Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Artigo02
DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaov.3n.4ago/02ARTIGO02
IntelignciaCompetitivaemOrganizaes:dado,informaoeconhecimento
CompetitiveIntelligenceinOrganizations:data,informationandknowledge
porMartaLgiaPomimValentim
Resumo:Oconjunto'dados,informaeseconhecimento'temsidoimportantefatordecompetitividade
emdiferentestiposdeorganizaes.Prospectar,filtraretransferiresseconjuntoessencialparaa
consolidaodoprocessodeintelignciacompetitivaorganizacional.Atravsdogerenciamentodesses
recursosinformacionaispodesesubsidiarvriasatividadesparaamelhoriacontnuadonegcioda
organizao.Opapeldoconjunto'dados,informaeseconhecimento'noprocessodeinteligncia
competitivafundamentalparaoaumentodaprodutividadeedaqualidadedaorganizao.Estabelecer
fluxosformaiseinformais,bemcomomapearereconhecerosdados,informaeseconhecimento
estruturados,estruturveisenoestruturadosparaonegciotambmsoaesquecontribuemparao
desenvolvimentodaintelignciacompetitivaorganizacional.
Palavraschave:IntelignciaCompetitivaGestodoConhecimentoGestodaInformaoFluxos
InformacionaisTransfernciadaInformao
Abstract:Thegroup'data,informationandknowledge'hasbeenimportantfactorofcompetitivenessin
differenttypesoforganizations.Toprospect,filterandtransferthatgroupisessentialtoconsolidatethe
processoforganizationalcompetitiveintelligence.Severalactivitiesthatreachthecontinuous
improvementoftheorganizationalbusinesscanbesubsidizedthroughthemanagementofthose
informationalresources.Theroleplayedbythegroup'data,informationandknowledge'intheprocessof
competitiveintelligenceisfundamentaltoincreasetheorganizationsproductivityandquality.To
establishformalandinformalflows,tomapoutandrecognizestructuredandnostructured'data,
informationandknowledge'forbusinessarealsoactionsthatcontributetothedevelopmentofthe
organizationalcompetitiveintelligence.
Keywords:CompetitiveIntelligenceKnowledgeManagementInformationManagementInformation
FlowsInformationTransfer
Asociedadedainformaotrazparadigmasdaeconomia,comoprodutividadee
qualidade,crianovoscaminhosparaodesenvolvimentoeexigeumanovaposturadiante
dasmudanassociais.Gerar,obtereaplicarconhecimentopassaaseritembsicopara
enfrentaressasmudanas.
Oquecaracterizaumasociedadecomo'sociedadedainformao'basicamentea
economiaaliceradanainformaoenatelemtica,ouseja,informao,comunicao,
telecomunicaoetecnologiasdainformao.Ainformao,aquientendidacomo
matriaprima,comoinsumobsicodoprocesso,acomunicao/telecomunicao
entendidacomomeio/veculodedisseminao/distribuioeastecnologiasda
informaoentendidascomoinfraestruturadearmazenagem,processamentoeacesso.
Asociedadedainformaoesuarelaocomaeconomiadeumpassedoatravsde
umasuperestruturadecomunicao,apoiadaemtecnologiasdainformaoe,omais
importante,oconhecimento,suagerao,armazenamentoedisseminao,ouseja,oque
sedenominaatualmentede'novaeconomia',aassociaodainformaoao
conhecimento,suaconectividadeeapropriaoeconmicaesocial.Almdisso,exige
dosdiferentessegmentoseconmicosumamudanasignificativanoprocessoprodutivoe
inovativo.
Ostermos'dado','informao'e'conhecimento',seroconceituadosnestemomento,uma
vezqueseconfundempelaproximidadedoseusignificado.
Otermo'dado'aparecemuitonaliteraturadareadeCinciadaInformaoede
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
1/13
06/08/2015
Artigo02
Informtica.definidoporMirandacomoumconjuntoderegistrosqualitativosou
quantitativosconhecidoqueorganizado,agrupado,categorizadoepadronizado
adequadamentetransformaseeminformao"(1999,p.285).
Otermo'informao'conceituadoporvriosautores,entreeles:Wurmanentendeque
essetermospodeseraplicado"aquiloquelevacompreenso(...)Oqueconstitui
informaoparaumapessoapodenopassardedadosparaoutra"(1995,p.43).Pez
Urdanetatambmdescreveoconceitodeinformaocomodadosoumatria
informacionalrelacionadaouestruturadademaneirapotencialmentesignificativa(apud
PonjunDante,1998,p.3).Damesmamaneira,Mirandaconceituainformaocomo
sendo"dadosorganizadosdemodosignificativo,sendosubsdiotiltomadade
deciso"(1999,p.285).
McGarryconsideraqueotermo'informao'possuiosseguintesatributos:
*"consideradacomoumquasesinnimodotermofato
*umreforodoquejseconhece
*aliberdadedeescolhaaoselecionarumamensagem
*amatriaprimadaqualseextraioconhecimento
*aquiloquepermutadocomomundoexteriorenoapenasrecebido
passivamente
*definidaemtermosdeseusefeitosnoreceptor
*algoquereduzaincertezaemdeterminadasituao"(1999,p.4).
ExplicamasautorasLastreseAlbaglique
"Informaoeconhecimentoestocorrelacionadosmasnososinnimos.
Tambmnecessriodistinguirdoistiposdeconhecimentos:os
conhecimentoscodificveisque,transformadoseminformaes,podemser
reproduzidos,estocados,transferidos,adquiridos,comercializadosetc.eos
conhecimentostcitos.Paraestesatransformaoemsinaisoucdigos
extremamentedifciljquesuanaturezaestassociadaaprocessosde
aprendizado,totalmentedependentesdecontextoseformasdeinterao
sociaisespecficas"(1999,p.30).
Mirandatambmdistinguetrsdiferentestiposdeconhecimentos:
*"conhecimentoexplcitooconjuntodeinformaesjelicitadasem
algumsuporte(livros,documentoetc.)equecaracterizaosaberdisponvel
sobretemaespecfico
*conhecimentotcitooacmulodesaberprticosobreumdeterminado
assunto,queagregaconvices,crenas,sentimentos,emoeseoutros
fatoresligadosexperinciaepersonalidadedequemdetm
*conhecimentoestratgicoacombinaodeconhecimentoexplcitoe
tcitoformadoapartirdasinformaesdeacompanhamento,agregandoseo
conhecimentodeespecialistas"(1999,p.287).
DavenportePrusakconceituamdado,informaoeconhecimento(Figura1).Contudo,
domaiornfaseaotermo'informao':"informao,almdomais,umtermoque
envolvetodosostrs,almdeservircomoconexoentreosdadosbrutoseo
conhecimentoquesepodeeventualmenteobter"(1998,p.18).
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
2/13
06/08/2015
Artigo02
Dados,InformaoeConhecimento
Dados
Informao
Conhecimento
Simplesobservaes
sobreoestadodo
mundo
Dadosdotadosde
relevnciaepropsito
Informaovaliosada
mentehumana
Incluireflexo,sntese,
contexto
Facilmente
estruturado
Facilmenteobtidopor
mquinas
Freqentemente
quantificado
Facilmente
transfervel
Requerunidadede
anlise
Exigeconsensoem
relaoaosignificado
Exige
necessariamentea
mediaohumana
Dedifcilestruturao
Dedifcilcapturaem
mquinas
Freqentementetcito
Dedifciltransferncia
FONTE:Davenport,Prusak1998p.18
Figura1
Osconceitossobredados,informaoeconhecimentoapresentadosanteriormentepor
DavenportePrusak,seroosadotadosnestetexto,isto,paraqueumdadoseja
consideradoinformao,necessariamenterequeralgumtipodeanlise,exigeum
consensodareaquantoaostermosadotadosemrelaoaoseusignificadoe,
finalizando,deveestaremsintoniacomopblicoaquesedestina.
InformaocomFatordeCompetitividadeOrganizacional
Asorganizaessoformadasportrsdiferentesambientes:oprimeiroestligadoao
prprioorganograma,isto,asinterrelaesentreasdiferentesunidadesdetrabalho
comodiretorias,gerncias,divises,departamentos,setores,seesetc.osegundoest
relacionadoaestruturaderecursoshumanos,isto,asrelaesentrepessoasdas
diferentesunidadesdetrabalhoe,oterceiroeltimo,compostopelaestrutura
informacional,ouseja,geraodedados,informaoeconhecimentopelosdois
ambientesanteriores.
Apartirdoreconhecimentodessestrsambientes(Figura2),podesemapearosfluxos
informaisdeinformaoexistentesnaorganizao,assimcomopodeseestabelecer
fluxosformaisdeinformaoparaconsumodaprpriaorganizao.
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
3/13
06/08/2015
Artigo02
Figura2
Aspessoasdasdiferentesunidadesdetrabalhoquecompemumaorganizaotm
necessidadededados,informaoeconhecimentoparadesenvolveremsuastarefas
cotidianas,bemcomoparatraaremestratgiasdeatuao.Portanto,dados,informaoe
conhecimentosoinsumosbsicosparaqueessasatividadesobtenhamresultados
satisfatriosouexcelentes.
Paragerenciaressesfluxosinformacionais,querformaisouinformais,necessrio
realizaralgumasaesintegradasobjetivandoprospectar,selecionar,filtrar,tratare
disseminartodooativoinformacionaleintelectualdaorganizao,incluindodesde
documentos,bancosebasesdedadosetc.,produzidosinternaeexternamente
organizaoatoconhecimentoindividualdosdiferentesatoresexistentesna
organizao.
importantesalientarqueosfluxosinformacionaisformaiseinformaisocorremtantono
ambienteinternoquantonoambienteexternoorganizaoeasaesintegradas
mencionadasnopargrafoanteriordevemserrealizadasnosdoisambientes.Desta
maneira,argumentaseaimportnciadaorganizaodefiniremseuorganogramauma
unidadedetrabalhoespecificamentevoltadaadesenvolveraeseatividadesgestoda
informao,gestodoconhecimentoouintelignciacompetitivanaorganizao.
Ostermos'gestodainformao','gestodoconhecimento'e'intelignciacompetitiva',
seroconceituadosnestemomento,umavezquetambmseconfundempelaproximidade
doseusignificado.
Gestodainformaopodeserdefinidacomotodasasaesrelacionadas"obtenoda
informaoadequada,naformacorreta,paraapessoaindicada,aumcustoadequado,no
tempooportuno,emlugarapropriado,paratomaradecisocorreta"(Woodmanapud
PonjuanDante,1998,p.135).
Paraexplicarmelhoroconceitodegestodainformao,aautoratrazadefiniode
'gestoderecursosdeinformao'como"oprocessodentrodosegmentodagestoda
informaoqueserveaointeressecorporativo".AGRIpersegueassociarainformao
parabenefciodaorganizaoemsuatotalidade,medianteaexplorao,desenvolvimento
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
4/13
06/08/2015
Artigo02
eotimizaodosrecursosdeinformao(BurkeHortonapudPonjunDante,1998,
p.136).
Gestodoconhecimentoum"conjuntodeestratgiasparacriar,adquirir,compartilhare
utilizarativosdeconhecimento,bemcomoestabelecerfluxosquegarantamainformao
necessrianotempoeformatoadequados,afimdeauxiliarnageraodeidias,soluo
deproblemasetomadadedeciso"(MachadoNeto,1998).
Barrosodefinegestodoconhecimentocomo"aartedecriarvaloralavancandoosativos
intangveisparaconseguirisso,precisosercapazdevisualizaraempresaapenasem
termosdeconhecimentoefluxosdeconhecimento"(1999,p.156).
Agestodoconhecimento"est,dessamaneira,intrinsecamenteligadacapacidadedas
empresasemutilizaremecombinaremasvriasfontesetiposdeconhecimento
organizacionalparadesenvolveremcompetnciasespecficasecapacidadeinovadora..."
(Terra,2000,p.70).
Adefiniodeintelignciacompetitivaestmuitoligadaanoodeprocesso,conforme
segue:"objetivaagregarvalorinformao,fortalecendoseucarterestratgico,
catalisando,assim,oprocessodecrescimentoorganizacional.Nessesentido,acoleta,
tratamento,anliseecontextualizaodeinformaopermitemageraodeprodutosde
inteligncia,quefacilitameotimizamatomadadedecisonombitotticoeestratgico"
(Canongia,1998,p.23).
Tysonafirmaqueintelignciacompetitiva"umprocessosistemticoquetransformabits
epartesdeinformaescompetitivasemconhecimentoestratgicoparaatomadade
deciso"(apudCosta&Silva,1999,p.2).
Intelignciacompetitivaum"conjuntodecapacidadesprpriasmobilizadasporuma
entidadelucrativa,destinadasaasseguraroacesso,capturar,interpretarepreparar
conhecimentoeinformaocomaltovaloragregadoparaapoiaratomadadedeciso
requeridapelodesenhoeexecuodesuaestratgiacompetitiva"(Cubillo,1997,p.261).
Ostrstermossomuitoprximoserelacionados,porquantoaaodeumincidenaao
dooutro.Existeclaramenteumahierarquizaoentreessestermos,almdissoas
tecnologiasdeinformaofazempartedessecontexto."Umsistemadeinformaespode
sercaracterizadocomoumatecnologiaintelectualporqueafetaaorganizaodasfunes
cognitivasdohomem:acoleta,oarmazenamentoeaanlisedeinformaesassimcomo
atividadesdepreviso,concepo,escolha,deciso"(Petrini,1998,p.14).Issopodeser
aplicadogestodainformao,nagestodoconhecimentoeintelignciacompetitiva.
Destaforma,pretendeseatravsdosconceitosanteriormenteapresentados,estabeleceras
relaesentreeleseproporumadefiniomaisintegradadosconceitos(Figura3):
GestodaInformao,GestodoConhecimento,IntelignciaCompetitiva
GestodaInformao
Gestodo
Conhecimento
IntelignciaCompetitiva
Foco:
Foco:
Foco:
Negcioda
Organizao
CapitalIntelectualda
Organizao
Estratgiasda
Organizao
Prospeco,
Desenvolvimentoda
Desenvolvimentoda
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
5/13
06/08/2015
Artigo02
seleoe
obtenoda
informao
Mapeamentoe
reconhecimento
dosfluxos
formaisde
informao
Tratamento,
anlisee
armazenamento
dainformao
utilizando
tecnologiasde
informao
Disseminaoe
mediaoda
informaoao
pblico
interessado
Criaoe
disponibilizao
deprodutose
serviosde
informao
Trabalha
essencialmentecomos
fluxosformaisde
informao
culturaorganizacional
voltadaaoconhecimento
Mapeamentoe
reconhecimentodos
fluxosinformaisde
informao
Tratamento,anlisee
agregaodevalors
informaesutilizando
tecnologiasde
informao
Transfernciado
conhecimentoou
socializaodo
conhecimentono
ambienteorganizacional
Criaoe
disponibilizaode
sistemasdeinformao
empresariaisdediferentes
naturezas
Trabalha
essencialmentecomos
fluxosinformaisde
informao
capacidadecriativado
capitalintelectualda
organizao
Prospeco,seleoe
filtragemde
informaes
estratgicasnosdois
fluxosinformacionais:
formaiseinformais
Agregaodevalors
informaes
prospectadas,
selecionadase
filtradas
Utilizaodesistema
deinformao
estratgicovoltado
tomadadedeciso
Criaoe
disponibilizaode
produtoseservios
especficostomada
dedeciso
Trabalhacomosdois
fluxosdeinformao:
formaiseinformais
Figura3
Arelaoentreostrsconceitosexisteenatural,umavezquedados,informaoe
conhecimentosoinsumosbsicosparaostrsmodelos.Oquemudaacomplexidade
dasaesdespendidas.Agestodainformaotrabalhanombitodoconhecimento
explcito,ouseja,sodadoseinformaesquejestoconsolidadosemalgumtipode
veculodecomunicao,comoexemplopodesecitardesdeolivroimpressoatarede
Internet.
Nocasodagestodoconhecimento,acomplexidadeestnainserodoconhecimento
tcitonesseuniverso,ouseja,umoumaisindivduosdaorganizaofornecemsuas
experincias,crenas,sentimentos,vivncias,valoresetc.
Finalizando,aintelignciacompetitivaestligadaaoconceitodeprocessocontnuo,sua
maiorcomplexidadeestnofatodeestabelecerrelaeseconexesdeformaagerar
intelignciaparaaorganizao,namedidaemquecriaestratgiasparacenriosfuturose
possibilitatomadasdedecisodemaneiramaisseguraeassertiva.
InformaocomoInsumoBsicoparaasAtividadesdaOrganizao
Asorganizaesproduzemeutilizamdados,informaeseconhecimentodediferentes
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
6/13
06/08/2015
Artigo02
naturezase,utilizamtambm,dados,informaeseconhecimentoproduzidos
externamenteorganizaoquepossibilitamummelhordesempenhonomercadoemque
atuam.Dentreelespodesecitar:
a)Estratgicos:subsidiamatomadadedecisodaaltaadministraoe
possibilitamaosanalistasestratgicosdefiniremparaaorganizao,as
diretrizes,aspolticas,osprogramas,aslinhasdeatuao,asprioridades,os
indicadoresdedesempenho,osplanoseplanejamentos,ouseja,oscenrios
futuros,amissoeasmetas,aatuaonasociedadeeaimagem
institucional
b)Mercado:possibilitamaltaadministrao,bemcomoreacomercial
perceberoportunidadesdenegciostantonomercadonacionalquantono
mercadointernacional
c)Financeiros:viabilizamaosprofissionaisdareafinanceiraprocessarem
estudosdecustos,lucros,riscosecontroles
d)Comerciais:subsidiamareacomercialnaexportaoe/ouimportaode
materiais,produtoseservios,bemcomosubsidiamareajurdicaem
relaolegislaodopasnoqualestabeleceseatransaocomercial
e)Estatsticos:subsidiamasreasestratgica,financeira,comercialede
P&D,identificandoemtermospercentuaise/ounumricosquestesligadas
aonegciodaorganizaocomo:ndicesdeexportao,importao,
demandaserestriesdemercado,ndiceseconmicos,poderaquisitivo,
PIB,ndicededesemprego,balanacomercial,ndicesdeinvestimentosetc.
f)DeGesto:atendemasnecessidadesdosgerenteseexecutivosda
organizaonoplanejamentoegerenciamentodeprojetos,nogerenciamento
depessoasesituaesdiversas
g)Tecnolgicos:subsidiamareadeP&Dnodesenvolvimentodeprodutos,
materiaiseprocessostecnolgicos,bemcomomonitoramaconcorrncia
quantoasinovaesdeprodutos,materiaiseprocessos
h)Gerais:disseminadosatodasasreasdaorganizao,possibilitandoaos
profissionaisumaatualizaoconstante,comoporexemplo:notcias,fatose
acontecimentosetc.
i)Cinzentas:dequalquernatureza,paraqualquerreaecomqualquer
finalidadedeuso,quenosodetectadosembuscasformaisdeinformao,
comoporexemplo:colgioinvisvel,memriadepessoas,documentos
confidenciaisdedifcilacesso,corredoresinformaiseletrnicos(Internet),
etc.
Asunidadesdetrabalhoqueatuamdiretamentecomagestodainformao,gestodo
conhecimentoouintelignciacompetitiva,trabalhamcomessasdiferentesnaturezas
informacionaiseasencontramdetrsformasdiferentes(Figura4):
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
7/13
06/08/2015
Artigo02
Figura4
Osdados,informaeseconhecimentoestruturadossoaquelesacessadosdentrooufora
daorganizaoepodemserentendidoscomoaquelesquecompembancosebasesde
dadosinternoseexternos,redesdecomunicaocomoInternet,intranet's,publicaes
impressasetc.
Dados,informaeseconhecimentoestruturveisbasicamentesoaquelesproduzidos
pelosdiversossetoresdaorganizao,pormsemseleo,tratamentoeacesso.Como
exemplopodesecitar:cartesdevisita,colgioinvisvel,notafiscal,atendimentoao
consumidor,entreoutros.
Dados,informaeseconhecimentonoestruturadossoaquelesproduzidos
externamenteorganizao,pormsemfiltragemetratamento.Algunsexemplos:
informaesveiculadasnamdia,maisespecificamenteTVerdio,boatos,
acontecimentossociaisepolticos.
Aintelignciacompetitivanecessitateromapeamentoeaprospecodedados,
informaeseconhecimentoproduzidosinternamenteeexternamenteorganizao,
conhecerprofundamenteaspessoaschavedaorganizaoindependentementedecargos,
assimcomoaspessoasestratgicasforadaorganizao,saberquaissetores/instituies
participamdosfluxosinformacionais,formaiseinformais,tantonoambienteinterno
quantoexternoorganizao,estarsensveisasnecessidadesinformacionaisdosclientes
internoseexternos,visandoelaborarprodutoseserviosinformacionaisdequalidadee
direcionlosdeformaadequadae,finalmentediminuirostressinformacionalda
organizao.Todasessasaesvisam,portanto,criarumacultura
informacional/intelectualnaorganizao.
Osdados,informaeseconhecimentoprospectadossobreempresas,produtos,
mercados,materiais,processos,meioambiente,tecnologia,pessoas,poltica,economia,
finanas,comrcioetc.,tmafinalidadededarmaiorseguranasdireesperseguidas
pelaorganizao.Agregarvalorfundamentalparaqueoprocessodeinteligncia
competitivadaorganizao,sejaefetivo.Porisso,osservioseprodutosdevemser
personalizadosaopblicousurio.Umaoutraquestoimportanteparaainteligncia
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
8/13
06/08/2015
Artigo02
competitivaavalidadedosdados,informaeseconhecimento,isto,realmenteeles
respondemasperguntascrticasdonegciodaorganizaoquantoaconsistnciae
confiabilidade,utilidadeeobsolescnciae,finalmenteaconfidencialidadeexigida.
Oprocessodeintelignciacompetitivaorganizacionaldeveseguirsetepassosparaseu
funcionamentocontnuo.Soeles:
1.Identificaros"nichos"deintelignciainternoseexternosorganizao
2.Prospectar,AcessareColetarosdados,informaeseconhecimento
produzidosinternamenteeexternamenteorganizao
3.SelecionareFiltrarosdados,informaeseconhecimentorelevantespara
aspessoaseparaaorganizao
4.TratareAgregarValoraosdados,informaeseconhecimentomapeados
efiltrados,buscandolinguagensdeinteraousurio/sistema
5.ArmazenaratravsdeTecnologiasdeInformaoosdados,informaese
conhecimentotratados,buscandoqualidadeesegurana
6.Disseminaretransferirosdados,informaeseconhecimentoatravsde
servioseprodutosdealtovaloragregadoparaodesenvolvimento
competitivoeinteligentedaspessoasedaorganizao
7.Criarmecanismosdefeedbackdageraodenovosdados,informaese
conhecimentoparaaretroalimentaodosistema.
Omodeloproposto(Figura5)mostradeformageraloprocessodainteligncia
competitivaqueaorganizaodevegerenciarparaobtercompetitividadeempresarial.A
intelignciacompetitivapossibilitaodesenvolvimentodaorganizaodeformacontnua
nummercadocadavezmaisagressivo.
Figura5
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
9/13
06/08/2015
Artigo02
Dados,informaoeconhecimento,conformejmencionadoanteriormente,so
matriasprimasparaoprocessodeintelignciacompetitiva.Atravsdelapossvel
estabelecerumaculturaorganizacionalbaseadaeminformaoeconhecimento,visando
maiorflexibilidadedeatuaonomercado,assimcomomaiorcapacidadedecriaoe
geraodetecnologia,ouseja,maiorcompetitividade.Intelignciacompetitivasero
grandediferencialdasorganizaesparaessenovomilnio.
RefernciasBibliogrficas
ALMEIDA,F.C.de.Dosaberintelectualaoconhecimentoao.Disponvelem:
<http://www.hottopos.com/convenit4/fernalme.htm>.Acessoem:22demar.2001.
BARROSO,A.C.deO.,GOMES,E.B.P."Tentandoentenderagestodo
conhecimento".RevistadeAdministraoPblica,RiodeJaneiro,v.22,n.2,p.14770,
mar./abr.1999.
BEUREN,I.M.Gerenciamentodainformao:umrecursoestratgiconoprocessode
gestoempresarial.SoPaulo:EditoraAtlas,1998.
BIO,S.R.Sistemasdeinformao:umenfoquegerencial.SoPaulo:Atlas,1996.183p.
BORGES,M.E.N."Ainformaocomorecursogerencialdasorganizaesna
sociedadedoconhecimento".CinciadaInformao,Braslia,v.24,n.2,p.181188,
maio/ago.1995.
________,CARVALHO,N.G.deM."Produtoseserviosdeinformaoparanegcios
noBrasil:caractersticas".CinciadaInformao,Braslia,v.27,n.1,p.7681,jan./abr.
1998.
BRAGA,A."Agestodainformao".MilleniumInternet,Viseu,n.19,jun.2000.
Disponvelem:<http://www.ipv.pt/millenium/19_arq1.htm>.Acessoem:15demar.
2001.
CANONGIA,C."Sistemadeinteligncia:usodainformaoparadinamizao,inovao
ecompetitividade".In:SIMPSIOINTERNACIONALDEPROPRIEDADE
INTELECTUAL,INFORMAOETICA,1,1998,Florianpolis,Anaiseletrnicos...
Florianpolis:UFSC,1998.Disponvelem:
<http://www.ciberetica.iaccess.com.br/anais/doc/claudiacanongia.doc>.Acessoem:08de
mar.2001.
COSTA,M.D.,SILVA,I.A.da."Intelignciacompetitiva:umaabordagemsobrea
coletadeinformaespublicadas".Informao&Sociedade,JooPessoa,v.9,n.1,1999.
Disponvelem:<http://www.informaoesociedade.ufpb/919901.html>.Acessoem:08
demar.2001.
COUTINHO,L.,FERRAZ,J.C.(Coord.).Estudodacompetitividadedaindstria
brasileira.3.ed.Campinas:PapirusEditoradaUNICAMP,1995.510p.
CUBILLO,J."Lainteligenciaempresarialenlaspequeasymedianasempresas
competitivasdeAmricaLatina:algunasreflexiones".CinciadaInformao,Braslia,
v.26,n.3,p.235242,set./dez.1997.
DAVENPORT,T.,PRUSAK,L.Conhecimentoempresarial.RiodeJaneiro:Campus,
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
10/13
06/08/2015
Artigo02
1999.237p.
________,________.Ecologiadainformao:porquesatecnologianobastaparao
sucessonaeradainformao.SoPaulo:Futura,1998.316p.
DRUCKER,P."Asinformaesdequeosexecutivosnecessitamhoje".In:
Administrandotemposdegrandesmudanas.SoPaulo:Pioneira,1995.p.7589
FROTA,M.N.,FROTA,M.H.A.Acessoinformao:estratgiaparaa
competitividade.Braslia:CNPq/IBICT,FBB,1994.188p.
JANUZZI,C.A.S.C.,MONTALLI,K.M.L."Informaotecnolgicaeparanegcios
noBrasil:introduoaumadiscussoconceitual".CinciadaInformao,Braslia,v.28,
n.1,p.2836,jan./abr.1999.
KRUGLIANSKAS,I.Tornandoapequenaemdiaempresacompetitiva.SoPaulo:
IEG,1996.152p.
LASTRES,H.M.M.,ALBAGLI,S.(Org.).Informaoeglobalizaonaerado
conhecimento.RiodeJaneiro:Campus,1999.318p.
LESCA,H.,ALMEIDA,F.C."Administraoestratgicadainformao".Revistade
Administrao,SoPaulo,b.29,n.3,p.6675,jul./set.1994.
LESCA,H.,FREITAS,H.CUNHAJR.,M.V.M.da."Comodarsensotils
informaesdispersaseaesdosdirigentes:oproblemacrucialdainteligncia
competitivaatravsdaconstruodeum"PUZZLE"('quebracabea')(r)".Revista
EletrnicadeAdministrao,PortoAlegre,v.2,n.2,edion.3.Disponvelem:
<http://read.adm.ufrgs.br/read03/artigo/freitas.htm>.Acessoem:14demar.2001.
MACHADONETO,N.R."Gestodeconhecimentocomodiferencialcompetitivo".
SEMINRIOGERENCIAMENTODAINFORMAONOSETORPBLICOE
PRIVADO,4,1998,Braslia.Anais...Braslia:Linker,1998.
MCGARRY,K.Ocontextodinmicodainformao.Braslia:BriquetdeLemos,1999.
206p.
MIRANDA,R.C.daR."Ousodainformaonaformulaodeaesestratgicaspelas
empresas".CinciadaInformao,Braslia,v.28,n.3,p.284290,set./dez.1999.
MONTALLI,K.M.L.,CAMPELLO,B.dosS."Fontesdeinformaosobrecompanhias
eprodutosindustriais:umarevisodeliteratura".CinciadaInformao,Braslia,v.26,
n.3,p.321326,set./dez.1997.
NONAKA,I.,TAKEUCHI,H.Criaodeconhecimentonaempresa.RiodeJaneiro:
Campus,1997.
PETRINI,M."Sistemasdeinformaes,intelignciaecriatividade".READRevista
EletrnicadeAdministrao,PortoAlegre,v.4,n.1,jul.1998.Disponvelem:
<http://read.adm.ufrgs.br/read08/artigo/maira.htm.>.Acessoem:14demar.2001.
PONJUNDANTE,G.Gestindeinformacinenlasorganizaciones:principios,
conceptosyaplicaciones.Santiago:CECAPI,1998.222p.
PORTER,M.E.Avantagemcompetitivadasnaes.RiodeJaneiro:Campus,1993.
897p.
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
11/13
06/08/2015
Artigo02
POZZEBON,M.,FREITAS,H.M.R.de,PETRINI,M."Pelaintegraodainteligncia
competitivanosEnterpriseInformationSystem(EIS)".CinciadaInformao,Braslia,
v.26,n.3,p.243254,set./dez.1997.
SANTOS,R.N.M.dos."Sistemasdeinformaesestratgicasparaavitalidadeda
empresa".CinciadaInformao,Braslia,v.25,n.1,p.1214,jan./abr.1996.
SETZER,V.W."Dado,informao,conhecimentoecompetncia".DataGramaZero
RevistadeCinciadaInformao,RiodeJaneiro,n.0,dez.1999.Disponvelem:
<http://www.dgz.org.br/dez99/Art_01.htm>.Acessoem:15demar.2001.
SILVA,E.O."Enfoqueconceptualdelainteligenciaorganizacionalenalgunasfuentes
deinformacin.Aplicacinenlaindustriabiofarmacutica".CienciasdelaInformacin,
Habana,Cuba,v.29,n.4,p.3546,dic.1998.
________."Lainteligenciaorganizacionalenlaindustriabiofarmacutica".Cinciada
Informao,Braslia,v.28,n.1,p.5966,jan./abr.1999.
STEWART,T.A.CapitalIntelectual:anovavantagemcompetitivadasempresas.Rio
deJaneiro:EditoraCampus,1998.
TARAPANOFF,K.etal."Sociedadedainformaoeintelignciaemunidadesde
informao".CinciadaInformao,Braslia,v.29,n.3,p.91100,set./dez.2000.
TERRA,J.C.C.Gestodoconhecimento:ograndedesafioempresarial.SoPaulo:
NegcioEditora,2000.283p.
VALENTIM,M.L.P.Ocustodainformaotecnolgica.SoPaulo:PolisAPB,1997.
91p.ColeoPalavraChave,8)
________."Omercadodeinformaobrasileiro".Informao&Informao,Londrina,
v.5,n.1,p.3542,jan./jun.2000.
XAVIER,R.deA.P.Capitalintelectual:administraodoconhecimentocomorecurso
estratgicoparaprofissionaiseempresas.SoPaulo:STS,1998.126p.
WHITELEY,R.Aempresatotalmentevoltadaparaocliente.RiodeJaneiro:Campus,
1999.263p.
WURMAN,R.S.Ansiedadedeinformao:comotransformarinformaoem
compreenso.5.ed.SoPaulo:CulturaEditores,1995.380p.
Sobreaautora/AbouttheAuthor:
MartaLgiaPomimValentim
valentim@uel.br
DoutoraemCinciadaInformaoeDocumentaopelaECA/USP
ProfessoradaUniversidadeEstadualdeLondrina
RuaEuclidesdaCunha,491
86070500LondrinaPR
Tel.:(0xx43)3272684
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
12/13
06/08/2015
Artigo02
http://www.dgz.org.br/ago02/Art_02.htm
13/13