Promienieotwrczo naturalna- to zjawisko samorzutnej przemiany jder atomowych w inne,

czemu towarzyszy wysyanie promieniowania jdrowego (alfa, beta i gamma). Promieniowanie

naturalne cechuje cakowita niezaleno od zmian warunkw zewntrznych jak: cinienie,
owietlenie, temperatura. Promieniowani wszystkich cia promieniotwrczych wykazuje dziaanie
chemiczne, zaczernia klisze fotograficzne, wywouje jonizacje gazw, wzbudza wiecenie
fluorenscencyjne. Promieniowaniu temu towarzyszy wydzielanie energii.
Prawo rozpadu promieniotwrczego- mwi e ilo atomw pierwiastka promieniotwrczego
ulegajcych rozpadowi w kadej chwili jest wprost proporcjonalna do aktualnej liczby atomw.
dN/dt= - *N dN/dt- szybko rozpadw, - staa rozpadu, N- aktualna liczba atomw. Jeeli N0
oznacza pocztkow ilo atomw, wtedy rozwizaniem rwnania jest wzr: N=N0*e - *t N- aktualna
ilo atomw, t- czas rozpadu, e- podstawa logarytmu naturalnego= 2,71.
Okres prozpadu(czas poowicznego rozpadu)T 1/2- jest to czas w ktrym poowa jder pierwiastka
promieniotwrczego w prbce si rozpadnie. Jest on uywany jako wskanik szybkoci rozpadw.
Rwnowaga promieniotwrcza- podczas rozpadu promieniotwrczego czsto zdarza si, e
powstajcy nowy izotop jest rwnie promieniotwrczy. Gdy proces ten powtarza si wielokrotnie
prowadzi to do powstania szeregw promieniotwrczych. Wystpuj trzy gwne naturalne szeregi:
uranowo-radowy, aktynowy, torowy. Kady z wymienionych szeregw koczy si stabilnym
izotopem oowiu. Jeeli szybko rozpadu radionuklidu pochodnego jest rwna szybkoci rozpadu
radionuklidu pierwotnego to wystpuje- rwnowaga promieniotwrcza 1*N 1= 2 *N 2 gdzie 1/ 2
-staa rozpadu, N 1- ilo jder radionuklidu pierwotnego, N 2 ilo radionuklidu pochodnego.
Oznacza to e w stanie rwnowagi promieniotwrczej ilo atomw szybciej rozpadajcego si
nuklidu jest mniejsza ni rozpadajcego si wolniej.
Aktywno i jej pomiar-liczb rozpadw zachodzcych w prbce w jednostce czasu(dN/dt)
Nazywamy aktywnoci (A) danej prbki materiau radioaktywnego. Zaley ona od iloci atomw w
prbce(N) oraz staej rozpadu(). A=dN/dt= *N. Jednostk w ukadzie Si jest bekerel- Bq,
jednostk z poza ukadu Si jest Curie, 1Ci=3,7*10 10 Bq
Dawka ekspozycyjna(X)-jest miar zdolnoci jonizacyjnej powietrza przez promieniowanie.
Okrela ona stosunek sumy adunkw elektrycznych(Q) wszystkich jonw jednego znaku
wytwarzanych w objtoci powietrza o masie (m) do masy(m) w warunkach, gdy wszystkie
uwalniane pod wpywem promieniowania elektrony zostan zatrzymane. X=Q/m. Jednostk jest
1kolumb/kilogram(1C kg-1)
Dawka pochonita(D)- wyraa ilo energi(E) promieniowania jonizujcego przekazan
Jednostce masy(m) napromieniowanej materii. D=E/m. 1 grej( 1 Gy=1J kg-1)
Rwnowanik dawki-(H)- okrela jakiej dawce pochonitej promieniowania jest rwnowana
pod wzgldem skutkw biologicznych dawka pochonita(D) dowolnego rodzaju promieniowania.
H=D*Q Q- wspczynnik promieniowania, 1 siwert(1Sv=1J kg-1).
Dawka rwnowana(dla danego narzdu lub tkanki)- oznacza dawk pochonit w tkance lub
narzdzie wyznaczon z uwzgldnieniem rodzaju i energii promieniowania jonizujcego. Ht=Dt *Q
[Sv]
Dawka efektywna (skuteczna)- efektywny rwnowanik dawki, oznacza sum dawek
rwnowanych pochodzcych od zewntrznego i wewntrznego naraenia wyznaczon z
uwzgdnieniem odpowiednich wspczynnikw wagowych narzdw lub tkanek, obrazujc
naraenie caego ciaa. Hef= Ht*wt [Sv] wt- wspczynnik wagowy.
Dawka graniczna- oznacza warto dawki promieniowania jonizujcego, wyraona jako dawka
skuteczna lub rwnowana, ktrej nie wolno przekroczy. Dla grup osb naraonych zawodowo
roczna dawka wynosi 20mSv. Dawki graniczne nie obejmuj narazenia na promieniowanie naturalne.
Moc dawki- wyraa si jako stosunek przyrostu dawki do czasu, w ktrym ten przyrost nastpi.
Wyraa si wzorem: D= d/t
Promieniowanie gamma- jest fal elektromagnetyczn o krtkiej dugoci i naturze podobnej do
wiata lub fal radiowych. Powstaje w jdrze atomowym i na og towarzyszy emisji z jdra
czsteczek alfa i beta. Nie odchyla si w polu elektrycznym i magnetycznym. Widmo energetyczne
promieniowania gamma jest liniowe. Zdolno promieni gamma do jonizowania orodka, przez ktry
przechodz, jest znacznie mniejsza ni czsteczek alfa i beta, dziki temu odznacza si ono du
przenikliwoci.
Efekt fotoelektryczny-jest procesem, w ktrym foton uderzajc w zwizany z atomem elektron,
powoduje jego wybicie. Foton jest pochaniany, a energia kinetyczna elektronu Ee rwna jest rnicy
fotonu hv i energi elektronu Ew Ee= hv- Ew . po zajciu zjawiska na powoce wewn. Atom pozostaje
w stanie wzbudzenia z powodu wolnego miejsca na orbicie po wybitym elektronie i przechodzi do
stanu podstawowego przez przeniesienie elektronu z wyszej powoki.
Zjawisko Comptona (rozpraszanie komptonowskie)- podczas niesprystego rozpraszania
komptonowskiego foton zderza si z elektronem swobodnym lub sabo zwizanym przekazujc mu
cz energii i ulega rozproszeniu w innym kierunku. Rozpraszanie na elektronach zwizanych z
atomem nie zajdzie, dopki przekazana energia nie przekroczy energii wizania.
Kreacja par-jest procesem w ktrym foton dziaajc na kulombowskie pole jdra atomowego, staje
si rdem powstania pary czstek elektron- pozyton. Potrzebna do tego minimalna energia fotonu
wynosi 1,022MeV=2mec2. Ee+Ep=hv+2mec2. Ep, Ee - energia kinetyczna elektronu i pozytonu. Hvenergia fotonu, 2mec2- rwnowanik energetyczny masy elektronu i pozytonu.Kreacja par moe
rwnie zachodzi w kolumbowskim polu elektronu, efektem tego zjawiskaS trzy poruszajce si
czstki: utworzona para elektron- pozyton i elektron macierzysty.
Wspczynnik osabienia dla promieni gamma- jest odniesiony do liczby kwantw usunitych z
wizki na drodz pochonicia lub rozproszenia. Cakowity wspczynnik osabienia jest sum trzech
czstkowych wspczynnikw wynikajcych z zachodzcych trzech procesw: fotoefektu, efektu
Comptona i kreacji par.
Prawo osabienia-spadek natenia promieniowania(dI) w orodku materialnym jest wprost
proporcjonalny do natenia promieniowania(I) drogi przebytej przez promieniowanie w tym
orodku (dx), zaley rwnie od wspczynnika osabienia(). dI=-I**dx. Prawo rozpadu: I= I0*e -*x
gdzie: I natenie prom. Po przejciu przez absorbent, I0-natzenie promieniowania padajcego, epodstawa logarytmu naturalnego ,- liniowy wspczynnik osabienia, x-grubo absorbenta.
=ln*I o/I /x
Zastosowanie promieniowania gamma- promieniowanie to ma szerokie zastosowanie w medycynie
w izotopowych badaniach diagnostycznych i w terapii. Metody diagnostyczne, wykorzystujce
promieniowanie elektromagnetyczne moemy podzieli na badania: czynnociowa, topograficzne i
radioimmunologiczne. Badania: czynnociowe okrelaj dynamik danego narzdu, topograficzne
obrazuje wygld i uoenie narzdu oraz rozmieszczenie w nim nuklidu.
Pomiar promieniowania gamma- suy do tego licznik scyntylacyjny, mierzymy to, umieszczamy
rdo promieniowania gamma w detektorze, mierzymy czstoc zlicze pochodzcych od rda nie
przesonitego w czasie 1 min, wyznaczamy iloc impulsw pochodzcych od rda przesonitego,
zwikszajc iloc krk absorcyjnych w kolejnych pomiarach.
Promieniowanie alfa jest to strumie czsteczek alfa czyli jder atomw helu skadajcych si z
dwch neutronw i dwch protonw. Promienie te charakteryzuj si ma przenikliwoci, maj
stosunkowo niewielk prdko i du gstoc jonizacji, szybko trac sw energi i maj bardzo may
zasig. Dziki duej energii silnie jonizuj orodek i s zdolne do wzbudzania luminescencji i do
zaczerniania emulsji fotograficznych. Pod wpywem pola magnetycznego i elektrycznego czstki alfa
s odchylane do swojego pierwotnego kierunku. S 20 razy bardziej niebezpieczne przy
napromieniowaniu wewntrznym ni promieniowanie beta, gamma i X.
Promieniowanie beta- powstaje w wyniku przemian zachodzcych w jdrach atomw jako strumie
szybkich elektronw- jego przenikalnoc jest wiksza, za zdolno do jonizowania materii jest
mniejsza ni promieniowania alfa. Przy napromieniowaniu wewntrznym s bardziej grone ni
promieniowanie gamma. Pod wpywem pola elektrycznego lub magnetycznego s przypieszane lub
odchylane od swojego pierwotnego kierunku.
Wychwyt K- to przemiana w jdrze protonu w neutron, ktrej towarzyszy zniknicie jednego
elektronu z najbliszej jdru powoki elektronowej . Proton przeksztacajc si w neutron
wychwytuje elektron z powoki K, towarzyszy temu emisja neutrina, a powstajce nowe jdro jest w
stanie wzbudzonym i przechodzi do stanu podstawowego wysyajc promieniowanie gamma.
LET-jest to ilo energii traconej przez czstke(kwant) na jednostk drogi przebytej przez ni w
danym orodku. Na poszczeglnych odcinkach przebytej przez czsteczke drogi warto LET s
rne najczciej odnosi si do pocztkowej czci toru. LET=E/x LET- liniowe przekazywanie
energi[keV/m] , E- energia tracona na jonizacj[keV] , x- droga przebyta przez czsteczk[m]
Scyntylacyjna metoda detekcji promieniowania- w liczniku scyntylacyjnym promieniowanie
jonizujce dziaajc na scyntylator wytwarza bysk wiata(foton) proporcjonalny do zdeponowanej
w krysztale energii, ktry jest przeksztacony w impuls elektryczny przez urzdzenie zwane
fotopowielaczem. Fotopowielacz zawiera: fotokatod zamieniajc fotony w elektrony, dynody
pomnaajce uderzajce w nie elektrony i anod. Po wyjciu z anody impuls jest wzmacniany
nastpnie analizowany w analizatorze amplitudy i wywietlany na ekranie wywietlacza.
Wzmocnione impulsy dochodz do dyskryminatora ktry eliminuje impulsy o amplitudach
mniejszych od poziomu zwanego poziomem dyskryminacji. Stosujc dwa dyskryminatory o rnych
progach dyskryminacji moemy stworzy kana pomiarowy w ktrym zaliczane bd impulsy nie
przekraczajce dolnego i grnego progu dyskryminacji. Pomiary te nazywamy spektrometrycznymi.
Przy uyciu
spektrometru scyntylacyjnego mona jednoczenie bada substancje promieniotwrcze skadajce si
z rnych pierwiastkw radioaktywnych, emitujcych czstki o energiach mieszczcych si w
rnych przedziaach energetycznych.
Jonizacyjna metoda detekcji promieniowania- detektor gazowy skada si z cylindra
wypenionego gazem z drucikiem lub prtem umieszczonym osiowo wewntrz stanowicym
dodatnio spolaryzowan anod oraz otaczajcej go rury bdcej ujemnie naadowan katod.
Promienie jonizujce wpadajc do cylindra pomidzy obydwie elektrody, jonizuje napotkane
czsteczki gazu wypeniajcego licznik, produkujc dodatnie i ujemne jony oraz wolne elektrony.
Jeli z zasilacza przyoone jest do obu elektrod napicie, wtedy jony dodatnie bd wdrowa w
kierunku katody, a elektrony i jony ujemne w kierunku anody. Ta wdrwka powoduje przepyw
prdu elektrycznego pomidzy elektrodami, ktry moe by wzmacniany w wzmacniaczu,
analizowany w analizatorze amplitudy i wywietlany na ekranie wywietlacza licznika.
Pprzewodnikowa metoda detekcji promieniowania- Liczniki pprzewodnikowe posiadaj
struktur diody pprzewodnikowej typu PIN. Skada si ona z trzech warstw- pprzewodnika typu
p, obszaru o przewodnictwie samoistnym i pprzewodnika typu n. Obszar pprzewodnictwa
samoistnego tworzy si midzy warstw p i n po podczeniu napicia w kierunku zaporowym do
obu biegunw diody, nastpuje wtedy przemieszczanie si nonikw adunku do odpowiednich
elektrod i w konsekwencji wastwa midzy nimi nie posiada wolnych nonikw prdu. Gdy
promieniowanie wpada do tego obszaru, przekazujc energie uwalnia nowe noniki adunku ktre
przemieszczaj si do odpowiednich elektrod. Zebrany w ten sposb adunek jest wzmacniany w
przedwzmacniaczu i zamieniany na impuls napiciowy o amplitudzie proporcjonalnej do energii
promieniowania.