Vous êtes sur la page 1sur 246

ABRAHAM

H.

L A S S;

DNYA EDEB YATI NIN AHESERLERi j


DON'KlCOT*- )BIN S0fJC R l;50f;-"i

SVA"^T. r p : .

^On E; VvAi*.

'F^rLi:?AP-^;.<;3n'^i<i?F~EiNjpR.jLH,E;-S;<ACVAL^!:
if lZ !

^ V

-;

^ ^ ^ ^ * 1,NA57|S! * ^ _ L E P - N O T R E D A . .-S N! J K i.M S . '--,

M C fiv

ku ljb e s

! tj^ -

e tc

/;

c a b n

o l ^- c ,o .- a r

Ca_OMOV- 3 .A5 ALAR V E O & . - . iK -.CKv',- l>

.o fr-

. l .:-":; D i v ir

, e P ? E S ^ d & ? S t EKRJ- HiKA'.'ESi - b -'yK . m T lE S CLMEVF'- -;>. P J /'l- P L ;


S tfe ^ v E C E i 'K :5 a !>^a z v V !< a s d c |

ie r

- T O M S iv v v s R rio rK .L E 6 = f;Y E fN j T.

m a

esa

i i ' * S 3 T K K 2 > jc !L!N GF-"fi; s!P


p C'Pt f $ i LE5A=f r A D A L vAS
HC-MUiS FANAV p ' 'M.ite H A R t ^ ^ R CJ'VAJNCA AN^A- KAP;r,NA vE SJLh
O ENfeiS ^ A S g)h rE P a ^H rfe^ ^ S tP I^rJ A L ERE v h 'jM v JVA'^A DONU A il
K A l'S ? *
'

A D A S f Ki'RAH C-RA-'SJ P C fiT E E ? ^ AHTaPCT '/A - E K A^iSj M Z


C S I ^ I I AMEP.IKaN fACS^ BABfTT A^R-OV^MTH w::nTtE?-< ''ATS r
a iP
^ ; VE- - .d p .m i n ; C C J ' j S'i'EVESTSE

jaw.0^?*xjq

BYK
ROMAN

r_>'i
_^r-"lN

: Tr! LA:;

V.'ji C

C l CAN

'C :.'JUA=?'Pl KvV:C

^TU:"R' OL^-'T'
'NA^^

' Ml<].-'LF.SCR
<iN POftTRESi CE

^ ... -ND4.,NNAy-A^.
4LT1^ 2 i

ADAS

.--.j

.:A S F t* - 0 !ra ;,- - :-.a:,

'AV '-
TH*'MtlKTt^jte8y>i:Ajftftis4A^^
ANOCU'-U- SyLV'Ejt^ S ^ - ^
O FE^^C-'J;^L>' ;-p
-^.
AMSt BJ D^<SaCO*'A5( - S jiiR J t A v WMt
CaP ' S LA ilU fiA
HTffifAR 6aL!*'I ' BE
TSt!& * VATAHteVCS' GDAStO SYAK * A lL AljNSANLtft MeSi? <K.- aU AR
GlWfi >*tRi
LOWAT C-'3^R0Z-:^ftNuFW CW R
AK;(G EM (rA M *M Pt^ E; DON^
UN AKA k D DC^+'SE!.W Ta C GAFPC

SE S ^ j< A S i-crS v'P '-:M "" ' "


o '-ta s ^ a k a fa m ..- =&:<

ZET-TEKNK-KRTK
KARAKTER ANAL ZLER
YAZAR BYOGRAFLER

opM

i./.r ^OrT5 vi^F_


...

R.K >C-AZAP OZMLLfi;!


lORD,;M-'BAVANOa:_

iT
AN-CHnSTOPH^iTAN

^,I rr. ^:r'.ALi


AL * ATO' OkVk" vL DRG
BR
r fVOK ^ N'..ANiJ^ [XJR^1J
i BR=E
=E

' ii'iA.iiN
'n'
'>?L1_
a N'

_____

GiJ-J
' I "j*'' .fijNt *AK
i: V!T('VA-^^KOK' f*

4^
ororTHilMC>h;'...N^
I r I -i[ Ai^- .40^rr1
- ^
.i
rKEN .EK'irv
AK: :a :
TKEN

Bat Edebiyatn iyi renebilm ek iin bu edebiyat oluturan


eserler ve yazarlar hakknda bilgi sahibi olmak gerekir. 1 0 0
Byk Rom an" bu ihtiyac karlam ak iin hazrlanm ve
drt cilt halinde okuyucuya sunulmutur.

DNYA
EDEBYATININ
AHESERLER

Ayrca, birinci cildin banda yazann


T . Romancnn realite gr,
Rom anc nasl alr?,
R om ana bak t a r z , ^

H ik y e ,^ ^ s l p

hakkndaki giri yazsnn d a roman konusuyla ilgilenenler


iin faydal olduunu belirtm ek isteriz.
Bu kitabn hereyden nce retm en ve rencilerle roman
merakllarna yararl olacana inanyoruz.

ISBN 975-437-637-9

789754 37 6371

BYK
ROMAN

Abraham H. Lass

Dnya Edebiyatnn aheserleri

100
Byk R

oman

eviren:
Nejat Muallimolu

zet-Teknik-Kritik
Karakter analizleri
Yazar biyografileri

T K E I^

YAYIN NU; 688


EDEB ESERLER: 305
1.
2.
3.
4.
5.

Basm:
Basm:
Basm:
Basm:
Basm:

1980
1993
1995
1998
2003

TC.

KLTR ve T URZM BAKANLII


SERTFKA NUM ARASI
1206-34-003178

978-975-437-633-3 (Tk)
ISBN 978-975-437-637-1

OTUKEN NERYAT A.?


istikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul
Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12
Ankara irtibat brosu:
Yksel Caddesi: 33/5 Yeniehir - Ankara

'
Tel: (0312) 431 96 49
nternet: www.otuken.com.tr
E-posta: otuken@otuken.com.tr
Kapak Tasarm: grataNONgrata
Dizgi - Tertip: tken
Kapak Basks: Birlik Ofset
Bask: zener Matbaas
Cilt: Yedign Mcellithanesi
stanbul - 2007

NDEKLER
Bayan Dallovvay / 7
Gney Rzgr /16
in Ufuklar / 24
Hayat Balar / 31
Jean-Christophe / 39
Su/annn Ak / 61
Dnya Nimeti / 74
Dnya Hayali / 82
ato / 92
Dva /101

6 10 0 B y k R o m a n

Ve Durgun Akard Don /110


Gelin Tac /121
Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok /139
nsanlk Durumu /146
Ses Sese Kar /156
Cesur Yeni Dnya /163
Ekmek ve arap /173
Bulant /185
Yabanc /195
1984 / 204
Gn Ortasnda Karanlk / 213
Doktor Jivago / 222
Lord Jim / 237

10 0 B y k R o m a n

Y a z a r l a r a G r e A lfa b et ik R

h r st

Camus, Albert / Yabanc / s. 195


Conrad, Joseph / Lord Jim / s. 237
Douglas, Norman / Gney R zgr/ s. 16
Hamsun, Knut / Dnya N im e ti/ s. 74
Hilton, James / in Ufuklar / s. 24
Huxley, Aldous / Cesur Yeni Dnya /s. 163
Huxley, Aldous / Ses Sese Kar / s. 156
Kaika, Franz / Dv / s. 101
Kaflca, Franz / ato / s. 92
Koestler, A rthur / G n Ortasnda Karanlk / s. 213
Malraux, Andre / nsanlk D urum u / s. 146
Maugham, W . Somerset / Hayat Balar/ s. 31
OrweU, George / 1984 / s. 204
Pastemak, Boris L. / Doktor Jivago/ s. 222
Proust, Marcel / Swannn Ak / s. 61
Remarque, Erich Maria / Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok/ s. 139
Rolland, R om ain /Jean-Christophe/ s. 39
Sartre, Jean-Paul / Bulant / s. 185
Sholokhov, Mikhail Alexandrovich / Ve Durgun Akard D o n / s. 110
Silona, Ignazio / Ekmek ve arap / s. 173
Undset, Sigrid / Gelin Tac / s. 121
Wassermann, Jacob / Dnya H ayali/ s. 82
Woolf, Virginia / Bayan Dalloway / s. 7

Bayan Dalloway
(Mrs. Dalloway)
Yazan

Virginia Woolf
(1882-1941)
Balca Karakterler:
C larissa D alloway: Hiss, tahayyl gc kuvvetli, orta, yal Londral
bir sosyete kadn.
R ich a rd DalIoway: Kocas, Parlamentonun pek baarl saylmayan bir
yesi.
Peter W alsh: Bn. Dallovvayn nceki sevgilisi. Hindistanda be yl h iz
met grdkten sonra, son zamanlarda Londraya dnmtr.
Elizabeth: Bn. Dallowayn muhataplarnda iz brakan on yedi yanda
ki kz.
D oris K ilm an: Elizabethin, evresindekilere kzgnlk besleeyn irkin
zel hocas; din bir fanatik.
Sally Seton: Bn. Dallowayn nceki arkadalarndan biri; zamanlarn
canl ve neeli kadn imdi kendisini olduka ihmal etmitir.
S eptim us W arren Sm ith: arapnel seslerinin kendisini oke ettii eski
bir asker; evresindekilere kar iyi hisler besleyebilme zelliini
kaybetmitir.
Lucrezia: Smithin strap iindeki sevimli talyan kars.
Sir W illia m Bradshaw: Tannm bir psikolog; marur ve kstah.

8 100 B y k R o m a n

Hikye
Parlak, scak b ir haziran sabah Clarissa Dalloway, VVestminister'deki gzel evinden kar alveri yapm aya gider. O a k
am, nem li bir yemek ziyafeti verecektir Yolda, H ugh W hitbread adndaki eski bir arkadana rastlar. VVhitbread imdi i
m anlam ve epeyce de kibirli o lm u tu r H ugh W hitbread ehir
de o ld uund an, Bn. Dalloway, adam n mtem adiyen hasta ka
rs Evelyn'i bir doktora gstermesi gerektiini dnr. C laris
sa, Evelyn hastaneye yatt takdirde onu ziyarete gittii zaman
nasl bir hediye gtreceini dnr. Am a ilkin, akamki ziya
feti iin iek almaldr.
iekiye gittii zam an, Bn. Dollovvay, zel bir ofrn kul
land byk b ir o to m o b ilin yol kenannda durduunu grr.
Arabann perdelerinin ekilmi bulunm as, yoldakilerin d ikkati
ni eken O to m o b il iindeki acaba Kralie veya nem li bir ve
kil, yoksa Bavekil m idir? Bn. Dallovvay'n kocas milletvekilidir,
fakat u veya bu sebeplerden tr ad a m , fazla ykselememitir. Bakan d e ild ir ve hibir zaman da olam ayacaktr. B. D olloway iyi b ir adam olm a kla beraber, kibirlidir, tahayyl gc pek
yoktun O to m o b il Buckingham Saray'na doru gittii zaman
Bn. D allow ay iindekinin Kralie old u u n d a n emindin
G kte b ir uak, bir t r karam elann adn yazmaktadn Bu
t r reklam lar, 1 9 2 0 'le rd e yenilikti ve Bn. Dallovvay, d i e r Lon
dra lla r gib i, ban kaldrarak bu hayret uyandrc vkay sey
reden
Londra ve ehrin hareketlilii o na, kendi mazisini hatrlatn
yi bir eitim den gemiti ve babasnn ehir dndaki evi her
zam an misafirlerle do lu p tayordu. Bu m isafirler arasnda C la rissa'nn bilhassa ilgisini eken kimse Sally Seton adnda put k
rc (geleneklerle, cemiyetin tannm kiileriyle alay eden) ne
eli bir kzd. Sally, evresindekilerle alay etmekten bilhassa
zevk alyordu. Sally, bir akam Clarissa'nn k o lduu Richard
Dallovvay adndaki kendini beenmi genle alay edince a ra

100 B y k R o m a n 9

larndaki dostluk soumutu. D a llo w a y'le rin im di, Elizabeth


adnda, hemen hemen bym gen b ir kzlan vardr. Elizabeth'in, tiksindirici, herkesle kavga eden Doris Kilman a d n d a
ki din bir fanatikle almaya balam as, Bn. Dallov\/ay'i e n d i
elendirir
Clarissa, Richard D allow ay ile evlenmeden nce, yakkl,
parlak zekal Peter VValsh'a kt; fa ka t Peter, Clarissa ailesinin
kibiri ile alay ediyor ve Richard D a llo w a y'a kar Sally Seton'un
tarafn tutuyordu. Peter, daha sonra H indistan'a gider. C laris
sa onun evlendiini duyar. M azinin btn bu hatralan o nda s
cak bir nostalji yaratr. Bu gzel gnde o akam verecei parti
iin alveri yaparken mutludur.
Fakat Londra sokaklannda dolaan bir dieri o ka d a r m ut
lu deildir. Bu, harbin oke ettii ve Lucrezia adnda b ir bal
yanla evli Septimus W arren Sm ith'in, en yakn arkada ve ku
m andan Evans, hi b ir zaman aklndan kmaz. M tarekeden
ksa bir zaman nce Evans ldrlm ve Smith, bu en yakn
arkadann lm ile u veya bu ekilde herhangi b ir his duy
madna armtr.
Kendisi de, idealist dncelerle askere gitmi, Ingiltere ve
Shakespeare iin kahram anca arpmt. imdi, insanlann
kt olduklar dncesi ve Evans'n htralan kendisini hibir
zaman terketmez. Kans Lucrezia, onun iin yabanc o lan Lon
dra 'd a kaybolmutur, ne yapacan bilemez. Harpten ksa bir
m ddet sonra evlenen Smith, ocuk sahibi olmay istemez; m
tem adiyen hayat ve lm zerinde durur.
Sm ith'in doktoru to k gzl, sevimli Dr. Holm es, onun kansna, kocasnn hibir zaman heyecana kaplm am as gerektii
ni syler. Septimus, hissizlikle sulandrd doktoru grm ek is
temez.
Clarissa Dalloway, elindeki ieklerle eve d nd zam an,
kocasnn -sadece kocasnn- M illice n t Bruton adndaki kurnaz,
vicdansz kadn tarafndan le yemeine davet e d ild i in i
renir. Bn. Dallov^ay, bu yemee davet edilm edii iin zlr

10 100

byk

R om an

(Lady Bruton'un yemek ziyafetlerinin ok elenceli getii sy


lenm ektedir); faka t Lady Bruton'un erkek, arkadalarnn kanlanna -bilhassa onlann , kocalannn siyas hayatta ykselmele
rini engellediklerine inanyorsa- taham m l etm ediini de bilir.
Bn. Dallovvay, elbisesini dikerken, be sene kald H indis
tan'dan ksa b ir m ddet nce dnen Peter VValsh kendisini zi
yaret e d e r Peter hi deimemitir: Sosyete hayatndan kendi
sini kurtaram ad iin Clarissa ile yine aka ya p a r Peter, evli
bir kadn olan Daisy'ye H indistan'da k olduunu ve imdi
boanm ak iin Londra'ya geldiini anlatn Karsndan boan
m, iini kaybetm itir imdi, Daisy'ye ve onun iki ocuuna
bakm ak iin Hugh VVhitbread'n kendisine b ir i bulabileceini
um a r
Clarissa, kz Elizabeth'i Peter'le tantnnca Peter, hayatta
ok ey kaybetmi olduu n u a n la r Fakat Clarissa Peter'den ye
mek ziyafetine gelmesini istedii zam an, Peter VValsh b ird e n b i
re, C larissa'nn sosyal hadiselerle dolu hayatnn bo ve n e m
siz oldu u nu g r r
Bu arada Lady Bruton'un yemek ziyafetinde, Richard D a llo
vvay ve H ugh VVhitbread, ev sahibelerinin Times gazetesine
gnderm ek istedii nemsiz bir mesele hakkndaki m ektubu
nun yazlmasnda yardmc olurlar. Lady Bruton, mtemadiyen
siyasi "m eseleler"in savunuculuunu yaparsa da, b ir gazeteye
okuyucu m ektubu yazam ayacak kadar dank fikirlidir. Hugh
VVhitbread, onun nam na, gsterili ve klie dolu b ir mektup
hazrlar
Lucrezia'ya gelince, kocas onu ok dndrr, endielen
d irir Peter, neeli D r H olm es'i grm ek istem ediinden, Lucrezia, Londra'nn tannm psikologlarndan Sir W illia m Brandshavvu ile temasa gem itir Fakat Lucrezia gibi saf bir kadn b i
le Bradshav\/'n bencil, insanlara sempati beslemeyen biri o ld u
unu a n la r Sir VVilliam, intihar etmesini nlem ek iin, ruh bu
nalm devam ettii mddete, Sem ptim us'un -yalnz olarakkr blgesinde bir istirahat evine gitmesini tavsiye e d e r

10 0 B y k R o m a n 11

gn, leden sonra Dr. Holnnes, Smith'i grm ek iin

onun evine gittii zaman Dr. Holm es, merdivenleri karken, si


nir bshran geiren Smith de pencereden atlayarak intihar
eder. Dr. Holmes gzel bir kans o lan ve parlak bir istikbale sa
hip bulunan bir gencin nasl kendi hayatna kyabilecein! a n
lamaz. Kocasn kaybeden Lucrezia, kedere boulur, ne ya p a
can bilemez.
Yine ayn gn leden sonra, Doris Kilman ve Elizabeth be
raberce alverie karlar. Bn. Dallovvay, kz Elizabeth'i

eit

mesi iin kocasnn tuttuu bu retm en kadndan nefret eder.


Fakir bir kadn olan Bn. Kilm an, Dallov/aylerin servet ve rahat
hayatlanndan hem tiksinir hem kskanr. O ld u k a zeki b ir m o
dern tarih retm eni olm asna ram en okum ayan zihnini a
ltrmayan bu kadn. A lm an asll o ld u u ve harpte A lm a n la r'a
sempati besledii iin b ir okuldaki retm enliini kaybetmiti.
Yalnz b ir hayat sren ve irkin kadn olan Kilm an, teselli b u l
mak iin kendisini dine vermitir. Bilhassa din konusunda lib e
ral fikirlere sahip Bn. Dallovvay, K lim an'n, Elizabeth'e kilisenin
doktrinlerini alam ak istediini renince hiddetlenir. Bn. Dalloway, istihzal bir tavrla, "Ak ve d in ", der. "N e kadar nefret
edilecek eyler!" nsanlar, niye kendi dnce ve yaaylann
dierlerine empoze etm ek isterler? nsanlardan nefret etmenin
yanl bir ey olduunu bilmesine ram en, Bn. Dallovvay, yine
de, talihsiz Doris K ilm an'dan tiksinir.
Yemek ziyafeti iin davetliler gelmeye balamtr. M isafirle
rin, balangta iyi kaynam am alanna ram en, ziyafet gayet
baanl geer. Bakann gelii m isafirler arasnda heyecan ya
ratr. Herkes Bn. Dallovvay'n heyecan uyandnc bir ev sahibe
si olduunu kabul eder
Sadece Peter Walsh kendisini mutlu hissetmez. Sally Seto n 'u grd zam an kendisinin gerekten yalandn hzn
le hisseder. imdi Lady Rossettar olan Sally Seton be erkek o
cuun anasdr. Bir zam anlann canl put knas Sally artk ben
cil ve snf uurlu b ir kadn olmutur. Kadn, sosyal bakm dan

12 100 B y k R o m a n

kabul edilm ekle beraber, rom antik bir insan olm ayan Richard
Dallovvay ile evlendiinden Clarissa'ya hl tepeden bakan
nceleri m eden Londra'ya d nd iin m em nun olan Peter,
bu sosyeteye nasl taham m l edeceini endie ile dnr.
Yemein ortasnda, Sir W illia m Bradwhow, kans ile gelir.
Sir W illia m , harpten dnen hastalanndan biri intihar ettii iin
geciktiini syler Bu arada Richard D a llo w a y'e arapnel oku
geiren bu kimselerle parlam entonun ilgilenm esi gerektiini
belirtir
Zengin ve kendisine gven besleyen Sir W illia m , intihar
eden Septimus Smith'e sempati beslemez. Fakat C larisa h adi
seyi rendii zam an, onu hi grm em i olm asna ram en,
harbin ve mazinin hatralarndan kendisini kurtaram ayan bu
gencin hayat ile kendisinin hayat arasnda hayret uyandrc
benzerlikler bulunduunu farkeder. Kendisinin hayatnn da b o
una harcanm old uu n d a n , bu gencin niye intihar ettiini g a
yet iyi anlar. M isafirlerin ekserisi aynidktan sonra, Peter Walsh,
C larisa'nn yanna gid e r ve senelerce nce hissettii heyecan
yine d u ya r Peter, yalanm akta olm asna ram en gzelliini
muhafaza eden Clarissa Dallovvay'ya hl ktr

Eletiri
Joycenin Uiyssesi gibi, Bayan Dallowayda da olaylar bir
gnde vuku bulur ve bazlarnn uurlarnda yerleip ka
lanlar dedii gibi anlatanlar bilhassa iki kiidir: Olup bi
tenler hakknda kendi kendisine sorular ynelten, hiss
hayata k olmakla beraber baarl olamadn idrak
eden Clarisa Dallovvay ve mazinin hatralarndan kendisi
ni kurtaramayan Septimus Warren Smith. Clarisa, ziya
fette Sir William Bradshawn hissiz bir tarzda anlatmas
dnda, Smithin kim olduunu bilmez ve onunla hibir
zaman tanmamtr.
Bununla beraber, Londradaki btn insanlar arasnda,
Bn. Dallowaym, kendisini en yakn hissettii kimse harp

10 0

byk

R o m a n 13

ten yeni dnen bu gentir. Bir bakma, her ikisi de, haya
t anlamalarna imkn verecektir ipular aramakla me
guldrler; her ikisi de, hayat gn gnne yaarlar. Hi
biri aradn bulamaz. Septimus, vicdan azabn ve kendi
sini bombo hissettiini anlayl fakat yabanc karsna
anlatamaz; Bn. Dallovvay, hayatta kendisini yapayalnz
hissetmesine iyi huylu, fakat pratik fikirli kocasna izah
edemez.
Birbiri ile tanmayan bu iki yalnz insan karsnda Sir
William Bardshaw ve Doris Kilmann kt ruhlar yer al
yor. Geri onlar da birbiri ile tanmam iseler de, Septimusun ve Bn. Dallovvaym ruhlarn ykanlar onlardr.
Her ikisi de, kendi iradelerini dierlerine empoze etmek
isteyen egoistlerdir: Sir William, talihsiz hastalar zerin
de hkimiyet kurar. Bn. Kilman da saf bir kz olan Elizabeth Dallovvay zerinde.
Deiik karakterlerin monolog ve kaderleri birbirleri
ne mkemmel bir teknik ve ustalkla balanr. Romann,
yapayalnz bir hayat sren karakterleri, mesel, gnn her
saatini haber veren Big Ben adl mehur saatin allarn
iitirler. (Virginia Woolfun bu roman iin dnd ilk
iim The Hours-Saatler- idi.) Romandaki muhtelif karak
terler, kraliyet arabasna ve gkyznde reklam yazan
uaa bakmak iin dururlar. Peter Walsh, bir ara, alaya
rak Lucrezia Smithe, bilmemesine ramen, onun strap
ektiini anlar. Romann yazlnda bavurulan bu hasta
lar, sadece mekanik vastalar deildirler. Onlar romann
bellibah bir tezini iaret ediyorlar. Paradoks urada: Bu
karakterler, tamamiyle yapayalnz grnmelerine ramen,
mterek bir kader, onlar birbirine balar. En iyi insanlar,
bu gerei idrak etmenin kendilerine strap vermesine
ramen, kendileri ile beeriyet arasnda bir balant bu
lunduunu idrak edenlerdir. Hayattaki yegne eytanlar
da, evrelerinde olup bitenlere srt eviren ve kendilerini

14 100 B y k R o m a n

stn nsanlar olarak gren Sir William Bradshavv gibi


egoistlerdir.
Yazar
Virginia W olf 1882'd e dodu. Babas Sir Leslie S tephen an tann
m bilgini, mnekkidi ve Cornhill M a g azin e adl dergi ile byk )ictionary o f N ational Biograph adU biyografi lgatinin editr idi. Jam es Russeli Lowell adndaki A m erikal air d e byk babas idi. Hardy, Ruskin,
Stevenson ve M eredith gibi an tannm edebiyatlann babasnn
evinde tand.
Zayf ve utanga bir kz olan Virginia, eitimini, babasnn m uazzam
ktphanesinde yapt. Virginia, 1921 senesinde, Seylan'da yedi yl devlet
hizm etinde bulunduktan sonra, ngiltere'ye dnp parlak bir gazetecilik
hayatna balayan Leonard VVoolf ile evlendi. Kar koca, be sene sonra
vaad verici tannm yazarlarn eserlerini basm ak iin bir yaym evi kurdu
lar. Zam anla, bu m atbaa, ngilterenin en nemli yaym evlerinden biri ol
du. Yaymevinin, ngiliz okuyucusuna tantt m ehur kim seler arasnda
Freud d a vardr.
Bn. VVoolfun kendisinin ed eb

hayat 1 9 1 5 te arkada E. M. Fors-

terin etkisi altnda yaynlad The Voyage outaU kitab ile balad. Ar
dndan, 1 9 1 9 d a N ight a n d D a y (G e c e ve G n d ^ ve 1922'de de, belli
bal ilk rom an saylan Ja c o b s R oom (Jacob'un O das) geldi.
1 9 2 0 ler, yazarn en verimli yllan idi. Bn. Dallovvay {^925), To the
Lighthouse (D e n iz Fenerine Doru) ve (1 9 2 7 ) garip, esoterik bir hayal
zerinde duran Orlando, kltrl okuyucular arasnda kendisine hret
kazandrd. 1 9 3 1 'de yaynland The W aves (D algalat) adl kitabndan
sonra 1937'de bir ngiliz orta snf ailesini anlatan The Years (S e n e le )
adl rom an geldi.
Bn. VVoolf, A R oom o f O n e's O w n (n san n K endi O das) (1 9 2 9 ) ve
Theree G uineas (1 9 3 8 ) adl eserlerinde de grld gibi ateli bir fem i
nist (kadn haklarn savunucu) idi. Velud ve hiss bir eletirici olan Bn.
VVoolf, Tim es gazetesinin edebiyat ilvesinde devam l yazd. Kendisini,
kendi neslini bir szcs olarak grd; Bennett, Galsvvorthy ve VVells gi
bi Edward ann geleneklerini savunanlarn dnceleriyle alay etti.
H er zam an hiss ve as ab bir insan olan Bn. VVoolf, genliinde id
detli bir sinir krizi geirmiti. kinci Dnya Harbi patlad zam an , sinirleri

10 0

byk

R om an *1 5

yeniden bozuldu. kinci bir sinir buhran korkusu ve harbin douraca


vahet endiesi altnda, Virginia VVooif, 2 8 M a rt 1 9 4 1 de Sussex ehri ci
varnda bir nehirde intihar etti.

Dier Eserleri
D en iz Fenerin e Doru. Bn. VVoolfun psikolojik ve teknik adan en
m ulak rom anlanndan biri olan bu eser, y a z aylann Hebrides ad alarn
da geiren R am say ailesini anlatr. R om an blm e ayrlmtr. Birinci
si -ki en uzunudur- bir yaz boyunca vukubulanlar anlatr; kincisi, z a m a
nn akn olduka impressiyonik bir tarzd a ele alr. (Mr. R am sey bu ara
d a lr) ve ncs de, rom ann balang karakterieripi senelerce
sonra bir araya getirir. D en iz feneri, rom ann etrafnda dnd sem bo
lik noktadr. Balangta, gen Jam es Ramsey, aratrm a yapm ak iin
uzak lkelere gitm ek ister, fakat (Sir Leslie S tephen gibi) nl bir bilgin
olan babas, onun em elleri nne set eker. Kitabn sonlarna doru,
gen Jam es -ki artk babasna kar da h a fazla anlay gsterir- nihayet
dalgal sulardan geerek deniz fenerine ular ve ebeveyni ile olan iliki
lerinde sembolik bir ekilde olgunlua eriir.
Orlando: Bn. VVoolfun rom anlar arasnda ayn an d a hem en fazla
artc hem de zevkiendirici olandr. Vit Sackviile W est adnda bir dos
tunun ailesine dayanan Orlando, Birincisi Elizabeth devrinde yaayan on
sekiz yandaki bir ocuun fantastik bir hikyesidir. A srlar arasnda g e
en ocuk, Victoria an da bir kz olarak grnr ve nihayet 1928'de,
otuz sekiz yanda bir kadn olarak ilk defa gkyznde bir uak grr.
Orlando aslnda, ngiliz edebiyat ve sosyal tarihinin, air bir gencin his
leri arasnda szlm bir tahayyl bir kronolojisidir. M e sel cinsiyetin,
deim esi, sem bolik olarak onyedinci ve onsekizinci asrlarn erkeke
zellikli edebiyat karsnda V ictoria ann efem ine (kadns) karakteri
ni karlatrr. Orlando, ksm en rom an, ksm en airane bir hayal, ksmen
salam bir ed e b tenkid olarak benzersiz bir eserdir.

Gney Rzgr
(South Wlnd)
Yazan

Norman Douglas
(1868-1952)
Ballca Karakterler:
T hom as Heard: Nepenthe'nin yumuatc mehur rzgr altnda sert
liinden biraz kaybeden Ingiltere Kilisesinin Bompopo piskoposu.
Bn. M eadows: Piskoposun yeeni; Nepenthede esrarengiz bir ekilde
yaar ve yerli halk tarafmdan hrmet edilir.
B. M u hlen : Retlovv adn kullanan bir gezgin, geimini, una buna an
taj yapmakla salayan ve imdi Bn. Meadovvsun peine den ahlk
sz biri.
D on Francesco: iman, sevimli, elenceyi seven bir Katolik papaz.
C o rn e liu s va n Koppen: Gzel ve gen kzlarla doldurduu yat ile
dnyay dolaan milyoner bir Amerikal.
Sir H erbert Street: Van Koppein kendini beenmi sanat uzm an ve
maviri.
Frenddy Parker: Alpha ve Omega Kulbnn dejenere sahibi,
E. Keith: Nepenthenin meden elencelerinden zevk alan rasyonel bir
sko.
Ernest Eames: Kendi leminde, dnyadan uzakta yaayan yal bir bil
gin; sadece, Perrellinin, Nepenthenin tarihini anlatan Antiquities
adl eserinin yeni bir basksn yaynlamak iin yaar.

10 0

byk

R o m a n 17

K ont Caloveglia: Fakir, fakat hayatn iyi taraflarndan, bilhassa, hey


kellerden holanan, aristokratik zevklere sahip biri.
Signor M alip izzo ; Nepenthe'nin papazlar snf karsnda yer alan, de
jenere hkimi.
D e n i P hipps: Angelia adndaki hizmeti kza k, hiss ve karamsar
bir ngiliz airi.
Edgar M arten: Angelinaya gz koyan, sevimsiz hissiz bir jeolog.
C o m m en d ato re G iu s tin o M orane: "Katil" diye bilinen, kendisinden
ok korkulan Kara El etesinin bir mensubu.

Hikye
Putperest yerlileri Hristiyan yapm ak iin A frika'ya giden ve
bu gayretlerinde baarl olam ayan B om popo Piskoposu Thomas H eard, Ingiltere'ye dnerken A kdeniz'deki gzel ve sakin
Nepenthe adasna u ra r O ra d a , yeeni Bn. M eadow s ile bu
luacak, kadn ve ocuunu Ingiltere'ye getirecektir. Bn. M eadow s'un

kocas

H indistan'dadr.

G em id e ,

Don

Francesco

adnda. Roma ve A kdeniz'de hoppa bir hayat srdn sy


leyen ve Mr. H eard'm dncelerini paylaan neeli ve sevimli
bir K atolik papaz ile tanr.
M a a m a tih , Mn H eard' m a h a ll cemiyete Don Francesco
sokar. H er eit egzantrikliin bulunduu

bu cemiyetin en st

kademesinde San M a rtin o Desi adndaki b ir Am erikal ve en


altnda veya en altna yakn b ir yerde de balannda Bazhakuloff adnda bir mistiin bulunduu zararsz Rus din fanatikleri
vardr. M r H eard, B o m p o p o 'd a ki neeli, dnyay um ursam a
yan yerliler arasnda geirdii yllann dahi N epenthelileri a n la
m ak iin yeterli olam ayacan grr. Burada, kendisini ikiye
veren ve halk nnde soyunmaktan ekinmeyen Bn. VVilberforce adnda bir Ingiliz kadn; dnyadan elini ayan eken ve
hayatn, Nepenthe tarihi ile ilgili bir kitabnn ikinci basksn
hazrlam aya adayan Ernest Eames adnda mnzev b ir bilgin;
dnya zevklerinden holanan M r Keith ve ad dillere dm
Alfa ve O m e g o kulbne gelen mterilerine verdii ikiye su
katan Frenddy Parker de va rd r

18 100 B y k R o m a n

Mr. Head, N epenthe'deki ilk gnlerinde kendisini pek g r


mek istemeyen yeenini ziyaret eder. Yeeni, amcasn souk
karlar N epenthe halknn, lkenin lm putperest b a papa
z D odekonus namna yapt enlikler Mr. H eard' tiksindirin
M a am a fih , N epenthe'nin bu neeli hayat uzun srmez, bir di,zi uursuzluklar ada halknn huzurunu kanr. ilkin ifal kuyu
la r kurar, ardndan civardaki volkan, boucu gaz ve kl kar
maya balar. G enellikle gneyden, A frika 'd a n devaml surette
esen siroko rzgnnn bu klleri ve gazlan datmas gereki
yordu. Fakat bu kl banyosu, bilhassa Freddy Parker iin ta
ham m ln dndadr O n u n bunun hakknda en irkin dedikodulan yayan vey kz kardei lmtr, fa ka t kl yam uru durm pdan kadn gm lem ez. Freddy Parker'in bana b ir felket
daha gelir: Kendisini N epenthe maliye komiseri tayin eden N i
karagualI politikac vekillikten atlm tr Freddy'nin im di, ken
disine kar salayacak b ir i bulmas iin baka birinin kuyru
una sanimas gerekm ektedir
Freddy'nin aklna m kem m el bir fik ir gelir;

N ika ra g u a ile

giriecei mzakerelerde kilisenin desteini salayacaktr Don


Francesco'nun dman m ahall kilisenin papazna Katoliklii
benim seyebileceini im ederek, volkanik kllerin d u rd u ru lm a
s iin. Aziz Dodekanus nm na b ir ayin yaplmasn teklif eder.
Papaz, onun bu isteini yerine getirir; volkan, mucizev bir e
kilde kl yadrmasn d u rd u rur ve kuvvetli bir yam ur da, n
ceki klleri alp gtrn
Sefih Am erikan milyoneri Van K oppen'in, yat ile N epenthe'ye gelmesi ada halkn heyecanlandnn Herkes ondan para
kopardndan Van Koppen'in her sene aday ziyaret etmesi
m itle beklenin M a h a ll papaz, kilisenin gereksiz tam irat iin
Van Koppen'den daim a para szdnn Bu kurnaz ve cm ert m il
yoner, adadaki dier hayr ilerine de balar yapan Van Koppen'e yaplan tekliflerden biri de, son o la ra k akta (hem de
gn nda) soyunan Bn. W ilberforce iin b ir ev ina e d ilm e
s id ir Bylece baz riyakrlarn kendilerine kar salayacaklan-

10 0

byk

R o m a n 19

n dnen Van Koppen, Mr. Keith'den bu i iin o k az m ik


tarda da olsa para koparabilirlerse, byk bir ba yapaca
n syler. Eer Bn. W ilbe rfo rce 'in hrriyetinin kstlanmasn tek
lif ederse bu zevk ve sefahat dkn arkadann iddetle kar
kacan bilir. Van Koppen, dncelerinde hakldr. Freddy
Parker'in vey kzkardeinin cenazesinde bir grup, elinde rahat
bir ekilde kahvaltsn yapan Mr. Keith'e gider. Mr. Keith de o n
lara, riyakrcasna ahlk ve fazilet dersi verir.
Bununla beraber, Van Koppen'den para koparm a yolunda
bir di e r teebbs daha baanl olur. N azik ve rm bir
aristokrat o lan Kont C o lo ve g lia 'n n hayatta sadece iki ihtiras
vardr: Kz M a tild a ve heykeltralk. Fakat kzn evlendirm ek
iin balk paras yoktur Van K oppen'a, A vrupa'daki m a lik n e
sinin bahesinde ta rih deeri haiz bir geyik heykeli b u lu nd u
unu ve bu heykeli talyan gm rnden kardn, ayet m il
yoner Van Koppen heykeli satn alrsa sanat koleksiyonunu ok
zenginletirmi olacan anlatr. Van Koppen,, sanat danm a
n Sir H erbert Steet'i anr. O da, geyik heykelinin klasik d e
eri hiz byk bir eser old u u n u syler. Fakat Van Koppen,
Kont C aloveglia'nn bu heykeli kendisinin yapt ve ondan
sonra da gm dn b ilir Bunun iin de Sir H erbert'in safl
ile alay eder. Buna ram en heykeli satn alr ve Kont C aloveglia da bylece, kz M a tild a iin ykl b ir balk paras elde
eder
A dadaki en mutsuz insan belki de sadece Deni Phipps
adnda, aresizlik iinde ne yapacan bilemeyen b ir Ingiliz
niversite talebesi ve a ird ir Deni, desin gzel vcutlu hiz
metisi Engelina'ya ktr Fakat ask suratl Jeolog rakibi Edga r M artin , kadnlar zerinde Denis'ten daha baanldr. Deni
bir gn, M rd. H eard' ziyaret ederek, kendisi ile daa trm a n
masn teklif eder. Mr. Keith, o na, N epenthe'nin kayalar ze
rinde, "esas g le r'le temas kuracan ve istikblin vaadlerini
greceini sylemiti. le zerinin kzgn gnei altnda ikisi,
Bn. M e a d o w 'u n villas yanndan daa trm anm aya balarlar.

2 0 100 B y k R o m a n

Bir ara dinlenm ek zere oturduklar zam an, Mr. H ead, yeeni
nin M r M uhlen ile sahilde gezindiini g r r
Yeeninin, hakknda bir sr sz sylenen, geim ini b ir t a
km bulak yollarla salad belirtilen ve asl adnn Retlovv o l
duu sylenen bu kimseyi nasl cazip bulduunu anlayam az.
Papaz, birdenbire yeeninin, M u h le n 'i kayadan aa ittiini,
adam n ldn dehetle grn D aha sonra Retlow, yle a n
lalyor ki, ikinci evleniinin ve bu evlilikten do a n ocuunun
gayrimeru olduunu syleyerek Bn. M eadow s'a antaj ya p
m ak istiyordu. Piskopos, imdi b ir kmaz iindedir: Yeeninin
cinayet ilediini polise syleyecek midir?
D aha nceki zam anlarda olsa idi, ne yapmas gerektiinde
phe etmezdi. Vazife her eyin stnde idi. Fakat N epenthe'nin yozlatnc gney rzgn onu da etkilemiti. Artk a h l
kn, siyah veya beyaz g ibi kesin bir ey o ld u u dncesinde
deildir. Retlovv lm hak etmiti. Bn. Meadovvs, imdi ikinci
kocas ve ocuu ile m utlu bir hayat srmeye hak kazanmtr
Piskopos sesini karm am aya karar verir.
Retlovv'un grnm eyii zerine herkes onun borlann d e
m emek iin katn sanr. M a a m a tih , bir gn, adadan ayrld
sanlan antajcya a it o lduu bilinen b ir m iktar para, m ahall
papazn gen yeeni zerinde b u lu n u r Eski dm anndan inti
kam a lm ak isteyen ruhban snf dman ve b ir M ason olan
N epenthe ba hkim i Signor M alipizzo ocuu tevkif eder ve
bu "d e lil"i onun aleyhinde kullanr
M a h a ll papaz hemen harekete geer, derhal gl b ir p o
litikac

ve avukat olan C om m endatore M orena'nn desteini

tem in eder. M oren a, kilisenin dahil politikasnda byk b ir g


ce sahip old uu

g ib i, dehet saan Kara El D ernei'nde de

byk nfuzu vardr. Kurbanlannn kendisine "k a til" dedii


C om m endatore M ore n a , cinayetle sulanan ocuu savun
m ak zere N epenthe'ye g e lir Signor M alipizzo do, papazn ye
eni aleyhindeki dvdan kendisini kimsenin yldram ayacan gsterm ek iin Kk Beyaz nekler D ernei'nin ekseri ye

100 B y k R o m a n 21

lerini tevkif eder. M a am a fih , papazn yeeni aleyhine atrd


bu dvda baanl olam az. M oreno'nm byleyici belgatinin
tesirinde kalan jri, ocuun susuz o ld u u hkm ne vanr ve
N epenthe

halk da, Mr. Retlovv'un bir yabanc ve ondan da

nem lisi bir Protestan o lduu iin, onun b ir cinayete kurban g i


derek unutulmasyla pek b ir ey kaybetmi o lm ayacaklan hk
m ne vanr. Nepenthe detlerine gre de olsa a d a let m ekaniz
mas ilemi o ldu unda n, Bn. M eadow s artk hr bir kadndr,
hi kimse onu cinayet ilemekle sulamayacaktr.
Kuzeni ile N epenthe'den aynim aya hazrlanan piskopos,
adadaki iki haftalk hayat srasnda m eden dnya hakknda
yeterli bilgi e dindiini idrak eder. G eri Nepenthe adas halk
nn dini hemen hemen putperestlik ise de, halk mutludur, g e r
ekte ngilizler'in ekserisinden daha m u tlu d u r G eri kilise ve
devlet ileri fazlasyla dejenere bir ekilde yrtlyorsa da, bir
eit hain bir a dalet hkm n yrtr. Piskopos, halkn, zevk
iinde bir hayat srdklerinden, kendilerini sulu hissetmeleri
gerektiinin hatrlatlmas ile deil, katolik de olsa, kendi arzulanyla setikleri hayat srm elerine msaade edildii zaman
m utlu olacaklann re n ir

Eletiri
Gney Rzgr, hem geriye dnerek Birinci Dnya Harbinden nceki Avrupaya bir bak, hem de din ve gele
neksel ahlk telkkilerinin 1920lerde nasl paraland
n anlatan kehanetli bir roman. ekil olarak, Nepenthenin eski tarihi ile -hem mahall hem yabanc- egzantrik
insanlar birbirine balayan bir dizi anekdot. Ondokuzuncu asrn balangcndaki Thomas Love Peacockun roman
larn taklit eden Douglas, garip bir ekilde seilmi ka
rakterlerini harekete srkler veya daha ziyade onlar ko
nuturur. Geriye yasland koltuundan karakterlerin en
telektel sohbetini seyreder, bu teknii ile Gney Rzgr,

2 2 100 B y k R o m a n

ayn zamanda Aldous Huxleyin put krc, nkteli roman


larnn da habercisidir.
Bununla beraber, Nepentheli yerlilerin ve adadaki ya
banclarn davranlar, nmze cidd bir hayatn grn
tsn seriyor. Geri Douglas, kendisinin adasna rnek
olarak Kapriyi seti ise de, "Nepenthe eski insanlarn,
ac ve straplarn krletmeleri ve hayal lemine dalmala
r urunda kullandklar uyuturucu bir madde idi. Gney
Rzgr, bir bakma, hi kimsenin ok almak veya zl
mek mecburiyetinde olmad, insanlarn ho bir iklim ve
raljat geen hayatta zevklerini yerine getirdii bir eit
topyadr. Douglas, yumuak hicivlerinde, genellikle Marten gibi, zevksiz bir dogmatik meslek uruna, hayatn fi
zik gzelliine srt evirenleri ele alr.
Bylece, zevkli bir hayat sren sevimli Don Francesconun elinde Katolik dini, iyi bir dindir. Fakat mahall pa
paz gibi dincilerin elinde tiksindiricidir. Bunun gibi Mr.
Keithin nktedan sohbetlerinde ifade edildii ekli ile bilinmezcilik de ayn lde iyidir. Fakat papaz dman sal
drgan ve doktriner Senyor Malipizzonun elinde hayat
inkr eden sama bir ekle brnr.
Eer Douglasn egzantrikler galerisinde ba rol oy
nayan bir kimse var ise o da, Nepentheden ibret alan Pis
kopos Hearddr; insan, anlayl olmakla, dierlerinin
samalklarna tahamml etmekle ve mazinin en iyi put
perestleri gibi hayatn ehvan ve entelektel ynlerinden
zevk almakla rahat bir hayat srer. Mr. Muhlen gibi, dier
lerinin bana orap rmeye alanlar, hareketlerinin ce
zasn ekerler. Geri kitaptaki baz mklemeler, gele
neklere kar gelen bir okul ocuunun tutumu ile ele al
nan, zor okunan, modas gemi mklemeler iseler de,
hibir roman, beer egzantrikliini Gney Rzgr kadar
anlayl ve msamahakr bir grnt ile ele almamtr.

10 0 B y k R o m a n 23

Yine hibir roman, Akdeniz kltrnn ehvan tarafn


bylesine nkteli bir ekilde ilememitir.
Yazar
Norm an Douglas hem m izac, hem eitimi ile, G ney R zg r gibi
nirteli, retici ve put krc bir rom an yazabileoel< l<abiliyetle m cehhez
di. Ecdadnn skoyadaki atosunda 8 Aralk 1 8 6 8 de doan Douglas,
K arisruhede (Alm anya) birka sene, yabanc diller ve ilim zerine eitim
yapt. Ardndan ngiliz hriciyesine intisap etti, sene Rusyada hizm et
grd. lm e -bilhassa zooloji ve arkeolojiye- ilgi gsteren Douglas, hari
ciye mesleini terketti, kars ve ocuklaryla N ep entheye model olarak
setii Kapri ad asn a yerleti. O rada lm deeri haiz m akaleler yazd ve
nihayet 1 9 1 1 'de popler bir kitap olacan syledii. Siren L a n d ad l ro
m ann yaynlad. R om ann tutulm am as D ouglasn mitlerini kram ad
ve zerinde senelerce alt G n ey R zg rm 1 9 1 7 de yaynlad. N os
taljik (sla hastal) hislere hitap ed erek harpten nceki hayat en sofis
tike bir tarzda ele alan bu kitap ok tutundu.
R om anndaki Mr. Keith gibi Douglas da, geni kltrl bir insand.
Kapride bir ngiliz centilmenin hayatn yaad, a z sayda eser verdi. a
rap, nkteli sohbetler, musiki ve Akdeniz yaaynn oluturduu kltr
l bir hayat srd. En iyi kitaplarndan biri olan O ld Calobria (1 9 2 8 ) z a
hiren bir seyahat kitab ise de, ya zara ok cazip gelen talyan Folkloru ve
gelenekleri zerindedir. D ier kitaplar arasnda, hatralarn anlatan Looking B ack (1 9 3 3 ) ile lm nden sonra yaynlanan ve afrodizyak yem ek
tariflerini ihtiva ettii sylenen Love in the Kitchen (M utfaktaki Ak) ba
ta gelirler.
N orm an D ouglasn nefret ettii tek ey, ister din ister siyas olsun,
fanatiklikti. Hristiyanlktan ve kom nizm den ayn dereced e tiksindi. Yir
minci asrn ideolojik atm alarna bulumad bu gzel adada, aa
yukar faziletli bir putperest hayat yaad. Sonuna kadar Edvvard devri
nin bir centilmeni olarak kalan ve kendi anda, zevk verici bir ad
hayat sren Douglas, 9 ubat 1 9 5 2 de ld.

in Ufuklar
(Lost Horizon)
Yazar

Jam es Hilton
(1900-1954)
Balca Karakterler:
H un g Conway: Dou Asyada bir ngiliz konsolosu. Blgede giritii ce
surca maceralar kendisine Muhteem" Convvay denmesine yol a
mtr. Son derece bilgili, yakkl bir kimse olan Convvay Bat me
deniyetinden mitsizlie dmtr.
C harles M allin so n: Convvayn kahramana tapan yardmcs; Dounun
cazibesi, hikmeti ve srlar karsnda hissizdir.
R u th e rfo rd : Convvayn Shargri-La Hikyesini ilk defa anlatt roman
c arkada.
H enry B ernard: Kendisini Chalmers Bryant diye tantan sahtekr bir
Amerikal; kanun kaadr.
Ro be rta Brinklovv: Herkesi Hritiyan yapmak isteyen bir ngiliz misyo
neri.
C hang: Shangri-Ladaki esrarengiz, yksek lde meden bir inli la
ma. Lamaln detlerini renmeleri iin Batllara yardm eder.
Papaz P errault: Shangri-Lann yksek lamas olan bir Fransz misyone
ri.
Lo-Tsen: Shangri-Lada yaayan gzel, musiki yetenekleri fazla bir in
li kz.

100

byk

R o m a n 25

Hikye
Romanc Rutherford'un zam annda H ugh Convvay, O xtord
Universitesi'nin en baonl ve cazibeli talebelerinden biri idi.
Convvay'n Uzak D o u 'd a , b ir konsolosluktan dierine dolat
on sene zarfnda Rutherford onun izini kaybetti.
Bir gn, C hung-K ia ng'd a ki b ir Katolik hastanesinde Rtuherford bu eski arkadana tesadf e d e r Yorgun, zayf ve olduka
akn Convvay, kendisine inanlm az bir fikye anlatr:
Convvay otuz yedi yanda iken, 1931 M ays'nda iftillin
cemiyet dzenini altst ettii Baskl efrinde konsolostur C onwoy, grlm em i bir gayretle ehrin beyaz halknn tahliyesini
baonr ve gizli belgeleri ta h rip eden D aha sonra, Hintli bir
mihracenin dn verdii ve Fenner adnda m a h ir b ir ngiliz'in
kulland bir uakla ehirden aynlr. Uakta, Charles M allison
adndaki sinirli yardmcs, Henry Bernard adndaki geveze fa
kat pheli A m erikal ve Bn. Brinklovv adndaki b ir ngiliz mis
yoneri de vardr.
Bir saat utuktan sonra M allison, uan nceden kararlatnlan rotay takip etm ediini ve pilotun de Fenner olm adn
hisseder Aynca C onw ay da, ga rip b ir blgede Tibet'in yaln
d alan zerinde utuklann anlatr. Uaktakiler, pilotun yzn
g r rle r O , b ir inlidir!
Pilot tedricen, son derece zor bir inie geer ve ua, d a
lar arasndaki bir vadiye indirin Silhl yerliler, hemen uan
etrafn sarar ve azalm akta olan yaktn tazelerler Yolcular,
kendilerinin kanidklann ve serbest braklm alan iin fidye is
teneceini sanrlar Fakat uak yaktn alr alm az, tekrar hava
lanr ve inli pilot da b ir tek kelime sylemez.
Pilot, saatler sonra, H im alaya d a lanndaki b ir dzle
m ecbur bir ini yapan aknlk iindeki yolcular, uaktan d o n
durucu havaya ktklan vakit, pilotun cidd bir ekilde yaralan
dn g r rle r Pilot, yolculara, civarda Shangri-La denilen bir
lam a manastrnda bannacaklarn syler ve ln Yolcular, La

2 6 10 0 B y k R o m a n

ma manastrna m gitmeyi, yoksa medeniyete mi dnm eyi aralannda tarttklan srada, manastrdan bir grup insan gelir.
O n la rd a n biri C hang a d in de bir in li'd ir. Hotsz bir ngi
lizce ile aknlk iindeki yolculara kendisini tantr ve kendisiy
le beraber manastra gelm elerinde srar eder. M a lliso n 'u n , Avrupal olm ayanlara gvenilmem esi gerektii dncesine ra
men, meakkatli yoldan Shangri-La'ya gitm ekten baka arele
ri yoktur. Buraya uiatklan vakit, bu almaz d a la r arasndo
hibir Batl'nn grm edii gzel bir vadi b u lu rla r Merkez st
ma sisteminin bulunduu lam alk binas, ancak Batda g r le
bilecek her trl rahatlkta denmitir.
Kendilerine rahat o d a la r ve iyi yiyecek verilmesine ram en,
yolcular -bilhassa M allison- C h a rg 'a ne zaman Hindistan'a
dnebileceklerini sorarlar. C hang, kaam ak cevap vererek,
Shangri-La dnyadan tecrit edilm i b u lunduundan, dalan
aarak gelecek ham ailonn beklenmesi gerekeceini syler.
Daha sonra, Lamaln, Yce Lama tarafndan ynetildiini,
kendilerinin, onunla tanm ayacaklann ilave e d e r Convvay,
C hang'n tutum undan, kendilerinin Shangri-La'ya bilhassa g e
tirildiklerini ve buradan aynim alarna msaade edilm eyeceini
sezen
Bir m ddet sonra C harg, Convvay'a Yce Lama ile gre
bileceini bildirin Bunu frsat bilen M a llinson, Conv^^ay'dan,
kendilerinin geri gnderilm esinde Yce Lama'ya srar etmesini
isten Aynca, imdi hakik adnn C halm ers Bryant o lduu a n la
lnca A m erikal sahteknn da kanuna teslimi gerektiini a n
latmasn sylen
Convvay, Yce Lema'nm huzuruna kanid zam an, Shangri-La'nn kurulmas ile ilgili hayret uyandnc hikyeyi dinlen
1 7 3 4 'te , 5 0 yalarnda Perrault adndaki bir Fransz papaz, bir
Budist lam alna snd. Z am anla, burann huzurlu hayatna
alan papaz, halk Hristiyan yapm aktan vazgeti. Zam an ve
mesafe papazn, kendi kilisesi ile olan balannn da kopm as

10 0 B y k R o m a n 27

na yol at. Papaz Perrault burada kald. Tedricen Hritiyanlk ve


Budistlik'in en iyi taraflann birletirdi.
Papaz Perrault, 17 8 9 'd a lm ek zere old u u n u sand. M aam atih, burann saf havas ve halkn asrlardr kulland m a
hall illar hayatn kurtard. H alk, papaz Perrault'un Budist la
m alarla birlikte huzur iinde b ir hayat srd bu yerde Shangri-La'y ina etti. Zam an zam an, bazlar da'tesadfen, insan
larn huzur ve ahenk iinde, d dnyann atma ve meselele
rinden uzakta bir hayat srdkleri bu yere g e ld ile r Fakat kim
senin, bu topyay terketmesine msaade edilm edi. Kamaya
alanlardan bazlar da hibir zaman m uvaffak olam adlar.
Conway, kendisinin ve arkadalannn Shangri-La'y d o ld u r
mak iin getirdiklerini re n ir Yce Lama, yeni b ir harbin, m e
deniyeti ortadan kaldrabileceini hissettiinden, kltr m u
hafaza etm ek ve medeniyeti yeniden balatm ak iin, buraya
yeterli sayda insan getirm ek ister Yce Lama, hayret ve akn
lk iindeki C onw ay'ya, kendisinin 2 5 0 yandaki Papaz Perra
ult olduunu ve hayatnn son gnlerine yaklatn syler
Conway, imdi arkadalanna ne syleyeceini d nr Ba
t m edeniyetinin yaratt atm alardan

bkknlk d u yduun

dan, hayat boyunca burada yaamann kendisini rahatsz et


meyeceini sanr Fakat M a llinson'un ngiltere'ye dnm ek iste
diini ve ham allann kendisine d a la r arasndan yol gstere
ceklerini sandn syler Convvay, bu ara d a , Bn. B rinklov/'un,
bura halkn Hristiyan yapm ak iin Shangri-La'da kalmay d
ndn re n ir Tabi Bernard da, hapsedileceinden, n
giltere'ye dnm ek istemez.
Convvay, lam alk manastrnda huzur iinde yaar, bilgisini
a rttnr Hayret uyandrrcasna zengin ktphaneden ok istifa
de e d e r Briac ve Lo-Tsen adndaki iki mzisyen ile arkada
o lu r Briac, C h o p in 'in talebesi idi ve stadnn yaynlamad
eserlerini a la r Lo-Tsen de, C onw ay'm k o ld u u gzel ve
zayf bir inli kzdr Fakat Lo-Tsen'in altm be yanda o ld u
unu renince Convvay aar kaln Shangri-La'nn huzur iin

2 8 100 B y k R o m a n

de geen hayat onun yalanmasn nlemitir. Convvay, M a lllson'un da ona k old u u n u grnce, Lo-Tsen hakknda
rendiklerini aklamaz.
Yce Lama, C onw ay ile birka defa grtkten sonra, ya
kn zam anda leceini ve o zaman lam al onun yrtmesini
ister. H arp, dnyann teki lkelerini ortadan kaldrdktan son
ra Convvay'n, Shangri-La'nn byk kltrn devam ettirece
ine inanr.
Bir gece. Papaz Perrault ile derin b ir tartmaya dald sra
da, Convvay, onun sandalyesine ktn ve nihayet sonu
nun geldiini grr. o k zlen Convvay baheye kar. Derin
dncelere dald b ir srada, M allison yanna yaklaarak
ham allann geldiini syler. M allison, Convvay' Lo-Tsen'i ve
kendisini S hangri-La'dan a lm alan iin ham allara gereken p a
ray daha im diden vermitir. Bn. Brinklovv ve Bernard geride
kalacaktr Conway, M a llin so n 'a , Lo-Tsen'in gerekte ihtiyar bir
kadn old uun u, Shangri-La'nn iklim inin kadn mucizev bir
ekilde gen tuttuunu, d dnyada hemen leceini syler.
Buradan aynim ak istemeyen Conway, uzun ve meakkatli yol
culukta kendilerine yardm etm esinde srar eden M allinson'a
dayanam az. Shangri-La'dan ayrlrken, dnyada beer korku
ve endielerin dokunm ad yegne yerin buras olduunu a n
lar.
Rutherford'un C onvvay'dan iittikleri bunlardr. O n u daha
sonra misyonerlik hastanesinde grecektir. Bir d o k to r Rutherfo rd 'a Convvay'n hastaneye, adnn Lo-Tsen olduu sanlan ih
tiyar bir kadn tarafndan getirildiini syler. Convvay son defa,
Shangri-La'nn bar huzurunu bulm ak iin tekrar yksek H im alaya dalan na doru yrrken grlr.

Eletiri
Kasvetli 1933 senesinde yaynlanan in Ukulannn
hemen tutunduunu anlamak hi de zor deil. Harpten
bkan ve yeni bir harbin yaklamakta olduunu hisseden.

100

byk

R o m a n 29

1920lerin kaotlik dnyasnda yeni deerler arayan fakat


kasvetli bir depresyonla karlaan insanlar, in Ufuklan nm rahat felsefesinde en derin mit ve hayallerin ger
ekletiini grrler. Gereklemeyecek de olsa, ShangriLann bar, msamahakr, akll dnyasnn, 1930larn dourduu zorluklara hal aresi olduu sanld.
in Ufuklar, aslnda uzun topik romanlar dizisinden
bir tanesidir. topyalarn ekserisi gibi Shangri-La da, fi
zik bakmdan ulalmas g bir lke olduundan, kendi
kendisini tahrip eden d dnyann tesirlerinden kendisi
ni kurtarmtr. Fakat Sangri-La, ancak kendisini bu dn
yaya vermek isteyenlere cazip gelebilir. Mesel, gen Mallison, mcadele iinde geen hakik dnyadan baka hi
bir yerde mutlu olamaz ve lamalm zaman tanmayan
hikmetine hazr deildir. Sadece Bat medeniyetinin de
erleri bulunduuna inand iindir ki, bu dnyada ba
arl olamaz. Hristiyan dinine derinden bal bulunduu
iin de, Bn. Brinklow, lamalm bar ve hmanist dini
ni kabul edemez. Fakat Conway, "hakik dnyann snr
larn yeterince grdnden ebediyen bar iinde geen
bir hayat takdir eder.
Yazar
Jam es Hilton, 1930'larn en fazla satlan birok rom anlannn yazar
idi. Londral bir retm enin ocuu olan sal<in ve iine kapal Jam es Hil
ton 9 Eyll 1 9 0 0 de ngilterenin Lancashire eirinde dodu.
Hugh Conw ay gibi, parlak bir talebe idi. C am bridge niversitesini
1921'de birincilikle bitirdi. lk m akalesi, henz on yedi yanda iken M anch ester G uardian gazetesinde yaynland ve ilk rom an d a {C atherin e H erself) 1 9 2 0 de kt. niversiteden m ezun olduktan sonra, harp sonrasnn
ktisad durgunluu iinde, serbest bir y azar ve kitap mnekkidi olarak on
sene m cadele etti, British lVeeW y adndaki dergi, ondan iki hafta iinde
bir Noel hikyesi yazm asn istedii zam an eline byk bir frsat geti. Ne
yazaca n bilem eyen Hilton, bir gn bisikleti ile dolarken, aklna G oodby M r. Chips {Hoakal, Mr. Chips) geldi. Sratli bir ya zar olduundan

30 100 B y k R o m a n

hikyesini drt gn iinde bitirdi. Hikye, A m erika'da Atlantic M onthly


adndaki nl dergide yaynland. 1934'te de A lexander VVoolcoot ad n
daki Am erikal eletirici kitab radyo program nda vd zam an, en fa z
la satlan kitaplar arasn a geti.
H oakal Mr. Chip^'m baars in Ufuklarintn yaynlanm asna z e
min hazrlad. Kitap 1 9 3 3 te nl Havvthorden m kfatn kazanm asna
ram en pek fazla tutunm ad. Fakat sonralar, bu kitap da gayet baarl
oldu. Hatta A m erika Cum hurbakan Roosevelt, yazlk evine bu Tibet
topyasndaki S hangri-La adn verdi.
Hilton, 1 9 3 5 ten

itibaren zam an n byk bir ksmn Holiyvvoodda

geirdi. Yazarn sinem aya ad apte edilen rom anlar arasnda Hoakal,
Mr. C/7/psten baka unlar da vardr: \Ne a re N o tA lo n e (1 937), R andom
H arvest (1 9 4 1 ), ve S o W ell R e m em b ered (1 945).
Dier yazarlarn aksine Hilton, kendisini Holiyvvoodda rahat hissetti,
sinem a iin yazm akta zorluk ekm edi. Sakin, sam im tavrlar, kendisini
radyoda iitenlere sevdirdi. G eri in Ufuklar ve H oakal, Mr. Chips gi
bi baarl eser verm edi ise de Hilton, halka benim senen romanlarn
devam ettirdi; 2 0 Aralk 1 9 4 5 te Holiyvvoodd a ld.

Dier Eserleri
H oakal, Mr. Chips: Bu, Hilton'un retm en, okul mdr babas
na adad zarif bir romandr. Brookfieidde kk bir okulun mdr olan
Mr. Chippingin m azisi anlayl bir ekilde iler. ocuklarn kendisine Mr.
C hips dedii Chipping seksen be yanda iken, evindeki m ine nn
de, zahiren heyecan iinde gem eyen hayatnn hi d e baarsz bir ha
yat saylm ayacan anlar. Hibir zam an parlak bir retm en deildi, ismi
gem eyen bir okulda Latince hocal yapt. Fakat k oldu ve gzel Katherine Bridges ile evlendi ve gen kars, ne ya zk ki, birka sene sonra
ocuk doururken ld. H arp yllarnda, talebelerine, Brookfieidden ta
m am en deiik olan dnya karsnda mitsizlie uram am alarn syle
di. Geri son yllarnda, huysuz ve egzantrik bir insan oldu ise de, bu es
ki okulda yum uak bir hm anizm in geleneklerini devam ettirdi ve bu da,
hayatna m n katt. Bir Noel hikyesi olarak yazlan Hoakal, M r
Chips, bu nostaljik rom an, ngiliz geleneklerinin en iyi ve devam l ynle
rini hiss bir ekilde hatrlatr.

Hayat Balar
(Of Human Bondage)
Yazan

W. Somerset Maugham
(1874-1965)
Balca Karakterler:
P h ilip e Carey: Ziyadesiyle hiss bir kimse; ocuk yanda anasz baba
sz kalmtr. Yumruk ayak denilen ekilde ayak parmaklarndan
mahrum olarak domutur.
VVilliam Carey: Philip'in papaz amcas; dar kafal, hissiz, kendisini b
yk sanan marur bir adam.
Louisa Carey: Philip'in, ocuk sahibi olmay arzu eden mfik yengeci.
Bn. Em ily W ilk in s o n : Philip'ten iki defa yal ve ok daha sofistike bir
kadn; Philipin ilk ak.
Cronshaw : Son derece bencil bir air tasla ve amatr bir diabolist
(eytana tapan). Philipi, Pariste etkisine alr.
Fanny Price: Pariste, sanatkr olmaya alan yeteneksiz bir adam.
M ild re d Rogers: irkin, cazibesiz ve kendi karm dnen bir kadm
olmasna ramen, kendisine yanp tutuurcasna k olan Philipin
klesi haline gelir.
Thorpe A theiny: Philipin berbat bir hayat srd srada, onunla ar
kadalk kuran egzantrik bir insan.
Sally A theiny: Samim ve scakkanl bir kz.

3 2 100 B y k R o m a n

Hikye
Annesi, 1 8 8 5 'te ld zam an dokuz yanda olan Philip
Carey, amcas VVilliam ve yengesi Louisa ile kalm ak zere onlann Londra civannda Blackstable kasabasndaki evlerine g i
der. Philip, son derece hiss b ir ocuktur ve yum ruk ayak ek
linde dom as da onu rahatsz eder. Paral bir insan olan a m
cas zalim b ir adam dr; kendi a hlk dncelerini dierlerine
empoze etmeye alr. P hilip'in, mfik b ir anlayl yengesi o
cuu banna basar; bu ocuksuz kadn ona, kimsesizliini
unutturm aya alr.
Philip'in okul arkadalan, onun sakatl ile mtem adiyen
alay ederler. Spor faaliyetlerine katlam ayan ve snf arkadalannn alay ve istihzalanndan kurtulam ayan Philip, kendi iine
kapanm ay, faka t bamsz bir kimse haline gelmeyi renir.
Amcasnn, pek okuyan biri deilse de, ok sayda kitab va r
dr. Philip ksa bir zam anda, amcasnn ktphanesindeki b
tn macera ve heyecan kitaplarn okur.
Tercanbury'deki King's School denilen liseye giderken, sa
kat ayan snf arkcdalanna gstermeye zorlanr ve o n la r
da, zalimcesine onunla alay ederler. Bu korkun hadise Philip'i,
daha fazla iine kapanm aya zorlar. D in bir hareketin okula da
sirayet ettii gnlerde, kk bir papazn yeeni olan Philip,
derhal gece gndz Incil'i okum aya balar. Din inancn d a
lan harekete geireceini renince, bir tecrbeye giriir. Bir
gece A llah'tan sakat ayan iyiletirmesini niyaz eder. Ertesi sa
bah ayann dzelm ediini grnce, btn inancn kaybeder
ve hayat boyunca bir agnostik olur. (Agnostikler, A llah'n mev
cudiyetinin bilinm eyeceini sylerler.)
Philip, on sekiz yana geldii zaman amcasna, babasn
dan kalan mirasn bir ksmn O xford niversitesi'ne gitm ek ye
rine, A lm an niversitesinden birine giderek harcayacan sy
ler, kendisine yardm etmesini ister. Heidelberg niversitesi
profesrlerinden Erlin'in evinde bir sene kalan Philip, bu nl
niversite kasabasnn entelektel nfuzundan kendisini kurta

100

byk

R o m a n 33

ramaz. A lm anca renen, felsefe alan Philip'in agnostiklii


daha da sertleir. Philip, A lm a n ya 'd a m utlu bir sene geirir. Bu
rada, Blackstable'in dnda byk bir dnya bulunduunu
grmtr.
Philip, ngiltere'ye d nd zam an, amcasnn papazlk
yapt kilisenin bir binasnda kalan ve bir papaz kz olan Emily
VVilkinson'a k olur. Emily, Philip'in iki misli yanda, canl ve
neeli bir kadndr ve Philip'i kolaylkla batan karr. Fakat ka
dn bir m rebbiye o la ra k A lm anya'ya dnd zam an, Philip
abucak kendine gelir. Londra'da b ir muhasebe dairesinde a
lmaya balar
Londra'da kendisini yalnz hisseden ve iini de sevmeyen
Philip, Paris'e giderek sanat tahsil etmeye karar verir. Amcas,
onun bu arzusuna iddetle kar kar ve para veremeyeceini
syler. Fakat yengesi Louisa, kendi biriktirdii paradan 100 n
giliz liras verir ve Philip Paris'te fa kir b ir sanat talebesinin b o
hem hayatn yaamaya balar.
Philip, Paris'te b ir m ddet Cronshavv'n etkisinde kalr.
Cronshavv, yeteneksiz bir yazar olm asna ram en, eytana ta
p hakknda inat birtakm fikirleri olan kuvvetli bir hatiptir.
Kendisini gece gndz resim yapm aya veren Philip, sanat h o
casndan bu sahada kabiliyeti olm adn renir. Kendisine
resim yapam ayaca sylendii zaman intihar eden Fanny Price adndaki bir kz talebenin bana gelen trajedinin tesiri altn
da kalan Philip, ngiltere'ye dnerek tp tahsili etmeye karar ve
rir.
Amcasn da tasvibi ile St. Luke Hastanesi K oleji'ne yazlan
Philip ok alr, fpka t kendisini yine yalnzlk iinde hisseder.
M ildred Rogers adnda solgun, verem yzl, baya ve ok
bencil b ir kzla tanr ve ona sahip o lm a k arzusu ile tutuur.
M ildre d, Philip'in yannda cilveli uh b ir kzdr. ahsn kk
drrcesine kendisini M ild re d 'e veren Philip, im tihanlannda
baarl olam az. M ildre d, daha sonra M ille r adndaki zengin
bir A lm an ile evleneceini syler.

3 4 100 B y k R o m a n

Philip, ne yapacan bilemeyecek kadar harap olm utur


Teselliyi yeni tant N orah adndaki gen bir dulda b u lu r Be
raberce, direkt ve canl b ir ak hayat srerler; takat M ildred,
Philip'in aklndan kmaz. Bir m ddet sonra M ildred yeniden
meydana kar ve Philip'e M ille r'in evli o ld uunu ve syledii
kadar da zengin olm adn anlatr. M iller, M ild re d 'i ham ile b
rakarak ayrlmtr.
M ildre d, kendisine bakacak durum da bulunm adndan,
Philip onun ila m asratlann d e r ve kadn bir kz ocuu d o
urduu zam an, ikisini de yanna a lr Philip, zam anla bu k
k kz sevmeye balarsa da, M ild re d , hl ondan tiksinir ve
yum ruk aya ile alay eder. M ild re d , ok gem eden Griffiths
adnda sefih biri ile yaamaya balar. Zavall Philip, M ildred bir
gece ile bulumaya gittii zaman ona para dahi verir.
Philip, bu arada kald dersten tekrar im tihana g ire r ve b a
kanl olur. Tutulan bir stajyer o la ra k hastanede almaya ba
la r Yumruk ayandan am eliyat o lu r ve topallam as da bir
hayli d zelir Philip, Thorpe Athelny adnda, evli ve dokuz o
cuklu krk sekiz yanda, ocuklanna bakacak paras b u lu nm a
yan egzantrik bir hastas ile dostluk ku ra r Athelny, taburcu o l
duu zam an, bu iine dnk doktoru evine davet e d e r Philip,
adam n mesut b ir aile babas olduunu zevkle g r r Bu aile,
P hilip'in ocukluunu geirdii kasvetli atm osferden ylesine
farkldr ki, A thelny'nin evini sk sk ziyaret e d e r
Bir akam ge vakit, Philip, Londra sokaklannda tekrar M il
dre d 'i g r r G riffiths tarafndan da terkedilen kadn imdi fa
hiedir. Philip, kadna yine acr, fa ka t artk ona eskisi gibi tu t
kun d e ild ir Zahiren daha mahzun ve akll b ir kadn haline
g eldii grlen M ildre d, Philip'in ev ilerini yaparak onun evin
de barnm aya raz o lu r Fakat M ildred, imdi Philip'i arzu eder
Philip kendisi ile bir ak hayat yaamak istem ediini syleyin
ce hiddetlenir ve Philip'in evde bulunm ad b ir gn, m obilya
ve ta b lo la n paralar, ta h rip e d e r Philip, d nd zam an, evin
altst olduunu ve M ild re d 'in de kaybolduunu g r r

10 0 B y k R o m a n 35

Philip, bir yatrm firm asnda alan bir sko arkadann


tavsiyesi zerine, eyalann alr ve kar tarafndaki eve tanr.
Babasndan kalan mirasn m tebakisini de hisse senetleri borsasna yatnr lkin para kazanr, fakat ardndan (Gney A fri
ka'daki) Boer H arbi patlak verir ve Philip elindeki avucundakini kaybeder. Tekrar, tp fakltesinden aynim aktan baka aresi
yoktur Bir ara alkla kar karya kalr. Thorpe Athelny, ona
kendisinin alt kuma dkknnda b ir i bulur, fa ka t Phi
lip tezghtarlktan holanmaz. Sonunda durum u biraz dzelir,
ressamlk yeteneklerini kullanarak poster, kadn elbiseleri de
senleri izmeye balar.
Amcasnn lm ile 5 0 0 ngiliz liras miras kalan Philip, ye
niden tp alm alarna d n e r N ihayet Dorsetshire'deki bir
doktorun yannda asistanlk y a p a r Doktor, Philip'e ortaklk tek
lif ederse de, imdi otuz yana ka d a r Philip, macera ak ile tu
tuur ve bir gemiye d o kto r o lm a k ister.
M am afih, bir gem i ile anlam adan nce Philip, tatilini Athelny'nin yazlk kulbesinde g e irir O ra d a , o zam ana kadar
kk bir kz gz ile bakt Sally A thelny'nin byyp o lg u n
latna dikkat eden Beraberce krda dolariar ve Philip, A t
helny'nin kzyla ak ya p a r
Sally, birka gn sonra Philip'e ham ile o ld uunu syler.
Philip, imdi kendisinin yapaca en erefli iin, seyahat planlanndan vazgemek ve Sally ile evlenmek olduunu idrak e d e r
Fakat daha sonra Sally, yanldn syledii vakit, Philip, rahat
lam ak bir yana, zln Artk, yapayalnz bir bekr o la ra k ha
yatn seyahatlerde harcam ak yerine, kendisini anlayan Sally
Anthelny ile bir yuva kurmas gerektiini anlan Bylece, Philip
ve Sally evleniHen Philip de, bir kr doktoru o la ra k yepyeni bir
hayata balan N ihayet, M ildred Rogers'e besledii mitsiz ak
tan kurtulur ve kendisine yeniden gven beslen

3 6 10 0 B y k R o m a n

Eletiri
David Copperfeld, The Way O f Ali Flesh ve Sons and Lovers
gibi, ngiliz roman geleneklerini devam ettiren Hayat Ba
lan da, bymekte, olgunlamakta olan bir gencin hissi,

entelektel ve ruh straplaryla ilgilidir. Kitap, gen Maughamn hayatn ve aklarn anlatan otobiyografik bir
roman olmaktan baka, yazarn entelektel gelimesini de
kapsyor: Amcasnn evinde souk din geleneklere gre
bytlmesinden Heidelbergin felsef hrriyetine; b
tn samalk ve trajedileriyle Parisin bohem hayatna, ni
hayet, Londrada hayatn mnsn anlamasna ve Athemny ailesinin mfik ve makul hayatna kadar grdk
lerini geirdiklerini, yaadklarn, romann kahraman
Philipe aktaryor.
Spinozanm Ahlk adl kitabndan aktarlan isim,
onun, dier otobiyografik romanlarn tezinden ayrld
nn bir iareti. Spinozaya gre insanolunun klelii, bir
kimsenin kendi varlnn yetersiz bir obje, yani devaml
olmaktan ziyade geici bir obje zerinde toplanmas idi.
nsan, ancak ehvan hislerini ve ruh zayfln kontrol
altna ald ve kendisini devaml bir eye balad zaman
var olabilir.
Philip Creyin, genliinde takip etmesi gereken yol
budur. Onun pis ve baya bir kadn olduunu bilmesine
ramen, ahsn, tiksindirici bir ba ile Mildrede balar.
Mildred, muhtelif vesilelerle Philipin hayatn hemen he
men tahrip ederse de, Philipin ruhu, zamanla kendisini
kadnn tesirinden kurtarr ve ihtiraslarn kontrol altna
alr. Kitabn sonunda, Sally Athelnyye duyduu ak Mildree besledii aktan daha az ihtirasl ise de, daha makul
ve shhatli bir histir. Bu his onun, salam bir hayat kur
masna zemin hazrlayacaktr.

100 B y k R o m a n 3 7

Aslnda Hayat Balar, baarl bir hayatn hikyesidir.


Romann kahraman, genellikle kendisinin sebep olduu
birok sknt ve tecrbeden sonra, fazla bir yara almadan
mutlu ve yeni bir hayata balar. Bn. Wilkinsondan bala
yarak Sally ile evleninceye kadar bandan geen her ak
macerasnda, Philip, yeni bir ey renir; kendisinden tik
sinen veya hi olmazsa yz vermeyen birine ak olmann
strabna nasl katlanacan ve sonunda, byle bir akn
kskacndan nasl kurtulacan.
Hayat Balar, psikolojik olarak Sons and Loovers kadar
derin veya Joycein Portrait of the Artist as a Yomg Man ka
dar teknik bakmdan heyecan uyandrc olmamasna ra
men, iyi yazlm, iyi dengelenmi bir gencin uyan tezi
ni sk sk derin bir sezgi gc ile ileyen bir roman. lk de
fa yaynland tarihten bugne kadar elli seneden fazla
gemi olmasna ramen, hl geni bir okuyucu kitlesi
tarafndan okunan bir kitap.
Yazar
En fazla beenilen Ingiliz hikye yazarlarndan biri olan VVilliam Som erset M augham , 2 5 O ca k 1 8 7 4 te Pariste dodu. Babas, ngiliz elili
inin avukat idi. ocukluk hayat mutlu geen Som erset M augham , ngi
lizceden nce Franszca konumaya balad. M aam afih, on yana gel
dii zam an, rom anndaki Philip C arey gibi babasn kaybetti ve VVhitsable'e, am casnn yanna gnderdi.
M augh am n genlii Philipinkine ok benziyordu. Kings S choola ve
C anterburya gittikten sonra, da h a geleneksel Oxford niversitesi yerine
Heidelburg niversitesine devam etti. Dilinin hayli rekaketli olmas M a
ugham zerinde, yum ruk ayakl olm ann Philipte brakt psikolojik tesi
ri yaratt. M ahup ve yalnz bir hayat sren M augh am da, o srada verem
em areleri d e grld. M augh am , mkllerle dolu genliini, kendisine
bir m eslek aram akla geirdi.
Philip gibi, M augham da doktor kt, fakat akl fikri yazm akta idi. Liz a o fL a m b e rth adndaki ilk kitab (1 8 9 7 ) souk bir rom an olm akla be ra
ber, M ugham n, St. Th om as hastanesinde stajyerlik yaparken Lon

38 10 0 B y k R o m a n

drann fakir halk hakknda rendiklerini ustaca anlatr. O zam an olduk


a m oda olan Fransz realizm i slbu ile yazlan bu hikye, eletiriciler
tarafndan hrm etle karlanm asna ram en pek tutunm ad.
M augham , yazm akta srar etti ve baarl ilk piyesi L a d y Frederick'm
yaym land 1 9 0 7 ye kadar Pariste, alkla, hem -hudut bir hayat srd.
Bu eserinden sonra, M augham , son derece popler bir piyes yazar ve
rom anc oldu. Kitaplarnn getirdii para ile seyahat arzulann gerekle
tirdi ve zengin sanat eserleri toplad. M augham , dnya seyahatlerinde,
ok sayda hikyesi iin m alzem e biriktirdi. Yamu" adl hikyesi bunlar
dan en mehurudur.
Birinci Dnya H arbine ilkin, bir am bulans birliinde er olarak katlan
M augham , daha sonra H ab eralm a Servisine girdi ve burada edindii c a
susluk tecrbelerini, bir ngiliz ajann hayatn anlatan A shenden (1 928)
adl eserinde kulland. M aam afih, onun en iyi kitab, kendisinin zorluklar
iinde geen hayatn anlatan rom an idi: H a y a t Balan. ^ 9 'i 5 te yaynla
nan bu rom an derhal tutundu. Ardndan The M oon a n d S ixpence (1 9 1 9 )
ve C akes a n d A le (1 9 3 0 ) ile ok sayda dier rom anlar hikyeleri, m a
kaleleri yaynland. Piyes yazar olarak hayat, harbin ok ncesinden
1920'iere kadar srd. The Circle (1 9 2 1 ), O u r Betters (1 9 2 3 ) ve The
C onstant Wife (1 9 2 7 ) gibi parlak piyesleri, onu Ingiliz sahnesinin nl bir
simas yapt.
M augham , 1 9 3 0 larn ilk yllannda, C ap Ferrat'taki (G ney Fransa)
Villa M auresque adl m ehur villasna ekildi ve baz geziler dnda, l
m ne (1 9 6 5 ) kadar orada kald.

Dier Eserleri
The M oon a n d S ixpece: Byk Fransz ressam G au ginin hayatna
dayanan bu rom anda M augham , bir sanatkr byk yapan zellikleri,
bencillii, akln fikrini sanatna verm esini yorumlar. R om ann kahram an
C harles StrickIand ad nd a biridir. Evli ve iki ocuk babas olm asna ra
m en, resim yapm ak saplantsndan kendisini kurtaram az, iini, karsn
terkeder ve Pariste, bir taraftan kendini sanatna verirken, te yandan da
sefil bir hayat srer. Bu yolda, kendisine hayranlk besleyen arkada Dirk
S toroevenin karsn intihara srkler. Nihayet Tahitiye g eden C har
les Stirickiand, kr ve fakir, bu ad ad a ld zam an , ilkel kulbesinde
ok sayda byk deerleri haiz sanat eserleri brakr.

J ean-Christophe
Yazan

Romain Rolland
(1866-1944)
Balca Karakterler:
A d a : Christophein ilk metresi; olduka baya ve sahtekr bir ii kz.
A m elle: Bir sthanenin menajeri olan kadn; Oliver'in evresindeki sol
cu arkadalarndan biri.
A rnau d: Christophenin dairesinde yaayan bir retmen; zeki, al
kan, samim.
Mm e. A rn a u d : Arnaudun kars. Sakin, iine kapal ve Christophenin
srdalarndan biri.
A ubert: Kendi kendisini eiten bir elektrik ustas.
Babi: Braunlarn, her ie burnunu sokan hizmetileri.
K ont Bereny: Grazia Buontempinin kocas; bir diplomat.
A uro ra Bereny: Grazia'nn kz.
L io ne llo Bereny: Graziann olu; huysuz bir mall.
Berthe: Joussierin metresi.
Dr. E rich Braun: Christophe barndran svireli arkada; sradan fa
kat m fik bir insan.
A nna B raun:

Dr. Braunun kars. Bask altnda tutulan dindar bir ka

dn; Christophe'ye k olur.


V on B rom bach: Minna von Kerich ile evlenen bir devlet memuru.
G razia B uo n te m p i: Collette Stevensin yeeni ve Christophenin talebe
si. Bydke, huzurlu ve zarif bir kadn olur.

4 0 10 0 B y k R o m a n

Pierre Canet: Orta snftan bir ihtillci.


K u m a n d an C habran: Emekli bir subay; ar bir muhafazakr ve Yahu
di dman.
M ile C habran: Kumandan Chabran'n kz.Andre Elsberger ile evlenir.
Syivain Cohn: Jean-Christophenin okul arkada. imdi Pariste bir yaymevinde alr. Adn Hamilton'a deitiren bu adam kendisini,
yksek kltre sahip bir Fransz diye tantr.
S ebastien C o quard: Bir ihtillci.
C o rin ne : Bir Fransz aktrisi; neeli fakat sun bir kz.
Abbe C ornielle: Modern dncelerinden tr kenara itilm i bir pa
paz.
O tto D iener: Christophe'nin bir ocukluk arkada; kasabann tannm
bir ailesinin ocuu.
Lucien E hrenfeld: Dionysus adl edebiyat dergisinin yaz heyeti yele
rinden biri.
Elie Elsberger: Christophe ve Oliver ile ayn apartmanda yaayan bir
mhendis; koyu bir Dreyfusu.
M m e. Elsberger; Kars.
Andre Elsberger: Ellie'nin erkek kardei. O da mhendistir. Mile Chab
ran ile evlenir.
E m m an ue l: Faulletnin torunu; kambur. Yetenekli ve hiss bir ocuktur;
yazar olur.
J u s tu s Euler: Kraffslarn ev sahibi; namuslu fakat dar kafal bir burju
va.
E uphrat: Bir orkestra efi; Christophenin kompozisyonlarndan birini
bile bile bozar.
F e uille t (la Feuilett): Bir ayakkab tamircisi; Komnn ilk yelerinden;
Emmanuelin byk babas.
Cecile Fleury: Christophenin bir mzisyen arkada; shhatli pratik,
uyuuk.
Sabine Froehlich: Eulerin kiracs; uysal, tembel ve ehvetli bir dul ka
dn.
B ertold Froehlich: Sabinenin erkek kardei; ifti.
A rene Gam ache: Bir editr.
A lid e G autier: Bir ihtillci.
M m e. G erm ain: len kocasnn ve kznn ardndan inzivaya ekilen
dul bir kadn.
R a p h a e l G o ld en rin g : Dionysus dergisindeki Yahudi entelektellerin
den biri.

10 0

byk

R o m a n 41

G o ttfrie n d : Loisa Kraftn erkek kardei, sakin, melek gibi bir sokak sa
tcs.
T he o phile G ou jard: Bir musiki eletiricisi.
G raillo t: Bir ihtillci.
G r n e b a um : Antoinettenin dad olarak alt zengin bir aile.
G uering: Bir demeci.
Franois-Marie Hassler: Tannm bir kompozitr.
D a n ie l Hecht: Bir m zik yaymlaycs. Davranlarnda kaba ve baya
ise de, Christophenin yeteneklerini takdir eder.
M anousse H eim ann: Bir Rus mltecisi.
H urte lo u p: Oliverin bir arkada; eski bir Burgundy ailesinin postac
s.
A n to in e Je a n n m ; Oliverin babas; ifls etmitir.
A n to in e tte Je a n n in : ok sevdii erkek kardei Oliverin eitimini fi
nanse etmek iin dad olarak alan bir Fransz kz.
G eorges Je a n n in : Oliverin olu; zevk ve sefaya dkn.
Lucie Je a n n in : Antoinenin kars.
O liv e r Je a n n in : Antoinettenin erkek kardei; nazik ve sevimli bir o
cuk; bir yazar ve Christophe ile arkadalk kurar.
C a sim ir Jou ssle r: htillci bir lider.
Jo se p h a v o n K erich:

Kraftslarn komusu dul bir kadn; souk ve

hkimane bir tavrla Christophe ile arkadalk kurar,


M in n a vo n K erich: Joephamn kz; Christophenin bir rencisi.
Ernest K rafft: Christophenin hibir ite diki tutturamayan kk kar
dei.
Jean-Christophe K rafft: Romann kahraman; dhi bir mzisyen; son
derece bamsz, samim, derinden hissi bir gen. Melchiorun en
byk oludur.
Loisa K rafft: Christophenin annesi; yllardr strap eken basit bir ka
dn.
M e lchior K rafft: Christophenin sarho babas yetenekli bir mzisyen.
Jea M iche l K rafft: Christophenin byk babas; huysuz sevimli bir
adam; bir mzisyen ve ikinci derecede bir kompozitr.
R ode lph e K rafft: Melchiorun ikinci olu; i hayatna atlr, istikrarl,
sakin, kurnaz, hrsl.
Ja c q u e lin e Langeais: Oliverle evlenen zengin bir kz; olduka sath ve
bencil.
M. ve M m e. Langeais: Jacquelinenin ebeveynleri.
M arthe Langeais: Jacquelinenin halas; evlenmemitir.

4 2 10 0 B y k R o m a n

G ran d D k Leopold: Christophenin yaad Rhinelad devletinin h


kmdar; kstah bir otokrat.
L ucien Levy-Coeur: kinci derece bir yazar ve mnekkid; nktedan ve
reybi.
L orchen (Elenor):

Christophe'nin onun iin baz erlerle kavga ettii

bir kyl kz.


A d o lp h Mai: Dionysus dergisinde alanlardan biri.
Franz M annhe im : Bir Yahudi i adamnn olu; edebiyatla ilgilenir; Dionysusun editr.
L o th air M an n he im ; Franzn babas; bankac.
J u d ith M an n he im : Franzn kz kardei; akll ve zeki bir kadn.
M odesta: Gottfriedin arkadalk ettii kr bir kz.
M yrha: Adann arkada; Ernest Krafhn metresi.
Dadee M ooch; Yahudi bir fotoraf; orijinal ve bamsz bir dnr.
M. ve M m e. A lfre d N athan: Antoinette Jeannin'in arkada ve hmileri.
S ie gm un d Ochs; Byk dk orkestrasnn ikinci efi.
Franolse O ud o n : Christophenin metresi olan tannm bir aktris: Ba
arsna kendi gayretleriyle ulaan bu kadn, hayatta byk darbe
yer.
P hilom ela: Cecile Fleurynin lkab.
P o p pe tsc hm id t: Peter Schulzun bir arkada; arkc.
Poyet: Mme. Jeanninin kz kardeinin evlendikten sonraki ad.
H err ve Frau R e in hart: Christophenin akademi arkadalar. Sevimli
konvansiyonel olmayan insanlar.
Roussel: Oliverin apartmannda yaayan bir ii.
A ch ille R o ussin: Sosyalist bir politikac.
M m e. R o ussin: Kars.
Peter Schulz: Yal bir musiki profesr ve orkestra efi; Christop
henin musikisine derinden hayrandr.
S idonie: Christophenin talebesi kurnaz bir kz; Christopheye kur ya
par ve iindekileri ifa eder.
Colette Stevens: Christophenin talebesi kurnaz bir kz; Christopheye
kur yapar ve iindekileri ifa eder.
T heodore Amca: Jean Michel Kraftn vey olu; baya kabaday baa
rl bir i adam.
T ro uillo t: Yal bir ihtillci; Feuilletin komusu.
Vogel: Justus Eulerin damad; ok alan bir hipokandriak.
A m a lia Vogel: Kars, kibirli, baya, kendisini tamamen ev ilerine ve
ren bir kadn.

100 B y k R o m a n 43

Leonard Vogel: Papaz olacak oullar; sakin tembel ve kafasz; evre


sinde olup bitenlerle ilgilenmeyen bir gen.
Rosa Vogel: Kzlar; Christopheye k olan basit grnl bir kz.
A d a lb e rt vo n W aldhaus: Mannheimin mecmuasn finanse eden gen
bir asilzade.
W atelet: Yal bir radikal, nceleri bir kmrc idi; emeklilik yllarn
vey kznn yannda geirir.
Feliw W eil: Asuri uzm an bir bilgin; zeki mfik; istihza ve aristokrasi
nin oluturduu duvarm gerisinde kendi leminde yaar.
M m e. W eil: Kars.

Hikye
1. a ^

Bu rom ann kahram an Jean Christophe Kraft, ondokuzuncu asnn sonlanna doru A lm an Rhineland'nn eyalet merke
zinde do du. Yetenekli bir mzisyen olm asna ram en kendisi
ni ikiye veren babas M e ich io r K raft'n, m ahall dukalk orkes
trasndaki yeri sallantldr. Basit bir kadn o lan annesi kasaba
da a ola ra k alr. ocuk, babasnda bulam ad sevgiyi
annesinde bulur, iki kk kardei rom anda ikinci derecede rol
oynarlar. C hristophe'nin fikirlerinin teekklnde bilhassa iki
kiinin byk rolleri olmutur. Bir mzisyen, ikinci derecede
kom pozitr olan byk babas Jean Krafft ile basit bir sokak
satcs olm akla beraber son derece nazik, sevimli ve iyi huylu
days G ottfriend.
Christophe daha ocuk yanda iken, ailenin musiki sevgi
si ile alanr. Piyano almasn, oda musikisi dinlem eyi ve b
yk babas ile tiyatroya gitmeyi ok sever. an en tannm
kom pozitr F. M. Hassler ile tant ve kom pozitr kendisini
kucaklad zam an, musiki sevgisi iyiden iyiye artar. Nihayet,
olunun fevkalde yeteneklere sahipf bulunduunu idrak eden
M eichior, onu, bir ocuk dhi, ikinci bir M ozart o la ra k yetitir
meye azmeder. C hristophe'nin ilk kom pozisyonu -ki b ir araya

4 4 100 B y k R o m a n

getirilm i bu m elodileri, torunu ile iftihar eden byk babas a r


monize etmitir- byk dka ve saray erkn nnde alnr.
ocuk henz on yalarnda olm am asna ram en, bu musiki
ona H of Musikus, saray musikiinas unvann getirir; kendisine
kk bir cret balanm asn salar.

2. Sabah
Christophe bu erefleri, tatm in edici ve m em nunluk uyandnc olm aktan ziyade skntl bulur; zira tam am en bamsz bir
insandr ve saray detleri onun zerinde derin bir iz brakmaz.
M ichel ldkten sorna, M elchior, kendisini tam am en ikiye
verdiinden, henz on d rt yanda olm asna ram en, ailenin
sorum luluu onun om uzlanna yklenir. Artk, norm al ocukluk
faaliyetleri iin ayracak zaman yoktur.
Fakat O tto D iener adnda kendisinin yanda bir ocukla
arkadalk kurar. inde birikm i btn hislerini bu arkadana
aktanr. ocukla, derin b ir hiss iliki kurar ve birbirlerine ro
m antik m ektuplar gnderirler. M a a m a tih , C hristophe'in kar
deleri, onlann bu arkadalndan, hakl o lm a sa la r da, aikr
neticeyi kanrlar. Christophe ve O tto , kendilerinden utanarak
ve tiksinerek, ilikilerine son verirler.
C hristophe, ayn derecede hiss ikinci ilikisini, bitiik evde
oturan dul kadnn kz M inna von Kerich ile kurar. C hristophe,
gen kzn piyano hocasdr. Kzn annesi, bu yetenekli ocukla
yakndan ilgile n ir ve biraz mtehakkim b ir tavrla da olsa,
C hristophe'ye iyi tand biri imiesine bakar. C hristophe, ka
dnn kendisine gsterdii ilikiden cesaret alarak, onun kzna
k o lu r C hristophe'yi hi de arzu edilm eyecek bir da m a t o la
rak gren kadn, ona bu aktan vazgemesini syler. C h risto p
he, kadna gayet ar b ir mektup yazar. Kadn da, C hristop
he'yi kmseyen bir nezaketle karlk verir ve ak maceras,
da bylece sona erer

100 B y k R o m a n 45

3. Genlik
M e lch io r Krafft l r ve C hristophe, annesi ile birlikte kasa
bann merkezindeki mtevoz b ir eve tanr. Ev sahibi Jastus
Euler'dir. A dam n ocuklan ve torunlar sam im ilik, alkanlk,
d a r fikirlilik, kendilerinin hakl o ld u kla n n a inanm ak gibi a lt-orta snfn zelliklerini kendilerinde toplam lardn Christophe de
bunlan, engelleyici vasflar o la ra k g r r A dam n, basit alelde grnl Rosa adndaki torunu C hristophe'ye biraz ksa
da, Christophe kza kar ayn hisleri beslemez. Christophe,
gnln, ayn binada yaayan dul bir kadna kaptrr Sabina
adndaki bu iyi huylu ve tem bel kadnn bir kuma dkkn
vardr. Euler Alise, C hristophe'nin Rosa ile evlenmesini bekle
diinden, bu kadna iyice tutulmas onlan ok kzdnr. Bu ak
maceras ta b i neticesine eriecei srada, kasaba dna yapt
bir gezintide kendisini ten Sabine aniden lr.
C hristophe'nin daha sonra k olduu kzn ad A delheid
veya A d a 'd r Tezghtarlk yapan bu kz ile b ir tatil gn, krda
dolarken tanr ki gen, birbirine ylesine ba lan rla r ki,
gn krda dolaarak geirir ve son vapuru kanp geceyi, bir
handa geirmeye m ecbur ka lrla r C hristophe, o gece seks ha
yatna adm atan Christophe ile kadn arasndaki iliki, ksa za
m anda kasabaya yaylr ve C hristophe'yi mzisyen arkadalar
ile ev sahibi ve annesi ile kavga ettirir. Bu ak maceras, kk
kardei Ernest'in -ki A da'nn en yakn kz arkada M yrrhc'nm
sevgilisidir- araya girmesiyle son b u lu r Bir gn, iki karde, bu
iki kzla krda gezmeye g id e rle r Bir ara Ernest, Ada ile uzakla
r;

saf C hristophe'yi ak yapmas iin M yrrha ile brakrlar.

Kardeinin ve A da'nn kendisine yapt bu irkin oyun C hris


tophe'yi dehete dr r Derin bir tiksinti iinde, abucak k
oldu u A d a 'd a n derhal sour, btn ilikisini keser.

4 6 100 B y k R o m a n

4. Bafkaldrma
Kendisini, hiss ilikilerin engelleyici bandan

kurtaran

C hristophe, imdi sonatn gelitirmeye alr. G erekte, A lm an


musikisinin herkese benimsenen devleri, bilhassa W agner ve
Brahm onun indinde, gsterili ve m balal, hiss ve gayrisam imi insanlardr. Ve bu dncelerini de saklam adndan,
kendisinin itiban sarslr Bir senfonisinden hibir ey a n la m a
yan dinleyiciler, senfoniyi alklam aynca, an tannm m u
gannisi ile arklan iyi deerlendirm ediini syleyerek kavga
eder. Bu noktada, yaz heyetinin ekserisini gen Yahudi entelek
tellerinin oluturduu

Dionysus adl m ahall b ir dergi ona,

musiki eletiriciliini teklif eder. Dergi kendisini, halkn benim


sedii hretleri ykmaya adam tr; fa ka t C hristophe'in yazlan ylesine kin d o lu d u r ki, meslektalar, onu yumuatmaya a
lrlar. C hristophe, onlan dinlem eyince, C hristophe'nin, d e rg i
de kan yazlann okum adn bildiklerinden m akalelerini ta
dil ederler.
Bir arkada Christophe ile oyun oynarcasna, b ir Fransz ti
yatro grubunun piyesi iin kendisine b ir bilet verdii zam an, ye
ni bir hadise kar. Bu bilet, gerekte, G rnebaum adnda zen
gin bir tacire vaadedilm itir ve o da piyesi kardna ok k
zar. Yarann stne tuz biber ekercesine C hristophe, tiyatronun
giri salonunda m ahup b ir Fransz kz ile tanr ve kz lo c a
sna davet eder. Kz G rnebaum ailesi ocuklannn dadsdr ve
onu C hristophe'nin metresi sandklanndan derhal

iine son

ve rirle r C hristophe, daha onun ismini renem ez, kz Paris'e


d n e r C hristophe, bu dad ile ilgilenm ez ve kendisini C orinne
adnda, neeli, herca bir kza kaptnn Kz, Christophe ile ilg i
lenir ve ona Fransz zevklerini tantr
C hristophe, bu arada kompozisyon alm alarna devam
eder, fakat eserleri ilgi grmez. Bir operas baarl deildir. Su
u operann gftesini yazanda bu lu r ve onunla kavga eder.
D ergideki yazlannn td il e d ildiini rendii zam an, yaz a r

100 B y k R o m a n 4 7

kadalaryla atr ve dergiden ayrlr Bir sosyalist gazetesi, ya


zlarn aynen yaymlarsa da bu yzden saray mzisyenliini
kaybeder Bunun zerine, dk ile iddetli b ir az kavgasna tu
tuarak bir skandala sebep o lu r Bu resm grevini kaybettikten
sonra, kimse kendisine sempati beslemez. O rkestra, b ir senfo
nisini mahsus kt a la r Senfonilerini havi eserlerini kimse sa
tn almaz. Sadece, cana yakn b ir profesr ve kans ona yakn
lk gsterir, fakat bu yzden kasaba halk, kendilerine ac m ek
tu p la r g n d e rir Peter Schulcz adnda tannm ayan b ir orkestra
efi, ona b ir sempati mektubu gnderirse de, Christophe teek
kr dahi etmez.
aresizlik iinde bulunan C hristophe, ocukken kendisine
anlay gsteren Hassler adndaki kom pozitrle konum ak is
te r Fakat bu byk mzisyen Berlin'de o tu rduundan, kendisi
ni grm ek kolay d e ild ir C hristophe, nihayet Berlin'e giderek
kom pozitrle g r r Hassler, onun kom pozisyonlann ilkin il
gisizce tetkik eder, bir ara ilgilenir, fa ka t sonunda m isafirine yol
gsterir Hassler, C hristophe'ye kaba davranm ak istemez, fakat
o gn kendisini iyi hissetm ediinden, C hristophe'ye kt da v
ra nr C hristophe, ne yapacan bilemez; aknlk, aresizlik
iin d e d ir Eve dnerken, kendisini ta kd ir eden Schilz adndaki
mzisyeni ziyaret etmeyi aklndan g e irir Kendisine mektup ya
zan bu ahsn, emekliye aynlm yal b ir kimse o ld uunu g
r r A dam , kans ldnden beri, baz mzisyen arkadalan
dnda, yalnz bir hayat srm ektedir A dam ve arkadalan
C hristophe'yi iyi karlarlar Christophe o nlann yannda mutlu
iki gn g e irir Schulz, ksa b ir zaman sonra l r
A lm anya'dan bkan C hristophe, imdi ansn Fransa'da
denem ek ister ancak annesi raz d e ild ir A rdndan talih kendi
sine yardm e d e r Lorchen adndaki kyl kzna ilgi duyduu
kyden pek uzakta olm ayan b ir yerde geceyi geir'm ektedir C i
varda, m a ha ll halka hakaret etmek ve o n la r zerinde terr
sam akla zevk alan bir grup asker va rd r O gece, askerler yi
ne kavga kanr ve zulm n her trlsnden nefret eden Chris-

48 10 0 B y k R o m a n

tophe de, halkla beraber askerlerle arpr. Kavga sona e rd i


i zam an, iki er yaralanm ve bir er lmtr. Askerlere kar
gelenlerin lideri olm akla sulanan C hristophe, Fransa'ya ka
m ak iin derhal ilk trene a tla r ve kl klma Fransa'ya ular
im di, hayatnda yeni bir sayfa balayacaktr

5. Pazar Yeri
Paris'te, C hristophe'yi kimse tanmaz. Eski arkada O tto
D iener'i a ra r bulur, faka t gayet souk karlann Syivain C ohn
adndaki bir dier eski arkada C hristophe'ye daha iyi m u
am ele eder. Paris'in edeb ve mzikal evrelerine sokar ve b il
hassa Hecht adndaki musiki eserleri yaymlayan biri ile tan
trr A dam , istemeye istemeye C hristophe'ye b ir i verir. Sam i
miyeti, ihtiras ve idealizm i ile C hristophe, sofistike (yksek l
de kltrl) istihzal ve mitsizlik iindeki Franszlar arasnda
kendisini huzurlu hissedemez; dncelerini aka sylemesi
ve kt davranlar Franszlar tarafndan ho karlanmaz. O
da Franszlar', sath ve dejenere bulun G eri bazlan ile yle
byle arkadalk kurarsa da, hibiri zerinde derin bir tesir b
rakmaz. Musiki dersi verdii C olette Stevens adnda zengin ve
m ank bir Fransz-Amerikan kz Levy-Coeur adnda kurnaz fa
kat sath b ir eletirici, Roussin adnda sosyalist bir politikac bu
insanlar arasnda g e lirle r Kendisine en fazla hayranlk besle
yen G razia Buontem pti'dir, am a C o le tte 'nin yeeni olan bu
ocuk ok g e n tir Musikisini Fransa'da dinlettirm ek iin giriti
i btn gayretleri, A lm anya'daki gayretleri gibi neticesiz kaln
Christophe, bu hanmn sesini beenmeyince, Roussin de a ra
clndan vazgeer H alk, eseri slklarla yu halar ve C hristophe
de, sahne klan altnda dinleyicileri tahrik eden
Talihinin en berbat gittii b ir srada C hristophe, kendisi y
znden iinden olan A ntoinette Jeannin adndaki kk Fran
sz kzna rastlan Kz, sokaktaki kalabalk arasnda bir an iin
grr, am a peinden gittii srada kaybeden M a a m a fih , ta le

1 0 0 B y k R o m a n 49

besi C olette'nin evinde, kzn kardei O liv e r ile tanr ve gen


le derhal yakn bir arkadalk kurar

6. Antoinette
C hristophe, O live r Jeannin'den, A ntoinette ve ailesi hakkn
da her eyi renir. A ntoinette'nin babas Fransa'nn bir vilye
tinde tannnn bir bankacdr Parasn yanl yatnm larla kay
bettikten sonra, ailesini be parasz brakarak intihar e d e r
M m m e. Jeannin ve ocuklan, m a h a ll hayat ortlanna ta h a m
ml edem ediklerinden Paris'e g e lirle r ve bu ehirde zoru zoru
na geinm eye alrlar. Ksa bir zaman sonra, M m e. Jeannin
l r ve A ntoinette ile O liv e r'i yapayalnz brakr O liver, iki kar
dein k ve zayf o ld u u n d a n , Antoinette, kardeinin ei
tim ini tam am lam as iin alr Antoinette, kardeine o kadar
baldr

ki, kendisini Fransa'dan ve kardeinden ayracan

dan, zengin b ir adam n evlenme teklifini reddeder. N ihayet, A l


m anya'da C hristophe'nin do d u u kasabada G rnebaum a i
lesinin ocuklanna dadlk yapmay kabul e d e r Burada da, ti
yatroda Christophe ile tanr ve bu vaka onun haksz olarak
iinden atlm asna yol a a r Kz Paris'e d n e r ve O liv e r'in Ecole N orm ale im tihann kazanmasna ka d a r m cadele e d e r
Ecola N o rm ale, kardeine, hayat boyunca iyi bir i salaya
caktr Senelerden beri ilk defa o la ra k, iki karde, kendilerini
mutlu ve gvenlik iinde hisseder; svire'de tatil yaparak b u
gn kutlarlar. Fakat ok gem eden ve C hristophe'nin kendi
sini tesadfen sokakta grm esinden ksa bir m ddet sonra, A n
toinette vereme yakalanr O liv e r'i mitsizlik ve aresizlik iin
de brakarak lr;

7. Ev
O liv e r ile tantktan sonra C hristophe, onun kald yere
gid er ve on unla yakn arkadalk ku ra r kisi b ir apartm an kat

5 0 100 B y k R o m a n

na tanr ve birbirlerinden aynimazlar. Bu iki genten, Oliver,


C hristophe'den daha pasif ve fenninindir. C hristophe, ne kadar
dnya ile m cadele etmek isterse, o da o ka d a r kanr. Fakat
her biri dierinin ruh ve hiss hayatna b ir katkda bulunur.
C hristophe im di, ne Fransa'y ne de Franszlor' tanm adn
anlar. Parisli eletiricilerin eletirileri ve sosyete kadnlan, lke
nin gerek tem silcileri d e ille rd ir; bu lke halknda, mazide l
keyi byk yapan; O liv e r ve ablasnda hl grlen bir vakar
ve canl b ir realizm vardr.
Ayn binada sakin b ir hayat sren ve geim lerini tem in et
mekten baka bir ey dnmeyen insanlar da oturur. C hris
tophe, imdi onlarla tanm ak ister. Bir Yahudi bilgini ve antisem itik subay, m odern bir papaz ve eski dul b ir kadn hepsi sos
yete hayatnn dndadrlar ve her biri, kendi ideallerine gre
kendi hayatlann yaamaya alr. M a a m a tih , o n la r bir to p lu
luk oluturm azlar ve C hristophe, onlan fert o la ra k tandktan
sonra, birbirleriye dostluk kurm aya ikna eder. C hristophe, bu
gayretlerinde ylesine baanl o lu r ki, halk arasna ihtill fik ir
leri yerlemeye balad srada, papaz ve subay, kom ulan Ya
hud i'nin kitaplann hrm etle okum aya balarlar.
Christophe ile O live r arasndaki arkadala b ir defa glge
der. Ayn o da d a yaayan kimseler arasnda o ld u u g ib i, bu
iki arkada arasnda da ufak tefek hadiseler kar ve O liv e r de,
hi bir ktlk dnmeksizin, o lup bitenleri C olette'ye anlatr.
C olette de, bunlan m nekkid Levy-C oeur'a a kta n r ve o da yazlannda bahseder. G azaplanan C hristophe, O liv e r'in kendisi
ni aldattn sanr. C hristophe, kzgnlkla, Levy-C oeur'a a le
nen hakaret eder ve onunla d e llo yapm aya m ecbur kalr. D
elloda hibiri yaralanm az. Bu hadiseden sonra, Christophe ve
O liv e r birbirine daha da yaklarlar. alm alannda birbirine
yardmc olurlar. Alm anya ve Fransa arasnda gerginleen d u
rum dahi onlar birbirinden uzaklatramaz. C hristophe'nin a n
nesi lm deine dt zam an, her ikisi de Alm anya'ya
gider. Annesi lnce, polis hl kendisinin peinde o lduun-

10 0 B y k R o m a n * 5 1

dan, cenazenin kcldnlm asn O liv e r yklenir. Tekrar snra


doru kaan C hristophe, G o ttrie d , Sabine ve A ntoinette'den
sonra, artk kendisini terketnneyecek annesinin tatl hatralanylo doludur.

8. Ak ve Dostluk
C hristophe, nihayet konserlerde, to p la n tla rd a , ziyafetlerde
ara nacak ka dar mehur olur. O liv e r evlendii zam an, C hris
tophe bu arkadandan aynim aya m ecbur kalr. O liv e r'in kar
s zengin b ir ailenin o c u u d u r Balangta her ikisine kar
alka duyarsa da, C hristophe, onun O liv e r'i daha

sevdiini

anlaynca, ikisi arasndaki ak derinletirm ek iin elinden g e


len her eyi yapar. Evlendikten sonra, O liver, bir vilayetteki ko
lejin retim yeliini kabul ederek uzaklar C hristophe, bu
arada, hayatn doldura ca k d i e r dostlar bulur; kendisinin sa
kin ve gvenilir bir srda olacak M m e. Fleury ve b ir ara onun
metresi olacak Franoise O u d o n adndaki tannm aktris.
C hristophe, bu sralarda tanm ad Kont ve Kontes Bereny'nin meslek hayatna yardmc olduklann hisseder. O n la nn nfuzu sayesinde, ksa b ir zaman iin A lm anya'ya giderek
annesinin mezann ziyaret eder ve eski dostionndan bazlarn
grr. Kontesin, C hristophe'nin ocukluunda piyano dersi
verdii C olette Stevenst'in kuzeni o lduu anlald zaman sr
zlr. Kocas, imdi nfuzlu bir d ip lo m a ttr B ulum alcn ksa
srer, zira Bereny W ashington'a tayin edilmitir. Fakat C hristop
he, onlan tanm akla ok m em nun olur.
Bu ara d a , O liv e r'in evlilii yklr O liv e r ve kans VVacgueline Paris'e dndkleri zam an, kadn kendisini sosyeteye verir.
Christophe ile fl rt etm ek ister. O liv e r'in b ir dier kadnla iliki
kurduundan phelenir ve nihayet baka birine kaar. Kalbi
knk O liver, G eorges adndaki ocuu ile Christophe'nin yan
na g e lir ve Cecile Fleury de ocua bakmay zerine alr.

5 2 10 0 B y k R o m a n

9. Orman Yangn
Christophe ve O liv e r'in beer ilgileri imdi onlar, an
sosyal kaynam alan iine iter, her trl sosyalist ve ihtilalcilerle
tantrr. Bunlardan biri Feuillet adnda bir kundura ta m ircisid ir
Adam n durmakszn kitap okuyan Emmanuel adnda kam bur
bir torunu vardr. O liver, ocuu himayesine a lr retir, b a
arl bir yazar olabilm esi iin tahayyl gcnn genilemesine
yardm ed e r
O n la n n ihtill kaynam alan ile bu sath ilgileri ksa bir za
man sonra her ikisi iin de gayet cidd b ir mesele o lu r Sendi
kalar, genel grev ilan eder ve O liv e r ile C hristophe, nmayi
leri seyretmek zere sokaa ka rla r arpm alar b a la r Biri
O liv e r'i baklayarak ld r r ve Christophe de, klc ile b ir p o
lisi katleder. C hristophe'nin arkadalan O liv e r'in

ldn

ona sylem ezler C hristophe'yi b ir trene koyarak svire'ye


gn d e rir ve O liv e r'in de arkadan geleceini sylerler svi
re'ye ulat zam an, O liv e r'in ld haberi ular ve C hris
tophe, kederinden lgna d n e r
C hristophe, hayatnda ikinci defa polisten kam aktadr Fa
kat talihi yardm e der svire'de D oktor Braun adnda bir a rk a
da vardr, shhatini ve ruh istikrann kazanana ka d a r C hris
tophe'yi evinde b a n n d n r Braun, iyi bir insan o lm a kla beraber,
kendisini mesleine adadndan, C hristophe, doktorun kans
ile evde ok defa yalnz k a lr Nihayet a ra la n n d a b ir iliki kuru
lur. D oktorun kans, A nna, din inanlarla yetien b ir kadn o l
m akla beraber, kendisinin yabancs o lduu bu ak atm osferi
iinde hiss duygulan kuvvetlenir C hristophe, kendisine bu ka
d a r yardm eden birini aldatm akla ok pim anlk duyarsa da,
Anna'y brakamaz. N ihayet, iki k, yegne hal aresi o la ra k
intihara karar ve rirler Fakat bu anlamay yerine getirem ezler;
tabanca iki defa vaktinden nce pa tla r ve psikolojik an da ge
e r A nna'nn sinirleri bozulur ve C hristophe, b ir bahane ile

10 0 B y k R o m a n 53

Anna'ya ve aldatt odam a A llahasm arladk dahi demeden


ayrlr.
aresizlik iinde ne yapacan bilemeyen C hristophe, s
vire'nin b ir kyne g id e r ve k, kendi fizik ve hiss lem i ile
herkesten uzakta geirir. Bahar gelince, yava yava kendisine
g e lir G eri din inanlan uzun b ir zaman nce terketmi o l
m akla beraber A llah' hayattan ve ldkten sonra yeniden d i
rilm ekten bahseden bir ses o la ra k kendi meslei iinde kefe
d e r Bu aresizlik ve m itsizlik iinde C hristophe, yeniden d n
yaya g e lir

10. Yeni afak


C hristophe, imdi yalanm, salan beyazlam tr Seneler
ce svire'de oturduktan sonra artk mehur bir insan olmu,
tevkif edilm eyi dnmeksizin istedii yere gelebilecek durum a
erimitir. M usiki zerinde nceki yllardakinden de fazla tecr
belere girien, team llere aykn kom pozisyonlar yaratr Artk
hayattan daha fazla zevk alm aya balar, yeni inanlarnn ver
dii huzur iinde, istikblden m itle bahseder. Tekrar G razia'y.
g r r Kadn imdi A urora ve Lionella adndaki iki ocuu ile
dul kalm tr Z am an, kadn deitirm em itir G zelliini, zara-'
fetini, i huzurunu hl muhafaza eden kadnn yalandka
grgs, bilgisi de artmtn C hristophe'nin

indinde G razia,

sevdii btn kadnlann sonuncusu ve m kem m elidir ve bu


ilikide, sonbahann olgun ban an yaar. C hristophe, ka
dnla evlenmek ister ise de, kadnn ktrm ocuu onlann
evlenmesine, kskanlkla kar g e lir G razia lnceye kadar
Christophe ilikisini devam e ttirir
C hristophe, m utluluk iinde geirdii son senelerini, sana
tn m kem m elletirm eye ve rir O liv e r'in olu G e o rges'in ve
G razia'nn kz A urora'nn bydklerini, gelitiklerini m utluluk
ve zevk iinde takip e d e r K am bur Emmanuel, iyi bir arkada
olm utur C hristophe, hatta bir zam anlar d ello yapt Levy-

54 100 B y k R o m a n

C o e u r ile dahi barmtr. Hayat boyunca sanatnn te a m lle


rine ba kaldran, isyan eden C hristophe, imdi eski neslin bir
mensubudur; karsna, onun dncelerine, onun m etodlarna da kar gelen yeni bir nesil kmtr M a a m a fih , kendisinin
m cadelelerinin genlere yol atn b ildiinden, fikirlerini,
m etodlann artk savunmaz. Georges ve A urora'nn d n n
de hastalanr, zatrreeye yakalanr, benliinde, yeni b ir d o u
mu vaadeden muazzam b ir m usikinin seslerini duyarak lr.

Eletiri
Jean-Christophe, on ciltlik ve bin be yz sayfalk bir ro
mandr. Besbelli ki, bu roman hakkndaki hkmlerimizi
geleneksel standartlara gre veremeyiz. Kitap, ilkin, dhi
bir musikiinasn hayat hikyesi. Bu noktada, Thomas
Mannm byk roman Doktor Faustu andran ynleri var
dr. kincisi, Birinci Dnya Harbinden hemen nceki se
nelerin sosyal ve entelektel bir manzaras. Nihayet ina
nn, Avrupann ruh birliinin bir belgesi. Ve yaratc
beer ruhuna adanm bir lh.
Geri bu, gerek ahslar, hdiseleri ihtiva eden ro
man a def trnden bir roman deil ise de, Rolland, mal
zemesini, ann byk adamlarnn hayatlarndan ald
ndan, setii karakterlerde, tandmz insanlar gre
biliriz./ean-C/nstop/e, byk lde, Beethovenin, hi ol
mazsa bu byk sanatkrn hayatnn ilk yllar rnek tu
tularak yazlmtr: Her ikisi de Flaman aslldr, her ikisi
de Rhinelandda yaar ve her ikisinin de babalar sarho
ve anneleri bir kyl kadndr. Christophenin dke yazd
mektup gen Beethovenin Bonn prensine yazd mek
tubu hatrlatyor. Christophenin ahsiyetinin dier ynle
ri dier mzisyenlerden alnyor. Rolland, Hugo Wolfun
hayatndan Christophenin, Brahmsm musikisini sevme
diini, mzik yorumcusu olarak hayatnn ilk operasnn
fiyasko ile neticeleniini ve Hasslere (orijinalinde Wag-

100 B y k R o m a n 55

nere) yapt ziyareti ald. Rollandn biyograficisi Stefan


Zweig Mozartn, Gluckun, Hendelin, Schumannn ve
Wagnerin izlerini bulduunu da syler. Oliver, Rolland
olabilir. Onun orta snftan geldiini, Ecole Normalee
gittiini, nazik, idealist ve pasifst bir insan olduunu g
ryoruz. kinci derecedeki karakterlerin de kimler olduk
larn karabiliriz. Mesel, Franois Oudonun Eleonara
Duse olduunu syleyen var. Nihayet geride, gerek ah
siyetleri gryoruz: Meaterlinck, Debussy, Charpentier ve
Bernhardt gibi.
Okuyucu balca karakterlerin isimlerindeki semboliz
me srt evirmemeli. Romann kahraman, bebek say
kucana ald zaman, btn bir dnyann arln ta
dn zanneden Aziz Christophenin ismini tayor. Rollandn sembolizminde, kutsal ocuk, doacak yeni bir
gn, eskisinin omuzlarnda ykselecek yeni bir nesildir.
Christophenin soy ad da mnidar: Almancada kuvvet
demektir. Tabi, Grazianm ad da zarafet mnsna ge
lir ve Christophe, bu kadnla konutuu zaman ona, sude Zarafet diyerek kelimeyi vurgular. Oliverin ismine
gelince, onun yazarn kendisinin bir portresi olmasndan
daha tabi bir ey dnebilir miyiz? Bu karakter, ayn
zamanda mill tiplerin de temsilcileridirler; Christophe,
Almanyann g ve cesaretini tecessm ettiriyor: Oliver,
Fransann entelektel berrakln ve Grazia da, tal
yann zarafetini, Rolland, bu milleti biliyor ve seviyor
du. Bunlara birini de eklemek gerekiyor: Yahudiler bu
eletirici zeklar ile bir maya halinde, Avrupann klt
rne katkda bulunuyorlar. Rolland, bu drt rkn zellik
lerinden, romann iskeletini kurar ve milletler veya grup
lar arasndaki farklarn stnde bir eser yaratr.
Rolland, bu lkelerin kt taraflarn da biliyor: Alman
orta snfnn arlk ve snkl ve ordu mensuplarnn
gurur ve markl; svirenin, dierlerini de ayak uy

56 100 B y k R o m a n

durmaya mecbur brakan ahlk anlay, Fransada; Dreyfs andaki irkin Yahudi dmanl. Her kltrn,
beynelmilel anlay zorlatran ynlerine kardr ve bu
roman, beynelmilel bir Avrupa kltrnn gerekten
mmkn olabileceini gstermek iin yazld. Romanda,
bu beynelmilelciliin balca szcs gerek bir Fransz
olan Oliverdir. Diplomatik bir gerginlik srasnda, Fransa
ve Almanya bir harbin ucuna kadar geldikleri zaman Oliver, arkadann gerektii takdirde, ikinci yurdu olarak be
nimsedii Fransaya kar dahi arpabileceini zlerek
hisseder. Oliverin bu konudaki dnceleri farkldr.
Bu insan, dehete drc bir durum, ben lkemi,
senin kendi lkeni sevdiin kadar seviyorum. Ben Fran
say seviyorum, ama onun nmna, kendi ruhumu katle
debilir miyim? Onun nmna kendi vicdnm aldatabilir
miyim? Kimseden nefret etmediimden, nasl nefret ede
ceim veya yalan sylemediimden, nefret ediyormu gi
bi nasl hareket edebilirim?
Biz, bu cmlelerle, Rollandm, 1914te nasl bir tutum
taknacan nceden gryoruz.
Jean-Christophe, musikiden anlamayan bir kimse tara
fndan yazlamazd. Profesyonel bir mzikolog olan Rolland bize, Debussy ve Richard Strauss zamanndaki Avru
pann musiki kltrnn, mugannilerinin, orkestra ef
lerinin, profesrlerinin, eletiricilerinin ve icraatlarnn
inandrc bir resmini sunuyor. Christophenin musikisi
hi olmazsa sonraki safhalarnda, amzn musiki tecr
belerinin haberciliini yapyor. Ona sempati beslemeyen
bir eletirici, Christophenin musikisinden yle bahse
der: Melodi yok, l yok, metatik iilik yok; deta bir
eit kordon, katlamam, erimi bir madde. Musiki,
Rollandn eserinde de tesirini gsterir. Roman, Christop
henin, Oliverin ve Graziann ana tezi oluturdukla
rn ve her birini birbiri ardna gelen movementlerle

1 0 0 B y k R o m a n 57

muhtelif varyasyonlardan geen muazzam bir senfoniye


benzetebiliriz. Roman, baz noktalarda gerekten hakik
bir musikiye dnr. Mesel, Oliver ve Jacqueline'nin
birbirine kur yaptklar zevkin kelimelerle anlatlamayaca
n gstermek iin, alt bemoll akc bir melodi yazar.
Romanda, bu trden alt pasaj vardr. Bu, belki de G.
anahtar ile yazlm yegne roman.
Jean-Christophede, din de nemli bir rol oynuyor.
Hem Christophe hem Oliver, din vecibelerini yerine ge
tirmeyen Katolik olmalarna ramen, atein idealisttirler.
Maruz kald birok zorluklara ramen, Christopheyi
ayakta tutan ok ey vardr; Yaratmak arzusu, hayat sev
mesi, beeriyeti sevmesi. Sonunda, Annadan ayrldktan
sonraki strap devresi iinde, din inanlara sarlr. O za
man, ona hitap eden Allah, Hristiyanlkn anlad
mnda bir Tanr deil, insanolunun kendisi iinde, hi
bir ey haline gelmenin ve lmenin kuvvetleriyle devam
lca arpan dahil hayat insann iindeki yaratclk g
cdr.
Romanda, zlmemi mteaddid meseleler var. Biri,
zamanla ilgili olandr ki, okuyucuda, yersizcesine geriye
itilmi, bastrlm hissini uyandryor. Hemen hemen hi
bir yerde bir tarihe rastlamyoruz. Bir defasnda 1909 se
nesinden bahsediliyor ise de, kronoloji zerinde, elimiz
den, dolayl tahminlerden baka bir ey gelmiyor. Roma
nn balang noktas, Fransa-Prusya Harbidir ki, her za
man mazi sigas halinde bahsediliyor. Roman 1913te so
na eriyor. Bu iki tarih arasnda sadece krk iki sene var, fa
kat romann sonunda, Christophedan, salar beyazlam
ihtiyar bir adam olarak bahsediliyor. Okuyucunun akima
u gelmekte; Harbin balayacan beklemeyen Rolland,
romann kahramann 1920lere kadar gtrm olsa idi,
Avrupa manzarasnn ksa bir zaman iinde ne kadar de
itiini grecekti.

58 100 B y k R o m a n

Eer Rolland, yirmi yl daha gen olsa idi, seksi muh


temelen deiik bir tarzda ele alacakt. Bu ekli iinde ro
man, mesel Rollandm ada Andre Gidein eserlerin
den ayran belli bir Freud ncesi safiyeti var. Gnmzn
okuyucusu Oliver ve Antoinette arasnda incestous (ni
kh dmeyenler arasndaki seks) ve Oliver ve Christophenin arkadalnda homoseksel ynler bulmakta g
lk ekmez. Fakat Rolland, bu ilikileri, ondokuzuncu as
rn bir yazarnn yazaca tarzda, sempati ile ele alyor.
Rolland, bu konulan, okuyucuya gz krpmadan ileyen
hemen hemen son yazardr.
Bunlara ramen, Jean-Christophenin balca gl,
Rollandn, Fransann kltrel manzaras Alman musiki
si, sosyalizm, Yahudilerin rol, ksacas kendisini ilgilen
diren her konu zerindeki uzun dncelerini deerlendi
rebilmektir. Hikyenin byk bir ksm, sanki Rolland,
hadiseleri takdim etmekten ziyade onlardan bahsetmeyi
daha kolay bulmuasna dramatik deildir. Roman, de
vaml surette bir incelemeye dnme tehditleri altnda.
Eser, fikirlerde, seslerde zengin, fakat gze grnen imaj
lar az. Bazen sayfalarca okuduumuz halde, bize hibir
ey gsterilmek istenmiyor. stelik, romandaki kltr
tartmalar, ksa bir zaman ncesi de olsa, mazinin derin
liklerine gmldnden, btn bu sayfalarda devaml ve
dnya apnda deere sahip ne kadar dnce bulunduu
nu bilmiyoruz. Mesel, Brahms, artk Alman musikisi
zerinde stnlk kurmuyor ve bunun iin de, Christophenin bu kompozitrden tiksinmesi huysuzlukla yazl
m gereksiz dnceler olarak grnyor. Yine Hitlerden bu yana, Yahudi dmanl yeni boyutlar halinde
ortaya kt. Belki roman devaml klacak yn, karakte
rini gayet canl bir ekilde portrelemi olmasdr ve ite
burada, Rolland, gayet baarl bir yazar olarak karmza
kmakta, Jean Christophe Krafftn, yirminci asr roman-

10 0 B y k R o m a n 59

nn en canl karakterlerinden biri olduundan phe edil


mez.
Yazar
Roland, 1 8 6 6 da, Nivernaisin kk bir kasabas C lam ecyde dodu.
Dnyaya geldii aile, blgede, tannm avukat ve hkim ler yetitirmiti.
Babas noterdi. Musiki zevkini annesinden ald ve musiki onu, edebiyat
kadar ilgilendirdi. Aile, ocuunun da h a iyi bir eitim grm esi iin Parise
tand ve Rolland, Lycee Lous Grand'dan sonra Ecole Norinalee devam
etti. Hocalar arasnda, Lavise, M onod ve Bruneitere gibi an tannm
tarihileri de vard. air Claudel ve Peguy, arkadalar idi ve Tolstoy ona
m ektup yazarak eref bahetti. R ollandn dncelerine tesir etti.
Rolland, 1 8 8 9 d a bir imtihan kazanarak iki sene R om ad a okudu. Bu
ehirde, Malvvida von M eysenburg'la tant ve arkadalk kurdu. M eysenburg, bir nceki neslin sosyal liberal bir rnei idi; W agn eri, N ietzch eyi, M azziniyi ve H erzen i biliyordu. Kadn, R ollandla arkadaln
hayat boyunca devam ettirdi ve on a devam lca m ektup yazd. Rolland,
1 8 9 5 te Ecole N orm ale'de gzel sanatlar tarihi dersi verdi ve 1 8 9 7 de de
Sorbonne niversitesine geerek musiki tarihi dersleri hocal yapt.Y a
zarn, 1 8 9 5 te opera tarihi ile ilgili bir eseri yaynland. A rdndan, Fransz
htilli'nin ilham altnda yazlm bir dizi piyes geldi. Roland, Jean-C hristopheyi R om ad a iken dnd ise de, ilk cildi an cak 1 9 0 4 te yaynland.
Sonuncusu ise 1 9 1 3 te basld. Bylece, Rolland, belli bal bir y a zar ola
rak kendisini kabul ettirdi. Bu yllar zarfnda, byk insanlardan bazlar
nn kahram anca biyografilerini de yaynlad: M illet (1 9 0 2 ), Beethoven
(1 9 0 3 ), M ichelangelo (1 9 0 6 ).
Birinci Dnya Harbi patlad zam an Rolland svirede idi. Krk sekiz
yanda olduundan askere alnm ad; fakat C en evredeki Kzl H a te
kiltnda alt; ktrmlere, esirlere ve m ltecilere yardm etti. Bir libe
ral olan Rolland, kendisini, lkeden ziyade btn Avrupa kltrnn ad a-
m olarak grdnden, harpten tiksindi; Fransay kaplayan vatansever
lik dalgalarndan uzak kald. Rolland, 1 9 1 4 te, daha sonra S ava n te
sinde {Au dessus d e la M e lee) ad altnda yaynlanacak bir dizi m akale
yazd. Geri Am erikan ve Rus entelektellerinin bar urunda m cade
le etm eleri yolunda ok gayret gsterdi ise de, btn bu faaliyetleri y
znden, ken,dr lkesi Fransada nefret edilen biri oldu.

6 0 10 0 B y k R o m a n

Rolland, harpten sonra 1 9 3 8 e kadar svired e kald. Bu m ddet z a r


fnda, bar urundaki faaliyetlerini srdrd ve faiznne iddetle kar
geldi. Yine, D ou ile ilgilendi; Gandhi ve Tagore ile arkadalk kurdu.
G andhinin, R am akrin anm ve V ivekenand ann biyografilerini yazd.
kinci D nya Harbi balad zam an doduu yer olan Vezelay vilayetin
de idi.Vichy hkm etine kar geldiinden, evinde gz altnda tutuldu, fa
kat alm alar aksam ad. Rolland, 3 0 A ralk 1 9 4 4 te ld.

Swannn Ak
(Gemi Zaman Peinde)
(Un Amour de Swann-Ala
Recherche du temps Perdu)
Yazan

Marcel Proust
(1871-1922)
Balca Karakterler:
Not: Aadaki liste, Swann'n Ajfenda belirli rolleri
olan karakterlerin listesidir. Balangta grndk
ten sonra, ancak kitabn sonlarnda nem kazanan
Bloch ve Charlus gibi karakterleri gstermez. Gste
rilen karakterlerin sonraki maceralar hakknda da
asgar bilgi verir.

1. Combra/m evresi
M arcel: Hikyeyi anlatan kimse. Swannw Ak srasnda ok hiss anne
sine derinden bal, kitaplara ve tiyatroya ilgi duyan kk bir o
cuktur.
M arcelin Babas; Bir hkmet memuru; ocuuna olduka hain dav
ranmakla beraber, zaman zaman sevgi belirtileri gsterir.
M arcelin A n n esi: ocuunu seven mfik bir kadn; saf duygularla
bal olduu kocasna hayranlk duyar.

62 100 B y k R o m a n

A dolphe Amca: Marcelin byk amcas; Odettenin klarndan biri.


C om bray P apaz: Tahayyl gc bulunmamakla beraber deerli bir pa
paz; bilhassa yer ve bina isimlerinin tarihi ile ilgilidir.
Eulalie: Combraydan emekli olmu bir hizmeti; Leonie Teyzesi sk sk
ziyaret eder.
Franoise: Combrayn as; ailenin sadk bir vekilharc.
Bykbaba: Svvannn babasnn eski bir arkada.
B ykanne: Sevimli ve mtevaz bir yal kadn; iyi yazlm edeb
eserlerden zevk alr.
Legrandin: Marcel'in babasnn bir arkada; meslei mhendislik ol
makla beraber kendisini edebiyata vermitir; kendini beenir gibi
konuursa da zeki bir insandr; snobdur.
Leonie Teyze: Combraydaki binann sahibi; ktrm; birka arkada
n odasnda kabul eder; komular hakknda dedikodu yaparlar.
V in teu il: Combray civarnda yaayan yal bir musiki hocas. ylesine
mtevaz ve geleneklerine sadk biridir ki, tanyanlar onun bir dhi
olduunu farkedemezler. Svvanna derinden tesir eden bir musiki
kompozisyonu yazmtr.
M ile. V in te u il: Kz; bir lezbiyen.

2. Verdurin evresi
M m e. V e rd urin : Svvannn Odette ile tant salonun sahibesi. Kk
grubu zerindeki hkimiyetini kskanlkla korumaya alr; sanat
ve musiki zevkleri bulunmamakla beraber, bu tr zevkleri vardr gi
bi hareket eder. (Kocasnn lm nden sonra, Guermantes Prensesi
olur.)
M. V e rd urin : Kocas.
stad Bicbe: Elstir adndaki impressyonist bir ressamn lkab; Verdu
rin denen evreye mensup; yksek sesle konumas ve kaba akala
r ile tannr. (Sonralar, ok tannm bir ressam olur.)
Dr. C ottard: Verdurinlerin bir arkada; aptal, kstah, sosyal bakmdan
beceriksiz, kt akalardan holanr.
D echam bre: Verdurin salonlarnn piyanisti.
Com te de F orcheville: (Svvannn lm nden sorna Odette ile evlenir.)
O dette de Crecy (K e n d isin d e n P em be li H a n m , M iss Sacripant,
M m e. C harles Swann ve K ontes de Forcheville diye bahsolunur): Bir fahie ve zaman zaman da lezbiyen; Svvannn ilkin metre
si ve sonra kars. Zevk ve hisleri baya; slah edilemez bir yalanc.

1 0 0 B y k R o m a n 63

Saniette: Eski kitabeleri incelemekle tannm bir bilgin; Verdurinlerin


bir arkada; mtevaz, ekingen bir adam.
Brichot: Sorbonne'da bir profesr; olduka bilgilik taslayan biri.

3. Swann'n evresi
C harles Swann: Yahudi asll zengin bir komisyoncunun olu; son de
rece sevimli, stn zevklere sahip bir adam; orta snfta dnyaya
gelmi olmasna ramen, sosyetenin en st tabakalarna ykselir.
G ilberte Swann: Svvannn, Odette'den olan kz. ocukluunda, Marcel
ona ktr.
Bergotte: Tannm bir yazar ve Svvann'n arkada; Marcel ona hayran
lk besler ve zamanla arkada olur.
D uchess O rian e de F uerm ante s, P rincess des Laum es: Combraydaki asil bir ailenin mensubu; nktedan ve aristokrat bir kadn;
gen Marcel kendisine uzaktan hayranlk besler ve zamanla kadnn
arkada olur.
Rem i: Svvannn arabacs.

Hikye
S w ann'n Ak (Du co fe de ches Swann) aslnda, ksa bir ro

m andr ("U n A m o u r d e S w a n n "). Bu ksa ro m a n la r nce ve


sonra, M arcel, hatrladklann uzun uzun a nlatr ve hepsi. M a
z id e n H a trla n a n la r'a (A la R echerche de Teps p e rd u )

m uaz

zam bir balang tekil eder.


1.

Ksmda ("uvertr") M arcel ocukluunu, ebeveynleriyle,

bykannesi ile am calar, daylan, halalan ve teyzeleriyle, Pa


ris civannda kk ve ho b ir kasaba olan C o m b ra y 'd a g e ir
dii zam anlan hatrlar. Bu istikrarl, kltrl ve M a rce l'in

de

paylat kitap zevkine sahip b ir orta-snf ailesidir. Aile dostlan arasnda, kendilerini sk sk ziyaret eden M . Swann da vardr.
Aile, Swann'

tam am iyle benimser. Gerekte M a rce l'in ailesi

onun, cemiyetin en yksek evrelerinde de tanndn, Wales


Prensi'nin yakn bir dostu old u u n u . C um hurbakan ile a rk a
dalk ettiini bilmez. O n u n , kans ile geinem edii sanlr ve
kans C o m b ra y'a hi gelmemitir. Bir defasnda Svvann kendi

64 10 0 B y k R o m a n

lerini ziyaret ettii zam an, M a rc e l'in her zam ankinden erken
yatmas stenir. Annesi onu pm eden, "G ecen hayrl olsun,
o lu m ." dem eden odasna g n d e rir
M arcel, annesinin her gece kendisini pm esine almtr.
O gece annesinin kendisini pm em esine ok zlr, knlr. M i
safir ayrld zam an M arcel hl kzgndr ve annesi onu yat
trm ak iin, btn gece yanndan aynimaz. M arcel, annesinin
. bu tutum unn, kendi hiss durum undan ve ona nrotik bir tarz
da ballndan doduunu syler. Bu hatralar, m aam afih,
para para ve birlemeksizin tecrit edilm i haldedir. Zira m a
ziyi yeniden bir araya getirm ek sadece irade gc ile m m kn
deildir. A rdndan, bir gn, M arcel artk olg u n b ir insan o ld u
u zam an, annesi kendisine kurabiye verir ve o da kurabiyele
ri ayna batrarak yer. Kurabiyenin tad hatralann birdenbire
satha kanr. Mazi im di, b ir btn halinde aklna gelir. C om bray'daki ocukluk hayatnn yeniden yaratlmasna im kn ha
zrlar.
II.

Ksm ("C o m b ra y"). Bu hatralar zerinde daha fazla d u

rur. M arcel, hipokan d ria k yengesi Leonie'yi ve onun sadk hiz


metisi Franoise'yi hatrlar. apkn b ir adam olan amcasnn
evinde bir gn, pem be elbise giymi gzel b ir kadn grm t.
lk ocukluk yllannda yazar Bergotte'ye, Bergotte'nin ahs
dostlan arasnda Swann'a ve zellikle de Swann'n kz G ilb e rte'ye hayranlk beslediini hatrlar. Bunun g ib i, ebeveynlerin
krda iki defa gezintiye kt aklna gelir. Baka baka ynlere
giden bu yollann her birinin kendi zellii vard ve M a rce l'in
imdi anladna gre, belirli iki yaay tarzn temsil e d iyo rla r
d. Meseglise denen b ir yol, ovann ortasndan Svvann'n m a
liknesine gidiyordu. tekisi, G uerm antes yolu, nehir kenanndan, G uarm antes adndaki asil b ir ailenin maliknesine k
yordu. G uerm antes Desi, M a rce l'in muhayyilesinde, aristok
ratik zelliklerin tecessmdr. C om bray kilisesinde kadn g r
d zam an, heyecanlandn h a trla r N ihayet, d i e r hatralan arasnda, Swann' ilgilendiren b ir ak hikyesi anlatmas da

100 B y k R o m a n 65

vardr. Bu ak macerasnn, seneler sonra M a rc e l'in hayatnda


etkisi olacaktr.
III. Ksm ("Svvann k o lu y o r"), bu m acerann hikyesidir.
Hikye, B. ve Bn. Verdurin'in ynettikleri ve olduka pheler
douran b ir Paris salonunda balar. Salona devam edenler
arasnda tannm am bir ressam, tannm am b ir piyanist, m a
haretli olm asna ram en pek b ir kltr bulunm ayan gen bir
do kto r ve -Verdurinler ak fikirli insanlar olm akla g u ru r duyduklanndan- O detta de Crecy adnda gzel b ir kaldnm kad
n da vardr. O de tta, mterek b ir dostlan vastasyla Sv^ann'la
tanmtr; bu dostluu daha da ileir gtrm ek ister. Kadn,
Sv^ann', Verdurin e v re s in d e k ile ri tantnr; Svvann'n norm al
olarak Verdurin ile pek ilgilenm em esi gerekirdi, fa ka t O d e tte'nin gzelliinin tesiri altnda kalr ve kadna yakn bulunm ak
iin gruba katlr. Svvann, o zam ana kadar, ok sayda kadnla
metres hayat yaam, am a hibirine ciddi surette k o lm a
mtr. imdi bu kadna tutulur. Kadnn belirli b ir zellii yoktur,
bilakis tam am iyle alelde b ir kadndr; fakat O d e tta , Sv^ann'
nasl kskandracan gayet iyi bilir. O dette kendisini ne kadar
fazla aldatrsa, Swann da kadna o kadar k olur, kskan bir
n btn straplann yaar, m ektuplann o ku r ve ieriye
bakalann alp alm adn renm ek iin geceleri onun pen
ceresini gzler. Svvann'n yazlan imzasz bir m ektupta, O d e tte'nin bir sr ktlkleri iledii ve hatta lezbiyen olduu
anlatlr. Svvann'n aratrm alan, bu itham lann genellikle doru
olduunu gsterir. O de tte zam anla sadakatini Verdurin evre
sindeki

C o m te

de

F o rcheville'ye

evirir.

V e rd u rin le r de

Swann'n aleyhine dnerler. Swann, nihayet, kalbinin btn


zenginliini, ona hi lyk olm ayan bu kadna verdikten sonra
ondan sour.
Son ksmda M arcel, tekrar hatrladklanna dner. o c u k
luunda, Svvann'n kz G ilberte ile C ham ps EIyssees'de oyna
dn hatrlatr. G ilb e rte 'n in annesi ise O dette'dir. Swann, artk
O dette'yi sevmemesine ram en, kznn hatn iin onunla ev
lenmitir. Seneler sonra M arcel, bym bir insan olarak, G il-

6 6 10 0 B y k R o m a n

berte ve annesini grd yere gider. n ce ki an gsterili


crabo lan nn yerini o to m o b il ainntr; kadnlar ksa, ekilsiz el
biseler giymeye balamtr. Bunlar, M a rc e l'in indinde hazin d e
iikliklerdir; zam an, insanlan, yerleri, hadiseleri ve hatta hatralan yutmutur.
M arcel, daha sonraki ciltlerde hatralann anlatm aya de
vam e der Bu hatralar im di, sadece Swann ve O d e tte 'yi d e
il, "Swann k o lu y o r" da belirtilm eyen pek oklann da ka p
sar. Bu ciltler unlardr: G e lie n Bir F idanlkta, G u e rin a n te Yo
lu, O v a d a k i ehirler, G o m e rre , Tutsak, Tatl S a h te k r G itti, M a
zid e n H a trla n a n la r. Bir ara d a , hepsi Proust'un hayat boyunca

Paris'teki st ve orta-st sntlann teferruatl ve geni bir p a n o


ramasn nmze seriyor.
G e lie n B ir F ida nlkta, M a rc e l'i byrken gryoruz. o

cukluk arkada G iib e rt'e hl ktr ve kzn ebeveynlerini -ki


M arcel'de n holanrlar- sk sk ziyaret eder. O n la n n evinde, yl
lardr hayranlk besledii yazar, Bergotte ile tanr ve O dette'yi
yakndan tanm ak imknn bulur. Fakat artk G ilb e rte 'd e n bk
mtr Shhatinin dzelmesi iin M a rc e l'i deniz kenannda Balbec sayfiyesine gnderirler. M arcel burada kendisine yeni a r
kadalar b u lu r Bu yeni arkadalanndan biri, Elstir adndaki b
yk b ir ressamdn Elstir, seneler ncesi V erdurinlerin evresin
deki insanlardan biri idi. Bir dieri de Baron de Charlus a d n
daki kurnaz, egzantrik ve olduka a rt niyetli b ir asilzadedir
C harlus, M arce l'le homoseksel ilikiler kurm aya alr. M a r
cel de ilkin, C harlus'un yeeni Robert de Saint-Loup'tur Yak
kl ve m aharetli bir gen olan Saint-Loup ile M arcel, yakn bir
arkadalk ku ra r Yine plajda oynayan yanm dzine ka d a r gen
kz vardn M arcel, ilkin, hepsine k olur, ardndan dikkatleri
ni A lbertine Sim onet adndaki gen b ir kza evirin
G u e rm a n te s Yo/u'nda M arcel Paris'tedir ve ocuk iken hay

ranlk besledii Duches de G uerm antes'e a it o lan binada ka


dnn komusu olara k yaan M a a m a fih , sosyal bakm dan aralannda hl uzun b ir mesafe vardr ve M arcel, bu kadnn ya
ad sosyeteye girmeye can atan Desin akrabas Charlus ve

100 B y k R o m a n h7

Saint-Loup'la olan arkadalndan tr, M c rc e l, kadnn ilkin


bir misafiri ve ardndan da arkada olun Fakat ksa zaman
iinde, aristokrasinin tahayyl ettii gibi olm adn a n la r D
es, parlak ve nktedan b ir kadn o lm a kla beraber karc, art
niyetli bencil biridir. Hikye sona ererken, imdi cid d suretle
hasta olan Swann, eski arkada desi grerek lm ek zere
olduunu syler M a cm a tih , des ve dk, b ir ziyafete gitm ek
zere hazrlonm aktadrlar. Kadn, Svvonn'n karlat zorluklan deil, o gece giyecei ayakkablan dnr
O v a d a k i e h irle r, erkek ve kadn hom osekselliini inceler

C harlus'un gayeleri artk iyiden iyiye bellidir. C harlus, M orel


adndaki gen b ir piyaniste k o lu r M o re l, kaba ve baya bir
insandr, faka t C harlus'un

hm ilii sayesinde sosyetede ta n

nr A lbertine de imdi M a rce l'in m etresidir M arcel, A lbertin'in


B albec'ta tand kzlardan birinin sevgilisi old u u n d a n phe
lenir ve bu dnce ona strap v e rir Bu noktadan itibaren,
Swann'n senelerce nce O dette ile ilikilerinde duyduu kede
ri d u ya r A lb ertin e'i lezbiyenliinden kurtarm ak iin, onunla ev
lenmeye karar verir, kendisi ile birlikte Paris'te yaamaya ikna
eder.
T utsak'ia M arcel, A lb e rtin e'i, kskanlndan evine kapatr;

kadn imdi deta b ir k le d ir Kavga ederler, ardndan barr


lar ve sonra beklenm edik bir zam anda yine kavga e d e rle r A l
bertine, M a rce l'i strap iinde brakarak kayplara kanr
Tatl S a h te k r G itti'd e , M a rc e l'in , A lbertine'i kaybetmesi

karsndaki reaksiyonu ele a ln r Kadn geri getirm ek iin yap


t m teaddit baansz teebbslerden sonra bir te lg ra f g n
d e rir G eri dnd takdirde, onun her istediini yerine getire
ceini anlatr. Bu telgrafa, A lbertine'nin halas cevap verir; Albertine'in attan derek ldn syler; M arcel, daha sonra
A lbertine'in mazisini aratrmaya b a la r O n u n b ir zam anlar
gerekten lezbiyen old u u n u , fa ka t kendisini terkettii zam an,
baka bir erkee tutulduunu ve onunla evlenmeyi m it e tti i
ni re n ir Tedricen, A lbertine'in hatralan aklndan tam am iyle

68 10 0 B y k R o m a n

kar, gerek bir kadn d eil, kendi muhayyilesinin yaratt ha


yal bir kadn sevdiini anlar,
M arcel, artk aktan ve hatta arkadalktan um udunu kes
m itir Bundan sonra, hayat geici ilikilerden ibarettir. Aradan
bir m ddet getikten sonra, A ibertine tarafndan imzaland
sanlan bir telg ra f alr. Telgrafta, kadn Saint-Loup ile evlenece
ini belirtir. Fakat M arcel, kadna kar artk hibir his besleme
diinden cevap dahi vermez. Daha sonra, telgrafn G ilb e rte'den geldiini renir. Yaz gayet kt yazldndan imzay
okuyamamtr.
Kitabn son cildi -M a z id e n H a trla n a n la r- hikyenin Birinci
Dnya H arbi srasnda son erdiini gsterir. M arcel imdi yanktrm dr, zam ann byk bir ksmn bir huzur evinde g e i
rir Robert harbe gitmi, n safta arpmay bilhassa istemi ve
kahram anca lmtr. C harlus, acnacak b ir durum a dm
t r Erkeklere mahsus b ir genelevden kiralad bir erkee, ken
disini zincirle dvmesi iin para ve rir N ihayet, azndan salya
lar akarak ldnn Kitaptaki son hadise, prenses de G uerm antes'in M m e. Verdurin'den bakas deildir, bu gz kamatnc
mevkie daha nceki b ir evlilii ile gelmitir. Bu evlilik, G ilb e rte'nin Saint-Loup'la evlenmesi g ib i, burjuvazinin, aristokrasiye
ne lde nfuz ettiini gsterir. Eski arkadalanndan pek o
u da bu ziyafete gelmitir. Fakat onlar, hazin bir ekilde dei
miler ve ocuklan bymtr. M arcel, evin nnde, ayan
bir kaldnm tana arpar. Bu vaka, ilk ciltte, kurabiye ve ay
satha kann M azinin kaybolmu grnm esine ram en, hafza
da canlandrabileceini ve sanat sayesinde m uhafaza e d ile b i
leceini idrak e d e r hiayatmn son yllannda, bu gayeyi gerek
letirecek byk bir kitap yazmaya karar verir

Eletiri
Proustun bu romanndaki hadise ve karakterlerin ger
ek hayatla ne lde badat zerinde olduka tartl

100 B y k R o m a n 69

d, tartlyor. Combray, besbelli ki, teferruat deiik ol


makla beraber, Illiers gibi bir yer. Proust, birok zellikle
rini Swann ve Marcele aktarr. Onlar da yazarn ifte ka
rakterlerini paylarlar. Charlusun, Proustun arkada
Kont Robert ve Montesquieudan karld kabul edili
yor. Bu ahs, ayn zamanda, A. Rebours'daki Des Esseintes iin ilham kayna Huysmansn modeli de olmutur.
Bu iki hayal karakter arasndaki farklar, her ikisinin de,
orijinalinden ne kadar uzakta olduklarn gsterebilir.
Marcelin k olduu kadnlarn -Gilbert, Albertine ve
Andree- gerekte, mennes ekli erkek isimleri olduklar
ve bilhassa Albertinin kadn m erkek mi olduunun bel
li olmad ileri srld. Albertinee model olan kimse,
Proustun ofr ve sekreteri Alredo Agostinelli olabilir.
Odettenin, an tannm fahielerinden Leoni Closmesnil veya Laure Hayman olabileceklerini sylendi. Gerek
te, Svvannn ak yaynlad zaman Laure Hayman kendi
sinin, Odette gibi, Rue La Pereusede oturduunu syle
yerek protesto etti. Guermantes gerek bir isim, fakat dk
ve des, Elstir, Bergotte ve Franaise gibi, muhtelif kim
selerin ahsiyetlerinden karlm karma karakterlerdir.
Karakterlerin kimlikleri ne olursa olsun, Proustun,
kendisinden elli yl nce gelen Balzac gibi hatta ondan da
daha iyi, Fransann, ondokuzuncu asrn sonlarndaki bir
manzarasn nmze serdii genellikle kabul edilir. Bu,
aristokrasinin, iktidar ellerinden karmalarna ramen,
geleneklerine ve sosyal prestijlerine sarldklar bir devir
di. Yine bu sralarda burjuvazi, asiller arasna nfuz edi
yordu. Guermantes ailesi, Swann ve Marceli aralarna ka
bul ettii gibi, Gilberte de, gerekte, bu ailenin bir men
subu ile evlenir. Piramidin tepesini kim igal ederse etsin,
her yerde snobluk ve sosyal rekabet hakimdir. Legrandin,
Gilberte, Verdurinler ve Marcel de bunun tesirinden ken
dilerini kurtaramazlar. Geride, 1890larda, Fransay sar

70 100 B y k R o m a n

san Dreyfus meselesi gibi, an byk sosyal ve siyas


kaynamalarnn yanklarn gryoruz. Son ciltteki Dn
ya Harbi de, Marcelin doduu dnyay ykmakta olan
btn kuvvetleri zetler.
Proust, ele ald manzaray, byk bir mimara mah
sus bir ustalkla izer ki, bu maharet de, "Swann k 0luyordan teye gitmeyen okuyucunun gzne pek arp
maz. Bunun iindir ki eletiriciler, kitab, her teferruatn
inceden inceye ana plana olan ilikisine gre alnd bir
Gotik kilisesine benzetirler. Kitabn birinci cildinde yle
vakalar vardr ki, nemleri ancak romann sonlarna do
ru anlalyor. Bylece, Marcelin amcasnn evine tand
Pembeli Kadnn gerekte Odete olduu veya Verdurin
salonunun kaba stad Bichenin byk Elstir olacann
ipular yoktur. Geriye bakmadka, bir vakann dierini
yansttn anlayamyoruz. Mesel, Swannm Odetteye
duyduu akn, Marcelin Albertinee duyduu akta ne
lde tekrarlanacan veya Marcelin, ilerlemi yalarn
da, bir zamanlar Leonie halasnda gln bulduu zellik
leri nasl benimseyemeyeceini nceleri bilemiyoruz. Ni
hayet, hikyeyi, basit tesadfi tahriklerle, sanak halinde
imalarla balatan ve sona erdiren simetri vardr; bir du
rumda kurabiye ve tekinde sokaktaki ta.
Psikolojik romann Fransa'da Montaigne ve La Rochefoucaulda kadar dayanan uzun bir gelenei var. Belki de
bir kelimenin, bir jestin, bir hareketin neleri ima edebile
ceinde Proust kadar nanslar zerinde duran biri kma
d. ki misal alalm: gen bir gelin dnnz ki, yal bir
generalle kar karyadr. General, bu gen kzn cazibesi
ne kaplrsa da, kz onu, kocasnn ailesinin o anda hatr
layamad eski bir dostlar olduunu sanr. imdi nasl
hareket edecektir? Yine bir prenses, sadece ev sahibesine
olan saygsndan tr bir kontesin verdii ziyafette, kim
senin gzne arpmamak iin nasl hareket edecek? Pro
ust, onlarn nasl hareket edeceklerini bize anlatyor.

1 0 0 B y k R o m a n 71

Maamafh, Proustu bir psikolog olarak en fazla ilgilen


diren yn, muhtelif ekilleri ile aktr. Bu hikyelerdeki
ak hemen hemen kskanlkla ayn anlamda. Mutluluk
getirmez. nsanlar, straba seve seve katlandklarndan
ak, onlarn kendilerini penesinden kurtaramadklar bir
hastalktr. Odetta, Gilberte ve Albertine gibi sevilen in
sanlar, kendilerini sevenlerden daha alt tabakalara men
sup olduklarndan, onlara eziyet ektirmekten zevk alr
lar. Onlar aka celbeden balca nokta budur. Homosek
sel ilikilerde Mile. Vinteil ve arkada veya Charlus ve
Morel arasndaki ilikilerde grld gibi, geleneksel
mutlulua yer yoktur; bilakis zulm unsurlar daha da
fazla gze arpar. Akn dejenerelememi bir ekil, Marcelin annesine veya bykannesine hissettii sevgi gibi,
evlatlarn ebeveynlerine duyduklar aktr. Ama bu tr a
kn da maraz taraflar vardr. Nitekim, Marcelin daha
sonraki hiss istikrarszln annesinin, kocasnn yata
ndan ayrlarak olunun odasnda uyuduu geceye bala
mas, Proustun, Freudc psikolojiye ne kadar yaklat
n gsterir.
Proustun, hatrlama ve unutma ilemi ile ilgilenmesi
de psikolojik bilgisinin derinliini gsterir. Mazi, sadece
materyal olarak kaybolmakla kalmaz, aklmzdan da kar.
Seneler sonra Gilberteyi tekrar gren Marcel, eski ak
nn zerresi kalmadndan, kadn tanmaz bile. Zaman
her eyi ortadan kaldrr, bununla beraber, zaman uur al
tnda ylesine gizlenmitir ki, bir dokunu, onu tekrar
satha karabilir, bir bardak ay veya bir kapnn kard
gcrt gibi. Fakat meydana karlan bu mazi de, hakikat
deildir. Veya hakikatin sadece bir parasdr, zira herkes
vakalar kendi llerine gre deerlendirir. Mesel, ha
kik Odette hangisi: Marcelin pembe elbise giymi han
m m, Elistirin, Miss Sacripant tablosu mu, Swannm
sevgili metresi mi, Swannn sevmedii kars m, yoksa

7 2 100 B y k R o m a n

Forcheville kontesi mi? Tpk Marcelin ocukken hzla gi


den bir arabadan devaml deien perspektifde grd
an kulesi gibi -ki yazar ilk yazsnn ilhamn buradan
almtr- romandaki karakterler de mtemadiyen yer de
itiriyor ve Proust, onlarn birbirleriyle ilgilerini seneler
boyunca yazd yedi ciltte anlatyor.
Hayat, Proustun indinde, biz bu hayat mahede et
tiimiz zaman dahi, devaml yer deitiren ve kaybolan
anlar, hatralar veya hisler zinciridir. En aziz tuttuumuz
hatralarmzn da byk lde hznl anlardan olu
mas elem verici. Bize, gerek huzuru ne felsefe, ne din
verebilir. Ancak sanattr ki, tecrbelerin akn durdurur
ve strab gzellie istihale getirir. Romandaki balca
karakterin de sanatkr olmalar tesadflere atfedilemez.
Ressam Elstir, yazar Bergotte ve mzisyen Vinteuil. Vinteuil belki de bu adamn hayat, ok sevdii kznn lezbiyen olduunu anladktan sonra, tahamml edilemez bir
hal alr. Yine de, bu straplarnn tesiri altnda byk mu
siki eserleri yaratr. Dinleyeni bir an iin dahi terketmeyen tezi ile bir sonat ve byk bir altl. Ve bu altlnn ki
tap boyunca duyulan yanklardr ki, Swann ve Marcele,
ideal ve deimeyen gzelliin hakiki bir grnmn
sunar.
Yazar
M a zid en H atrlananla/'m yazar, kendi byk kitabnn ylesine gl
gesi altndadr ki, onu kahram an Marcel le kartrm ak hi de zor deil
di. Paris civarnda Auteuilde 1 8 7 1 'de doan Proust, tatillerini ailesinin
doduu (C h arles civarndaki) lliersd e geirdi. B abas -ki Katolikti ve bir
Yahudi kadn ile evlenmiti- baarl bir doktordu. Bu ailenin byk ocu
u, dinsiz olduunu sylem esine ram en ism en Katolikti, rom annda,
Svvann ele al ve Dreyfs m eselesinden bahsedii ile Yahudi m esele
sine sem pati beslediini ortaya koyar. H er zam an zayf ve nahif biri olan
yazar, dokuz yanda iken iddetli bir nefes darlna yakaland ki, sonra-

10 0

byk

R o m a n 73

lan aslnn psikomatik olduunu grd, bu handikabna ram en, standart


eitimini, hatta askerlik grevini dahi tam am lad.
1 8 9 0 larda, ismen M azarine Ktphanesinde alm asn a ram en,
kendisini yazm aya, seyahate ve sosyal m erdivende trm anm aya verdi.
Bu sonuncu faaliyetindeki hmisi, onu ann baz tannm aristokratik
evrelerine takdim ed en Montesquieu Kontu R obert idi. Olduka bencil,
ocuksu ve hipokondriyak ahsiyetine ram en Proust, sevimli ve zeki bir
gen olduundan, bu evrelerde aranan biri oldu. Proutun hiss m esele
leri -ki ekseriya annesine son derece ballnn neticesi idi- iddetli ne
fes darl ve sam an nezlesi eklinde olduu kadar homoseksel eklin
de de ortaya kyordu. Birok kadnla kurduu dostluk platonik olm aktan
teye geem edi.
Ebeveynlerinin lm lerinden sora, yar ktrm bir halde olan Pro
ust, H aussm an B ulvanndaki m ehur apartm an katna tand ve kendi
sini tam am iyle eserine adad. D andan ses gelm em esi iin alm a od a
snn duvarlarn m antarla kaplad. Toz ve iek tohum larnn odaya gir
m em esi iin pencereleri hibir zam an alm ad, yem ek kokusunun tehli
kesinden saknm ak iin de yem ei m ehur Ritz Otelinden gnderildi.
Arasra, genellikle gece yarsndan sonra sokaa kt ve sosyetik evre
lerdeki partilerden birinde yle bir grnd. Aksi takdirde, dostlann
odasnda kabul ediyor seneler ncesi olup bitenler hakknda sorular tev
cih ediyor, u veya bu desin neler giydiklerini reniyor ve herhangi bir
partide neler konuulduunu soruyordu. Mtem adiyen hatrlanan ve g z
den geirilen bu hatralar -h aile n olm asa d a - M a zid en H atrlanan laa il
ham tekil etti. Proust, hem en hem en hayatnn te birini, te ikisinde
olup bitenleri hatrlam ak ve kaydetm ekle geirdi.
Proust byk eserine 1 9 0 7 de balad ve ilk ekli 1 9 1 2 de ta m am lan
d, Svvannn Ak, baz glklerden sonra 1912'de yaym land. Kitab,
bir yaym evi nam n a okuyan Andre Gide reddetmiti. Eserinin son iki cil
di, Proust ldkten sonra yaym land. Prousta, 1 9 1 9 da Gelien Fidanll<
adl eserinden tr C oncourt M kfat bahedildi. N efes darl ve ok
alm aktan tr, 1 9 2 2 de ld. Proustun lm deinde, y a zar Bergotte'nin nasl ldn dikte ettirecek kadar kuvvetli ve azimli olduu
sylenir.

Dnya Nimeti
(Markens Grde)
Yazan

Knut Hamsun
(1859-1952)
Balca Karakterler:
Isak: Sallenraann sahibi; kolay kolay heyecana kaplmayan az konuan
alkan bir kyl; toprana bal.
Inger: Isakn kars. Kocas gibi gsteriten holanmayan bir kadn; bir
hastalk neticesinde duda yark kalmtr.
Eleseus; Isak'n byk olu; yerinde duramayan, iftlikten holanma
yan, yar ehirlilemi bir gen.
Silvert: Isakn kk olu; alkan, iyi huylu bir ifti ocuu.
Os-Anders: Gebe bir Lapp iisi.
O line: Isaklarn ve dierlerinin ev ilerine bakan kadn; kskan, kavga
c, dedikoducu.
Geissler: Blgenin Lendsmeni yani erif muavini; yerinde duramayan,
kendisine gvenen planlar ve speklasyonlarla ilgili bir adam.
Brede O lsen: Breidablickin sahibi. Elinden her i gelen, fakat etkisiz ve
yumuak biri.
H eyerdahI: Geissler'den sonra lendsmen olur. Kk bir katiplikten bu
ie getirilmitir.
Fru H eyedahi: leri fikirlere sahip bir feminist.
Axel Strm : Maanelendin sahibi.
Barbro: Axelin kars, Bredenin kz; ehir hayat, kzn sadeliini bo
zar.
Sivert Amca: Ingerin yal bir akrabas; zengin biri olduu sylenir.

10 0 B y k R o m a n 75

Jensine: Demircinin kz, Sellenraa'da hizmeti.


Aron A ronsen: Blgede bir dkkan aan bir speklatr.
Gustaf: sveli bir maden iisi.
Rebecca: sak ve Ingerin en kk ocuklar.
A ndressen: Aronsenin ba ktibi.

Hikye:
D nya N im e ti, Kuzey N o rve 'in ssz blgelerinde geer;

hkmet, alkan ve azim li her iftiye burada to p ra k verir.


Salam yapl, az konuan ve basit dnceli sak adnda bir
ifti, kendi iftliini kurm ak iin blgeye gelir. Zam anla kendi
hayatn paylaacak bir kadn b ulur ve e vlenir Inger adndaki
bu kadn, kendisi g ibi basit b ir kyldr ve bir hastalk sonun
da dudann yank kalmas yznden

daha nce kendisiyle

evlenecek erkek bulamamtr. Beraberce, kk bir iftlik ku


rarlar; ilkin bir inekleri, ardndan b ir atlan o lu r; daha sonra bir
at arabasna, iftlik eyasna ve hatta lks eyaya sahip olurlar.
Sellenraa dedikleri bu yer, kendilerine yeterli, zengin b ir iftlik
haline g e lir
Inger'in shhatli ocu kla r o la ra k gelien

Eleseus ve Siverd

adnda iki erkek ocuklan vardr. nc ocuklan b ir kzdr


Fakat onun da duda, anasnnki gibi yanktr. Inger, bunun
kendisine neye mal olduunu gayet iyi bildiinden henz on
dakika yaam adan kzn b o a ra k ld r r ve Isak'a sylemeksizin gmer. O lin e adndaki dedikoducu bir kadn, hadiseyi
meydana kanr ve Inger, Trondhjem 'de b ir hapishaneye g n
derilir. Kadn burada senelerce kaldktan sonra evine dner.
Fakat im di, hapiste geirdii yllann tesiri altnda epeyce deje
nere bir kadn olm utur: Sulularla cins ilikiler kurduu iin
deil, daha baka yollarla. Hapiste okum a ve yazma, ehir el
biseleri giymesini renen Inger, artk S elinraa'daki hayat y
lesine basit bulur ki, hapishane hayatnn daha iyi olduunu
syler. Ve senelerce, iftlikte huzursuz bir hayat geirir. M a a m a fih zam anla iftliin sakin hayatna yeniden alr.

76 100 B y k R o m a n

M edeniyet, tedricen buraya da gelin Baka iftlikler kurulur;


imdi Sellenraa ile en yakn ky arasnda sekiz ile on iftlik var
d r D a la r arasndan te lg ra f hatt e k ilir A rdndan, blgede
bakr kefedilin Ve Isack, iftliinin b ir ksmn, m a h a ll b ir m a
denciye, binlerce kronere satan Fakat bu yenilikler, Isak'n ift
liini gelitirmesine ve almasna engel tekil etmez. Yalnz
byk o lu , huzursuzluk duymaya balar ve Bergen'de b ir m
hendis yardmcs o la ra k alm ak zere babasnn iftliinden
aynim O ra d a ehir hayatn benimser, baston kullanr ve tiyat
rolara giden Babas, te kra r iftlie gelmesi iin, onu ikna etm e
ye alr, am a olunun b ir ifti olam ayacan iyice anlaynca
Eleseus'a ehirde bir dkkn satn aln Eleseus, bir m ddet iin
dkknn gelitirmeye alr, fa ka t iyi esnaf da olam ayacan
anlar, dkknn satar, A m erika'ya g eden Kardei Sivert ise,
babasnn iini devam ettirin
Romann ikinci derecedeki plan, Isak'n kom ulann ele
alr; Bunlar orasnda, Isak'n getii tecrbelerden gemi ise
de, iinde onun kada r baanl olm ayan Axel Strm de vardn
O da topra tem izler ve Barbro adnda b ir kadnla yaamaya
balan Barbro, daha nce ehirde yaam ve bu hayatn kt
taraflarn kapmtn Eleseus bir ara babasn ziyaret ettii za
m an, blgede bir ehirliyi en iyi B arbro'nun temsil ettiine in a
nr ve ona kur yapan Fakat kadn A xel'den ham ile kalmtn Ve
ona bal kalm am ak iin, In g e r'in yapt g ib i, ocuu ldrn
Bakalannn hayatna burnunu sokm aktan byk zevk alan
O lin e , bunu da meydana kann Yarglama sonunda, Barbro
beraat eden Sonunda -gidecek baka yeri olm adndanAxel'e dner ve onunla evlenin
Roman, kesin bir ekilde sona ermez. Eleseus giden Axel ve
Barbro evlenirler Isak ve Inger yalandklanndan iftlii imdi
Siver ynetin S ellenraa'daki hayat iyi b ir hayattn Bu hayat hak
knda niha hkm , Siver'e syledii szlerle Geisseler yle
belirtir:

100

"Silvert, beni dinle: H alinden

byk

R o m a n 77

nnemnun ol! Yaamn ve

inanman gerektiren her eye sahipsin. Dnyaya g eldin, bakalonna hizmet ettin; yeryznn sana ihtiyac var. Evet, senin ya^oman gerek. Sen, hayatn devamn tem in ediyorsun. N esil
den nesile, hayat devam ediyor, hayat yeniden balyor. Ve sen
ldn zam an, yeni nesiller bu hayat devam ettirecek. Ebed
hayat bu demektir. Senin bundan yarann ne? Herkese ynel
mi saf ve temiz bir hayat. Yaadn hayat, sana bunu kazan
d ryor"

Eletiri
Tezinin arball ve ana unsurundan tr, Dnya
Nimetinin esatiri bir roman olduu sylendi. Romann
kahraman Isak, topraa bal, shhatli, ok konumayan,
muhtelif konular hakknda hemen kesin bir ahsiyete sa
hip olmayacak kadar ilkel bir insandr. Ama onun bu ba
sitliinde, belki demin cennetten kovulmadan nce
gsterdii temelli bir deer ve asalet grlr. Onun da
Cennet Bahesi var: Temizlenerek, ilenerek, verimli ift
lik haline getirilecek allemennig'ler ve tabiat arasnda iki
tarafl bir ibirliidir ki, bunun meyvas da Sellenraadr.
Kitabn isminden de anlald gibi, hikyenin temel te
zi topran ilenmesidir.
Eer kitapta bir ktlk varsa, bir tek kii deil, bu
kuvvettir; ehirdir. Bergen veya Trondehjemdir; Geni bir
mnda ele alndnda, amzn btn temaylleri, in
san kknden uzaklatryor, yaad topraa kstr
yor. ehirlerin kltr insanoluna huzur vermez. (Eleseus, ehirde bir i tutamaz.) Verimli olmaktan ziyade pat
laycdr (ehir faaliyetlerinden biri, iftlik deil madenci
liktir). Deer hkmlerini sahteletirir veya drr
(Barbronun iin iin elenceli bir hayat ryasnda gr
mesi); insanlar gsterili hayat srmeye sevkeder (Eleseusun, emsiye sapn baston olarak kullanmas; Fru He-

78 100 B y k R o m a n

yerdahlm mahkemedeki nutku). Barbro, bu deerlerin te


sirinde kalmtr ve bunun iin de en zalim insan olur; fa
kat Eleseus, Aronsen ve dierleri de bu mikroba bula
mlardr.
Temelinde bir toprak adam olduundan, Irger, temiz
kalplidir. Doru, kendi ocuunu ldrr. Fakat bunu,
kendi haline acd iin yapmtr. te yandan Barbro,
yklenmek istemedii sorumluluktan kurtulmak iin ayn
suu iler. Hapiste geirdii yllar zarfnda, Ingerin kafa
sna bir sr modern fikirler girer ve bu fikirler, ksa bir
zaman iin huzursuzluk yaratrsa da, zamanla hayatn ye
niden Isaka balar.
Hamsunun bu kitabnda ileri srd deerler siste
mi, dorudan doruya, romantik hareketin ilkelliinden
kyor, Isak belki asil bir vah deil, onun, Wordsworth
un iirlerindeki Micheal ve Cumberland Dilencisi ile ok
mterek noktalar var. Btn karakterler basit, shhatli,
salam, kendilerine gvenen insanlardr. Cemiyetten uzak
olarak srdrdkleri hayatlar sonucu, babaerkil bir vaka
ra eriirler. Isak ylesine zaman tanmayan bir insandr ki,
ilkin, onun tarih kklerini ele verecek ipular elimizde
deildir. O tarihin herhangi bir anda yaam olabile
cek bir insan misli. Ancak telgraf ve hasat makineleri
hakknda yazlanlar okuduumuz zaman, Hamsunun
kendi andan bahsettii modern insann karl huzur
suzluklar zerinde durduunu anlyoruz. Gerekten de
kitap, btn lm ve modern kltrnn getirdii deer
ler hakknda pheler ortaya koyuyor. yle anlalyor ki,
Hamsun, telgraf, maden makineleri ve feminizm dnya
snn geici olduunu sylemek istiyor. Ancak, Isak ve Ingerin dnyalar devamldr.
adam Geisslerin bu resimlerdeki gerek yerini bul
mak zor. ki kamp arasnda bir yerde duruyor. Bir kk
nn bulunmay kadar faaliyetleri de onu, modern sm

10 0 B y k R o m a n 79

rclerin safna itmekte. te yandan, Isaka sempati bes


liyor. Silverte kr hayatn verken syledii son szleri,
daha basit bir hayatn ryasn gren bir ehirlinin hassas
lndan fazla bir eyler anlatmak istiyor. Onun bu szle
rine de cidd hkmler var. Hamsun -hikyedeki belgat
sahibi birka kiiden biri olan- Geissleri, kendisinin sz
cs olarak seer.
Romann slbu zerinde bilhassa durmamz gereki
yor. Hamsun, kyller hakknda yazmyor; sanki onlardan
biri imi gibi basit bir slubu benimsiyor. Ve karakterleri
ni uzaktan mahede eden biri olarak deil, karakterleri
nin konutuklar gibi yazyor. Mesel, u pasaj ele alalm:
Hayret uyandrc bir ocuk! Isak, Jacob ismini tercih
ederse de, olunun Siverd diye hitap edilmesine itiraz et
miyor. Inger, zaman zaman doru eyler syleyebilir. Eleseus ad, blgedeki bir papazn ad rnek tutularak veril
di ve bu iyi bir isimdi; fakat Sivert ad, amcasnn adndan
geliyor. Hali vakti yerinde olan bu adam, blgenin vezne
dar idi, adn paylaacak, ne kars ne de ocuu vard.
ocua onun dn vermekle gayet iyi hareket ettiler.
Buradaki dnceler tamamiyle Isakndr: Bir eit
dahil monolog. Isakn konumalar ok defa hmm ve ho
gibi szlerle snrlanm olmasna ramen, bu tr pasajlar,
karakterleri tantmann faydal bir eklidir. Bir baka yer
de slup yolu ile karakter takdimi, Fru Heyerdahlm, Barbronun muhakemesindeki nutkuna dnr. Lendsmen
in kars, diilikten ve zarafetten uzak bir kadn olduun
dan, aikr ki, Hamsun ondan nefret eder. Kadnn nutku,
bir sokak hatibinin veya bror yazarnn szlerini hatr
latan klielerle dolu. Bu kadn hakkndaki hkmlerimizi
bilhassa onun slbuna gre veriyoruz.
Bazen hafif bir mizah hikyeyi parlatyor. Bunu, iftli
inde gelimeler yapan Isakm hafif gururunda veya ngere hediye getirdii zaman, hasad makinesinin parala

8 0 100 B y k R o m a n

rn biraraya getirdiinde gryoruz. Bilhassa mizah bir


pasajda, Isak gnn, bir kaya parasn yerinden oynat
maya ahmakla geirirken, Inger kocasn hayranhkla
seyreder. Isak da bundan gizli bir memnunluk duyar. Ta
nihayet yerinden oynatld zaman, topraa gml ks
mnn olduka dz olduu anlalr.
Isak, gururla, Kap yapmak iin iyi bir ta. der.
Inger, bu basit yaratk, der ki: Nereden biliyorsun!
Onu nasl kullanacan nereden biliyorsun?
Hmm. der Isak. Sen benim burasn bou bouna
m kazm olacam sanyordun?
Bu, sevimli, tam olarak belirtilmemi bir eit mizah.
Onda hibir ktlk yok ve baz kk gsterilerden
tr de biz Isak daha fazla seviyoruz. Fakat kitap hak
kndaki niha hkmmz verirken, Isakn komik deil,
kahraman olduunu gryoruz. Eletiriciler bilhassa, ki
tabn ilk ve son pasajlarnda berrak bir gkyz, dalar ve
verimli toprak fonu zerinde gsterilen Isakn vakarna
dikkat ettiler. Isak, sadece bir adam deil, dierleri iin bir
rnektir. Topra ileyen biridir. Adamdr.
Yazar
Knut Ham sun, m erkezi N orve'te G udbrandsdalcla dodu. Ailesi kk toprak sahibi idi. H am sun ad gerekte, ailenin ecdadndan kalan ift
liin ad idi. H em en hem en resm hibir eitim den gem edi ve bu konu
da daim a eziklik hissetti. Drt yanda iken, lkenin kuzeyindeki Lofoten
A dalann a gitti. Hain, hatta vah bir ad am olan am casnn yannda a
lt. O n yalannda iken dkkn rakl, gezgin satclk, ayakkabc
rakl, erif muavinlii ve retm enlik yapt. Yirmi yana gelmemiti ki,
birok hikyesi yaynland.
Ham sun, bir delikanl olarak, niversiteye girm ek zere Kristiniaya
(Oslo) geldi, fakat ayn an d a hem alm ann, hem de, yazm ak ve gei
mini tem in etm enin g olacan grd. Gazetecilikten yol iiliine ka
dar birok ite altktan sonra, 1 8 8 2 d e A m erikaya g etti. skandinav
asll A m erlkallarn yaadklar VVisconsin ve M innesota eyaletlerinde

10 0 B y k R o m a n * 8 1

kald, yine muhtelif iyerlerinde alt ve yazd. B azen

de konferanslar

verdi ve bir Protestan papaznn yardm cln yapt. V erem e yakalanm


olduunu sanarak, 1 8 8 4 te N orvee dnd. Burada i bulam aynca, tek
rar A m erikaya gitti ve 1 8 8 6 dan 1 8 8 8 e kadar C hicagoda tram vay bilet
iliinden balkla kadar eitli ilerde alt. Btn bu ilerden kazan
d tecrbelerle 1 8 8 9 da, A m erikann m ateryal deerlerine iddetle h
cum eden bir kitap yazd: M o d em A m e rik a nn Kltrel H ayat.
Ksa bir m ddet sonra, yine tecrbelerine dayanarak yazd (1 8 9 0 )
Alk {Sul() adl kitab ile birdenbire hrete eriti. O andan itibaren H am sun, veld bir yazard, dzinelerle rom an, hikye, piyes ve iir kitaplar
yaynland. D nya N im eti (1 9 1 7 ) adl kitab muhtelif dillere evrildi ve
kendisine 19 20 Nobel M kafatn kazandrd.
H am sunun siyas dnceleri Norvelileri utandnyordu. Birinci
Dnya H arbinde, aktan a a Alm anlarn tarafn tuttu. kinci Dnya
Harbinde, N azilerin N orvei igal etmelerini alklayan yegn e N orve
li yazar o idi ve 1 9 4 3 te de Hitlerle grt. Bunun zerine, binlerce ve
binlerce Norveli, H am sunun senelerce sakladklar, tekrar tekrar oku
duklar kitaplarn geri gnderdiler. Ham sun, 1 9 4 5 te, kars ile birlikte, Alm anlarl ibirlii yapm akla itham edilerek tevkif edildi ve ahs mlknn
byk bir ksm na el konuldu. Yana hrm eten, hapishaneye deil, bir
akl hastanesine yatnid. Ham sun 1 9 5 2 de ld.
H am sunun Alm anlara niye bu kadar sem pati besledii hakknda
muhtelif yorum lar yapld. Bazlar onun bunadn, bazlar d a genliin
de kendisini a brakan Norve ve A m erikadan aldn yazdlar; yi
ne bazlarna gre. Dnya N im ettnm romantik ilkellii, anti-liberal ve anti-entelekteldir. Bu d a onu N azilerle ayn safa koyar. M aam afih, H am
sunun 1 9 4 0 d a yaptklan, 1 9 1 7 de yazd roman o kum am za engel te
kil etm em eli. Rom an, mellifinden da h a byktr.

Dnya Hayali
(Christian Wahnschaffe)
Yazan

Jacob Wassermann
(1873-1934)
Balca Karakterler:
Christiann Ailesi

A ib re c h t W ah nschaffe: Christian'n babas; zengin bir Alman sanayi


cisi.
Frau W ah nschaffe (A idolon): Albercht VVahnschaffenin byle olu;
yakkl cazibeli ve martlm bir gen.
VVoIfgong W ahnschaffe: Christiann kskan erkek kardei.
J u d ith W ahnschaffe: Christian'n kz kardei: mark ve bencil bir kz.
Felix Im h o f: Judithin ilk kocas; asl bilinmeyen zengin bir i adam.
Edgar Lorm : Judith'in ikinci kocas; tannm bir aktr.
Letitiann Ailesi

F ebronius: ocuksuz bir asilzade Crommonun arkada.


Else v o n F ebronius: Kars; Letitiann annesi.
L etitia v o n F ebronius: Else von Febronius ve Crammon'un msrif,
elenceye dkn, cazibeli kzlar.
B ernard G ervasius v o n G ram m on : Yksek lde zevk sahibi, orta
yal bir bekr; Christiann yakn bir arkada.
C ountess B rainitz: Letitann halas; nceleri aktristi.

10 0 B y k R o m a n 83

Milde S to je n th in : Letita'nn teyzesi; bir hkimin dul kars.


Stephen G un de ram : Letitann ilk kocas; Arjantinli bir Alman.
Georgette ve C h ristin a G un de ram : Letitann ikiz ocuklar.
Egon R ochlitz: Letitann, Stephen'den boandktan sonra nianland
gen.
D i e rle ri
Miss A glaia: Crommonun ev ilerine bakan bir akrabas.
Ivan M ic h a ilo v ic h Becker: htillci bir Rus.
Bradshavv: Zengin bir Amerikal.
Jean C ardillas: Bir Fransz maliyecisi.
Adda C astillo: Christiann hayranlk duyduu bir aslan terbiyecisi.
Miss C o n stantin e : Crommonun ev ilerine bakan bir akrabas.
G rand D k

C yril: Rus arlk ailesinin bir mensubu; Eva Sorelin

sevgilisi.
Karen E ngelschall: Christiann himayesine alarak bakt bir fahie.
D ul E ngelschall: Karenin annesi; tamahkr bir falc.
Niels H e in ric h E ngelschall: Karen'in metelik etmeyen zalim erkek
kardei.
C o rn e lius Erm elang: air, Eva Sorelin evresindekilerden biri.
Mile. Sinaide G am aleja: Prens Szilaghinin metresi.
W illib a ld G irke: zel bir dedektif.
G isevius: Christianla oturan bir ii.
H err

von

G runovv-Reckenhausen: Brandenburglu

bir asilzade;

Bothovon Thirgeni byk babas.


Stephen G u n d e ra m la rn A ilesi: Babas Gottiieb, bir avukat; annesi
Dona Barbara; erkek kardei Ricardo, Paolo ve Demetrius; kz
kardei Esmeralda; Eleutheria adndaki bir hastabakc.
M oll G u tk in d : Michael Hoffman' barndran bir fahie.
H einzen: Hastalar iyiletirme gcne sahip bulunduu iddia edilen
ktrm bir makinist.
Jo a c h im

H e in ze n :

Heinzenin olu; Niels Engelschalln aptal bir

arkada.
E m m anuel H erbest: Lormun menaceri.
D avid H o ffm a n : Parasz bir gezgin satc.
R uth H o ffm an : On alt yandaki kz.
M ichael H o ffm a n : Ruthun erkek kardei.
R oderick K roll: Albecht VVahnschaffeyi ldrmeye alan bir ii.
Frau Kroll: Kars.
M. L a b o urd e m o n t: Eva Sorelin sekreteri.

8 4 100 B y k R o m a n

Lam precht: Michael Hoffmann bir rencisi.


D en n is Lay: Zengin ve maharetli bir ngiliz.
Beatrix v a n Leer: Flemanl heykeltra bir kadn.
Leotad: Eva Soreli ifal etmeye alan bir papaz.
K ont M aidan o ff: Ashnda Byk Dk Cyril.
D avid M arkuse: Bir mcevherat.
A lfre d M eerholz: Christianm arkada; bir otomobil kazasnda lr.
F riederich Pestel: Letitaya tutulan bir deniz subay.
A n g io lin a P rafti: Christiann hayranlk duyduu bir talyan kyl kz.
Lucas R app ard : Eva Sorelin bale hocas.
Susan R app ard : Eva Sorelin arkada.
R ibb e k sle r: Amadeus'un patronlar.
Isolde S chirm acher: Christiann oturduu binadaki bir komusu.
Jo a n n a Schntag: Viyanal bir bankacnn Christian'a k kz.
Eva Sorel: Tannm bir dansz. nceleri parlak ve zarif bir kadndr;
baar ve zenginlik bana vurur, dejenereleir.
R a n d o lp h v o n Stettner: Christianin arkada; dello etmektense su
baylktan istifa etmeyi tercih eder.
F ra ulein Sthr: Kontes Brainitzin nedimesi.
Stbbe: Christian'n oturduu binada yaayan bir sarho.
P rens Fyodor S zilagh n; Byk Cyril Dk'nn dejenere bir gen
arkada.
M arquis V incente Tavera: Bir spanyol diplomat.
Botho v o n T hrge n: Christiann ruh tesirinde kalan VVestphalianl bir
asilzde.
D r. V o lto lin i: Bir hekim.
A m adeus Voss: Christian'n bir arkada; din bir yobaz; sefaletin bk
t bu adam Christiann iyi vasflarn kskanr.
D ie tric h Voss: Amadeusun erkek kardei; sar ve dilsiz.
\VaIpurga: Voss'un himaye ettii bir fahie.
W eik hardt: Bir ressam.
Franz Lothar v o n W esternach: Crammonun bir arkada; bir diplo
mat.
e le m e n tin e vo n W esternach: Kz kardei.
Prens Alexis V iguniew ski: Eva Sorelin arkada.
A n d re i G a b rilo v ic h

Y a m in sk i:

sevgilisi.
K atherine Z ller: Gen bir kz.

Bir Rus bilgini; Eva Sorelin bir

100 B y k R o m a n 85

Hikye
D nya H a y a li,

beynelmilel ve sosyal huzursuzluun ba

gsterdii bir zam anda, 1 9 0 5 'le rd e geer. Bu seneler, st snf


lar iin, yirminci asr teknolojisinin yaratt bolluk ortasnda,
maziden tevars ettikleri feodal imtiyazlann zevkini kardklar
bir ad. Romann kahram an Christian W ahnschatfe, bir A l
man elik m ilyonerinin o lu d u r; annesi tarafndan martlm,
yksek zevklere sahip bir gentir. G en, yakkl ve cazibeli b i
ri olmasna ram en, soukasna bencildir, kendisini evresin
dekilerden uzak tutar. Kendi o to m o b ilin d e ki b ir arkada ld
veya (bir sirkte alan) metresi bir aslan tarafndan p a ra
land zam an, deta hibir ey olm am gibi hareket eder, her
eit sefalet ve mutsuzluk onu tiksin d irir O n u n en parlak baans, yarm milyon m arklk b ir elmas ta hediye ettii Eva Sorel
adndaki bir danszn kalbini kazanm asdr
C hristian, tedricen bencil ve kapal b ir hayat srdn id
rak eden G zlerinin alm asnda bilhassa iki kiinin byk ro
l olur. Kendisini ihtille adam Ivan M ichailovich Becker
adnda bir Rus ihtillci ve kendisinden daha talihli o la n la n d e - ;
rinden derine kskanan Am adeus Voss adnda fa kir ve hoa git-
meyen bir Am erikal. C hristion'n, gnahlannn kefaretini d e
mek iin giritii ilk teebbsler olduka gariptir. Voss'a fazla
m iktarda para verir; fa k ir bir iinin kansna elmas b ir yzk
takdim eder, inanlmazcasna yksek fiyat deyerek satn a ld
birka araba bal nehir kenarndaki fa kir halka datr. Bu
jestlerin pek b ir faydas olmaz: Voss bir kum arbaz olur, kadn
parasn ahm aka harcar ve balk kokusu C hristian'

hasta

eder,
C hristian, zam anla kendi grevinin ne olduunu anlan O ,
pratik bir reform cu veya hayrsever olam az. O n u n grevi, fa
kirlerin hayatn paylamak, ahs nfuzunu kullanarak onlara
yardmc olm aya almaktn Skandala uram ailesinin ve
Bernard von C ra m m on adndaki eski bir dostunun iddetli iti-

8 6 100 B y k R o m a n

razlarna ram en, gelirinin byk ksmndan vazgeer. atosu


nu satar ve Berlinli fakirlerin oturduklan b ir binaya tanr. ev
resine yararl olab ilm e k iin tp fakltesine girer fakat, tbb hiz
met iin de para olam ayacan bilir.
Bu srada, hayatna iki kadn girer. Biri, onun oturduu b i
nada, erkek kardei M ichael ile beraber kalan Ruth Hoffm an
adnda b ir Yahudi kzdr. Bu nazik ve sevimli kzcaz, d i e r
km tutum u ile evresindekilere m utluluk datr. D ieri, Christian'n, b ir birahanede rastlad Karen Engelshall adnda bir
fahiedir. Kadn, jigolosunun tokatlarndan kurtanr, ban ko
yaca bir yer bulur, hatta b ir lde lks dahi tem in eder. San
ki a m atr bir psikolog veya sosyal bir hizm etkr imiesine ka
dnla konuur, btn mazisini anlatm asnda srar e d e r Bu dev
reler, bilhassa ifa verici d e ild ir Zam an zam an, kadna kendi
hayatndan bahseder ve onun, kadnla olan ilikisinin en bee
r taraflan da bu anlardr.
Karen'in, Niels H einrich adnda zalim b ir aabeyi vardn Bir
ara, ehvet dolu gzlerini Ruth H offm a n 'd a n ayrmaz, kz elde
etmek iin her areye bavurur. Bir gn kz, kendisiyle b o d ru
ma gelmeye ikna ederek ifal eder ve ldrr. Suu a h m a k a r
kada Heinzen'e ykler O zam ana kadar, dedektiflikle ilgili
hibir ey yapm ayan Christian imdi kendisini, gerei m eyda
na karm aya adar. Bilhassa stn feraseti ile Karen'in karde
inin, hakik katil olduunu meydana karr. N ihayet, katili y
lesine pimanlk duyduu b ir hale getirir ki, Niels suunu itiraf
eden Heinzen serbest brakln
C hristian'n ailesine gelince, o ullannn yaad sosyal
evreler kendilerini ylesine dehete drr ki, onu b ir akl
hastanesine yatrmay dnrler C hristian, onlan bu zahm et
ten kurtanr; gzden kaybolacan syler G eri zaman zaman
onun. A lm an maden kasabalannda. Dou Londra'da ve New
York'un in m ahallesinde

yaadna d a ir yialar kyorsa

da, C hristian'n bundan sonraki hayatn kesinlikle bilemiyoruz.


O n u n hatrasn birka eski arkada, bilhassa yalanmakta

100 B y k R o m a n 87

olan ve yksek zevklere sahip C ra m m o n yaatmaya alr.


Ama onun, hatralarnda yaatt C hristian, daha iyi bir ce m i
yet yaratm ak iin bir aziz g ib i, bir tarik-i dnya gibi yaayan
Christian deil, nceki yakkl, bonkr, cazibeli gen Christian'dr.

Eletiri
Eer iyi niyetliler bir kitab, karanlklarda kaybolmak
tan kurtaracaksa, Dnya Hayalinin lmszle erimi
olmas gerekir. Besbelli ki bu roman, Dostoyevskinin Rus
edebiyat iin yaptn. Alman edebiyat iin yapmaya a
lyor. Kitap, plan ve fikirleriyle, Rus tarzn ok andr
yor: Uzun, yaygn, ok sayda karakter ve birbirleriyle ka
rm birok plan. Gerekte, romandaki mteaddid sah
neler Rusyada geiyor: Mtemadiyen fesat planlar hazr
layanlar, gruhlar ve fevkalde netameli byk dk. Ro
mann kahraman, modern elbiselere brnm bir sa,
Prens Myskin ve Alyosha Karamzovun beraberce rl
dkleri bir karakter. Christiann, ktlklerle mcadele
etmek iin ktlklerin bulunduu yerde yaamasn, ce
miyetin en alt tabakalarndaki insanlarla har neir olma
sn Dostoyevski her halde ok iyi anlard. Nihayet, Niels
ve Christianm pimanlk duygular iinde, diz kerek
birbirine affetmeleri bize, Dimitri nnde eilen papaz
Bossimay veya Sonya nnde diz ken Raskolnikovu
hatrlatyor. Bunlar, tamamen Rus jestleri ve tamamen
gayri-Alman.
Wassermanna, bu roman iin ilham veren ikinci kay
nak, romanda bir leitmotiv gibi daima grlen, Assisi Azi
zi Francis olduuna phe edilemez. O da, Christian gibi,
varlkl bir ailenin zerinde titredikleri bir ocuk idi. Sefa
let, tevazu, bekret ve iyi ileri iin dnyev hayat ve ai
lesini reddetti. Wassermann, Christiann efkat ve neza
keti zerinde bilhassa durur ki, bunlar, ayn zamanda Aziz

88 100 B y k R o m a n

Francisin de zellikleri idi. Romanda, muhtemelen Budanm da etkisi vardr. Wassermann, romanm yazd s
ralarda Hudann hayatn okuyordu.
Wassermann, ksaca, yirminci asrn kyafetine brn
m bir aziz resmi izmek istedi. Bu azizin ylesine mo
dern dnceleri vardr ki, artk Allah'a dahi inanmaz.
Christian ad, Bnyann kahraman gibi, zellikle sembo
liktir. Maamafh, bir aziz olarak, biraz souka ve uzak g
rnyor. Titizliini hep muhafaza eder ve hayrseverlik i
lerini de sevgiden ziyade grev hissi ile yapt anlalr.
Christiann, insanlarn kalplerine girmek iin fevkalde
glere sahip olduuna inanmamz isteniyorsa da, davra
nlarnda inandrc deildir. Mesel bir defasnda, yap
tklarna nedamet getirmesini istedii fahie Karen, sahip
olmay istedii yegne eyin, Christiann annesinin takt
ve btn Almanyada ondan daha iyisinin bulunmad
inci gerdanlk olduunu syler. Christian, bu gerdanln
Karenin moralini dzelteceini, kendi kelimeleriyle, bir
tazminat sembol, bir ahlk denge olacana inanr. An
nesine, inci gerdanl dn vermesini ister. Olunun bu
halinden dehete den kadn, yznde okunan hayret ve
aknlkla gerdanl Christiana uzatr. Wasermannm,
en dkn beer yaratklarn dahi, haysiyetlerine hrmet
edildii takdirde kurtanlabileceini gstermek istedii
apak. Bununla beraber, Christian ve ailesi iin ruh bir
yk tekil eden gerdanln, Karenin annesi ve aabeyini
hrszla tevik edeceinden, Karenin indinde nasl bir
zarafet timsali olacan anlamak g.
Bu gerdanlk hdisesi, teatral jestleri, melodram, ah
lk iddialar ile, byklk vaadeden bu kitab glgeleyen
ynlerden biri. Baka bir misal verelim: Dansz Eva Sorel,
mesleinin ilk yllarnda, Leotade adnda gen bir papazn
ehvet duygularn kabartr. Kendisini, harap bir kulede
papazla beraber bulan kz, kulenin tepesindeki korkuluk

100

byk

R o m a n 89

duvarna kadar kar. Papaz, kzn altndaki basamaklarda


melir; Bir adm daha atarsa, kzn intihar edeceini bi
lir. Bu gergin durum saatlerce devam eder. Nihayet Papaz
Leotade, yzst yere kapanr, dua eder ve yerinde bir ha
reketle, sessizce oradan ayrlr. Bu tr sahneler, onsekizinci asrn gotik romanlar iin zevk verici, ama yirminci yz
yl iin ok fazla.
Wassermannn sosyete hayatn anlatan sahnelerde
de, ayn ekilde gereklerden uzaklaldm gryoruz.
ok zenginlerin nasl yaadklar hakknda bilgili olduu
bizi hibir zaman ikna edemiyor. Onun, lks hayat anla
tan sahneleri, fakir bir ocuun engin muhayyilesinde ya
ratlan bir hayat andrmakta.
Dnya Hayalinin plan hem gevek, hem rahatlk veri
ci. Kitapta ok sayda karakter var, hepsi u veya bu ekil
de birbirini tanyorlar veya onlarn hayatlar, Christianm
hayat ile ilikili. Kitaptaki sahnelerden birinde Christiann, kz kardei Judithin iki defa nasl evlendiinin
hikyesini okuyoruz. Baka bir zaman, Eva Sorel ile Rus
yaya gidiyoruz. Kadn, ihtillci bir grh saraya hcum
ettii zaman ldrlr. Sevimli bir dnya adam olan Bernard von Crammona ve kz Letitiann talihsizliklerle do
lu evlilik maceralarna ok uzun yer veriyor. Ekserisi ana
plandan daha ilgi ekici ve inandrc olan bu zengin ma
teryal, okuyucunun cann skmyor. Yine de Wasserman,
1932de kitabndan baz pasajlar atarak ve yapy darla
trarak yedide bir kadar ksaltlm eklini yaynlad.
Mklemelerdeki ss kaldrlmt. Fakat her iki ekli al
tnda da, roman bir aheser deildir. Sadece bir aheser
yaratlabilecek malzeme vardr.

9 0 10 0 B y k R o m a n

Yazar
Kitabndan d a sk sk anlald zere, VVacob VVassermannna kar
lat balca m eselelerden biri, Hristiyan dnyasnda bir Yahudi ol
mas idi. D nya H ayalinde, M ichael H offm ann ektii straplar, ocuk
luunda irkin bir Yahudi dm anl ile karlaan ve Mitler iktidara gel
dikten bir sene sonra len yazarn bizzat geirdii tecrbelerdi. VVasserm ann, G ney A lm anyad a N rnberg civarnda dodu. B abas, ifls etm e
m ek iin devam l m cadele ed en baarsz bir i adam idi. D okuz y a n
da iken annesi ld; vey annesi, hain ve kendisine sem pati beslem e
yen bir kadnd. Yazlarn yrttndan veya yaktndan, VVasserman ay
nda pencere kenarnda oturarak gizliden gizliye yazyordu.
VVassermann, on alt yana geldii zam an , vantilatr imal eden am
casnn yannda alm as iin V iyan aya gnderildi. Bu ii sevmedi ve
kat; ailesi tarafndan hayatta bir i tutam ayacak, beceriksiz bir insan
olarak nitelendirildi. A rdndan gelen birka yl zarfn da gayesiz, aylak bir
hayat srd, asker oldu, bir sr ite alt ve din inanlarndan tr,
bir defasnda d a iinden karld.
B azen, karnn doyurm ak iin ky ocuklarna m asal anlatyordu. Ni
hayet, gazetecilie balad, yazarlarn ve editrlerin dikkatini ekti. H ik
yelerinden ve iirlerinden bazlar Simplicissimus adndaki m izah dergi
sinde yaynland. A rdndan editr olarak alt. Zirndorfun Y ahudilerial kitab 1 8 9 7 d e basld.
E deb hayatta kendisine bir yer yapm aya balayan VVassermann, a
n tannm yazarlann dan bazlaryla, bu arad a Th om as M ann le dost
luk kurdu. 1 9 0 1 de, Speyer adndaki zengin bir AvusturyalI im alatnn k
z ile evlendi. Bu evlilikten iki olu ve iki kz oldu. Fakat aile iinde kavga
eksik olmuyordu. 1 9 1 9 d a ayr yaam aya baladlar. 1 9 2 6 da boandlar.
kinci kans M arta Karivveiss ad nd a bir yazard. Bu evlilikten bir olu dn
yaya geldi. VVasermann, kendisine hayranlk besleyen yardm laryla,
Avusturyad a bir ev satn ald ve hayatnn geri kalan ksmn burada g e
irdi.
VVassermannn hreti 1 9 2 0 lerde ve 1 9 3 0 larda zirveye eriti. E ser
leri d r^ ann her tarafnda okunuyor, niversitelerde konferanslar veri
yordu. Bir eletirici onu, Tolstoy, Dostoyevski ve B alzac ile bir tutmu, hat
ta onlardan da stn bulmutu.

100

byk

R o m a n 91

Liberal siyas dncelere sahip olan VVassermann, o sralarda dn


yada bagsteren nefret l<uwetlerine iddetle kar geldi. Hitler iktidara
gelince, Prusya Edebiyat Akadem isinden kovuldu.
W asserm an nn eserleri arasnda iki dzine kadar rom an, iki piyes ve
ok sayda bir biyografik bir otobiyografik kitab vardr. Bunlar arasnda
en iyi bilineni, A lm ancas 1 9 1 8 de, ngilizce 1 9 2 8 de yaynlanan Dnya
Hayalfdir. VVassermann, kendi hayatn, Bir Alm an ve Yahudi olarak H a
yatm {M ein W eg als D eu tch er und Jude, 1921, ngilizcesi 1 9 3 3 de ya
ym land) adl kitabnda anlatt.

ato
(Das Schloss)
Yazan

Pranz Kafka
(1883-1924)
Balca Karakterler:
K.: Romann balca karakteri; toprak lcs; inat, azimli,
tahayyl gc az.

Kont W estwest: atonun sahibi; kendisinden bahsedilmesine


ramen sahnede grnmeyen esrarengiz ahs.

Klamm: ato hiyerarisinin nemli bir mensubu. Geri bazen


sahnede grnrse de, gerek mahiyeti belli deildir.

Frieda: Herrenhoff Hanndaki garson kz; nceleri Klammn,


sonralar Knn metresi.

A rthur ve Jerem iah : Knn lc yardmclar; gln dene


cek kadar beceriksiz bir ift.

Barnabas: Klammdan K.ye gnderilen bir haberci; iyi niyetli


bir gen

Olga: Barbanasn kz kardei; K. ile ok ilgili.


Amolia: Barbanasn kk kzkardei; Sortini'nin kendisirte
kur yapmasna srt evirerek ailesine leke getirmitir.

Sortini: atoda alan bir grevli.


Gardana: Herrenhoffun sahibesi; nceleri Klammn metresi.

10 0

byk

R o m a n 93

Ky Muhtar: Huysuz dank bir brokrat.


Momus: Ky sekreteri.
Hans Bruncwick: On iki yanda bir ocuk; bir ayakkab tamir
cisinin ocuu; K. ile arkada olur.

Mektep Mdr:
Frauletin Gisa: Mdrn yardmcs.
Erlanger: atodaki bir sekreter.
Brgel: atodaki bir grevli; "araclk sekreteri sfatyla h iz
met grr.

Kyller, hizm etiler ve dierleri.

Hikye
ilkin, birinci ahs zerine yazlan ato , sonralar nc a
hsa evrildi. Fakat hikye, yine de. Kont Westwest diye bilinen
bir adam n m aliknesinin veya kk prensliinin snrlann ta
yin etm ek iin altnlan K. adndaki bir to p ra k lcsnn
tecrbe ve grleri etrafnda dner. Hikyenin balca nokta
lan esnaf ve zanaatkrlann yaadklan nemsiz bir ky ile civanndaki tepede, hkm et brolannn bulunduu b ir atodur.
K ont'un orada yaad sanlmakta ise de, kendisi sahnede g
rnmez. K'nin karlat mesele, atoya giderek, kendisinin ne
yapmas gerektiini renm ektir. Bunun norm al o la ra k hi de
zor b ir mesele olm am as icap eder, fa ka t nne, insan deli
edici kon tro lle r ve engeller ka r Nihayet, hedefine ular ve
kendisinin to p ra k lcs o la ra k angaje e d ildiini ispat eder.
Bir k gn kye gelen K. aratrmosn, ilkin b ir handa ya
par. Kyller kendisini phe ile karladklarndan ve kaam ak
cevaplar verdiklerinden K., atoya doru yrmeye karar verir.
Am a yolunu kaybeder. atodan uzaklamakta olduunu sezer
ve yol da onu, hi de gtrm esi gereken tarafa gtrm ez. N i
hayet b ir arabac evirir ve kendisini atoya gtrm esini syler.
Fakat arabac. atoya deil hana gtrebileceini syler H an
da, iki kii, K.'ye onun yardmclar olduunu sylerler O nlar,
hantal, kom ik insanlardr, y a rd m e tm ek istedikleri z a m a n da

9 4 10 0 B y k R o m a n

daim a birbirlerine a rp a rla r K. atoya telefon eder, ne yapnnas gerektiini sorar, fakat artc cevaplar a lr Bu a ra d a , to p
rak lcsnn yardmcs olduunu syler ve atoya ne za
man gelebileceini sorar. Bir ses, "Asla" diye cevap verir.
Henz ahizeyi yerine koymutur ki, atodan gen b ir ha
berci gelir. Adam n elinde, Klam m adnda nem li b ir g re vli
den gelen b ir mektup vardn Klamm m ektubunda, K.'ye ho
geldin der, kendisine yardmc olacan vaadederek ky muhtonnn nezareti altnda almasn sylen Barnabas adndaki
bu sevimli adam orada kalabileceini sylen Fakat K., ato
grevlilerinin kaldklan H errenhoff adndaki b ir d i e r hana g it
meyi tercih eden Bu handa, g u ru rla , kendisinin K lam m 'n m et
resi oldu u nu syleyen garson kzla tann Kadn, K lam m 'n o
anda handa o lduu nu, an a h ta r deliinden bu byk adam
grebileceini sylen K. K lam m 'a

ulamasnda faydal o la b i

leceini dnerek Frieda adndaki bu kadnla dostluk kuran


Kendisinin metresi olmasn teklif eden Kadn, beklenmezcesine
kabul eder. O gece ikisi, hann b o drum unda, bira glckleri
ortasnda ak yaparlan Ertesi sabah, hann sahibesi, K. ile c id
d b ir ekilde konuun Klamm ile grm eyi m it ettiini san
m akla byk bir hata ilediini syler; stelik, Frieda'ya kar
dncesiz hareket ettiini anlatr; zira Klam m ' terketmekle,
kadnn ne kadar fedakrlk yaptn idrak etm ediini belirtin
Bu ev sahibesi de, b ir zam anlar Klam m 'n metresi idi, onunla
ancak gece geirmesine ram en, hl yllar ncesinin bu
ba dndrc imtiyaznn hatralan ile yaan
K. imdi kendisini, bir i yapm ak iin angaje edilm i profes
yonel b ir kimse ola ra k deil, var olmasnn phe ile karlan
d b ir adam ola ra k grm eye balan Artk, daha byk gayret
sarfederek, kendisinin de yaamaya hakk olduunu gsterm ek
isten A m iri ky m uhtan ile grn Fakat ynla b e lgeler a ra
snda ne yaptn bilemeyen bu ad a m , K .'nin elindeki m ektu
bun resm bir ey ifade etm ediini, btn bu kargaann dar
bir hat neticesi old uunu belirtin Bir telefon grmesi de ne

10 0 B y k R o m a n 95

tice vermez. nk ato'da merkez bir santral yoktur. Telefo


na herkes cevap verebilir, herhangi b ir kimse cahillikle veya a
ka olsun diye de cevap vermi o la b ilir
i resmen onaylanana ka d a r K.'ye, ky m ektebinde hade
me ola ra k almas teklif e d ilir Kendisine cret verilm eyecek
tir, fakat Frieda ile birlikte m ektebin snfnda uyuyabilecekleri
sylenir. Frieda, onun bu ii kabul etmesinde srar ederse de,
bunu bir hakaret telkki eden K. reddeder. Tekrar hana g id e
rek, Klam m 'n arabasna oturur, atoya gitm ek zere arabas
na binecek Klam m ile bylece grebileceini umar. Fakat
baka bir-grevli gelerek, arabay terketmesini em re d e r K. red
dettii zaman da atlan baka b ir arabaya koarlar. K., kzgn
lk ve aresizlik iinde a rab a d a kalr. K. daha sonra, ky sekre
teri M om us ile grn M om us, K .'n in bir lc olduunu
resmen tasdik edecek b ir ra p o r hazrlamay teklif eder. Sekre
ter, Klam m 'n bu raporu hibir zam an grm eyeceini iddia
ederse de, byle b ir ra p o r hazrlamasn o sylemitir. Vakann
hl

m uhafaza eden K., kendisine tevcih edilen sorulan ce

vaplandrm az. K lam m 'dan gelen b ir mektup, to p ra k lclnde baansndan tr K.'yi tebrik e d e r K., nihayet, hade
m elii kabul eder; Frieda ve iki yardmcs ile mektepte yerleir.
Ertesi sabah, renciler geldikleri zaman o n la r hl yatm akta
d rla r retm en dehet iindedir. Kendisini iten a tm ak iste
dikleri zam an, K. kar ko ya r Am a K. de hibir ie yaram ayan
yardm clannn ilerine son verm ek istedii zam an, o da ayn
t r direnile kanlar Bu arada Frieda da, K .'nin kendisini
ahs gayeleri iin kullandn syleyerek, onunla kavga eder.
K., daha sonra, haberci Barnabas hakknda biraz daha b il
gi edinin Zahiren gvenilir biri o la ra k grnm esinde onun su
u olm adn anlan Kendisine beklenmeyen b ir an d a , onun
bunun kaprislerine gre b irta k m iler verdiklerini renin H a f
talarca bekledikten sonra, Barnabas'a aylarca nce g n d e ril
mesi gereken bir m ektubu vererek teslim etmesini isterler G e r
i atoya gire b iliyo r ise de, Barnabas o rada kim in ne i yapt

9 6 100 B y k R o m a n

n ve hatta kim in kendisine direktif verdiini dahi bilmez.


O n u n durum u daha da gtr, zira ailesi le ke le n m i|tir Barnabas'n anlattklar artc. U yl nce, itfaiye dairesinde a l
an babas, yeni bir yangn sndrm e aracnn hizmete g irm e
si dolaysyla yaplan bir trene katlmt. Trende, atoda g
revli Sortini adnda biri de vard. Sortini, Barnabas'm kz kardei A m alia'y gzne kestirm itir Ksa b ir zaman sonra Sortini,
A m alia'ya, pis szlerle dolu b ir mektup yazarak handa kendi
sini grm esini ister A m a lia , onun bu teklifini reddettii zam an,
kz ve ailesi gerekte ato tarafndan cezalandrlmam lardr.
Ama kyller, bu aileden uzak durm aya balarlar. Kzn b a b a
s itfaiye dairesindeki iini kaybeder, senelerce yeniden sarayn
gzne girm ek iin yazd dilekelerle kendisini helk eder.
Bornabas, nihayet H e rre n h o ff'd a kalan Erlanger adndaki
bir grevli ile K.'yi grtrm ek iin randevu alr. K. g eldii za
m an, Erlanger uykudadr ve kimse onu uyandrm ak istemez.
D urum u daha da ktletiren b ir taraf, iki yardmcsnn aynlm, birinin de Frieda'y beraberinde gtrm olmasdr. im
di tekrar handa garsonluk yapm aya balayan Frieda, K .'dan
tam am iyle yz evirir.
Kitabn ilk basksnda -Kafka lm o ld u u n d a n -

hikye

burada biter. kinci basksnda Brod, Kafka'nn notlarndan


ikinci bir hdise ekledi. Hdisede, Brgel adnda b ir grevli K.
ile grr ve atonun, kendisini reddetmesi bir yana onunla
m uhaberede bulunm aya istekli old u u n a tem inat verir. Yapla
cak ey, baka bir yol bulmaktr. M a a m a fih , bu m it mesajnn
hib ir tesiri olmaz. Zira bu defa da, K. uyumutur. B rod'a gre
rom a nda, K., bitkinlikten lene kadar mcadelesini srdre
cektir K., lm deinde yatarken, atodan gelen m esajda,
onun, kyde resmen kalabileceine d a ir elinde b ir belge yok
ise de, "ikinci derecedeki artlar gz nnde tu tu la ra k," kyde
yaamasna msaade edilir.

10 0 b y k R o m a n 9 7

Eletiri
Okuyucu, atonun sembolik bir kitap olduunu gr
yorsa da, eletiriciler, neyi sembolize ettiinde gr bir
liine varamadlar. Semboller mphemdir, bir allegoride
grld gibi, basit karlklar yoktur. Hikyedeki ifre
yi gvenlikle zmemize, her karakter ve hdiseye kesin
mnlar yklememize yarayacak bir anahtar yoktur. Kafka
hikyesini, bir dizi somut teferruatla kurar ve bu teferru
atlar dnda hibir referans vermez. Daha nceki gele
neksel kurgu tipindeki kitaplardan, mellifin btn ger
ekleri, hatta tanmad karakterlerle ilgili gerekleri da
hi bildiine ve okuyucuyu, sahnenin gerisine gtrerek,
orada olup bitenleri anlatabileceine inanlyordu. Hlbu
ki Kafka bizi, karakterlerinin ksm sezgileriyle snrlar, bu
sezgiler de birbirleriyle elikili olduklarndan, kime iti
mat edeceimizi bilemeyiz. Mesel, Klamm ile ilgili sz
lerden hangilerinin doru olduunu bize kim syleyecek?
Bunu Barnabas dahi bilmez. Doru yolda kim hareket
eder; Klammn akn kabul eden Frieda m, yoksa Sortiniyi reddeden Amalia m? Btn bildiklerimiz, atonun
kydeki herkes zerinde hkimiyet kurduudur. atodan
gelen btn direktiflerin kesinlikle doru ve yerinde oldu
una inanlr, mutlakasna boyun eilir. Yine de, alelde
bir insan iin ato, akl almaz bir yerdir. Kaprislerle dolu,
nfuz edilemez ve hatta gayriahlkdir.
Knin atoya girmek iin yapt mcadele, aresizlik
iindeki bir insann hacca veya kendi varlnn tesinde
bir leme gitmek iin yapt bir mcadele olarak okun
maldr. Eer atonun srlarna nfuz edebilse idi, kendi
varln mnsn aklayan berrak bir gre eriecekti.
Mevcut durumda, karlat glkler, bir kimsenin
iinde bulunduu gerek artlarn, kendisinin kurtuluu
na eremeyiinin bir ifadesidir. Mutlakln dnyasna,
onun altndaki bir yerden girilemez. Kafkann orijinallii.

9 8 10 0 B y k R o m a n

bu durumu temsil etmek iin setii tebihtedir. Dvda


olduu gibi, mevcut durumun tesine geen bu dzeni,
tipik bir Avrupa brokrasisi ile temsil ettirdi. Bylece cid
d, belki de trajik bir tez, zengin ve mizah imknlarla do
lu durumlarla ifade edilir. atonun ynetimi, eski Avus
turya mparatorluunun ynetiminden hi de daha ks
taha veya ar deil. Kitapta, ato ve ky arasmda bir
muhaberenin bulunmadm gryoruz. Kafkanm lkesi
Bohemyada da ayn durum vard: ekoslovak dilini konu
an kyller, baka yerlerde yaayan ve Almanca konuan
aalarn topraklarnda alrlar.
Ama K.nin ulamak istedii teki lem nedir? Yorum
cularn, ekserisi, Kafkann Dvsn ele aldklar zaman,
yaptklar gibi, teolojik ve psikolojik olarak iki kampa ay
rlrlar. Teolojik yaklam atoyu, lh bir dzenin tem
silcisi olarak grr. Ynetici Kont Westwest, ylesine ya
nna yaklalmayan bir adamdr ki, hemen hemen hi g
rnmez. O belki de Baba Tanrdr. Maamafh, Klamm, ba
zen et ve kemik olarak bellid'r; bunun iin de belki Tanrnm olu. Hakik eklinin bilinmemesine ramen, her
kesin hayranln eker. Hizmetilerin hepsi, bir lye
kadar ona benzerler. Bu Tanrnn her yerde hazr ve nzr
olduu dncesini akla getirir. atonun nasl yrtld
(lh Takdirin nasl iledii) beer aklnn, bilhassa
toprak lcs K.nin (analitik akln) anlayamayaca
kadar bir srdr; gerekte ato llemez, bir lcye ih
tiyac yoktur. atonun direktifleri, ky muhtarnn bro
sunda kaydedildikleri ekiller altnda dank, kullanlma
yacak kadar eskimi olmalarna ramen, atonun yneti
mi titizhkle yrtlr; onun, her yerde hazr ve nazr ol
duu grlf. k lem arasndaki muhabereye gvenilemez; bu, kaprisli bir muhaberedir. Kye gnderilen mesaj
lar (ifaat) anlalmas g ve apraktr. Ayrca bu mesaj
larn gnderildii kimseleri ilgilendirmedii de anlal

100

byk

R o m a n 99

yor. atoya gnderilen mesajlar da (dualar) yerlerine ula


maz.
atoya, ok sayda yoldan gidilir. Bazen bunlardan bir
tanesi kullanlrken dieri, anlalmaz ekilde tenhayd
(doktrin ve dinin kullanllarndaki deimeler mi?) K.,
oraya gitmeye alt zaman, btn yollar kendisini ya
nltr, artr. Barnabas bir melektir; giysileri bembeyaz
dr ve eserde daima bir haberci olarak belirtilir. ato g
revlileri rvet kabul ederler (adak), fakat adaklarn, onla
rn hareketlerini etkileyip etkilemediklerini bilmiyoruz.
Kitaptaki karakterlerin en mesutlar, Gardana ve Frieda
gibi ahs iradelerini minnettarlkla Klamma terkedenlerdir. Sortininin mektubunu yrtarak habercinin yzne fr
latan Amalia, Cebrailin gnderdii haberciye bu tr bir
cevap verdii sylenen Meryem Ana gibidir. Amalia ceza
landrlmazsa da, kader imdi onu terketmitir; atonun
ve kyn indinde, o, artk mevcut deildir.
Eer bu yorumu kabul edersek, Kafkay Allahn mut
lak bir varlk olduunu, beer ve lh varlklarn mukaye
se edilemeyeceklerini syleyen Paul ve Augustineden Kierkegaard ve Bartha kadar uzanan ilhiyatlar arasna ka
tacaz.
Psikoanalitik yorumlar, yorumcunun mensup bulun
duu ekole gre deiiyor. Freudc bir yoruma gre. ato,
anne ekli ve Kont Westwest de baba eklidir ve K.in ar
zusu da gerekte Oidipial bir arzu. Jungu bir eletirici.
atodaki hayatn gerekte nfuz edilemeyen gayrmantk
mtehakkim ve gayriahlk uur- altn temsil etmekle be
raber, yine de hayatla, irade ile ve srla dolu olduunu y1er. K. bylece, uur ve uuralt arasnda ahenkli bir iliki
kurmaya alyor. Bunu baarana kadar, kendi kendisin
den uzaklam, kendi kendisine yabanclamtr. K.
mitlerini, ayn anda uuralt ile balantl Friedaya ba
lamtr (Frieda, Klammn metresidir), Jungularm di

10 0 100 b y k R o m a n

linde Frieda K,nin animasdr: Bask altnda tutulan yn,


ahsiyetinin teki ynnn canlanm eklidir. Dantenin
Beatricesi gibi, Frieda da bir rehberdir ve ad da bar
demektir (Almancada, Frieden).
ster teolojik, ister psikolojik yorumu benimseyelim.
K.nin hedefine niye ulaamad bellidir. lkin, akla ok
gvenir. Dnya tesindeki dnyay kendi snrl anlay
sahas iine sokmaya alr. Bunu yapmaya alrken de,
hem krce, hem kstaha hareket eder. Gerekte Almancada, lmek, surveyanlk yapmak kelimesi (vermessen) ayn zamanda marur demektir. Onun ikinci gnah,
dier insanlar kendi hedefleri iin kullanmasdr. Kyl
lere tahamml edemez ve Frieday smrr. Bu hatalar
kendisine daima gsterilir. Fakat K., hatalarn grme
mekte srar eder. Bylece kendi aresizliine braklr.
Son bir soru; Ky neyi temsil ediyor? Thomas Mann ve
Max Brodun ileri srdkleri geleneksel yorum, kyn,
beeriyetin gnlk hayatn, aile ve topluluun normal,
shhatli varln temsil ettiidir. Eer K., kyde yaayabi
lirse, huzura eriecek ve mistik bir hisle, ky hayatnn.
ato hayat ile ayn olduunu (veya ato hayatna katld
n) anlayacaktr. Bu grn karsnda yer alanlar, k
yn hibir zaman arzu -edilecek bir. yer olmadn iddia
ettiler. Kyde yaayanlar ekseriya kaba, ask suratl ve bil
gisiz insanlardr. atodan olduu kadar d dnyadan da
uzaktrlar. Eer okuyucunun ky sadece K.nm gz ile
grdn ve bunun iin de K.'nin nndeki tahditlerle
engellendiini dnrsek, bu iki gr uzlatrmak hi
de zor deildir. Ky cemiyeti temsil eder. Ama hakikate
erirrjeyi bir fikri sabit haline getirmi, beeriyetin dier
insanlar iin hibir his duymayan K. gibi birinin gzn
deki ky tertsil eder. Her ne ise ky K.nin hedefine
ulat en yakh yerdir. Zira Musa gibi, ebediyen ulaa
mayaca dnyay uzaklarda grerek lr.

Dv
(Der Prozess)
Yazan

Franz Kafka
(1883-1924)
Balca Karakterler:
Not: D vda sadece bir karakter vardr: Her za
man "sahnede grnen ve b tn hikyenin
kendi evresinde dnd Joseph K. Dier
ahsiyetlerin ekserisi isimsiz ve hemen he
men ehresiz kimselerdir. K.nin uuraltm m
baz ynlerini temsil ederler. En kesin izgi
lerle belirtilmi karakterler unlardr:
J o s e p h K.: Otuz yanda bekr ve baarh bir bankac. Renksiz bir in
sandr. Belirli ktlkleri veya faziletleri, ahs balar yoktur.
Frau G rubach: K.nin ev sahibesi; K.'ye, anas imi gibi muamele eden
hrmete ayan bir' kadn.
Fraulein B rstner: K.nin kirahk evinde oturan bir daktilograf
H uld: K.nin dant bir avukat. Mahkeme evrelerinde lftzu. oidu
unu iddia ederse de hibir ey baaramaz.
Leni: Huld'un dads ve ev ilerine bakan kadn. u h b il kadndir. Patro
nunun tm mvekkillerine kur yapar.
T itore lli: K.ye yardm etmek isteyen bir ressam.

102 100 B y k R o m a n

Papaz: Katedralin bu papaz. K.ye durumun vahametini anlatmaya a


lr.
D ier K arakterler: Bir mfetti, iki beki, bir savc, ktipler ve mahke
me grevlileri, bir hukuk talebesi, Fraulein Brstnerin bir arkada,
Frau Grubachn bir yeeni. K.nin amcas, bir imalt, Huldun bir
mvekkili. Bankadaki bir mteri, gen kzlarm meydana getirdii
bir grup, iki cellt ve dierleri.

Hikye
Dv, kendisine mahsus zellikleri bulunm ayan, belirlen
memi bir ehirde geer. Asrn ilk on yllarndaki Prag olabilir.
M aam atih teferruatn nem i yoktur. Zira bu psikolojik a llegorideki gerek sahne ruhtur.
Romann kahram an Joseph K., otuz yandadr. Bir banko
da iyi bir ii vardr, iyi bir insan o la ra k tannr. Deiik ilerde
alan insanlann yaadklan kiralk bir evde oturur. Yemekleri
ni sakin kahvehanelerde yer ve geceleri dokuza kadar alr,
iine kapank, ruh bir boluk iinde, yakn arkadalan bu lu n
mayan bir bekrdr.
Bir sabah, onun bu rutin hayat paralanr; ki kii, evine
gelerek tevkif edildiini sylerler: K., herhangi b ir su iledii
ni hatrlamaz. Aradan olduka b ir zaman getikten sonra, ka
derinin, alelde sivil b ir m ahkem e elinde bulunm adn da
grr. Durum kormakanktr, aknlk vericidir. Ne gibi b ir su
iledii veya kanunun hangi maddesine gre tutukland ken
disine hibir zaman sylenmez. Karlat herkes onun sulu
olduunu kabul eder. Fakat gnlk ilerini yrtmekte serbest
tir M uhakem e ilemleri, belirli yerlerden uzaklarda, berbat yer
lerde yrtlr. Yarglama srasnda, hi de beklenm edik a n la r
da saray grevlileri veya sarayla ilgili kimseler m ahkem ede g
rlr. Yarglama mulaktr. Hi kimse, hatta m ahkem e g re vli
leri dahi m ahiyetini anlayam azlar. M ahkem enin kk rtbeli
grevlileri soysuzlamlardr En gl hkim ler o ka d a r uzak
larda, o kadar yabancdrlar ki, onlarn gerekten mevcut olup

100 B y k R o m a n 103
olm adklarn kimse bilmez. En kts, m uhakem e seneler sr
mesine ram en, kimse beraat etmez.
Roman K .'n in, kendisini temize karm ak veya hi olmazsa
kendisine yklenilen suun ne olduunu anlarhak iin giritii
faaliyetlerle ilg ilid ir Bir sene boyunca, birinden dierine bavu
rarak kendisine yardm etm elerini ister, baanl olam az. Bunlann birincisi, yaad binadaki Fraulein Brstner adndaki bir
daktilograftn Kza, bana gelenleri anlatm aya alr, am a kz
ilgilenmez. Kur yapm ak istedii zam an, Brstner, b ir m ddet is
temeye istemeye taham m l eder, ardndan yz vermez. Ertesi
pazar kendisinin mahkemeye gelmesi istenir. Fakat yarglam a
dzensiz ve kank bir ekilde y rtlr K. heyecanl b ir hitabe
ile kendisini savunur ve dinleyicilerin sempatisini kazandn
sanr. Fakat m ahkem edeki btn dinleyiciler, sarayn a ja n ia n drlar. Ertesi hafta tekrar m ahkem e salonuna g e ldii zam an,
salonda

kimse yoktur. Bundan istifade ederek, salondaki hu

kuk kitaplann gzden g e irir Ne var ki bu kitaplar, ocuklann


izdii hissini uyandran gayet kt ve baya resimlerle d o lu
dur.
K. imdi kendisini,

aleyhindeki dvya ylesine verm itir

ki, bankadaki iini ihm al eder. Amcas Kari, bu t r dvlarda


hret kazanm H uld adnda bir avukat bulur. Bu avukat k
trm d r ve amcas ile dv hakknda grrken K., bu k
trm avukatn odasndan karak, onun hastabakcs Leni'ye
kur yapan Fakat amcas, byle hareket etm ekle, kendi kendisi
ne ktlk yaptn sylen K., mahkemeye bir dileke vermek
isten Fakat avukat, bu dilekeyi kimsenin okum ayacan a n
latn G erekte, kanunun sanklara kendilerini savunma hakkn
verdii de phe lid ir
K. ii hayatndaki bir arkadann tavsiyesi zerine, Titorelli
adnda bir ressam grm ek isfen Ressam, kaldnm kadnlannn
cirit attklar bir sokakta, berbat bir evde yaam aktadr Titorel
li, sarayn zel ressamdn H kim ler arasnda byk etkisi b u
lunduunu iddia e d e r K.'ye aleyhindeki davann ihtim alden

10 4 10 0 B y k R o m a n

biri ile neticeleneceini syler: Kesinlikle beraat ki, buna im


kan yoktur; artl beraat, ki herhangi b ir ada tekrar tevkif e d i
lebilir; sresiz erteleme ki, ne beraat dem ektir ne de m a hkm i
yet. K., arzu etmemesine ram en birka resim satn alr ve
m itsizlik iinde ressamn yanndan aynlr
Daha sonra, avukatnn dvy ihm al ettiini sanarak ba
ka birini bulmay dnn H u ld 'u n , Block adnda bir m vekki
lini grr. H uld, bu adam n bir dvsn yklenmi, kesin bir
neticeye erdirmeksizin senelerce srdrmtr. O da, avukatn
ihm alkrlk ettiinden ikyet eder ve gizliden gizliye d i e r avu
katlara dantn syler. H uld, K .'nin kendisinden vazgemek
istemesine kzar. M vekkilleri zerindeki nfuzunu gstermek
iin B lock'u a n r Block, avukatn nnde diz ker, yalvanr.
Son grm e, K .'nin i iin gittii ehrin kilisesinde yaplr.
Kilise, karanlk ve botur, birdenbire, m ihraptaki krsden,
K.'ye hitap edilir. Krsdeki ahs b ir papazdr; kendisinin h a
pishane papaz ve bundan byle m ahkem enin bir hizmetkn
old u u n u syler K.'ye durum un ktye g itti in i, onun m ahke
menin m ahiyetini anlam adn, dierlerinin, bilhassa kadnla
rn yardm na ok gvendiini ihtar e d e r
Bu grm e sonunda papaz K.'ye, iinde hakikat pay bu
lunan ve K.'yi huzursuzlatran b ir hikye anlatn Bir a dam , hu
kuku o lm a k iin yalvann Kapda b ir beki vardn A d a m a , o
an d a hukuk kapsndan ieri girem eyeceini anlatn A dam , se
nelerce kapda beklen Bekiye rvet verir; beki paray kabul
eder, fa k a t yine kapdan ieri sokmaz. A dam nihayet ln
l m deinde bekiye, hukuku o lm a k isteyen pek ok k im
se bulunm asna ram en, btn bu yllar boyunca niye kimse
nin m racaat etm ediini soran Beki der ki: "Bu kapdan siz
den baka kimse geemez, zira bu kap, sadece sizin iin ya
plmt. imdi kapy kapayacam ." K. papaza, adam aldattklann anlatm aya aln Fakat papaz, bu hikyeden kendin
ce yle yo ru m la r konr ki, K., hakik meselenin mahiyetini ve
bu hikyenin kendisiyle olan ilikisini anlayam az.

10 0 B y k R o m a n 105

Kitabn son blm , birinci blm nden b ir sene sonra,


K .'nin otuz b ir yann arifesinde g e e r Redingotlu ve silindir
apkal iki imanca adam K .'n in kapsna g e lir ve hibir d ire
ni gstermeyen K.'yi olp g t r rle r K., o nlann cellt o la b ile
ceklerini sanr Fakat artk m cadele azmini tam am iyle kaybet
mitir. Polis, kendisini kurtarabilirse de, kimseden yardm d ile
mez. Son anda, civardaki bir evin penceresinin aldn, bel
ki kendisine sempati beslediini, belki de yardm etm ek istedi
ini gsterm ek zere, ellerini dan uzatan birini siluetini g r r
K., bu hareketin neyi ifade ettiini anlayam az, iki a d am dan b i
ri, K.'yi boazndan tutarken, dieri elindeki ba kalbine in
d irir

Eletiri
Dv, mns derhal anlalmayacandan, birka ka
demede okunmas gereken bir kitap. Bununla beraber, bi
rinin dierini saf d etmedii iki yorumu vardr: Psikolo
jik ve teolojik. Psikolojik yorum, balang noktasn, Kafkanm hayatndan ve mtehakkim babas karsndaki ac
zinden alr. Kafka, hayat boyunca tenkid edildi ve her za
man kusurlu bulundu. Joseph, K.nin iinde bulunduu
aresizlik, bu hisleri anlatyor: Her eye kaadir adalet pe
ine dmtr. Kanunun ne olduunu bilmez. Bilse bile
anlamaz. Bu dnya kendisine eziyet ektirdiinden, K. ka
dnlarla dp kalkarak avunmak ister. Fakat onlarla kur
duu ilikilerde de genellikle beceriksizdir. Yapabildii ka
dar ile kendisini dnyann i ve bankaclk lemine verir.
Ama yarglama gelitike bu savunma hatlar da parala
nr. Sonunda, mahkeme onu ykar.
Bir dier psikolojik yorum, Dvy bir kbus imiesine ele alr ve bu adan inceler. Kitapta, dnyada olup bi
tenleri andran ok sayda sahne var: lk bakta nemsiz
veya esrarengiz grnmekle beraber meum hdiselere
gre hareketler. Alcldc vakalarn birdenbire dehet sa

106 10 0 B y k R o m a n

t, birbirleriyle kaynam veya yer deitirmi sahneler.


K. sradan bir bankann veya binann kapsn at za
man, Mahkemenin gnlk ilerini yrtt bambaka
bir dnya ile karlayor. Byle hadiselerle satha kma
mas iin bastrlan endielerin, normal hayatn savunma
hattn, gelebilecei ve kendisinden phelenilmeyen -u
uralt dnyasnn karanlklarna gtren- bir kapy aabi
lecei anlatlmak isteniyor.
Baz psikolojik yorumlar, daha da teye geerek her
hdisenin, teferruatl sembolik mnlar bulunduunu
belirtir. Bunlardan birine gre; K.nin alt banka, u
uru; oturduu bina, uurdan nceki hli ve akl almazl,
ocuksu hli ve bayal ile Mahkeme de, uuraltn ifa
de eder. K.nin anal bir ahsiyet (erkeklik uzvu ile ilgili)
olduu, hadm edilmek korkusundan kendisini syramad syleniyor. Avukat Huld da psikoanalisti temsil edi
yor. Frau Grubach anne ahsiyetidir; K.nin iki tarafndaki
bekiler de onun hayalardr. lh. okuyucunun bunlar ka
bul edip etmemesi, genellikle, onun psikoanalitik teori
hakkndaki grlerine baldr.
Kitabn teolojik yorumu, psikolojik yorumun tesine
gemekle beraber, psikolojik yorumu rafa koymaz. Bu yo
ruma gre, Kafka, kendi yetersizlii ve suu ile beeriye
tin iinde bulunduu artlar arasnda bir benzerlik grd.
Hikyede gerekte, insanlarn edebiyen gizli kalan Al
lahn elinde huzura kavumak iin giritikleri teebbs
lerden baka bir ey deildir. Kanun, K.yi sulu grr ve
Aziz Paulun dedii gibi, hibir insann hakl olduu sy
lenemez, nk hibir insan Allahn mertebesine erime
mitir. Kanun, insanlarn eriemeyecekleri kadar uzak bir
mahkemenin iradesini belirtir. Bu mahkemenin en yksek
hkimleri hibir zaman grlmezler, onlarn kararlar da,
beer kulaklara gre adapte edildikten sonra, esrarengiz
ve hatta mantksz grnr. nsan, bu mahkeme ile (te

10 0 b y k R o m a n 107

kiltlanm dini temsil eden) bir grevliler hiyerarisi va


stasyla temas kurabilir. Bu grevliler de aptal, dar kafal
ve dejeneredirler. Mahkemenin ilemleri byk iler vaadeder, fakat pek bir ey baaramaz. Bu grevlilerin tesin
de, lh kaderin ortaya kabilecei, insanlarn en yksek
hkimler nnde kendilerini savunarak hakl kabilecek
leri imkn phesiz vardr. Fakat bu imkn da, yle gr
lyor ki, bir kimsenin, sulu olduu gereini kabul etme
sine baldr. K. de bunu kabul edemiyor.
Eer bu son yorum tutarl ise, K.nin baarszl iki
defa trajiktir. Zira bu ayn zamanda Allahn da baarsz
olduunu gsterir. Mahkeme, her eye vkflma ve kaadirliine ramen, K.yi, gnlk ilerini yrtmesi iin yal
nz brakyor. Yani, onun irade hrriyetine mdahale et
miyor. Daha ziyade, ok sayda danmanlarnn birbirleriyle atan tavsiyeleri arasnda en iyi bir ekilde kurtulu
unu bulabilmesi iin K.yi yalnz brakyor. Mahkeme,
iinde bulunduu gerek durumu anlayabilmesi iin,
K.nin kafasna nfuz edemez veya etmek istemez. Nazik
bir safhada, papaz haykrr: Hibir ey mi gremiyor
sun? Ve onun bu haykr, bir dier insann daha d
tn gren birinin gayr-ihtiyar haykr diye anlat
lyor. nsan, kendisini kurtaramad gibi, Allah da ona
yardm edemez. Allah ve insanlar, birbirlerine uzanmak
isterler. Fakat birbirlerinden ylesine uzaktadrlar ki mu
habere imkn yoktur.
Kitabn, nc ve dierlerine gre ikinci derecedeki
bir yorumu da mmkn: Kafka, nemli bir imparatorluk
zannedilen eski Avusturya mparatorluunun hantall
na ve krtasiyeciliine hcum ediyor. Kk bir devlet g
revlisi olarak alan Kafka, devletin nasl yrtldn
biliyordu. Dv, bununla beraber. Kasvetli Ev gibi, aktan
aa mahkemelere hcum eden bir kitap deil. Roman
daki mahkeme ilemlerinin teferruat gerek modellerden

108 10 0 B y k R o m a n

alnm olabilir. Ama onlar, eyann kendileri deil, Kafkay ilgilendiren hakikatin sembolleridir.
Kitabn zenginlii, birok yoruma aktr. ster psikolo
jik ve din, isterse siyas dncelerle okuyalm, kendi a
mzn dourduu endieleri bylesine etkin bir tarzda
anlatan baka bir kitap belki de yoktur. Kitabn bu tr tenkidlere ak hreti ve nfuzu gittike artt. Eer normal
bir okuyucu, endie, aresizlik bir ryay andran gayritabiilik veya dehet karmlarndan oluan bir hakik-hayat
durumunu anlatmak istiyorsa, bunun, deta Kafkann ro
manlarn andrdn sylemesi yeterli.
Yazar
Franz K afka 1 8 8 3 te, o zam an Avusturya-M acaristan m paratorluunun bir paras olan P ragda dodu. Bir Yahudi ailesinde dnyaya gel
m ekle beraber dindar bir insan deildi. A ncak hayatnn sonlanna doru
Yahudi kltrne byk alka duym aya balad. Dili ve kltr ile bir Alm and.
Babas, H erm ann Kafka, kendi kendisini yetitirmi, zinde, yksek
ten konuan ve olu ile m ukayese edildii zam an d a olduka kaba ve his
siz bir insand. K afkann indinde, gpta ettii, fakat hibir zam an ulaa
m ad hayvan canllk ve normallii temsil ediyordu. Babas karsnda
kendisini nasl hissettii, ona, 1 9 1 9 da yazd uzun (1 5 .0 0 0 kelimelik)
m ektubunda anlatt; zengin anekdotlarla ve psikolojik sezgilerle dolu olan
mektup, K afkann babasnn hkim ne ahsiyeti karsnda kendisinin
yetersiz kaldn gsterir.
K afka eitimini, retimin A lm anca yapld Prag m ekteplerinde ve
Prag niversitesinde yapt. niversiteyi 1 9 0 8 d e bitirdi. Hukuk diplomas
ald. Sigortaclkla megul olan bir yan hkm et daireisnde alt. Bu iin
en iyi taraf, grevini leden sonra saat ikide bitirmesiydi. G eri kalan s a
atleri yazm aya veriyordu. Yazarlk meslei zerinde canla bala duran
Kafka, aralarnda Papaz VVerfel ve Martin Buberin de bulunduu ed eb
evreye katld.
Kafka, arzu etm esine ram en evlenm edi. nk evliliin, yazarln
aksatacandan korktuu gibi, daha da derin bir sebep olarak, babas ile

10 0 B y k R o m a n 109

olan ilikileri K afkay hissen ktrmletirmi ve nrotik kararszlnn


kurban yapm t. 1 9 1 2 de Felice B auer ad nd a bir kzla tant. Onunla,
strap verici uzun (5 sene) bir nianllk devresi yaad. Ardndan
1917'de ve re m e yakaland. K afka bu baatln aslnn psikolojik olduu
na, kendisinin evlenm em ek iin verem e yakalandna inand.
Harbin, Kafka zerinde direkt bir tesiri olmad; resm grevinden ve
hastalndan tr askere alnm ad. O da, 1 9 1 8 e kadar zam an nn b
yk bir ksmn kr blgelerinde geirdi, iyilem eye alt. Bu arad a ( e
hirli ve A lm anca konuan bir Yahudi olarak) yaay ve kltrlerini bilm e
dii Dou Avrupa Yahudilerini incelem eye ve branice renm eye ba
lad. K afkann arkada ve biyograficisi M a x Brod, bu sralarda onun, d a
ha m spet ve mitli bir ruh hali iinde bulunduunda srar ed erse de,
K afkann yazlarndaki kasvetli havaya iaret eden teki eletiriciler,
Brodun bir hayal dnyasnda yaadn sylediler. Yirmi yalannda iken
Kafka, Berlne gidecek ve orada yaayacak kadar kendisini aile balanndan syrd. O rad a 1 9 2 3 te, PolonyalI O rtodoks bir Yahudi ailesinin k
z Dora D ym ent ile tant ve k oldu. H er iki tarafn da ailesi bu evlilie
kar knca, Kafka, Dora ile Berlinde yaam aya balad.
Kafka, nihayet gerek mutluluu bulmutu; ne var ki bu sralarda,
hastal son safhasna geliyordu. G erekte, onun bu cokunluu, hasta
ln arazlarndan biri olabilir. Aklnn bir tarafnda, yaam ak istedii, di
erinde, ruhunu ezen m cadeleye vcudu ile katlanm ak daha kolay imiesine, yaklam akta olan lmn ona, bir lde huzur verdii anlal
yor. Kafka, 1 9 2 4 te P raga dnd. V iyan a yaknlarndaki bir sanatoryum a
yatnid. H aziran da ld ve P ragd a gmld.
H ayatta iken K afkay, sadece birka arkada tanyordu. G nm z
deki hretine ldkten sonra eriti. Vasiyetinde, arasnda D v nn bu
lunduu btn eserlerinin yaklm asn istedi. M aam afih, arkada Brod,
onun bu arzusunu yerine getirem eyeceini daha nce sylemiti. Kafkanm, buna ram en, notlarn ve ya^lann yine de Broda em an et etm e
si, bu direktiflerinde sonuna kadar srar etmediini d e gsteriyor. H er ne
ise, K afkann yazlar, gl ve m anev ikence altnda yaam bir d e
haya dikilen bide olarak m uhafaza edildi.

Ve Durgun Akard Don


(Tichij Don)
Yazan

Mikhail Alexandrovich Sholokhov


(1905-1984)
Balca Karakterler
M elekovlar
P rokoffey: Rus-Trk Harbine katlm bir Kazak; bir Trk kadn ile ev
li.
P an ta le im o n P ro k offie vi: Prokoffeyin olu; abuk kzan, salam ya
pl bir kyl.
lin ik a : Pantaleimonun iman kars.
P iotra P antalievi: Pantaleimonun byk olu; tknaz, sarn sal, iyi
huylu.
G regor P an talie v i (Gria): Pantaleimonun kk olu.
D un ia: Pantaleimonun kz ve gzde ocuu.
Daria: Piotrann kars.
K o run ovlar
G riaka: Yal bir eski asker; samim ve misafirperver bir insan.
M iron: Griakanm olu; varlkl bir ifti.
M aria L u k ln in a : Mironun kars.
M itka M iro n ov i: Mironun olu;^hilekr ve kavgac.
N atalia (Nataka, N atiuka): Miron'un gen gzel kz; sonralar Cregor Melekovla evlenir.

100 b y k R o m a n *1 1 1

A stakovlar
Stefan: Melekhovlarm komusu; karsna zalimce davranr.
A ksinia: Stefan'n kars; huysuz ve ehvetli.
Tanya: Aksiniann, Gregordan olan gayrimeru kz.
te k i K y lle r
Boyarikin: Bir teknoloji talebesi; mahall intelijansiyann bir mensu
bu.
Davir: Bir fabrika iisi; sonralar Bolevik.
Filka: Bir ayakkab tamircisi.
Getka: Miron Korunovun hizmetisi.
van A leksievi K otliarov: Mokhovun fabrikasnda bir mhendis.
Lukieka: Stockman'n ev sahibesi.
Frodor M anitsov: Kyn muhtar.
Sergei M okhov: Zengin bir tccar ve toprak sahibi.
Anna: Mokhovun ikinci kars; ocuksuz, sinirli bir kadn.
V la d im ir Sergeivi: Mokhovun olu; huysuz, kindar bir ocuk.
Elizabieta: Mokhovun kz; disiplinsiz bir ocuk.
T im ofel: Bir deirmen iisi.
Valet: Mokhovun deirmeninin tartcs; sonralar Bolevik olur.
V asilisa Hala: Saati: lininann yeeni.
Vissarion: Ky papaz.
Y em elin: Mokhovun arabacs.
G eneral L is tn is tk in in e v in d e k i h iz m e t i ve uak la r: Benyamin,
Lukesia, Nikiti, Tikhon.
Bolevikler ve D ie r h til lc ile r
A bram son: Bir tekilt.
illa B unuk: Bir makineli tfeki ve azim li bir Bolevik.
B un uku n m a k in e li t fe k m ang as: Bogovoi, Cievork<antz, Kiviliko,
Krutogorov, Mikhalidze, Rebinder, Stefanov.
Garanza: htillci szleriyle Gregoru ok etkileyen UkraynalI bir asker.
G olubov: Don htill Ordusundaki mtehakkim bir yzba.
M ik h a il K riv oileko v: Don htill Komitesi sekreteri.
Ivan Lagutin: Don htill Komitesi yesi.
M rik h in : Bir Kazak.
Fiodor P od tielk o v : Don htill Komitesi Bakan.

112

100 B y k R o m a n

A n n a Pogodko: Bir Yahudi talebesi; Buruk'a k.


S tockm an: Bir tornac ve Bolevik kkrtcs; sabrl, ikna yetenekleri
ne sahip ve kendine gvenen bir adam.
Subaylar ve Kar-htillciler
G eneral M ik b a il V asilievi Aleksiev: Kerenski zamannda genel kur
may bakan; sonralar Kornilovu destekler.
G eneral Zalar A k im o v i Alferov: Yukar Don blgesinin valisi.
A lbay Izvarin: Bir Kazak milliyetisi.
G eneral A le kse i M axim ovi K aledin: Don Kazaklarnn lideri.
G eneral Lavr G eorgiyevi K onnilov: Kerenskiye kar darbeyi yr
tenlerin lideri; ardndan kart-ihtill ordusunun kumandan.
Fiodor D im itrie v i Likhovidov: Migulinsk valisi.
G eneral N ik o loi A leksievi Lisnitski: Emekli bir subay ve bir harp
kahraman; kars lmtr; Tatarskda geleneklere bal bir hayat
srer.
Y evgeni Lisnitski: Olu.
G eneral Nazarov: Don Kazaklarnn lideri olarak Kaledinin yerine ge
er.
S idorin: Popovun genel kurmay bakan.
T em en S pirid o no v: Podtielkovu ldren subay.
D ie rle ri: Temen Atariikov; Temen ubov, Yzba Kalmikov, Ge
neral Krimov, Yzba Malmikov, Temen Merkulov.
K azaklar
G riaznov: Dillere dm bir at hrsz.
A vdeich S en ilin : Bir palavrac.
A le kse i am il: Tek kollu, fakat gl bir mcadeleci.
S im ion: Sietrakovlu bir Kazak, bir grup Bolevik askerine kar koyar.
U riu p in : Gzn krpmadan adam ldren bir katil.
D i e r K azaklar: Anikuka, Fiodat Bodovskov, Bogatriev, Nikita Dugin,
Emelian Groev, Mikhail vankov, Matvei Kashulin, Zalar Koroliov,
Kozma Krukov, Martin amil, Prokhor amil, eegolov.

100 B y k R o m a n 113
Hikye
Kazaklar, on altnc ve on yedinci asnn Rusya'sndaki serflik
dzeninden kaarak, Rus im p a ra to rlu u 'n u n m uhtelit b lg ele
rinde yerleen ve atam anlar, yani kendilerini setikleri liderleri
altnda yan-bamsz devletler kuran insanlardr. H km et, onlann bu muhtariyetine hrm et etti ve onlar, imtiyazl ve profes
yonel asker bir kast o la ra k kulland. Kendi geleneklerini m u
hafaza ederek, kendi subaylannn kum andas altnda Rus o r
dusunda hizmet etm elerine msaade etti. O rd u d a k i hizmetleri
sona erdii zam an, kylerine ve kasabalanna dndler. Rus
kyllerinden uzak, kendi hayatlann yaadlar. Eski za m a n la r
da Stenka Razin, Pugaev ve dierlerinin liderlikleri altnda
devlete, defalarca bakaldrm lard. Sonralan, m uhafazakr
oldular, reaksiyoner hkm etleri desteklediler. D ahil harp sra
snda, pek oklan kart-ihtill tarafna getiler. O n d a n sonra
da imtiyazl durum lann kaybettiler. S holokhov'un rom an. Don
blgesindeki G re g o r M elekhov adnda gen bir Kazak'n h a
yatn ele alr. H diseler be il alt yllk b ir devreyi ka p la r ve
1 9 1 8 'd e sona erer.

I. Ksm; Bar
Kitabn I. Ksm, Birinci Dnya H a rbi'nden hemen nce. Ta
tarsak adndaki tipik bir Kazak kyndeki hayat a n la tr Kyn
hayat, birok ky toplu lukla n n d a olduu g ib i, an gerisinde
kalm, deimemitir. G re g o r M elekhov, atala n n d a n kalan
iftlikte ebeveynleri, kz kardeleri ve evli aabeyi ile birlikte
o tu ru r Kom ularndan Stefan Astakov askerdedir ve M elekhov,
onun kans Aksinia ile iliki kurm utur Babas, Pantaleimon,
Melekhov, G re g o r'u , zengin b ir Kazak iftisinin kz N a ta lia ile
evlendirir. N a ta lia , sadk bir kadn olm akla beraber, souktur,
cins arzulan henz gelim em itir G regor, onunla birka ay ya
adktan sonra Aksinia'ya d n e r Fakat bu a ra d a , kadnn ko

114

100 B y k R o m an

cas terhis o lup dner. G re g o r'd a h a lm a k ister, iki k ka


a rla r ve emekli bir subay olan G eneral Listnistki'nin ev ilerini
grm ek karlnda, onun maliknesine yerleirler. Aksinia bu
rada G re g o r'u n ocuunu dnyaya getirir. Kocasna kendisini
affettirmeye m uvaffak olam ayan N a ta lia , bir orakla intihar et
mek isterse de baaram az, kendisini fena halde keser. G re g o r
A lm anya'ya kar m cadeleye hazrlanan Rus ordusuna katlr.

II. Ksm: Harp


Tatarsk'n Kazaklan derhal cepheye srlr. Harpteki ilk
tecrbesi G re g o r'u tiksindirin Bir svari hcum unda bir Avus
turya subayn ldrmtr. o k gem eden harbe aln D efa
larca yaralanr ve bir defasnda da, yanl o la ra k ld habe
ri yayln Nekaheti srasnda, gayrimeru kz Tanya difteriden
ln mitsiz ve yapayalnz bir hayat sren Aksinia, kendisini,
generalin olu Eugene Listnitski'ye teslim eden G regor, iyileti
i zaman kendi evine d n e r A ksinia'dan aynim Eugene'yi p a
ta kla r ve kans N atalia ile bann Tekrar cepheye d nd za
m an, N atalia ikiz dourun
H arp devam ederken, ordu arasnda huzursuzluk ba gs
terir; ihtill propagandas birliklere yayln ilia Buncuk a d n d a
ki bir Bolevik, m akineli tfekle ate yapmay renm ek iin o r
duya gnll katlmtn A lm anya'ya kar giriilen harbin, d a
hil bir savaa dneceini um m a kta d r O zaman harpte
edindii bilgiyi ihtill urunda kullanacaktn Her tarafta, o rd u
daki huzursuzluun belirtileri g r lm e kte d ir Ban p ro p a g a n
das yapan pheli brorler datlm aya balann G regor, h a r
bin sadece zengin snflara yarar saladn dnr, mitsizle n ir

III. Ksm: htill


ar, 1 9 1 7 'd e istifa eder ve iktidara Kerenski gelin Huzur

100 B y k R o m a n 1 1 5

suzluk yayldka, Bolevikler g ibi baz g ru p la r derhal bar ya


plmasn isterlerken, G eneral K ornilov gibi muhafazakrlar,
harbe devam edilm esinde srar ederler. Kornilov, Kerenski ve
Bolevikler arasnda ynl bir m cadele balan (Sholokhov,
Meneviklerden hi bahsetmez) Kazaklar, kime bal kalacak
larn bilem ezler Kornilov, Kazak birliklerinin Petrograd'a yr
melerini emreden Bunuk, Kazaklar bu emri dinlem em eye ik
na eden K o rnilov'un basks tesirini kaybeden Boleviklerin en
kuvvetli olduklan hkm et merkezinde de. arn Klk Saray
n bekleyen Kazak muhafz bl grevini brakn Don b lg e
sindeki Kazak liderleri, lkedeki bu kargaadan istifade ederek
bamsz b ir Kazak cumhuriyeti kurmay m it ederlen G regor,
imdi subaydr, hangi taraf tutacan kesinlikle bilemez, fakat
harpten bktndan Boleviklere meyleden

IV. Ksm: Dahil Harp


H arp im di, Bunuk'un tahm in ettii gibi, b ir i harbe d
nmtn G neyde, Don Kazaklannn lideri G eneral Kaled in'in kum andasndaki b ir kart-ihtill ordusu, htill Komitesi'nin elindeki Rostov'a doru yrn Bunuk, imdi Rostov'da
bir m akineli-tfek mfrezesinin bandadr Emrindekilerden b i
ri, ihtilli bir Am azonlu kadnn cesareti ile birletirmi Anna Pog oodka adnda bir Yahudi kzdn Bu, Bunuk iin ideal b ir ka
dndr, derhal k olun M a m a fih , Kazaklar'n ekserisi, ne ih
tillle ne de kar-ihtillle ilg ilid ir Sadece, evlerine dnm eyi is
te rle r G regor, im di, parti yesi olm am asna ram en, ih til lci
lere katlmtn Bununla beraber, harpte geirdii seneden
sonra, g rd zulm ve iddet G re g o r'u tiksindirm itin Bil
hassa, Don htill Komitesi yelerinden Podtielkov ve G o lu b ov'un esir subaylan, kllan kprdam adan ldrdklerini g
rnce aar kaln N ihayet, birliinden ayrlr ve Tatarsk'a dnen
Kans N ata lia ve ocular onu, barlarna b asarlar

116 10 0 B y k R o m a n

Don blgesi bir kaos iindedir. G eneral Kaledin intihar


eder. A lm a n la r Rostov'a yrr. Disiplinsiz Bolevikler krlara ka
arlar. Bu g ruplardan b ir tanesi Tatarsk'a g e lir ve m uhtar bir
ynetim kuran Kazaklar onlan ortadan k a ld n rla r Bu harekt
ta G re g o r da yer alr. Kardei Piotra, Tatarsk birliinin yzba
l grevini yklenir. H am ile olan Anna Pagoodka, Rostov d
ndaki bir arpm ada l r; Bunuk kedere boulur.
imdi Don blgesi. A lm an hcum lan karsnda Ukray
na'dan douya ekilm ekte olon Sovyet hkm etinin Kzl birlik
leri iin byk b ir nem kazanmtr. Bir Kzl Kazak birliinin
kum andan Podtielkov, bir grup Beyaz Ruslar kar karya ka
lr. Kar taraf daha kuvvetlidir ve Podtielkov'un birliklerinde de
sava azmi kalmamtr. Podtielkov birlikleri esir o lu r olm az. Be
yaz Ruslar onlan ld r rle r G regor, bu intikam n yerinde o ld u
unu dnrse de, ldrm elerde yer alm az: Bunuk ld r
lr ve Podtielkov da zalimcesine aslr. Fakat lm eden nce,
Sovyet sisteminin btn Rusya'da galebe alacan syler.

Eletiri
Ve Durgun Akard Don, derhal Tolstoyun esatir roman
Harp ve Sulhu akla getiriyor. Her iki kitap da uzun, pano

ramik eser; her ikisi de istil ve huzursuzluk zamanlarmda geer. Ve her ikisinde de yazarlarm kendi sosyal felse
feleri uzun uzun anlatlr. Rus okuyucular, her iki kitab
da, Rus tarihindeki hdiseleri klsik ve kesin bir tarzda
anlatan kitaplar olarak alkladlar. Amerikan okuyucusu
ise, Sholokhovun kitabn baka sebepten okuyacaktr:
Bu kitapta geen hdiseleri bilmez. Ruslarm ekserisi, Rus
ihtillini ana batlaryla bilirler, fakat Rusya dndaki vasat
bir okuyucu, 1917den 1920ye kadar lkeyi yak ykan
kanl Dahil Harp hakknda gayet mphem bilgiye sahip
tir. Sholokhov, bu hadiseleri; o zaman kendisini tarihin
akna kaptrm, meseleleri anlamakta glk eken, ke
sin bir gre sahip olmakszn olaylar srasnda hayatn

10 0 B y k R o m a n 117

srdren alelde bir askerin bandan geen hadiseler ola


rak anlatr.
Sholokhov, phesiz bir komnist sfatyla yazyor. Bu
da onun, sanatn didaktif (retici) bir maksad olmas
gerektii prensibini kabul ettiini gsterir. u halde bu ki
tabn eletirisi, kitaptaki malzemenin ilenmesinde ide
olojik dncelerin ne lde yer aldn ve teorinin ki
tab kuvvetlendirdiini mi yoksa zayflattn m aratr
makla balamal.
Hikyede, en azndan drt karakter, geleneksel Bole
vik kahramanlar tiplerine uygun, salam eneleri, keskin
gzleri ve maksatl durumlaryla onlar, resm Sovyet sana
tnn tipleri. Sabrl ve ikna gc kuvvetli Stockman: ken
disini fanatike ihtille adam makineli tfeki Bunuk;
btn haklarn kazanm ihtillci kadn ve nihayet cesur
"ehit Podtielkov, phesiz ki, ilham verici karakterler
olarak dnld. Bununla beraber, kitabn en zayf ka
rakterleri de onlar: Siyas dncelerinden tr deil, si
yas dnceleri dnda var olularnn hibir sebebi bu
lunmadndan. Mesel ak sahnesi:
Kadn, buulu gzleriyle karl ufuklara doru bakt. ...
bir elloyu andran alak bir sesle mrldand:
Ve bu zamanda bir kimsenin, kendi kk dnyasn
da mutlu olmak iin almas ne kadar zehirli ve di g
rnyor! Bu, strap iindeki insanolunun ihtill ile eri
ecei, llemeyecek beer mutluluk ile mukayese edi
lebilir mi?.. Biz, kollektif grupla kaynamal, kendimizi,
btnden ayrlm paralar olarak grmemeliyiz.
Belki gen klar, ihtill srasnda birbirine yle mrl
danyorlar. Bu ayet doru ise, onlara acmak lzm.

118 100 B y k R o m a n

Dier taraftan nde giden drt ihtillci. Melekhov aile


si zerine kurulu orijinal plnla ilgili deillei-di. Pantaleimon ve ocuklar, gerek insanlardr. Ve onlarn fikirleri,
Bunukun fikirleri' gibi, ideolojik berraklktan mahrum
bulunduundan, hayatn mulaklklar iinde karlatk
lar meseleler, daha aprak ve artc grnyor. Bu in
sanlar, ilkin gnlk hayatlarnda gryoruz: Mahall ks
kanlklardan tr, evrelerindeki UkraynalI ve Rus ky
llerinden uzak yaarlar. Onlar, harbe giderlerken gr
yoruz; harbe, byk bir istekle katlmazlar, ama erefleri
ni korumak zorundadrlar. Topluluun, harpten bitkin bir
hale geldiini ve normal hayata dnlmesini arzu ettikle
rini gryoruz. Onlarn, Dahili Harpte nasl aknlk
iinde bulunduklarn da gryoruz: Aileler, sadakatlerine
gre taraf tutmular, her iki taraf da ikenceye bavur
mutur. Gregor, bu mphemlikleri zetliyor: O, alelde
bir insandr; bakmakla mkellef olduu kimselere bar
zamannda hi de iyi muamele etmezse de, harpte, kendi
sinden beklenilmezcesine kahramanca hareket eder. Gre
gor, birok faziletleri bulunan ve Sholokhovu n byk bir
sevgi besledii bir snfin ocuudur: Tarihin ad yap
t bir snf. Gregor, eski ve yeni dzen arasndadr ve Da
hili Harpte, her iki tarafta da arpr. Sonunda, bar
iinde rahat braklmasndan baka bir ey istemez. Sholokhovun byle bir karakter yaratabilmesi, sanatkrlk
haysiyetinin delilidir.
Sholokhov ile eski Rus romanclar arasnda fark ura
da: Karakterlerinin dahil hayatlar zerinde daha az du
rur; onlarla, psikolojik tipler olmaktan ziyade, sosyolojik
tipler olarak ilgilenir. Bunun iindir ki, btn Kazaklarm
zellikleri belirlidir. Pietro, Gregor, Stefan ve dierleri ay
n tatan yontulmulardr. Yaadklar hayat ferdiyetilie
pek imkn vermez. Doru, btn kylerin grnlerinin
ayn olduunu ve ayn ekilde hareket ettikleri sylenebi

100 B y k R o m a n * 1 1 9

lir, ama bu tenkit, cemiyetin her kademesi iin dorudur.


Tolstoyun Harp ve Su/hundaki karakterlerin ne kadar et
rafl ve ferdiyeti olduklarm grebilmek iin Listnitskiyi,
Bolkonski veya Kornilovu, Kutuzov ile karlatrmak yeterlidir. Ayn ekilde, zina yapan bir kadn olarak Aksinia,
A m a Kareninadan ok daha az ilgi ekici.
Romann ismine de srt evirmemeliyiz. Sholokhov,
ihtill ve kart-ihtillin dourduu ac ve straplar kar
snda kendisinin sessiz yorumunu yapan kuvvetli, dei
meyen temel tabiat fonu zerinde Kazaklarm hayatnn
ve harbin getirdii iddetin bir portresini izdi. Kitabn
esatiri lsn, steplerin geniliinde, tepedeki gkte
ve Don Nehrinde gryoruz: Gneli havada titreyen,
bazen yamurlu taan, fakat Kazaklarm hayatnda olduu
gibi, manzarada devaml bir hkimiyet kuran Don Nehri,
gkte, gm bir Kazak kemeri gibi sarkan Samanyolu.
Sk sk grnen bir dier imaj: Ne olursa olsun tabiatn,
seyrini devam ettirecei imaj.
Roman bu notla sona'eriyor. Kitaptaki son sahne. Ka
zaklar tarafndan ldrlen ve bozkra gmlen bir Boleviki mezarn anlatyor:
Daha sonra... iki bustard (toy kuu) mbedin evre
sinde kavga ettiler. Mavimsi yeillik ve ieklik arasnda,
yerde gelimekte olan otlan ezerek, bir dii bustard iin,
sevmek ve nesillerini devam ettirmek gayesiyle, kavga
edecekleri bir yer yaptlar. Ve tekrar, ksa bir zaman son
ra, mezarn hemen yannda, yeilliklerin glgesinde, dii
bir toy kuu dokuz tane gk mavisi renginde, benekli yu
murta brakt. Parlak kanatlar ile yumurtalar koruyarak,
onlar stmak iin zerlerine oturdu.
Bu imaj, hem kitabn bir zeti hem de Rusya iin bir
kehanet; ayn zamanda, btn beeriyete hitap edecek ka
dar da evrensel.

120 100 B y k R o m a n

Yazar
Sholokhov, rom annda bahsettii yerleri ve insanlar yakndan tan
yor. Kendisi d e Don blgesinde dnyaya gelmi bir K azak. Ve kahram a
n G regor gibi, byk annesinin annesi Trklere esir dtnden, Trk
kan d a tayor. Babas bir ifti ve kk bir d eirm en sahibi idi. Annesi,
hayatnn byk bir ksm nda cahil bir kadnd. Sholoklov tahsilini Vonozeh ve M oskovad a tam am lad. retm en olmay tasarlayarak, on be
yanda iken kyne dnd. Rusya o zam an dahil bir harp iinde idi ve
Sholokhov kendisini bu atm ann ortasnda buldu. Bolevikler, ona bir
m em uriyet verdiler. Nihayet Sholokhov, m ahall Bolevik komitesine ye
seildi. 1 9 2 2 de,' o zam an Don blgesinde at koturan ekyalara kar
arpanlar arasna katld.
O n sekiz yanda iken yazm aya balad. lk kitabnda -D o n H ikyele
ri (1 9 2 5 )- ksa hikyelerini bir arad a toplad. B alca eseri, drt safhada
yaynland: 1928, 1 9 2 9 ,1 9 3 3 ve 1938. D ah a balangta, nem li bir b a
ar olarak alklanan bu kitap, Rusya iinde ve dnda en ok tutulan bir
R us rom andr. Sholokhov, geleneksel iftilik hayatnn kolektif ekonom i
ye dntn. Yarnn Tohum lan adl kitabnda anlatt. 1 9 3 7 de, Y ce
Sovyet rasna ye seildi. kinci Dnya H arbinde harp muhabiri idi.
Sholokhov, hayatnn byk bir ksm nda, ailesiyle, doduu blgede
yaad. G ayet yakndan tand basit halkla yakn tem asn srdrd.
H er yerde, byk bir yazar olarak tannd. Rusya ve R usya dnda, klsik
geleneklerde bir rom anc, Gogol ve Turgenevin, Tolstoy ve Gorkinln bir
vrisi olarak kabul edildi.

Gelin Tac
(Kristin Lavrandsdatter)
Yazar

Sigrid Undset
(1882-1949)
Babca Karakterler:
ilk Nesil
Lavrans B j rg u lss n ; Centilmen bir ifti; ok dindardr. ocukluun
da, kiliseye intisap etmek istiyordu. Fakat on sekiz yama geldii
zaman, kendisinden yal bir kadmla evlendi. yi bir koca olmakla
beraber, bu evlilik tamamiyle mutlu bir evlilik deildir. ocuklarm
seven mfik bir baba olarak, Kristinin Erlend ile kurduu ak ili
kisini, kendi ahlk prensiplerine gre hkmlendirir, kzm m Erlend
ile evlenmesine kar kar.
R a g n frid Ivarsdatter: Lavransn kars; iine dnk, karamsar bir ka
dn. Kocasnn cins hissizlii onu akna evirir, aresizlik iinde
brakr.
A a s m u n d B j rg u lfs s n : Lavransn Oslo'daki erkek kardei. Mutlu bir
evlilik kurmutur. ki ocuu vardr.
Lady A a s h ild G autesdatter: Asil bir kadn; nceleri Oslodaki kraliyet
sarayndakilere yaknd. Azimli ve salam karakterli bir kadn. Ger
ekten tbb maharetleri vardr, byclkten de anlad sylenir.
Sir B j rn G u n n ars s n : Lady Aashild'in kocas; genliinde iyi ve yak
kl idi; emekliliinde neesiz, halsiz biri olmutur.

122 100 B y k R o m a n

U lf H ald orssn : Sir Beard Peterssnn gayri meru ocuu ve Erlend


Nikulassnn ua.
T ron d Ivarssn: Ragnfridin konumad kardei.
Sir Anders Gudmundssn of Dyfrin: Mahall bir zengin; Simonun baba
s.
k in c i Nesil
K ristin Lavransdatter:

Lavrans BJrgulssn'n kz, romann (kadn)

kahraman. Kocas Erlendi derinden sevmesine ramen, onun so


rumsuzluuna kzar. Kocas hakknda hain hkmleri vardr. Onun
dncesiz hareketlerini ne affeder ne de unutur.
E rlend N ik u la u s s n : Kristin'in sevgilisi ve kocas, yakkl ve atlgan,
fakat dncesiz hareket eden, sorumluluk hissi tamayan, tutum
suz bir adam. Evlilik hayatnda, ok defa dncesiz hareketleriyle
Kristini krar, ama derhal af diler ve yaptn unutur.
R am b o rg Lavransdatter: Kristinin kz kardei; Simon Darre ile evli.
U lv hild L avransdatter: Kristinin, ocukken len en kk kz kardei.
G u n n u lf N ik ula uss n : Erlendin papaz kardei. Zaman zaman Kris
tinin srda sfatyla hareket eder. Laplandda misyonerlik grevini
kabul ederek, kilise hiyerarisindeki istikbl vaadedici iini terkeder.
S im on A n d re s s n (Sim on Darre): Kristin'le nianlanan bir gen. Kris
tin, onu olduka iman ve zevklerine uymayan biri olarak grr.
Sonralar Ramborg ile evlenir.
Sir M u na n B aardssn: Lady Aashildin ilk kocasndan olan olu; olduk
a mark bytlm tr. Zaman zaman sefahat hayat yaar, fakat
zeki bir adamdr. Saray evrelerinde nfuzu vardr. Kars Lady Katrindir, metresi de Brynhild Fluga.
n c Nesil
O rm E rlendssn: Erlendin Eline Ormsdatterden olan gayrimeru ocu
u; nazik bir ocuktur; on alt yanda lr.
M argaret E rlendsdatter: Ormun kz kardei; babasndan, yalvararak,
yaltaklanarak para koparmasn bilir.
N ik u la u s E rle nd ssn: (Naakve); Kristinin byk olu; shhatli ve nee
li bir ocuk. Kardei Bjrgulfa hrmet beslediinden, baarl ola
mayacan bilmesine ramen papaz olur.

100 b y k R o m a n 123

B jrgulg E rle nd ssn: Kristin'in ikinci olu. Kr olur ve bir manastra


kapanr.
Gaute E rle nd ssn: nc olu; Jrundgaarddaki malikaneyi tevars
eder.
Ivar ve Skule Erlendssn: kizler; Kristinin drdnc ve beinci oul
lar; kavgac, maceraperest ve disiplinsizdirler.
Lavrans E rlendssn: Kristinin altnc ocuu.
M u nan E rle nd ssn: Kristinin yedinci ocuu; ailenin bu bebei ocuk
ken lr.
E rlend Erlendssn: Sekizinci ocuk, aylkken lr.
A ndres S im onssn:

Simon ve Ramburgun kk ocuklar; din g

rntlere sahip sevimli bir ocuk.


A rng je rd Sim onsdatter: Simonun, hizmeti Jorunndan dnyaya ge
len gayri-meru ocuu.
R u h b a n S n f
r Eirik: Jrundgaarddaki papaz. Orta alardaki birok papaz gibi, o
da evlidir. Genliinde kavgac idi; yaland zaman hrmet besle
nen bir kimse oldu.
Stra E iliv: Husabyde, evleri ziyaret papaz; Kristin, gnahlarn affettir
mek iin bu papaz grr.
E dvin R ik a rd ss n :

Bir Fransiskan papaz; nazik ve derinden derine

dindar olan bu kimse, Kristine genliinde din telkinler yapmtr.


Sira S olm u n d: Jrundgaardda, Sira Erikin yerini alan papaz. Skandal
yaratacak kadar Kristinin aleyhinde dedikodu yayan bu papazn ye
tenekleri aleldedir.
N idaros P isk o po su Helvard: Kendisine hrmet besleyen zeki bir din
adam. Sira Solmundun, Kristin hakkndaki ithamlarn reddeder.
Lady Groa G uttorm sdatte r: Notteseter rahibeler evinin mdiresi; ya
l ve iman bir kadn; titiz bir ynetici, fakat Kristine iyi davranr.
Lady R a g n h ild : Rein rahibeler evinin mdiresi. Hi de yksek lde
yetenekleri bulunmayan ve olduka huysuz bir kadn, veba salgn
srasnda gayet salamca ve dindarca hareket eder.
D i e rle ri
A rne G yrdssn: Jrundgaarddaki maliknede yaayan bir ocuk; Kris
tinin ocukluk arkada.
Bentein P riestson: Sira Erikin torunu; kaba ve kavgac bir adam; Kristini ifal etmeye alr.

124 100 B y k R o m a n

100 B y k R o m a n *1 2 5

In g e b j rg F lippisdatter: Kristinin Nonneseter'deki en iyi arkada: ka


rarsz, uar bir ocuk.
E rling V id k u n s s n : Gl bir asilzde; Kral Magnusun ocukluunda,
kral naiblii yapmt.
sve ve Norve K ral VII. M ag nus (1319-1343 arasnda hkmdarlk
etti): Kendisine gven besleyen ve otokratik bir gen: ailesinin Nor
ve tarafmdan ziyade sve yn ile ilgilenir.
Ja r d ru d H e rb ran d sdatte r: Ulfun kars: irret bir kadn.
Eline O rm sdatte r: Erlendin metresi ve ondan olan iki ocuunun an
nesi; gzel ve ehvetli bir kadn: Erlendin onunla evlenmek isteme
si kadn lgna evirir.
S unniva O lavsdatter: Erlend'in, ksa bir zaman iin ak ilikisi kurdu
u evli bir kadn.
Jo fr id Helgesdatter: Gautenin kard, Bergenli bir asilzdenin g
zel ve gen kz: azim li ve alkan bir kz.
Sir Baard Peterssn: Eski bir valye: Erlendin bykbabasnn vey
kardei. Ulf Haldorssn, onun gayrimeru ocuudur.
B ryhh ild Fluga: Bandan bir sr ak ilikileri geen bir kadn. Erlend,
Kristin ile bu kadnn evinde buluur. Sir Munnan Baardssnn met
residir ve ondan birok ocuu olur.
H aakan E ind rid ess n : Erlendin yaralad ve hayat boyunca ktrm
brakt adam: Margaret Erlendsdatterin .

Hikye
I. G elin Tac
O n d rd n c asrn balarnda, merkez N orve'te Jrundg a a rd 'd a ki m aliknesinde Lavrans Bjrgulfssn adnda bir
centilm en yaar. U erkek ocuu, bebek yalarnda ld kle
rinden, en byk kz Kristin'e ok b a ld r Kitap, bu kzn h a
yatn konu alr. Romann ilk b lm leri, Kristin'in ocukluk yllanna hasredilm itir: M aliknedeki hayat; kendisinden byk Arne adndaki bir erkek ocuu ile arkadal; orm anda yapt
bir gezi srasnda, bir cad old u u n a inanlan g a rip b ir kadnn
kendisini dehete drm esi; O slo 'ya yapt gezi ve orada Edvin adndaki nazik ve d in d a r bir papazla tanmas; kz karde-

126 100 B y k R o m a n

i U lvhild'in dom as; b ir boann U lvh ild 'i cid d o la ra k sakat


lamas. Zam an zaman vuku bulan talihsizliklere ram en, o
cukluu genellikle mutlu geer; Lavrans Bjrgulfssn ailesi d
zenlidir, aile mensuplan arasnda sevgi ve anlay hkm srer,
din deerlerin etkisi fazladr.
Kristin on be yana geldii zaman babas, onu kendisin
den be ya byk Dyfrinli Simon Andressn'e nianlar. G eri
Kristin nianlsn ne sever ne de nefret ederse de bu, istikbl
vaadeden bir nianllktr. Kristin, gerekte kendisine derin ak
la bal ocukluk arkada A rne'yi sever. Fakat Arne, elini Kristin'e uzatam ayacok ka d a r fa k ird ir Zaten Arne de m alikneden
aynlm ak zeredir. Son defa kucaklar ve gzyalanyla b irb irle
rine veda ederler. Kristin evine dnerken, ky papaznn vah
torunu Bentein'le karlar Bentein kz ifal etmek ister Kristin
Bentein'den kurtulur ve tala gencin kafasna vu ru r Birka gn
sonra Arne ve Bentein'in kavga ettikleri ve A rne'nin ld h a
beri g e lir Kristin, A rne'nin kendisinin erefini korum ak iin l
dn idrak eder. Kedere b o u lu r ve b ir sene kadar b ir m a
nastra kapanm ak ister Kristin'in bir an nce norm al b ir haya
ta erimesini arzu eden Sim on, evliliin tehir edilm esini kabul
ed e r Bylece, Kristin, N onnester'deki bir rahibe evinde kalm ak
zere O slo 'ya g id e r
Kristin, A rne'yi abucak un u tu r Gerekte kilise yinleri iin
sarfetmek zere beraberinde gtrd paray b ir ift gsteri
li ayakkab iin h a rca r Rahibeler evindeki hayat rahat geen
Kristin'in yandaki gen kzlann kasabaya gezmeye g itm eleri
ne msaade e d ilir Bir gn geziye ktklan zam an, Kristin yolu
nu kaybeder Erlend Nikulausson adnda yakkl ve cazibeli
bir yabanc kendisine yardm e d e r Erlend'in lekeli bir mazisi
va rd r Zengin ve iyi bir ailede dnyaya gelen Erlend parasn
israf etmi, ailesinin adn lekelem itir O n sekiz yanda iken,
evinde m isafir kald b ir asilzdenin Eline O rm sdatter a d n d a
ki kans ile ak ilikisi kurmutu. Kral, Erlend'i saraydan kovdu,
iki k H ollanda'ya ka tla r O ra d a iki ocuklan dnyaya g e l

100 b y k R o m a n 127

di. imdi Erlend ve Eline birbirinden aynim lardr Metresinin


kocas lr. Fakat Erlend bu dul kadnla evlenmeyi reddeder.
Erlend, Kristin'e

kur yapar. Erlend'e hemen k olan Kristin,

onun kendisine sahip olm asna raz olur. A rdndan perian bir
halde brakt babasnn itirazlarna ram en, nian bozar. Simon olu p bitenleri bilir, fakat Kristin'in lekelenmemesi iin ger
ekleri saklar. Ksa bir zaman sonra da, zengin bir dul kadnla
evlenerek teselli bulur.
Lavrans, Kristin'in Erlend ile evlenmesine msaade etmez.
Kristin, evde aylarca surat ask dolar. N ihayet Erlend, bera
berce kam alann teklif eder. Bu i iin de, Lavrans'n kom u
su olan Aashild adndaki halasnn kendilerine yardm etm esi
ni salar. Kristin, A ashild'i ziyaret etmek iin evden msaade
alr; birka gn bu kadnn evinde kalacaktr Kristin ve Erlend
kamaya hazrlanrlarken, Erlend'in metresi Eline karlanna
kar. iddetli bir az kavgas b a la r Eline, bu srada rakibini ze
hirlem ek ister. Erlend, Eline'in boazna bak dayayarak, Kris
tin'e iirm ek istedii zehiri kendisine iirmeye alr. Bu ka rg a
a srasnda Eline, Erlend'in elindeki ba a lr ve kendisine
saplar. Trajedi rtbas e d ilir ve Kristin hibir eyden phe etm e
yen ailesinin yonma dner.
Lavrans nihayet, Erlend'i hibir zaman beenmemi o lm a
sna ram en, Kristin'in bu genle evlenmesine nza gsterir.
Kristin, nian, Erlend'den gebe kalarak kutlar. Kzn ailesi, iki
sini hemen evlendirin Lavrans, sevgili kz tarafndan a ld a tld
n, onun kt bir e setiini ve bu pazarlkta erefini lekele
diini anlar.

II. Husoby Yosmas


Kristin ve kocas, Erlend'in

Nidaros (Tronodhjem) civann-

daki Husaby maliknesine yerleirler Kristin'in, ynetim i titizlik


le yrtmesi neticesinde, m alikne randm anl bir iyeri haline
g e lir Fakat Kristin'in bu yeni hayat zordur. Kendi evinin hasre

128 100 B y k R o m a n

tini eker ve komular da, evliliinin ilk aylannda gebe ka lm a


sndan tr d e d ikod u la r k a n rlc r Erlend'in gayri meru iki
ocuu da buraya gelerek yerleir. Kristin, O rm adndaki zayf
ve sakin ocuun sevgisini kazanr. Z o r ve tehlikeli b ir d o u m
la, N aakve adn verdii ilk ocuu dnyaya gelir. Erland, kz
n ziyaret etmesi iin Lavrans' getirdii zam dn iki adam banrlar. Kristin, bu arada iki papazla arkadalk kurarak ruh tesel
li bulur. Bunlar, Erlend'in G u n n u lf adndaki kardei ve m a lik
nenin ilerini yrten Sira Eiliv'dir. ocuu N aakve, yola kanlacak ka dar byynce Kristin, gnahlarnn, bilhassa Eline'nin lm ndeki hissesinin affedilm esi iin yalnayak N id a ros'daki kiliseye gider. Fakat onun bu dindarca hisleri Erlend'e
olan kzgnlk ve gcenikliini gidermez. Sorumsuzluk hislerin
den mahrum kocas, Kristin'in, onunla evlenm ek iin kotland fedakrl ta kd ir etmez. Artk evlilik bayatlan kavgal geer.
Kristin'in ruhunda ak ve nefret, su hissi, korku ve pimanlk
hisleri b ir arada kaynar.
Seneler getike, ailenin yeni yeni erkek ocuklan olur:
B jrgulf gzlerinden rahatszdr; Ivar ve Skule ikizdirler; sonra
Lavrans vardr. M unan vordr. O rm kzldan lr. Erlend, karde
i G u n n u lf'u n m isyoner tayin e d ildii Lapland'de asker b ir s
sn iki sene m drln yapar. Kristin'in eski nianls Sim on'un kans lm tr; Kristin'in kardei Ramborg ile evlenir.
Babas Lavrans yalanr ve gerek b ir Hristiyan o la ra k lr. Er
lend'in gayrimeru kz M argaret, iyice alp salr, evine klann kabul eder (Erlend, bunlardan biri ile kavga eder ve sa
kat brakr). N ihayet N id a ro s'ta ki zengin, fakat cemiyette pek
sevilmeyen b ir dem ircinin olu ile evlendirilir. G eri birbirlerini
hl severlerse de, Kristin ve Erlend beraberce, frtnal hayatlann devam ettirirler.
Bir m ddet sonra, Erlend cid d bir zorlukla karlar. o k
sayda asilzde, kk b ir ocuk olan VII. M a g n u s'u n , N orve
ve sve krallna getirilm esine yol aan anayasa dzeninden
honutsuzluk duyarlar. O n u n ynetim i altnda, N on/e'te siyas

100 B y k R o m a n 129

bir boluk geliir ve lke, d tehlikelere maruz kaln Erlend, Erling Vidkunssn adnda ta rih ve gl b ir asilzdenin mphem
teviki altnda, Krala kar kan b ir grubun bana geer. Bu
bakaldrm ann hedefi, kral vey kardei H aakon'un lehine
Norve krallndan vazgeirmektir. Am a Erlend, asillerle yap
t m uhaberat dikkatsizce, Sunniva O lavsdatter adndaki evli
bir kadna gsterir ve bylece, kendisinin plann ykar. Erlend,
Kristin'den ayn

yaad ksa bir zam an zarfnda, onunla bir

ak maceras yaamtr. Erlend tatm in olam ad bu hayat terkedince, kadn da onu saraya jurnal eder. O , bu akla sm a
yacak dikkatsizliini, m etresinin, okum a bilm ediini sandn
syleyerek affettirmeye alrsa da hyanet suu ile tevkif e d ilir
Darbe plannda yer alan dierlerinin isimlerini ifa etmesi iin
kendisine ikence yaplr. Fakat Erlend, bir kaya kadar salam
dr, kimsenin ismini vermez. N ihayet, Simon ve E rling'in m d a
haleleriyle serbest braklrsa da, H usaby'deki top ra kla n n a ha
nedanlk el koyar. Erlend ve Kristin, Kristin'in Lavrans'dan teva
rs ettii J rundg aard'd a ki m aliknede yaamaya m ecbur ka
lrlar. Bu S im on'u hi de mem nun etmez. Hayatn kurtard ra
kibi im di, Kristin'le birlikte kendisine komu olacaktr. Simon,
Kristin'i hl sevdiini anlar.

ili. Ha
J ru n d g a a rd 'd a , Kristin tekrar m aliknenin ynetim ini eline
alr. Yedi erkek ocuu salam yapl, grltc genler olm u
lardr; sevimli fa kat uyuuk baba la n n a prestij ed e rle r Simon ve
R am borg'un iki ocuklar vardr, biri cid d bir hastala yakala
nr. Hastalan kocakan illanyla iyiletirmekte olduka n ka
zanan Kristin, hibir doktorun baaram adn yapar. Kendi ru
hunu tehlikeye sokarak, yasaklanm b ir putperestlik ayini ile
bu hasta ocuu iyi eder. Erlend, kom ularyla kavga eden Sim on'un hayatn kurtanr. Artk ikisinin, birbirine deyecekleri bir
"b o rc "u kalm am asna ram en, Simon rakibini hl sevmez.
kisi birbirinden uzaklarlar

130 100 B y k R o m a n

Erlend'in bilhassa imdiki durum u gtr. Elindeki topra


alnm, nfuzu kalm am tr; m ahall halk ona bir yabanc ve
hain gz ile bakar. Kansnn to pranda yaam ak gibi kltc b ir hayata taham m l etmek zorundadr. Kristin de durum u
kolaylatrmaz. H ibir eyi ne unutur ne de a ffe d e r Erlend'in
pim anlk duyduu yolundaki szlerini hibir zaman kabul et
mez. Bir gn, kocas ile yapt iddetli bir kavga srasnda Kris
tin, Erlend'e, babasnn evinde oturm aya hakk olm adn sy
ler. Kansno derinden gcenen Erlend, artk h ib ir zam an kar
snn eline bakm ayacana yemin ederek m alikneden aynlr
Bir da tepesinde hl kk bir iftlii vardr. O ra ya gider, ya
payalnz, fakat gururlu b ir hayat devam ettirmeye alr. G e r
i ocuklar, zaman zam an babalann ziyaret ederlerse de, Kris
tin, ayn derecedeki gururu ile kocasn grm ek istemez, Jrung a a rd 'd a kalr
Bu a ra d a , Kristin'e hl besledii ak, Sim on'u rahatsz
eder. G eri hislerini Kristin'e aklamazsa da, iindekileri, g
nah karm ak iin gittii papaza itiraf eder. S im on'un kans
Ramborg phelenir ve ablasna derin kskanlk beslemeye
balar. Simon bir gn, birahanede kavga eden iki kiinin a ra
sna g irdii zaman hafife yaralanr. Fakat S im on'un yaras
azar. O n a bakmas iin Kristin a n lr Hastalk gittike artar.

l m n yaklamakta olduunu anlayan Sim on, iindekileri


Kristin'e dker ve onun, Erlend ile banmasn bilhassa rica
e d e r Bylece, cenazeden sonra, Kristin, Erlend'in dadaki ift
liine g id e r ve kocasndan b ir defa daha gebe kalacak dere
cede onunla banrsa da, o ra d a devaml o la ra k yaamak iste
mez.
Erlend de ayn inatlkla geri dnm eyi re d d e d e r Kendi a d
nn verildii sekizinci olu dnyaya geldikten ve ay sonra l
dkten sonra dahi kansnn yanma dnmez.
Erlend Erlendssn'n dom as, Kristin'in nceki hercailiini
unutm ayan ky halk arasnda sylentilere yol aar. H alk, Er
le nd 'in hakik babasnn, Kristin'in kocasnn yal ve sadk ua

10 0 B y k R o m a n * 1 3 1

Ult olduunu syler. M a h a ll papaz da, Kristin'i ayn ekilde


itham eder; piskopos, ta h kika t a a r ve ocuklar, annelerinin
erefini korum ak iin silhl kavgaya giriirler. N ihayet Erlend
arlr ve kansnn yanna gelir. Jru n d g a a rd 'd a ki mahkemeye
gittii zam an, kzgn kyllerin, evinde gz altna alnan G a ute'yi koruduklarn grr. Erlend ve kyller, ilkin az kavga
sna giriir, ardndan silhlarna sarlrlar ve Erlend a r b ir e
kilde ya rala nr Kristin, lm ek zere olan kocasna son yini
yapmas iin papaz arm ak isterse de, Erlend kansn lekele
yen adam n kendisi iin dua etmesini istemez.
Hayatnn son senelerinde Kristin, kendisini tam am iyle ocuklanna verir; fakat artk o n la r da bymlerdir, birer birer
annelerini terkederler. M unan lr. Ivar ve Skule, lkenin ba
ka ta raflannda i bulurlar. Bjrgulg kr o lu r ve N idaros civannda bir manastra ka p a n r N aakkve, b ir valyenin yardm c
s o lm a k istiyordu. Fakat imdi aabeyine olan hrm etinden
tr, byle b ir hayat hi olmazsa m uvakkaten, kendisi nne
birtakm g l kle r kanrsa d a , o d a , B j rg u lf'u n yolunda g i
derek manastra girer. G aute iftlikte kalr. B jrgvin'li (Bergen)
gl b ir asilzdenin msaadesini almakszn Jotrid adndaki
kzn kanr ve evlenin Fakat b ir ocuklan dnyaya geldikten
sonra, Lavrans'n, Kristin'in evlenmesine nza gsterdii gibi,
Jofrid, tutum lu ve alkan b ir kadn olduunu gsterir, fakat
Jotrid ile kaynvalidesi arasnda kanlm az g e rg in lik bagsterir ve Kristin, kendi m alikanesinde kendisine yer bulu nm a d
n hisseder
Kocasna ve ocuklarna olan sorum luluklanna yerine g e ti
ren Kristin, Rein'deki b ir rahibeler evine g ire r Burasnn sakin
ve rutin hayatnda huzura kavuur ve kendi mazisi ile uzlam a
ya alr.
A rdndan, Kara l m dedikleri veba salgn N orve'i kap
la r Binlerce insan l r Noakve ve Bjrgulg manastrda birok
rahibe de Rein'de lrler. Ayakta kalanlar, glerini hastalara
ifa datm ak ve lleri gm m ek iin h a rca rla r aresizlik iin

132 10 0 B y k R o m a n

de ne yapacan bilmeyen halk, salgn nlem ek iin putpe


restlik alannm hurafelerine dner. Bir grup kylnn, b ir in
sann kurban edilecei bir yine hazrlandklan haberi rahibe
lerin evine ular: Annesi len b ir bebei g m e ce kle rdir Kristin
ve rahibeler evinin mdiresi geceleyin, yinin yaplaca yere
gider, kyllerin elinden ocuu alr ve annesinin rm ekte
olan cesedini gmerler. M uhtem elen, cesetle temas ettiinden,
Kristin de vebaya yakalanr ve yataa der. Bandon geen
leri hatriarken ektii btn straplara ram en, hayatnn her
ann sevdiini ve kendi istei ile hatrlam ak istemeyecei

bir

gnn dahi bulunm adn anlor. Yine, inatlna ve dzensiz


liine ram en, A llah'n kendisinden vazgem ediini de idrak
eder. Huzur iinde lr.

Eletiri
Gelin Tac, alt asr ncesi Norveinin fonunda, krk
kadar balca karakterin drt nesil boyunca hayatn ince
leyen ktlev ve ihtirasl baarl bir eser. Tabi Orta a
larda ilgili romanlar hi de ender deildir -ngiliz okuyu
cusu hemen Scottu hatrlar- Fakat bu tr romanlar, ekse
riya ok popler olmalarna ramen, genellikle baarl
deillerdi. Geen asrn ortaalarla ilgili roman, roman
tik hareketin bir rn idi. Bunun neticesi olarak, Orta
alarn hakik bir manzarasn izmedi; romancnn ha
yalindeki bu ideal ve tahayyl dnya ile irkin ve baya
halihazr amz tenkit edilmek isteniyordu. Bu romanla
rn ekserisi nazik valyelerle, gzel ve gen kzlarla, se
vimli papazlarla, romantik ekyalarla, salam ve shhatli
kyllerle, ilh. dolu idi ve hepsi, sanki romantik bir dn
ya dna km gibi hareket ediyorlard. Gelin Tac ise,
zengin bir teferruatla anlatlan, fakat pitoresk manzaralar
la okuyucuyu skmayan ve orta alarn hayatn inandr
c bir tarzda ileyen roman. Kitaptaki karakterler, geri
hibir pheye yer brakmayacak ekilde kendi alarnn

100 B y k R o m a n 133

insanlar iseler de, kendimizde de hissettiimiz ayn kuv


vetlerin tesiri altmda hareket ederler.
phesiz, Sigrid Undsetin romantik nesil zerinde
avantaj vard: Scottun a ile kendisinin a arasnda
geen bir asrlk zamann tarih aratrmalarnn meyvele
rine sahipti. Tannm bir arkeologun kz olan mellif, or
ta alardaki Norvein evlenme detlerini, siyas messeselerini veya kilise mimarisini iyi biliyordu. Maamafh, ki
taptan aklmzda kalanlar bunlar deil. Kitap, bilgilik
taslamadan bizi aydnlatyor, retiyor. Derin etkileri g
rlen siyas hdiseleri uzaktan seyrediyoruz; Norve ve
sve tahtlarnn birlemesi, Erling Vidkunssnn kral
naiblii, DanimarkalI maceraperest Knut Prosenin plan
lar. Fakat btn bunlar, Kristinin kulana birer ayia ha
linde gelir ve neyi ifade ettiklerini de hemen hemen hi
anlamaz.
Gelin Tacm n bylesine ada bir roman olarak grn
mesinin bir sebebi, hayatn, asrlar boyunca en az deien
ynleri zerinde durmu olmasdr. Avrupa kylsnn
yaay, ehirlinin hayatndan ok daha az deiti. ste
lik, Norvede, ondrdnc yzylda bile, tamamiyle ge
limi bir feodal sistem veya saray asilzdeleri yoktu. Bu,
hayatlarn kendi iftliklerinin rnleriyle kazanan salam
yapl ky aalar ile mahall meclislerde yer alan, otokratik merkez ynetime kar kendi haklarn kskanlkla
savunan hr ve kendilerine hrrriet besleyen kirac kyl
lerden oluan bir cemiyette. Krallar sllesinden gelen
Lavrans Sjrgulfssn, kendi topran kendi elleriyle ile
mekten yksnmez. Geri, bu yirminci asr demokrasisi
deilse de, baz hususlarda, o zamanlarda, Avrupann bir
ok lkelerinde grlen cemiyet dzeninden ziyade a
mzn demokratik sistemine yakndr. Tabi, nihayet, Kris
tinin bir kz ocuu olarak, e olarak ve anne olarak rol
leri -ki romann gerek tezidir- edebdir. Kadnlar, her a

134 100 B f K R o m a n

da ve her yerde, ocuklarn emzirdiler, baktlar, zaman


zaman kocalaryla attlar ve erkek ocuklarnn iyi evli
likler yapmalarn istediler. Kristinin bandan geen tec
rbeleri iin, okuyucunun, tarih dipnotlara ihtiyac yok.
-Bu kitabn realizmi, arkeolojik deil psikolojiktir -Freud psikolojiden ziyade Katolik psikolojisi de olsa-.
uuraltna ok derin dalmaz. rade hrriyetini kabul eder
ve insanlarn, kendi hareketlerinden ahlk sorumluluk
duymalar gerektiini anlatr. Psikolojik analiz, bu ereve
iinde yaplr. Kristinin yaad hiss frtnalardan, st
rap verici gnah hislerinden, hissettii kat gururdan hi
biri gizlenmez. Tabi, seksalitenin beer hayatnda oyna
d rol de kmsemez. Karakterler hibir zaman statik
deiller. Kristini, yllar boyunca, bir bakma drt boyutlu
olarak gryoruz: Mutlu bir ocuk, isyankr bir kz ocu
u, ardndan hayata kskn ve terkedilmi bir e. Niha
yet, hi de bir melek olmayan bu kadn, Hristiyan dininin
gerek zirvelerine eriir.
Kitabn ahlk z kesinlikle Hristiyanlk. Okuyucu,
Hristiyan doktrininin gnah anlayn btn ciddilii ile
anlamaya kendisini hazrlamal. Bu doktrine gre, insan
lar, gnahkr olduklarndan mutsuzdurlar, e/in Tacnn
ahlk tezi bu. Ve roman, ar ve kasvetli grnyorsa, g
nahn, tabi insann iinde yaad normal bir art oldu
undandr. Kristin ve Erlendin byk gnahlar iledikle
rini gremezsek bu roman anlayamayz. Bir kimsenin sa
fiyetini (bekretini) kaybetmesinin dourduu btn me
seleler kitapta yer alyorsa da, onlarn hatalar, sadece sa
fiyetlerini kaybetmi olmalar deildir: Lavransa itaatsiz
lik, inatlk ve aldatclk. Simona yaplan zulm, Ramborgdan ayr yaama, Elinenin lmnde rol almak.
Kristinin, ona sahip olmak iin ok ey feda ettii Erlende duyduu ak dahi, sonunda, onlar birbirinden ay
racak olan snmeyen pimanlkla glgelenir. Ve nihayet.

10 0 B y k R o m a n * 1 3 5

kendi olu Gautenin babasnn ahmakln tekrarlaya


rak, kendisine (yani Kristine), olun sulayacak durum
da olmadn sylemesinin ac ve strabn hisseder.
Fakat bu manzara kasvetli ise de, erefsizcesine kt
deildir. Eer btn insanlar gnahkr iseler, onlarn g
nahlar, onlar hakkndaki niha gerekler deildir. Zaman
zaman Allahn istedii ekildeki aziz htralar, gerek pi
manlk anlar ve ilh zarafet, beer manzaray aydnlat
yor. Lavrans, zaman zaman kendisini kaptrd melanko
liye ramen din inanlar salam olduundan, akl ban
da, mfik, erefli bir insan olarak hayatn srdrr. Ger
i papaz Gunnulf, ruh sarsnt devrelerinden geerse de,
ruh bir kargaa iinde yaayan kardei Erlendden daha
iyi ve daha mutlu bir insan olarak grnyor. Kristin, son
yllarna doru pimanlk duyar ve boyun eer. Gzlerini
kahramanca kapay, isyankr genlik yllarndan itiba
ren, ne kadar uzun bir yol aldn ispat eder. Nihayet, Pa
paz Edvinin ahsnda, nazik ve sevimli bir kimse ile kar
karyayz. Edvin, bir azizdir veya deildir, ama beer
iyiliin niha imknlarn tecessm ettirdiine de phe
edilemez.
Sigrid Undset, roman iin Reformasyondan ncfeki
Norvei seti. Bunun bir sebebi, Katolik sisteminin,
yegne otorite olarak ele alnamayacan gstermek iin
di. Din konularnda, mellifin szcleri Gunnulg, Sira, Eiliv ve Papaz Edvindir. Onlarn Kristin'le yaptklar uzun
mklemeler, Kristinin hayatnn tartld ahlk ve te
olojik lleri nmze koyuyor. O yllarda, Finler ve ku
zeydekiler Lapplar hl putperesttirler. Kr blgelerinde
yaayanlar, Hristiyanlk-ncesi detlerden bir kismn
muhafaza ettikleri gibi, putperestlik inanlarn da hl
hatrlyorlard. Bylece, Kristin, orman cads ile karla
t zaman, babas put karmasna ramen, kznn gr
dne inanmayacak kadar da bir Hristiyan deildir.

136 100 B y k R o m a n

Kristin, hasta yeenini iyi etmeic iin geceleri mezarla


giderek toprak ald zaman, ruhunu tehlikeye sokmak
pahasna da olsa, putperestlik alarndan kalma bir de
ti devam ettiriyor. Ruhban snf dahi tamamiyle Hristiyanlamamtr. Zira Eirikte ve Naakvede Vikinglerin,
papazlk cppeleri altnda ehliletirilmemi ruhlarn g
ryoruz. Kristinin bilhassa hrmet duyduu Olaf, yani
Norvei Hristiyan yapan kral dahi, savat zaman ah
snda, putperestliin kahramanlklarn tecessm ettirir.
Erlend, karsna leke sren bir adam evine kabul etmek
tense, papaza son itirafn yapmadan, sa'nn bir ocuu
olarak deil, pimanlk duymayan bir putperest olarak
lr. Ksacas, romandaki Hristiyanlk zaman zaman ha
in grnyorsa, o alarda, eski skandinav ruhunun
canl tutulduunu hatrlamalyz. Bu ruh, ylesine zinde
idi ki, onu, ancak ayn lde hain ve kahramanca bir H
ristiyanlk anlay bastrabilirdi.
Gelin Tac, abucak veya hafife okunacak bir roman de
il. Bin sayfalk bu romandaki hdiseler de bilhassa ar
akar. Romandaki hareket, pek az bir teferruat atlayarak
krk senelik bir devreyi kaplyor. Biz, hayatn tecrbeleri
ni yaadmz gibi bu romann da tecrbelerini yayo
ruz. Hdiseler, devaml surette birbirlerine ekleniyor ve
ancak geriye baktmz zaman, onlar, tam mnsyla g
rebiliyoruz. Yaanan gnler, btn teferruatlaryla anlat
lyor; Lavrans, bir tay ehliletiriyor; Kristin Naakvenin
bezlerini ykyor; Hristiyan haclar Nidaros yolunda g
nn dedikodularndan bahsediyorlar. Zaman zaman, se
nelerce nce vuku bulan hdiseleri aklayan bir olay or
taya kyor; roman, yer yer hiss younluk zirvelerine eri
iyor, fakat hdiselerin ak yine de hzlanmyor. Okuyu
cu nihayet kitab kapatt ve arkada kalan pek ok blm
leri dnd zaman, kendisini, gerek bir hayata bak
m gibi hissediyor.

100 b y k R o m a n * 1 3 7

Yazar
Sigrid Undset, 2 0 M ays 1 8 8 2 d e dodu; ailenin kzndan en b
y idi. N orvete Trandjhem de doan babas Martin Undset tannm
bir ari<eolog idi. Sigridin ocul<luu genellil<le O sloda (o zam an Christia n a) geti; babas, niversitede ders veriyordu. Sigrid, ol<ulda pei< mutlu
deildi, zira an atmosferi -liberal, feminist ve sosyalist- onun m uhafa
zakr m izac ile badam yordu. H ocalar, onun, niversiteye devam
ed erek tabi ilim veya tarih eitimi yapm asn istedilerse de, o zam anlar,
ressam olmay dnen Sigrid reddetti. Fakat babasnn vakitsiz lm
zerine, bir ticaret m ektebine devam etm eye m ecbur kald ve bir elektrik
m hendisinin brosunda alt. Bo vakitlerinde, hikyeler yazm aya
balad.
Sigrid Undset, 1 9 1 1 de A .G . Strasvad ad nd a bir sanatkrla evlendi.
A dam n, da h a nceki evliliinden ocuu vard ve Sigrid d e ocuk
dnyaya getirdi. Ailenin iki ocuu -biri vey biri kendisinin- akl hastal
na yakaland. Evlilik de, 1 9 2 2 de boanm a ile neticelendi. H ayatnn bu
zor devresi hakknda sadece unlar yazd: Kitap yazdm , evi ynettim
ve ocuklara baktm.
Bu seneler zarfn da Sigrid, gelim e, siyas, reform, kadn haklan, pasifizm, sosyalizm ve mill m uhtariyet zerinde duran liberal kltrden git
tike soudu. Kendisi liberal bir protestan olarak yetitirilmiti; fakat bu
inan imdi onu, agnostik yapm , kendisine destek olm am t. Tarihten
kard dersler ona, liberalizmin bir hata olduunu retti; nk, libe
ralizm, beer tabiat hakkndaki gerekleri yanl anlam , insanlann ruh
larndaki eytan gc kmsemiti. Avrupada, Kari Barth gibi Protes
tanlarn liberalizm den neo-C alvinizm 'e dndkleri yllarda, bu tr dn
celer yaylm aya balam t. Sigrid Undset ise Katoliklii benim sedi ve
1 9 2 4 te resm en Katolik kilisesine dahil oldu.
Gelin Tac, onun Katoliklii benim sedii yllar zarfn da yazld. Kitap,
Sigrid U ndsetin, Katolik olarak benim sedii yeni inanlarnn da bir ifa
desidir. E rkek ve kadnlara, istedikleri eyleri yapm alarna m saade edil
memelidir, nk ok defa doru olm ayan eyleri yaparlar. Bir noktadan
dierine deien ihtiraslara ve gnahkrlara, Kilisenin doktrininde belir
tildii zere, Allahtan baka kim se yol gsterem ez. Rom andaki karakter
ler, muhtelif derecelerle, bu inan belirtiyorlar. Edvin ve Lavras, bunu

138 100 B y k R o m a n
her zam an kabul ederler; Erled hibir zam an benim sem ez ve Kristin de,
byk straplarla ancak hayatnn sonunda bu noktaya eriir.
Sigred U ndset'e 1 9 2 8 de, Nobel Edebiyat Mkfat takdim edildi.
D ah a sonraki belli bal eseri, Hestvikenin Efendisi (1 9 2 8 -1 9 3 0 ) adnda,
daha nceki byk eseri gibi, orta alarn N orveini ele alan bir dram
drtls idi. Mellifin d a h a sonraki eserleri, didaktik ve ahlk unsurlarn
yazlarda stnlk kurduklar sylenerek, eletirenler tarafndan tenkid
edildi.
Alm anya, 1 9 4 0 da N orvei igal ettii zam an , Sigrid U ndsetin ya a
d kasaba, Lilleham ar tahrip edildi ve Naziler, yazarn yirmi alt yan
daki olunu ldrdler. Sigrid Undset svee kat ve bir m ddet Stockholmdaki arkadalannn evlerinde kald, oradan d a Birleik A m erikaya
gitti. Sigrid Undset, 1 9 4 5 te N orvee dnd ve sakin bir em eklilik hayat
srd. 1 9 4 9 d a altm yedi yanda ken felten ld.

Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok


{Im Westen Nichts Neues)
Yazan

Erich Maria Remarque


(1 8 9 7 - 1 9 7 0 )

Balca Karakterler:
P aul Baum er: Hikyeyi anlatan on dokuz yandaki bir Alman eri.
A lbert K ropp: Bir svari onbas ve aramzdaki en berrak dnceli
kimse. Ald yaradan tr baca kesilir.
M ller: Okumaktan zevk alan, mektep kitaplarm yannda tayan bir
asker.
Leer: Grubun, en fazla seks tecrbesi geirmi mensubu.
T jaden: Sivil hayatta demirci.
Haie W esthus:T a kmr toplar. Harpten sonra orduda kalmay d
nr.
D etering: Topran dnmekten baka bir ey yapmayan bir kyl.
Kaar ve yakalanr.
S tanislaus K atczinsky (Kat): Birbirinin arkada olan bu grubun gayriresmi lideri takriben krk yanda; yemek yemesini sever, hafif iler
den holanr.
K em m erich: Baca kesildii srada len bir gen.
H im m elstoss: Paul ve arkadalarna, talim srasnda ikence yapan sa
dist bir onba.
P aulu n a ile si: Bir memur olan babas; kanserden lmek zere olan an
nesi ve kz kardei.

140 100 B y k R o m a n

K antorek: Paul ve arkadalarn askere yazlmaya ikna eden mektep


mdr.
G erard D uval: Paulun ldrd bir Fransz eri.
Peter: Paul ile ayn hastanede kalan bir hasta.
L ibertine: Hastanenin azim li ve neeli rahibesi.

Hikye
G a rp C e p h e sin d e Yeni B ir ey Yok, b ir grup A lm an erinin,

Birinci Dnya H arb i'n d e balanndan geenleri anlatr. D rt ta


nesi okulu b itirir bitirmez askere alnm lardr; Baumer, Kropp,
M lle rv e Leer. D rt kii de, o n lardan yal kyllerdi: Tjaden,
Westhus, Detering ve Kotozinsky. Hikyeyi Baum er anlatr.
Hikyenin tek "p l n ", bir dizi m aceradr; hai'pteki herhangi bir
erin bandan geen m aceralar: Eitim, arpm a, izin, kadn
lar, m albiyet ve lm .
1 9 1 4 'te , harp balad zam an, vatansever bir retm en.
Baumer ve arkadalann askere yazlmaya ikna eder. Talim
devresi, onbala terfi ettirilmi sadist eski b ir postacnn y
znden berbat ortlar altnda g e e r Cepheye gnderildikleri
zam an, sadece tecrbeli erler olduklarn gstermekte kalm az
lar; yiyecek alm akta, harpten ikyet etmekte, gen erlere srt
evirmekte ve elenecek kzlar bulm akta do usta olduklann is
pat ederler. O lu p bitenlerden bazlan bilhassa unutulamaz.
Kemmerich, baca kesildikten sonra bir sahra hastanesinde
lrken arkadalan, onun artk ihtiya hissetmeyecei izm ele
rine sahip km ak iin yata ucunda bekleirler. Bir kyden iki
rdek alarak gizliden gizliye piirdikleri zaman byk zevk d u
yarlar. zinli o larak evlerine giderlerken, birahanelerdeki iyi ni
yetli tatl su a m ira lle ri, B aum er'e iki sm arlarlar ve o na, harbi
kazanm ak iin ne yaplmas gerektiini sylerler. Paul, hazin bir
durum da, bir bom bann at bir delikte, bir Fransz eri ile ka
pr ve a r yaralar. Paul, bu er lrken, iki gn onun baucunda kalr. Kayzer'in, birlii ziyaret edecei gn, erlere yeni te
hizat datlr, fakat tefti biter bitmez geri a ln r Hastanedeki

100 B y k R o m a n *1 4 1

kk Peter, canhra haykrlar ktrrken, kimsenin geri d n


m edii " l m odas"na gtrlr.
Bu tr tecrbeler erleri, p sikolojik o la ra k kendi dnyalan d
ndaki dnyadan aynr ocukluklarnda

hi de iyi b ir hayat

yaam am lard; imdi genlikleri de elden kmaktadr. Birer


aile sahibi d eille rdir; kendilerine a it bir ileri de yoktur. Eri
kinlere kzgnlk ve ksknlk duyarlar, kendilerinin aldatld
na inanrlar; harbi, ocuklann arpm alan iin erikinler kar
mtr Ebeveynleri ile kendileri arasnda da kapatlam ayacak
gedikler almtr. Bir sivile, harbin ne dem ek o ld uunu a n la
tabilecek durum da olsa la r bile, m erham etlerinden tr bunu
yapm ak istemezler. Bu ruh bolukta kaybolm alanna ram en,
msbet b ir deer kazanmlardr: Mterek ac ve straplann
yaratt arkadalk.
A rdndan, onlar, teker teker harbin kurban olurlar. Biri, c i
erlerinden yaralanarak l r; dierinin karnna birka adm
tesinden ate e dilir; ncs ldnr. H arp devam ettike,
mitsizlik ve aresizlikleri artar. H arbin artk kazanlmayacan
bilirler. Artk hepsinin yegne gayesi lmemektir. Paul'un en iyi
arkada Kat, bacandan yaralanr ve tedavi edilm ek zere
geriye gtrlrken, kafasna arpan kk bir arapnel p a r
as hayatna son verir. N ihayet, harbin son aynda

1 918

Ekim 'inde Paul da l r Paul yle bir gnde hayatn kaybeder


ki, ordu bildirisi durum u b ir cm le ile anlatr; "Bdt cephesi ta
mam en sakin." (G arp C ephesi'nde yeni bir ey yok.) Paul'un
yznde, "sonun, nihayet geldiinden m em nun old u u n u anlatrcasna, huzur verici b ir ifade belirir."

Eletiri
Yirminci asrn Alman edebiyat tarihini aratracak bir
okuyucu Garp Cephesinde Yeni Bir ey Yok hakknda bir ey
bulamayacaktr. Eer bu kitapla ilgili birka satr grrse,
eletiricilerin kitaba hor bakarak ele aldklarna ve gayet
kt yazlm olmasna ramen en fazla satlan kitaplar

142

100

B y k R o m a n

arasna girmesinin, onun edeb deerinden gelmediinin


belirtildiine dikkat edecektir. Yine de bu kitap, amzm
klsik harp romandr. Sebeplerini inceleyelim.
Remarquen, yazarlk sanatndan ziyade, vermek iste
dii mesajla ilgili olduu sk sk sylenir. Bu doru olabi
lir veya olmayabilir, ama bu zelliin, meslee leke getir
dii sylenemez. phesiz, ince hislerin ifadesine yol a
t iin, kt yazmann mazur grlecei sylenemez.
Bununla beraber, sylemek istedikleri nemli mesajlarn
dan ziyade meslein teknik taraflar zerinde duran yazar
larn, zaman zaman okuyucu tarafndan tutunmadklar
da bir gerek. Eer mesajlar bayatlarsa, poplariteleri, ki
taplarn adadklar nesli takip edenler indinde hibir ey
ifade etmeyecektir. te yandan, mesajlarnn daim bir de
eri varsa, her zaman okuyucu bulacaklardr.
Remarque byle bir yazar. Onun baars ilkin alelde
bir erin yaad hayat olduu gibi ve inandrc bir tarz
da anlatmas, sonra da, kendisinin neslinin hissiyatn,
mitsizliklerini ve bara olan hasretini yanstmasdr. Ta
rih bir belge olarak, kitap nemini her zaman muhafaza
edecektir. stikbaldeki nesillerin, bu kitabn, kendilerinin
iinde bulunduklar artlar da anlatp anlatmadn gr
meleri iin zaman henz erkendir.
Roman, phe edilemez ki, plan ve yaps itibariyle de
gz kamatrc deil. Remarque, kan banyosundan, mus
luu aarak su aktyorcasna bahsediyor. Bir blmn so
nuna geldii zaman, musluu kapyor. Hdiselerin akn
da, pek az bir gelime veya mulaklk veyahut da derin bir
sezgi grlyor. Yazar, deta elindeki fenerle karanlkta
yryor; birbiri ardndan, yerine gre korkun, hazin veya
komik olan sahneleri aydnlatyor ve yoluna devam ediyor.
Hikyeyi cidd surette sarsmakszn, hdiselerin yerleri
deitirilebilir.

100 B y k R o m a n 143

Karakterler de hayret uyandrc deil. Erlerin ou,


genellikle glgeli ahsiyetler. Biri yiyecek bulmakta usta.
Dieri iftliin hasretini eker. ncs kzlarla ilikile
rinden gurur duyar, ilh. Fakat genellikle, srtlarndaki ni
formalar kadar birbirlerine benziyorlar. Gariptir ki, hak
knda en az bilgimiz olan kimse, hikyeyi anlatan Paul.
Harbi, onun gzleri ile reniyorsak da, onun kim oldu
unu tam olarak gremiyoruz. Onlarn belirli zelliklerin
den mahrum bulunmalarnn sebebi, belki de kendilerinin
iinde bulunduklar artlardan trdr. Hemen hemen
ocuk denecek yalarda ahsiyetleri teekkl etmeden as
kere alman bu genler, ahsiyetlerini bask altnda tutacak
bir eitim devresinden geirildikten sonra, sivil hayatn
btn nezaket ve inceliklerinden syrlacak ve haytlarn
en basit ilkel terimleri icra edecek bir harbin iine brakr
lar. Bir bakma, karakterler haline gelmeleri iin kendile
rine frsat verilmez. Yine de, Henry Hotspurdan Catch22nin (bir film) Yossarianna kadar dier yazarlar da,
fert olarak unutulamayacak erler yarattlar.
Remarque, kitabnn byk bir ksmnda hdiseleri ba
sit, objektif bir ekilde anlatyor, mulakla veya ton de
iikliine bavurmuyor. Mklemeler, karakteristik ba
yalklarndan ekseriya syrlm olarak, erlerin normal
konuma seviyelerinde geiyor. Yazar, zaman zaman,
hikyeyi anlat tarzndan ayrlarak, kendisinin kaybol
mu neslinin kaderi zerinde ahlk dncelerini belirti
yor. ok defa retorikten teye gemeyen bu pasajlar,
hikyenin anlattklarndan fazla olarak bize yeni bir ey
sylemiyor. Zaman zaman hikyenin tonu, sknt verirce
sine cokunlayor; Ah dnya dnya, dnya, Ah hayat,
hayat, hayat! Bu tr pasajlardan sonra, Kayzerin, tuvale
ti dier erler gibi kullanp kullanmad zerindeki kou
konumalarna geilmesi, okuyucuyu rahatlatyor.

144 100 B y k R o m a n

phesiz, Remarquenin baarsnda, kitabn tam za


mannda yaynlanmasnn byk rol oldu. Kayzerin Al
manyas lm ve Hitlerin Almanyas da henz doma
mt. Bu, silahszlanma ve Locama Antlamas devri idi.
Alman tarihindeki bu ksa sre boyunca, Remarque gibi
harp-aleyhtar yazarlar seslerini karabilirlerdi. stelik,
Remarque sadece bir Alman olarak yazmad. Anlatt ha
diseler, cephenin her iki tarafndakiler iin de doru idi.
Paul Baumer, ldrd Fransz askerinin ve korudu
u Rus askerinin, kendisi gibi insanlar olduklarn grr
ve phesiz bu evrensel sempatiden tr kitap. Alman
olmayan okurlarca da benimsenir. Remarquenin gr
ile harp, iyi ve kt arasndaki veya vatan ve dman ara
sndaki bir sava deildir. Sadece, beeriyetin mterek
tecrbesinin bir parasdr.
Yazar
Erich

M aria

R em arque,

Fransz htillinden sonra A lm anyann

VVestphalia blgeside O snabrckte yerleen bir ailede dnyaya gelen bir


A lm andr. Babas iftilik yapyordu ve ailesi, N azllerin iddia ettikleri gibi
Yahudi deil Katoliktl. M ahall liseye devam eden R em arque, on sekiz ya
nda iken askere alnd, sonuncusunda a r olm ak zere, be defa y a
raland.
Terhis olduktan sonra, bir a ra bir okulda ders verdi, fakat bu rutin i
ten ok skldndan brakt; bir sre bir m ezarlkta ta yontuculuu yap
t ve ardndan Berlind e bir lastik fabrikasnda tecrbe ofr olarak a
lt. R em arque, e d e b dnyaya arka kapdan girdi; ilkin, alt irketin
reklam larn yazd, bir svire m ecm uasnda m akaleleri yaynland; daha
sonra, resimil bir spor m ecm uasnn editr yardm cln yapt.
G arp C ephesinde Yeni B ir e y Yok adl eseri, m teaddid yaym lay
c tarafndan reddedildikten sonra, 1 9 2 9 d a yaynland. S ad e ce A lm an
y a da, ilk sened e 1 .2 0 0 .0 0 0 tane satld ve dier lkelerde de hem en he
m en ayn dereced e tutundu; filme alnd; film, nem ini hl

m uhafaza

ediyor. Kitabnn bu baans R em arguea, zenginlik, hret ve tenkid g e


tirdi. D evam lca sahne klar altnda bulunm ak kendisini rahatsz ettiin

100

byk

R om an *145

den, svire'de yerleti ve 1 9 3 2 de Lago M aggiorede l<endisine bir ev


yapt. N azizm in ykselii, onu devam l olarak lkei dnda yaam aya
m ecbur brakt. Naziier; kitaplarn lnetlediler ve 1 9 3 9 d a Alm an vatan
dalndan kanld. R em arque, 1 9 3 9 d a A m erikaya geldi, aiifo rn iada
yerleti. 1 9 4 7 de Am erikan vatanda oldu. Paulette Goddard ad nd a bir
film yldz ile evlendi. D ah a sonra N ew Yorkd a yaad. R em arq u enin
teki rom anlar arasnda unlar d a vardr: The R o a d B ack (1 931), Three
C o m ra d e s (1 9 3 7 ), Flotsam {^94^), Arch o f Triumph {1946), S p a rk s o f Li
fe (1 951), A Tim e Tq Lo ve a n d a Tim e To D ie (1 9 5 4 ), The B lack Obelisk
(1 9 5 7 ), H e a v e n H a ^ N o Favorites (1 9 6 1 ).

insanlk Durumu
{La Condition Humaine)
Yazan

Andre Malraux
(1 9 0 1 -1 9 7 6 )

Balca Karakterler:
G isors: nceleri Pekin niversitesinde bir sosyoloji profesr; akl ve
derin sezgi gcne sahip biri; fakat afyon mptelsdr; harekete
geme yeteneklerinden mahrumdur.
Kyo Gisors: Olu; yan Fransz yar Japon; kendisini ihtille adam bir
tekilt.
M ay G isors: Kyonun kars; Aman asll bir doktor.
Kam a: Yal Gisorsun kaynbiraderi;

kendisini mesleine adam bir

ressam.
C hen Ta Erh: Gen bir inli; bir misyoner okulundan mezun olmutur.
imdi, kendisini bir lm saplantsna kaptrm gen bir terrist.
Katov: Rus ihtillinde ve Dahil Harbinde yer almtr. nceleri tp tah
sil eden bu adam imdi, anghay isyannn bir tekiltsdr.
C la p p iq u e Baronu: Antika eya ve afyon satan bir tacir. Kendisi hak
knda hikyeler uydurmasn sever; slah olmaz bir kumarbaz; keke
medir.
H e m m elrich: Bir plk dkknnn sahibi; isyan planlan hazrlayan bu
adam, karsna ve ocuuna kar hissettii grevlerinden tr
temkinli olmutur.
Lu Yu H san: Hemmelrich'in orta.

100 B y k R o m a n 147

Ferral: Fransz-Asya ticaret irketinin mdr; siyas g peinde ko


an bir macerac.
Valere: Ferral'm metresi.
M artial: anghaym Fransz blgesinin polis mdr.
Knig; ank Kay-ek'in polis m dr. Komnistlerin ikence yapt bu
adam, imdi onlardan intikam almaya alan zalim biri olmutur.
uan ve Pei: ank Kay-eki ldrmek isteyen Chenin su ortaklar.
Tang Yen Ta: Chenin ldrd bir devlet memuru.
Liu Ti Yu: anghay Bankaclar Derneinin bakan.
V ologin: Hankowdaki bakaldrmay tekiltlandran bir Rus ihtillcisi.
Possoz: Hankovvdaki bir dier komnist; svire asll.
Kont ipilevski: Yiyecek karaborsacl yapan anghayl bir polis am i
ri.
Sm ithson: Bir Protestan papaz; nceleri Chenin hocas.
D ie rle ri: Kuomintang (an Kay-ekin rejimi) rejiminin bir grevlisi:
an Kay ekin bir temsilcisi, bir antikac, bir fahie, bir cezaevi m
dr.

Hikye
in 19 2 7 'd e , fena halde blnm b ir lke idi. O n be se
ne ncesi kurulan cum huriyetin yerini b ir generaller rejim i a l
mt. G eri bu generallerden hibiri lkede tam b ir hkim iyet
krem iyorsa da, her biri dierinin stnlk kurmasn engelle
yebiliyordu. lkenin gneyinde Koum intang veya M illiyeti Par
ti lideri an Kay-ek hkim di ve rejim ini kuzeye doru yayyor
du. an Kay-ek, in Kom nistleri'nin ve onlann Rus mavir
lerinin yardm lann kabul etti, fa ka t anghay' ele geirdikten
sonra, bu m ttefiklerine kar cephe ald, insanlk D urum u, bu
hadiseler ortasnda geer
Hikye, b ir cinayetle balar: C h'en Ta Erh adnda bir te r
rist, bir Avrupa gem isindeki silhlann m a h a ll hkmete teslim
edilmesini isteyen hkm et grevlisinin zerindeki belgeyi a l
m ak iin onu ldrr. Komnistler, bu silhlan, kendilerinin
yaklamakta olan bakaldrm alannda ku lla n a ca kla rd r Adam
bylece katleden C h'en , arkadalannn yanna giden O n la r

148 100 B y k R o m a n

Katov isimli b ir Rus ihtillcisi, Fransz-Japon asll Kyo Gisors ve


kk bir dkknn sahibi olan H em m elrich adnda bir Almon'dr. C h'en, arkadalanyla grtkten sonra, zerindeki
gerginlikten synlmak iin Kyo'nun babasyla grmeye gider.
Bu akll ve yal ad am , nceleri Pekin niversitesi'nde sosyo
loji profe srdr Kyo ve Kotov da, silahlann teslim iini h allet
mek zere ayrlrlar Bu ii yrtm ek iin de, kaaklk ve a n ti
kaclk yapan C lappig u e adndaki mazisi karanlk b ir Fransz
baronunu ku lla n rla r G rm eler baanl geer. alnan bel
geleri kullanarak, Kyo ve Katov, gem ideki silahlan a lrla r ve sa
bah olm adan da silahlar, ehrin her tarafndaki ihtillci g ru p
lara datlr
Ertesi sabah, anghay'daki Fransz Ticaret O das bakan
Ferral'n m anevralann gryoruz. O n u n grevi, Fransz karlann korum ak ve an Kay-ek ihtilli gerekletirdii zam an,
mevcut kom nist dernekleriyle d eil, A vrupallarla ibirlii ya p
masn tem in etmektin Ferral, Fransz blgesinin polis mdr
ile gr r an Kay-ek'in kurm ay heyetinden b ir subayla bir
meseleyi mzakere eder ve K oum intang'a hara dem ek iin
ehrin bankaclanndan para k o p a n r Geceyi, o haftaki metre
si Valerie ile geirir; Valerie'den de, btn kadnlardan tiksin
dii kada r nefret eder. Ak yapm alanndan nce

a ra lannda

hafif bir m cadele ge e r Kadn, klarn sndrlm esini, Fer


ral ise sndrlm em esini isten Danda, ehrin karanl o rta
snda silah sesleri ykselirken, m cadeleyi Ferral kazann
Bu arada, C h'en ve arkadalan arpmann iin d e d irle r
leden ksa bir m ddet nce, genel b ir grev balar ve a rd n
dan, ehrin polis karakollanna saldnrian Biroklan kar koy
m adan teslim olu rla r; dierlerinde kanl arpm alar vuku b u
lun Bir polis karakoluna hcum edenlerin banda bulunan
C h'en'in elinde b o m b a la r vardr ve b ir ara, kar tarafn ve si
lerin atei arasnda skr, tehlikeli a n la r g e irir Saat bee d o
ru, siler stnl ele geirm ilerdin ehirdeki balca m uka
vemet noktas, hkm et birliklerinin savunduklar zrhl trendin

100 B y k R o m a n "1 4 9

Ertesi gn, an Kay-ek'in ordusu ehre girer, ehirdeki btn


m ukavem et noktalonn to p la rla ykar, teslim aln Kuom intang
ehri ele geirir geirmez, b ir subay, Kyo ve C h 'e n 'd e n , asile
rin, silahlann ordu birliklerine teslim etm elerini emreder. Ken
dilerinin, m ttefiklerinin ynetim leri altna gireceklerini gren
kom nistler d ire n ir Kyo ve C h'en, ta lim a t o lm a k zere Hanko w 'a g id e rle r anghay'n yukansnda, nehir kenanndaki bu
ehir komnistlerin kontrol altndadr ve nc Enternasyonelin de burada bir merkezi va rd r
Fakat H a n ko w 'd a , kom nist kum anda heyetinin, u anda
an Kay-ek'ten kopm ak istem ediklerini zlerek g r rle r Silahlann, an Kay-ek kuvvetlerine teslim edilm esine karar veri
lir anghay'daki kom nist kuvvetleri, ellerinden g eldii kadar,
kendilerini dier yollarla savunmaya alacaklardr Enternas
yonalin kararlarna kar kacak yoldalann, partide ka la m a
yacaklar kuvvetli bir ekilde im a edilir, iki arkada anghay'a
d n e rle r Kyo, kendisine verilen em irlere ram en, em ri altn
daki ihtillcilerin

silahlann an Kay-ek birliklerine teslim et

memeye ka ra r verip, grup hareketi ile hibir eyin gerekletirilm eyeceini anlayan C h 'e 'd e , an Kay-ek'i ld rm e k iin
plan hazrlar H ankovv'da, ehirden aynlacaklan srada,
gn hibir ey yemeden almaya m ecbur brakldklan iin
bakaldran baz lim an iilerinin kom nist m uhafzlar tarafn
dan gtrldklerini g r rle r Kyo, adaletsizlie'bavuranlann
sadece sac partiler olm adklann g r r
Kendisini salam o la ra k sandalyeye yerletiren K uom in
tang, polis sistemini eline a lr ipilevski adnda b ir polis, C la p pique'nin silahlann ele geirilm esindeki rolnden tr, iki
gn iinde ehri terketmesini ister A ra n a n la r arasnda Kyo da
vardr G isors'un sran ile C lcp p iq u e , hem kendisine durum un
veham etini anlatm ak hem de in'den aynim ak iin bor para
istemek zere Kyo'yu a ra r Kyo ile buluaca yere giderken,
her zam an gittii kum arhaneye girer, oyuna d a la r Kyo ile ran
devusunu kanr ve cebindeki paray da kaybeder Panie ka

150 100 B y k R o m a n

plan C lapp iqu e, kendisine b ir gem ici ss vererek, A vrupa'ya


giden bir gemide saklanr.
C h'en de, bu arada G eneral an Kay-ek'i ldrm eye hazrlanmoktadr. antasna koyduu bom ba ile, G eneralin o to
m obilinin gemesini beklerken, kendisini eski vazolarla ilg ile
nen b ir ta cir gibi gstererek, b ir antikac dkknna gizlenir.
Bombay patlatm ann zaman geldiinde alelacele sokaa fr
lam aya alrken, sat kaybetm ek istemeyen dkkn sahibi,
onu bir an iin tutar ve o to m o b il de gelip g e e r ki yardmcs
da frat kanrlar Hzla dar kan C h'en, H em m elrich'in
dkknnda saklanm ak isterse de, kansn ve ocuunu d
nen H em m elrich onu dkknnda gizlem ek istemez. Bir terris
tin hi kimsenin yardm na gvenmeksizin tek bana hareket
etmesi gerektiine karar veren C h'en, b ir defa daha tecrbe et
mek ister. Bu defa kendisini, elindeki bom ba ile birlikte, gene
ralin o to m o b ilin in altna atar. Fakat bu patla m a d a , kendisine
bir ey olm aynca, elindeki tabanca ile in tih a r e d e r
Bu srada, Ferral da bir sr zorluklarla karlar: Hem
metresi ile olan ilikilerinden hem de i hayatnda. Ferral'm tu
tum una gcenen Valerie, kendisine baka bir k b u lu r ve Ferra l'a ar bir mektup yazar. Ferral, civarda kk hayvanlann
satld b ir dkkna gider, bir kanguru ile birlikte ne ka d a r ku
varsa satn alr. V alerie'nin kald otele g id e r ve kadnn ieri
de bulunm ad bir srada hepsini onun odasna brakr. Kz
gnln hl gideremeyen Ferral, srf Valerie'ye hakaret etmek
iin kendisine bir fahie bulun D aha sonra, C la p p ig u e 'n in sak
land gem i ile, iini ayokta tutacak bor paray bulm ak m i
di ile Fransa'ya gider.
Nihayet, Hankovv'dan Kyo'ya ulaan b ir mesajda, Enternasyonel'in fikrini, deitirdii ve ihtillci askerlerin ellerinde
bulunan silahlann 'Kg'om intang'dan gizlemesi veya gm lm esi
bildirilir. G eri bu em ir ok ge gelmi ise de, Kyo durum u arkodalanna anlatr. .M am afih, polisin kendisini aradn b il
m ediinden, Katov ve C h 'e n 'in terrist yardm clonyla birlikte.

10 0 B y k R o m a n 1 5 1

o da yakalanr. ehrin yeni polis mdr Konig, Kyo'ya, kendi


si nannna bir ajan o la ra k alnnasn teklif e d e r Kyo reddeder,
ve lm e m ahkm edilin Cezann infaz edilm esini beklerken,
K atov'dan tem in ettii siyonid ile intihar e d e r Katov imdi,
Kyo'nun cesedi ile yaama m itlernii kaybetmi iki terrist a ra
snda kalm tr an Kay-ek'i ldrm ek isteyenlere su ortakl
kurduklanndan, on la nn , diri diri gm lm esine karar verilir.
K atov'un

kem erinde saklad siyanit iki adam iin yeterlidir.

an Kay-ek rejim ini kahram anca lnetleyen Katov, bu kymet


li iki siyanit hapn onlara verir ve kendisini ac bir lm e hazr
lar.
Kitabn son blm , hayatta k a la n la r hakkndadr Ferral,
Paris'te, bir bankaclar sendikasndan bor para a lm a k iin
gnlerce kap andnrsa da re d d e d ilir Rusya'ya giden Hemmelrich, b ir Sovyet iisi o la ra k m utlu b ir hayat srer Kyo'nun
babas Japonya'da retm enlie balar M a a m a fih , Kyo'nun
lm odam ykmtr ve im di yegne teselliyi afyonda b u lu r

Eletiri
nsanlk Durumu, muhtelif insanlar ne gibi bir kaderin
beklediinin bir incelemesidir. Romanm belli bal tezle
ri, Malrauxun kurgularnn ekserisinde grlr: Hayatn
mnszl; iddetin, insan hemen hemen her zaman
bekledii lm; beerin alalmas veya ykselmesi ve in
sann malbiyetle kar karya kalmasna ramen, kendi
benliini kahramanca belirtmesi. Kyo Cisors, muhteme
len romann balca karakteri, fakat tam olarak deil. ev
resinde hemen hemen, ayn derecede nemli yarm dzi
ne kadar insan yer ve her biri, kendi isteiyle kendi kade
rini seer.
Siyas bir aktivist olan Kyo, dierlerinin asker veya pa
paz olmak isterlerken gsterdii ekilde mesleini, vaha
metini bile bile uurla seti. Kyo komnizmin herkese,
kendi yoldalarna olduu kadar, dmanlarna da vakr

152 100 B y k R o m a n

ve haysiyet getireceine inanr. anghaya dnerek direni


i srdrmek istedii zaman hayatmm kritik kararm ver
mitir; kendisiyle beraber arpanlar mitsizlie dr
meyecektir. Bylece, onun bu karar hayatna mal olur.
Katov da, ayn ekilde kahramanca lr. Hayatta ma
lbiyete uramtr ve kendisini adad dvnn baar
szla uradn anlamtr. Bununla beraber, iki yolda
nn strabn tayarak kendisinin lmne bir mn ve
rir. Onun bu hareketi, beeriyetin bir btn olduuna ina
nn gsteriyor.
Chen farkldr. Genliinde, Protestan eitiminden
gemi, fakat Allaha inanmam; Kalvinistlerin insanlarn kt olduunu belirten inanlarn benimsemitir.
Hiss bakmdan, in kklerinden kopmutur. lk cinayeti
ni iledikten sonra, ruh hayat bir hapishaneye dnerce
sine ylesine tecrit olunur ki, arkadalar bile ona ulaa
mazlar. imdi lm saplants ve strap iinde bulundu
undan, sadece ihtille yardm edecei iin deil, intihar
etmek iin de, an Kay-eki ldrmek ister.
Gisors, sezgi gcne sahip, fakat harekete geemeyen
bir entelekteldir. Fevkalde bir kafaya sahip olmakla be
raber, kendisini tam bir bolua brakr. Deiik artlar al
tnda, o bir Budist papaz olabilirdi. Halbuki afyonda hu
zur bulur ve bylece, ksa bir mddet iin hayatn sama
lklarndan kurtulur.
Ferral, sahnede zaman zaman bir profesr, politikac,
diplomat ve maliyeci olarak grnen bir maceraperesttir.
Maamafh, onun en derin arzusu, dierleri zerinde haki
miyet kurmaktr veya bunu yapamad zamanlarda da,
onlar kk drmek ister (seks hareketinin yaratt
istihaleyi metresine okuyarak kendi gcn ortaya koyTiak ihtiyacn duyar ve bunun iin de metresiyle kavga
der.) Sonunda, ektiini bitiini, bor isteklerinin reddeilmesiyle, kk drldn gryoruz.

100 b y k R o m a n * 1 5 3

kinci derecede bir karakter olan Clappique, zaman za


man sahnede nerede ise ba rol oynuyormuasma gr
nr. Kendisini, fevkalde ve tamamen hayal mahsul ma
ceraperestlerin ortasmda grmek ihtiyacm duyduundan
grotesk, ok defa komiktir. Malraux, onun mitomanyak
olduunu sylyor, yani, kendisinin yaratt efsanelerle
yaayan adam. Bu efsane kt zaman, nerede ise ld
racaktr.
Yine, ikinci derecedi bir karakter olan Hemmelrich de,
hem ailesine hem yoldalarna kar hissettii sadakatin
ortasnda ne yapacan bilemez, bunalr. Bir gn evine
dnp de. an Kay-ekin adamlarnn karsn ve ocuu
nu ldrdklerini grd ana kadar, arpmalarda yer
almaz. imdi, nihayet arpabilir. Sonunda, Rusyada,
ikinci defa ve ncekinden de mutlu bir hayat bulur. Yazar,
yle anlalyor ki, onun trajik bir kadere boyun eip le
cek kadar nemli bir karakter olduunu dnmyor.
Hikyenin anghayda gemesine ve in politikas
zerinde durmasna ramen, kitaptaki karakterler, ekseri
ye inli deil, kksz beynelmilel vreler veya kark
rklardan gelen insanlardr. Muhtemeldir ki, inde geen
baka hibir romanda, bu kitaptakinden az mahall renk
yoktur. anghay, tabi, o zamanlar beynelmilel bir ehir
dir. Fakat Malraux, dnyadaki herhangi bir ehir imiesine, anghayn ahsiyetini syrr. ehrin mahall zellik
leri, tarihi sahnede ele alnyor. 1920'ler, ihtillinin Rus
yada yerlemesini mteakip, komnist hareketindeki k
sa bir zamand ve bu ihtill, hl kendisinden emin bir su
rette yaylyordu. Fakat sonralar, 1930larda, Stalinizmin
gayribeer katlna dnecekti. Stalinin iddetinden
nceki bu yllarda, Malraux gibi entelektellerin, kom
nizmin, insan haysiyeti ve vakar zerinde durduunu id
dia etmeleri hl mmknd. Sonralar, Stalin-Hitler

154 100 B y k R o m a n

paktndan sonra Malraux, kendisinin, komnizmi terketmediini, komnizmin Malrauxu terkettiini syledi.
1930larda, nsanlk Durumu, olduka ortodoks bir ih
tillci roman diye okunuyordu. Malraux, anti-komnist
olduktan sonra, kitabm sathta grnen mahiyeti imdi
aktan a^a belli oluyordu; yani, Kyo ve Katvun anlad
mndaki ihtilli. an Kay-ek kadar, nc Enternasyonel ykmt. Kyo ve arkadalar, zamana uydurul
maya alan pratik politikadan ok daha saf bir ideal pe
inde idiler ve kendilerinin anlad hakikat meydana k
t zaman da, disiplinli particiler olarak deil, bir Mark
sistin, burjuva ferdiyetileri diyebilecei kadar ferdiyeti
ler olarak hareket ettiler. Onlar, kendilerini, siyas baar
dan ok daha temelli bir eye adamlard: Beer yaratk
lar olarak, kendilerinin vakar ve haysiyetlerine.
Yazar
M alrauxun kendisi tarafndan onaylanm bir biyografisi bulunm ad
ndan ismi etrafnda olduka efsane birikti ve o d a bu efsaneleri dat
m ak iin hibir ey yapm ad. Hayatnn byk bir ksm n, kaybedilmi
dvlar urunda uzak lkelerde gizli ajan olarak geirdiinden, bu faali
yetleriyle ilgili ok sayda belge yoktur. Bir nem li biyografik lgat, onun
doum tarihini bile yanl gsterir. Fakat herkes urasn kabul ediyor k,
M alraux zek ve hareket hayatn birletirdi ve her ikisinde de baarl ol
du.
M a lfa u /, 1 9 0 1 de, Pariste dodu. Klasik lise eitim inden getikten
sonra, sanat, arkeoloji ve Dou dilleri zerinde alt. Babas, in-H indinde bir Fransz devlet m em uru

idi. Malraux, 1 9 2 3 te canglda (balta

girm em i orm an) gml Kam boya heykellerini aram ak zere in-Hindine gitti. Fakat Fransz m stem leke yneticileri onu, mill hzineyi lke
den karm ak istem ekle sulad ve yl hapse m ahkm ettiler. Bu c e
zan n, gerekte, siyas faaliyetlerinden tr verildiini syleyenler bir
haylice, M alraux, in-H indinin istiklline kavum as iin alan Annam
Genlik D erne inin, faal bir yesi idi ve bu dern ek de komnistlerin n
fuzu altna girmiti. M alrauxun hapsedilm esi Fransay kartrd; bala

100 B y k R o m a n * 1 5 5

rnda A ndre G id enin bulunduu ok sayda sanatkr ve edebiyat, M alrauxun serbest braklm asn istediler.
Serbest braklm asndan iki ay onra, Malraux, yeniden siyas hayata
dald ve muhalif bir gazetenin bana geti. 1 9 2 5 te, o zam an an Kay ekin Kuomintang' ile ibirlii yapan komnistler nm n a propaganda
yapm as iin ine gnderildi. Ertesi yl, on iki kiilik Kuomintang G enel
Ynetim Kurulunda, an K ay- ekle yan yana oturdu. 1 9 2 7 de Kvvantung
ve Kvvangsi eyaletlerinin propaganda m drln yapt. M aam afih, pek
oklannn hadiselerin doru bir aynas olduunu sanm alarna ram en,
anghay, nsanlk D u ru m /n a anlatld ekilde dm edi. an K ay-ek
Kominternden aynid zam an, M alraux da inden ayrld.
A rdndan tekrar arkeolojiye dnd. A fganistanda G rek-B u da sanat
eserleri ve Arabistand a em a Kraliesinin hkm et m erkezini arad. Is
panyad a D ahil H arp balaynca (1 936), M alraux, hem en bu lkeye gitti.
Cumhuriyeti bir hava kuvveti kurdu, kulland uakla Frankonun birlik
lerini bom balad ve Kralclar nm n a para toplam ak iin Birleik A m eri
kay dolat. nsanln m idi aU rom an, tecrbelerden ald ilham la
rn tesiri altnda yazld. kinci Dnya Harbi balad zam an , er olarak or
duya katld, esir dt, kat, yeralt m ukavem et hareketinde alt ve
yaraland. H arp sona erince, G eneral de G aulle'ye dnerek herkesi hay
rete drd ve de G au llein ilk kabinesinde H ab erlem e Vekili oldu. M alraux de, G au lein ikinci hkmetinde Kltr Vekili idi. O ndan sonra, sanat
ve kltr zerine kitaplar yazd, bunlardan balcalar. S a n a t Psil<olojisi
(1 9 4 9 ) ve Sessizliin S es/d ir (1 951).

Ses Sese Kar


(Poient Counter Point)
Yazan

Aldous Huxley
(1 8 9 4 -1 9 6 3 )

Balca Karakterler:
P h ilip Cluarles: "Fikir romancs," souk bir entelektel.
E lin o r Q uarles: Philipin, hayatndan memnun olmayan kars.
Llttle Plil: Quarles'in, vaktinden evvel gelimi, sanatkrane yetenek
lere sahip olu.
J o h n B idlake: Elinorun babas; byk, fakat bencil bir ressam; huysuz
ve ehvet dkn bir adam.
VValter Bidlalce: Elinor'un erkek kardei; Literary VVorld {Edeb dnya)
adl iddial bir haftalk mecmuann romantik heyetinin zayf bir ye
si.
M arjorie C arling: VValterin kendi kendisine acyan metresi.,;
Lucy T a n ta m o u n t: VValter Bidlake'in gzel've ahlksz metresi.
M ark R a m p io n : Sanatkr ve yazar; kendisini geleneklere bal olmayan
tabi bir insan olarak grr.
D en i Burlap: Edeb dnyann kutsiyet taslayan ehvet dkn edit
r.
Beatrice G ilray: Hislerini bask altnda tutan, Burlapa k zengin bir
kadn.
M aurice S pandrell: kinci defa evlendii iin annesini asla affetmeyen
melodramatik bir reyb ve msrif.

10 0

byk

R o m a n 157

llidge; Lucynin babasna, aratrmalarnda yardm eden irkin bir ko


mnist biyolou.
Everard Webley: ngiliz Hr nsanlar adl neofaist hareketinin lideri.

Hikye
Byk yal ressam John B idlake'in nc evliliinden
olan W alter Bidloke adndaki o lu , ham ile metresi M arjorie
C a rlin g'den bkm, mutsuzdur. VValter, kadn, fanotikesine
d in d ar kocasndan alm tr Fakat im di, kadnn mtem adiyen
kendi kendisine acm asndan bkm, Lucy Tatam ount adnda
zengin ve gzel bir kadna delicesine tutulm utur M a rjo rie 'n in
yakarlanna aldn etmeksizin, kadn terkeder ve Tantamount'un evindeki partiye gider.
O ra d a , zayf ve kabiliyetsiz biri o la ra k grdnden kendi
sinden srt eviren babas ve dindarlk maskesi taknan, mete
liin hesabn soran patronu, yani E de b D n y a 'n n editr D e
ni Burlap ile karlar. Lucy'nin, unutkan b ir ilim adam olan
babas, misafirler, Bach'm fl t ve yayl sazlar ii yazlm b ir p a r
asn dinlerlerken, asistan llidge ile kom ik bir tarzda salona
girer ve ksa bir m ddet kalr.
M isafirlerin gsterili m klem elerinden can sklan VValter,
Lucy'yi alr, entelektel ve Bohem yanlann gittikleri tannm bir
Soho lokantasna (Sbisa) g t r r Walter, Lucy ile tam am iyle
babaa kalmaya can atyorsa da, Lucy, fettanca b ir eda ile lo
kantada, aralann da mutsuz ve reyb b ir eletirici ile sanat d n
yasnn deersiz deer kimselerinin de bulunduu bir grupla
beraber oturm ak ister V\/alter, berbat bir hide eve, M a rjo rie 'n in
yanna dner. M a rjo rie 'ye yalvanr. BuHap'a giderek, cretinin
artnimasn sylemesini ister
Bu arada , VVaiter'in kz kardei Elinor, kocas Philip Q u a rles'le beraber H in d ista n 'd a d r O u lla n kk Phil, byk a n
nesi ve Miss Fulkes adndaki dads ile ngiltere'de kalmtr.
Guarlesler, H indistan'dan aynim aya hazrlanHar Elinor, koca
snn kendisi ile ilgilenm esini tekrar isterse de ad a m . Ses Sese

158 100 B y k R o m a n

Kar'ya benzeyen bir rom an iin kullanaca malzemeyi kay

dettii not defterinden ban kaldrmaz.


Walter, altrd kimselerin durum lanyla ilgilenm ekten zi
yade, zengin Beatrice G ilra y ' ele geirmeye alan Burlap'
tan, maann artnlacana d a ir sz alamazsa da, Lucy ile
metres hayat yaamaya balor. Fakat bu iliki ksa srer. Lucy,
kendisine daha cazip klar bulm ak iin Paris'e gider; VValter'i
mzmzlann daha da artran M ar|orie'ye brakr
Philip ve Elinlor VVuarles Ingiltere'ye dndkleri zam an, o
cuklarnn, vaktinden nce gelierek tannm b ir sanatkr o l
duunu grrler. ocuk besbelli ki, annesinin babas John
B idlake'e ekmitir. M a a m a fih , onlann dn Philip'in b a b a
s Sidney G u a rle s'in yaad hayat yznden glgelenir. D e
m okrasinin muazzam tarihi zerinde b ir eser hazrladn sy
leyen bu bo fakat m arur insan, Londra'nn a lt snflanndan
G ladys adnda b ir kzla yrtt ilikiyi gizlem ek iin ngiltere
M zesi'ne sk sk gidiyor, kitab iin aratrma yapt hissini ya
ratm ak istiyordu. G ladys b ir gn, G u a rle s 'in m aliknesine g e
lerek ham ile olduunu syler. Babas hibir sorum luluk kabul
etm ediinden kz yattrmak grevi Philip'e der. Dierleriyle,
bilhassa kendisininkinden alt sosyal snflara mensup o la nlarla
hiss bir temas kuram ayan Philip, meseleyi avukatna aktann
ngiltere'ye dnd zam an, E linor'un hayat da m u la kla
r. Kocasn kendisine yaklatrmak iin giritii btn teeb
bslerin neticesiz kaldn gren Elinor, ngiliz H r nsanlan
adnda, ii snfn bask altnda tutm aya alan neofaist d e r
nein cazibeli ve bencil lideri Everard W ebley'le iliki kurar. Eli
nor, daha nceleri, bu adam n kendisine yanama teebbsle
rini her zaman reddediyordu. Fakat im di, soyut fikirli, entelek
tel kocasnn tam karsnda yer alan bu d in a m ik ve gl h a
reket adam nn cazibesine kaplmtr.
Londra'nn edeb ve sosyal sosyetesinde mutlu b ir hayat s
ren insanlann M ark ve M ary Rampion olduklan anlalyor
M ark, aristokratik M a ry 'e k o ld u u zam an, alt-snflardan

100 b y k R o m a n 159

gelen yetenekli b ir ocuktu. H aklannda yaplan btn ta h m in


lere ram en, evlilikleri sarsntsz

devam etm ektedir ve M a rk

da, tannm bir ressam ve yazar olmutun Londra hayatnn


sathliinden tiksinen Rampion, tabiata dnm ek ister Beer
kata kadar igdlere de yer verildii zam an, gerek m edeni
yetin doacana inan r Ahlkszln yksek ruh dnceler
arkasna gizlem ek isteyen Burlap'la mtem adiyen alay e der
Burlap, hislerini bask altnda tutm aya alan herca Beatrice'yi
kandrm aya alrken, b ir yandan da. Aziz Francis hakknda
herkesin okuyaca po p le r bir kitap hazrlam aktadr
Sbisa lokantasna gelenler arasnda, en mutsuz insan belki
de. M a rk Ram pion'un arkada M aurice S p a n d re ll'd ir Bir d e
diini iki etmeyen annesi, kendisi henz ocuk yalonnda iken,
Sandrell adnda huysuz ve hissiz bir subayla evlendii zam an,
kendisini m elodram atik b ir mitsizlie kaptran Spandrell artk
tam am iyle reyb ve nihilist biri o lm u tu r Annesinin verdii para
ile asalak b ir hayat sren bu gen, hibir i yapm az; arkada
larnn hayallerini bozm aktan ve saf ii kzlann batan kar
maktan byk zevk duya r
Elinor bir gece, Londra'daki katnda Everard' VVebley'i bek
lem ektedir Kk Phil'in hasta olduunu bildiren b ir telgraf
a lr S pandrell'in VVebley'e telefon etmesini ve durum u a n la t
masn syleyerek hemen olunun yanna gider; Spandrell ise,
fa kir ve gsterisiz b ir kom nist biyolog olan lllidge'ye telefon
ed er W ebley'in yeil niform al a d am lan lllid g e 'yi iyice hrpaladklanndan beri lllid ge , VVebley'in amansz b ir dman ke
silm itir
Webley, E linor'u dairesine geldii zam an, Spandrell ve ll
lidge, adam dverek ld r rle r C esedini, kendi arabasnn
bagajna koyduktan sonra o to m o b ili, Londra'nn kalabalk bir
yerinde brakrlar. Elinor ise, evine gittii zam an, kk Phil'in
dehetli b ir m enenjite yakalandn g r r Ksa b ir m ddet
sonra, Londra'nn entelektel evrelerindeki hayatnn sekteye
uratlmasna kzmakla beraber, E linor'un kocas da olunun

160 100 B y k R o m a n

yatak ucuna gelir. G u a rle sla rla k a la n la r arasnda ihtiyar John


Bidlake de vardr. Kansere yakalanan bu a dam , btn bu se
neler zarfnda kansn, yani E linor'un annesini ok az grm esi
ne ram en, buraya lm ek iin gelmitir. Hurafelere bal olan
ihtiyar Bidlake, torunu ifa bulduu takdirde, kendisinin de iyi
leeceine inanr.
G nlerce ve gecelerce ektii aclardan sonra kk Phil
lr. Kendilerini sulu hisseden ebeveynleri tekrar yurt dna
kmaya karar verirler. W ebley'in kendisini grm eye giderken
ldrld haberi ise, E linor'u daha da fazla kedere boar.
O n u n lm nden bilhassa kendisini sorum lu hisseder. Kardei
W alter de hayatndan memnun- deildir. Kendisi ile M a d rid 'd e
bulumas iin haber yollayan Lucy, Paris'ten zalim bir mektup
gndererek, salam yapl talyan sevgilisi ile Paris'te kalaca
n bildirir. Kadn, kendisini tam am en yklm hisseden VValter'e,
bu talyan ile nasl sevitiini aka anlatr. VValter, nihayet
M a rjorie ile birlikte Philip'in annesinin evine gider. Burada ya
l Bn. G uarles, M arjorie 'ye din dncelerle hareket etmesini,
kadere boyun emesini syler.
Polis W ebley'i kimin ldrdn zememitir. Fakat ha
yattan bkan Spandrell, b ir gn W ebley'in tekiltna isimsiz bir
m ektup yazarak liderlerini ldren katilin kendisinin adresinde
bulunacan anlatr. Ardndan bir g ram ofon ve Beethoven'in
A M in r Yayl O u a rfe f'in i satn alr ve bu plan, A llah'n var o l

duunu ispat ettiini syleyerek, Ram pionlara dinletm ekte srar


eder. Bu ruh muski M a rk Ram pion'u ilgilendirm ez. Pla d in
lerken kap vurulur. Spandrell kapy a a r ve amasyla b irlik
te ngiliz H r A d a m la n 'n n kurunlanna hedef olur.
uras istihzal ki, S pandrell'in lm , Burlop'n nihayet Beatrice'e sahip olmasyla dengelenir. Kk o cu kla r g ib i, zen
gin metresi ile birlikte ykand srada, editrn duyduu zevk
zirveye kar.

100 B y k R o m a n * 1 6 1

Eletiri
Philip Ouarles, "fikir romann yle tarif ediyor:
Her ahsn karakteri, mmkn olduu kadar, szcl
n yapt fikirlerde im edilmelidir... Fikir romannn bir
byk kusuru udur ki, hdiseler uydurulmutur... Bu
ucubelerle yaamak onunda, olduka yorucu olur.
Cidenin Kalpazanlar gibi. Ses Sese Karda, Philipin
yazarlk hakkndaki dnceleri gibi kaledoskopik bir ro
mandr. Ve Kalpazanlar gibi Huxleyin roman da, roman
iinde bir romandr; birbiri iine konan in kutular gibi
mulak. Huxley, her birinin hayatlar bir noktada dierle
riyle birletii bir dizi karakterden dierine sratle geer.
Ve bu ilemi srasnda, kontrapuan musiki tekniini, bil
hassa tez ve variyasyonlarm romanna uygular, seksel
arzular ve bu arzularn yerine getirilememesi tezi, variyasyonlar, muhtelif karakterler tarafndan oynanr.
Bylece, tpk Marjorienin Walteri mitsizce sevmesi
gibi, Walter de Lucyye mitsizce balanr. Elinor kocas
n sever, ama sadece kendi gcn seven Webley tarafn
dan ifal edilmesine rza gsterir. Spandrellin annesine
besledii sevgi, btn kadnlardan nefret etmesine, siyas
nihilizme ve kendi kendini tahrip etmesine dnr. Burlap, kendi ehvet hislerini din dncelerle rtmeye al
r ve yal John Bidlake de, aktan aa ehvet hisleri
peinde gider, fakat lmle karlamaktan ekinir, kor
kar. Sadece Mark Rampion -ki fikir ve dncelerine dayanr- sekse, hayattaki gerek yerini verir.
Birbirleriyle ilikilerini srdrrlerken, karakterleri
vastasyla konuan Huxley, okuyucuya. Birinci Dnya
Harbinden biraz nceki yllarda Londra sosyetesinin g
r ve ahlk fikirlerinin bir panoramasn da sunar. Kk
sz ve haddinden fazla medenileen bu insanlarn hayat

162 100 B y k R o m a n

lar, genellikle pis ve gln erotik maceralardan oluur


ve hepsi genellikle mutsuzlukla neticelenir.
Btn nihilistik nktelerine, reticiliine ve cemiye
tin riyakrlk ve sathlikleriyle mizah bir ekilde alay et
mesine ramen, Ses Sese Kar, mizah eserlerde pek g
rlmeyen gerek bir hiss gce eriir. Geri Philip Quarlesin belirttii gibi, btn karakterler gerekten ucube
ler se de, hayret uyandrrcasna caziptirler. Bu son dere
ce retici romandaki nkte ve fikirler, canl ve sofistike
(kltrl) okuyucularn devaml ilgilerini ekiyor.

Cesur Yeni Dnya


(Brave New World)
Yazan

Aldous Huxley
(1 8 9 4 -1 9 6 3 )

Balca Karakterler:
Bernard Marx: Yeni Dnya ile badaamayan yksele lde zeki bir
insan; kadnlarla olan ilikilerinde ekingendir; beraber altklar
kimseler onu devaml hrpalarlar.
L enina Crowne: Londra Tohumculuk ve Fizik Yeterlilik Merkezinin
ehvan ve iirilen bir iisi.
Fanny Crowne: Lenina'nn akrabas olmakla beraber, yakn bir arkada
ve srdadr.
H enry Foster: Tohumculuk merkezinde alan heyecanl bir ilim ada
m.
D ire k t r: Yeni Dnyanm gl ve kstah bir adam.
M ustafa M ond: Bilgili ve sofistike (kltrl) biri. nceleri bir fiziki
olan bu adam, Dnyann On Deneticisinden biridir.
Jo h n : Amerikann Nevv Mexico blgesinde yaayan ve sk sk Shakespeareden pasajlar veren bir "vah".
U n d a : John'un adi bir kadn olan annesi.
Pope: Lindanm Kzlderili .
H e lm h o ltz W atson: Bernard ve Johnun air arkadalar.

16 4 10 0 B y k R o m a n

Hikye
Londra Tohum culuk ve Fizik Yeterlilik M erkezi'nin kstah
asna m arur m dr, bir grup heyecanl gence ve talebeye
merkezi gezdirmektedir. Sene Ford'dan sonra 6 3 2 'd ir. Yeni
D nya'da zam an, Ford'un T-modeli o to m o b ilin ktlev b ir tarz
da yaplmasna balanmasyla llr. Bu merkezde insanlar,
sun ilkah yolu ile ktlev bir tarzda retilir ve cemiyetin kat hiyera^ik dzenine uymalar iin kimyev m etodlarla, fizik bn
yeleri gelitirilir.
M dr, cemiyet hedeflerine -Topluluk, ahsiyet ve Istikraraulaacaksa ferd farklara yer yoktur, der: nsanlar, cenin halle
rimden itibaren, cemiyette alacaklar yerlere gre ekillendirilir:
Alfa Art, olduka zeki liderler, Epsilon Eksi Ahm aklar, pis ileri
yapan kt ekilli, maym un gibi yaratklar.
M dr, bu ultra-plnlam ay gerekletiren byk icatlardan
birinin, bir tek yum urtadan birinin tam am en benzeri doksan a l
t ikiz insan karlmasna im kn veren Bokonovsky ilemi o ld u
unu sylen Talebeler, dikkatle not alrlarken, m drn him a
ye ettii adam Henry Foster her eye ka a d ir on Dnya D ene
ticisinden biri olan Mustafa M o n d , onlar. Fizik Yeterlilik M erkezi'nde gezdirir Burada, ocuklara, bebeklik yllarndan itib a
ren cemiyette kendileri iin nceden tayin edilen m evkilerini
nasl koruyacaklan ve benliklerini nasl bask altnda tutacaklan retilir.
M ustafa M o n d , talebelere, ak gibi ferd duygu ve ihtiraslann yerini, to p lu luk ruhuna ve geliimi gzel sekse brakan to p yekn kontrol altndaki bir cemiyetin avantajianndan

bahse

d e r Yeni D nya'daki en pis kelim eler "a n n e " ve "b a b a "d r;


nk Mustafa M o n d 'u n anlattna gre, sun ilkah ve artlan
drm a ve kom nal ocukluk andan nceki kt gnlerde,
fertler arasnda, cemiyeti karm akank bir halde tutan youn ve
zel b ir ak vard. imdi her ey planlanm ve dzenlenm itir
ve bunun iin de, insanlarn ok daha m utlu olduklarn iddia
eden

10 0 B y k R o m a n 1 6 5

Bu Yeni D nya'da kendisini m utlu hissetmeyen b ir kimse,


Bemard M arx adnda gayet parlak, fakat son derece ekingen
ve insanlardan holanm ayan bir ilim a d a m d r Cem iyet, onun
bu hlini u teori ile anlatr: Bernard, henz bir cenin halinde
iken, onu kanlandracak maddeye ok fazla alkol katlmtr
Bylece, di er Alfalar, gibi yakkl, da d n k ve seksel arzulann, yine o n la r gibi geliigzel, can istedii zam an yerine
getiren biri halinde yaratlm am , som urtkan, kendine dnk
ve cceye benzeyen bir insan olmutur. Fakat son derece p o
pler biri olduun dan, tohum lukta alan M r Foster adl bir
ilim ci ile seks ilikileri olan Lenina Crovvne adndaki sath b il
hassa etli butlu biri o la ra k "iirilen" kadna tu tu lu r Lenina'nn
arkada Fanny, bir erkee sadk kalm ann iyi karlanm adn
hatrlatr Bu Yeni D nya'nn balca zelliklerinden biri, seks
ilikilerinin tam am iyle serbest yrtlm esidir
Entelektel zmre iinde yksek bir mevki igal ettiinden,
Bernard, bir iki imtiyaza sahiptir. Biri, A vrupa'nn hiper-m edeniyetinin dokunm ad yerlerde vahiler gibi yaayabilm ek hak
kdr Lenina'ya, onu, bir hafta sonunda New M exico'ya g t r
meyi teklif e de r l ortasnda, dik b ir tepe zerinde, yerin dz
letirilerek kurulduu M a lp a is'e g id e rle r Burann Kzlderili hal
k, kendilerini bildiklerinden beri, bu sefil kaos ortasnda yaa
m aktadr
Lenina ilkin, yaratklan huzura kavuturacak konforun bu
lunm am asndan dehete der M esel, ngiltere'de olduu g i
bi, cins hisleri gcklayan sinem alar yoktur H alk temiz deildir,
tketim eyas yok denecek kadar azdr Bir giysi yrtld za
m an, atlm az, yam an r D aha da kts, Lenina, a lko l ve uyu
turucu m addelerin yerini alan Soma adndaki yattncdan ya
nna bir m iktar almay unutm utur
Kzlderililer'in vah ve egzotik bir yam ur dansn seyreder
lerken, Bernard ve Lenina, John adndaki b ir genle tanHar
John, gayet iyi, fa ka t olduka debdebeli ngilizce konuur ve
sk sk Shakespeare'den de pasajlar ve rir John'un annesi n-

166 100 B y k R o m a n

da, kendisine pek bakm ayan ve New M exico'ya senelerce n


ce Tohumluk M dr tarafndan getirilen orta yal b ir kadn
dr. Bir an, doum kontrol m etodunu uygulamay unuttuun
dan, bu erkek ocuunu dourm utur. M dr, kendisini terkettiinden Linda, Kzlderililer tarafndan kabul edilir. Burada, bir
dizi i-nsanla seksel ilikiler kurar. Bunlardan biri, olu John'un
hi sevmedii, Pope adnda imek gzl, ehvetli bir Kzlderi
lidir.
John'un buradaki m evkiinin ne o lduu iyice anlalmaz.
Ebeveynleri, olduka

m eden beyaz insanlardr. Ksmen bir

vah, ksmen zeki bir insan o la ra k yetimi, kendi kendisini


eitmitir. John, derhal Lenina'ya k o lu r ve sat, "vah" ahlk
anlayndan tr, bu akn gerekletirmek iin hibir ey ya
pamaz. M d r kendisini sevmediinden iini her an kaybede
bilecek Bernard, John'u patronundan intikam alm asnda m
kemmel bir vasta o la ra k grd gibi, o nunla, fevkalde bir
tecrbe de yapacan anlar. Mustofa M o n d 'd a n m saade
alarak, John ve Linda'y ngiltere'ye getirir.
M drn bir zam anlar baba olduunu renen talebeleri
onu yuhalarlar. imdi, Bernard' zlanda'ya srmeye hazrlanan
m drn kendisi lke dna srlr.
Vah diye anlan John, Londra'da byk b ir baar salar.
Bu ehrin, devirlerini yitirmi btn sofistikeleri onunla tan
mak isterler ve bunun iin Bernard'a dahi taham m l etmeye
hazrdrlar. Lenina da, bu ta b i adam gayet cazip bu lu r ve onu
ele geirm ek iin elinden geleni yapar. G eri John da onu eh
vetli bir kadn o larak grrse de, Leniha'y, medeniyetin ba
bo ahlknn bir temsilcisi saydndan kesinlikle reddeder.
Londra'nn sosyal hayatnda hi de bir varlk o la ra k g r lm e
yen Linda, fazla m iktarda soma ile uyuturularak bu cemiyet d
nda tutulur.
John, m eden dnyann hedonizm i (zevk dknl) kar
snda dehete der ve ilkel hayatn daha kesin, daha mnl
ahlkna dnm eye can atar. Bir gn Bernard, onu aralarnda

100 B y k R o m a n 167

Byk C anterbury Topluluu arkclar Ba|kannn da (bu m a


teryalist dnyann byk b ir din lideri) bulunduu tannm
kimseleri gstermek istedii zom an, John, aktan aa red
deder. Bernard, kendisini tekrar gayet m ahup bir durum da
bulur.
John'u aniden hastaneden arrlar; fazla m iktarda soma
verilen annesi lm ek zeredir. John hastanede, b ir grup o cu
un lm ek zere bulunon hastalann yataklar baulannda,
lm korkusuna kar artlandrlm ak zere koutuklann, oynatklann grerek tiksinir. Annesinin lm nden

kendisini

sulu hisseden John, lgncasna, hastane iilerine verilen so


ma yati|trclann tahrip etmeye alr G azaba gelen D e lta la
ra, somoya dayanm ann kendilerini nasl insanlktan kard
hakknda uzun uzun konuun John'u hemen yakalayan D elta
lar kendisini nerede ise ldreceklerken, polisler yetiir ve ya
ttrc fkrtan su tabancalaryla isyan bastnrlar.
Bernard, John ve bu cemiyette kendisini aresizlik iinde
hisseden Helm holtz adnda b ir air arkadalan tevkif e d ilir ve
Mustafa M o n d 'u n huzuruna kanlr. Dnya Deneticisi, bu kl
trl adam Bernard ve H elm hoitz'u Falkland A d a la n 'n a srer
ve John ile de uzun bir felsef tartmaya giriir. M o n d , John'a
Yeni D nya'da

sanata (ehvet gcklayclan, Shakespeare'e

tercih edilir), ilme (cihazlar tevik edilir, soyut speklatif ilme yer
yoktur) veya ancak sosyal istikrarszlk ve zam an zam an sefalet
iinde yeeren ykc kuvvetler olan dine de ihtiya hissedilmediini anlatr. M o n d , tam am iyle m utlu bir hayat sren veya ev
resiyle badaan bir kimsenin, O fh e llo gibi bir piyes yazam a
yacan veya din uruna ehit olam ayacan iddia eder. G e
ne M o nd John'a m utluluk, ehvan zevklerle bir tutulduundan
ve her arzunun meydana kt anda yerine getirilm esi gerek
tiinden, bu Cesur Yeni D nya'da, mazinin byk kltr kah
ram anlan olan hayalcilerine, g a rip fikirii insanlanna ve egoist
lere yer bulunm adn a n la tr

168 100 B y k R o m a n

Fakat M o n d 'u n btn belgati Vah'yi ikna edemez. Shakespeare, strap ekmek, annelik ve A lla h , onun ndinde hl
nem li deerlerdir. Vah John, Surrey sahillerindeki b ir deniz
fenerine ekilerek herkesten uzak bir hayat srmeye karar ve
rir. O ra d a , dierlerinin onlarsz yopam adklann cihazlara ve
btn konfora srt evirerek, kimseye bal olmakszn yaaya
caktr.
John, avlanm ak iin kendisine o k ve yay yapar, bahesinde
kendi sebzelerini yetitirir ve zaman zaman do, Lenina'ya his
settii

ehvet hislerini

dnd

zaman

dvnr

Fakat

John'un bu egzantrik tutum u ksa zam anda evreye yaylr ve


sansasyon peinde koan kalabalklar, helikopterlerle onu g r
meye gelirler. Gazeteciler, onunla m lkat yapm ak ister. John,
onlara tekm e atan Fakat (aralannda Lenina'nn da bulunduu)
gruh ok ileri gider. John'un, hepsinin gz nnde, kendi
kendisini krbalam asn isterler John gazaba gelir, kamy Le
nina'ya in d irir ve kadn ld r r
G ruh, ertesi gn deniz fenerine g e ldii zam an, John'un
kendisini astn grr: Vah, bu Cesur Yeni D nya'daki insan
hislerinin arlna taham m l edemem i, kendisini ldrm
tr.

Eletiri
Shakespearenin The Tempestindeki cazip adada Miran
da, yle haykrr: Ah, bylesine insanlarn yaad cesur
yeni dnya! Aldaus Hexley, kendisine hs sinisizmi ile
Shakespearenin bu kahraman kadnnn kelimelerini alr
ve cesaretten baka her eyi ihtiva eden yeni dnyay an
latan romannn ad yapar. Ac, strap ve lm gibi ger
eklere realiste dayanmasn bilmeyen bu Cesur Yeni Dnyasnm insanlar, kendilerini, sevmedikleri herhangi bir
eye kar, hibir zaman eksik olmayan soma ile korurlar,
ann zevk ve hisleri iin yaarlar. Huvvleyin cesur yeni

100

byk

R om an *16 9

dnyasnn insanlar, 1920lerin meden hayatnn gro


tesk imajlardr.
Platonun Cumhuriyetinden, Orwellin 1 8 9 4 ne kadar
btn topik kitaplar gibi, Cesur Yeni Dnyada, sadece,
imdiki zamann temayllerini istikbale aksettirir. Huxleyi en fazla hayrette brakan ve tiksindiren eyler unlar
d: lm let ve cihazlar (bunun iindir ki Henry Ford bu
cemiyetin Tanrsdr); ak; fedakrlk veya eref gibi hibir
kavram tanmayan, dizgine alnmam ehvet ve gittike
artan antiseptik sterilizasyon (ayak st, abucak, yemek
yenen mehur lokantalar zincirinden birinin slogan u:
Bizim yemeklerimize, insan eli katiyen dokunmaz) .
Platodan Sir Thomas Moorea kadar topya zerinde
duran filozoflar, yet beer akl son snrlarna kadar kul
lanld takdirde, idealist bir cemiyetin nasl grnecei
zerinde durdular. te yandan, son topyalar -ki Cesur
Yeni Dnya, bunlar arasnda en fazla etkili olandr- is
tikblin kbuslu grntleri zerinde durdular. Huxleyin
yeni dnyasnda medeniyet; aktan, canllktan ve irrasyo
nel arlktan temizlenmitir. Her ey makinelerle yaplr,
ktle halinde istihsl edilir ve sterilize edilmitir. Fakat
insanlarn, bu istikrarl cemiyette mutluluk peinde git
meleri gerekirken, onlar kendilerini, hedonistike, bir su
ni zevkten dierine brakrlar, (din yinlerin yerini alan)
Topluluk arklarna katlrlar, gcklayc sinemalara gi
derler ve fazla miktarda soma (yattrc) kullanrlar.
Huxleyin bu alaca karanlk dnyas ile badaamayan
iki kii vardr: somalatrlm insanlarla normal bir iliki
kuramayan Bernard Marx ve meden kaltm ile ilkel ev
re arasndaki harbin kurban Vah John. Bernard srgn
eden ve Vahyi de cinayete ve intihara sevkeden Huxleyin H.G .Wellsin Zaman Makinesinde sylemek istedi
i gibi, dnyann bir gn ultra-meden ve ultra-ilkel ola
rak ikiye ayrlacan anlatmak istedii anlalyor. Bu iki

17 0 100 B y k R o m a n

an arasnda skp kalan bir kimsenin normal, tatmin


edici bir hayat srmesi mmkn olamayacaktr. Cesur Yeni
Dnyada, ne Avrupann sterilize olmu, aktan yoksun
hayat, ne de New Mexicodaki Kzlderililerin sefil ve
hayvan hayat insanolunun nne tatmin edici bir alter
natif sunar.
Yazar
2 6 Tem m uz 1 8 9 4 te doan Aldous H uxleyin ailesi, ngiliz entelekt
el hayatnn en tannm ailelerinden biri idi. Byl< babas Thom as
H enry Huxley, D arw inin nemli m ridlerindendi ve Victoria ann ngil
te re sinde, ilmi, geni halk tabakalarna yaym ak iin alt. Byk a m ca
s Matthevv Arnold, Victoria ann en iyi air ve m akalecilerindendi ve
kardei Sir Julian Huxley, tannm bir biyologdur, lm konularda yazlar
yazar.
Bylece, uzun boylu, zayf ve gayet merakl bir gencin, ilim veya ed e
biyatta veya her ikisinde, kendisine bir isim yapm as mukadderdi. M aam afih, Huxleyin bu baar yolunda, byk bir engeli am as gerekti.
Huxley, on yedi yanda iken ve tp tahsili yapm aya hazrlanrken, kendi
sini hem en hem en kr brakan bir gz hastal geirdi. ki yl sren te d a
vi sonunda Huxley, bytele okuyabilecek kadar gzlerini kazanm ol
du. Oxfordda eitim yaptktan sonra, Londrada yaynlanan A thenaeum
ad nd a ed e b bir m ecm uann yaz heyetine dahil oldu. lim tahsil ed e m e
diinden pimanlk duydu ise de (m ikroskopla bakam yordu). Bir gn istlhzal bir ifade ile, genliinde geirdii gz hastalnn kendisini, "ngiliz
okullarnn yetitirdii tam bir centilm en olm aktan kurtardn syledi.
Huxleyin bir romanc, m akaleci ve filozof olarak hayret uyandrrcasna veld m eslei, C rom e Yellow (1 9 2 1 ) ve Antic H a y (1 9 2 3 ) adl ro
m anlaryla balad. H er iki rom an d a ed eb sansasyon yaratt. 1 9 2 0 ler n
gilteresinin deerleriyle en ince ve balayc nktelerle alay eden bu ki
taplar, okuyucularn derhal ilgisini ekti. Huxley, 1928'de yaynlanan Ses
S e s e K ar adl rom an ile, cemiyetin keskin bir mahidi ve fikir rom an
cs olarak zirveye kmt. C esu r Yeni D nya (1 9 3 2 ) ve E yeless in G a
z a (1 9 3 6 ) adl kitaplar ile H uxleyin yazlar keskin hicivlerini kaybetm e
ye, m istisizme yaklaan bir ciddiyet kazanm aya balad. Huxley, 1 9 3 7 de
A m erikann California eyaletinde yerleti; felsefe, tarih ve mistik tecrbe-

100

byk

R oman 171

1er hakknda kitaplar yazd. D ah a sonraki rom anlar pek baanl olam a
d. Bir arkada, bir defasnda H uxleyi yle tarif etti: Hi de gayrizarif
d enem eyecek ekilde, ortasndan saa sola sallanan bir st aac.
S es S e s e K arfy\ okuyanlar, gayet uzun boylu (1 .8 3 m.) ve zayf y a za
rndan istihzal szler beklerlerken, onun nezaketi karsnda. Grm e
S anat (T h e Art of S eeing, 1942) adl kitabnda bahsettii egzersizlerle
grm e hissini bir lde kazand. Am erikal Kzlderililerin kullandklan
baz uyuturucu m addelerle ilgilendi. Bunlardan bazlarn, C esu r Yeni
D nyada da anlatm t. Bu uyuturucu m addelerin, kendisinin grm e
hisleri zerindeki m spet tesirlerini, The D oors o f P erception adl tart
m al kitabnda iledi.
ki defa evlenen Hux!ey (birinci kars 1 9 5 5 te lmt). A m erika
C um hurbakan John K ennedynin katledildii gn (2 2 Kasm 19 63), C aliforniada kanserden ld. Geri kendisine Nobel M kfatnn verilece
inden sk sk bahsedildi ise de Huxley, belki nceki rom anlarnn yakc
nihilizminden tr bu m kfata lyk grlmedi.

Dier Eserleri
C rom e Yellow. Bu ilk rom an iin Huxley (Thom as Love Peacoock ve
Norm an D ouglasn kullandklan teknie bavurarak) bir grup egzantrii
krdaki bir sayfiye evinde toplayarak birbirleriyle tarttrr. D eni ad nd a
ki ekingen bir air (G n e y Rzgri'r\(ia\<.\ ad an a ve C esu r Yeni Dny a daki Bernard M arxa benzer) VVnbuhlarn yazlk evleri olan C ro m ea
gelir. Deni orada, kendisini, rom antik pein hkmlerinden syrm aya
alan eytan rasyonalist Mr. S croganla; hayaletlerin resimlerini yapan
Ivr Lom barta ve k olduu Anne VVmbushla tanr. Bir dizi aheser
nkteli konum a sahnesi ile Huxley, Anneyi ele geirem eyen D enisin
kendisini nasl ahm ak yerine koyduunu ve nihayet C ro m eu hznl, fa
kat daha akll bir air olarak terkettiini anlatr,
Antic H ay: lk rom anndan daha tam ve daha orijinal olan bu eseri,
1 9 2 0 lerin Londra sosyetesindeki yapm ack tavrl edebiyatlan ve s a
natkrlar hicveder. R om ann kahram an, Theodore Gumbril ad nd a g
zel sanatlara m erakl bir gentir. Gumbril, kendisinden em in olm ayarak
Londrann B ohem hayatna dald zam an, Shearvvater gibi unutkan bir
ilim adam ve Casim ir Lyhiatt gibi kendisini dhi sanan biri ile de tanr.

172 100 B y k R o m a n

S es S e s e K arfdan da h a a z zengin m ateryali iltiva etm ekle beraber, yi


ne d e son derece komik bir roman olan bu eser, Evelyn W augh ve Anthony Povvell gibi da h a sonraki sosyal hicivcilere zem in hazrlad. H uxley
bu eserinde kltrl nihilistik grleriyle, evresindeki entelektel sah
tekrlar paralar ve gayet nem siz kim selerm iesine frlatp atar.

Ekmek ve arap
(Pane e Vino)
Yazan

Ignazio Silone
(Secondino Tranquilli)
(1 9 0 0 - 1 9 7 8 )

Balca Karakterler
D on Benedetto: Yal bir papaz; daha nce bir retmendi; kesin antifaizminden tr imdi emekliye ayrlmtr.
Marta: Don Benedettonun sadk kz kardei.
D on Benedetton u n n c e k i T alebeleri
C o n ce ttin o Ragu; Milis tekiltnda bir subay.
N un zio Cacca: Genliinde bir idealist olan bu adam doktor km,
kendisini mesleine vermitir.
D on P icciriIIi: Bir papaz; din otoritereler jurnalcilik yapar.
Pietro S pina (D on Paolo Spada ta k m a a d ile dolar):
yeralt tekiltnda alan bir ii.
G irasole A ile si
Berenice: Fossa dei Marsideki otelin sahibi olan kadn.
B ianchina: Berenicenin yeeni; Alberto Colamartiniye k.
D on G irasole: Fossa dei Marsi'nin papaz.

Anti-faist

17 4 10 0 B y k R o m a n

D o n Pasquale: Pietraseccadaki yegne asilzde; imdi ecdadndan ka


lan maliknesini muhafaza etmeye alr.
A lberto: Olu.
C h ristin a : Kz; dindar bir kzdr, rahibe olmak ister.
Pietrasecca ve evresinde O tu ra n D i e rle ri
C ardile M ulazzi: Spina'y barndran bir kyl.
M agascia: Bir arabac.
Sciatap: Amerika'ya g eden bu kimse, daha sonra kyne dner.
M atelena Ricotta: Pietrasecca'daki hanc.
C assarola: "Akll bir kadn", yani sihir ve byden anlayan bir kadn.
Signora P atrign an i: Ky retmeni; Faist.
A n tifo n a : Bir Fransiskan papaz.
Fossa D ei M aride O tu ra n la r
Marco T ug lio Z abaglia (Zabaglione): Bir avukat; nceleri sosyalistti;
imdi Faistlerin gzne girmeye alr.
D on Senofonte: Bir eczac.
D on G enesio: Bir devlet memuru.
Pom peo: Don Senofontenin olu; Faist Mussolininin deil de Sosya
list Mussolininin peinde giden biri.
R o m ada O tu ra n la r
M annagg ia Lam orra: Spinay barndran bir ii.
Rom eo: Bir ta ustas ve yeralt lideri.
C helucci: Bir partici, imdi hapishanededir.
L u ig i M urica: Bir talebe ve partici olan bu kimse polis iin jurnalcilik
de yapar.
A chilie s Scarpa: Bir dolandrc olan bu adamn zellii, kadn turist
leri korumak"tr.
U liva:

htill hkmetinden mitsizlie den bu ihtillci, imdi tek

bana terr hareketlerine giriir.


A n n in a Pecci: Bir terzi; Muricann, metresi.

Hikye
talya 19 3 5 'te , Etiyopya'ya harp iln etm ek zeredir. Faist
hkm et, ynetim i tam mnsyla eline geirm i; btn m u h a

10 0 B y k R o m a n 175

lefet susturulmu veya yeraltna srlmtr. Rejimin baz d


m anlan yurt dna kamlar, bozlan kendi inanlarn rejim in
dnceleriyle badatrm lar veya buna m ecbur braklm
lardr. Bu sonunculardan biri, D on Benedetto adnda yal bir
papazdr. nceleri bir retm endi, fa ka t rejim i aktan aa
tenkit ettiinden m esleinden atlmtr. imdi kz kardeinin ya
nnda

bir em eklilik hayat srer; fa ka t rejimi hl tenkit ettii

iin de, kendisine pheli nazarla baklr


Kitap ald zam an. Don Benedetto'nun, nceki tale b e le
rinden bazlanyla, yetmi beinci doum gnn kutladn
gryoruz. Bunlardan biri, milis tekiltnn bir subay olm utur;
dieri, piskoposun gam m azln yapan b ir papazdr ve ncs de. Dr. N unzio Sacca, tp meslei uruna nceki prensip
lerinden fedakrlk yapmtr. Sohbet srasnda, bamszl ve
idealizm den tr Don B enedetto'nun bilhassa sevgisini eken
Pietro S pina'dan bahsedilir. Baka bir a d a , Spina b ir aziz
o la b ilird i. Fakat imdi K atolikliini

bile muhafaza etmemitir.

O n u n , bir sosyalist o lduu ve B elika'da srgn hayat yaad


sylenir.
Ksa bir m ddet sonra. Dr. Sacca, nho bir srprizle kar
lar. Faistlere kar yeralt faaliyetleri yrtmek iin talya'ya
gelen Spina'ya rastlar. Sacca, m tereddit ve sknt iinde, bu
eski arkadan tbb muayeneden geirir ve eklini deitirerek
kasabadan, kimsenin dikkatini ekmeden aynimasn sa la r
Spina, im di, shhatini kazanm ak iin A bruzzi'de dolaan Don
Paolo Spada adnda bir papaz ekline brnmtr. Sacca'nn
tavsiyesi zerine, kimsenin dikkatini ekm eden oturabilecei
kk bir da ky olan Pietrasecca'da yerleir.
Artk Don Paolo diye anlan Spina, Pietrasecca'da halkla
yakndan temas kurar. Ev sahibesi M atelena, onun hannda
kalmasnn ansn aacana inanr. Don Pasquale C o la m a rtini adndaki bir to p ra k sahibi, m al glkler iindedir. C hristina C olam a rtin i adndaki sam im ve d in d a r kz da rahibe o l

17 6 10 0 B y k R o m a n

m ak ister. Scakkanl, ta b i b ir kz o lan Bianchina ise, rahibe o l


may aklndan geirmez.
M teakip hdiseler gevek bir tarzda organize edilmilerdir.
Bazlan acndrcdr, dierleri canl halk mizah ile dolu. "D o n
Paolo", bir papaz o lara k, bilhassa Christina ile temas ku ra r K
zn inannn derinliine hayranlk besler, fa ka t gnn sosyal
meseleleriyle ilgilenm edii iin de onu azarlar. Kza, Allah'n
yeryzndeki iini yrtmek iin, insanlann manastra kapanm alanna gerek bulunm adn anlatr. C hristina'dan bylece
mitsizlie den Spina, kyller arasnda kendisini takip ede
cekleri arar, fa ka t sefalet ve cehalet iinde, h o r grlerek ya
ayan am a yine de faist propagandasndan daha akll ve sh
hatli b ir realite anlayna sahip bu topraksz kyller indinde,
kendisinin soyut cem iyet teorilerinin hi b ir m na ifade etm edi
ini g r r Cemiyeti yeniden dzenleme iinin, prop a g a n d a ile
balayacana karar verir. Bu i, korku ve phe duvarlann
aarak, sevgiye dayal bir to p lu lu u n kurulmasna zemin hazr
layacak basit ve gvenilir beer tem aslarla balamaldr.
imdi ne yapm ak istediini daha iyi anladndan Spina, si
yas m cadelede faal b ir rol oynam aya karar verir. Pietrasecca'd an a yn lr Roma'ya gid e r ve her gn tevkif edilm ek korku
su iinde bulunduklanndan yeraltndaki m ezarlarda, ilk Hristiyanlann yaaylann andran bir hayat sren yeralt tekilt
yeleriyle temas ku ra r O n la n n liderleri Romeo adnda bir ta
ustasdr Dieri bror datt iin hapsedilen ve hapiste gz
lerini kaybeden C helucci'dir. Uliva adndaki bir d i e r ihtillci,
btn ihtilllerin, ykm ak istedikleri istibdat rejim leri yerine ken
dilerini koym ak istediklerine inanr. Uliva, imdi grup faaliyetin
den ferd iddete dnm tr ve oturduu binaya yd pat
layc m addelerin zamansz patlamas sonucu ln Bu grubun
en trajik insan A nnina adnda ufak tefek b ir terzi kadndr. Annina, Luigi M urica adnda bir di e r yeralt aktivistine ktr. Po
lis, M urica'y ksa bir zaman iin tutuklar ve bu ksa tecrbe
M urica'y fena halde sarsar Serbest braklm asndan sonra

100 B y k R o m a n 177

M urica, iddetli bir d ah il kaynam adan geerek kendi iine


kapanr. Bir N oel gn, polis, iki sevgiliyi ele geirm ek iin Annina'nn oturduu yere baskn yapar. Luigi dam a kar ve Annina, polisin kendisi ile yatmasna nza gstererek Luigi'yi ya
kalanm aktan kurtanr. Luigi sakland yerden indii zam an, ka
dna, azna gelen her sz syler. A nnina'y fahie olm akla
sular ve kadn terkeder. A nnina, imdi Lugi'ye ne olduunu
bilmez.
Rom a'da faal b ir hayat yrtemeyen Spina, tekrar Don Pao lo klna brnerek Abruzzi'ye dner. Bu yolculuu srasn
da, Fosa dei Darsi adndaki kk b ir kasabada, duvarlara
"H a rp istemiyoruz" gibi slo g a nla r yazarak an kovanna om ak
sokar. lke, seferberlik iinde b u lunduundan, kasaba halk,
bu sloganlann. Fossa dei M arsi kasabasnn vatanseverlik his
lerini kk gsterm ek isteyen rakip b ir kasabal tarafndan ya
zldn sanr. Spina'nn bu faaliyetinin yegne neticesi, rakip
bir kasabada oturan iki kiinin tevkif edilm esidir

ki, a d a m la r

lin edilm ekten zor kurtanlr.


Yine bu yolculuu srasnda Spina, eski hocas D on Benedetto'ya rastlar ve bu yal ad a m , A llah'n hedeflerine, bazen
kilisenin iinden ziyade dnda daha iyi hizmet edileceini ta k
d ir ettiinden, Spina'yi takdis eder, baanlar diler. Tekrar Pietrasecca'ya geldii zam an, Spina, imdi m ahall

kyllerin

kendisine itim at ettiklerini grr. O n la n n ricalan zerine, g


nahlarnn atfedilm esi iin bavuracaklar papaz roln oyn a
maya raz olur. Kendisine bavuranlardan biri, A nnina'y Ro
m a'da terkeden M urica'dr. Son derece pimanlk duyduunu
syleyen M urica, kendisine daha da fazla azap ektiren bir iti
rafta daha bulunur: Faistlere kar yeralt faaliyetini yrtr
ken, ayn zam anda, faist polisi namna casusluk da yapyor
du. Bu hazin mazisine ram en, Spina, M urica'y kabul eder,
ona itim at eder ve iine devam etmesini syler
Kitap kapand zam an, Spina'nn planlar suya dm tr
Sonuna kadar dndklerini sylemekten ekinmeyen Don

178 100 B y k R o m a n

Benedetto, b ir din ayini yrtrken zehirlenir. Bianchina b ir ge


neleve g ire r Polis M urica'y yakalar ve ikence yapa yapa l
d r r Spina, iddetli b ir kar frtnas altnda, d a la r zerinden
Pietrasecca'dan kamaya m ecbur kalr. O n u n peinden gitm e
ye alan Christina'y kurtlar paralar. Yine de, m alubiyetin
de

dahi, M urica'nn lrn, bir fedakrlk ve din ayin -olur;

adalet ve sevgiden oluacak ideal bir top lu lu u n bir gn kuru


laca vaadi. Spina, "Eer hepimiz onun g ibi yaarsak" der,
" ld m z zaman dahi lm saylmayacaz. El ele verelim
ve hibir ey den korkm ayalm ."

Eletiri
talyada Mussolini zamannda kilise, kahramanln
dan ziyade temkinli hareketi ile tannyordu. Faizmden
ziyade sosyalizmden korkan kilise, Mussolini ile derhal
bar yapt. Silone gibi eletiricilerin gznde kilise, sade
ce yeni bir klelik devrine girmekle kalmam, kendisini
ele geirenlerle ak yapmaya da balamt. Din ve sosyal
adaletin birbiri ile badaamayacan sanmak kolayd. Bi
anchina bunu gayet kesinlikle belirtiyordu: Ben hrriyet
taraftarym... siz ise, tabi, bir aziz olarak hrriyete kar
snz. Bu tabi sz, birok din adamnn karlat
kmazn bir delili idi ve ancak kiliseyi terketmekle d
dnya ile badaabilirlerdi.
Spina bunlardan biri. Mizac itibariyle derinden dindar
bir adam, samimiyet ve dorulua susam bir adam. Ta
lebeliinde, bir gn unlar yazmt:
Eer ldkten sonra bir kilisenin mihrabnda halka
tehir edilmek ve ekserisini irkin yal kadnlarn tekil
ettii kimseler tarafndan dua edilmek, hi de nho bir
ey deilse, bir aziz olmay isterdim. artlara, evreye ve
materyal duruma gre yaamak istemem. Sebep olaca
neticelere srt evirerek, hayatmn her saatinde, hakl ve
iyi grnen hedefler urunda mcadele etmek isterdim.

100 B y k R o m a n 179

Spina daha sonralar politikaya dnd zaman da, bu


dncelerinden hibirini kaybetmez. Onun radikalizmi;
sosyal ve siyas teoriden ziyade gerek beer yaratklar
dnd iindir. nsanlar proletarya olarak grmez,
proletaryay insanlar olarak, Magascia, Sciatap, Bianchina, Matelena, Lugi olarak grr. Onlarla kurduu temas
larda, sekler (lik) bir Hristiyanlk kurmaya alr ki
bu tr bir Hristiyanln ruhu, yirminci asrn kilisesinden
ziyade birinci asrn ilkel Hristiyanlna yakndr. Kendi
sini mphem bir kisveye brmesi de bunu gsteriyor.
Bir papaz, ama yine de bir papaz deil. Din bir fonksiyo
nu yoktu, ama Bianchina ve dierleri, onun ahsiyetinde
din bir otoritenin mevcudiyetini hissederler. Don Benedetto, Spinann, ocukluk ideallerinden vazgemediini
grr. Gerekte, Allahn dahi yeraltna gitmi olabilecei
ni belirtir:
evreye fesat tohumlarnn sald ve gizli bir m
cadele yrtld zamanlarda Allah bazen gizlenmeye
ve mstear adlar taknmaya mecbur kalr... Gnmzde,
ktleleri harekete getiren ideal adalet kavram, Allahn,
kendisini kiliselerin ve bankalarn kontrolnden kurtar
mak iin kulland mstear adlardan biri olamaz m?
Kitabn sembolizmi, takdis edilmemi Hristiyanlkn
bir ifadesidir. Mesel, Muricann lm, din kitaplarn
gl dilini hatrlatyor:
Bylece, Fossa^aki klann avlusunda onun bana,
bir tac yerine bir orak geirdiler. Ona, Gerek bu. dedi
ler. Eline, bir as yerine bir sprge verdiler. Kardelik
bu, dediler, ardndan, onu, yerde bulduklar krmz bir
kilime sardlar. Daha sonra kilimi iple baladlar ve erler
de onu tekmelediler... Mahkeme tahkikat ite byle ba
lad.

18 0 10 0 B y k R o m a n

Ekmek ve arap, ayn zamanda Hristiyan sembolleri


dir: Katolik kilisesinin yinlerinde ekmek ve arabn b
yk bir yeri vardr. Onlar, ilk defa II. Blmde, Cardilanm bir kz ve eek arasnda, ahrda bir hasr zerinde
yatan Spinaya yiyecek olarak getirdiini gryoruz. XI.
blmde de, Murica Spinaya gnahlarn itiraf ettikten
sonra, beraberce, ses karmakszn arapla ekmek yedik
lerini gryoruz. Ve nihayet, Murica ldkten sonra, ba
bas, mteveffann arkadalarna, Muricann emei ile ya
plm ekmek ve arap sunarak, ncildeki bir ibare ile,
Yiyin ve iin der. Bu ekmek, onun ekmei; bu arap da,
onun arab. Spinann cevab, bu sembolizmi daha da
kesin, belki ok kesin olarak gsterir:
Ekmek, ok sayda buday tanelerinden yaplr. Bun
dan dolay birlii gsterir. arap, ok sayda zm salkm
larndan yaplr ve bundan dolay, o da birlii temsil eder.
Benzer, eit ve faydal eylerin birlii. Bundan dolay, ger
ei ve kardelii temsil eder; birbiri ile badaan eyleri.
Bu yetmiyormu gibi, Muricanm babas ve annesi, ilk
bahardan hasad zamanna veya babozumuna, ekmek ve
arap yaplmasna kadar, tpk bir adam yaratmak iin ge
reken zaman gibi, dokuz ay getiini anlatr. Baka bir ifa
de ile, bu yemein ekmek ve arab, Luigi Murica'nm cesed ve kandr.
Okuyucu, teki sembolik iaretlere de srt eviremez.
Don Benedettonun ad, takdis edilmi demektir. Christina, ikr ki, hikyenin Hristiyandr. Bianchina ise, bir
fahie olmasna ramen, kendisinin olan bir safla sahip
tir (bianca, beyaz demektir). Bu kadn, (iindeki kt
ruhlar sa tarafndan temizlenen) Mary Magdalene rol
n oynar. Kahramann hakik ad Pietrodur ve kendisini
Paolo diye tantr ve bu iki isim de, birinci asrdaki iki b

100 B y k R o m a n 1 8 1

yk aziz ve misyoner, Peter ve Pauldur. Her ikisi de Romaya gitti ve orada ehit edildiler. Kahramann (iki) aile
ad, siyas bir kkrtc olarak dnyev roln gsterir:
Spina, diken demektir ve spada da kl.
Bereket versin. Ekmek ve arap, sadece tebihlerden
oluan bir eser deil. Bilhassa ikinci derecedeki karakter
lerin tasvirlerinde, zengin mizah pasajlar gryoruz. Me
sel, Amerikadan dnen yal Sciatapn bildii ngilizce
tek kelime shut uptr. (Sus, eneni kapa ve bu kelime
yi o kadar ok kullanr ki, kendisine takma ad olarak veri
lir. stihzal bir ekilde Marcus Tullius Ciceronun ismin
den ilham alnarak yaratlan Marco Tuglio Zabaglio adn
da, vatan, millet nutuklar eken yal bir riyakr vardr.
Daha az istihzal olmamak zere Achilles Scarpa vardr.
Kendisine kadn getirmesi iin bir yardmcsna para verir
ve sonra bu kadnlar kurtararak, onlarn gznde kahra
man olur. pheci kyllere, bir zira ihtillde yer aldk
larn syleyen vatansever bir kadn retmen vardr. Ve
nihayet, topraksz kyller vardr ki, giritikleri sosyal
bakaldrmalardan birinde, o zamana kadar sadece toprak
sahiplerinin su dktkleri bir alln dibinde, isyankr
bir tavrla su dkerler, pislerler. Belki, Ekmek ve arap, ile
ride, sembolizmden ziyade kyl hayatn sevimli bir tarz
da gsterdii iin okunacak.
Sione 1935te, romannn tamamen gzden geirilmi
bir basksn yaymlad. Romann son ksmlar, bilhassa
Bianchina ve Don Benedetto ile ilgili ksmlar olduka
yumuatlmt. Kitaptaki tadilat ylesine fazla idi ki, Silone, ismini de deitirdi. arap ve Ekmek yapt.

Yazar
Ignazlo Silone, 1 9 0 0 de, talyann Abruzzi blgesinde Pesclna k
ynde dnyaya gelen S econde Tranquillinln m stear ad idi (sonralar bu

182 100 B y k R o m a n

ad resm en benim sedi) Babas, toprak sahibi bir kyl, annesi de doku
m ac idi. Bu blge (E k m k ve araptaki belirttii gibi) hibir zam an tal
yam a tam bir paras olmad; Blge halk, kendilerine m ahsus bir eit
talyanca konuurlar ve Slione iin, ed eb talyanca, hem en hem en ya
banc bir dildi. R om anlannn slplar, A bruzzese lehesinin tesirini gs
terir; Bu, talyanca olm akla beraber, talyancann retorik zarafetinden
syrlm ve basit ve kesin kyl konum asna irca edilmi bir dildir.
Silonenin genliinin en nemli hadisesi, birka saniye iinde da
lardaki kyleri yerle bir eden ve elli bin kiiyi ldren 19 15 deprem i idi.
Bu felketin hatralar E km ek ve arap'ta grlr. Felket, S ilonenin ka.fasnda, cemiyetin yeni batan dzenlenm esinden nce vuku bulacak
cehen nem i bir felketin sembol olarak yerleti. Zihn form asyonunda,
ikinci derecedeki u hdise de rol oynad; Silonenin de yer ald bir is
yan. M ahall jan darm a tekiltna kar giriilen bu bakaldrm a, on alt
yandaki Siloneye, ilk siyas nutkunu sylem e frsatn vermiti. Ertesi
yl R om aya gitti ve G en Sosyalist D erneine ye oldu. B eraberinde, bir
kylnrv otoritelere phe ile bakn, kr blgelerinin hkm et m erke
zine duyduu krklk ve kzgnl getirmi ve ksa bir zam an nce b e
nimsedii M arksizm in tesiri altnda, tpk dindar bir Hristiyan gibi, hakkn
mutlak zaferine inanmt.
M teakip on iki sene zarfnda Silone, azimli bir Marksist idi. talyan
sosyalistlerinin solcu kanad nc Enternasyonele girdii zam an , Silo
ne de ayn yoldan gitti. (T rkeye, A ldatan P uf diye tercm e edilen kitap
ta) S ilonenin komnizmi nasl benim sedii ve niye terkettii kendi a zn
dan anlatlr. Silone, bu kitapta, komnistlerden, lkin1927de hayal krk
lna uradn yazar. Moskovadaki bir parti toplantsnda, deerlerin,
Trotskinin verdii bir dem eci lnetlem eleri istendi; fakat Trotskinin bu b e
yanatn hibir delege okum ad gibi, okum alan na d a m saade edilm e
miti. Fransz ve talyan delegeleri, reye katlm ay reddettiler ve Silone,
harekete gem i otoriter gc bylece grm ekle hayal krklna urad.
Bu mitsizliin bir ksm n. E km ek ve araptaki hayal krklna uram
ve tek bana kalm htillci Ulivann szlerinde gryoruz. phelerine
kendisine derin strap verm esine ram en, Silone, birka sene da h a par' tfde kald ve nihayet 1 9 3 1 de kovuldu.
Silonenin komnizmi, kardei R om olonun hayatna mal oldu. Rom olo, 1 9 2 8 de tam am en uydurm a ithamlarla, Kral Victor Em m anueli ldr
m ek istem ekle suland ve tevkif edildi. Aleyhindeki tek delil, aabeyinin.

10 0 B y k R o m a n 183

dillere dm bir komnist olm as idi. Romolo, gerekte, dindar bir


genti, fakat hapishanede, korktuundan deil, aabeyi ile beraber oldu
unu gsterm ek iin, ksacas aabeyinin byle hareket edeceini his
settii iin, komnist olduunu itiraf etti. Romolo, hapiste drt sene kal
dktan sbnra ld ve Ignazio'nun partiden ayrlm akta tereddt etmesi bir
bakm a kendisine inanan kardeinin hakl olduunu gsterm ek iindi.
Mussolini rejim ine kar giriilen direni 1 9 2 8 de tam am en knce.
Silona, 1 9 3 0 da svireye iltica etti. Komnistlerden koptuktan sonra, ro
m an ve hikye yazm aya balad. F o ntam ara adndaki ilk rom an, faist
milislerinin igal ettikleri, rzna getikleri, ldrdkleri bir da kyn an
latr. R om ann kahram an, siyas dnceleri bu igal altnda geien Berardo ad nd a bir kyldr. Serserilikle sulanarak tevkif edilen Berardo,
A bruzzide Grnm eyen El diye bilinen hkm et aleyhindeki yeralt h a
reketinin lideri ile tanr. Polis bu adam aradndan ve gerekte onun
hapiste olduunu da bilmediinden, Berardo, G rnm eyen Elin kendisi
olduunu itiraf eder. Dierleri serbest braklr, fakat Berardo, ikence al
tnda lr.
Silonenin en iyi bilinen E km ek ve arap adndaki rom an, ilkin Zrihte A lm ancaya tercm e edilmi olarak yaynland. Kitap, talyaya d
nerek yeralt tekiltnda alan Pietro Spina adndaki siyas mltecinin
bandan geenleri ve ruh olgunluunun hikyesini anlatr.
Bu rom ann devam m ahiyetinde olan K a r A ltndaki Tohum lar {^94^)
adl kitapta, Spina, Berardo gibi, ilemedii bir suu itiraf ed er ve bu y z
den ldrlr Rom an, nceki kitaptaki Hristiyan sembolizm ini gelitirir.
Silonenin ahs kar veya korku ile deil de, sevgi ile birlemi ideal bir
topluluunu anlatr.
Silone, kinci Dnya Harbi srasnda, talya dnda kald, fakat
1941 de tekrar politikaya dnd. talyan Sosyalist Partisinin Yabanc M er
kezler S ekreteri oldu ve haftalk bir dergi kard. Mttefiklerin G ney tal
yay istil etm eleri zerine, 19 4 4 te, Am erikan otoritelerinin tem in ettikle
ri bir uakla lkesine dnd.
talyada dem okratik m esseseler restore edildikten sonra Silone, fa
al bir sosyalist oldu, partinin A v a n tiadndaki dergisinin editrln yk
lendi ve 1 9 5 3 te, kendi blgesinden Sosyalist Partisinin nam zedi olarak
seim e katld ise de kazanam ad . Ondan sonra, kendisini solcu bir sos
yal dem okrat olarak tantm akla beraber, faal politikadan ekildi. D aha
sonraki rom anlan, hayal krklna urad iin partiden ayrlan bir ko-

184 10 0 B y k R o m a n

munistin hikyesini anlatan B ir A vu Brtlen (1 9 5 3 ) ve L u c a rtn Srn dr ki (1 9 5 6 ), bu kitabnda da, kahram an, ilemedii bir sutan tr
ikence grr. Silone, Tem po P resente adndaki ed eb bir derginin d e ku
rucusudur. Kitaplar, pek ok dillere evrildi. S ilon enin kendi vatandala
r, genellikle, onun ed eb deerini, dier milletlerden da h a sonra an lad
lar.

Bulant
(La Nausee)
Yazan

Jean-Paul Sartre
(1 9 0 5 - 1 9 8 0 )

Balca Karakterler:
A n to in e R o q u e n tin : Hikyeyi, bu yapayalnz entelektel anlatr. Onun
hayata duyduu ksknlk, romann tezini oluturur.
A nny: Roquentinin nceki metresi; bir aktris olan bu kadn imdi orta
yaldr.
Franose, P atron: Roquentinin, gecelerini birlikte geirdii bir kah
vehane sahibesi.
O gier, K e n d i k e n d is in i y e ti tirm i a d am : Alelde bir kafaya sahip
bir ktip; Bouville Ktphanesindeki btn kitaplar okumak sure
tiyle kendi kendisini yetitirmeye alr.

Hikye
Bu kitap boyunca yaptmz g ib i, rom anlarn plnlar, ka
rakterleri ve tezleri arasndaki farklan belirtm ek her zam an key
fidir. Fakat bu tarz, hib ir kitapta Sartre'nin B ulant's ka d a r
keyf yaplm deildir. Bu kitaptaki yegne plan, karakterlerin

186 100 B y k R o m a n

belirtilm esidir; biz, kahram ann hareketleriyle d eil, onun reaksiyonlanyla ilgileniyoruz. Roman A ntoine Roquentin adnda,
a rk a d a fla n , ailesi ve hatta bir ii bulunm ayan yapayalnz bir
entelektelin gnlk hotralon eklinde yazlmtr. O n u n hak
knda sadece b ir iki gerek meydana kyor; A vru p a 'da , A fri
ka'da ve Asya'da uzun uzun dolam; Hindistan ve in -H in d i'nde ki a rkeolojik aratrm alara katlm, ta ka t sonunda bu tr
faaliyetlerle ilgilenm em eye balamtr. B ira ra , Anny adnda bir
metresi vardr, fakat kavga ederler ve senelerce kadn grmez.
Hlen, Bouville ("M u d v il." muhtemelen Le Havre) adndaki
m ahall bir ehrin kk bir otelinde yaar; onsekizinci asrda
yaam ve pek bilinmeyen Com+e de Rolleben adndaki bir
maceraperestin hayat hakknda aratrma yapar. Seksel ihtiyalann, civardaki bir kahvehanenin sahibesi ile yapt bir a n
lama neticesinde karlamaktadr. H er gece bir erkekle yat
m ak ihtiyacn duyan bu kdn, hibir teklifi reddetmez.
Roquentin'in, bu yalnz, kendisine yeterli hayat, bulant ad
n verdii actc hcum lara maruz kalr. Sadece kendisinin ha
yatndan deil, hayat denilen eyden tam am iyle bkm'r. ilkin,
bu t r hisler, ne olduunu anlamakszm, aniden gelen ve kay
bolan parlak izler halinde g r n r O , bu a n la rd a , kendisinin
akln oynatp oynatm adn dnn Eyann kendi anlad
hayata yabanc bir hayat bulunduu grnr. Alelde eyalar,
onun indinde, garip ob je le r o lu r ve artk yerden b ir ta veya k
t alam ayacak hale gelir. Ksaca bir m ddet iin bu hislerini,
eski bir caz pln dinlem ekle giderm eye alr. Pln salam
katl, eya ile nceki nsiyet hissini geri getirin M aam afih,
kendisini ga rip bir durum da hissetmesini, ancak ok ksa bir
zaman iin uzakta tutabilin o k gem eden, bu hisler Roquentin'in kendi vcuduna yaylr, elleri da h i, bir balk veya trnaklann oynatan bir yenge gibi m uhtar bir varla sahip g arip bir
hayvan gibi grnm eye balan Kendi vcudunun youn ve
yepyeni

idraki karsnda ne yapacan bilmez; vcudunun,

uurlu ve tam bir ahsiyetin merkezi olduunu deil de hayat

100 B y k R o m a n 187

nn lk, lzci, belirsiz bir mihrak olduunu hisseder. Sonunda,


eyann her tarafta, deta a dlanndon ve allm kullanlm a
ekillerinden synlmlarcasna, beklem edikleri ekilde o tu rm a
m bir karakter kazandklarn grr. Bir tramvayn kanapelerini, iirilmi karn ile su stnde srt st yzen lm bir ee
e benzetir. "O tu ra ca k bir yer, bir kanape" diye m rldanr; fa
kat kelim eler kendilerini eyaya balam azlar. H er eya isimsiz
dir, glntr, maksatszdr.
Bu dnyada, hibir eyin, niye mevcut o lduunun bir sebe
bi yoktur. O n la n n nasl hareket edeceklerini A llah tayin etmez,
ynetmez. Eyalar, Roquentin'i tiksindirircesine, kat, kaln, eh
vetli, iirilmi, di b ir b ollu k iindedir. Eyalar samadrlar.
H ib ir kurala boyun emezler. Bir bakm a de trop, gereksizdir
le r Byle bir dnyada, herhangi bir ey, herhangi b ir eye d
nebilir, zira onun varln yneten b ir kanun veya m antk yok
tur. Roquentin, kendisini bir takm dncelere kaptnr; eer
ocuunun yzndeki b ir sivilceye bakan b ir anne, bu sivilce
nin glen kk b ir gze istihale ettiini grse acaba ne ya pa r
d? Veya bir kimse, aznn iinin kandn hissetse ve azn
at vakit dilinin, kpr kpr kprdayan bir krkayak haline isti
hale ettiini grse acaba ne hissederdi? nk dnya kanun
suz ve gayri-m antk o ld uu n d a n , insanlar hrdrler ve -b ir ey
yapm ann artk hibir mns kalmasa bile- istediklerini ya p a
bilirler. te bu topyekn fa ka t mnsz hrriyete kar hissedi
len tiksintidir ki, egzistansiyel bulantnn zn tekil eder.
Cemiyetten bylece tecrit edilm i yaamasna ram en, Roquentin'in hayat, dnyay baka gzlerle grenlerin hayatlanyla kanr. Kahvehane sahibesi ile yrtt ilikilerin pek ne
mi yoktur. Bu kadn, onun sadece fizik ihtiyalarn yerine geti
rir. D ier taraftan, B ouville'in kendi kendilerine hrm et besle
yen, kendilerini nem li addeden, kanuna hrm et duyan vatandalannn, iinde bulunduklan gerek durum lan yine kendile
rinden gizlem ek iin giritikleri devam teebbsler onu son d e
rece kzdnr. O n la n btn sosyal hareketleri, dzen, vazife ve

188 100 B y k R o m a n

hakla r gibi her kelimesi gerek deil, muazzam b ir sahtekrlk


makinesidir. O n la r, ekseriya m eydanlardaki heykeller ve sanat
galerilerindeki portreler diye anlatan Roquentin, o nlann yaadklan hayatn canszln ve suniliini gsterir
Roguentin'in mtem adiyen nne kan b ir d i e r beer ya
ratk da, "kendi kendisini yetitiren a d a m " d edii, strap verrci
kk bir bilgitir. M ahkem ede ktiplik yapan bu ad a m , Bouville Ktphanesi'ndeki btn kitaplar okuyarak kendisini ye
titirmeye karar verir. K itaplan, alfabe srasna gre okum aya
balar ve yedi sene sonra, L'ye ular Sartre, yle anlalyor ki
bu ilemi, zengin im knlarla dolu hayata, dandan b ir dzen
empoze etm ek isteyen rasyonel sistemlerin b ir karikatr o la
rak gstermeye alyor "Kendi kendisini yetitiren a d a m ",
mtem adiyen Roquentin'in nne kar, can skc ale ld e likle
riyle Roquentin'in gzlerinden ya getirecek ka d a r rahatsz
ed e r Bu ad am , beeriyete k b ir idealist old u u n u iddia
ederse de Roquentin, onun yannda oturan adam n salannn
rengini sorduu zam an ne cevap vereceini bilemez. O n u n da
nasl bir adam olduu ksa b ir zam anda anlalr "Kendi ken
disini yetitiren ad a m ", ktphaneye gelen gen ocuklann,
bacaklann ve ellerini gizliden gizliye okam aktan zevk a lr
Tam mnsyla faziletli b ir adam olan ktphane m dr, onu
okum a salonundan ko va r Roquentin, bu adam n im di, yalnz
lk iinde geecek hayatnn raklk devresine baladn sy
ler
Roquentin'in
A n n y 'd ir

m itle

Eer kadn

bakt tek
geri

gelse,

kimse,
bulants

nceki

metresi

ka yb o lab ilird i.

A nny'den gelen bir m ektupta, kendisini, Paris'te grm esi rica


e d ilir Roquentin, kadna kar besledii aktan ziyade merak
saikiyle Paris'e g id e r Bir aktris olan Anny, nceleri, a ra la rn d a
ki ilikiyi epeyce teatral bir adan ele alyordu. Kadn, bu ili
kinin, "m kem m el a n la r"a ulamasn istiyordu. Yani m kem
mel bir ak iin gerekli olan her ey -sahne, his ve hareket- b ir
leecek ve sanatkrane bir btn vcuda getireceklerdi. Kadn

10 0

byk

Roman *18 9

ne istediini aniden sylyor, beklediini bulam aynca da Roquentin'le alay ediyordu. Fakat artk orta yaldr ve gittike de
im anlam aktadr M kem m el anlann m m kn old u u n a artk
inanm az. O n u n urad hayal krkl da Roquentin'inki g ib i
dir; fa kat uras g a rip tir ki, birbirlerindeki bu deiiklii Beze
m ezler Egzistansiyel sezgi, yle g r yo r ki, bir kimseden d i e
rine aktanlam az ve herkes, realitenin kendilerince grnen
ekli iinde yapayalnzdr Anny ile grm e bir netice vermez,
kadn kendisi iin hibir m n

ifade etm emekle beraber, yine

de beraber yaad adam a d n e r


Bu strap verici, mnsz hayatta b ir tek m it , kurtulu
unun bir tek yolu vardr: Bunu da, Roqu'entin'in byk zevk
duyarak sk sk ald caz pla g ste rir evresindeki ekilsiz,
etli, m phem , tayin edilemeyen mevcudiyetle karlatrd za
m an, bu m elodi tem iz ve kesindir, gayriahs ve ca n ld r "M e v
cut olm ann gnahndan tam am en te m izlenm itir" Kom pozitr
ve arkc, sanatlannn safiyetinde kurtulua erm ilerdi. Roquentin, niye ayn eyi kendisinin de yapam ayacan so ra r O n u n
baans bir kitap olabilir, m uhtemelen bir rom an. Zira C om te
de Rolleben ve tarih artk onu ilgilendirm ez. Belki de bu yz
den, kendi kendisini benimsemeyi baarabilirdi.
Roquentin'e ne olduu hakknda sadece ta h m in le r yrte
biliyoruz. Kitabn yazmaya balad m? Bahsedilen kitap bu
htralar m? H tralardan nce konulan "editrn notu" ba
lkl hayal bir yazda htralarn, Roquentin'in notlan arasnda
bulunduunu okuyoruz. Ne oldu? ld m? intihar m etti?
ldrd m? H ibir zaman bilemeyeceiz.

Eletiri
Sartre, Bulanty yazd zaman, kendisini egzistansi
yalist olarak grmedi, nk bu terim ancak be sene son
ra uyduruldu. Felsef adan bakldnda, Sartre, zn
Husserl ve Heidegger gibi Alman dnrlerinden alan ve
bir kimsenin nndeki ilk tecrbenin somut gerekleri

19 0 10 0 B y k R o m a n

zerinde duran fenomenalizm ekolne mensuptur. Feomenalistler, Eflatun gibi idel ekillerle, Kant gibi eya
nn kendisi ile veya Hegel gibi Mutlak ile ilgilenmedikleri
gibi; pozitivistler gibi, objektif ve sbjektif tecrbeler ara
snda bir fark gzetmezler. Onlar ilgilendiren dnya, e
yalar dnyasnn, rasyonel kafa tarafndan sistematik ili
kiler verilmesinden ve isimlendirilmesinden nceki hali
dir. Bu noktaya kadar ileri srlen grler u forml ile
anlatlr: Varolu zden nce gelir. Baka bir ifade ile,
somut obje, mantk olarak zek tarafndan kavranan ma
hiyetinden nce gelir. dealistler iin, bunun aksi doru
dur.
Roquentinin bandan geen birok tecrbelerde, fenomenalist dnya grn anlyoruz. Mesel, eer onun
eli kendisine bir balk veya bir yenge veya bir minder, l
m bir eek gibi grnyorsa, ona, deta plak ekliyle,
kendisi ile grd ey arasna isimler koymadan baktmdandr. Bir isim, eyalar sadece belirli ekiller altnda
grmemizi zorlar; yle ki, mesel bu isimdeki oturulacak
bir yeri, normal olarak, zerinde oturulmas gereken bir
yer olarak da dnemeyiz. te yanda, biz onu sadece bir
obje olarak grebilirsek, herhangi bir isim, bir dieri ka
dar iyi veya ktdr. Byle bir tutum bize, sebep ve neti
cenin normal kanunlarn bir kenara koymamza imkn
verir ki, haddizatnda, tecrbenin gereklerinden ziyade
kafann tecrbeye empoze ettii soyutluklardr. Bunun
neticesidir ki, Roquentin, her eyin mmkn olabilecei
ni syler. Bir sivilce bir gze veya krmz bir paavra, can
l bir et paras haline istihale edebilir. (Bu tr istihaleler
srrealizmde de grlr.)
Hayatn aslnda sama olduunu idrak eden Roquentin, kendi mazisini yeniden deerlendirir. Faal hayatna ve
uzun seyahatlerine ramen, hibir macera hayat yaama
dn anlar. nk macera denilen ey gerekte, macera

100 B y k R o m a n * 1 9 1

y anlatan kii tarafndan yaratlmtr. Yine, Rollebenin


biyografisini yazmaya almaktan da vazgeer. O ana ka
dar yapt btn eyin aslnda, salamlklar pheli ger
ekler zerine tahminlere dayal bir dzenleme olduunu
anlar. Kendisinin mazisini dahi canlandramazsa, yllarca
nce len bir adamn hayatn nasl dile getirebilirdi? Ay
n sezgi, Roquentinin yanndaki bir masada, iki kiinin
mkmele ettii srada, bir kahvehanede Eugene Grandeti okumaya alrken meydana kan istihzal bir sah
neyi de anlatr. Kitaptaki diyalog berrak, dzenli ve man
tkdir; masadaki iki kiinin konumalar geliigzeldir.
Kesik kesiktir ve kulak kabartlarak onlarn neler konu
tuklarn anlamak hemen hemen imknszdr. Bu fark, va
rolmann hain gerekleri zerinde berraklk ve dzen em
poze eden sanat ve akln fonksiyonunu gsterir.
Kendisinin veya herhangi bir eyin niye mevcut olma
s veyahut olmamasnn bir sebebi bulunmadna inanan
Roquentin, insanlarn, hayatn mns ile ilgili btn sz
lerini reddeder. Bu cevaplarn, hibiri samim deildir.
Bunlar sadece, insann, her arzu ettiini yapabilecei ma
nasz kinat karsnda duyduu dehetin ifadesidir. nsa
nolu, kendisine dehet veren hrriyetten korunmak iin
haklar, vazifeler, sebepler ve idealler icat etmitir. Bu ha
yallerle yaayanlara ve Roquentinin hazin, suiistiml
edilmemi saduyusundan mahrum olanlara, Roquentin
salauds (domuzlar, piler, oyun bozanlar) der. Ama bura
da bir istikrarszln mevcudiyetinden de phe edile
mez. ayet egzistansiyalist gr, en yakn ,bir mazide
gemi tecrbeye dayal ise, ifa edebilecei yegne haki
kat, her fert iin ortaya koyabilecei hakikattir. Bir tr tec
rbeyi dierine tercih etmek iin de bir sebep yoktur. n
sanlarn ekserisinin, objeler mevcut olduklarndan'tr,
tiksinti duymadklar aikr. Saduyu sahibi bir insan,
kendisini, neler getirecei bilinmeyen bir dnyada bulur.

192 10 0 B y k R o m a n

Yine de, varln srdrmesini becerir. Egzistansiyalist,


bizi kendisi gibi hissetmeye ikna edemezse, onun iddiala
rnn bizim indimizde hibir deeri bulunmaz. Bir egzis
tansiyalist felsefe sistemi, terimlerdeki bir elikidir. Bu
sebepten tr, bu hareketin en nemli eserleri, felsef
incelemelerden ziyade, piyesler ve romanlar gibi, tahayyl
eserleridir.
ngilizce konuan okuyucular kendilerini, muhteme
len, fenomenalistlerden ziyade pozitivistlerle rahat hisse
deceklerinden, tenkidlerini daha da teye gtrmek iste
yebilirler. Roquentin, psikopattan baka bir ey olmayan
bir insan deil midir? Bu dnce doru ise, onun ban
da geen tecrbeler bizim iin klinik ilgiden teye geer
mi? phesiz, kendisini vcudundan kopmu hissetmesi,
bir eyin btnnden ziyade paralar zerinde saplanp
kalmas, halusinasyonlara (akl denge bozukluundan ile
ri gelen kuruntu) yaklaan hayalleri izofreniyi andryor.
Psikolojiden anlayan baz eletiriciler, daha da teye gide
rek, Sartrenin, hayat kbuslu gren grlerini tayin
eden zel sarsnt veya saplantlar zerinde durdular. Egzistansiyelistlerin, bu hcumlara verdikleri cevap u: Roquentinin bulantsn, patolojik diyerek nemsememeye
almak, korkaka bir harekettir. Sartrenin, belki de hak
l olduunu gsteren bir korkunun ifadesidir. Bylece, tar
tmada yer alanlarn, meseleyi halledecek mterek bir
nokta bulamadan birbirlerinin zayf taraflarn gstermek
ten ileri gidemedikleri sylenebilir.
u halde, Bulantnn sonunda nasl deerledirileceini
grebilmek iin, medeniyetimizin, egzistansiyalizm ile ne
yapacan beklemek gerekecek. Bulant, hi phesiz a
mzn en ifa edici romanlarndan biri, insanolunun
iinde yaad artlara hitap eden bir kitap. Okuyucular
ok defa arzu etmeyerek de olsa, kitabn zorlayc tahay
yl gcnden bahsettiler. Yine de edebiyat tarihi, bir za

10 0 B y k R o m a n 1 9 3

manlar aheser diye alklanmakla beraber, bugn sadece


belirli bir zamanm kitab olarak gsterilen romanlarla do
lu. ddial bir ekilde yeni bir felsefeyi akladklarn be
lirten kitaplar, bugn ancak, melliflerinin dahi farkna
varmadklar zelliklerinden tr okunurlarken, bu tr
kitaplarn ihtiva ettikleri sylenen byk mesajlara esne
nerek tahamml ediliyor. Sartrenin eseri, otuz sene son
ra deerini kaybederek okuyucudan uzaklaabilir. Eer
ayakta durma gcne sahipse, sonunda, edeb dnyadaki
daim yerini alacaktr.
Yazar
S ylem eye dahi gerek yoktur ki, S artrenin kesin bir biyogralisi hl
yazlm ad ve onun hakknda standart referans kitaplarnda belirtilenler
den fazlasn renm ek isteyenler, hakkndaki anekdotlara ve m lkatlarna dayanm ak mecburiyetindeler. S artre, 1 9 0 5 te dodu. ki yanda iken
babas ld ve on bir yanda iken de, annesi tekrar evlendi. Eitimini P a
ris liselerinde ve Ecole N orm ale S up erieurede yapt ve 1 9 2 9 d a pek iyi
d erece ile bitirdi. R esm eitimini bylece tam am ladktan sonra. La H avre ve Neuilly liselerinde felsefe hocal yapt. Avrupad a ve O rta Dou'da
uzun uzun dolat. 1 9 3 3 ten 1 9 3 4 e kadar A lm anyada, Husserl ve H eldeggerin nezaretleri altnda felsefe tahsili yapt. Egzistansiyelist tohum
lar sam akta belki herkesten fazla baarl olan D anim arkalI filozof Kierkegaardn (1 8 1 3 -1 8 5 5 ) eserlerini inceledi. S artre, 1 9 3 5 te Parise yerle
ti. C ondercet Liseslnde ders verm eye balad ve evresine gen en telek
telleri toplad. Hemingvvay ve Faulkner gibi ada Am erikan yazarlar
nn Fransad a tann m asnd a onun byk rol oldu. S artrenin ilk nemli
eseri Bulant, 1 9 3 8 de yaynland. Ardndan, ksa h i k y ^ in in bir arad a
topland ayn dereced e kasvetli D u v ar {Le Mur, 1 9 39) adl kitab kt.
1 9 3 9 d a harp balaynca, S artre er olarak Fransz ordusuna yazld
ve bir sene sonra Fransa kt zam an A lm anlara esir dt. Esareti
srasnda dier esirler iin piyesler yazd ve ynetti. Serbest brakldktan
sonra Fransz yeralt m ukavem et hareketine katld ve bu hareketin der
gilerinde ya zlar yazd. gal yllarnda, iki nem li piyesi yaynland. S in e k
ler, 1 9 4 3 de sahneye kondu. Piyesin tezi, esarete kar bakaldrm a idiy
se de. Alm an sansrclerinin gzlerinden kat. k Y ok (Huis Clos)

194 100 B y k R o m a n

- 1 9 4 4 te yaynland- cehennem deki kiinin hikyesidir. O nlarn katlan


m ak zorunda kaldklan ikence udur: H er biri, ebediyete kadar dierle
ri iin yaam ak mecburiyetindedir. V ar O lm ak ve O lm am ak (L Etre e t te
N eant, 1943), S artrein felsefesinin tehir edildii bir eserdir. Ayn devir
de yazd tahayyl eserlerini an lam am za yardm eder.
H arpten sonra Sartre -Sim one de Beauvoir, C am us, B erleau Ponty
ve dierleriyle birlikte- egzistansiyelist hareketin en belirli lideri olarak
sahnede grnd. Bu, nfuzlu bir hareket olm akla kalm ad, m oda haline
gelen bir hareketti de. S artre ve arkadalarnn sk sk gittikleri C afe de
Flre, turistlerin ziyaret ettikleri bir yer oldu. S artrein gen mridlerinden
bazlar kendilerini egzistansiyelist olm a oyununa ylesine cokunlukla
attlar ki, bazen gln oldular, halkn alaylarna m aruz kaldlar M a am a fih, S a rtre cidd eserlerini devam ettirdi. 1 9 4 5 ten 1 9 4 9 a kadar, ksm
halinde, H rriyet Yolu ad nd a (Les Chem ins de la Liberte) bir rom an y a z
d; /. M akuliyet a (L'Age de R aisen); II. M u vakkat Kurtulu (L e Sursis): III. Kbuslu Uyku (la M a rt dans l A m e). Sonralar yazd piyesler
den bazlar da unlardr: G alip G elen le r (M orts sans Sepulture), H rm e
te L yk Fahie (La Putain H espectueuse), Kirli E ller (Les M ains Sales),
eytan ve Tanr (Les D /ab/e e f le Son D ieu), K ean ve Altona M a h k m la
r (Les seguestres d Altona).
Belki Antoine Roguentin onun bu grn benim sem eyecekti am a
onu yaratan adam , insanlann politika le itigal etm elerini istedi. Bu ina
nn da, Fransann igali srasndaki faaliyeti ve da h a sonralar M odern
a adl dergiyi kurm as ile fiiliyata soktu. Marksizm in, tarihin objektif bir
m nsn ve yolunu bulduunu iddia etm esine ve bundan byle fenom enalizm ile hi de badaam ayacan belirtmesine ram en, S artrenin ta
rih ve cem iyet grleri Marksist gr paralelindedir. M a car isyan Sartrei. Komnist Partisinden kopard. Onun imdi bir neo-M arksist olduu
syleniyor. Yani, bam sz ve gayri-ortodoks bir Marksist.
S artre, ngilizce konuan dnyadaki ilk okuyucularn harpten sonra
buldu. S inekler ve k Yok, 1 9 4 7 de Bulant, 1 9 4 9 da ve da h a sonraki
eserleri de, yaym landklarndan bir iki sene sonra ngilizceye evrildiler.
K afkann ve da h a sonralan C am usun takdir edildii evrelerde bilhassa
byk nfuz kazand. Piyesleh ve rom anlar, felsef eserlerinden -ki filo
zoflara hitap ed er- daha fazla tutunmutur. Fransz yaz diline k olan
lar, S a rtre nin bilhassa teknik eserlerinde, Franszlara, Alm anlar gibi y a z
m asn retm eye altn grerek zlaceklerdir.

Yabanc
(L'Etranger)
Yazan

Albert Camus
(1 9 1 3 - 1 9 6 0 )

Bahca Karakterler:
M ersault: Hikyeyi anlatan l<imse; l<k bir ktiptir. Cezayirde yaar.
Kars: -ki bir hedefi veya inan yoktur- varoluun samaln ifa
de eder.
Perez: Huzurevinde kalanlardan biri; Mersaultun annesine ktr.
M aria C ardona: Mersault'n metresi: gzelce bir kz.
Celete: Bir lokantann sahibi; Mersaultun arkada.
Salam ano: Mersaultun huysuz bir komusu. Bir kpei vardr. Hayva
na eziyet etmesine ramen, kpek kendisine baldr.
R aym ond Sintes: Mersaultla arkadalk kuran ve dierleriyle yapt
kavgalara Mersault'u da kartran bir muhabbet telll.
M asson: Sinteesin bir arkada.

Hikye
Yobono'nm merkez karakteri, M ersault adnda, C ezayir'de
yaayan bir gentir. Babas lm tr ve annesi de b ir huzure

196 10 0 B y k R o m a n

vinde yaamaktadr. Birbirlerine syleyecek pek bir eyleri bu


lunm adndan, annesini seyrek ziyaret eder. Devlet da ire le rin
den birinde kk bir mem urdur, m evkiinde ilerlem ek jin de
hibir ihtiras yoktur. G erekte, Paris'te daha iyi b ir vazifeye ta
yin edilm eyi reddetmitir. Tek bana yaar, kahvehanelerde ta
nd birka arkada vardr. Hafta sonlar, kendisini seven, fa
kat onun ak beslem edii metresini grr. Annesi ld za
m an, iinden izin a la ra k annesinin cenazesine katlr. Fakat
iinde hibir strap ve ac duym adndan, cenazede norm al
bir ii yerine getiriyormuasna hareket eder. Cenazeye katlanlar arasnda kederli Perez'i de grr. Annesi ile birlikte ayn
huzur evinde yaayan Perez, kadnla yakn b ir iliki kurmutur.
Cenazeden sonra

M ersault, Cezayir ehrine d ner ve hafta

sonunu metresi M aria ile beraber geirir.


M e rsault'un oturduu epeyce kt binada yaayanlar a ra
snda, m uhabbet telll o ld u u zannedilen Raymond Sintes
adnda biri daha vardr. Raymond, arkadalk kurm ak iin ken
disine yaklat zam an, M ersault isteksizlik gstermez. Raym o n d 'u n , M e rsault'un yardm na ihtiyac vardr. Kendisine bir
kz arkada ed in di in i, am a kzn kendisini aldattn iddia et
mesine ram en, okuyucu R aym ond'un, kz fahielie srkle
mek istediinden phelenir. Raymond, imdi kza b ir ders ver
mek ister Bunun iin de M ersault'tan kza b ir mektup yazarak,
geri dnm esinde yardmc olmasn syler. Kz d nd vakit
de, Raymond ondan alacaktr. M ersault onun bu teklifini ni
ye kabul ettiini, okuyucuya yle anlatr: "O n u m em nun et
m em ek iin elim de hibir sebep o lm adndan, Raymond'u
m em nun etmek istedim ."
Ertesi hafta sonu, R aym ond'un odasnda iddetli bir kavga
cereyan eder; Raymond, b ir a rap olan bu kz fena halde d v
mektedir. Polis gelir, Raymond sorguya e k ilir M ersault, arka, dann kavga iin tahrik e dildiini syler. Bu ara d a , kardeinin
intikamn alm ak isteyen kzn aabeyi, Raymond'u takip etm e
ye balar. Bir hafta sonra Raymond, M ersault ve M aria'y bir

100 B y k R o m a n

\97

arkadann sahildeki kk b ir sayfiye evine davet e d e r ki


A rap pelerindedir ve Roymond, o n la nn kendilerine saldracaklann tahm in eder. Bunun iin, inisiyatifi ele a la ra k A rapla r'a saldnr iki A rap' dverler. Bir tanesi, elindeki b ir ba
R aym ond'a saplar. O gn akama d o ru , yeniden iki A rapla
karlarlar. Raymond onlan harekete gem elerine meydan
verm eden ldrm eyi veya kkrtarak, kavga srasnda ta b a n
casyla ldrm eyi teklif eder. M ersault, bu teklife kar gelerek
Raymond'a tabancasn kendisine vermesini syler Raymond
elindeki tabancay M ersault'a verir, A ra p la r da kaar.
Ksa bir zaman sonra, hadisenin kapandn sanan M ersa
ult, sahilde gezinirken bu A ra p la r'd o n birini nc defa o la
rak grn Hava, piirircesine scak deniz de araf gibidir. M ersault'un btn dnd, scaktan kurtulmaktr. Zira gne
arpmas ile kar karyadr. Saldrm ak iin deil de, kendisine
glgeli bir yer bulm ak iin, A ra b 'a doru yrn A rap, hemen
ban eker, baktan yansyan gne nlan M ersault'un
gzlerini kam atnr Birdenbire kendisini kaybederek ta b a n c a
sn eker ve A ra b 'a ate eden A rdndan hibir sebep b u lu nm a
masna ram en, yerdeki cesedin zerine d rt el daha ate
eden
M ersault tevkif e d ilir ve avukat tutm adndan mahkem e,
onu savunmas iin bir avukat tayin eden A vukat ve savc, M e r
sault'un

pim anlk duymayn ve kendi kaderi karsnda

lkayd gstermesini hayretle karlarlar Hkim b ir Hristiyan


o la ra k onun nedam et gstermesini dilen Avukat, jri zerinde
kt bir intiba brakm am as iin, m m kn olduu kadar az ko
numasn tavsiye eden
Yarglama srasnda M e rsa u lt'u n , a n n e sin in cenazesinde
kederli grnm em esi zerinde olduka durulun Bu, onun a h
lk zaafnn bir delili ola ra k ileri srln Jri, M e rsault'un su
lu o ld uun a ve hkim de giyotinle ldrlm esine k a ra r verin
Cezann infaz edilm esini bekledii srada, hapishane p a p a
z M ersault'u hcresinde ziyaret ederek, son din yini yapm ak

198 100 B y k R o m a n

ister. H ibir dine inanm ayan M ersault, huzura kavuturulmay


istemez ve hi pim anlk duymadn syler. Papazn sran ze
rine yaad hayatn ve lm ne yol aan hdiselerin b ir sa
vunmasn ya p a r Sonunda herkes leceinden, btn insanla
rn hayatlar mnszdr ve herkes ayn derecede sulu veya
susuzdur. Nasl bir hayat srdnn veya kim i ldrdnn
ne fark vardr? indekileri bylece dan dkm esi, M ersault'u
rahatlatr ve kendisini huzur iinde hisseder;
"Sanki da vurulan bu kzgnlk beni tem izlemi, m itlerim
den boaltmt. aretler ve yldzlarla sslenmi karanlk g k
yzne baktm zam an, hayatm da ilk defa o la ra k kalbim i
kinatn mfik lkaydsine atm. O n u da tpk kendim gibi
gerekte bir karde g ibi hissetmekle, m utlu b ir hayat srm o l
duum ve hl m utlu olduum u idrak ettim ."

Eletiri
nsanolu, mnsz bir kinatta nasl yaayacak? Yabancnn ana tezini tekil eden bu mesele, bilhassa Avru
pa insan iin cil bir mesele. Belki de amzn nazik bir
meselesi. Din, mazide Avrupaya salam bir mn sistemi
verdi; insann, hayattaki yerinin mnsn anlatt ve bu
hedefe ulamas iin ona yardm etti. Hristiyanlk, nfu
zunu kaybettike Descartesden Hegele kadar dier sis
temler dnyann anlalabileceini, rasyonel olduunu
gstermeye altlar. Camus iin bu da l bir garanti idi.
Onun indinde, insanolu, herhangi bir yol iareti veya he
def bulunmakszn, kendi yolunu tayin edecekti. Bugn,
Allahn ve onunla birlikte ister ahlk ister entelektel ol
sunlar, btn mutlaklklarn ldklerini hissederler. Camusun, kendi yaad artlardan bahsettiini grrler.
Gnmzde ok sayda bu tr okuyucu var. Hemen he
men her edebiyat hocas, iyi bir not almalaryla hibir il
gisi, bulunmamasna ramen, talebelerin Camusu hr

10 0 B y k R o m a n 199

metle okuduklarn gryor. Bunun iindir ki Yabanc, ya


yldklar andan itibaren klasik diye benimsenen kitapla
rn kk listesine girdi.
Dnyann sama olduunu sylemek, bu sz karsn
daki reaksiyonumuz kadar, dnyann mahiyetini anlat
maz. Bizim, dnyann samaln hissetmemiz, gerek
letirilemeyen mitlerimizden, dnyadan ne beklediimiz
-bilhassa dzen ve istikrar- ile elde ettiklerimiz arasnda
ki farklardan doar. Bu tr bir hayal krkl -ki ilk Hristiyanlar kadar eskidir- kendisini, hayat hakkndaki baz
mterek tutum ve hkmlerde belli eder. Bunlar, ilkin
eyalar arasnda sezilen irtibatszlkta kendilerini gsterir.
Hdiseler, birbirlerini takip eder, fakat bir arada deiller
dir. Aralarnda gerekli balantlar yoktur. Dnya, yabanc
ve sama grnr; bir telefon kulbesinin camlar ardn
daki adamn hibir ey anlamadmz sessiz jestleri gibi.
Entelektel dnyay da ayn samalk ynetir. Artk btn
felsef sistemlerden ve onlarla birlikte, davrann mutlak
standartlarn ortaya koyduklar iddia edilen btn hu
kuk ve ahlk sistemlerden phe ediliyor. nkr edileme
yecek yegne gerek, en son yaadmz tecrbedir. Niha
yet, hayatn tm lmn glgesi altnda yaanr ve bu
durum da, azizi ve gnahkr, saduyu ve samal ayn
seviyeye getirir. Dnyay bu kla gren bir kimsenin ya
pabilecei ey vardr: Kr kadere boyun eebilir, inti
har edebilir veya kendi durumunu berrak bir ekilde idrak
ederek hayatn srdrebilir. Bunu yapabilen bir kimse
iin, bu gerein idrak edilmesi byk bir kurtulutur;
nk Allah yok ise, her an bir dieri kadar iyidir ve so
nunda herkes leceinden, bir kimse istediini yapabilir.
Dnyann byle bir grn, sistematik bir felsef
sistemle deil -zira meseleyi bylece ele almak, samalk
hissinin reddettii rasyonel bir dzenin mevcudiyetini
im etmektir- samaln ne olduu hissini uyandracak

2 0 0 * 100 B y k R o m a n

bir piyes veya romanla gsterilebilir. Mersault, bu hissin,


kemiklerine kadar iledii bir adamdr. Gn gnne yaadmdan, pek az htralar vardr ve hayattan bir ey
beklemez. Dierlerinden bir istekte bulunmad gibi, on
larn da kendisinden mmkn olduu kadar az istekte bu
lunmalarn arzu eder. Balca fazileti mutlak samimiyeti
dir. Hayatn nne koyduu zaman dahi, sahip bulunma
d ideal ve hislere sahipmi gibi hareket etmez.
Mersault, phesiz bir kriminal deil. Faal bir ktlk
yapmaya muktedir biri deildir. Raymondun aksine, di
erlerine ktlk yapmak istemez. Tandklarnn ou
ondan holanr ve Maria ona k dahi olur. Genellikle uy
sal bir adamdr, ama phesiz, prensiplerinden tr de
il, baka trl hareket etmesi iin bir sebep grmediin
den. Ne yksek ahlk prensiplere sahip bulunduu sy
lenir ne de bulunmad. Sadece kendisini ilgilendirme
yen ilere karmaz ve bunun iin dc 'usuzdur. u halde,
cinayeti niye iledi? Gneten tr, cevabm verir. Mahkemedekiler, onun bu szne glerler. Ne var ki, bu se
bep, herhangi bir sebep kadar yerinde. Cinayet, otomatik
olarak ve gaynihtiyar ilenmitir, samadr ve bir plana
gre yrtlmemitir. Ayn durumdaki herhangi bir kim
se de ayn eyi yapabilirdi.
Maamafih, hdiselerin birbirini byle samalkla takip
etmesi Mersaultu, mutlaklara inanan, ocuklarn nasl
hareket edeceklerini nceden kestiren, kriminaller ve di
erleri arasnda fark bulunduunu bilen, her suun vehametine gre bir kanun maddesi uygulayan bir dnyann
gc ile kar karya brakr. Mersault, bir kiiyi ldr
mtr, fakat kendi kendisini savunmak zorunda kald
dncesiyle beraat da edebilir. Karar, mahkemenin Mer
sault hakkndaki dncelerine baldr. Hayatn bylece
dnlmesi, cinayetin, herkese bir kriminal kabul edi
len bir tarafndan m ilendiini gsterir. Eer bu dn

100

byk

R o m a n 201

ce doru ise, cinayeti iledii iin suludur. Maalesef,


mahkeme onun nasl bir insan olduunu anlayamaz. Her
kes onun, teamllere gre reaksiyon gstermesini bekler
ken byle hareket etmedii iin lnetlenir. Bunun netice
sinde, Mersault gayet hakl olarak daha ziyade bir Arab
ldrd iin deil, annesinin lm zerine matem
tutmad iin lme mahkm edildiini syler.
Romann son ksm, Mersaultun cemiyetin hkmn
benimsemesine hasredilir. lkin, bu hkm karsndaki
tutumu, evresindeki her ey gibi tam bir hissizlik ve
lkayddir. Geri hrriyetinin elinden alnmasndan ve
bundan byle seksel arzularn tatmin edememesinden,
huzursuzluk duyarsa da, kendisini buna altrr. Onu, bu
hissizliinden nihayet uyandran hdise, papazn kendisi
ni hayatta srkleyen sezgileri kesinlikle formle etme
sinde srar ediidir:
"stikbalimin karanlk ufkundan bana doru, hayatm
boyunca, bir eit srarl ve serin bir rzgr esiyor. Ve bu
esinti, halkn, gayrihakik yllar boyunca bana zorlamaya
alt btn bu fikirleri de dzeltirdi. Dierlerinin l
mnn veya bir annenin sevgisinin, yahut Allahn sevgi
sinin ya da bir kimsenin nasl yaamak isteyiinin, kendi
nin setii kaderin ne nemi var. Zira ayn kader, sadece
beni deil, onu da, kendilerinin benim kardelerim olduk
larn syleyen milyonlarca imtiyazl insan da seecektir.
Ve bir gn, hepsi lme mahkm edilecek; dierlerininki gibi onun da vakti gelecek... Ama sonunda her ey ay
n ekilde neticelendiinden ve bunun iin de annesinin
cenazesinde alamadndan, cinayetle sulandktan son
ra ldrlrse, bunun ne nemi var?
Mersaultun iinden fkran bu szler onun bamsz
hk beyannamesi. imdi kendi kendisinin efendisidir ve
lm korkmakszn kabul edilir.
Romann bu slbu ve yaps, Mersault gibi karakter

2 0 2 1 0 0 B y k R o a ia n

lerin takdimi iin fevkalde uygun. Hikyenin, bilhassa,


birinci ahs olarak Mersault tarafndan anlatlmas son
derece tesirli. Eer Mersault nc ahs olarak anlatlsa
idi, hkime ve savcya olduu kadar, bize de anlalmaz ve
yabanc grnecekti. Eer ona inanacak isek, onu, Mersaultun kendisini tantmak istedii artlar altnda grmeli
yiz. Bilhassa konuma slbundan, direkt, basit ve olduk
a zelliksiz, onun nasl bir kimse olduunu gryoruz.
Bu tr slbun balca zellii, zarf ve sfatlarn azl ve
aralarnda ve veya fakat dnda balalar bulunma
yan ksa cmlelerdir. Gamusun bu slbu, bilhassa Hemingway gibi Amerikan yazarlarnn nfuzunu gsteriyor.
Kitaptaki geleneksel nutuklar genellikle, hkim veya sav
c gibi muhafazakr kimselerin dillerindedir ve sahtelikle
riyle konuanlarn da sahteliini gsterir.
Yabanc, plnnn mkemmel ahengi ile, karakterleri
ile, tezi, slbu ve yaps ile, klsik bir baarya eriiyor.
Eserin sanatkrane birlii, Camusun gerek dnyada g
remedii salamlk ve istikran yaratyor. Bu llerle ele
alndnda, sanatkrca yaratlm herhangi bir eser, haya
ta indirilmi bir amardr. Mersault, varoluunun sama
ln hibir zaman protesto etmez; fakat Camus, bu ro
man ile eder.
Yazar
Albert Cam us, baz hususlarda hi de bir Fransz deildi. C ezay irde
dodu; annesi spanyol, babas Alsasl idi. Zaten fatcir olan aile, bir iftlik
iisi olan babas Birinci Dnya H arbinde lnce daha da fakirleti. Bir
taraftan C ezayir niversitesi'ne devam eden, te yandan d a muhtelif i
lerde alan Cam us, 1 9 3 6 da niversitenin felsefe fakltesinden m ezun
oldu. Talebelik yllarnda, ksa bir m ddet iin, komnist idi. Fakat ok kal
m ad, partiden ayrld. 1 9 3 5 ten 1 9 3 8 e kadar C ezayirde bir tiyatro irke
tinin m enacerliini yapt.
Yaz hayat, muhtelif m akalelerini ihtiva ed en iki cilt eseri ile balad:

10 0

byk

R o m a n 203

n ve A rkas (L'envers e t l Endroit, 1 9 37) ve E vlen en ler (Noces, 1938).


19 3 9 d a gazetecilie balad, ertesi sene Paris-So//"gazetesinin m uhabi
ri oldu. H arp patlad zam an , senelerce nce yakaland verem den t
r askere alnm ad. 19 40da C ezayire dnd ve bir m ddet, O ra n daki bir
okulda retm enlik yapt. ki sene sonra, en nem li eserlerinden ikisini
Yabanc'y ve Sisyphus E fsanesfn\ yaynlad. Fransa dt zam an,
Avrupaya dnd, yeralt faaliyeti

basnnda

faal bir rol ald. C om bat

(M cadele) adndaki gazetede yazlar yazd. Com bat, harpten sonra


gnlk gazete haline getirildi ve gazetenin editrl d e C am u sa verdi.
Yabanca belirtilen kasvetli hayat grnden tr Cam us, Sartre
ve teki egzistansiyalistlerle bir arad a ele alnd. C am usun felsefesi, b a
z hususlarda S artrenin grlerini aksettirm ekle beraber.

V eba (Le

Pete, 1947), onun -inan diye vasflandrlm ayacaksa da, m nsz bir
kinat karsnda beer azm inin kahram anca belirtilmesi diyebilecei
miz- daha kesin bir m evkiye doru hareket ettiini gsterdi. C am usun bu
kitab, hmanist dnya grn yeniden belirtm e yolunda bir eser ola
rak alkland. C am us, tiyatro ile ilgisini devam ettirdi ve piyes daha
yazd; Caligula (1 9 3 8 de yazlan bu eser 1 9 4 4 te sahneye kondu). A n la
yszlk (L e Lalentendu, 19 44). D evlet M u hasara A ltnda (L E tat de Siege, 19 48). Cam us, 19 57de Nobel Edebiyat M kfatn kazand. D evle
tin destekledii tecrb bir tiyatronun mdrln yklenm eye hazrlan
d srada, 4 O cak 1 9 6 0 da, bir otomobil kazasn da ld,

1984
Yazan

George Onvell
(1 9 0 3 - 1 9 5 0 )

Balca Karakterler:
VVinston S m ith: Okyanusya'nn propaganda fabrikas Hakikat Bakanlnda alan vasat zekl, kk bir memur.
Ju lia : Hakikat Bakanl'nn Kurgu Dairesi'nde alan gzel, isyankr
bir gen mekanik.
O'Brien: Parti yksek kademesindeki kk evreye mensup irkin,
yksek lde zeki bir ye.
Mr. C h arrin g to n : Londrada, mazinin zevkli ve cazibeli kalntlaryla
dolu bir eskici dkknnn yal sahibi.
B yk Birader: Okyanusyann, her eyi gren, her eye kadir ve man
yetik gzleri ile her iln ve reklm tahtasndan bakan hkmdar.
E m m a n ue l G old ste in: Okyanusyann ba dman, yar-mistik bir
adam.

Hikye
VVinston Smith, 4 Nisan 1 984 gn. H akikat Bakanl'ndaki ii bandan bir m ddet iin ayrlarak htralann gizlice
kaydetm ek zere evine gider. Birka gn ncesi, Mr. C harring-

10 0

byk

R o m an 205

ton'un eskici dkknndan, nceki yllardan kalm a gzel bir


not defteri satn almt. M azinin gizli dncelerinin ve kalnt
larnn yasaklad 1 9 8 4 'te , bu tehlikeli bir hareketti.
W inston Smith Londra'da oturur. Buras im di, ngiltere ile
Kuzey ve G ney Am erika'y ihtiva eden O kyanusya'nn b ir p a r
as olan Hava Alan B ir'in balca ehridir. Dnyann teki iki
muazzam devleti Eurasia ve Eastasia gibi O kyanusya'da, Ingsoc, yani ngiliz sosyalizminin prensiplerine sk skya bal, de
imez totalite r bir polis devletidir.
Bu lkedeki halkn ekseriyeti Prollar (proletarya) diye isim
lendirilir; zerlerinde durulm ayacak kadar aptal o lduklanna
inanlr. Parti, yelerinin tam sadakatini tem in etm ek iin, her
odaya gidi-gelii kontrol eden bir televizyon ekran koymutur.
Parti d evresinde, kk bir m em ur o la ra k alan VVinston'
un odas ylesine yaplmtr ki, odann belirli bir noktasnda
durduu zam an, bir an iin dahi gzlerini kapam ayan televiz
yondan kendisini gizleyebilir. N o t defterini at zam an, o d a
nn bu belirli kesindedir ve htralanna, vatana birka defa
hyanet saylacak u cm le ile balar; "Kahrolsun Byk Bira
de r". Sert, bykl yz ile her reklm tahtasndan sokaklardakileri szen Byk Birader, O kyanusya'nn Eastasia ve Eurasia ile
yapt nihayetsiz harplerin esrarengiz kahram andr. Yzn
gren yoktur, am a Ak (Sevgi) B akanl'nn ikence o d a la n n da ve zindanlannda, devlete kar gelen herkese, onun ne g
te bir adam olduu gsterilir.
H akikat B a ka n l n d a ki iinin bana dnen VVinston, tek
rar her gnk iine e ilir Bu i, O kyanusya'nn im diki siyase
tine uydurm ak iin Times gazetesinin eski saylannn muhtevalann deitirmektir. VVinston bu iin uzman olm akla beraber,
iinden ve O kyanusya'nn resm dili Yenikonuma'nn lgatinin
yeni b ir basksn hazrlam akla megul olan gayretke iilerin
oundan nefret eder.
VVinston'un bu kasvetli, ruh-ykc, her iinin katlmaya
m ecbur kald iki D akikalk N efret n ile kesintiye urar: B-

2 0 6 100 B y k R o m a n

yk b ir salonda, Eurasiallarn yaptklar ikenceleri gsteren bir


film seyrederler Partinin hemen hemen efsanev dman, kar
t ihtillci ve partinin btn asker sosyal ve ekonom ik baanszlklannn sebebi ola ra k gsterilen Emmanuel G oldstein'in
perdede grnm esiyle, salondakilerin nefreti zirveye eriir im
di hepsi bir azdan perdedeki Emmanuel G oldstein'e lnet
okur, kfrederler. Bu birlikte lnetlem eye katlm ayanlar, derhal
Dnce Polisi'ne ih b a r e d ilir ve ardndan "b u h a rla tn lr".
iki D akikalk N efret nnda VVinston, Julia adndaki sevim
li, sakin, kara sal kz g r r Kzn, nefret edilen Dnce Polisi'nin b ir mensubu olduunu ve bu yzden de kendisini takip
ettiini sanr Herkesin giymeye m ecbur olduu tulum gm lee
brnm (kz, proletarya snf iin ucuz ro m a n la r karan m a
kineleri ta m ir eder) Julia, vcuduna, Anti-Seks D ernei'nin
sancan sarmtr Kz, W inston'a gizlice, zerinde "Seni Sevi
yorum " yazl bir not g n d e rir VVinston ve Julia, ehir dnda,
televizyon ekranndan uzakta, kuytu ve sessiz b ir yerde bulu
m ak zere anlarlar
VVinston, bir zam anlar evli idi. Ateli b ir parti iisi ve antiseks dernei yesi olan kans, seks'i kat parti dncelerine
gre, ancak devletin yaran uruna giriilen b ir icraat olduu
iin taham m l edilen bir grev o la ra k ele alyordu. ocuklan
olm aynca, kadn VVinston'u terketti. V\/inston, yegne sevgiyi,
senelerce nce kaybolan, m uhtemelen buharlatnlan annesin
de grm t.
Julia ve W inston ehir dnda bulutuklannda birbirlerine
k o lu rla r ve gn, s'rlarn birbirlerine ifa etmekle g e irirle r
Julia ona, ancak gvenlik sebeplerinden tr Anti-Seks D er
nei'nin yesi ve zahiren sadk b ir parti iisi o ld uunu syler.
G erekte, ehvetli bir kadndr, hayat sever ve partiden nefret
ed e r VVinston gibi, proletaryann ynettii parti yelerinin hi
bir zam an gitm em eleri gereken karaborsa d kknlannda al
veri etmeyi ok sevdiini a n la tr Buralarda bazen, parti d ka
dem elerinin kullandklan sanlan "Z a fe r" sentetik kahve ve ikolatalan yerine gerek kahve ve ikolata bulunabiliyordun

100 B y k R o m a n 2 0 7

Mr. C h arrington'un eskici dkkn W inston'u hayret iinde


brakr. Tekrar tekrar oraya gider, imdiki zam andan daha m ut
lu gemi bulunduuna ve hibir zaman parti tarih kitaplannn
anlatt kadar berbat gemem i olduuna inand mazi hak
knda ipulan v a r G izlice yapt bu ziyaretlerinden birinde M r
C harrington VVinston'a, dkknnn stnde gizli b ir yatak o d a
s gsterir. O d a , Ingsoc ihtillinden nceki halini muhafaza et
m ektedir
O d a , bir hayli pis olm asna ram en rahattr ve en iyi ta ra
f, televizyon ekran yoktur. Bir an iin doru dnm e yetene
ini kaybeden W inston, burasn M r C h a rrin g to n 'd a n kiralar,
Julia ile zaman zaman burada buluur.
Birbirine duyduklan akn tesiri altnda, VVinston ve Julia,
19 8 4 ' n baskc devletine kar gizlice isyan etmi, bakalannn da bulunabileceini dnrler Ah, o n la rla bir temas kurabilselerdi! O 'B rie n adnda birini dnen W inston, parti i
evrelerinin yesi bulunan bu adam n irkin ve zek fkran y
znde, partiden tiksindiini anlatan b ir ifade sezdiini hatrlar
VVinston ve Julia, O 'B rie n 'in gayet gz alc b ir ekilde den
mi apartm anna g id e r ve ona, gerekten b ir kart-ihtill p la
nnn hazrlanp hazrlanm adn s o ra rla r O 'B rie n , o nlann bu
sorusuna evet cevabn verir, bu kart-ihtillin saflarna onlan
da kaydeder; faka t ideallerinin gereklemesinden k nce
ldrlebileceklerini de ilave e d e r O 'B rie n iki a Emmanuel G oldstein'in mevcut bulunduunu ve okumas iin Winston'a dn o la ra k verdii heretik bir kitabn da m ellifi o ld u
unu syler
M aam a fih W inston, G oldstein'in kitabn okum adan nce,
kendisini N efret Haftas'nn hazrlklan iinde b u lu r O kyanus
ya, aniden ve hibir sebep gsteriimeksizin, harpte saf deitir
m itir imdi Euraesia m ttefiktir Eastasia da dm an, yeni
dostlua halel getirecek btn belgelerin derhal deitirilmesi
gerekm ektedir

2 0 8 10 0 B y k R o m a n

N efret H aftas'ndan sonra, Mr. C h a rrin g to n 'd a n kiralad


oda da Julia ile istirahat eden W inston, G oldstein'in kitabn
okunnaktadr. Kitap, devletin giritii saysz ikenceleri, yalan
lar ve sahtekrlklan bir bir sralar. Birdenbire, nereden g e ld i
i bilinmeyen bir ses, W inston ve Julia'nm tevkif edilm elerini
emreder. Dehet iinde kalan VVinston, o d a d a gizli bir televiz
yon ekrannn bulunduunu ve Mr. C h a rrin g to n 'u n da. Dn
ce Polisi mensubu olduunu re n ir M uhafzlar derhal odaya
gelirler. Bir tanesi, Julia'nm karnna b ir tekm e indirir. VVinston,
Ak B akanl'nda, kf kokan bir mahzene atlr.
VVinston, burada gnlerce b in b ir trl ikenceye maruz ka
lr ve dvlr. Artk kendisinin nerede old u u n u bilmez. A rdn
dan, O 'B rio n 'n nnde, haftalarca sren "kon fe ra n s"ja ra t
bi tutulur. Bu "ko n te ro n s"la r srasnda, kendisine devaml elek
trik oku verilir ve ancak, hatasn itiraf edecek ka d a r canl tu
tulur. M aam afih O 'B rie n , VVinston'un itiraftan da teye gem e
sini ister. VVinston'un, ruhunun derinliklerinde. Byk Birader'in
her eye kaad ir o lduu n a , her yarann ondan ktna, fertle
rin zel dncelere sahip o lam ayacaklanna ve Parti, iki kere
ikinin be ettiini sylerse, bunun doru o ld u u n a inanm asn
da srar eder. V^inston'a, isyankrlara tuzak kurm ak iin G o ld
stein'in kitabn kendisinin yazdn da ilve eder.
Btn bu ikenceler srasnda VVinston, gururunu ayakta tu
tacak bir sebebe sanlr: Julia'ya hissettii ak. O n u n imdi ha
yatta olu p olm adn bilm em esine ram en, bu ak kimsenin
kendisinden

alam ayacan

sanr.

Fakat Dnce

Polisi'nin

bavurduu yollardan biri, kurbanlann en fazla dehete d


ren eyin ne olduunu renm ektir. O 'B rie n , VVinston'un fa re
lerden son derece tiksindiini b ilir iinde koca koca a fa re le
rin bulunduu byk b ir tel kafes, VVinston'un yanna

konun

O 'B rie n , fareleri serbest brakacan syler. VVinston, sebepsiz


bir panik annda, farelerin Julia'nm nnde serbest braklm a
mas iin yalvftnn Artk yaamas iin hibir sebebin kalm ad
n bilin

10 0 B y k R o m a n 2 0 9

Bu byk hyanetinden sonra, W inston serbest braklr


imdi fiziken, zahiren ve ruhen para para o lm u tu r Azna
yedii tekm elerle dileri krlm, salan dklmtr. Buharlatnim ayo lyk b ir kimse o la ra k g r lm e d i in d e n , kendisine k
k bir i v e rilir imdi yapayalnzdr, kendisinden nefret edilir,
gnlerini bir kahvehanede zafer ikisi ierek geirir. Bir gn,
kendisi g ib i her trl ikenceye tbi tutulan ve bylece b a m
baka b ir insan haline gelen Julia'y g r r H er ikisi de, b irb iri
ne hyanet ettiklerini akladktan sonra, syleyecek baka bir
eyleri kalm adn a n la r ve aynlrlar.
W inston, bir gn televizyon ekranndan, O kyanusya'nn, A f
rika 'da byk b ir zafer kazandn duyar. n ce le ri, bu t r h a
berlere inanm azd. A m a im di inanr. Beyin ykam a ilemi ve
ok tedavisi baanl olm utu. W inston, ruhunun derinliklerinde.
Byk B irader'i artk gerekten sevdiini anlar.

Eletiri
Huxley'in Cesur Yeni Dnyas gibi, 1984de tersine ev
rilmi bir topyadr; istikblin, bir cennet olmaktan ziya
de kbuslu bir grnts. uras belirtilmelidir ki, Huxley kitabn yazd zaman, kendisinin topyasnn alt yz
sene sonra gerekleebileceini sand. Huxleyden on ye
di sene sonra yazan Orvvell, beyin ykamann, kat sosyal
kontrollerin ve siyas hayvanln ok daha yakn bir za
manda gerekleeceini sand ve kbuslu devletinin sade
ce otuz be yl sonra meydana kacan syledi.
Sathtan bakldnda birbirinin benzeri grnen bu iki
kitap arasndaki bir dier fark udur: Huxley, lm geli
meler zerinde dururken Orwell, devletini, bilhassa si
yas adan ele alr. Huxleyin devletinin idealleri, Toplu
luk, Beraberlik, stikrardr. 1984, bunlarn mevcut oldu
unu kabul eder, fakat siyas mutlakiyet onlar ok daha
kt gsterir. Orvvellin devletinin sloganlar unlardr:
Harp Bartr, Hrriyet Kleliktir ve "Cehalet Kuvvet

2 1 0 100 B y k R o m a n

tir, Harp, Huxleyin istikbldeki dnyasn ilgilendir


mez; Huxleyin Cesur Yeni Dnyasna musallat olan en
byk bellar, sosyal kaderin kasvetlilii, lm letler ve
materyalizmdir. Sonra kitap hicivli nktelerle dolu, Orvvellin dnyas ise, souk ve ac.
stikblin, yirminci asrdan grlen bu iki grnts
arasndaki fark Huxleyin kitabnn yazld 1932 ile, Orwellin kitabnn yaynland 1949 tarihinin hdiseleriyle
izah edebiliriz. Bu on yedi ylda dnya, Moskovadaki b
yk tenkitleri ve yarglamalar, spanyol Dahil Harbini,
diktatrlerin ykseliini dnyay kana boyayan kinci
Dnya Harbini, silh altndakiler ve sivil halk arasnda
milyonlarca insann ldrln ve souk harbin bala
masn grd. Bylece, Okyanusyadaki hayat, sadece kas
vetli ve neesiz bir hayat deil, dehet sac bir hayattr
da.
Aslnda bir makale yazar ve polemiki olan Orwell,
19 8 4 n polis devletinin kendine has mekanizma ve tek
niklerini anlatt zaman bilhassa baarl. Onun bulduu
dncesuu, yenikonuma, Byk Birader ve
ikizlidnce gibi terimler, gnlk ngiliz diline girdi
ler. Bu kelimeler onun, sadece Nazi Almanyas ve Bole
vik Rusyasnda deil, daha yumuak olmakla beraber, hi
de daha az tehlikeli saylmayacak ekilde, hr dnya l
kelerinde olup bitenlerin, derin sezgi gc ile analizinden
karlmt. Bu kitap insanlar, kendilerini devletin bask
c gc altna srklenmelerine msaade ettikleri takdir
de, hayatn nasl bir ekle dneceini hem khince gs
teriyor, hem de ikaz ediyor.

100 B y k R o m a n * 2 1 1

Yazar
G eo rg e OrvveHin hakiki ad Erle Blair idi. 1 9 0 3 te Hindistand a dodu.
Kt ynetilen snob bir ngiliz okulunun hi de fazla yetenekli saylm a
yan bir rencisi oldu. Bu okul yllannn dehetini te, bizim neem iz
bunlard balkl bir yazsn da anlatt. M aam afih, m ehur Eton okulunun
giri im tihann kazand.
niversiteye ve da h a fazla s'noblua taham m l edem eyeceini an la
yan Onell, 1 9 2 1 de B urm aya gitti. B e sene polislik yapt ve Burm a Yl
lar adl ilk rom ann yazd. Em peryalizm in ne olduunu bylece ok ya
kndan gren Orvvell, polislikten aynid. Paris ve Londra lokantalannda
alarak karnn doyurm aya gayret etti. Btn bu tecrbelerini, 1 9 3 3 te
yaynlanan Paris ve L o nd radaki S efa let Yllar adndaki ilk byk kitabn
da toplad.
Bu tarihten itibaren Onell, bir gazeteci ve yazar olarak hayatn ka
zan m aya alt. Byk ktisad kriz srasnda, solun zerinde durduu
muhtelif m eselelerin ampiyonluunu yapt ise de, ferdin tem el haklarn
ineyen her siyas doktrine phe ile bakt. S iyas idealizm den tr,

Is

panyol Dahili H arbinde, Kralclarn safnda arpt ve yaraland. ngilte


reye dnd zam an yazd C atalonia'ya S elm (H o m ag e to C atalonia) adl kitabnda, spanyol D ahil H arbinde, kralclan yalnz brakan ko
mnistlere iddetle hcum etti. Orvvell Ispanyada, talyada, A lm anyada
ve R usyad a polis devletlerinin gelim ekte olduunu gryordu. Bu gr
dklerini muhtelif m akalelerinde belirtti. Dem okrasi ve totaliterlik arasn
da bir atm ann yaklam akta olduunu syledijisp de, hem ngiliz solculan hem saclan, onun bu szlerine ya srt evirdi veya hcum ettiler.
C ierlerinden devam l rahatsz bulunm asna ram en Onell, kinci
Dnya Harbi srasnda, orduya alnm aynca hava-korunma ubesinde a
lt, bu yorucu i kendisini da h a d a zayflatt. H arp sona erdii zam an,
Orw/elin de lm yaklayordu. Bu hastalna (ramen. H ayvan iftlii
(1 9 4 5 ) ve 1984 adl iki aheserini bitirmeye m^i/aif^k oldu ve 2 3 O cak
1 9 5 0 de ld. Gariptir ki G eo rg e Orvvell, hakik'b aarsna, lm nden
sonra, 1984 adl eseri ile eriti. O gnden bu yana kitap poplaritesinden
kaybetm edi, bilkis, her geen gn, gittike artan sayda okuyucu bulu
yor.

2 1 2 10 0 B y k R o m a n

Dier Eserieri

H ayvan iftlii (A nim al Farm ): Hayvan iftlii, Rus htillInin baar


sn, hyanetini ve niha l<n aheser bir el<ilde anlatan bir m asal
dr. ifti Jonesin zalim rejimi altnda, hayvanlar sefil bir hayat srerler.
Hayvanlar bakaldrn Jo nesi iftlikten atar ve iftlii kendileri ynetm ek
isterler, M aam afih, ksa bir zam an sonra, hayvanlar arasnda yeni bir hi
yerari doar; kurnaz ve bencil domuzlar, da h a uysal ve daha sessiz hay
vanlar zerinde hkim iyet kurarlar. H er hayvann eitlii ve hkimiyeti ile
ilgili olarak ihtillin banda iln edilen btn yksek idealler bir kenara
itilir. Devam l fesat tohum u saan, Napoleon adndaki iktidar dkn bir
dom uzun ynetiminde, ok sayda hayvan, tpk ifti Jonesin zam an n
d a olduu gibi, sefil bir hayata itilir. Totaliterlii, 1984 kadar etrafl bir e
kilde ele alm asa da. H ayv an iftlii, ok zor olan ve nadiren ele alnan
siyas m asal tarzn ksa, fakat kuvvetli bir ekilde iliyor.

Gn Ortasnda Karanlk
(Darkness At Noon)
Yazan

Arthur Koestier
(1 9 0 5 -1 9 8 3 )

Balca Karakterler:
N iko lai S alm anovi R ubaov: Stalinin Partiden att eski bir Bole
vik. Kendisini dvya adam zeki bir ihtillci; bamsz dnceli
bir adam.
V assili: Rubaovun ev ilerini gren bir adam. nceleri, Rubaovun
alaynda bir erdi.
Vera V assiliovna: Vassilinin kz; beyni ykanm bir komnist.
N um ara 402: Rubaovun hapishane arkadalarndan biri; arc; nce
leri subayd; kaba, ak sak konumalardan zevk alr; kuvvetli bir
askerlik grev ve eref hissine sahiptir.
Richard: Rubaovun partiden kovduu gen bir Alman komnisti.
K ie ffe r H a re lip , N um ara 400: Rubaovu ele veren gen.
K k Loewy: Bir Belika

limannda iileri tekiltlandran biri;

1935te intihar eder.


Ivanov: Rubaovun eski bir mesai arkada; imdi Rubaovu hapseder;
entelektel ynden birbirlerine ok benzerler.
G letkin: vanovun gen mesai arkada! Ivanovdan daha kabadr, kk
szdr ve daha az eitim grmtr.
A rlova:
dn.

Rubaovun sekreteri ve metresi; ok ar, fakat sadk bir ka

2 1 4 100 B y k R o m a n

R ip va n VVinkle, N um a ra 406: Eski bir Balkan ihtillcisi; yirmi sene


sren bir hcre hapsi yaamtr.
Bogrov: Rubaovun eski bir arkada; bahriye subay.
N um ara Bir: Stalin.

Hikye
Sene 19 3 8 ; M oskova yarg'lam alan senesi. 1 9 0 5 ile 191 7
ihtilllerine katlan; nceleri Parti Merkez Komitesi yelii, bir
ihtill ordusu kum andanl yapan ve devlet alm inyum inhisann yrten, uzak grl ve b ilgili b ir adam olan ve kendisini
krk yldr partiye adayan Nfikolai S alm anovi Rubaov, ksa bir
m ddet nce tevkif edilmitir. A lelacele

polise gtrlm ve

ora dan da gece yans, im diki hapishane hcresine braklm


tr. Rubaov, ga rdiya nla r kendisini yalnz braktktan sonra, ev
resini incelemeye balar. Kapda sadece kk bir delik vardr,
am a mahkr^lann bildikleri bir ifre ile hcrenin duvarlanna
vurarak, yan'.daki hcrelerde kalanlarla m uhabere kurabilirdi.
Yanndaki hcrede, eski b ir subay ailesi mensubu ve gelenek
sel deerlerin savunucusu bir arc vardr. R ubaov'u, siyas
dncelerinden tr tenkit ediyorsa da, dostane b ir insandr
ve balca zevki, baya, ak sak hikyeler sylemektir. H c
renin teki tarafnda, eski b ir Balkan ihtillcisi bulunur. Yirmi
sene

hapiste yattktan sonra, hkm etin serbest brakt bu

ada m , ideal bir ihtillci cemiyet bulm ak m idi ile Rusya'ya g i


der. Belki, dncelerini aktan aa syledii veya imdi
partinin gznden den kimselerle grt iin, kendisini
tekrar hapse atmlardr. Koridorun a lt ksmnda, kim o lduu
bilinmeyen ve sadece "yank d u d a kl" diye bilinen biri vardr.
Rubaov, hcrede, yanndakilerle m uhabere etmeksizin,
vaktini ekseriya yapayalnz geirir, gvenilir b ir parti yesi o la
rak yaad yllar dnr. M azide, o da vicdansz bir a d a m
d. Mesel 1 9 3 3 'te , H itle r'in , A lm anya'da iktidan ele geirm e
sinden sonra, Richard adndaki gen b ir kom nist iiyi, M o s
kova'ya m utlak surette boyun em edii iin disiplin altna a l

100 b y k R o m a n 2 1 5

mt. Richard partiden kovulmu ve bylece, eski arkadalar


nn korunna ve himayesinden de ktndan, hemen hemen
N a ziler'in elinde lm e m ahkm edilm iti. Rubaov da Naziler'e esir dm, ikenceye maruz kalm ve sonra Rusya'ya
d ner dnm ez yeni bir grevle Bat A vrupa'ya gnderilm iti.
talya, Etiyopya ile harp halinde idi ve Ruslar, faist lkelere
harp malzemesi gnderiyordu. Anti-faist olduu iin Komnist
partisini destekleyen lim an iileri, benzin ve stratejik h a m m a d
delere a m barg o koyduklanndan, Rubaov, Rus gem ilerini boaltm alanna msaade edilmesi iin iileri ikna edecekti. Ken
disine kar gelen Loevvy adndaki eski bir parti yesi, alenen
hyanetle suland ve intihar etti. Rubaov, daha sonra, Ber
lin'deki ii delegasyonunun lideri oldu. Sekreteri ve metresi
A rlova, sadk bir kadnd. Rusya'da byk tenkitler balad
zaman kadn, parti aleyhine fesat tohum lan sam akla sulan
drld. A rlova, R ubaov'dan, kendisini temize karmasn iste
di ise de, Rubaov, postu kurtarm ak iin sessiz kalmay tercih
etti. imdi, kendisini de ayn kader beklemektedir.
Bir m ddet sonra, ifadesi alnm ak zere hkim huzuruna
kanlr. H akkndaki soruturmay yrten kimse, Ivanov a d n
da, eski b ir niversite arkadadr. Rubaov, N um ara B ir'i (Stalin) ld rm ek iin kom plo hazrlayanlarla ibirlii yapm akla
sulandnlr. D ierleri, sularn itira f etmilerdir. M a a m a fih ,
bu nlar sadece teferruattr. Aslnda onun suu, halihazr liderlik
hakknda fazla bir heyecan tam am aktan phe edilm esidir
Artk kendisinden ve partiden "b iz " diye deil, "b e n " ve "siz"
diye bahseder N um ara B ir'i ldrm ek istedii yolundaki id d i
alara nasl inanldna hayret eder. Rubaov, m aam afih, ko
mnizm in, ihtilli aldattnda her geen gn daha fazla p
he beslediini itiraf eder. Ivanov, onun ksm b ir itiraf yapm as
n teklif eder: H akkndaki esas itham lan reddedecek, fa ka t anti-parti inanlanna sahip bulunduunu kabul edecektir Ruba
ov, yarglanacak, hapsedilecek ve nihayet slah edilecektir
Ivanov, R ubaov'un baka trl hareket etmesine im kn o lm a

2 1 6 100 B y k R o m a n

dn bilmesine ram en, onun bu teklif zerinde dnmesini


ister.
Ivanov'un em rinde alan G letkin adnda bir gen va rd r
htillden bu yana hib ir eitim den gem em i bu gencin Rubaov ve Ivanov gibi entelektel kkleri yo ktu r G le tkin 'in m etodlar daha iddetli ve dolayszdn Rubaov'un, Bogrov adndaki
eski bir deniz subay arkadana gn ikence yaptktan son
ra, Rubaov'un hcresinin nnden geirerek idam edilecei
yere gtrm t. Rubaov, o zam ana ka d a r idam , soyut te rim
lerle dnyordu. imdi ise, beer strab asndan ele alr.
Rubaov, A rlova'nn byle lm o labileceini d nr Artk,
siyas kuvvet ve terr hakl gsterm ek iin nceleri ileri srd
dncelerin hepsi glerini kaybetm itir imdi araya beer
unsuru g irdiin den, eski mantk denklem ler dengelenem ez. Bu
t r gelime, Ivanov'un dikkatle hazrlanan p sikolojik harp ila
nn altst e de r G le tkin 'le kavga eder ve ldrm eyi hak ettii
ni syler G eltkin bir ey sylemez, fa ka t Ivanov'un bu szleri
ni unutm az ve zam annn gelmesini bekler
Tekrar Rubaov'u sorguya eken Ivanov, imdi onunla bir
entelektelin dieri ile tartmasn an d n r b ir tarzda tartr Ruba o v'y, yeni kefettii hm anizm inden tr p a yla r Partinin,
tarih ihtiyacn bir vastas olduunu ve bundan byle yopmas
gereken her eyi yaayacan syler Hayat boyunca vicdan
sz biri olan Rubaov'un da ta kd ir edecei zere, ihtillin de
vam edebilm esi iin vicdanszlk g e re klid ir Rubaov tekrar hc
resine gtrld zam an, teslim bayran ekmeye karar ve
rir O n u n anlad m ndaki d il, beer b ir devletin kurulm a
sna, onu

krk sene nce partiye ye olm aya sevkeden id e a l

lerin gerekletirilm esine, tarihin imdiki dnm noktasnda


im kn yoktur Bu ideallerin gerekletirilecei ortam n ku ru la
ca zaman kadar, zaruretlere boyun em ek, b ir kimsenin ken
di dncelerine bask altna almas, ahs utan ve g u ru r his
lerini, zayflk alm etleri o la ra k b ir kenara atmas ve hl par
ti hizmetinde almas gerekeceini idrak e d e r Ivanov'a bir

100 B y k

R om an

217

not gndererek, itirafnam eyi imzalannaya hazr old u u n u b ild i


rir.
A rdndan, uzun bir beklem e devri gelir. Rubaov tekrar sor
guya ekildii zam an, karsnda G le tkin 'i g r r Dvy yum u
ak bir grle ele aldndan, Ivanov kuruna dizilmitir. So
ruturma im di, daha zalim ce b ir safhaya g t r l r ve Ivan o v 'la yaplan eski anlam ann h ib ir deeri kalmaz. Rubaov'u n. N um ara B ir'i ld rm e k iin hazrladklan plan btn
teferruat ile anlatmas gerekm ektedir. Aleyhindeki balca a
hit, eski bir arkadann o lu olan "Yonk d u d a k " denilen m ah
k m d u r Rubaov'un, her eyi alenen itiraf etmesi gerekm ekte
dir. Rubaov, imdi direnm eye alr, fa ka t uyumasna m sa
ade edilmeksizin gnlerce, devaml b ir ekilde p a rla k klar a l
tnda yaplan soruturma neticesinde, itiraf etmesi istenen ey
leri teker teker itiraf etmeye b a la r Rus topraklann A lm a n la r'a
brakm ak iin A lm an d ip lo m a tla n ile Rusya aleyhinde p la n la r
hazrladklann. N um ara B ir'in yem eine zehir katm ak istedii
ni ve di e r hyanetlerini itiraf eder. G ayet nemsiz ve h ib ir su
ifade etmeyen kck b ir gerek bile, onun vatana hyanet
suu tadn gsterircesine ilenir. Rubaov'un sadece bunlan d eil, ses karm am ak suretiyle diktatrl benim sem edii
ni gstermesi de, b ir kriz ve harbin yaklat b ir zam anda, dev
lete kar yneltilen b ir tehdit o la ra k belirtilir. G letkin b ir vaadde bulunur. Rubaov, partiye bu son hizmeti yapt takdirde,
zafer kazanldktan sonra, ismi temize kanlacaktr Rubaov
bunu da kabul eder.
M uhakem e abucak sona eren Rubaov yarglanr ve her
eyi zelilne bir tarzda itiraf e d e r Hkm abucak infaz edilin
Rubaov'un lm nde b ir dram veya haysiyet yoktun "Yank
d u d a k " ondan on dakika nce ldrln , hcresinde, g a rdiyanlann gelip kendisini gtrm elerini beklerken. N um ara 4 0 2 ,
neeli b ir ekilde duvara vurarak onun m oralini yksek tu tm a
ya aln Ardndan gardiyanlann kendisini gtrm ek zere
hcreye gelii, hapishanenin bodrum katndaki m ahzenlerinde

2 1 8 100 B y k R o m a n

sendeleyerek yry, beynine sklan bir kurun... Ve sessiz


lik, krk senelik bir sadakat devresinden sonra, Musa gibi vaadedilen lkeye girmeye m uktedir olam az. Fakat, M usa'nn a k
sine, vacdedilen bir lkenin mevcut olduunu dahi bilmez.

Eletiri
Gn Ortasnda Karanlk, bir sahne eserini akla getiren
birlii, younluu ve ekonomisi var. Bu yzden, baarl
bir tiyatro eseri olarak da sahnelendi. Hikyenin odak
noktas, bir kiinin hayatnn son birka gnnde, bir yer
de geirdii tecrbelerdir. kinci derecedeki karakterlerin
grevi, sadece merkez durumu aydnlatmaktr. Gerekte,
Ivanov ve Gletkinin ayr ayr karakterler olmadklar; Rubaovun, kendisi ile yapt dahil diyalogdaki sesler ol
duklar iddia edilebilir. Onlar Rubaovu, kendisinin d
ncelerini kendisi aleyhine evirmek suretiyle malp
ederler. Bylece, fevkalde youn bir roman ortaya kar.
Hdiselerin cereyan ettii dar sahne de roman, daha da
pekletirir: Kk bir hcre, penceresiz bir soruturma
odas, bir mahzen. Daha geni, daha kalabalk sahneler,
sadece hatrlananlar veya gazete haberleri olarak belirtilir.
Ak hava, hikyeyi havalandrmaz: Kalabalklarn grl
ts, Nikolai Rubaovun strap iinde geirdii yapayal
nz hayattan bizi uzaklatrmaz.
Koestler, maamafh, hikyeyi salam bir ekilde tarih
muhtevas iine oturtur. Rusya, Stalin ve komnizm gibi
isimleri kullanmamas da kimseyi yanltmyor. Sahne,
Moskova yarglamalarnn yapld devredir ve Koestler,
kahramanna yal Bolevik liderlerine -ki bunlardan baz
larn yakndan tanyordu- uygun bir meslek yaratt. Ko
mnist hareketin hmanistik ideallerini hatrlayan yal
entelijansiyasmn bir mensubu olarak Rubaov, eski ve
yeni cemiyet arasnda bir kprdr. Rubaov, Gletkin gibi

100 B y k R o m a n * 2 1 9

gen komnistlerden ok daha mulak, kltrl ve ahlk


biridir. Rubaovun indinde, Gletkin, beerin altmda bir
insandr; onu, Neandertal (ilk insan numunesi) olarak
gsterir ve Gletkinin, Rubaovun kurmaya alt bir
cemiyetin rn olduunu kabul eder.
Bu kitap ksmen, Moskova muhakemelerinin ortaya
koyduu bir soruyu da cevaplandryor: Rejimin sulad
insanlar, kendilerini sulayanlarla niye ibirlii yaptlar?
Stalinin, kurbanlarnn kendilerine atfedilen sular itiraf
etmelerini istediini kabul edelim. Rubaov, kendisini k
k dren alen muhakemeye gerek duyulmakszm
skince lemez miydi? Bu soruya muhtelif cevaplar verili
yor. Bazlar, ikenceden korktu. Dierleri, ailelerini koru
mak istediler. Mahkmlar arasnda dvya hl candan
bal olanlarda kendilerini, dvya son bir hizmet olmak
zere, amar olanlarna ihtiya hisseden partiye kurban
ettiler. Ve hi kimse, su ilemeksizin ynetemeyeceinden, hepsi itham edildikleri sular lsnde olmasa bile,
muhtelif derecelerde sulu idiler. Hepsinin vicdannda bir
Arlova veya bir Richard vard. Nihayet, yaadklar haya
tn kurban oldular. Senelerce, dierlerine olduu kadar
kendilerine de ferd hrriyet tanmadlar. zel vicdan,
hissiyat ve zel hkmleri de, hyanet diye reddettiler.
imdi, kendilerine, zerinde durarak protesto edecekleri
bir yer brakmamlard.
Geri tarihe dayal ise de. Gn Ortasnda Karanlk, asln
da bir fikir romandr; dil bir hedefin, gayrdil vastalar
ne derece mbah klaca meselesinin incelenmesi. Ruba
ov, eski ahlk lleri reddetti; Vicdansz veya a gzl
bir insan olduu iin deil, kendi tarih felsefesinin bu es
ki ahlk reddetmesini istediinden. Ahlkn, iyi niyetler
bir yana, tarihle bir ilgisi olmadna inanr. nemli olan,
objektif bir ekilde hakl olmak yani tarih tarafndan dorulanmaktr. Eer hakl idi isem der, Niye piman ola

2 2 0 10 0 B y k R o m a n

ym? ayet haksz hareket etti isem, cezasn ekeceim.


Ama byle bir felsefe, dehetli bir sorumluluk ykler; zi
ra kendisine yol gsterecek bir ahlk anlay bulunma
dka, bir ynetici, tarihin kendisini hakl gstermesi iin
nasl davramas gerekeceini, tamamen zeksna dayana
rak hareket etmekle renebilir. Muvaffak olamad tak
dirde, kendisini mazur gsteremeyecei gibi, ikinci bir fr
sat da verilmez. Ve, gerekte de vuku bulduu zere, ayn
mantk, birbirlerinden farkl insanlar birbirleriyle bada
amayacak neticelere gtrd zaman, bir kimsenin,
ayakta kalabilmesi iin, kendisinin hatadan beri olduun
daki sbjektif dncesinden baka dayanaca bir eyi
kalmaz. Numara Birin kendisine gveni vardr, fakat Rubaov, onun artk hatadan arnm olduuna pek emin de
ildir; ite bu gvensizliktir ki, kendisinin de kaybolmas
na yol aan hakik sebeptir.
Hizmet ettii parti, takip ettii mantk kurallar ve g
vendii tarih kanunlar tarafndan terkedilen Rubaov,
imdi baka tarafa bakmaya zorlanmtr. Hcresinde yal
nz kald zamanlarda, krk senedir bask altnda tuttuu
hakik benlii ile bu tr anlamaya varmaya alr. in
den gelen ses, ben der. Halbuki Rubaov, o zamana ka
dar bu kelimeye, bir gramer hayali diye srt evirmiti.
Parti, bir insann kendi benliinin varln tanmaz. Ru
baov, imdi, mantkszlna ve ad saylan vicdanna
ve hissiliine ramen, sonunda, sadece kendi benlii ile
babaa kalr. Din kelimeleri kullanmaya alm olsa idi,
ruhunu kefetmi olduunu syleyecektir.
Yazar
Birok yazar, bir dili konuaral< byd ve sonralar, bir baka dille de
yazm asn rendi; Arthur Koestler u bakm dan hayret uyandrc ki, di
lini iki defa deitirdi: M a carcadan A lm ancaya ve sonra ngilizceye. Bu
d a p e tede dodu, babas bir mucit idi. Koestler, on yedi yanda iken VI-

100

B yk R om an

221

yanaya gitti ve drt sene niversiteye devam etti. M ezun oldul<tan sonra,
gazetecilie balad. O rta Dou, Paris ve Berlind e Avrupa gazetelerinin
muhabirliklerini yapt. 1 9 3 0 d a bir Berlin gazetesinin editrln zerine
ald ve ertesi yl, Graf adndal<i zeplinle K uzey Kutbuna giden gruba ka
tld.
Koestler, 1 9 3 1 de, an birok entelekteli gibi komnist oldu. Sovyetler Birlii ve O rta A syad a geni geziler yapt. spanyol D ahil Harbi
patlak verdii zam an , atm ay bir g azeteci olarak, ilkin, ihtillciler safn
da, ardndan Kralclar safnda takip etti. 1 9 3 7 de, faistler kendisini ele
geirdi ve bir casus diye lm e m ahkm ettiler. Fakat ay hapis yattk
tan sonra, esirlerin m badelesi srasnda serbest brakld. Koestler, s
panyol tecrbelerini, 1 9 3 8 d e yaym lad Ispanyol B elgesi ad\ kitabnda
yazd. Ayn yl M oskovadaki yarglam alar srasnda, komnistlerden mi
dini keserek partiden istifa etti.
kinci Dnya Harbi balad zam an (1 9 3 9 ) Koestler Fransad a idi.
Fransz polisi kendisini tevkif etti ve spanyol mltecileri iin hazrlanan
bir kam pa koydu. Bu kam pta geirdiklerin. S cum o f the E arth (Y ery z
nn Pislii, 19 14) adl kitabnda anlatt. Fransadan katktan sonra ngi
liz ordusuna yazld. O zam an dan beri de, hayatnn byk bir ksm n n
gilterede geirdi. Koestlerin en baarl eseri. G n O rtasnda K aranlk 'tr D ier eserleri arasnda unlar da vardr: Yogi ve K om iser (1 945),
H as re t a (1 951), B ir Milletin ntihar (1 9 6 3 ) ve Yaratclk H areketi
(1 9 6 4 ).

Doktor Jivago
Yazan

Boris Leonidovich Pasternak


(1 8 8 0 - 1 9 6 0 )

Balca Karakterler
Y u rin in A ilesi
Y u ri A n d re iv i Jiva g o (Yura, Yuroka): Bir doktor ve air; Andre Jivago'nun olu,
A n d re i Jivago: Mflis bir milyoner; servetini kaybedince intihar eder.
M aria N ilolaevna Jivago: Purinin vefat etmi annesi.
N ik o la i N ik o laie v i V e d e n ia p in (Kolya): Yurinin days; cppesiz bir
papaz; sonralar tannm bir yazar olur.
Evgraf Jivago (Grania): Yurinin vey kardei; sonralar nfuz sahibi
tannm bir general olur.
T onyam n A ile si
Ivan E snertovi Krueger: Tonyann byk babas; Urallarda varlkl
bir demirci ustas.
A le k sa n d r A le k san d ro vi G rom eko:

Yurinin vey babas; ziraat

profesr.
A n n a Iv a n ovn a G ro m e ko (ev le nm e d en nce Krueger): Aleksandrn kars.
N ik o la i A le k sa n d ro v i G rom eko: Aleksandrn aabeyi;
profesr ve bekr.

bir kimya

10 0 B y k R o m a n 2 2 3

A n to n in a A le k sa n d ro vn a G ro m e ko (Tonya): Aleksandrn kz: Yurinin kars.


aa: Yuri ve Tonyanm oullar.
Maa: Yuri ve Tonyann kzlar.
Laran m A ilesi
A m alia K arlovna G uiar: Ruslam bir Fransz kadn; bir Belikal
mhendisin dul kars; bir terzi atlyesi vardr.

Larisa F eodorovna G uiar (Lara); Mme. Guarn kz; Paa Antipovun


kars; sonralar Jivagonun metresi olur.
R o d io n G uia r (Rodya): Larann kardei.
Pavel P allovi A n tip o v (Paa): Bir retmen; Larann kocas; sonrala
r Strelnikov diye bilinir.
Katenka: Paa ve Larann kzlar.
T anya Bezoeredeva: Lara ve Yuri'nin kzlar; ok kk yata, Sibir
yada terkedilmitir.
M arin an m A ilesi
M arkel Saapov: Gromeko ailesinin ilerini yapan uak.
A g afia Saapov: Kars.
M aria (M arina, M arinka):

Markelin kz; sonralar Yurinin nikhsz

kars olur.
K a p ito iin a (Kapka): Yuri ve Marina'nn kzlar.
Klodya (Klajka): Yuri ve Marinann kzlar.
D i e rle ri
V ik tor Ip p o lito v i K om arovski: Bir avukat; nceleri Madam Guiarn
ve ardndan Larann sevgilisi.
A verk i Stepanovi M ik u lits in : Krugerin nceki menaceri.
L ib erius A ve rk ie vi M ik u lits in (Livka): Mikulitsinin olu; Orman
Kardelii hakkndaki Bolevik partizanlarn bir lideri.
M ia G ordon: Yurinin, Gromekolarn yannda kalan bir ocukluk arka
da.
In n o k e n ti D u d o ro v (Nika): Yurinin bir ocukluk arkada.
L avrenti M ik a ilo v i K ologrivov:

htillci fikirlere sahip zengin bir

fabrikatr.
N adia K ologrivova: Lavrentinin kz; Larann okul arkada.

2 2 4 * 10 0 B y k R o m a n

A n fim E fintovi Sam deviatov: Jivagolara yardm eden Yuriatinli bir


avukat,
D aria A ntipova: Paa'nn annesi.
Pavel F rapo ntov i A n tip o v : Bir demiryolu iisi ve azim li bir Bole
vik; Paa'nm babas.
Bakkus: Torfinaial bir ofr.
Blajeiko: Zibuinolu bir yobaz.
Vasia B rikin: Emek birliklerindeki bir kyl ocuu.
Em m a Ernestova: Komarovskinin vekilharc.
M atm azel Fleury: svireli bir kadm; nceleri Zibuino'daki mahall bir
kontes ailesinin ocuklarma bakan dad.
Kolya Fnolenka: Biriui'deki telgraf.
G im az e td n G a liu llin : Tiverzinlerin yaad binann hademesi; Yusufkann babas.
F atim a G a liu llin ; Hademe; Yusufka'nn annesi.
O s ip G a m ize td in o v i G a liu llin (Yusufka):

Moskovadaki demiryolu

tamirhanelerinden birinde alan bir rak; sonralar Urallardaki anti ihtill kuvvetlerinin bir lideri olur.
Vlas P ak h o m iv i G a lu zin : Kadoskoiede bir bakkal.
O lga G aluzina; Galuzinin kars; Polia Tiagunovann kz kardei.
T e re n ti G a lu z in (Teroka); Olga'nn olu; kaba bir aptal ocuk.
K om iser G ints: Meliuseievo'daki bir devlet grevlisi; orduda kaanlar
tarafndan ldrlr.
Z akar G orazdik; Liberiusa kar plan hazrlayan partizan bir asker.
G rego ri O sip o v i G ordon: Bir avukat; Mia'nn babas.
K arlam : Veretennikili bir kyl; Poliya iftira eder.
K arapug ina: Tivezinlerin binasnda yaayan bir kirac.
Pedro K udoleiv: Bir demiryolu ustabas.
M a kim A rista rk o vi Klintsov-Pogarevik: Zyuinolu bir sar ve d il
siz.
Lipa K ologrivova: Nadiann kz kardei; Larann bir rencisi.
S erafim a F ilip p o v n a K ologrivova: Nadia'nn annesi.
K ornakov: Larann, kazaen kurunlad bir savc.
Kostoied-Am urski: nceleri bir Sosyal htillci; sonralar Lidoka ad
altnda bir Bolevik olur.
K u ba rik h a ; Bir askerin byclk yapan kars.
D r. K erenyi Lajos; Partizan kuvvetlerinde grevli bir Macar doktoru.
M arfa Hala: Tanyann vey annesi.
Elena P ro giov na M ik u lits in a : Mikulitsinin ikinci kars.
O g rizkov a: Polia Tiagunovann rakibi.

10 0 B y k R o m a n 22 5

O lia D om ina: Madam Guiarn atelyesinde alan bir kz.


K ristin a O rletsova: Dudorov'un nianls.
P a m p h il Palyik: Deliren bir partizan asker.
Petila: Marfa ve Vasilinin oullan.
P ro kho r K a ritto no v i P rituliev: Emeki birliindeki ii.
Serioza R antsevi: Beyazlar ordusunda, Jivago'nun yaralad bir as
ker.
Roka R iab ik : Terioka Galuzin'in bir arkada.
R za n itsk i: Partizanlarn ldrdkleri eski bir ihtillci.
ura ilesinger: Madam Gromeko'nun egzantrik bir arkada.
Sivoblu: Bir partizan askeri; Liberiusun muhafz.
Prov A ran asie vi Sokolov: Kilisede lhi okuyanlardan biri.
P renses Stolbunova-Enrici: Andrei Jivagonun metresi; Evgrafm anne
si.
A lbay Strese: Kar ihtillci bir subay.
S ventitskiler: Yurinin days Kolyonun akrabalar.
Palagia N ilo vna T iag uno va (Polia): Prituliev'in metresi.
K u p ria n Savelievi T iv erzan: Brest demiryolunda alan bir m hen
dis.
M arfa G avrilovn a T iverzina: Dul bir kadn; Kupriann annesi.
A vd otia T untseva: Mikulitsinin grmcesi; Yuriatin'de bir ktphane
ci.
G lafira S everinovna T untseva: Mikulitsinin ikinci grmcesi; bir i
iS im uka T untseva; Tuntseva kz kardelerin en k; heyecanl bir
dindar.
Fadei K zim iro v i T anysekevi: ello alan bir mzisyen; Madam
Guiarn komusu.
U stinia: Zibuinoda bir vekilhar.
V asili Am ca: Tanyanm vey babas.
V dovienko: Eski bir anarist; 190S ihtilline katlmtr.
R u ffin a O n is s o m o v n a Voit-Voitkovski: Bir kadn avukat, Komarovskinin arkada.
Er V o ro n iu k : Emeki birliindeki bir muhafz.
Ivan Iv a n v i V osko b oinoko v; Bir yazar; -Kolya Daynn bir arkada.
N il F eoktistovi V iv oloniv: Tolstoyun fikirlerine sadk bir idealist;
Kolya Daynn baka bir arkada.

2 2 6 100 B y k R o m a n

Hikye
M oskovalI zengin bir iadamnn olu olan Yuri Jivago,
18 8 9 'd a domutur. O n yanda iken annesi lr, birka sene
sonra da, parasn kaybeden babas intihar eder. Y uri'nin, kl
trl ve mfik b ir aile olan G ro m e ko la nn yannda kalmas iin
anlam a yaplr. Aile, onu z ocuklan g ibi bytr. Yuri, tp fa
kltesine devam eder ve bo vakitlerinde iir yazar. Yirmi yalannda iken, G ro m eko la nn kzlan Tonya ile evlenir ve aa
adnda b ir erkek ocuklar dnyaya gelir. Fakat 1 9 1 4 'te o rd u
ya alnmas ile, istikbl vaadedici hekim lik alm alann brak
maya m ecbur kalr.
Lara G uia r da, M oskova'da oturan gen bir kzdr. Bu kz
ve Yuri farkl sosyal evrelerde yetitiklerinden ilkin yollan bir
lemez. G ua r, Ruslam b ir Fransz kadnn kzdr. Kadn d u l
d u r ve bir terzi atelyesi vardr. ocuk yalannda iken, Komarovski adndaki bir avukat, Lara'nn huzurunu son derece b o
zar. n celeri, babasnn bir arkada o lan Komarovski, sonralan annesinin o lu r ve daha sonra dikkatlerini Lara'ya e
virir. Avukattan kurtulm ak iin Lara, eski b ir okul arkadann
ebeveynleri olan Kologrivov ailesinin teki ocuklanna zel
retm enlik yapm aya balar. K ologrivovlar o n a , ailenin bir
mensubu gibi m uam ele ederler. Kardei Rodion borca g irdii
zam an, Lara'ya bor para verirler. H m ilerinin bu c m e rtli in
den m ahcup olan Lara, nceki Kom arovski'nin, K ologrivovlara olan borcunu dem esini ister. Komarovski bu paray
dem ek istemeyince, Lara onu ldrm eye alr. Bereket ver
sin, kurunlar Kom arovski'ye isabet etmez. Komarovski de, bu
skandali rtm ek iin meseleyi kapatr.
Lara'nn evi yaknndaki bir binada oturan ve b ir dem iryolu
iisinin olu olan Paa A ntipov adndaki b ir gen, uzun za
m andr Lara'ya ktr. Komarovski hdisesinden sonra dahi,
Lara ile evlenm ek istemekten vazgememitir. Lara, onun bu
teklifini kabul eder. H er iki gen de retm endirler. Evlendikten

10 0 B y k R o m a n 2 2 7

sonra, ikisi de Ural D a la r'n d a ki Yuriatin ehrinde retm en


lie balarlar. Paa, iyi bir retm en, b ir idealist ve karsn d
nen bir kocadr, fa ka t evlilik hayatlannda baz huzursuzluklar
bagsterir. Lara daha kltrl b ir aileden geldiinden. Paa,
Lara'nn onun yksek sosyal mevkiine veya Komarovski ile d a
ha nceleri geirdii maceraya kzdn sandndan korkar.
Nihayet, bir subay o la ra k orduya girer.
H arp, btn Rusya'y sarmtr. Bir topu atmas srasn
da, Paa'nn arkadalan onun ldn sanrlar. Kocasndan
hibir haber alam ayan Lara, hastabakc o la ra k orduya yazlr.
Paa'y cephede bulacan sanarak, o da cepheye gider. Bu
arada Jivago da, n safta arpm ve bir arapnel paras ile
yaralanmtr. yilemesi iin Jivago'yu, M eliuseievo adndaki
bir kye gnderirler, iyiletikten sonra, d o kto r o la ra k bu kyde
kalr. O ra d a , Paa'nn ldn sanan Lara ile

tanr, ikisi,

birbirlerine k o lm a k zere iken, aralarndaki ilikinin daha


fazla gelimemesi iin Lara hastaneden aynlr. Ksa b ir zaman
sonra da Jivago, M oskova'ya dner, kans Tanya'ya ve hemen
hemen hi tanm ad ocuuna kavuur.
imdi sene 191 7'dir, harp bir ihtille dnmtr. Yeni re
jim, Jivago'nun alt hastaneye el koyduu zam an, ok sa
yda d o kto r zel hekim lik yapm ak zere hastaneden aynlr, fa
kat Jivago sosyal mesuliyet hissi duyarak hastanede kalr. M o s
kova muhasara altndadr, sokaklarda atm alar vuku bul
m aktadr; aln zayf drd halk arasnda da tifs salg
n ba gstermitir. N ihayet Jivago ve Tonya, ehir dna ta
narak iftilik yapm aya karar verirler. Tonya'nn byk babas
K rueger'in bir zam anlar byk b ir iftlie sahip bulunduu ve
Yuriatin'den ok uzakta olm ayan Varikino'ya yerleirler.
Fakat V arikino, o n la r iin sakin b ir yer deildir, zira zengin
bir kapitalistin torunu olan Tonya'y herkes tanr. Yine de, Krueger iftliini yneten M ikulitsin, onlan m tereddit de olsa be
nimser. ok alarak ve gsterisiz bir hayat srm ek suretiyle.

2 2 8 * 100 B y k R o m a n

hi olmazsa karnlarn doyurur ve kendilerini scak tutarlar. Jivago, bo vakitlerinde yeniden iir yazmaya balar.
Paa ve Lara da, Yuriatin'e dnerler. Paa lm em i, sade
ce yaralanm ve esir dmtr. Katktan sonra, Strelnikov
adn alr ve Bolevik olm am asna ram en, ihtillci kuvvetlere
katlr. Paa, imdi Yuriatin blgesinin kum andandr; blgeden
kar-ihtill kuvvetlerini pskrtm ve gayet dil b ir ynetim
kurmutur. Kim oldu u n u belirtm em ek iin Lara ile m uhabere
etmez. Lara, kz Katenka ile birlikte b ir apartm an katnda o tu r
maktadr. Paa'nn bu kararna hrm et eder ve deta b ir dul g i
bi yaar
Lara, bir gn kasabaya gittii zam an, Jivago'ya rastlar ve
aralarndaki ak yeniden canlanr. Jivago, m aam afih vicdan
azab iindedir. Kars Tonya'y sever ve vicdan ile yapt bir
m cadeleden sonra Lara ile ilikisini keser. Bu noktada, kader
araya girer. Varikino'ya giderken, O rm a n Kardelii denen bir
grup Bolevik g e rilla la r Jivago'yu ele geirir. G rubun doktoru
ldrlm tr ve Jivago, silh zoru ile onun yerini almaya
m ecbur braklr.
Jivago g erillalarla bir sene kaldktan sonra kaar. Yuriatin'e
d nd zam an, kim likleri bilinmeyen g e rillalann Varikino'yu
yam a ettiklerini, faka t ailesinin sa salim M oskova'ya gittiini
ve oradan da Fransa'ya g ettiini renir. imdi Lara ile tek
rar iliki kurabilir. Bir m ddet iin dierlerinden tam am iyle tec
rit edilm i o larak babaa yaarlar. M a a m a fih , Bolevikler g
lendike, hayatlar tehlikeye girer. Bir partili olm ayan Antipov,
ok glenm itir ve ok ey bildiinden, ynetim ini srdrmesi
arzu edilmez. Antipov, mevkiinden drlr ve Lara da, tevkif
edilm ek tehlikesi ile karlar Jivago da, mlkiyet sahibi n ce
ki bir snfn mensubu olduu g ib i, partizanlardan da kam
tr. O n u n da durum u tehlikelidir. Bu noktada, Lara'nn nceki
Komarovski araya girer. imdi b ir lde nfuz sahibi
olan Komarovski, Kzllar'n henz tam am iyle

kontrol altna

alam adklan Siberya'ya gitm ek zeredir. Eer Jivago, Vladivos-

10 0 B y k R o m a n

to k'ta n lkeyi terketmeyi ve yurt dndaki ailesinin yanna g it


meyi kabul ederse, Jivago ve Larc'y beraberinde gtreceini
syler. Jivago, bu artlar altnda hrriyetine kavumaya pek ya
namak istemez ise de, Lara'nn gvenlik iinde bulunmas iin
yaplacak baka bir ey yoktur. Lara da Jivago'nun geride kal
masna msaade etmez. Jivago ise, ayet Lara yola karsa,
ok ksa bir zaman sonra pelerinden geleceini syler Fakat,
M oskova'ya dner.
Sene imdi 1 9 2 2 'd ir ve pejmrdeleen Jivago'nun m orali
bozulmu, tp mesleini terketmi ve gn gnne bulduu i
lerde alarak karnn doyurm aya balamtr. Bir ara, U ralla r'd a tant Vasia adndaki b ir gencin yannda k a lr Vasia,
kitap kapa desenleri yapar. Jivago'nun ara sra yazd iir
leri yaynlar Vasia ile arkadal sona erdikten sonra, babas
nn b ir zam anlar G ro m e k o 'n u n evinde uaklk yapt M arino
adndaki bir kadnla nikhsz yaar ki ocuklan dnyaya ge
lir Eski ocukluk arkadalar, Jivago'ya yardm etmek isterler
vey kardei Evgraf'n yardm ile bir hastanede i b u lu r Sene
imdi ^ 9 2 9 'd u r ve Jivago da sadece krk yanda. Fakat shha
ti iyice bozulm aktadr Bir gn, b ir tram vayda kalp krizi geirir
ve lr. G eride brakt yegne ey, nceki arkadalan arasn
da elden ele dolam aya balayan iirle rid ir
1 9 4 3 'te vuku bulan hdiseler, hikyeyi bir adm daha ileri
g t r r Lara, Jivago 'd a n aynid zaman ham ile idi. ocuk,
Siberya'da do du . lkenin byk b ir kargaa iinde b u lu n d u
u bu sralarda, Lara ocuunu b ir aileye brakm aktan baka
bir yol grem ez. Jivago'nun lm nden sonra, Lara da kaybo
lun M uhtem elen, Stalin anda tevkif e d ilir ve tem erkz ka m
pnda lr. ocuu Tanya'ya gelince, vey annesi kendisine
kt m uam ele e d e r A rdndan, dehet sac b ir ekilde, vey
babas ve vey aabeyi, civardan geen bir serseri tarafndan
ld r l r Tanya, babo, vre bir hayat srmeye b a la r kin
ci Dnya H a rb i'n d e , Tanya'y cephede. amarc kz o la ra k

2 3 0 100 B y k R o m a n

gryoruz. Jivago'nun vey kardei -ki imdi Rus ordusunda


tm generaldir- Tanya'y nihayet tanr ve evlat edinir.
Romann ek ksmnda, "Yuri Jivago'nun iirleri" var. Bu yir
mi drt iirin hibiri rom andaki m aceralarla ilgili deildir. Ek
serisinin ana fikirleri d in d ir ve bu iirler, D oktor Jivago'nun k
sa ve mutsuz hayatnn mnsn aklar.

Eletiri
Doktor Jivagonun yaratt iddetli tartmalar gz
nnde tutulduu takdirde, okuyucularn roman siyas
bir belgeden ziyade bir sanat eseri olarak ele almalar iin
seneler gemesi gerekmektedir. Esere hcum edenler de,
savunanlar da kitabn, komnist devletini sulayan bir
belge olduunu syyorlar. Pasternak bu sayfalarda. Da
hil Harbin vahetini, ihtillcilerin fanatikliini, Laray
temerkz kampna gnderen mnsz ikenceleri, Dudorovun hapishanede yeniden siyas eitiminden geirilmesini ve ok sayda dier hadiseleri anlatt. JVlaamafih,
kendisine yneltilen en cidd itham, cemiyette aktan a
a yrtlen ikenceleri belirtmesinden ziyade zek ve
ruhu bask altna almak iin ustalkla yrtlen sular
zerinde durduudur. Lara, romann bir yerinde der ki:
Ktln kk... bir kimsenin kendi dncelerine
besledii gveni kaybetmesi idi. Baka bir ifade ile kt
lelerin kafalarn ayn kalpta yourma arzusu; dnce
nin bayalat, dilin klielerle dejenere olduu ve in
sanlar arasnda hakik muhaberenin imknszlat bir
atmofer yaratt. Temerkz kamplar dnda kalanlar iin
dahi, byle bir atmosfer sadece mecaz olarak deil, ger
ekten de ldrc oldu. Jivago, romannn bir blm
nn sonlarnda kendisinin kalp hastalndan leceini
syler ve bunu da; kendi neslinin iinde yaamaya zorlan
d ruh atmalara balar:

10 0 B y k R o m a n * 2 3 1

Kalp hastalklarnn mikroskopik ekilleri, son sene


lerde sk sk grnmeye balad... Bu tipik bir modern
hastalk. Ben, bunun sebeplerinin ahlk olduunu san
yorum. Byk bir ekseriyetimiz, daima, sistematik bir iki
yzllk hayat sryor. Her gn, hissettiklerinizin aksi
ni sylersiniz sevmedikleriniz karsnda haysiyetinizi
ayaklar altnda inersiniz, shhatinizin bundan etkilen
memesi imknsz... Sinir sistemimiz bir hayal deil, bede
nimizin bir paras, ruhumuz da bolukta ve iimizde.
Bunlar tpk azmzdaki diler gibi, tesirlerini hissettirmeksizin, sonuna kadar suiistimal edilemez. nnokent ha
pishanede nasl yeniden eitimden getiinizi ve olgun
latnz bize anlattnz zaman, sizi dinlemek bana s
trap verdi. Bu, bir sirk taynnn, kendisini sirke nasl
altrdn dinlemekten farkszd.
Bu dehetli sulamaya ramen, Pasternakm anti-komnist olmaktan ziyade gayrsiyas bir kimse olduu sy
lenebilir. Jivago, ar veya Kerenski veya Kolak veya Bat
kapitalizmi nmna af dilemedii gibi -eer elinden gelse
idi- nasl bir cemiyet yaratmak isteyeceinin ipularn da
vermemitir. Cemiyetin, zahir konformite (ayn kapta yourulma) yaratmasnn ancak dahil gerginlikler pahasna
mmkn olabilecei, sol istibdat rejimleri iin olduu ka
dar demokratik sol rejimler iin de dorudur ve hatta ba
zen demokrasilerde de iitilir. Pasternak, bir lde, b
tn devlet ekillerini suluyordu. Ruslarn, onu ykc bul
malarnn gerek sebebi muhtemelen budur. Eer, kendi
lkesine hitap ederek, "Yoldalar, iyi niyetlisiniz, ama ba
z hatalar yapyorsunuz, demi olsa idi, affedilebilirdi;
ama o dedi ki: Sizin bin senelik geleceiniz beni ilgilen
dirmez; beni yalnz brakn. Bu, affedilemeyecek bir su.
Bu halde, gayesinin, siyas bir tez yazmak deil de bir
sanatkr olarak, ann straplarn belirtmek olduunu
syleyen Pasternak dinlemek faydal. O, bize unu de

2 3 2 * 100 B y k R o m a n

mek istiyor; Asrmzn ilk otuz senesinde Rusyada hayat


byle idi. Unutmamak gerekir ki, Pasternak ahit olduu
hadiseleri anlatyor. Jivago, Pasternak gibi, meden ve hay
siyetli bir hayat srdrlmesine imkn salayan, btn
lks unsurlarn, temiz zevklerin, iyi yetimenin, hiss ol
mann ve erefli bir vicdan gelitirmenin mmkn oldu
u, yukar-orta snf bir ailede dodu. Ardndan harp, ih
till ve dahil atmann l deheti geldi. Bylece, ha
yatn dokusu ya paraland veya hazin bir ekilde kabala
t. Aileler birbirlerinden ayr dt, dostluklar zehirlendi.
nsanlar her gn tevkif edilmek korkusu iinde yaadlar.
Jivago otuz yana geldii zaman mitlerini tamamiyle
kaybetmi, tp mesleini veya yazmay brakm, tama
men babo, vre bir hayat srmeye balamtr. Krk
yanda da lr. Zahiren, hayatta malup olmutur, ama
onun bu trajik hayatnda mellif, Jivagoyu, malbiyetin
de dahi bir fatih olarak grr. Her eyden nce, haysiyeti
ni korumasn bilmitir. Sahte mbudlar nnde eilme
mi, tiksindiklerini retmemitir. Onun metanetini
ey ayakta tutmutur. lki ve balcas, Laraya olan ak
dr. kincisi edebiyat, bilhassa iirdi ki, meslei tp olma
sna ramen, gerek hayatnn ii budur. ncs de ta
biat; bilhassa Jivagonun huzura kavutuu ve Pasternaka
hafzalardan kmayan sayfalarn ilham eden Urallar.
Bu tezler -sanat, ak ve glklere tahamml etmekhikyenin ortalarna doru takdim edilen canl bir sem
bolde birleirler; vey aac. Bu aa Jivagoyu ele geiren
orman partizanlarnn kamp civarnda yetimektedir.
Aacn, kn dahi dallar, karl evrede parlayan ve a
kular doyuran portakal rengindeki meyvelerle doludur.
vey aac, ayn zamanda, Jivagonun iittii bir halk ar
ksnda, askerdeki sevgilisinin hasretini eken kzn ak
nn da ifadesidir. Bu aa, Jivago iin de, sevgilisini sem
bolize eder, aacn beyaz dallar Larann kollarn hatrla

10 0 B y k R o m a n * 2 3 3

tr. Nihayet hrriyetini yeniden ele geirmek iin, bura


dan kat zaman, rehberi bu aatr. Bu imajlar, -kar al
tndaki aa, sevilen kadn, onlarn ilikilerini aklayan
ark ve arknn ilham ettii hrriyete ka- romann
esas mnsna ok yakn olan bir sembolde birleirler.
Doktor Jivagoda ok sayda lm sahnesi bulunmasna
ramen, -kitabn ilk blm bir cenazeyi anlatr- diriliin
de imajlar vardr. Jivago kelimesi yaayan, hayatta bulu
nan demektir ki, Ruslarn ncilinde, sann bo meza
rnda bir kadn karlayan melek tarafndan kullanlr:
"Yaayan, niye ller arasnda aryorsun? (Payne, Boris
Pasternakn Dnyas, s. 170). Ana aknt altndaki sakin
sular gibi, kitap boyunca din semboller zerinde haddin
den fazla durmalarndan ikyet etmi ve bu sembolleri
sadece esirinin dokusuna daha fazla younluk getirmek
iin kullandn sylemiti. Bu, Rus edebiyatnn resm
efendilerinin kulaklar iin sylenmi bir af hissini uyan
dryor; bunun iin de, Pasternakn bu szlerine muhte
melen pek nem vermemek gerek.
Jivagonun hikyesi, basit, aikr bir ekilde din deil.
Maamafh, romann sonuna eklenen iirler nmze ba
ka bir resim koyuyor. Bunlardan sekiz tanesinin tezleri
dindir ve kitabn son sayfasndaki iirin son ktas, sa
nn diriliini anlatyor. Bununla beraber, roman hakknda
ki en iyi yorum, Yuri Jivagonun iirlerinin ilki, Hamlet
balklsdr. Hatip -ki bir aktr veya Prens Hamlet veya
sa veyahut Jivagonun kendi- bu iirde oynayaca dram
daki roln kabul eder ve dram imdi sona erdiinden
sahneyi terketmeye hazrdr.
"Perdenin niha indiriliini kimse nleyemez.
Yapayalnzm. Her tarafta iki yzllk.
"Hayat sonuna kadar yaamak hi de ocuka bir g
rev deil.
Bu satrlar, Pasternakn hayatnn parolas da olabilir.

2 3 4 10 0 B y k R o m a n

Yazar
Bir eletirici, Boris Pasternal<n z am an m za kadar gelmesini anor
m al bir hadise diye vasflandrd ise de; dierleri, onun, u bakm dan ondokuzuncu asrn son byk Rus yazar olduunu sylediler: Pasternak,
kafas arlk R usyasnn entelektel atm osferlerinde teekkl eden bellibal son yazardr. S anatkr bir aileden dnyaya gelmiti: Babas Leonid Ossipovi Pasternak, tannm bir portre ressam ve annesi de, kon
ser piyanisti idi. Babas O desal bir Yahudi idi ve annesi de yar-Yahudi.
Fakat aile Ortodoks dinini benim sem iti ve Boris, ailesinden belirli Yahu
di zellikleri tevars etm edi. Aile, ilkin m tevaz yayordu, fakat Leonid
tanndka, daha iyi bir hayat srm eye baladlar. Pasternaka, genliin
de bilhassa kii tesir etti: Ailenin bir dostu olan -ve Leonid'in kitaplann resimlendirdii- Tolsto; Borisin, Tolstoylar vastasyla tand air Rainer Rilke; bir aile dostlar ve komular olan kompozitr A leksandr Scriabin, Boris, Scriabinin nfuzu altnda musiki alt ise de, on dokuz ya
na geldii zam an bir kompozitr olm a mitlerini yitirmiti.
P asternakn genlii, 1905 htilline ve Nijinskinin Pavlovann,
R asputinin zam an larna rastlar. niversiteye girdii zam an , ilkin felsefe
eitimi yapm aya balad ise de, sonralar edebiyata dnd. Bu sralarda,
kabiliyetli gen bir talebe hayat yayordu: Derslerine alt, basit bir ha
yat srd, ders verdi, arkadalaryla m tem adiyen konutu, tartt ve a
nn gen nc yazarlar arasna girdi. Pasternak, 1 9 1 2 de, Marburg
niversitesinde bir smestri felsefe eitimi yapt.
ocukluunda, bacandan geirdii bir sakatlktan tr, 1 9 1 4 te
orduya alnm ad. Knim aya, belki de onun hayatn kurtard. Urallardaki bir kim ya fabrikasnda ktiplik ii buldu, iirler yazd, tercm eler
yapt ve ksa hikyelerle urat. 1 9 1 7 de ihtill patlad zam an, M osko
vay a dnd ve Soyvet Eitim B akanlnda ktphane m emuru olarak
alt. Pasternak, 1 9 2 3 te evlendi, bir erkek ocuu dnyaya geldi, bo
and, tekrar evlendi, birka ocuu da h a oldu ve yazlarna devam etti.
1 9 2 0 lerdeki ilk tecrb edebiyat dalgalarndan sonra lkenin kltrel
atmosferi, hakiki yaratcla imkn verm eyecek derecede bozuldu. Leninin yerini Stalin alm ve bir Bizans konformitesi cemiyeti balam t.
P astern akn arkad alarndan

bazlar

kayplara

kartlar. Yesenin,

1 9 2 5 te, Mayakovski de 1 9 3 0 da intihar ettiler. Gorki de, 1 9 3 6 da phe


li bir ekilde ld. Rusya'da imdi bir tenkil devri balam t: P asternakn

100

byk

R o m a n 23 5

balca hmisi, Parti teoristi Bul<harin, lyanetli suland ve 1 9 3 8 de l


drld. Pasternaka bir ey yapm adlar, zira siyas bir yazar deildi ve
kendisini Baz klsiklerini Rusaya tercm e iine vermiti. Fakat o gn
lerin siyas muhtevas iinde, sadece S h ak esp earel tercm e etm ek dahi
siyas bir tutum taknm ak dem ekti. Onun bu tutumu hibir tarafa bal ol
m am ak istemesi diye yorumland. S nf m cadelesi teoristlerl indinde
Pasternak, kendisini an byk m eselelerinden uzakta tutan bir fildii
saray sanatkr idi.
Doktor Jivagonun yazlm asna 1 9 4 5 te baland. Stalinln lm n
den sonra, bir ara doktrinel katln yum uatlaca midi beslendi. P as
ternak, eserini 1 9 5 6 da, N ovy M /r adndaki ed eb

dergiye takdim etti.

Derginin yaz heyeti, otuz sayfalk hakaret edici yorum la eseri geri gn
derdi. Pasternak, anti-dem okratik olm akla, ihtilli yanl yorum lam akla ve
arlk gnlerine dnm ek istem ekle itham edildi. Kendisini mitsizlie
kaptrm ayan Pasternak, kitaptaki baz tartm al pasajlar kararak, bas
trm ak im knlarn arad. Bu srada Feltrinelli adndaki bir talyan kom
nisti ile anlaftm a yapld, kitabn talyanca nshasnn baslm asna karar
verildi. Kitap bylece baslm olsa idi, Pasternak, m uhtem eldir ki, kendi
sini zorluklar iinde bulm ayacakt. Fakat P asternak hastaland ve gerekli
tdilat yapam ad. Kitabn, M oskovada yaym lanm as gerekiyordu. Feltri
nelli, elindeki orijinal m sveddeleri talyanca'ya evirtm eye balad. Ruslar endieye dtler. Surkov adndaki fannm bir yazar -ki Sovyet Ya
zarlar D erneinln sekreteri idi- talyaya gndererek kitabn baslm asn
durdurm ak istediler. Feltrinelli, bir ara tereddt etti, zira m esele gittike
m ulaklayordu, am a elinde bir aheser bulunduunu da biliyordu. Bu
srada P asternaktan gelen bir mektup, Feltrinellinin, ahs kararn kul
lanm asn istedi. Bunun zerine, Surkovun engel olm ak istem esine ra
men, Feltrinelli kitab yaym lam aya karar verdi. Kitabn talyanca nshas
19 57 K asm nda yaym land. Ertesi sene de ngilizce nshas kt.
Pasternak nceleri, kendisini derin bir tartm a iinde bulm ad. B at
daki eletiriciler bu kitabn, derhal. H arp ve Sulh ile m ukayese edilecek
lde byk bir eser olduunu grdler. Fakat kitabn yaym land
zam an, souk harp yllan idi. ngiliz ve Am erikan okuyucular D oktor Jivagoyu, anti komnist bir belge olarak alklaynca, Ruslar arfk kitaba
srt evrilmeyeceini anladlar. A rdndan 19 58 Eklminde, sve Kraliyet
Akadem isi, Pasternaka Nobel Edebiyat Mkfatn verdi. Bu mkfat, bir
Rus yazarna ikinci defa olarak bahediliyordu. B azlar, eko va, Tols

2 3 6 100 B y k R o m a n

toya ve Gorkiye verilm eyen bu m kfatn, komnist inanlarndan zer


resini kaybetm eyen olokhova verilmesi gerektiini iddia ettiler. Rus
yada, byk bir protesto frtnas koptu; Parti basn Nobel M kfatnn
siyas dnceler altnda verildiini iddia etti.
Bu bask altnda Pasternak, yaadm cemiyetin, bana bahedilen
bu erefi nasl yorum ladn gz nnde tutarak, Nobel mkfatn red
detti. Bu arada, Pravda ve Komsomol, Pasternak'n bir hain olduunu
sylediler ve ayet lin edilm ek istemiyorsa, lkeyi hem en terketm esini
istediler. S ekiz yz Sovyet yazar -ki Pasternak'n kitabn okum alarna
imkn yoktu- Pasternak'n vatandalktan karlm asn teklif etti. Pasternak'a hcum edenler arasnda Solokhov d a vard. P asternak imdi -G alile'nin bandan geen strap verici hdiseyi hatrlatrcasna- hatalarn
itirafa zorland. Kruscheve bir mektup yazan Pasternak, R usyad a ya a
m asna m saade edilmesini rica etti. Sovyet Yazarlar Birliinin bir yesi
olarak oturduu ev elinden alnd, geliri kesildi ve Rusya dnda biriken
m ilyonlarca dolar telif cretinden yararlanam ad. stelik hasta idi. Paster
nak, 1 9 6 0 d a cier kanserinden ld ve arzusuna ram en, din yin ya
plm akszn gmld.
Dm anlarnn intikam, P asternak, lm nden sonra da brakm a
d. Aradan henz birka hafta gemiti ki. M adam O lga Ivinskaya ad n
daki yakn bir edebiyat arkada aleyhine dava ald. Ivinskaya ve kz,
P asternakn, Rusya dndaki parasn gizlice R usyaya getirm ekle su
landlar. Lara gibi M adam Ivinskaya da Sibiryaya srld, kz sene
hapse m ahkm edildi. Pasternak lm nden nce zerinde alt bir
piyesine de el kondu. Ksacas, P asternakn, komnist devletinin m an
zarasn izerken hakl veya haksz olduu konusunda bir soru kafalar
kurcalad ise de, Rus otoriteleri, hareketleri ile, bu soruyu cevaplandrd
lar.

Lor d Jim
Yazan

Joseph Conrad
(1 8 5 7 - 1 9 2 4 )

Babca Karakterler:
J im : ngilterenin kr blgesindeki bir papazn salam yapl denizci o
lu.
Charles M arlow: Hikyeyi anlatan ahs. Tecrbeli bir denizci olan
Marlovv, Jim e sempati besler, ona yardm etmek ister.
Stein: Filozof bir Alman taciri ve kelebek koleksiyoncusu.
C o rne lius: Patusan adasnda yaayan dejenere bir beyaz tacir
Jevvel: Corneliusun inanlmaz derecede sadk ve gzel kz.
D oram in : Patusanda, yal ve hain bir kabile reisi.
D ain W aris: Kabine reisinin olu, Jim in sadk bir arkada ve yolda.
C e n tilm e n Brown: Kanun kaa, kana susam bir korsan.

Hikye
Tertemiz giyinen Jim, ilk bakta, D oudaki lim anlann her
hangi birinde alan b ir ktipten ok daha gz alcdr. Fakat
kk b ir tekne ile lim ana giren gem ilere yaklaarak onlara
gnlk ihtiyalann satm aktan ibaret olan bu lim an ktiplii ii,
Jim 'in mizc ile badamaz. Bir m ddet bu ii yaptktan son

2 3 8 100 B y k R o m a n

ra, aniden ve esrarengiz b ir ekilde deniz an lim anlardan b i


rine gider.
Charles Marlovv adndaki yal denizci; bu esrarengiz g r
nl, uzun boylu, sann ngiliz delikanlsnn bandan geen
lerle ilgilenir. G eri Jinn, kr blgesindeki bir kilise papaznn
olu idi ise de, herkes onu "gerek" b ir centilmen o la ra k g
ryordu. Marlovv, m aam aflh, bu gencin Patna meselesi denen
yz kzartc bir ie kartn, meseleyi aratran m ahkem e ko
m isyonunda grev ald zaman renin
Jim, raklk devresini geirdii yllarda, iki defa kolaylkla
korkaklk o la ra k vasflandnlobilecek kararszlk halleri gster
mitir. D aha sonra sarho, korkak ve yal b ir kaptann yneti
m indeki Patna adnda khne bir gem ide almaya balar. G e
mide, sekiz yz M alayal yolcu vardr. G em inin mrettebat, Jim
dnda her ne pahasna olursa olsun para yapmay dnen
insanlardr G em ideki yegne centilmen Jim'din
Tabiat-st saylacak ka d a r sessiz b ir gecede yolcular, g
vertenin pislii arasnda uyurlarken, Ptana, ne olduu anlala
mayan bir nesneye arpar. Kaptan yardm clarndan biri, g e m i
deki blm elerden birinin geniliine dikkat eder ve m retteba
ta, gem inin batm akta olduunu syler A larm zili alnd ta k
dirde -gem ideki sadece yedi tane tahliye filikas b u lu nd u u n
dan-

yolcular panie kaplaca iin onlan kurtarm ak m m

kn olmayacaktr. Bylece, gem inin her an batabileceini sa


nan m rettebat, yolculann uyanmamas ve panie kaplm am alan iin alarm zilini almakszn tahliye filika la n n a atlar, g e
miyi terkederlen
M rettebatn korkakl karsnda akna dnen Jim, bir
m ddet gvertede ka lr Paslanmaz blm eleri bir defa daha
kontrol ettikten sonra, gem inin batacana kani olun Kaptan
ve m rettebat Jim'e seslenerek sandallardan birine atlamasn
sylerler Jim, lm ekten korktuu iin deil de, uyandklar za
man dehet iinde kalacak yolculara hibir ey yapam ayaca
n dnr ve insiyak o la ra k bir sandala atlan

100 B y k R o m a n 23 9

S andallar kyya ular ve dehet iindeki Ingiliz mstemleke


yneticilerine olup bitenleri anlatrlar. Bu yneticiler -o nlardan
baka trde b ir davran beklem ediklerinden- kaptann ve m
rettebatn tutum una hayret etmezler, fakat Jim 'in davran onlan akna evirin Jim 'i sevdiklerinden, Tahkikat Komisyonu'nun kendisini bulam anias iin, kamas iin para dahi tek
lif ederier. Fakat kamay gururuna yediremeyen Jim, hayr d i
yerek neticeyi beklemeyi tercih eden
te, bir kimsenin kendi davranlarndan kendisini megul
olduu dncesi, M a rlo w 'u bu denizci ile ilgilenm eye sevkeden M esel, bir gn, hkim lerin bilhassa hain davrand bir
yarglam a srasnda, biri sokakta srnen bir kpekten bahset
tii zam an Jim, "k p e k " kelimesi ile kedisinden bahsedildiini
sanarak, oturduu yerde hiddetle kprdam aya balan Mariovv,
bu gencin nasl derin bir strap iinde kvrandn, vicdan aza
b ektiini grn
Kaderin stihzasna da baknz ki, Patna batm az, b ir Fransz
muhafaza gemisi tarafndan kurtanlana kadar su stnde s
rklenin Fransz kaptan, Patna'nn kendi gemisine b a la n m a
sn em reder ve lim ana ulancaya kadar Patna'nn gvertesin
de, sefil, perian yolcularla biriikte kaln Patna tahkikat kom is
yonu, Fransz kaptann da ifadesini aln Kaptan da, Patna'da
iken lesiye korktuunu, fa ka t grevini yerine getirdiini a n la
tn Komisyon, Patna'nn kaptann ve kaptan yardm clarnn eh
liyetlerini ellerinden a lr ve m uhakem e bylece sona eren
Realist dncelere sahip o lu r Mariovv, tedricen Jim ile a r
kadalk kuran Bu talihsiz gente ayn ey kendi bandan ge
tii takdirde, ne yapacann aynasn grn Bir pirin fa b rik a
snn sahibi ile grerek, Jim 'e fabrikada b ir i bulun Jim, bir
m ddet, bu iten holand intihasn yaratn Fakat bir gn,
Patna'nn nceki kaptanlanndan birini fab rika d a grd za
m an, Jim, tek kelime sylemeksizin iini terkeden D aha sonra,
birbiri ardna birok ite alr ve her defasnda biraz daha d o
uya doru gider; bylece, medeniyetten uzaklaarak, yz k

2 4 0 * 100 B y k R o m a n

zartc tutum unun unutulacan unnar. Fakat artk herkes Jim 'in
hikyesini renmitir. Jim, hibir ite uzun zaman kalmaz, g e r
i evresindekiler Patna hadisesinden bahsetmeyecek kadar
anlay gsterirlerse de, Jim 'in vicdan kendisini rahat brak
maz.
Jim 'in

hibir zaman huzura

kavuamayacan grerek

mitsizlie dmeye balayan M arlow , Stein adndaki eski bir


A lm an dostunu ziyarete g id e r Kendi ismi ile anlan bir irketin
m dr olan bu zengin Alm an a m a t r bir filo zo ftu r da, Stein,
Jim 'in iinde alkaland hali tehis eder; Jim, rom antik bir
kimsedir, insanolunun dnyadaki snrlan hakkndaki realist
olm ayan dncelere sahiptir ve kendisi hakknda ok asil d
nceleri va rd r Bundan byle, ksa bir tereddtten sonra, ta
mam en beer dncelerle hareket ederek korkaklk yoluna
sapmasn affetmez.
Stein, Jim 'in Patusan adnda uzaktaki b ir adaya g n d e ril
mesini tavsiye e der Stein'in bu ada d a bir ticaret merkezi var
d r O ra d a , beyaz insanlardan uzakta, Jim 'in belki de mazisini
unutacan ve kendisine gelebileceini umar. Stein, Jim 'e ya
l bir kabile reisi olan D oram in adndaki arkadana kendisini
tanmas iin bir yzk v e rir M a rlo w gzyalan ile Jim 'i uurlar.
Jim, ilkin Ratusan'o zorluklarla karlar. G etirecei ticar
rekabetten korkan zalim b ir Raja Jim 'i hapseder Jim hapisten
kaar; arkada D oram in de kendisine yardm eder
D oram in ve olu Dain VVaris'in destekleriyle, Raja ile giri
tii kanl sava kazanr
Jim, bu arada , Stein'in bu i merkezinde kendisinden nce
alan biri ile tanr. C ornelius adndaki bu yal ve dejenere
adam ilkin, Jim 'i adadan aynim aya ikna etmeye urar Buna
m uvaffak olam aynca ve Jim, kendisinin gzel kz Jewel'e k
olunca, ondan nefret emeye b a la r Jim 'in Patusan'a gitm esin
den iki sene sonra M arlow , kendisini ziyaret ettii zam an, ile
rin gayet iyi gittiini g r r Jim ve C ornelius'un kz birbirini y
lesine severler ki, Jevvel ilkin, M a rlo w 'u n Jim 'i kendisinden ayr

10 0 B y k R o m a n 241

maya altn sanr ve ona souk davranr. C ornelius'un k


z, gl ve hrm et edilen sevgilisinin d dnyada baarl o la
madna inanm ak istemez. Halkn nefret ettii Raja'y m alp
ettiinden ve adaya refah getirdiinden, Jim imdi bir kahra
man olmutur. Yerli halk ona "Tuan" veya "Lord" (yani efendi)
adn ve rir Jim 'in kendi benliini bulm akta olduunu gren
M arlow , adadan m em nunlukla aynlr.
Fakat "centilm en" Brovvn adnda me'um b ir kimsenin a d a
ya gelmesiyle glkler bagsterir. Brovvn, kanun kaa bir
korsandr; adaya snmak, yiyecek ve para bulm ak iin Patusan'a gelmitir. Jim nehrin yukan ksmnda bir geziye kt s
rada, Brown ve adam lar, muvakkaten Dain VVaris'in kum an
dasnda bulunan kaleye hcum ederler. Yerliler bu hcum u ge
ri evirirler. Zira Brown ve a d a m la n , alk ve yorgunluktan yan-l haldedirler. Dain W aris, Brovvn ve mrettebatn tepede
ki bir snaa srer Fakat bu sna ele geiremez.
Jim, dnd zam an, tehlikeyi de gze alarak, tek bana
Brovvn ile grmeye g id e r Brown, Jim'e yalvann A ffedilm esi
ni, kendisine bir frsat daha tannmasn rica eder. N ihayet, Jim
de, hayatta ikinci bir frsat ele geirm em i miydi?
Bu kelim eler Jim 'i sarsar Kendini bu ekyadan daha iyi bir
insan ola ra k grmez. Kendisine hayatta ikinci bir frsat verilm i
tir Byle bir frsat "C entilm en" Brovvn'dan imdi esirgeyecek
miydi? Tepeden aa iner ve yerlilerin muhasaray ka ld rm a la
rn syler.
Yerliler, onun bu isteini tereddtle yerine g e tirirle r Vah
Brovv'n, Jim 'in yapt bu iyilie kar, yerlilere hcum eder, aralannda D ain VVaris'in de bulunduu bazlarn ld r r H ayat
ta ikinci byk hatasn yaptn sanan Jim, kedere b o u lu r ve
Dain W aris'in babasna teslim o lu r Yerli halkn a dalet anlay
na gre, D ain W aris'in katili Jim 'dir; nk Dain W aris ancak
byle ele geireceine inanan Jim, yrei szlayan kabile reisi
D o ram in'den, gsne ate ederek kendisini ldrm esini ister

2 4 2 100 B y k R o m a n

M arlow , Jim 'in, ancak bylesine tra jik b ir lm le ruhunu kurta


racana inanr.

Eletiri
Lord Jime Conradm Hamleti diyenler oldu. nk
Lord Jimde de doutan asil bir insan olan Jimin kararsz

lnn yaratt bir hata ve trajedi, sevdii insanlarn


lm ve ykmna sebep olur. ekli itibariyle, Conradn
baarl anda yazd bu roman, Hamletten daha az
zengin ve daha az mulak deildir. Dncelerini devam
l deitirir ve hikye iinde hikyeler anlatr.
Kaledoskopik zaman deiimleri ve yksek lde di
er roman teknikleri ile Conrad, Jimin Patnadan ayrl
mas mevzuundan mulak bir ahlk ders karr. Bylece,
aslnda basit olan bir hadise, insanolunun kaderi ile ilgi
li ve iinde hakikat pay bulunan byk bir hikye haline
gelir.
Conrad, ilkin, Patna hadisesi etrafnda ksa bir hikye
yazmay tasarlamt. Bunu bir roman eklinde gelitir
mek istedii zaman, Patusan hikyesi ile tek bir roman
halinde birletirmekte byk glk ekti. Romanda en
zayf noktann buras olduunu idrak eden Conrad, bir ar
kadana, kitabn ortasndaki gedii hayat veremedii bir
topak kil gibi hissettiini syledi. Maamafih, bu noktada
zlmesine gerek yoktu; zira Lord Jim, onun en iyi eser
lerinden biridir.
Tamamen romantik bir insan olan Jim, hibir zaman
realiteyi benimsemez. Ekseriya kararszlk iinde bocala
masna ve bazen korkaka hareket etmesine ramen, be
er bir yaratk olarak, kendisinin gcnn snrl olduu
nu hibir zaman kabul etmez. Sadece Stein ve Marlow,
Jim in, bir yandan gnahlarnn kefaretini demesi yolun
dan kahraman, dier yandan sama ve dik kafal oldu

10 0 B y k R o m a n 2 4 3

unu bilirler. Onun romantikliinin, hem aaas, hem de


sapland kmazn sebebi olduunu anlarlar.
Jim, gvenilir ve hrmet edilir mahall bir lider olarak,
yz kzartc Patna hadisesindeki gnahlarn affettirmek
zere iken, adann Brown ve onun katil mrettebat tara
fndan istil edilmesi, Jimi hi de realist olmayan ve
valye ruhlulara yakan aptalca bir karar vermeye sevkeder
ki, bu da arkadalarnn lmne sebep olur. ayet
Brown, Jim e strap veren hislere sinsice hitap etmesey
di, bu hatay yapm olmayacakt. Bylece, en byk tra
jedilerde olduu gibi, Jimin -mazinin gnahlarndan kur
tulamayan ve kurtulu yolunda kaybolan- karakteri, ken
disinin felketini hazrlar.

Yazar
ngiliz rom annn byk bir paradoksu urada ki, onun en byk stadiarndan biri U kraynada dodu (ebeveynleri PolonyalI idi) ve yirmi ya
na gelinceye kadar hi ngilizce bilmiyordu. A ralk 1 8 5 7 de doan istik
balin bu ngiliz rom ancsnn tam ad Teodor Josef N iecz Konrad Korzenlovvski idi: Babas, bir air ihtillci,-Shakespeare mtercimi idi; hayatsiyas bir m ahkm olarak R usyada son buldu; annesi de, ac ve strap
iinde yine R usyad a ld.
G en C onrad, team llere sadk, fakat anlayl am cas Tadeusz
Bobrovvski bytt. K aranln K a/W ndeki Mariovv gibi, C onrad da gen
liinde, kendisini haritalann cezbesine kaptrm ve dnyay gezip dola
m ak arzusu ile yanp tutumutu. Bylece, 1 8 4 7 de, bir Fransz gem isin
de alrken hayret uyandrc m aceralar yaad ve bu arada, spanya'daki Carlistlere silah karrken bir dello d a yapt. Nihayet 1 8 7 8 de

In

giliz ticari gem ilerinden birinde alm aya balad. ngiliz uyruuna geti
ve 1 8 8 4 te de kaptanlk ehliyetini kazand.
Ardndan gelen birka yl zarfnda, Conrad, dnyann byk bir ks
m nda, bilhassa U za k D oud a dolat. S h ak esp earenin eserlerini ve
Trollope'nin rom anlarn denedi. lk eseri A lm ayers Folly, an byk
-'yj?..-

yazarlarndan John Galsvvorthnyye gsterildi. O da, bu denizciyi tevik

2 4 4 100 B y k R o m a n

etti, yazlarn devam ettirmesini syledi. A lm ayer's Foliy'nm (A lm aye rin


Aptall) yaynlanm asndan bir sre nce, 1 8 9 4 te, C onrad ngiltereye
yerleti ve glkler iinde, kalem i ile hayatn kazanm aya balad.
Yaz yazm ak, C onrad iin her zam an gt. Bir defasnda, ngilizce
yazd, Franszca dndn ve Polonya dilinde hayal kurduunu
syledi. Fakat ailesi genilem ekte olduundan ok m cadele etti ve bir
biri ardndan rom anlann yaynlad: A n O utcast o f the Island (1 896), m
kem m el ekilde yazlm N ig g er o f the N arcissi^ (1 8 9 7 ) ve Lord Jim
(1 900). Geri ann rom anclar -bilhassa John Galdsvvorthy ve VVelIsonun bir stad olduunu hem en grm lerse de, slbunun gl,
psikolojik imalar, zam an zerinde ileyii, cidd ve kuru istihzal okuyucu
lar artt.
H akknda bahsedilenlerden rahatszlk duyan Conrad, denizdeki m a
ceralarla ilgili olmayan sanayi roman yazm aya balad: G ney A m eri
ka siyas hayat zerine ve en uzun rom an N ostrom o (1 9 0 4 ), Londrad a
ki anaristlerle ilgili ve batanbaa alayl The S ecret A g e n t (G izli Ajan,
19 07) ve Rus Psikolojisini inceleyen ac bir kitap: U n d er VVestern Eyes
{Batnn G zleri nnde, 1911).
Siyas adan m uhafazakr, ah lk ynden de sadakat ve eref gibi
salam denizcilik geleneklerine bal bulunan Conrad, ngiliz rom annda
benzersiz bir sesti. R om an hayat ge balayan Conrad, Birinci Dnya
H arbine kadar hem en hem en kendisini tketmiti. Bununla beraber
C hance (1 9 1 3 ) ve Victory (^9^S) adl eserleriyle ok daha geni bir oku
yucu kitlesine hitap etm ek frsatn buldu. Conrad, Birleik Am erika'y zi
yaret ettikten sonra, 3 Austos 1 9 2 4 te kalp krizinden ld.

Dier Eserleri
Nostromo: Conrad, en byk, eseri olan ve byk glklerle y a z
lan bu rom an, gem ilerde alt yllarda G ney A m erikay ziyaret ettik
ten sonra planlad. Conrad, kitabnda C ostaguana adndaki tipik bir G
ney A m erika lkesini ele alr. Bu dejenere millet bir ihtill iindedir. Goul
gm m adenlerinde alan Nostromo adndaki gen bir talyan, gm
hzinesinden bir ksmn bir l ad asn a saklar. H azine tayan geminin
batt sylentisini yayar, hazneyi de kendisi alr. Fakat, sevdii kzn b a
bas N ostrom oyu bulur ve ldrr. M e rke z plan etrafnda rlen ve ok

100 b y k R o m a n 2 4 5

sayda ikinci derecedeki planlarla Nostromo, C onradn rom anlarnn en


zengini ile muladr. G ney A m erika karakterleri ve politikas hakknda
da, bugne kadar, onun bir benzeri henz yazlm ad.
Victory (Zafer): C onradn nem li rom anlar arasnda sonuncusunu
tekil eden Victory, H a m le tin kahram anlarndan birini andran Axel H eyst
ad nd a bir sveli ile ilgilidir. H ayatta hayal knklna urayan Heyst, in
sanlardan uzaklam ak iin kendisine ait bir adaya ekilir. stem em esine
ram en, kaba bir Alm an otelcisi olan Schom berg tarafndan kt mu
am eleye m aruz kalan Lena adnda bir kzla iliki kurar. Heyst, Le n ay
ad asn a kanr ise de, Lord J/mdeki C entilm en Brovvn gibi, ktlk tim ' sali olan Jones onu takip eder. Heyst, Le n ann kendisini Jo nese ihbar
ettiini sanr. Fakat kadn tarafndan lnceye kadar sevildiini ve kendi
sinin, bu ak anlayam adn an cak i iten getikten sonra renir.

Vous aimerez peut-être aussi