Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Resumo
Objetivo: avaliar a instalao e evoluo da microflora intestinal, assim como o impacto nas condies
de sade e doena. Fontes pesquisadas: a base de dados Medline. Sntese dos dados: na maior parte, a
microflora bacteriana intestinal benfica ao hospedeiro, com funo digestiva, sntese de vitamina K e inibio
de patgenos. Parte da microflora potencialmente patognica. A instalao da microflora ocorre logo aps o
nascimento e regulada por fatores internos e externos, e alcana a estabilidade aos 2 anos de idade. Algumas
doenas podem ser relacionadas a distrbios na instalao e composio desta microflora como a enterocolite
necrosante, a doena inflamatria intestinal e a atopia. A utilizao de probiticos tem sido relatada como positiva
na preveno de infeces, mas os estudos so poucos. Concluses: a instalao da flora intestinal precoce,
sofre influncia do hospedeiro, bactrias e meio ambiente. As aes bem estabelecidas so as de proteo
antinfecciosa e metablica, e as infeces intestinais. H outras aes possivelmente adversas em avaliao,
na fisiopatogenia da doena intestinal inflamatria crnica e na atopia. O uso de prebiticos e probiticos, para
otimizar a microflora e prevenir doenas infecciosas, est em fase de experimentao.
Descritores: Enterobacteriaceae. Microbiologia. Intestinos.
117
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Abstract
Objective: to evaluate the intestinal microflora installment and evolution as its impact on health and disease.
Data source: medline data basis. Data synthesis: most of the intestinal bacterial microflora is beneficial for
the host, with digestive functions, synthesis of vitamin K and inhibiton of pathogenes. A part os the microflora is
potentially pathogenic. The microflora installation occurs just after birth and is regulated by internal and external
factors, and reaches stability at the age of two years. Some diseases can be related to disturbances at the installation and composition of that microflora, as the necrotizing enterocolitis; the inflammatory intestinal disease
and the atopy. The use of probiotics has been positively related in the prevention of infections, but there are
only few studies. Conclusions: the installation of the intestinal flora happens early, suffers influence of the host,
bacteria and the environment. The microflora well established actions are anti-infectious and metabolic, and the
intestinal infections. There are other possible adverse actions in evaluation, in the physiopathogenetics of chronic
inflammatory intestinal disease and of atopy. The use of prebiotics and probiotics to optimize the microflora and
to prevent infectious diseases is in experimental phase.
Keywords: Enterobacteriaceae. Microbiology. Intestines.
Resumen
Objetivo: evaluar la instalacin y evolucin de la microflora intestinal, as como el impacto en las condiciones
de salud y enfermedad. Fuentes pesquisadas: base de dados Medline. Sntesis de los datos: en la mayor
parte, la microflora bacteriana intestinal es benfica para el hospedero, con funcin digestiva, sntesis de vitamina
K, e inhibicin de patgenos. Parte de la microflora es potencialmente patgena. La instalacin de la microflora
ocurre luego despus del nacimiento y es regulada por factores internos y externos, alcanza estabilidad a los dos
aos de edad. Algunas enfermedades pueden ser relacionadas a disturbios en la instalacin y composicin de
esta microflora como la enterocolitis necrosante, la enfermedad inflamatoria intestinal y la atopia. La utilizacin
de probiticos ha sido relatada como positiva en la prevencin de infecciones, pero los estudios son pocos.
Conclusiones: la instalacin de la flora intestinal es precoz, sufre influencia del hospedero, bacterias y medio
ambiente. Las acciones bien establecidas son las de proteccin ante-infecciosa y metablica, y las infecciones
intestinales. Hay otras acciones posiblemente adversas en evaluacin, en la fisiopatogenia de la enfermedad
intestinal inflamatoria crnica y de la atopia. El uso de prebiticos y probiticos para optimizar la microflora y
prevenir enfermidades infecciosas, est en fase de experimentacin.
Palavras clave: Enterobacteriaceae. microbiologia. Intestinos.
Introduo
H muito foram reconhecidos os microorganismos intestinais nos seres humanos, e em especial o
largo predomnio de bactrias na sua poro distal.
Em 1885, Louis Pasteur expressou seu ponto de
vista sobre a importncia das bactrias, acreditando
que a vida na ausncia de micrbios seria imposs118
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Antibacteriana
Imunomoduladora
Nutricional/metablica
Mecanismo
Competio por stios de
adeso
Competio por nutrientes
Produo de um ambiente
fisiologicamente restritivo
Produo de substncias
antimicrobianas
Estmulo para o sistema
imune
Desenvolvimento de
tolerncia imunolgica
Salvamento energtico
Nutrio do coloncito
Converso do colesterol em
coprastanol
Converso de bilirrubina em
urobilina
Inativao da tripsina.
Sntese de vitamina K
Funo antibacteriana
As bactrias autctones exercem proteo ecolgica intestinal, impedindo o estabelecimento das bactrias
patognicas. O mecanismo principal desempenhado
pela microflora conhecido como resistncia colonizao pelo efeito barreira. Esta barreira mecnica
119
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Funo imunomoduladora
A flora bacteriana interage com as clulas do epitlio intestinal do hospedeiro e provoca uma resposta
contnua do sistema imune; este, por sua vez, tende a
desenvolver-se e constitui importante componente do
sistema imune21. Como parte do sistema imunolgico,
o trato gastrointestinal com a microflora, so considerados importantes para a tolerncia imunolgica14,22.
Evidncias da importncia da microflora intestinal para
o desenvolvimento do sistema imune foram obtidas
atravs de estudos realizados nos animais germfree.
Nestes animais (isentos de bactrias) observou-se que
a mucosa intestinal apresentava baixa densidade de
clulas linfides, as Placas de Peyer eram pequenas e
pouco numerosas, e era reduzida a concentrao das
imunuglobulinas circulantes. Aps a colonizao destes
animais por microorganismos, os linfcitos intra-epiteliais expandiram-se, os centros germinativos com clulas
produtoras de imunoglobulinas rapidamente proliferaram
nas Placas de Peyer e na lmina prpria, e a concentrao de imunoglobulinas circulantes aumentou23. O
desenvolvimento do sistema imune local e sistmico
com o estmulo da microflora matura o sistema imune,
e impede a estruturao de resposta alrgica7.
Funo metablica/nutricional
Uma terceira funo atribuda microflora intestinal est relacionada contribuio para a nutrio e
metabolismo do hospedeiro13,14,24. A ao das bactrias intestinais sobre determinados nutrientes permite
um melhor aproveitamento intestinal. Isto ocorre com
substratos que chegam no digeridos ao lmen do
clon, principalmente carboidratos, que so fermentados e formam cidos absorvveis pela mucosa. O
processo denominado salvamento energtico e forma os cidos graxos de cadeia curta, que constituem a
principal fonte de energia dos coloncitos e tm efeito
trfico no epitlio intestinal13,14. Os microorganismos
colnicos desempenham ainda um papel na sntese
da vitamina K14. H outras atividades metablicas da
microflora cujo benefcio para o organismo humano
ainda so pouco compreendidas, como a converso
de colesterol em coprostanol, de bilirrubina em urobilina e a inativao da tripsina24.
120
patognicas presentes na UTI causar a EN, especialmente se favorecidas pelo uso de antibiticos de amplo
espectro. Adicionalmente, muitas vezes, a alimentao
hiperosmolar, com leite de vaca12.
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Atopia
Possivelmente, a atopia seja uma das entidades em
que se tenha mais comprovao clnica e experimental
do impacto da flora no desenrolar de uma doena. A
atopia uma doena multifatorial com base gentica,
e existem evidncias de que a microflora comensal
seria um dos elementos impeditivos, e fundamental
para o desenvolvimento da tolerncia imunolgica. Em
estudo experimental este papel da flora para a induo
da tolerncia oral fica claro. Os pesquisadores submeteram ratos germfree no perodo neonatal ingesto
de ovalbumina (antgeno alergnico), tendo havido
uma resposta do tipo alrgica. A reconstituio da flora
com Bifidobacterium infantis restaurou a capacidade
da tolerncia oral no perodo neonatal, embora no
ocorresse com animais mais velhos3.
A interferncia da composio da flora intestinal
neonatal para o desenvolvimento da tolerncia imunolgica foi avaliada evolutivamente5. As crianas que
no desenvolveram atopia tinham, quando recm-nascidos, maior freqncia de Clostridium sp. e menos
Bifidibacterium sp.5.
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Os fatores que influenciam a colonizao bacteriana do trato gastrointestinal so simultneos e interagem, de forma que um fator influencia ou altera o efeito
do outro; apenas de forma didtica so descritos os
efeitos de alguns fatores isoladamente (Figura 1).
Contaminao
ambiental
Gentica
Aleitamento
materno ou artificial
Sistema
imune
Quorum
sensing
Microflora
intestinal
Uso de
antibiticos
Tipo
de parto
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Microflora intestinal
Brandt KG et al
A melhora da composio
da microflora
Nos ltimos anos estudos tm focalizado os possveis benefcios de fornecer bactrias comensais,
denominadas probiticos, como suplemento alimentar
microbiano vivo para beneficiar o equilbrio microbiano
intestinal. Outra forma de obter o mesmo efeito a
estimulao da flora intestinal benfica j existente,
com o uso de prebiticos. Estes so ingredientes alimentares no digerveis que estimulam seletivamente
o crescimento, a atividade, ou ambos, de uma espcie
bacteriana ou de um nmero limitado de espcies, que
so comensais no clon28.
Em prematuros que receberam precocemente
bactrias potencialmente benficas (probiticos),
alguns pesquisadores chineses constataram reduo
na incidncia e da gravidade da enterocolite necrosante11. A suplementao dos recm-nascidos prematuros foi feita com uma mistura de Lactobacillus
acidophilus e Bifidobacterium infantis. A incidncia
de enterocolite necrosante no grupo suplementado
foi significativamente menor do que no grupo controle
9 em 180 versus 24 em 187. Tambm, no ocorreu
quadro grave de enterocolite no grupo que fez uso
124
Concluso
A instalao da flora intestinal precoce, sofre
influncia do hospedeiro, bactrias e meio ambiente.
H vrias aes bem estabelecidas, tanto as benficas
de proteo antinfecciosa e metablica, como algumas
deletrias, as infeces. H outras aes possivelmente adversas em avaliao, na fisiopatogenia da
doena intestinal inflamatria crnica e da atopia. O
uso de prebiticos e probiticos, para otimizar a microflora e prevenir doenas infecciosas, est em fase
de experimentao.
Microflora intestinal
Brandt KG et al
Referncias
1. Tannock GW. New perceptions of the gut microbiota:
implications on future research. Gastroenterol Clin North
Am 2005;34:361-82.
2. Bourlioux P, Koletzko B, Guarner F, Braesco V. The intestine and its microflora are partners for the protection
of the host: report on the Danone Symposium: The
Intelligent Intestine, held in Paris, June 14, 2002. Am J
Clin Nutr 2003;78:675-83.
3. Sudo N, Sawamura S, Tanaka K. The requirement of
intestinal bacterial flora for the development of an IgE
production system fully susceptible to oral tolerance
induction. J Immunol 1997;159:1739-45.
4. Wickens K, Pearce N, Crane J, Beasly R. Antibiotic use
in early childhood and the development of asthma. Clin
Exp Allergy 1999;29:766-71.
11. Lin HC, Su BH, Chen AC, Lin TW, Tsai CH, Yeh TF, et
al. Oral probiotics reduce the incidence and severity of
necrotizing enterocolitis in very low birth infants. Pediatrics 2005;115:1-4.
12. Kleigman RM, Willoughby RE. Prevention of necrotizing
enterocolitis with probiotics. Pediatrics 2005;115:171-2.
13. Edwards CA, Parret AM. Intestinal flora during the first
months of life: new perspectives. Br J Nutr 2002;88(Suppl 1):S11-S18.
14. Guarner F, Malagelada JR. Gut flora in health and disease. Lancet 2003;361:512-9.
15. Tannock GW. The normal microflora: an introduction. In:
Tannock GW, ed. Medical importance of normal microflora. Netherlands: Kluwer Academic Publishers; 1999.
p.1-23.
16. Bckhed F, Ley RE, Sonnenburg JL, Peterson DA, Gordon JI. Host-bacterial mutualism in the human intestine.
Science 2005;307:1915-20.
17. Fanaro S, Chierici R, Guerrini P, Vigi V. Intestinal microflora in early infancy: composition and development.
Acta Paediatr Suppl 2003;441:48-55.
18. Mackie RI, Sghir A, Gaskins HR. Developmental microbial ecology of the neonatal gastrointestinal tract. Am J
Clin Nutr 1999;69(Suppl):1035S-45S.
19. Aldridge PD, Gray MA, Hirst BH, Khan CMA. Whos talking to whom? Epithelial-bacterial pathogen interactions.
Mol Microbiol 2005;55:655-63.
9. Madsen KL, Doyle JS, Jewell LD, Tavernini MM, Fedorak RN. Lactobacillus species prevents colitis in
interleukin-10 gene-deficient mice. Gastroenterology
1999;116:1107-14.
10. Campieri M, Gionchetti P. Bacteria as the cause of ulcerative colitis. Gut 2001;48:132-5.
125
Microflora intestinal
Brandt KG et al
22. Isolauri E, Satas Y, Kankaanpa P, Arvilommi H, Salminem S. Probiotics: effects on immunity. Am J Clin Nutr
2001;73(Suppl):444S-50S.
23. Falk PG, Hooper LV, Midtvedt T, Gordon JI. Creating
and maintaining the gastrointestinal ecosystem: what
we know and need to know from gnotobiology. Microb
Mol Biol Rev 1998;62:1157-70.
24. Midvedt AC, Carlstedt-Duke B, Norin KE, Saxerholt H,
Midtvedt T. Development of five metabolic activities associated with the intestinal microflora of healthy infants.
J Pediatr Gastroenterol Nutr 1988;7:559-67.
25. Kirjavainen PV, Gibson GR. Healthy gut microflora and
allergy: factors influencing development of the microbiota. Ann Med 1999;31:288-92.
26. Neish AS. The gut microflora and intestinal epithelial cells:
a continuing dialogue. Microbes Infect 2002;4:309-17.
27. Tannock GW. A special fondness for lactobacilli. Appl
Environ Microbiol 2004;70:3189-94.
28. Collins MD, Gibson GR. Probiotics, prebiotics and symbiotics: approaches for modulating the microbial ecology
of the gut. Am J Clin Nutr 1999;69(Suppl):1052S-7S.
29. Tannock GW, Munro K, Harmsen HJM, Welling GW,
Smart J, Gopal PK. Analysis of the fecal microflora
of human subjects consuming a probiotic containing
Lactobacillus rhamnosus DR20. Appl Environ Microbiol
2000;66:2578-88.
30. Land MH, Rouster-Stevens K, Woods CR, Cannon ML,
Cnota J, Shetty AK. Lactobacillus sepsis associated with
probiotic therapy. Pediatrics 2005;115:178-81.
31. Sartor RB. Therapeutic manipulation of the enteric
microflora in inflammatory bowel disease: antibio
tics, probiotics, and prebiotics. Gastroenterology
2004;126:1620-33.
32. Taurog JD, Richardson JA, Croft JT. The germfree
state prevents development of gut and joint inflammatory disease in HLA-B27 transgenic rats. J Exp Med
1994;180:2359-64.
126
33. Linskens RK, Huijsdens XW, Savelkoul PH, Vanderbroucke-Grauls CM, Meuwissen SG. The bacterial flora in
inflammatory bowel disease: current insights in pathogenesis and the influence of antibiotics and probiotics.
Scand J Gastroenterol Suppl 2001;234:29-40.
34. Mylonaki M, Rayment NB, Rampton DS, Hudspith BN,
Brostoff J. Molecular characterization of rectal mucosalassociated flora in inflammatory bowel disease. Inflamm
Bowel Dis 2005;11:481-7.
35. Hoetjen F, Welling GW, Harmsen HJ, Zhang X, Snart J,
Tannock GW, et al. Reduction of colitis by prebiotics in
HLA-B27 transgenic rats is associated with microflora
changes and immunomodulation. Inflamm Bowel Dis
2005;11:977-85.
36. Chadwick VS, Chen W. The intestinal microflora and
inflammatory bowel disease. In: Tannock GW. Medical
importance of normal microflora. Netherlands: Kluwer
Academic Publishers; 1999. p.1-23.
37. Tannock GW. Commentary: remembrance of microbes
past. Int J Epidemiol 2005;34:13-5.
38. Grolund M, Lehtonen O, Erola E, Kero P. Fecal microflora
in healthy infants born by different methods of delivery:
permanent changes in intestinal flora after cesarean
delivery. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1999;28:19-25.
39. Zoetendal EG, Akkermans ADL, Akkermans-van Vliet
WM, de Visser JAGM, de Vos WM. The host genotype
affects the bacterial community in the human gastrointestinal tract. Microb Ecol Health Dis 2001;13:129-34.
40. Toivanen P, Vaahtovuo J, Eerola E. Influence of major
histocompatibility complex on bacterial composition of
fecal flora. Infect Immun 2001;69:2372-7.
41. Susuki K, Meek B, Di Y, Muramatsu M, Chiba T, Honjo
T, Fagarasan S. Aberrant expansion of segmented filamentous bacteria in IgA-deficient gut. Proc Natl Acad
Sci USA 2004;101:1981-6.
42. Smith S, Vaugham EE, De Vos WM. Quorum sensing
within the gut. Microbial Ecol Health Dis 2000;2(Suppl):81-92.
Microflora intestinal
Brandt KG et al
43. Hooper LV, Wong MH, Thelin A, Hansson L, Falk PG, Gordon JI. Molecular analysis of commensal host-microbial
relationships in the intestine. Science 2001;291:881-4.
48. Penna FJ, Nicoli JR. Influncia do colostro na colonizao bacteriana normal do trato digestivo do recmnascido. J Pediatr (Rio J) 2001;77:251-2.
49. Young SL, Simon MA, Baird MA, Tannock GW, Bibiloni
R, Spencely K, et al. Bifidobacterial species differentially
affect expression of cell surface markers and cytokines
of dendritic cells harvested from cord blood. Clin Diagn
Lab Immunol 2004;11:686-90.
127