Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
QumicaNova
ServicesonDemand
OnlineversionISSN16787064
Article
Qum.Novavol.27no.6SoPauloNov./Dec.2004
Portuguese(pdf)
http://dx.doi.org/10.1590/S010040422004000600009
Portuguese(epdf)
ARTIGO
Articleinxmlformat
Articlereferences
Aplicaodacalorimetriaexploratriadiferencial
noestudodacinticadetransioHMX
Howtocitethisarticle
Automatictranslation
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthe
studyofthekineticsofthetransitioninHMX
Sendthisarticlebyemail
CurriculumScienTI
Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics
GilsondaSilvaI,*ElizabethdaCostaMattosINanciMiyeko
NakamuraIKoshunIhaII
I DivisodeSistemasBlicos,InstitutodeAeronuticaeEspaoeInstituto
TecnolgicodaAeronutica,CentroTcnicoAeroespacial,PraaMarechal
doArEduardoGomes,50,12228904SoJosdosCamposSP
II InstitutoTecnolgicodaAeronutica,CentroTcnicoAeroespacial
Relatedlinks
Share
More
More
Permalink
ABSTRACT
Octahydro1,3,5,7tetranitro1,3,5,7tetrazocine(HMX)oroctogenisawhitecrystallinesubstancewhichoccurs
infourpolymorphousforms.Itisusedinawidevarietyofmilitaryandindustrialformulationsowingtoits
suitableproperties.Researchershavedemonstratedtheusefulnessofthisenergeticmaterialinexplosive
components.Inthepresentworkweapplydifferentialscanningcalorimetry(DSC)tomeasurethesolid
solidphasetransitionenergyofHMX.TheresultsobtainedbyKissinger'sandOzawa'smethodswere487and
495kJ/mol,respectively.
Keywords:energeticmaterialsDSCHMX.
INTRODUO
O1,3,5,7tetranitro1,3,5,7tetrazocinaoctaidroumanitraminadealtaperformanceenergtica,ouseja,sua
velocidadedequeimaultrapassa6000m/s.Eleexisteemquatrodiferentesformaspolimrficas,,eHMX
ecadaumadessasformasapresenta,almdeestruturasdiferentes,massasespecficasesensibilidadeao
impactoeatrito,tambmdiferentes.AformaHMXaestruturamenossensvelecommaiormassa
especfica,dasualargautilizaonaproduodeartefatosblicos.Poroutrolado,aformaHMXamais
sensvelquepodeexistirnatemperaturaambiente.OHMXsexisteemaltastemperaturas(acimade164
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
1/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
C)sendoamaissensveldasquatroformas.NotrabalhodesenvolvidoutilizouseoHMXque,emboraseja
maissensvelqueoHMX,apresentacondiessuficientementesegurasparaseuestudo.ATabela1exibea
faixaestveldetemperaturaparacadaformapolimrficadoHMX1.
Encontramsenaliteratura2,3diversasformasdeobtenodoHMX,sejaemsuaformabetaoualfa.Umdos
processosutilizadosparaobtenodoHMXdissolveroHMXcomercial(HMX)emacetona,resfriara
soluoemumbanhodegeloaaproximadamente0Ceesperarpelaevaporaodaacetona.Oscristais
formadosapsevaporaodaacetonaresultam,segundoaliteratura2,noHMX.Nesteestudo,oHMXfoi
obtidopelanitraodiretadahexametilenotetraminabaseadanoprocessoBachmann4,mtodoqueproduz
diretamenteHMXpuro.
Atransiocristalinadaformaaparaaformaumareaoendotrmica,naqualocristalpassadaestrutura
cristalinaortorrmbica(HMXformaagulhada)paraahexagonal(HMXformacadeiracadeira)5,6,a
energiadeativaoparaessareaodaordemde208kJ/moleaentalpiadareao,6,7kJ/mol 7.Algumas
caractersticasdoHMXnessasduasfasespodemserobservadasnaTabela2.
Diferentesformasdeanlisetrmicatmsidoamplamenteutilizadasnacaracterizaodeexplosivoseno
estudodadecomposiodosmesmos8.AtcnicautilizadanestetrabalhofoiaCalorimetriaExploratria
Diferencial(DSC).Essatcnicapermite,entreoutrascoisas,determinartemperaturadefuso,de
decomposio,almdefornecerdadossobreaestabilidadetrmicadecompostos.Elatemcomovantagenso
usodequantidadereduzidadeamostra,rapidezepermiteaobtenodasinformaesnecessriasparaa
determinaodosparmetroscinticosdeumareao8.Estetrabalhoapresentaosparmetroscinticosparaa
transiocristalinaemfaseslida,utilizandocondiesexperimentaisbastantevariadas,eosresultados
obtidosutilizandoseosmtodosdeKissingereOzawa6,810.
PARTEEXPERIMENTAL
OHMXutilizadonoestudofoiobtidopelanitraodahexametilenotetramina4equantificadoporcromatografia
dealtaeficincia(HPLC)emcromatgrafoWaterscomdetectorUV,ondeaamostradeHMXaseranalisada
secaemestufa,dissolvidaemacetonitrilaefiltrada.injetadaprimeiramenteumacorridapadrocomHMXde
referncia,ondeseobtmosrespectivostemposdereteno,queservederefernciaparaoprodutoem
estudo,sendoaanliserealizadaemtriplicata.OHMXutilizadonestetrabalhoapresentouteordepurezade
100%.
AdistribuiogranulomtricadaamostradeHMXfoiobtidapormeiodepeneiraoporultrasom(Retsch),
ondeaspeneirassoempilhadasemordemdecrescentedeabertura,eapresentoupartculascomtamanhos
inferioresa10m.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
2/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
AformapolimrficadoHMXfoicomprovadapormeiodeumespectrodeFTIRobtidocomoespectrmetro
FTIRSpectum2000PerkinElmer,epodeserobservadanaFigura1.
AsprincipaisbandasobservadasparaoHMXforam2924cm1(CH2metileno),1573,1544cm1(a NO2)e
1392cm1(sNO2),1268cm1(sNO2+NN),846e765cm1(eNO2),621cm1(aneleNO2).
ObservasenaFigura1(a)asabsoresdeaHMX.Poroutrolado,asabsorescaractersticasdaforma
tambmforamconfirmadaspelacomparaodasprincipaisbandaslistadasparaestaformadeHMXna
literatura11,12.AprincipaldiferenaentreasabsoresdoedoHMXaausnciadabandaem1145cm1
noespectrodoHMX.
AsanlisesDSCforamobtidasutilizandoseumequipamentoPerkinElmer(ModeloDSC7).Oequipamentofoi
calibradoemcadaumadasrazesdeaquecimentocomzincoendio.Asmassasdasamostrasforam
aproximadamentede2,5mg.Asrampasdeaquecimentoforamrealizadasentre160e240C.Paraa
determinaodosparmetroscinticosdetransio,asamostrasforamsubmetidasarazesdeaquecimento
de0,5,1,2,5,7e10C/min,sobfluxodenitrogniogasoso(40ml/min)epressoatmosfrica,ouseja,as
tampasdaspanelasdoDSCforamperfuradasdemodoanoconfinaroexplosivo.
RESULTADOSEDISCUSSO
AtransiocristalinaHMXumatransformaoendotrmicaqueapresentacurvasDSCcomoasexibidas
naFigura2.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
3/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
ClculodosparmetrosdeArrheniuspelomtododeKissinger
AequaopropostaporKissinger 8paraoclculodosparmetrosdeArrhenius
onde:arazodeaquecimentoTptemperaturaabsolutadopicoemcadarazodeaquecimentoAfator
prexponencialdeArrheniusRconstantedosgases(8,3145Jmol 1K1)eEaenergiadeativaoda
reao.
Realizaramsetrsanlisesparacadarazodeaquecimento(r.a.).Astemperaturasdospicosdetransioso
apresentadasnaTabela3,untamentecomosvaloresdeentalpiamedidosparacadarazodeaquecimento.
OsdadoscinticospodemserobtidosutilizandoseaEquao1eosdadosexperimentaisdaTabela3,
conformeaFigura3.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
4/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
PelomtododeKissinger,oresultadoobtidoparaaenergiadeativao487kJ/mol,obtendoseum
coeficientedecorrelao(R2)de0,9905,expressandoarelaoentreospontosearetamdiaobtidapor
regressolinear.
ClculodosparmetrosdeArrheniuspelomtododeOzawa10
OmtododeOzawaumaoutraformadeseobterosparmetroscinticosdareao.Nessemtodo,o
logaritmodarazodeaquecimento()plotadoemfunodoinversodatemperaturadopicodetransio.A
energiadeativaotambmcalculadaporessemtodopormeiodocoeficienteangulardaretamdiaentre
ospontos,obtidapormeioderegressolinearaextrapolaodessaretatambmforneceofatorpr
exponencial(A).AFigura4exibearetaobtidapormeiodomtododeOzawa.
AequaoutilizadanomtododeOzawaparaoclculodosparmetrosdeArrhenius
SeguindoomtododeOzawa,oresultadoobtidoparaaenergiadeativaofoide495kJ/mol,apresentando
umcoeficientedecorrelao(R2)de0,9908.
OsmtodosutilizadosparadefiniraenergiadeativaoparaatransioHMXnestetrabalho
apresentaramresultadosmuitoprximos,comdesviopadrode5,66kJ/mol,noentanto,osmesmosso
significativamentemaioresqueovalorrelatadoporHerrmann7,queutilizouatcnicadedifraoderaioXem
funodatemperatura.
Astemperaturasdetransio,emtodasasrazesdeaquecimento,foramacimade190C,comorelatadona
literatura3.Aenergiadeativaoparaessatransiocristalinadaordemde208kJ/mol 7adiferena
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
5/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
observadaentreovalortericoeovalorencontradonestetrabalhoparaessatransiopoderiaindicarqueno
setratadeumasimplesreaodeprimeiraordem,equepossaocorrersobmecanismosmaiscomplexos,
envolvendodiversasetapasdenucleao.Fatorestermodinmicos,comovariaesnacapacidadecalorfica
pressoconstante(Cp),tambmpoderiamestarinfluenciandonacinticaapresentadapelareaodetransio
nafaseslida.
CONCLUSO
EmboraareaodetransiodoHMXtenhasidocuidadosamentemonitoradaporcalorimetria
exploratriadiferencialeseusresultadostenhamsidosubmetidosadiferentesmtodos(KissingereOzawa)
paradeterminaodaenergiadeativao,estaapresentouvalorbastantesuperioraoencontradonaliteratura
(apesardeseremmuitoprximosentresi),sugerindoqueomecanismodessareaodevasermelhor
estudadoequeoutrastcnicas,comoporexemploFTIR,poderoserutilizadasparaquantificaraenergiade
ativaodessatransio.
AGRADECIMENTOS
DrR.L.DutraeaoSr.M.F.DinizpelasanlisesemFTIR.
REFERNCIAS
1.Firsich,D.W.JointSymposiumonCompabilityofPlastics/MaterialswithExplosives,Propeleantsand
Pyrotechnics,Miamisburg,EUA,1983.[Links]
2.McAuley,C.D.Joubert,L.A.Steyn,T.L.7thSymposiumonChemistryProblemswiththeStabilityof
Explosives,Basted,Germany,1985.[Links]
3.Cady,H.H.Smith,L.C.Tech.Rept.1961,N:LAMS2652.[Links]
4.Mattos,E.C.Vigan,I.Dutra,R.C.L.Diniz,M.F.Iha,K.Quim.Nova2002,25,722.[Links]
5.Karpowiez,R.J.Gelfand,L.S.Brill,T.B.AIAAJournal1983,21,310.[Links]
6.Weese,R.K.Maienschein,J.L.Perrino,C.T.Thermochim.Acta2003,401,1.[Links]
7.Herrmann,M.Engel,W.Eisenreich,N.Propellants,Explos.,Pyrotech.1992,17,190.[Links]
8.Lee,J.S.Hsu,C.K.Chang,C.L.Thermochim.Acta2002,392,173.[Links]
9.Huang,C.C.Wu,T.S.Thermochim.Acta1992,204,239.[Links]
10.Ozawa,T.J.Therm.Anal.Calorim.1970,2,301.[Links]
11.Achuthan,C.P.Jose,C.L.Propellants,Explos.,Pyrotech.1990,15,271.[Links]
12.Mattos,E.C.Dutra,R.C.LDiniz,M.F.,Otani,C.Iha,K.AnaisdoIIIEncontroTcnicodeMateriaise
Qumica,RiodeJaneiro,Brasil,1999.[Links]
Recebidoem19/9/03aceitoem29/3/04publicadonawebem27/07/04
*email:gilsondasilva@uol.com.br
SecretariaExecutiva
Av.Prof.LineuPrestes,748bloco3Superior
05508000SoPauloSPBrazil
C.P.26.03705599970
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
6/7
04/10/2015
Applicationofdifferentialscanningcalorimetryinthestudyofthekineticsofthealpha>deltatransitioninHMX
Tel.:+55113032.2299
Fax:+55113814.3602
quimicanova@sbq.org.br
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010040422004000600009
7/7