Vous êtes sur la page 1sur 30

TRATADO I

SOBRE A NATUREZA DA LGICA

Captulo I
Se a lgica uma cincia, e uma cincia especial.

Em primeiro lugar, aqueles que tm a inteno de estudar a lgica devem considerar


qual cincia a lgica, se uma parte da filosofia, para que necessria e qual a sua
utilidade; depois, sobre o que e qual a sua diviso, para que, contempladas todas as
suas partes, se saiba quando ela perfeita ou imperfeitamente transmitida ou descrita.
Acerca de todas essas coisas os Antigos parecem dizer coisas diferentes. Alguns dos
antigos sustentaram que a lgica no uma cincia de modo algum, dizendo no poder
ser cincia aquilo que o modo de toda cincia ou doutrina. Ora, a lgica o modo de
toda doutrina, uma vez que todo aquele que ensina ou tenta contribuir para algum
ensinamento usa algum gnero de persuaso; ora, toda persuaso pela fala lgica,
usando aquele que ensina ou persuade seja o silogismo, o entimema, a induo ou o
exemplo. Portanto, o modo de toda doutrina a lgica, e a cincia lgica o modo de
toda doutrina. Portanto, no existe uma doutrina especfica que se deva chamar lgica.
Por isso, tanto Aristteles, no segundo livro da Metafsica, como, de modo semelhante,
Averris dizem que o modo de toda cincia a cincia mesma que e se chama lgica,
e dizem que no se pode aprender simultaneamente a cincia e o modo da cincia, mas
necessrio que antes se aprenda o modo, e depois, por meio do modo, j perfeitamente
apreendido, se tente aprender a cincia.
Mas no consideraram o suficiente, porque, embora haja muitas cincias, e cada uma
tenha o seu modo especial que difere dos outros assim como as prprias cincias
diferem umas das outras; h, porm, um s modo comum a toda cincia em razo de
algo comum a toda cincia. E o que comum a toda cincia que, pela investigao da
razo, se vem, a partir do conhecido, ao conhecimento do desconhecido; com efeito,
isso acontece em toda cincia, qualquer que seja o seu modo, demonstrativa ou no.
Graas a isso que tem em comum, h em toda cincia um s modo comum. Este modo
se d pelo ato da razo, que o raciocnio, ou argumentao, que procede do
conhecimento do conhecido cincia daquilo que era desconhecido.Assim, Isaac no
livro das Definies, diz que a razo a virtude da alma intelectual que faz proceder a
causa no causado. Chamando causa, de modo geral e amplo, tudo aquilo que, segundo o

intelecto puro e simples ou quanto a ns, antecede enquanto conhecido, e por cujo
conhecimento, e pela razo, se vem ao conhecimento do desconhecido. Este modo,
embora comum porque existente em toda cincia, considerado em si mesmo, e no
enquanto misturado com as outras cincias, algo distinto por si de todas elas. Este
modo, assim considerado, pode ser objeto de cincia, e h uma cincia especfica sobre
ele. Nesta cincia, no entanto, necessrio observar este mesmo modo, porque tal
cincia do modo no pode ser ensinada seno de um modo lgico. Como diz Avicena,
todos os homens so dotados deste modo (uma vez que todos os homens so, de certo
modo, intelectuais por natureza). Mas o que est na natureza imperfeito, e perfaz-se
pelo exerccio da arte. Com efeito, o modo como existe na natureza seminal e
imperfeito, e existe como que em potncia. Como , por natureza, intelectual, e
apresenta a superfcie da inteligncia, sobre a qual se estendem as formas intelectuais, e
pelo intelecto pode compor uma forma com outra pela composio e pela diviso, o
homem faz-se admirativo das coisas que compreende conhecendo pelos sentidos e pela
razo, ou pela razo apenas. Por ser admirativo, o homem levado investigao, e
pela investigao compara um com outro. Ora, pela comparao de um com outro,
conduzido, a partir daquilo que conhecido, ao conhecimento do desconhecido. E
assim, este modo da lgica inicia pela natureza, mas aperfeioado pela arte, pelo uso e
pelo exerccio, e recebe a perfeio; como diz muito bem Vitorino, a natureza torna
hbil; a arte, fcil, e o uso, potente; deste modo, com efeito, so perfeitas, por natureza,
todas as artes e todas as cincias. Da que a arte imite a natureza. E como diz Hesodo:
alguns pela natureza por si s so bons e perfeitos em tais coisas; outros, no por
natureza, mas porque os Doutores de tais coisas as pem em suas almas, e eles se
tornam bons, pondo tais coisas na alma, pela compreenso dos princpios da arte e da
cincia; outros, porm, so to desviados, que nada tem disso em si mesmos, nem
podem receb-lo dos outros, os quais Hesodo reputa inteis para conhecer o bom e o
verdadeiro.
patente, portanto, que a lgica uma das cincias especiais, assim como na
arte fabril uma arte especial a de fabricar o martelo, cujo uso, no entanto, auxilia todas
as coisas que so fabricadas pela arte fabril. Com efeito, a investigao, ou seja, a razo
que investiga o desconhecido por meio do conhecido, algo especial, que tem suas
paixes, diferenas, partes e princpios; e, enquanto se provam dela, se produz uma
cincia especial, cujo uso depois auxilia todas as cincias. Assim, portanto, patente
que a lgica, dita de modo geral, uma cincia especial sobre a qual vamos tratar agora.

Captulo II
Se a lgica parte da filosofia.

Alguns sustentam que esta cincia, que o modo de toda a filosofia, no uma parte
sua, dizendo que no h seno trs partes da filosofia: a fsica, a matemtica (ou
disciplinvel) e a metafsica (ou divina). Com efeito, como a definio que diz o que e
por que a coisa no pode variar seno de trs modos, porque ou concebe a matria
sensvel, que com movimento e mutao; ou concebe a matria inteligvel, cuja
essncia no , segundo a razo, com movimento e mutao, embora segundo o ser
exista na matria, que com mutao e movimento, como a magnitude e o nmero; ou a
que no concebe a matria sensvel nem segundo a essncia, nem segundo o ser; por
essa razo, parece que a filosofia no tem seno trs partes essenciais, como tambm
Aristteles parece dizer. Por isso, dizem que a cincia lgica, ou racional, no parte da
filosofia.
sua assero acrescentam tambm a confirmao de que nenhum modo vem com a
coisa da qual modo na diviso do seu gnero. Ora, a lgica, tomada de modo geral, o
modo da filosofia. Logo, no parece vir diviso da filosofia, nem parece que se
contm em alguma parte desse gnero que a filosofia.
Outroscombatem essa opinio, dizendo que a inteno da filosofia em geral
compreender a verdade toda sobre todo e qualquer ente, tanto quanto ao homem
possvel, pela razo e pelo intelecto. Ora, as coisas que existem dizem-se existir ou por
obra nossa, seja pela vontade, seja tambm pelo intelecto que busca a cincia; ou pela
natureza, dita de modo geral e estas no podem ser causadas por obra nossa. E como
as coisas que existem por natureza so causa da nossa cincia, e no somos ns a sua
causa, no possvel haver delas cincia prtica. Resta, portanto, que no h entre ns
seno cincia contemplativa de tais coisas, a qual se perfaz pelo lume da inteligncia.
Porm, daquelas coisas de que somos causa pela vontade, no pode haver entre ns
cincia especulativa, mas somente prtica. Com efeito, em qualquer objeto possvel de
cincia, so a mesma coisa os princpios, causas e elementos do conhecimento, e os
princpios da existncia: porque, de outro modo, no se saberia conforme o que , mas
antes conforme aquilo que no . E assim se saberia de um modo falso aquilo que se

sabe, o que absurdo. Resta, portanto, que no pode haver cincia dos entes que so
causados pela natureza por aquilo que parte de ns, mas antes se tem a sua cincia a
partir dos princpios que causam asua essncia e a sua existncia na natureza, e que no
existem em todos a no ser por contemplao. Ora, no pode haver entre ns cincia das
coisas que por ns so causadas seno pelos princpios que em ns esto epelos quais
somos a sua causa. O fim dessa cincia no o verdadeiro, mas o bom, que o bom
para ns.

De modo similar, portanto, ser inteno de alguma parte da filosofia compreender,


segundo a razo, a verdadedaquilo que existe em ns, pela qual se esfora por
compreender a verdade daquilo que, pela conduo da razo, a via em todo
conhecimento de todas aquelas coisas cujo conhecimento se faz em ns por aquilo que
conhecido entre ns e a partir de que progredimos cincia do desconhecido.

Em todo conhecimento de todas aquelas coisas cujo conhecimento se d em ns por


aquilo que conhecido entre ns e a partir do qual progredimos cincia do
desconhecido.
Portanto, ser da inteno da filosofia tambm a lgica, que a cincia racional.
Ademais, dizem ser sinal disso ser a filosofia, entre os peripatticos, dividida, por uma
diviso primeira, em trs partes: a fsica, dita de modo geral, a tica, dita de modo geral,
e a racional, tomada de modo similar. Chamo fsica dita de modo geral, a que
compreende a natural, a disciplinvel e a divina; tica geral, a que em si contm a
monstica, a econmica e a civil; racional geral, a que compreende todo modo de vir do
conhecido ao desconhecido, de qualquer modo; o que se faz por muitos gneros de
prova, como se mostrar a seguir. Portanto, manifesto que a lgica uma parte da
filosofia.
Ademais, se algo da inteno da filosofia, ento o ser em grau mximo aquilo sem o
que no se pode vir ao conhecimento de nada na filosofia. Quem ignora a lgica, no
pode adquirir o conhecimento perfeito de nada desconhecido, porque ignora o modo

pelo qual necessrio vir do conhecido ao conhecimento do desconhecido. Logo,


parece que a lgica precipuamente da inteno da filosofia.
Avicena e al-Farabi dizem ser frvola e infrutuosa essa controvrsia. Frvola, porque
contradizendo-se a inteno no se referem mesma coisa do mesmo modo. Dizendo
que a lgica no parte da filosofia, chamam a filosofia real e contemplativa.
Contradizendo, e dizendo que a lgica parte da filosofia, chamam a filosofia existente
de qualquer modo, seja em si, seja em ns, enquanto cognoscentes ou operantes. E
assim, discutem frivolamente, no se referindo mesma coisa a sua inteno. Tambm
infrutuosa essa controvrsia, porque nada esclarece da coisa proposta, e assim nada
serve para o seu propsito.
Portanto, a lgica uma das partes da filosofia, dita de modo geral, que tem como
inteno compreender a verdade de todas as coisas admirveis segundo o modo que
possvel compreend-las a partir dos princpios prprios daquilo que admirado. Com
efeito, isto varia segundo a propriedade de cada uma das cincias. Assim como na
filosofia real segundo a diversidade da difuso (que o meio na demonstrao) varia a
filosofia, assim nas lgicas, ou racionais, segundo as variaes do raciocnio varia a
cincia, isto , o modo de saber. Com efeito, se a razo procede de sinais fazendo
presuno, ser uma parte da lgica que chamada retrica. Mas se procede de fices
produzindo deleite ou abominao ser outra parte da lgica que chamada potica. Se
procede de probabilidades comuns, que se encontram em vrias coisas, ser outra parte
chamada dialtica. Se procede das causas essenciais e prprias, ser outra parte que
chamada demonstrativa. Se procede daquilo que parece, mas no , ser outra parte
chamada sofstica. Se a partir de uma cautela que prova ensina o respondente a
proceder, ser outra parte da lgica que chamada tentativa; e assim fcil entender
todas as outras.
Avicena d a razo de tudo isso que foi dito, dizendo que todas as coisas podem
ser tomadas de trs modos: pelo primeiro, so tomadas nos princpios da sua essncia;
pelo segundo, na existncia que tm nos prprios singulares; pelo terceiro, enquanto so
tomadas no intelecto. Com efeito, muitas coisas so, segundo a sua essncia, princpios
separados do movimento e da matria, as quais, todavia, segundo o ser so ou podem
ser no movimento e na matria, como a substncia, a unidade, a identidade, a
multiplicidade, a diversidade e outros semelhantes, que, de fato, nos princpios de sua

essncia so ingenerveis e incorruptveis; so assim, segundo Plato, os princpios


formais das coisas e, por isso, Plato diz que so ingenerveis e incorruptveis. E se se
diz que tais coisas se geram ou se corrompem, no ser seno por acidente, isto ,
segundo a existncia que tm nas coisas geradas e corruptas. Ora, a acepo da coisa
segundo a existncia que tm nos supsitos ser segundo a existncia daqueles
supsitos, e segundo a definio que podem ter segundo a existncia que tem neles. Ora,
a acepo da coisas enquanto existem no intelecto segundo o conhecimento que tm,
no segundo o que so em si, mas segundo que so tomadas pelo intelecto. E segundo
todos estes trs modos existem tambm acidentes consequentes que so chamados de
paixes prprias suas. E assim a filosofia tem como inteno adquirir a verdade sobre
qualquer um destes trs modos. E isso pela conduo da razo, que diz respeito
lgica. Com efeito, a coisa enquanto existe na alma, tem acidentes prprios, assim como
ser conhecido pelo homem e ser desconhecido, e quando comparadas entre si em algo se
conjugam, ser pela via da razo procedendo do conhecido ao desconhecido, por
comparao do conhecido ao desconhecido segundo a convenincia ou a diferena do
conhecido ao desconhecido. A partir do que se compreende que um se compe com
outro e se predica de outro, ou um se divide do outro, e removido do mesmo; com
efeito, segundo esse modo, se vem de um ao outro. Portanto, deste modo, a lgica da
inteno da filosofia geral.

Captulo III
Da utilidade da dialtica.
Ora, a lgica sumamente necessria e til filosofia. Com efeito, uma vez que
a lgica ensina como o desconhecido se torna conhecido, patente que em nenhuma
filosofia algo pode se tornar conhecido seno por meio da doutrina lgica. Com efeito, a
lgica, como diz Bocio em seus Tpicos, a ratiodisserendi, isto , que ensina como
se deve explicar qualquer coisa, e que se divide, como ele mesmo diz, em duas partes: a
saber, na cincia da descoberta, que os gregos chamaram de Tpica, e na cincia de
asseverar, que os gregos chamaram de analtica e os latinos de resolutria. Ora, consta
que sem o discurso e a investigao no se chega do conhecido ao desconhecido: o
discurso nada mais do que a investigao que discorre como o conhecido se compara
com o desconhecido, como se acha em relao ele, se na forma de causa, princpio, sinal
ou conjetura dele; ou, do contrrio, se lhe repugna sem o qual coisa alguma se pode
conhecer em nenhuma cincia. Quanto ao fato de que a lgica a cincia que ensina a
discursar sobre todas as coisas, ela no apenas til em si, mas tambm necessria para
tudo que temos a inteno de saber. Por isso, Aristteles dizfreqentemente em vrios
de seus livros que a causa do erro dos antigos era que no haviam encontrado
nempossuam a cincia lgica. A lgica, com efeito, ensina de que modo, com quais
princpios e com quais argumentos se deve discursar a respeito de qualquer objeto
possvel de cincia; a no ser que se conhea este modo, o objeto no pode ser
encontrado; porque quem procura o modo de descobrir a cincia do objeto no tem o
propter quid.
Tambm Aristteles diz que o modo de saber se deve aprender antes de qualquer
cincia para que por meio dele a cincia de qualquer objeto possvel de cincia seja
encontrada. Com efeito, como a cincia o habitus da concluso, convm que quem
receba a cincia saiba concluir. Ora, no sabe concluir quem no sabe o que deve
concluir. E como nada se deve concluir seno a questo, necessrio que saiba o que e
como se deve procurar o que se quer concluir.
Ainda no sabe concluir quem no sabe a partir de quais, de que sorte e por qual
concluso se deva concluir. Ora, nenhuma filosofia ensina tudo isso a no ser a lgica.
Portanto, no apenas til e auxiliar a todas as cincias, como tambm necessria. Por

isso, os que ignoram a lgica no sabem que sabem mesmo o que parecem saber;
porque ignoram de que modo convm saber e como se prova ou se refuta cada coisa.
Ora, estes ainda no tm nenhum domnio sobre o que sabem, enquanto no
sabem por que concordam com o que sabem, nem como devem responder aos que lhes
contradizem. O lgico, no entanto, sabe isso, se houver adquirido perfeitamente a
cincia de explicar.
Ora, o ignorante de lgica, mesmo que parea saber algo, no o sabe, como j
dissemos acima, uma vez que no conhece a razo do seu sabido; e est para o sabido e
para o ato de saber como o fogo para queimar lenha. E por isso que dever de quem
sabe [scientis est] (como ensina Aristteles na filosofia primeira) poder ensinar [ou
tpico, costume de quem sabe poder ensinar, ou mais simplesmente: quem sabe pode
ensinar]. Ora, no pode ensinar quem no sabe expor a razo do sabido. Tampouco
sabe expor a razo do seu sabido quem desconhece as causas e os princpios da lgica.
E, como fica claro, ele ser assim tambm naquilo que parece saber, como o analfabeto
[idiota: pelo contexto parece significar analfabeto] est para o alfabetizado. Tal pessoa
no compreende nem o seu erro nem o do outro, pois no tem o hbito [?] pelo qual
julgue se sabe corretamente ou no corretamente aquilo que sabe.
Ora, ainda devido ao fato de que a cincia de encontrar qualquer sabido se d
por meio das condies/hbitos de um para o outro que [as condies] se chamam
tpicas ou locais, e pelas quais a compreenso [intellectus], a opinio, a f/crena, o
juzo/reputao [existimatio] ou a suspeita a respeito de uma mesma coisa coloca-se
cada um em sua parte [assim interpretei essa parte, mas pode querer dizer apenas
coloca-se em outro, locatur in alio, ou at mesmo est colocada em outro. Rafael
Falcn me avisou que aliud sozinho dificilmente indica uma correlao, que me
parecia a hiptese mais provvel. Melhor ser dares tu mesmo uma olhada.], que j
estar na mente [animo] de quem procura sem a lgica no se pode proceder nem
investigao/indagao nem inveno/encontro de qualquer coisa: nem sequer quando
se acha o procurado pode-se saber se ele est encontrado ou no. manifesto, portanto,
que quanto a isso a lgica no apenas til, como necessria a toda filosofia.
Ora, ainda devido ao fato de que a cincia de julgar com a qual se julga se o
que foi encontrado foi conhecido por meio de seus princpios que a cincia lgica
necessria a toda filosofia. Ora, a lgica ensina isto de duas maneiras: ensinando a

resolver/referir o sabido nos/aos princpios, a saber, as conseqncias que esto nas


figuras e nos modos das conseqncias silogsticas [scilicetconsequentiaequae sunt in
figurisetmodisconsequentiarumsyllogisticarum], e resolvendo/referindo-o aos princpios
reais do que se segue, assim como (resolvendo/referindo) s causas imediatas,
essenciais e convertveis com o que sabido atravs da concluso: por este juzo tudo o
que sabido como que [= quasi] ponderado/pesado/refletido, reconduzindo [reducens]
medida/ponderao [aequilibram] da razo tudo o que em todos os fsicos/em tudo o
que fsico [in omnibusphysicis] se procura para saber [isto , para o conhecimento,
para obter um conhecimento, ao que me parece].
Ora, no apenas necessria, como tambm til esta cincia, assim como um
bem a felicidade do homem segundo o ato mais perfeito da melhor parte da alma do
homem, isto , segundo o intelecto contemplativo; e o intelecto no poder contemplar,
a no ser que conhea os princpios da contemplao, e saiba encontrar o que procura
contemplar, e julgar aquilo mesmo que, encontrado, ele j contempla [ou talvez julgar
como encontrado aquilo mesmo que ele j contempla: dijudicareidipsum quod
jamcontemplaturinventum]. patente a concluso de que, mais do que todas/tudo, esta
cincia til para a felicidade, e sem ela/j que sem ela no se atinge o ato da
felicidade, e pela qual o homem feliz/beato recebe o ato de operao no impedida [?]
[actum non impeditaerecipitoperationis]. Com efeito, essa cincia libera das fantasias
(que parecem ser e no so), condena os erros, mostra as falsidades, e d a luz da correta
contemplao em tudo/todos. Esta cincia, portanto, deve ser considerada antes de/mais
do que todas.

Captulo III.
Sobre a utilidade da dialtica.

A lgica sumamente necessria e til para a filosofia. Com efeito, como a lgica
ensina de que modo o desconhecido faz-se conhecido, patente que em nenhuma
filosofia algo se pode fazer conhecido seno pela faculdade da doutrina da lgica. Com
efeito, como diz Bocio nos Tpicos, a lgica a ratiodisserendi, isto , a razo que
ensina de que modo se deve dissertar, que, como diz, se distribui em duas partes, a
saber, a cincia da descoberta, que foi chamada tpica pelos gregos; e a cincia da
asseverao, que foi nomeada analtica pelos gregos e resolutria pelos latinos. Ora,
consta que sem a dissertao e a investigao no se vem do conhecido ao
desconhecido, e que a dissertao no seno a investigao que disserta de que modo
o conhecido se compara ao desconhecido, de que modo se acha em relao a ele, como
causa, princpio, signo ou conjetura a ele; ou, de modo contrrio, como oposto a ele,
sem o que no se pode saber nada em cincia alguma. Quanto a isto, portanto, que a
cincia. Com efeito, a lgica ensina os princpios

Captulo IV.
Qual o objeto da lgica?

Como a lgica uma cincia contemplativa, que ensina de que modo e por que meios se
vem, pelo conhecido, ao conhecimento do desconhecido, necessrio que a lgica seja
sobre tal instrumento da razo, pelo qual se adquire pelo conhecido a cincia do
desconhecido em tudo aquilo que do desconhecido se faz conhecido. Ora, isto a
argumentao, enquanto a argumentao o raciocnio da mente que argui e convence
pela relao do conhecido ao desconhecido da cincia do desconhecido. Ora, entre as
espcies de argumentao, a precpua o silogismo. Por isso, disseram alguns que a
lgica toda sobre o silogismo e as partes do silogismo, determinando o objeto comum
da lgica segundo aquilo que seu objeto principal. Com efeito, nem todo
convencimento poder existir pelo silogismo, porque o discurso silogstico no sena
do universal tomado universalmente, o que no poder ser em muitas cincias, como
nas retricas. Por isso, nelas atende-se precipuamente s relaes tpicas, das quais se
conclui, por entimema, aquilo que se quer. Portanto, como a lgica, como diz
Aristteles, d o modo de dissertar de toda a cincia, e de descobrir e asseverar o que se
quer, necessrio que seja tal o seu objeto, que aplicvel igualmente em todas.

Captulo V.
Sobre a diviso da lgica, quais so as suas partes, e sobre o som vocal que significa
arbitrariamente, o que e como significa.

A diviso da lgica, e quais so as suas partes, como dizem Avicena e al-Farabi, devem
ser tomadas de sua inteno. Como j foi dito, a inteno da lgica ensinar os
princpios pelos quais, a partir daquilo que conhecido, se pode vir ao conhecimento do
desconhecido. Ora, o desconhecido ou o incomplexo, sobre o qual se questiona o que
, ou complexo, sobre o qual se questiona se verdadeiro ou falso. Ora, no se pode
saber o incomplexo, do qual se questiona o que , seno pela definio. O complexo,
por sua vez, do qual se questiona se verdadeiro ou falso, no se pode saber seno pela
argumentao. Estas so, portanto, as duas partes da lgica. Uma, enquanto se ensinam
os princpios pelos quais se sabe a definio e a quididade da coisa, de modo que
pelosprincpios se ensina qual a verdadeira definio da coisa e qual no , e qual
parece ser, mas no . Outra, enquanto se ensinam os princpios pelos quais, pela
argumentao, se prove a verdade ou a falsidade da enunciao. E enquanto ensina a
forma da argumentao, quanto figura e ao modo, e a quietao, ou antes compleio;
e enquanto ensina a matria da argumentao. E enquanto ensina o que parece ser
argumentao, mas no , isto , aquilo que tem uma aparncia, mas no tem a
verdadeira existncia. E enquanto se ensinam as cautelas pelas quais o oponente ou o
respondente

Captulo VI.
Da parte da lgica que certifica o incomplexo, e dos requisitos verdadeira definio,
os seus pecados e os modos da definio.

A partir do que foi dito, patente que, se se quer

Captulo VII
Sobre a parte da lgica pela qual se certifica a questo sobre o complexo e sobre a
necessidade de toda lgica, e o que varia o modo de saber segundo a diversidade das
matrias nas quais se busca a cincia.

Assim como o lgico que ensina buscar a cincia do incomplexo ensina o instrumento
pelo qual se obtm a notcia daquele segundo a definio, aquilo que leva definio,
aquilo que circunda a definio, aquilo que aperfeioa a definio e aquil que muda a
definio: assim o que ensina a atingir a cincia do complexo, ensina o silogismo que
o seu instrumento prprio, ensina as outras espcies de argumentao, os princpios do
silogismo e aquilo que o circunda, os seus princpios, suas partes e a matria na qual se
pode pr a forma do silogismo e a forma das outras argumentao, e que mudam o
silogismo. E, portanto, aquelas coisas de que trata o lgico se dividem e se multiplicam
segundo estas coisas.

ALBERTI MAGNI,

D.

RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDmiS PRiEDlCATORUM
LOGICA.

LIBER PRIMUS
DE PRiEDICABILIBUS

TRAfrFATUS

DE NATURA LOGICvE.
CAPUT
Ulrnm Logica

nn

cl

sit

sciciitin cl

sit

primum

aliqua pars Philosophia',


et

cujus ulililatis

dc aulcm de quo csl,


:

ut habilis

sciatur

dc logica, cun-

est qualis scientia sit li)L:ica,

quid ncccssaria,

sius

quando

el

ct

ad

(lciu-

qua^ dixisio

omuihus partihus

ip-

ipsius

est perfccte vel imperfecte

omnia enim

tradita vel descripta. Circa


hffic

spccialis ?

diversa dicere videntur Antiqui.Qui-

dam enim Anlicpiorum

'

logicam nul-

lani esse scientiam contenderunl, diccntes

non posse esse scientiam

omnis

ucm

ouuiis aulciu persuasio pcr scrmo-

logica est, sivo syllogismo,

sive en-

Ihymemate, sive inductione, sive exem-

Intendenlibus

siderandum

quid

I.

scientite sive doctrin;e

id quod est
modus. Mo-

plo utalur qui docet vel persuadet.

Mo-

dus igitur omnis doctrinte

logica cst. Et

omnis doctriua' modns

cst scicnlia lo-

sic

gica. Nulla igilur cst doctrina

qua; logica

sit

diccuda.

spccialis,

Proptcr quod

et

Aristoteles in secundoyj/v';f'?? philosojihin'


sufe

et similiter

nis scientise

Averroes dicunt oni-

modum

essc ipsam

scien-

liam quaj est

et vocatur logica, et quod


non simul addisci polcsl scicntia et scientia' modus, sed oporlel prius disccre modum, et deinde per modum jam perfectc

apprchcnsum,addisceretentarescienliam.

eo quod aliquo genere persuasionis utitur

Sed non satis consideraveruut, quod


quamvis scientiae sint multfe, ct qu;eli-

omnis qui docet, vel astruere conaturali-

bet specialem habeat

dus autem omnis doctrinte logica est

'

Hffic est

opinio

sectatur -Egidius in

.\iiti(iuoram,
I

(luam etium

Elencli. in princip.

Tex. com. 15.

modum,

qui differt

si^scienUa'

MAG. ORD. PR.ED.

D. ALB.

modo

altorius,

sciontia dilTert ab altera

unaqibTquo

(Uvisionom,

est

tamon unus

qua; comprehondit

per sen-

solum. Por hoc aulom quod adniirativus

incoo-niti

onim

Jioc

omni

in

fit

sciontia

quocumque modo dicta, sive sil demonsnon demonstrativa. Et gratia illius communis, ost in omni scienlia
modus unus commuuis omnis scionfia\
Et liic modus ost por actuni rationis, i|ui
trativa, sive

sivo

ratiocinatio

argumentatio

est,

cogniti proccdens in

cognilione

do

scien-

tiam ejus quod erat incognitum, secundum quod Isaac in libro de BiffinifioniJius

rationem diffmiens,

est

aninuT intoUoctualis virlus,

causam

dicit

in causalum.

neralitcr vocans et large,

cundum

i|uuil lalio

iaciens

t^ausamgc-

omne quod

se-

intoUoctumsimpliciter, velqnoad

nos anlecedit ut cognitum, por cujus co-

gnitionom
notiliam

diiclu

devonilnr in

riilionis

incdguiti.

llic

miidus

autoni

qnamvis conimiinis sil por hoc qiiod ponitur in quaUbol scionlia, tamon sccundum se cohsideratus et non iinmixtus

quoddam pcr

sciontiis, esi

se distinctum

ab omnibus aliis. Et hoc modo considoralus liic modus, potest esse subjoclum
sciontia', et sciontia
in (|iia

accipiondo

ost in omni scientia. Et


quod per investigationem ralio-

nis ex cognito devenitur ad cognitionem

currere

admirativus eorum

.sum et inteUectum, vol por inteUectum

per

scientia'

communo quod
ost

fil

quoddam

communis modus
hoc

homo

ot

siciit

lamon

speciaUs

scientia

observari necossc

ost,

dt^

susponditur ad inquisitionom,

ah oo quod

notum deducitur ad ignoliic logicre modus a

est

notitiam. El sic

ti

natura quidem
arte, ol

usu

tionem:

incijiit

Victoriuus ojilimo

siciit et

usus autem potenlem

Et

iiuitalur.

sicnt

porfocti ot iHini

liil

tiiliuin

iii

se hiibont, noc ab aUis sus-

ciporo jiossunt, quos Ilosiodus ad


et

bonum cognoscendum

naliira osl

a(Uiibilam.

somiiiarium

est

qui

in

aulom por ai'lem


quod in natura est,

|iorlicilur

Id
ol

oniiii

iinpeiToctum

in jKiloiilia oxislcns.

est, el

qnasi

om

Patet igitur quod higica una est speinfaliriii in qiia

sjiociaiisesl iirs fahricandi

maUoum:

sivo

cijiia

quoddam

jiostoa

ot

no-

jier

cst, (juod

passio-

parlos etj>rin-

(him de ipso prohantur,ars

eflicitur

scionliii

le

Invostigatio eniiii,

invosligans ignolum

sj)ociaio

quae.

'

omnibus adhibetur, qua^ ar-

nitio

cujus

esse^

sjiociiilis,

ciijus

et

usus

omnilius adliiboliir scionliis. Sic

igitur jiatot,

quod logica

ta, scientia cst speciiilis.

gouoiiililor (Uc-

do qiia

iiiim- csl

tractandum.

Ex hoc enim quod

liomo inloUoctualis ost ot intoUigenlii-p


slraliim, in qiio slernunlur foruuo inlollocliialos ia aiiii liiiniiiis iiilolligcn(ia>,

unius

ciunposilivus

forma cum

per compositionera vel

ost

CAPLT
Ulruin

II.

iof/ica sit jiars ji/iihisop/ii;r

et

jor intollocliiiu

alia

vorum

reputat inutiles.

cialiumsciontiarum, sicut

neshal)et ot ditroronlias

iiiijierfeclus

in

animo jjonunt
ot iUi boni ofliciuntur
animo pouontos, jior conqjrelionsionem jirincijiiorum aiTis et scienti;o
(|iiidain voro tam orronoi siint, quod ni-

dicit

Sod

jior

taUum

lalia in

nisi

iiidiliis osl.

Qui-

talibus sunt

quidam autoin non

modi non

(piodaiiimodojior naluram)

in

scd quia Doctores

naturam,

ut

h'cliiah'S suiil

omnes

et

dicit Jlesiodus

stdam ualiiram

jior

to faliiili fabriciinlur.

modologico doceri potost:


Aviccnna ', modus hic
omnibus lioniinibus (por lioc quod intol-

enini natura

artcs

Et hinc est, quod ars naturam

scientia;.

dani

sic

omnes

sunt

perfecta}

tum,

oniin

dicit,

quo(i natnra facit hahilem, ars facilem,

modum
tahs

autem

porficitur

exorcilio recipil jierfoc-

ct

tiunen usus

scioiilia

per

el

unum allori. Por


comparationem autom unius cum altoro,

ipsoesl:

ouiiidoiu

quia

est,

inquisitionem comparat

Iliiiic

autoiii scioiiliain

(jiii

modiis

omnis phiiosophia', quidam nuiiara

ost

jiar-

^cg;

es^?'i
so{jliit<

tci
'

AviOE^.NA, In priiiciiiio

sii;i"

logic;o.

lio

DE PJLEnrCABlLIIU

LlBEIl
teni

esse

ceiites

philosophife (imtendiiiit,

non

nisi tres esse

phi;e, scilicet

sivc

(lisciplinahilcin,

ct pi-oplciMpiid

(liflinitio

mcdiuin

Eorum autem quocausa per voiuntatem,


uoii potest.esso apud nos
scicnlia specuialiva, sed tantum practica.
E;idem (mim
ruin nos

diccns

sit in

scien-

suiit

cqiia

tcriain sensihilem, quoe cuiu ludlu


est ct

(piod

et diflinilio

tri|diciter,

mulatione
ligihilem,

molu

mutatione secundum ralioncm,

ct

magnitudo

cundum

numerus

ct

essentiam,

in materia

sit

motu,

et
;

nec secunduni

materiam sensihilcm
quod piiiIos(jphia non Inihcat
partes essentiales,
dicere videtur

'.

sicut

et

lam

cum

re cujus inodus cst, vcnit iu


-cneris

gica

-encralilcr

dict;i

mddus

Non crgovenire

phia;est.

|.liiloso-

vidctiir

;id

iosophite divisionem, nec vidctur


({ua parte

hujus gencris quod

(,'st

iii

Ilaiic

auleiii

alii

quidam

di-

cuntur esse aut

;ih opere nostro, sive


a
volunhttc. sivc cfiam ab iiitelleclu
scieiiliain qu;crcntc: ;tut a
nalura generiililcr

dicta, qu;e

pofest.

Et

ah opere noslro causari iion


ea qute a natura sunt,

cum

iiostrpe sint

causae scientiie, et

sumus causa ipsorum, ntm

non nos

pofest de

iilis

esse scientia

quod dc

'

pracfica. llciinquitur ergo,


talihus apud nos non est

Aristotele.-.,

lii

6.

piiinrp ]i|iitos iiplii'''.

qti;o

ikui

sunt a

smit

;i

Eorum

in oiiiiiil.us.

iK.n p^.jost esse

ii,,|.is,

sc!ent!a vcia apitd nos nisi per ea


prin-

(puo suiit in nohis, per qu;o nos

mus causa
(

iijiis

coruin, qu;e

llnis

i[iiod iK.l.is

iK.n

verum, sod

est

l.dnum

mihis

ii

sii-

sunt

h(.nuiii,

Similiter i"itur

ost.

aliciiius [iliil(jsi.plti;o

erit

iiitentid

c(.m-

[>rclicii(lci-c vcriliiteiii

cjiis ([ui.d in

iK.l.is

(iivhcndere V('ritalom ojus qiiofl rationis


diict u via ost in omnem cognitionom
om-

jdiih,-

qu;e sunt,

oa

;tli-

(luocumque modo entium comiirchendcre


veritatem, quantum homini possihile
esf
comprehendere eam secunduin ratidnein

Ea autem

i-itur

c,ius;ttis,

csl, sccuiiduiii

impugnanfes dicunt philosophife generahs essc intcntionem omnem,


oniiiiiini

et inteliectum.

teni|.liilionom sunt

iiiuin

ojiinioncm

HeiiiKpiilur

phi-

sophia contincri.
ilo

osl.

a natura

sciontia por

iiiitein ipiio

cipi;i

sui divisionem. Constat aiilcin.


qiiod lo-

soqucrefur,
,

eorum h;ihetur
priiicipiisc;msanlihus essenti;nii et esso
eornm in natura, quaj non nisi per con-

Aristotolcs

Addunt cliam ad sine ;tsscrlionis conlirimilionem, (pmd nuHius ivi


inodu<,

nohis

e.\

Proplcr qnod nonnulli

|i;trtem dicunt esse philosophia'.

aliter

;i

mdiis, sed [idlius scionfia

Ircs

lojiicam scicntiam sive rationalem,


nul-

;thsur(ltim

potest esse

essc

iiisi

tpiia

scitiir

quod de entihus

vidcfiir

ossendi
id (pi(.(l

(pidd

sicut

aut nec se-

concipiat

caus;B

et

elomenta cognosccndi, ipuo suntpriii-

non scitur
secundum id quod ost, sed putius sciretursocundum id ipiod non ost. Et sic
lalso modo scireliir omne
quod scitur,

aut concipiat nuiteriam intelcujus essentia noii cst cum

quanivis secundum esse


qu;e est cum inutalione
est

et

suinus

quoiihetscihili principia

iii

mni possit vai-iari nisi


scilicct quod ant concipiat ma-

tia,

quaj liiminc in-

tciligenfia' |.cilicitur.

metaphvsicain

et

Cuin cnim

sci('nfia C(>iileniplaliv;i,

partcs pliiluso-

physicam, matheMiatirani

eo sivc (livinam.

quid

di-

THArT.

S,

corum

rationem qua nititur

([uoruiu cogiiitid

his [lor ea qu;e cognita


e.\:

lit

c(,iii-

in

no-

sunt apud nos,

quihus nos [iroliciscimur ad scientiam

incogniloriim.

Eiit igitur

di;

intonliono

philoso[ihi;o etiitm h.gica scionlia qu;o


est
ralionalis.

Adhuc

aitleni

(jund aj.iid

hiijus

signum dicunl,

Peri|.aleticos philosophia

in

Ircs j.artcs [.liiiut divisione


divisa cst, in

jdiysiciim

scilicel

iivnoralilcr dicliim, ot

clhicamgcncriilitci- dictaiii.cl rafidiialcm

sunihlcr accoplain. Dico aitteiii [ihysiciim


generalitor diclam, qu;o comj.ivhcndif
et

naluraleni et disciplinalom

Ethicam aulcin
contincf

ef nidiiiisticam

nisi

et civilom.

(p.x.

com.

>.

i^vueritlein,

Kalionaion

et

ct (li\inani.

(juic

iii

se

rocononiicam

autom generalem

Kalio.

D. ALB.

:\[Ar..

oninemmoilum deveniendi de noto ad ignolum quoeumqae

liones

modo:c[uodpermullageneraprobationum

procedit ex signis facientibus prsesump-

3Ianifestum
lit, ut in sequenti ostendetur.
j^ars est
aliqua
logica
est igitur, quod

tionem,

qufe coniproliendit

Raiio.

^Yji^yp

autem

maxime de

tunc hoc

in philosophia in

quo

sine

eiit,

intentione philosopliiie

ni)-e

inten-

aliquid est de

si

tione philosophi

nuUus

aliquam deve-

potest cognitionem. Ignorans autem

logicain

hoc

perfcctam potcst

nullus ignoti

variatur scientia,

ratiocinationis

modus. Si enim

scienili

est,

erit alia

vel

pars logicse quse

vocatur poesis vel poetica. Si autem pro-

communibus,

cedit ex [u-obaljilibus
in

inveniuntur,

pluriluis

erit

pars

tjute

alia

qu;e vocatur dialectica. Si autemproceilit

ex causis essentialibus

et propriis, erit alia

acquirere cognilionem, eo quod ignorat


modum per quem devenire oporlet de

pars qua? vocatur demonstrativa.Si exhis

noto ad ignoti nolitiam. Yidetur ergo \oo-icam prfficipue esse de inlentione pliilo-

qu;n vocatur sopbislica. Si

(jua;

telis

videntur

llanc autein contentionem Avicenna

'

ct Alfarahius dicunt esse frivoLim et in-

frucluosam. Frivolani (piidem, ipiia in


contradicendo sihi inlenlinnem ad ideiii

eodem modo diclum non

referunt. I)i-

nun

et

sunl, erit pars

alia

autem ex cauprovocaulibus respondentem doceat

procedere,

sophi.T.

pars logicae generalis

erit ;ilia

vocatur teutativa

([utv

de omnibus

Itorum autem
]U'iu ponil

et

sic

facile est

aliis inlelligere.

sunt, ralio-l^es'

dicta

(lua^

.\viccnna dicens res

omnes

tripliciter esse accipicnd;is, scilicet

quod

centes enim logicam philosophia' partem


non esse, reakMn ei contemplativam phi-

piinio accipi;uitur in cssenli;e sua' princi-

losophiamvocant. Contradicentes autem


philosohis, ct dicentes logicam partem
compreliensionemveomnem
phife cssc,

singularibus propriis

cxislenlis, sive in
ritatis qualitercuiiii|ur
vel opecognosceiiliiuis
se sive in nohis

ci])ia

rantibus, vocanl

phil()S()|)liiaiii.

I''.l

sic fri-

vole contendunt non ad idcm siihiu rclcrcnles inlcnlionem. Infructuosaetiam Jiu)us contenlio, quia

(k'

proposita nihil de-

claral intentione. VA sic nihil prodesl ad

propositum.
Est igitur logica una partium philosogeneraliter dicta', qua" omnis ad-

coaciusio.

piis

cunduni quod
jMulta

qiia'

tertio

accei^la sunt in intellectu.

enim secundum
separata suul

essentia? suse prin-

motu

;i

mirabilis intendit comprehendere

tem secundum modum,


i)Ossibiie esl

verila-

stanti;i,

secundiiin (iiniu

comprehendere eani ex

|)ro-

admiralur. IToc
priis principiis ejus fpioil
Quoniocio
logica varijilur. e'. est
ri;iiur.e.
es

^.jijiii

varialiir

gj,j^,j^ji.^^,

secundiim uniuscujusque

pioprictatem.
i

Sicut

enim

..

in

in essentia'

hujusmodi, qua^ quidem

suai principiis

incorruptil)ilia sunt

cundum Platonem

sunt

fornuilia,

quod

])ro]itcr

iiicoii'ii])lil)iri;i

lali;i

reali

secundum

dilVusiouis

(|ua'

iiiedium in demonslra-

(liversilalem

sic in iotioneest) variatur ])hilosophia,


variasecundiim
ralionalilius
sive

ncis

'

logiciB.
AviCENN.^, lu priucipio"sua3

talia

et

ingenerabilia

hoc

rciiiiii

modo

se-

])rincipia

iiig('Uerabili;i et

l'lalo

esse dicit. Lt

dicanlur generari vel corrumjii,

secundum accidens,
boc est,
esse quod habent in
generatis et corruptis. Acceptio autem
rei secundum esse quod Iiabet in sup|)ohoc non

erit

nisi

secundum

silis, cril

secunilum exislcnti;uu illoriim

philosophia
(

a materia

multitudo, el

uuihis, idcntitas,

diversilas,el alia

si

et

secundum esse suut vel ])osin motu el materia, sicul sub-

lanuMi

sunt esse

(!t

quod habenl in
autem se-

secundo in csse

ldii;p

mulliplex.

una
autem procedit

delectationem

futis facientibus

abominationem,

ratio

generalis pars

logica?

erit

qu;e rhetorica vocatur. Si

ex

philosopliiff.
3.

OHD. PR.ED.

sup])osiloruiu, et secundiiiu difliuiliunem


(liiiiiii

liabcrc

(juod habent in

])ossunt
illis.

rum secundum quod

secundum

esse

Acceptio autem resunt in intellectu.

"="

LIBIiU \)E PU.KDICABILIIUS,


secuiiduni cugnitioneni (juani liabent,

t'sl

non secundum quod

in se sunt, sed secun-

duni (juod accept sunt per inteilectuni.


Et

secundum omnes

modos sunt

istos tres

jtotcsl

sic

triuni pbib^-

sopbia de ipsis intendit acquirere verita-

lem. Et hoc

per ductum rationis ali-

est

(juem qui ad loyicam pertinet. Res enim

qiiaHler so

ut causa, vel principium,

ilhi(l,

vcl

conlrario uiodo ul rejiugnans ad ipsum,

cantur propriae passiones ipsins. Et

modorum

ad

vel signuni, vcl conjectura ad iHud

sine

istorum

tum comparalur ad ignotum,


bal)et

etiam cons(H]uenlia accidentia qu;c vo-

(juolibet

THACr.

quo

in nulla

scienlia

Quoad boc

2.

ali([uid sciri

ergo, (juod scientia

doccns disserere de onmi

est

tanlum

re,

non

cst utilis in se, sed

etiam neces-

omne quod

intendimus

saria est ad

scire

Propter quod Aristoteles frequenter

dicit

apud hominem, et aH(juid esse ignoliim:


ct cum comparata ad invicem in aliquo

quod causa eri'oris


antiquorum fuit, qnia scientiam logicam
non invcuerunt sivc babiiciunt. Docel
cnim logica jirincijiia qu;diler boc et qui-

se conjungant,

bus principiis

el

dendo de noto ad ignotum, jicr comparationem noli ad ignolum secundum con-

quoliliel scibili

dissercndum

veuientiam vel diirerentiam noti ad

iijno-

test

quod

di

]irout

habent esse

anima, accidentia

in

iiabent propria, sicut aliquid esse

tuni.

Ex

via rationis, jjroce-

erit

quo

nolum

comjirebendilur,

in diversis libris suis,

dus nisi

est

is

scicnliam

modum

qui qu;crit

sciiulis illius

qui

mo-

non po-

sci;itur, scibile inveniri

quia

quibus ;irgumentis de

invcuien-

non babot jiroji-

unum componifur cum alio, et pr;cdicatur de illo


vcl unum dividilur ;ib alio,

ter (juid.

rcmovetnr ab ipso
sccundum enim
bunc modum devenitur de uno in alterum. Hoc ii;itur modo loiiica est dc iu-

sciondi antc sciontiam quamlibet discen-

juslibot

tcntione philosophiffi generalis.

scientia babitus

ct

utUUule

Summe autem

litas

ad

(juod

tcl

nolum

liat

potest nisi per

Iriuic facultatem.

lius in Topicis

',

logica

notum, pa-

nuUa pbilosophia

in

lieri

et utilis est

Ex quo enim

ddcct qualiler iguotum

aliquid

Est enim, ut

scilicet

quam topicam

'

BoETics,
1.

Iii

quod concludi

quid

et qualiter

Cum enim

ex quibus

et

qualibus

concludendum

((st.

sc nescit qui nescit


et (jua

conclusionc

Htec autem omnia

docet philosopliia

Non

quajrendum

intcnditur.

Adhnc concludere

gica.

ergo tantum

nisi

tautum

utilis

lo-

est ot ad-

miniculans ad omnes scientias, sed ctiam


neccssaria.

Propter quod nescientes lo-

ut dicit,

distriliuitur

scientiam

iuvcnieudi,

ciunt

Gr;Bci

vocaverunt

quam

et

Grajci anah'-

autcm resolutoriam nunautem quod sine


dissertione cl inquisilione non venilur
de nolo ad iguolum: (ju;e disserlio non
cst nisi in(juisilio dissercns qu;iliter no-

lop. cap.

scientia cu-

conclusionis, oportet

est id

Boehoc est,

Latini

cupaverunt.

modum

gicam, etiam id quod scire videntur, nes-

scienliam judicandi,
ticam,

sit

sciat

nulla

dicit

ratio disserendi,

qu;c in du;is,

partes,

per illum

scibilis inveni;itur.

quod

doc-

logica-

docens qualiter de quolibet disserendum


(^st,

est ut

nihii concludi debeat nisi quaistio',portet(j;

diulecllcie.

necessaria
_

)so-logica philosopbije.

dus

quod modus

dicit

quod concludere sciat ille qui sciontiam


accipit. Non autem concludere scit, qul
nescit quod coucludcre dcbeat. Et cuni

CAPUT m.
iJe

Etiam Aristotcles

Const;it

Top. in

I.

Je difTerentiis

se

scire

quia ncsciunt

qualiter

unumquodijue sciri oportct, et qu;diler


probandum vel inqiroli;indum csl.
Adbuc autcm tales in scilis suis uullam habont potestatem, duni nosciunt
propter quod scitis suis asscntiunt, nec
qualiter contradiccntibus respondere de-

beant.
^

Cf.

Hoc
I

auteni scit logicus, sijicrfecte

Pliys. uoiiira. 23.

MAG. ORD. PR.ED.

D. ALB.

scientifim disserendi dc (niuliliet

adc])-

sit

Adhnc
jam

cut
sui

neseiens logicani,

anteni

diximus,

su[ira

nesciat

sciti

etsi

videatnr, nescit tamen.

ali([nid

scire

I']st

cum raliunem

eliam

ad aclnm sciendi, sicul ignis ad com-

bnrere lignum. Kt ideo scientis

prima

docel

p]iilosoi)hia

esl (ut in

Aristoteles

posse dncere. Docere anlem non

ralionem

ijui

cit

sciti

exponere. Xes-

nescit

aulemexjionere sui

')

]ii)lesl,

rationc^m, qui

sciti

esl

non tantum necessaria, sed

;iuleni

ulilis h;ec scientia

actnni,

lioc

conteni[il;itivuin

nis princi])ia, et sciat invenire


(oiiteiiqihiri,

ril

igiturtalis etiaminliis quse scire videtnr,

qii;e

vel 0[iinio vel lides vel

;i(l

attiiigitur

t;isiis (([u;e

[iroceih [lolest

lum

est igltiii-, ([uiid

gica

non lauliim

eliam

iililis esl,

eliam est ad onineni

Adlmc anlem

an

.Manih^s-

hor

lo-

sed m^cessaria

ost

li;oc

[ler lioc

phan-

suiit) liberat,

omnihus

om-

igitur cousideranda

scientia.

hc

IV.

(|uchI ju-

dc sitOjcclu ?

(jno sil lotjua ul

(.11111

;iiitem logica sit scionlia

conlem-

lilati\;i, (locoiis t[ualitor, el [ler ([u;o

\'eiiilur

[lor

nolum ad

o|)()rtel li('cess;iri(i

(|Uod Iogic;i

oiiiui

eo

iiolum

])er

sil

de

[ler

liii-

(jiKid

igiioli scieiilia

de ignoto

(|U()(I

do-

ignoli noliliam,

iuMuoili ratioiiis iiistrumonlo,


;ic(|iniitur

[i]iiloso[)liiam.

eliani

sciontia a

inlus

[lolesl

i|U(ia(i

imjK.-dita^

liimen dat rect;o contimqdalionis in

nec eliani

quando qna'siliiminvenilur,sciri
inveutum vel non inveiilum sil.

quam

ot [)er

recipit

videntur et non

r.AlM

jam

qua^-

idi[isum

orrores damnat, el o.stendit falsitates, et

hahetur in animo qua'renlis. Sine hjgica


nec ad inquirendum, neqne ad invenienali([uid

actum non
Ha-c enim

lelix

i|)se

actus,

(i[ierati(mis.

existimalin \(d

suspicio locatiu' iu aho, (|nod

dnm

felicitatis

hqiica'

qnihus inteih'ctns

quod

dijudicare

j;iiii

nilius. l*r;e

unius ad alterum,

sivo locales vocantnr,

et

contemplaturinvenlum^ l*atet
pr;e onmihus utilis est
h'licit;iteni ha>c scieiitia, siiiequa non

coiiclusio. ([iiod

tudines

intelleclum

nec contcmplari pote-

intellectus, nisi novorit contemplatio-

rit

qiiod

habentem litteram.
Tahs etiam neque sunm neque aherins
deprehendit errorejii. (]iiia non hahet hahitnm per ([uem dijuthcel utrum recte
sciat (juod scil, vel non recte.
Adlmc autem [ler hoc ([uod invenieiidi quodhbet scitum scieutia esl|ier iiahi-

secundum

est,

o[)tim8e

perfoctissimum

liominis

aniinte

[liirlis

notum

iii

oflicitur.

dicandi scieiilia est (quia id quod iuveii-

lloc ;iulein osl argiimeut;ilio, secunduin

lum

([iiod

dijudicatur an

csl,

principia scilum

sit)

recte

[ler

necessaria ad

sua

omiiem

teiii

;irguinonlatio ost ratiociiuitio moii-

iirguens ot convincons [lor liahiludi-

philosiqihiani esl logica scientia. Iloc an-

iieiii

leni docet higica diqiliciter, resolvere do-

Inler s|iecies

cens scilum in

cij)u;i est svllogisiiiiis. l'ro[iler ([iiotl

([ueiitia'

([lue

[niiicijiia, scilicet coiise-

siiiit

liguris

iii

conse([uenliaruin syllogisticarum
principia realia ejns
in causas

qnod

immedialas

converliliilos

conclusionein

cnm
:

oo

et

iiiodis

et
:

et

in

sequitiir sicut

esseuliales

([iiod scituin esl

et

per

qno judicio omiie (juod

'

Cf.

Mflaiiliys. Icx.

Cf.

Topicoruiii,

'

I'io (juo vidc Algazel

I.

(liim

iioli

caji.

su;n logica''.

iguiiliiiii (le

igiioli

scieiilia.

;iiileiii ;trguiiieiil;itioiiis[ir;i'-

(lixeruiit (|uod logica tota est


'

(,'l

Non onim

qui-

de syl-

de omuibus lidos csse poterit

per syllogismnm.
liiipi-oliiilur

loyisiiiuiii

ad

logismo
[liirlibus svllogismi
delormiinmtes commuiio subjoctum logic;o secuiidum iil quotl esl subjecliim [)rincip;ile.

'

ciip. 2.
iii

Uulitaa

lionum

sicut

-,

hominis secundum

i'elicil;is

causas etprincijjia logicop non novit. Erii


sicut idiola se liabet ad

omniljus

in

pbysicis (|u;erilur ad sciendum.

si-

sc liahet ad srilnm

et

ad aHinilibram

reducens omiie quod

r.ilidiiis

tns.

el

scilur, qnasi ponderatnr,

;ili

essi^

[iroiiter

hoc ([uod dis-

tiuitore ojjinio poiiciiliuiu syl-

suiijcclum logica", quain etiani

scclalur Scot. in 2

(]ua:sl.

universaliuni.

Um\\{
cursus sj'Uogisticus

non

est nisi

uiiiversalitcr accepto

versali

non

esse

scienliis

niullis

PR.EDICABILIIUS, TllACr.

1)K

ab uniquoil

in

ut in

poterit,

cet

cncurdialem, lioc

iii

iulerius

qui ex signis,
cst sui

quilnis per enlhyuieniata concluditur id

loijicus ct

omni

Aristoteles, det

dicit

ut

taini igitur logica,

quffisituni est.

scientiai

nujdura dissercndi, et invenieudi, et dijudicandi quod (juwsituni est


([uod de tali

sit

nibus in onmi

opoitet

ut de subjecto, ([uod

om-

appHcabile

est.

ffi([ualiter

Suut aulem adlmc ([ua'dam in quibus ex


experiineulalibus,

est, sicut in

iiinotum

(|uod

invenire

quajrimns

siugulaiibus

utinmr vel syllugismu V(d iuductione ad universale accipiendum, et


([uibus

iu

uon possumus uti syllogismo perfecto.


1'rupter (juodsyUogismus coinmune subjectum hjgica' esse nou potesl. Propter
huc eliaiu

syUogismus,
sit

ab Antiquis

logicis ([ute

iii

quid

non sokuu docetur

scriptai sunt,

et

qualiter,

et

ex quibus

sed hic ctiam docetur quid argumen-

tatio, et qute partes, et specics ejus.

Sunt taineu qui


([uod

tur idein

lugicam inter[)rctan-

scrniocinah.'m,

logicain generalera

dicenles

idem esse quod


qua dicunt

scr-

mociualein scienliam, sub

et

(juam vocant dialcc-

ilieloi'icam, et eara

ideo dicuul logictc gcncralis

Et

ticam.

poeticam,

gramniaticain,

contineri

suhjecluin csse scrnnuiem, jirout est de-

rerum qutc signiiicantur per


opiuionem impugnat Avidicens, quod sermo de se nihil

signativus

Quam

i|)sum.

cenna

'

significat
ret,

si

enini aliquid de se signilica-

scinper ct apud (nuiies illud

lirarct

([uodfalsuin

est.

ergo accipit a placito

signi-

Significationera

institueutis.

Non

seipsum

et

ad alium. Propter quod

Bamascenus, quod

'

AvicENNA, In

Et

in

duo

si-

sic

homo

ad

dicit

dividitur,scili-

potcst

Avicenna;, Alfaiabii

et

ct

ad altcruin utitur serpcr se

et iioii

(juia

non

iiroccdcrc

Ratiocinatione auteni utitur per se

'

ad notitiam faciendam ejus quod decla-

ratum

Propter quod

est.

cum

nilur in notitiam igiiuli pcr

quod nolum

subjectuin cst argumeutatiu

est, Iugica3

per argumentaliunem

(]uia

quod

logici in-

docere ca, per quiC per se vc-

tciilio sit

eflicilur

id

intcnditur.

quamvis
dcsignet ali([ui(l apud intellcctum simpliceni, tamen lidcui uun iacil au aliijuid
sisit vel non sil, quia non aliquid csse
venitur
autem
Non
cssc.
gnificat vel non
ad notiliam ignoti nisi per aliqnid, quod
de ignuto lidem facit,quod ita sit vel non
sit. Sermo igitur incoraplcxus non potest
scrnio incumplexus

Adhuc

esse instruinentum pcr

de ignoto

([uod

intellectus ad notitiam deducatur

tur incomplexus
nisi

non assumitur

cumplcxi,

sermonis

lugico

cst

per accidens, in ({uantuni


(jui

quod

Scriiio igi-

principaliter intendit logicus.

pars

intellcctus

est

compositi dcsignativus.
Ainplius serino couqilexus in co (juod
coni[)Iexus

non

esse

coinplexus
caret

est,

si

nec

signillcat

esse

vel

cnini hoc esset, oranis sernio

rcm

esse vel

et sic oratio

non

essc signili-

dcprecativa, vel op-

taliva, vel sulijunctiva,

rem

non
Scrmo

esse vel

esse significarct, ([uod falsum cst.

ergo complexus pcr lioc quod cuuntiarera csse vel

nun

csse

siguili-

per liuc auleni ([uud rem essc vcl


non esse significal, non hahet arguere et
fidcra faccre de cnuntialo. Per hoc igitur
:

quod cnuntiativus csl, non cst instrumenluni per (juod logicus consc^iuatur id
Algazelis. Vide

cap. logicie suec.

liajc est opiiiio

quod

ad nolitiam ejus quod ignotuin

Ocat

(secundum quod

intelligendo

quia conceptus

sermone designativo

siuc

est.

ad sc

per accidcns,

iiioiie

ceptus est in inlellectu instituentis.


autcni sermonc

augelus

([ui

cordis nunliat ad alterum. Propter

tivus est,

gnificativus est concepti) utitur

scrnKuiein

est,

disposituni, ct in euin

uuntius,

cordis

ergo signilicat nisi secundum quod coiiTali

mente

iii

iheturicis. Propterea quocl in illis prajcipue locales hahitudines attenduntur, a

(juud

et

Avicennam incap.

Algazelem in cap.

2.

3 sua; logica!

ALI'..

I).

jihkI

inl('ii(lil.

lujc quoil

vus

est.

autciu

iM(|('in

-MAd.

(UI).

jht

sionc

iacit

ad formaui aryuuienli coUecli-

Ari^umeniaiio

trumenluin

i:iiur

Logica aulcm

est.

Ot (locOUS (lc llOC CSt Ut

({uod uteus

loyicus

i^^cucralis

Sulljcclo,

(1(3

]MU'

vcuit

sciculiaui

iu

uotuui.

iyuotijj.M'

ius-

loi^ici

Arijuuientalio

giamniaiica. et logica, vario

niodo

uiuii-

tur seraio-

quod cx

coiuplcx;o
jiiiinl

sunl forlc quid;iiu adeo jicr-

(jui;i

sjiicaces,

luiii id,
cl lides,

Ikjc niliil

Irium IMiilosojilioruni scutcn-

Avicenme

scilicet, Alfarabii.

Al-

ct

sermouc oinucs scrmocinales scicnlia", ^rammatica scilicct,


taiiicn

jjoetica, et rhclorica, et

kigica.

modus

conslructionum

cl

simjjlicis

comjiositi

et

vocalnr

ea qu;e

(iiMiiiuiatica jiroul

iullc-

iulellectus

comjjlexe

desi-

gnativus cxistit simjiliciter absrjue

eo

quod sciat de signilicato idruin sil vcl


non sit. 1'oetica antem iililur eo |ir(iiit
modulus iiiduunlialns (l(dpctali(uic, v(d
aliominalioue jirovocal audiculciu ad ali-

luo nnllius

csset

si

sa

11(111

soluin lidcs
ijisius

inslrumculi,

ji;irs

lit

scrniiinc

jiij;iciis

de iucoynilo,

ex noto arj^uitur

ncin ;iryuiuciili.

cuiii

(|uii(l

uoliti;i

comjilexio-

jier

Pro|ilcr

jicr

iili-

ci-o

;illcriim

du-

con

sideratur.

Jliiius

lum

uoii |ir(i|ilcr

utiliir. cl
aiilciii

(|icr

i|uod

ijuod

csl,

|iroli,ili(i

igiioli

sci|isiiiii.

iio-

sciculi;i

;icci|iiliir)

(liijilicilcr coiisi(lcr;ilur, sciliccl

jiroiil csl

rcs cxlra
jiroul

csl

iiolio

(ju;ed;ini

Non autem

scentis.
jirout

noscciilis

;iuiiii;uii

est

res

tum

esl

j)ercij)it

animam

vas
ter.

ill;ili\;i

hc

quod ignolum

sic

modo

rocc

<li'

Divisio

iil

iio-

iyiioti

noscenlis
rei iu

.\viccnii;i ct

(licuiit

snnt

cro

nolnm

csl,

V(d bilsiim

sil.

conijilcxuiu

voces

perfecta

uiodo

signiHcali-

non

ali-

coniprelicn-

incom-

|ii-i'

sil,

noii jiotest sciri

Cie.

(iiKcrilur

Isl;e

;iii

jiotcst

(]uid sil.

vcrum

iiisi

iiiiii-

vel fiilsum
iirguincntii-

jicr

ergo sunt du;c

Una qnidcm

vcriim

(loiii|ilcxum ;iulcni,

diriliiilioucui.

lioncm,

nou

Sciri ;iiilcui

([110

logi- Dua

jiartes

ut doceantnr princi|il;i

jier (ju;e sciiiliirdilliiiitio rci ct (juiddiliis:


illii

rei diflinilio, cl

vi(lc;itur csse el

non

sit.

doccatur

qu;c iion,

jirolirliir

vcl falsitas.

1^1

ul

(jiuc

cl (ju;e

Alia vcro ut do-

ceantur princijiia qualiter per

birKuicm

'fe'"f

iiul P'*"

eoiii

(Ir i|iio ijiiicriliir

dc

lo(jiuc

jiolcst

sit

(jiucrilur iin

(jiio

(Ic

(jiiod jicr iirinciju^i

com|irclien-

dcvcnirc

111

coiiijilcxuni.

V(!r;i

;di(]uo

per

(luo (|ii;criliir (luid

A^'

iji-

c^l.

coi;nitioiiciu i^^uoli. Est ;iiilciu

iilcxiim.

sit

i|isi

diclum

jirinci|ii;i

it;i

ciiiui

.\lliir;i-

cx inlcnlionc

jiiiii ;iiitc

doccrc

iiitendit

jicr id (juod
iii

itla-

iiiilciu logic;c, ct (|ii;c suiil ]i;ii-

sius. Sicul
gicii

ad

iiniil cl qnnlilci' siijnificel

ciliiin,

si

quic sint pnrlcs

.sii/iiificante

si-

r(U'uin considerat logicus el

Dico aulcni

c|

vociiius

V.

(/iri.sioNf logicie, et

ilisiiis. rl

cjus (juod ii;uo-

intelhsctus jicricchi

sionc. lloc crgo

;ininia

prout csl notio

aninui noscentis existens


g^niticativa cst cl

in

facil uotiti;iin

extra

accejjta, sed jkjIIus

^icccjilii,

autcm

aliis

CAPUT

scriuonc

seij)-

jier

;iri;uiueulii-

iuconiplexis cst pro|itcr illam.

biiis, iiccijiicnda

lurjiroul cst

Nolum

De

de suhjecto.

ut

sigualiviis

Solus aulcm

De

tionc igitur vcl svllogismo cst logicatota

tcs ijisius,

lcudil.

scienti;c

brutum animal,

inessent houiini.

metalogiam sive fabulam rmgit tcntaus


mendacia qu;e jirovocent audientcs. Hlietorica autem senuone ntitur juuiut est dcjicrsuadcre in-

in

cnini lio-

cognoscendi jirincipia

jiriiii;i

quia

est fiomini

perccjitibilis

vcl disciplinte, sicut nec

facicudum \cl lugiciidum, jnojilcr


(jnod cx \ ariis comjiositis et sccuiuiiiin

jier (jiiod

notum

test accipere scientiam. Aliler

(|uid

ejus

accipitur

sciculi;i

insitum, per quod ignoti po-

et natura3

Utuntur

no-

efliciatur

cst qn;ei'ere

jier se

ojiiis

lioc facicnte.

unde

igiioti

quolibct aliquid

scd

suflicit,

Si qnis aiileui qu;erit

Et haic

xionniu

pli<'iter

non

argumcutatione perfecte

est

non

sed lioc est impevfectuni, ct

logicge docentis jiropciuni sulijccluni csl.


est

intellectu uuius vocis

de ignoto iidem conci-

sl;itiiu

generale. Et ideo

iuiluc

gazelis.
ca, rhetori-

cx (juo

tia,

Quomodo

1'ILED.

argumcn-

cnuutialionis
(locc;ilur

menlalionis forma, quaniuui

vcritas

illius
;id

argu-

liguiam

LIBEK DE PH.EDICAUIIJMI
seu oomple-

ol iiioiluiu. cl (|uii'laliuiiein

xionein

cl

ilucealur cjusileni

iil

mentationis materia.

!*]t

arj^u-

ut doceatur quiB

videatur esse arguinentatio, et non

sil

TIUCT.

S.

!)

doral do voce signilicaiilo

ad

ot ipiid ot qualiter signilicet

placitum,

quod

quioros Peripatoci (ut dicnnt


Algazel)

et

iii

anti-

Alfarabius

^dt^S-'

(juinque modisdisliiixorunt.

slgniVicaifvae

Et ut doceantur cauteho quibus opponens vel rospondens por aliquam occasionem impedialur vol cominoveatur a

Primo quidem et priiicipaliter diclio signilical id ad quod priiiia insliluliiuie signilicaro osl iiisliluta, ul lioiiio hominem,
el dtmiiis donium, et sic do aJiis. Socun(lo iiiodo signilicare dicitur quml ox con-

conjectu veiitatis, vel ad lioc quod

soqiionli siipponitur in ipsa, sicut

apparentiam aliquam

eo (juod

veram

habet, sed

non

existeiitiam

lecte videat vorilatem et

non

quidein
liabet.

por-

divertat

ah

ipsa.

Sed prima

liaiuiu jiarliiiin

tiquis tradita

pervenit.

iioii

Avicenna

tamen

pervenisse.Dicil

risque locis hanc

Antiquis
bebant.

siias parlos

non

tio

dicuut

ad Arabos noii

causaiii

erroris fuisse

quia artom difliniendi non ha-

Quodautem quidam

fiivolum est

fmiendi

An-

Aristoleles inph'-

tradidisse Aristotelem
riiin,

paitoin

Aifaraliius

ot

ali

vel ad uos

osl,

oliam

llaiic

vol

'

non

illiid

insil ut diftinitio.

dicunt hanc

sexto Topico-

oniinqiXirtom dif-

ibi

sed docet

tradidit,

nare probleina

in

toriul-

quid

ipio quteritur

Adiiuc autcm

quidam

dicunt luec pertinore

ad metaphvsihanc tradidisse iii

alii

cam, et Aiislulidem
septimo el txiiwo jj/inia; p/ulosopkix :
sed Iioe absurduin est. Aristotelos onim
ibi

docet qu;e

diflinionlia tain subs-

siiit

tantiam quani accidens,


nitio

uuum

physica,
et

el

qualitor

et

non multa,

Sed qualiter

quie

ot

difdiiioiido

sil

difil-

diffinitio

est

hujusmodi.

talia

lospondolur

fundamentum cl
quudlibet totum integrale

ad

qucestionem qua (piaM-itur quid est ros


essenliam el (|uiddilalem, non docel
quia hoc ad logicam pertinet, et
]ier

doinus

jiarictem,

sigiiilical

sic

et

significat

inlegralesol piincipalcs. Ter-

modo quando

tionem ipsius

res comitalur signlficn-

sicut

paries osl, fuiula-

si

moiiliiin esse significat, el

Irrluiii esl,

si

fuiiilaiiiontum et parietem esso signilicat.

unum ost in inlelli'ctu


homo significat animal,

Quarlo quando
terius, sicul

signilical rationalc.

reducilur,

quod accidons

sulijocliim,

ficat

Et ad

nasiim, et

album

et

moduin

liiiin'

el passio sigiii-

sicut siinus

sicut

al-

signilical

significat corpus

loriiiinatum, et cadera liujusmodi.Qiiinto


sicut ojipositio

oppositum

ot

lul

disgregatio albi

lioiioin ni"-ri,

gidi
ot

et

signilicat

signilicat

molum

conlro
lioc

si-

aggrega-

molus ad centrum

por hoc, quod

reiidi scientia

opposilionom,

oppositum

cadera hujusmodi. Et

poiiiiiol

ut

signilicat

significat

fri-

calidi,

ad logicam

logica ost

disse-

disseii autoin iKui potest,

Aiistoteles", nisi doliir ipiod iio-

(lii il

niina aliqiiid signilicant, eo (juod


giiilicanl inlinita.

Gratia

communibus

siderat de

hiijiis

non

si-

etiam con-

vocibus in-

et

complexis.

non ad piiinani jdiilosophiain. Patet igitur, quod hiec pars nonduiu adnos pervenit.

Suut

el

harum

partiuin subdivi-

siones qu;e exequilur Ioi;ica

de quibus

in sequentibus erit Iraclatus.

ejus, qui quierit

'

in

intelleclu

per nolum sibi venirc

in nolitiam ignoti

gratia

ol

rei

etiani voci

inconijiloxio noii voxdupiex:


I

secuiiduni (jiiud res est, nec

socundum (juoil est vox sed


secundum ijiiuil ndertur ad
:

accidunt voci

intellectum simplicem vol composilum.

Quia autom logica omnia considerat


prout sunt iu anima sive

Comjjlexio aulem
accidunt

horum

Scilicet pars losicsequcc docet


AmsTOTELEs, In quarlo primac

consi-

diffinire.
pliilosopliia;,

Simplicem autem dico intellectum, qui


simj)Iex unius

rei

est

non

intuitivus.

Talis

enim

intellectus

aliuiii,

nisivuce sivedictione incomplexa.

tex. coin. 10.

significatur

ad

complexa,
incomple.xa.

iO

D. ALB.

autcm dico intellectum, qui


rem uoam in alia vel ut divisam

(^oiiipositum

est sol

ribus, nec in aliquo vel

qui intellectus voce incomplexa

d(!signari

non

xa

homo est animal, vel homo


vel homo non est lapis, et hu-

sicLit

ambulal,
vox

quid.

jusmodi.

sed potius comple-

potest,

incom-

l*i-opter (Miud difiinientes

et id

non

titudine

de intenlioiK^- tutius

rejiugnat

ratione quin

et

eptangulum
eptangulum se-

possit esse in mullis, sicut

ponimus.

si

nihil esse

cundum actum,

secundum

tainen

aptitu-

dineni est et potest esse in multis. Et ut

cum

sicut

nomen

generaliter dlcatur, onine

quod iniponitur

tio,

multis, sive

caliili

forma

illa

universale, sive

alia qua', esl nio, nihil signilicant

communicetur, sive non.

aliquod

tum,

iiicui

Ai/co. et

nomen

etiam

si

composi-

sit

Adcoda/i/s, tamen, secunduin

quod nnius
cum|ilexa

Quod

unius simplicis

rei

ho-

de

simjilicis

dictiu

est, iii-

Et hoc quud dicu

huc quod dico

gnificant de

nomeu

rei

esl.

inlenlione

datiis,

niliil

tolius

nominati

si-

per liuc noiiien Adeodalus. Complexa au-

lem

diclio est, cujus partes aliquid signi-

cum

ficant de intentione totius, sicut

homo amhulai

cimus,

mo,

et ha'c dictio

di-

et haec dictio /lo-

Noinen ap-

secundum actum multis


est
si-

accidentiumcollectionem quaiu

ifnilicanie

impossibile est inveniri nisi in uno solo,


ut socratilas, v(d phitonitas
rentibiis subjeclis.

convenire

nisi uni

impossibile est ut in aUo repe-

jiolcsl. et

rialur.

quae ex pa-

hico nativitatis, et

et

non

aliis lniiiisiiiudi,

El hoc dupliciter

lit

acI

enim

lit

nomine pioprio, vel nulu demonstrationis ad

hoc singdare, ut cum dicimus,

/loc /igniim,

hujus complexi, hosic est /loc,

1110

est et

Proprium aiiteni sive singuhire


quod impunilur a fornia accidenlali

ambiilaf, aliquid signi-

llcanl de inlehtione

accideii-

sit

commune

substantialis,

talis, sive

vel dic-

forma communi-

dicilur /loi/iu, pars ita quie est ho, et pars

miiiis intenlione.

vel hoc album


quod non potest

hoc

ciiiiii

esse aliud.

(iiiihidiit.

^Vdliiic

aiitem

vox secundum

proprium. ierliir

ad iiilellecliim ejus qui

venire ignoluiii per iioluni,

(iiuerit in-

haliet

Adhuc

re-

(|liu(1

pellativuin
et

quod nec actu est in pliiuno solo, sedap-

piexum veteres \Perqiatetici dixerunt,


quud dicliu sii;iiilicativa ad placitum incomplexa est ', cujus partes nihil signiiicant

_{rompiexa

PR.ED.

0710.

accijdl
ali alia

incomiiiexa

MAG.

quod

iul(dlectu

sunt singiilares quie cadiint

tur) vice

signilicaliva esl

non ex hoc quud

rem dcsignatam, sed

jn_commune, seu univcrsale et


pruprium, sive singulare talium enim
nihil accidit ei secundum qiiod ad rem
designalam lehMlur. Iles enim omnes
dividiliiv

vox

dictio sive

arliculala,

e.x

refertur ad

hoc quod

est in

quaMTntis scire ignolum per

iiuliim

licel

etiam

([ua'dain

i|tsius sit

siili

sensu

et

secuiuhim qiiud consliluunlur a natura


cumiiiuni'

et

iiilclleclu.

Hoctius,
Universaie
nrest^u-.hus
mociis.

quod eslin

I'^t

quod

uiiiversale esl

niudis, sciiicet id

pliires,

homo
ila

el

inlelli-

quud

in eis,

est tribus

estjiclu in pluri-

qiiud actu divisibile est in

(jiiod

jier iialuraui et

dum

vcru (lum scntitur. (^om-

"'"'"' iaiueu ([uod est

ut

accipitur ah

ideo dicunl Aiisloteles

o'''"'' iiiguhire

lius,

eis,

cst

tijtiim

ralionem

in singulis

et id (juod aclu

est iu unu, aptitiidiiie vero natur;e potest

esse in pluribus,

'

Cf.

siciil lioc

Pciilicr, cap.

Scilicet nolione.

1.

commune quod

numeii, (jiuedam autem

men autem
pitui'

Pruiiu-

(sicut el iiunien suuiii tesla-

iKjiuinis

su[ij)onendo acci-

in

cum

jiarlici[)ium

el

\ciliuiii.

sup[iletione

vcrbi subslantivi in a[t[)()ncndu vcl

dicandu

sujijilet

viccm verbi

diciiur, \u\\\m cst amaiis, vcl

homo

vel

[ira'-

sicut

humu

cum

//,

fuit amaiis, vcl \\i)\\\i>(imacit,

vel hoino crit amaii.^, vel Iiomo ainahil.


Cieterie

autem partes

indcclinabilcs sine

adjunctis nullum habent inlellectuiii


dicatur,

si

nisi

homo

addatur

ut

non

intelligitur

in (juo sit, ut in

domo.VA sinon

est in,

mililer cuin (Iicitur,hoiU() est su/ira et

addatur supra qcid ;

Cr.

Pliys.

le.\.

el

si

coni. 49.

dicatur, Iiomo

Propri
vel snig
re 4ui

LTBER DE PR/Enir.Al?ILIHrS, TUAfT.


(iKtcin. ct ndii

jimolio

vcl

con-

iui advcrsct

,i(l(laliii-

(liiatiir, Ikiiiki

si

erijti, nisi

(livcrsis

ad

iiaiitur, sicul ciis,

iu scquciilibiis

stautia

est

ad placitum sinetempore'.verbiim au-

lem cum tempore quod

ei

subjicitur.Tdem

(b^.nto

quod

ciii

jiroiioilio-

dicitiir

sub-

arKjnid ciitis

i^st

quia est

et quaiilitas dicitur ('US,

entis

allirmatiir uiii.

disjiositio entis.

mensura
quia est

qualitas dicitur ens,

[ira'dicatur, vcl dicitur, vcl ncgatur, vel

et

de

et jirincijialitcr, ct di^ acci-

primo

secundario, quia

subslantiam

et

iiiiiini

aildatiir (jiiid iiifcratiir. Xdiiicii aiitcin, ut

luiLcbitur, siguiliciitivuiu

csse

s(^cuiidiiiii

jicr rcsjicctiim

11

Aiialogia

Et hoc, ut

dicit Joaun(;s

fit

inliiis

nioiiis.

Adluic autcm voci

n'
iii-

;a.

^a,
>.et

siijnilicativa'

...

citum secuudum tiuod

est

inlcllcclu

per notuiii,

aceidunt quinque, scilicet quod


voca, el

qu;e(laiu

portionata, fju.e

(jua'(laiii

a'(jui-

analot;a sivc jmo-

apud Aiabes vocanlur


(jiKe

foima imposita sunt, ad quam oiu-

nium

particijiantium

unus secundum rein


gis et minus
sicut
:

eam

est

respectus

rationcm sine ma-

ct

///yc// jiaiticipatiir

a specicbus aiiimalium, et Jtoiini jiaitici-

qiue suut sub

individuis

ijiso.

nomina
secundum substaueo quod instituens nomina illa

Diversivuca autem sunt diversa

unius

tiam

ejusdcm

et

instituendo

jeclum, ut ens
mcdiciis

a tali

ab

proportione

divcrsivoca, (jii.edam

sit

convenientia. Univova antem sunt,

[latur

dis, scilicet

efliciens

vero

qua'(lam

in logica sua,

uni-

autem multivoca, etiam


voca,

iila-

scienliam ignoti

([u;erentis

ad

iii

Damasccnus

rei

divei'sis

rei

j)idj)rielatii)us

et

lil

triiius iiki-

ad unuin subproportione ad iinum

actum, ut medicus dicilnr vero

secundum eam fjuto in ipso


et mcdicus dicst mcdicinam opcratur
citiir idiota, mcdicum per experta vel ex(jui

perimenta imilans
et

uon secundum

in

ojicih!

medicandi,

eam

qua'

in ijiso sit

artem medicina- et medicus dicitur instrumentum medicinae per quod lit mcdi:

catio, ut clvstcr, vcl

siciit

vel aliud

projiortionc cjusdem,

sanum qnod

jiriucijialiter cousistit

in a'(jualitale

coniplcxionis

et ost in cibo sicut

dem

embotum,

tertio

liiijusniodi

sanitatem,

conscrvaulc

iu

cl in

auimaliiiiii,
eaiii-

urina sicut in indi-

canto, ot in aero vcl in


veiitc, ct similitcr cst

iii

loco sicut in

i'o-

aliis. l[a'C

au-

dius, vestis, tuuica, ct liujusmodi. Miil-

lcm oninia de lojj,icis exlracta sunl eo


(juod Iktc convcniuut voci sii;nilicativai

livuca sunt diversarum rciuin diversa iio-

et articulala',

fuit allectus,

laina

ut ensis, mucro, spata,

i;la-

eo quod instituens diversis divcr-

sarum reruni

projirietatibus institiicndo

ut equus, et asinus. ^E([ui~

fuit alfectns,

tutionem

nolum
lumus

sccundiiiii

aflicit

cortilicarl qua^rit

onini

([uain

sccundiim diversam rationcm imjiositiim

jKissiiniis jioncre, (jua'

est

eo tjuod una

venta
qute

diversis

in

tamen

tionem

aliqua jiroprietas inaflicit

projirietas

est iu

iliis,

aliis

perlincnl doctrina'

ut caiiis,

unam raquod nomen

'

Cf.

Et

quivoca, quse sunt imposita

Perilierm. cap.

lia;c

erit

Dr parti'
tioneiii.

.VlljerLi

in

om-

VI.

Uxjicu' qita' certificat incoinjih'-

jiiiii, cl ile

requisilis acl verain dilJini-

ejiisque peccatis,

ac de niodis

(li/ linitionis.

Ex liis autem qu;e dicla sunt "patet,


quod si quis quffirit seire incomploxum
qnod ignotum est, por id quod non potest sibi esse ignotum, non potest invenibus suis operibus.

3.

consueliKjo D.

ad illuiniuationem

".

(.AITT

jjer

impositum latrabili, et stelbe ccBlesti,


ct marino pisci propter uiiam jirojuictatem inventam in illis, qu;e est omnia
hajc esse mordacia, cum tamen non una
ratione mordacia sint. Analoija aulem
sunt projiortionaliterdicta, ut Arabes dicunt, convenientia
et sunt media inter
et

Yo-

instituentem

non

est

univoca

de ignoto.

secundum consueludinem
babcinus. omnia quantum

voca sunt quando iiuum noincn diversis

iii

(jiiod jicr iiisti-

intelleclum cjus, qui per

Quinque
suntrequisi-

ad verarn dinini-

sita

tioncm.

12

ALB. MAC. OHl). PU.El).

1).

nire nolitiain ejus

piT diflinitii)nem

quod

aliud

aliquid

vel

nisi

diflinltiuiuMU

imitalur incomplexi aliqua declaratione.


Iluius auteni piincijiia et regulse suul

quinque.

corruptioncs.

quincjue

el

Prinmni (piidem, quod omnia posita

substan-

diftinitione sunt substantialia et


tialiter iu difliuilo existentia

quod omnes

nitio dicitur id
ti.-e

in

quia

difli-

iines essen-

diffmlt, conjungit et unit, et explicat

quse sunt principia difliniti sive esse difscilicet

fmiti,

potentiam,

essentiam,

ultimum actum complentem


niti, sicut

tale,

quod

posterius proccdat ex autecedentS.

Quarlum est, (juod difrmiens ju'imum


jier se notum ajuid eum (jni (pKtrit

sit

cognoscere difllnitum
potestate
tantia,

esse difli-

voluntarie mobile, diflinitionem esse

non

iiari

Quintum

qua iuchoatum est esse liomiiiis. Iliec


autem inchoatio per raliouale determinata esl essentialiter ad actum rationis.
Per morlale aulem ad spcciem est determinatum, prajcipue secundum Stoicos,
qui calodtemoiies et cacodEemones aninialia

ralionalia,

corjiora aerea, et vita

iuimorlalia esse dicebanl, ut dicunt Tbe-

Per bocautemquod

niistius et Apuleius.

mobile voluiilarie
aliis

dicitur,

qufe apta a natura

separatur

ali

pliantasia sunt

et

ad motum. Et bocestprimum.
Secunduiii
docet in

J/e/a/ihi/.sicis

ferentia
(iu;e

aiileiii est

tiilum esse difllniti

sil

totam

cuiii

')

quod ullima

difliiiito

ilifliiiiliiuiem
:

esse con-

ad

acluiii,

ad delerminaiis,

distinclum ad distinyuens, sicut

et

|((isila,

iiiultis

uiodis

boiiuni

lit

sicut

mobile voluiitarie ad raortale

ita

iii

qiiibus

malum

Primum ergo peccatum


accidentale unum vel per ac-

Pylhagoras^.

cit

cidentalia jdura vcl

sol cst

(iit

notitia essenr

iiiiiiiia.

dillinili

sicut

si

dicam,

(liiit

Ijiijicdocles) res alba ca-

lida.

Seciinduiii jicccalum esl,


b'rculia

sit

non

convcrliliilis

reuliam
csse

iii

iiltimaiii

(bfliiiili

nisi

tii

cl

sic

ullinia dif-

si
:

iiun
iii

liiiic ijisa

pcr dilTc-

jiius suiit,

dctcrminaiitur ad

pnlciitia
sciliir

uec quid-

pcr ea scien-

sed in potenlia, non in ac-

iioii

[lerfecte scitur esse difli-

iiili.

Terlium jieccalum
[iiiiiaiilur

iii

esl

difliiiitiiiuc

si

(iiKe

iiKinlinale

jionuntur

Aristoteles, 7 Metapliys. tex. com. 42,

ma

Notum

bet siiiyularis (lefeclus causat raaluiu,

cauKii, iiHiIiim

i:i-

Bomim

est

ex hiteyra

i/mvi^ defectu,^cii, ut a S. Ttio-

qiiod

aniiiial risibile, vel

'

est elTatum

au-

tciu (Uiiuifariam et iiiodis inlinitis, ut di-

tia iiuiversali,

tionale, et sicut mortale ad rationale, et

aliis

iii

causa,

et

sicut

scnsibile, et sicut sensibile ad ra-

cerlili-

et

et

ex una re

dilas et esse difliuili

aniina-

lotum

cl

quinque his op- ^^^l


(piamvis (|ii(i(l[iliel peccalorum sil suntq"'

Peccata ipsius sunt

siciit

cl

faciunt talem

cat difrmitum.

pra'cc(lciilia (jua3

potentia projiiiupia

sicut

ultiiiiiim actuni. Ilsecigi-

quod xcic

diflinilionem,

liiiiuii csl

facit

vcrum nomen

et sic

diflinitive considerala

ttir

(liiiid

Tertlum aulein, quod prius posilum iu


diflinilione, se babeat ad seipieiis, siciit

tum ad

usque ad

(Oiiverlibilis,

in ratione.

deleruiiiiatum

diain

(pKeralur

secundumquod voluntas sonat appelilum


cjui est

la,
(pii

tialis

sicut lioc ipsuin

at-

non haberet. Et per hoc hadiflinitio, cjuod est unum et non niulsicut motus est unus et non multus,
esl a prima potentia per viam me-

dif-

quod estvoiuntarie mobib;, convertitur cum homine

veitibilem

non

aliler

(juia

usque ad linem in quiddi-

tate et esse difliniti,

est, si jier

(ipiod Aristolides

in potes-

(juud difliiiltio dicat

autein,

tingeret a iine

lict

et substaiitiam,

notum

et nisi sit

gnosci.

in se includit c(hjius aiiinuilum sensibile


in

in subs-

non potest per divisionem ipsius vediflinitio ejus quod (juicritur co-

tate,

(liflinitionis

cst,

substantia et

notum

potest esse principium cogni-

bomiuis. Aiiimdl autem secundum quod

prima potentia

et in

cjuia nisi sit

tionis ignoti

i't

dicimus animal rationale, mor-

uno motu generationis semper

in

expoiiilur ^la iu", q. xviii,

a. 4

autcm causalur ex integra causa.

ad

3)

Oiiili-

Lonum

UBER DE
cnim actus

sic

PR.EniCABirjBrS, TRACT.
prfpcedon'

significaretiir

potonliam in codem quodnunquam


:

con-

quo est
potentia et actus. In omnibus enim talibus potentia immediate pi\Tcedit actum
in aliquo esse diffiniti, in

tinu-it

ideo per talem diffiuitionem csse (sicut est) diffiniti non declararetur. Et buet

(bcam, quod bo-

jus

exempbnn,

mo

est vivuiu, raliiuiabile, seusil>ib'.

sicut

si

quod

ciMct qiiid est csse diffiniti, et


ficarct dilfinltum nisi

(pnnl prinuiiu

slantia el potestate.Et

boc contingit qua-

los

cum

quia

est idein,

per ignotius

aaque ignolum,

aiil

per

aul

illo,

diflinitur per id

aut

quod non

id

notumnisi per (bfiinilum, aut


per id quod per aliud est notum. Per id
(pmdesli(b^m exempbnnest, sicut quanpotest esse

tempus quod cst mensura


niotus ([uoil euim dicitur de tempore,
quia lempus
dicitur de luensura motus
motus el
mensura
nisi
nibil abiid esl.
iii
quod est
qui ignoral tempus, ignorat
diffiuitur

(lo

non

ccrti-

in parte. Sicut qui

dlllinieus triangulum, dicit


liis

quod

sic

quod per aliud


cnim nuuquam

id

Quintum peccatum est, quod diffinilio


uon dicat totum csse diffinili si eniiu
non loliiin diceret ct expbcaret, non di-

in sul)-

tmu- modis

pcr

ibilur in infinitum.

esl,

nolum

notum

13

scd semper diffinitur per aliud, et

slabit,

Quarlum peccatuiu
diffiniens sit non per

se

diffinitur res

debet esse

quod triangu-

liguratrium angulorum tres angu-

cst

habons a^qualcs diiobus rcctis. Cum


nou ponatur in dininitione, quod

eiiim
I

riaugulus cst figura rectilinea liabens tres

augulos a>quos duobus


tur totum esse diriinili

rectis,
:

potest

non dicienim esse

tiguia triuin anguloriim habons trcs an-

gulos majorcs tribus rectis,

si ex arcubus
composita figura triangula. Alia oliaiu
de causa peccat dicta diffinitio qiiia jio-

sit

quod non est essontiale diffiuili. Ilabere cnim tros angukis ceqiios duobiis
rectis,
non est essentiale constiluens
nit

mensura motus. (lum vero diflinitur per


ignotum est, sicut cum diflinilur
albedo per id quod est esse conlrarium
nigredini feque enim ignolum est quid

trianguium rectiliuoiim, sed estpassio essontiamdiffiniti consequens. Aliud exemplum cjusdem (et est convcniontius isto

contrarium,

plana una linca contenta. Haec enim dif-

ffique

sil

quid

albedo, el

sit

ejus

quod

non totum

scibcet nigredo. El sic de diflinitione re-

linitio

lativorum per se inviccm, sicut

de 00 quod ost

autem ipiod

est ignotius

sicut qui diffinit

mam,

enim ignem pcr ani-

quam

ignotior est

substantiam

ignis per

De eo quod
quod non potest co-

et difliuitioncin.

diffinitur rcs per

id

gnosci nisi per diffinilum


est, sicut

qui

difliuit

exempUim

solem, dicens quod

sol est

pbmeta illuminatione sua

diem.

Cum enim

soHs

super

C(uislat

per

culi, et

liouom, hoc

dies

sit

nostrum

quod illuminatio

difliiiituin

faciens

mora lumiuis

bemispbferium

orit

si

]ilana

dio

circulus est ligiira

dicit esse diffiniti


quia
principium formale cir:

ox quo producitur, non

ilbj

est,

ignem, dicens quod ignis

diffinit

(\me

corpora spiritui vel animaj

est res inter

simiHima

'. De
exemplum

manifcstum

in sequentibus erit

iiiferius

quod

dicitur) est,

est,

dicatur

sic

una

circulus

punctum

est,

quo omnes
in

me-

linciB

ad

conlinuuin

direclum suut tequales. H;ec ergo sunt

cavenda,

si

por diffinitionem doboat cer-

tificari diffinitum.

Sunt tamon ali?e quffidam notificationos, non pr(ipri;e diffinitiones, data?. aliquando por matoriam, aliipando jior ef-

diei cognoscitiir

liciontem tantum assignatffi, qu;e nisi re-

et sic circularis erit difli-

ducantur ad diffinitiones quae per genus

quod valdc est inconveniens -. Omautem conveniunt in uuo, scilicet

et essentiales dilTerentias datis.

nia

tinitiouos dici

Cf. Tract.

ligura

qu;o in diffinitionibus sunt attendenda et

nilio,

'

est

linea contonta, in cujus

circumforoullam producl;e
ot

men-

facit

de ccntro. Perfccta ergo

de relatione, cap.

9.

Ut

iiifra

sunt, dif-

non possunt, sed quales-

Poster. cap. 6 habetur.

^'"

'!'<"'

itio-

nuni.

14

ALB. MAG. ORn. PILEl).

1).

cumquc
lioc

autom

notificationes. Reducantiii'

modo, quod

simplex accipitur,

ma potentia

non

matei^ia

ut matoria

ipsa est

seil proiit

])ii-

ad esse. Sic enim accipitur

secundum quod

in ipsa est

sentialis inchoata, et in

jam formaes-

quapotestate for-

tiam notificant, sicut sffpe

id qiiod

quod
sed quoad

(?slcognoscitur per id

non
lem

sinipHcitcr,

in sequentibus erit

nos. Hoc aumanifestum. Tali-

hus tainen utitur logicus in accipiendo


notitiam ignoti,sicut etiam utitur aliisar-

mali sunt inclioat;e constituentes et divi-

gumentationihus

dentes dilferentife. Sicut

complexi, quse sunt niiuus

homo

rationali

tum

dicatur. (piod

si

ex corpore

est constitLLtiis

aiiima

et

animatumsensibile

quodaniLnatiiin sen-

ex cujus potentia

sibile est,

et

ne producitur rationale. Et

inchoatio-

ad

redit

sic

iliam diffinitionem qute est ex genero et


dilferentia

quia corpus animatum scnsi-

animal,

est

])ih^

animatuin aniina

el

ra-

lalionab?. Qiui' aiitem pcr cf-

tionali est

licientem datiir. est, ut

si

dicalur, qiiod

homo

est quod generatur ab hoinine. 'l'iinc


enim agens non sumitur ut efficiens lanlum, seil ul agcns secundum forniam et
univoce. ruivoce autem ajj^eus, dal formam secLinduiu quod (h_' poleutia hu^maii

exit

acltmi. ruilc li-cncratiiin ah

aii

lioiiii-

ne non est vivuiu et aniiual siiiiul. ncc


animal et houiosiiuul secuiiiluiu acliiin
:

aclii, cl poteiitia

sen-

seiisihile in actu, el

])o-

sed jirimo vivuiii iu


sibile

secundo

tenlia rationalc.

El etiaiu dillinilio per

causaiu elTiclentein data, reducitur ad

genere

ex

qiia> est

el

ilillrrculia.

difliuili, el iion cei lilicaliit

Oinnis aulcni

alia

inciiin|ilcxi ilrclara-

fmitio, sed descriplio vocatur.


tcui (leclaratio

non

talia connnniiia.

non

siml

qiiia

de

dicil

'.

sed

illis

de])et

(jiiia

])er

li;ec

maximam

cognoscendum

sive

el

ne ajitiUuHne j^rocednnl,

'

AitisTOTELEs,

com.

11.

Iii

Aliis auteni declar;itiiinihtis ulitur logiciis

quandocuni(]ue

decUi-

siint niiijoris

nomen

quani ipsum

lationis

vel

dictio

incomplexa, cujus quierit notitiain

non

fjuainvis

modo

aliquo

Et

quod

qtuerit,

logici

qu;e a
et

et

princijiia dare

per se cognitis

deveniat in cognilioneiu

(juaM'untur

inci|)iat

corum qua>

iion iMiiin (iiuai;i jiossunt cssc

quia sic (prci.Mrlo piMccdcre-

inliniluiu-. I'riiicij)ia

iu

tiir

snnt quasi siMuina

j)cr

iMiiin

de

magni
qu;i'

liis

mis (Miim

oriunliir Hiictus

scmini-

scicntiarum

cognosciintiir pcr ipsa

jiositis

jiri-

per divisionem. cognos-

ciliirquid jiolcntia

sil

iu ij)sis.

quod

ri;i

est Iolhco, ut dicil

eli;im

Kl

(Hvisio pnjducit us(jiic;i(l ultiniuin


tiM'

ij)s;i

jniina

naturain cognitioni

lioininis inscrta, ex ijuihus quasi


hiis

co-

CDUJeclans.

ad incomplexicognitionem, per

jjrincijiiis

incoguila

stultus

cognos-

jicr qiiiid

quajsito

igilur regulas

'raliuni

jiotest

id

;i!)jicil

guoscerc potest de

(!st

(piuil ([u;erilnr.

quanilo non jierfccte

est qui

cere

declarant id

sicut dicit I*lolein;eus,

(juia,

qu;e

taincn

perfecte certiiicent,

jiroj)-

iHvisionis scieutia necessa-

Boetius.

dif-

est

CAIM

acciden-

jiropria,

Arislolides

r Vll.

Dc

partc

ile

l<iijic;e

qua

cerlificatur quieslio

couiple.ro el

de iwcessilale lolius

quod

rarielur uiodus scieudi

accidenliiim

logiae, el

conferunt

secunduni dieersilaleui malerinruui in

(juod quid est. Ikcc

sunt accidentia nalur;e,

certificantes

svllogismus.

couvcrliliilia

;iccidenlalia

iiarteni

in accipiendo notitiam

TaHs au-

\)er

li(M'i

iulclli^ilur (jnnd

(]ULi(l acciilriilia

cognilio

Alilcr

i|isuin.

per accidenlaHa, uon

lit

eam

de esseulia

ellicicus, eril

acciqita caiisa

tio tjuiB

quam

tuuc enim corpus non ahsolu-

fonna suinitm", sed potius dicitur

prius

est posterius,

;td

enim

quibus qtaerilur scientia.

de ipsius natuet

]iriiiui lilu-ii

ideo substan-

ilc nitiiiKi,

lcx.

Si(iil

"

iinli

lloc iilcni

ipiarli.

111

lugiiLis

luibctur

dociMis

qucercre

supni. iu fine capituli

LIBER DE PR.EDICABILTBUS, TRACT.


scienliaui iiicomplcxi

instrumcndiflini-

(lunentura ex partc cius qui quterit acci-

faciuut, et qu;B diflinitionem cir-

t
pere, inveut;e sunt Ctvutcue ttentatoris,
in

qua^ diflinitionom peiliciuul,

et

ea quce diftiuitionem uuilaut

sic

do-

cens accipere scientiara complexi, docet

syllogismum qui
strunientum.

est

illius

proprium

in-

docet alias spocics argu-

et

meutatiouum.

priucipia sylloijismi, et

ipsum.

uuMitationum forma.

secundum

ista

lialict trac-

dividuntur

et

multiplicautur.

est dillVrenlia

acci[)i

faisuni. Et ideo

accipi

esl

Sed

tantum

scieu-

(juia sol;i iudicti-

sive(ut Arabes di:

propter

ipiodduas species docet constituere svUoDocc^t

enim constituere

gismuni eategorieum,

et

syllo-

svllogismumliv-

potlieticum, quamvis hypolheticus adca-

Conslructio autcm syliogismi du[)liciler

in hisperlicitur

uiu'

opus logieum

qu;e ora-

nia liunt aetu rationis, qui est ratiocin;i-

qui actus discursus ralionis est ex uuo

ad

Et idco tales

aliud.

Diony-

scientise a

vocautur discursiv;c

sio

csse divisuin per sc

non

lioc essc

discipliua^. i\on

visl

per accideus. Et

potest, nisi accipiatur

unura

esse ordiiuilum ad aliud per se velper ac-

Ordo autcm

cidens.

est prioris

sccuiidum naturain

rioris

postc-

et

et esse

ct sic

accipit universale et [larticulare per se vel


[ler

niodum

accidens. Kt sie iiivenit

[irai-

dicandi unuin de altcro, vcl negandi. Et

Uni-

est scientia

versalium,{ii scientia Praidicanienlurum.

tudiuem noti ad iguotum,

colligere,

cuim opus

est

ordinare, couqioncre, ct

resolvere

et

topicaestet wxlopicorain sciculia docetur.

sunt

Judicandi autcm scicnlia per resolutio-

in aceipiendo scientiam

nem

inventi est,

quod

resolvitur aut iu

forraalia syllogismi principi;i, aut mat('rialia, ([ua"


[)('r

hoc

sunt principia certilicantiarem

([110(1

sunl

eaus;!! (jjus

(juitur, ct illalum est.

(|uod se-

El du;e suiit partcs,

priorum scilicet Anahjticornm, et posleriorum Analijticorum et docere principia


et regulas islorura logici proprium est.
:

Nc

quo opere

iiat

deccptio eirca ea quai

ea

([u;e C(jllccta

utitur quasi instrumento

uoto ad ignotum

quando proccdit

quorum

notilia

(si

perfectc tr;iditur) pi'e])aratus est logicus

ad acccptioncm

dummodosciat

scicnti;c,

c;ivcr(' ei'rores et f;illaci;is,

dc

([uiluis suf-

iicieiilcr iuslriiitur iu so])Jiistieis elcuchis.

igitur suiit [lartcs Iogic;e


qufe
^

ll;e

^-

^-

,.

nci-aliler liaheiit
,.

ge- Modus

i-

sciluli

sciemiam
variatur se-

incorapie-

I',
xo vel couiptexo. Et
hocj;iiu ;iulenos deI

cundum
nialeriam
in qua qu^erilur scienlia.

Ex quo palet, qiiod


trumentum acquirendi
'

ila

syltogismus esl

siciit

rlilTinilio est

scienti;uii

ins-

inconqjlexi,

instiiimentuin acquirendi

scientiam complexi.
^

Cf.

Periherni. cap.

4.

ac-

quii-endi

docerc nioaura accipieii-

i-i
dc quolihet

di scienliiuu
1

autcra

;ilio,

inxeuta est scientia divisionuiu. U;itiouis

""

logicae.

tatihus et compositione enunliationis. Et

Et quoad uujdum cducendi uuuinde

qii;e ]i;tl)itudo

Nei^essitas
parlis

illius

quali-

et

jam diximus in aul(di;ii)itis, ad inveniendum scilicet, el judicaudum. luven^^^ autem esse non {)otest, uisi per hal)iut

lit,

""

cus dc enuntialiouc et partihiis

quoad ordiuem inventa

tcgoricum habeat reduci.

%'tm-

rcre ratio, nisi [)riusacci[)iat iinum in alio

tantum veri

cunl) euuntiatio et eonjunctio

gismorum.

Quia vcro syllogismus uon scitur an sit


.....
i
compositum et coinplcxumquid, nisi scui-

illius scientia p<3-

htec est duplex, categorica sci:

arguiueu-

talioneiu.

;iulem potcst sie ex uno iu aliud discur-

quia scieutia

smus licet, et liypotethica

' tenlaliva.

vcriuu vel

tiva oratlo est, cojus csl csse

^.

nis, cujus scientia qu;erilur pcr

tio,

Ejus complexi cujus potest

in-

ut

est,

qualitcrconjunctus, ideo halict agerelogi-

s^llogisuiiuu

et (ju;e

Quare

venta sit
sopiiisiie:!

scicntia complete acci|)ipossit enuntiatio-

in (|ua [)0ui

iuimutaut. Et ideo ea de quiijus

test

oniuihus doctrina logici

([iiihus

tur ex quihus et quot et quaiihus est, et

[)otest foi'ma syllogismi, et aliarum argu-

non

liat

princi])ia

et

materiam

i[)sius, et [)artes, et

tare logicus,

clenchis.

et

qu;e cireumstant

tia,

impe-

ticis

ea qua> ad

cumstaut,

ea

....

Adhuc autem ne

secun-

accipialiu' notitia

(luui difliuitionem, et

ct

dicta sunt, iuvcntaest scicntia de sopliis-

illius

lum quo
tionem

(locol

',

lo

16
lerminavit .Ufaiabius.

motlus

Ilic tanieii

sccnndum matciiam in qua ptinilur, variatur socundum divcrsitatcm matcrifc in


l\am

({ua qua'i'itur scicntia.

in scrmoci-

nalibus alitcr est in granuiiatica,

tionum signiricanlium

tam

atlcndit

quam

in floxionc

(jupc dic-

modum

conjunctione

in

constructionis. Alilcr ctiam est in poetica,

qucB ex

lictis et

imagina!io7ie

tendit ad didcctation:'m, vel

ncm,

vi'l

odium.

I']t

vel

ap|M'liluni,

mulceat audilum, ut
alitor est

in-

amorem,

in orationc

vel

cantu

ut provoccliir

facilius

provocet. El

do-

ad [iiTsnadcniiiiin indiccm,
ail

quo
rhetoricos tam
cjus dc

dc-

et longo, ul

in rlictoricis, qiu diccndi

cimt copiam

ncm

moverc

abominatio-

idco labula et recitatione fac-

torum heroicorum, ct
utitur modulato bi-cvi

vindictam vcl privatio[icrsuadct,


in

sumenslocos

pcrsuadenilo,

etiam in couqncslione

riLED,

AI.B. .MA(1. OllD.

I).

qiiain

nis culturam. Alitcr cliam in laudabili-

bus

ct cthicis, in qiiilHis

qnod proponitur piiusquam


persuasionis. Etcnim in realibiis

laudabilc
virtute

lil

scientiis, aliter ost in probabilibus, et ali-

tcr in nocossariis et

siicntia^

qua?

dcmnnstrationuin.

non

siciit

in

et

snnt

pby-

siognomia, ct secuuda parle aslronomia',


ct

bujnsmodi scicn-

nicrumantiii. ct aliis

tiis.

Talibns igitiirrt

qu;c dicta snnt ha-

liis

omnc nogotium logimcthodum,


intcndimus
tradcrc
cum, quo
qua onmi' quoil ignotiim ost, notum tieri
perfcctum

bitis,

|inlcst

c\

positiim

dam

cii

vi'l

orit

quod ])cr
acccptum

notum

sc
ul

oniin sunt pcr sc nola

qiKcdaiii aulciii

et accusatione.

Et

nota,

sit

in quilitis unlla

sermo-

domonstrantibus,

conjcclautilius

aliter in

sunt etiam colorcs oralionis, ut lcpida


oratio, et vigeat acccpta proptei'

laudis vel vitu-

pcrationis demonstratione acceptabile ct

sicut

so nota.

siiiit

snnt

notiiin.
iii

acccjila

in scientiis

est vel

Qure-

quilmsdam
ali

aliis

ul

coujecturalibus,

socundum rem per

Vous aimerez peut-être aussi