Forum Politologiczne Tom 8

INP UWM Olsztyn

2008

Adrian Popis-Benesz

STOSUNKI HANDLOWE POMIDZY

CHISK REPUBLIK LUDOW
A STANAMI ZJEDNOCZONYMI
(19792006)*
CHINAUNITED STATES OF AMERICA
TRADE RELATIONS (19792006)
Relacje handlowe pomidzy USA a Chinami datuj si praktycznie od pocztku niepodlegoci Stanw Zjednoczonych i rozpoczy
si od tzw. handlu star porcelan (Old China Trade).
Od drugiej poowy XIX wieku USA interesuj si Chinami, jednake swoje centralne zainteresowanie w Azji Wschodniej opieray
na ekspansji na Filipinach. Nastawienie takie zmienio si w wyniku imperialnej polityki Japonii w latach 20. i 30. XX wieku, gdy
Chiny zaczy by postrzegane jako potencjalny, gwny sojusznik
USA oraz przeciwwaga dla japoskiej ekspansji w tym regionie
i byy kandydatem na gwnego alianta w czasie i po drugiej wojnie
wiatowej.
Skomplikowana sytuacja polityczna po przejciu wadzy na kontynencie chiskim przez komunistw, sytuacja wok Tajwanu oraz
okres zimnej wojny powodoway faktyczne zamroenie stosunkw
chisko-amerykaskich. Dopiero polityczne otwarcie USA na ChRL
* Artyku przygotowany pod kierunkiem prof. dr. hab. J. Rowiskiego.

406

Adrian Popis-Benesz

na przeomie lat 60. i 70. jak i wprowadzenie liberalniejszych rozwiza ekonomicznych przez nowe kierownictwo chiskie pod przywdztwem Deng Xiaopinga (Teng Siaoping) wyksztacio warunki
konieczne dla odbudowy stosunkw handlowych pomidzy obydwoma krajami.
W niniejszym opracowaniu koncentrujemy si na rozwoju stosunkw handlowych USA-Chiny w okresie lat 90. XX wieku, jak
i pierwszych latach XXI wieku z pewnymi przemyleniami dotyczcymi prognozy do roku 2020.
Praca przedstawia rwnie jak rozpad ZSRR i generalnie zmiany w Europie rodkowo-Wschodniej spowodoway przesunicie akcentw na stosunki handlowe z innymi krajami, a poczynajc od
roku 2001, tj. wejcia ChRL do WTO (wiatowa Organizacja Handlu) gwnie ich ukierunkowanie na wymiar globalny, w tym rozwj
wsppracy z Uni Europejsk i USA.
Co byo powodem tak gwatownego ich rozwoju? W czym ley
gwna wzajemna atrakcyjno; rynku USA dla Chin i w nieco
mniejszej skali rynku chiskiego dla USA.
Naley przypuszcza, e w roku 2020 Chiny stan si praktycznie jedynym krajem, ktry bdzie mg stawi czoo wyzwaniom
pyncym z USA, chociaby na polu handlowym, czy oglniej mwic gospodarczym.

Krtka historia stosunkw handlowych

Chin i USA w latach 19771992
Otwarcie polityczne USA na ChRL i stopniowa normalizacja
oficjalnych stosunkw, pocztkowo quasi-dyplomatycznych poprzez
ustanowienie w latach 19731978 w obydwu stolicach tzw. Misji
cznikowych, a od 1 stycznia 1979 roku ambasad w Pekinie
i Waszyngtonie, byo najwaniejszym impulsem do otwarcia si rynkw obydwu krajw na wzajemn wymian handlow i oglniej

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

407

wspprac gospodarcz. Z drugiej strony rozpoczcie na pocztku

1980 roku dziaalnoci w Chinach tzw. specjalnych stref ekonomicznych: Xiamen, Shenzhen, Zhouhai, Shantou, do ktrych w roku 1984
doczyy podobne strefy rozwojowe w 10 rnych miastach wschodniego wybrzea plus Pudong/ Szanghaj, jak rwnie caa prowincjawyspa Hainan, dawao nadziej na rynkowe podejcie do problemw
ekonomicznych po okresie gospodarki planowanej i rewolucji kulturalnej. Ekipa Deng Xiaopinga wprowadzia na wsi chiskiej dekolektywizacj rolnictwa pocztkowo poprzez system 30-letniej dzierawy ziemi uprawnej i zezwalajc rolnikom na wolny obrt podami
rolnymi. Dao to impuls dla osignicia wyszej produktywnoci
w rolnictwie i gospodarce ywnociowej, ale z drugiej strony wielu
mieszkacw wsi zostao niejako pozbawionych pracy i byo zmuszonych emigrowa do miast wschodniego wybrzea w celu poszukiwania pracy i rodkw do ycia.
Wanie ludno wiejska bya praktycznie motorem pierwszego
skoku rozwojowego Chin w okresie lat 80. XX wieku. Z jednej strony
swoim wysikiem zacza zapewnia samowystarczalno ywnociow prawie dla caego kraju, wykorzystujc naturalne rezerwy tkwice
w chiskim rolnictwie, a polegajce na wielowiekowej tradycji
i umiejtnociach w maksymalnym wykorzystaniu ziemi, warunkw
lokalnych, czy wreszcie zwykej pracowitoci. Z drugiej nadwyki
siy roboczej, ktre ujawniy si na wsi chiskiej w wyniku przeobrae, zaczy masowo przemieszcza si na wielkie budowy i do
fabryk w miastach specjalnych stref ekonomicznych, gdzie zapewniay niskie koszty robocizny. Pace tzw. migrant workers robotnikw sezonowych do dzisiaj s bardzo niskie, a ich pracodawcy nie
pac ubezpiecze emerytalnych i zdrowotnych.
W okresie wojny koreaskiej (19501953) i do koca lat pidziesitych gwnym partnerem gospodarczym i handlowym ChRL
by ZSRR. Nastpnie w latach szedziesitych byy to inne kraje
socjalistyczne i kraje afrykaskie. Ju jednak od poowy lat 60.,
a szczeglnie 70. z przyczyn politycznych (konflikt z ZSRR), wraz

408

Adrian Popis-Benesz

z koniecznoci zapewnienia dopywu nowoczesnych technologii, gwnie w dziedzinach gospodarki zwizanych z szeroko pojtym kompleksem obronnym wystpia potrzeba wsppracy z odwiecznym
wrogiem Japoni, krajami Zachodu, gwnie Europ i Kanad, czy
wreszcie od poowy lat 80. Kore Poudniow (ROK-Republic of Korea). Wprowadzany przez Chiny rozwj technologii nuklearnych
i rakietowych, polegajcy pocztkowo na wsppracy z ZSRR, wobec
datujcej si od pocztku lat szedziesitych wzajemnej niechci,
uleg zdecydowanemu zahamowaniu. ChRL zacza nawizywa
w latach 80. XX wieku wspprac w tej dziedzinie z nieoczekiwanymi partnerami takimi jak Izrael, czy Republik Poudniowej Afryki, ktra w tamtym okresie cigle uznawaa Republik Chisk na
Tajwanie.
Jednake wyzwania, ktre zaczy si pojawia przed gospodarka chisk lat osiemdziesitych, wymagay zupenie innego poziomu
wsppracy z zagranicznymi partnerami gospodarczymi. Naturalnym kierunkiem wydawaa si by gospodarka japoska, ktra posiadaa wystarczajco rozwinite technologie, a ktrej rwnie zaczynao brakowa rk do pracy w gaziach przemysu opartych na
montau wyrobw gotowych z czci wyprodukowanych gdzie indziej. W tamtych latach jednake pene otwarcie na Japoni byo dla
ChRL praktycznie niewyobraalne. I wanie w tym okresie gospodarka chiska zaczyna znacznie szerzej wykorzystywa porednictwo Hong Kongu i Singapuru. Hong Kong, wwczas jeszcze kolonia
brytyjska, ale z 95% ludnoci chiskiej, sta si jak gdyby pomostem
pomidzy kapitalistyczn gospodark wiatow, a gospodark ChRL.
Singapur ze swoim potencjaem przemysowym, olbrzymim portem
tranzytowym, ale przede wszystkim doskonale rozwinitymi usugami finansowymi by bardzo oczekiwanym partnerem w reorganizacji
i modernizacji gospodarki ChRL. W obydwu przypadkach kluczowym
czynnikiem byo uywanie jzyka chiskiego na rwni z angielskim
przez firmy i biznesmenw z tych dwch miast-pastw oraz fakt, i
chodzio o dominujc rol ludnoci chiskiej.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

409

Wane spostrzeenie z tamtego okresu, to jak gdyby symboliczny podzia pomidzy gospodark Chin Wschodnich, a gospodark
Zachodu i Pnocy. Ta pierwsza zacza gwatownie nabiera tendencji rynkowych, ta druga pozostawaa w sferze gbokiej gospodarki
socjalistycznej. Zreszt symptomy takiego podziau widoczne s do
dzisiaj. Pnoc i Zachd to cigle wielkie pastwowe przedsibiorstwa z brany stalowej, metalowej, energetycznej czy grnictwo. Poudnie i Wschd to przemys przetwrczy, wkienniczy, odzieowy,
nowe technologie itp.
USA zaczy by obecne w gospodarce chiskiej po roku 1977
z dwch powodw. Obydwa byy zwizane z szeroko rozumianym
rolnictwem i gospodark ywnociow. Po pierwsze Chiny cigle
importoway znaczne iloci zb, szczeglnie pszenicy i soji z USA.
Po drugie rozwj i intensyfikacja upraw w chiskim rolnictwie zaczy wymaga stosowania coraz wikszej iloci nawozw mineralnych. W tej wanie dziedzinie rozpocza si wieloletnia wsppraca
handlowa pomidzy Chinami a USA. USA eksportoway zboe bezporednio przez swoje wasne firmy, ktrym rzd USA udziela
gwarancji, byy to wic niejako transakcje midzyrzdowe. Wydatnie pomoga w tym ustawa z okresu administracji prezydenta Cartera tzw. Agriculture Trade Act z 1978 roku1. Okrelaa one wielko
subsydiw federalnych paconych firmom handlowym przy eksporcie
zb, a za ich porednictwem farmerom. Nawozy mineralne, szczeglnie mocznik i nawozy fosforowe byy eksportowane przy pomocy
midzynarodowych firm handlowych (traderskich np. Transammonia, Arcadian, Marc Rich), w ktrych czsto znaczcy udzia ma
kapita amerykaski. Wanie na bazie obrotu nawozami mineralnymi powstay pierwsze, due, bezporednie inwestycje amerykaskie.
Byy to zakady nawozowe w prowincji Jilin, a take na licencji Du
Pont zakady petrochemiczne produkujce, jako wyrb finalny, m.in.
opakowania do nawozw sztucznych2.
1 http://www.agriculture.senate.gov/Legislation/Compolation/AgTrade/
acta27, 23.01.2004 (18.04.2006)
2 http:// www.china.org.cn./english/government/90791.htm (20.04.2006)

410

Adrian Popis-Benesz

Pozostaje pytanie w jaki sposb Chiny reguloway zobowizania

wobec swoich amerykaskich kontrahentw? Po pierwsze koncerny
amerykaskie przy pomocy filii swoich firm w Hong Kongu, Singapurze, a pniej na Tajwanie zaczy przenosi cz ich prostej
produkcji do specjalnych stref ekonomicznych w ChRL. Byy
to przewanie nieskomplikowane wyroby przemysowe, jak przysowiowe zapalniczki czy latarki, sprzedawane pniej w sieciach
amerykaskich supermarketw. Po drugie zadziaaa wielka gospodarka pastwowa z terenw prowincji pnocno-wschodnich. Znacznie wzrs eksport prostych wyrobw stalowych, koksu metalurgicznego, czy wywz przez port Dalian surowej ropy naftowej
z pl Daqing.
Tak rozwijajcy si poziom wzajemnych obrotw, ktre w roku
1988 osigny zbilansowany poziom ok. 30 mld wczesnych dolarw3, zosta zatrzymany przez wydarzenia na placu Tiananmen
w dniu 4 czerwca 1989 roku. USA ograniczyy swoj reprezentacj
dyplomatyczn, cznie z zamkniciem przedstawicielstwa handlowego w Pekinie, ktre ponownie otwarto dopiero w 2001 roku.
Spadkowa tendencja w handlu i utrzymywanie si amerykasko-chiskich obrotw tylko przy pomocy firm multi-narodowych,
oraz poprzez filie firm amerykaskich z Hong Kongu i Singapuru
trwaa a do roku 1992. Wtedy nastpi pewien znaczcy, ale chyba
oczekiwany przeom.

Wpyw rozpadu ZSRR

na polityk handlow ChRL
Poczynajc od roku 1989, jedni z gwnych partnerw handlowych Chin, czyli dawne kraje socjalistyczne Europy rodkowoWschodniej, zaczynaj zmienia swoje gospodarki. Upadaj w tych
3 Dane Centralnego Urzdu Celnego ChRL za rok 1988http://www.english.customs.gov/Portals/088/1988 %20 China20%customs.doc.(20.04.2006)

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

411

krajach wielkie centrale handlu zagranicznego, ktre byy dotychczas jednymi partnerami handlowymi Chin. Zostaj przerwane istniejce poczenia kooperacyjne, a nowe firmy prywatne jeszcze nie
znalazy swego miejsca na chiskim rynku. To samo jeszcze w wikszym stopniu zaczo dotyczy gospodarek pastw powstaych na
gruzach ZSRR.
Rozpad Zwizku Radzieckiego w grudniu 1991 stworzy cakowicie nowe warunki wsppracy pomidzy Chinami, a ich pnocnym ssiadem. Upadek powiza gospodarczych pomidzy niepodlegymi pastwami powstaymi na bazie byych republik radzieckich,
a central w Moskwie, tj. byymi tzw. centralami handlu zagranicznego, zaowocowa drastycznym spadkiem sprzeday towarw z terytorium b. ZSRR na rynku chiskim.
Z drugiej strony rynek po-radziecki by gotw wchon kad
ilo wyrobw chiskiego przemysu wkienniczego, elektrycznego
czy elektronicznego z nowo powstaych fabryk i fabryczek Wschodu
i Poudnia Chin, ale pojawi si gwny problem-patnoci. Rosyjscy,
nowi, prywatni odbiorcy nie dysponowali odpowiednim zapleczem
finansowym, aby mc dokonywa realnych transakcji.
Gwny rosyjski atut, czyli przemysy: energetyczny, metalurgiczny czy stalowy, byy wanie w trakcie przeobrae prywatyzacyjnych, a takie koncerny jak ukoil, Jukos, Sibnieft, RusAl, Siewier Stal czy MMK byy dopiero budowane. Wolumenowi obrotw
nie sprzyjay zreszt niskie w tym okresie ceny na rop, gaz, oraz
wyroby stalowe bd aluminiowe. Poza tym infrastruktura transportowa pomidzy Rosj, a Chinami bya znaczco niewystarczajca
dla przewozu towarw masowych jak: ropa naftowa, rudy metali,
czy tarcica. Na granicy Federacji Rosyjskiej i Chin funkcjonowao
tylko jedno przejcie kolejowe Zabajkalsk-Manzhuli. Nie byo adnych rurocigw naftowych czy gazowych itp.
W wolne miejsce, jako pewnego rodzaju porednicy finansowi,
zaczy wchodzi niejasnego pochodzenia firmy amerykaskie, szwajcarskie czy cypryjskie, ktre zabezpieczay finansowo transakcje

Adrian Popis-Benesz

412

pomidzy Rosj, a Chinami szczeglnie przy obrocie towarami masowymi. Firmy te byy dziwnego rodzaju konglomeratami na poziomie zarzdzania, w ktrych wspdziaali menaderowie amerykascy, jednake chiskiego i rosyjskiego pochodzenia. (np. Vitol, Glencore, Phibro, czy znana w Polsce J&S itp.). Wraz z rozwojem obrotw handlowych z Chinami wiodc rol zaczy odgrywa wielkie
podmioty multi-narodowe powstae na bazie firm handlowych znane
w USA jako Multi-Nationals czy Sogo Shoshu w Japonii4.

Nowe kierunki wsppracy gospodarczej

ChRL z USA
Pocztkowe zabezpieczanie przez firmy amerykaskie transakcji pomidzy Chinami a Rosj w obrotach towarami masowymi, tzw.
commodities, przerodzio si w wymian handlow na zupenie innym poziomie. Wspomniane wyej Multi-Nationals (np. General
Electric Aviation, Ford Motor Investment itp.) czy Sogo Shoshu
(Mitsui, Marubeni, Itochu itp.) przeksztaciy zwyk wymian handlow z Chinami w inny, bardziej kompleksowy rodzaj stosunkw
gospodarczych. Firmy multi-narodowe rozpoczy na bazie wymiany
handlowej bezporednie inwestycje zagraniczne (Foreign Direct Investments FDI) w gospodark chisk, pocztkowo w specjalnych
strefach ekonomicznych, a stopniowo w regionach i gaziach gospodarki, gdzie inwestycje zagraniczne byy moliwe wg rozporzdze
wadz chiskich.
W roku 1992 dwustronna wymiana handlowa pomidzy obydwoma krajami, tj. ChRL a USA, wynosia ok. 33 mld dolarw USA,
a wic bya na poziomie roku 1988, ale do roku 2005 wzrosa do
ponad 230 mld USD, za rok 2006 zakoczy si bilansem wzajemnych obrotw na poziomie 262,7 mld USD5, przy nadwyce eksportu
4

J. H. Dunning, The Globalization of Business, Routledge, London 1992, s. 15.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

413

chiskiego za rok 2006 na poziomie 144,3 mld USD. Cakowity,

skumulowany deficyt handlowy pomidzy USA, a Chinami na koniec roku 2005 wynis okoo 350 mld USD6, co jest najwiksz
liczb spord wszystkich krajw wiata, a wic Chiny zajy w tym
kontekcie miejsce Japonii. Bezporednie inwestycje amerykaskie
(FDI) w Chinach wyniosy ponad 48 mld dolarw na koniec roku
2003 z caej liczby 61 miliardw USD, ktre napyny z caego
wiata do Chin7 . Dziaa w tym kraju ok. 20 000 firm z udziaem
kapitau amerykaskiego (joint venture), bd bdcych w peni
wasnoci podmiotw amerykaskich, w tym 100 wielkich koncernw multi-narodowych majcych swe gwne siedziby w USA8.
Co spowodowao taki gwatowny wzrost? Poczynajc od roku
1992 firmy amerykaskie, ale rwnie rzd USA, szczeglnie za
czasw prezydentury B.Clintona zaczy oddziela interesy gospodarcze od stosunkw politycznych. Istniejce kontrowersje wok
oceny wydarze na placu Tiananmen, statusu Tybetu i Tajwanu czy
praw czowieka w ChRL przestay rzutowa na poziom wymiany
handlowej.
Wielkie firmy takie jak Nike, czy Wal-Mart zaczy przenosi
produkcj z krajw Ameryki aciskiej, czy innych azjatyckich krajw rozwijajcych si do Chin. Atutem bya tania sia robocza, stabilno polityczna, brak zagroenia terroryzmem politycznym czy
zwykym kryminalnym. Wanym czynnikiem bya stabilizacja walutowa; yuan a do roku 2005 by na staym poziomie ok. 8,3 yuanw
do dolara USA z pasmem waha w granicach 0.2% do max.0,3%
5 Dane za rok 1992 Gwny Urzd Celny ChRL, http://english.customs.gov/
Portals/092/1992 20%China%20customs.doc, za lata 2005/06 za Narodowym
Biurem Statystycznym Chin (Statistical Communique) www.stats.gov.cn/tjsj/
ndsj/2005/index.htm i www. stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2006/index.htm. (12.03.2007)
6 Ding Gang, What Wrong with U.S. China Trade, Global Times,
11.10.2005.
7 www.china.org.cn/e-company/04-01-20/Page 04001.htm. (12.03.2007).
8 Dane za 7th Annual U.S. China Trade Conference Nov. 9-10.2006,
www.usccc.org/newhome/conference_material10.asp.(12.03.2007).

Adrian Popis-Benesz

414

i to dopiero od roku 2000. Taka dziaalno wadz chiskich wskazuje

na olbrzymie zorientowanie gospodarki na dziaalno eksportow.
Proeksportowe nastawienie gospodarki chiskiej rodzio niejednokrotnie pewne napicia w stosunkach z USA i mae wojny handlowe. Wadze federalne czstokro wprowadzay ca antydumpingowe na towary chiskie, szczeglnie te z zakresu przemysu stalowego, chemicznego czy mechanicznego. A wic z tych gazi, gdzie
starano si ochroni miejsca pracy w Ameryce. Anegdotycznie mona powiedzie, e George W. Bush junior obiecujc ochron przemysu stalowego przed nieuczciw konkurencj chisk mia nadziej
wygra wybory w przemysowych stanach Ohio i Pensylwania
w roku 2000 (wygra tylko w Ohio).

Rola eksportu w strategii rozwoju

gospodarczego Chin
W roku 2005 chiska wymiana zagraniczna wyniosa 1,42 biliona USD, czyli 62 % chiskiego PKB wynoszcego 2,27 biliona USD,
a za rok 2006 obroty te stanowiy 1,7067 biliona USD, tj. ponad 70%
tego PKB wynoszcego 2,438 biliona USD. Nadwyka eksportu na
importem wyniosa w roku 2005 102,3 miliarda USD, w tyme
praktycznie caa ta nadwyka akumuluje si w obrotach z USA,
prawie 100 miliardw po stronie chiskiej. Dane za rok 2006 dotyczce nadwyki chiskiego eksportu wskazuj na warto 177,6
mld USD, z tym e nadwyka w wymianie z USA wyniosa ju
144,3 mld USD9.
Jeszcze ciekawszy jest wynik dotyczcy udziau wymiany zagranicznej w wartoci chiskiego PKB (GDP) per capita. Przy wielkoci
PKB 1.735 USD na gow mieszkaca, na koniec 2005 roku wolumen obrotw handlu zagranicznego wynosi 1.087 USD, a wic 62,7%
9

Dane za Narodowym Biurem Statystycznym Chin, op. cit.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

415

caoci PKB per capita. Czyli odejmujc przychody z handlu zagranicznego na gow mieszkaca przypada tylko 176 centw na dzie
produktu wytworzonego na uytek wewntrzny10.
Jednoczenie biorc pod uwag rosnce nierwnoci w dochodach pomidzy miastem, a wsi, a take pomidzy poszczeglnymi
grupami spoecznymi naley stwierdzi, e zaleno gospodarki
chiskiej od handlu zagranicznego jest jeszcze wysza w odczuciu
spoecznym. Liczby mwice o prawie dwucyfrowym, a przynajmniej
bliskim 10% wzrocie PKB prawie kadego roku, nie odzwierciedlaj
caego problemu kompleksowoci stosunkw handlowych, a szerzej
gospodarczych pomidzy Chinami i USA.
Poczynajc od roku 1995 wielkie amerykaskie koncerny multinarodowe zaczynaj przenosi cae linie produkcyjne w przemyle
montaowym, czy tekstylnym do Chin. Jednake, co ciekawe, wyroby z chiskich filii tylko w ok. 30% trafiaj na rynek amerykaski,
reszta do innych krajw rozwinitych, jak Unia Europejska, Hong
Kong i Japonia lub do krajw takich jak Rosja, Australia czy kraje
ASEAN, gdzie s istotnym czynnikiem w wyrwnywaniu bilansu
handlowego. Te ostatnie kraje s bowiem bardzo wanymi partnerami Chin w dostawach surowcw energetycznych, czy rudy elaza,
gdzie nierwnowaga jest szczeglnie wysoka ze wzgldu na obecn
sta tendencj wysokich cen ropy naftowej czy metali strategicznych (mied, nikiel).
Stany Zjednoczone bdc praktycznie obok Hong Kongu jedynym, wielkim, dostarczycielem nadwyki handlowej, (co ciekawe
w pierwszej pitce dostarczycieli chiskiej nadwyki obrotw jest
Polska), s przedmiotem specjalnych zabiegw ze strony wadz
w Pekinie, jak i chiskich przedsibiorcw.

10 H. C. K. Liu, The Wages of Neo-Liberalism Part 2: The US-China trade

imbalance, Asia Times, Greater China, 31.03. 2006.

Adrian Popis-Benesz

416

Rosncy deficyt handlowy USA w stosunkach

z ChRL jeden z gwnych przedmiotw sporu
Przewaga nadwyki handlowej po stronie Chin, ktra w roku
2005 wyniosa 102 mld USD, za w roku 2006 wzrosa do 177,5 mld
USD i wynika z szeregu rnorodnych przesanek11.
Wikszo chiskiego eksportu do USA to towary powszechnego
uytku sprzedawane w sieciach amerykaskich super i hiper-marketw. Wyprodukowane zostay one w firmach na terenie Chin ,
ktre s albo joint-venture chisko-amerykaskim, albo wasnoci
kapitau amerykaskiego, albo multi-narodowego z podstawow baz
kapitaow i operacyjn w USA. W kocowym wic rozrachunku ich
dochd netto moe by wytransferowany do Stanw Zjednoczonych.
Drugim wanym aspektem nierwnowagi s problemy z, delikatnie mwic, niewystarczajc ochron praw wasnoci intelektualnej Intellectual Property Rights (IPR) na rynku chiskim.
Dua wic cz oprogramowania komputerowego, filmw, muzyki
na pytach DVD trafia na rynek chiski, ale i rynki ssiednie (np.
Rosja) jako produkty pirackie. Jest to przedmiotem staej krytyki
zarwno wadz federalnych USA, jak i firm amerykaskich. I w poowie kwietnia 2007 r. bya przedmiotem procedury prawnej wszcztej przez administracj federaln przeciwko ChRL przed organami
WTO (wiatowej Organizacji Handlu).
Trzeci aspekt, to dotychczasowa odmowa wadz federalnych,
majca swoje oczywiste uzasadnienie, udzielania zezwole firmom
amerykaskim na eksport do Chin wysoko-zawansowanych i wojskowych technologii. To jak wida na przykadach jednostkowych
umw Microsoftu czy Boeinga znacznie by poprawio bilans wzajemnych obrotw.
Czwarty to odmowa wadz federalnych na przejcia czy fuzje
duych firm amerykaskich przez due, a wic z udziaem kapitau
11

Dane za Narodowym Biurem Statystycznym Chin, op. cit.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

417

pastwowego, firmy chiskie. Nawet w tym przypadku ostatnia

(z poowy 2006 r.) sprzeda czci koncernu IBM chiskiemu producentowi komputerw Lenovo, pokazaa, e takie dziaania niekoniecznie musz przynosi straty na rynku USA, czy amerykaskim
konsumentm12 .
Z drugiej strony chiskie rezerwy walutowe wyniosy na koniec
roku 2005 ponad 800 miliardw dolarw, na koniec roku 2006 osigny poziom 1,066 biliona dolarw USA, by w kwietniu 2007 doj
do 1,216 biliona USD13, co wysuwa ChRL na pierwsze miejsce
w wiecie. Wikszo tych rezerw to amerykaskie obligacje rzdowe zakupione przez chiski bank centralny (PBOC- Peoples Bank
of China)), ale rwnie przez wielkie banki komercyjne (np. BOC,
BOCM, CDB, CCB). Prosty z tego wniosek, e Chiczycy finansuj
bezprzykadnie wielki deficyt budetowy USA.
W argumentacji po stronie chiskiej przedstawia si kilka znaczcych dowodw przemawiajcych na korzy przedstawiania chiskiego eksportu do USA jak pozytywu. Po pierwsze, tasze chiskie
towary pozwalaj utrzymywa w ryzach inflacj w USA. Indeks
towarw konsumpcyjnych nie ronie zbyt gwatownie, co przy gospodarce obcionej tak duymi wydatkami wojskowymi ma niebagatelne znaczenie14.
Po drugie, znaczca cz towarw jest importowana do USA
przez filie amerykaskich firm dziaajce w Hong Kongu czy Makao, a wic znaczca wielko przychodu pozostaje po stronie poza
granicami Chin. A poza tym dochodzi do tego znaczcy zarobek
hurtownika i sprzedawcy detalicznego w Stanach. Typowy przykad:
para damskich butw kosztuje na targach w Ningbo/ prowincja
Zhejiang/ ok. $ 20, ta para butw jest sprzedawana w USA w Wal12 R. Smith & C. Cooper, The US-China disconnect, Asia Times, Greater
China, 26.04.2006.
13 Dane Narodowego Biura Statystycznego Chin, op.cit.
14 N. Baker, U.S. Trade with China; Expectations vs. Reality, Oxford Papers 2006.

Adrian Popis-Benesz

418

Marcie po $ 100, a gdy bdzie sprzedawana na 5 Alei w Nowym

Jorku to cena moe doj nawet do $ 400 dolarw, tylko bdzie
musiaa mie jaki midzynarodowy znak firmowy. A wic re-eksporter z Hong Kongu, amerykaski hurtownik i detalista zarobi
minimum 80% kocowej ceny15.
Eksport wyrobw wysokich technologii nie zmieni znaczco bilansu handlowego, bowiem wedug oceny chiskich ekspertw takiego rodzaju wyroby nie przekrocz 56% w caym wolumenie obrotw. Strona chiska przekonuje, e argument o naraaniu bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych przy tego rodzaju eksporcie nie jest
uprawniony do zastosowania. Chiny wg wadz ChRL nie s dla USA
krajem wrogim, lub chociaby nieprzyjaznym, po 11 wrzenia 2001
roku podtrzymuj wsplny midzynarodowy front walki z terroryzmem, w podtekcie naley rozumie legitymizacj chiskich dziaa przeciwko mniejszoci muzumaskiej na Zachodzie kraju. Jednake dziaania USA w Iraku spotkay si z krytyczn ocen ze
strony ChRL. Argumenty strony amerykaskiej s natury obaw
o moliwoci skopiowania przez stron chisk technologii obronnych czy kosmicznych, ktre miaby niekorzystny wpyw na przyszociow rwnowag si w regionie, albo moe nawet w wymiarze
globalnym biorc pod uwag perspektyw 2030 lat16.
Naley stwierdzi, e pomimo nierwnowagi w bilansie obrotw
pomidzy Uni Europejsk, a Chinami tego typu zastrzeenia wydaj si by mniej istotne, gdy UE , w przeciwiestwie do USA, nie
posiada w tym regionie interesw strategicznych, ktre ma strona
amerykaska biorc pod uwag spraw Tajwanu czy Pwyspu
Koreaskiego.
Nierwnowag we wzajemnych obrotach, ale i perspektywami
na rozwizanie sytuacji, zajmuje si Chisko-Amerykaska Wsplna Komisja ds. Handlu i Wymiany (JCCT Joint Commission on
15
16

H. C. K. Liu, op. cit.

R. Smith & C. Cooper, op. cit.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

419

Cooperation and Trade). Wraz ze wstpieniem ChRL do WTO

w dniu 11 grudnia 2001 roku, czego USA byy zdecydowanym adwokatem, znacznie wzrosa rola tej Komisji. Jej posiedzenia i podpisywanie umw bilateralnych w formach obowizujcych dla WTO,
winno przynie rozwizanie podstawowych, dwustronnych problemw. Wano dziaa tej komisji jak i picioletni okres przynalenoci ChRL do WTO podkrelia bya przedstawiciel handlowy USA
w Pekinie pani Charelne Barshefsky, w czasie panelu zorganizowanego w dniu 12 grudnia 2006 roku przez wydawany w Pekinie
dziennik ekonomiczny Caijin, tu przed pierwszym posiedzeniem
nowego chisko-amerykaskiego ciaa Komisji ds. Strategicznego
Dialogu Gospodarczego (SED Strategic Economic Dialogue).

Stan stosunkw handlowych Chin i USA

w poowie pierwszej dekady XXI wieku.
Perspektywy
Lata 2005 i 2006 przyniosy nowe spojrzenie na stosunki pomidzy dwoma najwikszymi partnerami gospodarczymi. W czasie posiedze Wsplnej Komisji strona amerykaska podnosia nastpujce kwestie: rosncy amerykaski deficyt handlowy, problem niedowartociowanej chiskiej waluty, saby wynik walki wadz chiskim
z piractwem intelektualnym.
Strona chiska zgodzia si na zniesienie zakazu importu amerykaskiej woowiny, zrwnowaenie rwnowagi kapitaowej w sektorze telekomunikacyjnym, ochron wasnoci intelektualnej poprzez
nakaz uywania legalnie zakupionych oprogramowa komputerowych, jak rwnie kontrakty z firmami takimi jak Microsoft lub
Boeing.
Strona chiska podkrelaa, odmow sprzeday kalifornijskiej
firmy naftowej Unocal dla trzeciego najwikszego, chiskiego koncernu naftowego CNOOC mimo oferowania najwyszej ceny.

420

Adrian Popis-Benesz

Strona amerykaska podkrelaa niedostpno rynku chiskiego dla zagranicznych, w tym amerykaskich, firm ubezpieczeniowych. Rwnie brak penego uwolnienia kursu yuana powodowa
krytyk USA. Wanym zarzutem bya take niedostpno rynku
ChRL dla zagranicznych ksiek, filmw czy publikacji.
Jednake wnioskujc z wielkoci wzajemnych obrotw, takie
inwestycje jak zakup wikszociowych udziaw w koncernie IBM
przez chiskiego producenta komputerw Lenovo, perspektywy
wygldaj bardzo obiecujco. O tym, e obydwie strony myl
o sobie jako o dwch najwaniejszych partnerach wiadczy liczba
chiskich studentw w USA na poziomie ok. 140 tys., a take otwieranie przez amerykaskie uniwersytety filii w Chinach, np. synny
John Hopkins ma fili swojego uniwersytetu w Nankinie; HopkinsNanjing Center.
Wanym, a by moe decydujcym o przyszoci wzajemnych
stosunkw byo pierwsze w historii posiedzenie wspomnianej powyej Chisko-Amerykaskiej Komisji ds. Strategicznego Dialogu Gospodarczego (SED- Strategic Economic Dialogue), ktre odbyo si
w Pekinie w dniach 1415 grudnia 2006. Ze strony chiskiej
przewodniczya w posiedzeniu Wicepremier ds. Gospodarczych pani
Wu Yi, a ze strony amerykaskiej Sekretarz Skarbu Henry Paulson,
a w skadzie delegacji USA byo szeciu czonkw gabinetu w tym
Sekretarz Handlu Carlos Guterriez i Szef Rezerwy Federalnej Ben
Bernanke. Podkrelono szereg problemw w wymianie Chiny-USA,
ale wymieniono wysiki obydwu partnerw w osigniciu jak najwyszego poziomu obrotw wzajemnych i osigniciu rwnowagi
handlowej. I tak podano oficjalnie do wiadomoci, e eksport USA
do Chin w cigu 11 miesicy 2006 wzrs o 23% w stosunku do roku
2005.
Kocowe, aczkolwiek wstpne, dane z Narodowego Biura Statystycznego Chin za cay 2006 rok wskazuj na nastpujce liczby.
Najwikszym partnerem handlowym ChRL bya Unia Europejska
z caoci obrotw (import i eksport) na poziomie 272,3 mld USD,

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

421

drugim USA z obrotami wielkoci prawie USD 262,7 mld USD,

trzecia Japonia z wolumenem obrotw 207,3 mld USD, czwarty Hong
Kong z obrotami na poziomie 166,2 mld USD17.
Bardziej szczegowe dane dotyczce obrotw ChRL z USA
wskazuj, e w 2006 roku Chiny stay si drugim po UE partnerem
handlowym Stanw wyprzedzajc Meksyk. Przy caoci obrotw 262,7
mld USD, chiski eksport do USA wynis 203,5 mld. USD, a import
ze Stanw osign 59,2 mld USD. Nadwyka obrotw po stronie
chiskiej osigna poziom 144,3 mld USD, przy caej chiskiej
nadwyce w bilansie handlu zagranicznego w wysokoci 177,5 mld
USD, a wic USA dostarczaj prawie 81% caoci nadwyki18.
USA pozostaj drugim chiskim partnerem handlowym, pierwszym rynkiem eksportowym, trzecim rynkiem importowym dla
wysokich technologii, szstym rynkiem importowym jako caoci. S
te najwikszym dostarczycielem bezporednich inwestycji zagranicznych (FDI), ktre za rok 2006 wyniosy w caoci 69,47 mld
USD, w tym ze strony USA byo to 52,4 mld USD mimo spadku
poziomu amerykaskich inwestycji rok do roku 2006/2005 o ok. 15%.
ChRL s przez ostatnie 15 lat najwikszym na wiecie odbiorc
FDI wrd krajw rozwijajcych si. I mimo spadku amerykaskich
inwestycji w 2006 roku i tak wynosz one (bezporednio, bd przez
Hong Kong, Singapur i tzw. raje podatkowe) ok. wszystkich FDI
w Chinach19.
Dobrymi przykadami biecych stosunkw gospodarczych pomidzy Chinami a USA s dwa rzeczywiste i realne fakty. Dotycz
one przegldu sytuacji w trzeciej, po Shenzhen w prowincji Guangdong i Pudong New Area w Szanghaju, co do wanoci specjalnej
strefie ekonomicznej, tj. Binhai New Area w okrgu municypalnym
Tianjin. Mianowicie przy rocznym PKB w tej strefie wynoszcym
17

Dane Narodowego Biura Statystycznego Chin, op. cit.

Ibidem.
19 Informacja CNN Intl z dn. 5.04.2007 i www.usccc.org/newhome/conference_material10.asp.(12.03.2007)
18

422

Adrian Popis-Benesz

w 2005 roku ok. 40 miliardw USD, bezporednie inwestycje zagraniczne wyniosy w tyme roku ok. 15,5 miliarda dolarw, w tym
z USA 5,1 mld. USD. Dziaa w tej strefie 1234 firm amerykaskich
od najwikszych, jak Microsoft czy Coca-Cola, do maych firm spoywczych importujcych chiskie przyprawy. Za rok 2005 obroty
Binhai w handlu zagranicznym wyniosy 36,36 mld USD, w tym
obroty realizowane przez podmioty z udziaem kapitau zagranicznego stanowiy 89% obrotw, a te z udziaem kapitau amerykaskiego
stanowiy prawie 85% z tej liczby, czyli 75,6% caoci wymiany20.
Drugi przykad to inwestycja w wysokoci 2,5 mld dolarw
w port lotniczy Anchorage na Alasce. Polega ona na 10-krotnym
zwikszeniu wielkoci portu cargo z gwnym zadaniem obsugi ruchu
towarowego pomidzy Chinami, a zachodnim wybrzeem USA. Dane
te zostay opublikowane na konferencji Prowincje Pnocno-Wschodnie Chin Zachodnie Wybrzee USA w Shenyang (Mukden)
w maju 200621.

W stron roku 2020

Wszechstronny rozwj gospodarczy Chin, ich nowe moliwoci
technologiczne, potencja ludnociowy otwiera nowe wyzwania dla
caej spoecznoci midzynarodowej, tym USA.
Naley oceni, e okoo roku 2020 Chiny stan si drug potg
gospodarcz na kuli ziemskiej. Niewyczerpane wprost zasoby rk do
pracy i ch poprawienia swojego bytu przez zdecydowan wikszo
Chiczykw spowoduje, e kraj ten moe si sta fabryk wiata
w XXI wieku, tak jak Wielka Brytania bya w latach 17601850
warsztatem wiata.
20 Dane:Biuro Administratora Binhai New Free Trade Zone za
www2.tjftz.gov.cn/system/2006/10/05/010001294.shmtl.(12.03.2007)
21 Oficjalny portal internetowy prowincji Liaoning, za: www.ln.gov.cn/
gyfw.(12.03.2007)

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

423

Stany Zjednoczone pozostan na pewno do tego czasu niekwestionowanym supermocarstwem ze swoj potg militarn, technologiczn, a w kocu, ale nie o najmniejszym znaczeniu, olbrzymim
rynkiem finansowym biorc pod uwag wielko gied amerykaskich. Jednake kapitalne znaczenie bdzie miao wyjcie USA
z wojny irackiej i innych konfliktw na Bliskim Wschodzie, ktre
napdzaj olbrzymi deficyt budetowy kraju. Wanie redukcja deficytu w najbliszych latach i pozostawanie dolara amerykaskiego,
jako jednej z wiodcych walut wiata, okreli w istotnym stopniu
poziom mocarstwowoci USA do roku 2020.
Czymkolwiek by nie byy na pewno bd USA superpotg, albo
moe jednym z dwch, razem z Chinami, supermocarstw i wiat
stanie si dwubiegunowy.
Chiny bd bowiem si stara, wedug wielu analitykw i moim
skromnym zdaniem, aby na mapie wiata zaj pozycj zblion do
tej, jak miay przed rokiem 1650. Przede wszystkim jednak od
samych Chin zaley w jakim kierunku pod. Czy bd dyy do
wasnej dominacji odwoujc si do tradycji Pastwa rodka, co dla
wiata bdzie nie do przyjcia. Czy bdzie moliwe wprowadzenie
rozwiza demokratycznych? Czy 1,5 miliarda Chiczykw bdzie
podmiotem w swoim kraju, czy pozostan tylko przedmiotem dziaa wadz centralnych i lokalnych?
Chiny bd bowiem musiay w najbliszej przyszoci rozwiza
wiele ze swoich gigantycznych, wewntrznych problemw. Dotyczy
to bdzie kompleksu zagadnie spoecznych i ekonomicznych.
Spoeczne to:
wyrwnanie poziomu ycia pomidzy wysoko rozwinitymi regionami takimi jak np. Szanghaj, Pekin, prowincja Guandong,
a bardzo biednymi regionami zachodu Chin,
wyrwnanie poziomu ycia midzy ludnoci miejsk i wiejsk,
i nie chodzi tu o proste wyrwnanie dochodw, ale dostp do wody
pitnej, wyksztacenia, opieki medycznej, czy ubezpiecze emerytalnych,

424

Adrian Popis-Benesz

wpyw spoecznoci lokalnych, a nawet zwykych ludzi na rozwj

ich maych ojczyzn; tutaj naley wspomnie chociaby o rugowaniu z ziemi rodzin chopskich przez lokalnych dygnitarzy, czy
wielkie korporacje,
dramatyczny rozziew pomidzy liczb noworodkw mskich i eskich, wynikajcych z obecnie korygowanej polityki planowania
rodziny 2+1,
rosnca liczba osb starszych nie posiadajcych ubezpiecze emerytalnych, a przy jednym potomku w rodzinie nie mogcych
oczekiwa tradycyjnej, chiskiej opieki nad wiekowymi czonkami
rodziny,
na koniec cay kompleks praw czowieka, w zakresie wolnoci
politycznej, religijnej, czy wreszcie narodowociowej (np. Tybet,
mniejszo ujgurska).
Ekonomiczne to:
zmniejszenie energochonnoci w tradycyjnych zakadach przemysowych jak kopalnie, huty, stocznie czy nawet fabryki motoryzacyjne,
znaczce zapewnienie dostatecznej iloci podstawowych surowcw:
ropy naftowej, gazu, rud metali, czy wgla,
zmniejszenie zanieczyszczenia rodowiska, czy cay kompleks zagadnie ekologicznych,
konieczno znaczcego rozwoju rynku wewntrznego, tak aby
przyrost PKB nie odbywa si w znaczcej mierze poprzez rozwj
eksportu, co bdzie zwiksza tendencje protekcjonistyczne w gwnych krajach-importerach,
znaczce zwikszenie budownictwa mieszkalnego, bowiem rozwizanie problemu mieszkaniowego w obszarze lokali o niskim i rednim standardzie, bdzie rzutowa na mobilno siy roboczej,
braki w dostatecznej iloci wysoko-kwalifikowanych pracownikw
niezbdnych do pracy wraz z rozwojem nowoczesnych gazi przemysu przetwrczego, a wic konieczno bardziej powszechnego
dostpu do szkolnictwa na poziomie rednim i nawet wyszym
z ukierunkowaniem na zaspokojenie potrzeb przemysu i usug.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

425

W duym stopniu polityka Zachodu, przede wszystkim USA, ale

i UE, wobec chiskiego wyzwania bdzie determinowa perspektywy ich rozwoju w poowie XXI wieku.
Jeden z kilku scenariuszy do roku 2030-2050 mwi: Dlatego
mimo wszystko bardziej oczekiwane jest rozwizanie, ktre mona
byoby okreli mianem liberalnego imperializmu, a wic swoistego naladownictwa w tej mierze USA [...]. Dopiero wtedy bdzie
mona mwi o uksztatowaniu si rzeczywistego dwubiegunowego
globalnego porzdku midzynarodowego22.

BIBLIOGRAFIA
Barker N., U.S. Trade with China; Expectations vs. Reality, Oxford Papers, Oxford 2006.
Ding G., What Wrong with Sino-U.S. Trade Relations?, Global Times,
1.10.2005.
Dunning J.H., Globalization of Business, Routledge, London, 1992.
Haliak E., Zmiana ukadu si USA Chiny a transformacja porzdku
midzynarodowego, zeszyt nr 7, urawia Papers, Warszawa 2005.
Liu H.C.K., The Wages of Neo-Liberalism, Part 2: The US-China trade
imbalance, Asia Times, Greater China, 31.03.2006.
Smith R. & Cooper C.: The US-China disconnect, Asia Times, Greater
China, 26.04. 2006.
http://www.china.org.cn
http://www.stats.gov.cn
http://www.usccc.org
http://www.xinhuanet.com/english
http:// www.reuters.com
http://www.bbcworld.com
http://www.cnn.com/CNNI
http:// www.ebeijing.gov.cn
http://www.ln.gov.cn
22 E. Haliak, Zmiana ukadu si USA-Chiny a transformacja porzdku
midzynarodowego, urawia Papers, zeszyt 7,Warszawa 2005, s. 171.

426

Adrian Popis-Benesz

CHINA-UNITED STATES OF AMERICA

TRADE RELATIONS (19792006)
SUMMARY
USA-China commercial relations can be dated as early as the
beginning of the independence of the United States and had been
started with so called Old China Trade.
In the second half of 19th Century, USA were still kept interest in China, however their principal commitment in East Asia was
emphasized on Philippines. Such approach has been changed as the
result of Japanese military policy during 1920s and 1930s, when
China started to be seen as potential, major ally of the United
States and counterpoise to Japanese expansion in the region and
foreseen candidate for principal ally in the time of Second World
War and right after it.
The complicated political situation on Mainland China after the
seizure of the power by Communists, Taiwanese question and the
period of the Cold War resulted with factual freezing of Sino American relations.
Political opening of USA at China at the beginning of 1970s as
well as more liberal reforms introduced in 1978 by new political
Chinese leadership with Deng Xiaoping had created necessary conditions to restore trading relations between the two nations.
This paper is concentrated on development of U.S.-China trade
relations in 1990s as well as at the beginning of 21C, and some
predictions concerning prognosis up to 2020.
The paper is also presenting how the collapse of USSR and
changes in Central-East Europe have reflected on transferring of
the stress in Chinese trade relations with the other countries, and
particularly by turning them into global dimension specially to
cooperate with EU and USA since WTO accession by China in
2001.

Stosunki handlowe pomidzy Chisk Republik Ludow...

427

What caused such rapid development? What is the main mutual

attraction; U.S. market for China and at smaller scale Chinese
market for USA?
China by the all predictions may become in 2020 the only nation, which will be able to challenge USA at least on trade, and in
broader sense, on economic level.