Vous êtes sur la page 1sur 21
(N00 Aan sn ro emnngopAl Ns oN ad > ESCUELA OFICIAL RURAL MIXTA, fais CANTON PACUCHA, / SAN PEDRO LA LAGUNA, SOLOLA PROYECTO FORTALECIMIENTO EDUCATIVO ALAS TRES AREAS LINGUISTICAS DEL DEPARTAMENTO DE SOLOLA AUTORES: Alumnos de: ir Cecio OF cal Parl Matto carton ete Sen Pedro La Laguna, Solold Revisodo por: Profa. Olga Leticia Tuch Novichoe. Correccién de texto Tzutyji __ Prof Santas Quiacin Charney Poblo pd yUipinctoistemige Fenner) Disefio dela Prof. Rafael Gonzdlez Cotuc Groficacién Pablo Ujpin y Ujpdn RUMAALTIYOXIXITK Chi re jor Ajaaw, rumacl ja ryaoon Kin rusijpaan ja naa‘ooj chi qe. Chi re ja rutzalemaal tincamit pa Kuchad’, rumaal xuujaq ja breey chi qaawach chi rusamajixiik ja Kiya b'anikiil DEDICATORIA A Dios, por la sabiduria y la inteligencia que nos ha regalado. ‘A Cantén Pacuhed por abrinnos la puertas, «a la interculturalidad. A la embajada de Japén por el apoyo al uso de la lengua maya en las escuelas. APEMBI-GTZ, por promover el bilingiiismo y la interculturalidad en las aulas de la escuela primaria y por editar este texto generedo por los alumnos de primer grado del ciclo escolar 2004. RUKUSTIIK Ja chi ke ja tag ak‘aalaa’ jar ee Ko chi aan ja nab'eey ruwega’ rupalib‘aal ajtijaal rixiin Escuela Oficial Rural Mixta Pacuché, jun nimalaj kikoteemaal ja xogkoowiini Xqaonuk rubjajnitk ja jun wuuyj ri’ rubindaan “JA KIB'AANIKIIL JA TAQ CHIKOOPAA™ rukaan ja tag cholon tziij Kin tag tziij jo branataanag chi paan ja tinaamit Tz'utujil Joa wa’ wuuj ri, jun rwach rixiin ja kisaamaaj ja taq ak‘aalaa’ k'in tijooneelaa’ Presentacién Para los clumnos de Ire, Grado primaria de la Escuela Oficial Rural Mixta del Cantén Pacuchd, es una satisfaccién haber podido elaborar este texto de lectura “EL MUNDO DE LOS ANIMALITOS" que recoge fdbulas y hechos reales de la literatura Tz'utujil, Este texto es el resultado del entusiasmo de los alumnos y el esfuerzo de la maestra, por ‘todo ello aspiramos a que esta publicacién sea motivo de animar a otros escritores de nuestra comunidad Tz'utujil; especialmente alos del nivel primario, OKIB'AL TZIDT Ja taq cholib’al tziij pa qatzijob’al qanij ma Jjuunaan chik ta. rukiiil toq nq'eaxax chi pacn ja. kaxlan tj. Chagaa’, qiaxnag chik na ja kiuxlaal_ ja to eje'ee’ jar akaalaa’ nech'ob'o wi Joa awa’ ja xqatzijb'aj ri’, ma Ko Kaaxean " qaniij Kaa xkeechob’ ja taq aKaalaa. Katkiikot Ka chi rusikixiik ja ti wuj INTRODUCCION Es casi imposible que la literatura en el Idioma “Tutu tenga la misma gracia al ser traducida al castellano, Es més, la literatura de los pequefios es ain mas graciosa y se puede disfrutar. En este caso no existe ninguna recopilacién de datos; es creacién puramente de nifios de primer af, Disfrute pues con nosotres su lectura. Profa. Martha Gonzélez Peneleu Directora del plantel. Ruchoolagjiil indice Rumaaltiyoxixiik Dedicatoria Rukujtiik Presentacién Péginas Jun ti umul to'oonee! El Conejito Defensor. . 5 Ja piich’ to'onee! El Pajaro Defensor. 7 Taq tzikin ee b'oochiineelaa Los Pajaros Animadores. 10 Ja ti xiixil noqooneel El Grillo Molestén. 13 Itzel Tz’ El Perro malo. anes 16 Eel Ttzel qiijrixiin ja ri chiooy JUN TE UMUL TOOONEEL Mal dia para el Patoncite,..rmn 18 5 Jar utiiw kin jo titzit Xuub‘an jutiij jun ti kuuk gas ti b'iineel, Los Amigos.. a xblatatax rumaal jun nimalaj chikop, gas Ka ‘un ti wuuch’ kojol ri’ b’atataan ja ti kuuk tog xtz‘etetaj to rumaal El Tacuazin Tntrometido, 24 | dun tiumul. Ja ti alaa’ k’in ja ti waakax EI Nifio y la Vaquita 27 EL CONEJO DEFENSOR Ja ti utzalaj si - ia Gatita Noble. 30 Una ardilla andalona fue sorprendida por un Ta Kuch tijooneel animal feroz y no tenia escape, pero aparecié El Zopilote Cazader... 33 una conejita 4 5 Ja ti umul xuumaj xojooj chi ruwach jar itzel chikop, Kajk‘aa ri’ ja ti kuuk xuto'el rif La conejita se acerca bailando ante el feroz conimal, quien lo distrajo y al fin la ardilla pudo escapar. No‘o0j: qato’o' qi toq k’o rukayeewaal ‘Ayudémonos los unos a los otros en los problemas. Autora: Marta Andrea Gonzélez JA PIICH TO'OONEEL Ja jut jun ti Kisik' Kastaaneem nuub‘an toq xuuwil chik jun ti Kisik’, chaga ke ri’ keemajanojoj ch’o'e0j, toq xkutumaj to jun piich’ xuumaj kitzoopiik k’in xeeruujach. EL PAJARO CARPINTERO DEFENSOR Tbe paseando una cabra y se encuentra con otra cabra, de repente se ponen a pelear, en eso aparece un pdjaro carpintero las separé déndoles piquetazos. Ka jakari’ xbliix chi ke , mautz janeeb'an chico} xa ruKamoon to rukayeewaal, ja utz looq) ngaana’ git Les dijo que es malo pelearse, porque trae grandes problemas, lo mejor es apreciarse. Kik'eaxaj tziij ja taq chikopac’, q'anij chi ee oxi xe'ok utzalaj taq kachab'iil ii’ Les parecié muy buena la idea y los tres animales fueron muy buenos amigos. Moraleja: Qas utz ja toq ee kiiy jar awachabiiil. Es mejor tener muchos amigos. Autor: Antonio Geovanny Petzey — JA TAQ TZIKIN EE BOCHIINEELAA’ Xuub‘an jutiij ja ti xpeq, xub‘atataj jun ti yo'laj xixil, laj k'a xkoowiini xuuchap. Tog Ka xmeloj to xuuwil jun kumatz, xani Ja xpeq Kin xkutuj to'on riil chi re jun tz’. LOS PAJAROS ANIMADORES Una rana correted a un grillo pequefio, pero cual fue la sorpresa, a él le aparecié una culebra lo corretearon también y le pidid auxilié a un perto y él perro intenté espantar ala culebra, 10 ‘Ja ti xpeq, xb’oochiix kumaal julee’taq tzikin kin xbliix chi re, ma ka‘aanaq chik ta ja taq xixil utz Ka ma Katnaag chik atet rumaal ja kumatz. Unos pajaritos lo consolaron diciendo -no molestes mas a los grillos, ellos son amigos también. u ee : JA TI XIXIL NOQOONEEL Ja Ka ti tz’ laj xtiij rumacl jun koj chi ruwach ja ti xpeq, xuxib'ej ri’ Kin xumaj oog'ee| Ko jun ti xixil gas nrupupi Kin nb'iixaani, xa Ka chi runaagagj niqaax wi’ jun ti sanik iigan p 4 rxaq taq chee! Pero cerca estaba un leén y el perro se asusté eae y se fue, la ranita se puso a llorar de! miedo EL GRILLO MOLESTON ‘Autora: Rosario Chavajay QR 12 Vuela y canta el grillo y cerca de él pasa una hormiguita cargando hojitas. 1B i «6 Ja ka toq ng‘aaxi ja ti sanik, ja xixil ani riuumaj kaan ja ruuxag taq chee’ chi re, Ja i sanik xuumaj coq'ee) Cada vez el grillo le quitaba lo que la hormiguita llevaba y ella siempre resultaba ——- Horando, Ko Ka jun kuuk ntzeto to kixiiin, xqaj to po ruwichee’ Kin xuruto'oo qaaj ja sanik. Hasta que una ardilla la ayudé ‘Moraleja: Taq nookoowiini qoto'coni. Cuando es posible, hay que ayudarnos. Autora: Rosario Bixcul 4 16 ‘e- lt’ ITZeL ZT Xuub‘an jutiij jun ti tz’, xuutz'et jun wuuch’ naab'eey, Kaj Kari’ xuutz'et chik jun ti ch'ooy K'in nuraajo’ xutij ja ti ch’ooy. EL PERRO MALO El perro de lejos vio aun tacuazin ya un ratoncito, 16 Ja ka ti wuuch’ itzee! xuuna’ gaaj, rumaa’ ja nuutzet, xuuto’ ja ti ch’ooy Kin xub\ilj chirre Jatitzi'~ma utz ta ja naab‘an, ta Kexa’ jar ‘ana'oo) Quiso comerse al ratoncito pero el tacuazin salié a defenderlo porque no le habia gustado lo que habia pasado. Moraleja: Loog qi’ ronojeelal taq qi ‘Siempre es bueno apreciarnos ‘Autor: Venancio Salquil 7 ITZEL QTIJ RIXIIN JA TE CHOOY Xuub‘an jutijj jun ti chooy, qas xel to pa jul +09 Iaj xtiij rumaal jun chikop, rubotatan rit xuk’agel ri’ pa ruujuul. MAL DTA PARA LA RATITA Contento un dia el ratoncito se levanté y salid «la puerta al momento se le aparece un conimal desconocido 18 Taka itzelalaj chikop, xb'e, Kaj Ka xtel to pa jul tog laj xtiijeel chik rumaal jun tz‘ Asustado se escondi Después de un rato quiso salir y un perro lo correted. 19 Xa ka jutiij xk’eje’ chi paan ja ti rujuul, xubiij qagj, utz ja nk'aaj nuwach chuwach ja nintiijeel. El ratoncito pensé, prefiero que me asusten Y no que me coman Moraleja: Utz naach’ob’ opon ja naquun naab'eey Kajk’aa ri’ naab‘ana’. Mas vale prevenir que lamentar. Autor: Felix Quiem 20 JA TE UTIIW KIN JA TI 1ZT Xkeeb‘an jutiij jun ti utiiw kin jun ti tz’, xe'eeKastan pa Kach'eelagj, tog chi qajalaal xel to jun b'aalam chi kiij Kin xetaralab‘ex eel LOS AMIGOS Un dia los amigos se fueron a Ia selva, distraidos pasaron cerca de un tigre, quien los siguié. at eee Xkibiilj chib'il ki’ ja tag chikop, chi nkeechap Ja bealam ja tarab‘eyoon kixiin, Klin nraajo’ nerrutij. Pensaron ~quiere comernos. 22 ey Kibjatataaj ja b'aalam, xekoowiini keechap qas ki keeku'x, kibiijel Ka chirre, mautz ta naab‘an itzeel chi ke awach'aalaal. De un solo se voltearon y entre los dos lo corretearon hasta atraparlo. Le hicieron ver que era malo hacer dafio entre hermanos. Autor: Antonio Sequec 23 JUN TI WUUCH' KOJOL RIT’ Xuub‘an jutiij jun ti chlooy xuuwil jun ti si xkeemaj rutzijoxiik ja kikasleemaal, chaga ke ri’ xopon jun ti wuuch’ kin xuukoj ri’ kuukiin ja taq chikoopaa’, xKaxaj chi ke naq nkitziijooj. EL TACUAZIN INTROMETIDO Conversaban una ratita con una lagartija acerca de sus vidas. De repente aparece un tacuazin diciendo -éde qué hablaban? 24 Ja ti s'k xubiiij chi re ja ti ch’ooy, kinawayab'e} nna, ne’ chi re, xutz’elewachiij ja wuuch’ k'in xub'ij chi re -ma taakoj ta aawii’ chi paan ja naquun ja ma aweotag ta. La lagartija corté la platica mirando al tacuazin le dijo -no te metas en las cosas que no te interesan. 25 Ja ka ti wuuch’ kixab‘al xuuna’. Entonces el tacuazin sintié vergtienza Moraleja: Ma utz ta ja chaqa naminala' caw No es bueno meterse en asuntos ajenes. Autor: Salvador Bixcul JA TI ALAA KIN JA TE WAAKAX Xuub‘an jun ti waokax jutiij, neetzaan rukiin jun ti akaal q‘anij ka kow xuukiiyag rif’ ja waakax k'in xuutzagee! ja ti ak’aal. EL NINO Y LA VAQUITA Tugando un dia el nifio con una vaquita, la monté y de la alegria la vaquita brincé y el nifo se cays, a7 lr, OSA Toq xk'aaxaaj ja waakax chaqa’ xuumaj nimalaj oq’eej ~ kewari’ muu’ muu! muu’ muu’, ee Ko Ka julee’ ok‘aalaa’ xkeetz’ct opén Kajkaa ri’ xeeto'coni, La vaquita al escuchar se asust y lloré -muu muu muu muu, entonces unos nifios se dieron cuenta de lo sucedido y consolaron al nifio. Moraleja:Qanij qoto’on wi Siempre ayudemos a los demés. Autor: Andrés Garcia Toc Toq xtzaageel jar aka! q'anij xKopix rumaal Jun tz’, ja xuuchiob’ ja t2'’ wackax xuuto. Tulee’ tag tzikin ee Ko pa ruwi’ jun chee’, xkeetzat ja b'anataji k’in kow xeeb'ixaani El nifo al caerse un perro lo mordié, creyendo que estaba molestando a la vaquita, unos pajaros vieron lo que habia pasado y cantaron recio queriendo ayudar. 28 JA TI MIX QAS TE UTZ RUKUXAAT Xuub‘an jutilj jun ti mix xuuwil jun ti meeb'aa! alaj tz, xkeemaj tziij xe'ok utzalaj kachabil kil. Ja ti mix jutiij, xuk’amel ja ti tz’ po roochooch, ee k’o ee jo'oo' raal ja ti mix LA GATITA NOBLE Un dia la gatita encontré a un pobre perrito, Lo llevé a vivir en su casa y compartié la comida de sus cinco hijitos con él. 30 Ja Ka toq xeoponi, ja t2' ganij nerubatataj ja tog mix. Alestar unos dias el perro empezé a corretear alos gatitos de la casa 31 Ja te'eej mix xuutzet chi ma utz ta jo jun Zi’, xusaluj to, Al ver la gatita que era un mal agradecide lo sacé de la casa Moraleja: Ma titz'ee’ ta qaawach chi kiij ja winagii’ ja ma qootaq ta keewach. No confiemos en los desconocidos. 32 JA KUCH TIJOONEEL Xuuban jutiij jun kuch, xuutzet jun ti raat |, Mraajo’ Ka nuutij xuturaab'ee} Kin xuupach, EL ZOPILOTE CAZADOR Un dia el zopilote encontré un lindo pollito quien quiso comerse. 33 Kajka xtuutij, toq_ xopon jun nimalaj ak’, jun mama’ xuumaj rutolik ja ti ok’ pa ruuga’ Kuch, toq k'a xtzuri xuumaj ki pixab‘eaxiik chi ee ka’, ‘Al momento de comerse, aparecié un gallo ayudando al pollito. 34 Xuub'ij chi re ja ti ak’, ma utz ta natbiiini ayoon pa tag becey. Le dijo que no es bueno que salgas solo. 35 Xubiij chi re ja Kuch, ma utz ta naab'an itzel chi ke jar awachab’ iil Y dijo al zopilote no es bueno hacer dao a los hermanos. Autor: Ivan Rolando Sequec Este folleto experimental se terminé de imprimir en agosto de 2004 en los talleres de Centro Impresor PS, 5. A., Guatemala. Edicién de 500 ejemplares 36 o5ibn dy Sa: ow Ste Tntet™ Ministerio de Educacién Proyecto de Educacién Maya Bilingiie Intercultural Cooperacién Alemana para el Desarrollo 4a. Avenida 1-74 zona 9, Colonia La Floresta, Quetzaltenango. Teléfono: (502) 76: 107 y 767 5166 Fax: 767 5167 y 767 51 68 E-mail: pembi@guate.net ERIO DE EDUCACION LG JAI dl Astana p liter

Vous aimerez peut-être aussi