ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ

ROK LI NR 3 (182) 2010

Iwona Jakimowicz-Ostrowska
Akademia Marynarki Wojennej

ZNACZENIE PASTWA NARODOWEGO

W PONOWOCZESNEJ RZECZYWISTOCI
EUROPEJSKIEJ
STRESZCZENIE
Prezentowany artyku porusza kwesti identyfikacji Europejczykw z krajem ich pochodzenia oraz znaczenie pastwa narodowego we wspczesnej europejskiej rzeczywistoci. Intensywno
i rnorodno zmian oraz procesw towarzyszcych globalizacji wpywa na konieczno ponownego przemylenia roli i funkcji, jakie spenia miaoby wspczesne pastwo narodowe na Starym
Kontynencie. Autorka pragnie wczy si w trwajc ju od jakiego czasu dyskusj na temat
obecnego pojmowania zwizku midzy konstruowaniem tosamoci narodowej i europejskiej.
Sowa kluczowe:
pastwo, identyfikacja narodowa, nard, nacjonalizm, wielokulturowo.

WSTP
Wspczesny wiat i Europa, ulegajc procesom globalizacji, przeksztacaj si
coraz bardziej w wielokulturow rzeczywisto, w ktrej swojego miejsca szukaj
take spoecznoci narodowe. Pojawiaj si zatem pytania. Na ile grupa, ktra posuguje si argumentacj narodowociow, moe by traktowana powanie przez
wspczesne podmioty midzynarodowe? W jakim stopniu narodowo determinuje
poczucie tosamoci jednostek wsptworzcych dan zbiorowo? Czy kada taka
spoeczno uchodzi, w oczach midzynarodowych graczy, za partnera, ktry bdzie
w stanie speni ich warunki i oczekiwania?
Otaczajca nas rzeczywisto, nazywana coraz czciej ponowoczesnoci1,
kreuje inne anieli jeszcze p wieku temu postawy i oczekiwania mieszkacw
1

Termin ponowoczesno, lub inaczej pna nowoczesno albo pynna nowoczesno,

rozumiany bdzie za Zygmuntem Baumanem, jako okrelenie na wspczesn rzeczywisto polityczn i spoeczn oraz filozofi w niej dominujc. Zob. Z. Bauman, Pynna nowoczesno, Krakw 2006.

191

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

wikszoci krajw reprezentujcych cywilizacj zachodni. Jej immanentn cech,

odrniajc od czasw nowoczesnych, jest brak u obywateli poczucia pewnoci
wiedzy na jakikolwiek temat. Coraz czciej artykuowane s przez nich wtpliwoci
dotyczce tych kwestii, ktre w poprzedniej epoce uznawano za fundamentalne,
oczywiste i, co chyba najbardziej znamienne, za proste do wyjanienia. Postawy
niepewnoci, konformizmu, niezdolnoci do opowiadania si za okrelonymi pogldami wynikajce z relatywizmu sdw wikszoci mieszkacw krajw europejskich staj si wyzwaniem dla tradycyjnych pastw narodowych oraz wadz, ktre
stoj na ich czele. Wielokulturowo, ktra do tej pory wystpowaa w poszczeglnych regionach wiata jako efekt procesw migracyjnych o rnym podou, nigdy
dotd nie stanowia tak czsto dyskutowanego problemu wrd czonkw spoecznoci europejskich. Nie oznacza ona ju tylko wspwystpowania na danym obszarze co najmniej kilku rnych kultur czy denia do swoistego rwnouprawnienia
wspwystpujcych kultur i podtrzymania ich zrnicowania. Wspczenie wielokulturowo ma, w zaoeniu, redukowa spoeczne napicia i zapobiega spoecznym wstrzsom. Czy coraz wyraniej uwidaczniajce si komplikacje kulturowe
w dynamicznie zmieniajcej si rzeczywistoci politycznej mog w konsekwencji
przysuy si w przyszoci pastwu narodowemu? To oraz inne sformuowane
przez autork pytania s stale przedmiotem licznych dyskusji i wtpliwoci, a prezentowany artyku stanowi jedynie wyraz czci opinii, jakie pojawiaj si podczas
tych sporw politycznych oraz akademickich dywagacji.
Globalizacja, bdca jedn z gwnych cech wspczesnej rzeczywistoci,
wpywa na zmian ycia spoecznego, stosunkw gospodarczych i politycznych.
Z kadym rokiem, miesicem, a nawet tygodniem obejmuje kolejne dziedziny ycia
i obszary geograficzne. Susznie podkrela Urlich Beck, e towary, kapita finansowy,
informacja, a take ludzie przemieszczaj si z coraz wiksz intensywnoci. Czy
zatem wobec tego procesu granice pastw staj si rzeczywicie iluzoryczne, a suwerenno ulega systematycznej erozji2? Obserwowane zmiany s przedmiotem bada
politologw, socjologw czy filozofw, a ich wpyw na ycie codzienne wielu rodowisk jest widoczny niemal na kadym kroku. Jak zauwaa Benedict Anderson,
cigym zmianom ulegaj nie tylko systemy wartoci, ale take ranga i rola midzy
innymi konstytutywnych cech zbiorowoci, ich jzyk czy religia3. Prby redefinicji
tosamoci spoeczestw ponowoczesnych wyranie wskazuj na zmian czynnikw, ktre staj si istotne dla jej ksztatowania4. Dynamizm wspczesnego wiata
2

U. Beck, Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej, Warszawa 2005; Z. Bauman, wyd. cyt.
B. Anderson, Imagined communities: Reflections on the Orgin and Spread of Nationalism,
Londyn 2006, s. 936.
4
Nard, kultura i pastwo w procesach globalizacji, red. J. Rokicki, M. Bana, Krakw 2004.
3

192

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

i bdce jego konsekwencj zmiany powoduj wyksztacanie kolejnych form zbiorowoci, ktre mogyby sta na rwni z dotychczas uznawanymi w stosunkach midzynarodowych. Z jednej strony pojawiaj si spoeczestwa, ktrych pogldy
i wartoci s zbiene, jeli nie identyczne, z tymi, jakie ujawniaj si w innych grupach niezalenie od szerokoci geograficznej. Z drugiej rzeczywisto polityczna
i ekonomiczna, zdaniem Bohdana Dziemidoka, stymuluje procesy odradzania si
dawnych wizi spoecznych opartych na identyfikacji z lokaln wsplnot oraz
potrzebie przynalenoci5. Zmieniajcy si coraz szybciej wiat zmusza zarwno wspczesne narody, spoeczestwa, jak i jednostki do przewartociowania swoich pogldw,
uelastycznienia postaw oraz weryfikacji, uznawanych dotd za dogmaty, twierdze.
Warto jednak pamita, e system pastw narodowych rodzi si i rozwija
we wzajemnej wspzalenoci politycznej, jak stworzyy na przestrzeni wielu lat
kraje europejskie. Wyraa si on nie tylko poprzez relacje na paszczynie midzynarodowej, ale w precyzowaniu pojcia suwerennoci i terytorialnoci oraz monopolu
wadzy sprawowanej w stosunku do obywateli. Gwarantem posiadania wadzy byo
zapewnienie sobie bezpieczestwa na danym terytorium i przewagi gospodarczej
nad innymi podmiotami. Utrata suwerennoci i moliwoci zapewnienia sobie monopolu uycia siy przez jedne pastwa oznaczaa zwykle ich wzrost u innych. Pastwo narodowe w czasach nowoczesnych wyznaczao swoj autonomi w obrbie
okrelonych granic poprzez relacje z innymi pastwami narodowymi. Zdolno
koegzystencji z ssiadami i umiejtno utrzymania wasnej niezalenoci politycznej, pomimo zawieranych sojuszy i budowania wsplnych kolacji, czynia dany kraj
i istniejc w nim wadz silnymi w oczach ich obywateli.
W czasach ponowoczesnych wadza przestaa tak istotnie wiza si ze
zdolnoci do kontrolowania terytorium. Rzeczywisto pastwowa i midzynarodowa, take w konsekwencji rozwoju technologii i komunikacji spoecznej oraz
relatywizacji postaw spoecznych, zacza mie coraz bardziej abstrakcyjny wymiar.
W ponowoczesnych pastwach system midzynarodowy i system wewntrzny wzajemnie si przenikaj i warunkuj. Nie tyle wielko terytorium, co raczej wyobraenie na temat jego potencjau ekonomicznego i moliwoci na tym polu zaczo
odgrywa istotn rol. Pastwa narodowe utraciy cz swoich kompetencji i ograniczyy tym samym swoje moliwoci dziaania, gdy wikszo ich mieszkacw
uznaa, e cz dotychczasowych kompetencji, gwnie w sferze gospodarki, efektywniej realizowa bd przedsibiorstwa lub organizacje midzynarodowe6.
5

B. Dziemidok, Globalizacja a kwestia tosamoci narodowej, [w:] Globalizacja i my.

Tosamo lokalna wobec trendw globalnych, red. R. Piekarski, M. Graban, Krakw 2003, s. 205.
6
A. Giddens, Konsekwencje nowoczesnoci, wyd. UJ, Krakw 2008, s. 4156.

3 (182) 2010

193

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

Ta konstatacja rodzi jedn z czsto artykuowanych wtpliwoci co do roli

i sensu istnienia pastwa narodowego we wspczesnej rzeczywistoci politycznej.
Jednym z argumentw, dowodzcych coraz sabszej anieli dotychczas w historii
pozycji pastwa narodowego, jest kwestia jego suwerennoci. Wspczesne wyzwania,
ich zasig i skala powoduj, e pojedyncze kraje nie s w stanie poradzi sobie z ich
opanowaniem. Ponadto nasilenie si wymiany kulturalnej i gospodarczej, wzrost
mobilnoci czy podejmowanie coraz liczniejszych przedsiwzi o midzynarodowym zasigu przez coraz wiksze grupy mieszkacw kci si z interesami pastw
narodowych, ktre z samej swej definicji hamuj i ograniczaj tak aktywno obywateli. Chcc w jakikolwiek sposb kontrolowa te procesy i mie moliwo oddziaywania na nie, przedstawiciele suwerennych organw wadzy, czciej anieli
dotychczas w dziejach pastw, decyduj si na przekazywane przynalenych im
uprawnie organizacjom wielonarodowym. Tym samym ograniczaj swoj dotychczasow suwerenno. U zwolennikw koncepcji erozji pastwa narodowego, tzw.
nekrologistw7, pojawia si w tym kontekcie rwnie wtpliwo dotyczca roli
samej wadzy centralnej. W dobie szybkiej komunikacji, rozdzielenia poj czasu
i przestrzeni oraz coraz sabszej identyfikacji obywateli z ojczyzn wadza pastwowa
traci swoje dotychczasowe narzdzia kontroli i wpywu. Pastwo, ktre stao ponad
obywatelem oraz budowao swoj si na jego przywizaniu do symboliki, a take
posugiwao si narzdziami wynikajcymi z monopolu na informacje, jakie
w zalenoci od interesw redystrybuowao mieszkacom, ju nie istnieje.
Wspczesna relacja midzy pastwem a obywatelem ma charakter wzajemnej zalenoci, w ktrej kada ze stron jest rwnorzdnym partnerem8.
Gbszej refleksji wymaga zatem samo zagadnienie poczucia wasnej tosamoci narodowej wrd wspczenie funkcjonujcych w Europie duych i mniejszych spoecznoci. Problem ten zauwaany jest nie tylko na poziomie okrelonych
zbiorowoci, ale take poszczeglnych mieszkacw Starego Kontynentu. Wedug
opinii Jos Ortega y Gasseta9, kada europejska zbiorowo narodowa ma dwa wymiary jeden dotyczy uczestnictwa i wsptworzenia tego, co nazywamy wielokulturow rzeczywistoci Starego Kontynentu, drugi zwizany jest z ujawnianiem si
cech i elementw charakterystycznych dla danego narodu. Konstatacja autora dotyczy
7

Pojcie nekrologizmu wprowadzi w poowie lat osiemdziesitych XX wieku Kalevi Holist, okrcajc nim pogldy o nadejciu kresu pastw narodowych. Za: S. Biele, Pastwa w stanie
kryzysu i upadku?, [w:] Pastwo w teorii i praktyce stosunkw midzynarodowych, red. M. Suek,
J. Symonides, wyd. UW, Warszawa 2009, s. 47.
8
W. elazny, Etniczno. ad konflikt sprawiedliwo, Wydawnictwo Poznaskie,
Pozna 2006.
9
J. Gasset, Rozmylania o Europie, Warszawa 2006, s. 3235.

194

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

faktu, i ju na poziomie ksztatowania si tosamoci narodu dana zbiorowo porwnuje si z innymi, jedynie europejskimi grupami. Dychotomia tosamoci europejskiej i narodowej faktycznie staje si spjn caoci, ktra rozwija si jedynie
z pozoru paralelnie i niezalenie. Zatem, pozwalajc sobie na skrt starannie przeprowadzonego wywodu Gasseta, mona sformuowa tez, e tworzenie si europejskiej wsplnoty jest cile i nierozerwalnie zwizane z powstawaniem narodw.
Obie tosamoci nie s sobie przeciwstawne, raczej uzupeniaj si. Tak postrzegana
tosamo europejska winna by traktowana jako jeden z wielu aspektw pojmowania wasnego wielokulturowego ja przez spoeczno czy jednostk, podczas gdy
tosamo narodowa wyklucza j z szerokiego kontekstu kulturowego i ogranicza
ramami wyznaczonymi przez dan narodowo.
W tym toku rozumowania istotne s dwie paszczyzny rozwaa ta, ktra
pozwala jednostce dostrzec, e rozumienie jej wasnej tosamoci narodowej odbywa si w swoistej opozycji do innych, cho zawsze i jedynie europejskich narodw
(nigdy bowiem zdaniem Gasseta owo porwnanie nie dotyczy narodw i tosamoci
spoza najbliszego krgu kulturowego10) oraz ta, ktra zmusza badacza do przyznania, i tosamo narodowa jest czym nabytym. Na paszczynie midzynarodowej
owo zaoenie o koherentnoci tosamoci narodowej i europejskiej pozwala na
odmienne anieli powszechnie lansowane spojrzenie na wzajemne relacje i wspprac polityczn, spoeczn czy ekonomiczn. Zaprzestanie cigego ich konfrontowania uatwia rwnie budow adu europejskiego. Podobnie drugie zaoenie, i
nikt nie rodzi si z genetycznie uwarunkowanym postrzeganiem wasnej tosamoci
narodowej zmusza do poszerzenia spektrum zagadnie, jakie naley uwzgldni
podczas dywagacji na temat porzdku midzynarodowego. W tak rozumianym kontekcie pastwo europejskie, tak jak to dotychczas bywao jego w historii, poprzez
lansowan ideologi czy prowadzon edukacj, w procesie socjalizacji obywatela
ksztatuje w nim owo poczucie odmiennoci narodowej oraz postaw, ktr wspczenie zwyko si nazywa nacjonalistyczn.
Pojawia si zatem pytanie o postrzeganie postaw nacjonalistycznych we
wspczesnej wielokulturowej Europie. Wiek XX i przykre dowiadczenia spoecznoci europejskiej z tego okresu spowodoway, i obecnie nacjonalizm przedstawiany
jest nader czsto z perspektywy negatywnej postawy reprezentowanej prze okrelone
jednostki oraz grupy. Poprawno polityczna i dowiadczenia historyczne ubiegego
stulecia powoduj, e wszelka prba dyskusji na temat wspczesnego nacjonalizmu
staje si niezwykle trudna, a czasami wrcz niemoliwa. Powodem takiego stanu
10

Tame, s. 5157.

3 (182) 2010

195

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

rzeczy jest nadal wysoki stopie zaangaowania emocjonalnego kadego z dyskutantw oraz obawa przed posdzeniem o sprzyjanie pogldom przypisywanym,
susznie lub nie, doktrynie nacjonalizmu.
Jednym z gwnych problemw debaty dotyczcej wspczesnej tosamoci narodowej jest kwestia samego definiowania pojcia narodowo. Prby jego sprecyzowania budz wiele kontrowersji wrd przedstawicieli rnych dyscyplin naukowych
od prawnikw, poprzez specjalistw nauk spoecznych, a po jzykoznawcw
i filologw. Nie istniej jednoznaczne, powszechnie akceptowane definicje tego terminu. Co wicej, jego zastosowanie oraz kontekst, w jakim pojawia si w rnych
opracowaniach, wywouje wiele sporw. Widoczne s one choby na polu semantyki,
gdzie samo pojmowanie danego wyraenia moe utrudnia w istotny sposb dalsz
debat. I tak na przykad w jzyku angielskim istniej dwa odpowiedniki polskiego
sowa nard nation i people. Pierwsze okrela grup ludzi zwizanych ze sob
kulturowo, drugie jest znaczeniowo blisze polskiemu sowu obywatele, cho nie
jest z nim rwnoznaczne. Sowo nationality oznacza natomiast obywatelstwo, a nie
jak mogoby si zdawa przynaleno narodow11. Owo rozrnienie wystpujce w jednym jzyku nie znajduje swego odbicia w drugim, a taka sytuacja
w istotny sposb komplikuje merytoryczn dyskusj na arenie midzynarodowej.
Trudnoci jest rwnie samo definiowanie pojcia nard, a w dalszej perspektywie
nacjonalizm. Jak podaje w swojej pracy Sozaski, Max Weber zdefiniowa nard
jako grup ludzi poczonych przekonaniem o wsplnocie pochodzenia, dc do
uzyskania lub utrzymania niezalenoci swojego pastwa. Za mniejszoci narodowe
uzna zatem naley grupy utosamiajce si z narodami majcymi wasne pastwa,
a za mniejszoci etniczne grupy bezpastwowe12.
Cezary odowski podkrela, e grupy nieposiadajce wasnego pastwa,
ale wyrniajce si poczuciem przynalenoci do innego narodu ni dominujcy na
danym terytorium, rwnie nazywa si mniejszociami narodowymi, a zatem przyznaje si im prawo do nazywania siebie czstk jakiego konkretnego narodu. Zbiorowoci te bowiem nie maj kraju postrzeganego jako ich ojczyzna, ale charakteryzuje
je zbiorowe poczucie odrbnoci narodowej mimo zamieszkiwania w caoci na
terytorium jednego lub kilku pastw13.

11

A. S. Hornby, Oxford Advanced learners Dictionary, 2000.

J. Sozaski, Ochrona mniejszoci w systemie uniwersalnym, europejskim i wsplnotowym, Warszawa 2002, s. 2021.
13
C. odowski, Biaorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Biaorusi i Litwie. Uwarunkowania wspczesnych stosunkw midzy wikszoci i mniejszociami narodowymi, Warszawa
2003, s. 31.
12

196

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

Jeli przyj, za Ernestem Gellnerem, e za nalecych do jednego narodu

uznawa moemy tych, ktrzy uczestnicz w tej samej kulturze, przez ktr rozumie bdziemy system idei, znakw, skojarze, sposobw zachowania i porozumiewania14, to w podobny sposb pojmowa naley osoby, ktre stanowi
mniejszoci narodowe lub etniczne, a granica rnica oba pojcia bdzie w wielu
przypadkach niezwykle elastyczna i pynna.
Wspczenie proces okrelania czym jest nard, nie moe oby si bez refleksji nad tym, czym jest etniczno. Coraz czciej bowiem oba te pojcia oraz
stojce za nimi dowiadczenia polityczne s ze sob powizane. Jak zauwaa Ewa
Nowicka, wspczesne zbiorowoci etniczne, mechanizmy ich samoidentyfikacji
i funkcjonowania w dzisiejszym wiecie w coraz mniejszym stopniu przypominaj
te sprzed ponad stu lat15.
Zaproponowane przez Jzefa Chlebowczyka, czsto przywoywane przez
badaczy tematu, definicja i sposb postrzegania pojcia etnicznoci16 zostay wspczenie rozwinite i wzbogacone, midzy innymi w pracy Urlicha Becka, o czynniki
warunkujce wspczesn rzeczywisto polityczn17. Obaj autorzy podkrelaj
znaczenie wizi etnicznych i rol, jak odgrywaj one w budowaniu poczucia
wsplnoty w wiecie ulegajcym procesom globalizacji. Beck jednak prognozuje, e
zmieniajca si wspczesna polityka doprowadzi do silnego odradzania si etnicyzmu,
ktry w przeciwiestwie do nacjonalizmu, jak pierwotnie zakada Chlebowczyk,
nie bdzie dy do podboju i asymilacji obcych, ale domaga si bdzie ekskluzji
wszystkich kulturowo wobec niego odmiennych. Wedug Becka odpowiedzi na
procesy zachodzce w czasach drugiej nowoczesnoci stanie si pastwo etniczne18.
Dla debaty europejskiej o wspczesnym narodzie i nacjonalizmie wane
jest rwnie dostrzeenie roli pastwa w procesie ksztatowania i utrwalania si
14

E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Warszawa 1991, s. 16.

E. Nowicka, Etniczno na sprzeda i/lub etniczno domowa, [w:] Mniejszoci narodowe w Polsce w wietle Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, red. L. Adamczuk,
S. odziski, Warszawa 2006, s. 285286.
16
J. Chlebowczyk, O prawie narodw do bytu maych i modych narodw. Kwestia narodowa i procesy narodowotwrcze we wschodniej Europie rodkowej w dobie kapitalizmu (od
schyku XVIII do pocztku XX w.), Warszawa 1983.
17
U. Beck, Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki wiatowej, Warszawa 2005, s. 312332.
18
Zwikszona aktywno polityczna oraz domaganie si odmiennych praw i przyznania
statusu mniejszoci etnicznej lub narodowej s postrzegane przez cz politologw jako dziaania zmierzajce w przyszoci od redefinicji wasnej tosamoci. Ta za prowadzi moe do pojawienia si hase niezalenoci politycznej grup, ktre obecnie postrzegane s jako zbiorowoci
regionalne, np. Kaszubi i lzacy.
15

3 (182) 2010

197

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

wiadomoci narodowej jego obywateli. Wyrni mona dwa podstawowe modele

jego powstawania. W pierwszym pastwo, czy odpowiadajce mu struktury polityczne, tworzy przestrze polityczn i ekonomiczn, w ramach ktrej rozwijaj si
wizi kulturowe i spoeczne, a w ich konsekwencji powstaje homogeniczny nard.
W drugim spoeczno, ktra bez wzgldu na narzucan koncepcj polityczno-ekonomiczn, uksztatowaa wasn kultur narodow, moe funkcjonowa w ramach pastwa ze swej woli. Jeli wemiemy pod uwag fakt, e dopiero od koca
XVIII wieku (a cilej od zmian, jakie wprowadzia Wielka Rewolucja Francuska)
w Europie nastpio utosamianie si ogu obywateli z pastwem, to jestemy w stanie
podj prb sprecyzowania poj wspczesnego narodu i nacjonalizmu19. Rozrni przy tym naley nacjonalizm od nacjonalitaryzmu. Pierwszy zakada postrzeganie
narodu jako wsplnoty etniczno-kulturowej, podczas gdy drugi uznaje nard za spoeczno wytworzon przez procesy historyczno-pastwowe20. Idc tym tokiem
mylenia, za nacjonalistyczn uzna mona w midzywojennej Polsce ide jagiellosk, podczas gdy idei piastowskiej winno si przypisa cechy nacjonalitarne21. Owo rozrnienie obu poj powoduje kolejne komplikacje i tak nie bahej
materii, jak jest badanie wspczesnego nacjonalizmu. Czy jednak wspczesny
nacjonalizm oraz zwizane z nim pojcie narodu s nadal tak samo rozumiane jak
sto lat temu? Jaka jest relacja pomidzy wspczesnym nacjonalizmem a pastwem?
Uznajc, e ludzie chc y w zorganizowanych wsplnotach i musz je na
rne sposoby tworzy, nard traktowa mona jako form organizacji ycia zbiorowego. Jest on bowiem wyrazem woli wsplnej koegzystencji okrelonej grupy
jednostek. Nieustajce zmiany otaczajcego wiata budz siln potrzeb przynalenoci do jakiej wsplnoty, ktra jest w stanie stworzy choby iluzj bezpieczestwa. Globalizacja z jednej strony wpywa na zmniejszenie si zakresu suwerennoci
wspczesnego pastwa i funkcjonujcego w jego granicach narodu22, z drugiej jednak stawia wyzwania dla jego dziaa ksztatujcych tosamo zamieszkujcych
dany teren obywateli23. Nadal bowiem to nard oraz stworzone przez niego pastwo,
19

I. Jakimowicz-Ostrowska, Etniczno i asymilacja po obu stronach Atlantyku, Rocznik

Bezpieczestwa Midzynarodowego, 2007, s. 254263.
20
J. Bartyzel, Na antypodach idei narodowej: nacjonalizm a nacjonalitaryzm, [w:] Ideologie, doktryny i ruchy narodowe, red. S. Stpie, Lublin 2006, s. 1527.
21
Znajc jednak histori polityczn dwudziestolecia midzywojennego w Polsce, nietrudno
zauway pewien paradoks. Endecja i jej przywdca Roman Dmowski trac w takim ujciu cz
przypisywanych im cech nacjonalistycznych, ktre przenosz si na obz propiusydczykowski.
22
J. Polkowska-Kujawa, Perspektywy pastwa narodowego w kontekcie integracji europejskiej i globalizacji, [w:], Wspczesna Europa w procesie zmian, red. ta, Warszawa 2006, s. 7592.
23
W. Misiak, Tosamo a przyszo pastw narodowych, [w:], Tosamo bez granic.
Wspczesne wyzwania, red. E. Budakowska, Warszawa 2005, s. 7375.

198

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

niezalenie od stopnia uwikania w relacje midzynarodowe, realizuj te obszary

polityki, ktre zwizane s z ksztatowaniem si postaw jego czonkw. To pastwo
prowadzc polityk spoeczn, edukacyjn oraz dziki odpowiednim dziaaniom
propagandowo-medialnym, kreuje okrelony obraz rzeczywistoci midzynarodowej. Dziki takim narzdziom utwierdza swoich mieszkacw w przekonaniu, e
yjc w dotychczasowej wsplnocie narodowej, mog czu si bezpiecznie lub w razie
zagroenia liczy na ochron oraz wsparcie ze strony czonkw swojej grupy. Potwierdza si zatem konstatacja wspomnianego ju Gellnera, e nacjonalizm jest konsekwencj aktualnego porzdku spoecznego danej grupy24. Stanowi on odpowied
na zagroenia wspczesnego wiata i chroni nard oraz jednostki go wsptworzce
przed potencjalnymi niebezpieczestwami wspczesnej polityki midzynarodowej.
Wydarzenia lat dziewidziesitych ubiegego stulecia oraz dynamiczne
zmiany ostatnich lat mogy utwierdzi cz mieszkacw Europy w przekonaniu,
e jedynie silny zwizek z wasn grup oparty na niekwestionowanej przynalenoci staje si gwarantem siy pozwalajcej stawi czoa biecym problemom. Coraz
czciej przez przywdcw partii europejskich goszone s, w mniej lub bardziej
zawoalowany sposb, hasa jednoci narodowej i etnicznej. Ponadto ujawniony w dramatycznych okolicznociach, po 2001 roku w USA i kilka miesicy pniej na Starym
Kontynencie, konflikt kulturowo-cywilizacyjny wpywa na oswojenie si Europejczykw z myl, e nard lub wsplnota etniczna s naturalnymi i podstawowymi
bytami25. Akceptacja czci pogldw, ktre do tej pory uchodziy za co najmniej
niepoprawne politycznie, stworzya moliwo odrodzenia si koncepcji i postaw
nacjonalistycznych. Okazuje si bowiem, e to wanie nacjonalizm stoi na stray
naszej tosamoci. Mimo lansowanego pogldu o pynnoci naszych czasw i ponowoczesnej rzeczywistoci, w ktrej funkcjonuj obecnie zbiorowoci i jednostki,
potrzeba jasnego umiejscowienia si na mapie spoecznej u Europejczykw jest
nadal silna. Renesans postaw nacjonalistycznych staje si zatem reakcj na bodce
charakterystyczne dla czasw ponowoczesnych, oddziaujce na poszczeglnych
obywateli oraz na wizerunek wiata, jaki kreuj same pastwa.
Podoem dzisiejszej integracji danych zbiorowoci, w tym grup narodowych, coraz czciej staje si okrelenie granic midzy nami a nimi czy swoimi
a obcymi. Ich wytyczanie oparte jest na zakodowanych w ludzkiej wiadomoci
mentalnych podziaach, ktre odnosz si gwnie do rnic, w tym religijnych,
obyczajowych czy jzykowych, jakie pojawiaj si pomidzy poszczeglnymi grupami. Podziay narodowe wynikaj zatem nie tyle z faktu, e dane narody powstay
24
25

E. Gellner, wyd. cyt., s. 5865.

U. Altermatt, Sarajewo przestrzega: etnonacjonalizm w Europie, Krakw 1998, s. 13.

3 (182) 2010

199

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

na bazie innych wartoci czy norm, co raczej s efektem przeobrae i podziaw,

jakie zachodz zarwno midzy narodami, jak i wewntrz danej kultury26. We
wspczesnej Europie, w dobie tzw. ponowoczesnoci, tosamo narodowa staa si
jedn z wielu tosamoci, jakie towarzysz czowiekowi w rnych okresach i wymiarach jego egzystencji. Czowiek konstruujcy swoj nowoczesn tosamo narodow
stan przed nieznanymi do tej pory dylematami zwizanymi z koniecznoci czenia
wielu odmiennych, a nawet wykluczajcych si elementw27.
Powysze rozwaania nasuwaj jeszcze jedn konstatacj poczucie
wsplnoty, zwaszcza wsplnoty narodowej, musi by budowane w oparciu o poczucie bezpieczestwa. Jak pokazay wydarzenia ostatnich dwch dekad, nadal jedynie wadza, ktra jest zdolna przekona dan grup o swojej moliwoci zbudowania
systemu ochrony i zagwarantowania spokojnej egzystencji, moe mie nadziej na
lojalno obywateli. Tak predyspozycj w sposb naturalny ma pastwo narodowe,
bowiem nawet najbardziej rozwinite i wpywowe korporacje o zasigu globalnym
czy organizacje ponadnarodowe nie bd do wachlarza swoich priorytetw zalicza
kwestii obrony obywateli czy organizowania struktur militarnych do ich ochrony.
Przedsibiorstwa, nawet dziaajce w skali globalnej, nie s z natury strukturami
militarnymi i nie posiadaj prawnych narzdzi do wprowadzania sankcji oraz rodkw przymusu. T funkcj, stranika i jedynego podmiotu egzekwujcego stosownie prawa, wypenia, take w czasach ponowoczesnych, tylko pastwo. Ponadto
adne rzdy ponadpastwowe czy instytucje transnarodowe powoane w celu pomnaania potencjau gospodarczego nie wypeni funkcji socjalnych. Nadal od pastw
oczekuje si pomocy w chwilach kryzysw gospodarczych, zaama koniunktury
czy nieporadnoci obywatela w radzeniu sobie z otaczajc rzeczywistoci. To
wobec pastwa, a nie korporacji wysuwane s postulaty: realizacji praw czowieka,
gwarancji zasad demokracji, prowadzenia polityki kulturalnej i owiatowej, ochrony
rodowiska naturalnego, wsparcia okrelonych grup spoecznych, takich jak niepenosprawni czy emeryci. Jakkolwiek mocno nie odczuwano by skutkw globalizacji
i zdawano sobie spraw ze zmian w ponowoczesnym wiecie, powysze dania
kierowane s pod adresem rzdw pastwowych, a nie zarzdw midzynarodowych spek28.

26

A. Grzymaa-Kazowska, Konstruowanie innego. Wizerunki imigrantw w Polsce,

wyd. UW, Warszawa 2007, s. 12.
27
E. Wnuk-Lipiski, wiat midzyepoki. Globalizacja, demokracja, pastwo narodowe,
Krakw 2004, s. 215232.
28
J. Symonides, Pastwo w procesie globalizacji, [w:] Pastwo w teorii i praktyce stosunkw midzynarodowych, red. M. Suek, J. Symonides, wyd. UW, Warszawa 2009, s. 157178.

200

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

O ile wspczesno uczynia z organizacji i struktur ponadnarodowych podmioty gospodarcze, to w obrbie wiatowego porzdku politycznego oraz militarnego
gwnymi aktorami nadal pozostaj pastwa. Najlepiej w rol stranikw wchodz
pastwa narodowe. Im bardziej bowiem polityka staje si kosmopolityczna, a interesy
wielonarodowe, tym bardziej, dla zachowania poczucia bezpieczestwa, popularne
staj si hasa nacjonalizmu oraz ich wyraziciel pastwo narodowe. Tylko ono
jest w stanie uzyska legitymacj do uycia siy oraz przekona obywateli do swojego
monopolu w kwestiach stosowania rodkw przymusu.
W czasach ponowoczesnych pastwo narodowe jest zobligowane nie tyle do
poszerzania przestrzeni terytorialnej, ile do zagwarantowania bezpieczestwa i pokoju. Okazuje si, i rzeczywisto polityczna nie wymaga od wadz pastwowych
gotowoci do podejmowania dziaa militarnych, a raczej kompetencji w zakresie
wsppracy midzynarodowej oraz budowania sojuszy i tworzenia praw gwarantujcych porozumienie i stabilno. Sia pastwa mierzona jest jego zdolnoci pokojowego konstruowania rzeczywistoci midzynarodowej oraz stabilizowania sytuacji
wewntrz kraju.
Pojawia si zatem pewna paralelno im bardziej globalizuje si wiat
oraz im bardziej, na rnych poziomach, wielokulturowa staje si otaczajca rzeczywisto, tym czciej obywatele ulegaj hasom goszonym przez nacjonalistw.
Owa wielokulturowa, kosmopolityczna i opcjonalna rzeczywisto pozbawia jednostk jednego, staego punktu odniesienia, jakim by dotychczas wasny nard.
Mobilno dzisiejszych Europejczykw powoduje, e dewaluacji ulegaj wizi lokalne i zwizane z nimi dziedzictwo kulturowe. Jednoczenie procesy migracyjne
prowadz do tworzenia nowych wsplnot, a wraz z nimi do przeksztacania si
pastw. Czowiek ruchliwy, nieustannie poruszajcy si po caej przestrzeni zdominowanej przez tradycje cywilizacji europejskiej, za punkt odniesienia przyjmuje
ponownie wasn tosamo narodow. Nie oznacza to jednak, e nie akceptuje
nowej wielokulturowej rzeczywistoci. Utosamia on jedynie cz swojej indywidualnej postawy z postaw okrelonej grupy narodowej29. Nie zawsze prowadzi to
do odradzania si ideologii i pogldw nacjonalistycznych w ich dawnej formie.
Mona wyrni trzy zasadnicze postawy Europejczykw wobec tych tendencji.
Pierwsza z nich wyraa si akceptacj i wywaonym stosunkiem do zachodzcych zmian. Osoby j reprezentujce wykazuj gbokie zrozumienie dla dynamicznych procesw ekonomicznych, spoecznych i politycznych na wiecie. Dyfuzja
29

Nastpuje wwczas identyfikacja tosamoci jednostkowej i grupowej danego czowieka, w ktrych dominujc rol zajmuje paszczyzna narodowa, jako podstawowy czynnik
dystynktywny.

3 (182) 2010

201

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

kulturowa za postrzegana jest przez nich jako rdo potencjalnych korzyci. Wyzbywajc si uprzedze, zdajc sobie spraw zarwno z korzyci, jak i wad wspczesnych przemian, a take odrzucajc wiele stereotypw, zakadaj, e nard jako forma
organizacji okrelonych zbiorowoci bdzie rozwija si razem z tymi zmianami.
Kolejna postawa charakteryzuje si biernoci, czasem wrcz obojtnoci
wobec ewoluujcej rzeczywistoci. Jej wyraziciele nie tylko nie zajmuj okrelonego stanowiska wobec biecych wydarze, ale wrcz wykazuj wobec nich pewn
ignorancj. Postawa ta wynika moe zarwno z indolencji intelektualnej, oportunizmu, jak i zaoenia, e konsekwencje owych przeobrae s odczuwalne dopiero
w duszej perspektywie czasowej, ktra wykracza poza ramy ycia poszczeglnych
jednostek. Problem ten w pojciu jej wyrazicieli ich samych nie dotyczy, a zatem
nie ma co przywizywa do niego nadmiernej wagi.
Ostatnia postawa najszybciej moe przyczyni si do renesansu czy nawet
dalszego rozwoju wspczesnych postaw nacjonalistycznych. Reprezentujce j
jednostki odczuwaj bowiem wyrany i silny strach przed wszelkimi zmianami.
Wynika on moe zarwno z braku zrozumienia dla procesu, jakim jest przeksztacanie si rzeczywistoci politycznej, jak i lku przed jego bezporednimi konsekwencjami. Jakakolwiek krytyka ich narodu lub pastwa na arenie midzynarodowej lub
wewntrz kraju odbierana jest jako potencjalny zamach na suwerenno danej zbiorowoci. Podobnie reakcje na propozycj jakiegokolwiek dialogu na forum publicznym
s nerwowe i emocjonalne. Wszelka zmienno, niepewno czy nieprzewidywalno wywouje poczucie lku i zagroenia30. Jednostki je odczuwajce niemal obsesyjnie pragn zapewni sobie poczucie stabilizacji, a to wanie proponuje im
ideologia nacjonalistyczna. Postawa sprzyjajca podatnoci na tego typu hasa moe
by rwnie wiadomie ksztatowana wrd czci obywateli przez okrelone elity
rzdzce. Dziki takim zabiegom mog one przej lub utrzyma wpywy oraz
poparcie u czci elektoratu politycznego. Nastpuje zatem, doskonale znana
z historii XX wieku, sytuacja, kiedy nacjonalizm cementuje poczucie jednoci
wrd czonkw danego narodu. Ponadto coraz czciej narodowo czy wynikajce z niej postawy patriotyzmu oraz nacjonalizmu odnoszone s do cywilizowanych kultur wiata zachodniego, podczas gdy te same postawy nazywane s
fundamentalistycznymi lub skrajnie radykalnymi, gdy dotycz wiata kultur
pozaeuropejskich31.

30
31

Z. Bauman, Wolno, Krakw 1995, s. 54.

J. N. Pieters, Ethnicities and global multiculture. Pants for an octopus, USA 2007,

pp. 1643.

202

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

Paradoksem wspczesnej polityki jest pojawianie si coraz czciej pogldw i postaw wzajemnie si wykluczajcych. Nowoczesna kultura czy w sobie
cakowicie sprzeczne tendencje. Z jednej strony coraz wikszy poklask zyskuj hasa uniwersalistyczne, liberalne, skierowane na wolno jednostki, z drugiej za
w caej Europie obserwujemy procesy separatystyczne, rnicujce i indywidualizujce nie tylko poszczeglne grupy na poziomie narodu, ale take regionu32. Wielokulturowo wynikajca z coraz powszechniejszych oraz bardziej licznych migracji
przedstawicieli odmiennych obszarw cywilizacyjnych, a take tempo ycia wspczesnych spoeczestw skania cz osb do poszukiwania wasnej tosamoci.
Zdaniem Willa Kymlicka33 to wanie wielokulturowo jest sposobem pozwalajcym ludziom na publiczn identyfikacj ze swoj grup etniczn, narodow czy
religijn bez obawy, e bdzie to pretekstem do ich stygmatyzacji. Wedug niego
polityka multikulturalizmu, nazywana te polityk polietnicznoci, pozwala na integracj spoeczn czonkw rnych rodowisk kulturowych bez obawy o ewentualne
denie z ich strony do separatyzmu. Warunkiem jednak tak prowadzonej polityki
jest pogodzenie si ze strony przedstawicieli grupy dominujcej z utrat dotychczasowej, centralnej pozycji oraz monopolu na okrelanie tego, co jest standardem dla
wszystkich. Rodzca si, w wyniku globalizacji, homogenizacja kulturowa spoeczestwa wiatowego implikuje bowiem wystpowanie postaw indywidualistycznych u niektrych jego czonkw. Wedug Bokszaskiego wspczesny nacjonalizm
proponuje za atrakcyjn i stosunkowo prost odpowied na pytanie Kim jestem?.
Opierajc si na znanej ju wczeniej konfrontacji my i oni, stare i nowe
oraz znane i obce, pozwala na do atwe okrelenie wasnej przynalenoci do
danego narodu34. Antonina Koskowska zwraca uwag, e tosamo narodowa
zwizana jest z autostereotypami i heterostereotypami bdcymi efektem kulturalizacji i socjalizacji jednostki35. Kady czuje si najbezpieczniej, kiedy otaczajcy go
ludzie s do niego podobni. Ich wygld, kultura, jzyk czy religia s tosame z tym,
co dana jednostka sama sob reprezentuje. Poczucie bezpieczestwa zakca
wszystko co inne, niepoznane i w konsekwencji niezrozumiae.
Im szybciej politycy europejscy, jak i sami obywatele Starego Kontynentu,
zauwa ow prawidowo oraz podejm prb zmiany dotychczasowego stanu rzeczy,
32

J. P. Hudzik, Nacjonalizm w spoeczno-kulturowych realiach wspczesnoci, wyd. cyt.,

s. 83101.

33

W. Kymlicka, Multiculturalism and Minority rights: west and east, Journal on ethnopolitics and minority issues in Europe, issue 4/2002, www.ecmi.de.
34
Z. Bokszaski, Stereotyp a kultura, Wrocaw 2001, s. 8997.
35
A. Koskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005, s. 108109.

3 (182) 2010

203

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

tym wiksza jest szansa neutralizacji odradzajcych si wspczenie radykalnych

tendencji nacjonalistycznych. Naiwnoci jest zaprzeczanie, e jednostka potrzebuje
wasnej, tylko jej przypisanej przestrzeni, ktra w naturalny sposb okreli jej tosamo. Mimo pynnoci ponowoczesnego wiata kady poszukuje wasnego constans,
staego punktu odniesienia, ktry uatwi mu zrozumienie i oswojenie otaczajcego
wiata. Pastwo, w tym pastwo narodowe, nadal pozostaje jedynym gwarantem
adu i bezpieczestwa midzynarodowego. Jak uwidocznio si to w czasie ostatnio
trwajcego kryzysu gospodarczego, jest ono take w stanie zapewni ochron socjaln czy pozwoli na dostp do dbr kultury, na jakie nie mog pozwoli sobie
kierujce si bilansem zyskw i strat organizacje i przedsibiorstwa transnarodowe.
Podobnie tylko pastwo zatroszczy si o to, by zrekompensowa straty bdnych
decyzji zarzdw spek i bankw swoim obywatelom czy te wspomc ich w obliczu klsk i katastrof ywioowych.
Pytanie, jakie powinno pojawi si w tym momencie rozwaa, dotyczy zatem ju nie tyle znaczenia pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci
europejskiej, co raczej formy, jak powinno ono przyj, aby odpowiednio reagowa na wyzwania wspczesnej europejskiej, a tym samej wiatowej rzeczywistoci.

WNIOSKI
Goszony przez cz badaczy koniec pastwa narodowego wydaje si by
w kontekcie prezentowanych w artykule pogldw nieco przedwczesny36. Jak
twierdzi Pierre Manet, pastwo i nard s dla nowoytnej Europy tym, czym byy
dla antycznej Grecji pastwa-miasta37. Nadal bowiem to nard, jako podstawowa
forma ycia zbiorowego spoeczestw europejskich, postrzegany jest jako najlepsza,
cho nie najbardziej doskonaa, wsplnota, w ramach ktrej jednostki mog realizowa swoje aspiracje i zaspokaja ambicje. Efektem lub te pochodn istnienia
pastw narodowych by i jest rozwj, niejako w ich cieniu, nacjonalizmw, rozumianych jako forma wiadomoci danej grupy, zakadajca przyswajanie dziedzictwa kulturowego przepuszczonego przez filtr rozwijanego przez t spoeczno

36

U. Beck, Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki wiatowej, Warszawa 2005; J. Habermas, Obywatelstwo a tosamo narodowa. Rozwaania nad
przyszoci Europy, Warszawa 2003; Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000.
37
P. Manet, Racja narodw. Refleksje na temat demokracji w Europie, Elblg 2008, s. 56.

204

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

dziejopisarstwa i autorefleksji38. Czsto nadal, zarwno na poziomie jednostki, jak

i grupy, posuguje si on uproszczeniem w postrzeganiu zagroenia. Wszystko co
obce i nie w peni zrozumiae jest potencjalnie niebezpieczne. Wizerunek wasnego
narodu jest przedstawiany jako wyidealizowany i spjny. Inni, obcy ukazywani s
jako niedoskonali i peni sprzecznoci39. Przyjmujc, e tosamo narodowa jest
nie tyle stanem, ktry raz osignity pozostaje dla danej zbiorowoci niezmienn jej
waciwoci, ale procesem nieustannego tworzenia wasnej indywidualnoci i odmiennoci, cechy dystynktywne j wsptworzce jawi si jako elementy o niezwykej sile. Wrd wielu wewntrznych (jednostkowych) i zewntrznych (spoecznych)
czynnikw warunkujcych poczucie przynalenoci kadego do danej grupy maj
one nie tylko waciwoci odrniajce przedstawicieli jednej wsplnoty od drugiej,40 ale take integrujce. Skadanie wszystkich fragmentw tworzcych nasz
tosamo narodow w jedn zwart i spjn cao staje si obecnie niezwykle trudnym i skomplikowanym dziaaniem. Czy zatem elastyczno, dynamizm i zmienno
wspczesnego wiata nie wpynie na wyksztacenie si nowej formy tosamoci
jednostki, ktrej cechami wyrniajcymi bd niestao pogldw i chimeryczna
reakcja na dziaania polityczne41? Niematerialne elementy rzeczywistoci, ktre
nabray w ostatnim czasie znacznej wartoci, oraz konieczno nieustannego przystosowywania si mog by czynnikami sprzyjajcymi tworzeniu si nowego sposobu
pojmowania przez jednostk wasnej odrbnoci w ponowoczesnej rzeczywistoci.
Owa pynno naszych czasw nie zmusza ju wikszoci spoeczestwa do jednoznacznego samookrelenia si42. Jednak pytanie o tosamo jednostki oraz jej
przynaleno narodow nadal pozostaje istotne i aktualne, zarwno na poziomie
relacji interpersonalnych, jak i midzynarodowych.

38

J. Habermas, Faktyczno i obowizywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnie prawa

i demokratycznego pastwa prawnego, Warszawa 2005, s. 549552.
39
Pojmowanie obcego w kulturze europejskiej oparte jest na dwojakim rozumieniu tego
sowa. Grecy obcego nazywaj atopos, czyli kto spoza, nie majcy swojego miejsca, barbarzyca lub ksenon czyli go. Zawsze jednak obcy by dla nich radykalnie inny i domaga si
uznania swojej odmiennoci. By moe wanie wpyw tradycji greckich powoduje, e europejski
stosunek do innych cechuje dystans i nieufno.
40
T. Edensor, Tosamo narodowa, kultura popularna i ycie codzienne, Krakw 2004,
s. 40-47, Z. Bokszaski, Stereotypy a kultura, Wrocaw 2001, s. 89-106.
41
Z. Bauman, Tosamo jaka bya, jest i po co?, (w:) Wok problemw tosamoci pod red. A. Jawowskiej, Warszawa 2001, s. 8-25.
42
Z. Bauman, Tosamo, Gdask 2007, s. 51-57; A. Giddens, Nowoczesno i tosamo, Warszawa 2006, s. 248-284.

3 (182) 2010

205

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

BIBLIOGRAFIA
[1]

Altermatt U., Sarajewo przestrzega: etnonacjonalizm w Europie, ZNAK,

Krakw 1998.

[2]

Anderson B., Imagined communities: Reflections on the Orgin and Spread of

Nationalism, VERSO, Londyn 2006.

[3]

Bartyzel J., Na antypodach idei narodowej: nacjonalizm a nacjonalitaryzm,

[w:] Ideologie, doktryny i ruchy narodowe, red. S. Stpie, Lublin 2006.

[4]

Bauman Z., Globalizacja, PIW, Warszawa 2000.

[5]

Bauman Z., Pynna nowoczesno, Wydawnictwo Literackie, Krakw 2006.

[6]

Bauman Z., Tosamo jaka bya, jest i po co?, [w:] Wok problemw
tosamoci, red. A. Jawowska, Warszawa 2001.

[7]

Bauman Z., Tosamo, GWP, Gdask 2007.

[8]

Bauman, Z., Wolno, Krakw 1995.

[9]

Beck U., Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej, Scholar, Warszawa 2005.

[10]

Bokszaski Z., Stereotypy a kultura, Wrocaw 2001.

[11]

Chlebowczyk J., O prawie narodw do bytu maych i modych narodw.

Kwestia narodowa i procesy narodowotwrcze we wschodniej Europie rodkowej w dobie kapitalizmu (od schyku XVIII do pocztku XX w.), PWN,
Warszawa 1983.

[12]

Dziemidok B., Globalizacja a kwestia tosamoci narodowej, [w:] Globalizacja i my. Tosamo lokalna wobec trendw globalnych, red. R. Piekarski,
M. Graban, Universitas, Krakw 2003.

[13]

Edensor T., Tosamo narodowa, kultura popularna i ycie codzienne, wyd. UJ,
Krakw 2004.

[14]

Gasset J., Rozmylania o Europie, wyd. UW, Warszawa 2006.

[15]

Gellner E., Narody i nacjonalizm, PIW, Warszawa 1991.

[16]

Giddens A., Konsekwencje nowoczesnoci, wyd. UJ, Krakw 2008.

[17]

Giddens A., Nowoczesno i tosamo, PWN, Warszawa 2006.

[18]

Grzymaa-Kazowska A., Konstruowanie innego. Wizerunki imigrantw

w Polsce, wyd. UW, Warszawa 2007.

[19]

Habermas J., Faktyczno i obowizywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnie prawa i demokratycznego pastwa prawnego, Scholar, Warszawa 2005.

206

Zeszyty Naukowe AMW

Znaczenie pastwa narodowego w ponowoczesnej rzeczywistoci europejskiej

[20]

Habermas J., Obywatelstwo a tosamo narodowa. Rozwaania nad przyszoci Europy, PWN, Warszawa 2003.

[21]

Jakimowicz-Ostrowska I., Etniczno i asymilacja po obu stronach Atlantyku,

Rocznik Bezpieczestwa Midzynarodowego, 2007, s. 254263.

[22]

Koskowska A., Kultury narodowe u korzeni, PWN, Warszawa 2005.

[23]

Kymlicka W., Multiculturalism and Minority rights: west and east, Journal
on ethnopolitics and minority issues in Europe, issue 4/2002, www.ecmi.de.

[24]

Manent P., Racja narodw. Refleksje na temat demokracji w Europie, wyd. SP,
Elblg 2008.

[25]

Misiak W., Tosamo a przyszo pastw narodowych, [w:] Tosamo bez

granic. Wspczesne wyzwania, red. E. Budakowska, Warszawa 2005.

[26]

Nard, kultura i pastwo w procesach globalizacji, red. J. Rokicki, M. Bana,

Krakw 2004.

[27]

Nowicka E., Etniczno na sprzeda i/lub etniczno domowa, [w:] Mniejszoci

narodowe w Polsce w wietle Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku,
red. L. Adamczuk, S. odziski, Warszawa 2006.

[28]

Pastwo w teorii i praktyce stosunkw midzynarodowych, red. M. Suek,

J. Symonides, wyd. UW, Warszawa 2009.

[29]

Pieters J. N., Ethnicities and global multiculture. Pants for an octopus, SAGE,
USA 2007.

[30]

Polkowska-Kujawa J., Perspektywy pastwa narodowego w kontekcie integracji europejskiej i globalizacji, [w:] Wspczesna Europa w procesie zmian,
red. J. Polkowska-Kujawa, Difin, Warszawa 2006.

[31]

Sozaski J., Ochrona mniejszoci w systemie uniwersalnym, europejskim i wsplnotowym, Scholar, Warszawa 2002.

[32]

Wnuk-Lipiski E., wiat midzyepoki. Globalizacja, demokracja, pastwo

narodowe, Znak, Krakw 2004.

[33]

elazny W., Etniczno. ad konflikt sprawiedliwo, Wydawnictwo

Poznaskie, Pozna 2006.

[34]

odowski C., Biaorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Biaorusi i Litwie.

Uwarunkowania wspczesnych stosunkw midzy wikszoci i mniejszociami narodowymi, Aspra, Warszawa 2003.

3 (182) 2010

207

Iwona Jakimowicz-Ostrowska

IMPORTANCE OF NATIONAL STATE

IN POST-MODERN EUROPEAN REALITY
ABSTRACT
The current intensive processes of global integration are resulting in new conditions for
nation states and at the same time changing their European identity. This article discusses changing
context of understanding relations between national and European identity. The author prefaces
her discussion of the foundations on which a system of the national relations in Europe may be built.
Globalization frequently causes discontinuity in ones identity. The author is looking for the answer
if the nationalism is the reaction on all the processes connected with the multicultural integration.
The new conditions result in a new understanding of nations such as individuality, community and
nationalism. The united Europe should be considered as a form of new collective identity within
which the multicultural integration would be enabled.
Keywords:
state, national identification, nation, nationalism, multiculturalism.

Recenzent dr hab. Jerzy Kojko, prof. AMW

208

Zeszyty Naukowe AMW