Vous êtes sur la page 1sur 7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

Psicologia:CinciaeProfisso
PrintversionISSN14149893

Psicol.cienc.prof.vol.18no.1Braslia1998

ServicesonDemand
Article
Articleinxmlformat

http://dx.doi.org/10.1590/S141498931998000100004

Articlereferences

Psicologiaejustia.Apsicologiaeasprticas
judiciriasnaconstruodoidealdejustia

Howtocitethisarticle

Automatictranslation

Sendthisarticlebyemail

HlioCardosodeMirandaJnior
PsiclogodoTribunaldeJustiadeMinasGerais.ProfessordaEscolade
SadedeMinasGerais,MenstrandoemPsicologiaSocialpelaUFMG

CurriculumScienTI

Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics

Endereoparacorrespondncia

Relatedlinks

Share
More

Opresentetextoabordaarelaoentreossaberesconstitudospela
More
PsicologiaeoDireitonaconstruodoidealdeJustia.Estarelaohoje
visvelnostrabalhosdesenvolvidospelospsiclogosqueatuamnas
Permalink
instituiesjudicirias.Fazseumapequenaabordagemdasquestes
relativasaotrabalhocomascrianas,osadolescentes,asfamliaseos
loucosnestasinstituies,destacandoemcadaumseuspontosespecficos.
Porfim,abordaseapossvelcontribuiodapsicologiaparaareflexosobreoexercciodamagistratura.
ArelaoentreossaberesconstrudospelaPsicologia,oDireitoeasprticasjudiciriasmuitoantiga,mas
aindapoucoconhecidanoBrasil.
AJustiamodernaerigiuseemcimadosideaisrevolucionriosdaliberdade,daigualdadeedafraternidade.A
democraciaasociedadedoscidadoseestessoassimconsideradosquandolhessoreconhecidosalguns
direitosfundamentais.Odiscursosobreacidadaniacaminhouatopontodesepensaro"cidadodomundo",
cujoprimeiroannciofoiaDeclaraodosDireitosdoHomem.Entretanto,deacordocomBobbio(1992:9),"a
nicacoisaqueatagorasepodedizerquesoexpressodeaspiraesideais,squaisonome"direitos"
serveunicamenteparaatribuirumttulodenobreza.Apesardisto,nosepodenegarqueasregrasde
convivnciahumana,basesdaleiedoDireito,foramsecomplexificandoeabsorvendo,cadavezmais,
contribuiesdosmaisdiversoscamposdosaber.Osrgoslegislativosejudicirios,tendocomometaoideal
daJustia,incorporaramnosseusprocedimentosnoeseconceitosdeoutrasreasdoconhecimento,oque
transformouasprticasdestesrgos.
Constituiuseentoumanovareadeprticadospsiclogos:apsicologiajurdica.Denominaoamplaepouco
definida,aaplicaodapsicologiaaoespaojurdicoaindasuscitadesconfianaseincmodos.Afinal,porquea
Justiaprecisadotrabalhodopsiclogo?
Aprimeirarespostaaestaquestoremetesprimeirasformasdeaplicaodosaberpsicolgicoinstituio
judiciria.Historicamente,aprimeirademandaquesefezpsicologiaemnomedaJustiaocorreunocampo
dapsicopatologia.Odiagnsticopsicolgicoserviaparamelhorclassificarecontrolarosindivduos.Os
psiclogoseramchamadosaforneceremumparecertcnico(pericial),emque,atravsdousonocrticodos
instrumentosetcnicasdeavaliaopsicolgica,emitiamumlaudoinformandoinstituiojudiciria,viaseus
representantes,ummapasubjetivodosujeitodiagnosticado.
Oobjetivoeramelhorinstruirainstituioparatomadadedecisesmaisfundamentadase,portanto,mais
justas.Nemprecisodizerqueosprofissionaisqueexecutavamestetipodetrabalhogeralmentesecentravam
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

1/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

naanlisedasubjetividadeindividualdescontextualizadaeobjetificadaemoutrostermos,reificada.
Menoreseloucos:estesosprincipaisclientesqueoDireitoencaminhouPsicologia.Umlivroreeditadoem
1923doeminentejuristaTobiasBarretotinhajustamenteestettulo:"MenoreseLoucos".Aleiturafoucaultiana
dequeaPsicologiaasuperfciedomundomoralemqueohomemsealienaaobuscarasuaverdadeaqui
muitopertinente.APsicologiaserviusomentecomomaisumadastcnicasdeexame,procedimentoque
substituiucientificamenteoinquritonaproduodaverdadejurdica(Foucault,1996).Umexemplodestaviso
centradanapsicopatologiaobjetivandoamanutenodainquestionvelordempblicapodeserencontradano
livroManualdePsicologiaJurdica,deMiraYLpes(1945).
Maisrecentemente,alei,absorvendoodiscursocientficopsicolgico,estabeleceucomonecessrioemmuitos
casosotrabalhodopsiclogo.Nasprisesseinstituramascomissestcnicaspararealizaraavaliaopara
progresso,emquetodosconcordamquenecessriaapresenadepsiclogos.Nareadafamlia,incluindo
aascrianasabandonadase/ouinfratoras,oEstatutodaCrianaedoAdolescente(ECA)veioafirmardeforma
maisincisivaanecessidadedapresenadopsiclogonalidacomasquestesprpriasdarea.Marcaseaum
reconhecimentosocialimportante,maspoderamosperguntar:mudouademandadainstituiojudiciriaem
relaoaotrabalhodopsiclogo?Pedeseagoraaopsiclogoalgoalmdeumdiagnstico,deumapercia?
Arespostaaestasquestesnosimples.Porumlado,ainstituio,atravsdaprprialei,continuaa
demandaroficialmenteumtrabalhopericial.Entretanto,aprticadospsiclogosfoiinserindovariveisque
demonstraramainsuficinciadapercia.
Afinal,quemoclientedopsiclogo?Ainstituioquelhedemandaotrabalhoouosujeitoqueporalgum
motivofoiinseridonodiscursoinstitucional?Semdesconsideraraimportnciaqueocupaainstituioem
nossotrabalho,nossoclienteosujeitoqueatendemos.
NosantigosJuizadosdeMenoresenasFebemsjtrabalhavampsiclogosqueforamintroduzindo
questionamentosacercadafunodestasinstituies.AlgunsEstadosbrasileiros,comoSoPauloporexemplo,
jrealizavamconcursosparapsiclogosnainstituiojudiciriaantesmesmodaaprovaodaConstituio
Federal(1988)etambmdoECA(1990).Estestrabalhospioneirosforammuitoimportantesparaa
transformaodaprticadopsiclogonestasinstituies.
Hojeconsensoquenopodemosreduzirnossafunoprticapericialnosmoldesemquedefinida
legalmente.Aoabriroespaodeescutadooutro,opsiclogoabretambmapossibilidadedeemergnciado
sujeitoenquantosingularidadenasuarelaocomaLeiecomalei 1.Mesmoprocurandoajustarseaospapis
elugaresqueodiscursoinstitucionalexige,osujeito,aofalarparaumoutroquesecolocadisponvelaescut
lo,articulasuasdemandasendereandoasaumainstnciadecisria,portadoradeumsupostosabersobrea
respostaaosofrimentodoqualsequeixa.
Ainstituiojudiciriasempreumlugardetrabalhocomosofrimento.Sofrimentoqueadvmdomalestar
inerenteculturaequeencontraaliumaformaparticulardeseexpressarededemandaralvio.Lugarnoqual
sepropeaexistnciadoidealdaJustia.AJustiaumadasmaislegtimasemaisimpossveisdemandasdo
serfalante.Devesefrisar:dizerqueelaimpossvelnosignificaquetotalmenteirrealizvel.Significaque
aJustiadevepermanecernohorizonteticomasquesuaexpressonasdecisesjudiciaissempreparece
subjetivamenteincompleta.Odanopeloqualsofremosedoqualnosqueixamosnosparecesempreestaralm
dequalquerreparao.Afinal,oquepoderecuperarnossaperda?aLei:oquefoiperdidoirrecupervel,
restaconstruirnovaspossibilidadeseparaistomuitasvezescontamoscomalei.Poristoarelaocomalei
sempreconflitiva.Elanospareceaomesmotempooquenoscerceiaarealizaododesejoeoquea
possibilitaaoregulararelaocomooutro.SoSimblicopoderesponderpornossasdesiluses.OSimblico
esteduplo:abrenosapossibilidadedarealizaododesejoacustadelidarmoscomaimpossibilidadeda
satisfao.comumouvirmosdaspessoasquesofreramasperdasmaisdesoladoras,quevivenciaramador
maisprofunda,comoemassassinatosesequestros,dizeremimprensa:"esperamosJustia".oqueresta.
Vistopelongulopsquico,otrabalhoconstantedaJustiaresgatar,simbolicamente,acrenanapossibilidade
daconvivnciahumana.
Opsiclogochamadopelojudicirioaescutarestasdemandasquelhechegamemalgunscasosespecficos.
Emtermosjudiciais,nossosmaioresclienteshojesoascrianas,osadolescentes(afamliaporextenso)eos
loucos2.
Osadolescentessetornaramproblemasocialealcanaramprojeoprincipalmentepelaquestodosdelitos
juvenis,dadelinquncia.Porumladodeversocialainterveno,poroutrodireitodelesseremouvidos.No
umaescutaquesereduzaaoindividual,subjetivo,masque,considerandoo,possaestaraberta
multicausalidadedoatohumano.Escutarocrimetarefaqueseimpeatualmenteparaquenovasformasde
intervenopossamserpropostas.
Entretanto,seestaescutanosemantivercrtica,correseoriscodecairnapsicologizaodetodoato
consideradosocialmente"desviante",retornandodeformabrutaaosprocedimentosbaseadosnacurvanormal,
oqueseconjugabuscadeformascadavezmaissofisticadasdeadaptaraspessoas.Ora,muitasvezeso
desvianteportadordamensagemdequealgonovaibemnosocial,dequealgoprecisamudar.Osistema
socialnotemouvidosparaisto,narcsicodemais.Algunsprofissionais,entreelesopsiclogo,temhojea
rduamissodefazerouviroquequeremcalar.Eparacalar,inclusivejcrucificaram...
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

2/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

Estasnovasformasdeintervenopodemterefeitosdistintosdameraadaptao,muitasvezestosintomtica
quantoseucontrrio.Exemplosinteressantessoodaprestaodeservioscomunidadeeodaliberdade
assistida.Sotentativasdetransformaroqueseriaumasimplespunioemumaexperinciasignificativaa
partirdainserodaprticainfracionalnahistriadevidadosujeito(Teixeira,1994:9),noparajustificarou
paraexplicar,masparaimplicar(Roberto,1996).Soapostasnapossibilidadedosujeitoreorientarsenasua
relaocomaleie,porconseguinte,umaapostanapossibilidadedeumlaosocialmenossofrido.
Aleiprocurousubstituirapuniopelaeducao,masistonosuficiente.Seconsiderarmoscomoeducaoo
processopeloqualoindivduosocializase,umprocessomuitoalmdaescolarizao,incluindotodasasformas
transmitidaspelaculturaquenossasociedadecomplexapeanossadisposio,perceberemosqueaeducao
formal,escolar,apenasumapartedoprocessoeducacional.Comotrabalheiemoutrotexto(MirandaJR.,
1997),fazendopartedesteprocessotemosascondiesconcretasdeexistnciadaspessoas(alimentao
adequadaporexemplo,fundamentalnoprocessoeducativo),temosafamliaquepassaporfortes
transformaesnaatualidadeetemosamdia,comseusvaloresconsumistas.Esteltimoaspectomereceum
comentrioparte.
Freud(1974(1929))postulouhaverummalestarintrnsecocivilizaoemfunodaimpossibilidadeda
satisfaopulsional.Podemosdizerqueoconsumoservehojecomosintomasocialparaescamotearestemal
estar.Aprendemosdesdecrianasqueconsumirnecessrio,somoscoagidosafazlo.Abuscafrenticapor
pequenosobjetosousupostosprazeresvisamevitaraangstiadoencontrocomoslimiteshumanos.Adroga
legalouilegal,nestesentido,oobjetoprivilegiadodoconsumopoisrealizaomaiorafastamentopossvel
entreosujeitoeseudesejo.Oqueestaroquerendodizerosmeninosquematamporumtnis?Queroubam
paracomereparasedrogar?QueassistemnaTVdavitrineaXuxalanandonomercadoumnovoprodutoa
elesinacessvelepoucodepoiscantando"dehojeemdiante,squeroboasnotcias"?Esteoparadoxodo
capitalismo:propagarqueprecisoviverbem(oquetraduzidoporpossuirbensdeconsumo)masno
oferecercondiesparaisto.Portanto,hmuitomaisafazerquantoaoprocessoeducacionalqueproduzir
escolas.Osvaloresculturaisdeconvivnciaerespeitoordemqueaescolaquertransmitirestoemchoque
comosvaloresquefundamentamnossasociedadedeconsumo.
Retornandoquestolegal.Podemosdizerqueosadolescentesestosetornandosujeitosdedireito.Diminuiu
aidademnimaparavotar,questionaseaidadedaresponsabilizaocivil.Estesmovimentosindicama
necessidadededarpalavraaojovemparaqueelepossaseposicionar,masumapalavraquevenha
acompanhadadedeveres.RompeseoantigofalsoprotecionismodoEstadoedasfamlias.Nobastaproteg
los,elesprecisamreivindicareseremreivindicados.Osadolescentesaindanopossuem,juridicamente,a
palavraplenamasprecisodaraelesachancedeiremalcanandoa.
Comrelaoscrianas,oproblemadafamliaevidenciasemuitomais.Afamliapassahojeporuma
transformaomuitointensa.Aconfiguraofamiliarmuitodiversa,desdeonmerocrescentede
adolescentesgrvidas,demulheresqueoptamporcriaremosfilhossozinhas,defilhosdepaisseparadose
recasados,situaocadavezmaiscomum,ataoficializaodauniohomossexualequisuademandapor
adoodecrianas.
Otrabalhodopsiclogocomafamliasecolocadesdeaquestodaadoo.Aadoo,comonopoderiadeixar
deser,temcarterdefinitivoeprincipalmenteporistonomaisaceitvelqueelasedsimplesmentepelo
pedidodeumcasalinteressadoeaescolhadeumacriana(comoaindaocorreemalgunsEstadosdo
Nordeste).Aadoonoumprocessotosimplesquantoquerosupostohumanismocaritativodealgumas
instituiesdeabrigodecrianasabandonadas.Ademandaporadoopodenosermaisqueumsintomado
casalemfunodesuahistriapessoaleconjugal.Nemsempreodesejooexercciodapaternidadeapesar
dopedidocentralizarsea.Escutaroscnjuges,afamlia,localizarolugardofilhoadotadonaquela
constelaosimblica,istoajudainclusiveaprepararosfuturospaisparareceberemumnovoseremseu
meio.
Noincomumquequandoascrianasqueforamadotadasilegalmenteofamoso"pegouparacriar"
chegamadolescnciaecomeamacriarproblemas,seuspaisadotivosbuscaremosrgosjudiciriospara
"resolver"estesproblemas,deprefernciaafastandoosdasuaconvivncia.Poristoestetrabalhoquese
colocaantesdaconstituiofatualdarelaopaternofilialpodesermuitoimportante,depoisdistoaparecem
outrasquestes.
Questes,porexemplo,dasfamliasqueentramemlitgio.Elascompem,quasesempre,acenadotrabalho
dopsiclogotambm.Asdisputaspelaguardadosfilhos,asacusaesmtuas,asintimidadesexpostasnum
processojudicial,assimcorremmuitosprocessosnasVarasdeFamlia.Comoficamascrianasnestas
situaes?Emgeral,nomuitobem.Eoquesepercebenaprticaqueesteslitgiosrelacionamsemuitas
vezesaproblemasparticularesqueosexcnjugesnoconseguiramelaborarapsaseparao.Entochegam
aojudiciriocomumaconstruolitigiosaimaginriamuitobemestabelecidanaqual,emgeral,osfilhosesto
comoobjetosdedisputa,sendoqueapreocupaocomseubemestarficaemsegundoplano.Seosfilhos
estomal,aculpasempredooutro.Ascrianaseadolescentesenvolvidostransformamseemobjetosde
ataquesedefesasquenososenoumaformasintomticadelidarcomaperdanarcsicaimplcitana
desilusoamorosa.
Otrabalhodopsiclogodesconstruirolitgio,escutardecadaumqualasuapartenaquelahistria.Semuma
intervenoclnicanolitgio,muitasvezesosofrimentopermanecetravestidodasmaisdiversasdemandasnum
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

3/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

processojudicialinterminvel.
Eodesejodascrianas?Envolvidosnestesjogosparentais,ascrianascomeamaterproblemasnaescola,
nosrelacionamentoscomseusamigoseparentes.Entramemumconflitodelealdadecomospais,nosabem
comoresponderassuasdemandas.Estesujeitoaindaemaranhadonateiafantasmticafamiliarsofreporno
saberdizersobreesteimaginrioquenopermitequeelesecoloquecomosujeito,restandolheapenasa
vertentedoassujeitado.Emalgunscasos,quandoospaisnosedispemanenhumtrabalhodeelaborao
subjetivaporqueosintomanopermitenenhumaabertura,umtrabalhocomascrianasconseguefazerefeito.
Elascomeamacontestarasdemandasparentaisetentamnoparticipardojogolitigiosonoqualsoas
maioresprejudicadas.Infelizmente,estescasossoraros.
Quandootrabalhocomasfamliaspossvel,quandosepodequestionaraquelaverdadequeossujeitos
construramnodramafamiliar(ratificadopelodiscursojudicirioqueofereceacadaumolugardeautoreru,
requerenteerequerido,culpadoeinocente),abreseapossibilidadedeumaressignificaodoconflito.
Ressignificaoquenemsemprequerdizerofimdolitgioparaistoserianecessrioumtrabalhoanalticoque
notemlugarnainstituio,masquepermiteaapostanumamudananasituaodesofrimentoqueantes
sevivenciava.Nestescasospodemosfalardecrianascomosujeitodedireito.Direitode,pelomenos,ser
preservadodaviolnciasimblicadosintomaparental.
Equandosefalaemviolncia,lembramossempredoproblemadoabusosexualdecrianaseadolescentes.
Terrenomovedioemquesemesclamfantasiaerealidade,cenaquecausahorrorecuriosidade.Nestescasos
estamosdiantedeumnmeroimensodevariveisculturaisepsquicasquetornammuitocomplexaatarefade
bemlidarcomestesproblemas.
Porumlado,vivemosemumasociedadequetornacadavezmaisprecoceasexualizaodascrianas.claro
quehumlimitebiolgicoparaoexercciodasexualidade,masosimblicoatropelaistocomoumtratornum
castelodeareia.Podemosassistirhojeemprogramastelevisivosdegrandeaudinciaameninosdetenraidade
executandodanasqueseestabeleceramnaculturaporseuapelosexual.Asprogramaesconsideradasantes
pornogrficasouapelativasso,cadavezmais,acessveispelaTVacaboounasbancasderevistas.Esteo
campodeumaintensadiscussosobreacensuraeapermissividade.Discussoapaixonadaqueenvolve
semprejuzosdevalorequenocabenoslimitesdestetexto.Mastemosdeconsiderarestamudanade
costumespararefletirmossobreoabusosexual.Afinal,nossaleipenalaindadizqueemrelaessexuaiscom
menoresde14anospresumeseaviolncia,jqueestimplcitonestescasosumaincapacidadepara
autodeterminao.Destaforma,apalavradoadolescentenotemnenhumvalorpoiseleaindanoestde
"posse"dasuarazoou,pelomenos,elanoencontraseamadurecida.Eprecisorelativizarnormasto
rgidas.Relativizarsignificaconsiderarocontextosciocultural,emconstantetransformao,eaprpria
implicaodosenvolvidosemcadacaso.Jexistemjuizesquetentamlevaristoemconsiderao.
Sassimpoderemosfalardeabusosexualsemcairconstantementenasteiasdomoralismopuritano,que
denegaasexualidadeinfantil,esemdesconsiderartambmaconstituioculturalbrasileira,naqualtemse
tornadocomumarelaosexualentredoismenoresde14anos.
Poroutrolado,oabusoexisteequandoeleocorreencontramonosdiantedeumacrianaouadolescenteque
traznasuahistriaumamarcaangustiante.Considerandoqueasexualidade,nosentidoamplocomodefendeu
Freuddesdeos"TrsEnsaios..."(1905)constituiasubjetividadeeporistopermeiatodososrelacionamentos
humanos,estaremosdiantedealgumquetemapossibilidadedeversuavidaesuarelaocomooutro
marcadapelaviolncia.claroquearelaonocausaledireta.Muitaspessoasquesofreramabusos
sexuaisnainfncia,elaboraramaexperinciadeformaqueamarcadosofrimentopodeficarnopassado.
Outrosno,otrazemtodootempocomorepetio.Estesprecisamdeacompanhamentoteraputico,inclusive
paraelaboraroseuafastamentodoabusadorque,geralmente,algummuitoprximo.
Quantoaoabusador,muitasvezesestamostambmdiantedecasosemquefundamentalumbom
diagnstico.Noumdiagnsticocerceadormasqueabrapossibilidadesdetratamentoeacompanhamento,
dandochancedosujeitodeelaborarseuato.
Entretanto,otrabalhodojudicirioencerrasenestaconstataoenabuscadapreservaodacrianade
outrosabusos.Oacompanhamentotantodoabusadocomodoabusadoraindadeveserfeitoemoutrolugar.
Abordandoentoodiagnsticoeaquestodaelaboraosubjetiva,tocamosnoproblemadosloucos.Com
relaoloucura,aindaestamosmuitonoincio,apesardetodososavanosqueaLutaAntimanicomial
conquistouaolongodosanos.Assistimoshojeaoquestionamentodoestatutosocialde"doentemental",
derivadodeumahistriaemqueascincias_medicinaepsicologiaemparticularprocuraramexplicara
loucuraeexplicandoa,silenciaramna.Seemrelaoaostratamentosassistimosaavanosconsiderveisna
crticaaomodelomanicomialenapropostadeofertasdeserviosemsadementalmenosestigmatizantese
cronificadores,nocampojurdicoaindahmuitoporsefazer,tantocomrelaoabordagemcriminaldolouco
quantocomrelaoasuainterdiocivil.
Comrelaoaoproblemacriminal,cabeumarevisodoconceitodepericulosidade.Sertoexataarelao
entrepsiquismo(enquantodiagnsticooutipologia)eato?
Mesmoquealgumasteoriasepesquisasestatsticaspossamestabelecerumacorrelaoentrecertos
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

4/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

fenmenosmentaiseumatendnciaaagresso,estarelaonuncaexata.Juridicamente,oindivduoque
cometeuumatocriminososemestardepossedesuasfaculdadesmentais,semtercapacidadede
discernimentoticojurdicosobreoquefaziaouaindasemtercapacidadeparaautodeterminarse,
autogovernarse(sotermosjurdicos),consideradoinimputvele,poristo,noserpunidopoisocrimeno
existiulegalmente.Receber,aocontrrio,umamedidadeseguranaquesignificaoencaminhamentopara
tratamento.Ora,tratasedeumamedidaquevisaprotegerosloucosaoreconheceraespecificidadedeseus
atosmasqueenfatiza,tantoquantonaquestodascrianas,avertentedoassujeitamentoemdetrimentoda
consideraodosujeitodedireitoquealiseapresenta.
Simplesmenteainternaoeminstituioasilar,comoosmanicmiosjudiciriosquandoamedidade
seguranadetentiva,quemaiscomum,enorestritivanoconstituitratamento,constituimedida
saneadoradanossaconscincia.Acreditaseestarprevenindoaocorrnciadenovoscrimes,oquepareceser
umaboajustificativa,masosmanicmiosjudiciriosaindaso,emgeral,depsitosdepessoasqueao
entraremaliperdemsuasrefernciasfamiliaresesociais.Alidespejamosumpoucodohorrordenossas
fantasias.Dalinosairotocedo,somentequandoumprofissionalespecficodeterminara"cessaode
periculosidade".Perguntamossenocaberiatentarumaescutadestesujeitoapartirdomomentodacrise,
quandooatoocorreueprecisasersignificado.Nocasodadeterminaodeumtratamento,queestapalavra
possareferirserealmenteaumacompanhamentoteraputicoemquesepossacontarcomestaescuta,coma
aberturaparaumapossibilidadedeelaboraoedeestabelecimentodeumnovolaosocial.Istonoocorrer
semumaintervenoespecfica,semumlugarquesejarefernciaparaestesujeitoreordenarsuavida
psquica.Precisamosrompercomaequaoloucura=periculosidade.
Amesmacrticapodeserfeitacomrelaoequaoloucura=incapacidadecivil.Nosprocessosdeinterdio
judicial,abolemseosdireitosdoindivduoemnomedoseudireitodesertutelado(leiaseprotegido).
Interditado,oindivduonopodemaisadministrarseusbens,nemasuapessoaenopodevotartambm.
Consideradodesarrazoadomas"manso",oindivduovistocomodependenteeporistonecessitadodealgum
quelheampareeoriente,algumqueteropoderdeadministrarseusbens(suapensoprevidenciria,na
maioriadoscasos).Fazpartedestarotinaaexignciadeumdiagnsticomdico.Seualicercefilosficoa
"posse"darazocomofundamentododireitoeaconscinciacomoacapacidadedeentendimentoe
determinaoparaosdeveresedireitosdohomem.Estealicerceencontraseabaladohmuitonahistriado
pensamentomoderno.Sopelomenostrsosgrandesnomesqueobrigaramaremodelarestediscurso
iluminista:Marx,FreudeNietszche.Masaleibrasileiraaindapensacomoosiluministas,pelomenoscom
relaoloucura.Comooindivduo(ouest)desarrazoadonosequestionaosefeitosqueainterdiopossa
terparaoprpriointerditado.Htambmoproblematericoclnicodequenascrisesosujeitoprecisade
auxliomasforadelasnonecessariamente.Poderamosaindaesboaroutrasquestes.Eclaro,devemos
entenderquemuitosdiagnsticosimplicamrealmenteumaprovvelincapacidadedelidarcomumasriede
problemasprticosdavidacotidianacomoovalordosobjetos,ainseroemumtrabalhoprodutivo,etc.So
oscasosdedemncia,oscasosconhecidoscomoderetardamentomental,osportadoresdesndromedeDown,
entreoutros.Entretanto,mesmoestesdevemserbemavaliadosetambmnoestolivresdosinteressados
apenasnosseus(muitasvezesparcos)bens.Arelaoentreointerditandoeofuturocuradortemdeser
avaliadatantoquantoaverdadeiranecessidadedeumainterdio.Noincomumfamliaspobresrequisitarem
ainterdiodeumdosdescendentescomvistasaorecebimentodapequenapensoprevidenciriaqueem
vriassituaesdemisriarepresentamuito,comoconstatouDelgado(1992)emsuapesquisa.Algumas
pessoasrecebemapensoemantminternadosseusfamiliaresinterditadossemnemsequersaberseainda
estovivos.
Ecomoficaestesujeitonomeadolouco(oudoente)pelafamliaemfunodeumadeterminadahistria?
Geralmenteperdesuasprpriasrefernciasetornasetotalmentedependenteesubmissoaocurador.
Paradoxalmente,ojudicirioaceitapedidosdedesinterdiofeitospelosprpriosinterditados.Talvezmea
culpa.Entretanto,somuitorarosestespedidosemaisraraaindaadesinterdio.
Novamenteaidiaaserdefendidaadequeoprocedimentopericialpodenosersuficienteparaainstruo
deumprocessoeadeferiodainterdio.Fazsenecessriootrabalhodeavaliaodasituaofamiliardo
interditando,deavaliaodarelaoentreinterditandoecurador(avaliaoquedeveriaserconstante)e,
principalmente,aescutadoprpriointerditando.Fazsenecessriotambmumadiferenciaoentre
incapacidadecivileincapacidadeparaotrabalho,aspectosdistintosquesemesclamnoimaginrioculturalem
queoindivduoscidadoquandotrabalhador.
Comoestpostohoje,ajustificativaparaainimputabilidadeeparaainterdio"adeficinciaoudoena
tomadacomocausabiolgica,cujoreconhecimentotarefadoperitopsiquitrico"(Delgado,1992:86).No
maisaceitvelaaplicaonocrticadapositividadeimplcitanacausalidadebiolgica.Aplicaoqueno
passadojustificouinclusiveodiscursoda"purificaoracial".Algumquetemtodasaspossibilidadesde
estabelecerumlaosocialaceitvelequelutaporisto,nodeveservtimadeumprocessoemquelhe
retirampartedacidadania.Abaseparaestamudanaest,novamente,naquestodadefiniodoprocesso
sadedoena.Apsicanlisedemonstrou,porexemplo,queumdelrionosimplesmenteaausnciade
crtica,umjuzoimperfeito,masaformadosujeitotentarelaboraraquiloqueotomadeassalto.
Nosepodemaisquererexcluirdaconvivnciasocialodiferente.Cabereconhecerestadiferenaepensar
meiosdelidarcomela.direitodetodosbuscarafelicidade.Cadaumcomseusrecursoselimites.
Umltimopontoaserabordado.Umpontoimportanteedelicado:oqueospsiclogostmadizersobrea
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

5/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

formaodaquelesqueexerceroolugardarepresentaodalei,osjuizes?
Mesmoquenosejaumproblemamuitodebatidonacenajurdica,sabemosqueaJustia,naprtica,sofre
abaloscomatosedecisesqueaferemeticamenteenquantoideal.Noaquestodeseproporumatipologia
depersonalidadeparaoexercciodamagistratura,masdetentarrecuperarsuafunotica.Funoquese
ligaaprpriarelaodosujeitocomaLei.
Ojuiz,comorepresentantedalei,ocupaumlugarangustiante,dedeciso.Umlugarquedeveserocupadopor
quemqueirapagaropreodestaangstia.Estepreoserrelanadotodootempossuasquestespessoais
comaLei.Otrabalhosolitriocomestasquestesfundamental.Senopodemocorrercasoscomoajuzade
Brasliaqueinocentouosjovensassassinosdondiopataxequeaimprensaregistroudizendotersecolocado
nolugardamedaquelesjovens.
Ora,possvelsermeejuzaaomesmotempoenomesmolugar?Emquepontoestajuzafoiatingidapara
queprovocasseesteabalonoidealculturalquesupostamenterepresenta?
Enfim,aindahmuitoporfazereospsiclogostmoquecontribuir.Trabalharpelosdireitosdohomem
tarefaqueahumanidademalcomeouaempreender.Enestecomeodeveramosevitaroerrodereduzir
estesdireitosaoreconhecimentodoestadodevtima.EstereconhecimentoestimplcitonoqueBobbio(1992)
chamoude"ttulodenobreza",citadonoinciodestetexto.Osdireitosdohomemtemdetranscendereste
lugar,temquesereferircapacidadederesistncia.ComoafirmouGarcia:"Seexistemosdireitosdohomem,
estesnoseriamosdireitosdavidacontraamorte,noseriamosdireitosdasimplessobrevivnciacontraa
misria,teriamqueserosdireitosdaresistnciahumana.Direitosdoimortal,direi,afirmamseporsi
mesmos:direitosdaresistnciacontraacontingnciadosofrimentoedamorte,soestesosautnticos
direitosdaresistnciahumana".
estaresistncia,estafidelidadequiloquenosobrigaaumanovamaneiradeserquedevemostercomo
metanestetrabalhoquesecolocanoterrenoproblemticoentreonoagirdoEstado(direitosdeliberdade)e
aaopositivadoEstado(direitossociais),terrenoemquealavoaJustiacontempornea.

Refernciasbibliogrficas
Bobbio,N.(1992)AEradosDireitos.RiodeJaneiro:Campus.[Links]
Delgado,RC.C(1992).AsRazesdaTutela.Psiquiatria,JustiaeCidadaniadoLouconoBrasil.RiodeJaneiro:
TeCor[Links].
Foucault,M.(1996).AVerdadeeasFormasJurdicas.RiodeJaneiro:Nau.[Links]
Freud,S.(1974).MalEstarnaCivilizao(1929).RiodeJaneiro:Imago,(EdioStandardBrasileiradasObras
PsicolgicasCompletasdeSigmundFreud,Vol.XXI).[Links]
Garcia,C.OHomemeseusDireitos.Indito,s/d(mimeo.[Links]).
MirayLpez,E.(1945).ManualdePsicologiaJurdica.BuenosAires:ElAteneo.[Links]
MirandaJr.,H.C.(1997).LosNinosenlaLegislacinBrasilea:LaCuestindelaEducacin.Trabalho
apresentadonoIICongressodaAssociaoIberoamericanadePsicologiaJurdica.Havana,Cuba.[Links]
Roberto,C.S.(1996).SobaBarradaLei.BoletimPulsionaldeNovidades.PulsionalCentrodePsicanlise.Ano
IX,n90,out,924.[Links]
Teixeira,M.deL.T.(1994).LiberdadeAssistida.UmaPolmicaemAberto.SoPaulo:InstitutodeEstudos
EspeciaisdaPUC/SP.[Links]

Endereoparacorrespondncia
HlioCardosodeMirandaJnior
RuaParacatu,872sala1104SantoAgostinho
BeloHorizonteMG
Fones:(031)2928342/3882482

1AdiferenaentreleieLeipostuladaviapsicanlise.ALeirefereseinterdiofundamentalquerealizaa
passagemdanaturezacultura.InterdioqueFreudteorizounomitodopaitotmicoequeLacanreleuna
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

6/7

13/08/2015

Psicologia:CinciaeProfissoPsicologiaejustia:apsicologiaeasprticasjudiciriasnaconstruodoidealdejustia

lgicaedpica.LacanpropsoPaicomoJunoque,intervindorelaoMecriana,marcaadimensodafalta
pelosignificante,instaurandoodesejoaoproduziroafastamentodacrianadeseuassujeitamentoimaginrio
Me.Istofazcomquealinguagemsejaviadeapresentaodosujeito.aLeiemsuarelaocomoSimblico
quefazanecessidadepassaraumaoutraordememqueobiolgico.aemergnciadoserfalante,oquequer
dizerqueapartirdadivisosubjetiva,damarcadafalta,osujeitodesejantevaibuscarnalinguagem,nos
significantes,osobjetossubstitutivosaoobjetoperdido,arealizaodoseudesejo.Osujeitonocausada
linguagem,causadoporela.Jaleimencionadanestetextoaleiescritadenossacultura,queencontra
suasrazesnanecessidadederegularaconvivnciahumanaatravsdeconvenesequerelacionasecoma
Lei,instituintedoserfalante.
2Utilizoestadenominao,"louco",porseraqueconstanaleietambmporseraque,pelafaltadeoutra
maisabrangente,possuimenosinconvenienteshistricosqueaexpresso"doentemental",todiscutidapela
LutaAntimanicomial.

SAF/SUL,Quadra2,BlocoB
EdifcioViaOffice,trreosala105
70070600BrasliaDFBrasil
Tel.:(5561)21090100
revista@cfp.org.br

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S141498931998000100004&script=sci_arttext&tlng=es

7/7

Vous aimerez peut-être aussi