WIESAWA CIESISKA, BARBARA LISZYSKA,

JANUSZ ZIELISKI, GRZEGORZ MAKOMASKI

BADANIA REOLOGICZNE POLIOLEFIN

THE RHEOLOGICAL INVESTIGATION OF POLYOLEFINS

Streszczenie
W pracy przedstawiono wyniki bada waciwoci reologicznych wybranych handlowych gatunkw poliolefin i odpadw poliolefinowych, oznaczonych za pomoc reometru rotacyjnego.
Wykonano pomiary w trybie pynicia w funkcji szybkoci cinania oraz w trybie oscylacji
z dynamiczn zmian czstotliwoci oraz w funkcji temperatury. Wyznaczono m.in. przebiegi
krzywych lepkoci, lepko zerow, granic pynicia i energi aktywacji przepywu lepkiego. Na podstawie wyznaczonych waciwoci podjto prb oceny waciwoci przetwrczych badanych tworzyw.
Sowa kluczowe: poliolefiny, odpady tworzyw sztucznych, waciwoci reologiczne, reometr
rotacyjny
Abstract
In this work rheological properties of selected commercial types of polyolefins as well as polyethylene and polypropylene waste were presented. A rotation rheometer was used to study
polyolefins in the steady state flow mode with controlled shear rate and in the oscillation
mode with frequency sweep and with temperature ramp. Viscosity curves, zero shear-rate viscosity, yield stress and energy of activation of viscous flow were determined. Basing upon determined properties an attempt was made to estimate processing properties of tested materials.
Keywords: polyolefins, plastic waste, rheological properties, rotation rheometer

Dr in. Wiesawa Ciesiska, dr in. Barbara Liszyska, prof. dr hab. in. Janusz Zieliski,
mgr in. Grzegorz Makomaski, Instytut Chemii w Pocku, Wydzia Budownictwa,
Mechaniki i Petrochemii, Politechnika Warszawska.

58
1. Wprowadzenie
Uzyskanie wyrobw wysokiej jakoci z polimerw termoplastycznych wymaga poznania waciwoci przetwrczych surowca. W przypadku tworzyw termoplastycznych, a take
odpadw pouytkowych szczeglnie wanym jest ustalenie ich zdolnoci do pynicia.
W Instytucie Chemii Politechniki Warszawskiej w Pocku prowadzone s badania nad
wykorzystaniem odpadw, m.in. poliolefinowych, do otrzymywania materiaw uytkowych o charakterze izolacyjno-uszczelniajcym [1-3]. Wyznaczane s, np. waciwoci
termomechaniczne i reologiczne pouytkowych odpadw poliolefin. Rozwj techniki
i postp naukowy umoliwia coraz dokadniejsze badania waciwoci reologicznych, m.in.
materiaw polimerowych i substancji bitumicznych. Na ich podstawie ustalane s nie tylko
warunki przetwrstwa, ale rwnie parametry struktury makroczsteczek polimeru.
Celem bada byo okrelenie waciwoci przetwrczych wybranych handlowych gatunkw i odpadw poliolefin na podstawie bada reologicznych przeprowadzonych za
pomoc reometru rotacyjnego.

2. Cz dowiadczalna
Badania wykonano dla poliolefin produkowanych przez Basell Orlen Polyolefins:
polietylenu duej gstoci, o wskanikach szybkoci pynicia z zakresu 0,41,0g/10
min (190C; 5kg),
polipropylenu o wskanikach szybkoci pynicia z zakresu 3,012,0 g/10 min (230C,
2,16kg) oraz
tworzyw odpadowych pochodzcych z przemysu motoryzacyjnego, rozdrobnionych
w firmie Drewnex Recykling Plastics, Dbrowa Grnicza:
polietylenu duej gstoci o wskaniku szybkoci pynicia 1,1g/10 min (190C; 5kg),
polipropylenu, zawierajcego 2530% mas. talku, o wskaniku szybkoci pynicia
10,6 g/10 min (230C, 2,16kg).
Poliolefiny badano prowadzc pomiary waciwoci reologicznych w trybie pynicia
i w trybie oscylacji, za pomoc reometru rotacyjnego AR 2000 firmy TA Instruments, stosujc ukad pomiarowy pytkapytka o rednicy 25mm i szczelinie 1 mm. Prbki do bada
wykonano metod wtrysku. Pomiary w trybie pynicia przeprowadzono w wybranej temperaturze w zakresie 190230C, przy szybkoci cinania 1,2510-3125 s-1. W trybie oscylacji pomiary prowadzono w funkcji temperatury (160250C) oraz w funkcji czstotliwoci (0,1100 Hz).

3. Wyniki bada
W tabeli 1 i na rys. 1 przedstawiono wybrane waciwoci badanych poliolefin.

59
Tabela 1
Wybrane wielkoci wyznaczone na podstawie pomiarw reologicznych poliolefin

Badany materia
(masowy wskanik szybkoci
pynicia MFR, [g/10 min.])
PP (MFR=3,00)
PP (MFR=3,40)
Odpad PP (MFR=10,60)
PP (MFR=12,00)
PE HD (MFR=0,40)
PE HD (MFR=1,00)
Odpad PE HD (MFR=1,13)

Lepko zerowa,
[Pas],
(temperatura pomiaru)
6831 (T=210C)
7079 (T=210C)
7799 (T=190)
1685 (T=210C)
57170 (T=190)
10890 (T=190)
10840 (T=190)

Granica pynicia*, [Pa]

(temperatura
pomiaru)
182 (T=210C)
178 (T=210C)
128 (T=190C)
39 (T=210C)
7601 (T=190)
906 (T=190C)
1308 (T=190)

Energia aktywacji**,
[kJ/mol]
30,9
31,5
16,9
26,8
22,3
8,3
7,2

* granica pynicia wyznaczona z rwnania Herschel-Bulkleya na podstawie krzywych pynicia

=f()
** energia ktywacji wyznaczona z rwnania Arrheniusa, na podstawie przebiegu zalenoci
ln = f(1/T)

14000
12000
PE HD (MFR=0,4g/10min)
PE HD (MFR=1,0g/10 min)
odpad PE-HD (MFR=1,1g/10min)
PP (MFR=3,0g/10min)
PP (MFR=3,4g/10min)
PP (MFR=12,0g/10min)
odpad PP (MFR=10,6g/min)

|n*| (Pa.s)

10000
8000
6000
4000
2000
0
160,0

190,0
220,0
temperature (C)

250,0

temperatura (C)

Rys. 1. Zalenoci lepkoci zespolonej (*) poliolefin od temperatury

Fig. 1. The complex viscosity (*) of polyolefins in relation to temperature

4. Omwienie wynikw i wnioski

Pomiary waciwoci reologicznych prowadzone za pomoc reometru rotacyjnego
mona wykorzysta do oceny zdolnoci przetwrczej poliolefin, zarwno gatunkw handlowych jak i odpadw pouytkowych oraz oceny parametrw struktury makroczsteczek.
Pomiary w trybie pynicia umoliwiaj przede wszystkim wyznaczenie przebiegu krzy-

60
wych lepkoci, a na ich podstawie m.in. lepkoci zerowej oraz granicy pynicia, wielkoci
wanych z punktu widzenia przetwrstwa. Najwiksz lepkoci i energi aktywacji odznaczaj si tworzywa o najmniejszym wskaniku szybkoci pynicia, co jest spowodowane silniejszymi oddziaywaniami midzyczsteczkowymi w tworzywach o wikszej
lepkoci wynikajcymi z wikszego ciaru czsteczkowego polimeru. Gatunki te mona
uzna za trudniej przetwarzalne. Najmniejsz energi aktywacji odznacza si odpad polipropylenu. Im mniejsza jest energia aktywacji, tym atwiej jest przeprowadzi badany materia w stan plastyczny. Porwnujc wyniki uzyskane dla badanych polietylenw mona
zauway, e tworzywa o podobnym wskaniku szybkoci pynicia odznaczaj si podobnymi wartociami lepkoci zerowej oraz energii aktywacji.
Pomiary dynamiczne w trybie oscylacji umoliwiaj wyznaczenie m.in. moduw zachowawczego (G) i stratnoci (G), wspczynnika tumienia (tg ) oraz lepkoci zespolonej (*), a na ich podstawie okrelenie waciwoci lepkich i sprystych oraz porednio
parametrw struktury makroczsteczek. Przeprowadzone pomiary w trybie oscylacji polipropylenw handlowych wskazay, e polipropylen o wskaniku szybkoci pynicia
(MFR=12,0g/10min), w porwnaniu z pozostaymi, odznacza si mniejsz wartoci moduu zachowawczego, wiksz czstotliwoci krytyczn oraz szerszym zakresem czstotliwoci, dla ktrych polimer odpowiada na zadane odksztacenie w sposb lepki. Potwierdza to rnice w strukturze makroczsteczek, m.in. rednich ciarw czsteczkowych
badanych polipropylenw.
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e odpady polietylenu duej gstoci i polipropylenu odznaczaj si, w porwnaniu do handlowych poliolefin, mniejszymi
wartociami lepkoci zerowej i energii aktywacji i stosunkowo atwo przechodz w stan
upynnienia, co jest korzystne przy ich dalszym wykorzystaniu do otrzymywania m.in.
materiaw o charakterze izolacyjno-uszczelniajcym.
Praca finansowana ze rodkw na nauk w latach 2007-2010
jako Projekt Badawczy Zamawiany PBZ-MNiSW-5/3/2006

Literatura
[1] G u r d z i s k a E., Z i e l i s k i J., L i s z y s k a B., O s o w i e c k a B., B r z o z o w s k a T., C i e s i s k a W., Otrzymywanie jednorodnych kompozytw zoonych
z odpadw tworzyw sztucznych i cikich frakcji naftowych, Wydawnictwo Politechniki
Szczeciskiej, Szczecin 2008, 109-112.
[2] Z i e l i s k i J., G u r d z i s k a E., L i s z y s k a B., O s o w i e c k a B., C i e s i s k a W., Odpady tworzyw sztucznych jako modyfikatory substancji bitumicznych, 6.
rodkowo-Europejska Konferencja Recykling i odzysk materiaw polimerowych,
Ustro-Jaszowiec 2007.
[3] C i e s i s k a W., Thermorheological studies on polymeric blends, Journal of Thermal
Analysis and Calorimetry, vol. 93 (2008) 3, 747-751.