FOTOCAMERA

KOPEN?
DE
BEST
CAMERAE'
VAN NU!S

124

124/2015 WWW.CHIP.NL

De beste notebooks Gratis online films & series kijken 4K-televisies

+ Met Windows 8.1

+ Superlange accuduur
+ Ideaal voor surfen
en tekstverwerken

DE BESTE NOTEBOOKS

ONDER DE 400 EURO

WORKSHOP

HARTSTIKKE ILLEGAAL!

DE GROTE COMPUTER-

GRATIS ONLINE

Programmas en mappen wissen

Autostarts uitschakelen
Geheugen voordelig zelf uitbreiden

Zo zou een legaal online

videoplatform moeten werken!

SCHOONMAAK

FILMS, SERIES &

VOETBAL KIJKEN

TEST

REPORTAGE

TEST

4K-televisies al goedkoper
dan Full HD-tvs

Hoeveel verdienen Google en

Facebook aan jouw klikken?

Apparaten bedienen
met je smartphone

5,49

2015

www.chip.nl

PLUS: WELKE SMARTWATCH KAN APPLE HET HOOFD BIEDEN?

BP

12 GOEDKOPE WAT ZIJN JOUW CLICKS APPS VOOR JE

4K-TELEVISIES OP INTERNET WAARD? THUISNETWERK

Verkrijgbaar in

HEBBUH!
Teufel AIRY

De vederlichte, zeer solide en uiterst draagbare AIRY biedt een sensationele

geluidservaring voor thuis en onderweg. De on-ear koptelefoon is draadloos
en compatible met alle smartphones (iOS, Android en Windows), PCs,
Macs en MP3-spelers met Bluetooth.

Chip lezers profiteren t/m 15.07.2015

van 10% korting op alle Teufel producten
middels devolgende actiecode: CHIP-Q842-RY

New

Home cinema

THX

Blu-ray

Soundbar

Stereo

Streamen

8 weken proberen. Tot 12 jaar garantie. Audiospecialist & fabrikant uit Berlijn. Online Only.

Bluetooth

Koptelefoon

PC

www.teufelaudio.nl

WELKOM

Zo moet online video werken

a het bekijken van de voorlopige

resultaten van de Chip-lezersenqute kwam n ding heel duidelijk naar voren: lezers vinden het een
enorme uitdaging om multimedia op hun
tv te krijgen. Er zijn zo veel mogelijkheden
voor de meest uiteenlopende scenarios
dat het voor de meesten totaal onoverzichtelijk is.
Zelf heb ik mijn grootste uitdaging gehad
met films en videos. Mijn smart-tv bracht
hier verbetering in, maar is ook niet optimaal. Zo biedt mijn tv-fabrikant (Philips/
TP Vision) bijvoorbeeld geen Netflix-app aan, omdat mijn tv
uit begin 2013 is en Netflix september 2013 in Nederland
lanceerde. Tja, op zon nieuwe ontwikkeling kun je als fabrikant van slimme tvs nooit anticiperen. Hierdoor moet ik voor
Netflix weer met een apart kastje of iets als een Chromecast
of Android-stick in de weer.
Onlangs maakte ik kennis met de Raspberry Pi 2 in combinatie met de gestripte Linux-distributie OpenElec en het
mediacenterplatform Kodi. Dan besef je ineens hoe het ook
kan. Wat een eenvoud en jemig wat een aanbod! Het
belangrijkste minpunt is dat het hartstikke illegaal is, omdat
je zo geen cent betaalt aan de producenten, acteurs en alle

Redacteur

Mar k van Sommeren

Zodra het zout van de wegen is verdwenen,

trek ik mijn motor tevoorschijn om er mee naar
het werk te rijden en om er leuke toerritten mee te rijden. Motornavigatiesystemen zoals de TomTom Rider berekenen snel alternatieve kronkelroutes met lekker veel bochtjes voor me.

Redacteur

Fred van Lier op

In de loop van jaren heb ik in mijn opschrijfboekje talloze moeilijk te onthouden wachtwoorden
verzameld die ik echt niet kwijt wil raken. Niet
slim, h? Gelukkig kwam KeePass Password
Safe op mijn weg en kan ik voortaan al mijn wachtwoorden veilig
in een virtuele kluis opslaan.

anderen die direct of indirect bij de productie betrokken zijn. En daar heb ik
moeite mee.
Tegelijk wil ik ook niet voor elke leuke
serie een abonnement moeten nemen op
de individuele aanbieders zoals Netflix,
HBO etc. Daarom bij deze mijn boodschap
aan de makers van films, series en andere
producties: ga met elkaar rond de tafel zitten en creer een gestandaardiseerd digitaal platform waarbij anderen zich kunnen
aansluiten zonder allerlei heftige instapkosten te hoeven betalen. Dus geen feestje
van alleen Google, Apple of Amazon! Neem een voorbeeld
aan betalen in de supermarkt. Daar kan ik zonder registreren
gewoon via mijn bankrekening met pin betalen zonder ook maar
een payment provider bij naam te kennen. Dat wil ik online ook.
Kijk snel op s20 en lees onze bevindingen met Kodi en
OpenElec.
P.S. Vanaf deze editie kun je CHIP als abonnee ook digitaal
lezen. Hoe? Dat lees je op s 43.
PATRICK SMITS
Hoofdredacteur
patrick.smits@chip.nl

Redacteur

Jos Heijmans

De vakantie staat voor de deur en dan begint

het bij mij fotografischgewijs te kriebelen. Ik
gebruik sinds een aantal jaren een systeemcamera, en ben erg
tevreden. Maar toch wil ik elke zomer een nieuw model kopen.
Misschien dat het er dit jaar ook echt van komt.

Redacteur

Peter Mar inus

Google en Facebook bieden gratis mooie diensten aan. Weinig mensen beseffen dat deze
bedrijven eigenlijk reclamebureaus zijn, die
onze privgegevens gebruiken om doelgroepgerichte advertenties te verkopen. De bedragen die ze voor n
klik op een reclame krijgen, zijn verbazend hoog!

124/2015 3

INHOUD
DE BESTE NOTEBOOKS

ONDER DE 400 EURO

+ Met Windows 8.1
+ Superlange accuduur
+ Ideaal voor surfen
en tekstverwerken

58

P.

TREND

OP DE COVER

20

Nieuws
De laatste ontwikkelingen op het gebied van hardware,
software, internet en social media.

12

Virtual reality

Add-ons voor XBMC/Kodi luiden het tijdperk van

het nieuwe tv-kijken in.

46

Met een goedkope virtual reality-bril kan iedereen

kunstmatige werelden bezoeken.

16

Online

De digitalisering van Europa

52

Gadgets

64

92

28

Ruilen is toegestaan

Apps voor je thuisnetwerk

Met onze handige apps analyseer je jouw wifi-netwerk,
bedien je pcs en mediacenters op afstand en
synchroniseer je data in je thuisnetwerk.

Wikipedia
De online encyclopedie heeft de Winkler Prins en
de Encyclopaedia Britannica gedegradeerd tot
museumstukken.

Test: 16 nieuwe cameras

We helpen je met het kiezen van een compact-,
travelzoom-, systeem- of spiegelreflexcamera.

Twee paginas vol hebbedingetjes.

26

Smartwatches
Is de fraaie Apple Watch zijn stevige prijs waard of zijn
de Motorola Moto 360 en LG Watch Urbane beter?

De Europese Commissie geeft ieder land een cijfer dat

aangeeft hoe het met de digitalisering is gesteld

24

Test: 4K-televisies
4K-televisies kosten minder dan vergelijkbare Full
HD-televisies. Of ze goed zijn, lees je in onze test.

We bespreken drie humoristische sites en vier andere

interessante sites.

18

Gratis online films, series en voetbal kijken

96

De grote computerschoonmaak
Je hoeft niet veel geld uit te geven om je oude pc wat
sneller (en schoner) te maken.

Hardware die je online koopt, mag je binnen 14 dagen

terugsturen. Hoe zit dat met downloads zoals mp3s,
e-books, software en apps?

30

Wat is jouw klik op internet waard?

Elke advertentie die je bekijkt of aanklikt,
wordt door iemand betaald. Maar wat leveren
deze clicks eigenlijk op?

4 124/2015

P.52

SMARTWACHTES

WORD
ABONNE
Kijk o E

KOOPGIDS
DEZE MAAND GETEST
HARDWARE

pagina 1p
02!

GAMES

36

HTC One M9 Smartphone

44

The Witcher 3 Rollenspel

37

Transcend DrivePro 220 Dashboard-camera

45

Karmaflow Platform/puzzelspel

Netgear Arlo Security cameras

38

Philips 55PFS8109 55-inch televisie met Android

39

TomTom Rider 400 Motornavigatiesysteem

40

Asus T300 Chi Hybride notebook

Mortal Kombat X Beat em up

Acer Aspire Switch Hybride notebook

41

Epson SureColor P600 A3-fotoprinter

SOFTWARE
42

Lightroom 6 Fotobeheer

43

AVG Performance Pro

Optimalisatieprogramma

36
HTC One M9
P.

TEST & TECHNIEK

50

CPU- en GPU-gids
Je ziet welke processors en grafische chips het snelst
zijn en welke de beste prijs/prestatie leveren.

62

Stel je eigen notebook samen

Je eigen notebook bouwen is praktisch onmogelijk, maar
je kunt wel een standaard notebook op maat configureren.

70

Test: de beste chatdienst

WhatsApp is de bekendste chatdienst, maar is het
ook de beste? We testen chat-apps op veiligheid en
gebruiksgemak.

75

Hardware toplijsten
Acht overzichtelijke Top 10-tabellen met apparaten
die de moeite waard zijn.

80

Virussen
Malware is een plaag die niet stopt: dagelijks
komen er circa 300.000 nieuwe virussen bij.

82

P.45

PRAKTIJK
86

De juiste versleuteling
Beveilig je documenten, fotos en webcommunicatie met encryptie.

104 Workshop: Functies plotten met Excel

Wis- en natuurkunde kunnen best leuk zijn.
Excel helpt je met het oplossen van vaak
moeilijke opgaven.

106 Workshop: Doe meer met dierentuinfotos

Maak met een uitknipmasker in Photoshop iets
moois van de fotos die je in de dierentuin maakt.

108 Workshop: Sla je wachtwoorden veilig op

Met wachtwoordkluis KeePass hoef je geen
wachtwoorden te onthouden of op te schrijven.

110 Workshop: Maak een Pagina op Facebook

Met een Pagina kom je op Facebook in contact
met je klanten of leden.

112 Tips en trucs

De beste tips en trucs voor Office, Windows,
fotografie, computers, smartphones en nog
veel meer.

NVM Express-interface
Met de nieuwe NVM Express-interface halen
SSDs snelheden van 1 GB/s en hoger.

P.101 LEZERSENQUTE
WIN MOOIE PRIJZEN

EN VERDER
3
Voorwoord
6
Lezerspost
120 Het laatste
121
122

woord
Colofon
Vooruitblik

INBOX

Heb je een vraag, een opmerking of nieuws dat je met ons

wilt delen? Stuur dan een e-mail naar lezersvragen@chip.nl
of schrijf een brief. Ons adres staat in het colofon op s121.
Onder redactie van Mark van Sommeren

ALLE GELUIDEN OP DE PC OPNEMEN

Ik zoek een programma om alles op te nemen wat ik op
mijn pc en op internet hoor. De Geluidsrecorder van
Windows voldoet niet. Weten jullie zon programma?

K. Schaapman
De Geluidsrecorder van Windows zelf is inderdaad
niet zo geschikt, want deze kan alleen wma-bestanden opslaan. Het gratis programma Audacity is een
betere keuze. Audacity is te downloaden van sourceforge.net/
projects/audacity. Installeer het programma volgens de standaardprocedure. Daarnaast heb je een programmaatje nodig
om mp3-bestanden te maken, genaamd Lame. Je vindt dit op
lame.buanzo.org (klik eerst op Windows downloads en
daarna op Lame_v3.99.3_for_Windows.exe). Installeer Lame
in de standaardmap die wordt aangeboden.
Voordat je Audacity gaat gebruiken moet je de geluidsinstellingen van Windows aanpassen. Deze zijn vakkundig verborgen, dus moet je ze eerst zichtbaar maken. Om dit te doen
klik je met de rechtermuisknop op het luidsprekerpictogram in
het systeemvak (rechtsonder aan het scherm, bij het klokje). In
Windows 8 moet je naar de bureaubladweergave switchen om
het systeemvak te zien. In het snelmenu kies je voor Opnameapparaten. Het venster Geluid wordt geopend.
Op het tabblad Opnemen klik je met de rechtermuisknop
op een lege plek en kies je in het snelmenu voor Uitgeschakelde apparaten weergeven. Klik daarna met de rechtermuisknop op Stereo-mix en selecteer Inschakelen. Schakel op
vergelijkbare wijze de andere opname-apparaten in de lijst uit.
Selecteer nu opnieuw Stereo-mix en klik op Eigenschappen. In het venster Eigenschappen van Stereo-mix
open je het tabblad Niveaus. Zorg dat het volume van de
stereo-mix maximaal is. In het geval dat het geluid straks vervormd wordt opgenomen, zet je hier de stereo-mix wat lager
en doe je de opname opnieuw. Waarschijnlijk is dat echter niet
nodig. Sluit de vensters door op OK te klikken.
In Audacity moet je vervolgens de juiste instelling selecteren. Start Audacity en klik op Bewerken en Voorkeuren. Selecteer Apparaten in het linkermenu. Onder
Opnemen kies je bij Apparaat: voor Stereo-mix en bij
Kanalen: voor 2 (Stereo). Met OK sluit je dit venster.
Zodra je geluid of muziek wilt opnemen met Audacity klik
je op de rode Opname-knop boven in Audacity. Met de gele
knop stop je de opname. Daarna sla je het bestand op door
middel van Bestand, Audio exporteren en kies je in het

6 124/2015

venster voor Mp3-bestanden bij Opslaan als:. Klik ook nog

even op Opties en pas in het nieuwe venster de geluidskwaliteit van de opname aan. Kies bij Kwaliteit voor bijvoorbeeld
256 kbps en vink Stereo aan. Met OK sluit je het venster.
Daarna geef je de opname een naam, kies je de map waar de
mp3 moet worden opgeslagen en klik je op Opslaan.

FOTOHERKENNING
Bestaat er een app of programma waarmee je een
foto van iets maakt en het programma zelf zoekt wat
het is?

H. Nicola
Er zijn meerdere apps die je helpen om zaken te herkennen. Met de app Google Goggles (Android, gratis)
zoek je iets op Google door er een foto van te nemen.
De app analyseert vervolgens de foto en zoekt meer informatie
over het onderwerp. Een alternatief is de gratis app CamFind,
die je zowel in Google Play als in de App Store van Apple kunt
vinden. In de App Store is ook het programma Leafsnap (gratis)
te vinden. Hiermee kun je een foto maken van bijvoorbeeld een
boomblaadje. Vervolgens toont de app de naam van de bijbehorende boom. De app Dogsnap (App Store, gratis) herkent
hondenrassen aan de hand van een foto.
Op de pc kun je ook zoeken met behulp van afbeeldingen.
Google heeft een speciale versie van de zoekmachine die dit
mogelijk maakt. Surf naar www.google.nl en klik op Afbeeldingen. Klik daarna op het fototoestel-icoontje in het tekstvak.
Vervolgens klik je op Een afbeelding uploaden, Bladeren...
en selecteer de foto die je wilt laten analyseren. Google Afbeeldingen laat vervolgens de zoekresultaten onder je foto zien.
Behalve
software
die
het onderwerp herkent aan
de hand van een foto, zijn er
ook apps die muziek kunnen
herkennen. Het programma
SoundHound is beschikbaar in
de App Store en Google Play.
Door een melodie te zingen of
te neurin herkent de app het
bijbehorende liedje. Je kunt
SoundHound ook gebruiken
wanneer je een nummer op de
radio hoort.

P RO

Maak kennis met

EFAB

ONN

EME

NT

3 nummers voor 12,50

e
v
a
g
t
i
u
r
e
p
2
3
,
1

r
a
a
Besp

Bestel nu op:

sauttomopt
atisch

www.chip.nl/proefabo

TREND Nieuws

BELGI SLOOPT
LAATSTE TELEFOONCEL
In Belgi is onlangs de laatste telefooncel gesloopt.
Aan de Middelheimlaan
in Antwerpen hield nog
n telefooncel eenzaam
stand nadat de voorlaatste in zijn soort drie dagen
daarvoor was afgevoerd.
Volgens
telefoniebedrijf
Proximus zijn de cellen
afgeschaft omdat er geen
geld meer mee valt te verdienen. Op het hoogtepunt van
de telefooncel stonden er 18.000 stuks in Belgi en werden ze gemiddeld vijftien uur per maand gebruikt. In 2012
was dat nog maar veertien minuten. Tot 2013 was Proximus wettelijk verplicht om de cellen in stand te houden. Dit
jaar valt uiteindelijk het doek voor de cellen, hoewel er zon
dertig bewaard worden voor musea of als kunstwerk. In
Nederland heeft KPN zijn telefooncellen ook al afgestoten,
maar RBL Telecom heeft er zon 440 overgenomen.

WINDOWS 10

Nieuw nieuws
over Windows 10
Microsoft heeft nieuwe details vrijgegeven over het aankomende besturingssysteem Windows 10. Zo bevestigde de softwaregigant op de Build Conference 2015 dat er geen Media
Center meer wordt meegeleverd. Gebruikers die van Windows
7 of 8.1 overstappen naar Windows 10 zullen zien dat WMC van
hun systeem verdwijnt. Windows Media Player verliest bovendien de mogelijkheid om dvds en blurays af te spelen. Wie een
mediacenter op zijn Windows 10-pc wil hebben, moet dus uitwijken naar software van een derde partij, zoals Kodi of Plex.
De ontwikkeling van Windows Media Center werd overigens al
in 2009 gestaakt. Voor Windows 8 kwam in 2012 alleen nog
een optioneel Media Center Pack uit.
Tijdens de RSA Conference onthulde Microsoft een nieuwe
beveiligingsfunctie van Windows 10. Met deze Device Guard
kunnen organisaties hun systemen beschermen tegen malware en zero day-bedreigingen. Dat gebeurt niet met een
scanner of een firewall, maar met een lijst van vertrouwde leveranciers. Software van andere fabrikanten kan op pcs met een
actieve Device Guard niet genstalleerd worden. Programmas
die wel op de lijst staan, worden desondanks gecontroleerd,
door ze in een gevirtualiseerde omgeving te testen.

8 124/2015

CLOUD-GEBRUIKERS

Nederlanders kiezen
gratis cloudopslag
Nederlanders slaan gemiddeld vaker bestanden op in de cloud
dan internetgebruikers in de meeste andere Europese landen
en kiezen dan vaker voor gratis diensten. Dat blijkt uit onderzoek
van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Nederland staat met
36 procent op de zesde plaats van het cloudgebruik in de EU.
Het gebruik van cloudopslag stijgt binnen leeftijdsgroepen met
het opleidingsniveau. Van de hoger opgeleide jongeren gebruikt
meer dan de helft cloudopslag terwijl dat bij gebruikers van 55
jaar en ouder slechts 20 procent is. Binnen de EU worden vooral
fotos online opgeslagen en binnen deze trend staat Nederland
met 33 procent van de gebruikers in de top drie.

GEBRUIK VAN CLOUDDIENSTEN IN DE EU 2014

PLAATS

LAND

PERCENTAGE

Denemarken

44%

Verenigd Koninkrijk

42%

Noorwegen

42%

Luxemburg

37%

Zweden

37%

Nederland

36%

Ierland

35%

Ijsland

34%

Zwitserland

34%

10

Belgi

33%

EU-GEMIDDELDE

27%

PANASONIC LUMIX G70

SYSTEEMCAMERA
MET 4K-VIDEO
De spiegelloze systeemcamera Lumix G6 van Panasonic
krijgt een opvolger: de G7. Deze camera heeft de unieke
feature dat hij videos kan opnemen in 4K-resolutie. Deze
functie kan ook gebruikt worden om een burst van 30 fotos
per seconde te nemen. Daaruit kun je dan het gewenste
beeld kiezen. Het nieuwe model vult het gat tussen de
bridgecamera FZ1000 en het spiegelloze topmodel GH4.
De modellen hebben allemaal het design van een spiegelreflexcamera gemeen, wat ze een professionele uitstraling
geeft. Panasonic heeft nog geen adviesprijs opgegeven. De
standaard zoomversie
van de G6 verscheen
destijds voor 880
euro op de markt en
we verwachten dat de
G7 in dezelfde prijsklasse valt.

Bron: Eurostat

TELEFOONCELLEN

TELEFOON OP SCHOOL

Mobieltje slecht
voor cijfers
SCREENPROTECTOR

Westend61/Fotolia

Glasharde bescherming

De inzet van mobiele apparaten voor werknemers leidt bij veel

bedrijven tot een stijging in de productiviteit. Maar volgens
Engelse onderzoekers geldt dat zeker net op scholen. Het
onderzoek vond plaats onder 16-jarige leerlingen. In het Verenigd Koninkrijk zijn smartphones op scholen vaak verboden,
maar veel instellingen beginnen die huisregels te versoepelen. Kinderen moeten daardoor beter bereikbaar zijn en leren
omgaan met communicatietechnieken. Maar het onderzoek
laat zien dat een algeheel verbod per leerling een week extra
onderwijs per jaar zou opleveren. Bovendien zouden leerlingen zonder smartphone 6,4 procent betere cijfers krijgen.
Het verschil is vooral goed te merken bij scholieren die toch al
slechter presteren. Bij studenten met goede cijfers is het verschil met of zonder telefoon nauwelijks te merken. De onderzoekers erkennen overigens dat mobiele telefoons op school
niet per se slecht zijn, mits hun gebruik goed is geregeld.

SLIMME AUTOS

Auto belt
zelf 112
Nieuwe autos moeten vanaf 31 maart 2018 voorzien zijn
van ecall. Dat is een systeem waarmee de auto bij een
ongeval zelf de hulpdiensten alarmeert. De EU-lidstaten
besloten dat afgelopen maart en het Europees Parlement heeft de wet nu goedgekeurd. Experts schatten dat
ecall jaarlijks 2500 mensen het leven kan redden, wat
neer komt op 10 procent van alle verkeersslachtoffers
in de EU. Vooral bij ongelukken in dunbevolkte gebieden
kan ecall helpen als er geen omstanders zijn en de inzittenden van de verongelukte auto zelf niet kunnen bellen.
Politieke tegenstand kwam onder andere van de SP, die
het systeem een spionnenkastje noemt, aangezien het
de positie van de auto bijhoudt en niet uit te schakelen is.

Tegenwoordig zijn de meeste telefoons voorzien van

krasbestendige schermen van gehard Gorilla Glass. Maar
na verloop van tijd zie je toch de nodige kleine krasjes
verschijnen op je telefoon. Je verwacht dat kleingeld of
sleutels de boosdoeners zijn. Maar verreweg de meeste
krasjes op smartphoneschermen worden veroorzaakt
door fijn zand in je broekzak. Zeker in de zomerperiode
is de kans op krassen een stuk groter omdat je meer
buiten bent. Daarom moet je een goede screenprotector hebben. Screenprotectors van gehard glas in plaats
van bescherming met plastic folie: dat is de nieuwste
trend. De glazen protectors bieden niet alleen een betere
bescherming voor je telefoon, maar zijn ook makkelijker
aan te brengen omdat er zich geen luchtbelletjes onder
vormen. Bovendien zijn deze protectors voorzien van
een anti-vingerafdrukcoating en worden ze niet vaal of
gelig. Je koopt de glazen protectors vanaf 9,95 euro op
www.smartphonehoesjes.nl.

SPOTIFY

SPOTIFY GAAT
VIDEO STREAMEN
Muziekstreamingdienst Spotify gaat videocontent aanbieden. Het bedrijf kampt met lage advertentieinkomsten, waardoor het maar moeilijk kan concurreren met giganten zoals
Apple (iTunes) en Google (Play Store). Tot nog toe komt het
merendeel van de inkomsten uit abonnementsgelden van
betalende gebruikers. De omzet is enorm, maar vorig jaar leed
Spotify desondanks meer dan 160 miljoen euro verlies. Dat
adverteerders doorgaans meer betalen voor reclame rond
videocontent is mogelijk een grote drijfveer in de beslissing
van Spotify om ook met videostreamen te beginnen. De content is afkomstig van onder andere Comedy Central en Vice
News, ESPN, ABC, BBC en TED.

124/2015 9

TREND Nieuws

MINICOMPUTER

Ng kleiner en
nog goedkoper
Er is tegenwoordig behoorlijk belangstelling voor kleine,
goedkope minicomputers. De Raspberry Pi is zonder meer
het bekendste voorbeeld, maar er zijn er meer. Next Thing
Co drijft het principe nu extreem door met een minicomputer van maar negen dollar. De C.H.I.P. heeft een 1GHz
Cortex A8-processor en een Mali 400 grafische chip. Hij
krijgt verder 512MB werkgeheugen en 4GB opslag. Kortom:
supersnel zal hij niet zijn. Naast de basisversie is er een
PocketC.H.I.P. te krijgen, een behuizing met 4,3-inch touchscreen, accu en toetsenbord. Als je de C.H.I.P. in deze behuizing klikt, heb je een kant-en-klare mini-pc. Beide apparaatjes zijn te koop via de Kickstarter-pagina van het project. De
PocketC.H.I.P. met moederbordje kosten samen 49 dollar.
Verzenden naar Nederland kost 25 dollar per stuk.

VALS GELD

Controleer je eigen biljetten

De Nederlandse Bank heeft een app gemaakt waarmee je zlf

kunt controleren of bankbiljetten echt zijn. Je richt de camera
van je telefoon of tablet op het bankbiljet en zorgt dan dat
het nauwkeurig in een vorm op je scherm past. De app scant
daarna het biljet en controleert of alle echtheidskenmerken
zoals voelbare inkt, het watermerk en het hologram zichtbaar
zijn. Overigens is de kans dat de app je slecht nieuws zal geven
niet heel groot. In Nederland werden vorig jaar 48.700 valse biljetten onderschept en dat is een fractie van de totale omloop.
Het scannen kan in eerste instantie best lastig zijn. We krijgen
de beste resultaten door de camera eerst dichtbij te houden
en hem dan van het briefje af te bewegen. De app is voorlopig
alleen te krijgen voor iPhone 5 en beter. Zoek in de App Store
naar Echt of vals. De DNB heeft een Android-versie aangekondigd, maar die is op het moment van schrijven nog niet uit.

EXCLUSIEF VOOR ABONNEES

CHIP nu gratis digitaal

Een papieren versie van de CHIP blijft een gewilde manier om onze
artikelen te lezen. Maar heel vaak is het toch handig wanneer je
onze artikelen op je tablet of smartphone kunt lezen, bijvoorbeeld
op vakantie of onderweg in de trein. Uit de brieven die we ontvangen en uit de resultaten van de lezersenqute weten we
dat veel lezers een digitale uitgave zouden waarderen, onder
andere om makkelijk te kunnen zoeken. Lijkt dit je ook
handig? Dan hebben we goed nieuws voor je, want vanaf
nu kun je als abonnee gratis de digitale versie van CHIP
in je mailbox laten bezorgen.
Ben je op dit moment nog geen abonnee? Regel
dit dan snel op www.fnl.nl/chipabo en profiteer
direct van dit handige extraatje. Alle bestaande
abonnees kunnen alle informatie nalezen
op www.chip.nl/digitaalabo.. Controleer
nog even of je juiste e-mailadres bij ons
bekend is, zodat jouw digitale CHIP
goed terechtkomt.

10 124/2015

NIEUWS
VOOR
ABONNEES

ONLINE VERHUREN

Weinig online delen en huren

Nederlandse gebruikers zijn niet erg genteresseerd in online netwerken voor het delen
of huren van diensten en spullen. Slechts tien procent van de Nederlandse internetters
gebruikt diensten zoals Peerby en Airbnb. Dit blijkt uit een onderzoek van Multiscope.
De tien procent die er wel ervaring mee heeft, ervaart de diensten als een makkelijke
en goedkope manier om aan spullen te komen die maar n keer gebruikt worden. De
overige negentig procent is vooral bezorgd dat hun spullen niet teruggegeven worden of
kapot gaan of over de betrouwbaarheid van verhuurders. Overigens zijn er in het geval
van Airbnb meer twijfels. Zo is de legale situatie over het verhuren van kamers voor
sommige gebruikers niet duidelijk. Onderhuur is immers niet altijd toegestaan.

MUZIEKSTREAMINGDIENST.
ZOVEEL BETAALDE ACCOUNTS KENT
OUNTS.
IN TOTAAL ZIJN ER 60 MILJOEN ACC

YOUTUBE

LIVESTREAMS IN FULL-HD
EN 60 FPS

Videostreamingdienst YouTube heeft speciaal voor gamers

en actiefans de mogelijkheid toegevoegd om livestreams uit
te zenden in 1080p en met 60 frames per seconde. De hoge
framerate levert prachtig vloeiend beeld op, wat vooral bij
streams met live gaming heel mooi uit komt. Als je bovendien
een browser met HTML5-ondersteuning gebruikt, kun je de
livestream zelfs terugspoelen om mooie momenten nog eens
te bekijken. Natuurlijk blijft de mogelijkheid om een livestream
in lagere resoluties en framerates te bekijken ook gewoon
gehandhaafd. YouTube probeert met deze nieuwe mogelijkheid om gamers weg te trekken bij Twitch, een streamingdienst die zich specialiseert in livestreams van videogames.

BANKBILJETTEN

GELD OP
AFSTAND
BEDIENEN
Als het aan een Oostenrijkse techniek-startup ligt, kan geld binnenkort op
afstand bediend worden met een RFID-chip. Zo
moeten biljetten die gestolen worden of in handen van
criminele organisaties zijn geraakt via drugshandel uitgeschakeld kunnen worden. De chip in het biljet wordt
elke keer dat hij uitgegeven wordt of als wisselgeld teruggegeven wordt, geregistreerd. Zo is te volgen in welke
omloop het biljet zich bevindt. Het chipje meet 0,05 x
0,05 mm en is 5 micron dik. Natuurlijk beweren de ontwikkelaars dat net geregistreerd zal worden we het geld
ontvangt of uitgeeft. Zo moet de anonimiteit die contant
geld als voordeel heeft op banktransacties gewaarborgd
blijven. De Oostenrijkers zijn in gesprek met de regeringen van Rusland en Australi over de invoering.

Dat je het tweet

Volg CHIP op Twitter via www.twitter.com/chipnl en wie weet

staat jouw tweet volgende maand in CHIP!

124/2015 11

hppd/Fotolia

15.000.000
Spotify-gebruikers

trenD Virtual Reality

Welkom op het holodeck

Tot nog toe heeft slechts een handjevol uitverkorenen een ruimtereis gemaakt. Maar met
de juiste bril kan nu iedereen naar planeten vliegen en nog veel meer.
Door Mark van Sommeren en Benjamin Hartlmaier

verdag is Mars niets meer dan een dorre, buitenaardse

woestijn. Pas s nachts zie je de eigenlijke schoonheid
van de rode planeet. De sterrenhemel is dan zo indrukwekkend dat je het nauwelijks in woorden kunt uitdrukken.
Dat weten we omdat we het met onze eigen ogen hebben
gezien. Virtueel, dat wel, maar toch zo levensecht dat we bijna
geloofden dat we daadwerkelijk meereden met de Mars-rover
Curiosity.
Zulke reizen naar bestemmingen die anders onbereikbaar zijn, worden mogelijk met een nieuwe generatie virtual
reality-brillen van fabrikanten zoals Oculus, Samsung en HTC.
Er waren in de jaren 90 van de vorige eeuw al dergelijke brillen, maar die waren niet zo geweldig. Ze gaven wel virtuele
beelden weer, maar omdat die niet echt echt waren, ebde de
belangstelling voor virtual reality snel weg.
Tegenwoordig is dat anders. De sensor-, display- en processortechnieken zijn ondertussen zo ver gevorderd, dat een

12 124/2015

holodeck bijna werkelijkheid en vooral betaalbaar wordt. Er

zijn nog wat problemen die opgelost moeten worden, zoals
de bewegingsvrijheid in de echte omgeving, maar daar wordt
hard aan gewerkt.

De toegevoegDe Waarneming van De WerelD

Er is nog een tweede, aan virtual reality verwante, techniek
die in de startblokken staat en onze omgang met computers
blijvend kan veranderen. Augmented reality of, in het Nederlands, toegevoegde realiteit is een direct of indirect live beeld
van de werkelijkheid waaraan een computer elementen toevoegt. Deze digitale elementen worden soms met behulp van
een QR-code toegevoegd en bevatten doorgaans sensordata
of extra informatie over de omgeving.
Omdat we beide concepten hebben bekeken, kunnen we
zeggen wat hun sterke en zwakke punten zijn, hoe ze gebruikt
worden en ook hoe je nu al een holodeck kunt bezoeken.

Kunstmatige
werelden
We hebben zelden een apparaat op de redactie gehad, dat
zoveel reuring veroorzaakte als de VR-bril Samsung Gear VR.
Er ging geen dag voorbij of er stond wel een collega van een
andere afdeling in ons kantoor om met het toestel te spelen.
Met de Gear VR konden ze naar Mars of exotische bestemmingen op aarde reizen, virtuele musea bezoeken, samen met Paul
McCartney op een podium staan of een voorstelling van het Cirque du Soleil bijwonen.
Zodra je een VR-headset opzet, word je omgeven door
een driedimensionale wereld. Omdat hetgeen je ziet dynamisch aangepast wordt aan de richting waarin je kijkt, krijg je
het gevoel dat je helemaal in de virtuele wereld zit. Dat wordt
immersie (Eng: immersion; onderdompeling) genoemd. Er was
niemand die de bril wilde afzetten, behalve dan een collega met
hoogtevrees toen die aan een helikopter hing.
Behalve Samsung zijn er nog meer grote fabrikanten zoals
HTC en Sony die aan VR-brillen werken. De nieuwe ontwikkeling in VR-brillen werd gestart door de start-up Oculus VR, die
in 2012 een crowdfundingcampagne voor de VR-bril Rift begon.
Tegenwoordig hoort Oculus bij Facebook. Het sociale netwerk
ziet potentieel in virtual reality en rekent erop dat er steeds
meer mensen in de virtuele werelden komen eigenlijk net zoals
momenteel met de sociale netwerken het geval is. Na de eerste
indrukken die we met VR-brillen hebben opgedaan, denken we
dat Facebooks visie nog helemaal niet zo onwerkelijk is.

De Rift van Oculus is de

pionier onder de moderne
virtual reality brillen.

OCULUS RIFT
extra benodigde hardware

Gaming-pc met high-end videokaart,

HDMI-kabel

Beschikbaarheid/prijs

Momenteel alleen als ontwikkelaarsversie voor 350 dollar op oculus.com

Beschikbare content

Veel spellen, films en simulaties op

share.oculus.com

HTCs Vive werd op

het Mobile World
Congress in Barcelona
gedemonstreerd.

HTC VIVE
extra benodigde hardware

Gaming-pc met high-end videokaart,

HDMI-kabel

Beschikbaarheid/prijs

Waarschijnlijk eind 2015. Prijs nog niet

bekend

Beschikbare content

Momenteel nog geen, maar later verkrijgbaar via Valves portal Steam

virtUele WerelDen Uit De SmartPHone

Vanuit technisch oogpunt zijn er momenteel twee soorten VRbrillen. Vaste of static headsets zoals de Oculus Rift en de HTC
Vive hebben gentegreerde displays en sensoren die bewegingen van het hoofd registreren. Ze worden met een HDMI-kabel
op een krachtige computer aangesloten die de beelden berekent. Sony gebruikt deze techniek voor de VR-bril Morpheus die
in 2016 voor de PlayStation 4 op de markt komt.
Mobiele VR-brillen zoals de Samsung Gear VR gebruiken een
smartphone die als display, computer en sensor dient. De Gear
VR, die Samsung samen met Oculus ontwikkeld heeft, werkt
alleen met de Galaxy Note 4. Maar Samsung heeft al een versie van de Gear VR aangekondigd die met de nieuwe Galaxy S6
samenwerkt. Het grote probleem is dat er nog nauwelijks content is; er zijn voornamelijk demos die de mogelijkheden van het
product tonen, maar aan een soort app stores wordt gewerkt.
Google pakt het VR-concept op een manier aan die wat toegankelijker is. Het zoekmachinebedrijf heeft een handleiding op
het internet gezet, waarmee je voor circa twintig euro zelf een
Cardboard kunt maken. Dat is een VR-bril van karton met speciale lenzen waarin je je smartphone klemt. De bijbehorende
app draait op Android 4.2 en nieuwer. Ondertussen zijn er meer
bedrijven die alternatieve doe-het-zelf-brillen aanbieden die
werken met Googles app, zoals de DODOCase of Knox One.
Koop je liever een kant-en-klare bril in plaats van een exemplaar
dat je moet vouwen en in elkaar zetten, dan is er een moderne

De lenzen van de Gear VR

zorgen voor een gezichtsveld van 96 graden vergelijkbaar met dat van een
duikbril.

SAMSUNG GEAR VR
extra benodigde hardware

Smartphone Samsung Galaxy Note 4

Beschikbaarheid/prijs

Te bestellen op samsung.com voor

ongeveer 200 euro

Beschikbare content

O.a. 360-fotos en -films, simulaties

en game-demos via de Oculus-app

De menus van de Gear VR zweven los in de virtuele ruimte.

Met een trackpad op de rechterkant van de bril navigeer je
door de items en selecteer je programmas.

124/2015 13

trenD Virtual Reality

iteratie van Mattels View-Master die de app ondersteunt. LG

steunt Google ook: in een aantal geselecteerde landen wordt
de LG G3 aangeboden inclusief een VR-houder van plastic.
In het beste geval laten de kartonnen brillen je wat van virtual reality proeven. Hoogwaardige brillen zoals de Samsung
Gear VR dompelen je daar aanzienlijk beter in onder. Dat komt
doordat je zichtveld hermetisch van de buitenwereld is afgesloten en doordat de applicaties perfect op de hardware van
de Note 4 zijn afgestemd. Hierdoor krijg je een vloeiend beeld
waarin nauwelijks weergavefouten voorkomen. Bij de goedkopere VR-brillen blijft er altijd een kier naar de buitenwereld
open, wat de illusie sterk benvloedt.
Er is een probleem waar zowel goedkope als dure modellen last van hebben en dat is de lage resolutie. Want hoewel de
display van de Galaxy Note 4 momenteel de hoogste resolutie
voor een VR-bril biedt (2560 x 1440 pixels), is de weergave toch
grofkorrelig wanneer je deze door de Gear VR bekijkt. Dat komt
doordat de lenzen het beeld sterk vergroten en tegelijkertijd
voor het 96 graden brede gezichtsveld zorgen. Volgens Palmer
Luckey, de oprichter van Oculus, is er een minimale resolutie
van 8K per oog nodig om daar verbetering in te brengen.
Toch is de illusie al wel zo goed dat je het liefst meteen in
de virtuele werelden wilt gaan wandelen wat vroeger of later
resulteert in onzachte botsingen met het meubilair in de echte
wereld. Daarom zijn de meeste applicaties zodanig gemaakt
dat je deze zittend of staand kunt beleven. Zodra er beweging in
het spel komt, beweeg je met behulp van een gamepad of langs
van tevoren vastgelegde vaste punten, net zoals bij Google
Streetview. De start-up Cyberith heeft al een VR-loopvlak ontwikkeld, dat echte bewegingen naar bewegingen in de virtuele
realiteit omzet zonder dat je het risico loopt tegen objecten aan
te botsen (zie rechts).
Nog nooit eerder waren reizen naar onbereikbare oorden
zo realistisch mogelijk als tegenwoordig. Met de techniek is veel
meer mogelijk dan alleen maar entertainment. Zo laten Audi en
Volvo hun Zuid- en Noord-Amerikaanse klanten al virtueel in
hun autos zitten en traint het Amerikaanse leger zijn soldaten
in een virtuele ruimte. Verder is het slechts een kwestie van tijd
totdat branches zoals de reisindustrie virtual reality inzetten
om je alvast een indruk van de vakantiebestemming te geven.

Het derde oog

In tegenstelling tot virtual reality waarbij complete werelden
kunstmatig worden gecreerd, voegt augmented reality digitale
informatie aan de echte wereld toe. Je hebt daar niet per se een
bril voor nodig een smartphone of een tablet is voldoende. Je
richt de camera daarvan op de omgeving die dan op het scherm
verschijnt en augmented reality zet daar relevante informatie
bij. De app Junaio geeft bijvoorbeeld de locaties van bezienswaardigheden, restaurants en bushaltes in de omgeving aan.
Afhankelijk van de richting waarin je het toestel houdt, verschijnen er andere locaties in beeld. Ikea gebruikt AR om zijn producten te verkopen. Als je wilt weten of een boekenplank, tafel
of stoel bij je interieur past, kun je het meubel met de app IKEA
Catalogus al voor de aankoop virtueel in je huis plaatsen.

14 124/2015

Googles Cardboard-project is virtual reality voor doe-hetzelvers. De handleiding en een lijst van benodigde onderdelen
staat op google.com/get/cardboard.
Het loopvlak
van Cyberith
vertaalt echte
bewegingen
naar bewegingen in VR.
De speler kan
over het gladde oppervlak
lopen zonder
daarbij voort
te bewegen.

Sonys SmartEyeglass voegt

informatie alleen
met groene letters toe. Google
Glass heeft een
meerkleurendisplay.

Met de catalogusapp van Ikea

voegen we een
virtuele luie stoel
aan onze zitkamer toe.

Wanneer AR-informatie via een bril direct in het gezichtsveld

van de gebruiker wordt geprojecteerd, wordt die een stuk intutiever. Google, dat in 2012 de Glass introduceerde, is een pionier
op dat gebied. Deze slimme bril heeft een prisma voor het rechteroog van de gebruiker waarmee het informatie zoals routebeschrijvingen, tekstberichten en weergegevens toont. Google
Glass redde het echter niet tot een officile verkoop, want in de
eerste praktijktesten kregen de dragers ervan te maken met
heftige negatieve reacties. Het grootste kritiekpunt op de Glass
was dat de bril onopgemerkt opnamen van andere mensen kon
maken. In Silicon Valley kregen dragers van de bril al snel de
scheldnaam Glassholes en in januari 2015 besloot Google het
project tijdelijk stop te zetten.
Ondanks het mislukken van de Google-bril brengt Sony een
slimme bril op de markt. Deze SmartEyeglass gaat zon 670
euro kosten en is niet bedoeld voor de consument, maar voor
industrile doeleinden. Werknemers kunnen de bril gebruiken
om informatie te zien over het werk waarmee ze bezig zijn en
houden daardoor beide handen vrij. Waarschijnlijk krijgt Sonys
bril met dezelfde problemen te maken als de bril van Google en
op de eerste fotos die we ervan zagen, oogt hij wat forser. In
2016 komt er waarschijnlijk een versie voor consumenten, maar
het is niet duidelijk of die net zoals de industrile versie een
gyroscoop en lichtsensor krijgt.
Situaties waarin men toch al een bril draagt, zoals tijdens
het skin, zijn de meest veelbelovende toepassingen van
slimme brillen voor consumenten. Het Oostenrijkse skigebied
Amad heeft sinds deze winter een slimme skibril die via een
app informatie zoals de weersvoorspelling, de route naar de skilift of naar de volgende hut weergeeft.

aUgmenteD realitY in De inDUStrie

In professionele toepassingen laten slimme brillen hun ware
potentieel zien. Tijdens productie- en logistieke processen kunnen ze de verschillende stappen aangeven zonder dat de drager een smartphone hoeft te raadplegen. Volgens DHL ging het

De slimme skibril Smith I/O geeft de route naar de dichtstbijzijnde skihut direct in het zichtveld weer.

Bij een test gaf Google Glass magazijnmedewerkers van DHL

informatie over de gezochte artikelen.

samenstellen van verzendingen 25 procent efficinter nadat

Google Glass in een Nederlands distributiecentrum was gentroduceerd. De slimme bril toont de medewerkers waar een
artikel ligt en hoeveel ervan er nodig zijn. Door de bril nam het
foutenpercentage volgens DHL tot nul procent af. Ook vliegtuigfabrikant Boeing onderzoekt het toepassen van AR-brillen. De
testsoftware daarvoor komt van het bedrijf APX, dat met Sony
aan SmartEyeglass heeft gewerkt.
mvsommeren@fnl.nl c

Hologrammen van Microsoft

De slimme bril Hololens die Microsoft in
januari introduceerde, koppelt virtual en
augmented reality aan elkaar. Het is dus een
soort combinatie van Oculus Rift en Google
Glass. De drager van het toestel kijkt door
transparante glazen en ziet dan de echte
omgeving waarin de Hololens hologrammen
projecteert.
Dit effect, dat Microsoft mixed reality noemt,
ontstaat door de informatie uit cameras,
sensoren en speciale holografische lenzen
met elkaar te combineren en er 3D-objecten
mee te maken. Tot nog toe zijn er alleen nog
maar prototypes van de Hololens, maar in
de uiteindelijke versie zal het een volledig
draagbare computer zijn. Volgens Microsoft
komt de bril nog tijdens de levensduur van
Windows 10 op de markt. Tijdens de presentatie toonde het bedrijf enkele scenarios

waarin de Hololens in de toekomst gebruikt

zou kunnen worden.

1 In de professionele wereld kan de

Hololens plannen of concepten die op een
computer ontworpen zijn direct als driedimensionaal model op een werkblad projecteren. In het getoonde voorbeeld zie je het
model van een motor en de virtuele knoppen om het model in de ruimte te bewegen.
2

De Hololens zal ook de communicatie via

Skype veranderen. Op de foto zie je een
loodgieter die door een expert geholpen
wordt met het installeren van sanitair. Wat
de vrouw ziet, verschijnt op zijn tablet en hij
voegt er aanwijzingen aan toe. De Hololens
projecteert deze instructies weer in het gezichtsveld van de loodgieter.
2

124/2015 15

TREND Online

WEBSITES

Iedere maand de leukste, mooiste en innovatiefste websites op een rij.

Is de bus er al bijna?
Het Nederlandse openbaar vervoer is een lappendeken van aanbieders, die elk in hun eigen regio actief zijn. Dat klinkt enorm
onoverzichtelijk, maar als je op de site OVradar kijkt, zie je dat
het best meevalt. Hier zie je op een kaart van Nederland alle op
dat moment actieve voertuigen van OV-bedrijven. Ze worden
allemaal, van intercitys tot waterbussen, vrijwel in real time
weergegeven. Als je op n van de voertuigen klikt, zie je welke
lijn het is, inclusief nummer, vertrekpunt en eindpunt. Bovendien
wordt aangegeven of de dienst vertraging heeft en of hij net vertrekt of juist aankomt bij een halte. Op de kaart wordt de route
aangegeven met een gele lijn. Het enige nadeel is dat de site op
smartphones niet goed wordt weergegeven. Daar ben je met een
app beter geholpen.
www.ovradar.nl

Alleen voor mannen

Een site voor mannen, die niet alleen over autos of actiefilms
gaat. Deze site bevat allerlei tips over zaken die een man in het
leven kan tegenkomen. Je leert hier van alles, van frivole zaken
zoals hoe zorg ik dat ik tijdens een pokeravond niet overkom
als een beginner? tot de meer serieuze dingen zoals het hebben van een gezonde houding achter je bureau of survival en
zelfverdediging. Welke boeken moet een man gelezen hebben,
welke krachttraining is goed geschikt voor thuis, wat zijn de
beste kledingtips voor een eerste date en welke dingen moet
je voor noodgevallen in je auto hebben? Klik rechts eens op
Library of random man knowledge voor willekeurig gekozen
inspirerende uitspraken over man zijn. Of je de wijsheden nou
echt nodig hebt of niet: the Art of Manliness is een leuke site
voor wat tijdverdrijf.
www.artofmanliness.com

Leerzaam en lukraak
Als je tegenwoordig de tv afstemt op een commercile zender,
is de kans heel groot dat je een onzinnig programma aantreft.
Hoewel een serie over figuren die zich naakt op een eiland laten
afzetten best vermakelijk kan zijn, heb je soms vast wel zin in
meer chte informatie. Bezoek dan eens de site Unplug the TV.
Het ontwerp van de pagina kon niet simpeler: bovenaan staat
Instead of TV you should watch..., met daaronder een afspeelvak voor YouTube-videos. De videos zijn allemaal gekozen op
hun informatieve inhoud. Bijvoorbeeld over de werking van
medicijnen, psychologie of gewoon een mooi reisverslag. Als
je iets anders wilt zien, klik je op I want to watch something
else. Binnen een paar klikken kom je iets tegen.
corrupt-a-file.net

16 124/2015

Top 3

Humor op het web

REDDIT
Je ziet ongetwijfeld wel eens kattenplaatjes, humoristische
memes en parodien op actuele gebeurtenissen in je Facebooktimeline of op Twitter. Daarbij heb je een grote kans dat ze afkomstig zijn van Reddit. Het principe van deze populaire Amerikaanse
website is simpel. Iedereen met een gebruikersaccount kan een
plaatje, link naar een nieuwsbericht, video of andere content toevoegen. Vervolgens laat de community met een upvote of downvote een bepaalde post hoger in de ranglijst van de frontpage
verschijnen. Uiteindelijk zorgt dit voor een mooi overzicht van de
grappigste viral content van het moment.
reddit.com

UPCOMING
Lijstjes doen het altijd goed als je je verveelt. Of het nou lijstjes met
serieus advies zijn of lijstjes met 22 argumenten om een dwerggeit te adopteren: je wordt toch nieuwsgierig en wilt zien waar de
schrijver mee komt. Upcoming is d site voor grappige lijstjes op
internet. Smaken verschillen natuurlijk, dus je zult echt niet bij
elke lijst zitten te schateren, maar een gniffeltje hier en daar kan
er altijd af. Buiten lijstjes met rare dingen vind je ook de nodige
quizjes waarin je slechte songteksten met aanvullen of kennis van
stripverhalen moet opdiepen. Kortom: als je tijd te veel hebt, moet
je zeker eens op Upcoming gaan kijken.
www.upcoming.nl

DE SPELD
Op website De Speld worden het typische krantenjargon, de
mediaclichs en politieke commentaren geparodieerd. De satirische website is inmiddels niet meer weg te denken uit het
Nederlandse medialandschap. Met name politici moeten het
ontgelden, maar er wordt ook geregeld een zanger of televisiepresentator belachelijk gemaakt. In de begintijd van de website
namen andere media meermaals klakkeloos nepnieuws over
en dat is toch het grootste compliment dat De Speld kan krijgen. Zelfs tegenwoordig zijn er nog lezers die serieus reageren
op Speld-berichten. Naast nieuwsartikelen publiceert De Speld
opiniestukken en videos.
speld.nl

Tekenen op de kaart
Je maakt blogs, reisverslagen en andere publicaties een stuk leuker met een
kaartje van je reis. En als je graag reisboeken of geschiedenis leest, is het soms
handig om een kaart te hebben om notities bij te houden. Scribble Maps maakt
het mogelijk! De site biedt het kaartenmateriaal van Google Maps, met de
mogelijkheid om daar zelf de nodige lijnen, vormen en arceringen op aan te
brengen. Bovendien kun je er tekstnotities in plakken. Je kunt de kaarten laten
weergeven als wegenkaart, satellietbeeld, hybride tussen die twee en als terreinkaart. Als je klaar bent, sla je de kaart op als afbeelding of genereer je een
link om hem in je blog te plaatsen. Jammer genoeg zijn de exportopties vrij
beperkt als je geen betaalde account hebt. GPX- en KML-bestanden zijn gratis,
maar een pdf niet. De maximale afbeeldingsgrootte is ook vrij beperkt, maar
een schermafbeelding is natuurlijk snel gemaakt.
www.scribblemaps.com

124/2015 17

TREND Maps

De digitalisering
van Europa
V
oordetweedemaalheeftdeEuropeseCommissiedeDigitalEconomyandSocietyIndex
gepubliceerd.Aandehandvan33indicatoren
geeft de Commissie ieder land een cijfer, dat aangeefthoehetgesteldismetdedigitalisering.Boven
aandezelijststaatDenemarken,gevolgddoorZweden, Nederland staat op de derde plaats, terwijl
hetgroteindustrielandDuitslandslechtsdetiende
positie inneemt. Elk Nederlands huishouden heeft
een(snelle)internetaansluiting,maarophetgebied
vansnelmobielinternetvalternogveeltewinnen.
Nederlanders blijken internet vooral te gebruiken
voor het doen van bankzaken en om te shoppen,
maarhetlezenvannieuwsengenietenvanmuziek
en films scoren ook hoog. Op het gebied van de
integratie van digitale technologie door bedrijven
heeft Nederland nog een slag te maken. Van alle
indicatoren voor de index, scoort deze het laagst.
Tochneemtonslandopditterreindezesdepositie
in.Metnameophetgebiedvanonlineverkopenen
digitaal factureren kunnen Nederlandse bedrijven
verbeteren.c

1e plaats

Denemarken
Breedband infrastructuur
Internetvaardigheid
Online activiteiten
Digitalisering van bedrijven
Digitale overheid & zorg
Totaalscore

10e plaats

Duitsland
Breedband infrastructuur
Internetvaardigheid
Online activiteiten
Digitalisering van bedrijven
Digitale overheid & zorg
Totaalscore

65 %
60 %
38%
40 %
39 %
51 %

Nederland - Duitsland

InallevijfdecategorienvandeEU-vergelijkingeindigt
NederlandbovenDuitsland.Onzeoosterburenpresteren
optweeterreinenzelfslagerdanhetEU-gemiddelde.
1 Breedband infrastructuur

5 Digitale
overheid & zorg

2 Internetvaardigheid

0 10 20 30 40 50 60 70 80

3 Online
activiteiten

4 Digitalisering
van bedrijven
Nederland

18 124/2015

EU-gemiddelde

Duitsland

3e plaats

Nederland
Breedband
infrastructuur
Internetvaardigheid
Online activiteiten
Digitalisering van
bedrijven
Digitale overheid
& zorg
Totaalscore

71 %
67 %
53 %
42 %
79 %
63 %

69 %
73 %
60 %
52 %
77 %
68 %

2e plaats

Zweden
Breedband infrastructuur
Internetvaardigheid
Online activiteiten
Digitalisering van bedrijven
Digitale overheid & zorg
Totaalscore

69 %
75 %
60 %
49 %
71 %
66 %

DESI-score

DeDESI-scorelooptvan
0tot100%.Hoehogerde
waarde,destegroterde
vaardigheidvaneenland.
meer dan 60% in
de Digital Economy
and Society Index

59-50%

49-40%

lager dan 40%

geen EU-land

Hekkensluiter

Roemeni
49 %
27 %
27 %
19 %
31 %
31 %

Bron: Digital Economy and Society Index 2015

Breedband
infrastructuur
Internetvaardigheid
Online activiteiten
Digitalisering van
bedrijven
Digitale overheid
& zorg
Totaalscore

124/2015 19

TREND Het nieuwe tv-kijken

Gratis films, series

en sport kijken
Met add-ons voor de mediaspeler Kodi kijk je gratis naar films, series en sport die normaal
gesproken achter een betaalmuur zitten of niet eens in Nederland worden aangeboden.
Door Mark van Sommeren

e wijze waarop we televisie (willen) kijken verandert

ontzettend snel. Bij deze transitie in het kijkgedrag
gaat het niet zozeer om waarnaar we kijken, maar hoe
we kijken. We willen niet langer passief achterover leunen
in de luie stoel en een keuze maken uit wat de tv-zenders
aanbieden, maar gaan juist actief op zoek naar een film,
een aflevering van een populaire serie of een wedstrijd die
we op dat moment willen zien op de plek waar we op dat
moment zijn.
De toekomst van televisie is globaal, dus wereldwijd, en
niet meer lokaal of beperkt tot de landsgrenzen. Je wilt niet

20 124/2015

meer gebonden zijn aan het aanbod van je provider. Want

wat moet je dan als er in Amerika een interessante serie
wordt uitgezonden, maar geen enkele Nederlandse zender
die uitzendt? Het meest voor de hand liggende antwoord is
dat je een abonnement op Netflix of HBO neemt, maar zelfs
dan weet je niet zeker of je favoriete serie beschikbaar zal
zijn. Bij de video-on-demand-aanbieder Netflix kies je zelf
wanneer je een bepaald programma wilt zien. HBO zendt zijn
programmas op vaste tijden uit en heeft een programmaboekje waarin je de uitzendingen kunt opzoeken. Dergelijke
aanbieders en Nederlandse diensten zoals Videoland geven

je al een idee van het nieuwe tv-kijken. Maar dat is nog niet
de toekomst zoals we die graag zien. Want ben je een grootverbruiker en kijk je veel tv-series, dan moet je meerdere
abonnementen afsluiten. Sommige series zijn immers exclusief of original voor een bepaalde zender, zoals Game of
Thrones voor HBO of Marvels Daredevil en House of Cards
voor Netflix. Weer andere online content is alleen te zien in
bepaalde landen. Wanneer je die in Nederland wilt bekijken,
wordt er naar het IP-adres van je internetverbinding gekeken en verschijnt er een melding in beeld dat de video niet in
jouw land beschikbaar is.
Nee, wat we willen is een alles-in-een-pakket van de provider dat lle, of althans zo veel mogelijk, van de wereldwijde
beschikbare series, films en sportevenementen bevat. We
willen van de losse abonnementen af en willen n flat fee
prijs, eventueel bovenop de abonnementskosten van onze
provider. Dat zon constructie kan werken, zien we aan Spotify, waarmee je naar streaming muziek van verschillende
muziekuitgevers kunt luisteren en aan Blendle, waarmee je
zelf bepaalt welke nieuwsberichten je wilt lezen. Overigens
zijn er best al mensen in de entertainmentindustrie die de
bui zien hangen en verwachten dat traditionele free to air- en
kabeltelevisie geen lang leven meer beschoren zijn. Topman
Reed Hastings van Netflix geeft ze nog vijftien jaar en animatieserie The Simpsons (aflevering Lisas Wedding) voorspelde in 1995 al dat kabeltelevisie langzaam zal veranderen
in een hardcore porno- en home shopping-netwerk.
Het einde van de huidige televisie komt in feite neer op
de strijd tussen internettelevisie (IPTV) aan de ene kant en
ouderwetse antenne- of kabeltelevisie aan de andere kant.
De ontwikkeling is al ingezet en lijkt niet te stoppen. Veel
mensen van de internetgeneratie hebben geen televisietoestel meer en kijken in plaats daarvan naar gestreamde content op hun tablet, smartphone of notebook. Maar het lijkt
erop dat contentaanbieders moeite hebben met het loslaten
van hun huidige verdienmodel, dat er cru gezegd op neer
komt dat ze hun producten (films, series, evenementen) verkopen aan andere en buitenlandse zenders die hun uitgaven
op hun beurt weer dekken door reclametijd te verkopen. Een
commercial tijdens een populaire serie of op prime-time is
duurder dan een commercial tijdens een niet zo populaire
serie of later op de avond. Maar IPTV biedt juist de contentaanbieders veel gerichtere informatie over het aantal kijkers
en waarnaar ze kijken. Hierdoor kunnen ze net als Google
profielen samenstellen en reclame personaliseren. Wanneer
je dat combineert met het gegeven dat er niet enkele miljoenen, meer meerdere miljoenen of zelfs miljarden kijkers zijn,
ligt de overstap naar een nieuw en waarschijnlijk lucratiever
verdienmodel voor de hand.

KODI + ADD-ONS = DE HELE WERELD

Zoals gezegd zijn contentaanbieders van video nog niet zo
ver, maar mediacenter Kodi (voorheen XBMC) toont aan
wat er mogelijk is met add-ons die elke legale- of geografische beperking voor het bekijken van content verwijderen
en alle content ter wereld beschikbaar maken. Het enige

Marvels Daredevil
is alleen te zien op
Netflix, behalve
als je je toevlucht
neemt tot illegale
add-ons.

"Het paard voldeed

ook prima, tot we de
auto kregen"
TOPMAN REED HASTINGS VAN NETFLIX GEEFT
TRADITIONELE TV NOG 15 JAAR

Streamen met add-ons

Veel van Kodis streaming add-ons gebruiken een decentraal
distributiesysteem. Net zoals bij torrents downloaden de
kijkers telkens een stukje van een video en delen dat met
andere kijkers die dat gedeelte nog niet hebben gezien. Hierdoor komt de video uit meerdere bronnen en niet van een
centrale server. Populaire videos hebben hierdoor potentieel
meer bandbreedte en daardoor kunnen ze door meer kijkers
tegelijk bekeken worden. Bij een centraal distributiesysteem
zijn de bandbreedte en dus het aantal kijkers beperkt. Zijn er
meer kijkers, dan neemt de bandbreedte per aansluiting af
en dat zie je meestal aan de slechtere beeldkwaliteit.

Disclaimer

De standaardinstallatie van Kodi is legaal, maar met de

add-ons kun je gratis en illegaal naar films, series en
sportevenementen kijken. Wij moedigen illegaal gebruik
van software niet aan.

124/2015 21

TREND Het nieuwe tv-kijken

wat eigenlijk nog ontbreekt, is een betaaloptie voor de content die je bekijkt.
Een vers genstalleerde Kodi ziet er eenvoudig en zelfs
wat Spartaans uit, maar het is desondanks een van de beste
mediacenters. Het wordt pas echt interessant wanneer je
audio- en video add-ons installeert. Sluit je er een antenne
op aan, dan kun je legaal naar live tv kijken en een programmagids raadplegen. Kodi speelt alle multimediaformaten af,
ondersteunt internetradio en heeft een 10 foot interface
dat wil zeggen dat de interface vanaf de luie stoel te lezen is.

Brein sommeert
elke aanbieder van
illegale add-ons

In het eerste scherm van Genesis geef je aan naar welke

videos je wilt kijken, bijvoorbeeld films of series.

STICHTING BREIN

ADD-ONS GENESIS EN NL SPORTS INSTALLEREN

Met add-ons zoals Genesis en NL Sports kun je gratis kijken
naar content van over de gehele wereld. Met Genesis kijk
je naar films en series op momenten en locaties die je zelf
uitkiest. De add-on zoekt er zelfs de Nederlandse ondertiteling bij. NL Sports geeft je toegang tot voetbalwedstrijden
en andere sportevenementen die normaal gesproken achter een betaalmuur zitten. We leggen uit hoe je deze addons installeert.
Voor beide add-ons moet je eerst een zogenaamde softwarebron of repository in Kodi installeren. Dat is een opslagplaats van software, in dit geval de add-ons, en de bijbehorende informatie. Download de Lambda-repository van tiny.
cc/lamba_repository en daarna de Dutch Sports Streamsrepository van bit.ly/nlsports en zet ze in een map die je bijvoorbeeld Kodi add-ons noemt.
Om de repositorys te installeren, start je Kodi en ga je
naar Systeem | Instellingen | Add-ons. Klik daar op Addons installeren m.b.v zipbestand en blader naar de map
Kodi add-ons. Na een klik op repository.lambda-1.1.0.zip
wordt de eerste softwarebron genstalleerd. Herhaal daarna
de stappen, maar klik deze keer op repository.nlsports.zip
om de tweede softwarebron te installeren.
In de volgende stap installeer je de add-on Genesis. Ga
naar Systeem | Instellingen | Add-ons | Add-ons downloaden en klik op lambda Add-on repository en daarna op
Video add-ons. Je hebt nu de keuze uit verscheidene addons waaronder Yify Movies HD, NBA On-demand en Genesis. Je kunt ze allemaal installeren, maar in dit voorbeeld
klik je op Genesis en daarna op Installeren in het volgende scherm. Om de add-on NL Sports te installeren, volg
je dezelfde stappen, maar kies je de repository NL Sports
Repository | Video add-ons | NL Sports.
Genesis gebruikt de add-on OpenSubtitles.org om naar
ondertitels voor films en series te zoeken. Indien je deze addon nog niet genstalleerd hebt, doe je dat alsnog. Ga naar
Systeem | Instellingen | Add-ons | Add-ons downloaden |

22 124/2015

Bij de afleveringen van een serie geeft Genesis een

korte synopsis.

Genesis zoekt automatisch de ondertitels voor

films en series.

Met de add-on NL Sports kun je naar sportevenementen

kijken waarvoor je normaal gesproken moet betalen.

Kodi Add-on repository | Ondertiteling, klik daar op OpenSubtitles.org en in het volgende scherm op Installeren. Klik
daarna op het Home-pictogram rechtsonder in het scherm
om naar het hoofdscherm terug te gaan. Ga naar Systeem
| Instellingen | Video | Ondertiteling en klik op Talen van te
downloaden ondertitels en Ondertitelingstaal voorkeur
om de taal van de ondertitels te selecteren. Scrol daarna naar
beneden en stel de Standaard TV dienst en Standaard
films dienst in op OpenSubtitles.org.
Tot slot moet je Genesis nog zodanig configureren, dat
deze add-on de ondertitels in beeld plaatst. Ga in het hoofdscherm naar Videos | Video add-ons en klik met de rechtermuisknop op Genesis. Heb je geen muis, dan druk je
op C op een toetsenbord of op de knop Menu van de
afstandsbediening of app. Selecteer Add-on instellingen en gebruik dan de cursortoetsen om naar het tabblad
Ondertiteling te gaan met de muis kom je namelijk niet bij
de tabbladen waarop je moet zijn. Schakel daar Ondertitels
gebruiken in en stel Dutch als Eerste taal en English
als Tweede taal in. Met deze instellingen krijg je Engelse
ondertitels als er geen Nederlandse zijn gevonden.
Er zijn nog meer instellingen die het gebruiksgemak van
Genesis vergroten. Ga daarvoor naar het tabblad Afspelen en schakel alle items in waarin Automatisch-afspelen
voorkomt. Het nadeel van automatisch afspelen is dat Genesis niet altijd de hoogste kwaliteit stream kiest. Als je meer
controle over de kwaliteit wilt, schakel je automatisch afspelen weer uit. Wanneer je nu een film kiest, verschijnt er altijd
een overzicht van beschikbare bronnen. Kies YIFY als deze
erbij staat, want deze bron geeft meestal prima lopende
streams zonder bufferen. Staat die er niet bij, dan is het een
kwestie van uitproberen. Vergeet niet op OK te klikken, om
de instellingen op te slaan.

Stichting Brein en illegale add-ons

In december 2014 haalde Stichting Brein met succes zes
Nederlandse sites offline die het populaire illegale streamingprogramma Popcorn Time aanboden. Sites waarop
illegale add-ons of mediaspelers met deze illegale add-ons
worden aangeboden, zijn net zo min veilig. Want Brein sommeert elke aanbieder die gebruik maakt van illegaal aanbod
of illegale sites. Dat geldt ook voor sites die mediaspelers
aanbieden die aldus zijn voorgeprogrammeerd.

Kant-en-klare Kodi
Heb je geen zin of te weinig kennis om Kodi en de add-ons
zelf te installeren en configureren, dan koop je een kant en
klaar mediacenter op het internet. Die zijn doorgaans gebaseerd op Android-mediaspelers zoals de Minix Neo-serie of
op de populaire Raspberry Pi. Naast Genesis en NL Sports
installeren de aanbieders meestal meer add-ons waarmee je
toegang tot ng meer zenders krijgt.
De mediacenters zijn te koop in verschillende configuraties,
bijvoorbeeld met of zonder wifi, met of zonder draadloos
toetsenbord et cetera. Sommige kun je bedienen met de
afstandsbediening van je televisie en je kunt ze allemaal bedienen met een app op je smartphone of tablet. Omdat de
aanbieder het toestel al volledig heeft ingesteld, hoef je het
alleen maar aan te sluiten en in te schakelen. Daarna kun je
meteen genieten van het wereldwijde online tv-aanbod.

TV-KIJKEN MET GENESIS EN NL SPORTS

Je bent nu klaar voor het nieuwe tv-kijken! Om films en series
met Genesis te kijken, selecteer je Videos | Add-ons in het
hoofdscherm en klik je op Genesis in het volgende scherm.
Daarna verschijnt er een aantal schermen waarin je aangeeft
naar welke videos je wilt kijken, bijvoorbeeld films of series.
Afhankelijk van de keuze die je maakt, krijg je nog meer schermen met filters zoals Genres, Talen, Populair, 'Laatste HD
Films et cetera te zien. Via de foutief vertaalde items Laatste Films en Laatste Aflevering heb je toegang tot de meest
recente bioscoop en tot afleveringen van series die onlangs
zijn uitgezonden. Met de optie Zoeken kun je zoeken naar de
naam van een video of naar acteurs die erin meespelen.
Zodra je de film of aflevering gevonden hebt waarnaar je
wilt kijken, selecteer je die. Het duurt enige tijd voordat de
video met afspelen begint, omdat Kodi de data moet bufferen en de ondertiteling moet zoeken.
Bij het kijken naar sportevenementen heb je minder te
zeggen over het tijdstip waarop je ernaar wilt kijken, omdat
deze streams rechtstreeks uitgezonden worden. Selecteer
Videos | Add-ons in het hoofdscherm en klik daarna op
NL Sports. In het volgende scherm verschijnen de streams

waaruit je kunt kiezen. Helemaal onderaan staat een simpele

legenda: als een stream online is, wordt die met groene letters aangegeven en als die offline is, met rode. Klik je op TV
Gids dan zie je een overzicht van sportevenementen die
binnenkort gestreamd worden. Er staat een datum bij, de
naam van het evenement en de streaming dienst. Selecteer
je een van de andere streaming diensten, zoals Stream of
the Day of Poleposition, dan worden de beschikbare streams
ingeladen en zie je welke ervan online zijn en welke je dus
kunt bekijken.

NIEUWE TV-KIJKEN
Of je nu het liefst naar films, series of sport kijkt, maakt niet
meer uit. Want met Kodi en wat add-ons kijk je voortaan wat
je wilt, wanneer je wilt. Haal de popcorn maar tevoorschijn,
want niets staat je kijkgenot meer in de weg.
mark.vansommeren@chip.nl c
124/2015 23

TREND Gadgets

DE LEUKSTE GADGETS
We maken elke maand een selectie van de enorme hoeveelheid hebbedingetjes die
verkrijgbaar zijn. Heb je een leuke gadget gezien? Laat het ons weten en stuur een
mail naar redactie@chip.nl.
GIGS2GO

OPSLAGRUIMTE OM UIT TE DELEN

Heeft iemand een USB-stick die ik even kan lenen? Met een nonchalant gebaar scheur je een 1GB USB-stickje af van je Gigs2Go.
Hier, hou maar! Dat klinkt misschien gek, maar Gigs2Go laat zien
dat een USB-stick milieuvriendelijk n handig kan zijn. Het zijn
namelijk opslagsticks in een kartonnen afscheurstrip. Er zijn vier
bundels te koop, namelijk vier keer 1 GB, vier keer 8 GB en zelfs vier
keer 16 GB. Zo kun je makkelijk bestanden delen, bijvoorbeeld op
school of op je werk, zonder voor alle deelnemers een dure stick
te moeten kopen. De prijzen zijn respectievelijk 25, 40 en 75 dollar.

www.gigs2gousb.com

DICOTA SMART CONNECT

Connecties in je zak

MOLLASPACE USB-STICK

DATA IN EEN FLESJE

USB-sticks in allerlei gekke vormen en formaten zijn niet echt
nieuw meer. Maar eens in de zoveel tijd kom je een idee tegen
dat gewoon te charmant is om over te slaan. Dit flesje waarvan de kurk de daadwerkelijk USB-stick vormt, is gewoon een
heel leuk voorwerp voor op het bureau of in je tas. Je neemt je
gegevens gewoon mee in een fles! En als je de stick gebruikt,
lijkt het alsof er een kurk uit je laptop steekt. Er zijn versies van
4 en 8 GB te koop bij verschillende webshops. Maar Amazon
is waarschijnlijk het makkelijkst. De prijs bij de ontwikkelaar is
28 dollar, maar op Amazon is de stick veel goedkoper.

mollaspace.com
24 124/2015

Om de chaos aan verschillende kabels en aansluitingen

bij mobiele apparaten te verkleinen, zijn er allerlei handige 2- of 3-in-1-kabels te krijgen. Vaak zijn die alleen
handig in gebruik, maar niet handig op te bergen. Die
laatste stap zet Dicota met hun Smart Connect wel.
Deze adapter heeft aansluitingen voor vier types:
micro-USB, USB, Apple Lightning en Apple 30-pins. Tot
zover niks bijzonders. Maar Dicota heeft al deze aansluitingen weggewerkt in een soort Zwitsers zakmes. Je
hoeft alleen de USB-poot en het pootje met de juiste
tweede connector uit te klappen en je bent klaar. Geen
kabels die zich ineens opsplitsen in vier losse uiteinden,
maar gewoon n handig voorwerp dat zo in een
zak of tas kan. De site van Dicota verwijst
naar centralpoint.nl als Nederlandse verkoper, waar de
Smart Connect 16 euro kost.

www.dicota.com

NOKI

OPEN DEUREN MET JE TELEFOON

Noki is een slim deurslot waarmee je veilig je huis kunt verlaten
zonder de voordeur met een sleutel af te sluiten. Door je telefoon en Noki via Bluetooth aan elkaar te koppelen, detecteert
de kleine portier wanneer je in de buurt bent. Het slot gaat dan
automatisch open. Als je buiten bereik gaat, sluit Noki de deur
af zodat je huis veilig is in jouw afwezigheid. De status van het
slot is altijd zichtbaar in de bijbehorende app en je kunt de telefoons van mensen die je vertrouwt toevoegen door ze een uitnodigingscode te sturen. Je kunt de deuren natuurlijk ook sluiten
als je binnen bent, bijvoorbeeld als je gaat slapen. Noki is vanaf
199 euro voor te bestellen op Kickstarter. De leverdatum staat
op december van dit jaar.

noki.io

KENU HIGHLINE

Telefoon aan
een koord

INFINITEUSB

ONEINDIG VEEL
USB-POORTEN
Veel apparaten hebben maar een beperkt aantal USB-poorten. Als je een transceiver voor je muis, een externe harde
schijf en nog een mobiel apparaat op je notebook aansluit,
is de kans groot dat hij vol zit. InfiniteUSB is de oplossing:
dit stekkertje geeft het signaal verder via een kabel aan het
doelapparaat, terwijl de stekker zlf aan de achterkant een
eigen USB-poort heeft. Om meer apparaten op dezelfde
poort van je notebook aan te sluiten, hoef je alleen meerdere
InfiniteUBS-stekkers achter elkaar te schakelen. De kabeltjes
zijn makkelijk op te bergen met het ingebouwde magneetje
en er zijn versies verkrijgbaar met micro-USB en Apple Lightning. Tot slot kun je zelfs voor verschillende kleuren kiezen. Er
zijn allerlei pakketten te bestellen. Een bundel van vijf kabels,
inclusief twee kabels met aansluitingen voor mobiele apparaten kost honderd dollar.

Steeds meer mensen nemen op vakantie fotos met

hun smartphone en laten de compacte camera thuis.
Dat is handig want de telefoon past makkelijk in een
broekzak. Maar het heeft ook zijn nadelen: de camera
heeft bijvoorbeeld een polsband en wat meer body om
vast te houden. Zo kan het gebeuren dat je jouw peperdure iPhone op de kasseien van Rome laat vallen of dat
hij, nog erger, bij het nemen van een artistieke foto uit
de skilift kukelt. Kenu heeft daarom een valkoord voor
de iPhone bedacht. Je klikt het koord vast in een inkeping in de meegeleverde antislipcase n in de lightning-aansluiting.
Het andere einde zit vast aan de
trekker van een ritssluiting. Als je
de telefoon laat vallen, zal hij netjes
gestopt worden. En als hij wl iets
raakt op zijn korte weg naar beneden, beschermt de case hem. Het
koord en de case kosten samen 20
tot 35 dollar exclusief verzending,
afhankelijk van het type iPhone.

www.kenu.com

getinfiniteusb.com
124/2015 25

TREND Wikipedia

Wikipedia, de vrije encyclopedie

Vroeger sloeg je er de Winkler Prins op na en als je even doorgeleerd had, zocht je in de
Encyclopaedia Britannica. De online encyclopedie Wikipedia heeft beide boekwerken
gedegradeerd tot museumstukken. De Wikipedia in getallen.
Door Mark van Sommeren en Melissa Montasser
Jaar waarin Wikipedia werd opgericht
Plaats in de ranglijst van meest bezochte websites ter wereld (in februari 2015)

2001
7

Aantal talen waarin Wikipedia beschikbaar is

287

Artikel dat in de meeste talen beschikbaar is

Rusland (271 talen)

Positie van Nederlandstalige Wikipedia, gemeten naar aantal artikelen

Aantal bezoeken dat Wikipedia maandelijks verwerkt
Aantal medewerkers wereldwijd

3 (na Engels en Zweeds)

20 miljard
251

Aantal auteurs dat in november 2011 actief was

80.000

Aantal auteurs dat in november 2014 actief was

77.000

Percentage vrouwelijke auteurs

Actiefste gebruiker
Meeste bewerkingen op een dag
Meeste verwijzingen in een zin
Artikel dat het vaakst op een dag werd bezocht
Eerste artikel op de startpagina
Miljoenste artikel
Item dat het vaakst bewerkt werd
Eerste categorie
Aantal artikelen in de Nederlandstalige Wikipedia
Aantal Winkler Prins-delen dat de Nederlandstalige Wikipedia op papier zou innemen
Oorspronkelijke betekenis van wiki

10 procent
Koavf (1.474.735 bewerkte paginas)
2857 (artikel: 7 July bombings)
172 (artikel: Educology in de versie van 21 mei 2010)
Steve Jobs (7,4 miljoen bezoekers op 6 oktober 2011)
Wolfgang Amadeus Mozart (22 februari 2004)
Jordanhill Railway Station (op 1 mei 2006)
George W. Bush
World War II (30 mei 2004)
1.819.525 (28 april 2015)
1066
Snel (Hawaaans)

Gemiddelde grootte van een Nederlandstalig artikel

1598 bytes (40% van Franse en Duitse versie)

Meeste nieuwe Nederlandse artikelen in n maand

719 (maart2013)

Stad met een Wikipedia-monument

26 124/2015

Subice

5
9
,
4

s
ij
r
p
t
Stun

Kom van die bank af en feest als een beest! Hoe gekker, hoe ruiger
Hoe harder, hoe beter! Dat is de Zwarte Cross. Dit speciale Zwarte Cross magazine mag je
daarom niet missen! Neem een kijkje achter de schermen van Zwarte Cross en blik terug
op de Zwarte Cross door de jaren heen.

Met o.a.:
Filemon
Wesselink,
Bennie Jolink
en Mark Tuitert

Cross naar

www.fnl.nl/harder

TREND Consumentenrecht

Ruilen is toegestaan
Als consument heb je het recht om internetaankopen binnen 14 dagen terug te sturen.
Hoe zit dat met downloads zoals mp3s, e-books, software en apps? CHIP geeft antwoord.
Door Mathias Gerlach en Jos Heijmans

28 124/2015

Google gaat op dezelfde manier om met aankopen uit de Play

Store. Ook hier blijven de apps op de tablet of smartphone staan
van waar de download plaatsvond. De aanvraag voor restitutie
moet je wel vanaf de website doen. Volgens de leveringsvoorwaarden van Google kun je dat voor apps binnen twee uur na
aankoop doen. In een enkel geval lukt dat zelfs nog na 24 uur.
Je kunt de aankoop ook vanuit de Play Store-app ongedaan
maken, maar dan wordt de download van je device verwijderd.
Voor muziek, films en e-books geldt een bedenktijd van zeven
dagen. Voorwaarde is wel dat je het gekochte item nog niet hebt
gedownload of gestreamd.

GEBRUIKERSVRIENDELIJKE PROEFVERSIES
De voorwaarde dat je de aankoop nog niet hebt gedownload
of gestreamd op het moment dat je de koopovereenkomst wilt
ontbinden, geldt bij meer winkels. Bij webwinkels die e-books
verkopen, is er helemaal geen sprake van een herroepingsrecht
zodra de download is gestart. Bij bol.com is het mogelijk om
e-books binnen dertig dagen te retourneren, wanneer je een
e-book bijvoorbeeld per ongeluk hebt besteld in plaats van een
fysiek boek. Een herroepingsverzoek moet je bij de klantenservice indienen. Deze wordt door hen beoordeeld, waarna het
e-book uit de cloud wordt gehaald of de downloadlink onbruikbaar wordt gemaakt. Het geld wordt vervolgens teruggestort.
Bij de Nederlandse Kindle-boekwinkel van Amazon kun je je
geld terugvragen binnen veertien dagen na aankoopdatum.
Zodra restitutie heeft plaatsgevonden, heb je niet langer toegang tot het boek.
Microsoft neemt weliswaar geen apps retour, maar zowel
de Windows 8- als de Windows Phone-store biedt een ruim
aanbod aan proefversies. Deze kun je uitproberen voordat je

arrow/Fotolia.com

e hebt een iets te ruime sweater gekocht, je nieuwe schoenen zitten krap of de nieuwe stereo-installatie geeft niet
het verwachte geluid. Voor elke fysieke aankoop die je op
internet doet, bestaat een bedenktijd van 14 dagen. Dat betekent
dat je binnen die periode de koopovereenkomst kunt ontbinden
en dat je je betaalde geld terugkrijgt. Hoe zit dat in het geval van
een digitale aankoop, zoals apps, software, videos en e-books?
Deze koop je doorgaans niet meer als fysiek product, maar als
een download die je op een device zoals een smartphone of
e-reader zet.
In juni 2014 werden de Europese regels voor consumentenrechten opgenomen in het Nederlandse recht. Daarin staan
regels voor digitale inhoud die niet op een materile drager
(zoals een dvd, cd of cd-rom) is geleverd." De bedenktijd die je
als consument hebt als je een fysiek product bij een webshop
koopt, geldt in principe niet in het geval van koop van een digitaal
product (film, muziek, games) dat je via internet kunt downloaden. Daarbij laat je weten dat je het item binnen veertien dagen
wilt hebben n verklaar je dat je afziet van de bedenktijd. Doe je
dit niet, dan kun je het digitale product in veel gevallen niet eens
downloaden. De verkoper moet deze voorwaarde wel bevestigen
voordat je het product kunt downloaden. Dit betekent dat er in
het geval van gedownloade artikelen geen bedenktijd geldt van
14 dagen.
Toch zijn er webwinkels die de klant een mogelijkheid bieden
om digitale content te retourneren. Bij Apple kun je binnen 14
dagen na aankoop van muziek, apps, e-books en films gewoon
je geld terugvragen. De gedownloade bestanden blijven op het
device aanwezig, maar worden wel verwijderd uit de aankoophistorie. Dat betekent dat je ze niet op je andere Apple-apparaten kunt downloaden en ook dat je geen updates ontvangt.

een app aanschaft. De stores van Apple en Google hebben

geen proefversies, maar van menige app is er een gratis lightversie. Deze is vaak voldoende om te bepalen of een app je
bevalt of niet.
Over het algemeen raden we je aan om de leverings- en
gebruiksvoorwaarden van een downloadwinkel goed te lezen.
Voordat je met downloaden begint, moet de winkelier duidelijk
vermelden dat het herroepingsrecht vervalt. Wanneer de winkelier in gebreke is geweest en dit niet duidelijk vermeldt, kun je
het gedownloade bestand altijd retourneren en je geld terugeisen. Uiteraard blijft het voor jou altijd mogelijk om te reclameren wanneer het product dat je hebt gekocht ondeugdelijk is,
zelfs als het om een download gaat.
Dat aanbieders van apps, mp3s en e-books het retourneren zoveel mogelijk beperken is om misbruik zoveel mogelijk
tegen te gaan. Wanneer een bestand zonder kopieerbeveiliging
of Digital Rights Management wordt geleverd, kun je dit naar
hartenlust kopiren voordat je het retourneert. Wanneer er
propritaire bestandsformaten (Amazon Kindle) of cloudgebaseerde systemen (Adobe Digital Rights) gebruikt worden, kan
de leverancier jouw leesrechten weer intrekken nadat je het
bestand hebt geretourneerd.
Ook wanneer de downloadwinkel consumentvriendelijke
regels omtrent retouren hanteert, houden ze jouw gedrag goed
in de gaten. Toen wij vijftien apps tegelijkertijd wilden teruggeven aan Apple vond er weliswaar een terugboeking van de
kosten plaats, maar bij de eerstvolgende aankoop kregen we
de melding dat we deze, en de eerste paar volgende aankopen,
toch echt niet meer konden teruggeven.
Dit is trouwens geen nieuw fenomeen, want wanneer je bij
een internetwarenhuis te vaak goederen retourneert, loop je
het risico dat je account wordt geblokkeerd.
jos.heijmans@chip.nl c

AANBIEDER

Zo krijg je je geld terug

Hoe en waar je een betaalde download kunt retourneren,
verschilt per aanbieder. In sommige gevallen zijn de van
toepassing zijnde webpaginas niet eenvoudig te vinden.
De Kindle
e-books die je
op Amazon.nl
hebt gekocht
en wilt terugsturen, staan
in jouw
account.

Op reportaproblem.apple.
com geef je
aan welk gekocht product
je wilt retourneren.

Via play.
google.com
zie je al jouw
downloads.
Hier vraag
je ook een
teruggave
aan.

MEDIA

BEDENKTIJD

DOWNLOAD BLIJFT
BESCHIKBAAR
Q

OPMERKING

Apps

Q (14 dagen)

In-app aankopen

Q (14 dagen)

E-books

Q (14 dagen)

Muziek

Q (14 dagen)

Films/series

Q (14 dagen)

Amazon

Kindle e-books

Q (14 dagen)

Eci

E-books

Bruna

E-books

Luisterrijk

Luisterboeken

Q (14 dagen)

Google Play Store

Apps

Q (2 uur na aankoop)

Tijdens test lukte retourneren ook na 24 uur nog

In-app aankopen

Q*

Muziek

Q (7 dagen)

Mits nog niet gedownload of gestreamd

Films/series

Q (7 dagen)

Huurvideos mogen nog niet zijn bekeken

E-books

Q (7 dagen)

Apple (iTunes Store/App Store)

Q
Q
Q
Q
Q

Mits nog niet gedownload

Google verwijst naar de ontwikkelaars

Tijdschriften

Bol.com

E-books

Q (30 dagen)

Microsoft Windows Phone Store

Apps

Veel gratis demos beschikbaar

Microsoft Windows App Store

Apps

Veel gratis demos beschikbaar

Xbox Game Store

Apps

Sony Entertainment Network

Fysieke goederen
bij online bestellen

* Alleen via play.google.com

Via verzoek aan klantenservice

Apps, games, add-ons

Abonnementen (Music, PS Plus)

Q (min reeds verbruikt)

Boeken

Q (14 dagen)

Goederen mogen niet zijn gebruikt of beschadigd

Software in doos

Q (14 dagen)

Verzegeling mag niet gebroken zijn

CDs/DVDs/Blu-rays

Q (14 dagen)

Verzegeling mag niet gebroken zijn

volledig herroepingsrecht

beperkt herroepingsrecht

geen herroepingsrecht

Q Ja Q Nee

124/2015 29

TREND De waarde van een klik

Elke advertentie die je op het web bekijkt of aanklikt, wordt uiteindelijk

door iemand betaald. De marketeer die bemiddelt tussen de adverteerder
en de site ontvangt hiervoor een provisie. Maar wat leveren dit soort
'clicks' eigenlijk op? CHIP ging op onderzoek uit.
Door Roman Leipold en Peter Marinus

30 124/2015

Maksim Kabakou / Fotolia

Wat is jouw klik

op internet waard?

ELKE KLIK IS EEN VEILING

Bij Adwords veilt Google de advertentieruimte onder zijn klanten. Deze kunnen voor een bepaalde periode een bod doen
op zoektermen die naar de producten van de adverteerder
leiden. Als er naar zon term gezocht wordt, verschijnen de
advertenties op de sites waar de zoekende gebruiker naar toe
gaat. De geautomatiseerde veiling begint bij elke zoekopdracht
opnieuw. Klanten betalen alleen als er daadwerkelijk doorgeklikt wordt. Er zijn ook meer resultaatgerichte betalingsmodellen, maar het cost-per-click-stelsel geeft een aardige indicatie
van de waarde van n klik.
Het belangrijkste is niet zo zeer we er zoekt, maar waarnaar wordt gezocht. De duurste advertenties zijn voor producten met een hoge winstmarge en dito conversie. Die laatste
factor beschrijft hoeveel procent van de bezoekers van een
site daadwerkelijk tot aankoop van het product overgaat. Voorbeeld: als je in 2014 in de VS naar een rouwboeket had gezocht
en daarvoor de hoogstgeplaatste advertentie had aangeklikt,
had dat Google ongeveer 21 dollar opgeleverd. De beredenering achter de hoge cost-per-click (CPC) is heel simpel. Aan
rouwboeketten wordt veel geld verdient, want op uitvaarten
wordt niet beknibbeld. De conversieratio ligt bovendien hoog
want rouwende families hebben een dringende aankoopreden.

Geldmachine met zoekfunctie

Het idee om Google-gebruikers en adverteerders aan elkaar
te koppelen via zoektermen maakt Google tot n van de
rijkste en machtigste bedrijven ter wereld.

Google verdient geld met gegevens

PrivacyFix van AVG blokkeert meer dan 1200 bekende trackers en berekent hoeveel geld Google, Facebook en LinkedIn
met de data van gebruikers verdienen. Deze gratis tool is
verkrijgbaar als app en plug-in voor je browser.

Wat kost internet zonder advertenties?

Met wat rekenwerk kun je bepalen wat het zou kosten om je
vrij te kopen van advertenties op internet. Deze prijs is vastgesteld door de jaarlijkse advertentieomzet in een land te
delen door het aantal gebruikers. Zo kregen we de volgende
prijzen voor verschillende Europese landen.
NOORWEGEN
VER.
KONINKRIJK
DENEMARKEN

143
129
114

ZWEDEN

109

NEDERLAND

82

DUITSLAND

67

FRANKRIJK

67

ITALI

47

SPANJE

25

RUSLAND

21

Bron: Statista 2013

emiddeld typt elke wereldburger twee keer per dag een

zoekopdracht in bij een zoekmachine. Zo verwerkt marktleider Google bijvoorbeeld bijna 70.000 opdrachten per
seconde, wat neerkomt op meer dan twee biljoen (!) per jaar.
De wereld van Google is er dan ook een van superlatieven en
records, waar ontelbaar veel kleinigheidjes zich samenklonteren tot een monsterlijk groot geheel.
Bij al die zoekopdrachten maakt het niet uit of de input
nu gedaan wordt met een toetsenbord, een muis of een tikje
op het scherm van een smartphone: alle input wordt geregistreerd, gevolgd, gesorteerd, opgeslagen en gebruikt in analyses
om er geld aan te verdienen. Grote spelers als Facebook en
Google hebben hierop vrijwel hun hele businessmodel gebaseerd. Maar ook minder bekende marketeers en trackers, zoals
Nuggad, Adition of Adtech, zijn bedreven in het verzamelen van
data. Deze bedrijven hanteren grofweg twee principes: meer
data is meer geld en alle kleine beetjes helpen.
Die kleine beetjes zijn de individuele internetgebruikers, de
eigenaars van de data. Maar hoeveel geld houden de betrokken bedrijven precies over aan al die kleine beetjes data? En
wat is n simpele klik waard? Natuurlijk verdient Google er het
meeste aan. Dat komt vooral door advertentieservice Google
Adwords, waarbij internetters advertenties krijgen voorgeschoteld die gerelateerd zijn aan de inhoud van de pagina die ze op
dat moment bezoeken. Adverteerders definiren zelf bij welke
woorden ze willen adverteren en Google regelt de rest. Afgelopen jaar verdiende de zoekgigant met deze briljant bedachte
service zo'n 52 miljard euro. Briljant? Ja, want alle internetgebruikers dragen bij aan de omzet, zelfs als ze verder geen
Google-diensten gebruiken. Dat komt omdat Google vaak ook
de advertenties regelt voor sites waar ze zelf verder niets mee
van doen heeft.

Het tegenovergestelde gebeurt met Amazon-advertenties,

die soms minder dan n cent per klik opleveren. De aanschafintentie, interesse voor het product en het brede aanbod
zorgen doorgaans namelijk voor een lage conversie. De hoogste CPC's worden betaald voor keywords uit de financile sector, zoals verzekeringen of leningen. Als je in de VS naar een
ziektekostenverzekering zoekt, kun je met n klik tientallen
dollars op de rekening van Google doen belanden. De Amerikaanse tarieven zijn overigens hoger dan die in Europa. Financile adverteerders betalen over de hele wereld gemiddeld

124/2015 31

TREND De waarde van een klik

zon drie dollar per klik op een advertentie, met een sterke
conversieratio van zon zes procent. Met een analysetool kun
je de duurste adwordstermen voor verschillende landen vaststellen. Daarbij komen verrassende zaken boven water. Zo
staat in Nederland de term spam hoog in de lijst met duurste keywords. Zeker de combinatie spam wetgeving Nederland levert Google een stevig bedrag op. Internationaal blijkt
ook de term outplacement succesvol. Dit is een term voor
externe experts die erin gespecialiseerd zijn om werknemers
aan een nieuwe werkgever te helpen. Deze constructie wordt
vaak toegepast om een ontslag zo onpersoonlijk mogelijk te
houden. De prijzen voor een adviestraject zijn niet mals. Voor
n individuele werknemer kosten adviezen al snel 5000 euro.
Bij hogere managementfuncties kan het in de tienduizenden
euros lopen. Vaak wordt er bovendien een begeleidingstraject
voor meerdere werknemers tegelijk aangevraagd. Outplacement is dus een lucratieve zaak, waar zelfs advertenties met
een cost-per-click van 50 euro nog lonen.

ER IS GEEN DEFINITIEVE PRIJS

Afgezien van de eerder genoemde analysetool biedt Google
zijn adverteerders weinig houvast. Een serieuze indicatie voor
de prijs van een advertentieplaats is er eigenlijk niet. Net als bij
echte veilingen heb je bij online veilingen namelijk te maken
met prijsschommelingen: vraag en aanbod kunnen variren,
wat zijn uitwerking heeft op de prijs. De vraag wat een klik
waard is, is dus niet exact te beantwoorden.
Toch presenteerde techblogger Larry Kim een paar jaar
geleden een prijzentabel. Hij analyseerde adwords met een
totale waarde van n miljard dollar en kwam tot de conclusie
dat een advertentie globaal genomen 53 dollarcent waard is.
Aangenomen dat Kims rekenkunsten hem niet in de steek lieten, is de waarde sindsdien lager geworden. De cost-per-click
daalt namelijk al jaren, hoewel dat geen negatieve invloed heeft
op de omzet van Google. Het advertentievolume stijgt namelijk
des te harder. De Amerikaanse dataportal Statistic Brain kwam
in september 2014 uit op een gemiddelde prijs van 20 tot
60 dollarcent. Zij namen in de berekening lle internetreclame
mee, dus ook schermadvertenties die als banners op websites
of als videos werden weergegeven.
Volgens onderzoeker Peter Buxmann schommelt de costper-click op Facebook tussen de 20 en 70 cent, waarbij het
onmogelijk is om een algemeen geldende prijs vast te stellen.
Omdat sociale mediasites steeds meer en nauwkeurigere data
verzamelen over de interesses en voorkeuren van hun gebruikers ontstaan er nieuwe mogelijkheden om gebruikers direct
aan te spreken. In veel gevallen stijgt bij die toegepaste advertenties ook de prijs per klik. Demografische kenmerken zoals
leeftijd en geslacht zijn voor adverteerders zeer interessant.
Zo blijkt uit onderzoek dat vrouwen zich anders gedragen op
Facebook dan mannen. Daarom zijn verschillende prijzen per
klik tussen reclames voor mannen en vrouwen heel goed denkbaar. Vrouwen gebruiken Facebook bijvoorbeeld vaker om zich
te informeren over een bepaald product. Ze oefenen bovendien
een sterkere invloed uit op hun vrienden dan mannen. Een
andere factor is de herkomst van de gebruikers. De prijs per

32 124/2015

Outplacement: een rare zoekterm

De meeste mensen weten waarschijnlijk niet eens wat met
outplacement bedoeld wordt. Maar dit keyword levert
Google hoge provisies op omdat advertenties in deze markt
een zeer lucratieve doelgroep aantrekken.

Dure keywords
Deze ranglijst is slechts een momentopname, gebaseerd op
een onderzoek met Google Keyword Planner. Maar de lijst
illustreert duidelijk hoe keywords die leiden naar sites voor
financile producten, rechtsbijstand en verzekeringen de
hoogste prijzen halen in de Adwordsveilingen.

KEYWORD

PRIJS PER KLIK (DOLLARS)

VERZEKERING

54,91

GAS/ELEKTRICITEIT

54,62

HYPOTHEEK

47,12

ADVOCAAT (ATTORNEY )

47,07

SCHADECLAIM

45,51

LENING

44,28

ADVOCAAT (LAWYER)

42,51

CONFERENCE CALL

42,05

RECOVERY

42,03

DONEREN

42,02

Een miljard gebruikers, oneindig veel data

Voorlopig domineert Google de online advertentiemarkt,
maar Facebook begint een stevige concurrent te worden.
Het sociale netwerk heeft het grote voordeel dat het zijn
gebruikers door en door kent. Zo kan Facebook advertenties
heel gericht plaatsen.

klik van een Amerikaan is met 10,80 dollar bijna drie keer zo
hoog als de 4 dollar voor een Europese klik.
Of je nou adverteert via Adwords of op een site zoals Facebook, de rangorde van de zoekresultaten wordt niet alleen
bepaald door het bod bij de keywordveiling. Net als bij Google
maakt Facebook volgens veel experts gebruik van een afgeschermde (en daardoor ontransparante) veiling. De sociale
mediagigant berekent daarbij zelf het bod van de deelnemers.
Naast de definitie van de doelgroep, op factoren als demografie, interesses en surfgedrag, bepaalt naar verluidt ook de
vormgeving van de advertentie de prijs. Als een reclame niet
mooi is vormgegeven, zal er weinig op geklikt worden, wat de
prijs per klik opdrijft. Daardoor zijn de prijzen van een advertentie zelfs tijdens de campagne continu aan het schommelen.
Concurrentie en consumentengedrag hebben hier ook constant invloed op. Er is maar n ding met zekerheid te zeggen:
de klikprijs begint onder n cent en heeft geen plafond.
Google hanteert een quality score van 1 tot 10 om advertenties te waarderen. Bij de vele (en veelal lastig vast te stellen)
criteria voor de score horen onder andere relevantie en gebruikersgerichtheid. Een maximale score van 10 kan de prijs per
klik halveren, terwijl een slechte advertentie of doelpagina de
prijs voor een topzoekresultaat naar verluidt vijf maal zo hoog
kan maken. Google schrijft: advertenties met een hoge kwaliteit hebben doorgaans lagere kosten en betere posities.
Maar er zijn nog meer oorzaken aanwijsbaar voor de prijsschommelingen bij de keywordveilingen. Natuurlijk zijn prijzen
seizoensgebonden omdat er bijvoorbeeld meer reclame wordt
gemaakt met Kerst of Pasen. Maar de oorzaken hangen ook
samen met het irrationele gedrag van de marktspelers zelf. Als
iemand te kennen geeft zijn doelgroep van 1000 personen de
komende 24 uur te willen bewerken met 5000 euro aan advertenties, dan vindt Facebook dat prima. Maar natuurlijk zal de
prijs per klik met zon beperkte doelgroep aanmerkelijk stijgen.

Meest gezochte keywords

Google publiceert elk jaar the Year in Search, een rapport
waar je niet alleen de meeste gezochte, maar ook de snelst
stijgende zoektermen in kunt opzoeken. In 2014 was het
populairste zoekwoord Facebook, gevolgd door de namen
van andere grote sociale mediasites. Het is opvallend dat er
in de hele top tien alleen merknamen voorkomen. Vermoedelijk gebruiken veel mensen het zoekvak ook als alternatieve adresbalk maar dat maakt voor de waarde van zon
zoekterm niet uit.

PLAATS TREFWOORD
1

FACEBOOK

YOUTUBE

GOOGLE

MARKTPLAATS

HOTMAIL

TELEGRAAF

BUIENRADAR

ING

GMAIL

10

RABOBANK

TOP 3 a
Amerik
1. hotels
ok
2. facebo
e
3. youtub

Massakorting voor valse vrienden

Zijn vrienden te koop? Volgens een hele hoop bedrijven op
internet wel. Zij verkopen fans die jouw Facebook-pagina
tegen betaling van een hoop valse likes voorzien. Voor sommige bedrijven wellicht een uitkomst, maar socialmediadeskundigen zijn vooral kritisch.

KWALITEITS-LIKES VOOR ZES CENT

De prijs per klik is dus moeilijk te bepalen. Maar er zijn ook
andere fenomenen die per klik verkocht worden en veel geld
opleveren. Zo wemelt het op internet van bedrijfjes die likes voor
Facebook aanbieden. We offer 100% real marketing, is een van
de reclameslogans. Bij een andere dienst staan tarieven weergegeven: 25 Engelse ponden voor 1000 likes. Bij sommige andere
sites krijg je zelfs kwantumkorting: 10.000 likes voor nog geen
zes eurocent per like! Maar wat moet je eigenlijk met al die likes?
Experts noemen dit soort aankopen zo zinvol als het aanschaffen van een luxe yacht in de woestijn. Je kunt erover opscheppen
bij je vrienden, maar praktisch nut heeft het niet.
Bovendien ontstaat er op deze manier een soort schijnwereld. Op de eerste plaats kan een organisatie behoorlijke
imagoschade oplopen als uitkomt dat de likes gekocht zijn.
Op de tweede plaats wordt het veel moeilijker om te achterhalen wie je daadwerkelijke doelgroep is. Die verwatert immers
volledig door de duizenden valse likes, die zijn aangekocht. De
cht genteresseerde bezoekers zijn niet te onderscheiden.
Hoe dan ook zijn maar weinig bedrijven geholpen door
zich te veel te richten op het aantal clicks en de conversie-

ratios. Google domineert deze markt en haalt dankzij zijn

dominante positie zon 45 dollar per jaar per gebruiker binnen. Facebook is bezig met een inhaalslag, maar komt voorlopig niet verder dan tien dollar per jaar per gebruiker. Andere
bedrijven en media kunnen al helemaal niet meekomen. Econoom en digitaliseringsdeskundige Nicolas Clasen voorspelt
daarom dat de advertentiemarkt fundamentele veranderingen zal ondergaan.

124/2015 33

TREND De waarde van een klik

DE WARE PRIJS VAN HET KLIKKEN

Reclame zou dus leuker en hopelijk minder irritant kunnen
worden. Maar ze wordt ook steeds persoonlijker. De nieuwe
gebruikersvoorwaarden van Facebook geven het bedrijf
ongekende toegang tot het privleven van gebruikers. Facebook weet welke sites ze bezoeken, op welke plaatsen ze zijn
geweest en welke apps ze gebruiken. En dat alles kan niet
alleen aan een IP-adres gekoppeld worden, maar aan een
daadwerkelijke persoon, met naam en toenaam. Vergeleken
met de Snowden-onthullingen waren de reactie op de nieuwe
gebruikersvoorwaarden lauwtjes. En dat terwijl de privsfeer
van Facebook-gebruikers hierdoor misschien wel meer onder
druk komt te staan dan door NSA-spionage.
We geven bedrijven als Google en Facebook toegang
tot allerlei data over onze levens om hun diensten gratis te
mogen gebruiken. Het bedrijf gebruikt die gegevens om heel
veel geld te verdienen. Waarschijnlijk is dat hoe dan ook geen
verstandige deal, tenzij je achternaam Zuckerberg is. Maar de
nieuwe richtlijnen maken de deal nog een stuk slechter voor
de gewone gebruiker. De klik op akkoord onder de gebruiksvoorwaarden is voor hem de duurste klik.
peter.marinus@chip.nl c
34 124/2015

Omzet per gebruiker: Facebook haalt in

Afgelopen jaar genereerde Facebook per gebruiker 9,45 dollar. Dat is een verdrievoudiging ten opzichte van 2009. De
socialmediareus loopt dus behoorlijk in, al blijft Google voorlopig nog veruit de grootste. Het zoekmachinebedrijf haalde
afgelopen jaar 45 dollar per gebruiker binnen. Zie de tabel
hieronder voor de stijging in omzet per Facebook-gebruiker.
12

Dollar

10
8
6
Bron: Statista

Volgens Clasen kunnen concurrenten van Google alleen scoren door goede content aan te bieden. Merkvorming en het
bekend maken van een product, vinden nog steeds veel via tv
en gedrukte media plaats, omdat je daarmee vrij gemakkelijk
een breed publiek bereikt. Apple koopt voor hun Watch-advertenties niet voor niets adverentieruimte in Vogue in. Ook op tv
zie je steeds vaker reclames voor webdiensten en startups.
De nadruk ligt daarbij op hoogwaardige content en formaten
die de aandacht van de ontvanger vasthouden en de koper
van de advertenties een goed platform bieden. Internetbedrijven herkennen deze trend ook, aldus Clasen. Daarom is
Facebook er ineens zo druk mee om hoogwaardige content
van uitgevers en tv-zenders op hun site weer te geven. YouTube is gaan samenwerken met lokale tv-productiemaatschappijen en zet eigen productiestudios op. Zelfs BuzzFeed
is tegenwoordig met veel meer bezig dan alleen kattenvideos
en onzinnige toplijstjes.
Hoe gaat internetreclame zich ontwikkelen? Welk formaat heeft de toekomst? Volgens Clasen heeft de onlinemarkt vooral het voordeel van meetbaarheid. Ik kan als
adverteerder direct nagaan of mijn reclamespotje helemaal
wordt bekeken of juist worden weggeklikt. Op tv is dat onmogelijk. Maar dat haalt ook meteen de grootste uitdaging van
online adverteren aan. Je moet de reclame zo interessant en
doelgericht maken dat het hij de gebruiker niet stoort. Sterker nog: het mooiste zou zijn als de gebruiker de advertentie
als informatie of entertainment ervaart. Volgens Clasen hebben YouTube en Facebook zich deze aanpak eigen gemaakt,
terwijl gevestigde mediabedrijven er nog de nodige moeite
mee hebben. Het lukt hen niet om de reactie van gebruikers
in hun advertentiemodellen te betrekken. Vrijwillig geconsumeerde reclame is in mijn ogen de advertentiemethode
van de toekomst.

4
2
0
2009

2010

2011

2012

2013

2014

Wie wegklikt, telt niet mee

YouTube zet tegenwoordig meer op kwaliteit in, om het advertentieaanbod te optimaliseren. Met modellen zoals TrueView haalt de videoportal het maximale voordeel uit hun
onlinekanaal. De adverteerders kunnen op deze manier zien
of hun reclames daadwerkelijk bekeken worden. Ze betalen
alleen per uitgekeken reclameboodschap.

Vrijwillig bekeken
advertenties zijn het
reclameformaat met
toekomst.
NICOLAS CLASEN, DIGI-ECONOOM

KOOPGIDS
Met korte besprekingen van hard- en software, uitgebreide vergelijkende tests
en onze maandelijkse toplijsten van de beste consumentenelektronica.

Hardware
van de

maand
s36 HTC One M9

s42 Adobe Photoshop

Lightroom 6

Software
van de

maand

s41 Epson SureColor P600

s40 Asus Transformer

Book T300 Chi

Game
van de

maand

ELKE
MAAERNDDEN
HOND TE
GETES TEN!
C
U
D
O
R
P

s38 Philips

55PFS8109

s44 The Witcher 3

Plus CPU- & GPU-gids op s50 en ons hardware-overzicht op s75

TEST & TECHNIEK Hardware

HTC ONE M9

Pas op de plaats

e derde generatie van de HTC

One verschilt van buiten amper
van zijn voorganger, alleen de
ultrapixel-camera zit er niet meer op.
Verder ontbreken gimmicks als een
vingerafdruksensor, hartslagmeter en
gebogen scherm die je bij andere topapparaten tegenkomt.
Binnenin is wel het een en ander
veranderd. De octacore Qualcomm
Snapdragon 810 is een van de snelste
chips en met de 20-megapixelcamera
heeft de One eindelijk ook een goede
camera. De opslagcapaciteit is met
32 GB verdubbeld en deze is verder uit
te breiden met een microSDXC-kaartje.
Door de metalen behuizing voelt de

CONCLUSIE
HTC maakt met de One M9
pas op de plaats. Het is niet
gelukt om de kritiekpunten
van de voorganger op te lossen. De display is zelfs wat
minder en van de nieuwe camera zal de
concurrentie niet wakker liggen.

+ Lekker snel, uitstekende geluidskwaliteit, grote opslagcapaciteit inclusief

microSD-slot
- Camera achterzijde alleen acceptabel
bij goed licht, geen opzienbare vernieuwingen

HTC ONE M9
BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO

www.htc.com/nl

PRIJS

ca. 750 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
PROCESSOR/RAM

Qualcomm Snapdragon 810

octacore 2 GHz / 3,1 GB

SCHERM

5 inch, 1080 x 1920 pixels

BESTURINGSSYSTEEM

Android 5.0.2

OPSLAG (INTERN/EXTERN)
VERBINDINGEN

32 GB /
128 GB (microSD)

ac-wifi, micro-USB 2.0,

Bluetooth 4.1, NFC

ACCUDUUR (BELLEN/ONLINE)

11:04 / 6:30 uur

AFMETINGEN/GEWICHT

144,6 69,7
9,61 mm / 157 g

36 124/2015

Hardware
van de

maand

telefoon enorm solide aan en door de

enigszins bolle achterkant ligt hij goed
in de hand. De powerknop zit nu rechts
in het midden en meteen daarboven zitten de twee volumeknoppen. Het risico
dat je per ongeluk op de verkeerde
knop drukt, ligt constant op de loer.
De acht kernen van de processor
zijn verdeeld over vier snelle en vier
langzame. De vier snelle worden vanwege hitteproblemen bewust afgeremd
tot 1,6 GHz. Daardoor presteerde voorganger 801 (4 kernen) bij de Coremark
soms zelfs beter.
In de praktijk is van afremming in
eerste instantie overigens weinig te
merken. Apps starten nog steeds snel,
je switcht zonder vertraging van de ene
naar de andere app en de interface reageert razendsnel.

DISPLAY EN CAMERA
De 5-inch IPS-display heeft een goede
beeldkwaliteit en ligt door het contrast
(1250:1) en de sRGB-kleurruimte op
het niveau van de iPhone 6. Met 1920
1080 pixels (443 dpi) is de content altijd
scherp en ook kleine lettertjes zijn goed
leesbaar. Met een maximale helderheid
van 370 cd/m kun je het scherm ook
nog goed aflezen bij zonnig weer. De
display heeft niet zulke scherpe kleuren
als dat van de voorganger.
Wel is de camera een stuk verbeterd. De M9 maakt bij goed verlichte

onderwerpen en opnamen van dichtbij

mooie fotos met natuurlijke kleuren.
De camera heeft buitenshuis de neiging om fotos teveel licht te geven en
de kleuren minder scherp te maken.
Ook de ruisonderdrukking is soms iets
te ijverig. De dubbele flitser met twee
leds is heel helder, maar geeft onderwerpen die dichtbij zijn te veel licht. Bij
videos (in Full HD of 4K) zien we hetzelfde beeld als bij fotos. Beeldstabilisatie ontbreekt. De camerasoftware
kan sommige nadelen compenseren,
de meeste parameters zijn handmatig
in te stellen.
De twee speakers zorgen voor een
goed stereogeluid. Bij films zijn dialogen goed te verstaan en bij handsfree
hoor je de gesprekspartner duidelijk.
Muziek klinkt wat iel, maar dat is bij
andere smartphones niet anders. Met
de infraroodzender bovenop zijn televisies en settopboxen te bedienen.
De genstalleerde software varieert
van officeprogrammas tot filemanagers en andere handige tools en wordt
consequent via de Play Store gepdatet. Het optionele Blinkfeed toont
op de startpagina onder meer nieuws
en meldingen uit sociale media. Helaas
is de keuze uit bronnen beperkt. Een
intelligente startpagina moet afhankelijk van je locatie apps en adviezen
weergeven, maar daar zagen we weinig
van terug.
mvdmeer@fnl.nl

TRANSCEND DRIVEPRO 220

Dash-cam met GPS

De opnames van deze dashcam zijn
handig bij ongelukken voor de eventuele bewijslast. Doordat het toestel een
lichtsterk objectief met een diafragma
van F/1.8 heeft, neemt hij in het donker

TRANSCEND DRIVEPRO 220

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

zeer goed

INFO

www.transcend.nl

PRIJS

ca. 135 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
DISPLAY

2,4-inch kleuren-lcd

VIDEORESOLUTIE/
-FORMAAT
SENSOR

3-megapixel CMOS

LENS
OPLSLAG

720p en 1080p@30fps,
H.264/MP4
F/1.8, 130 groothoek

Micro-SD-kaart (16GB meegeleverd)

G-SENSOR

3 assen

MICROFOON/SPEAKER gentegreerd / gentegreerd

AFM./GEWICHT

70,2 x 63,1 x 34,5 mm / 90 g

voldoende details op en zijn nummerborden nog herkenbaar.

De 220 heeft dezelfde G-sensor als
andere dashcams van Transcend. Hierdoor begint de camera op te nemen
wanneer je heel hard remt of in een
ongeluk bent betrokken. De 220 heeft
een parkeermodus die begint op te
nemen wanneer je geparkeerde auto
opeens beweegt of geraakt wordt.
Deze nieuwe camera heeft bovendien een GPS-ontvanger die de GPScordinaten samen met de tijd- en
datumgegevens opslaat in de opnames. Hierdoor kun je met het DrivePro
Toolbox-programma op je pc nagaan
welke route je hebt gereden, inclusief de
snelheid en andere informatie die in het
geval van een ongeluk van belang is voor
de politie of je verzekeringsmaatschappij. Dankzij GPS kan de DrivePro 220 je
met piepjes waarschuwen wanneer je
door slaap overmand van rijbaan ver-

+ Actieve waarschuwingen,
beeldkwaliteit, noodmodus

- Dikke stroomkabel, altijd aan

andert. Verder kan de camera geluidsmeldingen geven wanneer je sneller rijdt
dan een snelheid die je van tevoren hebt
ingesteld of als je te dicht op de voorligger rijdt.
Wanneer je met een smartphone of
tablet inlogt op het wifi-netwerk van de
dashcam, zie je de beelden in realtime
en kun je de instellingen aanpassen.
CONCLUSIE Behalve dat de Transcend
DrivePro 220 videos opneemt van hetgeen vr je auto gebeurt, heeft hij ook
functies die je waarschuwen vrdat er
een ongeluk kan gebeuren. Eigenlijk zou
elke dashcam die moeten hebben.
mark.vansommeren@chip.nl

NETGEAR ARLO

Op afstand bestuurbare camera

Netgear introduceert met de Arlo een
gebruiksvriendelijke en volledig draadloze oplossing voor een beveiliging met
meerdere IP-cameras. Gebruiksgemak
staat bij deze set beveiligingscameras
op de eerste plaats. Je hoeft geen
kabels te trekken of instellingen in je
router aan te passen. Het basisstation
aansluiten en de cameras met een

+ Draadloos, goed videobeeld,

nachtzicht, weerbestendig, gratis
cloudoplsag
- Geen audio-opnames mogelijk, dure
batterijen met korte gebruiksduur

druk op de knop koppelen volstaat. Alle

instellingen verlopen vervolgens via de
cloudservice van Arlo.
De cameras filmen niet continu.
Ze werken namelijk op batterijen die
volgens Netgear ongeveer een half jaar
meegaan als ze per dag vier minuten
beeld opnemen. De bewegingsmelder
in de camera kan wel continu werken of
op basis van een schema. Opgenomen
beelden worden opgeslagen in de cloud
en met een gratis account dat vijf
cameras ondersteunt blijven de beelden een week bewaard. Tegen betaling
kun je meer cameras gebruiken en de
beelden langer bewaren. Je kunt de
beelden bekijken in je browser of met
de bijbehorende app op je smartphone
(Android en iOS).
Omdat de cameras geheel draadloos werken, kun je ze overal plaatsen. Dat gaat heel simpel: je schroeft
een metalen balletje tegen de muur

NETGEAR ARLO
BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO
PRIJS

www.arlo.com
ca. 370 euro (2 cameras met basisstation) ca. 150 euro (extra camera)

TECHNISCHE GEGEVENS
RESOLUTIE

1280 x 720 pixels (H.264)

BRANDPUNTBEREIK

60 cm tot oneindig

DIGITAAL PANNEN EN ZOOMEN

KIJKHOEK
VOEDING
BATTERIJDUUR
AFMETINGEN

ja
110

4x LiCR123-batterij
4 tot 6 maanden
7,0 4,0 6,3 cm /114 g

en duwt de magnetische camera er

gewoon tegenaan. Er worden meerdere ophangpunten meegeleverd, dus
je kunt een camera snel op een andere
plaats ophangen. Ook buiten, want ze
zijn waterdicht. De beeldkwaliteit is uitstekend, met een zeer ruime kijkhoek
en een goed werkende IR-verlichting
voor nachtelijke opnamen.
theijnen@fnl.nl

124/2015 37

TEST & TECHNIEK Hardware

PHILIPS 55PFS8109

Rijk uitgeruste
Android-tv

nlangs verwelkomden we een

primeur in het testcentrum van
CHIP. Voor het eerst stond er een
Android-televisie op de bank. De Philips
55PFS8109 heeft Android-versie 4.2.2
aan boord, maar een update naar 4.4
zit in de planning. De nieuwe SmartTVportal lijkt sterkt op de huidige interface van Philips, NetTV, maar heeft wel
meer te bieden. Niet alleen staan nog
steeds alle apps uit de NetTV Store tot
je beschikking, je kunt nu ook grasduinen door het aanbod van Google Play.
Dat betekent niet alleen praktische,
leerzame of handige apps, maar ook
games. Door de samensmelting van
deze twee portals worden de apps door
elkaar gehusseld aan je gepresenteerd.
Als je een controller met usb-aansluiting hebt, zoals die van de Xbox,
speel je Android-games moeiteloos op
de televisie. Het apparaat kende geen
enkele moeite om deze controller te
herkennen. Dankzij de snelle quadcoreprocessor wordt je plezier niet vergald
door eventuele haperingen. Tijdens de
installatie van apps kwam er echter
wel een nadeel van dit verder rijk uitgeruste toestel aan het licht. Het interne
geheugen telt slechts 2 gigabyte en
dat is toch wel aan de krappe kant. Met
grotere apps loop je snel tegen deze
geheugenbeperking aan. Gelukkig heb
je de mogelijkheid om het geheugen
middels usb extern uit te breiden. Wanneer je een extern opslagmedium aansluit, wordt dit automatisch ingericht
voor zowel apps als voor het opnemen
van televisieprogrammas. Er zitten
twee tuners in de Philips hetgeen betekent dat je een uitzending kunt opnemen terwijl je naar een programma op
een andere zender kijkt. Doordat er
twee slots vrij zijn voor CI+-modules,
geldt dat ook voor de betaalzenders.

BEDIENEN MET SPRAAK

EN GEBAREN
De afstandsbediening heeft een
qwerty-toetsenbord en een trackpad
op de achterzijde. Maar er is meer.

38 124/2015

Het toestel laat zich ook door gebaren bedienen. Hiertoe heeft de tv een
camera in de lijst die jouw bewegingen
registreert. Bovendien kun je de tv met
je stem bedienen door het inspreken
van commandos in de afstandsbediening. Dit werkt helaas nog niet
geheel naar behoren, maar het initiatief is prijzenswaardig. De mediaspeler
ondersteunt alle gangbare audio- en
videoformaten. Mocht je echter een
exotisch formaat willen afspelen, dan
kun je altijd een app zoals MX Player
installeren.
De beeldkwaliteit is uitstekend. Het
toestel heeft een hoog schaakbordcontrast van 201:1, een gelijkmatige helderheid en mooie, natuurlijke kleuren.
SD- en 720p-materiaal geeft hij feilloos
weer. In de 1080i-resolutie zie je af en
toe helaas dubbele contouren bij snelle
bewegingen. Bij het afspelen van een
Blu-ray worden met name donkere scnes uitstekend weergegeven waarbij
veel details naar voren komen. Met de
3D-weergave is trouwens ook niets mis,
Twee actieve 3D-brillen worden meegeleverd. Het geluid voldoet ook, maar het
komt wel eens voor dat de behuizing
begint te resoneren. Bij lage frequenties is er niet veel voor nodig om de kast
flink mee te laten dreunen.
jos.heijmans@chip.nl

CONCLUSIE
Met Android heeft Philips
een goede keuze gemaakt.
Zowel de nieuwe interface als
de goed gevulde SmartTVportal vallen in de smaak. Tel
daarbij op een rijke uitrusting en een zeer
goed beeld en je valt je met deze tv geen
buil. Alleen aan het geluid mag nog wel
iets worden verbeterd.

+ Uitstekende uitrusting, SmartTV met

Android, zeer goede beeldkwaliteit

- Spraakbesturing kan beter,

onoverzichtelijke menus

PHILIPS 55PFS8109
BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO

www.philips.nl

PRIJS

ca. 1280 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
SCHERM

55 inch, 1920 x 1080 pixels

MAX. CONTRAST (SCHAAKBORD)

MAX. HELDERHEID
TUNERS
MAX. KIJKHOEK (VERT./HOR.)
STROOMVERBRUIK
(STAND-BY/IN GEBRUIK)

201:1
285 cd/m

2x DVB-C, T en S
176 / 176
0,3 / 77 watt

AFMETINGEN INCL. VOET 122,5 x 75,4 x 23,6 cm

TOMTOM RIDER 400

Navigeren met kronkels

TomToms navigatiesysteem voor motoren voelt degelijk aan. Doordat je het
scherm kunt draaien, zie je het verloop
van de weg beter. Op de display staat
veel informatie, zoals het eerstvolgende
tankstation op je route en de volgende
afslag. Als de zon recht op het display

TOMTOM RIDER 400

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO

www.tomtom.nl

PRIJS

ca. 400 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
DEKKING

Europa

SCHERM

4,3-inch / 480 x 272 pixels

TOUCHSCREEN Capacitief, handschoenvriendelijk

LIVE SERVICES TomTom Traffic, TomTom Flitsers
GEHEUGEN (INT/EXT)
VERBINDINGEN
ACCUDUUR

16 GB / microSD-kaart
microUSB, Bluetooth
Max. 6 uur

AFMETINGEN 136,8 x 88,4 x 30,5 mm / 280 gram

schijnt, zie je er niets op en is het een

zwarte spiegel.
Je kunt spannende routes met
negen combinaties plannen (3x kronkel, 3x hoogteverschil). Indien je een
spannende route naar n bestemming
plant, kun je die niet selecteren uit de
recente bestemmingen of Mijn plaatsen,
maar moet je die op de kaart aantikken
of ernaar Zoeken en dan intypen. Als
je geen route plant, maar een bestemming ingeeft, kun je niet aangeven hoe
kronkelig je wilt rijden. De TomTom pakt
de instelling die je bij het plannen van
een spannende route hebt gebruikt. Als
motorrijder wil je de knoppen kronkel
en hoogte ltijd in beeld of althans snel
beschikbaar hebben, of je nu een route
rijdt of naar een bestemming.
Je kunt de route alln bij de start
oppikken en niet ergens halverwege.
Omdat het niet mogelijk is om punten die chter je op de route liggen als

+ Design, degelijkheid, snelheid

- Invoeren van routes, kopiren van
routes, gebruiksgemak
bezocht te markeren, probeert de Rider
400 je naar het beginpunt te leiden. Wil
je routes kopiren, dan moet dat via een
microSD-kaart die zo moeilijk te bereiken is, dat je er een pincet voor nodig
hebt. Het uitwisselen van tracks via Bluetooth is niet mogelijk.
Je kunt telefoongesprekken ontvangen, maar niet initiren. In de eerste
firmware had TomTom het telefoneren
uit veiligheidsoverwegingen helemaal uitgeschakeld.
CONCLUSIE Zodra TomTom de ge-noemde problemen heeft verholpen, is de
Rider 400 echt een bruikbaar navigatiesysteem voor motorrijders. Momenteel is
de voorganger nog een betere keuze.
mark.vansommeren@chip.nl

GEMIST?

Geen probleem!
Je kunt de uitgaven gemakkelijk nabestellen.
Ga hiervoor naar www.fnl.nl/chip
(zolang de voorraad strekt)

TEST & TECHNIEK Hardware

ASUS TRANSFORMER BOOK CHI T300

Van twee markten thuis

Asus heeft met zijn Transformer-reeks
een uitgekiend concept op de markt
gebracht. Die bestaat uit 2-in-1 apparaten die zowel als tablet en als notebook
kunnen dienen. De nieuwe Transformer
Book Chi T300 is het huidige parade-

ASUS TRANSFORMER BOOK CHI T300

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

goed

INFO

www.asus.nl

PRIJS

ca. 800 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
PROCESSOR/RAM
SCHERM

Intel Core M-5Y10c / 4 GB

12,5 inch / 1920 x 1080 pixels

BESTURINGSSYSTEEM

Windows 8.1 64 bit

OPSLAG
AANSLUITINGEN

128 GB SSD
n-wifi, Bluetooth, 2x microUSB

ACCUDUUR
AFMETINGEN

5 uur
16 x 317 x 191 mm

GEWICHT (TABLET/DOCK)

720 / 700 g

paardje. De Chi kenmerkt zich door

een dunne, fraai afgewerkte aluminium
behuizing. Asus heeft nu eens niet gekozen voor een standaard zwarte, witte
of zilveren kleur, maar voor fraai diepblauw. De afgeronde hoeken dragen
bij aan de hoogwaardige vormgeving
van deze convertible. Het lage gewicht
maakt hem uitstekend geschikt als
tablet, waarbij de volumeknoppen en
de Windows-toets prima bereikbaar zijn
voor de linkerhand.
Het 12,5-inch beeldscherm is
scherp, met veel contrast en levendige
kleuren. Het Full HD-scherm komt in
de notebook-stand prima tot zijn recht.
Wanneer je van heel dichtbij kijkt, zie je
wel individuele pixels. Met name bij teksten in de tablet-modus is de geringe
pixeldichtheid storend.
De processor levert prima prestaties
bij alledaagse taken zoals tekstverwerken, browsen en films bekijken.

+ Reactietijd touchscreen, snelle

opstarttijd

- Kabelwirwar bij adaptergebruik en

gelijktijdig opladen van toetsenbord,
accuduur
De tablet is eenvoudig om te toveren
tot een notebook. Je hoeft alleen maar
het toetsenbord in de uitsparing te klikken. Het toetsenbord maakt verbinding
met het scherm middels Bluetooth. Dat
betekent dat je het toetsenbord regelmatig moet opladen. Hiervoor wordt een
microUSB-kabel bijgeleverd.
CONCLUSIE Als je op zoek bent naar
zowel een tablet als een notebook, dan
is de T300 Chi een goede keuze. Twee
losse devices presteren misschien beter,
maar daarvoor betaal je altijd meer.
jos.heijmans@chip.nl

ACER ASPIRE SWITCH 12

Aparte convertible
Voor de Aspire Switch 12 heeft Acer
een nieuw concept bedacht. De hybride
notebook-tablet heeft een standaard
die vast zit aan de tablet en die je onder
een willekeurige hoek kunt zetten. Om
ermee te werken heb je een toetsenbord
dat je met magneetjes aan de voorkant
bevestigt. Dankzij de draadloze verbinding hoef je die echter niet per se daar
te docken: als je meer afstand tot je

+ Aparte vormgeving, scherp beeld

- Geen kaartlezer, stroomkabel
onhandig geplaatst

40 124/2015

scherm wilt, kun je het toetsenbord ook

gewoon op tafel of op schoot leggen.
Draai je de Switch 12 om en klap je
de standaard ver naar achteren, dan
ligt het apparaat nagenoeg plat voor je
handig als je graag in bed leest. Voor
vervoer dock je het toetsenbord aan de
achterkant en klap je het apparaat dicht.
Het scherm zit dan wel aan de buitenkant en is dus niet zo goed beschermd
als bij een notebook.
De functietoetsen zijn bereikbaar via
de toets Fn en de bijbehorende numerieke toets. Voor gangbare toetscombinaties als Alt+F4 moet je dus drie toetsen tegelijk indrukken.
Het touchscreen met 290 cd/m
wint de strijd tegen spiegeling, zolang
de content helder is. Het zeer goede
panel geeft Full HD weer en toont krachtige kleuren en een hoog contrast. Ook
bij verandering van kijkhoek blijft het
niveau hoog.

ACER ASPIRE SWITCH 12

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO

www.acer.nl

PRIJS

ca. 625 euro

TECHNISCHE GEGEVENS
PROCESSOR/RAM
SCHERM

Intel Core M-5Y10a / 4 GB

12,5 inch / 1920 x 1080 pixels

BESTURINGSSYSTEEM

Windows 8.1 64 bit

OPSLAG (INTERN/EXTERN)
AANSLUITINGEN
ACCUDUUR

60 GB SSD/nee
n-wifi, Bluetooth,
USB 2.0, micro-USB

6 uur (opgave fabrikant)

AFMETINGEN/GEWICHT 16,5 x 317 x 220,6 mm /

1,40 kg

De stroomaansluiting links van het touchscreen is irritant, omdat er steeds een

kabel aan bungelt. Het was handiger
geweest als die aansluiting aan de standaard zat.
CONCLUSIE De Acer Aspire Switch 12
heeft een lange accuduur en een mooi
Full HD-touchscreen. Jammer dat je
het toetsenbord tijdens het werken niet
kunt opladen.
jos.heijmans@chip.nl

EPSON SURECOLOR SC-P600

Professionele
A3-fotoprinter

e A3-inkjetprinter SureColor P600

vervangt de Stylus Photo R3000
in Epsons portfolio en werkt met
de nieuwe pigmentinkt UltraChrome HD
die voor een intensiever zwart zorgt. De
meeste wijzigingen ten opzichte van de
voorganger zitten aan de buitenkant. Je
bedient de P600 namelijk via een touchscreen, terwijl de R3000 alleen een
kleurenschermpje heeft. De SureColor
P600 heeft geen USB-aansluiting voor

CONCLUSIE
De Epson SureColor P600
heeft een uitstekende afdrukkwaliteit en heeft als groot
voordeel dat je er dikkere
media mee kunt bedrukken.
Zelfs fotokarton loopt goed door het printmechanisme. Printers van bijvoorbeeld
Canon zijn vaak beperkt tot fine-art-papier
met een maximale dikte van 0,6 mm. Printers van concurrenten kunnen afhankelijk
van het model wel goedkoper zijn in aanschaf en kunnen soms direct fotos van een
PictBridge-camera afdrukken.

+ Zeer goede afdrukkwaliteit,

A3-formaat, mogelijkheid tot
randloos afdrukken
- Geen PictBridge, slordige vertaling
van Android- en iOS-apps

EPSON SURECOLOR SC-P600

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE

voldoende

INFO

www.epson.nl

PRIJS

ca. 675 euro

TWEE TINTEN ZWART

TECHNISCHE GEGEVENS
PRINTRESOLUTIE (FOTOS)

5760 dpi x 1440 dpi

DISPLAY

6,8cm touchscreen

INTERFACES

USB 2.0, LAN, n-wifi

PAPIERTOEVOER
PRINTTIJDEN (FOTO)

120 A4, 2 sheetfeeders,

papierrol
4:46 (10x15),
10:37 (A4), 18:56 (A3)

STROOMVERBRUIK (UIT/PRINT)
GELUIDSNIVEAU (SNEL/FOTO)
AFMETINGEN/GEWICHT

PictBridge-cameras, maar kan via wifi

een eigen netwerk opzetten om daarmee een directe verbinding met een
mobiel apparaat te maken. iOS-apparaten herkennen de printer als AirPrinthardware en drukken fotos randloos
af. Voor apparaten met Android vanaf
versie 4.4 is de printplug-in Epson Print
Enabler beschikbaar. Daarmee worden
onze fotos echter niet goed geschaald.
De Epson-app iPrint voor Android en iOS
werkt beter en biedt ook meer opties
met betrekking tot de papierkeuze en de
afdrukkwaliteit.
In de papierlade van de P600 passen 120 vellen normaal papier of 30 vel
fotopapier. Aan de achterkant kun je een
plateau voor afzonderlijke vellen openklappen. Media tot 1,3mm dikte voer
je aan de voorkant in: daarvoor klap je
een plateautje uit, legt je het te bedrukken medium goed neer en activeer je de
invoer via het touchscreen. Dik papier
zoals fotokarton gaat nog net door het
mechanisme heen. Omdat het geen
bocht maakt, moet je ervoor zorgen
dat achter de printer genoeg ruimte is
omdat het karton daar uitkomt. Ook het
sjabloon voor cds en dvds stop je aan
de voorkant in de printer. De software
Print CD drukte tot de buitenste rand
van de cd in de juiste kleuren, maar niet
in de hoogste resolutie.

0,3 / 18,7 watt

3,5 / 1,8 sone

61,6 x 36,9 x 22,8 cm /

15 kg

Ondanks de negen afzonderlijke inktpatronen drukt de P600 telkens met

slechts acht patronen omdat de kleuren fotozwart en matzwart dezelfde
printkop gebruiken. Welk zwart wordt
gebruikt, wordt bepaald door de instelling voor het fotopapier in de driver.
Alleen bij normaal papier kun je de
zwarte inkt zelf kiezen. Je kunt de keuze
voor de zwarte inkt ook op het apparaat aangeven, maar afhankelijk van de

instelling wijzigt de driver dat weer als je

de volgende keer gaat printen. Het is het
beste om niet te vaak van inktpatroon te
wisselen omdat de printer elke keer een
inktvretende reiniging uitvoert. Switch je
naar matzwart, dan duurt het omschakelen 1:26 minuten naar fotozwart
zelfs 3:12 minuten.
Op normaal papier produceert de
matzwarte inkt diepzwarte tekst in
laserkwaliteit. Bij snel afdrukken heeft
de printer voor een pagina vijftien
seconden nodig. Een A4-foto duurt met
de beste kwaliteit meer dan 10 minuten,
een A3-foto bijna 19 minuten.
Op het Epson-papier Premium
Glossy en Premium Luster drukt de
P600 fotos gedetailleerd af. Met de
handmatige instelling van het ICC-kleurprofiel hebben de fotos wat koelere
kleuren en minder details in donkere
omgevingen. De neutrale zwart-witfotos uit de P600 bevallen uitstekend. De
driver biedt bij de optie Zwart-witfoto
geavanceerd veel mogelijkheden voor
correctie. Bij de belichtingstest blijkt de
inkt van de P600 zeer stabiel: zelfs na
200 uur onder een xenonlamp wat
overeenkomt met twee jaar onder zonlicht achter vensterglas zijn de kleuren
niet verbleekt.
De inktkosten hangen af van het
papier en het onderwerp. Voor fotoprinters is de norm ISO/IEC 29102/29103
ontwikkeld, waarbij zes 10x15-fotos
worden gebruikt om af te drukken totdat de patronen leeg zijn. Epson noemt
die norm in een eigen document, maar
geeft voor de P600 alleen resultaten volgens ISO/IEC 24711, die bedoeld is voor
officeprinters. Daarbij worden afhankelijk van de kleur voor de P600 nutteloos
hoge waardes tot 12.000 paginas vermeld. Op de vraag waarom Epson dat
doet, geeft de fabrikant geen duidelijk
antwoord.
mvdmeer@fnl.nl

124/2015 41

TEST & TECHNIEK Software

ADOBE PHOTOSHOP LIGHTROOM 6 / LIGHTROOM CC

Perfect fotobeheer en
beeldbewerking

a fotografieliefhebbers lang in het

onzekere te hebben gelaten, heeft
Adobe onlangs eindelijk Lightroom 6 uitgebracht. De nieuwe versie
van dit professionele fotobeheer- en
fotobewerkingsprogramma is als los
pakket voor circa 130 euro verkrijgbaar,
maar maakt als Lightroom CC ook deel
uit van het Creative Cloud Fotografiepakket, dat 12 euro per maand kost. Desondanks zijn Lightroom 6 en Lightroom
CC niet helemaal identiek. De CC-versie
is vooral gericht op professionals en
heeft net wat meer functies, waaronder
de mogelijkheid om je fotos te synchroniseren met de mobiele apps van Adobe
op je tablet of smartphone.
Lightroom 6 en CC hebben in elk
geval gemeen dat ze beide volgens
Adobe tot wel tienmaal sneller presteren dan hun voorganger Lightroom 5.

CONCLUSIE
Lightroom 6/Lightroom CC
is een krachtige fotobeheeren bewerkingstool waarmee zowel beginners als
gevorderden uit de voeten
kunnen. Vergeleken met Lightroom 5 is
versie 6 een stuk sneller en stabieler en
heeft het programma handige, nieuwe
functies gekregen.

+ Verbeterde GPU-functies, gezichtsherkenning, HDR-ondersteuning,

panoramafunctie
- Geen nieuwe opties voor videobewerking, synchronisatie alleen met
CC-versie

ADOBE PHOTOSHOP LIGHTROOM

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE
BESTURINGSSYSTEEM
INFO
PRIJS

Goed
Vanaf Windows 7 /
OS X 10.8
www.adobe.nl

Lightroom 6: ca. 132 euro

of 75 euro (upgrade)
Lightroom CC: ca. 12 euro per maand

TAAL

42 124/2015

Nederlands

Software
van de

maand

Dat komt omdat die oude versie geen

mogelijkheid had om voor rekentaken
de grafische processor (GPU) in te zetten. De nieuwe versie kan dat wel en
dat merk je dan vooral in de ontwikkelmodus. Mocht je al over Lightroom 5
beschikken, dan zijn alleen al de verbeterde prestaties een goede reden om
naar versie 6 te upgraden.

NIEUWE FUNCTIES
Vergeleken met Lightroom 5 is er meer
dan alleen de snelheid verbeterd. Het
programma heeft diverse nieuwe functies gekregen waar fotofanaten ongetwijfeld heel blij mee zijn. Zo krijgt het fotobeheer met Lightroom een boost door de
ondersteuning van gezichtsherkenning
en facetagging. Je kunt je wel voorstellen
hoe handig het is als je in je enorme fotocollectie alle fotos wilt vinden waarop
bepaalde vrienden of gezinsleden staan.
Dat gaat eenvoudig: in Lightroom lokaliseer je met de gezichtsherkenning een
vriend op een foto en je tagt hem met zijn
naam. Lightroom onthoudt het gezicht
en de naam en kan vervolgens automatisch in je hele catalogus zoeken naar
fotos waar die vriend op staat en hem
daar eveneens taggen.
De mogelijkheden voor fotobewerking zijn uitgebreid met HDR-ondersteuning, wat inhoudt dat je meerdere fotos
die je snel achtereen met verschillende

belichtingen hebt genomen, voortaan

direct binnen Lightroom tot n perfect
belichte foto kunt samenvoegen. Over
samenvoegen gesproken, met Lightroom 6 kun je nu meerdere fotos met
overlappende beelddelen eenvoudig tot
n panoramafoto samenvoegen. Meer
nieuwe bewerkingsfuncties zijn de filterpenselen voor betere controle op filters
en de dierenogencorrectie waarmee je
'rode ogen' van dieren op fotos corrigeert.
Voor het bekijken van fotos is de
geavanceerde diashowfunctie verbeterd. Je kunt je diapresentaties nu makkelijk combineren met video en muziek
of met pan- en zoomeffecten. Je mooiste
fotos kun je overigens ook in interactieve
webgalerien presenteren. Voor dat doel
levert Lightroom 6 zelfs speciale HTML5sjablonen mee die door een groot aantal
browsers worden ondersteund.
Lightroom 6 en Lightroom CC kunnen samenwerken met de Lightroom
Mobile-app, die nu ook voor Androidtablets verkrijgbaar is. Het zijn echter
alleen de Creatieve Cloud--gebruikers
die toegang hebben tot geavanceerdere functies zoals het synchroniseren
van fotos. Voor het opslaan van fotos
kunnen Android-gebruikers overigens
gebruikmaken van SD-kaarten en zijn
ze niet meer op alleen het ingebouwde
geheugen van hun mobiele apparaat
aangewezen.
fvlierop@fnl.nl

AVG PERFORMANCE 2015

Uitgebreide toolset voor Windows

Toen AVG eigenaar werd van TuneUp
Utilities werd als eerste het product
omgedoopt in PC TuneUp. De tweede
stap bestond uit het verpakken van PC
TuneUp, samen met AVG Cleaner for
Mac en Cleaner Pro voor Android tot
n opruimsuite, genaamd AVG Performance.
Dit betekent dat je met n pakket
zowel Windows als iOS, Android en Mac
OS X opschoont. De Windows-tools zijn
beschikbaar via n interface, AVG Zen.

AVG PERFORMANCE 2015

BEOORDELING
PRIJS/PRESTATIE
INFO
PRIJS
SYSTEEM
TAAL

goed
www.avg.com/nl
circa 30 euro

Windows vanaf Vista, Mac OSX vanaf

Mountain Lion, Android vamaf 2.2
Nederlands

Deze nieuwe vormgeving is in het begin

ietwat verwarrend, omdat je niet in n
oogopslag ziet welke module actief is.
Als je hier eenmaal aan gewend bent,
werkt het pakket behoorlijk intutief. Met
slechts een paar muisklikken ben je in
de gewenste module. Het heeft ook al
de meest voorkomende opruimwerkzaamheden voor je ingesteld. Als je dit
helemaal zelf wilt doen, dan kan dat.
Er zijn in totaal wel veertig modules die
je allemaal individueel kunt configureren. Een tikje overweldigend, en niet
alleen voor beginners. Bij het opstarten
wordt een 1-klik-onderhoud gestart. Op
ons testsysteem doken prompt enkele
duizenden (!) problemen op, waaronder 470 fouten in het register, ettelijke
overblijfselen van programmas en 440
foutieve koppelingen. Het oplossen van
zoveel problemen kan zo n of twee uur
in beslag nemen. Nadat de pc opnieuw

+ Veel tools in n interface

- Onoverzichtelijke menus
werd opgestart, merkten we echter
niet direct dat onze pc veel sneller was
geworden. Wel hadden we 1 GB meer
beschikbare opslagruimte gekregen.
Het AVG-pakket heeft zijn taken
ingedeeld op vijf tabbladen waarmee je
direct een specifieke tool oproept, zoals
AVG Internet Security. Naast antivirus
heeft deze module een linkscanner en
een e-mailscanner.
CONCLUSIE Alles bij elkaar genomen
heeft AVG Performance je veel te bieden op het gebied van bescherming
en optimalisatie. Sommige taken kun
je echter ook gewoon door standaard
Windows-tools laten uitvoeren.
jos.heijmans@chip.nl

CHIP ALTIJD BIJ DE HAND

EXCLUSIEF VOOR ABONNEES

Abonnees van CHIP ontvangen

naast hun papieren uitgave nu
gratis de digitale uitgave.

Nieuw
voor s
e
e
n
n
o
ab

Nog geen abonnee?

Word abonnee op
www.fnl.nl/chipabo
en profiteer direct!

Ben je al abonnee?
Ga naar
www.chip.nl/digitaalabo
voor meer informatie en zorg
dat je juiste e-mailadres bij ons
bekend is.

TEST & TECHNIEK Games

Game
van de

THE WITCHER 3: THE WILD HUNT

maand

Monsterlijk
goed avontuur

e Witcher-verhalen van Andrzej

Sapkowski waren in het westen praktisch onbekend tot de
release van het pc-spel The Witcher.
Deze game, van het toen onbekende
CD Project Red, was zeer succesvol
en kreeg een prachtig tweede deel. Nu
wordt het verhaal met The Wild Hunt
eindelijk afgerond.

WERELD IN OORLOG
The Witcher 3 gaat over de cynische
monsterjager Geralt. Vlak voor het
eerste spel ontsnapt hij aan de bovennatuurlijke ruiters van the wild hunt,
maar hij verliest daarbij zijn geheugen.
In de loop van de eerste twee delen krijgt
hij dit terug en ontdekt zo zijn missie
voor het derde spel: zijn geadopteerde
dochter Ciri en zijn geliefde Yennefer
opsporen, die sinds de gebeurtenissen met de wild hunt vermist worden.

CONCLUSIE
The Witcher 3 is een schitterend, sfeervol en volwassen role playing spel met
een enorm rijke wereld. Als
je van RPGs en adventures
houdt en geen problemen hebt met
een cynische verhaalstijl, dan is er geen
goede reden om dit meesterwerk te laten
liggen. Zelfs de nukkige besturing kan de
pret niet bederven.

+ Groots verhaal, mooie graphics

- Soms irritante besturing
THE WITCHER 3
BEOORDELING
UITGEVER
PRIJS

CD Project Red
60 euro (Steam)

MINIMALE SYSTEEMEISEN
R Intel Core i5 2500K 3,3 GHz, 6 GB RAM
R Nvidia GTX 660 of AMD Radeon HD 7870

VERKRIJGBAAR VOOR
R PC, PS3/4, Xbox360/One

44 124/2015

Yennefer en Ciri zijn niet zomaar dames

in nood, aangezien ze allebei over de
nodige magische gaven beschikken.
Alles wijst er dan ook op dat zij hun
eigen doeleinden hebben. Dat Geralt
tijdens zijn geheugenverlies een relatie
kreeg met tovenares Triss kan nog wel
eens problemen gaan geven.
Morele keuzes zijn een belangrijk gegeven in de Witcher-spellen.
Bij zijn zoektocht in de door oorlog
verscheurde wereld komt Geralt door
dorpen, legerkampen en steden waar
allerlei mensen leven. Om bij hen informatie in te winnen over Yennefer en
Ciri moet hij natuurlijk allerlei taken
verrichten. In de wereld van The Witcher is niets gratis. Gaandeweg raak je
betrokken bij de politiek en de oorlog
tussen het noorden en het keizerrijk
Nilfgaard en kom je voor dilemmas te
staan. Soms kun je alleen het mindere
van twee kwaden kiezen.

LEVENDIG KUNSTWERK
In tegenstelling tot de grauwe sfeer
die er heerst, wordt de wereld zlf heel
levendig en kleurrijk weergegeven.
Het eerste dorp waar je terechtkomt
ligt in een landstreek met heide, bos
en akkers. Later kom je in de drukke
havenstad Novigrad, die met zijn rode
daken en vakwerkhuizen ook schitterend is. Karakters zijn vooral tijdens
gesprekken goed geanimeerd. Alles

barst van de mooie details en er is

zelfs aandacht besteed aan het haar
van figuren. Geralts baard bijvoorbeeld zal groeien naarmate de dagen
verstrijken. Een bezoekje aan de barbier is dan ook niet overbodig. Je bent
met het hoofdverhaal al snel zon 70
uur zoet. Bovendien zijn er voor later
dit jaar uitbreidingen van 30 uur aangekondigd.
Is het spel grafisch zo prachtig als
de trailers deden vermoeden? Misschien niet, maar het komt een eind
in de buurt. Combineer de mooie
graphics met het superverhaal en de
groezelige sfeer en je hebt een meesterwerkje in handen.
De gevechten tegen monsters,
bandieten en soldaten zijn ook erg
goed. Ze zijn, zeker op de twee hogere
moeilijkheidsgraden, een stuk lastiger
dan in de vorige delen. Je moet volop
gebruik maken van Geralts kunsten
om te winnen. In de vorige games
kwam je een heel eind met blindelings
aanvallen.
Jammer genoeg heeft het spel een
wat onhandige besturing. Geralt doet
lang niet altijd wat de speler wil, vooral
in krappe omgevingen. Zelfs in de
menus werk je liever met pijltjestoetsen
dan met de muis. Dit lijkt een klassiek
probleem van een console omzetting
en had voorkomen kunnen worden.
peter.marinus@chip.nl

KARMAFLOW

Rockopera op je scherm
De game-industrie zit tegenwoordig zo
vastgeroest in telkens dezelfde onderwerpen dat je die enkele echt originele
game wel met belonen met extra punten. Zeker als dat ook nog eens een game
van eigen bodem is, gemaakt in samenwerking met de nodige gelauwerde rocken metalmusici. In Karmaflow speel je
een Karmakeeper, die de Guardians
moet helpen de balans te herstellen in

KARMAFLOW
BEOORDELING
UITGEVER

Basecamp Games

PRIJS

15 euro

MINIMALE SYSTEEMEISEN
R Intel Core 2 Duo 2,4 GHz, 2 GB RAM
R Nvidia 8800 GT of ATI Radeon HD 3850

VERKRIJGBAAR VOOR
R PC

allerlei mysterieuze werelden. Klinkt

dat niet abstract? Zo ziet het er namelijk wel uit. In Karmaflow tref je geen
vliegtuigen, tanks of sportautos aan.
De werelden zijn fantasievol en kleurrijk
gemaakt, als je je tenminste door het
relatief taaie begin heen weet te worstelen. De karakters in het spel drijven het
verhaal niet voort in dialogen, maar door
te zingen. Hun zang wordt dan ook vertolkt door bekende musici van bands als
Epica, Dragonforce, Cradle of Filth, Arch
Enemy, Sonata Arctica of Delain. Voor
liefhebbers van dit genre is de muziek
dus een heel groot voordeel van Karmaflow. Je wilt eigenlijk zo snel mogelijk van
song naar song.
Jammer genoeg is de weg tussen
die verschillende optredens niet altijd
leuk. Het spelplezier kan een flinke deuk
oplopen door de besturing. De Karmakeeper staat namelijk niet meteen stil
als je stopt met input geven. Daardoor

+ Unieke stijl, goede muziek

- Besturing, puzzels wisselend
glijd je soms van platforms af en moet
je hele stukken opnieuw spelen. Je zult
bovendien de nodige bugs tegenkomen, zoals clippingproblemen waarbij
je karakter de wereld uit valt. Daardoor
is de conclusie over Karmaflow een
beetje verdeeld: aan de ene kant is het
een prachtig idee om het verhaal met
muziek te vertellen en is een aantal
werelden schitterend ontworpen. De
puzzels worden in het tweede deel van
het spel ook beter. Maar de besturing en
de bugs leveren minpunten op.
peter.marinus@chip.nl

MORTAL KOMBAT X

De ultieme knokgame

MORTAL KOMBAT X
BEOORDELING
UITGEVER Warner Bros. Interactive Entertainment

Wanneer je graag vechtgames speelt,

kun je niet om Mortal Kombat heen.
Net zoals Street Fighter heeft dit spel al
decennialang een enorme schare fans.
In het onlangs verschenen tiende deel
van de Mortal Kombat-serie worden een
flink aantal nieuwe personages gentroduceerd. Kung Jin, een familielid van
Mortal Kombat-veteraan Kung Lao, en
Erron Black, een huurmoordenaar met
een schietijzer, zijn slechts een greep uit

+ Nieuwe personages, veel opties,

online modus
- Verwaarloosbaar verhaal

de nieuwkomers. Elk personage heeft

drie vechtstijlen waar je uit kunt kiezen
voordat je een gevecht start. Dit zorgt
voor een enorme verscheidenheid aan
speciale aanvallen en tactieken die je
kunt gebruiken tijdens een match. De
speciale X-ray aanvallen, die je voor
het eerst in de vorige game zag, zijn in
Mortal Kombat X weer aanwezig. Deze
supersterke moves laten van dichtbij
zien hoe de botten en organen van je
tegenstander flinke klappen te verduren
krijgen. Uiteraard zijn de beruchte fatalities weer van de partij. Hiermee kun je
je tegenstander na het winnen van een
gevecht op een gewelddadige manier
om het leven te brengen. Door tijdens
het spelen uitdagingen en gevechten te
voltooien, verdien je munten waarmee
je in de Krypt speciale voorwerpen, kostuums en andere zaken kunt vrijspelen.
De game heeft verschillende spelopties waar je je aan kunt wagen. Er is

PRIJS

50 euro

MINIMALE SYSTEEMEISEN
R Intel Core i5-750 2,67 GHz, 3 GB RAM
R Nvidia GTX 460 of AMD HD 5850

VERKRIJGBAAR VOOR
R PC, PS3/4, Xbox360/One

een verhaalmodus, maar die stelt niet

heel veel voor en je speelt er in zon vier
uur doorheen. Met de modus Living
Towers krijg je een reeks gevechten met
verschillende condities en in de Faction
Wars moet je een van de vijf aanwezige
groeperingen kiezen. Vervolgens moet je
samen met andere spelers uitdagingen
voltooien om ervoor zorgen dat jouw
factie als beste uit de bus komt. Al deze
opties zijn leuk, maar Mortal Kombat X
blinkt toch vooral uit in de online gevechten tegen andere spelers.
plentjes@fnl.nl

124/2015 45

TEST & TECHNIEK 4K-televisies

4K-televisies voor
minder dan 2000 euro
4K-televisies worden per maand goedkoper en veel toestellen kosten zelfs minder
dan vergelijkbare Full HD-televisies. Of ze goed zijn, lees je in onze test.
Door Nicole Ott en Mark van Sommeren

og niet zo bar lang geleden lieten tv-fabrikanten je flink

betalen voor hun grote toestellen met de immense
Ultra HD-resolutie van 3420 x 2160 pixels. Maar
omdat de displaytechnieken inclusief Full HD-ondersteuning
en 3D-weergave volwassen zijn geworden, proberen de fabrikanten consumenten met lage(re) prijzen over te halen een
nieuwe 4K-televisie te kopen. En zo verschijnen er in de winkels steeds meer 4K-televisies die minder kosten dan hun
Full HD-soortgenoten met een even groot scherm en een
vergelijkbare uitrusting. Aanvankelijk waren 4K-televisies
nog groot, maar ondertussen zijn er modellen met kleinere
beelddiagonalen verkrijgbaar die je bijvoorbeeld in kleine
kamers kunt zetten of als tweede toestel kunt gebruiken.
Als maximale prijs hanteren we een bedrag van 2000
euro en het goedkoopste toestel kost slechts 600 euro. Het
kleinste toestel heeft een beelddiagonaal van 40 inch, die
van de grootste meet 65 inch. Op pagina s48 leggen we uit
welke resolutie het beste bij je huiskamer past.

46 124/2015

SCHERPE EN GEDETAILLEERDE UHD-BEELDEN

Bij het weergeven van UHD-content laten de toestellen zich
van hun beste kant zien en vertonen ze geen flagrante gebreken. De beelden worden precies zo weergegeven als we verwachten, namelijk haarscherp en zeer gedetailleerd. Dat de
beeldindrukken van de toestellen verschillen, is meestal het
gevolg van andere eigenschappen van de televisies, zoals de
kleurenweergave of de achtergrondverlichting.
De toestellen moeten meer moeite doen om beelden
met een lagere resolutie weer te geven. Want zonder extra
maatregelen zouden SD- en HD-content met een lelijke
zwarte rand op UHD-scherm verschijnen. Om het volledige
4K-display te vullen, moet die inhoud opgeschaald worden
en dat betekent dat de toestellen er beeldpunten bij moeten berekenen. Dat heet interpoleren en als een televisie
dat goed kan, oogt het SD- en HD-materiaal scherper en
gedetailleerder dan op een Full HD-televisie. Niet alle televisies interpoleren even goed. De SD- en HD-beelden die de

LG 65UB950V, LG 55UB850V en Samsung UE55HU7200

produceren, zien er het best uit. Bij de andere toestellen
bespeuren we zo nu en dan kleine interpolatieartefacten of
zien we dat het interpolatiealgoritme de beelden te scherp
maakt, maar beide vallen niet storend op in de dagelijkse
praktijk. De toestellen van Thomson en TCL presteren het
slechtst. Daarbij worden snelle bewegingen in SD- en HDbeelden ontsierd door dubbele randen en artefacten bij
de Thomson iets minder dan bij de TCL. De twee toestellen
hebben bovendien een ongelijkmatige achtergrondverlichting en wijken flink af van de kleurruimte sRGB die we als
referentie gebruiken. Dat de beeldkwaliteit van deze televisies hetzelfde is, is overigens geen toeval. Want de toestellen
zijn beide afkomstig van de Chinese fabrikant TCL die een
licentie van het merk Thomson heeft.
Op het onderdeel beeldkwaliteit presteert uiteindelijk
de LG 55UB850V het best, op de voet gevolgd door de LG
65UB950V en de Sony KD-49X8505B. Maar de andere televisies zijn zeker het overwegen waard, omdat ze soms beter
geschikt zijn voor specifieke taken of omstandigheden. De
Samsung UE55HU7200 is vanwege zijn zeer hoge helderheid van 477 cd/m en het grote contrast van 237:1 ideaal
voor heldere omgevingen. Het is het enige toestel met een
gebogen display in onze test en met zijn prijs van 1500 euro
is het zelfs n van de goedkoopste curved 4K-televisies. Als
je graag naar 3D-films kijkt, zijn de Philips 55PUS7809 en
49PUS7909 wellicht iets voor jou. De 3D-beelden van deze
toestellen flikkeren niet en hebben geen last van dubbele
randen. Verder is de gemeten crosstalk (ghosting) van 0,3
procent n van de laagste die we ooit gemeten hebben. De
Sony KD-49X8505B is interessant voor iedereen die een
flinke verzameling blurays heeft. Dat dit toestel zo hoog
scoort, komt niet alleen door zijn mooie beeldweergave,
maar ook doordat hij in combinatie met een bluray-speler
van Sony UHD-films kan weergeven. Op het schijfje moet
dan wel het Sony-label Mastered in 4K staan.

Gedetailleerde, scherpe weergave

Het scherm van een 4K-televisie (links) heeft 8,3 miljoen
pixels, vier keer zo veel als Full HD (rechts). De weergave is duidelijk scherper, wat je ziet als we beide technieken vergelijken.

Homogene achtergrondverlichting
De LG 55UB850V heeft een egale achtergrondverlichting,
zonder schaduwen of wolken (links). Bij de Philips
55PUS7809 is dat niet het geval (rechts).

VERSCHILLEN IN DE UITRUSTING
Als je een vol en mooi geluid bij actie- en andere films wilt
horen, is de LG 55UB850V opnieuw de beste keuze. Die produceert een helder geluid met krachtige lage tonen (voor
zover dat natuurlijk mogelijk is bij een dunne flatscreen).
Het wordt niet vervormd en er resoneert niets. Wederom
presteren de 55-inchers van Thomson en TCL het slechts.
Omdat die maar twee 10- respectievelijk 8-watt luidsprekers
en geen subwoofer hebben, klinkt hun geluid zeer dun. Als je
het geluid harder zet, gaat het dreunen.
Voor de beoordeling van de uitrusting spelen de interfaces ondertussen een ondergeschikte rol, daar HDMI- en USBaansluitingen op alle toestellen in ruime mate voorhanden
zijn en netwerk- en wifi-aansluitingen eveneens standaard
zijn. Alleen bij de tuners zit er verschil tussen de tvs, want de
Philips 49PUS7909, de Samsung UE55HU7500 en de Sony
KD-49X8505B hebben twee digitale tuners. Daarmee kun
je een programma opnemen terwijl je naar een ander kijkt.
Dankzij twee CI+-slots lukt dat zelfs met satelliet-tv.

Kijkhoekafhankelijk contrast
De Philips 49PUS7909 (links) heeft in tegenstelling tot
de TCL U55S7606DS (rechts) een grote kijkhoek.

sRGB

Kleurruimte en witpunt
De Samsung UE55HU6900S (links) voldoet bijna aan
de kleurruimte sRGB. De kleurendriehoek van de TCL
U55S7606DS (rechts) is zichtbaar verschoven.

124/2015 47

TEST & TECHNIEK 4K-televisies

Wanneer je toestellen met

een identieke beelddiagonaal
van bijvoorbeeld 50 inch hebt,
maar met een SD-, HD- en 4Kresolutie, kun je dichter bij de
4K-televisie zitten zonder pixels
te zien. De vuistregel tussen de
kijkafstand s en de maximale
beeldhoogte h luidt:
voor SD:
h = s/3,9
voor HD:
h = s/2,6
voor UHD: h = s/1,3
Voor de beeldhoogte in het
voorbeeld hiernaast resulteert
dat in de volgende maximale
beelddiagonalen:
Hoogte (meter)

Diagonaal (inch)

0,77

60

1,15

90

2,30

180

0,77 m

Voor 4K mag de tv groter zijn

1,15 m

SD

HD

2,3 m

Naast de hardware-uitrusting worden een tweede afstandsbediening en functies zoals een gentegreerde browser en
een SmartTV-portal belangrijker. Daarbij behoren ook gentegreerde streamingdiensten zoals Netflix, Videoland, Path
Thuis en YouTube. Samsung biedt de uitgebreidste SmartTVportal en LG, Philips en Sony komen vlak daarna. Panasonic,
Thomson en TCL gebruiken andere systemen, die eveneens
de belangrijkste apps en diensten ondersteunen.
We testen ook of de toestellen 4K-films die met HEVC
gecodeerd zijn (vaak H.265 genoemd) via USB afspelen.
Dat kunnen de TCL U55S7606DS, Thomson 55UZ8766,
Panasonic TX-40AXW634, Samsung UE55HU7200 en Philips 55PUS7809 niet. Ze ondersteunen wel het afspelen van
4K-films die met voorganger H.264 gecodeerd zijn, maar dat
zijn veel grotere bestanden vanwege de lagere compressieverhouding.
Wanneer je nieuwe televisie ondanks zijn UHD-panel en
flinke uitrusting zuinig met energie moet omgaan, is de Philips 55PUS7809 de beste keuze. Want in normaal gebruik
verbruikt dit 55-inch toestel maar 55 watt. Vergelijkbare televisies trekken meer dan 100 watt uit het stopcontact.
mark.vansommeren@chip.nl c

UHD

3m

LG 65UB950V

LG 55UB850V

PHILIPS 49PUS7909

SAMSUNG UE55HU7500

SONY KD-49X8505B

PHILIPS 55PUS7809

Plaats in de toplijst

12

14

15

Prijs (ca.)

2000

900

1000

1550

1500

1120

Puntentotaal

89,7

89,5

89,2

86,5

85

84,1

Beeldkwaliteit (50%)

96

100

93

93

95

83

Uitrusting (25%)

86

77

94

92

79

84

Ergonomie (15%)

80

86

79

81

74

82

Geluidskwaliteit (5%)

87

96

80

51

74

85

Stroomverbruik (5%)

81

53

72

52

62

100

Displaygrootte/
-resolutie

65 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

49 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

49 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

Displaytype/
achtergrondverlichting

3D-LCD (passief) /
Edge-LED

3D-LCD (passief) /
Edge-LED

3D-LCD (passief) /
Edge-LED

3D-LCD (actief) /
Edge-LED

3D-LCD (passief) /
Edge-LED

3D-LCD (passief) /
Edge-LED

Tuners DVB-T/S/C/analoog 1 / 1 / 1 / 1

1/1/1/1

2/2/2/1

2/2/2/1

2/2/2/1

1/1/1/1

HDMI/Scart/Comp./YUV

4/1/1/1

4/1/1/1

4/1/ Q /1

4/1/1/1

4/1/1/1

4/1/ Q /1

LAN/WLAN

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

USB-poort/-recording

3/ Q

3/ Q

3/ Q

3/ Q

3/ Q

3/ Q

Smart TV: uitbreidbaar/

browser/HbbTV

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Eco-modus/automatisch
uitschakelen

1/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

Extra afstandsbediening/
spraak-/gebarenbediening

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Afmetingen

145 x 88 x 30 cm

123 x 75 x 26 cm

109 x 71 x 21 cm

123 x 75 x 26 cm

110 x 69 x 23 cm

123 x 79 x 22 cm

TECHNISCHE GEGEVENS

MEETRESULTATEN
TV-kwaliteit SD/HD

goed / goed

goed / zeer goed

goed / voldoende

voldoende / zeer goed

voldoende / voldoende

voldoende / voldoende

Blu-ray-/3D-kwaliteit

zeer goed / zeer goed

zeer goed / zeer goed

goed / zeer goed

zeer goed / zeer goed

zeer goed / zeer goed

voldoende / zeer goed

Maximale helderheid

261 cd/m

231 cd/m

306 cd/m

399 cd/m

236 cd/m

256 cd/m

Rel. afwijking van de

helderheid

9,0%

4,0%

9,6%

4,8%

7,9%

11,8%

Schaakbordcontrast

169:1

129:1

161:1

188:1

165:1

166:1

Kijkhoeken (hor./vert.)

176/173

176 / 176

176 / 176

176 / 176

176 / 176

176 / 176

158,0 / 0,3 W

99,4 / 0,2 W

156,9 / 0,2 W

125,2 / 0,2 W

55,0 / 0,1 W

Verbruik in bedrijf/stand-by 119,0 / < 0,1 W

Topklasse (90-100)

48 124/2015

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

Niet aanbevolen (44,9 0) Alle beoordelingen in punten (max. 100)

Q Ja Q Nee

TESTRESULTATEN

Zo testen we 4K-televisies
De beeldkwaliteit van een televisie blijft het belangrijkst. Verder moet de tv een goede uitrusting hebben, goed klinken,
eenvoudig te bedienen zijn en zuinig met stroom omgaan.

In de prijsklasse tot 2000 euro worden al veel 4K-televisies

tussen 40- en 65 inch aangeboden. Maar niet alle apparaten
overtuigen qua beeldkwaliteit en uitrusting.

Beeldkwaliteit We meten de kleurruimte, gamma-afwijking, helderheid en contrast n hoeveel de kleuren en het

contrast onder van tevoren vastgestelde kijkhoeken afwij50%
ken. Voor de optische beoordeling geven we punten voor
de kleurenweergave, bewegingsonscherpte, artefacten en
het contrast.

Winnaar De LG 65UB950V is het duurste apparaat in de test,

maar gezien zijn formaat en de goede resultaten is de prijs zeker eerlijk. Het toestel geeft tv-content uitstekend weer.
Alternatieven Wanneer je liever een maatje kleiner wilt, is
de LG 55UB850V een goede keuze. En als je veel opneemt,
zou je een van de tvs met dual tuner op de plaatsen 3 t/m 5
kunnen overwegen. De 40-inch tv van Panasonic is een goed
alternatief voor
kleine ruimtes.
Prijstip De UE40HU6900S van
Samsung biedt
4K op een 40-inch
beelddiagonaal
en kost slechts
600 euro.

Uitrusting We kijken naar het aantal aansluitingen en

tuners, naar de 3D-ondersteuning, internet- en SmartTV25% functies, de mediaspeler, alternatieve afstandsbedieningen en beeldfuncties.

15%

Ergonomie Een intutieve On Screen Display en goed bereikbare aansluitingen zijn belangrijk.
Geluidskwaliteit Een hoge geluidsdruk, een lage harmo-

5% nische vervorming en een mooie frequentiekarakteristiek

zijn de belangrijkste criteria.

5%

Stroomverbruik We meten of de televisie zuinig met

energie omgaat.

SAMSUNG UE55HU7200

SAMSUNG UE55HU6900

PANASONIC TX-40AXW634

SAMSUNG UE40HU6900S

THOMSON 55UZ8766

TCL U55S7606DS

17

20

21

23

25

26

1500

1000

755

600

995

930

83

81,9

77,9

77,2

67

65,8

88

87

88

76

76

75

79

81

68

81

64

64

73

72

63

72

35

35

92

76

76

79

77

72

75

68

72

80

83

72

55 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

40 inch /
3840 x 2160 pixels

40 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

55 inch /
3840 x 2160 pixels

LCD /
Edge-LED

LCD /
Edge-LED

3D-LCD (actief) /
Edge-LED

LCD /
Edge-LED

3D-LCD (actief) /
Edge-LED

3D-LCD (actief) /
Edge-LED

1/1/1/1

1/1/1/1

1/1/1/1

1/1/1/1

1/1/1/1

1/1/1/1

4/1/1/1

4/1/1/1

3/1/ Q /1

4/1/1/1

3/1/ Q /1

3/1/ Q /1

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

3/ Q

3/ Q

2/ Q

3/ Q

3/ Q

3/ Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

3/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

1/ Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

124 x 76 x 30 cm

124 x 76 x 28 cm

92 x 58 x 20 cm

92 x 58 x 26 cm

124 x 75 x 20 cm

130 x 78 x 26 cm

goed / goed

voldoende / voldoende

goed / voldoende

voldoende / voldoende

voldoende / voldoende

matig / voldoende

zeer goed / Q

goed / Q

goed / zeer goed

goed / Q

goed / matig

goed / matig

477 cd/m

310 cd/m

272 cd/m

289 cd/m

352 cd/m

381 cd/m

7,9%

7,5%

8,8%

13,5%

9,0%

10,1%

237:1

171:1

190:1

212:1

194:1

225:1

176 / 164

176 / 172

176 / 176

154 / 101

141 / 149

122 / 135

104,0 / 0,3 W

95,3 / 0,5 W

80,3 / 0,3 W

76,3 / 0,1 W

89,3 / 0,2 W

106,3 / 0,2 W

124/2015 49

TEST & TECHNIEK CPU/GPU-gids

CHIP-gids voor
CPUs & GPUs

Onze CHIP-gids geeft een goed overzicht van wat er op de markt voor processors
Door Mark van Sommeren
en grafische chips gaande is.

er met deze Core-Ms extreem dunne apparaten mogelijk.

Onze kooptip, de Core M-5Y10, is de snelste M-processor die
met zijn kloksnelheid van slechts 800 MHz moeiteloos in de
bovenste regionen van de middenklasse meedraait. Deze processor zit bijvoorbeeld in de Asus Zenbook UX305FA, die op
de eerste plaats in onze toplijst staat.
Grafische chips Net als bij de desktop-CPUs van Intel is er
bij de grafische chips een trend naar hogere prijzen. Geheel
tegen die trend in is de AMD Radeon R7260X 40 euro goedkoper geworden en is het onze nieuwe kooptip. Voor 110 euro
koop je een zeer stille kaart (0,5 sone) met een TDP van 115
watt, die games in Full HD zonder haperingen weergeeft. De
nieuwe nVidia GeForce GT 720 verbruikt maar 19 watt. Deze
kaart kost 50 euro, maar is niet geschikt voor 3D- en andere
veeleisende games.
mvsommeren@fnl.nl c

ij de desktop-processors gaat het er een stuk rustiger

aan toe dan een maand geleden. Er zijn geen nieuwe
binnenkomers, maar van bijna alle CPUs is de prijs
gewijzigd. De Intels zijn duurder geworden, veel AMD-processors juist goedkoper. Dat geldt met name voor de AMD
FX-9590 uit de Vishera-reeks. Deze snelste AMD-chip kost
ondertussen maar 230 euro en daarmee heeft die de op vier
na beste prijs/prestatieverhouding. Deze octa-core heeft
een kloksnelheid van 4,7 GHz en zelfs 5 GHz in de turbomode, wat tevens de hoogste waarde in onze toplijst is. Daar
staat tegenover dat deze processor een stroomverbruik van
220 watt TDP heeft.
Notebook-CPUs Onder de zes nieuwe processors bevinden
zich twee extreem zuinige Core-M-CPUs met een TDP van
slechts 4,5 watt. Dankzij de 14nm Broadwell-architectuur zijn

DESKTOP-CPU'S

PL

AANRADER

AANRADER

AANRADER

TS
AA

PR

OC

O
SS

R
PR

IJS

)
(

PR

TIE
STA

IND

EX

PR

IJS

E
/PR

TI
STA
SO

N
E-I

CK

X
DE

ET

CP

U-

KE

E
RN

TH
N/CP

RE

U-

S
AD

N
KS
LO

ELH

KL

EI

GH
D(

S
OK

Z)

LH
NE

EID

TU

BO

L2

MO
C

-CA

DU

(
HE

GH
S(

Z)

)
KB
L3

-CA

(
HE

)
KB
B
FA

RIC

E
AG

PR

OC

MA

X.

ES
S

)
( NM

O
TR

OM

VE

CIN

EB

BR

UIK

H
NC

( TD
1.

56

NR

R1

WI

PI

)
NW
4-B

6
RX

I TS

44
TR

.0

K
1(

UE

CR

)
B/S

1
. 7.

AE

ST

PR

IS
OF

TIE
STA

H-

SE

IND

. (M
RP

EX

)
B/S

U
GP
GR

AF

IS

E
CH

CH

IP
3D

MA

AN
KV

RE

Intel Core i7-5960X

1.100

100

57,0

2011-3

8/16

3,0

3,5

8 x 256

20.480

22

140

15,00

6.076

454

Intel Core i7-4960X

1.000

87,9

42,6

2011

6/12

3,6

4,0

6 x 256

15.360

22

130

12,09

4.569

370

Intel Core i7-5930K

600

87,7

70,5

2011-3

6/12

3,5

3,7

6 x 256

15.360

22

140

11,78

4.281

351

Intel Core i7-5820K

400

86,1

100

2011-3

6/12

3,3

3,6

6 x 256

15.360

22

140

11,74

4.281

340

Intel Core i7-4790K

350

75,5

77,1

1150

4/8

4,0

4,4

4 x 256

8.192

22

88

9,64

3.681

270

73,3

HD 4600

6.086

50,8

Intel Core i7-4770

320

73,0

76,2

1150

4/8

3,4

3,9

4 x 256

8.192

22

84

8,57

3.611

253

73,2

HD 4600

6.187

49,9

Intel Xeon E3-1270 v3

360

68,8

56,7

1150

4/8

3,5

3,9

4 x 256

8.192

22

80

8,10

3.375

240

Intel Xeon E3-1230 v3

260

66,2

69,9

1150

4/8

3,3

3,7

4 x 256

8.192

22

80

7,64

3.232

227

AMD FX-9590

230

66,0

78,3

AM3+

8/8

4,7

5,0

4 x 2.048

8.192

32

220

7,79

4.810

300

10

Intel Core i5-4690

230

63,6

70,1

1150

4/4

3,5

3,9

4 x 256

6.144

22

84

6,69

3.415

193

70,3

HD 4600

5.746

49,5

11

AMD FX-9370

210

62,7

73,6

AM3+

8/8

4,4

4,7

4 x 2.048

8.192

32

220

7,35

4.742

280

12

AMD FX-8350

170

59,5

77,7

AM3+

8/8

4,0

4,2

4 x 2.048

8.192

32

125

6,95

4.702

259

13

Intel Core i5-4590

200

58,9

64,0

1150

4/4

3,3

3,7

4 x 256

6.144

22

84

6,11

3.414

173

66,8

HD 4600

5.518

46,5

14

AMD FX-8320

140

57,0

82,9

AM3+

8/8

3,5

4,0

4 x 2.048

8.192

32

125

6,42

4.665

244

15

Intel Core i5-4460

190

54,3

52,8

1150

4/4

3,2

3,4

4 x 256

6.144

22

84

5,53

3.213

159

62,4

HD 4600

5.344

42,0

16

AMD FX-8370E

180

50,9

45,9

AM3+

8/8

3,3

4,3

4 x 2.048

8.192

32

95

5,71

2.851

214

17

AMD FX-6350

120

49,0

61,4

AM3+

6/6

3,9

4,2

3 x 2.048

8.192

32

125

5,05

3.752

188

18

AMD FX-6300

95

45,2

60,9

AM3+

6/6

3,5

4,1

3 x 2.048

8.192

32

95

4,54

3.599

170

19

Intel Core i3-4360

160

43,7

32,7

1150

2/4

3,7

3,7

2 x 256

4.096

22

54

4,02

2.806

119

62,6

HD 4600

5.034

44,7

20

Intel Core i3-4150

120

41,9

38,4

1150

2/4

3,5

3,5

2 x 256

3.072

22

54

3,75

1.999

112

56,9

HD 4400

4.579

40,7

21

AMD FX-4350

110

40,1

36,7

AM3+

4/4

4,2

4,3

2 x 2.048

4.096

32

125

3,62

2.870

134

22

AMD A10-7850K

150

39,3

25,4

FM2+

4/4

3,7

4,0

2 x 2.048

28

95

3,60

2.338

155

99

R7 Series

8.180

69,0

23

AMD Athlon X4 860K

70

38,7

51,9

FM2+

4/4

3,7

4,0

2 x 2.048

28

95

3,56

2.428

155

24

AMD A10-7800

130

38,2

26,9

FM2+

4/4

3,5

3,9

2 x 2.048

28

65

3,43

2.333

151

100

R7 Series

8.495

67,8

25

AMD FX-4300

75

37,1

42,7

AM3+

4/4

3,8

4,0

2 x 2.048

4.096

32

95

3,29

2.576

122

26

AMD A8-7600

95

36,8

32,9

FM2+

4/4

3,1

3,8

2 x 2.048

28

65

3,36

2.108

148

91,9

R7 Series

7.568

64,3

27

Intel Pentium G3450

85

33,9

28,7

1150

2/2

3,4

3,4

2 x 256

3.072

22

53

2,89

1.778

69,5

39,9

HD(GT1)

3.079

29,6

28

AMD A8-5500

75

31,5

26,1

FM2+

4/4

3,2

3,7

2 x 2.048

32

65

2,81

2.144

111

67,6

HD7560D

4.883

52,9

29

Intel Celeron G1850

55

29,7

29,9

1150

2/2

2,9

2,9

2 x 256

2.048

22

53

2,46

1.545

59,1

36,2

HDGraphics

2.765

27,1

30

AMD A6-7400K

60

24,0

14,4

FM2+

2/2

3,5

3,9

1.024

28

65

1,70

1.101

77,8

67,1

R5

5.173

49,8

50 124/2015

TAG

E1

SID

2
.0.

E
NT

PE

.
RF

VIL

N
( PU

51

1
2X

)
TEN

0(

FP

S)

NOTEBOOK-CPU'S
S)
S)
)
FP
( FP
EN
2(
NT
IN)
R E ST 1
T
U
O
M
S
P
(
)
C
E
E
E(
W)
G
CU
ST
SS
ST
TEN
OR
IN
E(
-AC TEN)
HIC FPS)
HIC PHIC
UN
EC
P
OD
DP
P
P
H
(
L
T
(
A
A
A
(
M
W
N
GR
GR E GR
ON
ING
GL
M)
IK
BO
60
PU
DS
TE
TE
T
EN
ATI
PU
US
ET PU (
EA GHZ) TUR ES ( N RBRU
A
A
A
T
P
G
P
R
M
G
G
G
U
C
P
R
E
EX
5O
EX
TH ID ( ID IN ROC
5C
)
UD
UD OUD
15
HIP
UU
OM
MV KB)
R1
E
ND
ND
E
R1
N/P
KB
LO
LO
L
EC
HR
7C
E-I
E-I
CH
NE NELH ELH AGE TROO HE ( HE ( CCUD NCH
:C
:C
:C
C
I
H
I
K
K
K
R
N
K
T
T
C
N
N
C
E
R
R
R
C
R
E
E
A
S
IC
S
IS
TA
S
A
TA
KE
EB
EB
MA
MA DMA
MA
AF
ES
ES
U- KLOK LOK FABR AX. L2-C 3-CA GEM. INEB
PC
3D
CIN
3D
3
L
M
CIN
GR
PR
K
CP
PR
C
)
HZ

A
PL

AANRADER

AANRADER

ATS

C
RO

ES

SO

R
C

E
OD

NA

AM

Intel Core i7-4710HQ

Haswell

100

4/8

2,50

3,50

22

47,0 1.024 6.144 632

136

20.748

100

Intel HD Graphics 4600

6.879

7.031

30,7

30,5

32,07

Intel Core i7-4712MQ

Haswell

92,7

4/8

2,30

3,30

22

37,0 1.024 6.144 592

128

15.383

80,3

Intel HD Graphics 4600

5.698

5.710

24,5

25,1

24,12

Intel Core i7-4702MQ

Haswell

91,8

4/8

2,20

3,20

22

37,0 1.024 6.144 584

124

17.178

95,6

Intel HD Graphics 4600

6.521

6.827

29,8

29,6

29,52

Intel Core i5-4210H

Haswell

57,1

2/4

2,90

3,50

22

47,0

512 3.072 332

130

12.114

43,3

Intel HD Graphics 4600

3.089

3.024

13,1

13,2

13,58

Intel Core i5-4210M

Haswell

54,7

2/4

2,60

3,20

22

37,0

512 3.072 307

124

17.669

91,8

Intel HD Graphics 4600

5.407

6.817

29,7

29,6

28,81

Intel Core i7-5600U

Broadwell

54,6

2/4

2,60

3,20

14

15,0

512 4.096 302

131

18.030

94,1

Intel HD Graphics 5500

5.561

6.851

31,2

28,5

31,06

Intel Core i7-5500U

Broadwell

53,2

2/4

2,40

3,00

14

15,0

512 4.096 299

120

17.272

92,7

Intel HD Graphics 5500

5.544

6.747

29,9

28,8

30,57
24,26

Intel Core i7-4510U

Haswell

49,6

2/4

2,00

3,10

22

15,0

512 4.096 272

121

17.021

78,0

Intel HD Graphics 4400

4.540

5.801

27,4

23,4

Intel Core i3-4100M

Haswell

43,7

2/4

2,50

2,50

22

37,0

512 3.072 251

91

13.353

70,3

Intel HD Graphics 4600

4.218

5.212

22,2

23,1

21,76

10

Intel Core i5-4210U

Haswell

43,2

2/4

1,70

2,70

22

15,0

512 3.072 237

103

15.607

77,1

Intel HD Graphics 4400

4.467

5.821

25,2

25,4

23,19

11

Intel Core i3-4158U

Haswell

35,3

2/4

2,00

2,00

22

28,0

512 3.072 201

72

12.365

65,6

Intel Iris Graphics 5100

3.803

4.806

20,4

21,4

21,71

12

Intel Core M-5Y10

Broadwell

34,1

2/4

0,80

2,00

14

4,5

512 4.096 186

83

12.439

62,0

Intel HD Graphics 5300

3.692

4.487

20,7

18,4

20,68
18,26

13

Intel Core M-5Y71

Broadwell

32,2

2/4

1,20

2,90

14

4,5

512 4.096 177

68

13.897

57,5

Intel HD Graphics 5300

3.451

4.232

19,1

17,8

14

Intel Core i3-4010U

Haswell

30,9

2/4

1,70

1,70

22

15,0

512 3.072 172

68

11.405

65,6

Intel HD Graphics 4400

3.554

4.996

21,4

22,0

20,26

15

Intel Core i3-4005U

Haswell

30,7

2/4

1,70

1,70

22

15,0

512 3.072 171

67

11.548

59,6

Intel HD Graphics 4400

3.138

4.510

19,2

20,1

19,17

16

Intel Core i5-4202Y

Haswell

30,6

2/4

1,60

2,00

22

11,5

512 3.072 168

68

12.564

55,4

Intel HD Graphics 4200

3.182

4.127

18,9

17,1

17,54

17

Intel Core i5-4210Y

Haswell

29,9

2/4

1,50

1,90

22

11,5

512 3.072 162

75

10.983

63,0

Intel HD Graphics 4200

3.388

4.790

20,6

21,0

19,74

512 4.096 161

66

13.229

53,5

Intel HD Graphics 5300

3.186

3.944

18,0

16,4

16,91

61

4.587

70,4

AMD Radeon HD 8610G

3.738

5.299

21,9

24,3

22,80
16,67

18

Intel Core M-5Y51

Broadwell

29,7

2/4

1,10

2,60

14

4,5

19

AMD A10-5745M

Richland

29,1

4/4

2,10

2,90

32

25,0 4.096

175

167

49

6.352

46,8

AMD Radeon R5 Graphics

2.881

3.277

13,9

14,7

512 4.096 151

59

11.936

46,8

Intel HD Graphics 5300

2.648

3.177

14,5

13,2

19,17

4.692

81,2

AMD Radeon R6 Graphics

3.700

6.430

29,4

26,7

24,96

20

AMD A8-6410

21

Intel Core M-5Y70

22

AMD A10-7300

Beema

27,6

4/4

2,00

2,40

28

15,0 2.048

Broadwell

27,5

2/4

1,10

2,60

14

4,5

Kaveri

26,9

4/4

1,90

3,20

28

20,0 4.096

159

59

23

Intel Pentium N3540

Bay Trail-M

26,1

4/4

2,16

2,66

22

2.048

159

41

7.026

20,2

Intel HD Graphics

1.506

1.432

6,4

6,0

5,71

24

AMD A6-6310

Beema

25,8

4/4

1,80

2,40

28

15,0 2.048

155

47

6.405

46,4

AMD Radeon R4 Graphics

2.832

3.300

14,0

15,0

16,00

512 2.048 128

7,5

25

Intel Pentium 3558U

Haswell

24,9

2/2

1,70

1,70

22

15,0

26

AMD A4-6210

Beema

22,8

4/4

1,80

1,80

28

15,0 2.048

27

Intel Celeron N2930

Bay Trail-M

21,2

4/4

1,83

2,16

22

7,5

28

Intel Celeron N2920

Bay Trail-M

18,4

4/4

1,86

2,00

22

29

AMD A4 Micro-6400T

Mullins

15,9

4/4

1,00

1,60

30

Intel Celeron N2840

Bay Trail-M

15,2

2/2

2,16

2,58

67

11.322

44,9

Intel HD Graphics

2.415

3.367

14,5

14,8

14,63

143

38

3.245

41,8

AMD Radeon R3 Graphics

2.439

3.005

13,3

12,8

14,58

2.048

127

35

6.493

20,8

Intel HD Graphics

1.499

1.491

6,5

6,5

5,90

7,5

2.048

112

32

4.059

17,1

Intel HD Graphics

1.298

1.297

5,6

5,7

3,60

28

4,5

2.048

93

34

3.590

28,4

AMD Radeon R3 Graphics

1.642

2.123

9,9

8,6

8,72

22

7,5

1.024

76

41

8.111

20,8

Intel HD Graphics

1.341

1.535

6,9

6,4

6,15

GPU'S

PL

AANRADER

AANRADER

AANRADER

ATS

GR

C
FIS

HE

CH

IP
VID

E
OG

HE

UG

EN

P
-TY

)
HZ

P
( TD

IN

W)

X
DE

M
D(

)
( NM

UIK

AMD Radeon R9 295X2

2 x 4.096/GDDR5

740

100

54,0

1.018

5.000

2 x 512 2 x 2.816

28

2 x 6.200

500

8.009

12.935

55,58

156,17

135,80

nVidia GeForce GTX Titan Z

2 x 6.144/GDDR5

1.900

97,0

20,4

706

7.010

2 x 384 2 x 2.880

28

2 x 7.100

375

7.488

11.808

68,77

152,94

124,20

nVidia GeForce GTX 980

4.096/GDDR5

570

77,8

54,5

1.127

7.012

256

2.048

28

5.200

165

5.633

10.091

48,38

151,67

90,40

nVidia GeForce GTX 780 Ti

3.072/GDDR5

640

74,5

46,5

1.006

7.200

384

2.880

28

7.100

250

5.427

9.634

52,06

126,00

90,50

nVidia GeForce GTX Titan Black

6.144/GDDR5

1100

70,4

25,6

889

7.000

384

2.880

28

7.100

250

5.219

9.326

45,29

130,36

79,30

nVidia GeForce GTX 970

4.096/GDDR5

340

68,7

80,8

1.051

7.010

256

1.664

28

5.200

145

4.884

9.004

43,75

139,49

75,60

AMD Radeon R9 290X

4.096/GDDR5

360

68,4

75,9

1.030

5.000

512

2.816

28

6.200

250

4.600

8.934

48,49

131,77

78,50

AMD Radeon R9 290

4.096/GDDR5

360

64,9

72,1

947

5.000

512

2.560

28

6.200

250

4.101

8.421

45,00

121,90

84,60

nVidia GeForce Titan

6.144/GDDR5

800

64,5

32,2

837

6.008

384

2.688

28

7.100

250

4.837

8.139

42,06

116,93

77,40

10

nVidia GeForce GTX 780

3.072/GDDR5

360

60,9

67,7

863

6.008

384

2.304

28

7.100

250

4.508

7.966

38,33

112,32

71,80

11

AMD Radeon R9 280X

3.072/GDDR5

340

57,4

67,4

1.100

6.400

384

2.048

28

4.313

190

3.654

7.678

38,73

112,06

69,60

12

nVidia GeForce GTX 770

2.048/GDDR5

300

50,5

67,3

1.059

7.012

256

1.536

28

3.540

230

3.594

6.666

34,61

96,45

55,30

13

AMD Radeon R9 285

2.048/GDDR5

220

48,3

87,7

918

5.500

256

1.792

28

5.000

190

2.829

6.567

28,54

109,57

58,40

14

AMD Radeon R9 280

3.072/GDDR5

230

45,6

79,3

953

5.000

384

1.792

28

4.313

200

2.910

6.308

31,23

92,32

49,80

15

nVidia GeForce GTX 760

2.048/GDDR5

240

43,3

72,1

1.059

6.212

256

1.152

28

3.540

170

2.973

5.619

29,62

86,04

48,90

16

AMD Radeon R9 270X

2.048/GDDR5

190

41,3

87,0

1.070

5.600

256

1.280

28

2.800

180

2.506

5.471

27,15

85,74

51,60

17

nVidia GeForce GTX 660

2.048/GDDR5

210

36,3

69,1

1.072

6.108

192

960

28

2.540

140

2.395

5.235

23,92

69,43

39,30

18

AMD Radeon R9 270

2.048/GDDR5

170

34,4

80,9

900

5.600

256

1.280

28

2.800

150

2.171

4.800

22,28

71,87

38,00

19

AMD Radeon R7 265

2.048/GDDR5

150

32,4

86,2

925

5.600

256

1.024

28

2.800

150

1.929

4.481

23,03

66,43

36,30

20

nVidia GeForce GTX 650 Ti Boost

2.048/GDDR5

170

29,4

69,2

1.020

6.008

192

768

28

2.540

140

1.949

3.767

20,16

58,65

35,30

21

AMD Radeon R7 260X

2.048/GDDR5

110

27,5

100

1.160

6.600

128

896

28

2.080

115

1.737

3.772

16,59

57,32

33,20

22

nVidia GeForce GTX 750 Ti

2.048/GDDR5

200

26,3

52,6

1.046

5.400

128

640

28

1.870

60

1.778

3.841

16,22

52,97

26,90

23

AMD Radeon HD 7790

2.048/GDDR5

150

25,9

69,1

1.050

6.400

128

896

28

2.080

85

1.621

3.563

16,00

53,00

32,00

24

nVidia GeForce GTX 750

1.024/GDDR5

110

23,5

85,3

1.033

5.010

128

512

28

1.870

55

1.568

3.406

14,78

46,66

24,60

25

nVidia GeForce GTX 650 Ti

1.024/GDDR5

110

21,4

77,7

928

5.400

128

768

28

2.540

110

1.449

3.066

12,67

42,22

23,70

26

AMD Radeon R7 260

1.024/GDDR5

120

20,9

69,7

1.000

6.000

128

768

28

2.080

95

1.433

3.353

4,22

51,11

24,10

27

AMD Radeon R7 250X

1.024/GDDR5

90

17,7

78,6

1.000

4.500

128

640

28

1.500

80

1.239

2.794

4,70

43,57

18,40

28

AMD Radeon R7 250

1.024/GDDR5

90

13,4

59,5

800

4.500

128

512

28

1.500

55

898

2.097

4,07

30,96

15,50

29

nVidia GeForce GT 720

2.048/GDDR3

50

4,6

37,0

797

1.600

64

192

28

1.020

19

304

603

2,45

12,89

4,10

30

AMD Radeon R5 230

2.048/GDDR3

55

3,0

21,5

625

1.334

64

160

40

370

19

164

327

1,61

12,81

1,00

Topklasse (90-100)

Bovenklasse (75-89)

A(

FP

S)

0
92
K1 )
56
R
IX
Z)
J.)
I
ME
KE
IN
2
R
B
P
)
I
H
S
L
E
E
(
I
A
S
R
E
T
R
X
D
E
M
S
R
H
(
T
E
A
T
(M
TI
VE
ER
( BI
AA CHM ( FP
OC
EL
EX
HE
ES
IND
EID
AD
RS
PR
OM
SN
STA
08
TE
N 1
AR
11
FIR
IETO
SH
GE
EN
RE
ED
29 N BE DX1
RO
W
ELH
T
K
S
)
K
A
E
T
G
P
1
(
I
D
A
N
/
R
S
C
R
S
R
U
E
S
T
I
I
E
F
3
S
I
S
S
A
.
A
E
B
S
S
N
V
R
A
F
P
J
J
T
X
M
I
S
I
H
E
I
I
M
Y
A 6
A
B
GE
3D
MA
PR
PR
PR
CH
BU
TR
UN
FA
CR
3D
HE 1
DIR

) EN
( MB

A
08

Middenklasse (45-74)

)
ELS

4A

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100).

124/2015 51

TEST & TECHNIEK Slimme horloges

Goed maar geen revolutie

Meer dan een half jaar na de eerste aankondiging is de Apple Watch eindelijk verschenen.
Is het fraaie apparaatje zijn stevige prijs waard?
Door Peter Marinus

ls Apple een nieuw apparaat uitbrengt, staan er doorgaans lange rijen van mensen voor de Apple Stores die
klaar zijn om honderden euros neer te leggen om het
nieuwste speeltje uit Cupertino te kopen en vast te houden.
Natuurlijk hoopt het bedrijf dat hetzelfde zal gebeuren met
de Apple Watch. En als slechts een fractie van de enthousiaste posters op sociale media hun enthousiasme ook
omzetten in een aankoop, zal dat niet tegenvallen. Maar de
geluiden zijn niet onverdeeld positief. De eerste smartwatch
van Apple heeft een lange ontwikkelingstijd achter de rug en
wat krijgt de koper voor de prijs van minimaal 400 euro?

DICHT BIJ DE GEBRUIKER

Apple blijft met de Watch trouw aan zijn eigen stijl. Dat valt
natuurlijk op de eerste plaats op bij de behuizing van het
apparaatje, die er met zijn mix van aluminium, roestvrij staal
en gorilla- of saffierglas prachtig uitziet. Ook de interne hardware is opvallend: de Watch heeft bijvoorbeeld als enige
smartwatch een NFC-chip voor contactloos betalen, wat in
dit geval natuurlijk met Apple Pay gaat. Dat is een mooie extra
feature, maar er zijn ook basisfuncties die bij de Apple Watch
ontbreken. Zo kun je het horloge alleen met een iPhone verbinden en niet met andere hardware. Bovendien is de accuduur problematisch. Een smartwatch zou het toch zeker n
dag moeten uithouden op een volle accu. Maar volgens techblogs zou Apple zelf hebben vastgesteld dat de Watch het bij
volle belasting maar tweenhalf uur doet. Bij continu normaal
gebruik wordt dat al vier uur. Dat is al een stuk beter, maar
voor een smartwatch nog altijd veel te weinig. Zelfs als je de
Watch totaal niet gebruikt en het scherm uitgeschakeld laat,
moet je de Watch na twee of drie dagen opladen. De Appleindicatie van 18 uur bij matig gebruik lijkt dus wel heel optimistisch. Doorgaans zal je Apple Watch gewoon elke avond
aan de stroom moeten.
De verbinding met de iPhone wordt via Bluetooth en wifi
onderhouden. De Watch geeft bepaalde taken door aan de
iPhone, bijvoorbeeld activiteiten waar een GPS-positie voor
nodig is. Bovendien kun je de muziekweergave, telefoonfuncties, sms en e-mail van je telefoon bedienen met je Watch.
De belangrijkste software op de Apple Watch is hoe dan ook de
gezondheids-app. Het horloge registreert de activiteiten van
zijn drager en geeft deze gegevens door aan de ingebouwde
app op de iPhone of aan apps van derde partijen. De gebruiker
kan doelen stellen, zoals het zetten van een bepaald aantal
stappen per dag en er is een slaapanalysefunctie. Overigens
werkt de slaapanalyse alleen als de Watch niet aan de oplader
ligt. De app Nike+ beloont de gebruiker voor bereikte doe-

52 124/2015

len en deelt deze prestaties via social media. De opgeslagen

gegevens kunnen ook voor serieuze doeleinden gebruikt worden. Met de Research Kit die sinds iOS 8.2 is ingebouwd, kun
je jouw gezondheidsdata voor medisch onderzoek beschikbaar stellen.

STEVIGE PRIJZEN
Niet alleen wat vorm en functie betreft blijft Apple trouw aan
zijn eigenzinnige formule. Ook de prijs van de Watch is typisch
Apple. Zelfs het goedkoopste model, de Sport-versie met het
kleinere 38mm OLED-scherm kost al zon 400 euro. Voor een
roestvrijstalen versie met 42mm-scherm en luxere bandjes
ben je 800 tot 1250 euro kwijt. Maar de Edition-uitvoering
spant de kroon, met gouden en keramische behuizingen. Hier
leg je 18.000 euro voor op tafel. Zelfs bij die laatste enorme
prijs is gn iPhone inbegrepen.
De hoge prijzen geven een goed inzicht in de doelgroep
waar Apple op mikt. Het bedrijf wil helemaal niet concurreren met smartwatches zoals de Moto 360 of de watch van
Sony. Apple lijkt zich vooral te richten op horlogeliefhebbers
die niet terugschrikken voor een prijs van vier of vijf cijfers.
Maar het moet Apple duidelijk zijn dat een smartwatch niet
dezelfde waarde zal behouden als een Breitling of een Paneraihorloge. Zon sieraad wordt na verloop van tijd alleen maar
meer waard. De Edition-versie van de Apple Watch zal daarentegen na de verschijning van de Watch 2 ineens een stuk
minder opbrengen. Samengevat is de Apple Watch n van de
minst slechte smartwatches op de markt. Maar een revolutie
voor dit type apparaat is het niet.

De beste apps van derde partijen

Naast de vijf vooraf genstalleerde Apple-apps zijn er al de nodige
apps van derden beschikbaar. Deze drie zijn leuke voorbeelden.

Shazam kan

Twitter lijkt met

Nike+ verzamelt

muziek in je omgeving herkennen

en vertellen waar
je naar luistert.

zijn korte boodschapjes van 140

tekens wel gemaakt voor de
Apple Watch!

gegevens over je
lichaamsbeweging
en maakt daarmee een activiteitsprofiel.

NADELEN

Apple Watch

VOORDELEN

Maar 75 MB opslag

Apple Pay

Er is niet veel opslagruimte

beschikbaar op de Apple Watch.
De 75 MB die je hebt, is net voldoende voor zon 100 fotos.

Betalen met een NFC-horloge

gaat een stuk sneller dan met je
pinpas. Je houdt het horloge tegen de console en je bent klaar.

Goud en keramiek
De gouden versie kost
18.000 euro. Maar de behuizing
is voor het grootste deel
gemaakt van keramiek.

Goede ondersteuning
Polsbandjes, apps en
aanvullende gadgets van
derde partijen zijn nu al bij de
vleet beschikbaar.

App gedwongen genstalleerd

Fitnessfuncties

Bij de update naar iOS 8.2 heeft

iedereen de app Apple Watch op
zijn iPhone gekregen, zelfs als je
geen Watch bezit.

De Apple Watch moedigt je aan

om fit te blijven. Hij registreert
je activiteiten op je werk, bij het
sporten en zelfs in je slaap.

68%

5 miljoen

van alle
Amerikanen hoeven
de Watch niet

exemplaren zijn door

Apple besteld bij
toeleveranciers

Quick reply

Naast telefoneren kun je met behulp van Siri ook smsjes en

e-mails dicteren. Je kunt zelfs dynamisch aangemaakte, automatische antwoorden laten opstellen.

Minimale sensoren

De Watch heeft genoeg aan NFC, hartslagmeter en versnellingsmeter. Voor functies die GPS vereisen, gebruikt
het horloge de gekoppelde iPhone.

124/2015 53

TEST & TECHNIEK Slimme horloges

De klok rond

Sommige fabrikanten kiezen voor vorm boven

functie. In hun ogen is een smartwatch net zo veel
een mode-artikel als een gadget.
Apple mag dan de smartwatch hebben uitgebracht waar iedereen nu over praat, maar het is niet bepaald de uitvinder van dit
type apparaat. De Apple Watch begeeft zich dan ook op een
marktsegment waar al stevige concurrentie op hem wacht. En
van de fraaiste tegenstanders is de Moto 360 van Motorola.
Veel smartwatch-fabrikanten kiezen voor een futuristische vierkante vorm zoals ooit gentroduceerd door Pebble en
voortgezet door bedrijven zoals Sony en sinds kort Apple. Maar
Motorola koos met zijn Moto 360 voor de klassieke vorm van
het horloge: rond. Wanneer je een horlogescherm als thema
hebt gekozen, kunnen anderen vanaf een afstandje nauwelijks
zien of je een smartwatch of een klassiek horloge om je pols
hebt. De behuizing is wel vrij dik en staat daarom een eind van
je pols af. Over smaak valt natuurlijk maar al te goed te twisten,
maar voor ons passen de stalen schakelbandjes het beste bij
de stevige behuizing.
Je kunt de stijl van de Moto 360 compleet aan je eigen smaak
aanpassen. Van een strakke zwarte of roestvrijstalen behuizing
tot een chique gouden exemplaar. De bandjes zijn er in glad leer
of in metaal met zwarte, grijze en goudkleurige schakels. Op de
site van Motorola kun je met de Build yours-opties je eigen horloge in elkaar zetten. De prijzen beginnen bij 250 dollar, waarbij
opties zoals de goudkleurige behuizing of duurdere bandjes de
prijs opdrijven. De goedkoopste versie kost in Nederland 200 tot
220 euro terwijl duurdere versies rond de 275 euro kosten. Hoe
duur je het ook maakt, de prijs van de Moto 360 blijft ver onder
zelfs het goedkoopste model van de Apple Watch.

ALLES WAT JE MAAR NODIG HEBT

De prijs mag dan een stuk gematigder zijn dan bij de Apple
Watch, maar de functionaliteit van de Moto 360 is heel goed

vergelijkbaar. De smartwatch draait zoals zoveel Android-horloges op Android Wear. Je koppelt hem via Bluetooth 4.0 aan
een Android-telefoon met versie 4.3 of hoger. Daarna geeft je
horloge weersinformatie, WhatsApp-berichtjes en Facebookmeldingen weer. Als de app in kwestie het ondersteunt, kun je
bovendien meteen op het horloge reageren door een bericht
te dicteren. De spraakbesturing werkte in veel toepassingen overigens niet in het Nederlands. De helderheid van het
scherm wordt automatisch bijgesteld, wat een prettig beeld
oplevert. Jammer genoeg snijdt de lichtsensor precies de
onderste rand van het scherm af. Niet heel erg, maar toch
zonde van het ronde klokje.
Er zijn een hoop nuttige apps voor Android Wear beschikbaar. In de Play Store is een complete afdeling met deze
apps. Alle grote sociale media inclusief Facebook, WhatsApp,
Telegram of Pinterest zijn vertegenwoordigd, evenals diensten zoals Google Maps en Keep. De meeste apps werken
goed, hoewel sommige niet echt passen op een rond scherm.
Natuurlijk heeft de watch naast dit stevige app-aanbod ook
uitgebreide health- en fitnessfuncties. Met Moto Body heb je
een ingebouwde hartslagmeter, stappenteller en analysetool.
Jammer genoeg heeft de Moto 360 een echt zwak punt,
namelijk gebrek aan rekenkracht. Motorola heeft als processor een oudere Texas Instruments uit 2011 gebruikt, die zelfs
de taken van een smartwatch niet meer aankan. Overgangen
en animaties zijn vaak wat stroperig en het activeren van de
spraakbesturing heeft een irritante pauze. Jammer, aangezien alles verder prima werkt wanneer het loopt. Als de Moto
360 net wat vlotter was, zou hij erg goed zijn.
De accuduur is in vergelijking met de Apple Watch ongeveer gelijk. De Moto 360 houdt het na wat firmware-updates
zeker een dag vol bij matig gebruik, vooral als het scherm op
de ambient-modus staat om constant een horloge te tonen.
En dag is een vooruitgang op de paar uur die de Moto 360
het oorspronkelijk volhield, maar desondanks moet de Moto
elke nacht aan de lader n moet je op je gebruik letten. Niet
ideaal. Het handige is wel dat je hem tijdens het opladen
gewoon als klok kunt gebruiken, bijvoorbeeld naast je bed.

Aanpassen aan jouw smaak

Je kunt het uiterlijk van de Moto 360 aanpassen aan jouw smaak. Of je hem nou goudkleurig of in roestvrij staal wilt, met een
schakelbandje of leer: alles is mogelijk. Zelfs de klokweergave is in allerlei stijlen te wijzigen.

54 124/2015

NADELEN

Moto 360

VOORDELEN

Trage processor

Veel apps beschikbaar

De Motorola-smartwatch
heeft twee grote minpunten.
Misschien het belangrijkste is
het gebrek aan rekenkracht.
Daardoor voelt de bediening
stroperig en is de spraakbesturing niet altijd soepel te
activeren.

Omdat de Moto 360 op Android Wear draait, zijn er al

een hoop apps beschikbaar
voor deze smartwatch. Zo zijn
alle sociale media en zelfs
de nodige webdiensten
zoals Google Maps gewoon
te gebruiken.

Accuduur
De accuduur was in eerste
instantie zeer slecht. Pas na
een firmware-update houdt
de Moto 360 het een dagje
uit, maar dan nog alleen bij
matig gebruik.

Veel aanpassingsopties
De afmetingen
Hoewel de verschillende
stijlen van de Moto prachtig
zijn, is de behuizing vrij groot
en dik. Dat maakt hem niet
geschikt voor elke pols.

De accuduur
was vr de
firmware-update
zeer slecht

Er zijn weinig smartwatches

die je zo mooi aan jouw
smaak kunt aanpassen. Van
strak en zwart tot goudkleurig
en barok: met de Moto 360 is
het allemaal mogelijk.

De helderheid
van het scherm
wordt automatisch
bijgesteld

SPECIFICATIES MOTOROLA MOTO 360

SCHERM

1,56 INCH, 320 X 290 PIXELS

PROCESSOR

1 GHZ TEXAS INSTRUMENTS

OMAP 3

GEHEUGEN

512 MB RAM, 4 GB OPSLAG

BEHUIZING

46 MM DOORSNEE, 11,5 MM DIK

VERBINDING

BLUETOOTH 4.0 LOW ENERGY

SENSORS

STAPPENTELLER, OPTISCHE
HARTSLAGMETER

Opladen terwijl je slaapt

De Moto 360 houdt het bij matig gebruik zeker een dag vol, maar
het is handig als je hem s nachts oplaadt. Daarvoor leg je hem in zijn
draadloze oplaaddock. Het scherm blijft gewoon een klok weergeven.

124/2015 55

TEST & TECHNIEK Slimme horloges

Klasse en
functie in n

Zelfs een erg stijlvolle smartwatch kan zijn werk

prima doen. De LG Watch Urbane is een indrukwekkende mix van vorm en functionaliteit. En dat
voor een redelijke prijs.
De Watch Urbane van LG is niet meer uniek in zijn ronde vorm.
Daarin gingen andere smartwatches hem voor. Maar dit stijlvolle apparaatje heeft wel een aantal andere unieke kwaliteiten.
Net als alle andere Android-smartwatches draait de Urbane
op Android Wear, maar hij heeft het grote voordeel dat hij de
Android 5.1-update al gehad heeft. Natuurlijk gaan andere horloges die na verloop van tijd ook krijgen, maar voorlopig is de
Urbane hierin een trendsetter. Je telefoon moet minimaal op
Android 4.3 draaien om deze te kunnen koppelen.
De Watch Urbane heeft als groot voordeel dat hij er cht
uitziet als een traditioneel horloge. De behuizing is verkrijgbaar in een zilver- en goudkleurige versie. Hij is wel vrij groot,
wat hem misschien minder geschikt maakt voor vrouwen
of mannen met smalle polsen. Een versie met een kleinere
behuizing was handig geweest. De nu beschikbare versie kan
met de juiste wijzerplaat op het scherm hoe dan ook prima
doorgaan voor een oversized mannenhorloge. Net als bij
de Moto 360 is het verschil tussen smartwatch en analoog
horloge moeilijk te zien. Dat wordt in de hand gewerkt door
de mooie horlogebandjes. De Watch Urbane ligt wat prijzen
betreft tussen de Moto 360 en de Apple Watch, hoewel hij met
350 euro nog altijd goedkoper is dan de goedkoopste Appletelg. En het moet gezegd: hij ziet er een stuk stijlvoller uit dan
de Apple Watch Sport.

IN DE WOLKEN
Aangezien de Watch Urbane dezelfde software gebruikt als de
Motorola Moto 360 zal het je niet verwonderen dat de functies van de twee smartwatches grotendeels vergelijkbaar zijn.
Je kunt op je pols reageren op inkomende berichten van sociale media door te dicteren wat je wilt sturen. Net als bij de
Moto 360 werkt de spraakbesturing in veel toepassingen niet
in het Nederlands.
Verder zijn er allerlei apps beschikbaar voor andere diensten, zodat je zelfs op je horloge Amazon kunt bezoeken. Je
spreekt in welk product je zoekt en veegt daarna stap voor
stap door de zoekresultaten. Als je gevonden hebt wat je
zoekt, koop je het via 1-Click Buy.
Natuurlijk heeft ook deze smartwatch een suite gezondheids- en fitnessfuncties. Maar ondanks de gelijke software
zijn er wel degelijk verschillen met de Moto. LG heeft namelijk
niet beknibbeld op de hardware. De Watch Urbane is voorzien
van een quadcore 1,2GHz processor, waardoor al die bekende
Android-apps prima op dit apparaat lopen.
Ondanks deze verhoogde rekenkracht heeft dit horloge
een superieure accuduur. Hij houdt het makkelijk een dag of
twee vol bij normaal gebruik. Dat is een stuk langer dan de
Moto 360 en de Apple Watch. Desondanks is het nog niet wat
een smartwatch zou moeten zijn. De echt langere accuduren
zijn vooralsnog voorbehouden aan horloges zoals de Pebble
Steel, die daadwerkelijk een week lang niet opgeladen hoeven
te worden.
Een unieke feature is dat je met de LG Watch Urbane niet
altijd je telefoon bij je hoeft te hebben. Normaliter is het horloge aan je smartphone gekoppeld via Bluetooth 4.1. Maar
met een slimme cloud-oplossing kun je de twee apparaten op
afzonderlijke locaties van elkaar gebruiken. Als je de telefoon
wel eens vergeet, wordt de Watch Urbane niet ter plekke een
duur polsgewicht. Via de cloudverbinding heeft hij (zolang er
wifi is) gewoon contact met je telefoon.

Ja, het is cht een smartwatch

Met zijn klassieke uiterlijk is het makkelijk te vergeten dat je naar een beeldschermpje kijkt. Maar je kunt de Watch Urbane voorzien
van allerlei verschillende watchfaces. Het uiterlijk mag dan chique zijn, maar van binnen is dit een Android-smartwatch pur sang.

56 124/2015

LG Watch Urbane

NADELEN

VOORDELEN

De afmetingen

Besturingssysteem

Net als bij de Moto 360 zijn de

stevige afmetingen van dit horloge
een nadeel. Niet iedereen kan zon
grote behuizing dragen en een
kleinere variant is daarom welkom.
Jammer, want het elegante uiterlijk
maakt de Watch Urbane prima geschikt voor mannen n vrouwen.

De LG Watch Urbane is n van

de eerste smartwatches die de
update naar Android 5.1 heeft
gehad. Andere horloges zullen
deze natuurlijk ook krijgen, maar
voorlopig voert LG hiermee de
race aan.

Weinig variatie

Deze smartwatch hoeft niet

binnen Bluetooth-bereik van de
telefoon te blijven. Via wifi en de
cloud kan het horloge communiceren met de telefoon waaraan hij gekoppeld is,
zelfs als je die niet bij
je hebt.

Cloud-functionaliteit

Waar zowel de Apple Watch als

de Moto 360 uitblinken met de
vele verschillende stijlen waarin
je ze kunt kopen, zijn er maar
twee versies van de LG Watch
Urbane. Die zien er prachtig
uit, maar als deze stijl niet jouw
smaak is, dan is de goedkopere
G Watch van LG een betere
keuze.

Klassieke look
Omdat er weinig opties zijn om het
horloge te individualiseren, ben
je met de Watch Urbane op n
stijl aangewezen. Maar als je van
klassieke (en oversized) horloges
houdt, is dit n van de mooiste
exemplaren op de markt.

Stevige prijs
De LG Watch Urbane is het duurste
Android Wear-horloge op de markt,
hoewel de prijs nog altijd een stukje
onder die van de goedkoopste
Apple Watch blijft.

De
eerste
smartwatch die de

update naar Android

5.1 heeft gehad

SPECIFICATIES LG WATCH URBANE

SCHERM

1,3 INCH, 320 X 320 PIXELS

PROCESSOR

1,2 GHZ QUADCORE

GEHEUGEN

512 MB RAM, 4 GB OPSLAG

BEHUIZING

45,5 MM DOORSNEE, 10,9 MM DIK

VERBINDING

BLUETOOTH 4.1 LOW ENERGY

SENSORS

9-ASSEN VERSNELLINGSMETER,
OPTISCHE HARTSLAGMETER

Draadloos opladen

Als de Watch Urbane meldt dat zijn accu leegraakt, parkeer

je hem een nachtje op de draadloze oplader die je met een
micro-usb-kabel en een adapter op het lichtnet aansluit.

124/2015 57

tESt & tECHNIEK Notebooks

Basis-notebooks
onder de 400 euro

Voordelige notebooks zijn dankzij het gratis Windows-besturingssysteem en hun efficinte

techniek aantrekkelijker dan ooit. We testen enkele apparaten uit de huidige instapklasse.
Door Christoph Schmidt en Fred van Lierop

abrikanten van notebooks hebben het al jaren moeilijk.

Want omdat hun producten al krachtig genoeg zijn voor
standaardtaken zoals tekstverwerken en internetten,
kopen consumenten veel minder snel een nieuwe laptop.
Dat nieuwere notebooks veel krachtiger en sneller zijn, is
al lang geen koopargument meer. In plaats van een nieuwe
notebook te kopen, schaffen veel gebruikers een tablet voor
onderweg of voor het surfen op de bank aan. Windowsnotebooks ondervinden bovendien tegenwind van Chromebooks, die hun marktaandeel op grote markten, zoals de
Amerikaanse, razendsnel vergroten. Dat deze pure surfnotebooks met zon succesvolle opmars bezig zijn, komt doordat
ze goedkoop zijn en doordat er het gratis besturingssysteem
ChromeOS op staat.
Notebookfabrikanten en Microsoft proberen marktaan-

58 124/2015

deel terug te winnen door de aanpak van Chomebooks te

imiteren. Producenten van bijzonder goedkope notebooks
mogen een volwaardige versie van Windows 8.1 gratis meeleveren. Daarbij wordt ook op hardwaregebied flink bespaard,
want net als smartphones en tablets hebben deze notebooks
eMMC-flashopslag van doorgaans 32 GB. Het werkgeheugen
is met twee GB erg krap en de eenvoudigste processors leveren net genoeg prestaties om te kunnen surfen en HD-video
te kijken.
In onze test vergelijken we dergelijke WinBooks, in het
11,6- of 14-inch netbookformaat, met een paar klassieke notebooks die met wat minder efficinte techniek zijn uitgerust
maar met hun conventionele HDDs wel meer schijfruimte,
kracht en uitbreidbaarheid bieden. Bepaal daarom zelf wat
het best past bij de eisen die je aan een notebook stelt.

Scherm en
uitrusting

Het is voor fabrikanten geen sinecure om onder de

400 euro een notebook te bouwen waarmee je alle
kanten op kunt.
In de prijsklasse van basis-notebooks hoef je niet te verwachten dat er top-displays gebruikt worden. Alle schermen hebben een resolutie van 1366 x 768 pixels. Op 15,6-inch displays
kunnen de pixels dan wat grof uitpakken lettertypen en pictogrammen vallen dan wat groter uit. Op 11,6-inch displays
ziet alles er juist nogal klein uit, terwijl een 14-inch-apparaat
een mooi compromis laat zien. Alle apparaten maken gebruik
van goedkope TN-panels, die vooral bekendstaan om hun
kleine kijkhoeken. Alleen als je recht voor het scherm zit, is
het beeld nog goed. Zodra je van opzij of van boven of onder
naar de monitor kijkt, worden de contrasten al zwakker, totdat de kleuren uiteindelijk inverteren en zwarte vlakken fel
grijs lijken. Dit effect is het sterkst bij de Acer Aspire, terwijl
de beide HP-notebooks en de Packard-Bell in dat opzicht nog
het best presteren. Toch kunnen ook deze kandidaten niet op
tegen duurdere notebooks met IP-panels, zoals je rechts in
het testbeeld ziet. Ook de trend van glanzende, spiegelende
displays lijkt eindelijk voorbij te zijn meer dan de helft van
de notebooks uit de test heeft een mat, ontspiegeld scherm.

INFO
Verschillen in vormfactor
We testen ultramobiele notebooks zoals de Asus EeeBook 1
en standaardnotebooks zoals de Packard Bell Easynote 2 .
Zo verschillend als de vormfactoren ook zijn, de inhoud van
de behuizing wordt door kostenbesparingen bepaald.
1

Schermkwaliteit: kijkhoekafhankelijk
Alle testapparaten hebben TN-panels en daarmee hetzelfde
probleem: hoe schuiner je naar het beeldscherm kijkt (randen
van de cirkel), hoe meer het contrast van een TN-panel 1 afneemt. Ter vergelijking: een notebook van 600 euro met een
IPS-panel 2 doet het bij dezelfde schuine kijkhoek veel beter.
1

DRAAGBAARHEID EN AANSLUITPERIKELEN
In de prijsklasse tot 400 euro kom je verschillende vormfactoren tegen. De netbooks met een 11,6-inch scherm zijn vanwege hun kleine schermen en verkleinde toetsenborden meer
geschikt voor gebruik onderweg dan als tweede apparaat. De
uit de kluiten gewassen 15,6-inch apparaten eigenen zich daarentegen beter voor stationair gebruik op een bureau of schrijftafel. De grootte van de behuizing maakt nauwelijks verschil
voor de uitrusting met aansluitingen en overige functies. Een
gigabit-ethernetaansluiting ontbreekt alleen op de 14-inch HP
Stream en op de netbook Asus EeeBook. Alle apparaten kunnen verbinding maken met n-wifi-netwerken.
Ook usb-aansluitingen zijn schaars. De 14- en 15-inch
apparaten hebben in elk geval drie poorten, de netbooks twee.
Dat is net genoeg voor een muis en een usb-stick, maar bij
computers met 32GB massaopslag Acer ES1, Asus EeeBook
en HP Stream is een vrije USB 3.0-poort voor een snelle en
grote usb-gegevensdrager heel belangrijk om grotere fotoverzamelingen of een paar films te kunnen opslaan. Uitgerekend
onze testwinnaar heeft hier met een slome USB 2.0-poort op
bespaard en blinkt vooral uit op andere fronten (zie hierna).
Alle testapparaten sturen monitoren, televisies en beamers
aan via de digitale HDMI-interface. De 15,6-inch notebooks
van HP (350 G1) en Packard-Bell zijn de enige toestellen met
een optische drive, maar alle toestellen hebben een webcam
en kaartlezer. Vooral die cardreaders maken het mogelijk om
de 32GB opslag permanent met een SD-kaart uit te breiden.

Toetsenborden: mini of standaard

Netbooks van 11,6 inch zoals de Asus EeeBook 1 hebben
vanwege hun minibehuizing een kleiner toetsenbord. De kortere afstanden tussen de toetsen en de ongewoon geplaatste
toetsen bemoeilijken het typen. 15,6-inch computers zoals de
HP 350 G1 2 hebben volwaardige toetsenborden.
1

De toetsen en de
afstanden ertussen
zijn verkleind.
Vanwege de ongewoon
smalle [Enter]-toets druk
je er vaak naast.

Speciale toetsen, zoals

[Enter], hebben de normale vorm en plaatsing.
De brede behuizing biedt
zelfs ruimte voor een
numeriek toetsenblok.

Internetaansluiting
Een aansluiting voor een netwerkkabel (zoals hier op de Packard Bell
EasyNote) is tegenwoordig niet vanzelfsprekend meer. De HP Stream
en Asus EeeBook hebben deze niet.

124/2015 59

TEST & TECHNIEK Notebooks

Prestaties
en accuduur

De notebooks hebben zuinige processors en sommige

verbruiken maar 2,2 watt. Efficinte techniek zorgt
ervoor dat er toch voldoende rekenkracht aanwezig is.
Notebookfabrikanten kopen processors graag zo goedkoop
mogelijk in. Dat is zo gek nog niet, want tegenwoordig zijn
zelfs voordelige cpus gewoon dual- of quadcores die voldoende prestaties leveren voor websurfen, officetaken en HDvideoweergave. De Intel Pentium 3558U die in de HP 350 G1
zit, biedt de meeste reserves. Hierbij gaat het om een enigszins afgeslankte Core i3 die op Intels Haswell-architectuur is
gebaseerd. Met een TDP (Thermal Design Power) van 15 watt,
verbruikt deze processor wel de meeste stroom. De Celerons
in de Packard Bell en de Acer behoren tot de Bay Trail M-familie, die speciaal op tablets en netbooks is afgestemd. Ondanks
de hogere klokfrequentie en de keurige prestaties zijn ze met
7,5 watt TDP best zuinig.
Hekkensluiter qua performance is de AMD-processor in
de HP Stream. Dat is opmerkelijk, want de zuinigste processor in de test de Intel Atom Z373F uit de Asus EeeBook met
een TDP van 2,2 watt is sneller dan de AMD die twee keer
zoveel stroom verbruikt. Hoe efficint deze Atom-processor,
die eigenlijk voor tablets is ontwikkeld, met de energie uit de
accu omgaat, blijkt in onze Word-test al uit de lange accuduur van 12:48 uur. In die test wisselen we het typen op het
toetsenbord af met pauzes van meerdere minuten. Bij onze
tweede accuduurtest met video wordt een HD-video in een
eindeloze lus afgespeeld. Daarbij blijven computers met grotere monitoren vanwege hun voortdurend actieve displays
meestal achter bij de kleinere modellen.
Naast hun goede accuduur vormen de kleine processors
met hun geringe warmteontwikkeling de basis voor geruisloze
computers. Zo hebben de Asus EeeBook en de HP Stream
geen ventilator en zijn ze volledig geruisloos. De Acer Aspire
zoemt zachtjes, terwijl de HP 350 G1 een nauwelijks storend
geruis voortbrengt.

WEINIG SCHIJFRUIMTE EN RAM-GEHEUGEN

Asus, Acer en HP Stream gebruiken zogenoemd eMMC-geheugen in plaats van een magnetische harde schijf. Dit flashgeheugen biedt gemiddeld nauwelijks hogere sequentile transferrates dan een goede harde schijf, maar wel bijna net zo snelle
toegangstijden als SSDs. Alles bij elkaar booten en draaien
die mini-SSD-computers vloeiender dan modellen met grote
magnetische schijven, wat ook terugkomt in het hoge puntenaantal in de benchmarktest PCMark 7. Overigens bieden de
drie eMMC-notebooks met slechts 32GB flashopslag minder
bruikbare opslagruimte dan heel wat recente mobiele telefoons. Dat komt onder andere doordat Windows alleen al zon
10 GB in beslag neemt. Naast een paar dozijn mp3-albums kun
je dan hoogstens nog fotos van een vakantie op de computer

60 124/2015

INFO
Brede spreiding van rekenprestaties
De sterkste CPU in de test rekent bijna viermaal zo snel als
de zwakste. De Intel Atom Z3735F van de Asus EeeBook
laat zien dat met een minimaal stroomverbruik aanzienlijke
prestaties mogelijk zijn.
PCMARK 7 COMPUTATION SCORE (PUNTEN)
INTEL PENTIUM
3558U (15,0 WATT)
INTEL CELERON
N2840 (7,5 WATT)
INTEL CELERON
N2830 (7,5 WATT)
INTEL ATOM Z3735F
(2,2 WATT)
AMD A4 MICRO6400T (4,5 WATT)

11.322
7151
6782
5883
3667

Voordelig eMMC-geheugen
Drie van de testapparaten maken gebruik van een 32 GB
kleine eMMC-module. Zoals de SSD-benchmark laat zien,
liggen de transferrates gemiddeld op het niveau van magneetschijven, maar zijn de toegangstijden veel korter.

SSD verslaat eMMC, eMMC verslaat HDD

De System Storage Benchmark reageert sterk op de toegangstijden. Om die reden steekt eMMC-opslag er veel
verder bovenuit dan de HDD maar toch kan eMMC-opslag
niet tippen aan een volwaardige SSD.
PCMARK 7 SYSTEM STORAGE BENCHMARK (PUNTEN)
SSD: MSI GE-40
(CA. 1200 EURO)

5536

eMMC: ACER ES1

3922

HDD: PACKARD
BELL EASYNOTE

1485

Geen RAM-uitbreiding mogelijk

Vier van de geteste notebooks hebben slechts 2 GB geheugen en dat is iets wat het werken met het apparaat
merkbaar beperkt. Helaas is het bij de meeste modellen niet
mogelijk het geheugen uit te breiden in feite kan dat alleen
bij de HP 350 G1, die af-fabriek al over 4 GB beschikt.

kwijt. Het idee achter die mini-opslag is dat de gebruiker zijn

gegevens op cloudservers opslaat, net als bij ChromeBooks.
Zodoende ontvang je bij een Asus EeeBook voor n jaar n
terabyte aan cloudopslag op Microsoft OneDrive en twee jaar
500 GB Asus Webstorage. De HP Stream komt met 100 GB
opslag voor twee jaar op Microsoft OneDrive. Acer biedt geen
cloudopslag aan, maar zet in op apps die diverse bestandstypen op alle pcs en smartphones synchroniseren.
Alle computers behalve de HP 350 G1 besparen op een
kritische plaats: ze hebben maar twee gigabyte werkgeheugen. Tijdens het opstarten en na het openen van een of twee
websites merk je daar nog niets van, maar zodra je drie of
vier tabbladen met webpaginas hebt geopend en er naast de
browser nog andere programmas draaien, is het met vloeiend
werken wel gedaan en reageert de computer steeds trager op
invoer. Vergeleken met dure notebooks kun je het werkgeheugen van deze instappers helaas niet uitbreiden. Alleen met de
HP 350 G1 heb je dan nog een beetje geluk, omdat deze af
fabriek met 4 GB RAM-geheugen wordt geleverd.
Onze testtabel is een uittreksel van de recentste toplijst, maar dan met een voor de lagere prijsklasse opnieuw
berekende puntenwaardering. Wie een nieuwe notebook
voor minder dan 400 euro aanschaft, zal begrijpen dat de
fabrikant compromissen heeft moeten sluiten om die prijs
mogelijk te maken. Welke besparingsmaatregelen jou het
minst storen, hangt uiteraard af van de taken die je met je
notebook wilt verrichten.
fvlierop@fnl.nl c

Chromebooks als alternatief?

Computers met het ChromeOS
van Google zijn geconstrueerd
als voordelige, slanke en vlotte
surfmachines. Behalve een
browser is er praktisch geen
andere software op de computer
genstalleerd alle programmas
worden uitgevoerd als web-app
(zoals Google Mail, Google Docs,
enzovoort). Op enkele nieuwe
modellen met een Intel-CPU
kunnen gevorderde gebruikers
zelfs Windows installeren.

Conclusie
In onze test, waarin we veel waarde hechten aan de mobiliteit, wint de lang doorwerkende, zeer compacte en verrassend krachtige Asus EeeBook. Net als de andere computers
met een mini-SSD, kunnen we hem aanbevelen als vlotte
surfmachine, als computer voor onderweg of als tweede
computer. Onze tip voor meer universele toepassingen is
de HP 350 G1, die je met zijn grote harde schijf en extra
reserves wat betreft RAM-geheugen en CPU, gemakkelijk
uitbreidt met een SSD en extra werkgeheugen.

NOTEBOOKS
IN DE TEST
ASUS EEEBOOK F205TA

ACER ASPIRE ES1-111-C138

HP 350 G1

PACKARD BELL EASYNOTE

HP STREAM 14

Plaats

Prijs (ca.)

220 euro

265 euro

370 euro

290 euro

310 euro

Puntentotaal

63

62,8

59,7

52

50,1

Prestaties (15 %)

51

60

55

27

46

Mobiliteit (25 %)

100

84

36

41

61

Uitrusting (25 %)

19

30

80

60

23

Ergonomie (15 %)

100

89

83

78

87

Scherm (20 %)

53

60

50

54

45

CPU-naam

Intel Atom Z3735F

Intel Celeron N2840

Intel Pentium 3558U

Intel Celeron N2830

AMD A4 Micro-6400T

CPU: kernen x kloksnelheid / turbo

4 x 1,33 / 1,83 GHz

2 x 2,16 / 2,58 GHz

2 x 1,7 / - GHz

2 x 2,16 / 2,41 GHz

4 x 1,0 /1,6 GHz

TECHNISCHE GEGEVENS

CPU-TDP

2,2 watt

7,5 watt

15 watt

7,5 watt

4,5 watt

Werkgeheugen: genstalleerd

2 GB

2 GB

4 GB

2 GB

2 GB

Massaopslag: type / capaciteit

eMMC / 32 GB

eMMC / 32 GB

HDD / 500 GB

HDD / 500 GB

eMMC / 32 GB

Optische drive: type

DL-DVD-R + RAM

DL-DVD-R + RAM

USB-poorten 2.0 / 3.0

2/0

1/1

1/2

2/1

2/1

Schermdiagonaal / ontspiegeling

11,6 inch / nee

11,6 inch / ja

15,6 inch / ja

15,6 inch / ja

14 inch / nee

Afmetingen (b x d x h) / gewicht

286 x 193 x 19 mm / 1,0 kg

291 x 211 x 22 / 1,0 kg

385 x 261 x 27 / 2,3 kg

382 x 258 x 31 / 2,3 kg

343 x 241 x 21 1.6 kg

GEMETEN WAARDEN
Accuduur Word / video

755 / 567 min

573 / 485 min

496 / 349 min

548 / 452 min

519 / 387 min

Maximale luidheid (sone)

0,4

1,3

1,9

PCMark7 (punten)

2392

2598

2167

1618

2046

3DMark: Cloud Gate Score

1181

1281

2415

1201

1643

Helderheid scherm (candela/m)

215,8

246,6

222,1

177,8

224,1

Schaakbordcontrast

139:01:00

124:01:00

81:01:00

132:01:00

127:01:00

Topklasse (90-100)

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

Niet aanbevolen (44,9 0) Alle beoordelingen in punten (max. 100)

Q Ja Q Nee

124/2015 61

TEST & TECHNIEK Notebooks

Stel je eigen
notebook samen

Zelf een notebook in elkaar sleutelen is niet te vergelijken met het bouwen van een
desktop-pc. Sterker nog, het is praktisch onmogelijk. Wel kun je zelf tot op zekere hoogte
een notebook op maat configureren, die door vaklui wordt geassembleerd. Door Fred van Lierop

62 124/2015

bod eerst een basisconfiguratie kiest, waarvan je vervolgens

diverse opties kunt aanpassen. Bij de ene leverancier is dat
maar beperkt mogelijk, je kunt bijvoorbeeld alleen het geheugen uitbreiden of een grotere harde schijf kiezen, en bij de
andere krijg je per component een waslijst aan keuzemogelijkheden voorgeschoteld. Op deze manier kun je tot op zekere
hoogte een notebook bijna helemaal zelf configureren en is de
compatibiliteit van de gekozen componenten gegarandeerd.

MERKLEVERANCIERS
Het samenstellen van een eigen notebook begint natuurlijk met het opstellen van een lijstje met eisen waaraan de
gewenste notebook moet voldoen. Als je een bepaald computermerk gewend bent, kun je eerst eens op de site van die

Grafvision/Fotolia

elf een computer bouwen is voor technisch onderlegde

gebruikers een fantastische uitdaging. Maar vergeleken met het bouwen van een desktop-pc is het praktisch onmogelijk om een notebook-pc helemaal zelf samen
te stellen, in die zin dat je zelf een behuizing, scherm en alle
benodigde componenten kiest. Er zijn bijvoorbeeld geen
losse behuizingen te koop. Dat kun je ondervangen met een
oude, gestripte laptopbehuizing, maar als je daarvoor losse
componenten koopt, loop je de kans dat die onderdelen niet
passen of niet volledig compatibel zijn.
Toch hoef je op internet maar even te googelen om fabrikanten en computerleveranciers te vinden die je de mogelijkheid bieden om zelf een laptop samen te stellen. De oplossing
die zij propageren komt er echter op neer dat je uit hun aan-

schermgrootte voor een basismodel kiest dat je daarna heel

uitgebreid naar wens kunt configureren. Helaas, de prijzen
zijn er ook naar een kostprijs van meer dan 1500 euro is
eerder regel dan uitzondering maar je krijgt zo te zien een
hoop waar voor je geld.
Naast leveranciers die veel configuratiemogelijkheden
aanbieden, zijn er ook (web)winkels die de omgekeerde weg
bewandelen. Zij hebben uit alle componenten zelf een heleboel verschillende laptopconfiguraties samengesteld. Op hun
websites wordt het totale aanbod weergegeven, dat zijn vaak
tientallen tot honderden verschillende modellen. Via zoekfilters kun je de specificaties van de door jou gewenste notebook aanvinken. Uiteindelijk krijg je dan in de zoekresultaten
alle configuraties te zien die aan jouw criteria voldoen.
Voorbeelden van bedrijven die voor deze werkwijze kiezen,
zijn Paradigit (www.paradigit.nl) en Central Point (www.centralpoint.nl). Je kunt bij hen geen notebook op maat configureren, maar wel een standaardconfiguratie zoeken die het
best bij de aangevinkte specificaties past. Daar moet je het
dan mee doen... of niet natuurlijk.

fabrikant kijken wat zij aan mogelijkheden bieden om een

basis-notebook aan jouw specifieke wensen aan te passen.
Bij pc-fabrikanten als Dell en HP valt qua laptops in feite niets
samen te stellen. Ze bieden je wel een groot aantal verschillende standaardconfiguraties; het verschil tussen die configuraties zit dan bijvoorbeeld in de schermgrootte, wel of geen
touchscreen, de processor, de harde schijf, wel of geen dvddrive en dat soort dingen. Je kunt op de website van HP of Dell
naar een specifieke configuratie zoeken door met zoekfilters
de zoekopdracht steeds verder te verfijnen.
Ook Asus en Lenovo bieden binnen een hoop standaardconfiguraties de mogelijkheid om met zoekfilters notebooks
te selecteren die aan jouw specificaties voldoen.

MERKONAFHANKELIJKE LEVERANCIERS
Kunnen pc-fabrikanten jou niet de notebook leveren die je
wenst, dan zijn er ook nog niet-merkgebonden bedrijven en
onlinewinkels waar je een notebook zelf kunt configureren.
Zo krijg je via Xnotebooks (www.xnotebooks.nl) heel veel
opties aangeboden om een notebook samen te stellen. Ga je
bijvoorbeeld voor een 14-inch scherm, dan kun je uit verschillende combinaties van beeldschermen en videokaarten kiezen. Je bent daarbij weliswaar gebonden aan de merkkeuzes
van deze bedrijven, maar je hebt de garantie dat alle componenten compatibel zijn. Gezien de brede keuzemogelijkheden
moet het wel heel raar moet lopen als je daarmee geen laptop
kunt bouwen die aan al je wensen voldoet (behalve misschien
het uiterlijk mocht je dat belangrijk vinden).
Laptop Plus (www.laptopplus.nl) en BTO (www.bto.nl)
doen ongeveer hetzelfde als Xnotebooks: je kiest een basisconfiguratie en die kun je vervolgens zelf samenstellen in die
zin dat je deze vervolgens met een andere processor, meer
geheugen, andere HDD of SDD en een ander type SDD-slot
kunt aanpassen.
Alienware (www.alienware.nl) is in wezen een onderdeel
van Dell en richt zich, zoals de naam al enigszins doet vermoeden, specifiek op gamers. Op deze website kun je een gaminglaptop op maat samenstellen, waarbij je eerst op basis van de

ZELF SAMENSTELLEN VALT VAAK DUURDER UIT

Wanneer je besluit om zelf een laptop samen te stellen, moet
je allereerst precies weten wat je ermee wilt gaan doen en
wat er dus allemaal in moet zitten. Voor alledaagse taken als
websurfen en officetaken is het weinig zinvol om een eigen
notebook samen te stellen, maar dat wordt anders als je een
specifieke uitvoering wenst, waarmee je bijvoorbeeld zware
games kunt spelen of kunt fotoshoppen en videobewerken.
Dan configureer je een laptop met een hoge-resolutiescherm,
een krachtige processor, een uitstekende grafische kaart en
veel snelle opslag. In veel gevallen ben je met zelf samenstellen veel duurder uit. Het kan dus de moeite waard zijn om aan
de hand van alle gewenste specificaties eens goed rond te kijken bijvoorbeeld bij de genoemde (web)winkels of je toch
niet ergens een standaardnotebook kunt vinden die eveneens
aan je wensen voldoet, maar een stuk minder kost.
fvlierop@fnl.nl c

NOTEBOOK ZELF SAMENSTELLEN

DELL

HP

ASUS

LENOVO

XNOTEBOOKS

BTO

LAPTOP
PLUS

ALIENWARE

PARADIGIT

CENTRALPOINT

Keuze uit standaardconfiguraties

Basisconfiguratie:
aanpassen / filteren

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q/ Q

Q/ Q

Q/ Q

Q/ Q

Q / Q

Q / Q

Scherm: grootte /
resolutie / touch

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q /Q / Q

Q /Q / Q

Q /Q / Q

Q / Q / Q

Q / Q / Q

Q /Q / Q

Processor

Grafische
processor

RAM-geheugen

Massaopslag:
HDD / SDD

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Q / Q

Optische drive

Op basis van schermgrootte

Q Ja Q Nee

124/2015 63

TEST & TECHNIEK Fotocameras

COMPACT

TRAVELZOOM

+ Zeer handzaam, geschikt voor

+ Keuze uit veel scnes, groot zoom-

snapshots, eenvoudige bediening, verkrijgbaar in alle prijsklassen

- Overwegend weinig zoom, vaak
last van beeldruis, uitrusting
sterk afhankelijk van de prijs

bereik, vaak goedkoper dan een

spiegelreflex- of systeemcamera
- Lens zit aan het toestel vast, net
zo groot en zwaar als een spiegelreflex, maar dan zonder diens
flexibiliteit

16 nieuwe cameras:
niet alleen voor tijdens de vakantie
Cameras zijn er in alle soorten, maten en prijsklassen: compact, travelzoom,
systeemcameras en spiegelreflex. Wij testen de nieuwste modellen
en helpen je bij het maken van een keuze.
Door Robert Di Marcoberardino en Jos Heijmans

64 124/2015

COMPACT EN TRAVELZOOM: VERSCHIL ZIT IN

DE UITRUSTING
De fabrikanten van compactcameras zetten niet verrassend / in op sensoren met een hoge resolutie tussen 15 en
20 megapixels. Dergelijke cameras kampen ook niet verrassend met een sterke ruis bij minder optimale lichtomstandigheden. Dit effect probeert men tegen te gaan met
kunstmatig vervagen, maar dat gaat weer ten koste van de
details in de opname. De geteste modellen van Nikon (AW130,
ca. 340 euro), Canon (N2, ca. 300 euro en de Ixus 170, ca. 150
euro) en Panasonic (DMC-FT30, ca. 140) vallen in deze categorie. Beeldruis kun je alleen maar voorkomen door lichtbronnen zoals een flitser of plafondverlichting in te schakelen.
Het is opvallend dat bij de toestellen tot 150 euro behoorlijk is bezuinigd op de uitrusting. Er zitten weliswaar extras op,
zoals een twaalfvoudige zoom op de Ixus 170 of een outdoorbehuizing op de Panasonic, maar op allebei ontbreken bijvoorbeeld wifi, een display met hoge resolutie, een krachtige
accu of een Full HD-videomogelijkheid. Dergelijke features
tref je pas aan in prijsklassen vanaf 200 euro.

Fotos: Fotolia/Vacclav, Tupungato, ClaraNila, Smileus

oor snapshots is een compactcamera het meest

geschikt, voor natuuropnames grijp je naar een travelzoom. Wil je zelf meer controle over het eindresultaat,
dan wijk je uit naar een spiegelreflexcamera of een systeemcamera met verwisselbare lenzen. Voor elk doel is er wel een
geschikte camera. Waar jouw voorkeur ook naar uitgaat,
in ons testcentrum zit er altijd wat van je gading bij. De 16
geteste cameras in dit artikel hoef je trouwens niet alleen tijdens de komende vakantie te gebruiken.
Tussen het aanbod bevinden zich specialistische cameras zoals de twee nieuwe outdoortoestellen van Nikon en
Panasonic. Ook in de categorie travelzoomcameras zijn er
twee primeurs. Panasonic maakt de beste camera met een
grote brandpuntsafstand van het moment en Nikon schrijft
een nieuw telelensrecord op zijn naam met de Coolpix P9000
die tot 83 keer inzoomt. De nieuwe generatie systeemcameras van onder meer Olympus en Fujifilm doen het wederom
uitstekend met een goede beeldkwaliteit, terwijl de nieuwe
spiegelreflexcameras van Panasonic en Nikon professionele
kwaliteit voor elke portemonnee bieden.

SYSTEEMCAMERAS

SPIEGELREFLEX

+ Compact, ondanks verwisselbare

+ Veel instelmogelijkheden, grote

lenzen, goede tussenoplossing

tussen handmatige- en automatische instellingen
- Beperkte lenskeuze afhankelijk
van fabrikant, groter en zwaarder
dan een compactcamera

sensoren met uitstekende beeldkwaliteit, ruime keus aan lenzen

- Groot en zwaar, complex voor
beginners, minder geschikt voor
snapshots

In het geval van een travelzoomcamera heb je geen last van

genoemde beperkingen. De modellen starten bij iets meer dan
300 euro en hebben deze functies doorgaans wel. Maar ook in
deze categorie zitten instapmodellen die het bijvoorbeeld met
een mindere accu moeten doen. De Canon SX530 HS van ongeveer 340 euro is er zo n. De nieuwe Panasonic Lumix DMC-TZ71
(ca. 400 euro) kun je daarentegen met een gerust hart aanschaffen. Op basis van zijn uitstekende beeldkwaliteit, 30-voudige
zoom en ruime uitrusting staat hij terecht boven aan de ranglijst
van travelzoomcameras. Ook de Nikon Coolpix P900 (ca. 640
euro) maakt een solide indruk. Met de 83-voudige zoom haal je
zelfs de verst verwijderde bergtoppen beeldvullend dichterbij.

SYSTEEMCAMERAS: NIEUWE MODELLEN

BIEDEN PRIMA BEELDKWALITEIT
De nieuwe modellen systeemcameras met verwisselbare
lenzen onderscheiden zich door hun opvallend goede beeldeigenschappen. Zelfs een instapmodel zoals de Olympus
Pen E-PL7 (body ca. 400 euro) produceert sterke opnames
en maakt ook bij minder licht of hoge ISO-waardes scherpe
fotos met veel details. De Fujifilm X-A2 van eveneens ongeveer 400 euro (body) maakt op dit moment de beste fotos.
Pas vanaf ISO 3200 zie je minder details. Bij goede lichtomstandigheden levert deze 16-megapixelcamera sowieso geen
problemen op. Koploper in deze categorie is de Olympus
O-MD E-M5 Mark II van ongeveer 1100 euro. Zijn beeldstabilisator is z goed dat je zelfs geen statief nodig hebt, ook niet
bij video-opnames. Veel extras en een hoogwaardige behuizing van magnesium maken dit toestel echt af.

SPIEGELREFLEX: MODERNE FUNCTIES

OP NIEUWE TOESTELLEN

het uitrustingsniveau van zijn voorgangers, maar de D5500 (ca.

800) biedt pas echt moderne functies. Dat zijn onder meer een
uitklapbaar hi-res display en touchbediening. Je moet er even
aan wennen, maar dan verloopt de bediening echt prettig.
Pentax introduceert met de K-S1 een instapmodel (ca. 470)
dat zich zou moeten onderscheiden door een bijzonder eenvoudige bediening. Uit de test blijkt dat dit in principe is gelukt,
maar Pentax heeft verzuimd de techniek in te bouwen die zorgt
voor de makkelijkste en soepelste overdracht tussen camera
en pc of smartphone. Het toestel heeft namelijk geen wifi.

Checklist
Geheugenkaarten
CAPACITEIT
De geheugenkaart moet minstens een capaciteit hebben
van 16 GB (ca. 2000 fotos). Voor videos of op DSLR/Mcameras kun je het beste 32- of 64GB kaarten gebruiken.
COMPATIBILITEIT
Moderne cameras ondersteunen SD-, SDHC- en SDXCkaarten. Het verschil zit hem in de maximale capaciteit en
de snelheid van de kaart.
SNELHEID
Voor HD-videos zonder
haperingen moet je
SDHC-kaarten klasse
6 gebruiken of SDXCkaarten.

We testen twee nieuwe modellen van Pentax en Nikon. Van

laatstgenoemde borduurt de D7200 (ca. 1200) prima voort op

124/2015 65

TEST & TECHNIEK Fotocameras

COMPACT
Water-, wind- en weerbestendig

Compact mt touchbediening

PRIJS: ca. 340 euro

PRIJS: ca. 300 euro

Deze stijlvolle outdoorcamera

is verkrijgbaar in vijf kleuren.
De AW130 is waterdicht tot een
diepte van 30 meter en staat
ook op het droge zijn mannetje.
Want hij overleeft een val van
maximaal twee meter hoogte,
is stofdicht en blijft zelfs zijn
werk doen als het tien graden
vriest. Dit alles volgens opgave
van fabrikant Nikon. Omdat
een zoeker ontbreekt, zie je
het te fotograferen onderwerp
op een display van drie inch,
dat niet uitklapbaar is. De
beeldkwaliteit is heel behoorlijk, ofschoon de opnames last
hebben van snel toenemende
beeldruis, wat de te zwakke
flitser niet kan voorkomen. Ook
al is deze camera zeer compact
(222 gram) en is die slechts 2,7
centimeter dik, de accu levert
zeer goede prestaties.
CONCLUSIE Outdoorcamera
met sterke accu en solide uitrusting, maar met een neiging
tot beeldruis.

Met 81 x 62 millimeter is deze

aparte Powershot N2 bijna
vierkant vormgegeven. De
bediening verloopt bijna
volledig middels het touchscreen van 2,8 inch dat je
180 graden naar boven kunt
uitklappen. De items hadden
wat scherper gemogen, maar
de bediening werkt desondanks goed. Dat ligt ook aan
de overzichtelijke instelmogelijkheden en scnefuncties.
De 8-voudige zoom bedien
je met de zoomring. De accu
van deze compacte camera
is niet erg sterk (max. 480
opnames) en de autofocus is
ook niet altijd klaar voor een
snapshot. Dan is er nog een
duidelijk ruisprobleem dat bij
hoge ISO-waardes of zwakke
belichting met zichtbaar detailverlies gepaard gaat.
CONCLUSIE Compacte camera
met touchbediening met
middelmatige uitrusting en
detailverlies bij nacht.

NIKON COOLPIX AW130

CANON POWERSHOT N2

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE

15,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE

3 inch
921.000 pixels

OPTISCHE ZOOM

5x

GEWICHT
STABILISATOR/HDMI

222 gram
optisch / 1080i

OPSLAG/WIFI

SDHC, SDXC / ja

ACCU(MIN/MAX)

190 / 660 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

70,2

BEELDKWALITEIT (45%)

66

UITRUSTING (40%)

71

SNELHEID (15%)

80

+ Waterdicht, geschikt voor outdoor, wifi,

sterke accu
- Neiging tot beeldruis, dispay niet zwenkbaar

TESTOORDEEL

VOLDOENDE

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE
RESOLUTIE
GEWICHT
STABILISATOR/HDMI
OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)

69
68

SNELHEID (15%)

60

+ Zeer compact, draaibaar touchscreen,

8-voudige zoom

- Neiging tot beeldruis en detailverlies,

zwakke accu

TESTOORDEEL

Een outdoorcamera in deze

prijsklasse kom je niet veel
tegen. De compacte allweather
Lumix DMC-FT30 (ca. 140
euro) is verkrijgbaar in vier
kleuren. Verder is hij stofdicht,
koudebestendig en waterdicht
tot acht meter. In de praktijk
komen er ook zwakke punten
aan het licht. De beeldsensor
(15,9 MP) toont de gebruikelijke beeldruis zodra het licht
zwakker wordt. Minder pixels
zouden vermoedelijk beter zijn
geweest. Een volle accu is goed
voor maximaal 440 fotos en
dat is voor een outdoorcamera
eigenlijk te weinig. Extras zoals
wifi, NFC, gps of touchbediening
hoef je in deze prijsklasse al
helemaal niet verwachten. Het
display is niet erg scherp, maar
voldoende voor het in beeld
brengen van je onderwerp.
CONCLUSIE Spartaans uitgeruste instap-outdoorcamera
met een goede beeldkwaliteit
bij daglicht.

66 124/2015

19,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE

2,7 inch
230.000 pixels

OPTISCHE ZOOM

12x

GEWICHT

141 gram
optisch / nee
SDHC, SDXC / nee
140 / 480 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

62,9

BEELDKWALITEIT (45%)

61

UITRUSTING (40%)

65

SNELHEID (15%)

62

+ Goede beeldkwaliteit bij goed licht,

12-voudige zoom, compact

- Scherpteverlies bij tele-gebruik, zwakke accu,
720p-videos

TESTOORDEEL

VOLDOENDE

PANASONIC LUMIX DMC-FT30

TECHNISCHE GEGEVENS

ACCU(MIN/MAX)

67,4

UITRUSTING (40%)

Compactcamera of travelzoom met ruime groothoek

en telebereik? De Ixus 170 wil
het allebei zijn. Deze slanke
en lichte camera heeft een
12-voudige zoom met veel
scnefuncties. Om de prijs
laag te houden, deed Canon
wel een paar concessies. Het
display heeft een resolutie van
slechts 230.000 pixels wat
gewoon niet scherp is geen
wifi- of NFC-ondersteuning en
videos neemt hij slechts op in
720p. De accu is daarnaast ook
niet sterk. De sensor van 19,9
megapixel heeft bovendien te
kampen met beeldruis onder
mindere lichtomstandigheden.
Als je sterk inzoomt, treedt
tevens een duidelijk scherpteverlies op. Dit zijn veelvoorkomende klachten voor cameras
in deze prijsklasse.
CONCLUSIE Goede allrounder
bij daglicht met een eenvoudige uitrusting en een
zwakke accu.

OPSLAG/WIFI

150 / 480 fotos

BEELDKWALITEIT (45%)

PRIJS: ca. 140 euro

STABILISATOR/HDMI

optisch / nee
microSDHC / nee

PUNTENTOTAAL

PRIJS: ca. 150 euro

RESOLUTIE

8x
200 gram

SCORE

Voordelig outdoormodel

MAX. RESOLUTIE

2,8 inch
461.000 pixels

OPTISCHE ZOOM

Grote zoom, kleine behuizing

CANON IXUS 170

15,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE

VOLDOENDE

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE
DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE

15,9 megapixels
2,7 inch
230.000 pixels

OPTISCHE ZOOM
GEWICHT
STABILISATOR/HDMI
OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)

4x
141 gram
optisch / nee
SDHC, SDXC / nee
120 / 440 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

61,7

BEELDKWALITEIT (45%)

61

UITRUSTING (40%)

62

SNELHEID (15%)

64

+ Goede beeldkwaliteit bij goed licht, geschikt

voor outdoor, compact

- Beeldruis bij slecht licht, te kleine accu,

geen wifi

TESTOORDEEL

VOLDOENDE

TRAVELZOOM
Beste travelzoom in de test

Sterke zoom

PRIJS: ca. 400 euro

PRIJS: ca. 640 euro

Minder is meer. Dat gaat op

voor de Panasonic Lumix DMCTZ71. In plaats van het opschroeven van het aantal pixels
doet deze camera het met
slechts 12 megapixels. Het resultaat hiervan is weinig beeldruis en veel details, zoals blijkt
uit onze test. Deze compactcamera met 30-voudige zoom
maakt onder alle lichtomstandigheden uitstekende fotos.
Pas bij 3200 ISO neemt de ruis
zichtbaar toe. Ondanks de relatief geringe resolutie zijn zelfs
fotos op A3-formaat scherp.
Het display heeft een hoge resolutie, maar is niet aanraakgevoelig. De accu is krachtig en de
DMC-TZ71 is helemaal bij de tijd
met wifi en NFC voor draadloze
communicatie. Voor het optimale genot zou er eigenlijk gps
aan boord moeten zijn.
CONCLUSIE Zeer geslaagde en
compacte travelzoom met uitstekende beeldkwaliteit in elke
omgeving.

De P9000 heeft een 83-voudige zoom en is daarmee de

sterkste uit de test. Met een
brandpuntsafstand van 24 tot
een indrukwekkende 2000 millimeter is het de ideale camera
voor telefotos, bijvoorbeeld
van dieren. Dit zorgt voor een
gewicht van 900 gram, maar
TECHNISCHE GEGEVENS
biedt wel een uitstekende kwa15,9 megapixels
liteit. Kleurzweem, vertekening MAX. RESOLUTIE
DISPLAYGROOTTE
3,0 inch
en scherpteverlies blijven in het
RESOLUTIE
921.000 pixels
acceptabele bereik. De snelle
OPTISCHE ZOOM
83x
autofocus maakt hem zeer
BRANDPUNTSAFSTAND
24-2000 mm
geschikt voor snapshots. In het
STABILISATOR/HDMI
optisch / 1080i
hoge zoombereik vanaf 1000
OPSLAG/WIFI
SDHC, SDXC / ja
millimeter verliest de beeldstaACCU(MIN/MAX)
230 / 970 fotos
bilisator zijn nut. Een statief is
in deze gevallen onontbeerlijk. SCORE
In mindere lichtomstandighePUNTENTOTAAL
77,4
den wordt de beeldkwaliteit
BEELDKWALITEIT (45%)
66
ook minder, want de Coolpix is UITRUSTING (40%)
88
een echte mooiweercamera.
SNELHEID (15%)
81
De uitrusting is uitstekend met
+ Sterke zoom, hoge lenskwaliteit, goede
uitklapbaar display, gps, wifi
uitrusting
en NFC.
- Zwaar, povere beeldkwaliteit bij zwak licht
CONCLUSIE Mooi uitgevoerde
GOED
camera met groot zoombereik. TESTOORDEEL

PANASONIC LUMIX DMC-TZ71

NIKON COOLPIX P9000

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE

12,0 megapixels

DISPLAYGROOTTE

3,0 inch

RESOLUTIE

1 miljoen pixels

OPTISCHE ZOOM

30x

BRANDPUNTSAFSTAND

24-720 mm

STABILISATOR/HDMI

optisch / 1080i

OPSLAG/WIFI

SDHC, SDXC / ja

ACCU(MIN/MAX)

150 / 530 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

80,4

BEELDKWALITEIT (45%)

72

UITRUSTING (40%)

89

SNELHEID (15%)

84

+ Goede beeldkwaliteit, wifi, NFC, sterke accu,

compact

- Relatief lage resolutie, geen gps

TESTOORDEEL

GOED

Ruim uitgerust maar veel ruis

Middelmatig instapmodel

PRIJS: ca. 400 euro

PRIJS: ca. 340 euro

Door zijn rijke uitrusting zal de

Coolpix P610 zelfs de meest
veeleisende (reis)fotograaf aanspreken. Wifi, gps, inklapbaar
display, elektronische zoeker en
60-voudige zoom laat weinig te
wensen over. Vooral het indrukwekkende zoombereik met een
brandpuntsafstand van 24 tot
1440 millimeter zal veel genteresseerden bevallen. Met name
omdat de beeldstabilisator over
het gehele bereik effectief is en
zo extreme telefotos mogelijk
maakt. Zelfs zonder statief
zijn ze scherp en detailrijk.. De
beeldkwaliteit is wisselend.
Vanaf 400 ISO treedt er al
beeldruis op en vanaf 1600 ISO
zijn storende pixels duidelijk
waarneembaar. Door een flitser
te gebruiken, kun je het ruiseffect enigszins wegnemen, maar
al met al maakt deze camera
alleen bij daglicht goede fotos.
CONCLUSIE Rijk uitgeruste camera met 60-voudige zoom,
die snel beeldruis laat zien.

Met de SX530 HS mikt Canon

op de travelzoombeginners.
Voor ongeveer 340 euro haal
je hiermee een camera met
50-voudige zoom en een
brandpuntsafstand van 24
tot 1200 millimeter in huis.
Genoeg voor heel veel toepassingen. Toch zitten er
nadelen aan zijn lage prijs. Zo
bestaat de behuizing geheel
uit kunststof, heeft het display
een lage resolutie, is het niet
uitklapbaar en houdt de accu
het ook niet lang vol (maximaal 430 fotos). De camera
biedt een paar menus en scnemodi, maar extras zoals
gps of touch ontbreken. Wifi
en NFC zijn wel aanwezig. De
beeldkwaliteit is middelmatig
en heeft last van vignettering,
kleurzweem en ruis.
CONCLUSIE Eenvoudige instapmodel met groot zoombereik,
maar met een middelmatige
beeldkwaliteit.

NIKON COOLPIX P610

CANON POWERSHOT SX530 HS

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE

15,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE

3,0 inch
921.000 pixels

OPTISCHE ZOOM
BRANDPUNTSAFSTAND

60x
24-1440 mm

STABILISATOR/HDMI

optisch / 1080i

OPSLAG/WIFI

SDHC, SDXC / ja

ACCU(MIN/MAX)

250 / 1030 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

77,1

BEELDKWALITEIT (45%)

67

UITRUSTING (40%)

88

SNELHEID (15%)

77

+ 60-voudige zoom, goede uitrusting,

uitstekende beeldstabilisator
- Beeldruis bij slechte lichtomstandigheden

TESTOORDEEL

GOED

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE

15,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE

3,0 inch
461.000 pixels

OPTISCHE ZOOM
BRANDPUNTSAFSTAND

50x
24-1200 mm

STABILISATOR/HDMI

optisch / 1080i

OPSLAG/WIFI

SDHC, SDXC / ja

ACCU(MIN/MAX)

130 / 430 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

69,5

BEELDKWALITEIT (45%)

67

UITRUSTING (40%)

72

SNELHEID (15%)

73

+ 50-voudige zoom, lage prijs, wifi, NFC

- Matige beeldkwaliteit, zwakke accu,
goedkope behuizing

TESTOORDEEL

VOLDOENDE

124/2015 67

TEST & TECHNIEK Fotocameras

SYSTEEMCAMERAS
Het statief kan thuisblijven

Klasse prestaties voor je geld

PRIJS: ca. 1100 euro (body)

PRIJS: ca. 400 euro (body)

De Olympus E-M5 schaart

zich in technisch opzicht net
onder het topmodel, de E-M1.
Niet dat er veel aan ontbreekt,
ondanks zijn 400 euro lagere prijs. De hoogwaardige
magnesiumbehuizing zorgt
voor een goede grip en een
elegante uitstraling. Hiertoe
TECHNISCHE GEGEVENS
behoort ook het inklapbare
MAX. RESOLUTIE
15,9 megapixels
display van drie inch met een
DISPLAYGROOTTE
3,0 inch
resolutie van 1 MP. De camera
RESOLUTIE
1 miljoen pixels
imponeert met talrijke scnes,
ISO-BEREIK
100-25.600
snelle seriefotos en indrukSLUITERTIJD
1/8000 tot 60 s.
wekkende beeldkwaliteit met
STABILISATOR/HDMI
ja / 1080p
geringe ruis. Vanaf 800 ISO
OPSLAG/WIFI
SDXC / ja
nemen de details wel wat af.
ACCU(MIN/MAX)
260 / 540 fotos
Hoogtepunt van de camera is
de extreem goede beeldstabi- SCORE
lisator die in bijna elke situatie PUNTENTOTAAL
85,7
scherpe fotos garandeert en
BEELDKWALITEIT (45%)
78
een statief overbodig maakt.
UITRUSTING (40%)
96
Deze werkt ook in de videoSNELHEID (15%)
82
modus.
+ Nauwelijks beeldruis, topuitrusting,
CONCLUSIE De uitstekende
goede beeldstabilisator
beeldstabilisator levert tel- Vanaf 800 ISO nemen details wat af
kens haarscherpe fotos, zelfs
TESTOORDEEL
GOED
uit de losse pols.

Er zijn maar weinig systeemcameras die beginners

zoveel bieden voor hun geld
als de Olympus Pen E-PL7.
De retro-behuizing moet je
ding zijn en de lastige opzetflitser doet veel teniet van
zijn voordelen als compacte
en lichte camera (385 gram).
Maar als je voor weinig geld
een systeemcamera met
uitstekende beeldkwaliteit,
snelle autofocus, draaibaar
beeldscherm voor selfies
en moderne uitrusting (wifi,
touchscreen) zoekt, kan je
nauwelijks om de Pen heen.
De beeldstabilisator zorgt
voor ruisvrije opnames die na
1600 ISO wel wat aan details
verliezen. Op deze camera
zitten ook veel scnes en filters, die door de klein uitgevallen knopjes enig gefrunnik
opleveren.
CONCLUSIE Snelle instapcamera met prima beeldkwaliteit in retro-jasje.

Levert de beste beeldkwaliteit

Goede fotos, slechte accu

PRIJS: ca. 400 euro (body)

PRIJS: ca. 400 euro (body)

Wat beeldkwaliteit betreft

kan geen ander toestel tippen aan de Fujifilm X-A2,
want de 16-megapixelsensor
levert topprestaties. Dat valt
met name op bij de beeldruis. Pas vanaf 12.800 ISO
begint het op te vallen en
dat maakt de X-A2 bij uitstek geschikt voor nacht- en
schemeropnames. Dit gaat
wel ten koste van de scherpte. Aan de rand valt het niet
op, maar vanaf 3200 ISO
gaan wel wat details verloren. Aan de algehele beeldkwaliteit verandert dit niets,
want die is uitstekend. De
X-A2 is slechts middelmatig
snel en heeft qua uitrusting
alleen de gangbare opties
aan boord.
CONCLUSIE Levert de beste
beeldkwaliteit van alle
systeemcameras, maar is
verder middelmatig.

De Lumix DMC-GF7 levert

over het hele spectrum
prima prestaties, waarbij de
goede beeldkwaliteit bijzonder opvalt. De opnames van
de 16-megapixelsensor zijn
ruisarm, scherp en detailrijk.
Tegenover perfecte snapshots staan dan wel weer
langzame seriefotos en de
zwakke ingebouwde flitser
(richtgetal 4). Hij heeft een
moderne uitrusting met onder meer video, wifi, uitklapbaar display en touchscreen.
Buiten dat tref je geen extras
aan. Een groot minpunt is
zijn zwakke accu die het al
na 380 opnames of 91 videominuten voor gezien houdt.
Menig concurrent haalt het
dubbele hiervan. Het maakt
de Lumix wel lekker klein
en licht.
CONCLUSIE Systeemcamera
met standaarduitrusting en
goede beeldkwaliteit, maar
een zwakke accu.

OLYMPUS OM-D E-M5 MARK II

OLYMPUS PEN E-PL7

FUJIFILM X-A2

3,0 inch

RESOLUTIE

920.000 pixels

ISO-BEREIK

100-25.600

STABILISATOR/HDMI

1/4000 tot 30 s.
nee / 1080p

OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)

SDXC / ja
350 / 760 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

77,7

BEELDKWALITEIT (45%)

89

UITRUSTING (40%)

67

SNELHEID (15%)

71

+ Beste beeldkwaliteit, nauwelijks ruis,

licht en compact
- Detailverlies vanaf 3200 ISO, geen beeldstabilisator, autofocus

TESTOORDEEL

68 124/2015

16 megapixels

DISPLAYGROOTTE

SLUITERTIJD

MAX. RESOLUTIE

15,9 megapixels

DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE
ISO-BEREIK
SLUITERTIJD

3,0 inch
1 miljoen pixels
100-25.600
1/4000 tot 60 s.

STABILISATOR/HDMI

ja / 1080p

OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)

SDXC / ja
300 / 620 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

78,9

BEELDKWALITEIT (45%)

79

UITRUSTING (40%)

77

SNELHEID (15%)

85

+ Compact, (selfie)display, wifi, goede

beeldkwaliteit

- Slechts opzetflitser, vanaf 1600 ISO

detailverlies

TESTOORDEEL

GOED

PANASONIC LUMIX DMC-GF7

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE

TECHNISCHE GEGEVENS

GOED

TECHNISCHE GEGEVENS
MAX. RESOLUTIE
DISPLAYGROOTTE
RESOLUTIE
ISO-BEREIK
SLUITERTIJD
STABILISATOR/HDMI
OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)

15,8 megapixels
3,0 inch
1 miljoen pixels
200-25.600
1/16000 tot 60 s.
nee / 1080p
SDXC / ja
190 / 380 fotos

SCORE
PUNTENTOTAAL

74,7

BEELDKWALITEIT (45%)

82

UITRUSTING (40%)

69

SNELHEID (15%)

71

+ Licht en compact, uitstekende beeldkwaliteit

- Zeer korte accuduur, zwakke flits

TESTOORDEEL

GOED

SPIEGELREFLEX
Spiegelreflex met ambitie

Mooiweer-DSLR voor buiten

PRIJS: ca. 1200 euro (body)

PRIJS: ca. 700 euro (body)

De Nikon D7200 biedt met

name op het gebied van uitrusting veel extras, maar doet
zeker niet onder voor duurdere DSLRs qua beeldkwaliteit.
Deze 24-megapixelcamera
haalt een resolutie van 2078
lijnparen per beeldhoogte.
TECHNISCHE GEGEVENS
Zelfs het 36-megapixelmodel
24 megapixels
D800 doet dit niet veel beter. MAX. RESOLUTIE
DISPLAYGROOTTE
3,2 inch
Dit blijft zo tot 6400 ISO.
RESOLUTIE
1,2 miljoen pixels
Pas daarna vallen details en
ISO-BEREIK
100-102.400
scherpte bij de D7200 weg.
SLUITERTIJD
1/8000 tot 30 s.
Dit toestel scoort hoog voor
STABILISATOR/HDMI
nee / 1080p
de vele menufuncties, de
OPSLAG/WIFI
2x SDXC / ja
krachtige accu en de goede
ACCU(MIN/MAX)
1560
/
3470 fotos
uitrusting. Hij beschikt over
wifi, NFC en twee slots voor
SCORE
geheugenkaarten. Helaas is
PUNTENTOTAAL
83,1
het uitrustingsniveau niet
BEELDKWALITEIT (45%)
76
helemaal van deze tijd, want
UITRUSTING (40%)
93
een draaibaar display en een
SNELHEID (15%)
78
touchscreen ontbreken. Dat
+ Zeer goede beeldkwaliteit, wifi,
is jammer.
scherp display, accu
CONCLUSIE Uitstekende
- Uitrusting zou iets meer van deze
spiegelreflex met goede
tijd mogen zijn
beeldkwaliteit en lange
TESTOORDEEL
GOED
accuduur.

De Pentax K-S2 is een goede

spiegelreflexcamera met een
paar plus- en minpunten. Er
valt niets aan te merken op
de robuuste, spatwaterdichte
behuizing, waarop twee instellingswieltjes zitten. Als
je kiest voor de versie met
18-50 mm lens, is deze ook
TECHNISCHE GEGEVENS
waterdicht. Hiermee wordt
MAX. RESOLUTIE
20,0 megapixels
de K-S2 een zeer geschikte
DISPLAYGROOTTE
3,0 inch
outdoorcamera. Bij goed licht
RESOLUTIE
921.000 pixels
produceert de 20-megapixelISO-BEREIK
100-51.200
camera uitstekende fotos.
SLUITERTIJD
1/6000 tot 30 s.
Wanneer de avond valt (vanaf
STABILISATOR/HDMI
ja / 1080p
1600 ISO) ontstaat er beeldOPSLAG/WIFI
SDXC / ja
ruis en gaan er details verloACCU(MIN/MAX)
470 / 880 fotos
ren. De autofocus heeft het
ook moeilijk bij slechter licht, SCORE
met langere sluitertijden tot
PUNTENTOTAAL
82,2
gevolg. Het display heeft een BEELDKWALITEIT (45%)
76
goede resolutie en wifi en NFC UITRUSTING (40%)
94
maken dat de K-S2 een goed SNELHEID (15%)
70
uitgeruste camera genoemd
+ Waterdichte body (en lens), wifi, NFC
mag worden.
- Neigt bij slecht licht naar ruis, niet optimale
CONCLUSIE Mooiweercamera
autofocus.
met uitstekende uitrusting
TESTOORDEEL
GOED
en waterdichte behuizing.

Instapcamera

Lichtgewicht met touch

PRIJS: ca. 550 euro (body)

PRIJS: ca. 800 euro (body)

De Pentax K-S1 wordt aangeprezen als een instapcamera,

wat inhoudt dat hij vrij eenvoudig te bedienen moet zijn.
In principe is dat ook zo, maar
het voor een DSLR zo typische
draaiwiel ontbreekt en het
menu is ouderwets. SpiegelTECHNISCHE GEGEVENS
reflexbeginners zouden meer
geholpen zijn met een touch- MAX. RESOLUTIE
20,0 megapixels
screen voor de bediening van DISPLAYGROOTTE
3,0 inch
het 3-inch display. Bovendien RESOLUTIE
921.000 pixels
is wifi alleen maar beschikISO-BEREIK
100-51.200
baar middels een optionele
SLUITERTIJD
1/6000 tot 30 s.
Flu-SD geheugenkaart (16 GB, STABILISATOR/HDMI
nee / 1080p
SDXC / nee
vanaf 100 euro). Onder goede OPSLAG/WIFI
ACCU(MIN/MAX)
540 / 1180 fotos
lichtomstandigheden produceert deze camera mooie en
SCORE
detailrijke opnames, die bij
79,0
minder licht helaas snel neigen PUNTENTOTAAL
BEELDKWALITEIT (45%)
77
naar beeldruis. Ook de auto86
focus heeft moeite met minder UITRUSTING (40%)
68
licht, wat het maken van snap- SNELHEID (15%)
shots niet ten goede komt.
+ Prima beeldkwaliteit, ruime uitrusting,
goede grip, hoogwaardig
CONCLUSIE Instap-DSLR met
- Neiging tot ruis in het donker,
goede beeldkwaliteit bij
zwakke autofocus
daglicht en zeer redelijke
TESTOORDEEL
GOED
uitrusting.

De kreten klein, licht en modern zijn niet vaak van toepassing op een DSLR, maar
voor de D5500 geldt dit wel.
Hij weegt slechts 480 gram
en is toch puik afgewerkt.
Het display van 3,2 inch is
voorzien van touchbediening,
waardoor de camera zeer
TECHNISCHE GEGEVENS
intutief werkt. Als je de optiMAX. RESOLUTIE
24,0 megapixels
sche zoeker gebruikt, kun je
DISPLAYGROOTTE
3,2 inch
met je vinger op het display
RESOLUTIE
1
miljoen
pixels
door de 39 focusgebieden
ISO-BEREIK
100-25.600
scrollen. Bij een volle accu kun
1/4000 tot 30 s.
je maximaal 143 videominuten SLUITERTIJD
STABILISATOR/HDMI
nee / 1080p
opnemen en dat is een zeer
OPSLAG/WIFI
SDXC / ja
goede score. Qua beeldkwaACCU(MIN/MAX)
1070 / 1900 fotos
liteit is deze Nikon een alleskunner, die ook bij slecht licht SCORE
gedetailleerde fotos maakt.
PUNTENTOTAAL
77,9
De autofocus is het enige
BEELDKWALITEIT (45%)
74
echte zwakke onderdeel, want
UITRUSTING (40%)
83
zelfs onder goede lichtomSNELHEID (15%)
77
standigheden werkt hij traag.
+ Goede beeldkwaliteit, wifi, touch, krachtige
CONCLUSIE Moderne spiegelaccu
reflex met touch, een goede
- Trage autofocus, niet geschikt voor snapshots
beeldkwaliteit en krachtige
TESTOORDEEL
GOED
accu.

NIKON D7200

PENTAX K-S1

PENTAX K-S2

NIKON D5500

124/2015 69

tESt & tECHNIEK Messengers

Welke chatdienst
chat het best?

WhatsApp is verreweg de bekendste chatdienst, maar is het ook de beste?

We hebben chat-apps getest op veiligheid en gebruiksgemak.
Door Fabian von Keudell en Peter Marinus

n 2009 brachten Jan Koum en Brian Acton de chatdienst

WhatsApp uit. Het was het begin van het einde voor het
smsje. WhatsApp is tegenwoordig de meestgebruikte messenger op smartphones. In het begin merkten de telefonieproviders er nog niks van. De sms was voor deze bedrijven 25
jaar lang een ware goudmijn. Het doorspelen van de berichtjes kostte hen vrijwel niets, aangezien de hoeveelheid data
die met de 160 tekens lange berichtje gemoeid was, minuscuul was vergeleken met de hoeveelheid gespreksdata. Het
versturen van smsjes was in eerste instantie dan ook gratis,
maar de tarieven schoten snel omhoog tot soms wel 25 of 30
cent per sms. In 2011 verstuurde de gemiddelde Nederlander
bijna 50 smsjes per maand. Maar er zat een omslag aan te

70 124/2015

komen en in 2012 was het gemiddelde al teruggelopen tot

36 per maand. Volgens de Britse marktonderzoeker Informa
werden in 2012 wereldwijd voor het eerst meer berichtjes
verstuurd via IP-gebaseerde messengers als WhatsApp dan
via sms. Sindsdien is WhatsApp uitgegroeid tot d grote messenger voor smartphones, met meer dan 700 miljoen gebruikers over de hele wereld. (Momentopname van januari 2015.)
Maar helemaal verdwijnen zal de sms waarschijnlijk niet. Hij
heeft namelijk n groot voordeel voor de gebruiker: grotere
veiligheid. Bij een sms mag de gebruiker er vanuit gaan dat
een bericht alleen door de beoogde ontvangen er niet door
derden gelezen kan worden. (Er zijn wel methodes voor, maar
die draaien vaak om het stelen en klonen van een telefoon.)

De veiligheidssituatie is bij messengers heel anders. In

de eerste jaren kwamen er bij WhatsApp om de haverklap
nieuwe beveiligingsgaten aan het licht. De communicatie
was volledig onversleuteld en berichtjes werden open verstuurd. Later bleek dat de status van accounts gewoon aangepast kon worden via een open website. Toen versleuteling
was ingevoerd, bleek ook dat niet lekker te lopen. Eerst bleek
dat de mobiele nummers ongecodeerd werden doorgegeven, daarna was de codeersleutel te eenvoudig uit te lezen.
Daarmee konden aanvallers niet alleen de complete communicatie aftappen, maar zelfs uit naam van anderen berichten
versturen. Tegenwoordig is de situatie bij WhatsApp en consorten een stuk beter. Maar echt veilige versleuteling is vaak
nog ver te zoeken. Dat neemt niet weg dat de meeste messenger-apps tegenwoordig een heel groot gebruikersgemak
bieden dat men in de communicatie niet meer wil missen.
Er zijn geen tekenlimieten en je voegt in een paar stappen
fotos en zelfs videos toe aan je berichten. Alle voorgaande
berichten worden bovendien in een chronologische volgorde
weergegeven.
Dat zijn grote voordelen tegenover de veiligere sms. Maar
de vraag rijst: welke messenger is het best? Er zijn heel veel
opties en de keuze wordt daardoor niet makkelijker. Voor
onze test hebben we besloten om alleen de bekendere diensten te kiezen. Tenslotte heb je weinig aan een heel handige
messenger als je vrienden hem niet gebruiken.

Dominante chatdiensten
De twee grootste messenger-diensten van de wereld horen
allebei bij Facebook. Wereldwijd is WhatsApp de grootste
chatdienst, op relatief korte afstand gevolgd door Facebook
Messenger. Dat komt doordat Facebook-berichten op je
mobiel alleen met die app verstuurd kunnen worden.
actieVe gebruikers dec. 2014 (IN MILJOENEN)
WHATSAPP

700

FACEBOOK
MESSENGER

500

SKYPE

300

VIBER

209

LINE

170

BLACKBERRY
MESSENGER

91
BRONNEN: WE ARE SOCIAL, KAKAOTALK,
TECHCRUNCH, TECH IN ASIA

WebRtC: chatten zonder app

De open standaard WebRTC laat gebruikers een videochat
starten, zonder eerst extra software te hoeven installeren.
Om deel te nemen heb je alleen een link naar die chat nodig. Zo'n link kun je laten aanmaken bij n van de hieronder besproken diensten.

GOEdE ENCRYPtIE IS allES

Uit de onthullingen van Edward Snowden is gebleken dat
grote veiligheidsdiensten de zogenaamde full take-benadering gebruiken als het om messengers gaat. Kortom: ze
trekken alle data binnen die ze kunnen krijgen. De beveiliging van de chatdienst is daarom zeer belangrijk in deze
test. De voorkeur gaat daarbij uit naar een end-to-end versleuteling, niet alleen beveiliging van client tot server.
In het laatste geval weet je namelijk nooit zeker of de
chatdienst zlf de berichten niet uitleest of zelfs aan de
autoriteiten doorspeelt. De messenger Threema geeft hier
het beste voorbeeld met een goede versleuteling en servers
die in Zwitserland staan en zo buiten schot blijven van Amerikaanse overheidsdiensten. Ook WhatsApp, Telegram en
Viber gebruiken end-to-end versleuteling, maar het is niet
altijd duidelijk waar zij hun servers hebben staan. Bij Telegram moet je de end-to-end beveiliging bovendien expliciet
activeren terwijl de ontvanger de app ook geopend heeft.
Dat maakt spontaan berichtjes sturen met end-to-end
versleuteling zo goed als onmogelijk. De meeste diensten
gebruiken servers die in de Verenigde Staten staan en dat
is een zwak punt. Onder de Patriot Act kunnen die bedrijven
namelijk gedwongen worden om toegang te geven tot hun
servers, of de daarop aanwezige berichten nu versleuteld
zijn of niet. In Europa is het een stuk lastiger voor (geheime)
overheidsdiensten om toegang te krijgen tot berichtjes.
WhatsApp had geregeld beveiligingsproblemen, maar
is sinds de overname door Facebook gaan samenwerken
met beveiligingsbedrijf Whisper Systems. Het resultaat is

Firefox Hello heeft een eigen, ingebouwde

WebRTC-dienst. Gebruikers met een andere
browser kunnen ook gewoon meedoen als ze
je link volgen.

vLine (vline.com) werkt met alle browsers

die WebRTC ondersteunen. VLine stuurt
een handige bureaubladmelding naar de
gespreksstarter als er een nieuwe deelnemer
bij komt.
Talky (talky.io) is de enige dienst die een
app voor iPhone-gebruikers aanbiedt. De
Safari-browser ondersteunt geen WebRTC en
maakt deze chats dus niet mogelijk.

124/2015 71

tESt & tECHNIEK Messengers

een end-to-end versleuteling van je gegevens met asynchrone gegevensoverdracht. Dat houdt in dat je niet tegelijk online hoeft te zijn voor de versleuteling. De berichten
worden, versleuteld en wel, geparkeerd op de servers van
het bedrijf tot de ontvanger online komt. Maar er is een
probleem: deze mooie beveiliging werkt vooralsnog alleen
in de Android-app. Gebruik je een iOS-telefoon? Dan heb je
voorlopig nog een app met de verouderde, onversleutelde
versie van de gegevensoverdracht. Wanneer Apple-gebruikers wel op end-to-end beveiliging kunnen rekenen is nog
niet bekend. In onze test kost het WhatsApp in elk geval
de nodige punten. Bovendien verstuurt WhatsApp je
berichtjes dan wel beveiligd, maar videos en fotos genieten
geen versleuteling.
Naast de bescherming van berichten speelt de vraag
hoeveel persoonsgegevens een dienst wil weten wanneer
je een account aanmaakt. De meesten willen in elk geval je
mobiele nummer of vereisen een account met persoonsgegevens bij een webdienst. Threema vraagt geen van
beide en geeft je in plaats daarvan een handige unieke code
waarmee je de app kunt gebruiken. Dat levert deze dienst
de nodige punten op. Het is bovendien belangrijk dat je
gebruikers kunt blokkeren op je chatdienst. Grote reclame-

accounts sturen steeds vaker massale spamberichten en

die wil je gewoon kunnen uitbannen.

MaKKElIjK tE bEdIENEN
Maar al die veiligheidsmaatregelen kunnen een messenger
onprettig maken om mee te werken. Er is dus een goede
balans nodig tussen gebruiksgemak en beveiliging. De
meeste diensten bieden mogelijkheden zoals groepschats
en het versturen van audio- of videobestanden. Maar ook
feedback over het verzenden en afleveren van berichten
mag niet ontbreken. Een ingebouwde back-upfunctie zou
ook heel prettig zijn. Maar zoals in onze test blijkt zijn zulke
extras niet vanzelfsprekend.
Niet dat de messengers karig uitgerust zijn. Ze bieden
allerlei leuke opties, zoals de rondvraagfunctie van Threema.
Dat deze testwinnaar met zijn indrukwekkende veiligheidsscore nog niet de belangrijkste chatdienst van Europa is, ligt
vooral aan het gebruiksgemak. Viber is op dat vlak de koploper, maar WhatsApp biedt de beste balans. Zolang Facebook geen enorme blunder maakt met zijn chatdienst, zal
deze sms-killer van het eerste uur onaangevochten de grootste blijven, ondanks dat er ondertussen veiligere of handigere apps beschikbaar zijn.
peter.marinus@chip.nl c

Messengers getest
threeMa

Whatsapp

iMessage

telegraM

Plaats

Viber
5

Prijs (euro)

Eenmalig 1,99

0,89 per jaar

Gratis

Gratis

Gratis
63

Puntentotaal

90

77

70

64

beveiliging (40%)

100

70

79

59

46

Gebruiksgemak (30%)

66

79

68

70

90

bereikbaarheid (30%)

86

97

43

72

86

End-to-end

End-to-end (alleen Android)

End-to-end (alleen iOS)

End-to-end (alleen in geheime chat)

Client-server

beVeiliging
Versleuteling
aanmeldingsgegevens

Geen noodzakelijk

Mobiel nummer

iCloud-account

Mobiel nummer

Mobiel nummer

Serverlocatie

Zwitserland

VS

VS

Groot-Brittanni

Cyprus (Gerucht)

Gebruikers blokkeren

leesbewijzen uitschakelen

(iOS niet in groepschat)

gebruiksgeMak
backup mogelijk

Groepschat

Rondvraagfunctie

live audiochat

live videochat

audiobericht opnemen

Videobericht opnemen

Fotos/videos versturen

locatie versturen

Pc-versie

(alleen voor Mac OS)

Reclame in de app

3,2

700

395

50

209

iOS, Android, Windows Phone

iOS, Android, Symbian, Windows Phone, BlackBerry

iOS, Android, Windows Phone

iOS, Android, Symbian, Windows Phone, BlackBerry

bereikbaarheid
Gebruikers (wereldwijd/mln)
besturingssysteem

Topklasse (90-100)

72 124/2015

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

iOS

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

tEStRESUltatEN

Leuke functies, weinig gebruikers

In de basis zijn alle messengers hetzelfde. Ze hebben

natuurlijk een chatfunctie, je krijgt notificaties van
inkomende berichten en er is meestal een functie
voor het delen van videos en fotos. Een aantal apps
hebben handige extra features, die meer punten opleveren. Waar het op beveiliging aankomt gebruiken de
meeste diensten verouderde technieken.

Minder bekende messengers kunnen heel aardige extra

functies hebben die bij grotere spelers ontbreken. Maar
vaak hebben deze messengers lang niet zo veel gebruikers
in onze regio.

Beste beveiliging In deze tijden vol afluisterschandalen is

een volwaardige end-to-end versleuteling een vereiste. De
testwinnaar, Threema, biedt deze beveiliging voor alle grote
mobiele systemen. Bovendien heeft hij een handige rondvraagmodus die aan de webdienst Doodle doet denken.

Grootste gebruiksgemak Het zeer handige Viber heeft alle

functies die je je maar kunt wensen behalve een rondvraagoptie. Er is zelfs een desktop-app beschikbaar. Jammer genoeg
maakt de dienst gebruik van een client-server-versleuteling.

Beste bereikbaarheid Hoe veilig of handig een messenger

ook is: je hebt er niks aan als vrijwel niemand hem gebruikt.
WhatsApp is op dit vlak heer en meester en wint daarom op
dit beoordelingspunt.

Facebook Messenger

MicrosoFt skype

google hangouts

Gratis

Gratis

Gratis

59

54

51

44

40

44

71

64

67

90

85

56

Client-server

Client-server

Client-server

Facebook-account

Skype-account

Google+-account

VS

VS

VS

500

300

540*

iOS, Android, Windows Phone

iOS, Android, Symbian, Windows Phone, BlackBerry

iOS, Android

Q Ja Q Nee

Line De meeste Line-gebruikers komen uit

Azi. Het mooiste van deze app is dat je
bij het aanmelden niet je mobiele nummer
hoeft te vermelden.

Kik Deze app van studenten van de universiteit van Waterloo in Canada heeft als grootste voordeel dat hij ook werkt op tablets
zonder mobiel internet.

BlackBerry Messenger Oorspronkelijk

was deze messenger bedoeld voor de communicatie tussen BlackBerry-toestellen.
Maar de nieuwste versies zijn ook voor iOS
en Android beschikbaar.

TextSecure Zoals de naam doet vermoeden

is deze app wat veiliger dan de meeste andere. Hij heeft goede end-to-end encryptie
van Open Whisper Systems.

myChat Je kunt met deze dienst videobellen, net als met Skype. Tot nog toe is de
dienst helemaal gratis.

WeChat Deze chat-app uit China biedt

naast de gebruikelijk communicatiemogelijkheden ook een nieuws-stream, die lijkt op
het nieuwsoverzicht van Facebook.

KakaoTalk Dit is een app uit Korea die

videotelefonie mogelijk maakt. Bovendien
is er een Plus Friend-feature, waarmee je
nieuws krijgt over celebrities.

Tencent QQ Een in heel Azi populaire

messenger, waarmee gebruikers een eigen
domeinnaam met de extensie .cn kunnen
registreren. Zo kun je Tencent-gebruikers
makkelijk vinden.

Sicher Deze Duitse app heeft niet alleen een

goede end-to-end versleuteling, maar ook
een feature waarmee berichten na een ingestelde periode verwijderd worden. Veiligheid
voor alles!

*AANTAL MAXIMAAL BEREIKBARE GEBRUIKERS

124/2015 73

SP

EC

IAL

Raspberry Pi
Klein, slim en handig

Na het lezen van deze

special weet je alles over je
Raspberry Pi en kun je hem
optimaal gebruiken. Ontdek
alle mogelijkheden van de
Raspberry Pi.
Geef je Pi online toegang
Leer hoe je je Pi installeert
Games: Scissors & Pong
Spotify op je Pi

voor
slechts

12,95
www.fnl.nl/raspberrypi

Toplijsten TEST & TECHNIEK

Overzicht hardware

Jaarlijks arriveren er meer dan 1500 apparaten in ons internationale testcentrum.

Omdat we al die toestellen grondig testen, hebben we een reusachtige database met
betrouwbare testgegevens. Zoals gebruikelijk rangschikken we de producten op een
handige en overzichtelijke manier.

Nieuwkomers deze maand

Meer dan 120 producten passeren elke maand de testbanken van het CHIP-testcentrum.
De interessantste nieuwe producten uit iedere categorie staan op deze pagina.

GRAFISCHE KAARTEN
Asus GeForce GTX 980
Matrix Platinum
Deze kaart is zeer geschikt voor die-hard overklokkers, want
zodra je de LN2-modus van de kaart inschakelt, is 1640 MHz
voor de GPU en 2200 MHz voor het geheugen haalbaar. Als je
de kaart vooral koopt om te gamen, zijn er betere alternatieven en dan met name omdat de standaard koeler
erg luidruchtig is.

+ Snelheid, overklokpotentieel
- Luidruchtig
Prijs 750 euro

NOTEBOOKS
Lenovo Yoga 3 14
De Lenovo Yoga 3 14 levert dankzij zijn Core i5-processor
goede rekenprestaties. Deze convertible met een bovengemiddeld goed 14-inch scherm heeft aangename mobiele
eigenschappen zoals een lange accuduur en een laag
gewicht van 1,7 kilo. Iets meer opslagruimte was welkom geweest.

+ Rekenprestaties, mobiliteit,
goede Full HD-display

- Kleine harde schijf

(128GB SSD)
Prijs 855 euro

PROJECTORS
Acer H9505BD

COMPACTCAMERAS
Nikon Coolpix S7000

Af-fabriek produceert deze robuuste en netjes afgewerkt beamer al goede kleuren. Hij levert indrukwekkende 3D-beelden,
maar in 2D is zijn contrast matig. Helaas werkt de netwerkfunctie niet correct. Zoek je een toestel dat een scherp groot
beeld kan projecteren, dan is deze Acer een overweging waard.

Dit is een travelzoomcamera voor zonnige omstandigheden. Vooral de veelzijdige 20-voudige zoom en zijn snelheid vallen bij ons in de smaak. In verhouding tot de prijs
kan de uitrusting ermee door. De beeldkwaliteit valt tegen.
Fotos hebben last van ruis en de camera heeft moeite met
het vastleggen van details.

+ Afwerking, uitrusting, flexibel

op te stellen, 3D-weergave

- Bediening, afstandsbediening, netwerk- en mediacenterfuncties, contrast in 2D

Prijs 1385 euro

+ Wifi en NFC, snelle autofocus,

veelzijdige zoom

- Ruis en details, korte burstopname, accuduur

Prijs 205 euro

124/2015 75

TEST & TECHNIEK Toplijsten

VIDEOKAARTEN

A
PL

ATS

PR

OD

UC

N
PU

Asus Ares III 8GB

Evga GeForce GTX 980 SuperClocked ACX 2.0
MSI GeForce GTX 980 Gaming 4G
Zotac GeForce GTX 980 AMP! Extreme Edition
Asus GeForce GTX Titan Z 12GB
Asus GeForce GTX 980 Matrix Platinum
Gigabyte GeForce GTX 980 G1 Gaming
PNY GeForce GTX 980 Pure Performance OC
MSI GeForce GTX 970 Gaming 4G
Zotac GeForce GTX 980 AMP! Omega Edition

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

TEN

AA
OT

L
IJ
PR

S(

E
PR

TIE
STA

LU
GE

IDS

E
NIV

15
U(

%)

R
ST

OO

MV

B
ER

UIK

( 10

R
UIT

%)

US

(
ING

10

%)
M
HD

I/M

H
NI-

DM

I
I/
DV

DIS

P
LAY

OR

T
E
VID

89,3

1700

99

100

94

/-

1/

89,0

640

100

84

18

95

/-

1/

86,7

645

97

83

17

95

/-

1/

86,1

680

97

77

19

95

/-

1/

84,0

1800

98

66

11

93

/-

2/

12

83,6

750

95

70

19

91

/-

1/

83,5

650

96

66

19

96

/-

2/

83,1

660

96

67

20

87

-/

1/-

81,4

395

90

85

19

84

/-

2/

81,3

660

95

56

19

95

/-

1/

Asus Ares III 8GB

EH

EN

)
( GB

MSI GeForce GTX 970 Gaming 4G

De snelle Asus Ares III 8GB GDDR5 scoort dankzij de passieve koeling ook het best op het onderdeel geluidsproductie.
Dat de Ares III toch niet de beoordeling zeer goed krijgt,
komt door zijn hoge stroomverbruik.

OG

G
EU

TECHNISCHE GEGEVENS

BEOORDELINGEN

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 62 tests.

6
S(

)
5%

De goedkope MSI GeForce GTX 970 levert goede prestaties,

zijn uitrusting overtuigt en de koeling werkt efficint en stil.
Ondanks zijn hoge stroomverbruik wat normaal is voor
high-end kaarten is dit een aanrader voor gamers die niet
veel geld willen uitgeven.

+ Zeer hoge prestaties, passief gekoeld, dun

- Hoog stroomverbruik,

+ Prestaties, stil, goede uitrusting

- Hoog stroomverbruik

geen waterkoelingsset
www.asus.nl
ca. 1700 euro

nl.msi.com
ca. 395 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

124/2015

124/2015

USB-STICKS (USB 3.0)

PL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

TS
AA

PR

OD

UC

T
PU

SanDisk Extreme Pro 128GB

SanDisk Cruzer Extreme 64GB
Lexar JumpDrive P10 128GB
Kingston DataTraveler HyperX Predator 512GB
Kingston DataTraveler HyperX 3.0 64GB
Lexar JumpDrive P10 64GB
Lexar JumpDrive P10 32GB
Corsair Flash Voyager GS 64GB
SanDisk Cruzer Extreme 3.0 64GB
Lexar JumpDrive M10 Secure 128GB

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 44 tests.

Deze grote USB-stick van SanDisk heeft alle eigenschappen

die je kunt wensen. Hij is snel, heeft korte toegangstijden en
biedt voldoende opslagruimte. Eigenlijk is dit een kleine SSD
om mee te nemen. De prijs is wel vrij hoog.

124/2015

76 124/2015

IJS

PR

UIT

RU

G
TIN

GE

M.

LEE

N
SS

ELH

EID

(M

GE

M.

SC

IJ
HR

E
SN

LH

EID

GE

M.

)
/S

TO

A
EG

T
GS

LE

(
ZEN

IN

)
MS

D )
TIJ S
GS N M
AN EN ( I
G
E
TO I J V
M. HR
GE SC

IJD

96,1

120

98

88

265

226,6

0,4

95,3

45

97

88

266,8

169,7

0,4

0,5
0,6

94,0

200

97

82

248,7

249,6

0,2

532,3

93,2

480

95

88

241,9

165,6

0,3

36,3

93,2

60

99

71

280,1

190

0,3

15,4

93,0

115

96

82

237

246,7

0,2

147,6

93,0

45

96

82

236,3

247,7

0,2

147,9

92,9

60

99

71

277,2

191,1

0,3

14,3

92,1

55

90

100

199,1

163,8

0,4

3,1

91,9

85

91

94

220,8

139,8

1,5

189,9

TECHNISCHE GEGEVENS

SanDisk Cruzer Extreme 64GB

Deze USB-stick heeft een prima doorvoersnelheid, maar ten opzichte van de testwinnaar
heeft hij een aanzienlijke lagere schrijfsnelheid.
Het grote voordeel is dat de toegangstijd wl
merkbaar korter is dan bij veel concurrenten.

www.sandisk.nl
ca. 45 euro
WINNAAR

Bovenklasse (75-89)

PR

S
TIE
STA

%)
( 20

( MB

+ Prestaties, toegangstijd
- Iets langzamer

www.sandisk.nl
ca. 120 euro

Topklasse (90-100)

EN

( )

%)
( 80

BEOORDELINGEN

SanDisk Extreme Pro 128 GB

+ Prestaties, capaciteit
- Duur

NT

TA
TO

AL

)
B/S

Middenklasse (45-74)

PRIJSTIP
124/2015

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

EXTERNE HARDE SCHIJVEN (TOT 2,5 INCH)

PL

ATS

PR

C
DU

T
PU

Verbatim Store n Go 2TB (53177)

Toshiba Stor.E Slim 500GB
Freecom Mobile Drive XXS Leather 500GB (56056)
Adata DashDrive Elite HE720 500GB
Toshiba Stor.E Slim 1TB (HDTD210EK3EA)
Freecom Mobile Drive XXS Leather 1TB (56152)
Verbatim Store n Go Ultra Slim 500GB
Toshiba Canvio Basics 3TB (HDTB330EK3CA)
Seagate Backup Plus Slim 2TB (STDR2000200)
Freecom Mobile Drive XXS 3.0 1TB (56007)

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

T
TEN

AA
OT

L
PR

IJ

)
S(

MO

TE
ILI

IT

(3

)
0%
PR

Verbatim Store n Go 2TB

S(

GE

S
UID

NIV

20
U(

%)

EA

ST

87,0

110

88

75

94

95

85,1

60

100

62

94

88

84,4

80

92

61

97

96

84,3

65

92

64

93

94

84,2

80

89

70

94

88

83,1

105

92

62

90

95

82,1

60

93

61

94

87

82,0

180

78

75

83

98

81,7

110

88

72

89

78

81,4

80

88

60

89

95

ER

BR

Toshiba Stor.E Slim (500 GB)

Deze Verbatim is niet langer de grootste externe schijf in

onze test, maar wat prestaties betreft blijft hij ongeslagen.
Desondanks komt de concurrentie dichterbij. Het enige nadeel zijn de relatief grote afmetingen.

Deze Stor.E Slim van Toshiba blinkt uit met zijn handzame
formaat en zeer lage geluidsniveau. Je levert wel in op prestaties en hoewel er weinig valt af te dingen op het stroomverbruik, zijn er zuiniger modellen.

+ Snel, veel opslag

- Relatief groot

+ Zeer klein, stil

- Iets mindere prestaties

www.verbatim-europe.com
ca. 110 euro

RO

V
OM

BEOORDELINGEN

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 54 tests.

TIE
STA

)
0%

www.toshiba.nl
ca. 60 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

124/2015

124/2015

HARDE SCHIJVEN (3,5 INCH, SATA)

PL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

TS
AA

PR

U
OD

CT

Seagate Desktop SSHD 2TB (ST2000DX001)

Seagate Enterprise Capacity 3.5 HDD v4 6TB
Seagate Barracuda 7200.14 3TB (ST3000DM001)
HGST Ultrastar 7K3000 3TB (HUA723030ALA640)
WD Red 1TB (WD10EFRX)
WD Red 6TB
WD Red 2TB (WD20EFRX)
WD Black 4TB (WD4001FAEX)
WD Red 3TB (WD30EFRX)
Seagate Archive 8TB (ST8000AS0002)

PU

EN
NT

TO

TA

AL
PR

(
IJS

)
TR

Seagate Desktop SSHD

Doordat deze harde schijf een SSD-cache van acht gigabyte

heeft, behaalt hij geweldige prestaties en zijn de transferrates
en benchmarkscores veel hoger dan bij de concurrentie. Net
als andere snelle schijven is hij niet erg stil.

+ Hoge transferrates, zeer snel

- Vrij luidruchtig
www.seagate.com
ca. 110 euro

FE

RR

30

%)

L
GE

S
UID

NIV

(
AU

30

%)

TO

A
EG

NG

ST

IJ

15
D(

%)

AP

IC
PL

E
ATI

TE

(
ST

15

%)

A
TR

77,8

110

89

77

48

100

165,5

71,3

440

100

65

70

46

185,7

68,6

100

85

78

50

41

157

68,5

260

80

66

100

40

148,1

68,1

70

66

100

40

17

121,7

67,6

280

76

84

49

36

140,6

66,6

100

64

97

39

31

119

66,5

260

73

89

56

35

135,2

66,0

130

60

93

36

38

111,5

65,2

270

85

84

12

44

BEOORDELINGEN

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 28 tests.

S
AN

(
ATE

NS

FE

RR

(
ATE

MB

157,6
TECHNISCHE GEGEVENS

Seagate Barracuda 7200.14

De Seagate 7200.14 is n van de voordeligste harde schijven op de markt. Voor de relatief lage prijs van 100 euro
koop je met de Seagate 7200.14 3 terabyte opslagruimte
en een hoge transferrate. Jammer genoeg zijn de toegangstijden vrij lang en is deze schijf niet zuinig.

+ Voordelig geprijsd, hoge transferrates

- Lange toegangstijden,
stroomverbruik
www.seagate.com
ca. 100 euro

WINNAAR
124/2015

PRIJSTIP
124/2015

124/2015 77

)
/S

UIK

( 20

%)

TEST & TECHNIEK Toplijsten

4-BAY NAS

PL

TS
AA

PR

OD

CT

PU

QNAP TS-451-4G
QNAP TS-453 Pro-8G
QNAP TS-431
Synology DS415+
Synology DS415play
Netgear ReadyNAS 314
WD My Cloud EX4100
Thecus N4310
Netgear ReadyNAS 104
Zyxel NAS540

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

NT

EN

TAA
TO

L
PR

IJS

( )

FU

NC

A
ION

LIT

EIT

UIT

( 20

%)
PR

S
TIE
STA

( 20

%)
ST

RO

E
MV

RB

RU

GE

LU

ID

IV
SN

)
5%

IJ
DR

540

100

92

100

92

100

0,4 / 1,3

14,1 / 27,4

660

100

100

100

74

84

0,7 / 1,6

20,5 / 32,7

90,6

290

92

85

83

96

100

0,4 / 1,3

13,0 / 25,4

89,0

540

97

77

86

88

94

0,7 / 1,3

14,4 / 30,9

87,9

440

97

75

87

81

96

0,7 / 1,3

18,0 / 30,3

86,9

550

84

87

86

92

89

0,6 / 1,6

14,0 / 28,9

84,7

460

73

82

89

94

98

0,4 / 1,4

12,8 / 26,8

84,3

320

87

63

81

100

95

0,5 / 1,4

11,5 / 23,5

81,5

230

82

77

68

96

90

0,5 / 1,6

12,3 / 25,4

80,4

235

79

72

76

89

91

0,7 / 1,5

15,2 / 28,3

BEOORDELINGEN

)
NE
IJ
DR

F IN

TECHNISCHE GEGEVENS

QNAP TS-431

Deze prima NAS van QNAP is met afstand de beste in onze

test, met perfecte scores voor functionaliteit, prestaties en
geluidsniveau. Er is geen NAS die stiller is, waardoor je dit
apparaat niet per se hoeft
weg te moffelen in een kast.
Hij is bovendien vrij zuinig en
goed uitgerust.

SO

E
UIK E
AU IN B
BR N B
IVE -BY/
ER -BY/I
V
N
OM D
IDS ND
RO TAN
LU ( STA
ST ( S
GE

U(

EA

97,2

QNAP TS-451-4G

Dit is niet de goedkoopste NAS uit de test, maar voor zijn

prijs staat hij opmerkelijk hoog. De TS-431 is net zo stil n
zuiniger dan de testwinnaar. Tegelijk levert hij niet al te veel
in op prestaties en functionaliteit. Een goed alternatief.

+ Prestaties dik in orde, zuinig

- Weinig werkgeheugen

+ Goede prestaties, breed

www.qnap.com
ca. 290 euro

inzetbaar

- Geen echte nadelen

www.qnap.com
ca. 540 euro

RU

G
TIN

1
K(

F IN

93,8

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 14 tests.

%)
( 20

)
5%

WINNAAR

PRIJSTIP

124/2015

124/2015

2-BAY NAS

PL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

TS
AA

PR

OD

UC

T
PU

Asustor AS5102T
QNAP TS-251-4G
QNAP HS-251
QNAP TS-251C
Synology DS214+
Synology DS214play
QNAP TS-231
Synology DS214
Asustor AS-602T
Asustor AS-202TE

NT

EN

AA
OT

L
PR

IJS

( )

FU

NC

TIO

L
NA

IT

UIT

(2

RU

ST

(
ING

20

%)
PR

ES

TAT

(
IES

20

%)
ST

RO

OM

R
VE

UIK

GE

LU

IDS

E
NIV

)
5%

RIJ

(1

420

100

100

100

84

80

0,3 / 1,8

8,3 / 19,7

400

100

96

98

83

83

0,2 / 1,6

9,1 / 19,9

93,3

360

100

92

85

85

100

0,0 / 0,9

7,7 / 18,4

91,6

300

98

92

90

91

82

0,3 / 1,6

5,6 / 16,4

91,3

310

97

94

91

78

91

0,3 / 1,1

11,0 / 21,9

89,9

315

97

93

88

77

87

0,5 / 1,1

11,2 / 25,2

89,2

225

94

89

96

86

74

0,6 / 1,8

7,6 / 18,6

88,0

255

97

89

88

83

75

0,5 / 1,8

8,3 / 20,2

87,1

410

97

99

89

62

75

0,4 / 2,0

18,5 / 28,9

85,9

250

96

92

79

76

79

0,4 / 1,8

12,3 / 22,6

+ Degelijke prestaties en functies

- Niet echt stil, basale uitrusting
www.qnap.com
ca. 225 euro

www.asustor.com
ca. 420 euro
WINNAAR
124/2015

78 124/2015

F
RIJ

QNAP TS-231

+ Prima prestaties, functies,

Topklasse (90-100)

)
NE

TECHNISCHE GEGEVENS

De prestaties van deze QNAP liggen niet ver achter bij de

testwinnaar en je hebt een vergelijkbaar scala aan functies.
Het apparaat levert punten in omdat hij meer geluid produceert. Bovendien heeft de testwinnaar meer aansluitingen.

- Niet echt stil

SO

D
UIK ED
BE
U
BR /IN B
EA Y/IN
R
V
I
E
Y
N -B
MV -B
IDS AND
OO TAND
U
T
L
R
ST ( S
GE ( S

AU

Deze NAS van Asustor is ongeslagen wat betreft prestaties

en heeft een hoop handige functies. Jammer genoeg is hij
niet erg stil in bedrijf en zijn er concurrenten die een stuk zuiniger omspringen met stroom.
veel aansluitingen

F IN

93,8

BEOORDELINGEN

Asustor AS5102T

BR

(1

)
5%

94,5

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 34 tests.

ITE

)
0%

Bovenklasse (75-89)

Middenklasse (45-74)

PRIJSTIP
124/2015

Instapklasse (0-44) Alle beoordelingen in punten (max. 100). De testgegevens zijn afkomstig uit de internationale testdatabase van CHIP.

IN

W)

W)

AC-ROUTERS

PL

TS
AA

PR

OD

CT
PU

Asus RT-AC87U
Asus DSL-AC68U
Asus RT-AC68U
AVM Fritz!Box 7490
Netgear R7500
D-Link DIR-880L
Netgear R7000
Asus RT-AC56U
Linksys WRT1900AC
Asus RT-AC66U

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

NT

O
NT

TAA

L
PR

IJS

( )

UIT

RU

( 30

%)
PR

S
TIE
STA

( 30

%)
FU

NC

A
ION

LIT

EIT

INS

%)

TA

TIE
LLA

( 10

%)
DO

WN

D
OA

( MA

U
AS
X.)

S/I

220

90

100

95

90

425 / 367

53 / 285

91,1

180

91

97

86

90

404 / 391

162 / 350

88,4

150

82

94

90

90

407 / 380

158 / 321

86,8

225

100

82

82

76

405 / 310

93 / 339

86,4

200

87

94

75

96

419 / 357

39 / 282

85,8

160

79

97

78

94

399 / 368

201 / 333

85,7

155

81

90

82

96

398 / 394

161 / 337

85,3

110

76

91

87

90

378 / 375

120 / 341

83,4

250

75

80

100

69

465 / 293

20 / 303

83,2

135

77

96

74

90

363 / 219

158 / 299

BEOORDELINGEN

IT/

S)

S/I

NT

MB
L(

TECHNISCHE GEGEVENS

Asus RT-AC56U

Asus RT-AC87U

MB

AD SU
LO .) A
WN PRAK
O
(
D

94,6

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 34 tests.

G
TIN

( 30

(
TEL

Gemakkelijk in gebruik te nemen, maar vooral razendsnel.

Geen andere ac-router heeft zon hoge prestatiescore. Bovendien heeft deze Asus een hoop handige functies en een
degelijk scala aansluitingen.

Voor een lagere prijs zit je natuurlijk niet meer aan de top.
Deze kleinere broer van de testwinnaar presteert net wat
minder en heeft wat minder functies. Zo is WLAN niet automatisch beveiligd. Desondanks is het een mooi alternatief.

+ Zeer goede prestaties

- Geen echte nadelen

+ Prestaties zijn dik in orde

- Langzamer, WLAN niet
standaard beveiligd
www.asus.com
ca. 110 euro

www.asus.com
ca. 220 euro

WINNAAR

PRIJSTIP

124/2015

124/2015

SSDS TOT 256 GB

PL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

TS
AA

PR

OD

UC

Samsung 850 EVO 250GB (MZ-75E250B)

Plextor M6 Pro 256GB (PX-256M6Pro)
OCZ Vector 150 240GB (VTR150-25SAT3-240G)
Samsung 850 PRO 256GB (MZ-7KE256)
Adata Premier SP610 256GB (ASP610SS-256GM)
Intel 730 Series 240GB (SSDSC2BP240G4)
Samsung 840 EVO 250GB (MZ-7TE250BW)
Crucial MX100 256GB (CT256MX100SSD1)
Plextor M5 Pro 256GB (PX-256M5P)
Plextor M6S 256GB (PX-256M6S)

PU

NT

EN

TAA
TO

L
PR

95,7

115

94,1
92,0

IJS

( )

Samsung 850 EVO 250 GB

Er zijn SSDs die snellere transferrates of kortere toegangstijden hebben, maar die presteren dan lager in andere categorien. De 850 EVO van Samsung vertoont de beste combinatie van hoge overdrachtssnelheden n korte toegangstijden.

+ Snel, korte toegangstijden, zuinig

- Geen echte nadelen
www.samsung.nl
ca. 115 euro

AN

SF

ATE

(4

TO

EG

AN

T
GS

IJD

(2

)
5%

PR

AK

TIJ

ES
KT

T(

)
5%

ST

RO

OM

R
VE

BR

UI

10
K(

%)

IJ
TE
RA HR
ER N/SC
F
NS ZE
RA ( LE

96

91

99

96

541 / 359

155

98

86

99

84

543 / 495

165

100

82

96

76

546 / 526

91,9

160

98

78

100

83

538 / 513

90,9

110

90

84

96

100

537 / 297

90,4

170

91

100

96

50

544 / 286

89,3

135

96

74

97

81

544 / 329

86,0

95

91

77

97

61

531 / 346

85,7

150

93

66

97

79

507 / 437

85,7

130

93

63

97

87

Alle beoordelingen in punten (max. 100). Posities zijn gebaseerd op 31 tests.

TR

R
ER

)
0%

516 / 446

BEOORDELINGEN

TECHNISCHE GEGEVENS

Crucial MX100 256 GB

Met deze SSD van Crucial heb je vergelijkbare transferrates

als de testwinnaar en zelfs nog wat meer opslag. De lagere
prijs vind je terug in langere toegangstijden en een flink hoger stroomverbruik. Desondanks kun je een oude notebook
hier een flinke opkikker mee geven.

+ Hoge transferrates
- Lange toegangstijden, niet
zuinig
www.crucial.com
ca. 95 euro

WINNAAR
124/2015

PRIJSTIP
124/2015

124/2015 79

VE

N
NI

MB

)
/S

IT/

S)

VIRUSSEN de vijand
in de computer
Pakweg dertig jaar nadat Fred Cohen het eerste moderne computervirus verzon, zijn er
zon 250 miljoen virussen, wormen en Trojaanse paarden in omloop. Een plaag die maar
Door Fred van Lierop
niet stopt: nog dagelijks komen er circa 300.000 nieuwe bij.

e schrijven 1971. Het World Wide Web is nog niet

meer dan een verre toekomstvisie, maar zijn voorloper, het onderzoeksnetwerk Arpanet, krijgt in
dit jaar voor het eerst te kampen met een zichzelf replicerend programma. Creeper is zijn naam en het infecteert
de ene computer na de andere, overigens zonder zichzelf
op de broncomputer te wissen. Hoewel dit virusproject een
onschadelijke maakbaarheidsstudie betrof, moest uiteindelijk eerst het verwijderprogramma Reaper worden ontwikkeld om van Creeper af te kunnen komen.

1983

Computervirus

Fred Cohen verzint het eerste

moderne computervirus dat
zich via floppys verspreidt. In
zijn proefschrift geeft hij een
definitie van de term computervirus die tot op de dag van
vandaag wordt gebruikt.

Het is echter de Amerikaanse onderzoeker Fred Cohen die

als de vader van het moderne computervirus wordt gezien.
De definitie van de term computervirus die Cohen in 1984
in zijn proefschrift noteerde, is tot op de dag van vandaag
nog geldig: Een computervirus is een programma dat
andere programmas zo kan infecteren dat het die programmas verandert en daarin mogelijk een doorontwikkelde versie van zichzelf kan invoegen. Als student verzon
Cohen al een virus voor Unix en dat wordt momenteel als
het allereerste computervirus gezien. De gebruikelijke weg

2000
ILOVEYOU

Het eerste grote virus dat zich via

een e-mailbijlage verspreidde.

1986

1971

Bob Thomas: Creeper

Creeper was 44 jaar geleden het eerste computervirus (al bestond die term nog niet) en
werd via Arpanet verspreid. Het virus is vernoemd naar een figuurtje uit Scooby Doo en
uitte zich met de melding: Im the creeper,
catch me if you can! Je kon het verwijderen
met Reaper, het eerste antivirusprogramma.

80 124/2015

Brain: Pakistani-virus
Het bootsectorvirus
Brain breidde zich in 1986
over de hele wereld uit.
De ontwikkelaars twee
Pakistaanse broers wilden daarmee de expansie
van illegale kopien
traceren. Brain werd een
voorbeeld voor alles wat
hierna volgt.

Fotos v.l.n.r: Scooby-Doo wiki @ Wikia (creative commons); wikipcpedia (Bob Denton); F-secure (YouTube);
Fotolia; Fololia; President Rouhani via ir. Manmohan Singh (creative commons); Fotolia.

TEST & TECHNIEK Virussen

Vanaf het begin van de jaren 90 ging het met de beveiliging

voor het verspreiden van virussen op homecomputers, zoals
van gebruikers snel bergafwaarts. Het aantal in omloop
de Apple II of de Amiga, verliep via floppydisks en diskettes.
zijnde schadelijke programmas nam fors toe en daaraan
Toen het later mogelijk werd om via bulletin boards illegale
is tot op heden niets veranderd. In 1991 waren er al meer
kopien van software te downloaden, werden deze eveneens
dan 300 virussen in omloop. Tot en met 2001 waren viruseen verspreidingsbron van virussen.
aanvallen per e-mail verantwoordelijk voor 90 procent van
In principe maakt men onderscheid tussen bootsectoralle infecties. In datzelfde jaar zorgde de worm Klez voor
virussen en bestandsvirussen. Een voorbeeld van een bootsecwereldwijde paniek: zes van de tien
torvirus is Brain, dat zich in 1986 wereldwijd
infecties kwamen op zijn conto. Drie
verspreidde. Dit virus was zonder kwade
jaar later slaagde MyDoom er bijna
bedoelingen geschreven door twee Pakisin al het internetverkeer plat te legtaanse tieners, de broers Basit en Amjad
DE MEEST VERBREIDE E-MAILWORM
gen. Deze tot nu toe meest verbreide
Farooq Alvi, die de verspreiding van illegale
ALLER TIJDEN VEROORZAAKTE EEN
e-mailworm aller tijden veroorzaakte
kopien van hun medische software wilden
RECORDSCHADE VAN 39 MILJARD DOLLAR
een recordschade van 39 miljard dolkunnen volgen. Zo werd Brain een voorlar. Anno 2015 hebben klassieke webbeeld voor miljoenen gevaarlijke virussen.
paginas en e-mailbijlagen nog lang niet afgedaan, maar
Met de komst van het Cascade-virus, aan het eind
verliezen ze door het toenemende mobiele internetgebruik
van de jaren 80, veranderde de werkwijze van schadelijke
steeds meer aan betekenis. Niet dat de virusdreiging daar
software. Plotseling was het normaal dat virussen bestanminder van wordt, want op grond van schattingen zijn er
den vernietigen. Pas later deed in de scene het verhaal de
al drie miljoen schadelijke programmas voor mobiele
ronde dat je pas echt geld binnenhaalt met schadelijke softapparaten in omloop de meeste voor het relatief open
ware die onontdekt blijft. Sindsdien wordt er meestal niets
Android-systeem.
meer vernietigd, maar stiekem en stilletjes gespioneerd
fvlierop@fnl.nl c
en gekopieerd.

MyDoom

2003
Slammer

Besmet binnen tien

minuten 75.000
hostcomputers en
legt met DDoSaanvallen internetknooppunten plat.

2010

Stuxnet

Deze hoogontwikkelde worm viel zowel Siemens

als (nucleaire) industriecomplexen in Iran aan.

2008

Conficker

Dit virus breidde zich uit via

een bug in Windows en infecteerde zo 50 miljoen pcs.

2001

Klez

De worm Klez versluiert de

afzender van een e-mail,
met doorslaand succes.

2014
Regin

Deze buitengewoon
complexe NSAsupertrojan bespioneert IT- en onderzoeksbedrijven.

124/2015 81

tESt & tECHNIEK NVM Express

NVM Express-interface
voor snelle SSDs

SATA-aansluitingen en de AHCI-interface remmen SSDs flink af. Nieuwe modellen

met NVM Express laten zien hoe snel flashgeheugen werkelijk is.
Door Markus Mandau en Mark van Sommeren

anneer je een pc veel sneller wilt maken, gebruik je

een SSD als systeemschijf. Wat je misschien niet
weet, is dat het flashgeheugen in SSDs nog veel sneller kan werken als dat niet via de langzame SATA-kabels op de
processor aangesloten zou zijn. SATA beperkt de theoretisch
haalbare snelheid tot 600 MB/s. In de praktijk blijft hier slechts
zon 550 MB/s van over. Bovendien gebruiken computers de
Advanced Host Controller Interface-standaard (AHCI), die alle
verbeteringen op pc-gebied van de laatste tien jaren negeert.
Deze standaard werd in 2004 gentroduceerd, toen er niets
snellers was dan magnetische harde schijven. AHCI is bovendien ontwikkeld voor een geheugentype dat losse bits op een
metalen schijf magnetiseert en uitleest.
Bij AHCI stuurt de controller de uitgelezen data van de
harde schijf niet direct naar de processor. In plaats daarvan
nemen ze een omweg via een Host Bus Adapter (AHCI HBA) in
de chipset, die de gegevensoverdracht tussen de snelle processor, het geheugen en de verhoudingsgewijs trage harde schijf
synchroniseert. SSDs hebben een interface nodig die direct
met de processor communiceert en data zonder snelheidsbeperking over meerdere leidingen tegelijk verstuurt. Toen de eerste consumenten-SSDs op de markt kwamen, had AHCI zich
als standaard gevestigd en de gevolgen daarvan zijn nog zichtbaar. De beste SSD van 2012, de Samsung 840 Pro, heeft een
snelheid van 520 MB/s en dat is maar 20 MB/s langzamer dan
de huidige 850 Pro. De nieuwe interface NVM Express (NVMe)
die nog dit jaar verschijnt, is ontworpen voor flashgeheugen en
heft de snelheidsbeperkingen op.

SNElhEDEN VaN 1000 MB/S EN hogEr

In serverschijven worden al enige tijd NVMe-controllers gebruikt
en de 88NV1140-controller die Marvell aan het begin van dit
jaar introduceerde, komt nu beschikbaar voor consumentenSSDs. Deze kleine en zuinige controller is geoptimaliseerd voor
mobiele apparaten. De 88SS1093 is daarentegen bedoeld voor
pcs en leest data met 3 GB/s van de SSD. Om deze snelheid
te behalen, kun je de flashschijf niet meer via SATA aansluiten,
maar moet je op PCI Express overstappen. PCIe wordt nog voornamelijk gebruikt voor grafische kaarten, maar SSDs profiteren
er ook van. Een PCIe-verbinding bestaat uit meerdere lanes die
direct met de processor verbonden zijn. In elke lane zitten twee
paar leidingen, eentje van de SSD naar de CPU en de andere in
de omgekeerde richting (zie afbeelding rechts op s83).
In tegenstelling tot een SATA-SSD kan een PCIe-SSD tegelijkertijd data sturen en ontvangen. Er zijn al exemplaren zoals
de RevoDrive 350, met acht lanes en dus 16 leidingen per rich-

82 124/2015

ting. Deze RevoDrive verstuurt de data nog steeds middels

AHCI en de SSD kan alleen snelheden van meer dan 1,5 GB/s
halen wanneer je hem in een RAID-configuratie met vier SSDcontrollers aansluit. Dat dat niet optimaal is, blijkt als je AHCI
en NVMe met elkaar vergelijkt.

gEoptiMaliSEErD Voor MulticorE-SyStEMEN

Op een SSD worden blokken van 4K uitgelezen of opnieuw
beschreven. Deze transacties worden afgehandeld door de
input/output-schedulers van het besturingssysteem op de CPU
en van de controller op de schijf. Indien nodig stelt AHCI een
wachtrij (queue) voor het afwerken van de I/O-acties beschikbaar waarin 32 opdrachten passen. En core kan dit prima aan,
maar AHCI heeft moeite om deze taak te verdelen over meerdere kernen. Zij moeten telkens onderling afstemmen hoeveel
van de queue al is verwerkt. Via AHCI heeft de scheduler ook
maar n interrupt ter beschikking waarmee die een datatransfer kan starten of afsluiten (zie tabel linksonder).
Een moderne pc heeft een multicore-CPU, PCIe met veel
lanes en een SSD-controller die meerdere flashchips tegelijk
kan adresseren. Om deze onderdelen perfect met elkaar te
laten samenwerken, breidt NVMe het aantal queues en het aantal opdrachten per queue uit tot 65.536. Verder introduceert
NVMe twee types: submission queues bevatten alle opdrachten
die de SSD-controller moet verwerken en in completion queues
worden de voltooide taken afgestreept. Elk queue-paar wordt
aan een kern toegekend, waardoor multicore CPUs maximaal
benut worden. NVMe ondersteunt ook meerdere queue-paren
per kern, die dan verschillende prioriteiten hebben. Tegelijkertijd
mag de scheduler een interruptsignaal naar elke kern sturen.
Deze maatregelen optimaliseren de datatransfer en verkorten
de wachttijd bij het starten van lees- en schrijfacties.
Marvell verwacht dat er binnenkort al consumenten-SSDs
met NVMe-controllers verschijnen. Fabrikanten zoals Asus
integreren nu al NVMe-drivers voor UEFI in selecte moederborden, maar voor de consument is het verstandiger te wachten
op moederborden voor Intels Skylake-CPU's die in de herfst
verschijnen. Intel verhoogt daarin het aantal PCIe-lanes om
genoeg bandbreedte voor SSD plus grafische kaart te garanderen. Verder verdubbelt door de ondersteuning van PCIe 3.0
de snelheid per lane naar 1 GB/s momenteel zijn Intel-processors via PCIe 2.0 met 500 Mbit/s per lane aangesloten. Intel
komt deze zomer met de nieuwe SSD 750-serie met NVME en
PCIe 3.0 voor notebooks en pcs. Met zon SSD, een modern
moederbord en een recente processor zet je z een supersnelle computer in elkaar.
mvsommeren@fnl.nl c

NVM Express
Door de NVM Express-interface (NVMe)
presteren opslagmedia met flashgeheugen veel beter. Daarvoor moeten SSDs
een nieuwe controller hebben die de
NVMe-instructies ondersteunt, zoals
Marvells 88NV1140.

In vergelijking met een

zeer goede AHCI-SSD zoals de Samsung 850 Pro
bereikt het NVMe-prototype van Intel hogere
snelheden 1 en verwerkt
die meer I/O-operaties 2
per seconde.

1 SEQUENTIEEL LEZEN EN SCHRIJVEN

3000
2500
2000
1500
1000
500
0

MB/s

2 RANDOM LEZEN EN SCHRIJVEN

NVMe-SSD

AHCI-SSD

500.000

IOPS*

NVMe-SSD

AHCI-SSD

400.000
300.000
200.000
100.000
LEZEN

SCHRIJVEN

LEZEN

SCHRIJVEN

Directe draad van SSD naar CPU

NVM Express werd ontworpen om de mogelijkheden van SSDs maximaal te benutten. De
SSD-controller stuurt de
data direct en via meerdere PCIe-leidingen tegelijk naar de CPU. AHCI
is geoptimaliseerd voor
langzame magnetische
harde schijven. Daarbij
zorgt een adapter dat de
data via een SATA-interface gesynchroniseerd
worden, wat een bottleneck voor SSDs is.

ahci
Datatransfer
via een eenvoudige kabel
en een
adapter

NVMe
Datatransfer
via meerdere
leidingen
direct naar
de CPU

cpu

chipset

Verbinding

SSD
Controller

ahci

SATA-kabel

Host Bus
Adapter

(max. 600 MB/s)

cpu

ahci

Verbinding
PCIe-lane (bevat 4 leidingen)

NVMe

Geheugenchips

SSD
Controller

Geheugenchips

NVMe
2 tot 8 lanes voor een SSD
(max. 1 GB/s per lane met PCIe 3.0)

NVM Express en AHCI vergeleken

In tegenstelling tot AHCI is NVMe geoptimaliseerd voor gelijktijdige PCIe-datatransfers
naar een multicore processor. Elke kern handelt de lees- en schrijfopdrachten in zijn eigen
wachtrij (queue) af. Hier wordt de reactietijd korter en worden data sneller verstuurd.
INTERFACE

AHCI

NVM EXPRESS

SSD-aansluiting

chipset

processor

Datatransfers

half-duplex: data stromen afwisselend in

beide richtingen

full-duplex: data worden in beide richtingen

tegelijk verstuurd

latentie (minimale reactietijd)

6 microseconden

2,8 microseconden

Multicore-ondersteuning

beperkt

volledig

gelijktijdige datatransfer

vereist constante synchronisatie van de

CPU-kernen voor het uitvoeren van de
lees- en schrijfopdrachten

geen synchronisatie nodig, elke kern communiceert apart met de SSD-controller

Maximaal aantal i/o-wachtrijen (queue)

65.536

opdrachten per i/o-wachtrij (queue)

32

65.536

Vereiste geheugentoegangen per opdracht

(uncacheable register access)

6 bij opdracht zonder queue, 9 bij opdracht

in n queue

Message Signaled interrupt

ondersteunt maar 1 interrupt

ondersteunt maximaal 2048 interrupts

SSDs met NVMe zoals de DC P3700 van

Intel zijn er al voor
servertoepassingen.
De P3700 leest met
2,8 GB/s en schrijft
met 1,9 GB/s.

124/2015 83

*Input/output-operaties per seconde.

Snelheden van SSD-interfaces

Ik dacht
dat ik alles
al wist

De nieuwste uitgaves be s

SP

EC

IAL

Ontdek de onbegrensde mogelijkheden

164 pag.

12,95

164 pag.

12,95

164 pag.

164 pag.

12,95

148 pag.

12,95

164 pag.

164 pag.

12,95

12,95

148 pag.

9,95

12,95

148 pag.

12,95

e stel je nu op www.fnl.nl

PRAKTIJK Encryptie

De juiste versleuteling
Om je gegevens te beschermen tegen ongewenste meelezers heb je een sterke
versleuteling nodig. Je moet die versleuteling dan wel correct implementeren. We laten
zien hoe je je documenten, fotos en webcommunicatie afschermt.
Door Markus Mandau en Fred van Lierop

ryptografische methoden worden steeds vaker doorgelicht op hun betrouwbaarheid. Geheime diensten proberen met al hun mogelijkheden dergelijke encrypties te
kraken, zodat je je kunt afvragen op welke versleutelingsmethoden in de toekomst nog veilig zijn. De kern van die vraag draait
om de gebruikelijke symmetrische cryptografiemethoden (zie
Info-kader), aangezien je die zowel offline voor dataversleuteling als online voor veilige webcommunicatie (bijvoorbeeld via
HTTPS) kunt toepassen. Als versleutelingstype krijgt blokversleuteling de voorkeur. Daarbij worden gegevens in gelijke

86 124/2015

blokken verdeeld, waarna elk blok afzonderlijk wordt versleuteld. Een alternatief hiervoor is stroomversleuteling. Deze laat
de onderverdeling in blokken achterwege en versleutelt alles
ineens. De oorspronkelijke bytes worden via een XOR-koppeling (zie rechts) gemengd met de datastroom die door een
pseudo-toevalsgenerator is geproduceerd. De stroomversleuteling RC4 wordt vaak bij webverbindingen toegepast, maar
zou door de NSA zijn gekraakt. In 2013 heeft een onderzoeksteam namelijk bewezen dat je RC4 kunt decoderen als je maar
genoeg gegevens vastlegt. Blokversleuteling is een hardere

INFO
Symmetrische versleutelingsmethoden
noot om te kraken, tenminste als de juiste sleutellengte wordt
aangehouden. Hoe langer de sleutel, hoe meer bitcombinaties
tijdens een brute-force-aanval uitgeprobeerd moeten worden.
Eigentijdse methoden zoals AES of Twofish onderscheiden zich
door hun mathematiek, maar hebben een vergelijkbaar hoog
beveiligingsniveau doordat ze een minimale sleutellengte van
128 bit hanteren. Deze methoden hebben de DES-standaard
die met 56 bit werkt vervangen. Ten opzichte van de DESuitbreiding 3DES heeft AES zich gevestigd als de voorkeursmethode voor bijvoorbeeld je wifi-netwerk, je pc en het HTTPSprotocol. Cryptografie-experts gaan ervan uit dat 128-bit AES
bij brute-force-aanvallen noch modern noch robuust is, maar
dat hoeft voor 3DES niet noodzakelijk anders te zijn.

SLEUTELLENGTE EN MODUS MOETEN GESCHIKT ZIJN

Een zwak wachtwoord maakt echter ook AES kwetsbaar, want
het dient als grondslag voor de key. De cryptosoftware zet via de
hashfunctie het wachtwoord om in een AES-key. Ook de modus
waarin AES wordt toegepast, kan een zwakke plek zijn. Zo produceert Electronic Code Book (ECB) output die eruitziet als
de input. Experts hebben er kritiek op dat de cryptobibliotheek
in Android standaard ECB als voorinstelling heeft. Onderzoekers van Berkeley stelden vast dat 70 procent van de ontwikkelaars deze modus gebruikt wanneer ze zon functie inbouwen.
Veel versleutelingsprogrammas, waaronder Microsofts Bitlocker, hanteren echter Cipher Block Chaining (CBC), een modus
die de sleutel per blok verandert, met een pure stroom dataruis
als gevolg. Hoewel er theoretisch betere en complexere modi
bestaan, is CBC voor offline-versleuteling een goede keuze. Bij
webcommunicatie ziet dat er anders uit (zie onderaan op de
volgende pagina). Op het internet wordt een veilige https-verbinding in twee stappen opgebouwd: via een asymmetrische
versleutelingsmethode (zie rechtsonder) stelt de server een
versleutelde verbinding met de browser in en via die verbinding
vindt dan sleuteluitwisseling plaats voor de volgende webcommunicatie, die via een symmetrische methode als AES is versleuteld. Wanneer het lukt verbinding te maken via de gevestigde asymmetrische RSA-methode, genereert de server twee
sleutels de geheime private key blijft op de server staan en
dient voor het ontsleutelen, terwijl de public key alleen berichten kan versleutelen en aan iedere browser wordt overhandigd
die contact opneemt met de server. Wiskundig gezien wordt
het sleutelpaar met behulp van priemgetallen vervaardigd. Hoe
langer de sleutel, hoe groter de priemgetallen die een aanvaller
moet berekenen. In plaats van priemgetallen kunnen server en
browser ook de Diffie-Hellman-methode (DH) toepassen. Server en browser wisselen dan geen keys uit, maar alleen waarden waarmee ze afzonderlijk via een wiskundige functie telkens onafhankelijk de symmetrische key berekenen. Ook hier
geldt: hoe groter de waarde, hoe veiliger. Diffie-Hellman-implementaties hebben als voordeel dat voor elke sessie een nieuw
sleutelpaar wordt gemaakt en daarna weer wordt verworpen.
Deze methode, die als efemere DH (DHE) of Perfect Forward
Security wordt aangeduid, omzeilt een zwak punt van RSA:
wanneer een aanvaller de private key van de server steelt, dan
kan hij daarmee de volledige webcommunicatie ontsleutelen.

Er zijn twee typen. De stroomversleuteling, zoals RC4, combineert data via XOR bitsgewijs met een toevalsswaarde.
Een blokversleuteling wordt altijd op even grote blokdelen
toegepast. Elk blokdeel doorloopt daarbij meerdere versleutelingsronden.

AES

Versleuteling
Typisch toepassingsgebied
Versleutelingstype
Veiligheid
Normale sleutellengte
Blokgrootte
Versleutelingsronden

Blowfish

bestanden, bestanden
web
blok
blok

Twofish

3DES

RC4

bestanden bestanden, bestanden,

web
web
blok
blok
stroom

sterk

sterk

sterk

matig

zwak

128 bit

128 bit

128 bit

128 bit

2048 bit

128 bit

64 bit

128 bit

64 bit

10 14

18

16

16

AES: de juiste modus kiezen

AES biedt voor diverse besturingsmodi verschillende
versleutelingsmogelijkheden aan. Geen goede keuze is
Electronic Code Book (ECB), omdat de inputkarakteristiek
behouden blijft. Cipher Block Chaining (CBC) varieert de
key per blok voor een toevallig lijkende output.
AES IN ECB-MODUS

Input

...

1. Blok

2. Blok

3. Blok

128-bit
ingangsdata

128-bit
ingangsdata

128-bit
ingangsdata

AESversleuteling

AESversleuteling

AESversleuteling

versleutelde
data

versleutelde
data

versleutelde
data

wachtwoord

AES-key =
hashwaarde
(128 bit)

Output

AES IN CBC-MODUS

Input

...

1. Blok

2. Blok

3. Blok

128-bit
ingangsdata

128-bit
ingangsdata

128-bit
ingangsdata

XOR

XOR

XOR

AESversleuteling

AESversleuteling

AESversleuteling

versleutelde
data

versleutelde
data

versleutelde
data

128-bit toevalsgetal als

initialiseringsvector (IV)
XOR
ED*

IV

resultaat

*INGANGSDATA

Output

De juiste sleutellengte voor het web

HTTPS hanteert asymmetrische methoden voor sleuteloverhandiging en handtekeningen. Sleutellengtes van 512 bit kun
je makkelijk kraken; die van 1024 bit zijn omstreden maar die
van 2048 bit zijn veilig. Bij versleuteling met elliptische curven (EC) volstaan kortere keys.
Versleuteling
Onveilige sleutellengte tot
Veilige sleutellengte tot
Toepassingsgebied

RSA

DSA

ECDSA

DH*

ECDH*

1024 bit

1024 bit

160 bit

1024 bit

160 bit

2048 bit

2048 bit

192 bit

2048 bit

192 bit

sleuteluitwisseling, handtekeningen

digitale hand- digitale hand- sleutelsleuteltekeningen

tekeningen
uitwisseling uitwisseling

*DIFFIE-HELLMAN-SLEUTELUITWISSELING

124/2015 87

PRAKTIJK Encryptie

INFO
Sterkte van webversleuteling
identificeren

De nieuwste variant van de DHE-methode, ECDHE, maakt voor

de berekening gebruik van elliptische curven en vermindert zo
de DHE-lengte en de rekenintensiteit. Webversleuteling wordt
daarmee voor de toekomst een stuk veiliger: een ECDHE-key
met 384 bit is al net zo veilig als RSA-key met 8192 bit!

Met een klik op het hangslot in de adresregel toont Firefox

gedetailleerd de Cipher Suite van de HTTPS-verbinding. Met
een beetje voorkennis kun je goed inschatten hoe veilig de
verbinding is.

ZWAKKE PLEKKEN IN HTTPS HERKENNEN

88 124/2015

Crypto-graad

Beoordeling

TLS

HTTPS-versie

Het nieuwere TLS is te verkiezen boven het onveilige SSL.

ECDHE

sleuteluitwisseling

RSA of Diffie Hellman (DH) zijn in orde. Beter zijn DHE

of ECDHE (zie tekst links).

RSA

authentificering

Bij maken van contact stelt deze vast dat de server

legitiem is. RSA wordt veelvuldig toegepast.

AES_128

symmetrische
versleuteling

AES met 128 bit is standaard en veilig. RC4 geldt als

gekraakt en is in TLS verboden (zie tabel hieronder).

GCM

modus

De modus CBC biedt aanvalsmogelijkheden. De GCMmodus is als onderdeel van TLS 1.2 de betere keuze.

SHA256

hashfunctie

Integriteitsbescherming van de communicatie. SHA-1

geldt als kraakbaar. In het voorbeeld is SHA-2 gebruikt
en tevens de key-lengte aangegeven. Een lengte van
256 is ok.

Ken de zwaktes van de HTTPS-versies

HTTPS is er in verschillende versies SSL 2.0 geldt als onveilig. De RC4-versleuteling is gekraakt. Man-in-the-Middleaanvallen gebruiken de zwakke plekken van de CBC-modus
en de comprimering. TLS 1.2 is tegenwoordig veilig, mits de
server de comprimering uitschakelt.
HTTPS-versie

SSL 3.0
Zwakke punten

Hoe goed de versleutelde https-verbinding met de server is,

kun je zelf testen (zie rechts). In Chrome of Firefox volstaat
een klik op het sleutelsymbool in de adresbalk om de betreffende informatie op te vragen. De browser toont welke versleutelingscombinatie (Cipher-suite) de server gekozen heeft. De
algemene voorwaarden voor Cipher-suites (bijvoorbeeld RC4
of AES voor symmetrische versleuteling) bepalen de verschillende https-levels vanaf SSL 3.0, waarbij de huidige versie TKS
1,2 als veiligste geldt. Het verouderde SSL 2.0 horen servers
eigenlijk helemaal te mijden, maar helaas ondersteunt SSL 3.0
een fallback-modus op 2.0, die door een Man-in-the-Middleaanval (MITM) geactiveerd kan worden. Bij MITM vangt een
aanvaller de berichtenuitwisseling tussen browser en server
af, manipuleert deze en analyseert het resultaat om gebruik te
kunnen maken van zwakke plekken in de versleuteling. Recente
https-aanvallen zoals Poodle richten zich op een zwakke plek
van de CBC-modus onder SSL 3.0. Het probleem zit in de padding, die in SSL 3.0 mogelijk met willekeurige bytes is gevuld
iets wat sinds TLS 1.0 echter niet meer kan. Padding staat voor
het opvullen van het laatste blok, wat bijna altijd nodig is omdat
bij een blokversleuteling zoals AES alle blokken even groot
moeten zijn. Het paddingbereik met de vulgegevens wordt versleuteld, maar de integriteit ervan wordt echter niet door de
Message Authentication Code (MAC) beschermd (zie rechts).
Zijn laatste byte bevat steeds de lengteaanduiding van het paddingbereik, dat 256 verschillende waarden kan aannemen. Op
grond van de ontbrekende integriteitscontrole kan een MITMaanvaller de lengteaanduiding manipuleren en deze uiterlijk na
256 requests ontsleutelen. Immers, alleen wanneer de waarde
klopt, accepteert de server het verzoek, omdat hij ondertussen de juiste positie van de MAC bepaalt. De aanvaller kent nu
de positie van de MAC en weet dat zijn eigenlijke doel, de sessiecookie, direct daarvr ligt. Deze cookie wil hij hebben om
zich later onder een valse naam bij de server te authenticeren.
Om de cookie te ontsleutelen past hij de hiervoor beschreven
methode nog een keer toe. Hij kopieert de versleutelde laatste
byte van de sessiecookie in het bereik, want hierin staat de
paddinglengte. Vervolgens start hij opnieuw met opvragen en
varieert daarbij per opvraagverzoek het aantal paddingbytes.
Stemmen het aantal bytes en de aangegeven paddinglengte
(eigenlijk de cookiebyte) overeen, dan heeft hij die byte ontsleuteld. Vervolgens pakt de aanvaller de voorlaatste byte van
de cookie en de hele procedure wordt herhaald, totdat de hele
cookie is ontsleuteld. Als noodmaatregel hebben alle moderne
browsers SSL 3.0 gedeactiveerd. Technisch houdt TLS 1.2 met
de Galois/Counter-modus (GCM) een oplossing paraat. GCM
bouwt in elk AES-blok een integriteitshandtekening in die via
XOR met de ingangsgegevens wordt vermengd. Daardoor
functioneert Poodle niet meer.

Q
Q

RC4-gebruik
Versie-rollback op SSL 2.0

TLS 1.0

CBC-Modus
HTTP-comprimering

TLS 1.1
Q
Q

Q
Q

TLS-comprimering

Q
Q

Q
Q

Q
Q

TLS 1.2
Q
Q

Q
Q
Q JA Q NEE

Eerst authenticeren dan versleutelen

In HTTPS geldt een Message Authentication Code (MAC) als
integriteitsbescherming. Daarna wordt het blok via padding
opgevuld en in de CBC-modus versleuteld. De laatste byte
geeft de paddinglengte aan. Bij het ontsleutelen wordt deze
gebruikt om de positie van de MAC aan te geven.
Ingangsdata (voorbeeld:
GET /index.html/ HTTP/1.1
Cookie: PHPSESSID=r2)
MAC
(checksum)

Ingangsdata

MAC

Padding (ge- Paddingvuld met data)

lengte

AES-versleuteling

Blok met versleutelde data

INFO
Crypto-drives aanmaken en gebruiken

Bestanden
versleutelen

Net als TrueCrypt leidt ook VeraCrypt de gebruiker met een

wizard door de aanmaak van een versleutelde drive. In plaats
daarvan kun je ook een al bestaande partitie beveiligen.

Bij de versleuteling van de cloud,harde

schijf of bestanden gebruik je gespecialiseerde crypto-tools.
Persoonlijke en belangrijke informatie, documenten en media
staan in digitale vorm op onze opslagmedia en verdienen
bescherming. Cryptomethoden, zoals AES en TwoFish, die in
versleutelingstools aangeboden worden, waarborgen een hoog
beveiligingsniveau. Als gebruiker kun je hiermee praktisch niets
verkeerd doen. Desondanks is het de moeite waard een speciaal programma te gebruiken. Vaak vereist een hardeschijfversleuteling een andere besturingsmodus dan een bestandsversleuteling. Lange tijd werd TrueCrypt ingezet om een complete
harde schijf te versleutelen of data in een versleutelde container veilig te stellen. Maar TrueCrypt is gestopt. Een waardige
opvolger is het opensourceproject VeraCrypt. Daarin dient de
TrueCrypt-code als basis voor verdere ontwikkeling, wat de
kwaliteit van de versleuteling verhoogd. Zo is het genereren
van keys vanuit het wachtwoord in VeraCrypt verbeterd. Voor
hardeschijfversleuteling wordt de CBC-modus niet toegepast,
maar wel de XTS-modus. Weliswaar versleutelt XTS de blokken
in principe net als ECB, maar daarnaast worden ook het sectornummer en de offset van de harde schijf in de versleuteling
meegenomen. Over hoe veilig XTS is, zijn experts het nog niet
eens. Om die reden biedt VeraCrypt aan je data in meerdere
cycli te versleutelen bijvoorbeeld eerst met AES en daarna
met Twofish.

Versleutelen met een klik op een knop

Om afzonderlijke bestanden met AES te versleutelen, biedt
freeware zoals Maxa Crypt Portable alles wat je nodig hebt.
Zo nodig genereert de tool bovendien een veilig wachtwoord.

Cloudkoppeling met privsfeer

Boxcryptor versleutelt bestanden met een druk op een knop
voordat ze naar Dropbox of Google worden gepload. Standaard is AES-versleuteling met een sleutellengte van 256
bit actief.

TOEVALSGETALLEN EN STERKE WACHTWOORDEN

Kijk voor het versleutelen van afzonderlijke bestanden naar
freeware met een eenvoudige interface, zoals MAXA Crypt
Portable of AxCrypt. Het tweede, AxCrypt, is opensource en
aanbevolen. Maar pas op bij de installatie: het setup-bestand
probeert meerdere uitbreidingstools te installeren die je misschien liever deselecteert. Via een rechtsklik op een bestand
of een map start AxCrypt na het invoeren van een wachtwoord
(respectievelijk het openen van een sleutelbestand). De tool
gebruikt AES met 128-bit in de CBC-modus. Om een veilige
initialiseringsvector (IV) te produceren, heeft AxCrypt een
pseudo-toevalsgenerator ingebouwd. Mocht de IV geen echt
toevalsgetal zijn, dan zwakt de CBC-modus af. MAXA Crypt
Portable doet iets vergelijkbaars, maar versleutelt met een keylengte van 256 bit. Dat is extreem veilig, maar ook rekenintensiever. Wie persoonlijke informatie naar de cloud uploadt, moet
ervan uitgaan dat cloudaanbieders zoals Google en Dropbox
de inhoud scannen. Boxcryptor nestelt zich als virtueel station
daartussenin en met een rechtsklik versleutel je alle daarin
opgeslagen bestanden vr het uploaden. Belangrijk is ook een
wachtwoordbeheerder die tevens wachtwoorden genereert,
zoals KeePass Paswrd Safe (zie pagina s87).

Wachtwoordbeheerder als centrale

bouwsteen
Lange wachtwoorden zijn veiliger. KeePass Password Safe
genereert en beheert ze voor het versleutelen van bestanden en webdiensten, waaraan je bijvoorbeeld je accountgegevens doorgeeft.

124/2015 89

PRAKTIJK Encryptie

INFO
Zwakke plek bij certificatenbeheer

Webverkeer
versleutelen

Vervalste of gekraakte certificaten omzeilen de webversleuteling. Zo ook een certificaat van de firma Comodo. Een
online-check (filippo.io/Badfish/) vertelt gedupeerden of
hun systeem schoon is.

De beste webversleuteling is nutteloos als

de certificering is gekraakt. Daarom juist is
de sleutellengte zo belangrijk.
Voor webversleuteling is een veilige cryptomethode belangrijk, maar ook certificaten spelen een rol, want daarmee
authenticeert een server zich bij de browser. De browser kan
certificaten online checken via een in het systeem gedeponeerde lijst van Certificate Authorities (CA). Helaas hebben
enkele CAs, waaronder Comodo, in het verleden vervalste
certificaten uitgegeven. Die vormen een ideale basis voor
een man-in-the-middle-aanval. Een recent voorbeeld is dat
van Lenovo. Op de notebooks stond de adware Superfish
die zich met een RSA-versleuteld rootcertificaat in Windows
installeerde. De private key daarvan was met een gemakkelijk te raden wachtwoord beveiligd en kon daardoor eenvoudig worden gextraheerd aanvallers konden zo eenvoudig
de webcommunicatie afluisteren en manipuleren. Gedupeerden moeten nu een online-check uitvoeren (zie rechtsboven) en in het ernstigste geval het certificaat handmatig
wissen, tenminste als ze niet het volgende MITM-slachtoffer
willen worden.

BEVEILIGINGSMAATREGELEN IN DE BROWSERS
Mozilla en Google zijn begonnen met het repareren van het
certificaatsysteem. Hun browsers hanteren eigen lijsten en
hebben extra beveiligingsmechanismen. HTTP Strict Transport Security (HSTS) bijvoorbeeld, verhindert SSL-stripping,
oftewel een MITM-aanval die de HTTPS-verbinding omzet in
het niet-versleutelde HTTP. Direct tegen vervalste certificaten werkt HTTP Public Key Pinning (HPKP): de eerste keer
dat de browser dan contact opneemt stuurt de server een
versleutelde pin. Wanneer de browser de website dan later
nog eens bezoekt, moet de server zich behalve met het
certificaat ook met de pincode legitimeren. Voor asymmetrische methoden zoals RSA is de sleutellengte belangrijk.
1024 bit gold lang als veilig, maar internetbeveiligers adviseren nu een lengte van 2048 bit, of zelfs 4096 bit hoewel die
in cryptoprogramma's nog nauwelijks voorkomt. Dit advies
geldt trouwens niet alleen voor websurfen, maar ook voor de
eind-tot-eind-versleuteling bij e-mails via PGP. Veel gebruikers passen dan een GUI toe zoals Gpg4win voor de dikwijls
toegepaste cryptotool GnuPG. Via GnuPG kun je eigen, met
RSA versleutelde private keys aanmaken en public keys aan
mailpartners afgeven. Wanneer je een private key aanmaakt,
moet die een veilige sleutellengte van minstens 2048 bit
hebben, maar ook 3072 bit is mogelijk (zie rechts). Bij versleuteling moet niet alleen de methode kloppen, maar je
moet die ook slim toepassen.
fvlierop@fnl.nl c
90 124/2015

De beste browser voor HTTPS

Veel moderne browsers vergroten met extra functies de
integriteit van een webverbinding. HPKP dubbelcheckt
certificaten en HSTS dwingt HTTPS af. De HSTS-uitbreiding
No User Recourse verhoogt de bescherming zelfs nog
meer (zie volgend item).
Browser
Chrome *
Firefox *
Internet Explorer
Safari *
Opera
* OOK MOBIELE VERSIES

vanaf
versie
35
35
11
7
23

HPKP
Q
Q
Q
Q
Q

HSTS
Q
Q
Q
Q
Q

HSTS No User
Recourse
Q
Q
Q
Q
Q

Q JA Q NEE

HSTS blokkeert onveilige verbindingen

Firefox, Chrome en Safari hebben HSTS met No User Recourse gemplementeerd. Wanneer je dan naar een website
met een onveilig certificaat gaat, weigert de browser je toegang.

Sterke mailversleuteling activeren

In de GNU Privacy Assistant van de tool Gpg4win maak je
een sleutel voor beschermde mailcommunicatie. Als veilige
sleutellengte moet je hier 2048 of 3072 bit instellen.

12

Sta versteld van

wat JIJ er allemaal
mee kunt

,95

nde
e
t
t
a
v
m
lles o
a
n
e
E

ding
i
e
l
d
n
a
h
itleg
u
e
g
i
d
u
E e nvo
es
p
i
c
n
i
r
p
sis
De ba rnet
van inte
pps
a
e
l
l
a
n
r ke
Zo we

Bestel nu op:

www.fnl.nl/ipadeenvoudiguitgelegd

PRAKTIJK Netwerk

Verbinding met
een NAS-server
Beheer
je router
Alarmsysteem
inschakelen

Verwarming
bedienen met
smartphone
Bedien je
televisies

Media streamen
en delen
Mediacenter
instellen

Pc op afstand
bedienen

De beste apps
voor jouw netwerk
Met deze handige apps analyseer je jouw wifi-netwerk, bedien je pcs en mediacenters op
Door Manuel Schreiber en Peter Marinus
afstand en synchroniseer je alle data in je thuisnetwerk.

uishoudens staan tegenwoordig vol met elektronica.

Doorgaans vind je een televisie, soms ook een stereoinstallatie, een router voor netwerktoegang, een pc of
een notebook, een NAS voor het opslaan van fotos, videos
en muziek en tot slot zijn er nog de tablets en smartphones.
In sommige huizen vind je ook smart-home- of domoticaapparaten, zoals slimme thermostaten, bewegingsmelders
en/of cameras. Veel van deze apparaten zijn het makkelijkst
te bedienen met hun eigen afstandsbediening. Het resultaat
is een chaos van verschillende bedieningapparaten. Je moet
altijd maar net het juiste apparaat bij de hand hebben om
te doen wat je wilt. Daarentegen heb je jouw smartphone

92 124/2015

vrijwel altijd bij je. Het zou dus handig zijn om drmee je
thuiselektronica te bedienen. In dit artikel bespreken we
apps waarmee je van jouw smartphone een universele
afstandsbediening maakt. Zo stuur je met gemak je pcs aan
en vervang je de ouderwetse afstandsbedieningen voor je
entertainmenthardware. Je kunt er zelfs je alarmsysteem of
verwarming mee bedienen.
Je leest op de volgende paginas welke apps je hiervoor
nodig hebt. Omdat niet elke app verkrijgbaar is voor alle grote
mobiele besturingssystemen, wordt waar mogelijk een alternatief genoemd. Een aantal van de apps vereisen bovendien
een ontgrendelde (geroote of gejailbreakte) smartphone.

VERBETER JE WIFI-SIGNAAL

WiFi & analysetools

NETWERKAPPARATEN BEHEREN
Problemen in het thuisnetwerk zijn vaak lastig op
te sporen, zeker als er veel
apparaten en diensten tegelijk zijn
verbonden. Met de uitgebreide analysetool Fing licht je het hele netwerk met alle verbonden apparaten
door. Zo zie je in n oogopslag
welke pcs, smartphones of servers
actief zijn, welke IP-adressen er aan
de apparaten zijn toegekend en
welke diensten er lopen via welke
ports. De functie Wake on LAN is
ook een leuke feature waarmee je
aangesloten apparaten via het netwerk uit de slaapstand kunt halen.
Deze functie wordt door de meeste
moderne pcs en notebooks ondersteund. Sommige kunnen zelfs via
het draadloze netwerk opgestart
worden. De gratis versie van Fing is
gericht op consumenten, terwijl de
betaalde professionele versie meer

opties voor bijvoorbeeld cloudbeveiliging heeft. Deze is met minimaal 39 euro per jaar vrij prijzig.

Een goed wifi-signaal is afhankelijk van een aantal factoren.

Soms verbeter je het bereik en
de snelheid al aanzienlijk door de router
tien centimeter te verplaatsen. Om je bij
zulke verbeteringen te helpen, gebruik je
de wifi-analyser van Farproc. Deze lijkt heel
veel op de analysers van Netgear of Fritz
en doet precies wat hij moet doen. Zo kun
je de signaalsterkte meten en zien welke
netwerken er actief zijn in je omgeving en
op welke kanalen die zitten. Deze apps zijn
alleen voor Android beschikbaar. Het iOSsysteem biedt geen toegang tot noodzakelijke functies.
SYSTEEM
PRIJS

gratis

WEK JE HARDWARE VIA HET NET

SYSTEEM
PRIJS

gratis

Met Wake on LAN start je pcs op via het

netwerk. Dat is handig als je een pc als
mediacenter wilt gebruiken of snel een paar
bestanden wilt opzoeken zonder achter de
pc te gaan zitten. De pc moet daarvoor wel
in slaapstand staan. Als hij helemaal uit is,
werkt het niet. Er zijn de nodige apps voor
Wake on LAN te krijgen. Voor iOS is WakeUp
prima geschikt, terwijl je voor Android
naar Wake On LAN moet zoeken. Windows
Phone is voorzien met WakeOnLan.

BEDIEN JE ROUTER MET JE TELEFOON

De meeste routers zijn makkelijk toegankelijk via een
webinterface. Maar via een
smartphone werkt een app een stuk
beter dan een webpagina. Gebruik
de MyFritz!App voor iOS en Android
om een Fritzbox-router op afstand
te bedienen. De app is overzichtelijk verdeeld met tabbladen voor
een Fritz!Box-router, NAS en andere
netwerkapparaten. Zo kun je de boel
makkelijk instellen en beheren. Het
handigste is dat je niet alleen vanuit het thuisnetwerk toegang hebt,
maar ook van buitenaf via internet.
Voordat je deze functies kunt gebruiken, moet je de dienst wel activeren
op je router en een gratis account
aanmaken bij AVM. Je vindt deze
instelling in het menu van je router bij
Internet | MyFritz!. Als de router en
de app elkaar dan nog niet zien, moet
je de router een keer herstarten.

SYSTEEM
PRIJS

0,99 Euro

gratis

gratis

VOOR NETWERKSPECIALISTEN
Gebruikelijke analysetools geven
je allerlei informatie, maar voor
netwerkspecialisten is die niet
specifiek genoeg. Als je het netwerkverkeer
echt wilt analyseren, heb je de app Intercepter-AG nodig. Deze app heeft ongeveer
dezelfde functionaliteit als Wireshark. Je
zult daarom ook de nodige aanvalsmethoden aantreffen in de uitgebreide functielijst. Je mag Intercepter-NG daarom alleen
in je eigen netwerk gebruiken. De app is
alleen verkrijgbaar voor Android en werkt
bovendien alleen op een geroote telefoon.
SYSTEEM

SYSTEEM
PRIJS

gratis

gratis

PRIJS

gratis

124/2015 93

PRAKTIJK Netwerk

PUBLIEKE OMROEP OF JE TELEFOON

Multimedia & delen

MEDIA AFSPELEN IN THUISNETWERK
Met
de
Android-app
BubbleUPnP kun je media
heel makkelijk bundelen
en doorsturen naar ontvangers
zoals televisies, av-receivers of
projectoren. De app gebruikt hiervoor de UPnP/DLNA-standaard,
die door vrijwel alle apparaten
ondersteund wordt. Het maakt
overigens niet uit waar je de mediabestanden hebt geparkeerd. BubbleUPnP werkt net zo makkelijk
met data die op je lokale netwerk
staan als met data in de cloud.
De app ondersteunt ook diensten
zoals Google Music en heeft handige functies, zoals sorteren aan
hand van media en bookmarks. Je
kunt ook afspeellijsten maken met
muziek uit verschillende bronnen,
zodat je niet heen en weer hoeft te
schakelen. Op een geroote telefoon
heb je met de Audio Cast-module

zelfs toegang tot muziek uit andere

apps, zoals Spotify, SoundCloud
of Audible. Die muziek kun je dan
doorstreamen naar eindapparaten.
De gratis versie van de app bevat
reclame en de nodige beperkingen.
De volledige versie kost 3,50 euro.

94 124/2015

SYSTEEM
PRIJS

gratis

KODI (VOORHEEN XBMC)

SYSTEEM
PRIJS

gratis

MOBIEL BESTANDSBEHEER
Met de bestandsverkenner ES File Explorer kun
je meer dan alleen de
bestandjes op je telefoon beheren.
Deze app kan namelijk ook bestanden zien op de andere apparaten in
je netwerk en zelfs in je cloudopslag.
Je hebt dus zonder moeite toegang
tot pcs, NAS-servers en netwerkschijven, zelfs als je niet thuis bent.
De gratis versie van de app ondersteunt FTP, SFTP, Webdav en onder
andere de clouddiensten Dropbox,
OneDrive en Google Drive. Bovendien kun je ES File Explorer via wifi
of Bluetooth ook direct aan een
pc koppelen en zo bestanden uitwisselen. Je maakt van je telefoon
een soort spil in je netwerk, zeker
als je ook de ES Chromecast plugin gebruikt. Daarmee kun je alle
mediabestanden direct doorsluizen
naar een Google Chromecast om

Met de app van de Nederlandse

Publieke Omroep kun je gemiste
programmas terugkijken in een
videostream. Er is bovendien allerlei informatie te vinden over de programmas die
de publieke omroep op dat moment aanbiedt. Niet zo lang geleden is de optie toegevoegd om de videostream door te sturen
naar een Chromecast, zodat je gemiste
programmas ook op tv terug kunt kijken.
Dit werkt vooralsnog alleen met de iOS- en
Android-versies van de app. Of en wanneer
Windows Phone Chromecast-ondersteuning krijgt, is onbekend.

bijvoorbeeld films op tv af te spelen. Natuurlijk mogen de klassieke

functies voor bestandsbeheer niet
ontbreken. De app is alleen beschikbaar voor Android, aangezien iOS
en Windows Phone geen bestandsbeheer toestaan.

SYSTEEM
PRIJS

gratis

MOBIELE TV-GIDS
De Superguide is een app van de
omroep Veronica, die alles doet
wat je van een programmagids
kunt wensen. Je hebt niet alleen een helder overzicht dat is aangepast aan jouw
zenderpakket, maar ook achtergronden
en interviews over en met acteurs, films en
series. Er zijn bovendien recensies voor de
meeste speelfilms voorhanden. Het interessante is dat de app ook een overzicht
geeft van video-on-demand die je bij verschillende zenders kunt bestellen. De app
is beschikbaar voor Android en iOS.
SYSTEEM

SYSTEEM
PRIJS

Kodi, dat vroeger onder de naam

XBMC door het leven ging, is een
van de populairste mediacenters voor pcs en homeservers. Met deze
Android-app kun je die software nu ook
op je smartphone gebruiken. Daarbij heeft
de app precies dezelfde functionaliteit als
de pc-versie. Er is niets weggelaten. Aangezien de Kodi-app nog in ontwikkeling is,
vind je hem niet in de Play Store. Je kunt
de APK downloaden op kodi.tv/download.
Er is ook een iOS-versie beschikbaar, maar
die werkt voorlopig alleen op gejailbreakte
iPhones en iPads. Een alternatief voor alle
grote platformen is de app-versie van Plex.
Daar heb je wel een losse Plex-server op
een pc of NAS voor nodig.

gratis

PRIJS

gratis

gratis

gratis

SMART HOME VOOR BEGINNERS

Afstandsbediening
& smart home
SMARTPHONE ALS MUIS

KODI BEDIENEN

Het is niet zo handig om een toetsenbord en muis

te gebruiken vanaf de bank. De
klassieke bediening van je pc legt
nogal wat beperkingen op. Het is een
stuk handiger om je smartphone als afstandsbediening te gebruiken. Dat kan
onder iOS en Android met de app Remote Mouse. (Deze heeft in-app aankopen voor extra functionaliteit.) In deze
app krijg je een virtueel touchpad, toetsenbord en multimediaknoppen. Voor
Windows Phone heb je met PC Remote een goed alternatief. Je moet wel een
tool installeren op je pc.

De
Androidapp Yatse doet
prima dienst als
afstandsbediening voor het
mediacenter
Kodi. Maar hij
kan nog een stuk
meer: naast de
basisfuncties biedt Yatse een Wake on
LAN-optie, kun je er afspeellijsten mee
maken en films, muziek of fotos van
smartphone naar mediacenter streamen. Als je tijdens het filmkijken geen
inkomende berichten wilt missen, kun
je die laten weergeven door Kodi, desnoods met filmpauze. De basisfuncties zijn gratis, terwijl de volle app 7,19
euro kost. Yatse is alleen beschikbaar
voor Android.

SYSTEEM
PRIJS

SYSTEEM
gratis

gratis

gratis

PRIJS

gratis

SPIEGEL JE WINDOWS-PC

IR-AFSTANDSBEDIENING

Als je de pc niet
alleen op afstand wilt besturen, maar ook
echt n op n
op je smartphone weergegeven
wilt hebben, gebruik je Microsoft
Remote Desktop.
Deze app werkt vooral heel goed samen
met Windows 8, omdat de interface
van die Windows-versie, met de tegels
en zijn startscherm, zeer geschikt is
voor touchbesturing. Mochten bepaalde gebaren op het kleinere scherm van
je smartphone niet werken, dan kun je
altijd nog terugvallen op het navigatiemenu boven in het scherm. Daar vind je
de meeste functies terug.

Veel smartphones hebben een

gentegreerde
infraroodzender
om het toestel
ook als afstandsbediening voor
tvs, beamers of
receivers te kunnen gebruiken. Met Smart IR Remote
van ontwikkelaar Color Tiger stel je
deze afstandsbediening helemaal
in zoals je zelf wilt, bijvoorbeeld met
eigen macros. Zo kun je met n druk
op de knop zowel de tv als een receiver inschakelen op de juiste kanalen
en met een vooraf ingesteld geluidsvolume. Smart IR Remote is ook compatibel met de automatiserings-app
Tasker, zodat je taken kunt aanmaken.

SYSTEEM
PRIJS

Je huis automatiseren kan tegenwoordig steeds makkelijker, dankzij startsets die de verschillende fabrikanten
uitbrengen. Maar buiten de installatie
gaat ook het bedienen van deze apparatuur heel makkelijk, dankzij de apps
die de fabrikanten meeleveren. En
goed voorbeeld is de starterkit van
Devolo Home Control 1 . Buiten die
starterset (van zon 220 euro) kun je
thermostaten, cameras, bewegingsmelders
en
raam/deur-sensoren
kopen. Die modules hebben overigens
wel stevige prijzen. Voor een grondige
bewaking van je huis zit je goed als je
voor Gigaset Elements 2 kiest. Deze
starter set kost zon 150 euro en is
makkelijk te installeren en te bedienen.
Gigaset biedt een IP-camera, een
alarmsysteem, bewegingsmelders en
een raam/deursensor.

TELEVISIE EN BEAMER
Je kunt je televisie slim maken en koppelen met je smartphone of pc. Daarvoor bieden Apple, Google en Microsoft
allemaal hun eigen hardware aan. Met
de Apple TV 1 stream je media van je
iPhone naar je televisie. Je kunt zelfs
het hele scherm spiegelen. De Apple TV
kost zon 90 euro. Voor Google-gebruikers is de Chromecast 2 een goed
alternatief. Deze HDMI-dongle kost
ongeveer 35 euro en gebruikt een
andere techniek. Maar ook hiermee
kun je je smartphonescherm weergeven op je tv en films, muziek of fotos
streamen. Tot slot is er de Microsoft
Wireless Display Adapter 3 , die Miracast gebruikt en daarmee compatibel
is met Windows Phone en Android. Het
systeempje kost zon 60 euro.
1
2

SYSTEEM
gratis

gratis

gratis

PRIJS

5,60 euro

124/2015 95

praktijk PC tunen

Grote pc-schoonmaak
Oudere pcs vertonen regelmatig kuren, maar het heeft geen zin om er bakken met geld
tegenaan te smijten. Wij laten zien hoe je tegen geringe kosten toch langer kunt genieten
Door Christoph Schmidt en Jos Heijmans
van je oude pc.

anneer de software te veel van de hardware vraagt,

wordt een pc trager. Bij een notebook kan dat al
het geval zijn als je hem net hebt gekocht, omdat
fabrikanten veelal nutteloze programmas en probeerversies op de harde schijf installeren. Deze zogenaamde bloatware vertraagt het opstarten en neemt als die eenmaal is
opgestart kostbare geheugenruimte in. Dit probleem wordt
alleen maar groter met elk nieuw programma dat je installeert. Daar komt bij dat na verloop van tijd de hardware ook
voor vertragingen zorgt. Een tot de nok toe gevulde harddisk
reageert langzamer dan een gedeeltelijk volle harde schijf.

96 124/2015

Verder verslechtert stof dat zich tussen de koelribben en

fans van de processorkoeler nestelt de koeling. Om oververhitting te voorkomen, schakelt de processor over naar een
lagere snelheid.
Al deze problemen kun je oplossen zonder dat het je veel
geld kost. Met behulp van een paar tools verwijder je overbodige programmas. Daarnaast kun je je notebook en pc
schoonmaken. Als dat nog niet het gewenste effect heeft, kun
je vrij voordelig extra geheugen of een SSD-schijf aanschaffen. Deze zorgen voor extra performance en dus voor een soepelere werking van je machine.

Software
opruimen

Met de juiste tools verwijder je ongebruikte programmas, onnodige tijdelijke mappen en maak
je ruimte vrij op de harde schijf.

herstelpuNt aaNMakeN

oNNodige software eN autostarts verwijdereN

Voordat je begint, doe je er verstandig aan om een herstelpunt aan te maken zodat de Windows-instellingen en systeembestanden veilig zijn. Het risico op een crash is met deze tools
weliswaar klein, maar je kunt niet voorzichtig genoeg zijn. Klik
op Configuratiescherm | Systeem en beveiliging | Systeem
en daarna op Geavanceerde systeeminstellingen. Klik op
het tabblad Systeembeveiliging en kies Maken.... Voer een
naam in en klik op Maken.

Download PC Decrapifier van pcdecrapifier.com en voer

het programma uit als administrator. Op het tabblad Recommended staat overbodige software die je vaak tegenkomt op
een nieuwe laptop of pc en die je gerust mag verwijderen. Op
de tabbladen Questionable en Everything Else vind je
programmas terug waarvan je zelf mag aanvinken welke je
wilt verwijderen. Alle aangevinkte programmas worden achter elkaar verwijderd.

tijdelijke bestaNdeN verwijdereN

Windows en andere programmas laten tijdelijke bestanden achter in een veelvoud aan mappen. Het programma
CCleaner van piriform.com/ccleaner helpt je met het vrijmaken van opslagruimte en met het terugbrengen van het
aantal programmas dat automatisch start. Logischerwijs is
het gedeelte Cleaner in het linkermenu het interessantst.
De op te ruimen onderdelen vind je onder Windows en
Toepassingen. Je kunt vrijwel elke vooraf aangevinkte optie
ongemoeid laten. De vinkjes bij je standaard browser kun je
wel verwijderen, want nadat het programma weer een keer
heeft gedraaid zijn al deze onderdelen weer aanwezig. Klik op
Analyseren en controleer nogmaals of alle onderdelen verwijderd kunnen worden. Start vervolgens het proces met een
druk op Schoonmaken. Kijk ook in het onderdeel Gereedschap | Opstarten of je onnodig automatisch startende programmas kunt verwijderen die niets met de werking van de
hardware te maken hebben.

ruiMtevreters viNdeN eN verplaatseN

Op de systeemschijf verzamel je snel en ongemerkt

grote bestanden. Denk maar eens aan de downloadmap of
een lokale versie van een clouddienst zoals Dropbox of Google
Drive. Met TreeSize Free (jam-software.com) spoor je dergelijke bestanden op. Het geeft je een overzicht van alle mappen
en bestanden met de bijbehorende afmetingen. Dit komt van
pas wanneer je bestanden moet verplaatsen om ruimte vrij te
maken op de systeempartitie. Zorg ervoor dat daar ten minste
25 procent vrij is.

4
124/2015 97

praktijk PC tunen

Notebook
schoonmaken

De ventilator van een notebook is binnen de

kortste keren verstopt. Dit leidt tot vertraging en
instabiliteit van het apparaat. Ga als volgt te werk
als je hem wilt schoonmaken.
In dit artikel reinigen we een vier jaar oude Acer Aspire 7750.
De stappen zijn identiek voor andere typen notebooks, de
wijze van demonteren is per merk verschillend. Vaak vind je
handleidingen hiervoor op internet of zelfs als YouTube-filmpje. Bij de Acer blaast de ventilator de van onderen aangezogen lucht door een nauw rooster van achteren naar buiten.
Aan de binnenzijde van het rooster hoopt zich stof op, dat
de koeling hindert. Bij onze notebook werkte de CPU bij volle
belasting niet optimaal en presteerde die 30 procent lager.

Notebook opeNeN

Leg de notebook met de onderzijde naar boven. Verwijder de accu en de met drie schroeven vastgedraaide bodemplaat. Draai alle zichtbare schroeven los. Trek de stekkers van
de twee wlan-antennes uit de kaart. Draai de notebook om en
klap hem open zodat je het toetsenbord kunt verwijderen. Het
beste gebruik je hiervoor een platte plastic kaart zoals een creditcard. Steek deze achter de toets [Esc] en de nevenliggende
toetsen. Schuif het nokje aan de bovenzijde van het toetsenbord los. Pak het aldus losgekomen deel van het toetsenbord
beet en schuif alle andere nokjes open. Haal de kabel van het
toetsenbord los en verwijder dat uit de behuizing.

2a

Moederbord loskoppeleN

Maak de bovenplaat van de behuizing los (gedeelte waar

het toetsenbord en de polssteun zitten). Begin aan de linker
bovenzijde en gebruik hiervoor een kunststof hulpmiddel of
een creditcard (2a). Doe dit rondom de gehele plaat totdat je
hem kunt verwijderen. Vergeet niet de stekker van het touchpad los te koppelen. De ventilator bevindt zich aan de onderzijde van het moederbord, dus deze moet je ook loskoppelen.
Maak alle schroefjes en stekkers naar de USB-poort, het
beeldscherm, toetsen op de behuizing etc. los van het moederbord. Verwijder het (2b) en leg het ondersteboven op tafel.
De schroeven van de ventilator zijn nu makkelijk bereikbaar.

2b

stof verwijdereN

Op onze Acer kunnen we de behuizing van de ventilator

verwijderen door twee schroeven los te draaien en de stroomkabel tussen het moederbord en de heatpipe los te maken. Hou
de fan vast om te voorkomen dat die gaat draaien en zuig het
met een kleine handstofzuiger of kruimeldief af. Je kunt ook een
gewone stofzuiger gebruiken die je op de laagste zuigkracht
instelt. Het stof tussen de ventilatorlamellen zat bij ons behoorlijk vast. Om dit te verwijderen, gebruiken we perslucht uit een
spuitbus gecomprimeerde lucht om de stof naar de zuigermond te blazen. Zuig daarna ook de andere interne delen van
de notebook en zet hem in omgekeerde volgorde weer in elkaar.

98 124/2015

pC stofvrij
maken

In de behuizing van een pc hoopt het stof zich overal

op, maar je kunt het vrij eenvoudig verwijderen.

vaN buiteN eN vaN biNNeN schooNMakeN

koeler reiNigeN

verse koelpasta aaNbreNgeN

Voordat je de behuizing verwijdert, maak je de gehele

buitenzijde stofvrij met een microvezeldoek, kruimeldief of
gewone stofzuiger op gering vermogen (1a). Vergeet ook de
onderzijde niet. Als de voorzijde van de kast te verwijderen
is, doe je dit en verwijder je eventuele stofophopingen aldaar.
Maak eerst het linker deel van de behuizing open (van voren
bezien). Verwijder al het stof dat je tegenkomt. Als er een ventilator aanwezig is (1b), maak je deze los, reinig je hem en zuig
je ook het erachter liggende rooster.

1a

1b

Net als bij een notebook raakt de CPU-koeler van een

pc verstopt door stof dat zich tussen de ventilator en het
koellichaam ophoopt. Dit kun je eenvoudig wegzuigen. Hou
de bladen van de ventilator met een vinger vast of gebruik
een schroevendraaier om ze tegen te houden. Zuig de ventilator schoon. Gebruik desnoods perslucht om vastzittend
stof naar de zuiger te blazen. Als de grafische kaart een
ventilator heeft, ga je op dezelfde manier te werk. Voor het
beste resultaat verwijder je eerst de koeler daarvan alvorens
schoon te maken.

Maak de vergrendeling van de CPU-koeler los en verwijder hem. Doe dit uiterst voorzichtig want hij zit nog met koelpasta vast aan de processor. Eenmaal verwijderd is het ook
eenvoudiger na te gaan of er veel stof aanwezig is. Schraap de
resterende koelpasta met een kunststof spatel of creditcard
van de koeler en CPU en verwijder achtergebleven resten met
een papieren zakdoekje of wattenstaafje dat je in isopropylalcohol hebt gedoopt. Breng een kleine hoeveelheid nieuwe
koelpasta op de CPU aan. Koelpasta kun je in de winkel kopen
en als je ooit een losse koeler hebt gekocht, werd die erbij
geleverd. Zet de koeler erop en verdeel de koelpasta door deze
zachtjes heen en weer te schuiven. Klem de koeler vast en vergeet niet de stekker weer in de ventilator te steken.

optiMale veNtilatie

Wanneer de kabels zo in de behuizing liggen dat ze de

luchtstroom van boven naar beneden en van voor naar achteren hinderen, dan kun je ze het beste samenbinden. Wanneer
er nog geen ventilator in de kast zit (zie afbeelding 1b), kun
je er voor weinig geld een kopen. Meet vooraf hoe groot het
rooster aan de achterzijde van de kast is. Meestal is die voorbereid voor een 120mm fan. Bekijk of de stroomaansluiting op
het moederbord (CHA_FAN of vergelijkbaar) drie- of vierpolig
is. Bouw het zodanig bovenaan de achterzijde in dat de luchtstroom optimaal is. De richting van de luchtstroom staat aan
de zijkant met een pijl aangegeven.

4
124/2015 99

praktijk PC tunen

Voordelig
upgraden

Je kunt nog zon snelle multicore-CPU in de pc

hebben, maar wanneer er te weinig werkgeheugen
en een trage harde schijf inzitten, schiet je er nog
niet zo veel mee op.

1a

raM aNalysereN

Met behulp van de tools op s93 heb je er in ieder

geval voor gezorgd dat de geheugenruimte optimaal wordt
benut. Maar als er niet voldoende van in je pc zit, haalt dat
vrij weinig uit. Iedere pc vanaf Windows 7 (64 bit) moet op zijn
minst vier gigabyte werkgeheugen hebben, zodat hij ook met
meerdere geopende programmas nog steeds soepel draait.
Nog beter zijn acht gigabyte of meer. Als je wilt weten wat
de upgrademogelijkheden zijn, download je het programma
CPU-Z van cpuid.com en installeer het. Klik op het tabblad
SPD. In het uitvalmenu zie je bij Memory Slot Selection hoeveel geheugenslots het moederbord heeft en welke daarvan
bezet zijn. Wanneer bijvoorbeeld een van de twee aanwezige
slots bezet is door een geheugenreepje van 2 of 4 gigabyte,
koop je er precies zon zelfde bij. Zoek even op internet naar
het onderdeelnummer van het aanwezige geheugenreepje.

1b

raM iNbouweN

2a

ssd kiezeN eN os iNstallereN

2b

ssd iNbouweN

1a

1b

Het geheugen zit bij de meeste notebooks onder een

bodemplaat die veel makkelijker bereikbaar is dan de koeler.
Als je een reepje wilt vervangen of bijplaatsen, druk je de twee
nokjes aan de zijkant naar buiten. Doordat de geheugenmodule omhoog wipt, kun je deze eenvoudig wegnemen. Plaats
het nieuwe reepje in de houder waarbij je de inkeping op de
juiste plaats houdt. Druk het reepje naar beneden totdat de
nokjes inklappen. In een pc zitten er twee houders aan de zijkant van de geheugenmodule. Door deze naar buiten te klappen, komt de module omhoog. Om een nieuwe te plaatsen,
druk je deze in de houder totdat de houders dichtklappen.

De magnetische harddisk is bij de wat oudere notebook

vaak de bottleneck die het dagelijkse werk behoorlijk kan vertragen. Een SSD heb je al voor ongeveer 70 euro (120 GB) en daarmee win je veel snelheid terug. Voor het migreren van het besturingssysteem en het overzetten van data, komt een laptopkit van
Samsung prima van pas. Deze bevat niet alleen een SSD, maar
ook een USB-adapter en het programma Software Data Migration. Voordat je overgaat tot de daadwerkelijke inbouw, kloon je
de HD naar de SSD en daarna vervang je de HD door de SSD.

De harde schijf ligt onder de makkelijk te openen

bodemplaat. Om deze te verwijderen, maak je de schroeven los,
schuif je de HDD een paar millimeter weg van de aansluiting en
haal je hem omhoog. Als er een houder omheen zit, verwijder je
deze en monteer je hem op de SSD. Plaats de SSD, schuif hem
in de aansluitingen en maak de schroeven weer vast.

100 124/2015

2a

2b

LEZERSONDERZOEK
W

ij zijn erg nieuwsgierig naar wat je van CHIP vindt.

Ga daarom naar www.chip.nl/lezersonderzoek en
doe mee aan het lezersonderzoek. Laat weten wat
je van de inhoud vindt en waar je graag meer over wilt lezen.
Wat spreekt je aan en wat kan beter? Grijp je kans, doe mee,
en help CHIP te verbeteren.
Het onderzoek loopt tot 1 juli, maar stel je deelname
niet uit en ga meteen aan de slag. Des te sneller kunnen we
CHIP op jouw wensen afstemmen. Invullen kost slechts 5
tot 10 minuten van je tijd. Mocht je nog twijfelen? Onder de
deelnemers verloten we diverse interessante producten!

WD MY PASSPORT ULTRA METAL

t.w.v. 89 www.wdc.com/nl

1x

1x
FRITZ!WLAN REPEATER 1750E
t.w.v. 89 nl.avm.de

1x
FRITZ!BOX 3490
t.w.v. 159 nl.avm.de

FRESH 'N REBEL ROCKBOX ROUND H2O BLUETOOTH-SPEAKER

t.w.v. 35 www.freshnrebel.nl

3x

WWW.CHIP.NL/LEZERSONDERZOEK

Een jaar lang

CHIP in de bus!

GA NU SNEL NAAR:

ABO

NNE

31,Exclusieve voordelen voor abonnees

Betaal slechts 31, voor een jaar lang CHIP
Ontvang het tijdschrift thuis op je deurmat vrdat het in de winkel ligt
Mis geen enkele uitgave
Exclusief voor abonnees: gratis digitale edities

WWW.FNL.NL/CHIPABO

SUPER DEAL

10 nummer
voor slechtss

MEN

PRAKTIJK Plotten met spreadsheets

Wiskundige functies
tekenen met Excel
Wis- en natuurkunde kunnen best leuk zijn. Excel helpt scholieren
met het oplossen van vaak moeilijke opgaven.
Door Markus Hermannsdorfer en Mark van Sommeren

uiswerk maken wordt makkelijker als je weet hoe je

wiskundige formules in Excel moet invoeren en hoe
je ze daarna grafisch kunt analyseren. Hoe je dit doet,
laten we zien aan de hand van een alledaags voorbeeld uit
het leven van een middelbare scholier. In stap 1 tot en met
4 leer je met de paraboolformule f(x) = x als voorbeeld hoe
het tekenen van een grafiek in principe functioneert. In stap
5 tot en met 8 gebruik je deze kennis voor het analyseren van
een gebroken rationele functie en voor voorbeelden uit de
geometrie en natuurkunde.
Overigens hoef je niet per se Excel te gebruiken, want met
een gratis spreadprogramma zoals LibreOffice Calc werkt het
tekenen op dezelfde manier.

Zo werkt het

plusteken verandert) naar cel A15. Excel voert dan de ontbrekende waardes voor x op gelijke afstanden in.

2 FUNCTIE MET CELCORDINATEN INVOEREN

De parabool, die je met de functie f(x) = x berekent, is
de bekendste van alle kwadratische formules. Voor Excel
gebruik je daar de celformule =A3*A3 voor, die je in de
ernaast liggende cel B3 typt. Hierdoor weet het programma dat het de waarde in cel A3 met zichzelf moet
vermenigvuldigen (kwadrateren). Druk op [Enter] om de
berekening uit te voeren.

3 FUNCTIEWAARDE VOOR X BEREKENEN

Markeer cel B3 en sleep de rechterbenedenhoek van het
selectiekader naar cel B15. Excel kopieert de formule naar
beneden en berekent de functiewaardes voor x, oftewel de
cordinaten voor de Y-as.

1 HET WAARDEBEREIK INSTELLEN

4 DE PARABOOL TEKENEN

Voor de X-as stel je een waardebereik van -3 tot 3 in en verdeel

je de as in stappen van 0,5. Daarom typ je -3 in cel A3 en
-2,5 in cel A4. Markeer de twee cellen en sleep de rechterbenedenhoek van het selectiekader (waar de cursor in een

Markeer het celbereik van B3 t/m B15, open Invoegen

en kies een geschikt grafiektype, bijvoorbeeld Lijn met gegevensmarkeringen. Je ziet dan meteen hoe de parabool eruitziet. Wil je de waardes op de parabool zien, dan markeer je de

104 124/2015

2
8
grafiek en selecteer je Stijl 8 uit de Grafiekstijlen. Speel
net zolang met de vormgeving en opmaak van het diagram tot
je er tevreden mee bent.

5 GEBROKEN RATIONELE FUNCTIE INVOEREN

Breuken voer je tussen haakjes in, bijvoorbeeld (1/A3^2)

voor de formule 1/x. Wanneer de uitkomst 0 is, geeft
Excel de foutmelding #DIV/0!. Dat probleem voorkom je
met de functie ALS. Markeer cel B3 en klik op het formulesymbool f(x). Selecteer de functie ALS en klik op
OK. Typ nu in het eerste veld de voorwaarde A3=0. In de
tweede typ je en tot slot voer je de formule (1/A3^2)
in het derde veld in. Accepteer de formule met een druk op
[Enter] en sleep het selectiekader van cel B3 naar B15.
In celB9 zie je een lege cel. Dat is de zogenaamde pool van
de grafiek.

6 DIAGRAMTYPE KIEZEN EN BEWERKEN

Maak nu een lijngrafiek via Invoeren | Lijndiagram invoeren.

Nadat de grafiek gemaakt is, dubbelklik je op de pool dat is
het punt dat op de X-as ligt en kies je onder Gegevenspunt
opmaken | Opvulling en lijn de optie Geen lijn. Excel verwijdert dan de overbodige lijn tussen het linker maximum en
de pool. Dubbelklik daarna op het punt van het rechter maximum en verwijder het tweede verbindingslijntje van de pool.
Nu ziet de grafiek eruit zoals die eruit moet zien.

7 GEOMETRISCHE VORMEN TEKENEN

Excel kan meer dan alleen maar curven tekenen. Om bijvoorbeeld een gelijkbenige driehoek te plotten, typ je in kolom
A onder elkaar de cordinaten van de figuur op de X-as in.
Bijvoorbeeld 0, 30, 15, 0. In kolom B doe je hetzelfde met
de cordinaten voor de Y-as. Cellen A1 en B1 zijn dan een
cordinatenpaar, net zoals A2 en B2 et cetera. Met de
waardes 5, 5, 20, 5 maak je in ons voorbeeld een gelijkbenige
driehoek. Klik in de grafiek om de Hulpmiddelen voor grafieken te openen.

8 SINUSGOLF BEREKENEN

Als je de normale formule =SIN(waarde) gebruikt, krijg je

een verkeerd resultaat omdat Excel niet met hoeken maar
met radialen rekent. Dat probleem verhelp je door de formule
uit te breiden tot =SIN(waarde/180*PI()). Om de grafiek te
tekenen, typ je het tijdsinterval in kolom A en de sinusformule in kolom B. Verder heb je de omgekeerde waarde van
de frequentie maal 1000 nodig (1/CEL*1000) alsmede de
spanning in volt, die je met de wortel uit 2 vermenigvuldigt:
=CEL*WORTEL(2). Als diagramtype voor de sinuscurve
raden we Spreiding met vloeiende lijnen aan.

124/2015 105

praktijk Photoshop

Doe meer met

dierentuinfotos

Ook al ken je alle fotografietrucjes uit het boek, de fotos die je maakt in een dierentuin
missen vaak uitstraling. Met een uitknipmasker in Photoshop maak je er iets moois van.
Markus Hermannsdorfer en Jos Heijmans

De truc met het uitknipmasker

Om afwisselend het dier en de achtergrond te bewerken
en op elkaar af te stemmen, gebruik je het uitknipmasker
van Photoshop. Hoe het resultaat er uiteindelijk uit komt te
zien, hangt helemaal af van je voorstellingsvermogen. Probeer je eerst voor te stellen welk resultaat je nastreeft, kies
daarna de dierenfoto en de omgeving en laat je creativiteit de
vrije loop.

Zo werkt het

Het dier vrijstaand maken

Maak het dier los van zijn omgeving. Kies de Magneti-

106 124/2015

sche lasso en selecteer de achtergrond. Klik op Bewerken

| Knippen om de achtergrond te verwijderen. In ons geval
staat het dier op een boomstronk. Dit element laten we staan
om het later te laten opgaan in de nieuwe achtergrond.

selectie omkeren

laagmasker toevoegen

nieuwe acHtergrond toevoegen

Als het dier vrijstaand is, klik je met de Toverstaf in

een leeg gebied. Zorg ervoor dat de optie Toevoegen aan
selectie staat aangevinkt. Voeg de ruimte tussen de poten
van het dier toe aan de selectie. Klik op Selecteren | Selectie
omkeren.

Klik in de menubalk op Rand verfijnen. Stel het contrast in op 15% en geef achter 'Rand verschuiven' de waarde
-7 in. Kies in het uitvalmenu achter Uitvoer naar: voor
Nieuwe laag met laagmasker. Klik op OK. Je kunt nu de
laag eronder met het vrijstaande dier verwijderen.

Open de afbeelding met de achtergrond en plaats deze

onder de laag met het masker. Indien nodig pas je de grootte

Foto: iStockphoto.com/poetrygirl128 (wolf), lavaredo (bergen)

anneer je de dieren in een dierentuin fotografeert,

is het resultaat vaak teleurstellend. De leeuw loopt
nu eenmaal niet vrij rond op de savanne, en de wolf
achter het hek heeft niet de wilde uitstraling die je mag verwachten. De omgeving waarin het dier zich bevindt laat zich
niet zomaar veranderen. Tenminste, niet in het echt. Gelukkig kun je het gefotografeerde dier in een andere omgeving
plaatsen met Photoshop. Pas vervolgens ook de belichting
aan, zodat het resultaat er levensecht uitziet.

8
van de achtergrondafbeelding aan en verplaats je het dier
naar de juiste positie. Wanneer de achtergrond te dominant is,
dan maak je deze laag actief. Klik op Filter | Vervagen | Vage
lens en maak de achtergrond onscherp. Het scherpe dier op
de voorgrond trekt daardoor de aandacht.

vacHt repareren

licHt aanpassen aan de acHtergrond

optimale scHaduw

FinisHing toucH

Klik op het laagmasker en verwijder met een zwart penseel voorzichtig de onregelmatige randen. Het kan zijn dat
hierdoor de beeldmanipulatie wordt benadrukt. Om dit te
corrigeren open je de Voorinstellingen penseel en kies je
Helmgras. Ga weer naar Penseel, klik op Vormdynamiek en kies achter Hoek-jitter voor Richting. Gebruik dit
penseel om de vacht te repareren en pas de grootte zodanig
aan dat het bij de haren van het dier past.

Maak een nieuwe laag aan boven het dier. Klik vervolgens
op Laag | Uitknipmasker maken. Vul deze laag met 50%
grijs, oftewel de waarde #808080. Stel de Overvloeimodus
in op Bedekken. Met de gereedschappen Tegenhouden
en Doordrukken pas je de belichting van het dier aan de
achtergrond aan.

Wanneer het dier te fel gekleurd blijft, voeg je nog een

uitsnijmasker toe. Kies met de pipet een donkerblauwe tint
uit de afbeelding en vul dit masker hiermee. Kies als overvloeimodus Vermenigvuldigen en pas de dekking aan. Speel
wederom met Tegenhouden en Doordrukken tot het
gewenste resultaat.

Op dezelfde wijze kun je de achtergrond onder handen

nemen. In ons voorbeeld legden we er twee lagen op, eentje
met blauw en eentje met lichtgeel. Met de dekkingsschuifregelaar regel je de intensiteit van de lagen. Als je tevreden
bent klik je op Laag | En laag maken en speel je nog eenmaal met Filter | Verscherpen | Onscherp masker tot de
gewenste scherpte is bereikt.

124/2015 107

praktijk Wachtwoordbeheer

Een veilige plek

voor je wachtwoorden
KeePass Password Safe kan al je wachtwoorden veilig beheren. Wachtwoorden op
schrijven of onthouden is niet meer nodig. KeePass kan zelfs bestanden versleutelen.
Door Fred van Lierop

ls je veel op internet zit, heb je na verloop van tijd tien

tallen wachtwoorden in gebruik voor toegang tot bij
voorbeeld je emailaccount, cloudopslag, internetban
kieren, webwinkels, streamingdiensten en noem maar op.
Hoe onthoud je al die wachtwoorden? Hoe meer je er hebt,
hoe makkelijker je ze vergeet, zeker als je ze maar spora
disch nodig hebt.
Bij veel diensten kun je een vergeten wachtwoord opnieuw
instellen. Meestal ontvang je dan een bevestigingslink op het
emailadres dat bij je account hoort. Soms moet je ook de
beveiligingsvragen beantwoorden die je ooit voor je account
hebt ingesteld.
Er zijn echter ook diensten en programmas die geen
mogelijkheid bieden om vergeten wachtwoorden op te vra
gen. Je hebt dan botweg geen toegang meer tot je gegevens.
Om dat te voorkomen, noteren de meeste mensen hun wacht
woorden in een agenda of notitieboekje. Dat is natuurlijk alles
behalve veilig: raak je die lijst kwijt dan heeft de vinder of de
dief online toegang tot je hele hebben en houden. Dat is ook
het geval als je voor allerlei onlinezaken hetzelfde wachtwoord
gebruikt. Mensen doen dat uit gemakzucht of uit angst dat
ze meerdere wachtwoorden niet kunnen onthouden. Zelfs
al gebruik je een sterk wachtwoord, als iemand het weet te
bemachtigen ben je de pineut.

108 124/2015

WachtWoordEnkluis
De beste oplossing is een beheerprogramma voor wacht
woorden. Zon programma werkt als een soort kluis en bevat
een versleutelde database met al je wachtwoorden. Wacht
woorden onthouden of opschrijven hoeft niet meer. Het enige
wachtwoord dat je wl moet onthouden is het master oftewel
hoofdwachtwoord dat je nodig hebt om de wachtwoorden
kluis te openen.
Er zijn veel programmas die dit soort wachtwoordbeveili
ging aanbieden. Sommige zijn gratis, andere kosten een paar
euro tot een paar tientjes. Toch is niet iedereen ervan gechar
meerd, want hoe betrouwbaar is zon wachtwoordenbeheer
der? Al je wachtwoorden staan weliswaar versleuteld in een
database, maar hoe veilig is die? Wie heeft daar toegang toe?
Wat gebeurt ermee dat je niet weet?
Voor het gratis programma KeePass Password Safe, dat
we voor deze workshop gebruiken, zijn dergelijke vragen niet
zo aan de orde. KeePass is namelijk opensource: iedereen
heeft toegang tot de broncode. Wie dus wat van programme
ren weet, kan eenvoudig nagaan of er dubieuze code in voor
komt die de betrouwbaarheid in twijfel trekt. KeePass kun je
desgewenst ook op een usbstick installeren. Als je dan ook de
database op die stick bewaart, heb je vanaf elke willekeurige
computer veilig toegang tot al je wachtwoorden.

DownloaDen en installeren

waCHtwoorDenKlUis aanmaKen

Ga naar www.keepass.info en download het installa

tiebestand voor KeePass Professional. Voer de installatie uit
en start KeePass. Keer nu terug naar de website, klik links op
Translations en download het taalbestand Dutch. Pak
dit bestand uit en sleep het naar de programmamap met
KeePass.exe. Kies nu in KeePass View | Change Language,
selecteer Dutch en herstart KeePass.

Kies Bestand | Nieuw, geef een bestandsnaam op, bij

voorbeeld wachtwoorden.kdbx en klik op Opslaan. Nu
verschijnt een venster voor het hoofdwachtwoord. Typ een
sterk wachtwoord of een zin die je goed kunt onthouden en
klik op OK. In het volgende venster geef je eventueel een
naam voor de wachtwoordendatabase en een beschrijving
op. Op het tabblad Beveilig zie je dat de database met AES
wordt versleuteld. Klik op OK.

waCHtwoorDen invoeren

KeePass maakt standaard al enkele wachtwoordgroe

pen aan, maar je kunt ook eigen groepen maken. Selecteer
de groep waaraan je een wachtwoord wilt toevoegen, rechts
klik in het rechterveld en kies Invoer toevoegen. Voer een
Titel en Gebruikersnaam in en geef de eventuele URL
op. KeePass genereert automatisch een sterk wachtwoord, of
je typt je huidige wachtwoord in. Klik op de knop met de punt
jes om het wachtwoord leesbaar te maken.

waCHtwoorDgenerator

waCHtwoorD Kopiren en plaKKen

BestanDen versleUtelen

De sterkte van je wachtwoorden kun je in de instellingen

van de wachtwoordgenerator aanpassen. Klik in het venster
Nieuwe invoer op de knop naast de optie Herhaal. Kies
Wachtwoord generator openen in het popupmenu en stel
bijvoorbeeld het aantal en soort tekens in. Klik op OK om de
generator te sluiten. Voer zo nodig nog meer wachtwoorden in.
Klik op OK als je klaar bent en sla je wachtwoordenkluis op.

Heb je een wachtwoord nodig? Open de wachtwoorden

kluis met het hoofdwachtwoord, selecteer de groep met je
wachtwoord en rechtsklik op de regel met het wachtwoord.
Kies in het contextmenu voor Kopieer wachtwoord en plak
het wachtwoord op de plek waar je het nodig hebt. Standaard
heb je hiervoor 12 seconden de tijd, daarna wordt de kopie uit
het klembordgeheugen gewist.

Met KeePass kun je ook bestanden versleutelen, bij

voorbeeld gevoelige Worddocumenten. Je voert hiervoor
een wachtwoord in (zie stap 3) en je klikt dan op het tabblad
Geavanceerd. Klik op de knop Bijlage, kies Bestand(en)
bijvoegen, navigeer naar het bewuste bestand en klik
op Openen. Klik op OK en het bijgevoegde bestand
wordt samen met het wachtwoord versleuteld in de kluis
opgeslagen.

6
124/2015 109

praktijk Facebook

Maak een Pagina

op Facebook
Voor iedereen met een eigen bedrijfje, club of vereniging is een Pagina op Facebook ver
Eric Dingemanse
plichte kost. Zo kom je ook op Facebook in contact met je klanten of leden.

acebook begon ooit als een manier voor studen

ten om met elkaar in contact te blijven. Toen de site
begon te groeien, groeide er al snel een behoefte bij
bedrijven, merken en organisaties om via Facebook te kun
nen communiceren met hun klanten. Facebook kent dan
wel Groepen, maar die zijn voor dit doel niet handig. Alle
leden van een groep mogen nieuwe berichten plaatsen en
dat wil je als bedrijf niet hebben. Daarom heeft Facebook
Paginas in het leven geroepen. Een pagina ziet er op Face
book in eerste instantie hetzelfde uit als het profiel van een
gebruiker. Je hoeft echter geen vriendschapsverzoek in te
dienen, maar je kunt direct op Vind ik leuk klikken om de
pagina te volgen. Je ontvangt dan de updates direct in je
nieuwsoverzicht.
Als je beheerder bent van een pagina, kun je er berichten
plaatsen, evenementen aankondigen, videos uploaden en

110 124/2015

fotos delen met je volgers. Om later je Pagina gemakkelijk

terug te kunnen vinden, voeg je deze toe aan je favorieten.
Daarnaast kun je advertenties maken om jouw pagina nog
meer onder de aandacht te brengen. Er zijn verschillende
bedragen mogelijk, afhankelijk van je doel en budget. Gezien
deze kosten, is het voor de pagina van een buurt of sport
vereniging niet zo interessant.
Zorg ervoor dat alle leden van je vereniging en jij zelf
ook je pagina leuk vinden door op de knop Vind ik leuk
te klikken. Dit is handig, want zo zien bezoekers dat ze niet
de eerste zijn die het leuk vinden. Daarnaast verschijnt je
Pagina hierdoor in je persoonlijke tijdlijn, waardoor je vrien
den de Pagina ook te zien krijgen.
Op de volgende bladzijde lees je hoe je een Facebook
pagina opzet, deze onder de aandacht brengt en hoe je zorgt
voor veel volgers.

EEN PAGINA MAKEN

EEN OMSCHRIJVING TOEVOEGEN

PUBLIEK UITBREIDEN

Je kunt je persoonlijke account gebruiken om een

Pagina te beginnen, maar als je een Pagina wilt maken voor
een bedrijf, merk of organisatie moet je hier wel een offici
eel vertegenwoordiger van zijn. Klik in de linkerkolom onder
Paginas op Pagina maken.

Vul een categorie en omschrijving van je bedrijf of club

in. Wees zo volledig mogelijk, want deze gegevens helpen
je leden straks bij het vinden van je Pagina. Als je een web
site hebt, kun je het adres daarvan ook invullen. Wanneer je
alles hebt ingevuld, klik je op Informatie opslaan.

Je wilt natuurlijk dat veel mensen je pagina zien en leuk

vinden. Begin met het uitnodigen van je eigen vrienden.
Hiervoor gebruik je de optie Publiek uitbreiden boven
aan. Je kunt kiezen uit Vrienden uitnodigen of Email
contactpersonen uitnodigen.

KIES EEN CATEGORIE

KIES EEN PROFIELFOTO

OMSLAGFOTO TOEVOEGEN

Kies een categorie. Je kunt deze instelling later altijd

nog wijzigen. We maken een Pagina voor een fictieve ten
nisvereniging. We kiezen dus Plaats of lokaal bedrijf en
Sport/recreatie/buitenactiviteiten. Vul de gevraagde
gegevens in en klik op Aan de slag.

Om goed herkenbaar te zijn, stel je een profielfoto in.

Je kunt kiezen voor een logo (als je dat hebt) of een dui
delijk herkenbare afbeelding. Je kunt direct een afbeelding
importeren van je website, of een bestand van je computer
uploaden naar Facebook.

Je pagina ziet er veel leuker uit met een mooie omslag

foto. Hiervoor klik je bovenaan op Omslagfoto toevoegen.
Je kunt kiezen tussen het uploaden van een lokaal bestand,
het gebruiken van een foto die al op je Pagina staat of een
foto uit je persoonlijke fotomap.

124/2015 111

PRAKTIJK Tips & Trucs

TIPS & TRUCS

Met deze tips maak je computers nog sneller

en beter! Bovendien: de beste trucs voor Office,
Facebook, Photoshop, smartphones, andere
hardware en nog veel meer.

HARDWARE

1 GRAFISCHE KAART Overklok de

prestaties met Afterburner

2 PRINTER Een wifi-printer onder

Windows 7 toevoegen

3 HARDE SCHIJF Dreigende crash tijdig herkennen

WINDOWS

4 WINDOWS Computer in plaats van

bibliotheken in de Verkenner openen

5 WINDOWS 7 Wat te doen als de

muisaanwijzer uit zichzelf verandert?

6 WINDOWS Bestand verwijderen dat

in gebruik lijkt te zijn

7 WINDOWS Media Player stoppen als

je van account wisselt

8 WINDOWS Gecrashte Windows Explorer

afsluiten en opnieuw starten

9 WINDOWS 7 Lijst van programmas die

bij een systeemherstel betrokken zijn

10 WINDOWS Een pc vanaf een andere

pc uitschakelen

OFFICE

11 EXCEL Maak een jaarkalender met de werkdagen

12 WORD Maak een formulier met
meerdere selectievakjes

13 OUTLOOK Mail synchroniseren

met Apples iCloud

FOTOGRAFIE

14 TECHNIEK Concerten en theatervoorstellingen fotograferen

15 ONLINE BEELDBEWERKING Maak van

een foto een tekening

16 SMARTPHONE Nachtopnames maken

met je mobieltje

SOCIAL MEDIA

17 FACEBOOK Videochatten met vrienden

via een webcam

18 TWITTER Je account is onverwachts

geblokkeerd, wat nu?

19 GOOGLE DRIVE Cloudopslag als nieuwe

map in Windows

20 YOUTUBE Storende tekstblokken in

Zo werk je in de registereditor
Om de registereditor te starten, typ je in Windows 7 regedit in het zoekveld van het Startmenu en druk je op [Enter]. In Win 8 ga je naar
de bureaubladweergave en druk je [Ctrl]+[R] in.
Hierna typ je regedit in en druk je op [Enter].
In de boomstructuur in het linkerdeel van het
register staan de sleutels en subsleutels; rechts
staan de sleutelwaardes met hun gegevens.
Werken in het register is geheel op eigen risico!
Maak daarom altijd eerst een back-up. Ga in de

112 124/2015

video deactiveren

registereditor naar het menu Bestand en klik

op Exporteren. Geef vervolgens een locatie en
naam voor het bestand op.
Let op In de programmacode worden programmaregels steeds door een grijze lijn van
elkaar gescheiden. Voer dus altijd de complete
opdrachtregel tot aan deze lijn zonder een
[Enter] in. Let daarbij op spaties. Die worden in
de code steeds met een rode punt () aangegeven.

MOBIEL

21 ANDROID Screencasts opslaan zonder

de smartphone te rooten

22 ANDROID Pc op afstand bedienen

met een smartphone

23 IOS Contacten tussen iPhone en

Facebook synchroniseren

Met AfterBurner tune

je de grafische
kaart buiten
het BIOS om,
gewoon vanaf
het bureaublad
van Windows.

HARDWARE

Apparaten weer goed laten werken

en optimaal gebruiken

GRAFISCHE KAART OVERKLOK DE

PRESTATIES MET AFTERBURNER

Met het gratis programma MSI AfterBurner (http://

gaming.msi.com/features/afterburner) laat je de grafische kaart sneller werken zonder het BIOS aan te passen.
Na het starten van de tool zie je diverse schuifregelaars.
Voor het overklokken zijn Core Clock (MHz), Shader
Clock (MHz) en Memory Clock (MHz) het belangrijkst.
Rechts van de schuifregelaars zie je alle klokfrequenties
grafisch weergegeven. Om de chip- of shaderfrequentie te
verhogen, sleep je met de bijbehorende schuif. De shaders
staan voor kleine rekenunits in grafische chips. Voor de
zekerheid verhoog je elke waarde eerst met maximaal
25 MHz. Om te zorgen dat de nieuwe klokfrequenties worden toegepast, klik je op Apply.
Controleer je pc na elke gewijzigde instelling op stabiliteit. Klik daartoe linksboven op het K-symbool. Wanneer
de pc crasht of als je grafische fouten ziet, is de instelling
niet stabiel en moet je de kloksnelheden verlagen, anders
riskeer je een hardwaredefect! Om de oorspronkelijke
instellingen te herstellen, klik je op de Reset-knop. Tot
slot moet je nog n keer op Apply klikken.
Let op De overklokmogelijkheden verschillen per.grafische
kaart. Spreek de grenzen van je kaart daarom stap-voorstap aan en importeer vooral geen instellingen van anderen. Houd altijd in het achterhoofd dat bij het overklokken
wel enig risico bestaat dat je grafische kaart het begeeft!

PRINTER EEN WIFI-PRINTER ONDER

WINDOWS 7 TOEVOEGEN

Het installeren van een wifi- of netwerkprinter is met de Windows 7 Configuratie-assistent heel simpel. Open het Configuratiescherm en kies Apparaten en printers. Boven aan
het venster kun je vervolgens met Een printer toevoegen

Klik in het
Configuratiescherm op Een
printer toevoegen
om de assistent te
starten.

een nieuw apparaat instellen. Normaal gesproken wordt je

apparaat daarmee gevonden en kun je dat met een dubbelklik
installeren, waarna je gelijk kunt printen. Vindt de assistent
de printer niet, dan kun je met de knop De printer die ik wil
gebruiken staat niet in de lijst handmatig via Een printer
met behulp van een TCP/IP-adres of hostnaam toevoegen
het IP-adres van de printer invoeren. Dit adres verkrijg je
direct van de printer of via de router. Daarna moet je direct
kunnen printen.

HARDE SCHIJVEN DREIGENDE CRASH

TIJDIG HERKENNEN

Je harde schijf bewaakt zichzelf. Daarvoor legt het opslagmedium regelmatig bepaalde gegevens vast. Deze SMARTwaardes geven uitsluitsel over de gezondheidstoestand van
een harde schijf.
Aantal leesfouten Door externe oorzaken kan het oppervlak
van de magnetische schijf beschadigd raken, met leesfouten
als gevolg. Hoe vaker die voorkomen, hoe groter de kans op uitval van de harde schijf.
Temperatuur Ook een te hoge temperatuur binnen de pcbehuizing kan uitval van de harde schijf veroorzaken. De
meeste harde schijven werken betrouwbaar binnen een bereik
van 0 tot 60 graden.
Sectoren Een harde schijf is onderverdeeld in sectoren
waarvan de grootte de opslagcapaciteit van de harde schijf
bepaalt. Wanneer een sector is beschadigd, wordt deze als
defect gemarkeerd en geblokkeerd. Een opslagmedium heeft
slechts een beperkt aantal reservesectoren. Zijn die allemaal in
gebruik, dan staat een crash van de harde schijf praktisch vast.
Met de gratis tool CrystalDiskInfo (http://crystalmark.info)
kun je de SMART-waardes van je harde schijf uitlezen en
bewaken. Aan de hand van die informatie waarschuwt het programma of kritische waardes zijn bereikt en of de harde schijf
dreigt te crashen.

Onze testharddisk
heeft alle
reservesectoren
benut en moet
vervangen
worden.

124/2015 113

PRAKTIJK Tips & Trucs

WINDOWS

Met de
parameter
/e, opent
de Verkenner
Computer in
plaats van de
bibliotheken.

Met deze tips haal je meer uit

het besturingssysteem

WINDOWS COMPUTER IN PLAATS VAN

BIBLIOTHEKEN IN DE VERKENNER OPENEN

Wanneer je in de taakbalk van Windows op het pictogram

van de Verkenner klikt, worden standaard de bibliotheken
geopend. Wil je in plaats daarvan Computer laten weergeven, dan moet je een kleine aanpassing uitvoeren.
Klik met de rechtermuisknop op het pictogram van
Windows Explorer in de taakbalk. Klik daarna in het snelmenu opnieuw met de rechtermuisknop op Windows
Verkenner en selecteer Eigenschappen. Voeg vervolgens de tekst /e, toe achter .exe in het veld Doel
(zonder de vishaken, let op de spatie voor de schuine
streep en vergeet de komma niet). Nadat je het venster
met een muisklik op OK hebt gesloten, wordt in plaats
van de bibliotheken voortaan Computer geopend als je
in de taakbalk op Windows Explorer klikt.

7 WAT TE DOEN ALS DE MUIS5 WINDOWS

AANWIJZER UIT ZICHZELF VERANDERT?

Wanneer de muisaanwijzer telkens weer uit zichzelf verandert, zijn er enkele maatregelen die dat voorkomen.
Open het configuratiescherm en open de categorie
Hardware en geluiden. Klik daarin op het item Muis
onder Apparaten en printers. Ga naar het tabblad Aanwijzers en selecteer eventueel een ander Schema voor
de muisaanwijzer. Klik op OK om de wijzigingen op te
slaan. Blijft de aanwijzer hierna nog steeds eigenzinnig en
verandert die automatisch, dan volg je n voor n de volgende tips en check je telkens of het probleem nog optreedt.
Als het probleem pas voor het eerst in de huidige sessie
van Windows optreedt, herstart je de computer. Vaak is dat
al voldoende om het probleem op te lossen. Wanneer er twee
monitoren op de computer zijn aangesloten, levert dat soms
complicaties op. Koppel daarom als test n van de monitoren los. De Aero-interface die wat grafische extras aan

Windows toevoegt, kan eveneens de oorzaak zijn. Schakel

daarom AeroPeek en AeroSnap uit. Het kan ook heel goed
zijn dat een driver van de videokaart dwarsligt. Installeer die
opnieuw of update het stuurprogramma. Tot slot kan een
virus het probleem veroorzaken. Scan daarom de computer
met een antivirusprogramma.

WINDOWS BESTAND VERWIJDEREN DAT

IN GEBRUIK LIJKT TE ZIJN

WINDOWS MEDIA PLAYER STOPPEN ALS

JE VAN ACCOUNT WISSELT

Soms is het niet mogelijk om bepaalde bestanden van de

harde schijf te verwijderen, omdat Windows aangeeft dat ze
(nog) gebruikt worden. Meestal krijg je ze dan wel weg na
een herstart van de computer. Maar als het zelfs daarna niet
lukt, installeer en start je de gratis tool Unlocker van emptyloop.com. Let er tijdens de installatie op dat je het aanbod
voor extra software 'skipt'.
Blader in het venster Zoeken naar bestanden en mappen naar de map waarin het niet te verwijderen bestand
staat en markeer het door er met de linkermuisknop op
te klikken. Je kunt ook in de Windows Verkenner naar het
bestand navigeren, er met de rechtermuisknop op klikken
en dan Unlocker in het snelmenu kiezen.
Kies dan het item Verwijderen onder Geen actie
ondernemen en klik op OK. Soms meldt Unlocker dat het
bestand niet gewist kan worden en vraagt de tool of die dat
bij de volgende herstart moet verwijderen. Beantwoord deze
vraag met Ja. Na de volgende herstart staat het bestand
dan niet meer op de harde schijf.
Let op Omdat het bestand tijdens het opstarten verwijderd
wordt, kan het booten langer duren dan normaal.

Wanneer je muziek met de Windows Media Player afspeelt,

blijft die doorspelen zodra je met een ander account inlogt.
De speler blijft op de achtergrond actief en het ergste is dat je

Op het
tabblad
Speler stel
je in wat het
programma
moet doen
als je met een
andere account
inlogt.

Unlocker
U
nlocker verwijdert bestanden van de harde
schijf die volgens Windows nog in gebruik zijn.

114 124/2015

Windows
geeft alle
programmas
en drivers aan
die door een
systeemherstel
benvloed
worden.

Beindig
het proces
explorer.exe in
het taakbeheer
en herstart dat
vervolgens weer.

die niet met het andere account kunt bedienen. Daarin kun
je wel de Media Player starten en die draait dan tegelijkertijd in een extra proces. Maar omdat dubbel afspelen in de
praktijk niet gewenst is, schakel je deze mogelijkheid in het
programma uit.
Start de Windows Media Player en klik met de rechtermuisknop op een leeg gedeelte in de bovenste menubalk
of druk op de toets [Alt]. Open Beeld | Invoegtoepassingen | Opties, ga naar het tabblad Speler en schakel daar
de optie Afspelen stoppen bij schakelen naar een andere
gebruiker in. Nadat je de wijziging vervolgens met een klik
op OK hebt geaccepteerd, hoef je de pc niet te herstarten
daar de verandering meteen actief is.
Voortaan stopt Media Player met afspelen zodra Windows
het inlogscherm toont als je naar een andere account overschakelt. Ook nadat je weer teruggaat naar de oorspronkelijke
gebruikersaccount, moet je het afspelen opnieuw starten.

GECRASHTE WINDOWS EXPLORER

8 WINDOWS
AFSLUITEN EN OPNIEUW STARTEN

Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat Windows de melding explorer.exe werkt niet meer toont. Wanneer je computer hierdoor vastzit, wil het herstarten van de Explorer wel
eens helpen.
Daarvoor start je in Windows 7 het taakbeheer met de
toetsencombinatie [Ctrl] + [Alt] + [Del]. Daarin open je het
tabblad Processen en klik je met de rechtermuisknop op het
proces explorer.exe. In het snelmenu kies je Proces beindigen. Om nu de Explorer te herstarten, klik je op Bestand |
Nieuwe taak (Uitvoeren), typ je explorer.exe in en druk je
op [Enter].
In Windows 8 en 8.1 is de volgorde van de handelingen
iets gewijzigd. Start het taakbeheer met [Ctrl] + [Alt] + [Del]
en klik op Meer details. Open het tabblad Processen,
klik met de rechtermuisknop op Windows Explorer en kies
Opnieuw starten.

10

WINDOWS 7 LIJST VAN PROGRAMMAS DIE

BIJ EEN SYSTEEMHERSTEL BETROKKEN ZIJN

Als je wilt weten welke programmas er bij een systeemherstel betrokken zijn, open je Start | Alle Programmas |
Bureau-accessoires | Systeemwerkset | Systeemherstel.
Afhankelijk van de veiligheidsinstellingen van je computer
moet je eventueel nog toestemming via het Gebruikersaccountbeheer verlenen. Klik daarna op Volgende en selecteer vervolgens een systeemherstelpunt.
Klik daarna op Zoeken naar programmas die worden
benvloed om te zien welke programmas en stuurprogrammas door het terugzetten van het systeemherstelpunt worden genstalleerd of verwijderd. Items die erdoor verwijderd
worden, staan in het bovenste veld van het scherm en in het
onderste veld staan items die mogelijk hersteld worden.

10

WINDOWS EEN PC VANAF EEN ANDERE

PC UITSCHAKELEN

Wanneer je een computer op afstand wilt uitschakelen,

heb je daar geen extra software voor nodig. Tenminste, als
je Windows Pro of Ultimate hebt, want die beschikken over
de daarvoor vereiste features. Er is maar n ding waar je
verder op moet letten en dat is dat beide computers zich in
hetzelfde netwerk bevinden.
Open het schermpje Uitvoeren met de toetsencombinatie [Win] + [R] op de computer die je op afstand wilt
bedienen. Typ gpedit.msc in en druk op [Enter]. Klik in
het nieuwe venster op Computerconfiguratie, dan op
Windows-instellingen en daarna op Beveiligingsinstellingen. Daarin kies je Lokaal beleid | Toewijzing van gebruikersrechten en dubbelklik je op Afsluiten van een extern
systeem. Klik op Gebruiker of groep toevoegen en voeg
de gebruiker Iedereen toe. Sluit alle openstaande schermen telkens met een klik op OK en herstart de computer.
Nu kun je de computer vanaf een andere computer in het
netwerk afsluiten. Daarvoor open je Uitvoeren op die computer, typ je cmd in en druk je op [Enter]. Om de andere
computer over tien seconden af te sluiten, typ je shutdown -s -t 10 -m \computernaam en druk je op [Enter]. In
plaats van de computernaam kun je ook het IP-adres van
de computer gebruiken, bijvoorbeeld shutdown -s -t 10 -m
\192.168.1.12.
Uitleg Shutdown en -s betekenen afsluiten, -t geeft
de tijd in seconden aan en achter -m geef je de naam of
het IP-adres van de doelcomputer op.

In het groepsbeleid geef je toestemming voor het extern

uitschakelen van de computer.

124/2015 115

PRAKTIJK Tips & Trucs

11

Met
een
specifieke
opmaakoptie
geef je de
weekends
in Excel een
opvallende
markering.

OFFICE

Tips en trucs om effectief met de

kantoorsuite op je pc te werken

11

EXCEL MAAK EEN JAARKALENDER

MET DE WERKDAGEN

Een kalender die in een oogopslag alle werkdagen weergeeft, programmeer je in Excel eenvoudig zelf. Maak
eerst een jaarkalender. Voer op de eerste rij vanaf cel A1
de maanden januari tot en met december in. In cel M1
typ je het jaartal: 2015. Plaats nu in cel A2 de formule:
=ALS(MAAND(DATUM($M$1;KOLOM();RIJ()-1))=
KOLOM();DATUM($M$1;KOLOM();RIJ()-1);). Sleep
het vierkantje rechtsonder in cel A2 met ingedrukte
muisknop eerst naar rechts naar cel L1 en dan omlaag
naar L32.
Voor het weergeven van de dagen selecteer je het
bereik van A2 tot L32 en rechtsklik je erop. Kies in het
contextmenu voor Celeigenschappen, zoek onder
Datum het gewenste formaat en bevestig dat met
OK. Klik nu boven aan het venster op Voorwaardelijke opmaak en daarna op Nieuwe regel. Vervolgens kies je Een formule gebruiken om te bepalen
welke cellen worden opgemaakt en typ je als formule
=WEEKDAG(A2;2)>5 in. Kies eronder via de knop
Opmaak een opvulkleur om de weekends te markeren, bijvoorbeeld blauw.
Eventueel markeer je handmatig ook je vrije dagen
en de feestdagen: selecteer ze met ingedrukte [Ctrl]toets, rechtsklik erop en kies Celeigenschappen |
Opvulling. Sla de gewenste opmaak op en klaar is je
werkdagenkalender.

12

WORD MAAK EEN FORMULIER MET

MEERDERE SELECTIEVAKJES

In Word kun je op twee manieren een lijst met aankruisbare

selectievakjes maken. De eerste is met een tabel. Dat doe
je voorafgaand aan het opsommen van items, zodat de vakjes niet aan de erna volgende tekst zijn gekoppeld. Ga naar

het menu Invoegen, kies Tabel | Tabel invoegen en maak

een tabel met twee kolommen en zoveel rijen als het aantal
selectievakjes dat je wenst. Klik in de eerste cel en klik vervolgens in het tabblad Invoegen op Symbolen | Symbool
| Meer symbolen. Typ in het lettertype Arial de tekencode
25A1 en klik op Invoegen. Voeg dit symbool toe aan elke
cel in de linkerkolom. Rechtsklik in de tabel en kies AutoAanpassen | AutoAanpassen aan inhoud. Als laatste kun
je de tabelranden nog verwijderen: selecteer de tabel, klik
bovenaan onder Hulpmiddelen voor tabel op Ontwerpen en dan op Randen. Stel de randen in op Geen rand.
Voor meer overzicht kun je nogmaals op Randen klikken
en Rasterlijnen weergeven inschakelen.
De andere methode voor een lijst met aankruisvakjes
is met een elektronisch formulier. Je kunt de selectievakjes
dan direct in Word aankruisen. Kies Bestand | Opties. Klik
links op Lint aanpassen en vink in de rechterlijst Ontwikkelaars aan. Bevestig met OK. Het multifunctionele menu
wordt nu uitgebreid met de tab Ontwikkelaars. Klik erop
en ga naar het onderdeel Besturingselementen. Nu kun
je een Inhoudsbesturingselement voor selectievakje aanmaken. Dit kun je overal plaatsen of, zoals boven beschreven,
in een tabel rangschikken.

13

OUTLOOK MAIL SYNCHRONISEREN MET

APPLES ICLOUD

Apples iCloud-dienst kun je eenvoudig met Microsoft Outlook synchroniseren. Net als andere clouddiensten, zoals
Dropbox of OneDrive, moet je dan ook iCloud lokaal op je
Windows-pc installeren. Hiervoor download je de tool iCloud
voor Windows (zie: https://support.apple.com/kb/
DL1455?locale=nl_NL). Na het starten van de tool verschijnen de iCloud-instellingen. De derde optie activeert of deactiveert de synchronisatie.van je e-mail, contacten, agendas
en taken met Outlook. De tool installeert tevens een add-in
waarmee je iCloud via Outlook kunt aansturen.

12

Via het
symbolenoverzicht biedt Word
geschikte vormen
voor de selectievakjes
van je checklist aan.

13
116 124/2015

Via de instellingen synchroniseer je de Apple-dienst

met Microsoft Outlook.

De handigste tips voor al

je fotografieavonturen

TECHNIEK CONCERTEN EN THEATERVOORSTELLINGEN FOTOGRAFEREN

Op concert- en theaterpodia zijn de tegenstellingen tussen licht en donker zeer groot. De automatische functie
van je camera voldoet in dit geval niet. In deze gevallen kun je de sluitertijd en het diafragma het het beste
handmatig instellen.
Probeer verschillende instellingen uit en neem daarbij de juiste belichting van het onderwerp als uitgangspunt. Dat kunnen de acteurs of muzikanten zijn. Het kan
ook handig zijn om de bracketfunctie te gebruiken. De
camera maakt een aantal opnames waarbij telkens een
andere belichting wordt gebruikt, die je van tevoren hebt
ingesteld. Bijvoorbeeld dat elke derde opname over- of
onderbelicht wordt.
Het is belangrijk om het diafragma niet te ver te
openen, zodat je nog voldoende speelruimte hebt bij
de scherptediepte. De belichtingstijd moet wel zodanig
kort zijn dat je geen bewogen fotos krijgt. Daarnaast
raden we aan dat je een lichtsterk objectief gebruikt
met lichtgevoeligheden tot boven ISO 1600. Een statief
is ook handig om het onderwerp en zijn omgeving strak
op de plaat te krijgen. Ook bewegende onderwerpen kun
je tot onderdeel van je compositie maken, waarbij je met
onscherpte speelt voor een dynamisch effect.

15

ONLINE BEELDBEWERKING MAAK VAN

EEN FOTO EEN TEKENING

Voor fotobewerking heb je op zich geen pc-programma

nodig. Op fotoaanpassen.nl kun je helemaal gratis allerlei
effecten op je afbeeldingen loslaten. De beginpagina ziet
er overzichtelijk uit. Je kunt zelf een foto uploaden of een
webadres opgeven waar de afbeelding staat. Denk eraan
dat je geen fotos groter dan 6 MB mag uploaden, anders
wordt de foto automatisch teruggeschaald naar 1024 768.

Nadat je foto is gepload kun je direct beginnen met bewerken. Klik op Effect en daarna op Schets effect. Het
effect wordt direct toegepast. Je kunt ook meerdere effecten op dezelfde foto toepassen.
De bewerkte foto kun je in diverse formaten opslaan.
Klik op Bestand en kies voor een grafisch formaat. Als
je het plaatje wilt gebruiken op internet, kies dan voor
Opslaan als JPG. Je kunt de afbeelding ook online bewaren en delen.

16

SMARTPHONE NACHTOPNAMES MAKEN

MET JE MOBIELTJE

Het is redelijk eenvoudig om zelfs met je mobiele telefoon

adembenemende nachtopnames te maken. Voor landschappen ga je trouwens anders te werk dan bij portretten. Als
je s avonds een portretfoto wilt maken, moet je een eigen
lichtbron meenemen aangezien de ingebouwde flitser niet
toereikend is. Bij nachtelijke landschapsfotos moet je juist
voorkomen dat er hinderlijke lichtbronnen in de buurt zijn
die voor reflecties zorgen. Schakel dus ook de ingebouwde
flitser uit.
Met de HDR-functie die in veel smartphones is ingebouwd, kun je mooie resultaten behalen. Je vindt deze functie onder Modus of in Instellingen. De iPhone heeft sinds
versie 4 HDR-mogelijkheden. Zit de functie niet standaard in
jouw smartphone dan kun je er ook een app voor gebruiken.
HDR komt trouwens het best tot zijn recht als je stilstaande
objecten vastlegt. Bij bewegende voorwerpen lukt het niet
omdat de camera meerdere beelden na elkaar maakt en ze
daarna slim combineert.
Als alternatief kun je de stand Nachtmodus gebruiken
indien je smartphone daarmee is uitgerust. Anders kun
je ook hiervoor een app downloaden. Het allerbelangrijkste is echter dat je je handen tijdens het fotograferen zo
stil mogelijk houdt, of maak gebruik van een statief voor
je smartphone.

15

16

Om een
foto te
veranderen
in een lijntekening hoef
je alleen maar
het gewenste
effect te
kiezen.

Met de
functie
HDR creer
je mooie
effecten, zoals
een skyline bij
nacht.

Foto SergiyN
SergiyN/Fotolia
/Fotolia

14

Pas
handmatig meerdere
belichtingen
toe voor het
gewenste
resultaat.

Foto amaslovskiy/Fotolia

FOTOGRAFIE

14

124/2015 117

PRAKTIJK Tips & Trucs

17

Via het
camerasymbool stel je
(eenmalig) een
functie in die
videochatten
met vrienden
mogelijk maakt.

SOCIAL MEDIA

Netwerken met behoud van privacy

17

FACEBOOK VIDEOCHATTEN MET

VRIENDEN VIA EEN WEBCAM

Met Facebook kun je de chatfunctie ook voor videochats

gebruiken. Je pc moet dan wel een webcam hebben.
Meld je vervolgens aan bij Facebook en roep in de chatlijst een contact op waarmee je verbinding wilt maken.
Klik rechtsboven in het chatvenster op het videocamerasymbooltje. De eerste keer dat je dit doet, verschijnt er
een venster met de aanwijzing dat je de functie voor
videogesprekken moet installeren. Je leest ook hoeveel
van je vrienden deze videochatfunctie al genstalleerd
hebben en gebruiken.
Klik op de blauwe knop Installeren. Facebook
opent een nieuw venster met de optie om het benodigde plug-inbestand op te slaan of uit te voeren. Kies
de eerste optie, klik in het popup-venster op Bestand
opslaan en download de plug-in. Volg de instructies om
de plug-in te installeren. Daarna kun je met je vrienden
via videogesprekken communiceren. Je start een videochat via het camerasymbool in het chatvenster.

18

TWITTER JE ACCOUNT IS ONVERWACHTS

GEBLOKKEERD, WAT NU?

Als je Twitter-account is geblokkeerd, heb je misschien tegen

de Twitter-regels gezondigd f de dienst heeft je account uit
veiligheidsoverwegingen afgeschermd. Is je account slechts
ter controle geblokkeerd, dan volstaat het meestal om je
mobiele nummer opnieuw in te voeren of je e-mailaccount
te verifiren. In beide gevallen krijg je een code toegezonden die je in Twitter invoert. Als het goed is, geeft Twitter
je account dan direct weer vrij. Heb je de regels overtreden? Log dan in op het geblokkeerde account en open het
bezwaarformulier. Beschrijf je probleem en verstrek de vereiste informatie. Daarna moet je maar afwachten of Twitter
je verzoek honoreert.

19

Via een
tool kun je
Google Drive
als nieuwe
map op de
computer
instellen.

118 124/2015

19

GOOGLE DRIVE CLOUDOPSLAG ALS

NIEUWE MAP IN WINDOWS

Google Drive kun je met een tool als nieuwe map op de pc

instellen. Meld je met je account aan bij Google Drive, klik aan
de rechterkant op het tandwiel Instellingen en kies vervolgens de optie Drive downloaden. Daarmee download je de
tool Google DriveSync (googledrivesync.exe). Installeer en
start de tool. Een wizard voert je door de stappen. Voer je
inloggegevens voor Google Drive in en blijf daarna op Volgende klikken tot de wizard klaar is. Na afloop tref je in de
zijbalk onder Favorieten in Windows Verkenner de nieuwe
map Google Drive aan, die automatisch met de clouddienst wordt gesynchroniseerd. Dat houdt in dat alle bestanden uit de cloud op je pc worden opgeslagen. Evenzo worden
bestanden die je naar deze map sleept, automatisch naar je
Google Drive in de cloud gepload.

STORENDE TEKSTBLOKKEN
20 YOUTUBE
IN VIDEO DEACTIVEREN

Vind jij het ook zo hinderlijk dat er bij het afspelen van een
YouTube-video telkens tekstblokken met reclame in beeld
verschijnen? Gelukkig kun je daar wat aan doen. Om YouTube-videos ongestoord te kunnen bekijken, deactiveer je
gewoon die ingevoegde blokken tekst met annotaties of productpromoties. Je hebt dan vrij zicht op de clip en je hoeft
niet elk tekstblok afzonderlijk weg te klikken. Open een video
op YouTube, klik in de balk onderaan op het tandwieltje en
zet de schakelaar bij Aantekeningen op Uit.
Om te zorgen dat je die aantekeningen niet voor elke
video apart moet deactiveren, ga je als volgt te werk: log in
op YouTube, klik op je profielfoto en dan op het tandwieltje.
Kies nu aan de linkerkant de optie Afspelen en verwijder
hier het vinkje bij Annotaties, kanaalpromoties en interactieve kaarten weergeven op videos. Klik tot slot eronder
op de knop Opslaan.

20

Hier schakel
je tijdens het
afspelen van
YouTube-videos
storende teksten reclameblokken uit.

21

MOBIEL

Vanaf
Android
5 kun je screencasts zonder
root-rechten
opnemen en als
video opslaan.

Meer gemak en minder problemen onderweg

21

ANDROID SCREENCASTS OPSLAAN

ZONDER DE SMARTPHONE TE ROOTEN

Met de app Recordable kun je het beeldscherm van de

smartphone zonder root-rechten filmen en opslaan. De
tool werkt in alle versies vanaf Android 2.3 en is gratis verkrijgbaar in de Play Store.
Ga na het installeren van de app achter een computer
zitten en download en installeer de pc-software van recordable.mobi/install. Start het programma en verbind je
smartphone met de computer zodra Recordable daarom
vraagt. Zodra de verbinding geactiveerd is, mag je de
smartphone weer loskoppelen.
Tot aan de volgende herstart van de Android kun je
nu opnames van het beeldscherm maken zonder dat je
daar root-rechten voor nodig hebt. De opname start wanneer je de app minimaliseert en stopt wanneer je de app
weer opent.
Vanaf Android 5.0 (Lollipop) gaat het nog makkelijker
met de app Lollipop Screen Recorder uit de Play Store.
Na het openen van de app heb je de keuze uit opnemen
mt of zonder geluid. Als je rechtsboven in het scherm op
het ronde pictogram tikt, start de opname. Je beindigt de
opname door opnieuw op het pictogram te tikken. Je kunt
de video nu direct in de app weergeven.

22

ANDROID PC OP AFSTAND BEDIENEN MET

EEN SMARTPHONE

Wanneer je je smartphone als toetsenbord en muis voor je pc

wilt gebruiken, heb je de keuze uit diverse remote-apps.
Allereerst is daar de gratis app RemoteDroid. Om verbinding met een computer te maken, installeer je RemoteDroid
Server van code.google.com/p/remotedroid/downloads/
list op de pc. Nadat je de app op de smartphone hebt gestart,
moet je het IP-adres intypen van de pc die je op afstand wilt
bedienen. Wanneer je dan RemoteDroid Server op de compu-

22

Met
een
remote-app
vervang je de
muis en het
toetsenbord
door je
smartphone.

ter start, verschijnt er een scherm met daarin het IP-adres. Als
de firewall van Windows het programma blokkeert, kies je Toegang toestaan. Typ dan in de app het IP-adres van de pc in. Je
smartphone fungeert dan als muis en toetsenbord.
Als alternatief installeer je de eveneens gratis app Remote
Control Collection. Als je er ook de Media Player en presentatiesoftware op de pc mee wilt bedienen, heb je de Pro-versie
nodig die drie euro kost. Op de pc moet je het programma
Remote Control Server van android-remote.com installeren
en beide toestellen moeten zich in hetzelfde netwerk bevinden.
De Remote Control Server geeft het IP-adres weer van de pc
die je wilt bedienen. Indien de firewall van Windows het programma blokkeert, klik je op Toegang toestaan. Daarna start
je de app op de smartphone. Via Devices kun je de computer
automatisch zoeken of handmatig toevoegen. Nadat je verbinding met de pc hebt gemaakt, tik je op Remotes om aan te
geven hoe je de computer wilt bedienen, bijvoorbeeld met de
muis of het toetsenbord. Je smartphone is daarna veranderd in
een afstandsbediening voor de pc.

23

IOS CONTACTEN TUSSEN IPHONE EN

FACEBOOK SYNCHRONISEREN

Wanneer je de contacten op je iPhone met Facebook synchroniseert, worden er profielafbeeldingen, e-mailadressen en extra
informatie aan toegevoegd. Als je dit wilt, open je de Instellingen op je iPhone. Scrol naar beneden en selecteer item Facebook. Helemaal onderaan zie je vervolgens Werk alle contacten bij en als je daarop tikt, wordt de Facebook-informatie aan
je contacten op de iPhone toegevoegd.
Als je juist iPhone-contacten aan je vrienden op Facebook
wilt toevoegen, kan dat ook. Open de Facebook-app, tik links
op de menuknop en kies Vrienden zoeken. Tik daarna op
Contacten om de app toegang tot je contactenlijst te geven.
Daarna zie je je Facebook-contacten die al wel in je telefoonboek staan, maar nog niet onder je Facebook-vrienden. Die kun
je nu aan je vrienden toevoegen.

23

Via Werk
alle
contacten bij
synchroniseer
je je Facebookvrienden met de
iPhone.

124/2015 119

Het laatste WoorD

Daarom geen Windows 9

ezoekers van de onlangs door Microsoft gehouden

ontwikkelaarsconferentie Build 2015 konden als
een van de eersten de ware reden uitvinden waarom
Microsoft het nieuwe Windows geen 9 maar 10 heeft
gedoopt. Op slinkse wijze had de baas van de afdeling
besturingssystemen, Joe Belfiore een bericht achtergelaten
op zijn t-shirt. Wat er in eerste instantie nog gewoon uitzag als
een gestileerd Windows-logo bleek 4 binaire boodschappen
te bevatten. Via Twitter riep hij alle ontwikkelaars op om de
code te kraken. Een ontwikkelaar maakte een screenshot
tijdens de uitzending van de webcast en sloeg aan het
decoderen. Dit was het resultaat:

There are 10 types of people in the world

Windows 10, because 7 8 9
Congrats on being one of the first
Windows Insiders help us develop the future. Talk to us
@ Windows
Met name nummer twee is aardig bedacht. Wanneer je dit
hardop uitspreekt ontstaat: Windows 10, because seven ate
nine. Deze uitspraak ging al rond op internet, toen Microsoft
de aankondiging van het overgeslagen versienummer nog
maar net had gedaan. Mogelijk wil Belfiore slechts duidelijk
maken dat ze wel degelijk over humor beschikken, daar in
Redmond. De eerste is trouwens ook al een oud grapje onder
ontwikkelaars, want er zijn 10 soorten mensen op de wereld:
zij die binaire code begrijpen en zij die dat niet doen.

120 124/2015

Een echt antwoord op de vraag waarom versienummer 9

is overgeslagen geeft ook het t-shirt van Belfiore natuurlijk niet. Een mogelijke verklaring die de waarheid nog het
dichtst benadert is de volgende. Veel programmeurs hebben ooit reeksen in hun code opgenomen die zoeken naar
het versienummer van Windows. Zo komt er nog in menig
programma de zoekreeks Windows9 voor om te bepalen of
een programma onder Windows 95 of 98 draait. Het schijnt
dat men er in een vroege testfase bij Microsoft achter kwam
dat dit grote problemen ging geven als de nieuwe versie Windows 9 zou gaan heten.
Het zou ook kunnen dat Microsoft het voorbeeld van Apple
wilt volgen, al gaan ze dat natuurlijk nooit toegeven. Dat
bedrijf hield namelijk ook op met het doornummeren van
versies na OS X. Een strategie die Microsoft nu ook vanaf
Windows 10 gaat volgen. Er komen geen nieuwe Windowsnummers, alleen verbeteringen aan de huidige versie.
Ook zou de negen zijn overgeslagen omdat dit in Japan
een ongeluksgetal is. Zelf verklaarde het bedrijf dat de
stap voorwaarts in deze nieuwe versie zo groot is, dat een
ophoging van slechts n cijfer geen recht zou doen.
Aan speculatie geen gebrek, dus. Intussen hult Microsoft
zich nog steeds in nevelen over de ware reden. En misschien
is dat maar goed ook, want die zou zomaar tegen kunnen
vallen. Het gissen naar de waarheid is vaak leuker dan het
achterhalen ervan.

jos.heijmans@chip.nl c

Colofon

CHIP is een uitgave van

Business Publications BV
in licentie van CHIP Holding Mnchen
Uitgevers: Wien Feitz en Paul Lemmens
Bezoekadres: Meijhorst 6010, 6537 KT,
Nijmegen
Postbus 31331, 6503 CH, Nijmegen
Tel: 024 - 240 46 36, Fax: 024 - 240 46 30
Website: www.chip.nl

Hoofdredactie
Patrick Smits

Redactiecordinator
Eric Dingemanse

Redactie

Jos Heijmans, Fred van Lierop, Peter Marinus,

Mark van Sommeren

Website

Luc Kickken, Ravi Lautan

e-mail: webmaster@fnl.nl

Met medewerking van

Jrg Geiger, Mathias Gerlach, Benjamin

Hartlmaier, Ton Heijnen, Markus
Hermannsdorfer, Fabian von Keudell, Roman
Leipold, Piet-Jan Lentjes, Markus Mandau,
Robert Di Marcoberardino, Marcel van der Meer,
Melissa Montasser, Nicole Ott, Sepp Reitberger,
Christoph Schmidt, Manuel Schreiber

ABONNEMENTEN
SERVICE

Nieuwsredactie/persberichten
F&L Business Publications B.V.
o.v.v. CHIP
Adresgegevens: zie boven
E-mail: nieuws@chip.nl

Vragen aan de redactie

E-mail: lezersvragen@chip.nl

Vormgeving

Susan Derksen, Tom Gerrits, Michiel Hautus,

Rob Hermens, Els Jacobs

Druk

HaboDaCosta bv, Vianen

Abonnementenservice
Tel: 0251-76 01 22
e-mail: chip@aboland.nl

Marketing

Marijn van Gelder

Tel: 024 - 240 45 56, e-mail: mvgelder@fnl.nl

Commercieel directeur
Gerrit-Jan Bomhof

Accountmanager

Thijs de Hoogh
Tel: 024 - 240 46 41 e-mail: tdhoogh@fnl.nl

Traffic/backoffice

Marko Versteege
Tel: 024 - 240 46 45, e-mail: mversteege@fnl.nl
Copyrights
Het auteursrecht op deze uitgave en op de daarin
verschenen artikelen wordt door de uitgever
voorbehouden. Voor uit de Duitse CHIP overgenomen
artikelen geldt, dat het inhoudsrecht daarvan bij het
handelsmerk CHIP van CHIP Holding GmbH, 80336
Munich/Germany ligt. De vertaalrechten daarvan
berusten bij F&L Business Publications B.V., Nijmegen/
Nederland. Het verlenen van toestemming tot publicatie
in de gedrukte uitgave houdt in dat de auteur de
uitgever, met uitsluiting van ieder ander, onherroepelijk
machtigt de bij of krachtens de auteurswet door derden
verschuldigde vergoedingen voor kopiren te innen en
dat de auteur alle rechten overdraagt aan de uitgever,
tenzij anders bepaald. Niets uit deze uitgave mag
worden overgenomen, vermenigvuldigd of gekopieerd
zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de
uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor eventuele
onjuistheden die in deze uitgave voorkomen.

Kijk voor de meest actuele aanbieding op

www.fnl.nl/chipabo
Profiteer van kortingen
Abonnement met cadeau
Elke maand nieuwtjes, tests,
reviews & workshops

In huis nog voordat hij in de winkel ligt

Klantenservice Nederland
De klantenservice in Nederland is bereikbaar via
chip@aboland.nl of via Postbus 20, 1910 AA Uitgeest t.a.v. Klantenservice CHIP. Telefonisch is de
klantenservice bereikbaar op werkdagen van 9:00
tot 17:00 uur via telefoonnummer 0251-760122.
Klantenservice Belgi
De klantenservice in Belgi is bereikbaar via
chip@aboland.nl of via Diependaalweg 6, 3020
Herent t.a.v. Klantenservice CHIP. Telefonisch is de
klantenservice bereikbaar op werkdagen van 9:00
tot 17:00 uur via telefoonnummer 028-085523.
Het afsluiten van een abonnement kan telefonisch of via www.bladenbox.be.

Abonnementsprijzen
CHIP kost 5,45 per nummer. Een jaarabonnement op CHIP is vanaf editie 124-2015 46,50
voor 10 nummers. Deze prijs is bij betaling via
automatische incasso. Voor betaling per factuur
geldt een toeslag van 2,50. Abonnementen
worden na een jaar automatisch verlengd tegen
het dan geldende standaardtarief. Het opzeggen
van een abonnement kan schriftelijk per post of
e-mail of via www.aboland.nl of www.aboland.be.
Vermeld voor een spoedig antwoord duidelijk de
abonnee- en adresgegevens (zie adresetiket).
Algemene voorwaarden
De algemene voorwaarden zijn te vinden op de
website www.fnl.nl. Deze voorwaarden zijn ook
schriftelijk op te vragen bij Abonnementenland,
Postbus 20, 1910 AA Uitgeest.

124/2015 121

DE VOLGENDE CHIP

TECHNIEK

Netwerken van
de toekomst
Het internet wordt sneller, groter en flexibeler. We leggen uit hoe
de nieuwste technieken werken, van het optimaliseren van glasvezelverbindingen tot 5G de opvolger van 4G of LTE. We voorspellen wanneer ze beschikbaar zijn en wat ermee mogelijk is.

TEST

Powerlineadapters
Een thuisnetwerk via het stopcontact. We testen en vergelijken de beste powerline-adapters uit de gigabitklasse.

PRAKTIJK

Perfecte instellingen
Televisies, smartphones, e-readers en andere hardware zijn heel
vaak niet ingesteld om alle mogelijkheden van een beeldscherm,
LTE-netwerk of shop optimaal te benutten. We leggen uit hoe je de
beste instellingen vindt en configureert.

PRAKTIJK

Virus-alarm!
Wat nu?
Als je systeem meldt dat er een virus op je computer staat of
dat er een verkeerd webcertificaat wordt gebruikt, is er nog
geen reden voor paniek. We leggen uit hoe je in zulke situaties
moet handelen en hoe je ze voortaan voorkomt.

PRAKTIJK

De 100
beste apps

We hebben in de app-winkels van Google, Apple en Windows gegrasduind en zochten naar top-apps voor je
smartphone en tablet. Hierdoor vind je snel de beste software in categorien zoals gezondheid, financin en reizen.

122 124/2015

SP

Er gaat een
wereld voor je open

EC

IAL

wanneer je deze
nieuwe special hebt
gelezen!
Maak kennis met
Facebook van
A tot Z, ontdek
alle geheimen en
mogelijkheden.

5
9
,
2
1

:
s
slecht

Bestel nu: www.fnl.nl/facebook