POLITYKA ENERGETYCZNA

Tom 11 G Zeszyt 1 G 2008

PL ISSN 1429-6675

Zygmunt MACIEJEWSKI*

Sieci przesyowe jako element bezpieczestwa

elektroenergetycznego Polski

STRESZCZENIE. W pracy przedstawiono aktualny stan sieci przesyowej krajowego systemu elektroenergetycznego. Zwrcono uwag na rosnc dysproporcj midzy produkcj energii
elektrycznej a rozbudow systemu przesyowego, ktry jest niedoinwestowany. Na tej podstawie oceniono stan bezpieczestwa elektroenergetycznego i jego wpyw na bezpieczestwo
energetyczne kraju. Zaproponowano kierunki rozbudowy i modernizacji krajowej sieci przesyowej dla zapewnienia bezpieczestwa elektroenergetycznego i rozwoju kraju.
SOWA KLUCZOWE: energia elektryczna, system elektroenergetyczny, sieci przesyowe, bez-

pieczestwo elektroenergetyczne

Wprowadzenie
W elektroenergetyce wystpuj takie pojcia jak: system elektroenergetyczny, sie
elektroenergetyczna, sie przesyowa, sie przesyowo rozdzielcza, sie rozdzielcza.
Zgodnie z definicj podan w Sowniku Wspczesnym Jzyka Polskiego [1]:
System jest to uporzdkowany ukad elementw i okrelonych relacji midzy nimi,
ktre tworz pewn cao.

* Dr hab. in., prof. PR Politechnika Radomska, Wydzia Transportu, Zakad Elektrotechniki i Energetyki,
Radom.

285

A zatem:
System elektroenergetyczny jest to zbir urzdze przeznaczonych do wytwarzania,
przesyu i rozdziau energii elektrycznej, poczonych ze sob funkcjonalnie dla realizacji
procesu cigej dostawy energii elektrycznej odbiorcom.
Sie elektroenergetyczna jest to zesp poczonych ze sob funkcjonalnie urzdze
do przesyania i rozdzielania energii elektrycznej. Do podstawowych zada sieci naley
wyprowadzenie mocy z elektrowni, jej przesy na czasami znaczne odlegoci i rozdzia
pomidzy odbiorcw przy zachowaniu waciwej jakoci energii elektrycznej (napicie,
czstotliwo, wysze harmoniczne, symetria prdw i napi), niezawodnej dostawy,
ekonomicznoci oraz bezpieczestwa.
Sie przesyowa jest to sie elektroenergetyczna 750, 400, 220 kV, zapewniajca
moliwo przesyu duych iloci energii elektrycznej na znaczne odlegoci, realizacj
wsppracy midzynarodowej z ssiednimi systemami i wyprowadzenie mocy z wielkich
elektrowni.
Sie przesyowo-rozdzielcza (sie dosyowa, sie wstpnego rozdziau) jest to sie
elektroenergetyczna wysokiego napicia 110 kV, stanowica ogniwo porednie pomidzy
sieci przesyow a sieci rozdzielcz, do ktrej s rwnie przyczone niektre elektrownie i due zakady przemysowe.
Sie rozdzielcza sie elektroenergetyczna redniego (15 kV) i niskiego napicia
(400/230 V), do ktrej zada naley rozdzielanie i dostarczanie energii elektrycznej do
rednich i drobnych odbiorcw.
Bezpieczestwo energetyczne kraju jest zapewnione gdy zachowana jest ciga, o odpowiedniej iloci i jakoci, dostawa nonikw energii do wszystkich odbiorcw. Oznacza to,
e musi by zapewniona dostawa nonikw energii pierwotnej, ich przetworzenie, przesy
i dystrybucja do odbiorcw w postaci nonikw energii kocowej. W warunkach krajowych
nonikami energii pierwotnej s: wgiel kamienny i brunatny, ropa i gaz ziemny, natomiast
nonikami energii kocowej s gwnie: energia elektryczna, przetwory ropy naftowej, gaz
a take wgiel kamienny.
Nonikami energii decydujcymi o bezpieczestwie energetycznym kraju s zatem:
G wgiel kamienny i brunatny pozyskiwany w kraju,
G ropa i gaz ziemny w znacznych ilociach importowane z zagranicy,
G energia elektryczna wytwarzana w kraju i pokrywajca dotychczas w penym zakresie
zapotrzebowanie krajowe.
Wpyw poszczeglnych nonikw energii na bezpieczestwo energetyczne kraju jest
bardzo zrnicowany. Skutki przerw w dostawie gazu lub przetworw ropy naftowej nie
powoduj tak negatywnych skutkw dla gospodarki jak przerwy w dostawie energii elektrycznej. wiadcz o tym due elektroenergetyczne awarie systemowe na wiecie, ktre
spowodoway policzalne straty gospodarcze wynoszce miliardy dolarw, a take znaczne
straty niepoliczalne poniesione przez indywidualnych odbiorcw. Zestawienie niektrych
tych awarii, ktre zakoczyy si black-outem, s przedstawione w tabeli 1 [2].
Z analizy tych awarii wynika, e gwn ich przyczyn byy awarie sieci przesyowych,
natomiast w znacznie mniejszym stopniu byy spowodowane deficytem mocy. Awarie
sieciowe byy powodowane przede wszystkim niedoinwestowaniem oraz niezadawalajcym
286

TABELA 1. Wybrane awarie systemw elektroenergetycznych

TABLE 1. Select breakdown of power systems
Data

Miejsce

Wyczenia

1965

USA (pn.-wsch.), Kanada (Ontario)

20 000 MW, ok. 30 mln odbiorcw

1972

Polska (Dolny lsk)

3500 MW zapotrzebowania

1977

USA (Nowy Jork)

6000 MW, ok. 9 mln odbiorcw

1978

Francja

28 000 MW, ok. 75% zapotrzebowania

1981

Wielka Brytania

1900 MW zapotrzebowania

1983

Szwecja

11 400 MW zapotrzebowania

1985

Francja

4300 MW, wyczenie 7 blokw

1987

Polska (pn.-wsch.), El. Ostroka

920 MW zapotrzebowania

1987

Francja (Bretania)

spadki napi, wy. generatorw

1994

Wochy

2000 MW zapotrzebowania

1996

USA, Kanada, Meksyk rejon Zach.

11 850 MW, ok. 2 mln odbiorcw

1996

USA, Kanada, Meksyk rejon Zach.

28 000 MW, ok. 7,5 mln odbiorcw

1998

Kanada (Quebec)

2000 MW, ok. 1,7 mln odbiorcw

1998

USA (pn.), Kanada (Ontario)

950 MW zapotrzebowania

1998

USA (Nowy Jork)

10 280 MW zapotrzebowania

1999

Francja

ok. 1918 tys. odbiorcw

2003

Algieria (pn.)

4200 MW zapotrzebowania

2003

Portugalia

550 MW zapotrzebowania

2003

Wielka Brytania (Londyn)

800 MW zapotrzebowania

2003

Meksyk (5 stanw)

ok. 4 mln odbiorcw

2003

Szwecja, Dania

ok. 4 mln odbiorcw

2003

Wochy

najwikszy black-out w Europie

2006

Polska (pn.-wsch.), El. Ostroka

black-out pn.-wsch. rejon kraju

2008

Polska (pn.-zach.)

black-out pn.-zach. rejon kraju

stanem technicznym linii i stacji elektroenergetycznych, natomiast w mniejszym stopniu

nieprawidowym dziaaniem ukadw zabezpiecze i sterowania oraz bdami dyspozytorw.
Bezpieczestwo energetyczne kraju zaley zatem gwnie od bezpieczestwa elektroenergetycznego, przy czym na stopie tego bezpieczestwa bezporedni wpyw ma stan,
struktura i moliwoci przesyowe krajowej sieci najwyszych napi, a take dyspozycyjno sieci dystrybucyjnych i rozdzielczych.
287

1. Krajowy system elektroenergetyczny

Krajowy system elektroenergetyczny skada si z trzech podsystemw:
G wytwarzania energii elektrycznej,
G przesyu energii elektrycznej sieci elektroenergetyczn najwyszych napi,
G dystrybucji i dostawy energii elektrycznej sieciami dystrybucyjnymi wysokich, rednich
i niskich napi.
Oglny schemat sieci przesyowej najwyszych napi (750, 400, 220 kV) wraz z poczeniami zagranicznymi krajowego systemu elektroenergetycznego jest przedstawiony na
rysunku 1 [3].

Rys. 1. Stacje i linie przesyowe krajowego systemu elektroenergetycznego 750 kV, 450 kV, 400 kV, 220 kV
Fig. 1. Substations and transmission lines of the Polish National Power System 750 kV, 450 kV, 400 kV, 220 kV

288

Moc zainstalowana w krajowych elektrowniach na koniec 2006 roku wyniosa 35 715

MW, natomiast moc osigalna warto 35 033 MW. Produkcja energii elektrycznej w 2006
roku osigna warto 161,7 TWh i bya wiksza o 3,1% ni w 2005 roku. Krajowe zuycie
energii w 2006 roku osigno warto 150,7 TWh i byo najwysze w historii krajowej
elektroenergetyki. Do 2006 roku najwiksze zuycie energii elektrycznej w kraju wynosio
148,8 TWh i byo osignite w 1988 roku. W oglnym bilansie wymiany energii z zagranic, krajowy system elektroenergetyczny w 2006 roku by eksporterem energii elektrycznej, ktry wynis 11 TWh. Podstawowe dane dotyczce krajowej produkcji i zuycia
energii elektrycznej oraz energii elektrycznej wprowadzonej do sieci systemu elektroenergetycznego w latach 19952006 [3] s przedstawione w tabelach 2 i 3.
TABELA 2. Produkcja i zuycie energii elektrycznej w krajowym systemie elektroenergetycznym
w latach 19952006
TABLE 2. Electric energy production and consumption in the power system of Poland during the
years 19952006
Wyszczeglnienie

1995

2000

2005

2006

Moc zainstalowana na koniec roku [MW]

33 160

34 595

35 404

35 715

Moc osigalna na koniec roku [MW]

32 125

33 418

34 857

35 033

Maksymalne zapotrzebowanie mocy [MW]

23 056

22 289

23 477

24 640

Produkcja energii elektrycznej ogem [TWh]

139,0

145,2

156,9

161,7

Krajowe zuycie energii elektrycznej [TWh]

136,2

138,8

145,7

150,7

2,8

6,4

11,2

11,0

14,4

14,4

14,6

14,0

Wymiana energii elektrycznej z zagranic [TWh]

Straty i rnice bilansowe [TWh]

Dane zawarte w tabelach 2 i 3 charakteryzuj sektor wytwrczy krajowego systemu

elektroenergetycznego.
Z danych tych wynika, e w latach 19952006 nastpi:
G wzrost produkcji energii elektrycznej w krajowych elektrowniach o 16,3%,
G wzrost krajowego zuycia energii elektrycznej o 10,6%,
G wzrost wprowadzonej energii elektrycznej do sieci 400 i 220 kV o 16,9%,
G wzrost wprowadzonej energii elektrycznej do sieci 110 kV o 15,7%,
G wzrost wprowadzonej energii elektrycznej do sieci redniego i niskiego napicia
o 20,2%.
Tabela 4 charakteryzuje sektor przesyowy krajowego systemu elektroenergetycznego.
W tabeli tej s podane podstawowe dane dotyczce dugoci napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokich, rednich i niskich napi, dugoci linii kablowych, liczby stacji
elektroenergetycznych, liczby transformatorw sieciowych oraz ich mocy w latach 1995
2006 [4].
Z danych zawartych w tabeli 4 wynika, e w latach 19952006 nastpi:
G wzrost dugoci linii 750, 400 i 220 kV o 2,6%,
G wzrost dugoci linii 110 kV o 1,7%,
289

TABELA 3. Bilans energii elektrycznej w sieciach 400, 220, 110 kV oraz w sieciach rednich
i niskich napi w latach 19952006
TABLE 3. Electric energy balance in lines of 400, 220, 110 kV and lines of medium voltages
during the years 19952006
Wyszczeglnienie

1995

2000

2005

2006

Sie 400 i 220 kV [TWh]

energia wprowadzona do sieci,
energia wyprowadzona z sieci
straty i rnice bilansowe
straty i rnice bilansowe [%]

80,3
78,4
1,9
2,37

80,9
79,4
1,5
1,85

89,9
88,0
1,9
2,11

93,9
91,9
2,0
2,13

Sie 110 kV [TWh]

energia wprowadzona do sieci
energia wyprowadzona z sieci
straty i rnice bilansowe
straty i rnice bilansowe [%]

109,5
106,0
3,5
3,20

112,7
110,0
2,7
2,40

120,7
117,6
3,1
2,57

126,7
123,2
3,5
2,76

79,8
67,2
12,6
15,79

84,7
75,1
9,6
11,33

92,0
82,8
9,2
10,00

95,9
87,3
8,6
8,97

Sie redniego i niskiego napicia [TWh]

energia wprowadzona do sieci
energia wyprowadzona z sieci
straty i rnice bilansowe
straty i rnice bilansowe [%]

Uwaga: Tabele 2 i 3 nie zawieraj adnych informacji dotyczcych 2007 roku. Wedug danych operatywnych
PSE Operator S.A. w 2007 roku krajowa produkcja energii elektrycznej wyniosa 159,5 TWh przy krajowym
zuyciu 154,2 TWh i wymianie z zagranic 5,3 TWh.

G
G
G
G
G
G
G

wzrost dugoci linii rednich napi o 5,7%,

wzrost dugoci linii niskich napi o 2,4%,
wzrost dugoci wszystkich linii o 3,7%,
wzrost liczby stacji o grnym napiciu 750, 400, 220 kV o 7,7%,
wzrost liczby stacji o grnym napiciu 110 kV o 8,4%,
wzrost liczby stacji rednich napi o 15,2%,
wzrost liczby transformatorw sieciowych o grnym napiciu 750, 400 i 220 kV
o 11,0%,
G wzrost liczby transformatorw sieciowych o grnym napiciu 110 kV o 9,9%,
G wzrost mocy transformatorw sieciowych o grnym napiciu 750, 400 i 220 kV o 14,7%,
G wzrost mocy transformatorw sieciowych o grnym napiciu 110 kV o 13,5%,
G wzrost mocy transformatorw sieciowych rednie napicie/niskie napicie o 26,1%.
Z przedstawionego zestawienia wynika, e w latach 19952006 wzrost dugoci wszystkich linii krajowego systemu elektroenergetycznego, ktre maj decydujcy wpyw na
bezpieczestwo elektroenergetyczne kraju, wynis 3,7%, w tym: wzrost dugoci linii
najwyszych napi 400 i 220 kV o 2,6%, a linii 110 kV o 1,7%. Jest to wzrost zdecydowanie
mniejszy od wzrostu krajowej produkcji, wprowadzenia do sieci i zuycia energii elektrycznej oraz mocy transformatorw sieciowych. Oznacza to, e w latach 19952006
nastpio zwikszenie dysproporcji midzy sektorem wytwrczym i przesyowym kra290

TABELA 4. Elektroenergetyczne sieci przesyowe i rozdzielcze w latach 19952006

TABLE 4. Network equipment of the power system of Poland during the years 19952006
Wyszczeglnienie

Jednostka

1995

2000

2005

2006

Dugo linii elektroenergetycznych napowietrznych:

najwysze napicia
750 kV
400 kV
220 kV
Razem:
G wysokie napicia 110 kV
G rednie napicia
G niskie napicia
Razem wszystkie napicia

km
km
km
km
km
km
km
km

114
4 552
8 174
12 840
31 817
221 391
281 369
547 417

114
4 660
8 116
12 890
32 284
223 800
284 116
553 090

114
4 831
8 123
13 068
32 310
233 855
286 994
566 227

114
4 919
8 140
13 173
32 344
234 105
288 061
567 683

Dugo linii elektroenergetycznych kablowych:

G wysokie napicia
G rednie napicia
G niskie napicia
Razem wszystkie napicia

km
km
km
km

45
48 856
91 383
140 284

48
54 345
105 755
160 148

79
61 988
125 776
187 843

93
62 976
128 575
191 644

Liczba stacji o grnym napiciu:

G 750 i 400 kV
G 220 kV
G 110 kV
G rednie napicia
Razem wszystkie napicia

szt.
szt.
szt.
szt.
szt.

27
64
1 252
206 535
207 878

30
64
1 308
219 418
220 820

31
67
1 356
236 067
237 521

31
67
1 357
237 827
239 282

Liczba transformatorw sieciowych o przekadni:

750/400, 400/220, 400/110, 220/110 kV
G 110/rednie napicie kV
G rednie napicie/rednie napicie kV
G rednie napicie/niskie napicie kV
Razem

szt.
szt.
szt.
szt.
szt.

155
2 308
304
208 142
210 909

160
2 441
277
222 958
225 836

168
2 527
264
237 595
240 554

172
2 536
259
240 020
242 987

MVA
MVA
MVA
MVA
MVA

33 302
42 062
1 342
32 984
109 690

35 172
44 714
1 274
37 612
118 772

37 812
46 904
1 055
40 858
126 629

38 212
47 722
1 027
41 593
128 554

Moc transformatorw sieciowych o przekadni:

G 400/220, 400/110, 220/110 kV
G 110/rednie napicie kV
G rednie napicie/rednie napicie kV
G rednie napicie/niskie napicie kV
Razem

jowego systemu elektroenergetycznego. Nastpio zatem dalsze zwikszenie niedoinwestowania krajowego systemu przesyowego i tym samym zmniejszenie bezpieczestwa elektroenergetycznego, ktre ma decydujcy wpyw na oglny stan bezpieczestwa energetycznego kraju. Potwierdzeniem tej tezy s ostatnio zaistniae w kraju awarie systemowe:
w pnocno-wschodniej czci krajowego systemu elektroenergetycznego w rejonie elektrowni Ostroka w 2006 roku, gdzie nastpia utrata stabilnoci napiciowej oraz w pnocno-zachodniej czci krajowego systemu elektroenergetycznego, w rejonie elektrowni Dolna
Odra w 2008 roku, ktrej przyczyn byy awarie sieci przesyowych.
291

Zwikszenie dysproporcji midzy sektorem wytwarzania i sektorem przesyowym systemu elektroenergetycznego powoduje powikszenie kta rozchylenia midzy wektorami
sem wsppracujcych generatorw. Oznacza to zmniejszenie zapasu stabilnoci statycznej,
co znacznie pogarsza niezawodno systemu elektroenergetycznego w ustalonych stanach
pracy. Powoduje to rwnie zmniejszenie zapasu stabilnoci przejciowej (dynamicznej),
czego skutkiem jest obnienie odpornoci systemu elektroenergetycznego na nage zakcenia wywoane zwarciami lub zmianami obcie.
Niedoinwestowanie krajowego systemu przesyowego powoduje rwnie zwikszenie
strat sieciowych. Straty te w krajowym systemie elektroenergetycznym s znaczne i wynosz rocznie okoo 14 TWh (tab. 3).
Budowa ukadu przesyowego 400 kV Ostrw Plewiska (Pozna) (rys. 1), ktry ma
istotny wpyw na zwikszenie niezawodnoci wsppracy krajowego systemu przesyowego
z systemami krajw Unii Europejskich, trwa ju 14 lat. Uruchomienie tego ukadu przesyowego, ktre powinno ju nastpi kilka lat temu, zmniejszyo by straty mocy w zalenoci od pory dnia i roku, od 10 do 50 MW. W skali roku daje to zmniejszenie strat energii
okoo 0,2 TWh. Jest to warto porwnywalna z procznym wytwarzaniem energii elektrycznej przez pracujce w kraju elektrownie wiatrowe.

2. Bezpieczestwo elektroenergetyczne kraju

Bezpieczestwo elektroenergetyczne kraju zaley:
G od zdolnoci systemu elektroenergetycznego do dostawy odbiorcom w stanach ustalonych wymaganej iloci mocy i energii z uwzgldnieniem moliwoci wytwrczych
elektrowni, linii przesyowych i transformatorw sieciowych oraz planowanych i nieplanowanych wycze elementw systemu
oraz
G od zdolnoci systemu elektroenergetycznego do zachowania stabilnoci pracy w przypadku wystpienia awarii powodowanych zwarciami oraz nagymi nieprzewidzialnymi
wyczeniami elementw systemu.
Spenienie obu tych warunkw jest niezbdne do zachowania bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju. Energia elektryczna z elektrowni, nawet przy znacznej rezerwie mocy,
nie bdzie dostarczona do odbiorcy przy braku wystarczajcej moliwoci przesyowej
systemu oraz zdolnoci do zachowania stabilnoci i odwrotnie, jeli brakuje mocy w elektrowniach wysoki stopie moliwoci przesyowych i stabilnoci nie zapewnia dostawy
energii elektrycznej do odbiorcw.
Rozbudowa, modernizacja i doinwestowanie systemu przesyowego ma bezporedni
wpyw na wzrost bezpieczestwa elektroenergetycznego, a zatem na zapewnienie bezpieczestwa energetycznego kraju. Obecny stan sieci przesyowej nie spenia w zadawalajcym stopniu wymaga zachowania bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju. Stan
ten wynika przede wszystkim z braku rozbudowy w ostatnich latach sieci przesyowych
292

400 kV. Stan obecny linii 400 kV, przedstawiony na rysunku 1, rni si od stanu jaki by
w 1995 roku wybudowaniem nastpujcych linii:
G linie krajowe: dwutorowa linia DobrzeWielopole, jednotorowa linia TarnwKrosno,
G linie midzynarodowe: jednotorowa linia KrosnoLemeszany (Sowacja), jednotorowa
linia kablowa prdu staego SupskStarno (Szwecja).
Nowe poczenia liniowe o napiciu 220 kV nie s budowane w kraju od 1985 roku.
Uznano wwczas, e podstawowy system przesyowy krajowego systemu elektroenergetycznego powinny stanowi linie 400 kV, a podstawowe stopniowanie napi jako rozwizanie najbardziej ekonomiczne to linie o napiciach: 400/110/15/0,4 kV.
Linie przesyowe najwyszych napi s najsabszym elementem krajowego systemu
elektroenergetycznego. Brak dalszej rozbudowy sieci przesyowej 400 kV, szczeglnie
w pnocnej czci kraju (rys. 1), zagraa bardzo powanie bezpieczestwu elektroenergetycznemu. Od wielu lat przyjmowane plany rozbudowy i modernizacji linii przesyowych
najwyszych napi nie byy i nie s w peni realizowane. wiadczy o tym m.in. wieloletnia
budowa ukadu przesyowego 400 kV Rogowiec (el. Bechatw)OstrwPlewiska (Pozna). Ukad ten jest niezmiernie wany dla zapewnienia bezpiecznego wyprowadzenia mocy
z najwikszej krajowej elektrowni (el. Bechatw), stabilnoci pracy systemu oraz wsppracy rwnolegej z systemami krajw Europy Zachodniej (Unia ds. Koordynacji Przesyu
Energii Elektrycznej UCTE).
Optymistyczne, oficjalne prognozy wzrostu krajowego zapotrzebowania na energi
elektryczn, przy braku odpowiedniej rozbudowy i modernizacji linii przesyowych, nie
bd moliwe do zrealizowania. Stanowi to bdzie powane ograniczenie realizacji planw
wzrostu rozwoju gospodarczego kraju.
W zwizku z planowan budow elektrowni atomowej na Litwie i przesyem mocy z tej
elektrowni do krajowego systemu jest niezbdna budowa dwutorowej linii 400 kV w relacji
LitwaEk oraz rozbudowa systemu przesyowego w pnocno-wschodniej czci kraju.
Dotyczy to budowy linii 400 kV EkBiaystok oraz przebudowy i modernizacji istniejcych
linii 220 kV: EkOstroka, OstrokaMiosna (Warszawa), OstrokaOlsztyn na napicie 400 kV lub budowy nowych linii 400 kV. Ponadto, w zwizku z planowanym
znacznym rozwojem elektroenergetyki wiatrowej, szczeglnie w pnocno-zachodniej czci kraju, jest niezbdna rozbudowa w tym rejonie linii przesyowych najwyszych napi,
a przede wszystkim linii dystrybucyjnych 110 kV oraz sieci rozdzielczych 15 kV.
Uzyskanie pozwolenia na budow nowych obiektw elektroenergetycznych, szczeglnie
linii przesyowych, ze wzgldu na ochron rodowiska, jest bardzo utrudnione. Z tego wzgldu od kilkunastu lat dy si do maksymalnego ale jednoczenie bezpiecznego, przy zachowaniu warunkw stabilnoci, wykorzystania moliwoci przesyowych istniejcych linii.
Moliwoci przesyowe krtkich linii elektroenergetycznych s ograniczone dopuszczalnym obcieniem termicznym przewodw. W liniach dugich o duej reaktancji X,
ograniczenie stanowi tzw. granica statycznej moliwoci przesyu (static transmission
capasity), ktra jest na og mniejsza od termicznej moliwoci przesyowej linii. Zmniejszenie wartoci reaktancji linii wpywa bezporednio na zwikszenie statycznej granicy
przesyu oraz poprawia warunki zachowania stabilnoci statycznej i dynamicznej pracy
systemu elektroenergetycznego.
293

Zmniejszenie wartoci reaktancji linii uzyskuje si przez stosowanie w liniach elektroenergetycznych przewodw wizkowych, przy czym im wiksza liczba przewodw
w wizce tym mniejsza jest reaktancja linii.
W krajowym systemie elektroenergetycznym przewody wizkowe s stosowane w liniach 400 kV. Standardowe wyposaenie tych linii stanowi przewody stalowo-aluminiowe
AFL8 o przekroju 2*525 [mm2] tzn. o cznym przekroju 1050 mm2. Wizk tworz zatem
tylko dwa przewody na faz, ktre s prowadzone w odlegoci 40 cm od siebie. Reaktancja
jednostkowa tych linii dla typowych supw 400 kV stosowanych w krajowym systemie
elektroenergetycznym wynosi 0,335 [W/km].
W przypadku zastosowania przewodw wizkowych 3*350 [mm2] lub 7*150 [mm2],
a wic o takim samym przekroju roboczym przewodw 1050 [mm2] jak przewody wizkowe
2*525 [mm2], uzyskuje si odpowiednio nastpujce reaktancje jednostkowe linii:
G dla trzech przewodw w wizce 0,305 [W/km],
G dla siedmiu przewodw w wizce 0,268 [W/km].
Oznacza to zmniejszenie jednostkowej reaktancji linii w odniesieniu do wizki dwuprzewodowej odpowiednio o 9 i 20%. S to znaczne zmniejszenia wartoci reaktancji linii.
Podstawowe korzyci wynikajce ze stosowania przewodw wizkowych to przede
wszystkim zwikszenie moliwoci przesyu mocy czynnej liniami elektroenergetycznymi,
zwikszenie zapasu stabilnoci statycznej (lokalnej) w ustalonych stanach pracy systemu
oraz zwikszenie odpornoci systemu na zakcenia dynamiczne (stabilno przejciowa).
Ponadto przewody wizkowe umoliwiaj zwikszenie obcialnoci linii ze wzgldu na
lepsze warunki chodzenia oraz powoduj zmniejszenie strat napicia, zwikszenie mocy
naturalnej linii oraz zmniejszenie strat mocy czynnej wynikajce z ograniczenia ulotu.
Ograniczenie ulotu z przewodw wizkowych korzystnie wpywa na obnienie poziomu
haasu oraz zakce radioelektrycznych wytwarzanych przez linie elektroenergetyczne,
szczeglnie w czasie zej pogody.
Wyszczeglnione zalety przewodw wizkowych maj istotny wpyw na popraw bezpieczestwa pracy systemu. W krajowym systemie elektroenergetycznym tylko midzynarodowa linia 400 kV KrosnoLemeszany (Sowacja) zostaa wybudowana z przewodami
wizkowymi 3*350 [mm2]. W budowanej nowej dwutorowej linii 400 kV Kromolice
Ptnw przewiduje si zastosowanie potrjnej wizki przewodw AFL-8 350 [mm2]
w kadej fazie.
Korzyci wynikajce ze stosowania przewodw wizkowych, szczeglnie o wikszej
liczbie przewodw w wizce, maj istotny wpyw na popraw bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju, w ktrym niedoinwestowanie linii przesyowych najwyszych napi
jest znaczne. Z tego wzgldu przy modernizacji istniejcych krajowych linii 400 kV naley
rozway celowo zwikszenia liczby przewodw w wizce. W systemach europejskich
w liniach 400 kV jako ukad standardowy stosuje si cztery przewody w wizce. W linii
przesyowej wybudowanej w Japonii, dziki odpowiedniemu zwikszeniu liczby przewodw i ich uoeniu w wizce, uzyskano w odniesieniu do ukadu standardowego zmniejszenie reaktancji linii a o 30% [5].
Zwikszenie wykorzystania moliwoci przesyowych istniejcych linii najwyszych
napi i caych systemw elektroenergetycznych umoliwiy rwnie urzdzenia FACTS
294

(Ukady Elastycznego Przesyu Prdu Przemiennego Flexible Alternating Current Transmission System). S to urzdzenia instalowane w systemach elektroenergetycznych wykorzystujce sterowane elektronicznie ukady tyrystorowe. Tyrystory przewodz prdy wartoci kilku kiloamperw oraz blokuj napicia kilku kilowoltw, reaguj w cigu milisekund
na sygna sterujcy zaczajc lub wyczajc dany element (dawiki, kondensatory) [6,7,8].
Zwikszenie moliwoci i pewnoci przesyu mocy w istniejcych systemach elektroenergetycznych do termicznej wytrzymaoci linii oraz sterowanie tymi przesyami w stanach
ustalonych jest podstawowym celem zastosowa urzdze FACTS. Cele te uzyskuje si
przez regulacje reaktancji linii, napi oraz ktw rozchylenia midzy wektorami napi.
Urzdzenia FACTS maj rwnie wpyw na prac systemu elektroenergetycznego w stanach
nieustalonych wywoanych zakceniami dynamicznymi, np. zwarciami. Szybko regulacji
poszczeglnych elementw w tych ukadach stwarza dodatkowe moliwoci ich wykorzystania do poprawy stabilnoci systemu przez odpowiednie oddziaywanie na przebiegi
stanw nieustalonych.
W systemach elektroenergetycznych stosuje si w zalenoci od potrzeb i moliwoci
rozmaite urzdzenia FACTS. Do typowych urzdze FACTS zalicza si:
G kompensator statyczny SVC (Static Var Compensator) ukad speniajcy funkcj
stabilizatora napicia w wle,
G statyczny kondensor STATCOM (Static Condenser) ukad speniajcy funkcj pynnie
regulowanego rda prdu biernego wprowadzanego do sieci,
G tyrystorowy ukad kompensacji szeregowej TCSC (Thyristor Controled Series Capasitor) ukad speniajcy funkcj pynnie regulowanej reaktancji podunej linii
przesyowych,
G regulator fazy sterowany tyrystorowo TCPR (Thyristor Controlled Phase Regulator)
ukad zmieniajcy kt rozchylenia midzy wektorami napi na kracach linii,
G zunifikowany ukad sterowania przesyem mocy UPFC (Unified Power Flow Controller) ukad zmieniajcy modu i argument napicia.
Obecnie w krajowym systemie elektroenergetycznym nie ma jeszcze zainstalowanych
urzdze FACTS. Dla zapewnienia bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju wprowadzenie tych urzdze do eksploatacji naley uzna za celowe i uzasadnione. Zainstalowanie
w systemie elektroenergetycznym urzdze FACTS wymaga jednak znacznych nakadw
finansowych oraz opracowanie i wdroenie specjalnych programw sucych do sterowania tymi urzdzeniami. Z tego wzgldu podjcie decyzji o zainstalowaniu i wykorzystywaniu urzdze FACTS wymaga wykonania specjalnych studiw zarwno technicznych, jak i ekonomicznych. Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE) we wsppracy
z Instytutem Energetyki Oddzia Gdask oraz z Electric Power Research Institut (EPRI
USA) wykonay w latach 19981999 wsplny projekt na temat Przystosowanie polskiego
systemu elektroenergetycznego do pracy w zmiennych warunkach gospodarki rynkowej
przy wykorzystaniu technologii FACTS [9, 10]. Z prac tych wynika, e ze wzgldw
zarwno technicznych jak i ekonomicznych uzasadnione bdzie zainstalowanie urzdze
FACTS w krajowym systemie elektroenergetycznym okoo 2010 roku.
W systemach elektroenergetycznych Europy zachodniej, w ktrej sie przesyowa najwyszych napi jest zdecydowanie bardziej rozbudowana ni w krajowym systemie elek295

Rys. 2. Europejska sie przesyowa najwyszych napi

Fig. 2. Interconnected network of Europe

troenergetycznym (rys. 2), urzdzenia FACTS s instalowane i eksploatowane ju od wielu

lat.

Zakoczenie
Dyskutujc na temat bezpieczestwa energetycznego kraju ma si gwnie na myli
problemy dotyczce niezawodnej dostawy gazu i ropy. W dyskusjach tych, zagadnienia
dotyczce bezpieczestwa elektroenergetycznego s zazwyczaj pomijane lub s uwaane
zdecydowanie za mniej istotne. W rzeczywistoci jest na odwrt. Nawet krtkotrwae
przerwy w dostawie energii elektrycznej odbiorcom powoduj nie tylko znaczne straty
materialne, paraliuj funkcjonowanie kraju, ale rwnie stanowi zagroenie dla ycia
i bezpieczestwa pastwa jako caoci. Z tego powodu w dyskusjach i rozwaaniach na
temat bezpieczestwa energetycznego, stan bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju
296

powinien by uwzgldniony przynajmniej na takim samym jak nie na wyszym poziomie ni

niezawodno dostaw gazu i ropy. wiadcz o tym awarie elektroenergetyczne, ktre
ostatnio miay miejsce w kraju (Ostroka, Szczecin) oraz zagranic (tab. 1).
O stanie bezpieczestwa elektroenergetycznego kraju decyduj sektory wytwarzania
oraz przesyu, dystrybucji i rozdziau energii elektrycznej, czyli sieci elektroenergetyczne.
Z przeprowadzonych rozwaa wynika, e dla zapewnienia bezpieczestwa elektroenergetycznego naley przede wszystkim rozbudowa sie przesyow, szczeglnie w pnocnych rejonach kraju. Naley rwnie modernizowa istniejce linie elektroenergetyczne
wprowadzajc przewody wielowizkowe oraz instalowa urzdzenia FACTS suce do
maksymalnego wykorzystania moliwoci przesyowych systemu. Opnienia w realizacji
planw rozbudowy systemu elektroenergetycznego, niezalenie od moliwoci wytwrczych krajowych elektrowni, zagraaj nie tylko bezpieczestwu energetycznemu, ale stanowi rwnie ograniczenie dla rozwoju kraju oraz wzrostu dochodu narodowego.

Literatura
[1] Sownik wspczesny jzyka polskiego Wydawnictwo Wilga, Warszawa 1988.
[2] KASPRZYK S., 2003 Bezpieczestwo pracy polskiego systemu elektroenergetycznego. Warszawa.
[3] Krajowy System Elektroenergetyczny, PSE Operator S.A. 2006
[4] Statystyka Elektroenergetyki Polskiej 2006. Agencja Rynku Energii S.A., Warszawa 2007.
[5] CAUSEY W., 2000 Innovative bund ling reduces HV Line inductance. Elecrical World,
January/February 2000.
[6] ADAPA R., 1995 Summary of EPRI?s FACTS Systems Studies. Electric Power Research
Institute, Palo Alto, CA, USA.
[7] EDRIS A., 1996 Technology Development of Flexible AC Transmission System. Electric
Power Research Institute, Palo Alto, CA, USA.
[8] MACHOWSKI J., 1997 Elastyczne systemy przesyowe prdu przemiennego (FACTS). Elektroenergetyka, PSE S.A. 1.
[9] Application of FACTS Technology to the Polish Power Grid Task 1 Assessment of the Polish
Power Grid from to the point of view of possible application of FACTS devices, Institute of
Power Engineering, Division, Gdask 1988.
[10] Application of FACTS Technology to the Polish Power Grid, Final Report, Electric Power
Research Institute, Palo Alto, CA, USA 1999.

297

Zygmunt MACIEJEWSKI

Transmission systems as elements of security of the Polish

Power Grid
Abstract
In the paper current state of the Polish Power System is presented. Disproportions between
production electricity and technology development of the network system are observed. The network
system is not sufficient invested. It is estimated that security of the power system has significant
influence on energy security. There are proposed some directions of the network system developing
and modernization in order to ensure of security of the power system and in general development of
Poland.

KEY WORDS: electricity, power system, network systems, security of the power system