EDITORIAL:ORNAMENT

Deco

In Vienna, two French architects

Ornaments (1977), Michael Muller discuss

rative

firmly positioned in avant-garde

es the underlying ideas of the modern

tions

artistic practice, when asked to

repression of decorative impulses, sug

in

design the cafe of the museum of

gesting that it may be understood as 'an

Archi-

architecture, spend the money and

act of controlling the sensual energy

Tradi

tecture

absorbed in the act of producing and per

much of the energy on commission-

ing a beautifully intricate tiled ceiling with

ceiving the ornament' .1 Re-reading Adolf

oriental arabesques and floral motifs. For

Loos's notorious article 'Ornament und

a library in an East German town the Swiss

Verbrechen' appears to provide evidence

architects, known as creators of highly

for this interpretation. Fuming, in the

stylised and crafted exercises in Alpine

most elegant fashion, against attempts

minimalism, propose a glass fac;ade

by his Viennese contemporaries to cover

covered with renderings of archive portraits

even the humblest object of everyday life

collected by one of the protagonists of

with garlands, lilies or leaves, in search

contemporary German photography.

of a new decorative language, Loos

Earlier, the same architects used a fragment

describes the ornament as waste of

of an image of a yarrow leaf, taken by a

labour and health, 'a crime against public

German photographer who worked

effort, money and material' .2

Die Verdrangung

century. The design proposal

des Ornaments, Zum Verhtiltnis von

for a speculative office

building in London by two

economy, destroying human

M.Muller,

in the first half of the twentieth

The polemic nature of this

argument and the escha

Architektur und Lebenspraxis,

Frankfurt 1977, p.10.

tological reference to a

Zion of shining white

English architects, whose

A. Laos, 'Ornament und Verbrechen',

previous work is charac-

in: Trotzdem: 1900-1930, Vienna 1982

walls contributed to the

terised by an interest in

(original edition lnnsbruck 1931 ),

almost religious phobia

1960s Amencan m1n1ma I art

p.81.

of even the most

practice, features ornament

restrained decorative

E. Bloch,

found in a Venetian church,

replicated in pre-castconcrete.

DasPrinzipHoffnung,
Frankfurt 1973 ( orig inal edition
Frankfurt 1959),

What are we to make of the

p. 862.

reappearance of ornament? Is it an
attempt to recover formal possibilities

impulse in the architecture

of the Neue Sachlichkeit, later

denounced by Ernst Bloch as

offering 'the polished death in the guise
of morning dawn' .3 At the same time,

which modern architects have denied

ornament had its place in Modernism and

themselves since the early twentieth

in the Bauhaus. When the great figure

century, save for a few interludes in 1950s

of Neue Sachlichkeit, Hannes Meyer, took

Italy or 1980s America? Can it be explained

over the directorship of the Bauhaus,

by the desire to allow architecture to

he lamented that much of the work there

approach the conditions and the status of

-the decorative stuff- was no more than

fashion or advertising? Or is it an uncon-

'the fantasies of young girls'. This was a

scious acknowledgement that even the

turning point in the rhetoric of Modernist

most powerful refusal of the commodifica-

architecture, giving a pseudo-moral

tion of architecture will, in the end, be

force to the elimination of ornament.

absorbed and appropriated by culture

One must note that the masters- Le

industries? The question of the ornament

Corbusier, Mies van der Rohe, Alvar

and its re-surfacing in architectural prac-

Aalto-managed to escape this limita-

tices is significant in a number of ways.

tion, providing plenty of straightforward

It may indicate the relaxing of a taboo on a

ornament in their work: Le Corbusier

creative impulse which was one of the basic

through painting and composition,

tenets of twentieth-century modern archi-

Mies through luxurious materials, Aalto

lecture. In his study Die Verdrangung des

through pattern and facture. But the

REDACTIONEEL: ORNAMENT
('I)
0
0

Deco
ratieve
tradi

AIs in Wenen aan twee Franse arc hi-

De kwestie van het ornament en het opnieuw

tecten, die een vooraanstaande positie opduiken daarvan in de architectonische

ties

in de avant-gardistische artistieke

in de

praktijk innemen, wordt gevraagd om

Het kan een indicatie zijn voor het verzwak

het cafe van het architectuurmuseum

ken van een taboe op een creatieve impuls die

te ontwerpen, spenderen ze geld en

een van de essentiiile grondbeginselen was

archi
tee
tuur

C\1
0
0

praktijk is op een aantal manieren van belang.

veel energie aan de uitbestending van een

van de moderne architectuur in de twintigste

opdracht voor een fraai en complex betegeld

eeuw. In zijn studie Die Verdrangung des

plafond met oosterse arabesken en florale

Ornaments (1977) bespreekt Michael Muller de

motieven. Voor een bibliotheek in een Oost

ideeen die ten grondslag liggen aan de

Duitse stad stellen de Zwits-erse architecten

moderne onderdrukking van neigingen tot

die bekend zijn vanwege hun zeer gestileerde

decoratie en suggereert hij dat die begrepen

en ambachtelijke oefeningen in Alpine mini-

kunnen worden als 'het beheersen van de

malisme een glazen gevel voor die versierd is

sensuele energie die opgebruikt wordt door

met weergaven van archiefportretten, verza

productie en ervaring van ornament' .1

meld door een van de protagonisten van de

Herlezing van Adolf Loos' roemruchte artikel

eigentijdse Duitse fotografie.

'Ornament und Verbrechen' lijkt

AI eerder hadden dezelfde

bewijs te leveren voor deze

architecten gebruikgemaakt
van een fragment van een
afbeelding van een duizend
blad, gemaakt door een Duitse
fotograaf die werkzaam was in
de eerste helft van de twintigste
eeuw. Het ontwerpvoorstel
voor een kantoorgebouw in
Londen van twee Engelse

M.MUIIer,
Die Verdrangung des Ornaments,
Zum Verhallnis von Architektur
und Lebenspraxis,
Frankfurt 1977, p. 10.

interpretatie. Loos gaat, op de

meest elegante manier die je je
kunt voorstellen, tekeer tegen
pogingen van zijn Weense tijd

2
A. Loos,

genoten om, op zoek naar een

'Ornament und Verbrechen',

in: Trotzdem: 1900-1930,
Wenen 1982 (oorspronkelijke
uitgave lnnsbruck 1931), p. 81.
3

nieuwe decoratieve taal, zelfs

de meest triviale voorwerpen
nog te overdekken met guirlan
des, lelies of bladeren en hij

E. Bloch,

architecten, wier eerdere werk

Das Prinzip Hoffnung, Frankfurt

beschrijft het ornament als een

werd gekenmerkt door een

1973 (oorspronkelijke uitgave

verspilling van arbeid en

interesse in de praktijk van de

Frankfurt 1959), p. 862.

Amerikaanse minimal art uit de

jaren zestig, vertoont een ornament uit een

welzijn, 'een misdaad tegen de

open bare economie die mense

lijke krachtsinspanning, geld en materiaal

Venetiaanse kerk dat in geprefabriceerd

vernietigt' .2 De polemische aard van dit

beton is ge"imiteerd.

betoog en de eschatolologische verwijzing

Wat moeten we vinden van de terugkeer

naar een Zion van glanzende witte muren

van het ornament? Is het een poging om

droegen bij aan de haast religieuze fobie voor

formele mogelijkheden terug te winnen,

ook maar de meest ingehouden neiging tot

die moderne architecten zichzelf ontzegd

decoratie in de architectuur van de 'Neue

hebben sinds de vroege twintigste eeuw,

Sachlichkeit', die later door Ernst Bloch aan

afgezien van enkele intermezzo's in het ltalie

de kaak zou worden gesteld omdat deze 'de

van de jaren vijftig of het Amerika van de

opgepoetste dood in de vermomming van het

jaren tachtig? Kan het worden verklaard

ochtendgloren' aanbood.3 Tegelijkertijd had

vanuit het verlangen om de architectuur in

het ornament een plaats in het Modernisme en

staat te stellen de positie en status van mode

in het Bauhaus. Toen de grote symboolfiguur

of reclame te benaderen? Of is het een

van de 'Neue Sachlichkeit', Hannes Meyer,

:f:t:

onbewuste erkenning van het feit dat ook de

directeur werd van het Bauhaus, klaagde hij

krachtigste weigering om architectuur tot

erover dat veeI van het werk daar, de decora-

LU
(f)

handelswaar te maken uiteindelijk zal worden tieve rommel, niet meer was dan 'de fantaopgeslorpt en geannexeerd door de cultuur-

sieen van jonge meisjes'. Dit was een keer-

industrie?

punt in de retoriek van de modernistische

LO
(0

<!
0

rhetoric, the sloganeering of purism

them, without the slightest hint of

somehow stuck. Loos's argument, in any

frivolity.
This Oase may be taken as an investi

case, was rather more complicated than the

title of his text suggests and it offers scope

gation of design approaches using

for a richer, less punitive approach to the

knowledge of architectural traditions,

issue of ornamentation and, indeed, to the

sometimes including the application of

broader question of continuity and tradition

decorative visual information in new

in architecture. 'The creation of new

ornaments. The experimentation with

ornament may be an impossibility, even a

ornament may be taken, as Tony Fretton

shameful act, but it can also be the result of

has suggested, as just one of several

a labour of love, produced in what are holy

possible attemptsto extend the formal

hours to those constructing ornament.'4

repertoire of architecture. None of these

experiments can be described as

Ornament is acceptable if it is anony

traditionalist: in fact, they approach an

mous, un-authored: Loos sanctions

ornament if it is the product of an older

interest in the work of, for example,

culture- his examples are Persian carpets,

neoclassical architects via knowing and

Slovak laces, handcraft made by little old

sympathetic re-examinations of modern

ladies- and 'if it brings pleasure to my

architecture. What they intend to offer is

fellow human beings'. This mildness of the

a complicated, intuitive and above all

generous testing of the possibilities of
1
contemporary architecture to evoke

gentleman is reflected in Loos's own

approach to furnishing domestic interiors
4

and was re-formulated in a generous

A.

tect, Josef Frank, who advocated an

larger histories, as Ernst Bloch

pp. 86---87.

suggested: full of heritage,

Frank, like Loos, saw

room for a knowing,

Architektur als Symbol,

Elemente deutschen Neuen
Bauens,

Christoph Grafe

Vienna 1931, p.171,

against good taste, which are

at least full of vitality'.s

without historicism.

J. Frank,

today: the whole spirit of this time,

gerations, including affronts

and narrate; to tell smaller and

attitude 'that absorbs what is alive

its sentimentality and its exag

Loos,

op.cit.,

approach by another Viennese archi

with
Mark Pimlott

quotation taken from

H. Czech,

'Ein Begriffsraster zur

aktuellen Interpretation Josef Franks',

re-published in M.Bergquist,

Josef Frank Architektur,

eclectic use of
from older cultures to be used in the domestic sphere, as objects contributin to a sense
of visual and physical comfort.
The invention of new ornaments (or the
manipulation of existing ones) in the early
twenty-first century, often generated by
computer programs and employing sophis
ticated technologies, rejects the suggestion
of craftsmanship and the implication that
the decorative pattern with passion or
sacrifice. The methods of manipulating
motifs are more indebted to the sampling
and re-framing of existing material used in
practices of visual arts and literature since
the 1960s. The application of ornaments to
surfaces, inside and outside, introduces
references to pre-modern architectural
languages, but immediately undermines

Michelsen (eds.),

Basel/Boston/Berlin 1995.

ornamented surfaces, set pieces inherited

someone, somewhere, may have invested

0.

and
Mechthild
Stuhlmacher

architectuur en verleende een pseudo

gevoel van visueel en lichamelijk genoegen.

morale kracht aan het elimineren van het

De uitvinding van nieuwe (of de manipulatie

ornament. We moeten opmerken dat de

van bestaande) ornamenten in de vroege

meesters- Le Corbusier, Mies van der Rohe,

eenentwintigste eeuw, vaak tot stand

Alvar Aalto- erin slaagden om aan deze

gekomen met behulp van computer

beperking te ontkomen en heel wat onver

programma's en verfijnde technologieen,

bloemd ornament in hun werk opnamen:

verwerpt iedere suggestie van vakmanschap

Le Corbusier door schilderen en compositie,

en de implicatie dat iemand ergens passie

Mies door middel van luxueuze materialen,

of opoffering in het decoratieve patroon zou

Aalto door het gebruik van patroon en

hebben ge"investeerd. De methoden voor

factuur. Maar de retoriek, de gesimplificeer

het manipuleren van motieven zijn meer ver

de boodschappen van het purisme, beklijfde

schuldigd aan de manier waarop bestaand

op de een of andere manier.

materiaal in de beeldende kunst en de litera

In ieder geval was het betoog van Loos

tuur sinds de jaren zestig van de twintigste

heel wat gecompliceerder dan de titel van

eeuw uit zijn context wordt gehaald en van

zijn tekst suggereert en het biedt de gelegen

een nieuw kader voorzien. Het aanbrengen

heid voor een rijkere, minder bestraffende

van ornamenten op oppervlakken, zowel

benadering van de kwestie van ornamentatie

binnen als buiten, introduceert verwijzingen

en ook van het ruimere thema van continu"i

naar premoderne architectonische talen,

teit en traditie in de architectuur. 'De creatie

maar ondermijnt die ook meteen weer zonder

van nieuw ornament is mis-

enig teken van frivoliteit.

schien onmogelijk en zelfs

een schandalige daad, maar
kan ook het gevolg zijn van

Deze Oase kan worden

4
A.

Loos, op.cit.,

beschouwd als een onder

pp. 86-87.

zoek naar benaderingen van

een liefdevolle arbeid, tot

J. Frank, Archileklur als Symbol,

het ontwerpen die gebruik

standgekomen in wat voor

Elemenle deulschen Neuen Bauens,

maken van kennis van

degenen die het ornament

Wenen 1931, p.171, citaat uit Hermann

Czech, 'Ein Begriffsraster zur aktuellen

architectonische tradities,

vervaardigen heilige uren

Interpretation Josef Franks',

soms met inbegrip van de

zijn.'4

opnieuw gepubliceerd in M. Bergquist,

toepassing van decoratieve

Ornament is acceptabel

0. Michelsen (red.), Jose{ Frank

Archileklur, Bazei/Boston/Berlijn 1995.

als het anoniem is, auteur

l.()
0
0

-.:
0
0

_J
LU
LU
z

1-
u
<t:
0
LU
0:::

visuele informatie in nieuwe

ornamenten. Het experi-

loos: Loos staat ornament toe

menteren met ornament

als het het product is van een oudere cultuur

kan, zoals Tony Fretton heeft gesuggereerd,

- zijn voorbeelden zijn Perzische tapijten,

opgevat worden als niet meer dan een van

Slowaaks kantwerk, handvaardigheid van

een aantal mogelijke pogingen tot een uit

oude dametjes- en 'als het mijn medemen

breiding van het formele repertoire van de

sen genot schenkt'. Deze mildheid van de

architectuur. Geen van deze experimenten

gentleman wordt weerspiegeld in Loos' eigen

kan als traditionalistisch worden beschre

aanpak van het meubileren van interieurs

ven: in feite neigen zetot een interesse in het

van huizen en werd op een genereuze manier

werk van bijvoorbeeld neoclassicistische

opnieuw geformuleerd door een andere

architecten via kennis en welwillend nieuw

Weense architect, Josef Frank, die een

onderzoek naar de moderne architectuur.

houding voorstaat 'die wat er vandaag de

Wat ze willen aanbieden is een gecompli

dag gebeurt in zich opneemt: de hele geest

ceerd, intu"itief en vooral genereus uittesten

van de tijd, de sentimentaliteit en over

van de mogelijkheden van de eigentijdse

drijving ervan, met inbegrip van beledigin

architectuur tot evocatie en narratie; tot het

gen van de goede smaak die tenminste vol

vertellen van kleine en grote verhalen, zoals

vitaliteit zijn' .5 Net als Loos zag Frank ruimte

Bloch suggereerde: vol erfgoed, zonder

voor een doelbewust, eclectisch gebruik van

historicisme.

geornamenteerde oppervlakken, stereoty

pen die overgeerfd waren uit oudere culturen

Christoph Grafe met

en konden worden ingezet in de huiselijke

Mark Pimlott en Mechthild Stuhlmacher

sfeer, als voorbeelden die bijdragen aan een

Vertaling: Philip Peters

1.0
(.0

=It

LU
en

<t:
0