Vous êtes sur la page 1sur 8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

Rem:RevistaEscoladeMinas

ServicesonDemand

OnlineversionISSN18070353

Article

Rem:Rev.Esc.Minasvol.54no.2OuroPretoApr./June2001

Articleinxmlformat
http://dx.doi.org/10.1590/S037044672001000200013

Articlereferences

Minerao

Howtocitethisarticle
CurriculumScienTI

Automatictranslation

Quantificaodomomentode
investiremativosmineraispormeio
dateoriadasopesreais

Sendthisarticlebyemail
Indicators
CitedbySciELO

Accessstatistics

GabrielA.C.Lima
InstitutodeGeocinciasUNICAMP
SaulB.Suslick
InstitutodeGeocinciasUNICAMP

Relatedlinks
Share
More
More
Permalink

Resumo
Osmtodostradicionaisdeavaliaoeconmicadeprojetosbaseadosnofluxodecaixadescontadoapresentam
limitaesquandosoutilizadosparaquantificaromomentodeinvestir("timing")emprojetosdeexploraoe
produodebensminerais,bemcomonofornecemmodelosadequadosparaaprevisodocomportamento
futurodasvariveiscrticasdoprojetocomopreosecustos.Nessetrabalho,empregadaateoriadasopes
reaisparaquantificarosimpactosdepostergarouadiarosinvestimentosemumprojetodepetrleo,
utilizandoseummodelogeomtricoBrownianoparamodelaropreodoleo,varivelmaiscrticadoprojeto.
Palavraschaves:Opesreais,avaliaodeprojetos,anlisedeincertezas.

Abstract
Traditionalmethodsofinvestmentanalysisbaseduponthediscountcashflowpresentseriousconstraintsand
limitationswhentheyareusedforevaluationofmanagementflexibilityandtimingofexplorationandproduction
investmentsprojectsofmineralassetsandincorporatingfuturepricetrends.Inthispaperarealoptions
approachisusedtoquantifythetiminginanexplorationandproductionoilprojectusingageometricBrownian
modeltoforecastthebehaviorofoilprice,thecriticalvariableoftheproject.
Keywords:Realoptions,projectevaluation,uncertaintyanalysis.

1.Introduo
Aindstriainternacionaldepetrleoedegsnaturalvempassandoporimportantestransformaesnas
ltimasdcadas.Esseprocessoresultadeumafortepressooriundadeumapolticadereduodecustosdas
corporaesedabuscadeeconomiadeescala,ouseja,odesenvolvimentodereservasdegrandeporte,
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

1/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

principalmenteemreasmartimas.Essatendnciadeinvestimentosemambientesgeolgicoscomcrescente
complexidade(reservatriosdeguasprofundaseultraprofundas)caracterizasepelapresenadegrandes
nveisdeincertezas.Quandoasempresasrealizamseuprocessodecisrionessesprojetos,defrontamsecom
asincertezasemrelaoaospreosfuturosdepetrleo,reservasevolumesrecuperveis,impactos
ambientais,prospectividadedasbacias,legislaotributria,nvelatualdeconhecimentogeolgicodasbacias,
acessoaosblocosexploratriosecondiesoperacionaisvigentes.
Constataseque,nessascondiesdeelevadaincerteza,osmtodostradicionaisdeanlisedeinvestimentos,
baseados,unicamente,noconceitodofluxodecaixadescontado,tendocomoindicadoresovalorpresente
lquido(VPL)eataxainternaderetorno(TIR),soinsuficientesenemsempregeramresultadoscompatveis
comosobtidosquandoasdecisesdeinvestimentosorealizadas.
Paracontornaressesobstculosefornecerestimativasmaiscompatveiscomadinmicadoprocessodecisrio
dosinvestimentos,vemsendoutilizada,naindstriamineraledopetrleo,aabordagemdasopesreais,que
sebaseianumaextensodosmodelosde"precificao"deopesfinanceiras,cujoarcabouomatemtico
bsicofoipropostoporBlackeScholes(1973).Hull(1997)conceituaopocomouminstrumentocontratual
quedaoseudetentoroucompradorodireito,masnoodever,decomprar(opodecompraoucalloption),
oudevender(opodevendaouputoption),bemdeterminadopelopreoacordadonaefetivaodocontrato
(preodeexerccio).Asopespodemsereuropiasouamericanas.Aprimeiraspodeserexercidanadata
dematurao,enquantoasegundapodeserexercidaatadatadevencimento.Aopoestdentrodopreo
(inthemoney),se,noseuexerccio,seudetentorobtiverlucroscasocontrrio,estarforadopreo(outof
money).Olanadordaopo(ouvendedor)temaobrigaodevender,nocasodeumaopodecompraou
decomprar,nocasodeopodevenda,oobjetodocontratopelopreoacertadonaefetivaodomesmo,no
casodesersolicitadopelotitulardaopo.Nomercado,opreopeloqualaoponegociadadenominado
deprmioovalorfuturopeloqualobemsernegociadoconhecidocomopreodeexerccio,masoseu
valor,aolongodotempo,podeflutuaraleatoriamente.
Muitasdasoportunidadesdeinvestimentososemelhantesaexercerumaopodotipo"calloption".Ateoria
dasopesreais(TOR)tornapossvelincorporarascaractersticasconsideradasfundamentaisnaanlise
econmicadosinvestimentosemexploraoeproduoemempreendimentosminerais(petrleo,ouro,cobre,
entreoutrosbensminerais),quepodemserestruturadasdaseguintemaneira:inclusodasincertezassobreo
ambientefuturodeinvestimentoscomoocomportamentodospreosdopetrleo,estimativasdecusto,entre
outrasvariveisairreversibilidadeparcialoutotaldoinvestimentoeomomentotimodeinvestirdoprocesso
decisrio.ATORpermitecalcularmaisrealisticamenteasflexibilidadesencontradasnaconduodeumprojeto
deexploraoeproduodepetrleo,poishalternativascomoaumentar,reduzir,interromperepostergara
produodeleo,entreoutras.ATabela1mostraaanalogiaentreascalloptionsamericanaseasopesde
investimentosemprojetosdeexploraoeproduodepetrleo.

Tabela1:Analogiaentreopesfinanceiras(calloptions)eas
opesreaisempetrleo.

Nasregrastradicionaisdofluxodecaixadescontado,atomadadedecisodotipoagoraoununca.Seo
VPL0,oinvestimentodeveserfeitojcasooVPL<0,devesedesistirdeinvestir.Essaabordagemno
consideraapossibilidadedepostergarouanteciparoinvestimentonaexpectativadeseobteremnovas
informaes(preosdosprodutos,custosdeproduo,processostecnolgicos,inibircompetidores),de
expandiroudecontraircapacidade,deabandonaroprojeto,entreoutras.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

2/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

AaplicaodaTORnaavaliaodeativosmineraisjfoiutilizadaporvriospesquisadores.Tourinho(1979)
pioneiramentetratouoportunidadesdeinvestiremativoscomoopeseSiegeletal.(1988)aplicaram
metodologiapara"precificar"concessesdereservaspetrolferas.BrennaneSchwartz(1985)desenvolveram
ummodeloparaavaliarovalordeumajazida,considerandoassuasflexibilidades,enquantoOliveira(1991)
simplificouomodelodeBrennaneSchwartz(op.cit.)paraaavaliaodereservasdepetrleo.Asconcesses
depetrleo,utilizandomodelosestocsticosmistosparaestimarospreosforamrealizadasporDiaseRocha
(1999).MyerseMajd(1983)estudaramovalordeabandonodeprojetos.
Ovalordepostergarosinvestimentospodeserinsignificanteemumaeconomiacompetitiva,porpermitir
espaoparacrescimentodoconcorrente,e,emalgunscasos,podeserindesejvel,pelanecessidadedeinibir
competidores,ampliarparticipaonomercado,etc.Noentanto,Davis(1998)argumentaque,naindstriade
commoditiesminerais,ovalordeesperaoupostergaopodeproduzirimpactosbastantesignificativosnos
projetos.Poroutrolado,pelaTOR,aavaliaodeumprojetodeinvestimentosemelhanteaoexercciode
uma"calloption"eoprojetodeveserexecutadonomomentotimoparapermitirmximoretorno.Seo
investimentofeitohojeforadomomentotimo,surgeumcustodeoportunidade(F)pornoobteromximo
retornoquedeveseradicionadoaoinvestimentoirreversvel(I).Assim,paraexerceraopodeinvestir,hoje,
nobastaqueovalordoprojetosupereoseucusto(VPL0),masdeveexcedlodeumaquantiasuficiente
paraqueaopoestejadentrodopreo,ouseja,deveatenderacondiodeVF+1.

2.Modelobsicoparaquantificarovalordeespera
Aabordagemdasopesreaispermiteumamaiorflexibilidadenoprocessodecisrioenaavaliaodoprojeto,
poisoprojetonoprecisaserdesenvolvidohoje,mas,nofuturo,edevepermitirummaiorretorno.Assumimos
queaevoluodopreodaproduodoprojetonomercado"spot"1sejaummovimentogeomtricoBrowniano
(MGB),assimcomoovalordoprojeto2:

(1)
NaEquao1,ataxadecrescimentoinstantneaesperadaparaoretornodoprojeto,odesviopadro
instantneodosretornosdoprojeto,Vovalordoprojetorespectivamenteedzacomponenteincertado
processodeWiener.Ovalorcorrentedoprojetoconhecido(dadoocenrioatual),masosseusvalores
futurossoincertoseoproblemaconsisteemdeterminar:1)ovalormximodoprojeto2)omomentotimo
emqueovalordoprojetosejamximo.SejaF(V)ovalordaopodeinvestir3,I,ovalordoinvestimentoe,
ataxadedesconto,oobjetivomaximizarovalordaopodeinvestir:
F(V)=mxE[V(t)I]et(2)
OvalordeVflutuarandomicamenteaolongodotempoeoobjetivodeterminarovalormximodeF(V).
UtilizandoumportfliodinmicoentreF(V)eV,McDonaldeSiegel(1986)eDixitePindyck(1994,cap.5)
mostraram,utilizandoativoscontigentes,queovalordaoportunidadedeinvestirdevesatisfazeracondio
indicadapelaEquao3.
(3)
ondediferenaentreataxadeconvenincia,rataxadejuroslivrederiscoseaataxainstantneade
crescimentodovalordoprojeto.Paraencontrarovalordaopodeinvestir,F(V),deveseresolveraEquao
3,queumaequaodiferencialestocsticadesegundaordemenolinear,considerandoseasseguintes
condiesdecontorno:
F(0)=0(3.a)
F(V*)=V*I(3.b)

(3.c)
Acondio(3.a)mostraque,seV=0,essevalorpermanecerindefinidamentecomoumaconseqnciado
modeloestocsticoadotadopelaEquao1.Acondio(3.b)mostraqueovalordoprojetodevesersuperior
aoseucustodeoportunidademaisoinvestimento.Acondio(3.c)acondiodesuavidadeesignificauma
propriedadegeomtricacaractersticanopontodeexerceraopodeinvestirdecorrentedaspropriedadesde
otimizaoestocstica.Maioresdetalhessobreosmodelosestocsticos,naanlisedosinvestimentos,podem
serobtidosemDixitePindyck(1994,p.13032)eKamieneSchwartz(1991).Asoluoparaessaequao
diferencialdotipo:F(V)=AV,ondeAesoconstantesdeterminadasemfunode,e(Equao4e
Equao5):

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

3/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

(4)

(5)

(6)
PelaEquao6,verificasequearegratradicionaldeinvestirsemprequeoVPLforpositivabastante
limitada,poisovalordoprojetodependedesuasvolatilidades.Como>1,V*deversersempremaiorqueI.
Asoluogeralserdadapor:

(7)

3.Aplicaodaquantificaodomomentodeinvestirnatomadadedecises
Vamosconsiderarocasohipotticodeumaempresaqueadquiraumaconcessoparaproduzirleoapartirde
umcampooffshorecomasseguintescaractersticas:a)investimentodecapitalem$750milhesb)vidatil
doempreendimentode15anosc)produoanualde10milhesdebarrisd)preodecomercializaodeU$
15porbarril4e)taxadedescontode12%(taxalivrederiscode5%emaisumprmioderiscode7%).O
preoderealizaopodeserentendidocomoadiferenadopreodemercadodoleomenosocusto
operacionalporbarril.ATabela2mostraoresultadodeumaanlisedesensibilidadedaavaliaoeconmica
doprojeto,considerandoumafaixadepreosentre$10a$35/barril.

Tabela2Anlisedesensibilidadedovalordoprojetoemfuno
dopreo*.

NaTabela2,verificaseque,pelateoriatradicional,oprojetoserrejeitado,considerandoseopreode
$15/bbl.Ovalorpresentedoprojetode$681milhesnocobreoinvestimentoe,pelaregradoNPV,oprojeto
deveserrejeitado.Noentanto,seaempresanotiverquedesenvolverocampoimediatamenteepuder
aguardaraevoluodospreos,poderobterummaiorVPL,nosdevidorecuperaodospreos,mas
tambmpelapossibilidadedeatingirnovasescalasdeproduoesurgimentodenovastecnologiasque
permitamlavrarareservaacustosmaisreduzidos.Logo,percebesequeesperartemumvalorquedeveser
consideradonoprocessodecisrionaanlisedeinvestimentos.
Aabordagemtradicionaldecontornaroproblemadasincertezas,flexibilidadeseirreversibilidadesseexpressa
pelousodealtastaxasdedescontosepeloplanejamentodecenriosfuturospormeiodaanlisede
sensibilidade.AFigura1mostraumaanlisedesensibilidadedesseprojetoemfunodopreo.

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

4/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

Figura1Anlisedesensibilidadeemrelaoaopreo.

Observase,naFigura1,que,pelaregradofluxodecaixadescontado,opreoparacompensaroinvestimento
seriade$16,01/bbl(VPL=0),masopreoconsideradonaanlisede$15/bbl.Poroutrolado,pelaTOR,para
seinvestirnesseprojeto,oseuvalordeveserde987milhes(aumpreocorrespondentede$19,5/bbl),pois
asirreversibilidadeseincertezassobreofuturoalteraramasregrasdealocaodecapitalsegundoum
multiplicadordeopes5.Hoje,oprojetosvale$681milhes,correspondendoa69%doseuvalortimo
parainvestir,mas,nofuturo,poderatingir$987milhes.Portantoovalordaopodepostergaro
investimentovale$306milhes($987$681milhes),ouseja,31%dovalortotaldoprojeto.
possvelsimularcenriosfuturosvisandoadeterminaromomentoemqueovalordoprojetoatingeseuvalor
crticoV*=$987milhes(dependendodosparmetrosutilizados,podeocorrerqueoperododeesperaseja
muitolongo).Paratanto,adotaseumataxalivrederiscosder=5%,umataxadedividendosemtornode
=7%eumavolatilidademdiade=25%6.Comessesparmetros,tornasepossvelsimularaevoluodo
valordoprojetodeacordocomaEquao1,querepresentadapelaEquao8.
V(t+1)=V(t)+V(t)dt+V(t)dz=V(t)+V(t)dt+V(t)(t)(8)
ondeV(t)=681milhesee(t)umnmeroaleatriogeradoapartirdeumadistribuionormaleV(t)o
valorpresentedoprojetonotempo.
AFigura2mostraasimulaodeumcaminhopossvelparaaevoluodovalorpresentedoprojetoeopode
investircalculadodeacordocomaEquao8.Oeixohorizontalmostraotempoemsemanas,enquantooeixo
verticalmostraovalorpresente(VP)eaoportunidadedeinvestir(F(V))doprojeto.Baseandosenessa
simulao,oprojetonodeveserimplantadohoje,masdaquiaaproximadamente3anos(148semanas),pois,
antesdessadata,oseuvalorpresentenosuficienteparacobrirosseuscustostotais,ouseja,F(V)>VI.
Nessadata,ovalordoprojetoatinge$1.037milheseoVPL=VI=$1.037$750=$287,2milhes.O
momentodeinvestirocorrequandoovalordoprojetosuperaosseuscustostotais,ouseja,quandoVI=F(V).
Esseresultadodateoriadasopesreaiscontradizaabordagemtradicionaldaanlisedeinvestimentosdotipo
agoraoununca.Noentanto,naausnciadeincertezaseflexibilidadesgerenciais,ametodologiadofluxode
caixadescontadoforneceresultadoscorretos,fatoestebastanterarodeocorrernaindstriamineraledo
petrleo.

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

5/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

Figura2Simulaodomomentodeinvestir.

AFigura3mostraaanlisedesensibilidadedovalordaoportunidadedeinvestiremfunodaevoluodo
valordoprojeto(osvaloresdoprojetoqueseencontramnoeixodasabscissasestoexpressosemmilhes).O
valordaopodeesperarvale:F(V)(VI).Observaseque,quandoospreossobaixos,ovalorpresentedo
projeto(V)poderserpequenoenocobrirosseuscustostotais(F(V)+I).Porisso,ateoriadasopescria
umacunhaentreoVIeF(V),quevaireduzindosemedidaquecresceovalordoprojeto,sendotimopara
investirquandoaespessuradessacunhatornasezero.Apartirdesseponto,ocustodeesperasuperaoseu
valoreadecisodeveserinvestir.

Figura3RepresentaogrficadovalordaopodeinvestirF(V),
oinvestimento(I)eovalordoprojeto(V).

4.ConsideraesFinais
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

6/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

Nessetrabalhoverificaramseaslimitaesqueaabordagemdofluxodecaixadescontadoapresentaporno
incorporarovalordepostergaroinvestimento,apesardaexistnciadeoutrasflexibilidadesgerenciais(adiar
investimento,expandircapacidade,suspensodasoperaes,entreoutras)presentesnaavaliaodas
oportunidadesdeinvestiremativosminerais.Almdisso,ocritriotradicionaldofluxodecaixadescontado
comoVPLpositivoounegativonocondionecessriaesuficienteparaogerenciamentodeprojetos,poisas
suasdecisessodotipoagoraoununca.
Asoportunidadesdeinvestimentonaindstriamineraledopetrleosomarcadasporincertezas,
irrersibilidadeseflexibilidadesgerenciais,podendoserentendidascomoodireitodeexerceropes(call
options)e,nessascondies,ateoriadasopesreaisfornecemelhoresresultados.Almdisso,nocaso
analisadonessetrabalho,foidemonstradoqueovalordaopodeesperavalecercade31%doprojeto,sendo,
portanto,bastantesignificativo.
Poroutrolado,naausnciadeincertezasprivilgiorestritoaumpequenogrupodecommoditiesminerais
ambasasmetodologiasfornecemresultadossimilares,podendoseconsiderarametodologiatradicionalcomo
umcasoparticulardateoriadasopesreais.Emboraaabordagemdasopesreaisrequeiraummaior
conhecimentomatemtico,odesenvolvimentoatualdainformticaeadisponibilidadedealgoritmosparaesse
fimfavorecemousogeraldessaabordagemnoprocessodetomadadedeciso.

Agradecimentos
OsautoresagradecemosuportefinanceirodaFapesp,CNPq/PADCTedaANPparaodesenvolvimentodessa
pesquisa.

ReferncaisBibliogrficas
BLACK,F.,SCHOLES.M.Thepricingofoptionsandcorporateliabilities.JournalofPoliticalEconomy,v.81,
p.637659,1973.[Links]Y
BRENNAN,M.J.,SCHWARTZ,E.S.Evaluatingnaturalresourcesinvestment.JournalofBusiness,v.52,n.2,
April,p.135157,1985.[Links]Y
DAVIS,G.UsingCommoditypriceprojectionsinmineralprojectvaluation.In:SMEAnnualMeeting,
Proceedings...Denver,Colorado,1998,March69,p.15.[Links]Y
DIAS,M.A.,ROCHA,KPetroleumconcessionswithextendibleoptionsusingmeanreversionwithjumpsto
modeloilprices.In:3rdInternationalConferenceonRealOptions,Proceedings...TheNetherlands,1999,June
68,p.127.[Links]Y
DIXIT,A.K.,PINDYCK,R.S.Investmentunderuncertainty.NewJersey:PrincetonUniversityPress,1994.
580p.[Links]Y
HULL,J.Options,futuresandothersderivativessecurities.EnglishCliff,1997.[Links]Y
KAMIEN,M.I.,SCHWARTZ,N.L.Dynamicoptimization.SecondEdition.NewYork:NorthHolland,
1991.[Links]Y
MEYERS,S.,MAJD,S.Calculatingtheabandonmentvalueusingoptionpricingtheory.Cambridge:MIT
press,1983.[Links]Y
OLIVEIRA,C.A.Avaliaoegernciadejazidasdepetrleoumaconfrontaoderesultadospelametodologia
tradicionalepelateoriadasopes.BoletimTcnicodaPetrobras,janeiro/maro,p.38,
1991.[Links]Y
SIEGEL,D.,SMITH,J.,PADDOCK,J.Optionvaluationofclaimsonrealassets:thecaseofoffshorepetroleum
leases.TheQuartelyJournalofEconomics,v.103,n.3,p.479508,1988.[Links]Y
TOURINHO,OTVIOA.Thevaluationofreservesofnaturalresources:anoptionpricingapproach.
Berkeley:UniversityofCalifornia,1979.(Tesededoutorado).[Links]

Artigorecebidoem06/03/2001.

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

7/8

20/10/2015

Quantificaodomomentodeinvestiremativosmineraispormeiodateoriadasopesreais

1Preospotaqueleresultantedainteraoentreasforasdaofertaedademandanummercado

competitivo,ouseja,mercadoformadoporumgrandenmerodevendedoresecompradores.

2OvalordoprojetoevoluideacordocomumMGB,jquefunolineardopreo,ouseja,esto

positivamentecorrelacionados.

3Opodeinvestir,F(V),quepodeserentendidocomooVPLmximoouidealparaoprojeto.
4Esseovalordamdiahistricadospreosdopetrleo.
5Paraesteprojeto,omultiplicadordeopovale1,316deformaqueV*=1,32*750milhes=987milhes.
6Essesparmetrossoprximosaosestimadosapartirdeanliseestatsticasdesriestemporaisdepreos

depetrleoedadosdomercadoacionrio.Osvaloresestoembasesanuais.

Allthecontentsofthissitewww.scielo.br,exceptwhereotherwisenoted,islicensedunderaCreativeCommonsAttributionLicense.

RuaCarlosWalterMarinhoCampos,57VilaItacolomy
35400000OuroPretoMGBrazil
Tel:(5531)35514730/35597408
editor@rem.com.br

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S037044672001000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=pt

8/8

Vous aimerez peut-être aussi