Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Przez Lampedus do Europy czyli nielegalna
migracja do Woch

Tomasz Budnikowski

Spogldajc na histori Woch w ostatnich stu latach nietrudno

zauway, e kraj ten znajduje si w gronie tych, z ktrych
kiedy masowi wyjedano w poszukiwaniu pracy, a ktre dzi
przyjmuj rocznie tysice imigrantw. Jeszcze stosunkowo
niedawno, bo w latach szedziesitych i w nastpnej dekadzie
ubiegego wieku obserwowano masowy napyw Wochw do
Niemiec i w mniejszym stopniu do krajw Beneluxu i Francji.

Nr 194/2015
201015
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

Byo to nastpstwem swobody przemieszczania siy roboczej

wprowadzonej przez powsta w 1958 r. Europejsk Wsplnot
Gospodarcz.
Szybki wzrost gospodarczy bdcy jednym ze skutkw udziau
tego kraju w ugrupowaniu przyhamowa najpierw t tendencj,
a w nastpnych dziesicioleciach jego efektem sta si napyw
poszukujcych lepszego ycia cudzoziemcw. Byli to zarwno
obywatele

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Etiopii

Somalii

jak

i,

zwaszcza

od

lat

osiemdziesitych, mieszkacy pastw Europy Wschodniej, a w

tym Polacy i Ukraicy. Szczeglne miejsce przypado bliskim
kulturowo Albaczykom, a take Rumunom. Z napywem
mamy do czynienia take na pocztku biecego stulecia, co
wicej,

ostatnich

latach

uleg

on

przyspieszeniu, przybierajc nowe formy.

nawet

pewnemu

W wyniku wspomnianych migracji na pocztku 2014 r. Wochy zamieszkiwao

4,9 mln obcokrajowcw, co stanowio 8,1%

oglnej liczby 60,8 mln mieszkacw

Pwyspu Apeniskiego. W wielkociach absolutnych Wochy lokuj si na trzeciej

pozycji w Europie ex aequo z Wielk Brytani. Wiksz liczb obcokrajowcw notuje
si jedynie w Niemczech (7,4 mln) i w Hiszpanii (5,6 mln). Z roku na rok obserwujemy
przyrost liczby cudzoziemcw zamieszkujcych w Italii. Jest to nie tylko efektem
migracji, ale take obserwowanym w tej populacji wysokim przyrostem naturalnym.
Fenomenem, ktry dotkn Wochy po koniec pierwszej dekady nowego
wieku, sta si masowy napyw uchodcw przybywajcych tu drog morsk.
Pocztkowo byli to obywatele pastw Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu, a pniej
take

mieszkacy innych regionw. Liczb uchodcw, ktrzy wyldowali we

Woszech (najczciej na wyspie Lampedusa),

koczc ryzykown podr przez

Morze rdziemne, w 2007 r. oszacowano na 20 tys. Rok pniej byo to 37 tys. Z

kolejnym gwatownym wzrostem mielimy do czynienia w 2013 r., kiedy do Woch
napyno morzem 43 tys. uchodcw.
O przybywajcych tu cudzoziemcach zrobio si gono na wiecie wanie
pod koniec tego roku, gdy 3 padziernika u brzegu Lampedusy zatona barka
przewoca kilkuset nielegalnych imigrantw, w wikszoci obywateli Erytrei. Zgino
wwczas 366 osb, a dalsze 20 uznano za zaginione. Ten tragiczny wypadek stanowi
swego rodzaju apogeum podobnych, acz na mniejsz skal incydentw, do ktrych
dochodzio wczeniej na tzw. Kanale Sycylijskim dzielcym t wysp od pnocnych
wybrzey Afryki. Nic wic dziwnego, e wadze woskie podjy na szerok skal akcj
majc na celu zapobieenie powtrzeniu si tych tragicznych zdarze, zmierzajc
do bardziej ludzkiego traktowania nielegalnych przybyszw z Afryki. Operacja pod
kryptonimem Nasze morze (Mare Nostrum) miaa zapewni bezpieczniejsze przyjcie
uciekinierw. Postanowiono podj starania, ktre umoliwiyby lepsze patrolowanie
poudniowych wybrzey oraz zapewnienie przybyszom lepszej pomocy medycznej.
Zdecydowano rwnie o pewnym uproszczeniu procedury zmierzajcej do udzielenia
azylu. Na szczegln uwag zasuguje decyzja o zapewnieniu 20 tys. miejsc, ktre
miayby by oddane do dyspozycji imigrantw w ramach obejmujcych cay kraj sieci
SPRAR (Sistema di Protezione per Richiedenti Asilo e Rifiugiati System ochrony
osb ubiegajcych si o azyl i uciekinierw). Utrzymujca si na wysokim poziomie
fala nielegalnych imigrantw sprawia, e ju w lipcu 2014 r. Ministerstwo Spraw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Wewntrznych postawio do ich dyspozycji kolejne miejsca, tworzc ad hoc tzw.

orodki incydentalnego przyjmowania CAS (Centro di Accoglienza Straordinaria).
Zorganizowano je np. w salach gimnastycznych, orodkach szkoleniowych czy innych
podobnych obiektach. Dziki tej inicjatywie dach nad gow mogo uzyska dodatkowo
kilkadziesit tysicy osb. I tak w 2014 r. znaczn ich liczb, bo wynoszc a 12 tys.
osb, stanowiy tutaj dzieci, zarwno te, ktre przybyy do Woch z rodzicami, jak i te,
ktre znalazy si tu pozbawione jakiejkolwiek opieki dorosych. Dziaa w ramach
operacji Mare Nostrum zaprzestano z kocem padziernika 2014 r. W czasie jej
niemale dokadnie rocznego trwania podjto ponad 500 rnego rodzaju akcji
ratunkowych na morzu. W ich efekcie uatwiono przybycie do Italii bd uratowano 101
tys. osb. Kontynuowanie tych dziaa, obarczajcych wycznie budet Republiki
Woskiej, okazao si jednak niemoliwe na dusz met. Miesiczne koszty
ksztatoway si na poziomie 9 mln euro. Std te od listopada ubiegego roku podjto
akcj pod nazw Triton, ktrej inicjatorem jest wyspecjalizowana agencja unijna
Frontex z siedzib w Warszawie. W realizacji zada podejmowanych w ramach akcji
Tryton uczestnicz w rnym stopniu prawie wszystkie kraje Unii Europejskiej, z
wyjtkiem Bugarii i Cypru.
Tymczasem fala uchodcw przybywajcych nielegalnie do Woch drog
morsk utrzymuje si na bardzo wysokim poziomie. W 2014 r. z tej drogi skorzystao
175 tys. osb, a w pierwszych dziewiciu miesicach biecego roku wielko ta
wyniosa 122 tys. W grupie tej dominuj Erytrejczycy, Nigeryjczycy, Somalijczycy,
Sudaczycy i Syryjczycy. Na uwag zasuguje przy tym fakt, e wzrasta odsetek osb
postrzegajcych Itali jako miejsce docelowe. Wczeniej bowiem zdecydowanie
dominowaa ch kontynuowania podry, ktrej celem miaby by ktry z krajw
zachodniej Europy. Najczciej wymieniano RFN, Szwecj i Holandi. O ile w 2013 r.
jedynie 27 tys. uchodcw zoyo wniosek o azyl we Woszech, o tyle rok pniej byo
ich ponad dwukrotnie wicej (65 tys.). W pierwszych piciu miesicach biecego roku
z prob o azyl w tym kraju zwrcio si 25 tys. uciekinierw. Ponad poow z nich
(64%) stanowili obywatele pastw afrykaskich, wrd ktrych dominuj mieszkacy
Nigerii, Gambii i Senegalu. Co czwarty petent pochodzi z Azji, a co dziesity z kraju
europejskiego. W pierwszych piciu miesicach biecego roku zoyli oni 2000
wnioskw o azyl. T sam liczb zanotowano w caym poprzednim roku.
W grupie ubiegajcych si o azyl utrzymuje si zdecydowana dominacja
mczyzn (92% w 2014 r. ). Na uwag zasuguje take zwikszajca si grupa osb
nieletnich proszcych o moliwo legalnego pozostania we Woszech. Ich liczba
wzrosa z 800 w 2013 r. do 2500 w roku nastpnym.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Analizujc decyzje wadz woskich odnonie do przyszego losu osb, ktre w

nielegalny sposb znalazy si na terytorium tego kraju naley zauway, e niemale
wszystkim zapewniono jak form ochrony prawnej. W 2014 r. zakoczono
rozpatrywanie ponad 36 tys. wnioskw. 10% postpowa zakoczyo si przyznaniem
statusu uchodcy, a 22% petentw otrzymao tzw. ochron dodatkow (la protezione
sussidiaria). Ponadto w 28% przypadkw

przyznano, motywowane wzgldami

humanitarnymi, prawo do pobytu. Jedynie w co trzecim przypadku (37%) nie

przyznano jakiejkolwiek formy ochrony prawnej.
W pierwszych piciu miesicach 2015 r. do rnych orodkw finansowanych
przez wadze centralne

i lokalne przyjto

82 tys. przybyszw. Zdecydowana

wikszo znalaza schronienie w lokalach CAS (51 tys.) i SPRAR (21 tys.). Ponad
40% tych orodkw zlokalizowanych byo w czterech spord oglnej liczby 20
regionw. Byy to stoeczne Lazio, Sycylia oraz pooone nad morzem Kalabria i
Apulia.
Podsumowujc trzeba zwrci uwag, e to nie tylko blisko geograficzna
Woch skania uciekinierw z Afryki i Bliskiego Wschodu do kierowania si do tego
kraju. Nie pomniejszajc znaczenia obecnych take i tutaj gosw sprzeciwiajcych si
masowej migracji, dominujca cz woskiego spoeczestwa jest nastawiona do niej
mniej lub bardziej pozytywnie. Decyduj o tym jak si wydaje dwie podstawowe
okolicznoci. Pierwsz stanowi niewtpliwie, jak ju wspomniano, utrzymujcy si od
dziesicioleci wysoki odsetek cudzoziemcw w oglnej liczbie mieszkacw Pwyspu
Apeniskiego. Drugim za czynnikiem jest jasne stanowisko, jakie w kwestii
uchodcw zajmuje Koci katolicki. Wielkie wraenie wywara we Woszech decyzja
papiea Franciszka o udaniu si na Lampedus w lipcu 2013 r. W trakcie wygoszonej
tam homilii podzikowa on osobom ratujcym ycie rozbitkom, jak i tym, ktre
angauj si w godne ich przyjcie. W niezwykle ostrych sowach wskaza na znaczne
zaniechania, w efekcie ktrych, jak stwierdzi, droga nadziei okazaa si drog ku
mierci. W podobnym duchu wypowiedzia si rwnie Przewodniczcy Konferencji
Episkopatu Woch kardyna Angelo Bagnasco. Podkreli on, e kada spord 27 tys.
woskich parafii mogaby przyj jedn rodzin. Ju dzi z ich gocinnoci korzysta
okoo 15 tys. imigrantw.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z
rnych perspektyw.

Tomasz Budnikowski prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego, ekonomista,

zainteresowania badawcze: rynek pracy w Polsce i na wiecie, gospodarka Niemiec, katolicka
nauka spoeczna.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5