Jak przygotowa i napisa

rozprawk maturaln?
Poradnik

Instytut Bada Edukacyjnych

Warszawa 2014

Opracowanie:
Witold Bobiski
Adam Broek
Wioletta Kozak
(Pracownia Jzyka Polskiego)

Spis treci
I. O rozprawce maturalnej ..................................................................................................................... 4
1. Budowa rozprawki ............................................................................................................................... 4
2. Temat rozprawki .................................................................................................................................. 4
II. Odwoania do tekstw kultury ......................................................................................................... 5
1. Co znaczy: odwoa si? ..................................................................................................................... 6
2. Co to znaczy: nawizywa do problemu? ........................................................................................... 6
3. Warto powiczy ................................................................................................................................ 13
III. Przykady uczniowskich rozprawek ............................................................................................. 18
1. Budowanie wstpw .......................................................................................................................... 19
2. Budowanie zakocze ....................................................................................................................... 22
3. Analiza przykadowych wypracowa ................................................................................................. 22
4. Podsumowanie .................................................................................................................................. 25

I. O rozprawce maturalnej
Na maturze z jzyka polskiego od roku 2015 na poziomie podstawowym zdajcy bd mieli do wyboru
dwa tematy wypracowa. Rozwinicie kadego z nich bdzie wymagao napisania wypowiedzi
o charakterze argumentacyjnym: rozprawki problemowej lub interpretacji tekstu poetyckiego.
W niniejszym opracowaniu zajmiemy si rozprawk czyli form wypowiedzi, w ktrej rozwaamy jaki
problem (podany w temacie maturalnym), zajmujemy wobec tego problemu stanowisko (formuujemy
tez lub hipotez) i dowodzimy jego susznoci (przekonujco argumentujemy).

1. Budowa rozprawki
Rozprawka jest wypowiedzi o skonwencjonalizowanej, trjdzielnej budowie, na ktr skadaj si:

wstp

rozwinicie

zakoczenie.

Wstp powinien spenia kilka funkcji:

wprowadza czytelnika w problematyk, ktrej dotyczy bdzie rozwinicie

zachca do lektury caoci wypracowania

przedstawia stanowisko autora wobec problemu podanego w temacie.

Rozwinicie to gwna cz rozprawki. Zawiera podstawow tre rozwaa argumentacj.

Skadaj si na ni poszczeglne argumenty, czyli dowody wiadczce na rzecz susznoci przyjtego
stanowiska, wyraonego w formie tezy lub rzadziej hipotezy. Argumenty powinny by przede
wszystkim przekonujce, czyli:

rzeczowe oparte na faktach istotnie wiadczcych na rzecz susznoci tezy,

odpowiednio przedstawione w zgodnej z wymogami retoryki, czyli sztuki przekonywania,

formie jzykowej i we waciwej kolejnoci.

Zakoczenie to ostatnia cz rozprawki, nierzadko niedoceniana, pomijana lub dopisywana na si.

.Zakoczenie mona uzna za udane, jeli:

zrcznie podsumowuje przedstawione w rozwiniciu rozwaania

skania czytelnika do refleksji nad przedstawionym problemem i jego rozstrzygniciem.

2. Temat rozprawki
Celem rozprawki maturalnej jest sprawdzenie umiejtno analizy i interpretacji tekstu literackiego
oraz innych tekstw kultury (np. filmw, spektakli teatralnych, dzie plastycznych), a take
odwoywania si do trafnie wybranych kontekstw literackich bd kulturowych.
Praca nad rozprawk powinna si zawsze zaczyna od analizy tematu, ktry skada si z polecenia

i doczonego do niego tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego). Samo polecenie skada si
z trzech czci:
1) pytania, w ktrym zawarty jest problem:
Samotno szansa czy ograniczenie?
2) okrelenia czynnoci, ktre piszcy ma wykona, oraz wskazania materiau, na ktrym
powinien oprze swoje rozwaania:
Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc si do zaczonego fragmentu
Wilka stepowego oraz do innych, wybranych przez siebie, tekstw kultury.
3) okrelenia minimalnej dugoci pracy (zawsze takiej samej):
Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.
Pierwsze i najwaniejsze pytanie, ktre powinna sobie postawi osoba przygotowujca si
do napisania rozprawki, powinno brzmie: Czego dotyczy problem? W wypadku podanego wyej
polecenia widzimy, e problem dotyczy samotnoci i ma posta dylematu (szansa czy ograniczenie?).
Na tym etapie przygotowa nie naley jeszcze tego dylematu rozstrzyga. Przedtem naley uwanie
przeczyta tekst zaczony do polecenia. W omawianym przypadku by to fragment powieci
Hermanna Hessego Wilk stepowy (cytujemy go w ostatniej czci niniejszego opracowania).
Po przeprowadzeniu analizy (ktra obejmuje oczywicie etap zrozumienia) doczonego do polecenia
tekstu trzeba przeprowadzi rozumowanie, ktre pozwoli zaj stanowisko wobec problemu,
czyli sformuowa tez rozprawki. W naszym wypadku dylemat mona rozstrzygn twierdzco,
przeczco lub zaj postaw ambiwalentn (Tak, ale lub: Nie, ale)
Po sformuowaniu tezy (lub hipotezy) naley si zastanowi nad doborem tekstw kultury,
ktre pozwol nam owietli rozwaany problem i posu do przekonujcego uargumentowania
susznoci przyjtego stanowiska. Temu zagadnieniu powicony zosta kolejny rozdzia opracowania.

II. Odwoania do tekstw kultury

W Informatorze o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego podano midzy innymi, e rozprawka na
poziomie podstawowym jest form wypowiedzi pisemnej, ktra wymaga od zdajcego odwoania si
do zaczonego tekstu oraz do wybranego tekstu/wybranych tekstw kultury. W przypadku,
jeli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie jako obowizkowa,
ucze powinien take odwoa si do caoci utworu. Szczegowe wskazwki dotyczce liczby
tekstw i sposobu odwoania si do nich znajduj si w poleceniu.
Konieczno omwienia zamieszczonego w arkuszu maturalnym tekstu jest oczywista i nie bdziemy
si zajmowa rozwijaniem tego wtku.

Niejednokrotnie wicej problemw sprawia odwoanie si

do wybranego tekstu kultury lub ich wikszej liczby, jeli do tego zobowizuje nas temat.

1. Co znaczy: odwoa si?

Moemy to sformuowanie zastpi innymi, bliskoznacznymi: przywoa, powoa si na, wspomnie
o lub, po prostu omwi, skomentowa. A zatem oprcz waciwego omwienia tekstu
zaczonego w arkuszu, powinnimy take omwi inne teksty. Po co? Odpowied jest jasna
aby lepiej owietli rozwaany problem i umocni postawion we wstpie tez.
Konieczno taka zachodzi w sytuacji, gdy:
a)

zagadnienie (problem, zjawisko) zasygnalizowane w temacie rozprawki jest na tyle obszerne,

e mona je zlokalizowa (dopatrzy si, doszuka) w wielu rozmaitych tekstach kultury
(a wic nie tylko utworach literackich);

b) teza, ktr formuujemy, powinna by umocniona (udokumentowana, udowodniona) szerzej,

bardziej wyrazicie, a wic bardziej przekonujco.
Zacznijmy od omwienia kilku prostych regu dotyczcych przywoywania innych tekstw
kultury:
a) T cz argumentacji zamieszczamy w rozprawce w drugiej kolejnoci po omwieniu tekstu
podstawowego, doczonego do tematu rozprawki.
b) Komentarz lub komentarze zwizane z przywoanymi tekstami kultury powinny by krtsze
ni komentarz odnoszcy si do tekstu gwnego.
c) Komentarze zwizane z przywoanymi tekstami powinny we waciwy sposb nawizywa
do zagadnienia poruszonego w temacie rozprawki.

2. Co to znaczy: nawizywa do problemu?

To wanie najistotniejsza kwestia zwizana z odwoaniami do innych tekstw kultury.
Aby odwoanie byo waciwe, powinno spenia dwa zasadnicze kryteria:
- powinno odnosi si do tekstu kultury (a zatem dziea literackiego lub malarskiego, filmowego,
muzycznego, teatralnego, ewentualnie rzeby, albo innego wytworu kultury jak np. forma
dziennikarska, instalacja artystyczna czy fotografia);
- powinno by zwizane z zagadnieniem wspomnianym w temacie rozprawki w taki sposb,
by przyjt tez umacnia (ale mona sobie te wyobrazi rozprawk, w ktrej autor stosuje rwnie
argumenty przeciw i konfrontuje je z tymi za).
Waciwe nawizanie do zagadnienia wymaga w pierwszym rzdzie zrozumienia tematu rozprawki
a wic zrozumienia problemu, ktrego temat dotyczy. Postaramy si to wykaza na przykadzie
tematu, ktry formuujemy poniej.

Przypumy, e piszemy rozprawk na nastpujcy temat:

Czy mona kierowa mioci przy pomocy rozumu? Rozwa problem, odwoujc si
do podanego fragmentu dramatu Williama Szekspira oraz do innych tekstw kultury.

Romeo i Julia

JULIA

Romeo! Czemu ty jeste Romeo!

Wyrzecz si swego rodu, rzu t nazw!
Lub jeli tego nie moesz uczyni,
To przysi wiernym by mojej mioci,
A ja przestan by z krwi Kapuletw.

ROMEO

Mame przemwi czy te sucha dalej?

JULIA

Nazwa twa tylko jest mi nieprzyjazna,

Bo ty w istocie nie Montekim dla mnie.
Jeste Monteki choby tylko rk,
Ramieniem, twarz, zgoa jakkolwiek
Czci czowieka? O! we inn nazw!
Czyme jest nazwa? To, co zowiem r,
Pod inn nazw rwnie by pachniao;
Tak i Romeo bez nazwy Romea
Przecie by ca sw warto zatrzyma.

Romeo! porzu t nazw, a w zamian

Za to, co nawet czstk ciebie nie jest,
We mi, ach! ca!

ROMEO

Bior ci za sowo:
Zwij mi kochankiem, a krzymo chrztu tego
Sprawi, e odtd nie bd Romeem.

JULIA

Kto ty jest, co si noc osaniajc,

Podchodzisz moj samotno?

ROMEO

Z nazwiska
Nie mgbym tobie powiedzie, kto jestem;
Nazwisko moje jest mi nienawistne,
Bo jest, o! wita, nieprzyjazne tobie;
Zdarbym je, gdybym mia je napisane.

JULIA

Jeszcze me ucho stu sw nie wypio

Z tych ust, a przecie dwik ju ich mi znany.
Jest e Romeo, mw? jest e Monteki?

ROMEO

Nie jestem ani jednym, ani drugim,

Jednoli z dwojga jest niemie tobie.

JULIA

Jak e tu przyszed, powiedz, i dlaczego?

Mur jest wysoki i trudny do przejcia,
A miejsce zgubne; gdyby ci kto z moich
Krewnych tu zasta

ROMEO

Na skrzydach mioci
Lekko, bezpiecznie mur ten przesadziem,
Bo mio nie ma adnych tam i granic;
A co potrafi, na to si i way;
Krewni wic twoi nie trwo mi wcale.

JULIA

Zabiliby ci, gdyby ci ujrzeli.

ROMEO

Ach! wicej groby ley w oczach twoich

Ni w ich dwudziestu mieczach; patrz askawie,
A bd silny przeciw ich gniewowi.

JULIA

Na Boga! niech ci oni tu nie ujrz!

ROMEO

Ciemny paszcz nocy skryje mi przed nimi.

Lecz niech mi znajd, jeli ty mi kochasz.
Lepszy kres ycia skutkiem ich niechci
Ni przeduony zgon w braku twych uczu.

JULIA

Kto ci dopomg znale to ustronie?

ROMEO

Mio, co mi go doradzia szuka;

Ona mi instynkt, ja jej oczy daem.
Nie jestem sternik, gdyby jednak bya
Rwnie daleko jak w brzeg, ktrego
Morze najdalsze podmywa krawdzie,
miao po taki klejnot bym popyn.

William Szekspir, Romeo i Julia, tum. J. Paszkowski

Fragment doczony do tematu to synna scena balkonowa, w ktrej midzy innymi modzi
bohaterowie uwiadamiaj sobie, e wywodz si z wrogich rodw i ich mio moe by dla nich
zagroeniem.

10

Prac nad rozprawk zawsze zacz trzeba od prby zrozumienia problemu ujtego w temacie
Niejeden pewnie modzieniec i niejedna dziewczyna zorientowawszy si, e ich rodziny dzieli
gboka i wielowiekowa nienawi ulegliby lkowi, moe nawet strachowi przed gniewem wasnych
rodw i ich odwiecznych wrogw. Nie chcc przysporzy sobie powanych kopotw, staraliby si tak zakadamy zapomnie o sobie, nie spotyka si, po prostu da sobie spokj z rozkwitajcym
dopiero uczuciem. Czy tak decyzj moglibymy okreli jako zgodn ze wskazwkami rozumu?
Zapewne mona byoby j tak zinterpretowa, w kadym razie nie byaby ona dyktowana potrzebami
serca.

Wiemy za, e bohaterowie dramatu Szekspira nie kieruj si tak pojt rozwag

i wiadomo zagroenia nie jest w stanie stumi ich namitnoci i odwie ich od przebywania
ze sob. Mimo wielu powanych przeszkd postanawiaj spdzi razem cae ycie i przypiecztowa
t decyzj lubem otrzymanym z rk duchownego. Przykad zachowania Romea i Julii moglibymy
zatem uzna za argument na rzecz tezy, e rozum nie jest w stanie kierowa mioci, e to ona jest
silniejsza od wszelkich racjonalnych kalkulacji. Nawet jeli rozkwita niejako wbrew rzeczywistoci.
Przypumy, e autor przyszej rozprawki skania si ku takiej wanie tezie i nie sposb kierowa
mioci przy pomocy rozumu. Pierwszy argument wspierajcy tak tez ju ma bdzie to akapit
zawierajcy interpretacj zamieszczonego pod tematem tekstu interpretacj zgodn z naszymi
rozwaaniami na ten temat, ktre powinno si zilustrowa odpowiednimi cytatami z podanego
fragmentu.

Teraz kolej na przywoanie kontekstw a wic innych tekstw kultury, ukazujcych sytuacj
porwnywaln z sytuacj Romea i Julii, czyli analogiczn, podobn lub choby korespondujc.
Nie bdzie nas interesowa motyw mioci w ogle poszukujemy bowiem sytuacji fabularnych,
w ktrych moemy dostrzec kontrast (albo niezgodno, rozbieno) wskaza rozumu i poryww
serca (uczucia). Waciwe nawizanie do zagadnienia wskazanego w temacie rozprawki oznacza
zatem
ODNALEZIENIE W INNYCH TEKSTACH KULTURY ANALOGICZNYCH (ODPOWIADAJCYCH,
PODOBNYCH, ZBLIONYCH)
- SYTUACJI FABULARNYCH;
- MOTYWW I ICH KOMBINACJI;
- ZESTAWIE WARTOCI;
- TYPW POSTACI.
Kategorii tych moe by wicej i oczywicie nie musz one wystpowa wszystkie naraz, zazwyczaj
poszukiwa bdziemy w tekstach kultury jednej lub dwu z nich.

11

Wrmy do naszej rozprawki inspirowanej fragmentem Romea i Julii. W jakich innych tekstach
kultury moemy odnale bohaterw (lub bohatera) uwikanych (uwikanego) w sytuacj
wyboru pomidzy wskazaniami rozumu (rozsdku, a moemy tu wczy rwnie i prawo)
a porywami serca?
a) Tristan i Izolda. Namitno, ktra poczya bohaterw amaa ich (a waciwie Tristana)
zobowizania, pamitamy, e bohater przyrzek, i przywiezie Izold swemu suwerenowi,
krlowi Markowi. Win Tristana i Izoldy agodzi fakt, i mio tych dwojga rozgorzaa
po niewiadomym wypiciu napoju miosnego, pniej za wiadomie skazana przez nich
na niespenienie (miecz pomidzy picymi kochankami, decyzja o rozstaniu). Mona wic
w historii tych dwojga dopatrzy si zdarze wiadczcych zarwno o przemonej sile
mioci, jak i uwieczonych powodzeniem (cho okupionych cierpieniem) prb wiadomej
rezygnacji z osobistego szczcia. Uznanie racji rozumu (nakazujcych podporzdkowanie
si ustalonej hierarchii wartoci) przewysza tu si namitnoci, cho przysparza bohaterom
cierpie i powiksza ich dramat. Tristan i Izolda ostatecznie rezygnuj z osobistego
szczcia, cho nie umiej i nie chc wyrzec si mioci.
b)

Bohater Sonetw do Laury i jego ukochana. Zakochany w Laurze mczyzna jest bezsilny
wobec wszechogarniajcego uczucia, ktre jest zarazem wysublimowan duchow mioci,
jak i zmysowym porywem. Mimo i nigdy z Laur nie zamienia nawet sowa, jego uczucie
jest tak wielkie, i moe si wyda wrcz niszczce. Bohater wie, e cierpi, ale te zdaje
sobie spraw, e od tego cierpienia nie ma ucieczki, bo nie potrafi nie kocha Laury nawet
po jej mierci. Rozum nie jest tu w ogle partnerem wewntrznego dialogu, uczucie
nie pozwala sob kierowa.

c) W wielu Fraszkach i Pieniach Jana Kochanowskiego pojawia si motyw mioci biorcej

w niewol posta mwic (np. Bo mnie mio pojmaa; Trudno si przed mioci
schroni). Mio jest lotna, a czowiek tylko pieszy, wic wobec tego przemonego
uczucia bezsilny. We Fraszkach spotykamy te motyw mioci (czy nawet namitnoci)
starszego mczyzny do modej dziewczyny, a take uczucia do kobiety, ktra go
nie odwzajemnia, a nawet bawi si cierpieniem mczyzny. W obu tych przypadkach mio
zawsze jest gr, czsto wbrew rozsdnej, rozumowej ocenie sytuacji.
d) Mio i namitno okrelane jako romantyczne rwnie przegrywaj z rozumem. Hrabia
Henryk z Nie-Boskiej komedii Krasiskiego w istocie porzuca on dla mioci do wynionej
kobiety, bdcej w rzeczywistoci jego uud. Emma Bovary rujnuje rodzinne szczcie
i ycie dla romansw, ktre maj urzeczywistni jej marzenia o wielkiej mioci, na wzr tych
z popularnych powieci. Trudno w postpowaniu Hrabiego Henryka czy Emmy Bovary
dopatrzy si racji rozumu, momentami zachowanie bohaterw wydaje si wrcz
bezrozumne i w obu przypadkach prowadzi do tragedii.
e) Stanisaw Wokulski. Ta posta (podobnie jak pierwsza para bohaterw) w pewnym stopniu
burzy obraz mioci jako potnej siy usuwajcej w cie poczynania rozumu, rozumienie
zjawisk czy po prostu refleksj. Wokulski wprawdzie kocha namitnie, ale swoj mio
niejako planuje, podejmuje odpowiednie kroki (take biznesowe), aby zyska uczucie panny

12

Izabeli. Nie chcc si zgodzi na rol marionetki u boku piknej kobiety (ktra ma pewne rysy
Emmy Bovary), Wokulski rezygnuje z realizacji swoich marze, co wymagao od niego
wielkiej siy charakteru i przynioso cierpienie. Rozpoznanie sytuacji skonio Wokulskiego
do wygaszenia aru uczu.
f)

Forrest Gump i jego ukochana Jenny. W filmie Roberta Zemeckisa mamy sytuacj jak gdyby
odwrotn do opisanych poprzednio. Wydaje si, e rozum wspdziaa tutaj z mioci.
Kierujcy si prostymi odruchami serca, ale i ustalonym porzdkiem wartoci (dobro,
wierno, godno, odpowiedzialno) Forrest od lat chopicych kocha Jenny, ktra marzy
o nieskrpowanym yciu, wolnym od zobowiza. wiadomie odrzuca uczucia Forresta,
chcc y mioci szalon. Serce ofiarowuje wic mczyznom rwnie szalonym jak jej
wyobraenia o yciu. Dopiero dowiadczajc cierpienia spowodowanego chorob, decyduje
si mie z Forrestem dziecko i otwiera si na jego uczucie. Wydaje si, e refleksja
i rozsdek kieruj jej uczuciami.

Przywoane powyej teksty kultury pozwalaj zmodyfikowa przyjt tez i sformuowa j w nieco
innym brzmieniu: kierowanie mioci przy pomocy rozumu jest do pewnego stopnia moliwe
czowiek bowiem niekiedy potrafi odrzuci niszczce go uczucie (cho to bardzo trudne), a nawet
rozbudzi w sobie mio, kierujc si refleksj i dowiadczeniem yciowym. O tym wiadczyyby
odwoania do przywoanych tekstw kultury.
WANA UWAGA: o odwoaniach do konkretnych tekstw kultury decyduje w ostatecznoci nasza
interpretacja problematyki podjtej w tych tekstach, ktra nie musi by zgodna z opini innych.
Wane, abymy przekonali w rozprawce, e odwoanie do konkretnego tekstu jest waciw ilustracj
problemu podjtego w temacie.

3. Warto powiczy
Waciwie nawiza do zagadnienia zasygnalizowanego w temacie oznacza: sprecyzowa
problem, ktry zosta w temacie podjty. To sprecyzowanie pozwolio nam pozostawi poza
zainteresowaniem wszystkie teksty kultury mwice np. o mioci spenionej, udanej, szczliwej
takiej, ktra nie rozwina si na przekr rozsdkowi, wiedzy o yciu czy wanym wartociom, lecz
powiedzmy w zgodzie z tymi kategoriami.

Na koniec podajemy dwa tematy maturalnych rozprawek wraz z propozycjami sprecyzowania

problemu, ktre prowadz do konkretnych odwoa (nawiza) do tekstw kultury. Mog one posuy
przyszym maturzystom jako materia wiczeniowy do napisania interesujcych rozprawek.

13

1) Czy modo w nieunikniony sposb skania do przyjcia postawy buntu wobec

rzeczywistoci?
Zamieszczony tekst: Sawomir Mroek, Tango (fragmenty)
ARTUR - (zrywa si i biega po scenie) Co tu mwi o dziadku. Urodziem si dwadziecia pi lat
temu, a do tej pory mj wzek dziecinny jest tutaj! (kopie wzek) Dlaczego nie na strychu? A to, co to
jest? Suknia lubna mojej ciotki, (wyciga zakurzony welon ze stosu rupieci) Dlaczego nie w szafie?
Bryczesy wuja Eugeniusza! Dlaczego one wci tutaj, jeeli ostatni ko, na ktrym jedzi wuj
Eugeniusz, zdech bezpotomnie czterdzieci lat temu? adnego porzdku, adnej zgodnoci z dniem
biecym. adnej skromnoci ani inicjatywy.
Tutaj nie mona oddycha, chodzi, y!
[]
STOMIL - Mj drogi, tradycja mnie nie obchodzi, twj bunt jest mieszny. Sam widzisz, e nie
przywizujemy adnej wagi do tych pomnikw przeszoci, do tych nawarstwie naszej rodzinnej
kultury. Ot, tak sobie to wszystko ley. yjemy swobodnie, (zagldajc do filianki) Gdzie moja kawa?
[]
ARTUR - Suchajcie, mnie nie chodzi akurat o t tradycj. Tu ju nie ma w ogle adnej tradycji ani
adnego systemu, s tylko fragmenty, proch! Bezwadne przedmioty. Wycie wszystko zniszczyli
i niszczycie cigle, a zapomnielicie sami, od czego si waciwie zaczo.
ELEONORA - To prawda. Stomil, pamitasz, jak rozbijalimy tradycj? Posiade mnie w oczach
mamy i papy, podczas premiery "Tannhausera", w pierwszym rzdzie foteli, na znak protestu.
Straszny by skandal. Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robio wraenie. Starae si wtedy o moj
rk.
[]
STOMIL - Moliwe, (zapalajc si) Czas buntu i skoku w nowoczesno. Wyzwolenie z wizw starej
sztuki i starego ycia! Czowiek siga po samego siebie, zrzuca starych bogw i siebie stawia
na piedestale. Pkaj skorupy, puszczaj okowy.
Rewolucja i ekspansja! - to nasze haso. Rozbijanie starych form, precz z konwencj, niech yje
dynamika! ycie w stwarzaniu, wci poza granice, ruch i denie, poza form, poza form!
ELEONORA - Stomil, jak ty odmodniae, nie poznaj ci.
STOMIL - Tak, bylimy modzi.
[]
ARTUR - Ojciec ma racj.
STOMIL - Jak racj?
ARTUR - Tamtego wszystkiego ju nie ma.
[]
STOMIL - Czego?
ARTUR - Tych wizw, okoww, skorup i tak dalej. Nie ma, niestety.
STOMIL - Niestety? Sam nie wiesz, co mwisz! Gdyby y w tamtych czasach, wiedziaby,
ile zrobilimy dla ciebie. Ty nie masz pojcia, jak wtedy wygldao ycie. Czy wiesz, ile trzeba byo
odwagi, eby zataczy tango? Czy wiesz, e tylko nieliczne kobiety byy upade? e zachwycano si
malarstwem naturalistycznym? Teatrem mieszczaskim? Mieszczaski teatr! Ohyda! A przy jedzeniu

14

nie wolno byo trzyma okci na stole. Pamitam manifestacj modziey. Dopiero w tysic dziewiset
ktrym co mielsi zaczli nie ustpowa miejsca osobom starszym. My twardo wywalczylimy sobie
te prawa i jeeli dzisiaj moesz sobie robi z babci, co chcesz, to dziki nam. Ty sobie nie zdajesz
sprawy z tego, ile nam zawdziczasz. I pomyle, e po tomy walczyli, eby ci stworzy t swobodn
przyszo, ktr ty teraz pogardzasz.
ARTUR - I cocie stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie
nie ma ani zasad, ani wykrocze? [] Zatrulicie t swoj wolnoci pokolenia w przd i wstecz.
Spjrzcie na babci. Wszystko jej si w gowie pomieszao. Czy wam to nic nie mwi?
[]
STOMIL - Doprawdy dziwi si tobie, masz jakie zmurszae pogldy. Kiedy bylimy w twoim wieku,
kady konformizm uwaalimy za hab. Bunt! Tylko bunt mia dla nas warto!
ARTUR - Jak?
STOMIL - Dynamiczn, czyli zawsze pozytywn, choby negatywnie. Czy mylisz, e bylimy
wycznie lepymi anarchistami? Bylimy take marszem ku przyszoci, ruchem, procesem
dziejowym. Bunt to postp w fazie potencjalnej. Nie jestemy bez zasug wobec historii. Bunt to opoka,
na ktrej postp buduje koci swj. Im wikszy obszar buntu, tym rozleglejsza jest ta budowla.
I moesz mi wierzy, mymy przygotowali spory kawaek gruntu. [] Ja tylko obiektywnie
przedstawiem nasz rol w historii, niezalenie od naszych zamiarw. My zawsze szlimy tylko
wasn drog. Ale poprzez negacj wszystkiego, co byo. torujemy drog przyszoci.
ARTUR - Jakiej?
STOMIL - To ju nie do mnie naley. Moja rzecz - wychodzi poza form.
ARTUR - A wic jednak zostajemy wrogami.
STOMIL - Po co od razu tak tragicznie? Wystarczy, eby przesta martwi si o zasady.
[]
ARTUR - Bo ja wchodz w ycie. W jakie ycie mam wej? Ja musz najpierw je stworzy, ebym
mia w co wej.
STOMIL - Nie chcesz by nowoczesny? Ty, w twoim wieku?
ARTUR - Ot wanie, nowoczesno! Nawet babcia zestarzaa si ju w wiecie, ktry wypad
z normy. W tej waszej nowoczesnoci babcia si zestarzaa! Wy wszyscy starzejecie si
w nowoczesnoci.
[]
STOMIL - Czego ty chcesz waciwie? Tradycji?
ARTUR - Porzdku wiata!
STOMIL - Tylko tyle?
ARTUR - ...I prawa do buntu.

15

Teksty kultury przywoane waciwie:

Stanowisko TAK: J. D. Salinger, Buszujcy w zbou (ucieczka z domu to bunt bohatera przeciw
zasadom ; W. Szekspir, Romeo i Julia (bohaterowie buntuj si swoj mioci przeciw niezgodzie
starszych); Konrad-Gustaw w Dziadw cz. III podnosi bunt przeciw Bogu; Artur w Tangu w imi zasad
buntuje si przeciw swobodzie obyczajowej rodzicw;
Stanowisko NIE: Modziakwna z Ferdydurke (dziewczyna nie jest zbuntowana przeciw otoczeniu,
gdy jest rwnie nowoczesna jak jej rodzice); ponadto: niektre z przywoanych przykadw (take np.
postawa Ikara) nie prezentuj wiadomie przyjtej postawy buntu (niezgody), lecz po prostu ukazuj
spontaniczne dziaanie modych, zgodne z ich hierarchi wartoci.
Przywoania niewaciwie lub wtpliwe: Tadeusz Soplica z Pana Tadeusza A. Mickiewicza
(problematyka poematu nie dotyczy konfrontacji: modo i jej postawy wobec rzeczywistoci); Dawid
Weiser z Weisera Dawidka Pawa Huellego (problematyka utworu dotyczy zjawiska innoci,
a nie modzieczego buntu).

2) Znaczenia motywu podry w kulturze: ucieczka od czy raczej denie ku?

Zamieszczony tekst: Andrzej Stasiuk, Wyobraajc sobie Kalabri (fragmenty)

Siedz w pokoju i wyobraam sobie poudniowe Wochy. Patrz na zielon dolin, na cieniste
wierkowo-bukowe lasy, na falujce trawy, na drewniane domy w mojej wsi i wyobraam sobie
poudniowe Wochy, wyobraam sobie Kalabri i Basilicat. Nigdy tam nie byem. Za dwa tygodnie
wsid w Warszawie w samolot i przez Rzym polec do Brindisi. Z Brindisi popyn promem
do Durres w Albanii, by spdzi tydzie na pnocy tego kraju, blisko granicy z Kosowem.
Ale gdy bd wraca, spdz rwnie tydzie w Kalabrii.
Ilekro chciaem pojecha do Woch, zawsze mylaem o najdalszej czci pwyspu. Nigdy o Rzymie,
Wenecji, Florencji czy Mediolanie. Nawet Neapol lea zbyt blisko. Zawsze wyobraaem sobie
poudnie, poniewa tam koczy si kontynent, tam koczy si Europa. Wyobraaem sobie,
jak morska woda i soneczny ar nadgryzaj ziemi i odbieraj j ludziom. Pwysep Apeniski
na mapach wyglda jak archaiczna ko, jak fragment szkieletu jakiego przedwiecznego zwierzcia.
I pewnie dlatego to poudnie wyobraaem sobie zawsze jako co niezwykle starego, archaicznego
i udrczonego upywem czasu. Biae kamienie, bezlitosne wiato i cienie czarne jak sadza
tak to widz. I jeszcze nieruchomy wzrok starych kobiet siedzcych przed swoimi domami.
One wygldaj tak, jakby widziay ca przeszo i znay przyszo. [] Pojad sprawdzi,
czy kalabryjskie babki przypominaj babki ze wsi, w ktrej mieszkam.
Pojad z niewielkim bagaem i jak ognia bd unika nadmorskich kurortw. Plae latem
przypominaj redniowieczne wizje pieka. Naucz si pidziesiciu woski sw i sprawdz, jak si
podruje w tamtych stronach autostopem. Zabior lekki piwr i oszczdzajc na hotelach,
tu i wdzie si przepi pod goym niebem. Oczywicie bd si ba tarantuli, ale wino pozwoli ukoi
ten lk. W miasteczkach i wsiach bd szuka cienia. Wiem, e na rynku zapadej mieciny mona
spdzi cay dzie, przesuwajc si wraz ze socem, i to jest czasami wiksze i waniejsze
ni wszystkie muzea Rzymu i Florencji. Po godzinie, dwu ludzie przyzwyczajaj si do obecnoci

16

obcego i wchodzi si w ich ycie niemal tak delikatnie, jakby si byo niewidzialnym. Troch ci widz,
ale jednoczenie staraj si y jak zwykle, poniewa duma nie pozwala im zmienia czegokolwiek
na widok przybdy. Tak, siedzie na rynku nieznanego miasteczka albo na wsi w obcym kraju to jest
jak czyta pikn ksik. Troch si rozumie, ale reszt trzeba sobie wyobraa. []
Taki jest mj naiwny plan.

Teksty kultury przywoane waciwie:

Stanowisko: DENIE KU: Odyseja (celem bohatera jest rodzinna Itaka, raz po raz podejmuje
kolejne prby powrotu); M. Cervantes, Don Kichote (bohater wdruje w poszukiwaniu przygd i sawy
na chwa ukochanej Dulcynei z Toboso);

D. Defoe, Robinson Kruzoe (podr jest aktem

samorealizacji, celem podry przygoda, doroso, realizacja wizji ycia); A. Mickiewicz, cykl
Sonety krymskie (wdrwka jest deniem do przeycia, doznania rozumianego jako przygoda
i doznanie duchowe); film w re, Tomasza Wiszniewskiego Wszystko bdzie dobrze (mody bohater
pielgrzymuje biegnc na Jasn Gr po zdrowie matki).
Stanowisko: UCIECZKA OD:
Biblia, Ksiga Wyjcia (wdrwka Izraelitw bya jednoczenie ucieczk z niewoli egipskiej,
ale i deniem ku Ziemi Obiecanej); D. Defoe, Robinson Kruzoe (podr jest wprawdzie aktem
samorealizacji wdrwk ku przygodzie, ale pocztkowo jest take aktem porzucenia domu
rodzinnego, oddzielenia si od dziecistwa); B. Prus, Lalka (Wokulski ucieka przed miosnym
dramatem do Parya); J. D. Salinger, Buszujcy w zbou (mody bohater ucieka z obmierzego
mu rodowiska szkolnego); film w re, Tomasza Wiszniewskiego Wszystko bdzie dobrze
(towarzyszcy chopcu nauczyciel wuefu niejako mimo woli odprawia swoj pielgrzymk, ktra staje
si ucieczk od alkoholizmu).

Przywoania niewaciwie lub wtpliwe:

Mickiewicz, Pan Tadeusz (mimo i bohater na pewien czas opuszcza Soplicowo i udaje si walczy
w szeregach Legionw Polskich, motyw podry nie jest ani dominujcy, ani nawet wyrany
w poemacie);

W. Gombrowicz, Ferdydurke (mimo i Jzio kilkakrotnie w powieci ucieka, dziaania

te nie ukadaj si w podr, nie mona mwi o wyranej obecnoci tego motywu.

17

III. Przykady uczniowskich rozprawek

W rozprawce maturalnej oczekuje si od ucznia wykazania si przede wszystkim umiejtnoci
pisania o literaturze, dlatego integraln czci tematu wypracowania jest fragment tekstu literackiego.
Tak te byo w temacie rozprawki zastosowanym w Diagnozie przedmaturalnej:
Samotno szansa czy ograniczenie? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc
si do zaczonego fragmentu Wilka stepowego oraz do innych, wybranych przez siebie,
tekstw kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.
Kady gatunek ludzi ma swoje znamiona, swoje cechy, kady ma waciwe sobie cnoty i wystpki,
kady ma swj miertelny grzech. Do cech wilka stepowego [Harryego] naleao, e by czowiekiem
wieczoru. Ranek by dla niego z por dnia, ktrej si lka i ktra nigdy nie przynosia mu nic
dobrego. Rankiem nigdy naprawd nie cieszy si yciem, nigdy w godzinach przedpoudniowych
nie uczyni niczego dobrego, nie miewa dobrych pomysw, nie umia ani sobie, ani innym sprawi
przyjemnoci. Dopiero w cigu popoudnia rozgrzewa si powoli i oywia, a pod wieczr, w swych
dobrych dniach, stawa si podny i czynny, niekiedy nawet arliwy i radosny.
Z tym wizaa si te jego potrzeba samotnoci i niezalenoci. Nigdy aden czowiek
nie odczuwa gbszej i bardziej namitnej potrzeby niezalenoci ni on. W czasach modoci, kiedy
by jeszcze biedny i z trudem zarabia na chleb, wola godowa i chodzi w podartym ubraniu, byleby
za t cen uratowa odrobin niezalenoci. Nie sprzeda si nigdy dla pienidzy i dobrobytu,
nie sprzeda si nigdy kobietom czy monym i po stokro odrzuca i wyklucza to, co w oczach caego
wiata byo dla niego korzyci i szczciem, by za t cen zachowa wolno. adne wyobraenie
nie byo mu bardziej nienawistne i przeraajce ni to, e musiaby wykonywa zawd na przykad
urzdnika, przestrzega jakiego podziau dnia i roku, sucha innych. Biuro, kancelaria, urzd
to byy pojcia znienawidzone przez niego tak jak mier, a najokropniejsze, co mogoby mu si
przydarzy, to niewola w koszarach. Umia unika tych wszystkich moliwoci, czsto za cen wielkich
ofiar. W tym tkwia jego sia i cnota, w tym by nieugity i nieprzekupny, w tym jego charakter by stay
i prostolinijny. Tylko e z t zalet wizaa si znw najcilej jego bieda i jego los. Wiodo mu si tak,
jak wiedzie si wszystkim: to, czego z najgbszego popdu swej istoty najuparciej szuka i czego
pragn, stao si jego udziaem, ale w wikszej mierze, ni to dla czowieka korzystne. Pocztkowo
byo jego marzeniem i szczciem, pniej gorzk dol. Czowiek wadzy ginie od wadzy, czowiek
pienidzy od pienidzy, poddany od suenia, rozpustnik od rozpusty.
Tak te i wilka stepowego zgubia jego niezaleno. Osign swj cel, stawa si coraz bardziej
niezaleny, nikt mu nie rozkazywa, do nikogo nie musia si stosowa, sam swobodnie decydowa
o swym postpowaniu. Kady bowiem silny czowiek niezawodnie osiga to, czego kae mu szuka
jego prawdziwy popd. Ale porodku osignitej wolnoci Harry nagle spostrzeg, e jego wolno
bya mierci, e jest sam, e wiat w jaki niesamowity sposb pozostawia go w spokoju, e ludzie
go ju nie obchodz, a nawet on sam siebie nie obchodzi, e si powoli dusi w tej coraz cieszej
atmosferze odosobnienia i samotnoci. Doszo bowiem do tego, e samotno i niezaleno
przestay by jego pragnieniem i celem, a stay si jego losem, na ktry zosta skazany,
e czarodziejskie yczenie zostao spenione i nie dao si ju cofn, e nic ju nie pomagao,
gdy peen tsknoty i dobrej woli wyciga ramiona i gotw by do zadzierzgnicia jakiej wizi
i wsplnoty; zostawiono go teraz samego. Przy tym wcale nie by znienawidzony czy te ludziom
niemiy, przeciwnie, mia bardzo wielu przyjaci. Lubio go wiele osb. Ale bya to zawsze tylko
sympatia i yczliwo, zapraszano go, obdarowywano, pisano do niego mie listy, ale nikt si do niego
nie zbliy, nigdzie nie powstaa wi, nikt nie by gotw ani zdolny do tego, by dzieli z nim jego ycie.
Otaczaa go teraz cicha atmosfera samotnych, jaki odpyw fali ludzkiej, nie by ju zdolny
do nawizywania kontaktw, czemu ani wola, ani tsknota ju nic nie mogy zaradzi. Byo to jedno
z wanych znamion jego ycia.
Na podstawie: Hermann Hesse, Wilk stepowy, Pozna 1955.

18

W poleceniu wskazano, e naley rozway przedstawiony w temacie problem i uzasadni swoje

zdanie,

czyli

przedstawi

argumenty

przemawiajce

za

postawion

tez,

odwoujc

si

do zaczonego fragmentu powieci oraz do innych (wybranych) tekstw kultury.

Przystpujc do realizacji zadania, ucze powinien najpierw zinterpretowa podany fragment prozy,
przy czym jego interpretacja musi by ukierunkowana przez temat, czyli skupia si na wskazanym
aspekcie dziea. Powie Hermana Hessego nie jest wprawdzie lektur obowizkow, ale podany
fragment wystarcza do rozwizania problemu wskazanego w temacie. Kolejna czynno, ktr naley
wykona, to rozwaenie zawartej w temacie kwestii. Ucze powinien przeanalizowa moliwe
rozwizania problemu, opowiedzie si za ktrym z nich i dogbnie uzasadni wybrane stanowisko.
Najwikszym problemem wypracowa uczniw byy braki w zakresie umiejtnoci ukierunkowanego
analizowania prozy epickiej. W jej miejsce w rozwizaniach dominuje skonno do streszczenia,
parafrazowania lub opowiadania treci fragmentu utworu literackiego zamieszczonego w arkuszu oraz
tekstw przywoywanych samodzielnie bez zwizania tych odwoa z problemem sformuowanym
w temacie rozprawki.
Oprcz ujawnionego w badaniu braku umiejtnoci analizy kontekstowej niepokoi rwnie to,
e zdajcy nie wykazali si umiejtnoci tworzenia przemylanego sposobu argumentacji,
budowania toku argumentacyjnego. W rozwiniciu zamiast logicznego wynikania zhierarchizowanych
argumentw, spostrzee, przykadw zostay umieszczone luno powizane akapity dotyczce
rnych utworw. Uczniowie w zdecydowanej wikszoci posugiwali si schematami jzykowymi.
Oto typowy przykad takiego schematycznego ujcia:
Akapit 1.

Jako pierwszy argument przytocz fakt, i samotno to stan chwilowego ukojenia.

Akapit 2.

Kolejnym argumentem na potwierdzenie mojej tezy jest bohater powieci Ludzie

bezdomni S. eromskiego.

Zakoczenie

Reasumujc powysze argumenty stwierdzam, e samotno jest ograniczeniem.

Sformuowania tego typu to oglniki, formalne, utarte zwroty, a prace, w ktrych zostay uyte,
pozbawione s cech indywidualizmu.

1. Budowanie wstpw
Dobry wstp do rozprawki powinien spenia trzy warunki:

powinien by rzeczowy (dotyczy problemu podanego w temacie),

powinien by efektowny (zachca do lektury caoci),

powinien zawiera tez (przedstawia stanowisko autora wobec problemu podanego

w temacie).

19

Przykady ciekawych wstpw:

W natur czowieka wpisany jest pocig do rzeczy nieznanych. I mimo,

e wpisana jest w ni rwnie potrzeba bycia czonkiem pewnej spoecznoci,
co przejawia si zarwno w naukowych badaniach (piramida potrzeb
Maslowa), jak i powszechnych powiedzeniach (czowiek nie jest samotn
wysp), czasem bywa ona zwalczana przez t pierwsz. Ludzie d do
indywidualizmu, chc wyrni si z ludzkiej masy i chc osign
niezaleno, by wyjtkowi. Prowadzi ich to w stron nieznanej, pocigajcej
samotnoci. Izolacja moe jawi si jako szansa na stworzenie czego
wyjtkowego czy te wykreowanie siebie w sposb rwnie wyjtkowy.

Wstp
pogbiony,
rozbudowany.
Autor/ka wykaza
si elokwencj i
erudycj
pozaliterack
(odwoanie do
Maslowa).

Samotno jest nieodczn czci ludzkiego ycia. Kady w mniejszym bd

wikszym stopniu jej dowiadczy na pewnym etapie swojego ywota. Czym
wic ona jest? Drczcym uczuciem? Bezsilnoci? A moe wolnoci lub
koniecznym rodkiem do jej zdobycia?

Wstp zawiera
hipotezy w formie
filozoficznych,
egzystencjalnych
pyta.

Niestety umiejtno budowana wstpw trzeba uzna za niewystarczajc. W rozprawkach

z diagnozy

przedmaturalnej

przewaaj

wprowadzenia

schematyczne,

odtwrcze,

nierzadko

niezwizane z omawianym pniej zagadnieniem. Mankamenty wstpw mona podzieli na kilka

kategorii.

Rozpoczynanie bezporednio od tezy lub odwoa do tekstw literackich

W zasadzie mona tu mwi o braku wstpu:
Moim zdaniem samotno to ograniczenie i postaram si w dalszej czci tej pracy udowodni
t tez.

W przedstawionym fragmencie pod tytuem Wilk stepowy Hermanna Hessea jest

przedstawiony gwny bohater Harry jako osoba samotna, ktra yje tylko po zmroku
i ucieka przed ludmi.

Oglniki

Czsto spotyka si ludzi, ktrzy twierdz, e s samotni i potrzebuj wsparcia i czyjej bliskoci.
Rwnie czsto mona spotka ludzi, ktrzy twierdz, e s samotni z wyboru i przy tym wolni oraz
szczliwi. Naley jednak pamita, e samotno prowadzi do odizolowania si od wiata,
a wtedy jest ograniczeniem.

W zacytowanym wstpie ucze zapisa refleksj o tym, e niezalenie od okolicznoci samotno jest
czci natury czowieka, dotyka kadego, cho jej rdo moe by dwojakie: wasny wybr

20

lub okolicznoci. I trudno si z tym stwierdzeniem nie zgodzi, jednak jest to tak zwana prawda
obiegowa, oczywisto, bana.

Nieuzasadnione odwoania do dowiadcze osobistych

.
Wszyscy, oprcz ycia towarzyskiego, potrzebujemy take ycia prywatnego, w rnych
proporcjach, zalenie od czowieka.

Samotno szansa czy ograniczenie? Na ten temat mona by byo dugo debatowa,
gdy kady z nas ma inne upodobania i odmienne zdania. Ja uwaam e samotno w duej
mierze ogranicza nasze mylenie, spojrzenie na wiat jak i nas samych. Nie pozwala nam si
rozwija, osiga zamierzonych celw i spenia marze.

Takie odniesienia do wasnych dowiadcze w nieuchronny sposb trywializuj tekst, dlatego naley
ich unika.

Dysfunkcjonalno wstpu

Niektre wstpy s niefunkcjonalne, nie wprowadzaj w problem, ale stanowi sztucznie wykreowany
schemat, szablon tworzcy pocztek pracy, a bdcy w istocie powtrzeniem tematu np.:

W swojej pracy postaram si rozway problem i uzasadni swoje zdanie odwoujc si

do zaczonego tekstu oraz do innych.

W tym temacie chciabym rozway problem samotnoci i udowodni swoje zdanie, odwoujc
si do fragmentu Wilka stepowego oraz do innych tekstw kultury.

W swoim wypracowaniu chciabym rozwiza problem w pytaniu oraz przytoczy par

fragmentw ktre rozwi dylemat w temacie.

Czytajc zaczony fragment Hermanna Hessea Wilk stepowy nasuwa si pytanie,

czy samotno to szansa czy ograniczenie. Z pewnoci kady moe mie odmienne zdanie
na ten temat, jednak ja uwaam, e samotno jest ograniczeniem.

21

2. Budowanie zakocze
W wikszoci uczniowie stosowali typowe zakoczenia, polegajce na uyciu schematycznej frazy,
bez odniesie, refleksji lub jakiegokolwiek rozwinicia schematu mylowego. Oto kilka typowych
przykadw:
Powysze argumenty udowodniy, e by
Podsumowujc moj prac myl, e do dokadnie wyjaniem to zagadnienie.
Mam nadziej, e przedstawione przeze mnie argumenty przekonuj e samotno

Dobre zakoczenie rozprawki powinno by podsumowaniem rozwaa, ktre skoni czytelnika

do refleksji nad przedstawionym problemem i jego rozstrzygniciem. Oto przykad takiego
podsumowania:

3. Analiza przykadowych wypracowa

Wypracowanie 1.
Wstp

Samotno to sowo, ktre w ludzkiej wiadomoci zataro si

jako co negatywnego zy los, kara, ktra nierzadko spada na
ludzi o niejasnej przeszoci, chorych, nikomu nie potrzebnych,
czy w jakikolwiek sposb odstajcych od innych. Jednak moim
zdaniem naley rozway, czy aby na pewno samotno jest
jedynie ograniczeniem dla czowieka, ktry jak wiadomo jest
istot spoeczn? Od zarania dziejw ludzie dobierali si w grupy,
yli w mniejszych lub wikszych spoecznociach, aby atwiej im
byo przetrwa. To ley w naturze ludzkiej. Wikszo z nas
szuka przyjaci, bratniej duszy, osoby, z ktr bdzie mg si
zwiza na cae ycie. Niektrzy wybieraj ycie na uboczu, nie
nawizujc z nikim gbszych relacji i silnych wizi. Mona
powiedzie, e yj samowystarczalnie.

Wstp pogbiony, stawia

pytania, na ktre w
dalszej czci
wypracowania ucze
odpowiada.

Rozwinicie

Harry, bohater utworu Wilk stepowy Hermanna Hessea to jedna

z osb, ktre nie potrafic wyprze si silnej potrzeby
niezalenoci, wybray ycie z dala od ludzi. Relacje z nimi nie
byy mu do niczego potrzebne, ucieka na sam myl, e miaby
sta si czyim podwadnym. Jednak kiedy zicio si jego
najwiksze yciowe pragnienie to, e nikt niczego nie bdzie od
niego wymaga, a on sam doskonale czu si radzc sobie ze
wszystkim sam, co w nim pko i dostrzeg, e droga, ktr
obra, doprowadzia go do samotnoci nie tej, ktr wybra sam,
lecz tej, ktr uwaa si za zy los, ktra dziaa destrukcyjnie i
ktra nie pozwala na bycie szczliwym. Harreego niestety
zawioda jego potrzeba samotnoci. Staa si jego ograniczeniem,

Drugi akapit odwouje si

do tekstu doczonego do
tematu.

22

W tej czci rozwinicie

wiadczy o umiejtnoci
problematyzowania i
interpretowania - odejcia
od dosownego czytania
tekstu na rzecz
rozumienia jego sensw
przenonych i

nie pozwalajc mu zacz y inaczej, ni dotychczas.

symbolicznych.

Czasami samotno, z ktr w parze idzie niezaleno, moe

by szans na poznanie siebie i wiata. Przykadem na to moe
by May Ksi bohater tytuowy wspaniaej ksiki Antoinea
de Saint Exuperyego. Samotno Maego Ksicia skonia go do
podrowania po Planetach. Na nich dowiedzia si czym jest
przyja, mio, czym s wartoci materialne we wspczesnym
wiecie. Ksi pozna take siebie dowiedzia si, ile znaczy
dla niego Ra, ktr pokocha, i lis, ktry sta si jego
przyjacielem.

Zakoczenie

Samotno z wyboru bohatera Wilka stepowego bya by moe

spowodowana strachem przed odpowiedzialnoci. Nawizujc
do sw Lisa z Maego Ksicia Pozostajesz na zawsze
odpowiedzialny za to, co oswoie mona wywnioskowa, e
czasami samotno jest atwiejsza, ni utrzymywanie wizi i
relacji z innymi ludmi. Na przykadzie tych utworw atwo mona
odpowiedzie sobie na pytanie, czy samotno to szansa, czy
ograniczenia: nie mona cakowicie si w niej zatraci, poniewa
moe to si sta nieodwracalne, a z drugiej strony warto czasami
si na ni zdecydowa, eby skupi si na sobie.

Dobrze dobrany drugi

tekst kultury, ale
omwiony zbyt
lakonicznie.

Brak odniesienia do
trzeciego tekstu kultury.

Zakoczenie zawiera
wnioski - uoglnienia
dotyczce omwionych
tekstw.
Ucze wyrazi pogbion
refleksj podsumowujc
omawiany problem.

Wypracowanie 2.
Wstp

Rozwinicie

Samotno jest ograniczeniem, poniewa moe to nas

zgubi i nas osabi. Gdy jestemy samotni przestajemy
dobrze funkcjonowa. Samotno nas zabija. Pragn to
poprze
odpowiednimi
argumentami
w
mojej
rozprawce.

Wstp z tez, ale wyraon

w sposb powierzchowny.

Jako pierwszy argument pragn poda e samotno

moe doprowadzi nas do zguby, nie jest to zaleta lecz
wada, e jest to los, takiej samotnej osoby.

Wprawdzie formalnie
podzielono rozwinicie na 6
czci, ale ucze:

Po drugie samotno moe nas zabi, staje si to

gorzk chwil, gdy taka samotna osoba jest sama, nie
ma dla kogo y i z czasem moe co sobie zrobi.

Jako kolejny argument, chc doda e w podanym

fragmencie bohater, z tej samotnoci, czu si
osabiony, nic i nikt go ju nie obchodzi nawet on sam
siebie ju nie obchodzi. Przez samotno kady moe
si tak czu.
Kolejnym argumentem bdzie, e samotny czowiek
zaczyna czu tsknot z tego powodu e nie ma

Schematyczne przejcie do
rozwinicia.

nie rozumie, na czym

polega argumentowanie,
czym jest argument
nie dokona interpretacji
tekstu doczonego do
tematu
przywoa dwa teksty
beletrystyczne, ktre
jedynie w kilku zdaniach
streci
nie wykaza si
umiejtnociami
analitycznymi,
przedstawi zagadnienie

23

nikogo, dusi si z samotnoci, jest osabiony.

Jako pity argument chc przytoczy ksik pt.
Pamitnik nastolatki. Bohaterka tej ksiki bya
samotna, po tym jak zerwa z ni chopak, przestawaa
normalnie funkcjonowa, po czasie nie obchodzio j ju
nic ani nikt. Z tej samotnoci chciaa popeni
samobjstwo. Lecz pomogli jej rodzice i jako daa rad
i dziki rodzinie wyleczya si z tej samotnoci.

w sposb
powierzchowny.
Spjno midzy akapitami
ma charakter tylko formalny,
opiera si na
schematycznych
wskanikach typu kolejnym
argumentem.

Kolejnym
argumentem
bdzie
film
Weronika
postanowia umrze. Bohaterka filmu czuje si
samotna, z tej samotnoci chciaa si zabi, lecz wysza
z tego, trafia do orodka dla osb chorych umysowo,
tam nadal czua si samotna, lecz z biegiem czasu
poznaa tam chopaka, ktry te by samotny. Mino
troch czasu, pokochali si i oboje wyszli z tej
samotnoci razem.
Zakoczenie

Podsumowujc, moim zdaniem samotno jest

ograniczeniem, czasem moe zabi, jest gorzk dol,
podcina nam skrzyda, gdy nas ogranicza.

Zakoczenie zbyt lakoniczne.

Powtrzono w nim tylko to,
co zostao wczeniej
powiedziane.

Wypracowanie 3.
Samotno bywa niekiedy wyborem czowieka, innym razem czowiek zostaje na ni skazany.
Nie da si stwierdzi jednoznacznie, czy stan ten przynosi wicej korzyci czy ogranicze.
S sytuacje, w ktrych samotno okazuje si szans, ale nie mona pomin tych, w ktrych bywa
zgubne.
Bohater Wilka stepowe, Harry, mia siln potrzeb izolacji i autoalienacji. Zamyka si w sobie
i nie utrzymywa bliskich kontaktw z ludmi. Samotno dawaa mu wolno i niezaleno,
przynosia pocztkowo korzyci intelektualne (Harry by podny i czynny) i osobiste (niekiedy nawet
arliwy i radosny). Wilk stepowy nigdy nie postpi wbrew sobie nie sprzedawa si, nie rozpocz
wykonywa znienawidzonej pracy urzdnika. Zachowa swj honor i dum, nie ulegajc presji
spoeczestwa. Jednak wolno i niezaleno stay si jego utrapieniem; brak ludzi w otoczeniu
przesta go cieszy, a zacz drczy i uwiera wiadomo. Przez to Harry straci szacunek
do innych, ale te do siebie, uwiadomi sobie, e nic go nie obchodzi. ycie przestao sprawia
mu rado, a okazao si jedynie pust degustacj wrae. Marzenie Harryego o odosobnieniu
urzeczywistnio si, dlatego przestao by takie idealne, jak w wyobraeniach. W momencie
spenienia, pragnienia nie s ju pragnieniami, a jedynie szar codziennoci, ktra po pewnym czasie
zamienia si w rutyn. Na zawieranie bliszych relacji towarzyskich byo ju za pno, Wilk Stepowy
zosta sam, nie czujc si ze sob dobrze. Nazbyt przywyk do zamknicia w sobie, by nawiza
z kim gbszy kontakt. Izolacj zabi w sobie czowieczestwo, co wywaro ogromne pitno
na dalszym jego yciu. Nie mg dzieli z nikim egzystencji, pomimo wewntrznego pragnienia
do posiadania ukochanej osoby.
Innym przykadem bohatera, ktremu samotno nie jest obca, jest Konrad z trzeciej czci
Dziadw. Silne uczucia towarzyszce samotnej kontemplacji ujawnia on w Wielkiej Improwizacji.
Posta ta jest poet, artyst, wielkim twrc wiatw, porwnujcym si do Boga. Odosobnienie jest
dla niego warunkiem artystycznego spenienia, natchnienia, twrczej mocy. Sprzyja rozwijaniu jego

24

geniuszu. Jednoczenie jest przeszkod w byciu zrozumianym przez ludzi, wyobcowany poeta
nie moe rwna si z posplstwem. Konrad jest despot i chce wada duszami ludzi. Samotno
sprzyja take jego optaniu i zwrceniu si przeciwko Bogu.
Rodion Raskolnikow, bohater Zbrodni i kary to przykad postaci, na ktr izolacja wpyna
gwnie destrukcyjnie. Dni spdza samotnie, zastanawiajc si nad sensem wszechrzeczy i ualajc
si nad swoim losem. Czu si ze sob komfortowo, jednak tylko do momentu, w ktrym zaczy
go gnbi wyrzuty sumienia. Autoalienacja doprowadzia do rozwaa, do ktrych wstydzi si
przyzna sam przed sob. Nachodziy go gnbice, okrutne myli, a ich efektem stay si plany
popenienia morderstwa. Rodion nie zatrzyma ich na tym etapie, tylko sprawi, e stay si
rzeczywistoci. Samotno zapdzia Raskolnikowa w niebezpieczn puapk wyszoci nad innymi
ludmi, dziki ktrej czu, e jest w stanie wystpowa przeciwko prawu. Uwaa si za lepszego
od innych, za nadczowieka, majcego spoeczestwu co istotnego do przekazania. Dopiero mio
Soni pomoga mu zrozumie swoje winy i przej gruntowne nawrcenie.
Samotno bywa korzystna, jednak s to zazwyczaj korzyci chwilowe, ulotne, silnie powizane
z chci odpoczynku od ludzi. Natomiast wyobcowanie i izolacja wystpujce w nadmiarze mog by
tragiczne w skutkach zarwno dla osoby osamotnionej, jak i innych ludzi emocjonalnie z ni
zwizanych. Inaczej mwic dobra moe by samotno z wyboru, przymus samotnoci zwykle jest
destrukcyjny.

Autor w zwizym wstpie przedstawi ambiwalentne, wywaone stanowisko wobec problemu

sformuowanego w poleceniu. Uzasadnienie tezy jest trafne, szerokie i pogbione z rozbudowanymi
odwoaniami do utworw Adama Mickiewicza (Dziady) oraz Fiodora Dostojewskiego (Zbrodnia
i kara). Zakoczenie, tak jak wstp, zostao sformuowane w sposb zwizy, ale trafny zawiera
pogbion psychologiczn refleksj nad uwarunkowaniami i ew. skutkami ludzkiej samotnoci.

4. Podsumowanie
Na podstawie analizy pracz diagnozy przedmaturalnej mona sformuowa nastpujce spostrzeenia
dotyczce wad obniajcych merytoryczn wartoci rozprawek:

sprowadzanie analizy i interpretacji do czytania tekstu literackiego na poziomie dosownym

Hermann Hesse w swoim utworze opisa tzw. wilka stepowego, ktrym by Harry. Bohater
najlepiej czu si po zmroku, zupenie jak wilk. Wtedy dopiero potrafi trzewo myle, miewa
dobre pomysy i projekty, naprawd cieszy si yciem i potrafi sprawia przyjemno rwnie
znajomym. Z jego umiowania wieczoru wizaa si potrzeba samotnoci i niezalenoci.
Autor opisuje, e kiedy Harry by mody i z trudem zarabia na chleb wola godowa i chodzi
w podartym ubraniu ni pokazywa, e jest zaleny od kogo, kto okae mu ask.

streszczanie lub parafrazowanie tekstw (zamiast interpretacji)

powierzchowne analizowanie tematw i tekstw

nieuwana lektura tekstu zaczonego do tematu

popenianie bdw rzeczowych

ograniczanie si do odczytywania znacze dosownych i do powierzchownych obserwacji

(saba umiejtno czytania tekstw na poziomie symbolicznym)

25

brak odwoa do kontekstw interpretacyjnych lub ich bdne przywoywanie.

W trakcie wiczenia umiejtnoci pisania rozprawek maturalnych warto pamita o:

rozwijaniu umiejtnoci okrelania typu tekstu, ktry stanowi przedmiot rozwaa, a wic
rozpoznawanie gatunku utworu (np. opowiadanie, nowela, powie, esej), dominanty
kompozycyjnej, typu epiki, charakteru narracji, typu narratora, stosunku narratora do
przedmiotu wypowiedzi, przedstawionych zdarze, postaci i innych elementw wiata
przedstawionego,

rozpoznawania

tematw,

motyww,

wtkw,

epizodw,

toposw,

obrazowania literackiego, konwencji literackiej

przywoywaniu stosownych kontekstw: literackich, historycznoliterackich, filozoficznych,

biograficznych, kulturowych (obejmujcych zarwno typowe dla kultury wysokiej, masowej,
popularnej zjawiska, jak i elementy inne ni literatura, z innych obszarw kultury
wskazanych w podstawie programowej)

dziaaniach tekstotwrczych, w tym:

budowaniu rzeczowego i atrakcyjnego wstpu

ustalaniu kryterium porzdkujcego tok rozwaa w rozwiniciu (np. od argumentw

najsabszych do najmocniejszych; albo: od szczegu do ogu)

budowaniu logicznej wypowiedzi o przejrzystym toku argumentacji (argumenty

powinny si ze sob logicznie czy, co naley podkrela odpowiednio dobranymi
wskanikami nawizania i waciw segmentacj tekstu)

osiganiu

spjnoci

wypowiedzi

lokalnej

(wewntrz

akapitw)

i globalnej

(midzy akapitami)

budowaniu rzeczowego i atrakcyjnego podsumowania rozwaa (nie tylko formalnego

zakoczenia)

osiganiu waciwych proporcji midzy poszczeglnymi czciami rozprawki

wstpem, rozwiniciem i zakoczeniem

stosowaniu

elementw

wzbogacajcych

(np.: motta, cytatw, celnych puent).

26

uatrakcyjniajcych

wypracowanie