FIZYKA WZORY zakres GIMNAZJUM

WZR wielkoci
s
,
t

s=v t
s1
t1

v r

s
t

vch

s
, t
t

s = s2 - s1

v
, v
t

v0 t

jeli
v0

s 2 ...
t 2 ...
0

f FN

F
,
m

Prdko w ruchu jednostajnym prostoliniowym

v- prdko, s-droga,
t-czas

Droga w ruchu jednostajnym prostoliniowym

s-droga, v-prdko,
t-czas
v- prdko,
s przyrost drogi,
t - przyrost czasu
v- prdko
s przyrost drogi
t - przyrost czasu
v- przyrost prdkoci
t- przyrost czasu
a - przyspieszenia

Prdko rednia

t = t2 - t1

v v0

a t
2

v v0 a t ,
jeli
v 0 0 , to v a t
T

SYMBOL wielkoci

Prdko chwilowa

a t2
,
2

0 , to s

NAZWA wielkoci

Przyspieszenie

1m

metr

m
s

metr na
sekund

m
s

metr na
sekund

m
s2

metr na
sekund do
kwadratu

metr

Prdko w ruchu jednostajnie przyspieszonym

v- prdkoci
t- czas,
a-przyspieszenia

m
s

metr na
sekund

1N

niuton

m
1 2
s

metr na
sekund do
kwadratu

Sia tarcia

m g

Sia cikoci (ciar ciaa)

m v

Pd ciaa

T sia tarcia
f - wspczynnik tarcia
Fn sia nacisku
a - przyspieszenie
m - masa
F - sia
F - sia,
m - masa
a - przyspieszenie
F - sia, m - masa,
g = 10m/s2
g-przyspieszenie ziemskie, g 10m/s2
p - pd,
m - masa,
v - prdko

lub
v=2
fr
v2
a=
r
m v2
Fd
,
r

metr na
sekund

1m

Przyspieszenie pod wpywem dziaania staej siy

m
,
s

v- prdko
v0 prdko pocztkowa
t- czas, s-droga
a-przyspieszenia

F=m a

NAZWA
jednostki

Droga w ruchu jednostajnie

przyspieszonym

Sia w ruchu jednostajnie

przyspieszonym

SYMBOL
jednostki

Prdko liniowa w ruchu

jednostajnym po okrgu

Przyspieszenie dorodkowe
Sia dorodkowa,

v-prdko, T - okres,
r- promie okrgu,
3,14 (staa matemat.)
f - czstotliwo
a - przyspieszenie,
r- promie okrgu
v - prdko
F- sia, m - masa,
v- prdko, r - promie

1N

1kg 1

1N

1kg 1

m
s

m
s2

niuton

niuton

m
s

kilogram
razy metr
na sekund
metr na
sekund

m
1 2
s

metr na
sekund do
kwadratu

1N

niuton

Fg

Fg - sia powszechnego
cienia (grawitacji),
Sia powszechnego cienia m1,m2 masa ciaa 1 , 2
r-odlego midzy ciaami 1 i 2
W-praca, F-sia, s-droga
Praca mechaniczna

m1 m2
r2

F s
W
t
m v2
2

Ek

Ep

Energia potencjalna
cikoci

F1 r1

F2 r2

Ew

Q W

Q
m t

cw m

Q
m

c p,s

Q
m

T
f
v

cw ciepo waciwe
m - masa,
t- zmiana temperatury,
Q - ciepo

cw ciepo waciwe
m - masa, t - zmiana
temperatury,
Q-ciepo, m-masa,
Ciepo topnienia, krzepnicia ct ciepo topnienia
ck ciepo krzepnicia
Q-ciepo, m-masa,
Ciepo parowania, skraplania cp ciepo parowania
cs ciepo skraplania
T okres drga
Okres drga
f - czstotliwo

f - czstotliwo
T okres drga

F
S

Cinienie

m
V

Gsto ciaa

cieczy

f - czstotliwo

l- dugo wahada

Okres drga wahada matematycznego

l
g

Fw

- dugo fali, T okres

Prdko fali

g h

dul

1J

dul

1J

dul

cieczy

J
kg 0 C

dul na
kilogram
razy stopie Celsjusza,

1J

dul

J
kg

dul na
kilogram

J
kg

dul na
kilogram

1s

sekunda

1
1Hz
s
m
1
s
1s

herc
metr na
sekund
sekunda

g przyspieszenie ziemskie, g 10m/s2,

3,14

p cinienie
F sia (nacisk),
S pole powierzchni
- gsto, m masa,
V objto ciaa
p = cinienie,

- gsto,
h wysoko, g 10m/s2
- gsto, g 10m/s2,
V objto wypartej
cieczy

Ci nienie hydrostatyczne

g Vwypartej

Ilo ciepa pobranego lub

oddanego przez ciao

Czstotliwo drga

1J

F1 ,F2 - sia,
r1, r2 - rami siy
Ew zmiana energii
Zmiana energii wewntrznej wewntrznej, Q- ciepo,
W- praca

1
f
1
T
T

dul
wat,

g przyspieszenie ziemskie, g 10m/s2

Ciepo waciwe

lub v =

1N 1s
1J
1W
1s

1J

Warunek rwnowagi dwigni dwustronnej

t = t2 - t1

ct , k

niuton

Ek - energia kinetyczna,
m - masa, v - prdko
Ep-energia potencjalna
cikoci, m - masa,
h - wysoko,

Energia kinetyczna

m g h

cw

P- moc, W-praca, t-czas

Moc mechaniczna

1N

Sia wyporu
2

1Pa

1N
1m 2

paskal

1 Pa

kilogram
na metr
szecienny
paskal

1N

niuton

kg
m3

q q
k 1 2 2
r

q
t

U
R

q=I

U
I
U1
l
,
I1
S

U2
I2

W
q

F sia,
Sia oddziaywania elektrosta- q1,q2 - adunki cia 1 i 2
1N
tycznego
r odlego midzy
ciaami, k - staa
I natenie prdu
1C
1A
q adunek elektryczny
Natenie prdu
1s
t czas przepywu
1V
I natenie prdu
1A =
U napicie
Natenie prdu
R opr
1
q adunek elektryczny
adunek elektryczny
I natenie prdu
1C = 1A 1s
t - czas
1V
R opr elektryczny
1
Opr elektryczny
U napicie, I - natenie
1A
R opr elektryczny
- opr waciwy,
Opr elektryczny
1
l dugo przewodnika

niuton

amper

amper

kulomb

om

om

S pole przekroju poprzecznego przewodnika

U napicie, W praca
q adunek elektryczny

Napicie elektryczne

1J
1C

1V

wolt
dul

W
W

W praca, U napicie, 1J = 1V 1A 1s (woltoamperosekunda)

Praca prdu elektrycznego t czas, I natenie,
6
kilowatogoP - moc
1 kWh = 3,6 10 J

U I t
P t

dzina

P moc, U napicie,
I - natenie

Moc prdu elektrycznego

P U I

W
t

P moc, W praca,
t - czas

Moc prdu (oglnie)

1W

1V 1A

wat
(woltoamper)

1J
1s

1W

wat

R opr zastpczy
R

1
R

R1

R2

R3

Opr zastpczy w poczeniu szeregowym opornikw R1, R2, R3 opory skadowe

R opr zastpczy

...

R1 R2
,
R1 R2
1
1
(zaleno)
R1 R2

B I l

Uw
Up

Opr zastpczy w poczeniu rwnolegym dwch

opornikw

R1, R2 opory skadowe

F sia elektrodynaWarto siy elektrodynamiczna

micznej dziaajcej na przeB indukcja magnewodnik umieszczony w polu
tyczna, I - natenie
magnetycznym
l dugo przewodnika

om

om

1N

niuton

p przekadnia transformatora

lub p

nw
lub p
np

Ip

Przekadnia transformatora

Iw
3

Uw napicie na uzwojeniu
wtrnym
Up - napicie na uzwojeniu
pierwotnym
nw liczba zwojw na uzwojeniu wtrnym
np liczba zwojw na uzwojeniu pierwotnym

Uw
Up

nw
np

Zwizek midzy liczb zwojw i napiciami w transformatorze

Uw
Up

Ip

Zwizek midzy napiciami

i nateniami w transformatorze

1
x

Iw

1
y

1
,f
f

r
2

Uw napicie na uzwojeniu
wtrnym
Up - napicie na uzwojeniu
pierwotnym
nw liczba zwojw na uzwojeniu wtrnym
np liczba zwojw na uzwojeniu pierwotnym
Uw napicie na uzwojeniu
wtrnym
Up - napicie na uzwojeniu
pierwotnym
Ip natenie na uzwojeniu
pierwotnym
Iw natenie na uzwojeniu
wtrnym

r promie krzywizny,
Rwnanie zwierciada wkl- f ogniskowa zwierciada
x odlego przedmiotu od
sego
zwierciada (soczewki)
Rwnanie soczewki
y odlego obrazu od
zwierciada (soczewki)

ho wysoko obrazu,

ho
lub p
hp

v1
v2

n 2,1

n2
n1

c
v

m c2

A
Z

h p wysoko przedmiotu

Powikszenie liniowe obrazu x odlego przedmiotu od

soczewki
y odlego obrazu od
soczewki

Zdolno skupiajca soczewki

1
f

y
x

Z zdolno skupiajca
f - ogniskowa

1
m

1D

dioptria

Wzgldny wspczynnik zaamania wiata

c prdko wiata w
Bezwzgldny wspczynnik prni
zaamania wiata
v prdko wiata w
danym orodku
Z liczba protonw
Liczba masowa (liczba nu(liczba atomowa)
kleonw)
N liczba neutronw
km
c = 300 000
(prdZaleno midzy mas a
s
energi
ko wiata w prni)
m - masa
56
Jdro atomowe (zwane take Np. 26 Fe , Z = 26, N =
nuklidem)
30

dul

Uwaga!
Wytuszczonym drukiem oznaczono najbardziej podstawowe wzory!
Symbol jednostki
Nazwa jednostki
Symbol jednostki
Nazwa jednostki
m
metr
om
s
sekunda
D
dioptria
N
niuton
Przedrostki tworzce nazwy jednostek
kg
kilogram
przedrostek symbol
warto mnonika
J
dul
megaM
106 =1 000 000
W
wat
kilok
103 = 1 000
Hz
herc
hektoh
102 = 100
Pa
paskal
dekada
101 = 10
A
Amper
decyd
10 1 = 0,1
V
wolt
centyc
10 2 = 0,01
C
kulomb
milim
10 3 = 0,001
4

ZASADY W FIZYCE
NAZWA ZASADY
I zasada
dynamiki Newtona

(zasada bezwadnoci)

II zasada
dynamiki Newtona

III zasada dynamiki

Newtona
(zasada akcji i reakcji)

TRE ZASADY

WZR (objanienia symboli)

v 0
Jeeli na ciao nie dziaa adna sia
F w 0,
albo dziaaj siy, ktrych wypadkov const.
wa jest rwna zeru, to ciao pozostaje
w spoczynku lub porusza si ruchem
Fw sia wypadkowa, [F] = N(niuton)
jednostajnym po linii prostej.
v prdko, [v] = m/s (metr na sekund)

Jeeli na ciao dziaa staa, niezrwnowaona sia, to ciao porusza si z

przyspieszeniem o staej wartoci.
Warto tego przyspieszenia jest
wprost proporcjonalna do wartoci
dziaajcej siy, a odwrotnie proporcjonalna do masy ciaa.

F
m

a przyspieszenie, [a] = m/s2 (metr na

sekund do kwadratu)
F sia,
[F] = N (niuton)
m masa
[m] = kg (kilogram)

Jeeli ciao A dziaa na ciao B pew-

F AB

n si F AB , to ciao B dziaa na ciao

A si F BA o tej samej wartoci, lecz
F sia
zwrcon przeciwnie.

F BA
[F] = N (niuton)

Suma wektorowa pdw cia przed

oddziaywaniem jest rwna sumie
p 01 p 02 ... p1 p2 ...
Zasada zachowania pdu wektorowej pdw tych cia po odp0 pd przed oddziaywaniem
dziaywaniu. (Cakowity pd ukadu [p]
= kg m/s (kilogram razy metr na sekund)
nie zmienia si)

Zasada zachowania
energii mechanicznej

mv 2
Jeeli w ukadzie izolowanym cia
mgh const. (staa)
2
dziaaj tylko siy cikoci (grawitacji), to suma energii kinetycznej i
Ek + Ep = const.(staa)
potencjalnej dla tego ukadu jest
E energia, [E] = J (dul)
wielkoci sta (niezmienn)

Zmiana energii wewntrznej ciaa

I zasada termodynamiki jest rwna sumie dostarczonego ciepa i pracy wykonanej nad ciaem

Ew Q W
E energia, Q ciepo, W praca
[E] = [Q] = [W] = J (dul)

Q pobrane Qoddane
W ukadzie cia izolowanych termicznie ilo ciepa pobrana przez
Zasada bilansu cieplnego ciao o niszej temperaturze jest rw- Q = c m T, Q ciepo, [Q] = J0
na iloci ciepa oddanego przez ciao c ciepo waciwe, [c] = J/kg C 0
T zmiana temperatury,
[T] = C
o wyszej temperaturze.
m masa,
[m] = kg
Zasada zachowania
adunku

q q1
Cakowity adunek elektryczny w
ukadzie izolowanym pozostaje zaw- q adunek,
sze stay
5

q2

q3

... const.
[q] = C (kulomb)

NAZWA PRAWA

PRAWA W FIZYCE
TRE PRAWA

WZR (objanienia symboli)

wyporu

Na kade ciao zanurzone w cieczy

(gazie) dziaa sia wyporu skierowana
pionowo do gry, ktrej warto jest
wprost proporcjonalna do gstoci wypartej cieczy (gazu) i do objtoci wyPrawo Archimedesa
partej przez to ciao cieczy.
lub inaczej:
Na kade ciao zanurzone w cieczy
dziaa sia wyporu skierowana pionowo
do gry, ktrej warto jest rwna ciarowi wypartej cieczy

cieczy

g V

cieczy
wypartej

F sia, [F] = N (niuton)

- gsto, [ ] = kg/m3 (kilogram na metr
szecienny)
g przyspieszenie ziemskie, g = 10 N/kg
V objto, [V] = m3(metr szecienny)

F wyporu = F (w powietrzu) F(w cieczy)

Ciao po zanurzeniu w cieczy wydaje si lejsze (traci pozornie na ciarze)

F(w cieczy) < F (w powietrzu)

Ciar ciaa w cieczy jest mniejszy od ciaru

tego ciaa w powietrzu

Sia przycigania grawitacyjnego

dwch cia jest wprost proporcjonalna
Prawo powszechnej
do iloczynu mas obu tych cia i odgrawitacji
wrotnie proporcjonalna do kwadratu
odlegoci midzy ich rodkami.

Prawo Ohma

Fg

F sia, [F] = N (niuton)

m masa, [m] = kg (kilogram)

r odlego, [r] = m (metr)
G staa grawitacji

U
U2
U
lub 1
I
Natenie prdu elektrycznego w
I1
I2
R
oporniku jest wprost proporcjonalne do
napicia przyoonego do kocw tego I natenie, [I] = A (amper)
U napicie, [U] =V (wolt)
opornika.
R opr,

Prawo Kirchhoffa

Prawo Coulomba

Prawo Pascala

Prawo odbicia
wiata

m1 m2
r2

Suma nate prdw wpywajcych

do wza jest rwna sumie nate
prdw wypywajcych z wza.

I = I1 + I2 + ...

[R] =

(om)

I natenie [I] = A (amper)

I1
I2

q1 q2
Sia oddziaywania midzy dwoma
F=
naelektryzowanymi ciaami jest wprost
r2
proporcjonalna do iloczynu adunkw F sia, [F] = N (niuton)
tych cia, a odwrotnie proporcjonalna
q adunek, [Q] = C (kulomb)
r odlego, [r] = m (metr)
do kwadratu odlegoci midzy rodkami tych cia
Cinienie wywierane z zewntrz w
cieczach (gazach) jest przekazywane
we wszystkich kierunkach jednakowo i
jest skierowane prostopadle do
powierzchni cieczy
wiato odbija si tak, e kt odbicia
promie padajcy
promie odbity
normalna
( ) rwny jest ktowi padania ( ).
Promienie padajcy i odbity oraz normalna do powierzchni odbijajcej le
w jednej paszczynie
powierzchnia odbijajca
6