Vous êtes sur la page 1sur 9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

Archivosdeneurociencias(Mxico,D.F.)
versinimpresaISSN01874705

Arch.Neurocien.(Mex.,D.F.)vol.9no.1Mxicomar.2004

ServiciosPersonalizados
Artculo
ArtculoenXML

ArchNeurocien2004Vol.9(1):3946

ARTICULODEREVISIN

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESY
NEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEY
SOBREVIVENCIANEURONAL

Referenciasdelartculo
Comocitaresteartculo
Traduccinautomtica
Enviarartculoporemail
Indicadores
CitadoporSciELO
Accesos

OCTAVIOGARCA
LOURDESMASSIEU
DepartamentodeNeurociencias,InstitutodeFisiologaCelular,
UniversidadNacionalAutnomadeMxico.

Linksrelacionados
Compartir
Otros
Otros

Correspondencia:
OctavioGarca.
InstitutodeFisiologaCelular,UNAM.
AP.70253,04510Mxico,D.F.
Email:ogarcia@ifc.unam.mx

Permalink

Recibido:3deoctubre2003
Aprobado:23deoctubre2003

RESUMEN
Elcerebroestconformadoporneuronasyclulasgliales,larelacinentreestosdostiposdeclulases
fundamentalparamantenerlahomeostasiscerebral.Laexcitabilidaddelasclulasnerviosasdependeengran
medidadelcidoglutmico,elprincipalneurotransmisorexcitadorenelcerebrodemamferos.Lasntesisyel
metabolismodelcidoglutmico,involucraunaestrecharelacinentrelasneuronasylasclulasgliales.Una
alteracinentrelossistemasneuroglialesglutamartrgicospuedeproducirlamuertedelasclulasnerviosasa
travsdeunmecanismodenominadoexcitotxico.Lamuerteexcitotxicasehaasociadoalaprdidaneuronal
queseobservadespusdeunepisodioisqumicoyenalgunasenfermedadesneurodegenerativas.Porotro
lado,lasinteraccionesneuroglialespuedenfuncionarcomosistemasdeneuroproteccinqueseactivanpara
contrarrestareldaoexcitotxicoatravsdeunaintensainteraccinmetablicaqueinvolucralaestimulacin
delagluclisisylaproduccindesustratosmetablicoscomoelpiruvatoyellactato,ascomolasntesisde
glutatin,entreotros.Enelpresentetrabajoserevisarelpapeldelossistemasneuroglialesglutamatrgicos
eneldaoysobrevivencianeuronaldurantelaisquemiacerebral.
PALABRASCLAVE:neuronas,glia,isquemia,glutamato.

ABSTRACT
Thebrainisconformedbyneuronsandglialcells,andtherelationshipbetweenthesetwotypesofcellsis
fundamentalinmaintainingcerebralhomeostasis.Theexcitabilityofnervecellsdependsmainlyonglutamic
acid,themayorexcitatoryneurotransmitterinmammalianbrain.Thesynthesisandmetabolismofglutamic
acid,involvesacloserelationshipbetweenneuronsandglialcells.Analterationoftheglutamatergicneuroglial
systemscanproducethedeathofneuronsthroughamechanismknownasexcitotoxicity.Excitotoxicdeathis
associatedwiththelossofneuronsobservedafteracerebralischemicepisodeandinsomeneurodegenerative
diseases.Ontheotherhand,neuroglialsystemsmighthaveaneuroprotectiveactiontopreventexcitotoxic
damagethroughanintensemetabolicinteractionwhichinvolvesthestimulationofglycolysisandtheproduction
metabolicsubstratessuchaspyruvateandlactate,aswellasglutathionesynthesis,amongothers.Thepresent
workreviewstheroleoftheglutamatergicneuroglialsystemonneuronaldamageandsurvivalduringcerebral
ischemia.
KEYWORDS:neurons,glia,ischemia,glutamate.

Elcerebrodelosmamferosestconstituidoprincipalmentepordosclasesdeclulas:lasneuronasylas
clulasgliales.Seestimaqueelcerebrohumanocontienemsde100milmillonesdeneuronasmientrasqueel
nmerodeclulasglialessuperaentre5y10vecesalapoblacinneuronal 1.Durantemuchotiemposepens
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

1/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

queelpapeldelasclulasglialesestabalimitadoalmantenimientodelacitoarquitecturadelcerebro.Sin
embargo,enlasltimasdcadassehademostradoquelasclulasglialesestablecenunaestrecharelacincon
lasneuronasatravsdesistemasdenominadosneurogliales,queseencargandemantenerlahomeostasis
cerebral.
Lasneuronassonclulasaltamenteespecializadasymorfolgicamentepuedenserdivididasencuatroregiones:
elcuerpocelularosomaqueeselcentrometablicodelaclulalasdendritas,estructurasramificadasque
recibensealesdeotrasclulaselaxn,queseextiendeapartirdelsomadelaclulanerviosayqueconduce
lainformacinaotrasneuronas,porltimolasterminalespresinpticasqueconstituyenlaregindelaneurona
quepermitelacomunicacinconotrasneuronasatravsdeestructurasespecializadasllamadassinpsis.Las
clulasglialesasuvezseclasificanprincipalmenteentrescategoras:losoligodendrocitosylasclulasde
Schwannqueformanlamielina,unamembranaquesirvedebarreradeaislamientoyqueseencuentra
involucradaenlaconduccindelimpulsonerviosodelsistemanerviosocentralyperifrico,respectivamentela
microglia,formadaporclulasquerespondenaundaooenfermedadenelcerebro,activandounarespuesta
inflamatoriayfagocitandolasbridascelularesodetritus,porltimolosastrocitosquesecaracterizanportener
unaformaestrellada.Losastrocitosestnestrechamentevinculadosconlasneuronasenprocesoscomo:la
recapturadeneurotransmisoresliberadosdurantelatransmisinsinptica,elmantenimientodela
concentracindeK+ydelpH,latransferenciadesustratosmetablicosylaliberacindefactorestrficosque
promuevenelcrecimiento,maduracinyreparacindelasclulasnerviosas2.Recientemente,diversos
reportessugierenquelasclulasglialespuedentenerotrasfuncionesademsdelasyamencionadascomoson:
laregulacindelaexcitabilidadneuronal 3,4,5,elcontroldelamicrocirculacincerebral 6ylareconstitucinde
loscontactossinpticos5,loquehacequelacomunicacinentrelasclulasglialesylasneuronasseaesencial
paraelfuncionamientodelcerebro.Enestetrabajoserevisarculeselpapeldelossistemasneurogliales
glutamatrgicosysurelacinconlamuerteysobrevivenciacelularasociadasconlaisquemiacerebral.
Lasinapsisglutamatrgicacomounmodelodeinteraccindelossistemasneurogliales
Laexcitabilidaddelasclulasnerviosasdependeengranmedidadelaaccindelcidoglutmicooglutamato,
queeselprincipalneurotransmisorexcitadorenelcerebrodelosmamferos.Sinembargo,bajociertas
condicionesesteaminocidopuedeactuarcomounapotenteneurotoxina.Elmecanismofisiolgicoypatolgico
delaexcitabilidadneuronalinvolucraunaestrechacomunicacinentrelasclulasglialesylasneuronas7.La
estimulacindelasneuronasatravsdelasinapsisglutamatrgicaconsistebsicamenteenladespolarizacin
delasterminalessinpticasylaliberacinvesiculardelglutamatodelaterminalpresinpticaalespacio
sinptico(figura1).

Seestimaquelaconcentracindeglutamatoenlasvesculassinpticaspuedealcanzarunrangode60210mM
yenelmomentoqueseactivalasinapsisexcitadorasepuedenliberarentre2000a5000molculasde
glutamatoalcanzandounaconcentracindeentre15mMenelespaciosinptico8.Lasmolculasdeglutamato
tienenquerecorrerpordifusinunadistanciadeentre0.51mparapoderactivarareceptores
glutamatrgicosespecficosenlamembranapostsinptica(figura1).Porltimolosreceptoresaglutamato
puedenserdivididosendostipos:losreceptoresionotrpicosylosreceptoresmetabotrpicos.Losreceptores
ionotrpicoscontienenuncanalinicoespecficoparacationesyenbasealaespecificidaddelagonistason
clasificadosenreceptoresNMDA(NmetilDaspatato),AMPA(amino3hidroxi5metil4isoxasolpropionato)
yKainato.Laactivacindelosreceptoresglutamatrgicosenlamembranapostsinpticaproduceuncambioen
lapermeabilidadinicadelamembranayporlotantoexcitacinenlaneurona.LosreceptoresAMPAmedianla
transmisinsinpticaexcitadorarpidaysonpermeablesprincipalmenteaNa+.Sinembargo,elreceptora
AMPApuedeserpermeablealCa2+siestconformadopordeterminadassubunidades9.LosreceptoresaNMDA
sonbloqueadosfisiolgicamenteporMg2+ydemaneradependientedevoltaje.ParaquelosreceptoresNMDA
seactivenrequierendelaestimulacinpreviadelosreceptoresAMPA,ladespolarizacinproducidaporla
activacindestosliberaelMg2+queseencuentrabloqueandoelporodelreceptorNMDA,ydespusla
presenciadeglutamatojuntoconlaglicinahacenqueelreceptorentreensuestadoactivoloquepermitela
entradadeNa+yCa2+yporlotantolaexcitacindelaneurona(figura1).Porltimolosreceptores
metabotrpicosseencuentranacopladosaprotenasGymodulanlaproduccindemensajerosintracelulares
porlaactivacindelafosfolipasaC(PLC)odelaadenilatociclasa(AC)(figura1).porltimolaconcentracin
intracelulardelglutamatoenelcerebroesdeaproximadamente10mMmientrasquelaconcentracin
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

2/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

extracelularesextremadamentebajacercade23M.CEnlopresedenteanteriormentecuandolasinapsis
excitadoraseactivalaconcentracindeglutamatoenelespaciosinpticopuedealcanzarunaconcentracinde
15m8,silaconcentracindeglutamatonodisminuyedespusdeserliberadoesteneurotransmisorpuede
resultartxicoalasneuronasinclusoaconcentracionesde10M,sipermaneceporuntiempoprolongadoenel
medioextracelular 10.Lasconcentracionesextracelularesdeglutamatoseregulanporlaaccindesistemasde
capturadealtaafinidaddependientesdeNa+localizadosenneuronasyclulasgliales(figura1).Despusde
actuarsobresusreceptores,elglutamatoeseliminadorpidamentedelespaciosinpticoenuntiempo
aproximadode50200s8finalizandoaslaactividaddelasinpsisexcitadora.Lacapturadeglutamatose
llevaacaboprincipalmenteporlosastrocitos,estacapturaesmayoraladelaspropiasneuronas
glutamatrgicasporloqueseconsideraquelaactivacindelostransportadoreslocalizadosenlosastrocitos,
eselmecanismopredominanteutilizadoenlossistemasneuroglialesparamantenerbajaslasconcentraciones
extracelularesdeglutamatoenelcerebro11.
Enlaactualidadsehanclonado5tiposdetransportadoresaglutamato,lospredominantementegliales
conocidoscomoGLASTyGLT1clonadosoriginalmentedelcerebroderata,ysushomlogoshumanosEAAT1y
EAAT2,respectivamente.EltransportadorEAAC1ysuhomlogoenhumanosEAAT3queselocaliza
principalmenteenlasclulasneuronales,eltransportadorEAAT4expresadoenclulascerebelaresdePurkinje,
yfinalmenteeltransportadorEAAT5expresadoenretina.Enlosltimosaossehademostradoquetantoen
neuronascomoenclulasglialesexisteunaexpresindiferencialdelostransportadoreseinclusouna
colocalizacindelosdiferentessubtiposdetransportadoresaglutamatoenlasclulas 12
Lacapturadeglutamatoestimulalagluclisis
Lacapturadeglutamatoporlostransportadoresrequieredeenerga.Elcostoenergticodeestacaptura
requierede1molculadeATPpormolculadeglutamatotransportadaasociadaa3ionesdeNa+12.ElATP
requeridoparaeltransportedeglutamatoesobtenidopormediodelaoxidacindelaglucosacapturadapor
transportadoresespecficosubicadosenlosastrocitos.DuranteelprocesoglucolticoseproducendosATP,un
ATPesusadoparalaexpulsindelosionesNa+porlaATPasaNa+/K+yelotroATPesutilizadoparala
sntesisdeglutamina,ademsdeproducirsedosmolculasdelactatoporcadamolculadeglucosa.Seha
propuestoquelaactivacinfisiolgicadelasinapsisglutamatrgicapodraestimularlagluclisisdelos
astrocitos13atravsdelsiguientemecanismo:unavezliberadoelglutamatodelasterminalespresinpticasel
neurotransmisorseracapturadoprincipalmenteporlostransportadoreslocalizadosenlosastrocitos.Comoel
glutamatoescotransportadoconionesNa+causaraunincrementoenlaconcentracinintracelulardeNa+en
losastrocitosloqueconduciraalaactivacindelaATPasaNa+/K+(figura2).LaactivacindelaATPasaNa+
/K+estimularalagluclisis13.Adicionalmenteelglutamatoqueescapturadoporlosastrocitospuedeser
metabolizadopordiversasvasyserutilizadoenlaformacindeglutaminaoentrarenelciclodelcido
tricarboxlicoyservircomounafuenteenergtica(figura2).Laformacindeglutaminaescatalizadaporla
glutaminasintetasaunaenzimalocalizadaenlosastrocitosyenmenorcantidadenlosoligodendrocitos,pero
ausenteenlasneuronas.Elmetabolismooxidativodelglutamatoesiniciadoporsuconversina
cetoglutarato,mismoqueesutilizadoenelciclodelcidotricarboxlicoestopuedesermediadoporla
glutamatodeshidrogenasaoportransaminacin11.

http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

3/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

Metabolismodelglutatinenlossistemasneurogliales
Comparadoconotrosrganosdelcuerpo,elcerebroeselrganomssusceptiblealdaooxidativodebidoa
diversosfactoresqueincluyenlaaltautilizacindeloxgeno,lapresenciadeunexcesodecidosgrasos
insaturadosquesonblancodelaperoxidacinlipdica,labajaomoderadaactividaddeenzimasantioxidantes
comolasuperxidodismutasa(SOD)ylacatalasa,ylapresenciadegrandesconcentracionesdehierroque
favorecenlaformacindeespeciesreactivasdeoxgeno(ERO).LasEROsonespeciesqumicasdeoxgenoque
presentanunoomselectronesdesapareadosensultimoorbital,estainestabilidadlosvuelvereactivos
pudiendoalterarlaestructuramoleculardelpidos,protenasycidosnuclicos.LageneracindeEROes
rpidayconstanteenelcerebro,yaqueesterganoutilizacercadel20%deloxgenoconsumidoporelcuerpo,
perosoloconstituyeun2%desupeso,loqueindicaqueenelcerebroexisteungranmetabolismooxidativo.
Porlotanto,ladetoxificacindelasEROesesencialenelcerebroparaevitareldaooxidativo.
Eltripptidoglutatin(GSH,Lglutamilcisteinilglicina),esunsistemamuyimportanteparaladefensa
celularcontralasERO.EnelcerebrolaconcentracindeGSHtieneunrangodeaproximadamente1a3mM.En
particular,laconcentracindeGSHenlosastrocitosesde1650nmol/mgprotenayesmayorqueenlas
clulasneuronales14.ElGSHreaccionadirectamentecontralosradicaleslibresatravsdereacciones
enzimticasynoenzimticas.EnlasreaccionesnoenzimticaselGSHreaccionaconradicalestalescomoel
aninsuperxido,elxidontricooelradicalhidroxil,mientrasqueenlasreaccionesenzimticaselGSHesel
donadordeelectronesparalareduccindeperxidosenunareaccincatalizadaporlaglutatinperoxidasa
(GPx).ElproductofinaldelaoxidacindelGSHeselglutatindisulfido(GSSG).ElGSHesregeneradodel
GSSGporlareaccincatalizadaporlaglutatinreductasa(GR)15
ElGSHessintetizadoporlaaccinconsecutivadedosenzimas,laglutamilcisteinasintetasaqueutilizaal
glutamatoyalacistenacomosustratosformandoeldipptidoglutamilcisteina(GluCys).Posteriormenteel
GluCysescombinadoconlaglicinaparagenerarGSHpormediodeunareaccincatalizadaporlaglutatin
sintetasa(figura2).Elcontenidodeglutatinenlasclulasnerviosasdependefuertementedeladisponibilidad
desusprecursores.Enelcerebrolosastrocitosaportanalasneuronasprecursoresnecesariosparalasntesis
deGSHporloqueseestableceunainteraccinmetablicaenlossistemasneurogliales.Seproponequeel
GSHespreviamentesintetizadoenlosastrocitosyliberadodeestosehidrolizadoporunaectoenzimaconocida
comoglutamiltranspeptidasa(GT),localizadaenlamembranaplasmticadelosastrocitos.Enestareaccin
seproduceeldipptidocisteinilglicina(CysGly)yGlu.ElCysGlyesdisociadoporunaectopeptidasalocalizada
enlasneuronasgenerandocistenayglicinaquesoncapturadosdemaneraindependienteporlasneuronasy
utilizadosparavolverasintetizarGSH(figura2).Laglutaminaliberadadelosastrocitosesusadaporlas
neuronascomounprecursordelglutamatonecesariocomoneurotransmisoryparalasntesisdeGSH14(figura
2).Sinembargo,enlasneuronasladisponibilidaddelacistenaeselpasolimitanteparalaformacindeGSH.
RecientementealgunostrabajoshanreportadoquelacapturadecistenanecesariaparalasntesisdeGSH,est
asociadaalacapturadeglutamatoatravsdelostransportadoresneuronales16,17.
Lamuerteexcitotxicaylossistemasneurogliales
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

4/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

Comomencionamosanteriormenteunincrementoenlaconcentracinextracelulardeglutamatopuederesultar
txicoparalasclulasnerviosas.Elefectotxicodelglutamatoseconocedesdefinalesdeladcadadelos50's
delsiglopasadocuandoLucasyNewhouse18,demostraronquelaadministracindelglutamatoyanlogosde
esteaminocidoproducandegeneracinenlasclulasnerviosasdelaretina.PosteriormenteOlney19,propuso
quelamuerteneuronalinducidaporesteaminocidosedebaaunadespolarizacinprolongadadelas
neuronas,acuandoeltrminoexcitotoxicidadparareferirsealdaocelularproducidoporlaactividad
prolongadadelosreceptoresglutamatrgicos.Enparticular,laactivacindelreceptorNMDAhasidolava
mejorcaracterizadadelamuerteexcitotxica.SeproponequelaexcesivaestimulacindelreceptorNMDA,
conduceaunaentradamasivadeCa2+alaclulaactivandounavariedaddeenzimascelularesdependientesde
esteintalescomoproteasas,lascualescontribuiranaldaocelularaldegradarprotenasestructurales
fosfolipasascontribuyendoalarupturadelamembranacelularendonucleasas,generandoalteracionesenel
DNAylaactivacindelasintasadexidontrico(NOS),enzimainvolucradaenlageneracindexidontrico
(NO),yunasubsecuenteproduccindeERO20(figura3).Recientementesehapropuestoquelamitocondria
podratenerunpapelpreponderanteenlamuerteexcitotxica21.Diversasevidenciasexperimentalessugieren
quelamuerteexcitotxicaesuneventocomnquesepresentaenalgunosdesrdenesneurolgicoscomola
isquemiacerebral,lahipoglicemiaylaepilepsia,yenalgunasenfermedadesneurodegenerativascomolade
Huntington,AlzheimeryladeParkinson22.

Sinembargo,entodasestascondicionessedesconoceculeselorigendelglutamatoimplicadaenlamuerte
excitotxica.Algunosestudiossugierenqueunaalteracindelostransportadoresencargadosremoverel
glutamatodelespaciosinpticopodranfavorecerelincrementoenlaconcentracinextracelulardeeste
neurotransmisoryconellolamuerteexcitotxica.Estaalteracinocurrirasubsecuentementealadeficiencia
energticaporejemplo,durantelaisquemiacerebralladrsticadisminucinenlosnivelesdeATPpodra
generarunmalfuncionamientodelaATPasaNa+/K+.Estoprovocaraelcolapsodelosgradientesinicos
afectandodirectamentelaactividaddelostransportadoresdeglutamatoquesondependientesdeNa+,
produciendosufuncionamientoinverso,ounadeficienciaenlacapturadeesteaminocido,tantoenneuronas
comoenclulasgliales23.LapresenciadeNOtambinpodrainfluirenlafuncininversadelos
transportadoresyproducirunincrementodelaconcentracinextracelulardeglutamatodurantelaisquemia.
Estemecanismoestrelacionadoconlarespuestainflamatoriaqueseobservadespusdeldao
cerebrovascularlacualestimularalaproduccindeNOenlosastrocitos.ElNOpodradifundiralasneuronase
inhibirsurespiracinydisminuirlosnivelesdeATP,locualfavoreceralaliberacindeglutamatoalespacio
extracelularatravsdeunfuncionamientoinversodeltransportador.Estopodraocurrirtambinenlos
astrocitos.Elglutamatoliberadoporlagliaylasneuronasestimularaalosreceptoresglutamatrgicosdelas
neuronasvecinasyproduciraunamuerteexcitotxica24.Porotrolado,enexperimentosconratonesknockout
delostransportadoresglialesGLASTyGLT1,seobservunincrementoenlosnivelesextracelularesde
glutamatoylapresenciademuerteexcitotxica,mientrasqueenlosanimalesknockoutdeltransportador
neuronalEAAC1nosepresentabaneurodegeneracin25.Asuvez,lainhibicindelaexpresindelos
transportadoresglialesfavorecelaprdidaneuronalylageneracindecrisisepilpticas26,yexacerbaeldao
neuronalisqumico27
Lainteraccinneuroglialdurantelaisquemiacerebral
Duranteunprocesopatolgicocomolaisquemiacerebral,lossistemasneuroglialespuedenserafectados
provocandoundesajusteenlahomestasiscerebralquepuedeconduciralamuertecelular.Sinembargo,la
duracindelperiodoisqumicopuededeterminarsieldaocelularocurreenlasneuronasoenlosastrocitos.
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

5/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

Porejemplo,enlaisquemiageneradaporlaoclusinde4vasoscerebralessehaobservadoqueunperiodode
23minutosdeisquemiaessuficienteparaproducirdaoneuronalmientrasquelosastrocitossufrendao
despusunperiodoisqumicode30a60minutos.Estosresultadossonsimilaresalosobservadosenla
isquemiageneradaporlaoclusindearteriacerebralmedia.Enestemodelosehareportadoqueunperiodo
isqumicode40minutosessuficienteparaproducirmuerteneuronalmientrasquelosastrocitosrequierenun
periodoisqumicode360minutos28.Encultivoscelularesexpuestosaprivacindeglucosayoxgeno(DGO),
condicionesutilizadascomomodelodeisquemiainvitro,duranteunperiodode4560minutospuedeserletal
paralasneuronasperonoparalosastrocitos.Laprdidaneuronalylasobrevivenciadelosastrocitosestaran
asociadasconlacapacidaddelasclulasparamantenerelpotencialdemembranamitocondrialylosnivelesde
ATP,ademsdequesehasugeridounaproduccindiferencialdeERO,yaqueenlasneuronasseproduce
preferentementesuperxido(O 2 .)yenlosastrocitosseproduceNO29.Elhechodequelosastrocitospuedan
tolerarconmayoreficienciaunperiodoisqumicopuedeestarrelacionadoconsuactividadmetablica2,conla
eficaciaparacapturarglutamato11yconunmenornmerodereceptoresglutamatrgicostipoNMDA30.Sin
embargo,algunostrabajoshandemostradoquelasclulasglialespuedensufrirdaoexcitotxicocuandoson
expuestasaaltasconcentracionesdeglutamato(110mM)porperiodosprolongados(de1624horas) 31
Porotrolado,elglucgenoesunagranreservadeenergayenelcerebroseencuentraselectivamente
localizadoenlosastrocitos.Bajocondicionesdeprivacinenergticaesutilizadoparamantenerlosnivelesde
ATP.LosastrocitosdecortezaderataexpuestosaunaDGOpuedenmetabolizarelglucgenoyutilizarla
gluclisisanaerobia,loqueincrementalaproduccindelactato 32.Sinembargo,lacapturadeglucosaen
astrocitostambinsepodraincrementarbajocondicionesisqumicascomounmecanismoquepermitira
generarATPyconservarlaactividaddelaATPasaNa+/K+.Assemantendraelfuncionamientonormaldel
transportadordeglutamatoevitandolamuerteexcitotxicaenlasneuronas,alsersteremovido 13,33.El
incrementoenlaactividadglucolticaenlosastrocitospodragenerarunincrementoenlaproduccindelactato
queserautilizadocomounsustratometablicoporlasneuronasencondicionesdedeficienciaenergticacomo
elcasodelaisquemiaylahipoglucemia33,34.Estahiptesisesapoyadapordiversasevidenciasobtenidasde
experimentosinvivoeinvitroquedemuestran:1.queexisteunincrementoenlaconcentracindelactato
durantelaisquemiacerebral 35,2.queellactatoesaltamenteoxidadoporlasneuronas36y3.queellactato
mantienelosnivelesdeATPypromuevelasobrevivenciayactividadneuronalcuandolosnivelesdeglucosa
sonbajos32,35.Enausenciadeunsustratometablicoadecuado,lasneuronaspuedentransformarellactatoen
piruvatoyposteriormenteincorporarloalciclodeloscidostricarboxlicosvalaformacindeacetilCoA
generando18ATPpormolculadelactato32.Tambinsehapropuestoquealgunosdeloscarbonesdela
molculadelactatopuedanincorporarseapozasdeaminocidostalescomolosneurotransmisoresglutamato,
aspartatoyGABA2.Adems,laexistenciadetransportadoresespecficosparalactatoenastrocitosyneuronas
apoyalaexistenciaunmecanismocoordinadoenambasclulas37.Sinembargo,esposiblequelosastrocitos
nosololiberenlactatosinotambinpiruvato38.Elpiruvatoliberadoporlosastrocitospodraprotegeralas
neuronasdeundaotxiconoactuandoslocomounsustratoenergticosinotambincomounatrapadorde
radicaleslibres38,39.Estaideaesapoyadaendiversostrabajosquedemuestranqueelpiruvatopuede
funcionarcomounexcelentecompuestoneuroprotector 3844.
Durantelaisquemiacerebrallossistemasneuroglialestambinpuedenserafectadospordaooxidativo
subsecuentealareperfusinposisquemia.Porotrolado,existenreportesdondesedemuestraqueanimales
quetienendisminuidoslosnivelesdeGSHsonmssusceptiblesaldaoisqumico45,yquedurantela
isquemiacerebralexisteunaelevadaconcentracinextracelulardeGSH.Esteltimofenmenopuedeserel
resultadodelacapacidaddelasclulasdelcerebro,enparticulardelosastrocitos,paraliberarestetripptido
46.ElGSHesunantioxidantemuyimportantecontralatoxicidaddelperxidodehidrgeno(H O ).ElH O
2 2
2 2
esunperxidoquesegeneraenaltasconcentracionesenelcerebroyquepodraestarinvolucradoenlos
procesosneurodegenerativosasociadosconlaenfermedaddeParkinson,ocontribuiraldesarrollodela
enfermedaddeAlzheimer 47,48.LadeplecindeGSHesunodelosprimerosindicadoresdeestrsoxidativo
durantelaprogresindelaenfermedaddeParkinsonyalparecerladeplecindeGSHesparalelaala
severidaddelaenfermedad49.Enalgunosreportesseproponequeunsoloastrocitopodraprotegera20
neuronascontralatoxicidaddelH2O2 50yqueladeplecinenlosnivelesdeGSHpodraestarinvolucradaala
alteracindelfuncionamientodelostransportadoresdeglutamato,afectandodirectamentelacapturay
concentracindelossustratosnecesariosparalasntesisdeGSH51,52.Porotrolado,laproduccindeNAD(P)H
necesariaparalaformacindeGSHseobtieneprincipalmenteatravsdelavadelaspentosasfosfato.Seha
demostradoqueenastrocitoselflujodelavadelaspentosasfosfatoesmayorconrespectoalasneuronasy
seincrementahastatresvecesduranteunaexposicindeH2O2 53,54.
ComomencionamosanteriormentelosastrocitosestninvolucradosenlasntesisdeGSHneuronalayudandoa
estasclulasaprotegersecontraundaooxidativo.Sinembargo,losastrocitostambinpodranserms
tolerantesaldaooxidativoporquepresentanunamayoractividaddeenzimasantioxidantescomolacatalasa,
yunaconcentracin2.5vecesmasaltadevitaminaEquelasneuronas,lacualesnecesariaparaevitarla
peroxidacinlipdica.Laprdidaoalteracindelasdefensasantioxidantesenlossistemasneuroglialestambin
podracontribuiraladisminucindelosnivelesdeATPqueseobservadurantelaisquemiacerebral,pues
algunasEROpuedeninhibirlaactividaddediversoscomplejosdelacadenadetransportedeelectrones(CTE)
mitocondrial.PorejemplodurantelaDGOladisminucindelosnivelesdeATPpodraestarasociadaala
inhibicindelcomplejoIenlasneuronasmientrasquelosastrocitosnomuestrandisminucindelaactividadde
laCTEmitocondrial,ytampocounadisminucinenlosnivelesdeATP54.Lainhibicindeloscomplejosdela
CTEmitocondrialesenlasneuronascorrelacionaconunamayordaocelularmientrasquelosastrocitosalno
presentarestainhibicinpuedentolerarlapresenciadeERO55.Adicionalmente,elNOproducidoenlaglia
duranteunarespuestainflamatoria,sepodradifundiraotrasneuronasyafectarsusmitocondriasproduciendo
unadisminucinenlosnivelesdeATP,yaseadirectamenteoatravsdelaformacindeperoxinitrito
(ONOO)24,55.
CONCLUSIN
Lasinteraccionesentreneuronasyastrocitossonnecesariasparamantenerlahomeostasisenelcerebroya
queexisteunaestrecharelacinentreambostiposdeclulas.Lasobrevivenciaymuertecelularquese
presentaenalgunasenfermedadesneurodegenerativasodurantelaisquemiacerebralpodraestarvinculadano
sloalascaractersticasparticularesdecadatipocelular,sinotambinalainteraccinfsica,metablicay
fisiolgicaqueexisteentreestasclulas.

http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

6/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

AGRADECIMIENTOS
EstetrabajofuerealizadograciasalapoyoIN222503(PAPIIT)aLourdesMassieuyunabecadeCONACYT
163330yDGEPUNAMaOctavioGarca.
REFERENCIAS
1.KandelER.Thenervoussystemhastwoclassesofcells.EnKandelER,SchwartzJH,JessellTM,editores.
Principlesofneuronalscience.USA:McGrawHill,20001935. [Links]
2.TsacopoulosM,MagistrettiPJ.Metaboliccouplingbetweengliaandneurons.JNeurosci199616:87785.
[Links]
3.FieldsRD,StevensGrahamB.Newinsightsintoneurongliacommunication.Science2002298:55662.
[Links]
4.AuldDS,RobitailleR.2003.Glialcellsandneurotransmission:aninclusiveviewofsynapticfunction.Neuron
200340:389400. [Links]
5.NewmanEA.2003.Newrolesforastrocytes:regulationofsynaptictransmission.TrendsNeurosci2003
26:53642. [Links]
6.ZontaM,AnguloMC,GobboS,RosengartenB,HossmannKA,PozzanT,etal.Neurontoastrocytesignaling
iscentraltothedynamiccontrolofbrainmicrocirculation.NatNeurosci20036:4350. [Links]
7.NedergaardM,TakanoT,HansenAJ.Beyondtheroleofglutamateasneurotransmitter.natrevneurosci
20023:74855. [Links]
8.ClementsJD.Transmittertimecourseinthesynapticcleft:itsroleincentralsynapticfunction.Trends
Neurosci199619:16371. [Links]
9.PellegriniGiampietroDE,GorterJA,BennettMVL,ZukinSR.TheGluR2(GluRB)hypothesis:Ca 2+
permeableAMPAreceptorinneurologicaldisorders.TrendsNeurosci199720:46470. [Links]
10.CheungNS,PascoeCJ,GiardinaSF,JohnCA,BeartPM.MicromolarLglutamateinducesextensiveapoptosis
inanapoptoticnecroticcontinuumofinsultdependent,excitotoxicinjuryinculturedcorticalneurones.
Neuropharmacol199837:141929. [Links]
11.HertzL,DringenR,SchousboeA,RobinsonSR.Astrocytes:glutamateproducersforneurons.JNeurosciRes
199957:41728. [Links]
12.DanboltNC.Glutamateuptake.ProgNeurobiol200165:1105 [Links]
13.PellerinL,MagistrettiPJ.Glutamateuptakeintoastrocytesstimulatesaerobicglycolysis:amechanism
couplingneuronalactivitytoglucoseutilization.ProcNatlAcadSciUSA199491:106259. [Links]
14.DringenR,GuttererJM,HirrlingerJ.Glutathionemetabolisminbrain.Metabolicinteractionbetween
astrocytesandneuronsinthedefenseagainstreactiveoxygenspecies.EurJBiochem2000267:49126.
[Links]
15.DringenR.Metabolismandfunctionsofglutathioneinbrain.ProgNeurobiol200062:64971. [Links]
16.HimiT,IkedaM,YasuharaT,NishidaM,MoritaI.Roleofneuronalglutamatetransporterinthecysteine
uptakeandintracellularglutathionelevelsinculturedcorticalneurons.JNeuralTrans2003110:133748.
[Links]
17.ChenY,SwansonRA.TheglutamatetransportersEAAT2andEAAT3mediatecysteineuptakeincortical
neuroncultures.JNeurochem200384:133239. [Links]
18.LucasDR,NewhouseJP.ThetoxiceffectofsodiumLglutamateontheinnerlayersoftheretina.Arch
Ophtal195758:193201. [Links]
19.OlneyJW.Glutamateinducedretinaldegenerationinneonatalmice.Electronmicroscopyoftheacutely
evolvinglesion.JNeuropatholExpNeurol196928:45574. [Links]
20.BittigauP,IkonomidouC.Glutamateinneurologicaldiseases.JChildNeurol199712:471485.
[Links]
21.NichollsDG,BuddSL.Mitochondriaandneuronalglutamateexcitotoxicity.BiochimBiophysActa
19981366:97112. [Links]
22.ObrenovitchTP,UrenjakJ.Alteredglutamatergictransmissioninneurologicaldisorders:fromhigh
extracellularglutamatetoexcessivesynapticefficacy.ProgNeurobiol199751:3987. [Links]
23.RossiDJ,OshimaT,AttwellD.Glutamatereleaseinseverebrainischaemiaismainlybyreverseduptake.
Nature2000403:31621. [Links]
24.BalPriceA,BrownGC.Inflammatoryneurodegenerationmediatedbynitricoxidefromactivatedglia
inhibitingneuronalrespiration,causingglutamatereleaseandexcitotoxicity.JNeurosci200121:648091.
[Links]
25.RothsteinJD,DykesHobergM,PardoCA,BristolLAJinL,KunelRW,KanaiY,HedigerMA,WangYSchielke
JP,WeltyDF.Knockoutofglutamatetransportersrevealsamajorroleforastroglialtransportinexcitotoxicity
andclearanceofglutamate.Neuron199616:67586. [Links]
26.TanakaK,WataseK,ManabeT,YamadaK,WatanabeM,TakahashiK,IwamaH,NishikawaT,IchiharaN,
KikuchiT,OkuyamaS,KawashimaN,HoriS,TakimtoM,WadaK.Epilepsyandexacerbationofbraininjuryin
micelackingtheglutamatetransporterGLT1.Science1997276:1699702. [Links]
27.RaoVL,DoganA,ToddKG,BowenKK,KimBT,RothsteinJD,DempseyRJ.Antisenseknockdownoftheglial
glutamatetransporterGLT1,butnottheneuronalglutamatetransporterEAAC1,exacerbatestransientfocal
cerebralischemiainducedneuronaldamageinratbrain.JNeurosci200121:187683. [Links]
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

7/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

28.FernR.Ischemia:astrocytesshowtheirsensitiveside.ProgBrainRes2001132:40511. [Links]
29.ReichertSA,KinHanJS,DuganLL.Themitochondrialpermeabilitytransitionporeandnitricoxidesynthase
mediateearlymitochondrialdepolarizationinastrocytesduringoxygenglucosedeprivation.JNeurosci
200121:660816. [Links]
30.SeifertG,SteinhuserC.Ionotropicglutamatereceptorsinastrocytes.ProgBrainRes2001132:28799.
[Links]
31.ChenCJ,LiaoSL,KuoJS.Gliotoxicactionofglutamateonculturedastrocyte.JNeurochem200075:1557
65. [Links]
32.DienelGA,HertzL.Glucoseandlactatemetabolismduringbrainactivation.JNeurosciRes200166:82438.
[Links]
33.StanimirovicDB,BallR,DurkinJP.StimulationofglutamateuptakeandNa,KATPaseactivityinrat
astrocytesexposedtoischemialikeinsults.Glia199719:12334. [Links]
34.VoutsinosPorcheB,BonventoG,TanakaK,SteinerP,WelkerE,ChattonJY,MagistrettiPJ,PellerinL.Glial
glutamatetransportersmediateafunctionalmetaboliccrosstalkbetweenneuronsandastrocytesinthemouse
developingcortex.Neuron200337:27586. [Links]
35.SmithD,PernetA,HallettWA,BinghamE,MarsdenPK,AmielSA.Lactate:apreferredfuelforhumanbrain
metabolisminvivo.JCerebBloodFlowMetab200323:65864. [Links]
36.BouzierSoreAK,MerleM,MagistrettiPJ,PellerinL.Feedingactiveneurons:(re)emergenceofanursing
roleforastrocytes.JPhysiol(Paris)200296:27382. [Links]
37.PellerinL.Lactateasapivotalelementinneurogliametaboliccooperation.NeurochemInt200343:3318.
[Links]
38.WangXF,CynaderMS.Pyruvatereleasedbyastrocytesprotectsneuronsfromcoppercatalyzedcysteine
neurotoxicity.JNeurosci200121:332231. [Links]
39.DesagherS,GlowinskiJ,PremontJ.Pyruvateprotectsneuronsagainsthydrogenperoxideinducedtoxicity.
JNeurosci199717:90607. [Links]
40.RuizF,AlvarezG,PereiraR,HernandezM,VillalbaM,CruzF,CerdanS,BogonezE,SatrusteguiJ.
Protectionbypyruvateandmalateagainstglutamatemediatedneurotoxicity.Neuroreport19989:127782.
[Links]
41.MausM,MarinP,IsraelM,GlowinskyJ,PremontJ.PyruvateandlactateprotectstriatalneuronsagainstN
methylDasapartateinducedneurotoxicity.EurJNeurosci199911:321524. [Links]
42.LeeJY,KimYH,KohJY.Protectionbypyruvateagainsttransientforebrainischemiainrats.JNeurosci
200121(RC171):16. [Links]
43.AriasC,MontielT,QuirozBaezR,MassieuL.Amyloidneurotoxicityisexacerbatedduringglycolysis
inhibitionandmitochondrialimpairmentintherathippocampusinvivoandinisolatednerveterminals:
implicationsforAlzheimer'sdisease.ExpNeurol2002176:16374. [Links]
44.GarcaO,Massieu,L.GlutamateuptakeinhibitorLtranspyrrolidine2,4dicarboxylatebecomesneurotoxic
inthepresenceofsubthresholdconcentrationsofmitochondrialtoxin3nitropropionate:involvementof
mitochondrialreducingactivityandATPproduction.JNeurosciRes200374:95666. [Links]
45.MizuiT,KinouchiH,ChanPH.Depletionofbraingluthathionebybuthioninesulfoximineenhancescerebral
ischemicinjuryinrats.AmJ.Physiol.1992262:H3137. [Links]
46.ChenY,VartiainenNE,YingW,ChanPH,KoistinahoJ,SwansonRA.Astrocytesprotectneuronsfromnitric
oxidetoxicitybyaglutathionedependentmechanims.JNeurochem200177:160110. [Links]
47.BehlC.DavisJB,LesleyR,SchubertD.Hydrogenperoxidemediatesamyloidproteintoxicity.Cell1994
77:817827. [Links]
48.BharathS,HsuM,KaurD,RajagopalanS,AndersenJK.Glutathione,ironandParkinsonsdisease.Biochem
Pharmacol200264:103748. [Links]
49.SchulzJB,LindenauJ,SeyfriedJ,DichgansJ.Glutathione,oxidativestressandneurodegeneration.EurJ
Biochem2000267:490411. [Links]
50.DesagherS,GlowinskiJ,PremontJ.Astrocytesprotectneuronsfromhydrogenperoxidetoxicity.JNeurosci
199616:25532562. [Links]
51.HimiT,IkedaM,YasuharaT,MurotaSI.Oxidativeneuronaldeathcausedbyglutamateuptakeinhibitionin
culturedhippocampalneurons.JNeurosciRes200371:67988. [Links]
52.RDB,BoucrautJ,SamuelD,BirmanS,KerkerianLeGoffL,HadAissouniL.Glutamatetransportalteration
triggersdifferentiationstateselectiveoxidativedeathofculturedastrocytes:amechanismdifferentfrom
excitotoxicitydependingonintracellularGSHcontents.JNeurochem200385:115970 [Links]
53.BenYosephO,BoxerPA,RossBD.Assessmentoftheroleoftheglutathioneandpentosephosphate
pathwaysintheprotectionofprimarycerebrocorticalculturesfromoxidativestress.JNeurochem
199666:232937. [Links]
54.AlmeidaA,DelgadoEstebanM,BolaosJP,MedinaJM.Oxygenandglucosedeprivationinducemitocondrial
dysfunctionandoxidativestressinneuronesbutnotinastrocytesinprimaryculture.JNeurochem200281:207
17. [Links]
55.BolaosJP,HealesSJR,LandJM,ClarkJB.Effectofperoxynitriteonthemitochondrialrespiratorychain:
differentialsusceptibilityofneuronesandastrocytesinprimaryculture.JNeurochem199564:1965
72.[Links]

http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

8/9

18/02/2016

INTERACCINENTRELASCLULASGLIALESYNEURONALESYSUPAPELENLAMUERTEYSOBREVIVENCIANEURONAL

Commons

Todoelcontenidodeestarevista,exceptodndeestidentificado,estbajounaLicenciaCreative

Av.InsurgentesSur3877,Col.LaFama,Mxico,DistritoFederal,MX,14269,(5255)54241396ext3009,
(5255)56063822
arcneuro@hotmail.com

http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S018747052004000100008

9/9

Vous aimerez peut-être aussi