Rozprawa Doktorska Reprezentatywnosc Związkow Zawodowych W Prawie Polskim

Uniwersytet w Biaymstoku
Wydzia Prawa
mgr Radosaw Galicki

Nr albumu 106
Reprezentatywno
zwizkw zawodowych
w prawie polskim
Rozprawa doktorska
napisana w Katedrze Prawa Pracy
pod kierunkiem
prof. zw. dr hab. Waleriana Sanetry
Biaystok 2013
1
Spis treci
Wprowadzenie...6
Rozdzia I
Idea reprezentacji praw i interesw pracownikw
a istota reprezentatywnoci zwizkw zawodowych....18
1. Uwagi wprowadzajce..18
2. Zdolno reprezentacji praw i interesw pracownikw
przez zwizki zawodowe a reprezentatywno zwizkowa..27
3. Reprezentatywno formalna a reprezentatywno materialna....34
4. Kryteria reprezentatywnoci.35
5. Wnioski kocowe..38
Rozdzia II
Komisja Trjstronna do Spraw Spoeczno Gospodarczych
oraz inne instytucje dialogu spoecznego
a reprezentatywno zwizkw zawodowych...40
1. Uwagi wprowadzajce..40
2. Pierwsza Trjstronna Komisja..45
3. Reprezentatywne organizacje zwizkowe
na szczeblu Trjstronnej Komisji.57
4. Stwierdzanie reprezentatywnoci
5. Kwestia konstytucyjnoci kryteriw reprezentatywnoci
na szczeblu wojewdzkich komisji dialogu spoecznego.68
w Trjstronnych Zespoach Branowych.71
8. Wnioski kocowe.75
Rozdzia III
Reprezentatywno zwizkw zawodowych
w procesie zawierania
ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy..78
1. Uwagi o historii regulacji prawnych
ponadzakadowej reprezentatywnoci zwizkw zawodowych...78
2. Pojcie ponadzakadowej organizacji zwizkowej
a pojcie zwizku zawodowego,
federacji zwizkowej lub konfederacji zwizkowej.....89
3. Reprezentatywna ponadzakadowa organizacja zwizkowa.....95
4. Reprezentatywno w toku rokowa nad zawarciem
2
ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy104

5. Stwierdzanie reprezentatywnoci
na poziomie ponadzakadowym..108
6. Kwestia konstytucyjnoci kryteriw reprezentatywnoci
na poziomie ponadzakadowym..112
7. Wnioski kocowe115
Rozdzia IV
Reprezentatywno zwizkw zawodowych
w procesie zawierania
zakadowych ukadw zbiorowych pracy...119
1. Uwagi o historii regulacji prawnych
zakadowej reprezentatywnoci zwizkw zawodowych.......119
2. Zakadowa organizacja zwizkowa
oraz midzyzakadowa organizacja zwizkowa..130
2.1.Zakadowa organizacja zwizkowa...132
2.2.Midzyzakadowa organizacja zwizkowa...135
3. Reprezentatywna zakadowa oraz midzyzakadowa
organizacja zwizkowa...136
4. Reprezentatywno w toku rokowa nad zawarciem
zakadowego ukadu zbiorowego pracy..150
4.1.Reprezentatywno w ramach
zoonej jednostki organizacyjnej.152
5. Stwierdzanie reprezentatywnoci zakadowej154
6. Kwestia konstytucyjnoci kryteriw
reprezentatywnoci zakadowej..157
Rozdzia V
Uprawnienia ponadzakadowych organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w rozumieniu ustawy
o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych
oraz Kodeksu pracy w czci dotyczcej
ponadzakadowej zdolnoci ukadowej...164
1. Uwagi wprowadzajce....164
2. Uprawnienia strony zwizkowej w ramach
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych165
2.1.Uprawnienia z zakresu wsptworzenia polityki socjalnej...165
2.2.Uprawnienia prawotwrcze..167
3. Uprawnienia reprezentatywnych organizacji zwizkowych
w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji
do Spraw Spoeczno Gospodarczych
i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego168
3.1.Uprawnienia w zakresie wsptworzenia prawa...169
3
3.1.1. Prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych169

3.1.2. Prawo opiniowania dokumentw konsultacyjnych
oraz projektw aktw prawnych Unii Europejskiej..173
3.1.3. Prawo wystpowania z wnioskami
o wydanie lub zmian aktu prawnego...173
3.2.Uprawnienia opiniodawcze i kontrolne174
3.3.Uprawnienia do desygnowania przedstawicieli zwizkowych
do instytucji konsultacyjnych i kontrolnych.175
4. Uprawnienia strony zwizkowej w ramach
wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego...178
5. Uprawnienia reprezentatywnych organizacji zwizkowych
w rozumieniu przepisw dotyczcych
ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy.180
5.1.Prawo powoania przedstawicieli zwizkowych czonkw
Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy...181
Rozdzia VI
Pozaukadowe uprawnienia organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w rozumieniu przepisw
okrelajcych zdolno do zwierania
zakadowych ukadw zbiorowych pracy...........................................187
2. Uprawnienia w zakresie wspdziaania z pracodawc
przewidziane w art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych...192
3. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie porozumienia
w sprawie zwolnie grupowych..........196
4. Reprezentatywno a konsultacja zamiaru oraz zawarcie porozumienia
w sprawie powierzenia wykonywania pracy tymczasowej
pracownikom agencji pracy tymczasowej...198
5. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie
zakadowej umowy emerytalnej..199
6. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie porozumienia
w sprawie warunkw stosowania telepracy201
7. Reprezentatywno a objcie ochron trwaoci
stosunku pracy dziaaczy zwizkowych......202
8. Reprezentatywno a delegowanie przedstawicieli zwizkowych
do specjalnych zespow negocjacyjnych...204
9. Reprezentatywno a prawo wyboru rady pracownikw....210
10. Postulaty de lege ferenda215
Rozdzia VII
Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych
w postpowaniu sdowym224
2. Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych
w postpowaniu przed Sdem Najwyszym...230
w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym247
w cywilnym postpowaniu odrbnym w sprawach
z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.255
5. Wnioski kocowe...260
Rozdzia VIII
Reprezentacja a reprezentatywno zwizkw zawodowych
w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy.263
1. Systematyka projektu Zbiorowego kodeksu pracy.....263
2. Model przedstawicielstwa pracowniczego
3. Konstrukcja reprezentatywnoci
4. Reprezentatywno w sporach zbiorowych
w wietle postulatw doktryny...282
Zakoczenie...288
Bibliografia299
Wykaz aktw prawnych..309
Wykaz orzecznictwa.315
Wprowadzenie
Niniejsza praca zostaa powicona pojciu reprezentatywnoci w polskim prawie
pracy. Stanowi wic ona prb naukowej analizy prawnej kategorii reprezentatywnoci. Tym
samym nie jest to praca o reprezentatywnoci w znaczeniu innym ni prawne (np.
filozoficznym bd socjologicznym), cho niewtpliwie, aby waciwie zrozumie pojcie
reprezentatywnoci w ujciu prawa, naleao niekiedy odwoa si do szerszego kontekstu
znaczeniowego tego pojcia anieli tylko konwencjonalne rozumienie reprezentatywnoci na
polskim gruncie prawnym. Si rzeczy, skoro praca ma polega na naukowym zbadaniu
reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w polskim systemie prawnym, naley posugiwa
si pojciem reprezentatywnoci zarwno w kategorii jzyka prawnego (tekstw aktw
prawnych), jak i w kategorii jzyka prawniczego (zwaszcza doktryny prawa pracy). Od czasu
bowiem, gdy taki termin pojawi si i wystpuje w treci przepisw prawnych, przenikn
rwnie do jzyka prawniczego, a jego znaczenie prawne ustalane jest w drodze metod
wykadni prawa. Zatem kategoria prawna reprezentatywnoci nabraa konwencjonalnego
znaczenia, rozumiana jest w sposb oderwany od jej czysto jzykowego pojmowania. W
niniejszej pracy podjto starania zmierzajce do ustalenia, jak naley rozumie pojcie
reprezentatywnoci zwizkw zawodowych przede wszystkim w jzyku prawnym, lecz take
i jzyku prawniczym.
W ujciu jzykowym zgodnie z internetowym wydaniem Sownika jzyka polskiego
pod redakcj W. Doroszewskiego1 reprezentatywno jest rzeczownikiem powstaym od
przymiotnika reprezentatywny. Przymiotnik ten ma za dwa znaczenia. Wedug pierwszego
z nich reprezentatywny oznacza dobrze reprezentujcy co, charakterystyczny, typowy dla
kogo lub czego, natomiast wedle drugiego reprezentatywny moe te oznacza tyle co
reprezentacyjny, a wic reprezentujcy kogo lub co, typowy, charakterystyczny dla kogo,
czego. W pierwszym znaczeniu jzykowe (potoczne) pojcie reprezentatywnoci implikuje
poprawne zrozumienie konwencjonalnego pojcia reprezentatywnoci jako pewnej kategorii
prawnej, waciwej jzykowi prawnemu, a take jzykowi prawniczemu. W drugim bardziej
potocznym, powszechnie uywanym pojcie reprezentatywno rozumiane jest jako
reprezentacyjno. Na gruncie za prawa i jego interpretacji terminy te nie s synonimiczne
(tosame) i nie mog by uywane zamiennie.
Zob. szerzej www.doroszewski.pwn.pl.

6
Reprezentatywno zwizkw zawodowych jest kategori prawn waciw

zbiorowemu prawu pracy. Wystpuje przewanie wwczas, gdy idzie o zbiorowe (grupowe)
prawa i interesy pracownicze. Nie znajduje natomiast zastosowania w indywidualnych
sprawach
pracownikw
czonkw
zwizku
zawodowego
bd
pracownikw
niezrzeszonych. Zgodnie z definicj M. Pliszkiewicza i M. Seweryskiego reprezentatywno

zwizku zawodowego oznacza jego szczegln zdolno do wystpowania w okrelonych
sprawach w zbiorowych stosunkach pracy2. Zwizek zawodowy reprezentatywny rni si
od pozostaych zwizkw zawodowych zespoem pewnych cech, na przykad liczebnoci,
dajcym si ustali zakresem wpyww, wieloci posiadanych ogniw zakadowych3.
Niniejsza praca dotyczy instytucji reprezentatywnoci w polskim systemie prawa, tym
niemniej naley zaznaczy, e reprezentatywno zwizkowa (czy szerzej partnerw
spoecznych) wystpuje nie tylko na poziomie krajowego porzdku prawnego, ale te na
szczeblu midzynarodowym, a zwaszcza na szczeblu unijnym.
Termin reprezentatywnoci w midzynarodowym jzyku prawnym pojawi si
znacznie wczeniej ni korelatywne pojcie reprezentatywnoci w polskim jzyku prawnym,
ktrego ustawodawca polski zacz uywa w nowej rzeczywistoci (pluralizmu
zwizkowego), jaka zaistniaa w demokratycznej Polsce. Wtedy te zacz funkcjonowa w
polskim jzyku prawniczym.
W oryginalnym angielskim tekcie Konstytucji Midzynarodowej Organizacji Pracy
(Constitution of International Labour Organisation)4, uchwalonej w 1919 r., art. 3 ust. 5 ma
nastpujc tre: The Members undertake to nominate non-Government delegates and
advisers chosen in agreement with the industrial organizations, if such organizations exist,
which are most representative of employers or workpeople, as the case may be, in their
respective countries. Wspczenie przepis ten w zwizku z art. 1 ust. 2 oraz art. 3 ust. 1
Konstytucji MOP mona przetumaczy w ten sposb, i pastwa Czonkowie MOP
zobowizuj si do wyznaczenia na Konferencj Ogln przedstawicieli Czonkw delegatw
i pozarzdowych doradcw technicznych w porozumieniu z najbardziej reprezentatywnymi
organizacjami zawodowymi pracodawcw i pracownikw danego kraju, o ile organizacje
takie istniej.
Zob. M. Pliszkiewicz, M. Seweryski: Problemy reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach pracy, PiP nr

9/1995, s. 3.
3
W. Masewicz: Ustawa o zwizkach zawodowych. Ustawa o rozwizywaniu sporw zbiorowych, Warszawa
1998, s. 90.
4
Zob. tekst oryginalny Konstytucji Midzynarodowej Organizacji Pracy na stronie: www.ilo.org.
7
Konferencja Oglna przedstawicieli Czonkw odbywa swe posiedzenia w miar

potrzeby, co najmniej jednak raz na rok. Skada si z czterech przedstawicieli kadego
Czonka, przy czym dwch spord nich bdzie Delegatami Rzdu, za dwch innych bdzie
reprezentowao z jednej strony przedsibiorcw, z drugiej pracownikw, obywateli kadego z
Czonkw. Tym samym delegatem pracowniczym na Konferencj Ogln powinien by
zawsze przedstawiciel jednej z najbardziej reprezentatywnych organizacji zwizkowych, z
reguy jednej z oglnokrajowych central zwizkowych. Z Polski w drodze utartego zwyczaju
naprzemiennie
Konferencji
MOP
uczestnicz
Porozumienia Zwizkw Zawodowych oraz
przedstawiciele
Oglnopolskiego
Niezalenego Samorzdnego
Zwizku
Zawodowego Solidarno.
Na marginesie warto odnotowa, e w tekcie Konstytucji MOP, ogoszonej w jzyku
polskim w Dzienniku Ustaw z 1948 r., zamiast sformuowania najbardziej reprezentatywne
organizacje zawodowe pracodawcw i pracownikw danego kraju uyte zostay sowa
najwybitniejsze organizacje zawodowe pracodawcw i pracownikw danego kraju 5.
Na poziomie midzynarodowym pojcie reprezentatywnoci wystpuje rwnie w
angielskim tekcie Konstytucji Midzynarodowej Konfederacji Zwizkw Zawodowych
(Constitution of International Trade Union Confederation)6, przyjtej na Kongresie
Zaoycielskim w Wiedniu 2006 r., a znowelizowanej na II Kongresie wiatowym w
Vancouverze w 2010 r.
MKZZ jako midzynarodowa struktura zwizkowa zgodnie z art. I lit. a Konstytucji
ma prawo zrzesza na zasadzie czonkowstwa wszystkie demokratyczne, niezalene i
reprezentatywne
narodowe
centrale
zwizkw
zawodowych.
Zatem
tylko
takie
oglnokrajowe struktury zwizkowe, ktre cznie speniaj warunki: 1) demokratyzmu, 2)

niezalenoci, 3) reprezentatywnoci, stosujc si do Konstytucji MKZZ, maj prawo do
statusu czonkowstwa7.
Na mocy art. I lit. b Konstytucji w sprawie wnioskw o przynalenoci do
Konfederacji wadna jest decydowa Rada Oglna. Jednake w myl tego przepisu Rada
moe przyjmowa organizacje zwizkowe w poczet czonkw, gdy upewni si, e kada ze
zgaszajcych si organizacji speni, zarwno w swoim prawie, jak i w swojej praktyce,
5
Zob. Konstytucja Midzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 padziernika 1946 r., Dz. U. z 1948 r. Nr 43,
poz. 308.
6
Zob. tekst oryginalny Konstytucji Midzynarodowej Konfederacji Zwizkw Zawodowych na stronie:
www.ituc-csi.org.
7
W oryginalnym tekcie Konstytucji art. I lit. a brzmi nastpujco: All democratic, independent and
representative national trade union centres adhering to the Constitution of the Confederation shall be eligible
for membership.
8
kryteria ustanowione w art. I lit. a oraz e jej przystpienie jest wskazane (celowe) i ley w
interesie Konfederacji8.
Zwaywszy na tre przytoczonych przepisw, mona zasadnie przypuszcza, e ze
wzgldu na kompetencj Rady Oglnej do badania demokratyzmu, niezalenoci i
reprezentatywnoci oglnokrajowych central zwizkowych, zgaszajcych swj akces do
MKZZ, kada z tych organizacji dla celw dowodowych powinna mie w sposb przyjty w
danym porzdku prawnym stwierdzon swoj reprezentatywno. W Polsce cho dla innych
celw odbywa si to na drodze sdowej.
Natomiast na szczeblu unijnym, cho w ksztatowaniu wsplnotowej polityki
spoecznej uczestnicz niewtpliwie struktury reprezentatywne (reprezentatywni partnerzy
spoeczni), to w tekstach prawnych nie uywa si wprost pojcia reprezentatywnoci w
stosunku do narodowych bd europejskich struktur zwizkowych .
W wersji skonsolidowanej Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ogoszony w
Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010 r. 9, w art. 2 ust. 3 stanowi, e
Pastwa Czonkowskie koordynuj swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach
przewidzianych w niniejszym Traktacie, do ktrych okrelenia Unia ma kompetencj. W myl
za art. 4 ust. 2 lit. b polityka spoeczna w odniesieniu do aspektw okrelonych w Traktacie
stanowi jedn z kompetencji dzielonych midzy Uni a Pastwami Czonkowskimi. Zgodnie
z art. 9 Traktatu przy okrelaniu i realizacji swoich polityk i dziaa Unia bierze pod uwag
wymogi zwizane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem
odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia spoecznego, a take z wysokim
poziomem ksztacenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego.
Polityce spoecznej powicony zosta Tytu X Czci Trzeciej Traktatu (art. 151 art.
161). Z brzmienia art. 152 explicite wynika obowizek wspdziaania Unii jako organizacji,
w tym jej instytucji i organw, z partnerami spoecznymi na szczeblu europejskim. Unia
bowiem uznaje i wspiera rol partnerw spoecznych na swoim poziomie, uwzgldniajc
rnorodno systemw krajowych. Uatwia ona dialog midzy nimi, szanujc ich autonomi.
Zwrot partnerzy spoeczni na swoim poziomie naley, co wypywa ju z samej redakcji
tego przepisu, odnosi wprost do poziomu Unii, do szczebla unijnego. Chodzi wic tutaj o
partnerw spoecznych w wymiarze europejskim. Zatem w tym sformuowaniu zawiera si,
8
W angielskim tekcie Konstytucji MKZZ wspomniany ustp brzmi nastpujco: The General Council shall
have the power to decide on applications for affiliation. It may admit organisations into membership where it is
satisfied that the applicant meets, both in its principles and its practices, the criteria established in Article I (a),
and that its affiliation is desirable and in the interests of the Confederation.
9
Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010 r.
9
cho wprawdzie niedookrelone, pojcie reprezentatywnoci partnerw spoecznych na

poziomie unijnym, w tym reprezentatywnoci ponadnarodowych europejskich struktur
zwizkowych. Faktem jest bowiem, e na tym poziomie w realizacji polityk unijnych
skutecznie mog uczestniczy organizacje zwizkowe reprezentatywne na szczeblach
krajowych, zrzeszone w ponadpastwowych strukturach.
Zgodnie z art. 154 ust. 1 3 TFUE Komisja ma zadanie popierania konsultacji midzy
partnerami spoecznymi na poziomie Unii i podejmuje wszelkie waciwe rodki w celu
uatwienia ich dialogu, zapewniajc stronom zrwnowaone wsparcie. W tym celu Komisja,
przed przedstawieniem wnioskw w dziedzinie polityki spoecznej, konsultuje si z
partnerami spoecznymi w sprawie moliwego kierunku dziaania Unii. Jeli Komisja po
przeprowadzeniu tej konsultacji uzna, e dziaanie Unii jest podane, konsultuje si z
partnerami spoecznymi w sprawie treci rozwaanego wniosku. Partnerzy spoeczni
przesyaj do Komisji opini lub, w odpowiednim przypadku, zalecenie. Poza tym dialog
midzy partnerami spoecznymi na poziomie Unii moe prowadzi, jeli oni sobie tego ycz,
do nawizania stosunkw umownych, w tym umw zbiorowych (art. 155 ust. 1 TFUE).
W treci tych przepisw zapisany zosta obowizek Komisji prowadzenia konsultacji z
partnerami spoecznymi na poziomie Unii. Na tym poziomie partnerzy spoeczni mog
rwnie zawiera porozumienia zbiorowe. Pynie std wniosek, e europejskie zwizki
zawodowe oraz zwizki pracodawcw powinny by reprezentatywne, zwaszcza e tworzone
s przez reprezentatywne w skali poszczeglnych pastw czonkowskich organizacje.
W zwizku z tym W. Sanetra wyrazi pogld, i unormowanie zawarte w art. 154
dotyczy tylko tych organizacji, ktre dziaaj na szczeblu unijnym (s afiliowane przy
instytucjach unijnych)10. Nie s to krajowe zwizki zawodowe i organizacje pracodawcw,
lecz struktury midzynarodowe, tworzone przez te zwizki i organizacje. W tym te sensie
reprezentuj one krajowe zwizki zawodowe i organizacje pracodawcw (s ich emanacj)11.
Niemniej jednak W. Sanetra skonstatowa, e w przypadku partnerw spoecznych
umocowanych do dialogu na poziomie Unii brak jest jakich rozstrzygni normatywnych
(traktatowych), przesdzajcych o tym, ktre midzynarodowe struktury powoane do
reprezentowania i obrony pracownikw i pracodawcw mog i powinny by uznane za na
tyle reprezentatywne, i upowanione s do uczestniczenia w dialogu na tym szczeblu12.
Wobec tego, zwaywszy na pyncy bezporednio z brzmienia art. 152 obowizek Unii
10
Zob. W. Sanetra: Komentarz do art. 154 [w:] pod red. nauk. A. Wrbla, pod red. K. Kowalik Baczyk, M.
Szwarc Kuczer: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, T. 2, (Art. 90 222), Warszawa 2012, s. 939.
11
Tame, s. 939.
12
Zob. szerzej tame, s. 940.
10
poszanowania rnorodnoci i autonomii partnerw spoecznych, mona zgodzi si z jego

myl, e zasadniczo
rozstrzygnicia w
kwestii
reprezentatywnoci na szczeblu
wsplnotowym powinny nalee do samych zwizkw zawodowych i organizacji

pracodawcw oraz porozumie midzy nimi.
Pojcie reprezentatywnoci jednak w nieco innym kontekcie pojawio si w
preambule decyzji Komisji 98/500/WE z dnia 20 maja 1998 r. w sprawie ustanowienia
Komitetw Dialogu Sektorowego promujcych dialog midzy partnerami spoecznymi na
szczeblu europejskim13. W ocenie Komisji Wsplnot Europejskich przyczony do niej
Komitet Dialogu Sektorowego jest najbardziej waciwym sposobem zapewnienia udziau
partnerw dialogu spoecznego w dyskusjach na temat poprawy warunkw ycia i pracy w
ich sektorze przez tworzenie na poziomie wsplnotowym reprezentatywnego forum dla
interesw spoeczno ekonomicznych. Zdaniem Komisji warunek reprezentatywnoci
poszczeglnych Komitetw Dialogu Sektorowego zostanie speniony jedynie wtedy, gdy
partnerzy spoeczni, w tym zwizki zawodowe, bd rwnie legitymowa si
reprezentatywnoci do uczestniczenia w dialogu branowym na poziomie zjednoczonej
Europy. Tote w art. 1 decyzji 98/500/WE Komisja okrelia obiektywne przesanki
reprezentatywnoci partnerw spoecznych w wymiarze unijnym. Stanowi one zespoy cile
okrelonych cech, jakie powinien cznie posiada partner spoeczny, w tym ponadnarodowa
organizacja zwizkowa, aby by reprezentatywnym podmiotem dialogu w skali caej Unii.
Zgodnie zatem z tym przepisem ustanawia si Komitety Dialogu Sektorowego w tych
sektorach, w ktrych partnerzy spoeczni wsplnie wystpuj z wnioskiem o udzia w dialogu
na poziomie europejskim i gdzie organizacje reprezentujce partnerw dialogu spoecznego
speniaj nastpujce kryteria: a) odnosz si do poszczeglnych sektorw lub kategorii i s
zorganizowane na szczeblu europejskim; b) skadaj si z organizacji, ktre same s
integraln i uznan czci struktur partnerw spoecznych Pastw Czonkowskich, posiadaj
zdolno do negocjowania ukadw i reprezentuj kilka Pastw Czonkowskich; c) maj
waciwe struktury, aby zapewni ich skuteczne uczestnictwo w pracach Komitetw.
Mona wic zasadnie uwaa, e mimo deklaracji traktatowej o poszanowaniu przez
Uni autonomii partnerw spoecznych (art. 152 TFUE), przepis art. 1 decyzji 98/500/WE jest
swego rodzaju ingerencj instytucji unijnej w sfer tej autonomii w wyniku ustanowienia
(narzucenia) kryteriw reprezentatywnoci partnerw spoecznych ich ponadpastwowych
struktur. Reprezentatywno europejskich organizacji zwizkowych oraz organizacji
pracodawcw ma wszake na celu legitymizacj dziaa kadego z Komitetw Dialogu
13
Dz. Urz. WE L 225/27 z 12.08.1998 r.

11
Sektorowego w rezultacie utworzenia reprezentatywnego forum dla obrony interesw

spoeczno ekonomicznych na poziomie wsplnotowym.
W kontekcie reprezentatywnoci partnerw spoecznych w wymiarze unijnym warto
odwoa si do tekstu Konstytucji Europejskiej Konfederacji Zwizkw Zawodowych
(Constitution of European Trade Union Confedearation)14, znowelizowanej na XII Kongresie
odbywajcym si w Atenach w dniach 16 19 maja 2011 r. Zgodnie z art. 1 tego aktu w skad
EKZZ powinny wchodzi konfederacje narodowych zwizkw zawodowych oraz federacje
europejskich zwizkw zawodowych15. Uyte sformuowania w tekcie angielskim mona by
rwnie
przetumaczy
jako
odpowiednio
oglnokrajowe
konfederacje
zwizkw
zawodowych oraz europejskie federacje branowe. Wedle za art. 2 wnioski tych podmiotw
o przystpienie do Konfederacji przedkadane s Komitetowi Wykonawczemu w celu
podjcia decyzji w tym zakresie; decyzje te staj si przedmiotem ratyfikacji przez Kongres 16.
O ile nie budzi wtpliwoci reprezentatywno oglnokrajowych konfederacji
zwizkowych wchodzcych w skad EKZZ, o tyle w przypadku europejskich federacji
zwizkowych uznano, i naley bliej okreli ich status i ich czonkowstwo uzaleni od
spenienia kilku obiektywnych przesanek.
Zgodnie z art. 5 Konstytucji EKZZ europejskie federacje branowe s organizacjami
zwizkw zawodowych dziaajcych w jednym lub wicej ni jednym publicznym bd
prywatnym sektorze gospodarki. Ponadto federacje te w swoich sektorach powinny
reprezentowa interesy pracownikw na poziomie europejskim, szczeglnie w rokowaniach
zbiorowych17. Nad wyraz zatem w treci art. 5 Konstytucji EKZZ widoczne s konotacje
znaczeniowe z dyspozycj art. 1 decyzji Komisji 98/500/WE, skaniajce do definiowania
europejskich federacji branowych poprzez pryzmat ustalonych w decyzji w celu
wspierania dialogu sektorowego na szczeblu unijnym kryteriw reprezentatywnoci
partnerw spoecznych.
Na marginesie wypada wspomnie, e w skad Europejskiej Konfederacji Zwizkw
Zawodowych wchodz Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw
Zawodowych oraz
Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno.

14
Zob. tekst oryginalny Konstytucji Europejskiej Konfederacji Zwizkw Zawodowych na stronie:

www.etuc.org.
15
W tekcie angielskim przepis brzmi: The European Trade Union Confederation shall consist of National
Trade Union Confederations and European Trade Union Federations.
16
Przepis ten w oryginalnej wersji brzmi nastpujco: Applications for affiliation submitted by National Trade
Union Confederations and European Trade Union Federations shall be submitted to the Executive Committee
for their decision. These decisions shall be subject to ratification by Congress.
17
W tekcie Konstytucji EKZZ art. 5 brzmi: The European Trade Union Federations are organisations of
trade unions within one or more public or private economic sectors. They represent the interests of workers in
their sectors at the European level, principally in negotiation.
12
Bez wtpienia zagadnienie reprezentatywnoci zwizkw zawodowych jest rozlege i

w niektrych aspektach zupenie niezbadane. Dotyczy wielu paszczyzn reprezentacji i
obrony praw i interesw ludzi pracy w zalenoci od wymiaru tej reprezentacji. W wymiarze
midzynarodowym oraz wymiarze europejskim na ponadpastwowym szczeblu organizacji w
kreowaniu polityki spoecznej i dbaniu o interesy socjalno ekonomiczne uczestnicz
zazwyczaj tylko i wycznie reprezentatywne w skali pastw organizacje zwizkowe. Tote
naleaoby uznawa za reprezentatywne tworzone przez takie podmioty ponadnarodowe
struktury zwizkowe. Jest to wszak inny aspekt reprezentatywnoci anieli reprezentatywno
w krajowych porzdkach prawnych. Na szczeblu krajowym funkcjonuj w poszczeglnych
pastwach rne kryteria i progi reprezentatywnoci. W konsekwencji zwizek zawodowy
reprezentatywny w skali kraju nigdy nie bdzie reprezentatywny na poziomie unijnym bd
te midzynarodowym. W tych wymiarach reprezentatywno struktur ponadpastwowych
jest pochodn uczestnictwa w nich reprezentatywnych na poziomie krajowym organizacji
zwizkowych. Natomiast sama reprezentatywno na poziomie krajowym z zasady ma do
spenienia inne funkcje.
W tym wzgldzie przedstawienie tu wymiaru midzynarodowego oraz wymiaru
unijnego reprezentatywnoci zwizkw zawodowych jako partnerw spoecznych stanowi
przyczynek do zbadania kategorii reprezentatywnoci w polskim systemie prawnym.
Jak wczeniej wspomniano reprezentatywno jest terminem uywanym zarwno w
jzyku (terminologii) prawnym, jak i w jzyku (terminologii) prawniczym. Wprowadzenie
przez ustawodawc tego terminu do aktw prawnych implikuje posugiwanie si nim w
nauce, dydaktyce i praktyce prawa pracy. W jzyku prawniczym, zwaszcza w jzyku nauki
prawa, dokonuje si rekonstrukcja pojcia reprezentatywnoci, uywanego w powszechnie
obowizujcych aktach normatywnych. Na tym tle obecnie mona zaobserwowa dwie
tendencje. Najczciej wykadnia pojcia reprezentatywnoci zmierza do jego wiernej
rekonstrukcji z przepisw prawa, zgodnie z zamysem ustawodawcy. Niekiedy jednak
reprezentatywno nabywa autonomiczne znaczenie, oderwane od przepisw prawa, stajc si
metapojciem w jzyku prawniczym.
Przykadem ilustrujcym tak tendencj moe by wyrok Sdu Najwyszego z dnia 2
marca 2012 r.18 W jego uzasadnieniu zosta bowiem uyty zwrot reprezentatywno w
znaczeniu szerszym anieli ustawowe pojcie reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach
pracy. W tekcie orzeczenia cech reprezentatywnoci wie si bezporednio z dyspozycj
18
I PK 120/11.
13
art. 251 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych19. Zgodnie z tym
przepisem uprawnienia zakadowej organizacji zwizkowej przysuguj organizacji
zrzeszajcej co najmniej 10 czonkw bdcych: 1) pracownikami lub osobami
wykonujcymi prac na podstawie umowy o prac nakadcz u pracodawcy objtego
dziaaniem tej organizacji albo 2) funkcjonariuszami Policji, Stray Granicznej i Suby
Wiziennej oraz straakami Pastwowej Stray Poarnej, penicymi sub w jednostce
objtej dziaaniem tej organizacji. W tym ujciu kada organizacja zwizkowa liczca
przynajmniej 10 czonkw jest reprezentatywna w tym sensie, i moe legalnie korzysta z
uprawnie przysugujcych zwizkom zawodowym. Takie rozumienie reprezentatywnoci
rni si (jest szersze) od jej ustawowej konstrukcji.
W niniejszej rozprawie zajem si reprezentatywnoci jako terminem jzyka
prawnego, przyjmujc nadane mu rozumienie przez ustawodawc. Takie zaoenie umoliwia
w miar pen odpowied na pytania, w jaki sposb ustawodawca polski rozumie sowo
reprezentatywno w okrelonych przepisach prawa krajowego oraz w jakich kontekstach
si nim posuguje.
Ustawodawca pojcie reprezentatywnoci uywa w przepisach Kodeksu pracy oraz
ustawy z dnia z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego20, jak te w przepisach
innych ustaw, zazwyczaj z odwoaniem si do wybranych regulacji kodeksowych. Kluczowe
znaczenie dla zdefiniowania przymiotu reprezentatywnoci zwizkowej maj art. 24117 k.p.,
art. 24125a k.p. oraz art. 6 ustawy o Trjstronnej Komisji. Pozostae przepisy, ustanawiajce
szereg uprawnie reprezentatywnych zwizkw, np. w procesie zawierania ukadw
zbiorowych pracy bd w dialogu spoecznym, powouj si na wyej wskazane przepisy, czy
te do nich odsyaj. Nawet ustawa o zwizkach zawodowych nie zawiera wasnego pojcia
reprezentatywnoci
zwizkowej.
Ustawodawca,
majc
na
wzgldzie
zupeno
niesprzeczno systemu prawa, dokona takich nowelizacji jej przepisw, e w zakresie

rozumienia reprezentatywnoci odsyaj one obecnie bd do przepisw art. 24117 k.p. lub art.
24125a k.p., bd do ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych.
Natomiast de lege ferenda pojcie reprezentatywnoci wystpuje rwnie w projekcie
Zbiorowego kodeksu pracy. Projektodawcy zaproponowali przy tym odrbne nowe ujcie
tego terminu i kwestii reprezentatywnoci zwizkw zawodowych.
19
20
Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854.

Dz. U. Nr 100, poz. 1080.
14
Warto zaznaczy, i mwic o reprezentatywnoci zwizkw zawodowych stosuj

pewien skrt mylowy. Obowizujce przepisy uywaj bowiem zwrotu reprezentatywne
organizacje zwizkowe w nawizaniu do ich skali, czyli w zalenoci od tego, czy s to
organizacje zakadowe, ponadzakadowe, czy oglnokrajowe.
Pojcie zwizku zawodowego ma nieco inny zakres znaczeniowy ni pojcie
organizacji zwizkowej. Zwizek zawodowy jest osob prawn osb fizycznych, swoistym
stowarzyszeniem powoanym przez ludzi pracy, do ktrego mog bezporednio przynalee
uprawnione osoby. Natomiast pojcie organizacji zwizkowej obejmuje rwnie struktury
(jednostki) organizacyjne zwizku zawodowego (np. w zakadzie pracy), albo zrzeszenia
zwizkowe (federacje) lub organizacje midzyzwizkowe (konfederacje), a wic take osoby
prawne utworzone przez inne osoby prawne zwizki zawodowe w cisym rozumieniu.
W pierwszym rozdziale rozprawy jako wprowadzenie zostanie ukazany oglny rys
historyczny powstania i dziaalnoci zwizkw zawodowych zarwno w okresie
midzywojennym, jak i w nowej rzeczywistoci Polski Ludowej. Szczeglnie podkrelony
bdzie fakt, i w monistycznym modelu organizacji ruchu zwizkowego nie istnia, a
waciwie nie by istotny, aspekt stopniowalnoci siy reprezentacji i obrony praw i interesw
grupowych pracownikw oraz zwizany z tym problem reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych. Schyek PRL, a potem okres transformacji ustrojowej, krok po kroku niosy ze
sob zmian modelu ruchu zawodowego. W tym czasie do aktw prawnych wprowadzona
zostaa kategoria prawna reprezentatywnoci, ktr nastpnie ustawodawca postanowi
rozszerzy na inne dziadziny prawa i ujednolici jej formu prawn. W rozdziale tym
zostanie rwnie scharakteryzowana w powizaniu ze zdolnoci reprezentacji ogu
pracownikw (pen bd ograniczon) istota samej reprezentatywnoci. Dwa pojcia
zdolno reprezentacji pracownikw jako podstawowe zadanie spoeczne zwizkw oraz
reprezentatywno s nierozerwalnie ze sob zwizane.
Drugi rozdzia pracy powicony zosta reprezentatywnoci w dialogu spoecznym
sensu largo. Po oglnych uwagach o istocie oraz szczeblach (paszczyznach) dialogu,
naszkicowaem w nim historyczny rozwj instytucji prawnej dialogu spoecznego, ze
szczeglnym uwzgldnieniem historii Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych. W dalszej kolejnoci omwiem istot i kryteria reprezentatywnoci w
rozumieniu obowizujcej ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych oraz wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego. Dalsze rozwaania
dotycz procedury stwierdzania reprezentatywnoci na szczeblu Trjstronnej Komisji, a take
odnosz si do ewentualnego zagadnienia konstytucyjnoci kryteriw reprezentatywnoci w
15
sferze dialogu spoecznego. Umoliwi to blisze przedstawienie aspektu reprezentatywnoci

zwizkowej na potrzeby funkcjonowania wojewdzkich komisji dialogu spoecznego. Na
koniec za zostanie poruszony skomplikowany pod wzgldem prawnym problem
reprezentatywnoci partnerw spoecznych w dialogu na poziomie bran czy gazi pracy.
W trzecim rozdziale przedstawiam zagadnienie reprezentatywnoci zwizkowej w
procesie zawierania ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy. Szczeglny nacisk
pooony zosta w nim na tryb tworzenia zakadowych systemw wynagradzania, a potem
tryb zawierania ukadw ponadzakadowych. Nastpnie omawiam pojcie ponadzakadowej
organizacji zwizkowej w kontekcie pojcia zwizku zawodowego, federacji zwizkowej i
konfederacji zwizkowej. Te porzdkujce terminologi rozwaania potraktowane zostay
jako wstp do dalszych rozwaa ju nad sam reprezentatywnoci ponadzakadowej
organizacji zwizkowej. Nastpnie dokonaem charakterystyki postpowania w sprawie
stwierdzenia reprezentatywnoci na poziomie ponadzakadowym pod ktem podmiotw
uprawnionych uczestnikw postpowania oraz samego toku tego postpowania. Na koniec
przeanalizowana zostaa konstytucyjno kryteriw reprezentatywnoci ponadzakadowej.
Czwarty rozdzia rozprawy powicony jest kwestii reprezentatywnoci zwizkw w
procesie zawierania zakadowych ukadw zbiorowych pracy. Tu rwnie zaprezentowany
zostanie rozwj praktyki ukadowej w zakadach pracy w ujciu historycznym, z pooeniem
nacisku na pokazanie ewolucji na tym poziomie reprezentatywnoci ukadowej.
W pitym rozdziale pracy znajd si natomiast rozwaania odnoszce si do sfery
uprawnie ponadzakadowych organizacji zwizkowych reprezentatywnych w rozumieniu
ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, a take w rozumieniu
Dziau XI Kodeksu pracy w tej czci, gdzie zawarte s przepisy o ponadzakadowym
ukadzie zbiorowym. Zostanie zaproponowany pionowy podzia tych uprawnie w zalenoci
od tego, na jak skal toczy si dialog spoeczny, czy dotyczy to strony zwizkowej
Trjstronnej Komisji, czy szczebla oglnokrajowego, a moe strony zwizkowej
wojewdzkich komisji dialogu spoecznego lub danej brany czy regionu. Nastpnie
przeprowadziem dogmatyczn analiz poszczeglnych uprawnie, trzymajc si przyjtej
wczeniej ich pionowej klasyfikacji.
Szsty rozdzia omawia uprawnienia zakadowych organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w rozumieniu Dziau XI Kodeksu pracy w czci dotyczcej przepisw o
zakadowym ukadzie zbiorowym. W rozwaaniach tych uwzgldniem take problem
wykorzystywania kryterium reprezentatywnoci zakadowej do unormowania innych
instytucji prawa pracy anieli ukady zbiorowe pracy; omwiem je w poszczeglnych
16
punktach rozdziau. W dalszej kolejnoci zaproponowaem przedmiotowy podzia tych

uprawnie w zalenoci od tego, jakich materii (grupy) spraw dotycz. Na podstawie
poczynionych rozwaa wynika, e jest pewien brak konsekwencji i dostatecznej refleksji
ustawodawcy w przypadkach, w ktrych stosuje on odesanie do art. 24125a k.p.
Sidmy rozdzia rozprawy traktuje o udziale reprezentatywnych organizacji w
postpowaniu sdowym. Stanowi on prb odpowiedzi na pytanie, czy organizacje te maj
jakie szczeglne uprawnienia procesowe bd te czy s uczestnikami o szczeglnym
statusie czy charakterze postpowa sdowych lub maj prawo do wszczynania postpowa
szczeglnych, np. wnoszenia kasacji czy wnioskw o zbadanie konstytucyjnoci przepisw
prawnych. Dokonujc pewnego wyboru z racji rozlegoci rozpatrywanej materii, omawiam
udzia
reprezentatywnych
Najwyszym
oraz
udzia
zwizkw
tych
zawodowych
podmiotw
postpowaniu
postpowaniu
przed
przed
Sdem
Trybunaem
Konstytucyjnym. Z innych, nieco bardziej pragmatycznych, wzgldw nieodzowna bdzie

rwnie analiza uczestnictwa organizacji zwizkowych reprezentatywnych w cywilnym
postpowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
Wreszcie w smym ostatnim rozdziale poruszam problem reprezentatywnoci
zwizkw zawodowych w kontekcie nowego modelu reprezentacji pracownikw,
zaproponowanego w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy.
Problem reprezentatywnoci zwizkowej jak dotychczas nie zosta kompleksowo
przebadany w nauce polskiego prawa pracy. Brak jest monograficznej pracy powiconej
zagadnieniu reprezentatywnoci zwizkw zawodowych. Potrzeba podjcia takiej prby bya
pilna z uwagi na do dugi, gdy ponad dwudziestoletni, okres funkcjonowania tej kategorii
w polskim systemie prawa, nabierania przez ni znaczenia i ekspansji na nowe obszary prawa,
a take z tego powodu, e istniay biae plamy w naukowej analizie reprezentatywnoci
zwizkowej, np. w szeroko pojtym dialogu spoecznym czy w sferze uprawnie
procesowych reprezentatywnych organizacji zwizkowych. Niniejsza rozprawa stanowi wic
tak
prb
monograficznego
opracowania
problemu
reprezentatywnoci
zwizkw
zawodowych. Stanowi take prb udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym jest

reprezentatywno organizacji zwizkowych na gruncie polskiego porzdku prawnego.
17
Rozdzia I
Idea reprezentacji praw i interesw pracownikw
a istota reprezentatywnoci zwizkw zawodowych
1. Uwagi wprowadzajce
Zwizki zawodowe maj za sob do dug, ponad stuletni, histori. Bdc u swego
zarania w jaskrawej opozycji do liberalnej doktryny wczesnokapitalistycznych pastw XIX
stulecia powstaway z reguy spontanicznie jako nielegalne organizacje walki o godno i byt
klasy robotniczej, zatrudnianej przez posiadaczy duego kapitau fabrykantw. Wadza
pastwowa w tym okresie nie ingerowaa w stosunki pomidzy fabrykantem a robotnikiem
najemnym, uwaajc, e jest to sfera pozostajca w caoci w gestii prawa prywatnego, co
prowadzio do wyzysku sabszej ekonomicznie klasy robotniczej. Na gruncie rozwaa
spoecznych i politycznych indywidualizm i czcy si z nim utylitaryzm uzasadniay
autonomi gospodarcz i jego niezaleno od pastwa. W zasadzie pastwo nie powinno
wykonywa funkcji gospodarczych. Jego rol sprowadzono do roli stra nocnego,
chronicego wasno prywatn, czuwajcego nad przestrzeganiem zasad porzdku
publicznego oraz nad stosowaniem przez jednostki gospodarujce regu uczciwej gry 21.
Liberalizm () by programowo przeciwny nadmiernej ingerencji pastwa w sfer praw i
wolnoci obywatelskich i organizacji bdcych reprezentacj zbiorowych interesw grup
obywateli czy wikszych ich zbiorowoci. Ingerencja ta jest wszak zaprzeczeniem
podstawowego kanonu filozofii liberalnej, ktry nakazuje pozostawienie obywatelom
swobody okrelania sposobw organizowania si dla obrony wsplnych interesw22. Te w
zaoeniu szczytne idee liberalizmu doprowadziy do wynaturze polityki leseferyzmu oraz
pastwa minimalnego. Majc na uwadze przestrzegany wczenie postulat nieingerencji
czynnikw zewntrznych, w tym pastwa, w sfer ekonomiczn (procesy rynkowe), uznano
za niedopuszczaln i nielegaln aktywno pierwszych organizacji ruchu robotniczego jako
tych zewntrznych czynnikw, godzcych w utrwalony kapitalistyczny ad spoeczno
gospodarczy XIX wieku.
Jak konstatowa M. wicicki, byy to czasy, gdy prymitywny przewanie
przedsibiorca traktowa () zwizki zawodowe w sposb powierzchowny: widzia w nich
21
22
H. Olszewski, M. Zmierczak: Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna 1994, s. 223.

W. Masewicz: Nowe prawo o zwizkach zawodowych, PiZS nr 10/1991, s. 10.
18
zagroenie swoich zyskw a nawet swojego przedsibiorstwa, nie dostrzega za tego, e

zwizek zawodowy, jako element zorganizowany, si rzeczy wprowadza do stosunkw
midzy prac i kapitaem moment legalnoci, a wic tak podanej dla kapitau
stabilizacji23.
Dlatego te W. Szubert stwierdzi, e w ogle rozwj prawa pracy by cile zwizany
z powstaniem i rozwojem pracowniczego ruchu zawodowego24. Rodzi si on i umacnia w
walce przeciwko istniejcemu porzdkowi spoecznemu i systemowi prawnemu, ktry
zakazywa pod rygorem surowych kar wszelkich zmw i form dziaania zespoowego,
mogcych zakci swobodn gr indywidualnych interesw25. Zwizki zawodowe wyrosy
wic z buntu klasy robotniczej przeciwko wczesnokapitalistycznemu porzdkowi. Ich
rewolucyjna na pocztku dziaalno staa si katalizatorem przemian spoecznych i
politycznych, a w sferze prawa wpyna na zdynamizowanie rozwoju prawa pracy, ktre pod
swoj ochron w coraz wikszym stopniu brao najpierw robotnikw, a potem pracownikw
fizycznych, jak i pracownikw umysowych. Te historyczne zasugi ruchu zwizkowego i
fakt, i od pocztku zwizek zawodowy przyj na siebie zadanie reprezentacji i obrony
interesw pracowniczych, nawet wtedy, gdy jego dziaalno bya zabroniona prawem,
sprawiy, e zwizki zawodowe uzyskay trway i niezbywalny mandat (legitymacj) do
reprezentowania wiata pracy, najpierw mandat spoeczny materialny, a nastpnie mandat
formalny na mocy decyzji krajowych ustawodawcw. Jak bowiem trafnie zauway W.
Szubert: sabo kadego z pracownikw z osobna wobec kapitalistycznego pracodawcy
sprawiaa, e tylko wystpujc przeciwko niemu wsplnie, na zasadzie solidarnoci
zespoowej, mieli oni szans skutecznej obrony swych interesw i urzeczywistnienia
wysuwanych postulatw () Std te zwizki zawodowe stay si doniosym czynnikiem
postpu w dziedzinie stosunkw pracy, a ogromna wikszo zdobyczy osiganych przez
klas robotnicz czy to na drodze ustawodawczej, czy przez ukadow regulacj pac, czy
wreszcie przez wpyw na praktyk stosowania obowizujcych przepisw dochodzia do
skutku bezporednio lub porednio dziki naciskowi ze strony tych organizacji26.
Okres przed I wojn wiatow oraz bezporednio po niej to czas, w ktrym na szersz
skal ustawodawcy krajowi dopucili do legalnego funkcjonowania zwizkw zawodowych,
uznali wolno zwizkow oraz prawo koalicji. To take okres, w ktrym pojawiy si
23
Zob. M. wicicki: Instytucje polskiego prawa pracy w latach 1918-1939, Warszawa 1960, s. 27.
Zob. szerzej W. Szubert: Zarys prawa pracy, Warszawa 1980, s. 12-13 oraz 16-20.
25
Tame, s. 19.
26
Tame, s. 13.
24
19
pierwsze regulacje prawa zwizkowego, stanowice o tym, jak maj w granicach prawa
dziaa zwizki zawodowe.
Pierwszym polskim aktem prawnym z zakresu prawa zwizkowego by dekret
Naczelnika Pastwa z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie tymczasowych przepisw o
pracowniczych zwizkach zawodowych27. Warto zwrci uwag na dwa przepisy tego aktu
prawnego. Zgodnie z art. 1 dekretu zadaniem zwizkw pracowniczych bya obrona i
popieranie interesw ekonomicznych i kulturalnych pracownikw danej gazi pracy lub
gazi pokrewnych, lub podobnych. Zgodnie za z art. 15 przy powoaniu do ycia wszelkich
cia zbiorowych przy Ministerstwie Pracy i Opieki Spoecznej i jego organach przedstawiciele
zwizkw zawodowych byli uwaani za przedstawicieli interesw zawodowych klas
pracujcych, a wic kadego pracownika zrzeszonego w tym bd innym zwizku lub
pracownika niezrzeszonego. Zdaniem M. wicickiego byo to rwnoznaczne z zerwaniem z
cywilistyczn konstrukcj prawn zwizku zawodowego, jako organizacji dziaajcej na
mocy penomocnictwa swych czonkw i tylko w ich imieniu28. Natomiast wedle art. 11
dekretu zwizki zawodowe jednej gazi lub gazi pokrewnych albo podobnych, o ile maj
siedziby swe w rnych miastach, jako te zwizki zawodowe rnych gazi pracy,
dziaajce w jednym miecie lub okrgu, mogy czy si w wiksze zrzeszenia zwizkw
zawodowych.
Dekret, pomimo swojej tymczasowoci, okaza si trwaym aktem prawnym.
Przetrwa cay okres midzywojenny i obowizywa jeszcze przez kilka pierwszych lat w
Polsce powojennej. Na mocy tego aktu wprowadzony zosta pluralistyczny model
funkcjonowania ruchu zwizkowego. Zwizki organizoway si najczciej w oparciu o
kryterium wiatopogldowe lub polityczne.
Tym niemniej ze wzgldu na dziejc si jeszcze wwczas emancypacj ruchu
zwizkowego wadza pastwowa oraz ustawodawca rygorystycznie uznali rwne prawo
kadego zwizku pracowniczego w zakadach pracy lub zrzeszenia zwizkw na wyszych
szczeblach, np. w obrbie danej gazi pracy, do reprezentowania i obrony pracownikw, a
wic nie tylko swoich czonkw. Kady pracowniczy zwizek zawodowy legitymowa si
pen zdolnoci (zdolnoci w rwnym stopniu) do reprezentowania i obrony interesw
ekonomicznych, kulturalnych i zawodowych klas pracujcych. W wczesnych realiach kady
zwizek albo na okrelonym poziomie zrzeszenie zwizkowe byo wystarczajce
reprezentatywne do dziaania w imieniu i na rzecz pracownikw, np. przy zawieraniu umw
27
28
Dz. Pr. P. P. Nr 15, poz. 209.

M. wicicki, jw., s. 26.
20
zbiorowych, czy ukadw zbiorowych pracy. Tumaczyoby to brak w obowizujcym prawie

tamtego okresu przepisw dotyczcych reprezentatywnoci zwizkw zawodowych czy
uprawnie nadanych wycznie reprezentatywnym pracowniczym zwizkom zawodowym.
Ruch zawodowy wwczas dopiero bowiem si ksztatowa i nie zdy jeszcze okrzepn, a
take w dostatecznym stopniu si zinstytucjonalizowa.
Po II wojnie wiatowej w Polsce nastpia zmiana ustroju politycznego, ktra niosa ze
sob powane konsekwencje dla zwizkw zawodowych. Zlikwidowany zosta pluralizm
zwizkowy. Nastpio to na drodze prawodawczej w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 1
lipca 1949 r. o zwizkach zawodowych29. Akt ten wszed w ycie z dniem ogoszenia i z tym
dniem zgodnie z art. 11 pkt 1 uchylony zosta dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie
tymczasowych przepisw o pracowniczych zwizkach zawodowych.
Ustawa z 1949 r. bya ramowym aktem prawnym, niemniej jednak w jednoznaczny
sposb wprowadzaa monistyczny, by nie powiedzie korporacjonistyczny, model organizacji
ruchu zwizkowego. Zgodnie z art. 1 uchwalenie tego aktu miao na celu stworzenia
najdogodniejszych warunkw dla dalszej dziaalnoci, rozwijanej przez zwizki zawodowe w
dziedzinie reprezentacji i obrony interesw robotnikw i pracownikw umysowych, troski o
systematyczn i cig popraw bytu materialnego i kulturalnego wiata pracy, mobilizacji
klasy robotniczej do wykonania planw produkcyjnych, zwikszania wydajnoci pracy i
rozwijania wspzawodnictwa, staego podnoszenia na wyszy poziom gospodarki narodowej
1) gwarantuje si robotnikom i pracownikom umysowym prawo dobrowolnego zrzeszania
sie w zwizki zawodowe oraz najczynniejszego udziau w sprawowaniu wadzy ludowej, 2)
znosi si wszelkie pozostae w spadku po rzdach kapitalistycznych przepisy, ktre
ograniczay prawo robotnikw i pracownikw umysowych do dobrowolnego zrzeszania sie
w zwizki zawodowe, poddaway dziaalno
zwizkw zawodowych nadzorowi wadz
administracyjnych oraz przyczyniay si do rozbijania ruchu zawodowego. Z treci

przytoczonego przepisu wynika, e na zwizki zawodowe oprcz tradycyjnego, naturalnego
ich zadania reprezentacji i obrony interesw pracujcych funkcji, do ktrej u zarania swej
historii powoane zostay pierwsze zwalczane przez pastwo i przedsibiorcw organizacje
zawodowe robotnikw, doszy zadania natury ideologicznej, politycznej oraz ekonomicznej.
Ustawa stanowia, e naczeln reprezentacj ruchu zawodowego w Polsce jest
Zrzeszenie Zwizkw Zawodowych jako osoba prawna. Najwyszymi organami ZZZ byy
za: 1) Kongres Zwizkw Zawodowych oraz 2) Centralna Rada Zwizkw Zawodowych.
Centralna Rada Zwizkw Zawodowych odpowiadaa za swoja dziaalno tylko przed
29
Dz. U. Nr 41, poz. 293 z pn. zm.

21
Kongresem Zwizkw Zawodowych. Ponadto ustawodawca wczesny wprost przyzna

Radzie daleko idc kompetencj rejestrowania nowopowstajcych zwizkw zawodowych w
postaci prowadzenia rejestru zwizkw zawodowych. Byo to o tyle wane uprawnienie, ktre
umacniao monizm ruchu zwizkowego, gdy kady zwizek uzyskiwa osobowo prawn, a
wic zdolno do dziaania w sferze reprezentacji i obrony interesw pracowniczych, dopiero
z chwil wpisania do rejestru prowadzonego przez CRZZ.
Ramowo ustawy z 1949 r. podkrela blankietowy przepis art. 3 tego aktu prawnego.
Przepis ten w kwestii szczegowych zada, celw i zakresu dziaania zwizkw
zawodowych odsya do postanowie statutu Zrzeszenia Zwizkw Zawodowych oraz
statutw zwizkw zawodowych, wchodzcych w skad Zrzeszenia.
Tym sposobem w Polsce Ludowej istniaa wycznie jedna oglnokrajowa federacja
zwizkowa, skupiajca w swojej pionowej strukturze cao polskiego ruchu zawodowego.
Zwizki zawodowe zorganizowane byy wedug podziau na brane, co oznaczao, e zakres
dziaania kadego z nich obejmuje okrelon ga pracy i wszystkich zatrudnionych w niej
pracownikw bez wzgldu na rodzaj penionej pracy (zawd subiektywny) i zajmowane
stanowisko30. Monizm zwizkowy w tym ksztacie opiera si zatem na modelu
ponadzakadowym. W skad Zrzeszenia wchodzio cznie w oglnej liczbie 23 zwizki
zawodowe, zwizki branowe. W zakadach pracy danej gazi pracy dziaay za zakadowe
organizacje zwizkowe, bdce struktur organizacyjn takiego krajowego branowego
zwizku zawodowego. Tym samym ze wzgldu na fakt, i w obrbie danej brany dziaa
tylko jeden zwizek zawodowy, rwnie w zakadach pracy funkcjonowaa tylko jedna
organizacja zwizkowa. Monizm na poziomie ponadzakadowym si rzeczy oddziaywa te
na szczeblu poszczeglnych zakadw pracy. Taka organizacja ruchu zwizkowego, zdaniem
W. Szuberta, pozwalaa na konsekwentne zrealizowanie zasady, wedug ktrej kady zakad
pracy znajduje si w caoci o orbicie dziaania jednego zwizku, a zakadowe komrki
zwizkowe stanowi jego organ31.
W szerszej perspektywie u podstaw takiej organizacji ruchu zwizkowego leaa
zasada centralizmu demokratycznego32. Podstawowe zaoenia tej zasady sprowadzaj si do
dwch aspektw. Po pierwsze, decyzje wadz wyszych s bezwzgldnie obowizujce dla
wszystkich wadz niszych i dla czonkw; po drugie, wszystkie uchway zapadaj wprawdzie
kolektywnie w gremiach wybieralnych, jednake pomidzy zebraniami owych gremiw mae
30
W. Szubert, jw., s. 382.

Tame, s. 383.
32
Zob. http://pl.wikipedia.org/wiki/Centralizm_demokratyczny.
31
22
grupy przywdcze (wybrane cise wadze) rzdz absolutnie. Oznaczao to w konsekwencji

w obrbie organizacji cakowity zakaz frakcyjnoci, a take cakowity prymat wadzy
wykonawczej. Na gruncie zwizkowym frakcyjnoci zapobiegao ustanowienie naczeln
reprezentacj ruchu zwizkowego Zrzeszenia Zwizkw Zawodowych, ktre sterowane byo
przez jego organ wykonawczy Centraln Rad Zwizkw Zawodowych. Dlatego te Z.
Masternak mg stanowczo twierdzi: Przed sierpniem 1980 r. bezdyskusyjna wydawaa si
teza o koniecznoci kierownictwa caym ruchem zwizkowym. Tez t wyraaa zasada
jednoci ruchu zwizkowego, ktrej celem byo zabezpieczenie jednoci ideologicznej i
organizacyjnej tego ruchu. W myl ustawy z 1949 r. wszystkie zwizki zawodowe
zjednoczone byy w Zrzeszeniu Zwizkw Zawodowych jako naczelnej reprezentacji ruchu
zawodowego w Polsce. Biece kierownictwo ruchem sprawowaa Centralna Rada Zwizkw
Zawodowych33. Piszc te sowa ju po narodzinach NSZZ Solidarno, autor tego pogldu
nie negowa jednak utylitarnego elementu centralizacji ruchu zwizkowego. Jego zdaniem u
podstaw jednolitoci kierownictwa, koniecznego w ramach zwizkw zawodowych, ley
zasada centralizmu demokratycznego, ale zmodyfikowana m. in. przez zmian treci norm
formuowanych w ramach tej zasady, zwaszcza tych, ktre preferoway formaln jednolito
kierownictwa zwizkowego34.
Wcielona w ycie zasada centralizmu demokratycznego w ruchu zwizkowym
oznaczaa, e z mocy ustawy z 1949 r. znika problem reprezentacji praw i interesw
pracownikw przez poszczeglne zwizki zawodowe, za nie pojawi w ogle problem ich
reprezentatywnoci. Zwizki zawodowe stay si pasem transmisyjnym socjalistycznych
wartoci do szerokich mas, co wynikao wprost z art. 1 ustawy zwizkowej. Pen zdolno
reprezentacji pracownikw w zbiorowych stosunkach pracy posiadao wycznie Zrzeszenie
Zwizkw Zawodowych jako naczelna reprezentacja ruchu zawodowego. Zwizki branowe
tworzce struktur tej federacji pozostaway pod cisym kierownictwem CRZZ, realizujc
wiernie jej wytyczne lub ewentualnie uchway Kongresu Zwizkw Zawodowych. Z
zakadach pracy za na zasadzie pasa transmisyjnego wytyczne te wykonywane byy przez
zakadowe struktury zwizkw branowych. Wynikao z tego zatem, e zwizki branowe
posiaday jedynie co najwyej ograniczon, ale w powanym stopniu, zdolno reprezentacji
pracownikw, lecz tylko w obrbie danej gazi pracy. Zdolnoci takiej, nawet ograniczonej,
pozbawione natomiast byy zakadowe organizacje zwizkowe.
33
Z. Masternak: Zwizki zawodowe a zasada centralizmu demokratycznego [w:] pod red. J. Joczyka: Prawo o
zwizkach i zrzeszeniach zawodowych. Materiay X Zimowej Szkoy Prawa Pracy. Karpacz, marzec 1983,
Wrocaw 1983, s. 55.
34
Tame, s. 58.
23
W modelu tym przymiot reprezentatywnoci odrywa si cakowicie od zdolnoci

reprezentacji praw i interesw danego ogu pracownikw. Fakt, e w danej brany dziaa
wycznie jeden krajowy zwizek zawodowy, a w zakadzie pracy jedna zakadowa
organizacja zwizkowa struktura pionowa tego zwizku, sprawia, i pomimo braku
przepisw prawa dotyczcych tej kwestii, zwizek ten, a na szczeblu zakadowym jego
jednostka organizacyjna, staway si faktycznie reprezentatywne w stosunkach zbiorowych z
pastwem jako pracodawc oraz pastwem jako wacicielem rodkw produkcji. W oczach
kierownikw zakadw pracy oraz wadz pastwowych rnych szczebli zwizek taki i jego
struktury
zakadowe
miay
zarwno
prawny,
gdy
potwierdzony
ustaw
oraz
postanowieniami statutw, jak i spoeczny, gdy si rzeczy pracownicy zrzeszali si tylko w

jednej organizacji zwizkowej, mandat do dziaania na rzecz i w imieniu ogu klasy
pracowniczej. Dlatego, pomimo e reprezentatywno obecnie stanowi regu kolizyjn,
zasad zbiorowego prawa pracy, instytucj pluralizmu zwizkowego i tym samym w takim
rozumieniu trudno by mwi o prawnej reprezentatywnoci w warunkach dziaania tylko
jednego zwizku zawodowego, to jednak ze wzgldu na swoj hegemoni w brany czy w
skali kraju oraz monopol na reprezentowanie zarwno swoich czonkw, jak i pracownikw
niezrzeszonych, zwizek taki nabywa cech reprezentatywnoci faktycznej niejako per
facta concludentia.
Sytuacja w ruchu zwizkowym ulega powanej zmianie na skutek narodzin NSZZ
Solidarno. Wydarzenia roku 1980, a potem stan wojenny, spowodoway przeobraenie
modelu monizmu zwizkowego w kierunku limitowanego pluralizmu, gdy pluralizmu
opierajcego si na kryterium kwantytatywnym organizacji ruchu zwizkowego.
Prb odpowiedzi wczesnego ustawodawcy na wyzwania skomplikowanej
rzeczywistoci spoecznej bya ustawa z dnia 8 padziernika 1982 r. o zwizkach
zawodowych35 (dalej ustawa z 8.10.1982 r.). Z dniem ogoszenia tego aktu utracia moc
obowizujc ustawa z dnia 1 lipca 1949 r. o zwizkach zawodowych. Skutkiem tego byo
zdelegalizowanie Zrzeszenia Zwizkw Zawodowych. Prni po tym tworze miay wypeni
zwizki zawodowe powstajce na nowych zasadach.
Zgodnie z art. 5 ustawy z 8.10.1982 r. zwizki zawodowe miay reprezentowa
interesy zawodowe pracownikw wobec kierownictw zakadw pracy, organw administracji
pastwowej i gospodarczej, organizacji spoecznych, a take w stosunkach z organizacjami
zwizkowymi innych krajw, oraz powinny wsppracowa z tymi organami i organizacjami.
Ustawodawca w art. 6 postanowi natomiast sprecyzowa w postaci otwartego katalogu
35
Dz. U. Nr 32, poz. 216 z pn. zm.

24
zakres materii, w ktrych miaa przejawia si zdolno zwizkw zawodowych reprezentacji

praw i interesw pracowniczych. Zwizki zawodowe reprezentoway i broniy praw i
interesw pracownikw w zakresie warunkw pracy i pac oraz warunkw socjalno
bytowych i kulturalnych, a w szczeglnoci w zakresie: 1) polityki racjonalnego zatrudnienia
oraz ksztatowania praw i obowizkw wynikajcych ze stosunku pracy, 2) wynagrodzenia za
prace i innych wiadcze na rzecz pracownikw, 3) bezpieczestwa, higieny i kultury pracy,
4) warunkw pracy kobiet i modocianych, 5) wiadcze socjalnych dla pracownikw i ich
rodzin, 6) wypoczynku po pracy i kultury fizycznej, turystyki oraz wczasw pracowniczych,
7) ochrony zdrowia pracownikw i ich rodzin, 8) wiadcze chorobowych, emerytalno
rentowych i innych wiadcze z ubezpieczenia spoecznego, 9) zaspokajania potrzeb
mieszkaniowych pracownikw, 10) ksztatowania sie cen i sytuacji rynkowej oraz kosztw
utrzymania pracownikw i ich rodzin, 11) rozwoju owiaty i kultury w rodowiskach
pracowniczych, 12) ochrony rodowiska naturalnego. W dalszej kolejnoci w zakres
zdolnoci do reprezentowania ogu pracownikw ustawodawca wczy szereg jeszcze
innych zada. Zwizki zawodowe miay wspuczestniczy w ksztatowaniu i realizacji zada
spoeczno gospodarczych rozwoju kraju, dziaa na rzecz pomnoenia dochodu narodowego
i sprawiedliwego jego podziau. W szczeglnoci za zwizki zawodowe obowizane byy do
wspdziaania z kierownikami zakadw pracy oraz dziaajcymi w zakadzie pracy
organami samorzdowymi w zakresie tworzenia warunkw sprzyjajcych wykonywaniu
zada przez zakady pracy, wdraaniu postpu technicznego i organizacyjnego, rozwojowi
wynalazczoci i racjonalizacji pracowniczej, poprawie jakoci i wydajnoci pracy,
efektywnoci gospodarowania oraz bezpieczestwu i higienie pracy. Ponadto zwizki
zawodowe miay za zadanie prowadzi dziaalno wychowawcz na rzecz ksztatowania
etyki zawodowej, sumiennego i rzetelnego wykonywania obowizkw pracowniczych, a
take przestrzegania zasad wspycia spoecznego.
Ustawodawca poza tym nie mg zignorowa fali spoecznego niezadowolenia z
pocztku lat 80 tych ubiegego stulecia, ktra doprowadzia do powstania Niezalenego
Samorzdnego Zwizku Zawodowego Solidarno. Dlatego w nowej ustawie o zwizkach
zawodowych znalaz si przepis ustanawiajcy wolno tworzenia zwizkw zawodowych.
Zgodnie z art. 9 osobom uprawnionym ustawodawca zapewni prawo tworzenia zwizkw
zawodowych bez potrzeby uzyskania uprzedniego zezwolenia. Wedle za art. 20 ustawy z
8.10.1982 r. zwizki zawodowe miay prawo tworzy oglnokrajowe organizacje zwizkowe
oraz oglnokrajowe zrzeszenia i organizacje midzyzwizkowe. Niemniej jednak ustawa
limitowaa
liczbowo
ten
formalnie
zatwierdzony
pluralizm
zwizkowy,
bowiem
25
oglnokrajow organizacj zwizkow w gazi pracy, rodzaju zatrudnienia lub zawodzie

mogli tworzy bd pracownicy, bd zwizki zawodowe, ktrych terenem dziaania by
jeden zakad pracy. Tym sposobem w danej brany, rodzaju zatrudnienia lub zawodzie mogy
by tworzone tylko takie oglnokrajowe organizacje zwizkowe, ktre zrzeszay w skali kraju
pracownikw wikszoci zakadw pracy okrelonej brany, rodzaju zatrudnienia czy zawodu
lub wikszo zakadowych zwizkw zawodowych, dziaajcych w obrbie gazi pracy, w
ramach rodzaju zatrudnienia bd zawodu. Takie oglnokrajowe organizacje zwizkowe
mogy z kolei utworzy oglnokrajow organizacj midzyzwizkow.
Cakowicie natomiast po sierpniu 1980 r. zostao wyeliminowane kierownictwo
caoci ruchu zwizkowego () Std mona twierdzi, e po sierpniu 1980 r. w ruchu
zwizkowym
jako
caoci
nie
bya
praktycznie
realizowana
zasada
centralizmu
demokratycznego () bya to sytuacja, ktra przekrelaa moliwo traktowania ruchu

zwizkowego jako caoci36.
Po raz pierwszy pojcie reprezentatywnoci w polskim prawie pracy37 pojawio si w
ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy o zwizkach zawodowych38. Zgodnie z
art. 1 pkt 8 tego aktu przepis art. 27 ustawy z 8.10.1982 r. otrzyma nowe brzmienie.
Ustawodawca, uywajc zwrotu oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy, nada tym organizacjom stosowne uprawnienia w
postpowaniu przed Sdem Najwyszym.
Nastpnie pojcie oglnokrajowego zwizku zawodowego reprezentatywnego dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy znalazo si w nowej ustawie z dnia 23 maja 1991 r.
o zwizkach zawodowych39, ktra uchylia ustaw z 8.10.1982 r. Przepisy tego aktu
prawnego przyznaway zwizkom reprezentatywnym znacznie szerszy wachlarz uprawnie
anieli czynia to ustawa nowelizacyjna z 1989 r. Zwizki oglnokrajowe reprezentatywne dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy otrzymay prawo opiniowania zaoe i projektw
ustaw oraz aktw wykonawczych do ustaw, a take prawo wystpowania z wnioskami o
wydanie lub zmian ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objtych zadaniami
zwizku zawodowego.
36
Z. Masternak, jw., s. 55-56.

Blisze omwienie pod ktem historycznoprawnym rozwoju instytucji reprezentatywnoci zwizkowej nastpi
w dalszych rozdziaach niniejszego opracowania, powiconych poszczeglnym materiom prawa pracy, w
ktrych instytucja ta wystpuje. W tym miejscu autor dokonuje jedynie oglnego porzdkujcego wyliczenia
aktw prawnych, w ktrych znalazy si przepisy o reprezentatywnych zwizkach zawodowych.
38
Dz. U. Nr 20, poz. 105.
39
Dz. U. Nr 55, poz. 234.
37
26
Zgodnie za z ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy

oraz o zmianie niektrych ustaw40 w czci Kodeksu powiconej zawieraniu ukadw
zbiorowych
pracy
ustawodawca
wprowadzi
kategori
prawn
reprezentatywnoci
zwizkowej w ramach rokowa ukadowych, pen zdolno ukadow przyznajc

ponadzakadowej reprezentatywnej organizacji zwizkowej.
Kategoria prawna reprezentatywnoci zakadowej pojawia si za dopiero w ustawie z
dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektrych innych ustaw41. W
pen
zdolno
do
zawarcia
ukadu
zbiorowego
zostaa
wyposaona
zakadowa
reprezentatywna organizacja zwizkowa.

Natomiast z momentem wejcia w ycie ustawy z dnia 6 lica 2001 r. o Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu
spoecznego42 w porzdku prawnym w ramach dialogu spoecznego zacza funkcjonowa
kategoria reprezentatywnoci zwizkowej w rozumieniu tej ustawy.
Pojawienie si tej kategorii prawnej reprezentatywnoci doprowadzio w dalszej
kolejnoci do nowelizacji odpowiednich przepisw zarwno w Kodeksie pracy o ukadach
zbiorowych pracy, jak i w ustawie o zwizkach zawodowych. Nastpnie ustawodawca
dokona ujednolicenia formuy prawnej reprezentatywnoci zwizkowej.
2. Zdolno reprezentacji praw i interesw pracownikw przez zwizki zawodowe a
reprezentatywno zwizkowa
Zgodnie z art. 1 ust. 1 obowizujcej ustawy o zwizkach zawodowych zwizek
zawodowy jest dobrowoln i samorzdn organizacj ludzi pracy, powoan do
reprezentowania i obrony ich praw, interesw zawodowych i socjalnych. Oznacza to, e
tylko zwizki zawodowe, a nie adna inna organizacja zrzeszajca pracownikw lub bdca
ich reprezentacj zawodow, s uprawnione do reprezentowania i obrony praw i interesw
ludzi pracy43. W nauce zbiorowego prawa pracy G. Godziewicz przedstawi trafny pogld,
e ta szeroka formua reprezentacji nie opiera si na cywilnoprawnych konstrukcjach
40
Dz. U. Nr 113, poz. 547.

Dz. U. Nr 107, poz. 1127.
42
Dz. U. Nr 100, poz. 1080.
43
Z. Salwa: Uprawnienia zwizkw zawodowych, Bydgoszcz 1998, s. 17.
41
27
penomocnictwa, czy przedstawicielstwa lecz stanowi emanacj wolnoci zwizkowych,

potwierdzon ustawow legitymacj reprezentowania zatrudnionych pracownikw44.
Wedle art. 4 ustawy o zwizkach zawodowych zwizki zawodowe reprezentuj
pracownikw i inne osoby uprawnione do tworzenia bd wstpowania do zwizkw
zawodowych, a take broni ich godnoci, praw oraz interesw materialnych i moralnych,
zarwno zbiorowych, jak i indywidualnych. Tym niemniej zgodnie z dyspozycj art. 7 ust. 1 i
2 tej ustawy w zakresie praw i interesw zbiorowych zwizki zawodowe reprezentuj
wszystkich pracownikw, niezalenie od ich przynalenoci zwizkowej, natomiast w
sprawach indywidualnych stosunkw pracy zwizki zawodowe reprezentuj prawa i interesy
swoich czonkw, przy czym na wniosek pracownika niezrzeszonego zwizek zawodowy
moe podj si obrony jego praw i interesw wobec pracodawcy. Uprawnienie do
reprezentowania i obrony praw i interesw zbiorowych oznacza prawa do wystpowania i
dziaania w imieniu wszystkich pracownikw objtych zakresem dziaania danego zwizku
zawodowego, niezalenie od ich przynalenoci zwizkowej. W nastpstwie takiego
unormowania tego uprawnienia wynegocjowane przez dany zwizek zawodowy zaspokojenie
okrelonych interesw obejmuje wszystkich pracownikw danej grupy, tj. ca zaog zakadu
pracy, wszystkich pracownikw okrelonej brany lub zawodu, a nie tylko czonkw
zwizku45.
Niemniej jednak, zdaniem G. Godziewicza, przepisy prawa pracy przeto nie
gwarantuj w dostatecznym stopniu zbiorowej ochrony i reprezentacji pracownikw
zatrudnionych w zakadach pracy, w ktrych w ogle nie dziaaj zwizki zawodowe,
natomiast tam gdzie one istniej, sprawowana przez nie reprezentacja w sprawach
zbiorowych moe dokonywa si nawet wbrew woli osb niezrzeszonych46.
Oprcz
reprezentacji
praw
interesw
pracownikw
zwizki
zawodowe
wspuczestnicz w tworzeniu korzystnych warunkw pracy, bytu i wypoczynku (art. 6), a

ponadto kontroluj przestrzeganie przepisw dotyczcych interesw pracownikw, emerytw,
rencistw, bezrobotnych i ich rodzin (art. 8 ustawy o zwizkach zawodowych).
Do wskazanych wyej zada zwizkw zawodowych wci moe mie zastosowanie
rodzajowy podzia tych zada, zaproponowany przez J. Joczyka 47. Autor tego podziau
wyodrbni bowiem trzy podstawowe zadania zwizkw zawodowych: 1) obron praw i
44
G. Godziewicz, Reprezentacja praw i interesw pracowniczych (oglna charakterystyka) [w:] pod. red. G.
Godziewicza, Reprezentacja praw i interesw pracowniczych, Toru 2001, s. 11.
45
Z. Salwa, jw., s. 19-20.
46
G. Godziewicz, jw., s. 21-22.
47
Zob. szerzej J. Joczyk: Zbiorowe prawo pracy, Wrocaw 1983, s. 77-80; J. Joczyk: Prawo Pracy, Warszawa
1984, s. 241-245.
28
interesw pracownikw (zadanie spoeczne), 2) dziaanie na rzecz spoecznej wydajnoci

pracy (zadanie gospodarcze), 3) uczestniczenie w sprawowaniu wadzy (zadanie polityczne).
Niemniej jednak J. Joczyk skonstatowa,
e w strukturze tych trzech zada
pierwszoplanowym zadaniem jest obrona uprawnie i interesw pracowniczych, a dwa

pozostae s jemu funkcjonalnie podporzdkowane. Znaczy to, i zadania gospodarcze i
polityczne nie s samodzielne, lecz zalene i ukierunkowane ze wzgldu na obron uprawnie
i interesw pracownikw () Zadanie spoeczne okrela sens zwizkw zawodowych i ich
prawny charakter jako organizacji pracowniczej () zwizki zawodowe maj si zajmowa
sprawami gospodarczymi i politycznymi o tyle i w takim tylko zakresie, o ile jest to
niezbdne do obrony uprawnie i interesw pracownikw48.
Std wynika, e kady zwizek zawodowy wraz z jego strukturami powinien
legitymowa si przede wszystkim zdolnoci reprezentacji praw i interesw pracownikw
(swoich czonkw oraz ogu zatrudnionych), aby mg on legitymizowa swoj dziaalno
w sferze zada gospodarczych i politycznych. Zdolno reprezentacji pracownikw jest zatem
immanentn cech kadego zwizku zawodowego, ktr zwizek nabywa w sposb doniosy
prawnie w momencie swego zarejestrowania. Ze zdolnoci tej wypywaj wszelkie
uprawnienia i obowizki zwizkw. Tym niemniej zdolno ta jest cech stopniowaln.
Peniejsz zdolno w realiach pluralizmu nabywaj reprezentatywne organizacje zwizkowe,
za zwizki niereprezentatywne korzystaj z tej zdolnoci w stopniu ograniczonym przez
sfer praw podmiotowych organizacji reprezentatywnych.
Dlatego te obecnie naley uzna za nietrafny pogld W. Masewicza, zgodnie z
ktrym w zakresie praw i interesw grupowych kady zwizek zawodowy, bez wzgldu na
sw liczebno, wpywy i inne cechy znamienne, jest z mocy ustawy uprawniony do
wystpowania w imieniu i na rzecz wszystkich pracownikw, niezalenie od ich
przynalenoci zwizkowej49. Jest to zbyt daleko idca interpretacja przepisu ustawy o
zwizkach zawodowych. W tym wypadku naleaoby raczej zastosowa funkcjonaln
wykadni, zawajc ustawowy zwrot zwizki zawodowe w istocie jedynie do
reprezentatywnych zwizkw zawodowych, ktre maj pen zdolno do reprezentowania
praw i interesw pracowniczych w zbiorowych stosunkach pracy w przeciwiestwie do
ograniczonej zdolnoci pozostaych zwizkw zawodowych. Za t wykadni przemawia w
pewien sposb holistyczne ujcie uprawnie zwizkw zawodowych. W zbiorowym prawie
pracy ustawodawca na szczeblu ponadzakadowym na og zastrzeg te uprawnienia na rzecz
48
49
Tame, s. 242.
Zob. W. Masewicz, jw., s. 8.
29
reprezentatywnych zwizkw zawodowych i jest to w zbiorowych stosunkach partnerw

spoecznych regu prawn zasad reprezentatywnoci. Na szczeblu zakadu pracy na
zasadzie reguy kolizyjnej okrelone uprawnienia przysuguj albo wsplnej reprezentacji
(wsplnie
dziaajcym)
wszystkim
zwizkom
zawodowym,
albo
przynajmniej
reprezentatywnym organizacjom zwizkowym w ramach wsplnej reprezentacji lub

wspdziaania. Jest to rwnoznaczne w praktyce z przekazaniem kompetencji do
reprezentowania caej zaogi organizacjom reprezentatywnym. Pozostae organizacje
zwizkowe korzystaj z tej kompetencji jedynie warunkowo, jeli zdoaj wypracowa
wsplnie uzgodnione stanowisko w okrelonej sprawie, tyczcej si rodzajowo wszystkich
pracownikw u danego pracodawcy.
W tym zakresie trzeba przychyli si do pogldu Z. Salwy50. Jego zdaniem, jeli u
danego pracodawcy lub w danej gazi zatrudnienia dziaa wicej organizacji zwizkowych,
to kada z nich reprezentuje i broni praw i interesw swoich czonkw. Mona wic
powiedzie, e kady zwizek zawodowy ma pen zdolno reprezentacji zrzeszonych
czonkw. Natomiast wystpowanie w imieniu ogu pracownikw, jak stwierdza dalej autor,
wymaga porozumienia i uzgodnienia stanowiska wszystkich dziaajcych na danym szczeblu
zwizkw zawodowych. W konsekwencji pynie std wniosek, e zdolno reprezentacji
pracownikw w zbiorowych stosunkach pracy w przeciwiestwie do zdolnoci reprezentacji
pracownikw w ramach indywidualnych stosunkw pracy jest immanentn, aczkolwiek
stopniowaln, cech zwizku zawodowego. Dlatego zdaniem Z. Salwy w warunkach
pluralizmu zwizkowego podmiotem reprezentujcym og pracownikw, jeeli przepisy
szczeglne nie stanowi inaczej, jest wic wsplna reprezentacja wszystkich dziaajcych
zwizkw zawodowych. Jeli natomiast nie dojdzie do wyonienia wsplnej reprezentacji
zwizkowej, gdy wynika to z liczby dziaajcych zwizkw oraz ich rozdrobnienia, Z. Salwa
zauway, i nie zamyka to drogi do uzyskania cechy reprezentatywnoci pozostaym
zwizkom zawodowym. Tym samym organizacje reprezentatywne w ramach ich nadrzdnego
zadania spoecznego nabd pen zdolno reprezentacji pracownikw w zbiorowych
stosunkach pracy.
W zakresie zatem indywidualnych praw i interesw pracownikw zwizki
reprezentuj tylko swoich czonkw lub ewentualnie pracownikw niezrzeszonych, ale
ktrych obrony zwizek zawodowy wobec pracodawcy zgodzi si podj. Dlatego oczywiste
jest, e kategoria reprezentatywnoci nie dotyczy paszczyzny indywidualnych praw i
50
Zob. i por. Z. Salwa, jw., s. 16 i 20.

30
interesw pracownikw. Waciwie bowiem nie powstaje potrzeba wprowadzenia na tej

paszczynie pojcia reprezentatywnych zwizkw zawodowych.
Rozwaania te prowadz wic do wniosku, i czym innym jest reprezentacja praw i
interesw pracownikw jako pierwszoplanowe zadanie zwizkw zawodowych, a inn
kategori pojciow stanowi reprezentatywno zwizkowa. Kady zwizek zawodowy jako
byt prawny ma w sobie pewien potencja zdolnoci do reprezentowania praw i interesw
pracownikw zarwno w ramach indywidualnych, jak i zbiorowych stosunkw pracy, gdy
reprezentowanie i obrona pracownikw stanowi historycznie uksztatowane zadanie zwizku
zawodowego. S to jednak dwa typy zdolnoci reprezentacji pracownikw. Zdolno
reprezentacji w sprawach indywidualnych jest trwaa i niestopniowalna. Z kolei zdolno
reprezentacji w sprawach zbiorowych moe by pena bd ograniczona. Pen zdolnoci
legitymuj si za z reguy reprezentatywne organizacje zwizkowe z tej racji, e w wikszej
grupie
spraw
maj
szersze
kompetencje
ni
pozostae
zwizki.
Tym
niemniej
reprezentatywno nie stanowi warunku sine qua non uzyskania penej zdolnoci
reprezentacji zbiorowych praw i interesw pracowniczych.
Pojcie reprezentatywnoci zatem oznacza dan, ustalon prawem cech znamienn
zwizku zawodowego (np. jego liczebno, poparcie wrd pracownikw), ktrej
stwierdzenie (nabycie, posiadanie) zgodnie z prawem daje zwizkowi moliwo dziaania w
imieniu i na rzecz caej zbiorowoci pracownikw tak, jakby zwizek ten reprezentowa cay
ruch zawodowy w skali kraju, gazi pracy lub na okrelonym obszarze czy tylko w zakadzie
pracy.
Ustawodawca wobec tego tam, gdzie idzie o wymiar praktyczny dialogu partnerw
spoecznych na rnych poziomach, podzieli zwizki zawodowe na zwizki majce wiksze
moliwoci dziaania ze wzgldu na ich reprezentatywno oraz zwizki majce mniejsze
moliwoci dziaania, gdy s niereprezentatywne w skali czy to zakadowego, czy
ponadzakadowego ruchu zwizkowego. Zwizki reprezentatywne w zbiorowych stosunkach
pracy dziaaj wic rwnie na rzecz i w interesie wszystkich zwizkw zawodowych, czyli
zarwno w swoim interesie, jak i w interesie pozostaych niereprezentatywnych organizacji
zwizkowych.
Ustawodawca zarazem jednak posuy si zarwno konstrukcj mieszan, jak i
konstrukcj niemieszan reprezentatywnoci. W pewnej grupie spraw reprezentatywno
uksztatowana zostaa jako regua kolizyjna. Wwczas wszystkie zwizki zawodowe dziaaj
tak, jak chc. Na przykad maj prawo przystpi bd nie przystpowa do rokowa
zbiorowych. Dopiero gdy nie wszystkie z nich zdecyduj si skorzysta ze swoich praw,
31
aktualizuj si stosowne uprawnienia organizacji reprezentatywnych. W innej za grupie

spraw obowizuje zasada reprezentatywnoci. Ustawodawca wtedy wskaza od razu tylko
reprezentatywne zwizki zawodowe jako podmioty uprawnione do dziaania. Wyrni zatem
w oparciu o kryterium reprezentatywnoci t grup zwizkw zawodowych, ktre maj
okrelone prawa, ktrych pozostae niereprezentatywne zwizki s ex lege pozbawione.
W konsekwencji wypada zada pytanie, czy kategoria reprezentatywnoci nie narusza
zasad rwnoci wobec prawa poprzez nierwne traktowanie zwizkw zawodowych.
Zdaniem W. Sanetry, pluralizm zwizkowy zawsze niesie z sob problem rwnoci zwizkw
zawodowych, wyboru okrelonego zwizku zawodowego jako partnera rokowa i ukadw51.
Autor tego pogldu jednoczenie zauway, e w poszczeglnych krajach w celu zmniejszenia
spoecznych i gospodarczych kosztw wynikajcych z wolnoci zwizkowych oraz wieloci
zwizkw zawodowych stosowane s rnorodne sposoby i urzdzenia, suce zapewnieniu
moliwoci w miar sprawnego podejmowania niezbdnych decyzji przy jednoczesnym
respektowaniu uprawnie zwizkowych w realiach pluralizmu zwizkowego. W przekonaniu
W. Sanetry jednym z takich narzdzi prawnych jest koncepcja zwizku reprezentatywnego.
Z tym pogldem naley cakowicie si zgodzi. Pluralizm zwizkowy nie moe
prowadzi do wypaczenia zasady rwnoci zwizkw zawodowych wobec prawa. Wad
pluralistycznego modelu ruchu zwizkowego jest wystpowanie rnic w sile konkurujcych
ze sob zwizkw. Poszczeglne zwizki s bowiem w rnym stopniu zdolne do
reprezentowania i obrony praw i interesw pracownikw. W takich warunkach na
ustawodawcy spoczywa obowizek zapewnienia sprawnoci oraz skutecznoci dialogu
partnerw spoecznych, nawet gdy musi to w pewnym zakresie prowadzi do nierwnego
traktowania zwizkw zawodowych przez prawo. W wietle hierarchii norm prawnych
normy przyznajce organizacjom reprezentatywnym status korzystniejszy w porwnaniu z
innymi naley uzna za lex specialis wzgldem normy podstawowej, jak jest nakaz rwnego
traktowania. Podmioty wymienione w art. 1 ust. 3 ustawy zwizkowej obowizane s wic
traktowa jednakowo wszystkie zwizki zawodowe, jeli przepis szczeglny nie wymaga
traktowania nierwnego (korzystniejszego) niektrych z nich52. Jest to przejaw
pragmatycznego ekskluzywizmu zwizkw reprezentatywnych, polegajcy na tym, e maj
one ex lege moliwo speniania w wyszym stopniu funkcji reprezentowania pracownikw
51
Zob. szerzej W. Sanetra: Ruch zwizkowy po nowelizacji ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS nr 7/1989,
s. 9-10.
52
J. Wratny: Problem reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w zakadzie pracy. Wicej pragmatyzmu czy
demokracji?, PiZS nr 3/2012, s. 3.
32
przypisanej do prawnej definicji zwizku zawodowego i stanowicej jego podstawowe

zadanie53.
Naley zaznaczy na gruncie obecnie obowizujcego prawa, e w miejsce zasady
centralizmu demokratycznego funkcj uzgadniania jednolitoci dziaania w ramach
organizacji ruchu zwizkowego peni sensu largo zasada reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych54. Mona nawet zaryzykowa tez, i w modelu pluralistycznym zasada
reprezentatywnoci skutecznie zastpia zasad centralizmu w ramach funkcjonowania ruchu
zwizkowego. W istocie bowiem organizacje reprezentatywne w rnych paszczyznach
swojej dziaalnoci uwzgldniaj cele i zadania ruchu pracowniczego jako caoci.
W tym kontekcie pozostaje wci aktualny pogld Z. Masternaka o mieszanym
charakterze prawnego systemu reprezentacji zwizkowej55. Obecnie nastpio jednak wyrane
przesunicie akcentw. System ten nadal zawiera w sobie elementy konfrontacyjne
(rewindykacyjne), gdy ley to w istocie nadrzdnego zadania spoecznego zwizkw
zawodowych reprezentacji i obrony pracownikw, a poza tym stanowi naturalny skutek
wyposaenia przez prawo zwizkw w zdolno reprezentacji praw i interesw
pracowniczych. Tym niemniej model ten uleg zmianie. Nastpia redukcja pierwiastka
konfrontacyjnego na rzecz elementw kooperacji w ramach szeroko pojtego dialogu
spoecznego, gdzie wiodc rol odgrywa reprezentatywno zwizkowa. Pomimo wic tego,
e prawny system reprezentacji zwizkowej pozosta konfrontacyjno kooperacyjny,
jakociow oraz ilociow przewag w tym modelu uzyskay pierwiastki wspdziaania,
konsultacji i uzgadniania stanowisk. W konsekwencji przewaga elementw kooperacyjnych w
tym systemie umoliwia ekspansj koncepcji reprezentatywnoci w rnych dziedzinach
prawa.
Nie pozostaje to bez wpywu na zdolno do reprezentowania i obrony praw i
interesw pracownikw przez zwizki zawodowe. Obecnie mona chyba ju mwi o dwu
typach tej zdolnoci w zbiorowym prawie pracy: 1) penej zdolnoci reprezentatywnych
organizacji zwizkowych oraz 2) ograniczonej zdolnoci pozostaych, niereprezentatywnych
zwizkw zawodowych.
53

Zob. szerzej i por. Z. Masternak: Refleksje na temat zwizkowej reprezentacji interesw zaogi [w:] pod red.
W. Sanetry: Pracownicy i pracodawcy. Materiay XVI Zimowej Szkoy Prawa Pracy. Karpacz, marzec 1989,
Wrocaw 1989, s. 84-85.
55
Zob. tame, s. 85.
54
33
3. Reprezentatywno formalna a reprezentatywno materialna

Reprezentatywno formalna (normatywna) wynika z jej legitymacji prawnej. Zwizki
zawodowe po spenieniu przewidzianych przez ustawodawc formalnych kryteriw staj si
reprezentatywne. Legitymizacja prawna reprezentatywnoci zwizkowej sprawia, e
podejmowane dziaania zwizku reprezentatywnego staj si ex lege prawomocne, doniose
prawnie, a tym samym skuteczne. Jeli zatem formalnie reprezentatywny zwizek podejmie
takie dziaania, to wywoaj one zamierzone skutki prawne.
Reprezentatywno formalna do pewnego stopnia odrywa si od jej rnych spoeczno
kulturowych oraz moralnych znacze i uwarunkowa. Jej zalet jest autorytatywno, gdy
stwierdzana jest dziki zastosowaniu zobiektywizowanych kryteriw. Poza tym autorytet
prawa sprawia, e dotychczas nawet faktycznie reprezentatywny zwizek dopiero po
zalegalizowaniu swojej reprezentatywnoci zaczyna by przez innych uczestnikw obrotu
prawnego traktowany jako rzeczywicie i zarazem formalnie reprezentatywny.
Natomiast reprezentatywno materialna (faktyczna) jest konsekwencj legitymacji
spoeczno kulturowej. Innymi sowy zwizki zawodowe faktycznie reprezentatywne s to
zwizki popularne i powszechnie akceptowane. Koncepcja reprezentatywnoci materialnej
zakada, e zwizek zawodowy reprezentatywny musi wyraa ten sam system wartoci, by
wyrazicielem ycze, de, legitymowa si programem dziaania akceptowanym przez
rodowiska, ktre reprezentuje, posiada wadze statutowe majce ich poparcie i zaufanie56.
Nie trudno zauway, i reprezentatywno materialna opiera si na faktach spoecznych i
zakada wartociowanie moralne przy ustalaniu cechy reprezentatywnoci. W tym sensie
reprezentatywno materialna moe stanowi spoeczn regu uznania reprezentatywnoci
formalnej.
Tym niemniej posikowanie si reprezentatywnoci materialn naleaoby ograniczy
do doktrynalnej wykadni prawa wycznie w celach naukowych, rodzcych pewne wnioski
de lege ferenda. Wprowadzanie bowiem mniej lub bardziej ocennych kryteriw do
konstrukcji prawnej reprezentatywnoci zmienioby jej charakter na formalno materialny, a
tym samym utrudnioby jej weryfikacj w zbiorowych stosunkach pracy. Mona te
przypuszcza, e osabioby takie dziaanie dotychczasowy silny autorytet normatywnej
reprezentatywnoci zwizkowej.
56
W. Masewicz: Reprezentatywno jako cecha zwizku zawodowego. (Na przykadzie Niezalenego,

Samorzdnego Zwizku Zawodowego Solidarno 80), PiZS nr 5-6/1993, s. 20-21.
34
Z drugiej jednak strony w doktrynie nauk spoecznych zaprezentowany zosta pogld

przeciwny. Zdaniem K. Frieskego i L. Machol Zajdy reprezentatywno zwizkw
zawodowych, a wic ich zdolno do zawierania wicych umw dwustronnych czy
trjstronnych, to funkcja dwch zagregowanych zmiennych, tj. siy zwizkw i
wiarygodnoci zwizkw57. Autorzy sformuowali rwnie dwa podstawowe warunki
reprezentatywnoci58. Pierwszy z nich to warunek prawomocnoci, na ktry skadaj si
czone w rozmaitych proporcjach uzasadnienia historyczne i formalne. Drugi za to
warunek regulacyjnej skutecznoci, istot ktrego stanowi zdolno do efektywnego
kontrolowania napi narastajcych w poszczeglnych ukadach stosunkw pracy. W opinii
K. Frieskiego i L. Machol Zajdy problem reprezentatywnoci jest szerszy i bardziej
doniosy, gdy kwestia reprezentatywnoci zwizkw zawodowych to nie tylko, i nawet nie
przede wszystkim, zagadnienie o charakterze techniczno prawnym, sprowadzajce si do
ustalenia takiej czy innej zasady selekcyjnej, pozwalajcej na w miar bezkonfliktowe
wyonienie tych zwizkw zawodowych, ktre miayby w sumie stanowi jedn ze stron
dialogu spoecznego w stosunkach pracy59.
Powysze rozumienie reprezentatywnoci normatywnej waciwe jest bardziej
socjologii
anieli
prawu.
Nie
deprecjonujc
spoecznego
uznania
(akceptacji)
reprezentatywnoci formalnej, naley stwierdzi, e skoro przymiot ten ma by naprawd

uznany (akceptowany) przez wszystkich, a nie tylko przez okrelon grup, przykadowo
identyfikujc si z jak wartoci spoeczn bd moraln, to w konsekwencji musi by
ustalany w oparciu o obiektywne, indyferentne spoecznie kryteria, zazwyczaj o charakterze
liczbowym. W zwizku z tym reprezentatywno materialna powinna raczej pozosta domen
naukowych dywagacji, ktre bdzie mona wykorzysta, gdy zmianie ulegnie spoeczna
regua uznania i stanowisko prawodawcy determinowane rnymi czynnikami oraz konieczne
stanie si przewartociowanie przy pomocy odpowiednich zmian legislacyjnych formuy
reprezentatywnoci formalnej.
4. Kryteria reprezentatywnoci
Zasada reprezentatywnoci jest cile zwizana z pluralizmem zwizkowym, a to z
kolei zjawisko jest konsekwencj wolnoci zrzeszania si we wasne organizacje. Pod
57
K. Frieske, L. Machol Zajda: Reprezentatywno zwizkw zawodowych w ksztatowaniu stosunkw pracy,

IPiSS, Zeszyt 1/1995, Warszawa 1995, s. 29.
58
Zob. tame, s. 8.
59
Tame, s. 9.
35
pojciem reprezentatywnoci rozumie si zazwyczaj pewne cechy, waciwo czy

charakterystyczne dla pewnej zbiorowoci przymioty, ktre predestynuj j do szczeglnego
potraktowania spord innych podmiotw () W ujciu prawnym, ustawodawca biorc pod
uwag pewne cechy, jakie posiada dana zbiorowo, nadaje jej kwalifikacj prawn uznajc
tym samym j jako reprezentatywn z grona innych podmiotw60.
Nadanie kwalifikacji prawnej reprezentatywnoci odbywa si za na mocy
ustanowionych przez ustawodawc formalnych kryteriw reprezentatywnoci. Kryteria
formalne maj z reguy obiektywny charakter, a ich moc obowizujc trudno podway. S
to kryteria do stae, odporne na upyw czasu oraz przemiany spoeczno kulturowe. Poza
tym atwo mona stwierdzi, czy zwizek zawodowy ju speni takie kryterium
reprezentatywnoci, czy kryterium tego jeszcze nie spenia. Kryteria formalne zatem pod
wzgldem utylitarnym peni funkcj instrumentw technicznoprawnych w trybie ustalania
reprezentatywnoci zwizkowej. Tym samym formalne kryteria reprezentatywnoci realizuj
nadrzdny postulat celowoci instrumentalnej stanowionego prawa w powizaniu z
wymogiem technicznej racjonalnoci stosowania regu prawnych.
Natomiast materialne kryteria reprezentatywnoci, przeciwnie, maj subiektywny
charakter, bazujcy na pewnych moralnych bd spoecznych emocjach. S to fakty
spoeczne, skadajce si na spoeczn regu uznania reprezentatywnoci formalnej zgodnie z
zaoeniami pozytywizmu prawniczego. W tym sensie mog stanowi przesanki
interpretacyjne obowizujcych de lege lata kryteriw reprezentatywnoci formalnej. De lege
ferenda za mog wyznacza kierunek zmian prawnych, w wyniku ktrych dojdzie do
ustanowienia na nowo dotychczasowych kryteriw reprezentatywnoci lub wprowadzenia
cakiem nowych jej kryteriw formalnych.
Materialne kryteria reprezentatywnoci nie przedstawiaj sob zamknitego katalogu,
stanowi zbir rnorodnych wymogw, niejednorodnych czynnikw. Niewtpliwie do tego
katalogu mona by zaliczy takie zwaszcza kryteria reprezentatywnoci jak historyczne
zasugi, zaangaowanie w przemiany ustrojowe, pozycja w ruchu zwizkowym, wyznawany
system wartoci moralnych i spoecznych, powszechna bd tylko dorana identyfikacja
spoeczestwa z programem dziaania zwizku czy rnego rodzaju inne determinanty
ideologiczne lub wiatopogldowe. Tym samym kryteria reprezentatywnoci materialnej do
czasu zmiany prawa nie s brane powanie pod uwag w procesie stwierdzania
reprezentatywnoci zwizku zawodowego.
60
G. Godziewicz: Podstawowe zasady zbiorowego prawa pracy [w:] pod red. G. Godziewicza: Zbiorowe
prawo pracy w spoecznej gospodarce rynkowej, Toru 2000, s. 62-63.
36
M. Pliszkiewicz i M. Seweryski w nauce prawa pracy dokonali charakterystyki

trzech znanych rodzajowych kryteriw reprezentatywnoci formalnej, a wic kryterium
nominacji, kryterium liczbowego oraz kryterium desygnacji61.
Na podstawie kryterium nominacji ustawodawca albo strony porozumienia
generalnego okrelaj w swoich postanowieniach imiennie te zwizki zawodowe i organizacje
pracodawcw, ktre naley uwaa za reprezentatywne62. Kryterium nominacji jest bardzo
sztywne i w caoci zalene od spoecznej reguy uznania. W swej istocie kryterium nominacji
stanowi sformalizowany akt prawotwrczy, w ktrym potwierdza si fakt, e wymienione z
nazwy organizacje zwizkowe zdobyy niekwestionowan siln pozycj w ruchu
zwizkowym i w konsekwencji stay si faktycznie reprezentatywne.
Ustalanie reprezentatywnoci wedug kryterium desygnacji polega na tym, e w
przypadku istnienia w danym zakadzie, gazi pracy lub zawodzie kilku organizacji
zwizkowych lub organizacji pracodawcw, zainteresowani pracownicy lub pracodawcy
desygnuj sami organizacj, ktra ma ich reprezentowa w danej sprawie lub w danym czasie
we
wszystkich
sprawach
(model
pnocnoamerykaski)63.
Kryterium
desygnacji
(wyznaczenia) w istocie jest jak sdz najbardziej obiektywne i sprawiedliwe64. Regu

uznania jest tutaj konwencjonalna czynno wyboru dokonanego przez pracownikw w
drodze zoenia stosownych owiadcze woli. Decyzja samych zainteresowanych stanowi dla
uczestnikw obrotu prawnego wystarczajc przesank do uznania danej organizacji
zwizkowej za reprezentatywn. Niemniej jednak samo kryterium desygnacji musi zosta
wprowadzone z woli ustawodawcy. Rzecz charakterystyczn za jest fakt, i w danym
ukadzie odniesienia dochodzi do wyonienia zawsze tylko jednej reprezentatywnej
organizacji zwizkowej. W wymiarze praktycznym realizacja kryterium desygnacji w
zasadzie moliwa jest tylko w trybie referendum przeprowadzanego wrd pracownikw.
Natomiast najbardziej demokratyczne i obecnie obowizujce w polskim systemie
prawa jest kryterium liczbowe. Okrelenie reprezentatywnoci wedug kryterium liczbowego
polega na uznaniu za reprezentatywne tych zwizkw zawodowych i organizacji
pracodawcw,
ktre
maj
najwiksz
lub
okrelon,
wymagan
przepisami
lub
61
Zob. szerzej M. Pliszkiewicz, M. Seweryski: Problemy reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach pracy,

PiP nr 9/1995, s. 7.
62
Tame, s. 7.
63
Tame, s. 7.
64
J. Wratny zwrci jednak uwag, e w przypadku wyaniania organizacji reprezentatywnej w trybie
referendalnym na podstawie testu popularnoci istnieje niebezpieczestwo sterowania zaogi przez organizacje
o nastawieniu skrajnie rewindykacyjnym, co w przyszoci mogoby zagrozi konstruktywnemu dialogowi
partnerw spoecznych; J. Wratny, jw., s. 7.
37
porozumieniem, liczb czonkw65. Kryterium te moe mie bd charakter tylko formalny,

bd charakter formalno statystyczny. W pierwszym przypadku ustawodawca lub partnerzy
porozumienia generalnego ustalaj jedynie pewn liczb czonkw, ktra stanowi prg
reprezentatywnoci. Przekroczenie tego progu natomiast wywouje skutek w postaci zyskania
przymiotu reprezentatywnoci potencjalnie przez kady zwizek zawodowy. W drugim za
przypadku oprcz ustalenia tej pewnej iloci zrzeszanych pracownikw wprowadzone zostaj
w ramach kryterium liczbowego okrelone wymogi stratyfikacyjne lub demograficzne o
charakterze statystycznym, np. wymg zrzeszania w ramach oglnej liczby czonkw pewnej
ich czci w przekroju gospodarki, w danej gazi pracy lub na danym terytorium. Wwczas
przekroczenie progu liczbowego automatycznie nie oznacza jeszcze nabycia tej cechy.
Kryterium liczbowe jest atrakcyjne dla ustawodawcy, bowiem jest elastyczne i tym
samym w wyniku zmian faktw spoecznych atwiej poddaje si zmianom legislacyjnym bez
koniecznoci zastpienia go innym rodzajowym kryterium reprezentatywnoci. Mona
bowiem korygowa liczb czonkw jako prg reprezentatywnoci; mona te inaczej ustali
lub wprowadzi nowe statystyczne wymogi stratyfikacyjne lub demograficzne. Spord
wymienionych wyej formalnych kryteriw najbardziej egalitarne jest kryterium liczbowe,
gdy pozwala na uzyskanie reprezentatywnoci potencjalnie najwikszej liczbie organizacji
zwizkowych. Z tego wzgldu w polskim systemie prawa obowizuje (posiada prawn
legitymacj) wycznie kryterium liczbowe, ale o charakterze formalno statystycznym.
5. Wnioski kocowe
Z uwagi na nadmierny pluralizm zwizkowy (rozbicie ruchu zwizkowego) racjonalny
ustawodawca, aeby zapewni sprawne dochodzenie do konsensusu spoecznego przez
partnerw spoecznych, postanowi wprowadzi normatywn formu reprezentatywnoci
zwizkw zawodowych. W tym sensie reprezentatywno stanowi zasad prawn, zgodnie z
ktr zwizki reprezentatywne nabywaj pen zdolno do reprezentowania i obrony
zbiorowych praw i interesw pracownikw, mog uczestniczy w dialogu spoecznym na
szczeblu ponadzakadowym oraz w zakadzie pracy, a take posiadaj szereg uprawnie
zastrzeonych wycznie dla reprezentatywnych zwizkw zawodowych.
Reprezentatywno stanowi kategori prawn zbiorowych stosunkw pracy, a wic w
sprawach, w ktrych zwizek zawodowy w penym bd jedynie ograniczonym zakresie
65
M. Pliszkiewicz, M. Seweryski, jw., s. 7.

38
zdolny jest do reprezentowania nie tylko swoich czonkw, ale rwnie wszystkich
pracownikw objtych zakresem jego statutu.
Reprezentatywno wynika z obecnego ksztatu prawnego systemu reprezentacji
zwizkowej. Wprawdzie nadal jest on modelem konfrontacyjno kooperacyjnym, lecz z
wyran
przewag
elementw
kooperacji,
gdzie
znajduje
zastosowanie
formua
reprezentatywnoci bd jako zasada, bd jako regua kolizyjna.

Reprezentatywno formalna powinna by stwierdzana na podstawie jak najbardziej
obiektywnych kryteriw. Tylko wtedy bowiem formua prawna reprezentatywnoci stanie si
szeroko akceptowana spoecznie, gdy cecha ta bdzie ustalana na mocy kryterium uznanego
powszechnie za dobre i waciwe.
Pomimo istnienia kryterium nominacji oraz kryterium wyznaczenia wycznie
kryterium liczbowe jest najbardziej demokratyczne i egalitarne. Zwizek zawodowy
zrzeszajcy
odpowiedni,
dostatecznie
du
liczb
czonkw,
przekracza
prg
reprezentatywnoci. Ustawodawca polski, decydujc si na ustanowienie tego kryterium, da

tym
samym
kadej
liczcej
si
organizacji
zwizkowej
szans
na
uzyskanie
reprezentatywnoci formalnej, zwaszcza wwczas, gdy dany zwizek jest ju faktycznie

reprezentatywny w okrelonym ukadzie odniesienia.
W podsumowaniu mona wic zaryzykowa tez, e najpeniej reprezentacja praw i
interesw pracowniczych realizowana jest wanie przez reprezentatywne organizacje
zwizkowe. Pozostae zwizki za cen skutecznej realizacji zasady solidarnoci, dialogu i
wsppracy partnerw spoecznych maj mniej do powiedzenia. Co prawda, mog one w
pewnym zakresie uczestniczy w dialogu spoecznym oraz w zarzdzaniu sprawami
gospodarczymi zakadu pracy lub przedsibiorstwa, ale w zbiorowych stosunkach pracy
uznaje si, e wycznie zwizki zawodowe legitymujce si formalnym przymiotem
reprezentatywnoci posiadaj szczeglny spoeczno prawny mandat do swobodnego
dziaania dla wsplnego dobra wszystkich pracownikw jako grupy (klasy) spoecznej.
39
Rozdzia II
Komisja Trjstronna do Spraw Spoeczno Gospodarczych
oraz inne instytucje dialogu spoecznego
a reprezentatywno zwizkw zawodowych
Dialog spoeczny (dialog partnerw spoecznych) stanowi jedn z nadrzdnych zasad
konstytucyjnych ustroju Rzeczypospolitej. Przepis art. 20 Konstytucji RP nadaje zasadzie
dialogu spoecznego moc prawn, stanowic, e dialog spoeczny jest obok swobody
dziaalnoci gospodarczej, wasnoci prywatnej oraz solidarnoci i wsppracy partnerw
spoecznych jednym z filarw ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej spoecznej
gospodarki rynkowej. Ustawodawca, tworzc ramy prawne do funkcjonowania gospodarki
rynkowej, ma obowizek uwzgldni jej spoeczny charakter i wymiar przy wykorzystaniu
samego dialogu, a take stworzonych instytucji dialogu spoecznego.
W doktrynie zbiorowego prawa pracy brak jest definicji dialogu spoecznego, pomimo
e wskazwek interpretacyjnych co do zakresu znaczeniowego tego pojcia w jzyku
prawnym dostarcza art. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego66.
Zgodnie z t ustaw w ujciu przedmiotowym dialog spoeczny jest paszczyzn
porozumiewania si prowadzonego dla godzenia interesw pracownikw, interesw
pracodawcw oraz dobra publicznego w celu osignicia i zachowania pokoju spoecznego w
sprawach wynagrodze i wiadcze spoecznych oraz w innych sprawach spoecznych lub
gospodarczych. Prowadzi to do wniosku, e przedmiotem tego dialogu maj by materie,
ktre zasadniczo maj charakter spoeczno gospodarczy, nie za zagadnienia, ktre maj
natur wycznie spoeczn (odleg od gospodarki) czy wycznie gospodarcz bd te
dotyczc jedynie aspektw technicznych dziaalnoci gospodarczej.67
Natomiast
ujciu
podmiotowym
dialog spoeczny stanowi
paszczyzn
porozumiewania si i wchodzenia we wzajemne relacje partnerw spoecznych, a wic

pracownikw
pracodawcw
oraz
ich
reprezentantw
(zwizkw,
organizacji),
66
Dz. U. Nr 100, poz. 1080 z pn. zm.

W. Sanetra: Dialog spoeczny jako element ustroju spoecznego i politycznego w wietle Konstytucji RP [w:]
Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J.
Steliny, Gdask 2010, s. 18.
67
40
prowadzonego przy wspudziale wadzy pastwowej. Udzia w Komisji przedstawicieli

Rzdu nie pozbawia jej charakteru forum dialogu partnerw spoecznych, a jednoczenie
pozwala poszerzy przedmiot tego dialogu o interes publiczny i uatwia godzenie go z
interesami partnerw spoecznych.68
W nauce prawa pracy funkcjonuj dwa stanowiska odnonie pojcia dialogu
spoecznego. Wedug pierwszego pogldu dialog spoeczny jest tosamy z dialogiem
partnerw spoecznych, co rodzi tendencj do zamiennego uywania tych terminw. Naley
zatem przyj, i mianem dialogu spoecznego powinno si okrela relacje midzy
partnerami spoecznymi, a wic przede wszystkim midzy zwizkami zawodowymi i
organizacjami pracodawcw oraz ich stosunki (dwustronne lub trjstronne) z organami
pastwowymi, jak rzd i jego agendy, a take wadzami komunalnymi, samorzdem lokalnym
itd.69 Dialog spoeczny bowiem toczy si na zasadzie wypracowania dwojakiego rodzaju
powiza (ksztatowaniu wzajemnych stosunkw) pomidzy partnerami spoecznymi, ktre
okrela si jako dwustronne (autonomiczne), oraz midzy nimi i rzdem, majce charakter
trjstronny70. Niezalenie wic od tego, czy w dialogu tym uczestnicz instytucje i organy
pastwa, np. parlament, rzd lub wojewoda, jeli w procesie porozumiewania si bior udzia
partnerzy spoeczni, toczy si midzy nimi dialog, jest to dialog spoeczny dialog partnerw
spoecznych.
W doktrynie wypowiadany jest rwnie odmienny pogld. Zdaniem W. Sanetry71
dialog spoeczny jest o tyle szersz kategori ni dialog partnerw spoecznych, o ile moe
toczy si nie tylko midzy stron pracownicz i stron pracodawcz, w szczeglnoci moe
odbywa si on midzy trzema stronami, w tym stron rzdow, a take czterema stronami, w
tym stron rzdow i samorzdow, jak jest to w przypadku wojewdzkich komisji dialogu
spoecznego. W stosunku do dialogu samych tylko partnerw spoecznych udzia w dialogu
spoecznym rzdu czy samorzdu terytorialnego wprowadza do tego dialogu now jako,
sprawiajc, e istotnemu zamazaniu czy zatarciu ulegaj przeciwiestwa istniejce midzy
prac a kapitaem. Prowadzi to do wniosku, e w obliczu silnej, wrcz hegemonicznej,
pozycji aparatu pastwowego na forach dialogu spoecznego, partnerzy spoeczni zwizki
68
M. Seweryski: Opinia o projekcie ustawy o Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych (projekt ustawy z
dnia 4 kwietnia 2000r.), Przegld Legislacyjny nr 3(25)/2000, s. 69.
69
Zob. E. Wronikowska: Rola pastwa w budowaniu negocjacyjnego adu spoeczno gospodarczego w Polsce
[w:] pod red. H. Ciocha, A. Dbiskiego, J. Chaciskiego, Iustitia civitatis fundamentum. Ksiga pamitkowa ku
czci Prof. W. Chrzanowskiego, Lublin 2003, s. 654.
70
Zob. G. Spytek Bandurska: Komisja Trjstronna jako instytucja dialogu spoecznego w Polsce [w:]
pod red. B. Growskiej: Przestrze polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane Prof. J.
Osuchowskiemu z okazji 75 lecia urodzin, Warszawa 2004, s. 220.
71
Zob. szerzej W. Sanetra, jw., s. 23-24.
41
zawodowe i organizacje pracodawcw de facto trac czsto charakter odrbnych stron tego
dialogu, bdc razem w opozycji do prezentowanego przez wadz publiczn stanowiska.
W zwizku z tym mona by wysnu wniosek, i pojcia dialogu spoecznego oraz
dialogu partnerw spoecznych s zbiene, ale nie tosame (jednoznaczne). W dialogu
spoecznym zawiera si dialog pomidzy partnerami spoecznymi. Mona relacj t uj w
ten sposb, e dialog partnerw spoecznych jest dialogiem spoecznym sensu stricto i
oznacza to wzajemne stosunki pomidzy reprezentantami pracownikw oraz poszczeglnymi
pracodawcami, grup pracodawcw lub ich organizacjami72.
Dialog partnerw spoecznych jest dialogiem autonomicznym, bowiem odbywa si on
bez aktywnego udziau aparatu pastwa, cho w obrbie ram prawnych okrelonych przez
pastwo, ktre stoi na stray porzdku prawnego. Rezultatem tak rozumianego dialogu s
wypracowane na drodze wsplnych spotka, negocjacji i konsultacji stanowiska,
propozycje, wnioski bd opinie, a take porozumienia zbiorowe, w tym oparte na ustawie
porozumienia zbiorowe oraz ukady zbiorowe pracy, bdce aktami normatywnymi
rdami swoistego (autonomicznego) prawa pracy.
W doktrynie prawa powszechnie przyjmuje si, e dialog spoeczny, w tym dialog
partnerw spoecznych odbywa si moe na kilku poziomach. Przykadowo W. Sanetra
wyrnia zwaszcza trzy poziomy dialogu partnerw spoecznych73. Na najniszym poziomie
dialog toczy si w zakadzie pracy midzy pracodawc a pracownikami i reprezentujcymi
ich
strukturami
organizacyjnymi
(zwizkowymi
pozazwizkowymi,
np.
radami
pracownikw). Na rednim poziomie dialog prowadzony jest w kilku wymiarach

(paszczyznach): 1) w wymiarze terytorialnym (regiony, wojewdztwa, powiaty, gminy), 2) w
wymiarze branowym (zwizanym z zawodowym charakterem zwizkw zawodowych)
oraz 3) w wymiarze terytorialno zawodowym. Natomiast poziom najwyszy to poziom
oglnokrajowy (centralny), gdzie oglnokrajowe organizacje zwizkowe i oglnokrajowe
organizacje pracodawcw uczestnicz w dialogu dotyczcym kwestii spoeczno
gospodarczych istotnych w skali caego kraju.
E. Wronikowska z kolei uznaje, i dialog spoeczny w stosunkach pracy toczy si na
piciu szczeblach od centralnego, oglnokrajowego przez branowy do lokalnego i
zakadowego. O ile za na poziomie zakadowym i ponadzakadowym podmiotami dialogu s
z reguy zwizki zawodowe i pracodawca (pracodawcy) lub ich organizacje, na szczeblu
centralnym stron dialogu obok pracownikw i pracodawcw staje si pastwo, mimo e jego
72
73
Zob. E. Wronikowska: Rola pastwa w dialogu spoecznym w Polsce, Polityka Spoeczna nr 1/2003, s. 5.
Zob. szerzej W. Sanetra, jw., s. 21-22.
42
status nie do koca jest przejrzysty74. Wynikaoby z tego, i pomidzy szczeblem zakadu
pracy oraz szczeblem central zwizkowych i pracodawczych istnieje pojemna kategoria
porednia dialog na poziomie ponadzakadowym, ktry odbywa si moe w skali kraju
(np. poprzez moliwo zawarcia przez stron pracownikw i stron pracodawcw ukadu
zbiorowego pracy na forum Trjstronnej Komisji na mocy art. 2 ust. 4 ustawy o Trjstronnej
Komisji), w danej brany bd w wymiarze lokalnym (na okrelonym obszarze).
Dialog spoeczny jako skuteczny instrument porozumiewania si partnerw
spoecznych powinien by zinstytucjonalizowany (sformalizowany), co jednak nie
deprecjonuje rnorakich nieformalnych dziaa (spotka, wymiany zda, niepisanych
ustale) podejmowanych w ramach dialogu pozainstytucjalnego. Instytucjonalizacja dialogu
spoecznego ma dwojaki charakter. Z jednej strony polega ona na okreleniu przez
ustawodawc w prawie pozytywnym w szczeglnoci przedmiotu tego dialogu (zakresu
spraw objtych dialogiem), podmiotw, a take trybu (zasad, procedury) prowadzenia dialogu
spoecznego. Z drugiej strony instytucjonalizacja ta, w ramach prawnych nadanych przez
ustawodawc, nakada na pastwo obowizek stworzenia konkretnych instytucji dialogu, a
wic cia, gremiw, forw, czy rad, ktre umoliwi zarwno partnerom spoecznym, jak i
wadzy publicznej, skuteczn i efektywn dyskusj, niejednokrotnie negocjacje i rokowania,
innymi sowy dialog spoeczny.
Oparcie dialogu spoecznego na konkretnych przepisach prawa pracy sucych jego
realizacji oznacza, e w Polsce nie jest on ide traktowan koniunkturalnie, metod
wykorzystywan w warunkach zagroenia pokoju spoecznego, lecz zasad realnie
ksztatujc stosunki spoeczno gospodarcze75. Dialog ten odbywa si zatem na podstawie
prawa i w granicach wyznaczonych przez ustawodawc. Oznacza to, i ustawodawca,
realizujc zapisan w Konstytucji wol suwerena (wszystkich obywateli RP), nakada na
partnerw spoecznych oraz aparat pastwa (administracj publiczn, zarwno rzdow, jak i
samorzdow) przymus prawny prowadzenia ze sob dialogu w sprawach spoeczno
gospodarczych w ramach instytucjonalizacji tego dialogu. Tym samym konstytucyjna zasada
dialogu spoecznego nie jest tylko zasad polityki pastwa, ale jest zasad prawn w
znaczeniu dyrektywalnym, co w wikszym stopniu gwarantuje, e gospodarka rynkowa (gra
interesw wiata pracy i kapitau) zachowa spoeczny (socjalny) charakter.
74
Zob. E. Wronikowska, jw., s. 4. W innym miejscu za autorka wyrnia jedynie cztery poziomy dialogu
spoecznego: 1) szczebel europejski, 2) szczebel oglnokrajowy, ktry identyfikuje z dialogiem na szczeblu
centralnym oraz dialogiem branowym, 3) szczebel ponadzakadowy, gdzie dialog toczy si w wymiarze
terytorialnym (lokalnym, regionalnym) oraz 4) szczebel zakadowy; zob. szerzej E. Wronikowska, P. Nowik:
Zbiorowe prawo pracy, Warszawa 2008, s. 35-36.
75
E. Wronikowska, jw., s. 4.
43
Potrzeba instytucjonalizacji dialogu spoecznego znalaza wyraz w ustawie z dnia 6

lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego76. Na mocy tego aktu prawnego powoane do ycia zostay na
szczeblu regionalnym wojewdzkie komisje dialogu spoecznego, za Komisja Trjstronna
uzyskaa nowy status prawny w postaci regulacji ustawowej.
W doktrynie zbiorowych stosunkw pracy powszechnie przyjmuje si, e jednym z
istotnych
warunkw
reprezentatywno
autentycznoci
partnerw
skutecznoci
spoecznych77,
tym
dialogu
spoecznego
reprezentatywno
jest
organizacji
zwizkowych, tworzcych stron zwizkow tego dialogu. Mona by nawet stwierdzi, i

warunkiem sine qua non prowadzenia dialogu spoecznego, a zwaszcza dialogu
instytucjonalnego (sformalizowanego), staa si zasada reprezentatywnoci partnerw
spoecznych rozumianych jako zwizki zawodowe i organizacje pracodawcw. Wynika to
bezporednio z przepisw art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ust. 1 ustawy o Trjstronnej Komisji.
Zgodnie z tymi przepisami stron pracownikw w Komisji reprezentuj przedstawiciele
reprezentatywnych organizacji zwizkowych, za stron pracodawcw przedstawiciele
reprezentatywnych organizacji pracodawcw. Tym samym zasada reprezentatywnoci jest na
trwae zwizana z zasad dialogu spoecznego. Reprezentatywno partnerw spoecznych
sprawia, e rezultaty tego dialogu (pakty, porozumienia itp.) maj szans uzyska spoeczn
legitymizacj, konieczn np. do przeprowadzenia trudnych reform okrelonych dziedzin
gospodarki narodowej. Innymi sowy, reprezentatywny partner spoeczny zwizek
zawodowy to podmiot rozpoznawalny w spoeczestwie polskim, zrzeszajcy w swoich
strukturach relatywnie du (wymagan) liczb pracownikw, a ponadto cieszcy si
poparciem (szacunkiem lub sympati) ogu obywateli RP. Reprezentatywno pozwala wic
partnerowi spoecznemu uzyska spoeczn legitymacj do uczestniczenia w dialogu na
rnym szczeblu, a zwaszcza na szczeblu centralnym, oglnokrajowym, branowym lub
regionalnym.
76
Zob. J. Skoczyski: Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkie komisje

dialogu spoecznego, PiZS nr 12/2001, s. 26.
77
Zob. E. Sobtka: Rady Gospodarczo Spoeczne w krajach Unii Europejskiej jako zinstytucjonalizowana
forma dialogu spoecznego, PiZS nr 10-11/94, s. 2; teje: Rola Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych w rozwoju zbiorowych stosunkw pracy w Polsce [w:] pod red. M. Seweryskiego: Polskie
prawo pracy i zbiorowe stosunki pracy w okresie transformacji, Warszawa 1995 s. 82; G. Spytek Bandurska,
jw., s. 220; E. Wronikowska, P. Nowik, jw., s. 25.
44
2. Pierwsza Trjstronna Komisja

Tradycja dialogu spoecznego ma swj pocztek w tzw. porozumieniach Okrgego
Stou, kiedy to wczesna, komunistyczna wadza po raz pierwszy uznaa w istniejcych
wwczas
zwizkach
zawodowych
organizacjach
pracodawcw
niezalenych
samodzielnych partnerw do rozmw. Nie oznacza to jednak, e wczeniej nie byy

podejmowane prby dialogu spoecznego. Pastwo zmuszane byo pod grob strajkw
generalnych oraz aktw obywatelskiego nieposuszestwa do zasiadania do rozmw z
niezalenymi i samorzdnymi zwizkami zawodowymi, stojcymi w opozycji do wadzy
pastwowej i kontestujcymi ustrj spoeczno gospodarczy, a nastpnie ustrj polityczny.
Mona powiedzie, e lata 80 te ubiegego wieku stay pod znakiem walki zwizkw
zawodowych o uznanie ruchu zwizkowego przez pastwo za realnego partnera do rozmw.
Walka ta zakoczya si sukcesem. Propagowana przez wadz zasada bezkonfliktowoci w
zbiorowych stosunkach pracy okazaa si konstrukcj fasadow w obliczu faktycznego
przejcia inicjatywy w dialogu z pastwem przez zwizki zawodowe. Pastwo ad hoc
powoao do ycia pierwsz nieformaln instytucj dialogu spoecznego Okrgy St, na
forum ktrej uczestniczyy w charakterze stron wszystkie liczce si organizacje zwizkowe
oraz organizacje pracodawcw. Wydaje si, e wwczas zarwno te organizacje, jak i
administracja pastwowa, zaczy zdawa sobie spraw z faktu, e zapocztkowuj
permanentny proces dialogu spoecznego, za same zwizki zawodowe i pracodawcze z tego
e w stosunku do siebie nie s oponentami, a partnerami spoecznymi. Si rzeczy pojawia
si wiadomo, i nadrzdn wspln wartoci wszystkich stron dialogu jest denie do
zachowania pokoju spoecznego.
Instytucjonalizacja dialogu spoecznego w sensie nadania jej ram prawnych i
utworzenie staej, a nie doranej, instytucji w postaci komisji jest rezultatem zobowiza
powzitych przez sygnatariuszy Paktu o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie
przeksztacania. Tworzenie nowego adu spoecznego w Polsce oparto na zasadach dialogu
spoecznego i partnerstwa, co stwarzao szans uzyskania spoecznej akceptacji, kosztownego
i bolesnego procesu przeksztace, z ktrym zwizane byy negatywne konsekwencje
bezrobocie i spadek poziomu ycia78.
Dnia 22 lutego 1993 r. Rzd RP podpisa z negocjujcymi zwizkami zawodowymi
oraz Konfederacj Pracodawcw Polskich tekst Paktu generalnego porozumienia
spoecznego o historycznym znaczeniu, stanowicego praktyczny przykad wykorzystania
78
E. Wronikowska: Rola pastwa w budowaniu adu spoeczno gospodarczego, s. 651.

45
dialogu spoecznego w ksztatowaniu gospodarki rynkowej przy wspudziale partnerw

spoecznych. Pakt ze strony zwizkowej sygnoway oddzielnie: Niezaleny Samorzdny
Zwizek Zawodowy Solidarno, Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych, a
take koalicja wsplnie dziaajcych siedmiu zwizkw branowych: Federacji Zwizkw
Zawodowych Pracownikw PKP, Konfederacji Zwizkw Zawodowych Energetykw,
Porozumienia Zwizkw Zawodowych Dozoru Grniczego Kadra, Zwizku Zawodowego
Inynierw i Technikw, Zwizku Zawodowego Maszynistw Kolejowych w Polsce,
Zwizku Zawodowego Pracownikw Komunikacji Miejskiej oraz Zwizku Zawodowego
Przemysu Elektromaszynowego.
Jednym z wielu ale doniosym zobowizaniem stron tego porozumienia byo
powoanie Trjstronnej Komisji zoonej z przedstawicieli oglnopolskich central zwizkw
zawodowych, organizacji pracodawcw i rzdu79. Utworzenie Trjstronnej Komisji miao na
celu zapewnienie trwaego porozumienia gwnych si spoecznych: pracownikw,
pracodawcw oraz rzdu w kwestii polityki dochodowej. Sygnatariusze Paktu postanowili
zatem, e zadaniem Komisji bdzie monitorowanie procesw gospodarczych i zasadniczych
proporcji makroekonomicznych, ocena stosowanych mechanizmw i instrumentw oraz
formuowanie pod adresem rzdu opinii i wnioskw dotyczcych priorytetw polityki
gospodarczej i spoecznej, a w szczeglnoci: polityki pac i zatrudnienia w sferze
budetowej, polityki wiadcze socjalnych, instrumentw polityki pac, ksztatowania relacji
konsumpcji do inwestycji i struktury konsumpcji.
W konsekwencji rzd nadto zobowiza si, e w porozumieniu ze zwizkami
zawodowymi i Konfederacj Pracodawcw Polskich przygotuje i przedstawi Sejmowi projekt
ustawy o powoaniu Trjstronnej Komisji oraz o zasadach i przedmiocie jej dziaania. Do
tego czasu Komisja musiaa funkcjonowa w oparciu o prowizoryczn podstaw prawn.
Majc zatem na wzgldzie potrzeb stworzenia paszczyzny dialogu i porozumienia
midzy rzdem a organizacjami pracownikw i pracodawcw w zakresie kierunkw i
sposobw realizacji polityki spoeczno gospodarczej pastwa, w nawizaniu do ustale
zawartych w Pakcie o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania, Rada
Ministrw podja uchwa nr 7/94 z dnia 15 lutego 1994 r. w sprawie powoania Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, ktra wesza w ycie z dniem powzicia.
79
Zob. Prawno ekonomiczne podstawy przeksztace wasnociowych polskiej gospodarki. Pakt o

przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania, Warszawa 1993, s. 11 (tekst paktu zawartego przez
NSZZ Solidarno), s. 4-5 (tekst paktu zawartego z OPZZ), s. 9 (tekst paktu zawartego ze zwizkami
branowymi).
46
Zgodnie z 3 ust. 3 teje uchway stron pracownikw w Komisji reprezentowali

przedstawiciele organizacji zwizkowych sygnatariuszy Paktu, w sumie dziewiciu
zwizkw zawodowych o rnej liczebnoci i strukturze. Tym samym reprezentatywne dla
rzdu (czy szerzej wadzy publicznej) do uczestnictwa w dialogu w charakterze partnera
spoecznego stay si wymienione w tekcie uchway w kolejnoci: 1) Federacja Zwizkw
Zawodowych Pracownikw Polskich Kolei Pastwowych, 2) Konfederacja Zwizkw
Zawodowych Energetykw, 3) Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno,
4) Oglnopolskie porozumienie Zwizkw Zawodowych, 5) Porozumienie Zwizkw
Zawodowych Dozoru Grniczego Kadra, 6) Zwizek Zawodowy Inynierw i Technikw,
7) Zwizek Zawodowy Maszynistw Kolejowych w Polsce, 8) Zwizek Zawodowy
Pracownikw
Komunikacji
Miejskiej,
9)
Zwizek
Zawodowy
Przemysu
Elektromaszynowego. Cytowana uchwaa Rady Ministrw nie okrelia wic kryteriw

reprezentatywnoci, po spenieniu ktrych dana organizacja moe uzyska status czonka
Komisji. Zastosowaa natomiast kryterium historyczne, poniewa czonkami Komisji zostali
sygnatariusze Paktu80. Tym niemniej przyjta przez wadz rzdow jako stron
porozumienia (paktu) spoecznego metoda wyonienia strony pracowniczej Komisji w oparciu
o
kryterium
historyczne
zgodna
bya
postanowieniami
kocowymi
Paktu
przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania. Jedno z tych postanowie

stanowio solenne zobowizanie si stron do powoania Trjstronnej Komisji, ktrej
powierzona zostanie kontrola realizacji Paktu.
Skorzystanie przez dan organizacj zwizkow z zaproszenia rzdu do negocjacji
porozumienia generalnego oraz zawarcie ze stron rzdow Paktu byo zatem faktyczn
gwarancj uznania jej reprezentatywnoci przez pastwo (wadz wykonawcz) w dialogu
spoecznym, zwaszcza wobec braku w ustawodawstwie polskim jednolitych przepisw
dotyczcych kryteriw reprezentatywnoci zwizkw zawodowych 81. Naley bowiem mie
na uwadze, e propozycja negocjacyjna zoona zostaa pitnastu najwikszym
oglnokrajowym centralom zwizkw zawodowych, zrzeszajcym od kilku tysicy do kilku
milionw czonkw, wic oferta negocjacyjna obejmowaa szerokie spektrum organizacji
zwizkowych82. Z szansy uzyskania przymiotu reprezentatywnoci z racji sygnowania
porozumienia generalnego paktu spoecznego nie skorzystao jednak kilka central
zwizkowych. Na etapie wstpnych rozmw z dalszych rokowa z rzdem w sprawie
80
E. Sobtka: Rola Trjstronnej Komisji, s. 92; zob. te Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno
Gospodarczych. Informator za rok 2009, MPiPS, Warszawa 2010, s. 66.
81
Zob. E. Sobtka, jw., s. 89.
82
Tame, s. 89.
47
restrukturyzacji przedsibiorstw pastwowych zrezygnowaa m. in. Solidarno 80 oraz

dwa grnicze zwizki zawodowe.
Strona rzdowa przyja w uchwale Rady Ministrw nr 7/94 kryterium nominacji jako
kryterium reprezentatywnoci zwizkowej w dialogu spoecznym. Oznacza to, e rzd w
wyniku realizacji zobowizania przyjtego przez wszystkie strony Paktu uwaa za
reprezentatywne wskazane imiennie (okrelone z nazwy) zwizki zawodowe, a take
organizacje pracodawcw83. Katalog reprezentatywnych w drodze nominacji (z nadania
wadzy pastwowej) zwizkw pracowniczych zamieszczony zosta w 3 ust. 3 przywoanej
uchway. Norma prawna, zawarta w tym przepisie, ma charakter indywidualny i konkretny,
nie pozostawiaa zatem wtpliwoci, ktra z organizacji zwizkowych nabywaa status
uczestnika dialogu na forum Trjstronnej Komisji reprezentatywnego partnera spoecznego.
Uchwaa nr 7/94 Rady Ministrw w sprawie powoania Trjstronnej Komisji do
Spraw Spoeczno
Gospodarczych przewiduje moliwo okrelenia organizacji
reprezentatywnej take w drodze aktu indywidualnego84. Tryb kooptacji poszczeglnych

organizacji zwizkowych do skadu strony pracownikw Komisji przewidziany zosta w 4
ust. 3 uchway. Zgodnie z tym przepisem Prezes Rady Ministrw, na wniosek Komisji, moe
powoa w skad Komisji przedstawicieli innych zwizkw zawodowych i organizacji
pracodawcw. Z redakcji przepisu wynika wprost, e procedura kooptacji jest uruchamiana
jedynie na wniosek Komisji in gremio, nie za na wniosek jednej ze stron Komisji lub jednej z
organizacji zwizkowych czy organizacji pracodawcw. Zmuszao to partnerw spoecznych
(reprezentantw pracownikw i pracodawcw) do uprzedniego porozumienia si w tej kwestii
przy neutralnej, co oczywiste, postawie strony rzdowej. Rezultatem tego porozumienia byby
nastpnie wniosek Komisji do premiera. Naley przypuszcza, e z racji tego, i wniosek ten
kieruje instytucja dialogu spoecznego w sprawie poszerzenia krgu podmiotw wczonych
w dialog na szczeblu centralnym, wniosek Komisji miaby charakter wicy. Prezes RM
musiaby wyda indywidualn decyzj w formie np. zarzdzenia lub postanowienia,
pozostajc w zgodzie z daniem Komisji. Pynie std dalsza refleksja, e na rozszerzenie
skadu Komisji musiay wyrazi aprobat wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe,
wymienione imiennie w 3 ust. 3 uchway. Brak zgody jakiejkolwiek z nich sprawiby, e
partnerzy spoeczni nie zawarliby porozumienia, a procedura kooptacji nie zostaaby
uruchomiona.
83
Zob. szerzej M. Pliszkiewicz, M. Seweryski: Problemy reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach pracy,

PiP nr 9/1995, s. 7.
84
Tame, s. 6.
48
Uchwaa zatem wprowadzia w dialogu spoecznym na poziomie centralnym dwa

rodzaje reprezentatywnoci zwizkowej: reprezentatywno pierwotn i reprezentatywno
pochodn. W pierwszym przypadku kryterium reprezentatywnoci stanowia nominacja, czyli
nadanie (uznanie) przymiotu reprezentatywnoci przez pastwo, reprezentowane w Komisji
przez stron rzdow. Natomiast w drugim przypadku kryterium reprezentatywnoci bya
kooptacja,
wic
uznanie
cechy
reprezentatywnoci
poszczeglnych
organizacji
zwizkowych w drodze porozumienia przez samych partnerw spoecznych, ustaleniami

ktrych zwizane byo pastwo. Ten szczeglny tryb nabywania reprezentatywnoci przez
pozostae
organizacje
zwizkowe
wynika
uprzywilejowanej
pozycji
zwizkw
zawodowych sygnatariuszy Paktu i ich silnej pozycji wzgldem strony rzdowej.

Sygnatariusze Paktu dali bowiem rzdowi spoeczne poparcie dla trudnych i bolesnych reform
publicznego sektora gospodarki narodowej.
Trudno pomin fakt, i regulacja reprezentatywnoci na forum Trjstronnej Komisji
nastpia w akcie prawnym niszej rangi ni ustawa, w uchwale RM bdcej rdem prawa
wewntrznego, nie za powszechnie obowizujcego, jakim bez wtpienia jest ustawa 85. Na
pocztku dziaalnoci Komisji miao to wpyw na traktowanie tego ciaa bardziej jako
jednostki organizacyjnej administracji rzdowej ni jako samodzielnej i niezalenej instytucji
dialogu spoecznego. Z biegiem czasu Komisja zacza jednak instytucjonalizowa si w
coraz wikszym stopniu, co nadawao jej coraz wikszego znaczenia i prestiu. W miar
jednak wzrostu znaczenia Komisji i nadawania jej wol ustawodawcy nowych uprawnie 86
coraz wyraniej dostrzegano prowizoryczno (tymczasowo)87 regulacji reprezentatywnoci
zwizkw na podstawie uchway RM nr 7/94. Zdawano sobie spraw z tego, e pene
uregulowanie reprezentatywnoci powinno nastpi w ustawie, skoro zobowizay si do
85
Mona zgodzi si z M. Pliszkiewiczem i M. Seweryskim, ktrzy stwierdzili, e wwczas gdy obowizywaa

uchwaa RM nr 7/94 metod regulacji reprezentatywnoci dla potrzeb udziau organizacji zwizkowych i
organizacji pracodawcw w pracach Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych bezporednio
byo zawarcie przez partnerw spoecznych porozumienia generalnego Paktu o przedsibiorstwie
pastwowym. Skad Komisji jest bowiem rezultatem ustale poczynionych przez negocjatorw Paktu. Wynika z
tego, e wydanie uchway, ktr naley zaliczy do tej samej metody co uchwalenie ustawy, nie mogo stanowi
samoistnej metody regulacji reprezentatywnoci w dialogu spoecznym; por. M. Pliszkiewicz, M. Seweryski,
jw., s. 6 i 12.
86
Np. prawa do ustalania w drodze uchway maksymalnego rocznego wskanika przyrostu przecitnego
miesicznego wynagrodzenia u przedsibiorcw oraz orientacyjnych wskanikw przyrostu miesicznego
wynagrodzenia w kolejnych kwartaach roku w stosunku do przecitnego miesicznego wynagrodzenia z roku
poprzedniego na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
ksztatowania przyrostu przecitnych wynagrodze u przedsibiorcw oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. z
1995 r. nr 1 poz. 2 z pn. zm.).
87
Por. M. Pliszkiewicz, M. Seweryski, jw., s. 6; Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych.
Informator, s. 67.
49
opracowania takiego aktu prawnego wszystkie strony Paktu o przedsibiorstwie

pastwowym.
Jednake ten prowizoryczny stan prawny okaza si niezwykle trway. Organizacje
zwizkowe pierwotnie reprezentatywne zazdronie strzegy swego stanu posiadania.
Niezbitym tego dowodem bya skrajna niech partnerw spoecznych do skorzystania z
trybu kooptacji celem rozszerzenia skadu Komisji. Z tej procedury, do czasu wydania ustawy
w inny sposb regulujcej reprezentatywno na centralnym, a take regionalnym, szczeblu
dialogu, zatem nigdy nie skorzystano.
Z tego wzgldu status Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych by
przedmiotem skarg wnoszonych do Trybunau Konstytucyjnego przez zwizki zawodowe
pozbawione moliwoci wykorzystania uprawnie przyznanych przez ustawodawc
wycznie Trjstronnej Komisji.
Trybuna Konstytucyjny po rozpoznaniu 6 maja 1997 r. na rozprawie sprawy z
poczonych wnioskw Zarzdu Krajowego Oglnopolskiego Zwizku Zawodowego
Lekarzy, Rady Krajowej Federacji Zwizkw Zawodowych Pracownikw Ochrony Zdrowia
oraz Komisji Krajowej Wolnego Zwizku Zawodowego Sierpie 8088 orzek, e uchwaa
Rady Ministrw Nr 7/94 w zaskaronym zakresie nie jest niezgodna z art. 1, art. 3 i art. 85
przepisw konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy
Konstytucyjnej z dnia 17 padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz
ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym
oraz z art. 7 i 11 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych i z art. 1 ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie ksztatowania przyrostu przecitnych
wynagrodze w podmiotach gospodarczych oraz o zmianie niektrych ustaw.
Wnioskodawcy podnieli zarzut niekonstytucyjnoci uchway, zwaszcza w kontekcie
nowych uprawnie Komisji przyznanych ustaw o negocjacyjnym systemie ksztatowania
przyrostu przecitnych wynagrodze w podmiotach gospodarczych, a w konsekwencji
podwayli historyczne kryterium reprezentatywnoci, ktre w praktyce uniemoliwiao
rozszerzenie skadu Komisji o inne zwizki zawodowe.
Trybuna Konstytucyjny, omawiajc w uzasadnieniu wyroku wiele rnych kwestii
prawnych podniesionych w skargach wnioskodawcw, odnis si szeroko take do
zagadnienia reprezentatywnoci na forum Trjstronnej Komisji.
Zdaniem Trybunau powoanie Trjstronnej Komisji byo nadaniem odpowiedniej
formy prawnej postanowieniom wynikajcym wprost z aktu politycznego (umowy
88
Orzeczenie TK z 6.05.1997 r., U 2/96, OTK 1997/2/17.

50
spoecznej), jak jest Pakt o przedsibiorstwie pastwowym. Podpisujc zatem Pakt o

przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania reprezentant rzdu podj
zobowizanie do wypenienia postanowie tej umowy, w tym take tych, ktre dla swej
realizacji wymagay podjcia okrelonych czynnoci o charakterze prawnym, m.in.
przygotowania projektw odpowiednich ustaw czy powoania organu opiniodawczo
doradczego. U podoa wydania zaskaronej uchway Rady Ministrw ley wic wykonanie
przyjtych porozumie. Tym samym wymieniony w 3 ust. 3 katalog taksatywnie
wyliczonych organizacji zwizkw zawodowych reprezentowanych w Komisji pokrywa si z
krgiem zwizkowych sygnatariuszy Paktu.
W ocenie Trybunau zawenie ruchu zwizkowego na forum Trjstronnej Komisji do
organizacji pierwotnie reprezentatywnych na podstawie kryterium nominacji nie stanowio
naruszenia wskazanych przepisw konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie
art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z 1992 r. oraz wskazanych przepisw ustawy o zwizkach
zawodowych w kontekcie nowych uprawnie przyznanych Komisji na mocy ustawy o
negocjacyjnym systemie ksztatowania przyrostu przecitnych wynagrodze w podmiotach
gospodarczych oraz o zmianie niektrych ustaw. Przychyliwszy si do stanowiska
przedstawionego
reprezentatywnoci
przez
Prezesa
skadu
Rady
Komisji
Ministrw,
Trybuna
zostao zachowane,
gdy
uzna,
jej
minimum
czonkami
byli
przedstawiciele wszystkich organizacji zwizkowych reprezentatywnych w rozumieniu

art. 19 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych, czyli oglnokrajowych organizacji
midzyzwizkowych, a take oglnokrajowych zwizkw zawodowych reprezentatywnych
dla pracownikw wikszoci zakadw pracy. Fakt, e Komisja jest w stopniu niezbdnym
(koniecznym) reprezentatywna pozwala, zdaniem TK, aby ujawnia si opinia rzeczywicie
wystpujca w rodowiskach zawodowych.
W przypadku za trybu kooptacji Trybuna jednoznacznie stwierdzi, i moliwo
poszerzenia skadu Komisji zostaa znacznie obostrzona. Dla powoania przez Prezesa Rady
Ministrw nowych czonkw konieczna jest bowiem inicjatywa samej Trjstronnej Komisji,
ktra musi zoy wniosek o powoanie nowych czonkw. Zatem wszyscy czonkowie
Trjstronnej Komisji (bdcy zarazem sygnatariuszami Paktu o przedsibiorstwie
pastwowym) musz wyrazi zgod na powoanie nowych czonkw. Brak porozumienia z
ktrymkolwiek z czonkw Komisji wyklucza moliwo powoania w jej skad nowych
czonkw. Pomimo to Trybuna uzna, e taka procedura nie narusza zasady sprawiedliwoci
spoecznej
oraz
nie
ogranicza
pozostaych
niereprezentatywnych
zwizkw
reprezentowaniu zbiorowych praw i interesw wszystkich pracownikw, niezalenie od ich

51
przynalenoci zwizkowej, nawet wtedy gdy pewne kompetencje przyznane s in gremio

Trjstronnej Komisji.
Wydaje si zatem, e Trybuna Konstytucyjny godzi si z faktem, e zarwno sama
uchwaa RM nr 7/94, jak i ustalone w niej kryteria reprezentatywnoci s wystarczajce dla
prowadzenia dialogu spoecznego w okresie przejciowym, do czasu wydania ustawy w peni
instytucjonalizujcej dialog spoeczny.
Jednoczenie jednak Trybuna uzna za stosowne zasygnalizowa Radzie Ministrw w
trybie art. 6 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym potrzeb przyjcia
formy ustawy dla unormowania statusu Trjstronnej Komisji, co byoby celowe take ze
wzgldu na rosnce znaczenie dialogu spoecznego oraz na rozszerzenie ju w formie ustawy
kompetencji i zada Komisji, w szczeglnoci dotyczcych ustalania propozycji pacowych.
Uczyni to w postanowieniu z dnia 28 maja 1997 r.89, w ktrym postanowi wskaza Radzie
Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej na potrzeb podjcia inicjatywy ustawodawczej w
przedmiocie unormowania statusu prawnego Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych w formie ustawy.
Impulsem do szybkiego uregulowania tej kwestii w ustawie w ocenie Trybunau bya
niespjno systemowa powstaa w wyniku poszerzania zakresu kompetencji Komisji w akcie
o charakterze ustawowym, gdy tymczasem akt prawny powoujcy do ycia Trjstronn
Komisj ma charakter podustawowy, co
mogo sta si przyczyn
niejasnoci
merytorycznych czy jurydycznych.

Trybuna ponadto wskazywa, e proces wychodzenia poza regulacje zawarte w
uchwale Rady Ministrw powoujcej do ycia t Komisj ju si rozpocz, przyjmujc
form przyznania temu organowi okrelonych ustawowych kompetencji90.
Naprawienie
takiego stanu rzeczy moga wic zapewni jedynie zmiana rodzaju aktu prawnego
powoujcego do ycia Komisj i zastpienie uchway Rady Ministrw odpowiedni ustaw.
Z omwionych wyej orzecze Trybunau Konstytucyjnego wynika zatem, e
Trybuna prezentowa do wywaone stanowisko, uznajc, i uchwaa Rady Ministrw nr
7/94 w zaskaronym zakresie, a wic rwnie w kwestii reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych czonkw Komisji, nie jest niezgodna z aktami wyszej rangi, zwaszcza z
przepisami konstytucyjnymi. Trybuna zapewne respektowa fakt, e organizacje zwizkowe,
89
Postanowienie TK z 28.05.1997 r., S 1/97, OTK 1997/2/24.

Zob. ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie ksztatowania przyrostu przecitnych
wynagrodze u przedsibiorcw oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 1 poz. 2 z pn. zm.) oraz
ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o ksztatowaniu rodkw na wynagrodzenia w pastwowej sferze budetowej
oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 34 poz.163 z pn.zm.).
90
52
ktre przystpiy do negocjacji i zawary porozumienie spoeczne Pakt o przedsibiorstwie

pastwowym stay si dla rzdu reprezentatywne. W miar jednak postpujcej
instytucjonalizacji dialogu spoecznego Trjstronna Komisja zacza zdobywa pozycj
samodzielnego i niezalenego podmiotu o szerokich kompetencjach. Z organu spoeczno
rzdowego podlegego Radzie Ministrw nastpowao wol ustawodawcy przeksztacenie
Komisji na realne forum dialogu spoecznego. Natomiast w wyniku transformacji publicznego
sektora gospodarki Pakt coraz wyraniej nabiera znaczenia ju tylko historycznego.
Dostrzega to Trybuna Konstytucyjny. Dlatego jednoczenie postanowi da sygna rzdowi
do wydania ustawy systemowej regulujcej status Komisji i innych cia dialogu spoecznego.
Gdy chodzi o reprezentatywno wizao si to za ze sformuowaniem nowych,
zobiektywizowanych
(sprawiedliwszych)
bardziej
abstrakcyjnych
kryteriw
reprezentatywnoci partnerw spoecznych, dajcych moliwo zwizkom zawodowych

reprezentowania pracownikw w przekroju caej gospodarki narodowej. Mona wic odnie
wraenie, i Trybuna, sygnalizujc rzdowi potrzeb wydania aktu prawnego, mia rwnie
na myli nowe uregulowanie reprezentatywnoci w dialogu spoecznym.
Ustawodawca,
majc
na
wzgldzie
odpowiednie
postanowienia
Paktu
przedsibiorstwie pastwowym oraz postanowienie Trybunau Konstytucyjnego, a take

odpowiednie przepisy Konstytucji z 1997 r., uchwali ustaw z dnia 6 lipca 2001 r. o
Trjstronnej Komisji i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego91.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 tej ustawy w wczesnym brzmieniu reprezentatywnymi
organizacjami zwizkowymi zostay z mocy prawa Niezaleny Samorzdny Zwizek
Zawodowy "Solidarno" oraz Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych92.
Natomiast za reprezentatywne organizacje zwizkowe ustawodawca uzna rwnie
oglnokrajowe zwizki zawodowe, oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw
zawodowych i oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe (konfederacje), ktre speniay
cznie nastpujce kryteria: 1) zrzeszay wicej ni 300.000 czonkw bdcych
pracownikami, 2) dziaay w jednostkach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj
dziaalnoci okrelony jest w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci
91
Dz. U. Nr 100 poz. 1080 ze zm.

Ostatecznie do uchwalonego tekstu ustawy nie wszed przepis o przyznaniu prawa do zasiadania w Komisji
jeszcze przez pi lat po wejciu w ycie ustawy przedstawicielom wszystkich zwizkw zawodowych i
organizacji pracodawcw zasiadajcych do tej pory w Komisji Trjstronnej, nawet jeli nie speniaj kryteriw
reprezentatywnoci ustalonych przez ustaw. Zdaniem M. Seweryskiego taki przepis podwaaby powanie
warto tych kryteriw, niemniej przez wzgld na potrzeb czasu na dostosowanie si do wymaga ustawy w tej
sprawie postulowa on wprowadzenie i uznawa za wystarczajcy dwuletni okres przejciowy. Ustawodawca
jednak nie uwzgldni rwnie i tego postulatu; zob. M. Seweryski: Opinia o projekcie ustawy o Komisji do
Spraw Spoeczno Gospodarczych, s. 72.
92
53
(PKD), o ktrej mowa w przepisach o statystyce publicznej. Przy ustalaniu kryterium

liczebnoci (skupiania ponad 300.000 pracownikw w swoich strukturach) mona byo jednak
uwzgldni nie wicej ni po 100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych
pracownikami zatrudnionymi w jednostkach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy
rodzaj dziaalnoci okrelony jest w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), o
ktrej mowa w przepisach o statystyce publicznej (art. 6 ust. 3 i 4 w wczesnym brzmieniu).
Ustawodawca zdecydowa si na wprowadzenie w dialogu spoecznym na szczeblu
centralnym w Trjstronnej Komisji oraz na szczeblu regionalnym w wojewdzkich komisjach
dwch niekoherentnych kryteriw reprezentatywnoci kryterium nominacji oraz kryterium
liczbowego. Prowadzio to do nieuzasadnionego wertykalnego podziau ruchu zwizkowego.
Na
podstawie
kryterium
nominacji
dwa
zwizki
zawodowe
uzyskay
pozycj
monopolistyczn w stosunku do caej reszty dziaajcych w kraju organizacji zwizkowych.

W zwizku z tym w nauce zbiorowego prawa pracy w kwestii nowego ustawowego
uregulowania reprezentatywnoci na forum Komisji Trjstronnej zaakcentowane zostay dwa
odmienne pogldy. Pierwszy w peni aprobowa wprowadzenie (zachowanie) kryterium
nominacji jako jednego z kryteriw reprezentatywnoci, za drugi by krytyczny wzgldem
tego kryterium.
Zdaniem E. Wronikowskiej93 w odniesieniu zarwno do zwizkw zawodowych, jak i
organizacji pracodawcw zostay nakrelone czytelne kryteria reprezentatywnoci.
Zamiast kryterium ilociowego czy historycznego z mocy prawa zostay wskazane
organizacje, ktre jako najbardziej reprezentatywne w odczuciu uczestnikw rynku pracy
wchodz w skad Komisji94. Niemniej jednak ustawa pozostawia innym organizacjom
otwart drog do uzupenienia skadu Trjstronnej Komisji. W tym przypadku ustawodawca
jako kryterium reprezentatywnoci wskaza kryterium liczbowe (ilociowe). Pynie std
wniosek, e w ustawie w wczesnym brzmieniu zostay wymienione z nazwy dwie
najbardziej reprezentatywne organizacje zwizkowe, za obok nich w pracach Komisji po
stronie zwizkowej uczestniczy mog inne mniej reprezentatywne organizacje. W opinii E.
Wronikowskiej byo to zgodne z powszechnym odczuciem uczestnikw rynku pracy
(pracownikw wiata pracy oraz pracodawcw kapitau).
Zdaniem natomiast J. Skoczyskiego95 imienne wskazanie art. 6 ust. 2 i art. 7 ust. 2
ustawy organizacji zwizkowych pracownikw i pracodawcw, ktre uwaane s za
93
Zob. E. Wronikowska: Uprawnienia Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, PiZS nr

5/2002, s. 20.
94
Tame, s. 20.
95
Zob. szerzej J. Skoczyski, jw., s. 26-27.
54
reprezentatywne,
byo
niezgodne
ratyfikowanymi
przez
Polsk
konwencjami
Midzynarodowej Organizacji Pracy: konwencj nr 87 z 9 lipca 1948 r. dotyczc wolnoci

zwizkowej i ochrony praw zwizkowych96 oraz konwencj nr 144 z 21 czerwca 1976 r.
dotyczc trjstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w ycie midzynarodowych
norm w sprawie pracy97. W przekonaniu autora tego pogldu imienne wskazanie organizacji
zwizkowych pracownikw i pracodawcw uznanych za reprezentatywne naruszao
wynikajc z obydwu konwencji zasad rwnego traktowania wszystkich zwizkw
zawodowych.
Art. 6 ust 2 i art. 7 ust. 2 ustawy w wczesnym brzmieniu nie miay ponadto
charakteru normy prawnej, a wic charakteru rozstrzygnicia generalnego i abstrakcyjnego;
byy za w istocie rzeczy indywidualnymi decyzjami uznaniowymi wadzy publicznej,
adresowanymi do konkretnych adresatw98.
Mona by byo zatem zgodzi si z krytycznym podejciem J. Skoczyskiego do
uregulowania reprezentatywnoci partnerw spoecznych w wczesnym stanie prawnym.
Zasadne wydaje si jego stwierdzenie o uprzywilejowanej pozycji niektrych organizacji
pracownikw poprzez nadanie im w drodze ustawowej cechy reprezentatywnoci. Ich
reprezentatywno wynikaa bowiem z arbitralnej (stanowczej, bezkompromisowej) decyzji
wadzy publicznej, a nie ze spenienia obiektywnych i cisych kryteriw reprezentatywnoci.
Stwarzao to pewien dualizm reprezentatywnoci. Jedne organizacje od razu staway
si ex lege reprezentatywne z woli ustawodawcy, inne natomiast musiay speni szereg
kryteriw o charakterze formalno statystycznym, aby mogy zosta uznane za
reprezentatywne na forum Trjstronnej Komisji, a take na forach wojewdzkich komisji
dialogu spoecznego.
J. Skoczyski susznie wskaza rwnie na powsta luk prawn zwizan ze
stwierdzaniem reprezentatywnoci. Jego zdaniem nie jest uprawnione unormowanie
reprezentatywnoci poprzez nominacj wymienionych z nazwy organizacji pracownikw (czy
te pracodawcw), nawet gdyby speniay w danym momencie obiektywne kryteria
reprezentatywnoci. Jeeli w przyszoci utraciyby cechy reprezentatywnoci, to konieczna
byaby zmiana ustawy, aby utraciy prawo zasiadania w Komisji99. Zgodnie bowiem z
wczenie obowizujcym przepisem art. 8 ust. 1 ustawy sd okrgowy w Warszawie w
postpowaniu
nieprocesowym
stwierdza
reprezentatywno
wycznie
organizacji
96
Dz. U. z 1958 r. nr 29 poz. 125.

Dz. U. z 1994 r. nr 103 poz. 503.
98
J. Skoczyski, jw., s. 27.
99
Tame, s. 27.
97
55
zwizkowych, o ktrych mowa w art. 6 ust. 3, a wic organizacji speniajcych bd nie

speniajcych okrelonych kryteriw liczbowych reprezentatywnoci. Ustawodawca za takiej
procedury nie przewidzia dla imiennie wskazanych (NSZZ Solidarno i OPZZ) zwizkw
zawodowych, skoro stanowczo uzna (stwierdzi) ich reprezentatywno. W ten sposb w
prawie zaistniaa luka, ktra moga by zlikwidowana jedynie przy pomocy odpowiednich
dziaa samego ustawodawcy, a nie w wyniku zastosowania regu argumentacji prawniczej.
Powstaa wic potrzeba rychej nowelizacji ustawy w tym zakresie.
Z dniem 1 stycznia 2003 r. wesza w ycie ustawa z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego100. Zgodnie z art. 1 tego aktu prawnego nowe brzmienie
otrzyma m. in. art. 6 ustawy o Trjstronnej Komisji.
Ustawodawca za reprezentatywne organizacje zwizkowe uzna oglnokrajowe
zwizki zawodowe, oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych i
oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe (konfederacje) zrzeszajce co najmniej
500.000 pracownikw. Organizacja zwizkowa ubiegajca si o uznanie jej za
reprezentatywn organizacj zwizkow przy ustalaniu liczby pracownikw, o ktrej mowa w
art. 6 ust. 2, nie moga jednak uwzgldni pracownikw zrzeszonych w tych spord jej
organizacji czonkowskich, ktre s lub w okresie roku przed zoeniem wniosku o
stwierdzenie reprezentatywnoci byy zrzeszone w reprezentatywnej organizacji zwizkowej
majcej przedstawicieli w skadzie Komisji.
Ustawa w art. 2 wprowadzia dwuletni okres przejciowy zarwno dla organizacji
zwizkowych, jak i organizacji pracodawcw, ktrych przedstawiciele zostali powoani do
skadu Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych przed dniem wejcia w
ycie tej ustawy na spenienie znowelizowanych kryteriw reprezentatywnoci. Organizacje
te zachowyway status organizacji reprezentatywnych do dnia 31 grudnia 2005 r. Zatem jeli
okrelona organizacja zwizkowa czonek Komisji zrzeszaa w swoich strukturach wicej
ni 300.000 czonkw bdcych pracownikami, ale mniej ni 500.000 pracownikw, moga w
dwuletnim okresie podj dziaania w celu zwikszenia swojej bazy czonkowskiej, aeby
speni nowe podwyszone kryterium reprezentatywnoci. Dotyczyo to rwnie organizacji
reprezentatywnych do tej pory na podstawie kryterium nominacji. Wydaje si, e porednio
regulacja ta miaa sprzyja konsolidacji ruchu zwizkowego. Mona bowiem uzna, e
kryterium zrzeszania co najmniej 500.000 pracownikw wystarczajco wiadczy o znacznej
roli spoecznej i powanym zasigu wpyww, a wic o reprezentatywnoci organizacji
100
Dz. U. Nr 240 poz. 2056.

56
zwizkowej, nawet gdyby czonkami takiego zwizku byli pracownicy jednej tylko grypy
zawodowej, pomimo e przyjcie tego kryterium oznaczaoby ustanowienie bardzo
wysokiego progu reprezentatywnoci, niemoliwego do spenienia dla ogromnej wikszoci
oglnokrajowych organizacji zwizkowych101.
Nowelizujc art. 8 ustawy o Trjstronnej Komisji, ustawodawca jednoczenie
postanowi w przepisie art. 3 noweli, e do postpowa o stwierdzenie reprezentatywnoci
organizacji, wszcztych przed dniem wejcia w ycie ustawy, bd miay zastosowanie
przepisy dotychczasowe.
Kryterium reprezentatywnoci ustalone w ustawie z 2002 r. obowizywao do czasu
ostatnich zmian, dokonanych ustaw z dnia 8 padziernika 2004 r. o zmianie ustawy o
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach
dialogu spoecznego oraz o zmianie niektrych innych ustaw102.
3. Reprezentatywne organizacje zwizkowe na szczeblu Trjstronnej Komisji
Zgodnie z obecnie obowizujcym przepisem art. 6 ust. 2 ustawy za reprezentatywne
organizacje zwizkowe uznaje si oglnokrajowe zwizki zawodowe, oglnokrajowe
zrzeszenia
(federacje)
zwizkw
zawodowych
oglnokrajowe
organizacje
midzyzwizkowe (konfederacje), ktre speniaj cznie nastpujce kryteria: 1) zrzeszaj

wicej ni 300.000 czonkw bdcych pracownikami, 2) dziaaj w podmiotach gospodarki
narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie
sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), o ktrej mowa w przepisach o statystyce
publicznej.
Przy ustalaniu kryterium liczebnoci, o ktrym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1, uwzgldnia
si nie wicej ni po 100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych pracownikami
zatrudnionymi w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci
jest okrelony w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), o ktrej mowa w
przepisach o statystyce publicznej.
Organizacja zwizkowa ubiegajca si o uznanie jej za reprezentatywn organizacj
zwizkow przy ustalaniu liczby pracownikw wskazanej w ustawie nie uwzgldnia
pracownikw zrzeszonych w tych spord jej organizacji czonkowskich, ktre s lub w
101
W tym zakresie zachowuj aktualno uwagi M. Seweryskiego poczynione do projektu ustawy z dnia 4
kwietnia 2000 r.; zob. M. Seweryski, jw., s. 70 i 71.
102
Dz. U. Nr 240 poz. 2407.
57
okresie roku przed zoeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywnoci byy zrzeszone w

reprezentatywnej organizacji zwizkowej majcej przedstawicieli w skadzie Komisji.
Nie trudno zauway, e w ramach nowelizacji z 2004 r. ustawodawca zdecydowa si
powrci do pierwotnie ustalonego kryterium liczbowego reprezentatywnoci. Zatem prg
reprezentatywnoci w dialogu spoecznym na szczeblu centralnym ustawiony na poziomie nie
mniej ni p miliona pracownikw okaza si zbyt wysoki i de facto wzmacnia jeszcze
monopolistyczn pozycj dwch najwikszych central zwizkowych (NSZZ Solidarnoci i
OPZZ) kosztem mniejszych organizacji zwizkowych, gdy tylko te centrale mogy bez
problemu wykaza liczebno swojej bazy czonkowskiej na poziomie co najmniej 500.000
pracownikw. Ograniczao to w powanym stopniu zasad rwnego traktowania zwizkw
zawodowych, a w konsekwencji wydaje si, e miao wpyw na osabienie pluralistycznego
modelu ruchu zwizkowego.
Na decyzji ustawodawcy zaway ponadto obiektywny czynnik w postaci stopniowo
spadajcego wskanika uzwizkowienia (syndykalizacji). Odpyw
pracownikw ze
zwizkw, kurczenie si bazy czonkowskiej, sprawi, i wikszoci organizacji zwizkowych

w skali kraju trudno byo utrzyma liczebno czonkw nawet na poziomie ponad 300.000
pracownikw.
W dialogu spoecznym w Trjstronnej Komisji mog uczestniczy wycznie
oglnokrajowe zwizki zawodowe, oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw
zawodowych i oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe (konfederacje). Pynie std
wniosek, e mog to by struktury zwizkowe o zrnicowanym statusie. Obok zwizkw
zawodowych o jednolitej strukturze mog wej w skad Komisji zrzeszenia zwizkw,
skupiajce
niezalene
samorzdne
zwizki
zawodowe,
take
organizacje
midzyzwizkowe, majce w swoich strukturach zarwno zrzeszenia zwizkowe, jak rwnie

niezrzeszone zwizki zawodowe.
Warunek sine qua non reprezentatywnoci takich organizacji zwizkowych stanowi
za ich oglnokrajowy zasig niezalenie od tego w oparciu o jak zasad zorganizowane s
ich struktury, a wic niezalenie od tego, czy s to zwizki dziaajce w brany, w
okrelonym zawodzie lub w oparciu o waciwo miejscow terytorialnych (lokalnych,
regionalnych) struktur zwizku. Wydaje si, e na gruncie ustawy cech oglnokrajowego
zasigu reprezentatywnej organizacji zwizkowej naley rozumie w tym znaczeniu, i w
skali kraju brak jest ponad t organizacj bezporednio nadrzdnej, hierarchicznie wyszej,
struktury zwizkowej. Zreszt poparciem takiego wnioskowania jest sama praktyka dialogu
spoecznego. Partnerami spoecznymi po stronie zwizkowej w Trjstronnej Komisji s
58
bowiem trzy oglnopolskie, konkurencyjne wzgldem siebie, samodzielne i suwerenne

centrale
zwizkowe,
mianowicie
Niezaleny
Samorzdny
Zwizek
Zawodowy
Solidarno, Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych oraz Forum Zwizkw

Zawodowych. Tak uksztatowana skaniajca do zawajcego interpretowania nazw
uytych w art. 6 ust. 2 ustawy praktyka oparta jest na racjonalnych przesankach. Trudno
bowiem uzna za suszne, iby oglnokrajowy z nazwy zwizek zawodowy, zrzeszenie
zwizkw, a nawet organizacja midzyzwizkowa, bdce organizacjami czonkowskimi w
strukturze wikszej organizacji zwizkowej, mogy bez zgody i wiedzy odpowiedniego
organu lub kierownictwa tej organizacji uczestniczy po stronie zwizkowej w pracach
Trjstronnej
Komisji,
jeliby
nawet
speniay
przewidziane
ustawie
kryteria
reprezentatywnoci. Prowadzioby to do dublowania si partnerw spoecznych na forum

Komisji oraz zachwiania status quo panujcego w ruchu zwizkowym.
Takie rozumienie przymiotu oglnokrajowoci, zdaje si, przyj implicite
ustawodawca w art. 6 ust. 3 zdaniu drugim ustawy. Z tego przepisu da si bowiem
wywnioskowa, e organizacja zwizkowa ubiegajca si o uznanie jej reprezentatywnoci w
dialogu spoecznym na forum Trjstronnej Komisji od co najmniej roku przed zoeniem
wniosku o stwierdzenie reprezentatywnoci nie moe by czonkiem reprezentatywnej
organizacji zwizkowej majcej przedstawicieli w skadzie Komisji. Nie moe rwnie
przyj do swoich struktur innej organizacji, bdcej w okresie roku przed zgoszeniem
wniosku organizacj czonkowsk reprezentatywnej organizacji zwizkowej uczestniczcej w
pracach Trjstronnej Komisji. Innymi sowy musi to by organizacja oglnokrajowa, ktrej
oglnokrajowy zasig jest prawnie potwierdzony w odpowiednich postanowieniach statutu
(np. typu, i terenem dziaania organizacji jest obszar Rzeczpospolitej Polskiej), cakowicie
niezalena od trzech oglnopolskich central zwizkowych, ktre faktycznie podzieliy
pomidzy siebie polski ruch zwizkowy.
Ustawodawca wprowadzi relatywnie wysoki prg reprezentatywnoci w postaci
zrzeszania ponad 300.000 czonkw bdcych pracownikami. Uycie w ustawie zwrotu
czonkw bdcych pracownikami oznacza, e spord wszystkich czonkw przy ustalaniu
reprezentatywnoci w dialogu spoecznym na forum Trjstronnej Komisji uwzgldniane bd
wycznie osoby posiadajce status pracownika. Organizacja zwizkowa moe zatem
zrzesza inne osoby, ktrym ustawa o zwizkach zawodowych przyznaje prawo tworzenia
bd wstpowania do zwizkw zawodowych, jeli jednak skupia najwyej 300.000
pracownikw, nie bdzie uznana za reprezentatywn.
59
Ustawodawca nie precyzuje, jakich pracownikw ma na myli. Znajdzie wic tutaj

pene zastosowanie regua, wyraona w oglnym przepisie art. 2 ust. 1 ustawy o zwizkach
zawodowych, zgodnie z ktrym prawo tworzenia i wstpowania do zwizkw zawodowych
maj m. in. pracownicy bez wzgldu na podstaw stosunku pracy. Zatem mona by dokona
rozszerzajcej wykadni zwrotu czonkowie bdcy pracownikami uytego przez
ustawodawc i stwierdzi, e liczbowe kryterium reprezentatywnoci obejmuje wszystkich
czonkw organizacji zwizkowej bdcych pracownikami bez wzgldu na podstaw
stosunku pracy czcego ich z pracodawc. Zgodnie za z art. 2 k.p. podstaw
pracowniczego zatrudnienia (nawizania stosunku pracy) moe by jedynie umowa o prac,
tzw. spdzielcza umowa o prac, akt powoania, akt mianowania oraz wybr. Jeeli wic
aden przepis szczeglny nie stanowi inaczej, pod uwag powinien by brany kady
pracownik niezalenie od podstawy prawnej stosunku pracy, zatrudniony zarwno w sektorze
prywatnym, jak i w sektorze publicznym.
W konsekwencji w przy ustalaniu reprezentatywnoci nie mog by uwzgldniane
inne osoby majce prawo tworzenia bd wstpowania do zwizkw zawodowych,
enumeratywnie wyliczone w art. 2 ustawy o zwizkach zawodowych (u.z.z.), a wic
czonkowie rolniczych spdzielni produkcyjnych, osoby wykonujce prac na podstawie
umowy agencyjnej, jeeli nie s pracodawcami, chaupnicy, emeryci i rencici, osoby
bezrobotne, osoby odbywajce sub zastpcz, a take funkcjonariusze Policji, Stray
Granicznej, Suby Wiziennej, straacy Pastwowej Stray Poarnej oraz pracownicy
Najwyszej Izby Kontroli, wykonujcy czynnoci nadzorcze lub kontrolne (art. 2 u.z.z. w
zwizku z art. 86 ust. 2 ustawy o NIK103). S to zatem osoby zatrudnione na innej podstawie
ni wymienione w art. 2 k.p., np. w ramach umw cywilnoprawnych, osoby nie pozostajce w
jakimkolwiek stosunku zatrudnienia, osoby pozostajce w administracyjnoprawnym stosunku
suby, a niekiedy osoby bdce pracownikami o szczeglnym statusie, zrzeszajcymi si
tylko w jednym zwizku zawodowym.
Takie uprzywilejowanie osb bdcych w stosunku pracy, pracownikw w znaczeniu
nadanym przez art. 2 k.p., wydaje si nazbyt tradycyjne, a w warunkach desyndykalizacji
nieuzasadnione. Kryterium liczby czonkw odnoszce bowiem reprezentatywno wycznie
do pracownikw nie wspgra z natur dialogu spoecznego. W dialogu spoecznym, w
ktrym dyskutowane s kwestie spoeczno gospodarcze, przyjmowane przez partnerw
spoecznych stanowiska, propozycje, opinie, wnioski dotycz szerszej grupy zatrudnionych
anieli pracownicy w ujciu art. 2 ust. 1 u.z.z. w zwizku z art. 2 k.p. De lege ferenda
103
Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli, tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 231 poz. 1701.
60
liczbowe kryterium reprezentatywnoci powinno zatem zosta znowelizowane przez

ustawodawc. Ustawa powinna stanowi, e za reprezentatywne uznaje si organizacje
zwizkowe, ktre zrzeszaj wicej ni 300.000 czonkw, bez zastrzeenia: bdcych
pracownikami.
Posiadanie przez organizacj zwizkow w swoich strukturach wicej ni 300.000
pracownikw nie jest wystarczajcym warunkiem jej reprezentatywnoci, aczkolwiek jest
warunkiem
koniecznym.
Ustawa
ustanawia
bowiem
dwa
kumulatywne
kryteria
reprezentatywnoci kryterium liczbowe oraz kryterium formalno statystyczne.

Reprezentatywne oglnokrajowe organizacje zwizkowe oprcz tego, e maj zrzesza ponad
300.000 pracownikw, musz dziaa w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych
podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej
Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD).
Zgodnie z art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej104
podmiotem gospodarki narodowej jest osoba prawna, jednostka organizacyjna niemajca
osobowoci prawnej oraz osoba fizyczna prowadzca dziaalno gospodarcz. Za osob
fizyczn prowadzc
dziaalno gospodarcz uwaa si
osob
fizyczn bdc
przedsibiorc w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci

gospodarczej105 i inn osob fizyczn prowadzc dziaalno na wasny rachunek w celu
osignicia zysku oraz osob fizyczn prowadzc indywidualne gospodarstwo rolne (art. 42
ust. 2 ustawy).
Naley zauway, e pojcie podmiotu gospodarki narodowej nie jest tosame z
pojciem pracodawcy. W myl art. 3 k.p. mianem pracodawcy ustawodawca okreli
jednostk organizacyjn, choby nie posiadaa osobowoci prawnej, a take osob fizyczn,
jeeli zatrudniaj one pracownikw. Podmiot gospodarki narodowej to nazwa o nieco
wszym zakresie ni pracodawca. Nie kady bowiem podmiot gospodarki narodowej to
pracodawca. Jeli jednak zatrudnia pracownikw, staje si pracodawc. W tym te znaczeniu
termin podmiot gospodarki narodowej zosta uyty w tekcie ustawy o Trjstronnej
Komisji. Termin ten zgodnie z intencj ustawodawcy oznacza pracodawc (zakad pracy) i
tak naley go rozumie.
Natomiast przy zaoeniu, i zarwno podmiot gospodarki narodowej, jak i
pracodawca zatrudniaj pracownikw, organizacja zwizkowa ubiegajca si o uznanie za
reprezentatywn bdzie moga policzy w swojej strukturze pracownikw zatrudnionych nie
104
105
Dz. U. Nr 88, poz. 439.

Tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z pn. zm.
61
przez wszystkie osoby fizyczne, lecz tylko tych, ktrzy peni prac u osb prowadzcych
dziaalno gospodarcz.
Organizacja zwizkowa reprezentatywna powinna posiada swoje struktury w
podmiotach gospodarki narodowej (u pracodawcw), ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci
jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD).
Zgodnie z zacznikiem do rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r.
w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD)106 podmioty gospodarki narodowej
prowadz dziaalno w oparciu o usystematyzowan klasyfikacj poszczeglnych rodzajw
dziaalnoci. PKD jest hierarchicznie uporzdkowana, gdy skada si z piciu poziomw.
Poziom pierwszy sekcja dzieli ogln zbiorowo na 21 grupowa rodzajw dziaalnoci,
na ktre skadaj si czynnoci zwizane ze sob z punktu widzenia tradycyjnie
uksztatowanego, oglnego podziau pracy. W ramach sekcji wystpuj dziay, dokonujce
podziau oglnej zbiorowoci na 88 grupowa rodzajw dziaalnoci, na ktre skadaj si
czynnoci wedug cech majcych zasadnicze znaczenie zarwno przy okrelaniu stopnia
podobiestwa, jak i przy rozpatrywaniu powiza wystpujcych w gospodarce narodowej.
Poziom trzeci grupa obejmuje 272 grupowania rodzajw dziaalnoci dajcych si
wyodrbni z punktu widzenia procesu produkcyjnego, przeznaczenia produkcji bd te
charakteru usugi lub charakteru odbiorcy tych usug. Z kolei na ostatnich poziomach
szczegowoci, w ramach klas i podklas, nastpuje wyczerpujcy i drobiazgowy podzia na
poszczeglne rodzaje dziaalnoci.
Obecnie wyrnia si nastpujce sekcje PKD: 1) Sekcja A Rolnictwo, lenictwo,
owiectwo i rybactwo, 2) Sekcja B Grnictwo i wydobywanie, 3) Sekcja C Przetwrstwo
przemysowe, 4) Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par
wodn, gorc wod i powietrze do ukadw klimatyzacyjnych, 5) Sekcja E Dostawa wody;
gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana z rekultywacj, 6) Sekcja F Budownictwo, 7) Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw
samochodowych, wczajc motocykle, 8) Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa,
9) Sekcja I Dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi, 10)
Sekcja J Informacja i komunikacja, 11) Sekcja K Dziaalno finansowa i
ubezpieczeniowa, 12) Sekcja L Dziaalno zwizana z obsug rynku nieruchomoci, 13)
Sekcja M Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna, 14) Sekcja N Dziaalno w
zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca, 15) Sekcja O Administracja
publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia spoeczne, 16) Sekcja P 106
Dz. U. Nr 251, poz. 1885.

62
Edukacja, 17) Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna, 18) Sekcja R Dziaalno
zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj, 19) Sekcja S Pozostaa dziaalno usugowa, 21)
Sekcja T Gospodarstwa domowe zatrudniajce pracownikw; gospodarstwa domowe
produkujce wyroby i wiadczce usugi na wasne potrzeby, 21) Sekcja U Organizacje i
zespoy eksterytorialne.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy struktury oglnokrajowej organizacji zwizkowej
reprezentatywnej musz istnie w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowa
(przewaajca) dziaalno okrelona jest w co najmniej jedenastu sekcjach PKD. Nasuwa si
wic uzasadniona refleksja, e wol ustawodawcy byo, aby w dialogu spoecznym na forum
Trjstronnej Komisji przymiot reprezentatywnoci uzyskay jedynie takie organizacje
zwizkowe, ktre posiadaj czonkw, a zarazem struktury organizacyjne, w przekroju caej
gospodarki narodowej, co stanowi swoist spoeczn legitymacj tych organizacji do
wspdecydowania w sferze socjalnej i gospodarczej w skali caego kraju. Skoro bowiem taka
organizacja zwizkowa ma swoje struktury u pracodawcw dziaajcych w wicej ni w
poowie sekcji PKD, to znaczy, e reprezentuje przekrojowo wikszo spoeczestwa
polskiego z ca specyfik socjalnych problemw i niuansw waciwych poszczeglnym
sekcjom, dziaom oraz grupom rodzajw dziaalnoci uwzgldnionych w PKD.
Dlatego te statystyczne kryterium reprezentatywnoci partnerw spoecznych w
istocie mona by nazwa kryterium dyferencjacji liczebnoci organizacji zwizkowej w
przekroju caej gospodarki narodowej. Kryterium to stanowi wypadkow takich czynnikw
jak: presti, dowiadczenie i sia oddziaywania zwizku zawodowego. Wydaje si zatem ,e
peni
funkcj
korygujc,
zapobiegajc
nadmiernemu
rozziewowi
pomidzy
reprezentatywnoci formaln a reprezentatywnoci rzeczywist w sytuacji, gdy organizacja

zwizkowa przekroczy liczbowy prg reprezentatywnoci.
Ustawodawca wzmocni jeszcze korygujc funkcj kryterium statystycznego,
stanowic w art. 6 ust. 3, i przy ustalaniu kryterium liczebnoci uwzgldnia si nie wicej ni
po 100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych pracownikami zatrudnionymi w
podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w
jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD). Organizacja zwizkowa w dialogu
spoecznym nie moe reprezentowa jednej tylko grupy zawodowej pracownikw, gdy mija
si to z istot dialogu spoecznego. W zwizku z tym ustawodawca nakada na wszystkie
organizacje oglnopolskie znaczce ograniczenie. Maj one prawo w dwch sekcjach PKD
uwzgldni w sumie nie wicej ni 200.000 czonkw bdcych pracownikami. Pozostae za
ponad 100.000 musi by zatrudnione w dziewiciu innych sektorach gospodarki narodowej,
63
aby zachowane zostao statystyczne kryterium reprezentatywnoci, okrelone w art. 6 ust. 2

pkt 2 ustawy o Trjstronnej Komisji.
Ustawodawca ponadto w zdaniu drugim cytowanego przepisu wprowadzi dodatkowe
pomocnicze kryterium o charakterze temporalnym. Kryterium to naley rozumie w ten
sposb, e oglnokrajowa organizacja zwizkowa ubiegajca si o uznanie jej za
reprezentatywn musi w wicej ni rocznym okresie czasu wykaza si stabilnoci
(staoci) swoich struktur organizacyjnych. Przy ustalaniu bowiem liczby pracownikw
potrzebnej do uzyskania reprezentatywnoci, a contrario moe uwzgldni wycznie
pracownikw zrzeszonych w tych spord jej organizacji czonkowskich, ktre ju od ponad
roku przed zoeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywnoci nie s zrzeszone (nie
przynale do struktury organizacyjnej) w reprezentatywnej organizacji zwizkowej majcej
przedstawicieli w skadzie Komisji. Kryterium to spenia wic rwnie funkcj korygujc.
4. Stwierdzanie reprezentatywnoci na szczeblu Trjstronnej Komisji
Ustawa
Trjstronnej
Komisji
przewiduje
szczeglny
tryb
stwierdzania
reprezentatywnoci zwizkowej w dialogu spoecznym na szczeblu centralnym.

Wystpienie z wnioskiem w przedmiocie sdowego stwierdzenia reprezentatywnoci
zgodnie z wol ustawodawcy stanowi jedyn prawn drog do uczestniczenia po stronie
zwizkowej w pracach Komisji. Ustawodawca nie wprowadzi bowiem innych legalnych
sposobw powikszenia skadu Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych,
jak tylko na mocy prawomocnego orzeczenia sdu w tej sprawie. Rozstrzygnicie sdu jest
prawn przesank dla innych partnerw spoecznych, a zwaszcza dla strony rzdowej, do
niezwocznego zaproszenia reprezentatywnej organizacji zwizkowej do skadu i dalszej
pracy przedstawicieli tej organizacji w Trjstronnej Komisji. Zoenie takiego zaproszenia
naley do kompetencji Prezydium Trjstronnej Komisji.
Art. 8 ust. 1 stanowi, e wnioski oglnokrajowych organizacji zwizkowych o
stwierdzenie ich reprezentatywnoci rozpatruje sd okrgowy w Warszawie, ktry wydaje w
tej sprawie orzeczenie w cigu 30 dni od dnia zoenia wniosku, w trybie przepisw Kodeksu
postpowania cywilnego o postpowaniu nieprocesowym. Trzydziestodniowy termin na
wydanie orzeczenia w sprawie reprezentatywnoci dla sdu jest wycznie terminem
instrukcyjnym, ktrego przekroczenie nie pociga skutkw procesowych.
Zgodnie z ust. 3 tego artykuu organizacje zwizkowe reprezentatywne maj
obowizek co 4 lata potwierdza swoj reprezentatywno, wystpujc z odpowiednimi
64
wnioskami do sdu okrgowego w Warszawie. Ustawa okrela rwnie termin pocztkowy,

od ktrego naley liczy upyw czteroletniego okresu, stanowic, e okres 4 lat liczy si od
dnia uprawomocnienia si uprzednio wydanego orzeczenia. W tym czasie organizacje
zwizkowe korzystaj z niewzruszalnego domniemania prawnego swojej reprezentatywnoci,
co jest korzystne ze wzgldu na tok prac Komisji i socjalny charakter spraw podejmowanych
na jej forum.
Jeeli jednak organizacja zwizkowa po raz pierwszy skada wniosek o stwierdzenie
reprezentatywnoci, korzysta z ustawowego domniemania reprezentatywnoci dopiero od
chwili wydania przez sd prawomocnego orzeczenia stwierdzajcego jej reprezentatywno.
Natomiast w szczeglnej sytuacji zoenia wraz z upywem 4 lat od uprawomocnienia
si poprzedniego orzeczenia wniosku o przeduenie stwierdzenia reprezentatywnoci
(wniosku o ponowne stwierdzenie reprezentatywnoci) przez organizacj zwizkow bdc
w skadzie Komisji ustawodawca rozszerza domniemanie reprezentatywnoci na okres przed
wydaniem prawomocnego orzeczenia, na czas trwania caego postpowania w sprawie
ustalenia reprezentatywnoci wnioskodawcy organizacji zwizkowej. Zoenie takiego
wniosku organizacja zwizkowa powinna udokumentowa Prezydium Trjstronnej Komisji
do Spraw Spoeczno-Gospodarczych. W takim przypadku zgodnie z art. 8 ust. 4 ustawy
organizacja ta zachowuje status organizacji reprezentatywnej do czasu uprawomocnienia si
orzeczenia sdu o ponownym stwierdzeniu reprezentatywnoci.
W przypadku orzeczenia sdu stwierdzajcego (przeduajcego) reprezentatywno
organizacji zwizkowej czonka Trjstronnej Komisji przymiot reprezentatywnoci staje
si w okresie nastpnych czterech lat stabiln, sta cech jej statusu prawnego. Organizacja
zwizkowa
korzysta
wtedy
niewzruszalnego
domniemania
prawnego
swojej
reprezentatywnoci.
Zgodnie z art. 516 k.p.c. w zwizku z art. 8 ust. 1 ustawy o Trjstronnej Komisji
orzeczenia sdu w postpowaniu o stwierdzenie reprezentatywnoci (niereprezentatywnoci)
organizacji zwizkowej zapadaj w formie postanowie, koczcych postpowanie co do
istoty sprawy (tzw. postanowie merytorycznych). Od postanowie sdu pierwszej instancji
orzekajcych co do istoty sprawy przysuguje apelacja (art. 518 k.p.c.). Jeli za w drugiej
instancji zostanie wydane prawomocne postanowienie orzekajce co do istoty sprawy, to w
myl art. 523 k.p.c. nie moe by ono zmienione ani uchylone, chyba e przepis szczeglny
stanowi inaczej.
Postanowienia sdu w przedmiocie reprezentatywnoci w dialogu spoecznym na
forum Trjstronnej Komisji maj konstytutywny charakter. Stwierdzajc bd nie
65
stwierdzajc nabycia reprezentatywnoci przez wnioskujc o to organizacj zwizkow, sd

tym samym decyduje o statusie prawnym tej organizacji. Z nabyciem reprezentatywnoci na
gruncie ustawy zwizane jest prawo (roszczenie) do reprezentowania strony pracownikw w
Trjstronnej Komisji. Sd, orzekajc o reprezentatywnoci danej organizacji zwizkowej,
jednoczenie przyznaje jej w okresie czterech lat prawo do zasiadania w Trjstronnej Komisji.
W przypadku organizacji zwizkowej czonka Komisji upyw czteroletniego
okresu naley liczy od dnia uprawomocnienia si uprzednio wydanego postanowienia do
dnia nastpnego po dniu, w ktrym upyn cztery lata od dnia wydania prawomocnego
orzeczenia. Pynie std wniosek, e najpniej w ostatnim dniu upywu tego okresu upywa
rwnie termin na zoenie przez upowaniony statutowo organ tej organizacji do sdu
wniosku o stwierdzenie jej reprezentatywnoci. Wydaje si, e jest to termin zawity. Jeeli
zatem organizacja zwizkowa nie dochowa tego terminu i zoy wniosek w dniu nastpnym
po dniu upywu czterech lat, to utraci uprawnienia organizacji reprezentatywnej w rozumieniu
art. 6 (a wic uprawnienia przewidziane nie tylko ustaw o Trjstronnej Komisji, ale rnymi
aktami prawa), nawet gdyby udokumentowaa Prezydium Komisji zoenie wniosku o
ponowne stwierdzenie reprezentatywnoci. Wwczas do czasu uprawomocnienia si
orzeczenia sdu o ponownym stwierdzeniu reprezentatywnoci organizacja ta utraciaby
rwnie status organizacji reprezentatywnej na forum Trjstronnej Komisji. W konsekwencji
Prezydium Komisji musiaoby podj uchwa o zawieszeniu w prawach czonka
oglnokrajowej organizacji zwizkowej. Sama za uchwaa traciaby moc prawn w
momencie
wydania
prawomocnego
postanowienia
ponownym
stwierdzeniu
reprezentatywnoci teje organizacji zwizkowej.

5. Kwestia konstytucyjnoci kryteriw reprezentatywnoci na szczeblu Trjstronnej
Komisji
Jak dotd, kryteria reprezentatywnoci wprowadzone ustaw o Trjstronnej Komisji
nie zostay zaskarone do Trybunau Konstytucyjnego przez adn z oglnokrajowych
organizacji zwizkowych jako niezgodne z Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej.
Zadecydowao o tym kilka czynnikw o prawnej, jak i pozaprawnej naturze.
Po pierwsze, ustawodawca wycign dla siebie pouczajc lekcj udzielon mu przez
Trybuna na mocy dwch orzecze: wyroku z dnia 6 maja 1997 r. oraz postanowienia z dnia
28 maja 1997 r. Trybuna bowiem zarwno w pierwszym, jak i drugim orzeczeniu
zasygnalizowa ustawodawcy uregulowanie statusu Trjstronnej Komisji w formie ustawy, co
66
wyeliminowaoby istniejc dotychczas niespjno systemow, wynikajc z faktu, e akt

prawny rangi podstawowej uchwaa RM powoywa do ycia Trjstronn Komisj,
okrela jej status prawny, za okrelone kompetencje w miar ich rozrostu ustanawiane byy
w przepisach wyszego rzdu przepisach ustawowych. Zdaniem Trybunau wydanie przez
Rad Ministrw uchway opartej na historycznym kryterium reprezentatywnoci stanowio
jedynie wypenienie pewnego minimum reprezentatywnoci w przejciowym okresie
ksztatowania si instytucji dialogu spoecznego. Tym samym Trybuna oczekiwa od
ustawodawcy oderwania si od traktowania Komisji jako organu rzdowego, kontrolujcego
wykonanie postanowie Paktu o przedsibiorstwie pastwowym. Komisja Trjstronna
powinna bowiem sta si samodzieln i niezalen instytucj dialogu spoecznego, ktra
funkcjonuje w oparciu o sprawiedliwe, jasne, obiektywne i weryfikowalne kryteria
reprezentatywnoci zwizkw zawodowych, mogcych by jej czonkami107.
Wydaje
si,
ustawodawca
speni
oczekiwania
zarwno
Trybunau
Konstytucyjnego, jak te samych partnerw spoecznych, uchwalajc ustaw o Trjstronnej

Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych. Ustanowione w art. 6 ust 2 i 3 ustawy
kryteria reprezentatywnoci zwizkowej s czytelne i atwo sprawdzalne, gdy opieraj si na
liczbie zrzeszonych pracownikw w przekroju caej gospodarki narodowej.
Dlatego te, po drugie, powysze kryteria (formalno statystyczne) nie naruszaj
konstytucyjnej rwnoci podmiotw wobec prawa, w tym wypadku rozumianej jako zasada
rwnego traktowania zwizkw zawodowych. Kada oglnokrajowa organizacja zwizkowa
niezalenie od tego, czy jest to zwizek zawodowy, zrzeszenie zwizkw zawodowych, czy
organizacja midzyzwizkowa, moe speni ustawowe kryteria reprezentatywnoci. S to
kryteria formalne, wic ich spenienie nie zaley od innych subiektywnych (ocennych,
wartociujcych) przesanek, jak np. popularno zwizku, jego presti, akceptowalno
spoeczna. W tym sensie zwizki zawodowe s rwno traktowane na gruncie ustawy o
Trjstronnej Komisji.
Reprezentatywno nie stanowi rwnie niedopuszczalnego ograniczenia wolnoci
zwizkowych. Wolnoci zwizkowe musz bowiem doznawa stosownych ogranicze,
zwaszcza w dialogu spoecznym. Reprezentatywno partnerw spoecznych nie jest regu
kolizyjn, a jedn z zasad, na ktrych opiera si dialog spoeczny. Zasada reprezentatywnoci
ustanowiona w przepisie art. 6 ust. 1 ustawy o Trjstronnej Komisji wynika za bezporednio
107
Zob. szerzej i por. K. Rczka: Glosa do orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego z dnia 6 maja 1997 r. (sygn.
akt U.2/96), Przegld Sejmowy nr 1(24)/1998, s. 188-190. Autor nazbyt krytycznie odnis si do sentencji i
uzasadnienia tego wyroku, nie dostrzegajc, e moe by on wanym impulsem dla ustawodawcy do
rozpoczcia prac legislacyjnych i uchwalenia ustawy regulujcej status prawny Trjstronnej Komisji.
67
(moe by wyinterpretowana) z konstytucyjnej zasady solidarnoci, dialogu i wsppracy

partnerw spoecznych jako jednego z filarw spoecznej gospodarki rynkowej. Tylko wtedy
ta konstytucyjna zasada bdzie przestrzegana, gdy zapewni si jej skuteczn realizacj w
obliczu pluralizmu zwizkowego w Polsce. Tak funkcj spenia zasada reprezentatywnoci.
Dialog spoeczny jest skutecznie prowadzony, jeeli toczy si z udziaem organizacji
reprezentatywnych, a zgodnie z art. 20 Konstytucji RP na nim midzy innymi opiera si
spoeczna gospodarka rynkowa jako podstawa ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej
Polskiej, gdy wic dialog ten nie jest prowadzony lub kuleje, to gospodarka ta traci swoje
oparcie.
Wreszcie po trzecie, w momencie wejcia w ycie ustawy o Trjstronnej Komisji ruch
zwizkowy by ju na tyle skonsolidowany w ramach kilku (najpierw dwch NSZZ
Solidarno i OPZZ, a potem trzech doszo FZZ) central zwizkowych, e brak byo
oddolnej inicjatywy do zaskarenia ustanowionych w ustawie o Trjstronnej Komisji
kryteriw reprezentatywnoci w dialogu spoecznym jako niezgodnych z Konstytucj.
Decydoway zatem wzgldy czysto pragmatyczne, czyli lojalno w ramach struktur
organizacyjnych okrelonej centrali zwizkowej.
6. Reprezentatywne organizacje zwizkowe na szczeblu wojewdzkich komisji dialogu
spoecznego
Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o Trjstronnej Komisji w wojewdztwach mog by
tworzone wojewdzkie komisje dialogu spoecznego. Ustawodawca zatem na szczeblu
regionalnym (wojewdztwa) stwarza moliwo powoania instytucji dialogu spoecznego,
decyzj za w tej sprawie pozostawia samym partnerom spoecznym. Jest to niezbywalne,
samoistne prawo podmiotowe, a nie obowizek, partnerw spoecznych. W tym sensie
istnienie w wojewdztwach komisji dialogu spoecznego nie jest przymusowe, a zatem dialog
spoeczny na szczeblu regionalnym ma charakter fakultatywny108, zaleny od woli
regionalnych struktur uprawnionych organizacji zwizkowych oraz organizacji pracodawcw.
Przepis art. 16 ust. 2 ustawy o Trjstronnej Komisji stanowi, e o utworzeniu
wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego postanawia wojewoda na wsplny wniosek co
najmniej jednej z organizacji, o ktrych mowa w art. 6 ust. 1, oraz co najmniej jednej z
organizacji, o ktrych mowa w art. 7 ust. 1. Z przepisu tego wynikaoby, i o utworzeniu
wojewdzkiej komisji decyduj wsplnie bezporednio zarwno oglnokrajowe organizacje
108
Zob. G. Spytek Bandurska, jw., s. 229.

68
zwizkowe, jak i oglnokrajowe organizacje pracodawcw, reprezentatywne szczeblu

Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, a wic na szczeblu centralnym
zapada decyzja o powoaniu wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego. Wzgldy
pragmatyczne, funkcjonalne, ka jednak rozszerzajco interpretowa tre tego przepisu na
zasadzie, e ustawodawca powiedzia mniej ni chcia powiedzie. Z istoty dialogu
spoecznego mona bowiem wywnioskowa, e decyzja w sprawie utworzenia komisji
wojewdzkiej powinna zapada w ramach terytorialnych (regionalnych, wojewdzkich)
struktur reprezentatywnej centrali zwizkowej czonka Trjstronnej Komisji (FZZ, OPZZ,
NSZZ Solidarnoci), gdy na tym poziomie bdzie pniej toczy si dialog. Ustawodawca
zatem ma na myli, i wsplny wniosek do wojewody o utworzenie komisji wystosowuje
struktura terytorialna (zarzd wojewdztwa, rada wojewdztwa, zarzd regionu) co najmniej
jednej z organizacji zwizkowych reprezentatywnych na szczeblu Trjstronnej Komisji oraz
odpowiednia struktura co najmniej jednej z organizacji pracodawcw reprezentatywnych na
szczeblu Komisji Trjstronnej. W praktyce bdzie to wski krg organizacji, bdcych w
skadzie kadej ze stron Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych.
Ustawa stanowi, e przedstawiciele pracownikw i pracodawcw musz dziaa
wsplnie przy powoywaniu komisji, przedstawiajc wojewodzie wsplny wniosek w tej
sprawie. Wniosek powinien mie form pisemn ad solemnitatem i by opatrzony
(sygnowany) podpisami obydwu stron. Wojewoda jest takim wnioskiem zwizany, bowiem
ma obowizek wyda postanowienie o utworzeniu wojewdzkiej komisji dialogu
spoecznego.
Zgodnie za z art. 16 ust. 3 wspomnianej ustawy o likwidacji komisji dialogu
spoecznego postanawia rwnie wojewoda, jeeli o odwoanie swoich przedstawicieli z jej
skadu wystpi wszystkie z organizacji, o ktrych mowa w art. 6 ust. 1, lub wszystkie z
organizacji, o ktrych mowa w art. 7 ust. 1. Naley to take rozumie w ten sposb, i swoich
przedstawicieli odwoa kada z terytorialnych struktur reprezentatywnych organizacji
zwizkowych
na
poziomie
centralnym
lub
te
kada
odpowiednich
struktur
reprezentatywnych organizacji pracodawcw na tym poziomie.

Pynie std wniosek, e musi to by zgodny wsplny wniosek caej strony
pracowniczej lub pracodawczej wojewdzkiej komisji, skierowany do wojewody. Powinien
mie form pisemn ad solemnitatem i by podpisany przez jedn ze stron komisji, a wic
przez wszystkich przedstawicieli, czy to zwizkowych, czy ze strony pracodawcw.
W zwizku z powyszym ustawodawca w art. 18 ust. 1 ustawy o Trjstronnej Komisji
postanowi, e w skad wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego wchodz przedstawiciele:
69
1) wojewody jako strona rzdowa, 2) organizacji, o ktrych mowa w art. 6 ust. 1 jako
strona pracownikw, 3) organizacji, o ktrych mowa w art. 7 ust. 1 jako strona
pracodawcw, 4) marszaka wojewdztwa jako strona samorzdowa. Przedstawicieli
partnerw
spoecznych
reprezentatywnych
wyznaczaj
organizacji
zatem
pracodawcw
odpowiednie
oraz
struktury
terytorialne
reprezentatywnych
organizacji
zwizkowych.
Oparcie reprezentatywnoci partnerw spoecznych w wojewdzkich komisjach
dialogu spoecznego na de lege lata reprezentatywnoci organizacji zwizkowych (organizacji
pracodawcw) o zasigu oglnokrajowym (reprezentatywnych w skali caego kraju) wydaje
si nieprzemylanym dziaaniem ustawodawcy. Dialog spoeczny prowadzony na poziomie
wojewdztwa powinien odbywa si w oderwaniu od kryteriw reprezentatywnoci
ustalonych na szczeblu centralnym (Trjstronnej Komisji). Tylko wtedy regionalny dialog
spoeczny speni swoj funkcj i bdzie skuteczny, gdy udzia w nim wezm mniejsze
organizacje zwizkowe, regionalni partnerzy spoeczni. Rola dialogu regionalnego jest
bowiem inna ni dialogu w skali caego kraju. Wojewdzkie komisje powinny by forum
rozwizywania lokalnych konfliktw spoecznych, staej
samorzdami,
pokojowego
rozwizywania
sporw
wsppracy z
zbiorowych
lokalnymi
wypracowywania
konkretnych rozwiza, gotowych do zastosowania w okrelonych zakadach pracy (np.

negocjowania ukadw zbiorowych pracy). Dlatego te kryteria reprezentatywnoci nie mog
by tak restrykcyjne, jak to ma miejsce obecnie.
Ze wzgldu na zasad poszerzania dialogu spoecznego wydaje si zasadny postulat,
aby de lege ferenda przyj kryteria oglnej reprezentatywnoci stosowane przy zawieraniu
zakadowych ukadw zbiorowych pracy (art. 24125a 1 k.p.). Swoich przedstawicieli do
skadu wojewdzkiej komisji mogyby powoa organizacje zwizkowe: 1) bdce jednostk
organizacyjn albo organizacj czonkowsk ponadzakadowej organizacji zwizkowej
uznanej za reprezentatywn w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji, pod warunkiem e
zrzesza ona co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, lub 2) zrzeszajce co
najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy. Zastosowanie tych liczbowych
kryteriw byoby optymalnym rozwizaniem na szczeblu wojewdztwa. Do skadu komisji
weszyby wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe dziaajce w liczcych si w
regionie zakadach pracy. Dialog partnerw spoecznych staby si bardziej kreatywny i
zarazem konstruktywny.
W konsekwencji naley rwnie postulowa, aeby wyej wymienione organizacje
zwizkowe mogy wystpowa w trybie przepisw kodeksu postpowania cywilnego o
70
postpowaniu nieprocesowym z wnioskami o stwierdzenie reprezentatywnoci w dialogu na

szczeblu regionalnym do sdu rejonowego waciwego dla siedziby wojewdzkiej komisji
dialogu spoecznego. Wystpienie z takim wnioskiem powinno by obligatoryjne w tym
sensie, i od stwierdzenia reprezentatywnoci zaleaoby prawo okrelonej organizacji
zwizkowej do zasiadania w wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego.
7. Reprezentatywne organizacje zwizkowe w Trjstronnych Zespoach Branowych
W Polsce zinstytucjonalizowany dialog branowy ujty jest w mniej lub bardziej
sformalizowane ramy i realizowany na forum Trjstronnych Zespow Branowych (TZB)
jako cia branowego dialogu spoecznego109.
Dotychczas powstao 15 takich instytucji dialogu branowego, a mianowicie: 1)
Zesp Trjstronny do Spraw Bezpieczestwa Socjalnego Grnikw, 2) Zesp Trjstronny
do Spraw Spoecznych Warunkw Restrukturyzacji Hutnictwa, 3) Zesp Trjstronny do
Spraw Brany Energetycznej, 4) Zesp Trjstronny do Spraw Spoeczno Gospodarczych
Restrukturyzacji Grnictwa i Przetwrstwa Siarki, 5) Zesp Trjstronny do Spraw Spoeczno
Gospodarczych Warunkw Restrukturyzacji Zakadw Przemysowego Potencjau
Obronnego, 6) Zesp Trjstronny do Spraw Przemysu Lekkiego, 7) Trjstronny Zesp do
Spraw eglugi i Rybowstwa Morskiego, 8) Zesp Trjstronny do Spraw Brany
Chemicznej, 9) Podzesp do Spraw Przemysu Farmaceutycznego Zespou Trjstronnego do
Spraw Brany Chemicznej, 10) Podzesp do Spraw Przemysu Szklarskiego Zespou
Trjstronnego do Spraw Brany Chemicznej, 11) Zesp Trjstronny do Spraw Kolejnictwa,
12) Trjstronny Zesp do Spraw Ochrony Zdrowia, 13) Zesp Trjstronny do Spraw
Przemysu Stoczniowego, 14) Zesp Trjstronny do Spraw Budownictwa i Gospodarki
Komunalnej, 15) Zesp Trjstronny do Spraw Brany Wgla Brunatnego.
Zespoy branowe powoywano do ycia w rnych okresach, poczynajc od pocztku
lat 90 tych XX stulecia. By to proces tyle spontaniczny, co dugotrway. Najstarsz, bo
powoan w 1992 r., instytucj dialogu branowego jest Zesp Trjstronny do Spraw
Bezpieczestwa Socjalnego Grnikw. Natomiast najmodszymi, bo powoanymi w 2006 r.,
instytucjami dialogu s: Zesp Trjstronny do Spraw Brany Wgla Brunatnego oraz Zesp
Trjstronny do Spraw Przemysu Stoczniowego. W 2008 r. powsta za Podzesp do Spraw
Przemysu Szklarskiego Zespou Trjstronnego do Spraw Brany Chemicznej. Jak wida,
109
Zob. Trjstronne Zespoy Branowe. Informator 2004-2009, MPiPS, Warszawa 2010, s. 7.

71
dialog branowy ksztatuje si na przestrzeni prawie dwudziestu ostatnich lat i proces ten nie
jest jeszcze zakoczony.
Niemniej jednak przez te lata, bdce do dugim okresem, metoda instytucjonalizacji
dialogu branowego pozostaje wci ta sama. Tak wic w przypadku tego rodzaju dialogu
najwaniejsze okazay si nie zapisy ustawowe o powoaniu odpowiednich instytucji dialogu
sektorowego, lecz zawarcie porozumienia przez wszystkie zainteresowane strony, co do
ustanowienia i nadania potrzebnej formy dialogu, okrelenia procedur jego prowadzenia i
przede wszystkim respektowania wynikw prac110. Porozumienie ze wzgldu nawet na
nazw ciaa dialogu branowego (Trjstronny Zesp Branowy) zawieraj trzy strony, a
mianowicie rzd, reprezentacja pracownikw brany oraz reprezentacja pracodawcw brany.
Jeli chodzi o stron pracownikw, to w zespoach wystpuj zarwno zwizki
zrzeszone w centralach oglnokrajowych, jak i samodzielne o duej sile w skali brany. Te
zrzeszone jednoczenie posiadaj znaczn autonomi w stosunku do centrali111. Pynie std
wniosek, e w dialogu branowym kryterium afiliacji w strukturach oglnokrajowych
odgrywa mniejsz rol anieli interes pracownikw danej brany. Dlatego te przez wzgld
na specyfik interesw pracownikw w poszczeglnych branach obok branowych
zwizkw zawodowych afiliowanych w centralach oglnopolskich wystpuj skutecznie
dziaajce na rzecz pracownikw samodzielne zwizki branowe.
Wpywa to na szczeglne ujcie kwestii reprezentatywnoci na szczeblu dialogu
branowego. W regulaminach wszystkich bez wyjtku Trjstronnych Zespow posuono si
bowiem szerok formu udziau zwizkw zawodowych i organizacji pracodawcw, ktra
nie czy uczestnictwa partnerw spoecznych w zespoach z zasadami reprezentatywnoci
okrelonych cile dla organizacji wchodzcych w skad Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych112. A zatem w przypadku dialogu branowego brak jest
ustawowego przeniesienia formuy reprezentatywnoci na poziomie Trjstronnej Komisji na
szczebel branowy, jak ma to miejsce w dialogu regionalnym w przypadku wojewdzkich
komisji dialogu spoecznego. Jest to odmienna reprezentatywno, majca na celu
zapewnienie pokoju spoecznego w brany oraz przestrzeganie wypracowanych porozumie
110
Tame, s. 12.
D. Dugosz: System dialogu spoecznego w latach 2001-2003. Analiza uczestnika. Cz II, Polityka
Spoeczna nr 5-6/2005, s. 11.
112
Trjstronne Zespoy Branowe. Informator, s. 12.
111
72
ze wzgldu na fakt uczestniczenia w dialogu organizacji zwizkowych cieszcych si

poparciem ogu pracownikw danej brany113.
Reprezentatywno branowa opiera si na kryterium nominacji jako kryterium
reprezentatywnoci. Strony porozumienia powoujcego do ycia Trjstronny Zesp
Branowy okrelaj imiennie zwizki zawodowe jako reprezentatywnych partnerw
spoecznych w skali brany. Zwykle s to sygnatariusze porozumienia powoujcego dany
zesp branowy. Znajduje to pniej odzwierciedlenie w odpowiednich postanowieniach
regulaminu kadego z Trjstronnych Zespow Branowych. W kadym regulaminie Zespou
Trjstronnego zamieszczony bowiem zosta katalog organizacji zwizkowych uwaanych
przez strony zespou za organizacje reprezentatywne. Przewanie jest to katalog zamknity
taksatywnie wyliczonych organizacji zwizkowych, z tym, e niektre regulaminy
wymieniaj kilkanacie takich organizacji, a niektre tylko kilka. Std wniosek, i w
poszczeglnych branach rny bywa krg organizacji reprezentatywnych, uprawnionych do
reprezentowania w Zespole Trjstronnym pracownikw poprzez swoich przedstawicieli.
Niemniej jednak mona zauway, i w regulaminach kilku Trjstronnych Zespow
zastosowano obok kryterium nominacji rwnie kryterium o innej naturze. Odnosi si to do
Zespou Trjstronnego do Spraw Przemysu Lekkiego, Zespou Trjstronnego do Spraw
Budownictwa i Gospodarki Komunalnej oraz Zespou Trjstronnego do Spraw Brany
Chemicznej, w tym Podzespou do Spraw Przemysu Farmaceutycznego Zespou
Trjstronnego do Spraw Brany Chemicznej, a take Podzespou do Spraw Przemysu
Szklarskiego Zespou Trjstronnego do Spraw Brany Chemicznej.
Strony powyszych porozumie branowych uznay zatem moliwo subsydiarnego
zastosowania liczbowego kryterium reprezentatywnoci przyjtego na szczeblu Trjstronnej
Komisji. W skad Zespou po stronie pracownikw i pracodawcw maj bowiem prawo
wchodzi
przedstawiciele
organizacji
zwizkowych
oraz
organizacji
pracodawcw
reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno

Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, pod warunkiem, e
organizacje te maj swoj reprezentacj w brany.
Pynie std wniosek, e reprezentatywna na szczeblu Trjstronnej Komisji organizacja
zwizkowa musi posiada branow struktur organizacyjn lub te organizacja czonkowska
113
W nauce zaprezentowany zosta pogld, zgodnie z ktrym reprezentatywno branowa opiera si (jednak w
sposb przyjty jako konwenans nie za regua prawna) na reprezentatywnoci waciwej dla ukadw
zbiorowych pracy szczebla zakadowego; zob. D. Dugosz, jw., s. 11. Jest to jednak nieuprawnione stanowisko.
W dialogu branowym uczestnicz bowiem rne struktury organizacyjne ruchu zwizkowego, jak np. sekcje
krajowe, federacje zwizkowe, krajowe sekretariaty, zwizki oglnopolskie itp. Na poziomie zakadowym
ukady zawieraj za ostatecznie reprezentatywne zakadowe organizacje zwizkowe.
73
(afiliowana) reprezentatywnej na szczeblu Komisji Trjstronnej federacji albo konfederacji

powinna by zwizkiem dziaajcym w okrelonej brany. W tym sensie kryterium
posiadania reprezentacji w brany naley rozpatrywa cznie z kryterium liczbowym przy
ustalaniu reprezentatywnoci w dialogu na poziomie Trjstronnego Zespou Branowego.
Kryterium posiadania reprezentacji w brany peni funkcj korygujc.
Jak wida, kwestia reprezentatywnoci branowej jest nader zoona, cho z drugiej
strony formua reprezentatywnoci oparta na nominacji organizacji uprawnionych do
zasiadania w Trjstronnym Zespole przy subsydiarnym zastosowaniu w niektrych gaziach
pracy liczbowego kryterium reprezentatywnoci okrelonego w ustawie o Trjstronnej
Komisji najlepiej chyba sprawdza si w trakcie ustalania reprezentatywnoci partnerw
spoecznych dziaajcych w poszczeglnych branach. Kryterium nominacji pozwala
stwierdzi, ktre organizacje s nie tylko formalnie, ale rzeczywicie reprezentatywne. Tylko
takie organizacje maj bowiem relatywnie siln spoeczn legitymacj, gdy sam kontrpartner
(zwizek pracodawcw) oraz strona rzdowa uznaje ich si i znaczenie w brany, a wic
rzeczywist reprezentatywno. W niektrych za gaziach pracy saboci zastosowanej
formuy reprezentatywnoci jest brak liczbowego kryterium reprezentatywnoci w rozumieniu
ustawy o Trjstronnej Komisji, ktra pozwala w wikszym stopniu respektowa zasad
rwnego traktowania zwizkw zawodowych.
Niemniej
rozwizaniem,
jednak
aby
de
wydaje
lege
si
ferenda
bardziej
na
sprawiedliwym
mocy
ustawy
(demokratycznym)
wprowadzi
kryterium
reprezentatywnoci oglnej stosowane na szczeblu ponadzakadowym przy zawieraniu

ukadw zbiorowych pracy (art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p.). W skad Zespou mogaby zatem
wej branowa organizacja zwizkowa albo reprezentatywna w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu
spoecznego, albo zrzeszajca co najmniej 10 % ogu pracownikw objtych zakresem
dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw. Ujednolicioby to
reprezentatywno w dialogu branowym, natomiast regulacja ustawowa tej kwestii nadaaby
reprezentatywnoci branowej wiksz donioso prawn.
W konsekwencji naley rwnie postulowa, aeby wyej wymienione organizacje
zwizkowe mogy wystpowa w trybie przepisw kodeksu postpowania cywilnego o
postpowaniu nieprocesowym z wnioskami o stwierdzenie reprezentatywnoci w dialogu na
szczeblu branowym do sdu okrgowego w Warszawie. Wystpienie z takim wnioskiem
powinno by obligatoryjne w tym sensie, i od stwierdzenia reprezentatywnoci zaleaoby
74
prawo okrelonej organizacji zwizkowej do uczestniczenia w Trjstronnym Zespole

Branowym.
8. Wnioski kocowe
Jednym z filarw spoecznej gospodarki rynkowej jako podstawy ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest konstytucyjna zasada solidarnoci, dialogu i
wsppracy partnerw spoecznych. Jeli w dialogu partnerw spoecznych uczestniczy
wadza publiczna (rzd, wojewoda jako przedstawiciel rzdu w wojewdztwie, marszaek
jako przedstawiciel samorzdu), dialog ten staje si dialogiem spoecznym sensu largo.
Przedmiotem tak rozumianego dialogu s kwestie natury spoeczno gospodarczej, a w
obrbie systemu prawnego waciwe prawu pracy i zabezpieczenia socjalnego.
Partnerami spoecznymi w tradycyjnym znaczeniu s pracownicy i pracodawcy oraz
ich reprezentacje, a wic zwizki zawodowe (organizacje zwizkowe) oraz organizacje
pracodawcw.
Naturalnym procesem jest stopniowa instytucjonalizacja dialogu spoecznego,
wyrazem ktrej jest powoywanie przez pastwo (ustawodawc) z udziaem partnerw
spoecznych rnego rodzaju cia (instytucji) dialogu spoecznego, rad (komisji) spoeczno
gospodarczych.
Dialog zinstytucjonalizowany opiera si na zasadzie reprezentatywnoci partnerw
spoecznych, w tym zwizkw zawodowych. Zasada reprezentatywnoci stanowi gwarancj
skutecznej realizacji zasady solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych.
Toczc si pomidzy reprezentatywnymi organizacjami zwizkowymi a reprezentatywnymi
organizacjami pracodawcw, dialog prowadzi do rezultatw akceptowanych przez wikszo
spoeczestwa. W tym sensie warunkiem sine qua non prowadzenia dialogu spoecznego jest
reprezentatywno partnerw spoecznych.
Obecnie instytucjami dialogu spoecznego s: 1) na szczeblu centralnym Trjstronna
Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych, 2) na szczeblu regionalnym wojewdzkie
komisje dialogu spoecznego, za 3) na szczeblu branowym Trjstronne Zespoy
Branowe.
W trakcie dziaania tzw. pierwszej Komisji Trjstronnej kryterium reprezentatywnoci
oparte byo na historycznym kryterium nominacji. Reprezentatywnymi organizacjami
zwizkowymi zostao bowiem dziewi organizacji sygnatariuszy Paktu o przedsibiorstwie
pastwowym. Skad Komisji mona byo jednak rozszerzy na mocy kryterium kooptacji na
75
wniosek Komisji in gremio skierowany do Prezesa Rady Ministrw. Trybuna uzna

konstytucyjno kryteriw reprezentatywnoci, stwierdzajc, e do czasu uchwalenia
odpowiedniej ustawy speniaj one minimum reprezentatywnoci. W 2001 r. w ycie
wesza ustawa o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego.
Obecnie reprezentatywno na szczeblu Trjstronnej Komisji ustalana jest na
podstawie cznie kryterium liczbowego oraz kryterium formalno statystycznego. Wydaje
si, e s to czytelne, obiektywne i sprawiedliwe kryteria reprezentatywnoci. Zatem
reprezentatywna moe by jedynie taka oglnopolska organizacja zwizkowa, ktra spenia
cznie nastpujce kryteria: 1)
zrzesza wicej ni 300.000 czonkw bdcych
pracownikami, 2) dziaa w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj

dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci
(PKD), o ktrej mowa w przepisach o statystyce publicznej.
Reprezentatywno w wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego opiera si na
reprezentatywnoci na poziomie centralnym. Swoich przedstawicieli do komisji maj bowiem
prawo delegowa odpowiednie struktury terytorialne reprezentatywnych oglnokrajowych
organizacji na szczeblu Trjstronnej Komisji.
Natomiast reprezentatywno branowa ulega zrnicowaniu ze wzgldu na liczb
zwizkw zawodowych uprawnionych do reprezentowania pracownikw w Trjstronnych
Zespoach Branowych. W tym przypadku formua reprezentatywnoci jest rezultatem
porozumie
powoujcych
poszczeglne
Trjstronne
Zespoy
Branowe,
nie
za
konsekwencj regulacji ustawowej. Krg zwizkw reprezentatywnych w okrelonych

branach jest rny, gdy w skad zespow wchodz organizacje reprezentatywne na
podstawie kryterium nominacji. W niektrych za branach pomocniczo stosuje si formu
reprezentatywnoci w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji.
W zwizku z powyszym nasuwa si refleksja, e w dialogu spoecznym kwestia
reprezentatywnoci jest nazbyt zoona. Zaproponowane przy omawianiu reprezentatywnoci
na poziomie wojewdzkich komisji dialogu spoecznego oraz na poziomie Trjstronnych
Zespow Branowych postulaty de lege ferenda nie maj radykalnego charakteru.
Wydaje si jednak, e formua reprezentatywnoci powinna by bardziej jednolita.
Przemawia to za wprowadzeniem kryterium reprezentatywnoci jednego rodzaju na
wszystkich poziomach dialogu spoecznego. Moe to by np. tylko kryterium liczbowe z
ustalonym progiem reprezentatywnoci: 1) na szczeblu Trjstronnej Komisji zrzeszanie
wicej ni 300.000 czonkw (pracownikw), 2) na szczeblu wojewdztwa lub 3) na szczeblu
76
brany zrzeszanie przykadowo nie mniej ni 10.000 czonkw (pracownikw) w ramach

odpowiedniej struktury zwizkowej. Moe to rwnie by kryterium desygnacji w drodze
referendum. Na kadym poziomie dialogu reprezentatywna mogaby by zatem organizacja
zwizkowa, ktra uzyskaa poparcie np. ponad 5% uprawnionych do gosowania, jeli w
referendum wzio udzia w skali kraju, wojewdztwa lub brany co najmniej 30 % ogu
pracownikw bd osb majcych prawo tworzenia lub przystpowania do zwizkw
zawodowych.
Wtpliwoci budzi take czteroletni okres domniemania reprezentatywnoci na
szczeblu centralnym. Nie negujc potrzeby zapewnienia na pewien czas niezakconego
korzystania z uprawnie przez organizacje reprezentatywne, naleaoby si zastanowi, czy
nie jest rozsdniejszym rozwizaniem istnienie domniemania reprezentatywnoci a do
chwili, gdy nie podway jej na drodze sdowej inny podmiot, majcy w tym interes prawny
(np. zwizek zawodowy albo organizacja pracodawcw).
Nie sposb nie dostrzec, e reforma reprezentatywnoci partnerw spoecznych jako
instytucji prawa wymaga zaangaowania po stronie samych zwizkw zawodowych oraz
organizacji pracodawcw. Dotychczas jednak brak jest powanej inicjatywy spoecznej w tej
kwestii. W dialogu spoecznym wci uczestniczy do elitarny i zamknity krg partnerw
spoecznych. Zdaje si wic, i wanie w tym tkwi przyczyna niskiej skutecznoci instytucji
dialogu spoecznego.
77
Rozdzia III
Reprezentatywno zwizkw zawodowych w procesie zawierania
ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy
1. Uwagi o historii regulacji prawnych ponadzakadowej reprezentatywnoci
zwizkw zawodowych
Ukady zbiorowe pracy na szczeblu ponadzakadowym maj swoj kompleksow
regulacj w Dziale jedenastym Kodeksu pracy (art.24114 art.24121). Ustawodawca
uksztatowa dwuszczeblowy dychotomiczny system ukadw zbiorowych pracy dzielc
ukady te na zakadowe i ponadzakadowe, przy czym pojcie ponadzakadowego ukadu
zbiorowego pracy nie zostao zdefiniowane. Literalna analiza znaczenia tego pojcia
uprawnia do stwierdzenia, e powinien on obejmowa swym zakresem co najmniej dwa
zakady pracy114. Ukad ponadzakadowy moe by zawarty, zalenie od uznania stron, na
dowolnym szczeblu: przedsibiorstwa wielozakadowego, grupy przedsibiorstw, brany,
okrelonego terytorium pooenia zakadw pracy i innym115. Ukad ponadzakadowy zgodnie
wic z zamysem prawodawcy polskiego i pogldami nauki partnerzy spoeczni maj prawo
negocjowa w kilku sferach (paszczyznach) jego obowizywania: 1) terytorialnej (ukad
oglnokrajowy lub regionalny); 2) branowej (ukad dla okrelonej gazi gospodarki, np.
przemysu hutniczego); 3) zawodowej (ukad dla okrelonego zawodu, np. pielgniarek i
poonych), pod warunkiem, e bdzie on swoj moc prawn obejmowa wicej ni jednego
pracodawc. Co wicej, paszczyzny te, zwane rwnie w nauce prawa pracy paszczyznami
odniesienia116, mog nakada si na siebie. Prowadzi to do konstatacji, e moliwa jest
sytuacja, w ktrej w danej zbiorowoci pracownikw obowizuj trzy niezalene od siebie
ponadzakadowe ukady zbiorowe, co wynika z literalnego brzmienia normy ius dispositivum
art. 239 1 k.p. W tym zakresie ustawodawca nie ingeruje w wolno ukadow
potencjalnych stron ukady pracy.
Konsekwencj panujcej w zbiorowym prawie pracy konstytucyjnej (art. 59 ust. 1
Konstytucji RP) wolnoci koalicji pracownikw (zrzeszania si w zwizki zawodowe) w
114
K. W. Baran: Kodeks pracy 2009. Komentarz pod red. B. Wagner, Gdask 2009, s.1012.
J. Wratny: Zbiorowe prawo pracy. Komentarz pod red. J. Wratnego, K. Walczaka, Warszawa 2009, s. 198.
116
Zob. J. Stelina: Refleksje na temat kondycji ukadw zbiorowych pracy w Polsce [w:] pod red. Z. Grala: Z
zagadnie wspczesnego prawa pracy. Ksiga jubileuszowa Prof. Henryka Lewandowskiego, Warszawa 2009,
s. 95.
115
78
kontekcie konstytucyjnej (art. 59 ust. 2) zasady wolnoci podjcia rokowa ukadowych

jest przyjty w wyniku przemian demokratycznych po 1989 roku model pluralizmu
zwizkowego o cechach pluralizmu kwalitatywnego117 (rodzajowego), polegajcego na
swobodnym ksztatowaniu zwizkowych struktur organizacyjnych, czy to na zasadach
branowych, czy terytorialnych, zawodowych lub innych przez niezalene i samorzdne
zwizki zawodowe. Wobec tego ustawodawca dostosowa regulacj prawn do warunkw
wynikajcych z pluralizmu zwizkowego, stanowic do skomplikowane procedury
wyaniania zwizkowej strony uprawnionej do zawarcia ukadu zbiorowego pracy, opartej
ostatecznie na formule liczby reprezentowanych pracownikw (reprezentatywnoci)118.
Reprezentatywno zwizkw zawodowych zostaa uznana przez ustawodawc za
regu prawa pracy w wyniku przeprowadzenia w realiach nowego ustroju politycznego
gruntownej reformy prawa ukadowego, ktra zerwaa z poprzednim stanem prawnym, w
jakim zawierane byy branowe (si rzeczy ponadzakadowe) ukady zbiorowe pracy, a
nastpnie zakadowe umowy zbiorowe, czy porozumienia w sprawie zakadowego systemu
wynagradzania. W ten sposb usunito z polskiego systemu prawa anachroniczny,
charakterystyczny dla gospodarki centralnie planowanej, model ukadw zbiorowych pracy i
tryb negocjacji ukadowych nie przystajcy do pluralizmu zwizkowego i gospodarki
wolnorynkowej.
Do czasu wejcia w ycie Kodeksu pracy (1 stycznia 1975 r.) na mocy przepisw
wprowadzajcych Kodeks pracy119 w polskim systemie prawnym formalnie obowizywaa
ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o ukadach zbiorowych pracy120.
Ustawa z 1937 roku nie dokonywaa podziau ukadw na ukady zakadowe oraz
ponadzakadowe, przyznajc kademu z nich niezalenie od zasigu, sfery jego
obowizywania, jednakow moc prawn, jeli by zarejestrowany w prawidowy sposb przez
uprawniony do tego organ. Zdarzajce si za kolizje pomidzy postanowieniami rnych
ukadw zbiorowych miay by rozwizywane przy zastosowaniu reguy korzystnoci,
zgodnie z ktr pracodawca, zwizany wobec tych samych pracownikw kilkoma ukadami
zbiorowymi pracy, powinien stosowa ukad dla pracownikw najkorzystniejszy (art. 10
ustawy).
117
Zob. szerzej K. W. Baran: Zbiorowe prawo pracy, Krakw 2002, s. 139-143.

J. Stelina, jw., s. 95-96.
119
Art. I ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzajce Kodeks pracy, Dz. U. z 1990 r. Nr 34, poz.
198.
120
Dz. U. Nr 31, poz. 242.
118
79
Wiernie respektujc zasad rwnouprawnienia zwizkw zawodowych w zbiorowych

stosunkach pracy, wczesny ustawodawca pomin w rokowaniach ukadowych regu
reprezentatywnoci. Lakonicznie zredagowany art. 3 ustawy stanowi, e uczestnikiem ukadu
zbiorowego pracy jest ten, kto go zawar lub do niego przystpi, a zawrze go mog ze strony
pracodawcw poszczeglni pracodawcy lub zrzeszenie (stowarzyszenie) pracodawcw, nie
wyczajc cechw i zwizkw rzemielniczych, ze strony za pracownikw zwizki
zawodowe pracownicze (stowarzyszenia) lub zrzeszenia (zespoy) takich zwizkw
(stowarzysze). Kady zatem pracowniczy zwizek zawodowy (zrzeszenie takich zwizkw)
posiada pen zdolno ukadow w zakresie wystpienia z inicjatyw zawarcia ukadu,
prowadzenia rokowa i podpisania ukadu. Z obowizku kierowania si zasad korzystnoci
wynikao bowiem porednio prawo pracodawcy do zawarcia ukadu z kadym podmiotem
majcym cech zwizku zawodowego pracowniczego121. Dlatego te zwizki zawodowe
faktycznie bardziej reprezentatywne od pozostaych zwizkw mogy skuteczniej wymc na
pracodawcy (zrzeszeniu pracodawcw) zawarcie i stosowanie ukadu zbiorowego. Ich
reprezentatywno oparta bya na pozaprawnych przesankach, takich jak: renoma i
znaczenie,
program,
sia
nacisku,
zdolno
mobilizacji
rzesz
pracownikw,
czy
koniunkturalna liczebno.
W okresie Polski Ludowej na mocy dekretu z dnia 6 lutego 1945 r. o utworzeniu rad
zakadowych122 oraz ustawy z dnia 1 lipca 1949 r. o zwizkach zawodowych 123 wadze
ostatecznie
wprowadziy
ruchu
zwizkowych
rygorystyczny
model
monizmu
zwizkowego, ktry doskonale wpasowywa si w monopartyjny ustrj rzdzenia.

Monistyczny model organizacji ruchu zwizkowego w tamtym czasie by jednoczenie
ustawowym, narzuconym przez prawo modelem ponadzakadowym124. Istot takiego
rozwizania staa si organizacja struktur zwizkowych w oparciu o kryterium produkcyjne z
dominacj struktur branowych nad zakadowymi w myl zasady: jeden zakad pracy jedna
organizacja zwizkowa (rada zakadowa), jedna ga pracy (brana) jeden branowy
zwizek zawodowy i w skali kraju jedna oglnopolska centrala (Zrzeszenie Zwizkw
Zawodowych). Zasada produkcyjna wyczaa moliwo zakadania zwizkw zawodowych
na podstawie innych kryteriw ni przynaleno do gazi pracy, takich jak: terytorium
121
Zob. dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie tymczasowych przepisw o pracowniczych zwizkach
zawodowych, Dz. Pr. P. P. Nr 15, poz. 209.
122
Dz. U. z 1945 r. Nr 8, poz. 36 i Dz. U. z 1947 r. Nr 24, poz. 92.
123
Dz. U. z 1949 r. Nr 41, poz. 293 i Dz. U. z 1980 r. Nr 22, poz. 83.
124
Zob. szerzej Z. Hajn: Ustawowy model organizacji polskiego ruchu zwizkowego i jego wpyw na zbiorowe
stosunki pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner: Prawo pracy - wyzwania XXI
wieku. Ksiga Jubileuszowa Profesora Tadeusza Zieliskiego, Warszawa 2002, s. 428-432.
80
pooenia zakadu pracy, zawd, czy pozycja zawodowa pracownikw (np. osobne zwizki
robotnicze i pracownikw umysowych)125.
W nowej rzeczywistoci prawnej branowy zwizek zawodowy, sprawujcy piecz
nad radami zakadowymi bdcymi organami tego zwizku w zakadach pracy danej gazi
pracy, si rzeczy stawa si reprezentatywny dla drugiej strony przy zawieraniu zwykle
branowych (ponadzakadowych) ukadw zbiorowych pracy. Podstaw prawn do
podejmowania negocjacji ukadowych bya nadal obowizujca ustawa z 1937 roku. Ukady
w tamtym okresie peniy niebagateln funkcj prawotwrcz i promocyjn.
Wejcie w ycie kodeksu pracy w 1975 roku obniyo rang ukadw zbiorowych,
zwaszcza w skutek ograniczenia zakresu przedmiotowego ich regulacji do swoistoci gazi
pracy lub zawodu oraz konkretyzacji ustalanych centralnie warunkw wynagradzania i
przyznawania wiadcze (por. art. 238 k.p. w pierwotnym brzmieniu). Od tego czasu ukady
nie mogy ju spenia roli czynnika postpowych zmian w prawie pracy126. Niemniej jednak
przy zachowaniu modelu monistycznego stron ukadu w dalszym cigu pozostawa
faktycznie i realnie reprezentatywny branowy zwizek zawodowy (ponadzakadowy) jako
jedyne moliwe, prawnie narzucone, przedstawicielstwo pracownicze.
W wyniku przemian w wiadomoci spoecznej dokonanych na pocztku lat 80-tych
ubiegego wieku zachwia si scentralizowany monistyczny model organizacji ruchu
zwizkowego, a do wprowadzenia stanu wojennego zapanowa autentyczny pluralizm127, do
ktrego po zawieszeniu stanu wojennego starano si stopniowo wrci, uchwalajc, a
nastpnie nowelizujc ustaw z dnia 8 padziernika 1982 r. o zwizkach zawodowych.
W sferze prawa ukadowego, idc niejako z duchem czasw, uchwalono dwa
podstawowe akty prawne: 1) ustaw z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia
zakadowych systemw wynagradzania128 oraz 2) ustaw z dnia 24 listopada 1986 r. o
zmianie ustawy Kodeks pracy129, ktre zdefinioway w nowy sposb system ukadw
zbiorowych pracy.
Ustawa z 8.10.1982 r. znowelizowana w 1985 roku, antycypujc rozwizania prawne
reformy prawa ukadowego, w art. 24 stanowia, e zwizkom zawodowym przysuguje
prawo zwierania ukadw zbiorowych pracy o zasigu oglnokrajowym. Ukady takie
obejmuj wszystkich pracownikw danej gazi pracy, bez wzgldu na przynaleno do
125
J. Wratny: Zwizki zawodowe w prawodawstwie polskim w latach 1980 1991, Lublin 1994, s. 15.
Tame, s. 14.
127
Zob. szerzej K. W. Baran: Zbiorowe prawo pracy, s. 140-142.
128
Dz. U. Nr 5, poz. 25.
129
Dz. U. Nr 42, poz. 201.
126
81
zwizku, za w gaziach pracy nie objtych ukadami zbiorowymi regulowanie warunkw

pracy i pacy nastpuje po uzgodnieniu ze zwizkami zawodowymi. Ustawodawca zatem,
zgodnie z zaoeniami modelu ustawowego ponadzakadowego, nadal dawa zwizkom
zawodowym prawo do zawierania ukadw zbiorowych jedynie na poziomie okrelonej
brany.
Organizacja ruchu zwizkowego podwczas oparta bya na zasadzie w znacznym
stopniu limitowanego (ograniczonego) pluralizmu130, polegajcej na dziaaniu w sferze
zbiorowych stosunkw pracy szeregu autonomicznych, z reguy o strukturze branowej,
zwizkw zawodowych. Zwizki zawodowe miay prawo tworzy oglnokrajowe organizacje
zwizkowe oraz oglnokrajowe zrzeszenia i organizacje midzyzwizkowe. Oglnokrajow
organizacj zwizkow w gazi pracy, rodzaju zatrudnienia lub zawodzie mogli tworzy
pracownicy lub zwizki zawodowe, ktrych terenem dziaania by jeden zakad pracy, za z
kolei oglnokrajowe organizacje zwizkowe mogy tworzy oglnokrajow organizacj
midzyzwizkow.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 238 1 k.p. ukad zbiorowy pracy by zawierany
dla pracownikw zatrudnionych w zakadach pracy nalecych do danej gazi pracy albo
zawodu. Do zawarcia ukadu w myl znowelizowanych przepisw Kodeksu pracy
uprawniona bya ze strony pracownikw oglnokrajowa organizacja zwizkowa. Jeeli
jednak w okrelonej gazi pracy lub zawodzie dziaao kilka takich oglnokrajowych
organizacji, to wwczas mogy one w celu zawarcia ukadu powoa wsplne
przedstawicielstwo. Pojcie ukadw zbiorowych pracy w odrnieniu do zakadowej umowy
zbiorowej odnosio si wycznie do aktw normatywnych ponadzakadowych o charakterze
branowym lub zawodowym.
Pojawiajca si na bazie ograniczonego pluralizmu moliwo zawarcia ukadu dla
brany lub zawodu przez wicej ni jeden zwizek zawodowy skonia dziaaczy
zwizkowych oraz nauk prawa pracy do rozwaenia kwestii reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych.
Asumpt do rozwaa nad potrzeb wprowadzenia zasady reprezentatywnoci do trybu
rokowa ukadowych dawa art. 2412 3 k.p., przewidujcy moliwo powoania wsplnego
przedstawicielstwa
do
negocjacji
branowego
ukadu
zbiorowego
przez
kilka
130
Pojcie uyte przez K. W. Barana w kontekcie daleko idcych ustpstw dokonanych przez wadz ludow na
rzecz ruchu zwizkowego bezporednio po zawarciu porozumie sierpniowych. Po zawieszeniu stanu od 1
stycznia 1983 r. usiowano wrci do faktycznego monizmu, niemniej jednak ustawodawca w tekcie jednolitym
ustawy zwizkowej utrzyma formaln zasad pluralizmu limitowanego na poziomie gazi pracy (art.1 w zw. z
art.21 oraz art.37 ustawy); Zbiorowe prawo pracy, s. 141.
82
oglnokrajowych organizacji zwizkowych, dziaajcych w jednej gazi pracy lub zawodzie.

Tryb rokowa ukadowych zgodnie z wykadni funkcjonaln i rozszerzajc pomimo
dyspozytywnego brzmienia przepisu skada si zatem z dwch etapw: 1) najpierw prba
powoania wsplnego przedstawicielstwa; 2) nastpnie rokowania prowadzone niezalenie
przez wszystkie zwizki zawodowe. Zgodnie za z zaoeniami do nowelizacji prawa
ukadowego opracowanymi w 1984 roku przez Ministerstwo Pracy, Pac i Spraw Socjalnych
koncepcja wsplnej reprezentacji przedstawiona zostaa w trzech wariantach: a) komisji
porozumiewawczej powoanej przez zwizki lub federacje dziaajce w danej brany, b)
zwizku lub federacji najbardziej reprezentatywnej ze wzgldu na liczb zrzeszonych
czonkw, c) zwizku lub federacji upowanionej do rokowa i zawarcia ukadu przez
pozostae zwizki lub federacje131.
Ustawodawca zaoy apriorycznie dojcie do konsensusu w razie kadorazowego
powoania wsplnego przedstawicielstwa zwizkowego, a wic przezwycienia po stronie
pracowniczej rnorakich partykularnych podziaw i animozji. W przypadku za fiaska
wsplnego przedstawicielstwa wszystkie organizacje zwizkowe negocjowayby ukad
oddzielnie i samodzielnie, a po stronie pracodawczej ostatecznie leaoby prawo do zawarcia
ukadu z jedn (najbardziej reprezentatywn w sensie faktycznym) oglnokrajow organizacj
zwizkow, wyczajc z mocy obowizujcej ukadu zakady pracy nie objte tym ukadem,
czyli te zakady, w ktrych brak jest struktur teje oglnokrajowej organizacji zwizkowej.
Jest to argument wynikajcy a contrario z art.2418 k.p. w zwizku z art. 2416 1 k.p. w
wczesnym brzmieniu, zgodnie z ktrymi postanowienia ukadw, z zastrzeeniem art. 24111
2, maj moc obowizujc we wszystkich zakadach pracy objtych ukadem, gdy ukad
stosuje si do wszystkich pracownikw zatrudnionych w zakadach pracy objtych jego
postanowieniami, chyba e strony w ukadzie postanowi inaczej. Po stronie organu
uprawnionego do zawarcia ukadu ze strony zakadw pracy leaa subiektywna ocena
nieformalnej reprezentatywnoci w brany lub zawodzie poszczeglnych zainteresowanych
zawarciem ukadu organizacji zwizkowych. W konsekwencji odsunite decyzj drugiej
strony od udziau w danym branowym ukadzie organizacje zwizkowe w wyniku fiaska
wsplnego przedstawicielstwa oraz zakoczenia samodzielnych negocjacji oddzielnie przez
kady zwizek zawodowy byy ex lege niejako ubezwasnowolnione. Zgodnie bowiem z art.
2417 7 k.p. w okresie uzgadniania przez strony projektu ukadu oraz w czasie postpowania
131
Zob. szerzej o zdolnoci ukadowej zwizkw zawodowych i zaoeniach rzdu do reformy prawa
ukadowego W. Masewicz: Zdolno zwizku zawodowego do zawarcia ukadu zbiorowego pracy, NP nr
4/1985, s. 29-30.
83
rejestracyjnego, a take w czasie rozstrzygania sporu co do legalnoci rejestracji, w sprawie

postanowie ukadu nie stosowao si bowiem przepisw o prowadzeniu sporw zbiorowych i
tym samym zawieszeniu ulegao prawo do strajku. Oglny charakter tego sformuowania
pozwala sdzi, e dotyczyo to kadego zwizku zawodowego, a nie tylko stron zawartego
ukadu. Zarazem jednak, pomimo e w ustawie z 1986 r. brak byo przepisu jednoznacznie
zakazujcego zawarcie w danej gazi pracy albo zawodzie nastpnego ukadu, pod
warunkiem, e obowizujcy ukad nie obj sw moc wszystkich zakadw pracy
nalecych do brany (zawodu), w nauce prawa pracy przyjta zostaa tradycyjna zasada
wyczajca dopuszczalno zawierania kilku ukadw w jednej brany132.
Cecha reprezentatywnoci zwizkw zawodowych dyskutowana bya w rodowisku
zwizkowym ju na pocztku lat 80 tych minionego wieku. Przedstawiono trzy warianty
teje reprezentatywnoci133.
Najbardziej rygorystyczny wariant zastosowania reguy reprezentatywnoci zakada w
kadym przypadku rokowa ukadowych prowadzonych na rnych poziomach obowizek
wyonienia kompetentnego tzn. dostatecznie reprezentatywnego zwizku zawodowego. Tym
samym skuteczne zawarcie ukadu zbiorowego byo wykluczone, jeli po stronie
pracowniczej nie uczestniczy w nim zwizek wystarczajco reprezentatywny zgodnie z
przyjtymi kryteriami reprezentatywnoci ukadowej.
Zgodnie z drug koncepcj uznano za moliwe zawarcie ukadu, ktry swoim
zakresem
podmiotowym
obejmowaby
zbiorowo
pracownicz
bez
wzgldu
na
przynaleno ich do okrelonego zwizku zawodowego. Postulowano wprowadzenie

szczeglnego trybu negocjacji ukadowych. Og pracownikw mia bowiem ostatecznie
wyrazi zgod na zawarcie ukadu, w zwizku z czym zwizek traci formalny tytu prawny
do jego zawarcia. Tym samym swoista akceptacja spoeczna projektu ukadu pozbawiaa
ostroci zarzut niereprezentatywnoci zwizku. Przesuwaa jednak zagadnienie zdolnoci
do zwierania ukadw na cakowicie now paszczyzn, deprecjonujc znaczenie i rol
przedstawicielstwa zwizkowego134.
Trzeci wariant natomiast zanegowa sens obowizywania zasady reprezentatywnoci
kosztem obnienia spoecznej rangi ukadu jako rda prawa poprzez ograniczenie jego
zakresu podmiotowego tylko do czci zatrudnionych pracownikw zrzeszonych w
organizacji zwizkowej, ktra skutecznie zawara ukad zbiorowy pracy.
132
Zob. W. Masewicz, jw., s.30; Z. Salwa: Refleksje nad modelem ukadw zbiorowych pracy, PiZS nr 1/1985,
s. 9 -11.
133
Zob. szerzej W. Masewicz, jw., s. 24-25.
134
Tame, s. 24.
84
Ponadto na uwag zasuguje, zaproponowane w poowie lat 80 tych ubiegego

stulecia, stanowisko Z. Salwy135. Nie deprecjonujc samej istoty reprezentatywnoci, za
bardziej uzasadnione uwaa on, e ustalenie reprezentacji zwizkowej do zawierania
ukadw zbiorowych pracy jest wewntrzn spraw samych zwizkw zawodowych, ktr
powinny one rozstrzyga we wasnym zakresie. Jeeli bowiem pojawi si rozbienoci
stanowisk w onie oglnokrajowych organizacji zwizkowych negocjujcych ukad lub te
niektre z nich odmwi podpisania wynegocjowanego ukadu, niezbdne staje si przyjcie
reguy, e przed przystpieniem do rokowa same zwizki zawodowe okrel zasady, w
oparciu o ktre bd rozwizywane rozbienoci w obrbie reprezentacji zwizkowej,
umoliwiajce podpisanie ukadu zbiorowego przez wszystkie dziaajce w danej brany
oglnokrajowe organizacje zwizkowe. Wydaje si, i form prawn dla tych zasad
postpowania stanowioby obligacyjne porozumienie majce charakter spisanej umowy
cywilnoprawnej. W konsekwencji Z. Salwa zakada, e kada oglnokrajowa organizacja
zwizkowa posiada pen zdolno do zawierania branowych ukadw zbiorowych.
Niemniej jednak Z. Salwa nie negowa jednoznacznie zasady reprezentatywnoci. Do
przyjcia bya bowiem sytuacja, w ktrej pen zdolno ukadow miayby jedynie
oglnokrajowe organizacje zwizkowe najbardziej reprezentatywne ze wzgldu na liczb
zrzeszonych pracownikw. Zdaniem Z. Salwy upraszczaoby to organizacyjn stron procesu
zawierania ukadw, lecz jednoczenie stanowioby nadmiern ingerencj ustawodawcy w
wewntrzne sprawy zwizkowe, sprzeczn z art. 1 ust. 2 ustawy o zwizkach zawodowych z
1982 roku.
Natomiast bardziej jednoznacznie za przyjciem zasady reprezentatywnoci optowa
L. Florek136. Wychodzc z zaoenia, e nie zawsze moliwe bdzie dojcie do konsensusu
przez zwizki zawodowe co do zasad postpowania w przypadku rozbienoci w onie
reprezentacji zwizkowej, uzna, e konieczne jest, aby prawo zawierao przepis kolizyjny,
ktry w razie braku odmiennego porozumienia rozstrzygaby, kto po stronie zwizkowej jest
uprawniony do zawarcia ukadu zbiorowego pracy. Tym samym prawo rozstrzygaoby, ktre
spord organizacji zwizkowych na podstawie przyjtych przez ustawodawc kryteriw s
reprezentatywne dla zawarcia okrelonego ukadu branowego, a ktre z tych organizacji,
niespeniajce wymaganych kryteriw, w przypadku zaistnienia rozbienoci stanowisk we
wsplnym przedstawicielstwie byyby zmuszone respektowa stanowisko organizacji
135
136
Z. Salwa, jw., s. 11.

Zob. szerzej L. Florek: Nowa regulacja prawna ukadw zbiorowych pracy, PiP nr 9/1987, s. 33-34.
85
reprezentatywnej
(bd
reprezentatywnych
zalenie
od
przyjtej
formuy
reprezentatywnoci).
W wyniku demokratycznych przemian po 1989 roku ustawodawca wprowadzi
pluralistyczny model ruchu zwizkowego, oparty na ustawowym modelu zakadowym 137.
Do szybko przystpiono do przebudowy zbiorowego prawa pracy w zgodzie z nowymi
realiami. Uchwalono dostosowane do gospodarki rynkowej trzy wane akty prawne: 1)
ustaw z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych 138, 2) ustaw z dnia 23 maja 1991 r.
o rozwizywaniu sporw zbiorowych139, 3) ustaw z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach
pracodawcw140. Ustawodawcy jednak nie starczyo konsekwencji na reform prawa
ukadowego, w zwizku z czym przez kilka nastpnych lat obowizyway anachroniczne ju
przepisy.
Co prawda nowelizacja ustawy z 8.10.1982 r., wprowadzona ustaw 7.04.1989 r.
posugiwaa si pojciem zwizku zawodowego reprezentatywnego dla pracownikw
wikszoci zakadw pracy, ale odnosia to pojcie do oglnokrajowych (centralnych)
struktur zwizkowych, realizujcych przyznane im prawa do opiniowania zaoe i projektw
ustaw oraz aktw wykonawczych, wystpowania o wydanie lub zmian ustawy albo innego
aktu prawnego w zakresie spraw objtych zadaniami zwizku zawodowego oraz wnoszenia
rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
Reprezentatywno nie bya zatem odnoszona do trybu zawierania ukadw zbiorowych pracy
dla okrelonej brany lub zawodu.
W doktrynie przedstawione zostay dwa modele nowego systemu ukadw: 1)
koncepcja ograniczonego systemu ukadw, 2) koncepcja rozwinitego systemu ukadw141.
Zaproponowano dwa warianty koncepcji ograniczonego systemu ukadw. Pierwszy z
nich polega na ograniczeniu pocztkowego etapu budowy nowego systemu do zakadowych
ukadw zbiorowych pracy. Gwnym argumentem zwolennikw tego wariantu by brak
wyksztaconych struktur organizacyjnych po stronie zarwno pracodawcw pastwowych,
jak i pracodawcw prywatnych. Do czasu wyksztacenia si takich struktur luk w praktyce
137
Pojcie wprowadzone przez Z. Hajna; zob. Z. Hajn, jw., s. 427 i nast. Podstawow cech ustawowego modelu
zakadowego jest wymuszona przez ustawodawstwo (narzucona przez prawo) koncentracja dziaalnoci
zwizkowej na poziomie zakadu pracy w rezultacie przyznania zakadowym organizacjom zwizkowym
szeroko ujtej samodzielnoci, wyraajcej si w swobodnym dysponowaniu wasnymi kompetencjami
(wachlarzem uprawnie).
138
Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854.
139
Dz. U. Nr 55, poz. 236.
140
Dz. U. Nr 55, poz. 235.
141
Zob. szerzej M. Seweryski: Ukady zbiorowe w okresie demokratycznej przebudowy pastwa i gospodarki,
PiP nr 12/1992, s. 22-24.
86
ukadowej miay wypeni ukady zakadowe. Poza tym reforma systemu ukadw na
poziomie zakadu pracy wydawaa si najpilniejsza i ze wzgldw utylitarnych najwaniejsza.
Drugi wariant powyszej koncepcji zakada natomiast istnienie dwuszczeblowego
systemu ukadw zbiorowych opartego na modelu zakadowo regionalnym. Na szczeblu
zakadw pracy miay funkcjonowa zakadowe umowy zbiorowe, za na poziomie
ponadzakadowym branowe ukady zbiorowe ograniczone do skali jednego regionu, a nie
caego kraju, przy zachowaniu zasady, e w danej gazi pracy obowizuje jeden ukad
zbiorowy w regionie, a na terytorium kraju obowizuje w okrelonej gazi pracy tyle
ukadw, ile moe by regionw, np. gmin, wojewdztw lub obszarw inaczej
wyodrbnionych. Zdaniem zwolennikw tego wariantu strony takich ukadw najpeniej
uwzgldniyby regionalny charakter czynnikw ksztatujcych warunki pracy, m. in. poziom
ycia, rynek pracy, specyfik powiza spoeczno gospodarczych, czy stopie
uzwizkowienia zag. Poza tym ukady regionalne mogyby znacznie wyrwna poziom pac
w rnych branach w danym regionie, realizujc tym samym zasad sprawiedliwoci
spoecznej.
Zgodnie z koncepcj rozwinitego systemu ukadw miay rwnie obowizywa dwa
szczeble ukadw zbiorowych pracy: zakadowe oraz ponadzakadowe. Jednake ukady
drugiego rodzaju nie byyby ograniczone ze wzgldu na ich zasig. Mogyby zatem
obowizywa zarwno w brany, zawodzie, jak i na okrelonym terytorium, choby nawet
byo to terytorium caego kraju. Decydowayby o tym w peni swobodnie strony ukadu.
Stronami ukadw ponadzakadowych miayby by organizacje zwizkowe (struktury
ponadzakadowe) oraz organizacje pracodawcw. Jeliby po stronie pracowniczej
wystpowao kilka zwizkw, rokowania miaa prowadzi ich wsplna reprezentacja. W razie
fiaska wsplnej reprezentacji prawo do zawarcia ukadu przysugiwaoby zwizkowi
zrzeszajcemu najwiksz liczb pracownikw (czonkw), dla ktrych ukad jest zawierany.
Organizacja zwizkowa skupiajca najwiksz ilo pracownikw objtych ukadem
stawaaby si reprezentatywna i w konsekwencji nabywaa pen zdolno do zawarcia ukadu
zbiorowego.
Pojcie reprezentatywnoci zwizkw zawodowych jako element jzyka prawnego po
raz pierwszy zostao wprowadzone przez ustawodawc do polskiego prawa ukadw
zbiorowych na mocy ustawy z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy
oraz o zmianie niektrych ustaw142. Ustawa, gruntownie nowelizujc Dzia jedenasty kodeksu
pracy, okrelia zupenie nowy, przystosowany do modelu pluralistycznego, tryb zawierania
142
Dz. U. Nr 113, poz. 547.

87
ukadu zbiorowego na dwch szczeblach: ponadzakadowym oraz zakadu pracy. Nie

zdecydowawszy si zatem na umieszczenie w tekcie prawnym terminu reprezentatywnoci
przy procedurze rokowa zakadowych, ustawodawca w rokowaniach nad zawarciem ukadu
ponadzakadowego posuy si i zdefiniowa pojcie reprezentatywnoci (reprezentatywnej)
ponadzakadowej organizacji zwizkowej.
Art. 24117 1 k.p. w swoim nieobowizujcym ju historycznym brzmieniu stanowi
bowiem, e reprezentatywn organizacj zwizkow jest ponadzakadowa organizacja
zwizkowa zrzeszajca: 1) co najmniej piset tysicy pracownikw lub 2) co najmniej 10%
ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej ni pi tysicy
pracownikw lub 3) najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony
ukad ponadzakadowy. Ustawodawca przy ustalaniu reprezentatywnoci ponadzakadowej
posuy si obowizujcym do dnia dzisiejszego kryterium liczbowym uzaleniajcym
nabycie cechy reprezentatywnoci od iloci (liczby) skupionych pracownikw w zwizku
zawodowym w obrbie wszystkich jego struktur organizacyjnych.
W nowych warunkach ustrojowych ukadom zbiorowym pracy nadano powszechny
charakter, co wyraa si w moliwoci ich zawierania we wszystkich zakadach pracy,
zarwno w sferze produkcji materialnej, jak i sferze budetowej, gdzie rodki na
wynagrodzenie pracownikw pochodz z budetu pastwa (z wyjtkiem mianowanych i
powoanych
pracownikw
urzdw
pastwowych
wybranych
pracownikw
samorzdowych, sdziw i prokuratorw)143. Niemniej praktyka ukadowa pokazuje, e

ukady zbiorowe pracy zawierane s w Polsce niemal wycznie dla pracownikw gospodarki
pastwowej lub sprywatyzowanej sfery budetowej, a take na mniejsz jednak skal
zatrudnionych w podmiotach z udziaem kapitau zagranicznego. Natomiast dynamicznie
rozwijajca si sfera gospodarki prywatnej waciwie pozostaa wolna od negocjowanych
metod regulowania warunkw zatrudnienia144.
W zwizku z tym warto zaznaczy, e po zmianie ustroju na skutek pospiesznie
wprowadzonego pluralizmu zwizkowego nastpio nadmierne rozbicie ruchu zwizkowego i
w konsekwencji zacz si proces szybkiej desyndykalizacji wiata pracy, wyranie widoczny
zwaszcza na szczeblu ponadzakadowym.
Wydaje si zatem, e wprowadzenie przez ustawodawc zasady reprezentatywnoci
miao na celu nie tylko usprawnienie procedury rokowa nad zawarciem ukadu. Mona
143
G. Godziewicz: Ukady zbiorowe pracy jako podstawowy instrument dziaalnoci zwizkw zawodowych
[w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej
i J. Steliny, Gdask 2010, s. 95.
144
J. Stelina, jw., s. 97.
88
zaoy, e rwnie istotna staa si prba ustawodawcy zmobilizowania zwizkw

zawodowych do powstrzymania (zahamowania) odpywu zrzeszonych pracownikw poprzez
przyznanie
reprezentatywnym
organizacjom
zwizkowym
na
podstawie
kryterium
liczbowego penej zdolnoci ukadowej oraz rwnolegle szeregu prestiowych uprawnie,

realizowanych na szczeblu wyszym ni zakad pracy. Zwizki zawodowe przy stwierdzaniu
reprezentatywnoci musiay wykaza si okrelonym stanem liczebnym zrzeszonych
pracownikw. Zwizki zawodowe aspirujce do nabycia cechy reprezentatywnoci musiay
za konsekwentnie rekrutowa nowych czonkw, utrzymujc tym samym okrelony
wskanik uzwizkowienia w skali kraju.
Zadanie postawione przez prawodawc przeroso moliwoci ruchu zwizkowego
(moliwoci
dziaaczy
zwizkowych).
Dlatego
te
zdaniem
Z.
Hajna
atrofia
ponadzakadowych szczeglnie branowych rokowa zbiorowych i zwizana z ni

niewielka
aktywno
branowych
struktur
zwizkowych
uniemoliwiaj
realizacj
podstawowego zaoenia reformy prawa pracy w Polsce, ktrym jest penienie przez prawo
ustawowe roli gwaranta minimalnych standardw ochronnych w zakresie warunkw pracy i
przeniesienie na prawo ukadowe zasadniczego zadania regulacji warunkw pracy145.
Z drugiej strony w obliczu kazuistycznych, nazbyt szczegowych unormowa z
powyszego zadania trudno jest wywiza si nawet reprezentatywnym ponadzakadowym
organizacjom zwizkowym. Spord ukadw ponadzakadowych jedynie kilka ma charakter
sektorowy (branowy), zdecydowana wikszo to ukady gminne zawierane dla
samorzdowych pracownikw owiaty niebdcych nauczycielami lub samorzdowych
pracownikw
gospodarki
wielozakadowe
146
komunalnej
oraz
ukady
obejmujce
przedsibiorstwa
2. Pojcie ponadzakadowej organizacji zwizkowej a pojcie zwizku zawodowego,

federacji zwizkowej lub konfederacji zwizkowej
Polski ruch zwizkowy zorganizowany zosta na zasadzie federacyjnej, nie za na
zasadzie unitarnej. Zgodnie z tym zwizki zawodowe na mocy ustawy o zwizkach
zawodowych z 1991 roku oraz swoich statutw tworz rne struktury organizacyjne,
przewanie wyposaone w osobowo prawn, okrelane szerokim mianem organizacji
zwizkowych. Organizacje zwizkowe mog by albo jednostkami organizacyjnymi jakiego
145
146
Z. Hajn, jw., s. 439.

J. Stelina, jw., s. 97-98.
89
zwizku zawodowego, albo mog te tworzy struktury zwizkowe (federacje i konfederacje)

grupujce na zasadzie federacyjnej rne odrbne zwizki zawodowe jako osoby prawne.
Wreszcie organizacja zwizkowa bywa czsto utosamiana z samym zwizkiem zawodowym.
Dodatkowo
na
potrzeby
rokowa
ukadowych
ustawodawca
wprowadza
pojcie
ponadzakadowej organizacji zwizkowej. Naleaoby zatem usystematyzowa terminologi,

jak posuguje si polski prawodawca. Pozwoli to wskaza, ktre ze struktur zwizkowych
objte s zakresem nazwy ponadzakadowej organizacji zwizkowej na tle przekroju caego
ruchu zwizkowego.
Istnieje tendencja do wykadni rozszerzajcej pojcie zwizku zawodowego na
zasadzie pewnego skrtu mylowego zastosowanego przez ustawodawc w definicji legalnej
zwizku zawodowego. Zgodnie z art. 1 ust. 1 w zwizku z art. 12 ust. 1 obowizujcej
ustawy zwizek zawodowy jest dobrowoln i samorzdn organizacj ludzi pracy, powsta
mocy uchway o jego utworzeniu, podjtej przez co najmniej 10 osb uprawnionych do
tworzenia zwizkw zawodowych, powoan do reprezentowania i obrony ich praw oraz
interesw zawodowych i socjalnych. Definicja ustawowa ustala zatem dla pojcia zwizku
zawodowego szeroki zakres podmiotowy, skaniajc nawet prawnikw do skrtowego,
aczkolwiek niekiedy mylcego, uywania tej nazwy w stosunku do kadego szczebla
struktury organizacyjnej polskiego ruchu zwizkowego, co nie jest nieprawidowe
(nieprawdziwe), niemniej jednak bywa czsto nieprecyzyjne w kontekcie kompetencji i
uprawnie przyznanych przez prawo tylko poszczeglnym strukturom zwizkowym.
Skrtowo pojcia zwizku zawodowego rwnie jest akceptowana w nauce prawa
pracy147. Naley do tej tendencji odnie si ze zrozumieniem, bowiem zoono polskiego
ruchu zwizkowego skupionego na zasadzie federacyjnej (zrzeszeniowej) skania wrcz do
tego, by w jzyku prawniczym kad organizacj zwizkow nazywa lakonicznie zwizkiem
zawodowym. Z wykadni literalnej przepisu art. 1 ust. 1 u.z.z. za wynikaoby, e zwizkiem
zawodowym jest wycznie taka organizacja, ktrej czonkami s ludzie pracy, czyli osoby
fizyczne pracownicy oraz inne osoby uprawnione do tworzenia lub przystpowania do
zwizkw zawodowych, nie za osoby prawne bd jednostki organizacyjne, czy nawet
147
Zob. np. G. Godziewicz, jw., s. 103. Zdaniem autora zwizek zawodowy posiada mniej lub bardziej
sformalizowan struktur, jest partnerem spoecznym na rnych szczeblach organizacyjnych i podejmuje
dziaania zbiorowe z pracodawcami oraz ich organizacjami, a take organami pastwa. Wynika z tego, e miano
zwizku zawodowego przysuguje zarwno maym zakadowym organizacjom zwizkowym (co najmniej 10
czonkw), jak i duym liczebnie centralom zwizkowym, co wydaje si zbytnim skrtem mylowym, niemniej
jednak zgodne jest z intencj ustawodawcy (art. 1 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych).
90
poszczeglne organizacje zwizkowe148. W polskich warunkach w istocie chodzi o szerzej

pojmowan kategori organizacji zwizkowych, gdy w obrocie prawnym funkcje
reprezentacyjne wykonuj nie tylko zwizki zawodowe w cisym znaczeniu tego terminu (a
wic organizacje zarejestrowane w KRS jako zwizki zawodowe), ale take inne podmioty
wchodzce w skad zwizkw zawodowych (np. zakadowe organizacje zwizkowe bdce
czciami struktur ponadzakadowych) albo zrzeszenia zwizkw zawodowych (np. federacje
i konfederacje zwizkw zawodowych)149. Ze wzgldu na to, e wszystkie struktury
organizacyjne powoane s do reprezentowania oraz obrony praw i interesw pracownikw,
w konsekwencji nieraz dotyczcych ogu zatrudnionych, utrwalia si tendencja do
ekstensywnej interpretacji pojcia zwizku zawodowego na zasadzie, e ustawodawca
powiedzia mniej anieli chcia powiedzie.
Do zawarcia ukadu zbiorowego na poziomie ponadzakadowym uprawnione s
ponadzakadowe organizacje zwizkowe. Pojcie ponadzakadowej organizacji zwizkowej
ustawodawca definiuje w art. 238 1 pkt 1 k.p. przez wyliczenie struktur zwizkowych,
ktrym bdzie przysugiwaa ta nazwa. Zatem ilekro w przepisach jest mowa o
ponadzakadowej organizacji zwizkowej naley przez to rozumie organizacj zwizkow
bdc oglnokrajowym zwizkiem zawodowym, zrzeszeniem (federacj) zwizkw
zawodowych lub oglnokrajow organizacj midzyzwizkow (konfederacj). Wyliczenie
zwizkowych organizacji ponadzakadowych w art. 238 1 pkt 1 k.p. ma charakter
wyczerpujcy, a wic statusu zwizkowej organizacji ponadzakadowej na uytek zawierania
ukadw zbiorowych pracy nie maj inne struktury niewymienione w tym przepisie150. Jeeli
zatem skrtowo mwi si, e ukad ponadzakadowy zawieraj okrelone zwizki zawodowe,
naley mie na uwadze, i s to wysze struktury organizacji ruchu zwizkowego
oglnopolskie zwizki zawodowe jako integralna cao, zrzeszenia autonomicznych
(niezalenych i samorzdnych) zwizkw zawodowych (federacje), a take zrzeszenia
poszczeglnych
oglnopolskich
zwizkw
zawodowych
oraz
zrzesze
zwizkw
148
Zob. szerzej i por. W. Sanetra [w:] J. Iwulski, W. Sanetra, Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009, s.
1103. Zdaniem autora pracownik bezporednio jest czonkiem zwizku zawodowego jako osoby prawnej
obejmujcej swym zasigiem cay kraj, region czy inny wybrany obszar kraju lub zakad pracy, porednio za
zrzeszony jest w federacji lub konfederacji zwizkowej, ktrej czonkiem jest nie on sam, a zwizek, do ktrego
naley. Pojcie zrzeszania pracownika w organizacji zwizkowej obejmuje wic zarwno przypadek
przynalenoci do okrelonego zwizku zawodowego (czonkowstwo w zwizku zawodowym), jak i
przynaleno do struktur zwizkowych, ktrych czonkiem (bezporednio w przypadku federacji, bd
porednio w przypadku konfederacji) jest jego zwizek zawodowy.
149
J. Stelina: Zwizki zawodowe w systemie zbiorowej reprezentacji zatrudnionych stan obecny i kierunki
zmian [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod red. A. Wypych ywickiej, M.
Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask 2010, s. 156.
150
J. Wratny: Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, s. 142-143.
91
zawodowych jako odrbna cao (konfederacje). Organizacje zwizkowe o charakterze

regionalnym czy inne organizacje midzyzakadowe, ktre stanowi poziom struktur
zwizku zawodowego, nie bd organizacjami ponadzakadowymi w rozumieniu art. 238 1
k.p. Stanowi to ograniczenie nie tylko prawa zawierania ukadw zbiorowych przez tak
rozumiane struktury zwizkowe, ale rwnie ograniczenie swobody ukadowej po stronie
zwizkowej151.
Z drugiej jednak strony w przekroju struktur pionowych ruchu zwizkowego na
poziomie federacji zwizkowych ustawodawca nie ingeruje w swobod ukadow, przyznajc
zdolno ukadow wszystkim zrzeszeniom zwizkw zawodowych niezalenie od tego, czy
s to zrzeszenia w skali regionu, brany, zawodu, czy w skali caego kraju. Oznacza to, e
inaczej ni w wypadku zwizkw zawodowych i organizacji midzyzwizkowych
ponadzakadowymi organizacjami zwizkowymi s w rozumieniu przepisw dziau
jedenastego wszystkie, a nie tylko oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw
zawodowych152.
W pewnym uproszczeniu mona skonstatowa, i w ujciu organizacyjno
strukturalnym federacja jest zrzeszeniem zwizkw, a konfederacja zrzeszeniem zrzesze
zwizkw. Midzy sob rni si one gwnie charakterem powiza organizacyjnych. Z
reguy w ramach federacji wsppraca pomidzy poszczeglnymi zwizkami jest
skoordynowana cilej ni w przypadku konfederacji153.
W kontekcie powyszych rozwaa warto mie zarazem na uwadze uchwa Sdu
Najwyszego z dnia 15 padziernika 1992 r.154, w ktrej Sd Najwyszy stwierdza, e
dopuszczalna jest rejestracja innych ni wymienione w art. 11 ustawy z dnia 23 maja 1991
r. o zwizkach zawodowych zrzesze tworzonych przez zwizki zawodowe, np. terenowych
przedstawicielstw zwizkw zawodowych danego regionu. W uzasadnieniu natomiast Sd
Najwyszy
argumentuje,
za
oddaleniem
wniosku
rejestracj
Terenowego
Przedstawicielstwa Zwizkw Zawodowych przemawiaby tylko wniosek a contrario z

literalnej wykadni art. 11 ustawy o zwizkach zawodowych. Wniosek ten pozostawaby
jednak w oczywistej sprzecznoci z zasadami wykadni systemowej i celowociowej. Ustawa
bowiem nie zawiera expressis verbis zakazu tworzenia struktur organizacyjnych nie
przewidzianych bezporednio w jej przepisach. Tre art. 11 tej ustawy wskazuje raczej na to,
e gwnym celem normy jest ustawodawcza akceptacja tych form organizacyjnych ruchu
151
G. Godziewicz: Kodeks pracy. Komentarz pod red. W. Muszalskiego, Warszawa 2007, s. 991.
W. Sanetra, jw., s. 1102.
153
K. W. Baran: Zbiorowe prawo pracy, s. 176.
154
I PZP 35/92, OSNCP 1993/1-2/3.
152
92
zawodowego, ktre uksztatoway si w praktyce do dnia wejcia w ycie tej ustawy. Innymi
sowy, pomimo tego, e art. 11 ust. 1 przywoanej ustawy przyznaje zwizkom zawodowym
prawo do tworzenia tylko oglnokrajowych zrzesze (federacji) zwizkw zawodowych,
zakres tego prawa naley interpretowa szerzej. Skoro zwizki zawodowe mog wicej, to
mog rwnie mniej, a zatem maj prawo do tworzenia take takich zrzesze (federacji),
ktre nie maj charakteru oglnokrajowego i ograniczaj si tylko do okrelonego regionu,
terytorium, czy te brany skupionej na danym obszarze kraju. W tym przypadku
zastosowanie ma wnioskowanie a fortiori (a maiori ad minus).
Z powyszego orzeczenia SN wynika ponadto, e ponadzakadowa organizacja
zwizkowa nie musi mie w swojej nazwie rzeczownika: zrzeszenie lub federacja.
Organizacja taka moe przykadowo nosi miano wspomnianego wyej terenowego
przedstawicielstwa zwizkw zawodowych, bd wojewdzkiej izby zwizkowej lub
pnocno wschodniego klubu pracownikw rolniczych spdzielni produkcyjnych.
Porednio
mogoby
to
podkrela
specyfik
dziaalnoci
takich
organizacji
ponadzakadowych na szczeblu lokalnym oraz wyznacza kierunek definiowania celw i

zada na danym tylko obszarze, ograniczonym do konkretnego miejsca (terytorium).
Ponadto wydaje si, e wykadnia celowociowa przepisu art. 238 1 k.p. nakazuje
interpretowa pojcie zrzeszenia (federacji) zwizkw zawodowych w takim kierunku,
zgodnie z ktrym ju co najmniej dwa zwizki zawodowe (organizacje zwizkowe), nawet
mae zakadowe zwizki zawodowe, s w stanie utworzy zrzeszenie (federacj), posiadajc
konkretn zdolno ukadow na poziomie ponadzakadowym (zdolno do wystpienia z
inicjatyw zawarcia ukadu oraz do uczestniczenia w negocjacjach ukadowych). Takie
rozumowanie stanowioby realizacj prawnosocjologicznej dyrektywy poszerzania praktyki
zawierania ukadw zbiorowych pracy.
W wietle wykadni gramatycznej i systematycznej art. 238 i 24114a 1 i 2 k.p.
zdolnoci ukadowej pozbawione s natomiast cakowicie ponadzakadowe zwizki
zawodowe o charakterze regionalnym (np. zwizek zawodowy sprzedawcw danego
wojewdztwa) oraz konfederacje o charakterze regionalnym155.
Pojcie ponadzakadowej organizacji zwizkowej naley interpretowa rozszerzajco
w przypadku zrzesze zwizkw zawodowych zarwno wtedy, gdy s to klasyczne federacje
oparte na formule czonkowstwa (przynalenoci) zwizkw zawodowych stowarzyszonych
na zasadzie branowej lub terytorialnej, a rzadziej skupiajcych przedstawicieli danego
zawodu, jak rwnie wtedy, kiedy s to zrzeszenia zwizkowe sui generis, w ktrych
155
Z. Hajn: Nowa regulacja prawna zdolnoci ukadowej zwizkw zawodowych, PiZS nr 4/2001, s. 3.
93
stowarzyszone zostay zwizki na innych zasadach (np. chrzecijaskie zwizki zawodowe)

oraz niezalenie od tego, czy s to zrzeszenia oglnokrajowe, czy te zasigiem swym
obejmuj tylko wybrany obszar (region, terytorium) kraju. Taka wykadnia terminu
ponadzakadowej organizacji w stosunku do zrzesze zwizkw zgodna jest z intencj
ustawodawcy, pod warunkiem, e w skad takiego zrzeszenia wchodz zwizki zakadowe
bd midzyzakadowe lub co najwyej ponadzakadowe zwizki zawodowe jedynie o
charakterze regionalnym. Pynie std wniosek, i ustawodawca nazbyt restrykcyjnie nie
ogranicza
swobody
ukadowej
na
poziomie
ponadzakadowym.
Zakadowe
bd
midzyzakadowe organizacje zwizkowe lub regionalne organizacje ponadzakadowe,

tworzc zrzeszenie (federacj), porednio cznie nabywaj zdolno do zawarcia ukadu
ponadzakadowego, za utworzona przez nie struktura zrzeszenie (federacja) moe nawet
uzyska cech reprezentatywnoci na szczeblu ponadzakadowym.
Z drugiej jednak strony ustawodawca zawzi156 pojcie ponadzakadowej organizacji
zwizkowej odnonie zrzeszenia (federacji) zwizkw zawodowych lub oglnokrajowej
organizacji midzyzwizkowej (konfederacji) w przypadku, gdy zainteresowana zawarciem
ukadu jest ponadzakadowa organizacja zwizkowa, przynaleca do wyej wspomnianych
struktur ruchu zwizkowego. Przepis art. 238 1 pkt 1 k.p. powinien bowiem w myl zasady
szczegowoci by interpretowany poprzez pryzmat dyspozycji art. 24114a 1 k.p, zgodnie z
ktrym w sytuacji, gdy ponadzakadowa organizacja zwizkowa reprezentujca pracownikw,
dla ktrych ma by zawarty ukad ponadzakadowy, wchodzi w skad zrzeszenia (federacji)
zwizkw zawodowych lub oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej (konfederacji), do
zawarcia ukadu jest upowaniona wycznie ta ponadzakadowa organizacja zwizkowa. W
rezultacie bezwarunkowo przymiot ponadzakadowej organizacji zwizkowej traci zrzeszenie
(federacja) na rzecz pozostajcego w jego strukturze oglnokrajowego zwizku zawodowego
jak samodzielnego podmiotu zbiorowych stosunkw pracy. Natomiast oglnokrajowa
konfederacja tylko warunkowo, do czasu podjcia decyzji o ewentualnym przystpieniu caej
struktury do rokowa (art. 24114a 2 k.p.) w miejsce reprezentatywnych organizacji
czonkowskich, staje si pozbawiona cechy ponadzakadowej organizacji zwizkowej na
rzecz
oglnokrajowego
zwizku
zawodowego
lub
zrzeszenia
zakadowych
(midzyzakadowych) bd regionalnych zwizkw zawodowych. W rezultacie zdolno

ukadow posiada generalnie tylko ta ponadzakadowa organizacja zwizkowa, ktra jest
156
Por. tame, s. 3.
94
najbliej usytuowana wzgldem potencjalnych rokowa dotyczcych zawarcia ukadu (wg

formuy zrzeszania i reprezentowania pracownikw, dla ktrych ukad jest zawierany)157.
Niemniej
jednak
omwione
wyej
kategorie
ponadzakadowej
organizacji
zwizkowej, jeli s niereprezentatywne, legitymuj si zdolnoci ukadow jedynie w

ograniczonym zakresie. Peni zdolnoci ukadowej w trakcie rokowa, wyraajc si w
prawie do zawarcia (podpisania) ukadu zbiorowego w sytuacjach cile okrelonych
przepisami prawa wobec braku lub wbrew stanowisku pozostaych organizacji zwizkowych,
maj bowiem wycznie reprezentatywne ponadzakadowe organizacje zwizkowe.
3. Reprezentatywna ponadzakadowa organizacja zwizkowa
Reprezentatywno jest cech nabywan przez zwizek zawodowy (organizacj
zwizkow) na poziomie ponadzakadowym po spenieniu prawnie okrelonych formalnych
kryteriw reprezentatywnoci. Zgodnie z art. 24117 1 k.p. reprezentatywn organizacj
zwizkow jest ponadzakadowa organizacja zwizkowa: 1) reprezentatywna w rozumieniu
ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego lub 2) zrzeszajca co najmniej 10 % ogu pracownikw
objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw, lub
3) zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony ukad
ponadzakadowy.
Wrd trzech kryteriw reprezentatywnoci wymienionych w art. 24117 1 k.p.
pierwsze ma charakter odsyajcy i odnosi si do stwierdzania reprezentatywnoci na szczeblu
oglnokrajowym,
natomiast
dwa
pozostae
maj
wymiar
lokalny158.
Organizacja
reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji ma wobec tego prawo do

zawarcia jakiegokolwiek ukadu ponadzakadowego na terenie caego kraju w paszczynie
brany, regionu, czy danego zawodu jako organizacja reprezentatywna w stopniu
najwikszym, pod warunkiem, e reprezentuje pracownikw, dla ktrych ukad jest
zawierany. Natomiast organizacje zwizkowe speniajce jedynie dwa pozostae kryteria
reprezentatywnoci s reprezentatywne w wymiarze lokalnym w tym sensie, e nabywaj
cech reprezentatywnoci tylko w pewnym obszarze, ktry nazwa mona obszarem
157
158
G. Godziewicz, jw., s. 1072.

J. Wratny, jw., s. 207.
95
reprezentatywnoci159 danej organizacji zwizkowej, jeli ponadto reprezentuj pracownikw

obejmowanych zakresem podmiotowym ukadu zbiorowego.
Na szczeblu ponadzakadowym reprezentatywno jest de lege lata wykorzystywana
tylko do ustalenia zdolnoci do zawarcia ukadu zbiorowego pracy w sytuacji wieloci
ponadzakadowych organizacji zwizkowych reprezentujcych pracownikw, dla ktrych ma
by zawarty ukad160.
Na szczeblu zatem ponadzakadowym ustawodawca, konstruujc tutaj pojcie zwizku
reprezentatywnego, posuguje si rwnie kryterium liczbowym, tyle tylko, e nie chodzi ju
o struktury organizacyjne zwizku zawodowego (jak w ustawie o zwizkach zawodowych),
lecz o liczb czonkw danego zwizku zawodowego w pewnych przekrojach terytorialnych
czy branowych (ponadzakadowa organizacja zwizkowa zrzeszajca okrelon liczb
pracownikw objtych zakresem dziaania statutu)161. Reprezentatywna organizacja
zwizkowa jak kada inna organizacja powinna bowiem reprezentowa pracownikw w
takim sensie, i musi zrzesza, mie w swoich szeregach czonkowskich, pracownikw, dla
ktrych ukad jest zawierany (art. 238 1 pkt 2 k.p.). Dotyczy to rwnie zrzeszenia
(federacji) zwizkw zawodowych, w skad ktrego wchodz te organizacje zwizkowe, a
take oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej (konfederacji) zrzeszajcej takie
organizacje zwizkowe lub zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych. Zdolno do
inicjowania, prowadzenia rokowa i zawarcia ukadu ponadzakadowego ma wic tylko taka
organizacja zwizkowa, ktra zrzesza co najmniej cz pracownikw (i w tym sensie ich
reprezentuje), dla ktrych ma zosta zawarty ukad. Jednake pen (mocniejsz) zdolno w
tym zakresie ma tylko taka organizacja, ktra zostaa przez sd uznana za reprezentatywn162.
W doktrynie zaprezentowane zostao do skrajne stanowisko163, zgodnie z ktrym za
organizacj reprezentujc pracownikw mona uzna jedynie tak organizacj, ktrej
chocia jeden czonek jest pracownikiem obejmowanym zawieranym ukadem zbiorowym
pracy, lub w skad ktrej wchodzi taka organizacja. Sam za fakt, e organizacja zwizkowa
swoim zakresem statutowym obejmuje pracownikw danej brany nie wystarczy, aby uzna
j za reprezentujc pracownikw tej brany (w zakresie przepisw o ukadach zbiorowych
159
Zob. szerzej M. Latos Mikowska: Reprezentatywno w zbiorowych i w indywidualnych stosunkach pracy

[w:] pod red. L. Florka: Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, Warszawa Krakw 2007, s. 138-143. Autorka
wyrnia trzy obszary reprezentatywnoci: oglnokrajowy (obejmujcy sfer wspdziaania z organami
pastwa), ponadzakadowy i zakadowy.
160
Tame, s. 139.
161
G. Godziewicz: Ukady zbiorowe pracy w Polsce problematyka stron ukadu [w:] pod red. T. Guza, J.
Guchowskiego, M. R. Paubskiej: Prawo polskie. Prba syntezy, Warszawa 2009, s. 948-949.
162
W. Sanetra, jw., s. 1163.
163
Zob. A. Pancer: Nowelizacja przepisw o ukadach zbiorowych pracy, Suba Pracownicza nr 1/2001, s. 5.
96
pracy), skoro aden pracownik objty konkretnym ukadem nie jest jej czonkiem (lub nie jest
czonkiem organizacji zwizkowej wchodzcej w skad tej organizacji).
Trudno
bezkrytycznie
zaakceptowa
ten
pogld
rwnie
pod
ktem
reprezentatywnoci ponadzakadowych organizacji zwizkowych. O ile mona si zgodzi z

tym, i nie jest wystarczajcy przepis statutu, w myl ktrego tworzy si zwizek zawodowy
w celu reprezentowania i obrony praw, interesw zawodowych i socjalnych okrelonej
zbiorowoci pracowniczej, np. pracownikw przemysu hutniczego, czy pracownikw
suwalskiej specjalnej strefy ekonomicznej, jeli nawet dany zwizek zawodowy uzyska cech
reprezentatywnoci i przez to sta si jako organizacja szczeglnie predestynowany do
zawarcia ukadu zbiorowego pracy. Konieczne jest, aby pracownicy, dla ktrych ukad jest
zawierany, byli rzeczywistymi czonkami ponadzakadowej organizacji bezporednio w
przypadku oglnokrajowego zwizku zawodowego lub porednio w przypadku zrzeszenia
lub oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej. Wykadnia logiczna nakazuje bowiem
interpretowa art. 24117 1 k.p. w zgodzie z art. 238 1 pkt 2 k.p. W prawie ukadowym
reprezentatywno nie jest zatem oderwana od poszczeglnych czonkw pracownikw, jak
ma to miejsce na szczeblu centralnym w Trjstronnej Komisji, ale jest cile powizana z
interesami zbiorowoci pracowniczej in concreto, a nie oglnie pojtej zbiorowoci
pracowniczej in abstracto. Organizacja zwizkowa reprezentatywna rwnie na szczeblu
ponadzakadowym powinna zrzesza (i w tym sensie reprezentowa) pracownikw, dla
ktrych negocjuje ukad, niezalenie od tego, w jakim stopniu jest reprezentatywna, a wic
jaki prg reprezentatywnoci osigna.
W zwizku z powyszym, majc na uwadze gradacj reprezentatywnoci od
organizacji reprezentatywnej w stopniu najwyszym do organizacji reprezentatywnej ad casu
w maym stopniu, naleaoby postulowa de lege ferenda wprowadzenie minimalnego progu
liczbowego przystpienia do rokowa na poziomie ponadzakadowym, ktry musiayby
speni wszystkie organizacje zwizkowe, zarwno reprezentatywne, jak i pozbawione
przymiotu reprezentatywnoci. Prg taki mogoby stanowi zrzeszanie bezporednio lub
porednio np. nie mniej ni 1% pracownikw, dla ktrych ukad jest zawierany przy
relatywnie wikszej liczbie czonkw objtych zakresem dziaania statutu. Pozostae
organizacje miayby za prawo delegowa do rokowa swoich obserwatorw z gosem
doradczym. Ukad zawarty byby dla wszystkich pracownikw zatrudnionych przez
pracodawcw objtych jego postanowieniami, chyba e strony w ukadzie postanowiyby
inaczej.
97
Uycie w art. 24117 1 pkt 1, 2 i 3 k.p. pojcia pracownicy sprawia, i przy

okrelaniu reprezentatywnoci ukadowej zwizku nie bierze si pod uwag wszystkich jego
czonkw, lecz tylko tych, ktrzy posiadaj status pracownika w rozumieniu art. 2 k.p. 164
Jednake naley mie na wzgldzie przepisy art. 239 3 k.p. w zwizku z art. 238 1 pkt 2
k.p., ktre jako przepisy szczeglne zdaj si zawa zakres terminu pracownicy, uytego
przy ustalaniu reprezentatywnoci ponadzakadowej i tym samym zawaj krg
pracownikw uwzgldniany przy sprawdzaniu, czy dana organizacja zwizkowa spenia
poszczeglne kryteria reprezentatywnoci.
Zgodnie bowiem z art. 239 3 k.p. ukadu nie zawiera si dla: 1) czonkw korpusu
suby cywilnej, 2) pracownikw urzdw pastwowych zatrudnionych na podstawie
mianowania i powoania, 3) pracownikw samorzdowych zatrudnionych na podstawie
wyboru, mianowania i powoania w: a) urzdach marszakowskich, b) starostwach
powiatowych, c) urzdach gminy, d) biurach (ich odpowiednikach) zwizkw jednostek
samorzdu terytorialnego, e) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych
jednostek samorzdu terytorialnego, 4) sdziw i prokuratorw. Powysze grupy
pracownikw nie mog by objte zakresem ukadu zbiorowego w tym sensie, i nie mog
by adresatami postanowie normatywnych ukadu zbiorowego pracy. Z drugiej za strony
organizacja zwizkowa powinna zrzesza (reprezentowa) pracownikw, dla ktrych ukad
jest zawierany (art. 238 1 pkt 2 k.p.).
Pynie std konkluzja, e ponadzakadowa organizacja zwizkowa nabywajc cech
reprezentatywnoci nie moe uwzgldni wszystkich zrzeszonych w jej strukturach
pracownikw wedug swego uznania, bowiem zwizana jest dyspozycj oglnej normy art.
238 1 k.p. W trakcie stwierdzania reprezentatywnoci powinna policzy tylko tych swoich
czonkw bdcych pracownikami, dla ktrych ukad moe by zawarty, wyczajc
jednoczenie tych, dla ktrych ukadu si nie zawiera. Rzecz jasna, bd to wycznie zwizki
zawodowe zrzeszajce pracownikw szeroko ujtej sfery publicznej (budetowej). Zwizki
zawodowe dziaajce w sferze produkcyjnej raczej uwzgldni wszystkich swoich czonkw
pracownikw.
Z punktu widzenia obowizujcych norm nie ma natomiast znaczenia ani dugo
stau czonkowskiego, ani stopie wywizywania si z obowizkw organizacyjnych (np.
opacania skadek). Zwizek moe wic zaliczy w poczet czonkw rwnie tych
164
K. W. Baran: Kodeks pracy 2009. Komentarz, s. 1020; podobnie I. Sierocka: Reprezentacja praw i
interesw pracowniczych w ukadach oraz innych porozumieniach zbiorowych [w:] pod red. G. Godziewicza:
Reprezentacja praw i interesw pracowniczych, Toru 2001, s. 155-156.
98
pracownikw wykazujcych pasywn postaw165. Niemniej jednak dla celw dowodowych w

postpowaniu o stwierdzenie reprezentatywnoci konieczne jest, aby byli to rzeczywici,
zdeklarowani czonkowie zwizku, przynaleno ktrych potwierdza wypeniona deklaracja
czonkowska. Nie mog to by tylko sympatycy zwizku lub te pracownicy niezrzeszeni, ale
ktrych obrony na ich wniosek w sprawach indywidualnych wobec pracodawcw zgodzi si
podj zwizek zawodowy (art. 7 ust. 2 u.z.z.).
Wykadnia literalna przepisw art. 238 1 oraz art. 24117 1 k.p. nie pozostawia
natomiast wtpliwoci, e zwizki zawodowe nie maj prawa uwzgldni czonkw
nieposiadajcych statusu prawnego pracownikw, np. emerytw, rencistw, bezrobotnych lub
osb wiadczcych prac na podstawie cywilnoprawnych umw o wiadczenie usug, a take
czonkw zrzeszonych w pozazwizkowych organizacjach spoecznych. Przy negocjowaniu
ukadw organizacje zwizkowe reprezentuj bowiem wycznie pracownikw w takim
znaczeniu, e ukad zbiorowy pracy zawierany jest dla zrzeszonych pracownikw w
poszczeglnych organizacjach zwizkowych. W konsekwencji tylko pracownicy
czonkowie zwizku mog by liczeni dla uzyskiwania reprezentatywnoci ukadowej.
Pewnym za paradoksem jest regulacja 2 art. 239 k.p., ktry stanowi, i ukadem mog by
objte osoby wiadczce prac na innej podstawie ni stosunek pracy, a take emeryci i
rencici, skoro zwizek musi ich pomin przy ustalaniu swojej reprezentatywnoci.
Z drugiej za strony wydaje si, e nie ma przeszkd, aby rozszerzy pojcie
pracownicy, uyte przez ustawodawc w art. 24117 1 k.p. na funkcjonariuszy publicznych,
ktrym ustawa przyznaje prawo zrzeszania si nie w jednym (monizm), a w kilku (pluralizm)
zwizkach zawodowych i ktrych stosunek prawny czcy ich z pracodawc jest stosunkiem
pracy opartym na pragmatykach pracowniczych, a wic posiadaj oni status pracownika.
Takimi funkcjonariuszami s przykadowo straacy Pastwowej Stray Poarnej, czy
pracownicy Najwyszej Izby Kontroli niewykonujcy czynnoci nadzorczych i kontrolnych
(art. 2 ust. 6 ustawy o z.z.).
Natomiast
przypadku
innych
funkcjonariuszy
publicznych,
zwaszcza
funkcjonariuszy Policji, Stray Granicznej i Suby Wiziennej nie ma jakichkolwiek

merytorycznych i prawnych przesanek, aby stosowa w stosunku do zwizkw zawodowych
ich reprezentujcych przepisy o ukadach zbiorowych, a w szczeglnoci przepisy dotyczce
reprezentatywnoci ukadowej.
165
Tame, s. 1020; podobnie I. Sierocka, jw., s. 155-156, W. Sanetra, jw., s. 1164.

99
Wykadni legalnej w tym zakresie dokona Sd Najwyszy w postanowieniu z dnia 21

wrzenia 1995 r.166, w ktrym orzek, i Zwizek Zawodowy Policjantw nie moe by
uznany za reprezentatywn organizacj zwizkow w rozumieniu art. 24116 i art. 24117 k.p.
Podstaw do wydania postanowienia bya wczesna rewizja nadzwyczajna wniesiona przez
Ministra Sprawiedliwoci od orzeczenia Sdu Wojewdzkiego w Warszawie, w ktrym sd
stwierdzi, e Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Policjantw jest reprezentatywn
ponadzakadow organizacj zwizkow dla policjantw, emerytw i rencistw MO oraz
Policji w wietle art. 24117 1 pkt 2 k.p. Minister Sprawiedliwoci zarzuci race naruszenie
art. 240 1 pkt 1 w zwizku z art. 239 3 k.p. i w zwizku z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 6
kwietnia 1990 r. o Policji167, a take w zwizku z art. 24117 1 pkt 2 k.p. oraz wnis o
uchylenie zaskaronego postanowienia i oddalenie wniosku. Argumentowa, e instytucja
"reprezentatywnej organizacji zwizkowej" zostaa powoana nowel do kodeksu pracy w
celu zawierania ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy. Kodeks pracy jako
regulujcy stosunki pracy nie moe by zatem stosowany do policyjnego stosunku
subowego. W tym stosunku w ogle jest wyczone zawieranie ukadw zbiorowych pracy.
NSZZ Policjantw nie moe wic zawiera takich ukadw, a jedynie ma prawo wyraania
opinii o projektach uregulowa dotyczcych warunkw suby na mocy art. 129 ustawy o
Policji. Ponadto skarcy trafnie dowodzi, e reprezentatywna organizacja zwizkowa dziaa
jedynie wwczas, gdy pracownikw, dla ktrych ma by zawarty ukad ponadzakadowy,
reprezentuje wicej ni jedna organizacja zwizkowa. Tymczasem NSZZ Policjantw jest
jedynym zwizkiem zawodowym reprezentujcym policjantw.
Sd Najwyszy przychyli si w caoci do argumentw Ministra Sprawiedliwoci.
Tym samym zaaprobowa panujcy w nauce pogld, e stosunek prawny, na podstawie
ktrego funkcjonariusze policji peni sub, nie jest stosunkiem pracy. Jest to bowiem
szczeglny stosunek subowy o charakterze administracyjnoprawnym. Cech wyrniajc
stosunki subowe jest za tak wielkie nasilenie pierwiastkw wadczych, e regulacje z
zakresu prawa pracy s mniej przydatne od regulacji administracyjnoprawnych. W
konsekwencji do stosunkw tych przepisy Kodeksu pracy mog mie zastosowanie tylko w
zakresie wyranie okrelonym w przepisach regulujcych te stosunki subowe. Innymi
sowy, funkcjonariusze publiczni penicy sub nie s pracownikami, pozostaj bowiem
przedstawicielami wadzy pastwowej, do ktrych przepisy prawa pracy stosuje si
subsydiarnie.
166
167
I PRN 37/95, OSP 1996/10/195 z aprobujc glos Z. Hajna.

Dz. U. Nr 30, poz. 179 ze zm.
100
Reprezentujce takich funkcjonariuszy (policjantw) zwizki zawodowe (w powoanej

sprawie NSZZ Policjantw) nie maj prawa zawiera ukadw zbiorowych pracy, ktre
negocjowane s przede wszystkim dla osb pozostajcych w stosunku pracy. Poza tym
ustawodawca dopuszcza dziaalno tylko jednego zwizku zawodowego policjantw (art. 67
ust. 2
ustawy o Policji), funkcjonariuszy Stray Granicznej, funkcjonariuszy Suby
Wiziennej (a take pracownikw Najwyszej Izby Kontroli, jeli s to pracownicy

nadzorujcy lub wykonujcy czynnoci kontrolne). W takim wypadku nie znajduje
zastosowania zasada reprezentatywnoci, bdca regu kolizyjn w sytuacji, gdy rokowania
nad zawarciem ukadu prowadz co najmniej dwie organizacje zwizkowe reprezentujce
pracownikw, dla ktrych ma by zawarty ukad ponadzakadowy.
Kryterium liczbowe uyte przez ustawodawc w art. 24117 1 k.p. ma charakter
formalno statystyczny. Jedyn formaln przesank uznania ponadzakadowej organizacji
zwizkowej za reprezentatywn jest liczba zrzeszonych w jej strukturach pracownikw. W
tym sensie kryterium liczbowe jest obiektywne i atwo sprawdzalne, relatywnie proste do
zweryfikowania.
Nie
mona
wszake
nie
dostrzega
zwaszcza
na
szczeblu
ponadzakadowym pewnych pozaprawnych przesanek reprezentatywnoci zwizku

zawodowego opartych na jego prestiu, sile, pozycji przetargowej wzgldem pracodawcw,
atrakcyjnoci programu, aczkolwiek cile powizanych z formalnym kryterium liczbowym
reprezentatywnoci. Utrzymanie okrelonej liczby czonkw pracownikw na poziomie
gwarantujcym przekroczenie jednego z dwch progw reprezentatywnoci oglnej (art.
24117 1 pkt 1 i 2 k.p.) zaley bowiem od wyej wspomnianych pozaprawnych przesanek
reprezentatywnoci zwizku zawodowego. Pracownicy dokonujc wyboru okrelonej
organizacji zwizkowej, postrzegaj j poprzez pryzmat struktur ruchu zwizkowego, do
jakich naley, i zwizanej z tym skutecznoci w walce o profity, prawa oraz interesy ludzi
pracy.
Ustawodawca polski wprowadzi w prawie ukadw zbiorowych gradacj stopnia
reprezentatywnoci organizacji ponadzakadowych w tym znaczeniu, i organizacje
zwizkowe, ktre osigny jeden z trzech progw reprezentatywnoci, speniwszy formalne
liczbowe
kryteria
reprezentatywnoci,
uzna
za
organizacje,
ktre
nabyy cech
reprezentatywnoci, jednak nasilenie tej cechy nie jest jednakowe u kadej ponadzakadowej
organizacji zwizkowej. Najbardziej reprezentatywnym zwizkiem jest organizacja
reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji, ktrej reprezentatywno
rozciga si w obszarze caego kraju. Liczba ponad 300.000 zrzeszonych czonkw bdcych
pracownikami oraz dziaalno w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy
101
rodzaj dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji

Dziaalnoci (PKD) uprawnia do stwierdzenia, e takie organizacje mog negocjowa i
zawrze kady ukad ponadzakadowy niezalenie od tego, czy jest to ukad branowy,
regionalny lub zawodowy, gdy reprezentuj one pracownikw niemal wszystkich gazi
pracy, regionw (np. przez rady wojewdzkie) oraz zawodw w tym sensie, i pracownicy ci
zrzeszeni s bezporednio bd porednio w strukturach ponadzakadowej organizacji
zwizkowej reprezentatywnej w rozumieniu wyej wspomnianej ustawy.
Organizacj zwizkow reprezentatywn w nieco mniejszym stopniu jest organizacja
zrzeszajca co najmniej 10% ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu, nie
mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw. Obszarem jej reprezentatywnoci moe by
okrelona brana, okrelony region (terytorium), czy okrelony zawd, zalenie od charakteru
danej organizacji zwizkowej.
Zgodnie natomiast z wykadni Sdu Najwyszego 168 ponadzakadowa organizacja
zwizkowa nie jest reprezentatywna w rozumieniu art. 24117 1 pkt 2 k.p., jeeli zrzesza
wprawdzie co najmniej pi tysicy (obecnie dziesi tysicy) pracownikw, lecz liczba
czynnych zawodowo czonkw pracownikw nie stanowi rwnoczenie przynajmniej 10%
ogu pracownikw objtych zakresem oddziaywania statutu tej organizacji. Sd Najwyszy
stwierdzi, e obydwie przesanki ustalania reprezentatywnoci naley rozpatrywa cznie,
przy czym przesanka zrzeszania co najmniej 10% ogu pracownikw objtych zakresem
statutu (np. co najmniej 10% pracownikw przemysu stoczniowego, co najmniej 10%
pracownikw wojewdztwa podlaskiego, czy co najmniej 10% nauczycieli) jest waniejsza, a
druga przesanka musi zawiera si w pierwszej w tym sensie, e organizacja
ponadzakadowa musi zrzesza swoich czonkw w iloci przynajmniej 10% ogu
pracownikw objtych zakresem oddziaywania statutu tej organizacji i moe to by liczba
wiksza, np. pitnacie tysicy, lecz liczba ta nie moe spa poniej dziesiciu tysicy
zrzeszonych w organizacji zwizkowej pracownikw. Jeeli za zwizek skupia nie mniej ni
dziesi tysicy pracownikw, ale jest to mniej ni 10% ogu pracownikw objtych
zakresem dziaania statutu, zwizek taki nie zostanie uznany za reprezentatywny.
Wwczas gdy brak jest organizacji reprezentatywnych w rozumieniu art. 24117 1 pkt
1 lub 2 k.p. reprezentatywn organizacj zwizkow na szczeblu ponadzakadowym staje si
organizacja zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by zawarty
okrelony ukad ponadzakadowy. Organizacje takie reprezentatywne s ex nunc, ich cecha
reprezentatywnoci nie jest relatywnie trwaa, w zwizku z czym charakteryzuj si
168
Postanowienie SN z 8.10.1996 r., I PRN 91/96, OSNP 1997/8/132.

102
reprezentatywnoci w maym stopniu. W konsekwencji organizacje te nie s oglnie

reprezentatywne169. Na szczeblu ponadzakadowym nabywaj cech reprezentatywnoci
jednorazowo jedynie dla zawarcia okrelonego ukadu zbiorowego pracy.
Ustawodawca
obszarze
ponadzakadowym
przewidzia
charakterystyczny
przypadek tzw. reprezentatywnoci pochodnej170. Jest to reprezentatywno wtrna

wzgldem reprezentatywnoci pierwotnej ustalanej na podstawie formalnych kryteriw
liczbowych zgodnie z art. 24117 1 k.p. i polega na uzyskaniu z mocy prawa
reprezentatywnoci przez ponadzakadow organizacj zwizkow na podstawie kryterium
samego tylko czonkowstwa w oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej, czyli
przynalenoci do struktur organizacyjnych konfederacji zwizkowej. Omawiany przepis w
3 wyranie stanowi, e w razie stwierdzenia reprezentatywnoci oglnokrajowej organizacji
midzyzwizkowej (konfederacji) z mocy prawa staj si reprezentatywne wchodzce w jej
skad oglnokrajowe zwizki zawodowe i zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych.
W zwizku z powyszym mona by stwierdzi, i racjonaln przesank
wprowadzenia
konstrukcji
reprezentatywnoci
pochodnej
byo
przewiadczenie
ustawodawcy, e w ramach konfederacji i tak si rzeczy zrzeszaj si wiksze zwizki

zawodowe lub federacje. Poza tym przyczyn powoania konfederacji z reguy staje si
denie poszczeglnych jej czonkw oglnokrajowych zwizkw i federacji do
skutecznego reprezentowania przed stron rzdow przewaajcej czci ogu pracownikw
w sprawach najwaniejszych, kluczowych praw i interesw pracowniczych. Trudno zatem
oczekiwa, e w razie koniecznoci rokowa nad ukadem zawieranym dla pracownikw
bezporednio zrzeszonych w danej organizacji czonkowskiej, zwaszcza gdy jest to
stosunkowo niewielka grupa, postanowienia ukadowe bdzie negocjowa caa konfederacja.
Przewidujc to, ustawodawca uzna, i wraz ze stwierdzeniem reprezentatywnoci okrelonej
konfederacji ex lege cech reprezentatywnoci uzyskuj jej organizacje czonkowskie. Mona
jednak odnie wraenie, e taki automatyzm prawny przyznania cechy reprezentatywnoci
kadej zrzeszonej organizacji wyraajcy si w samej tylko przynalenoci do
oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej (konfederacji) stanowi w istocie dewaluacj
kryteriw (pojcia) reprezentatywnoci (podziau na zwizki reprezentatywne i pozostae) na
niszym szczeblu (np. regionalnym, branowym) prowadzenia rokowa nad zawarciem
ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy, co niechybnie narusza konstytucyjn zasad
169
Zob. szerzej J. Stelina: Pojcie reprezentatywnoci zwizku zawodowego, PiZS nr 3/1995, s. 59-61; W.
Sanetra: O zdolnoci ukadowej, PiZS nr 4/1995, s. 15-16.
170
Termin reprezentatywnoci pochodnej w nauce wprowadzony zosta przez Z. Hajna; Z. Hajn, jw., s. 2-3.
103
rwnoci podobnych podmiotw wobec prawa. Reprezentatywno pochodna ze wzgldw

prakseologicznych ma jednak przyczyni si do poszerzenia praktyki ukadowej pomidzy
partnerami zbiorowych stosunkw pracy poprzez nadanie przymiotu reprezentatywnoci tym
zwizkom zawodowym, ktre zdecyduj si nalee do jednej z kilku central zwizkowych.
Majc za na uwadze istot reprezentatywnoci ukadowej de lege ferenda naley
postulowa wprowadzenie pomocniczego kryterium desygnacji w drodze referendum wrd
zatrudnionych u pracodawcw objtych postanowieniami zawieranego ukadu w sytuacji, gdy
istnieje kilka reprezentatywnych organizacji ponadzakadowych, ale nie s one w stanie w
wyznaczonym terminie powoa wsplnej reprezentacji lub dziaa wsplnie w celu zawarcia
ukadu. Referendum przeprowadzaby na wniosek jednego z reprezentatywnych uczestnikw
rokowa i czuwa nad jego przebiegiem minister waciwy do spraw pracy.
4. Reprezentatywno w toku rokowa nad zawarciem ponadzakadowego ukadu
zbiorowego pracy
Zasada reprezentatywnoci w prawie ukadowym peni rol reguy kolizyjnej
pozwalajcej unikn impasu (pata) w rokowaniach nad zawarciem ukadu zbiorowego pracy.
W tym sensie reprezentatywno cile powizana jest ze zdolnoci ukadow
poszczeglnych organizacji zwizkowych uczestniczcych w negocjacjach ukadowych.
Pen i konkretn zarazem zdolno ukadow posiadaj jedynie reprezentatywne zwizki
zawodowe, natomiast pozostae, pozbawione przymiotu reprezentatywnoci, organizacje
zwizkowe nabywaj zdolno ukadow w ograniczonym zakresie, zarwno, jeli jest to
tylko zdolno potencjalna, jak i zdolno ukadowa konkretna171. Na pen zdolno
ukadow skadaj si za trzy samoistne zdolnoci (prawa) o wszym zakresie: zdolno do
wystpienia z inicjatyw zawarcia ukadu, zdolno do prowadzenia rokowa (uczestniczenia
w rokowaniach) oraz zdolno do zawarcia (podpisania) ukadu.
Zgodnie z art. 24115 pkt 2 k.p. prawo wystpienia z inicjatyw zawarcia ukadu
ponadzakadowego172
przysuguje
kadej
ponadzakadowej
organizacji
zwizkowej
171
Na temat zdolnoci ukadowej potencjalnej oraz konkretnej zob. szerzej: J. Stelina: Utworzenie zwizku
zawodowego jako przesanka nabycia zdolnoci ukadowej, Gdaskie Studia Prawnicze, tom IV, Gdask 2000,
s. 42-44.
172
Zdaniem W. Sanetry inicjatywa taka jest uzasadniona i skuteczna tylko wtedy, gdy organizacja pracodawcw
wezwana do rokowa skupia co najmniej jednego pracodawc, u ktrego dziaaj czonkowie danej organizacji
ponadzakadowej, i w stosunku do ktrego ma obowizywa inicjowany ukad. Innymi sowy po drugiej stronie
powinien istnie pracodawca (pracodawcy), zrzeszony w organizacji pracodawcw wezwanej do rokowa,
zatrudniajcy pracownikw reprezentowanych przez organizacj ponadzakadow, ktra na ich rzecz decyduje
si zawrze ukad zbiorowy; zob. szerzej Komentarz, s. 1159.
104
reprezentujcej pracownikw, dla ktrych ma by zawarty ukad. Z prawem tym czy si

jednak obowizek powiadomienia przez podmiot wystpujcy z inicjatyw zawarcia ukadu, a
wic
przez
organizacj
ponadzakadow,
pozostaych
organizacji
zwizkowych
reprezentujcych pracownikw, dla ktrych ma by zawarty ukad, w celu wsplnego

prowadzenia rokowa przez wszystkie organizacje zwizkowe (art. 2412 2 k.p.). Korelatem
za tego obowizku (powinnego zachowania si) jest prawo kadej organizacji zwizkowej
reprezentujcej
(zrzeszajcej)
pracownikw
obejmowanych
zakresem
ukadu
ponadzakadowego do informacji o wszczciu inicjatywy ukadowej, ktre aktualizuje si w

momencie wystpienia z t inicjatyw przez okrelon organizacj zwizkow. W tym
znaczeniu prawo do informacji jest prawem zwizanym z prawem do podjcia inicjatywy
zawarcia ukadu, skuteczno realizacji ktrego bezporednio zaley od zaproszenia do
rokowa pozostaych potencjalnych ich uczestnikw po stronie zwizkowej. W zwizku z
tym czynno podjcia inicjatywy ukadowej jest czynnoci prawn konsensualn, gdy
skuteczno tej czynnoci zawieszona jest do czasu zoenia owiadczenia woli (oferty)
wsplnych negocjacji innym organizacjom zwizkowym w taki sposb, by kada organizacja
zwizkowa moga zapozna si z jego treci (art. 300 k.p. w zwizku z art. 61 1 k.c.).
Jeeli zatem inicjatyw ukadow przejawia organizacja reprezentatywna, musi ona
skutecznie poinformowa (zaprosi do rokowa) wszystkie pozostae zwizki niezalenie od
tego, czy s reprezentatywne, czy pozbawione tej cechy, aby jej inicjatywa nie upada i aby
rokowania si rozpoczy. Sama za decyzja zgodnie z autonomi woli stron naley do kadej
z organizacji zwizkowych.
Ponadzakadowe
organizacje
zwizkowe
zarwno
reprezentatywne,
jak
niereprezentatywne, nie maj jednak prawa odwleka obstrukcyjnie decyzji podjcia rokowa
naraajc na fiasko inicjatyw ukadow jednej lub kilku organizacji. Podmiot wystpujcy z
inicjatyw zawarcia ukadu ponadzakadowego moe bowiem, speniajc swj obowizek
informacyjny, wyznaczy jednoczenie termin na przystpienie poszczeglnych organizacji
zwizkowych do rokowa, nie krtszy ni 30 dni od dnia zgoszenia inicjatywy zawarcia
ukadu (art. 24116 1 k.p.). Jeli w tym terminie nie wszystkie organizacje zwizkowe
przystpi do rokowa do prowadzenia rokowa s uprawnione organizacje zwizkowe, ktre
przystpiy do rokowa ukadowych, pod warunkiem, e uczestniczy w nich co najmniej
jedna reprezentatywna ponadzakadowa organizacja zwizkowa.
Zdolno do prowadzenia rokowa w sprawie zawarcia ukadu ponadzakadowego
przysuguje wszystkim organizacjom zwizkowym reprezentujcym pracownikw, dla
ktrych ma by zawarty ukad ponadzakadowy, pod warunkiem wszake, e dojdzie do
105
utworzenia przez nie wsplnej reprezentacji bd te prowadzc rokowania bd one dziaay

wsplnie173. Z dyspozycji art. 24116 1 in fine k.p. wynikaoby, e ustawodawca pozostawi
samym zwizkom zawodowym decyzj co do sposobu prowadzenia rokowa ukadowych,
stanowic, i rokowania w celu zawarcia ukadu prowadzi ich wsplna reprezentacja lub
dziaajce wsplnie poszczeglne organizacje zwizkowe. Wzgldy celowociowe nakazuj
jednak zastosowa wykadni dynamiczn dystynkcji (alternatywy) wprowadzonej przez
prawodawc i interpretowa 1 omawianego przepisu w tym sensie, e jeeli pracownikw,
dla ktrych ma by zawarty ukad ponadzakadowy, reprezentuje wicej ni jedna organizacja
zwizkowa rokowania prowadzi ich wsplna reprezentacja, a dopiero gdy nie uda si jej
utworzy samodzielnie zainteresowane organizacje zwizkowe, wspdziaajc w
niezbdnym zakresie, np. przy uzgadnianiu ostatecznej treci ukadu, podpisywaniu, czy
rejestracji ukadu.
Jeeli negocjacje prowadzone s przez wspln reprezentacj zwizkw zawodowych,
to poszczeglne organizacje wyaniaj grup negocjacyjn, ktr upowaniaj do dziaania w
swoim imieniu174. W tej mierze nastpuje cesja zdolnoci (prawa) do prowadzenia
(uczestniczenia) rokowa nad zawarciem ukadu oraz zdolnoci (prawa) zawarcia
(podpisania) ukadu kadej z organizacji zwizkowych i zwizanych z tym uprawnie, np.
dania informacji o sytuacji ekonomicznej pracodawcw, na powoane w drodze
porozumienia odrbne ciao wspln reprezentacj zwizkow. Moliwa jest wobec tego
sytuacja, w ktrej nieliczne pozbawione przymiotu reprezentatywnoci organizacje
zwizkowe sceduj swoj zdolno ukadow na wspln reprezentacj, rezygnujc
jednoczenie z wysania swojego przedstawiciela do tego podmiotu, co de facto wizaoby si
z opanowaniem wsplnej reprezentacji przez przedstawicieli organizacji reprezentatywnej
bd reprezentatywnych, ktre negocjowayby ukad ju nie tylko w swoim imieniu, ale te w
imieniu pozostaych organizacji zwizkowych. Udzia tych organizacji w procedurze
zawarcia ukadu ograniczyby si jedynie do zoenia podpisu pod ostateczn wersj ukadu.
Jeli wszystkie organizacje zwizkowe w wyznaczonym terminie przystpi do
rokowa
oraz
osign
konsensus,
nie
znajdzie
zastosowania
kolizyjna
regua
reprezentatywnoci, cho organizacje reprezentatywne ze wzgldu na szereg pozaprawnych

przesanek swojej reprezentatywnoci mog mie i z zasady maj decydujcy wpyw na
przebieg rokowa niezalenie od sposobu ich prowadzenia.
173
174
W. Sanetra: O zdolnoci ukadowej, s. 13.

K. W. Baran: Kodeks pracy 2009. Komentarz, s. 1017.
106
Jeeli natomiast do rokowa przystpi co prawda wszystkie organizacje

ponadzakadowe, ale nie osign konsensusu (porozumienia) co do treci ukadu albo nie
wszystkie organizacje przystpi do rokowa w wyznaczonym terminie, negocjacje bd
mogy toczy si dalej pod warunkiem uczestniczenia w nich co najmniej jednej
reprezentatywnej ponadzakadowej organizacji zwizkowej w rozumieniu art. 24117 k.p.
Zgodnie bowiem z 5 tego artykuu ukad ponadzakadowy zawieraj wszystkie organizacje
zwizkowe, ktre prowadziy rokowania nad tym ukadem, bd co najmniej wszystkie
reprezentatywne organizacje zwizkowe, w rozumieniu art. 24117 k.p., uczestniczce w
rokowaniach. Same za rokowania w dalszym cigu prowadzone s w ramach wsplnej
reprezentacji lub przez dziaajce wsplnie organizacje zwizkowe. W wypadku zatem
przejcia rokowa przez organizacje reprezentatywne i nie uzyskania konsensusu odnonie
projektu ukadu w wyniku braku zgody jednej z reprezentatywnych organizacji rokowania
upadaj, a tym samym nie dochodzi do zawarcia ukadu ponadzakadowego.
W zwizku z powyszym aktualno sw zachowuje pogld 175, e przejcie rokowa
przez reprezentatywne organizacje zwizkowe moliwe jest jedynie w razie upywu terminu z
art. 24116 2 k.p., natomiast gdy w terminie tym dojdzie do utworzenia wsplnej
reprezentacji lub podjcia wsplnych dziaa poszczeglnych organizacji zwizkowych, a
nastpnie reprezentacja ta si rozpadnie lub wsplne dziaania zostan przerwane, to zasada,
e do prowadzenia rokowa uprawnionymi staj si reprezentatywne organizacje zwizkowe,
nie ma zastosowania. Rokowania ukadowe naley rozpocz now inicjatyw zawarcia
ukadu.
Zgodnie z zasad pierwszestwa niszej struktury zwizkowej przed wysz wyraon
w art. 24114a 1 k.p. ustawodawca przyzna prawo do zawarcia ukadu ogniwu
najniszemu176. Zdolno do wystpienia z inicjatyw ukadow, prowadzenia rokowa i
zawarcia ukadu w przypadku federacji z zasady posiada wic wchodzcy w jej skad
oglnopolski zwizek zawodowy, za w przypadku struktury wertykalnej trjszczeblowej
konfederacji federacja zakadowych (midzyzakadowych) lub regionalnych zwizkw lub
oglnopolski zwizek zawodowy.
W trakcie prowadzenia rokowa moe si jednak zdarzy, e ponadzakadowe
organizacje zwizkowe, bdce czonkami reprezentatywnej oglnokrajowej organizacji
midzyzwizkowej i z tej racji reprezentatywne swoj biern postaw w wsplnej
reprezentacji lub brakiem wspdziaania skaniaj co najmniej jedn z pozostaych
175
176
Zob. W. Sanetra, jw., s. 14.

Zob. szerzej J. Wratny: Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, s. 202-203.
107
ponadzakadowych organizacji zwizkowych prowadzcych rokowania w sprawie zawarcia

ukadu do skierowania umotywowanego pisemnego wniosku do centrali zwizkowej, w skad
ktrej wchodz, z daniem (roszczeniem) wstpienia do rokowa w miejsce tych
reprezentatywnych organizacji. Organizacja, do ktrej skierowano wniosek, nie moe
odmwi przystpienia do rokowa. Jeli jednak tak si stanie, art. 24114a 2 k.p. jako norma
legis minus quam perfecta zawiera sankcj represyjn za naruszenie prawa, nie uniewaniajc
wszak czynnoci dokonanej przez konfederacj. Odmowa wstpienia do rokowa oznacza
bowiem pozbawienie reprezentatywnoci dla potrzeb okrelonego ukadu ponadzakadowego
wszystkich organizacji, w miejsce ktrych powinna wstpi organizacja, do ktrej skierowany
zosta wniosek.
Przez wzgld na zasad swobody ukadowej oraz dyrektyw poszerzania praktyki
ukadowej kada ponadzakadowa organizacja zwizkowa, jeli zostanie utworzona przed
zawarciem ukadu, ma prawo przystpi do rokowa ( art. 24116 4 k.p.). Sytuacja zmienia
si wtedy, kiedy ukad zosta ju zawarty (podpisany) przez strony ukadu. W przypadku
organizacji niereprezentatywnych strony ukadu mog, ale nie musz (jest to ich prawo)
wyrazi zgod, aby w prawa i obowizki strony wstpia organizacja zwizkowa, ktra nie
zawara ukadu. Natomiast w przypadku organizacji reprezentatywnych mog one (jest to ich
prawo) wstpi w prawa i obowizki strony ukadu, skadajc w tym celu owiadczenie
stronom tego ukadu (art. 2419 3 i 4 k.p.). Jeli strony ukadu odmwi reprezentatywnej
organizacji przystpienia do ukadu, bdzie przysugiwao jej w terminie 90 dni od dnia
zarejestrowania ukadu w postpowaniu przed organem rejestrowym formalne roszczenie o
wezwanie stron ukadu do zaprzestania naruszania prawa i usunicie nieprawidowoci lub o
wykrelenie ukadu z rejestru ukadw (zgodnie z art. 24111 51 54 k.p.). Strony ukadu
bd musiay zgodzi si na przystpienie do ukadu organizacji reprezentatywnej. W
przeciwnym razie organ rejestrowy wyda decyzj o wykreleniu ukadu z rejestru ukadw, w
zwizku z czym pod grob tej sankcji ukad przestanie obowizywa.
5. Stwierdzanie reprezentatywnoci na poziomie ponadzakadowym
Na podstawie art. 24117 2 k.p. w trybie przepisw Kodeksu postpowania cywilnego
o postpowaniu nieprocesowym reprezentatywno uzyska mog ponadzakadowe
organizacje zwizkowe ze wzgldu na to, e zrzeszaj co najmniej 10 % ogu pracownikw
objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw lub ze
wzgldu na to i zrzeszaj najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by zawarty
108
okrelony ukad ponadzakadowy. Z wnioskiem o stwierdzenie swojej reprezentatywnoci

powinny wystpi do Sdu Okrgowego w Warszawie, ktry wydaje w tej sprawie orzeczenie
w terminie 30 dni od dnia zoenia wniosku.
Trzydziestodniowy termin w cigu ktrego Sd Okrgowy w Warszawie powinien
wyda orzeczenie w sprawie wniosku o stwierdzenie reprezentatywnoci ponadzakadowej
organizacji zwizkowej, ma charakter instrukcyjny177. Przekroczenie tego terminu nie stanowi
racego
uchybienia
postpowania
ze
strony
sdu.
Wydaje
si,
przesank
usprawiedliwiajc przekroczenie tego terminu powinna by wycznie rzetelno oceny

zebranego materiau lub te oczekiwanie na dostarczenie materiau dowodowego,
pozwalajcego na ustalenie reprezentatywnoci danej organizacji w zgodzie z jej
rzeczywistym stanem liczbowym (liczb zrzeszonych pracownikw).
Naley mie na uwadze, e ustalanie reprezentatywnoci na szczeblu oglnokrajowym
organizacji ponadzakadowych, o ktrych mowa w art. 24117 1 pkt 1 k.p., odbywa si w
szczeglnym trybie przewidzianym w ustawie o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych.
W rozumieniu tego przepisu stwierdzenie reprezentatywnoci ma charakter
abstrakcyjny, bowiem nie wie si z inicjatyw zawarcia okrelonego ponadzakadowego
ukadu zbiorowego pracy. Z tego punktu widzenia konkretny charakter ma ustalenie
reprezentatywnoci na podstawie pkt 2 i 3 1, gdy moe ono dotyczy sytuacji, w ktrej
przewiduje si zawarcie ukadu zbiorowego dla okrelonej liczby i brany pracownikw178.
Pomimo e w 2 art. 24117 jest mowa jedynie o ponadzakadowej organizacji
zwizkowej wystpujcej z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywnoci, to zgodnie z art.
510 1 k.p.c. zainteresowanym w sprawie uczestnikiem postpowania sdowego moe by
kady, czyich praw dotyczy wynik postpowania. Co wicej, moe on wzi udzia w kadym
stanie sprawy a do zakoczenia postpowania w drugiej instancji. Na odmow za
dopuszczenia do wzicia udziau w sprawie przysuguje zaalenie. Wynika z tego, e nie ma
przeszkd
prawnych,
aby
uczestnikw
postpowania
sprawie
stwierdzenia
reprezentatywnoci okrelonej organizacji zwizkowej byo wicej ni tylko ta organizacja.

Zainteresowanymi w sprawie stwierdzenia reprezentatywnoci tej organizacji mog by
bowiem
inne
organizacje
uczestniczce
rokowaniach
nad
zawarciem
ukadu
ponadzakadowego, organizacja zwizkowa, w skad ktrej wchodzi zwizek, ktrego

177
W. Sanetra, Komentarz, s. 1165.

B. Ligier: Reprezentatywno zwizkowa w praktyce sdowej w Polsce [w:] pod red. E. Sobtki, M.
Pliszkiewicza: Reprezentatywno partnerw spoecznych w zbiorowych stosunkach pracy, Warszawa 1996, s.
68.
178
109
reprezentatywno si way, a take organizacja pracodawcw jako druga strona zawieranego

ukadu. Rozszerzenie krgu uczestnikw postpowania przed sdem na inne jeszcze podmioty
anieli ponadzakadowa organizacja zwizkowa wystpujca z daniem stwierdzenia
reprezentatywnoci nie jest ponadto sprzeczne z dyspozycj art. 24117 2 k.p., ktry bdc
norm legi generali odsya wprost do szczegowych przepisw Kodeksu postpowania
cywilnego o postpowaniu nieprocesowym.
Zgodnie z art. 516 k.p.c. orzeczenia sdu w postpowaniu nieprocesowym zapadaj w
formie postanowie. S to tzw. postanowienia merytoryczne, koczce spraw co do jej
istoty. Wydajc postanowienie sd opiera si wycznie na materiale dostarczonym przez
uczestnikw postpowania, cho materia ten ocenia swobodnie i nie jest nim zwizany.
Czsto wic zdarza si, i sd przez wzgld na termin 30 dni na wydanie orzeczenia wydaje
postanowienie opierajc si wycznie na zoonym do akt owiadczeniu osb umocowanych
do reprezentowania okrelonej ponadzakadowej organizacji zwizkowej, odnonie liczby
czonkw i jej stosunku do liczby pracownikw179. Dane te mog by koniunkturalnie
zawyone; mog opiera si o statystki sprzed kilku lat, czy mog dotyczy np.
nieistniejcych ju zakadowych organizacji zwizkowych, wchodzcych w skad wyszych
struktur zwizkowych.
Oglnie przyjt praktyk sdow jest to, e orzeczenia zaopatrzone s w klauzul, w
myl ktrej stwierdza si, e ponadzakadowa organizacja zwizkowa jest reprezentatywn
organizacj zwizkow wedug stanu na dzie wydanego postanowienia 180. Takie
prawomocne postanowienie jest wice a do czasu zoenia ponownego wniosku o
stwierdzenie reprezentatywnoci przez t sam organizacj ponadzakadow lub do czasu
zoenia wniosku o stwierdzenie niereprezentatywnoci danej organizacji, zgoszonego przez
podmiot, ktry ma w tym interes prawny, a wic przez inn organizacj zwizkow
uczestniczc w rokowaniach nad zawarciem ukadu ponadzakadowego, a take przez
organizacj pracodawcw181, pomimo i ustawodawca wyranie nie przewidzia takiej
moliwoci w przypadku negocjacji ukadowych na poziomie ponadzakadowym.
Stosujc jednak wnioskowanie per analogiam legis i kierujc si wykadni
systemow, mona by co najmniej przyj, e skoro z mocy art. 24125a 4 k.p. zarwno
zakadowe organizacje zwizkowe, jak i pracodawca, maj prawo przed zawarciem ukadu
zakadowego zgosi uczestnikom prowadzcym rokowania w sprawie zawarcia tego ukadu
179
Zob. szerzej tame, s. 68-69.

Zob. tame, s. 69.
181
Zob. K. W. Baran: Prawo pracy 2009. Komentarz, s. 1022; por. G. Godziewicz: Ukady zbiorowe
pracy, s. 951.
180
110
pisemne zastrzeenie co do speniania przez inn zakadow organizacj zwizkow

kryteriw reprezentatywnoci, to takie prawo powinny rwnie posiada ponadzakadowe
organizacje zwizkowe oraz organizacje pracodawcw. Wizaoby si to z obowizkiem
organizacji zwizkowej, reprezentatywno ktrej jest kwestionowana, wystpienia z
wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywnoci do Sdu Okrgowego w Warszawie.
Zasady wspycia spoecznego oraz wzgldy susznoci przemawiaj za za tym,
eby do czasu uprawomocnienia si postanowienia sdowego w chwili, gdy uzyska ono
powag
rzeczy osdzonej
(res
iudicata),
zawiesi
rokowania
celu
zawarcia
ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy. Zgodnie bowiem z ogln regu wyraon w

art. 2413 1 k.p. kada ze stron jest obowizana prowadzi rokowania w dobrej wierze i z
poszanowaniem susznych interesw drugiej strony. W pojciu susznego interesu drugiej
strony zawiera si za interes prawny danej organizacji zwizkowej w sdowym ustaleniu
posiadania (nabycia) przymiotu reprezentatywnoci w trakcie prowadzonych negocjacji nad
zawarciem ukadu zbiorowego pracy.
Zwaywszy na nadrzdn procesow zasad swobodnej oceny dowodw przez sd,
naley dopuci sytuacj, w ktrej sd stwierdzi, i ponadzakadowa organizacja zwizkowa
nie jest reprezentatywna. Przy zaoeniu, e nie wszystkie zwizki zawodowe przystpiy do
rokowa, postanowienie sdu wywoa skutek prawny dwojakiego rodzaju. Jeli ukad
negocjowaoby kilka (co najmniej dwie) reprezentatywnych organizacji, zawieszone
rokowania toczyyby si dalej. Natomiast w przypadku, gdy organizacja, ktrej
reprezentatywno zakwestionowa sd, byaby zarazem jedyn potencjalnie reprezentatywn
organizacj (art. 24117 1 pkt 3 k.p.), rokowania musiayby zosta przerwane do czasu
stwierdzenia
reprezentatywnoci
jednej
pozostaych
organizacji
zwizkowych
rozpoczyby si na nowo od wystpienia przez ni z inicjatyw ukadow.

Stwierdzenie reprezentatywnoci zwizku ponadzakadowego zgodnie z intencj
ustawodawcy jest obligatoryjnym elementem (etapem) procedury zawierania ukadu
zbiorowego w tym sensie, e na ponadzakadowej organizacji zwizkowej ciy obowizek
sdowego potwierdzenia swojej reprezentatywnoci, jeli chce korzysta ona ze statusu
ponadzakadowej reprezentatywnej organizacji zwizkowej w trakcie prowadzonych
rokowa. Dlatego te organizacja taka nie moe pniej, ju po zawarciu i zarejestrowaniu
ukadu ponadzakadowego, skutecznie powoa si na istnienie w tym zakresie interesu
prawnego i zarzuci naruszenie przepisw o zawieraniu ukadw zbiorowych pracy,
zgaszajc odpowiednie zastrzeenie organowi rejestrowemu. W tym bowiem zakresie
dyspozycja imperatywnej normy prawnej art. 24117 2 k.p. konsumuje norm zawart w
111
przepisie art. 24111 51 k.p. W konsekwencji przepisy art. 24111 51 54 k.p. nie znajd
zastosowania w razie zarzutu naruszenia prawa przez organizacje reprezentatywne w
wypadku, gdy zawary ukad z pominiciem organizacji, ktra nie wystpia z wnioskiem o
stwierdzenie reprezentatywnoci przez sd okrgowy w Warszawie. W konsekwencji organ
rejestrowy po rozpoznaniu sprawy oddali taki zarzut i nie rozpatrzy wniesionego zastrzeenia.
6. Kwestia
konstytucyjnoci
kryteriw
reprezentatywnoci
na
poziomie
ponadzakadowym
Cz ruchu zwizkowego krytycznie przyja wprowadzone w ramach wielkiej
reformy prawa ukadowego z 1994 r. kryteria reprezentatywnoci ponadzakadowych
organizacji zwizkowych, zarzucajc ustawodawcy w tej mierze dziaanie wbrew
obowizujcym, utrzymanym w mocy, przepisom konstytucyjnym. Spraw skierowano zatem
do Trybunau Konstytucyjnego celem wydania wicego orzeczenia oraz dokonania
wykadni legalnej zaskaronych przepisw kodeksu pracy.
Trybuna po rozpoznaniu na rozprawie 11 grudnia 1996 r. sprawy z poczonych
wnioskw Oglnopolskiego Zwizku Zawodowego Lekarzy i Federacji Zwizkw
Zawodowych Pracownikw Ochrony Zdrowia z udziaem umocowanych przedstawicieli
uczestnikw postpowania: wnioskodawcw, Sejmu RP, Ministra Finansw, Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej, Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej oraz Prokuratora Generalnego o
stwierdzenie zgodnoci: 1) art. 24117 1 pkt 1 i 2 wprowadzonego do Kodeksu pracy ustaw
z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw
z art. 1 i 67 pozostawionych w mocy przepisw konstytucyjnych, 2) art. 24116
wprowadzonego do Kodeksu pracy ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw z art. 1 i art. 85 pozostawionych w mocy
przepisw konstytucyjnych, orzek182, e: 1) art. 24117 1 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy,
wprowadzony do Kodeksu pracy ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw nie jest niezgodny z art. 1 i 67 przepisw
konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia
17 padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i
wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym183, 2) art. 24116
182
Wyrok TK z dnia 11 grudnia 1996 r., K 11/96, OTK 1996/6/54 z glos aprobujc K. Rczki, Prz. Sejm.
1997/4/151 oraz z glos aprobujc H. Wierzbiskiej, Prz. Sejm. 1997/4/161.
183
112
Kodeksu pracy, wprowadzony do Kodeksu pracy ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw w zaskaronym zakresie nie jest
niezgodny z art. 1 i art. 85 przepisw konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie
art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach
midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie
terytorialnym.
Zdaniem wnioskodawcw uchwalone przepisy kodeksu pracy naruszay zasad
demokratycznego pastwa prawnego oraz zasad sprawiedliwoci spoecznej (art. 1 uchylonej
Konstytucji), zasad rwnoci obywateli wobec prawa bez wzgldu na pe, urodzenie,
wyksztacenie, zawd, narodowo, ras, wyznanie oraz pochodzenie i pooenie spoeczne
(art. 67), a take sprzeniewierzay si nakrelonej w Konstytucji roli zwizkw zawodowych
jako powszechnej organizacji wspuczestniczcej w ksztatowaniu i realizacji zada
spoeczno gospodarczego rozwoju kraju oraz reprezentanta praw i interesw ludzi pracy
(art.
85).
Zaskarone
przepisy
umoliwiay
bowiem
automatyczne
uzyskanie
reprezentatywnoci duym liczebnie zwizkom zawodowym skupiajcym wiele zawodw

(branowym i wielobranowym), co stawiao w gorszej pozycji mniejsze zwizki zawodowe,
skupiajce czsto przedstawicieli jednej tylko profesji, np. lekarzy.
Trybuna nie podzieli obaw OZZL oraz FZZPOZ i przychyli si do stanowiska
reprezentowanego przez przedstawicieli strony rzdowej oraz Prokuratora Generalnego. Tym
samym Trybuna zgodzi si z ocen Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, e kryteria
reprezentatywnoci maj zapewni efektywno rokowa i ich koordynacj - w sytuacji
znacznej
dyferencjacji
ponadzakadowych
organizacji
zwizkowych
(w
aspektach
liczebnoci, ideologii, potencjalnego oddziaywania w rodowiskach pracowniczych wreszcie

stanu majtkowego i taktyki postpowania), co pozostaje w penej zgodnoci z konstytucyjn
zasad zaufania obywateli do pastwa i stanowionego przeze prawa, gdy w zaoeniu ma
zapobiega chaosowi kompetencyjnemu i paraliowi decyzyjnemu w czasie rokowa
zbiorowych i zawierania ukadw zbiorowych pracy na skutek konkurencji, a nawet otwartej
walki o wpywy midzy zwizkami zawodowymi.
W konsekwencji nie mona przyzna racji skarcym, i art. 24117 w zwizku z art.
24116 k.p. naruszaj zasad rwnoci wobec prawa: obywateli do bycia reprezentowanym
przez wybran organizacj zwizkow w sprawach indywidualnych, jak i zbiorowych praw i
interesw zatrudnionych, za zwizkw zawodowych do reprezentowania w sprawach
indywidualnych, ale te i zbiorowych swoich czonkw, a zatem nie zostaje naruszona zasada
sprawiedliwoci spoecznej, wobec czego pastwo pozostaje nadal demokratycznym
113
pastwem szanujcym i przestrzegajcym prawa. W zwizku z tym wprowadzenie formalno

statystycznych kryteriw liczbowych reprezentatywnoci jest sprawiedliwe i suszne, gdy nie
faworyzuje jednej grupy zawodowej przed inn oraz nie stawia w uprzywilejowanej pozycji
jakichkolwiek ponadzakadowych organizacji zwizkowych184. Ustawodawca w aden sposb
nie ingeruje w ich decyzje ani odnonie przystpienia do rokowa, ani co do obranej taktyki.
W tym znaczeniu system prawny jest spjny i racjonalny.
Co wicej, ustawodawca, szanujc zasad samorzdnoci i niezalenoci zwizkw
zawodowych, pozostawia im wybr sposobu podjcia rokowa w sprawie zawarcia ukadu
ponadzakadowego. Organizacje zwizkowe mog swobodnie decydowa, czy powoa
wspln reprezentacj, czy dziaa wsplnie w sposb mniej sformalizowany, bardziej
zdecentralizowany. Rokowania zgodnie z intencj ustawodawcy maj wic na celu dojcie do
konsensusu wszystkich uczestnikw, co polega na takim dziaaniu i godzeniu niejednokrotnie
rozbienych interesw, by zrealizowana bya konstytucyjna zasada reprezentacji praw
pracowniczych przez organizacje zwizkowe. Zasada ta jest dobrem o wyszej wartoci ni
konsensus wszystkich uczestniczcych w rokowaniach organizacji zwizkowych. Zbiorowe
prawa i interesy pracownikw (rozbijane na pewnym etapie stosowania ukadu na prawa i
interesy indywidualne) musz by skutecznie zabezpieczone nawet w sytuacji impasu w
negocjacjach, konfliktu stanowisk poszczeglnych organizacji. Wtedy zastosowanie ma
kolizyjna regua reprezentatywnoci, ktra przyznaje peniejsz zdolno ukadow
organizacjom reprezentatywnym, ktra wyraa si w ich szczeglnej zdolnoci do zawarcia
ukadu ponadzakadowego wbrew i wobec braku stanowiska pozostaych zwizkw
zawodowych.
Ponadto Trybuna zwrci uwag na wan dystynkcj pomidzy znaczeniem poj w
jzyku prawnym, a znaczeniem tych poj w jzyku potocznym. Nie zawsze bowiem mona
domniemywa potoczny (powszechnie przyjty) sens terminw uywanych w tekstach
prawnych przez ustawodawc. Ustawodawca zachowuje w zakresie definiowania uywanych
przez siebie poj daleko idc swobod. W tym znaczeniu pojcie reprezentatywnej
organizacji zwizkowej nie da si odnie bezporednio do potocznego rozumienia sowa
reprezentatywny. W prawie ukadowym za sens reprezentatywnoci wyraa si w
konstatacji, e organizacja reprezentatywna jest wwczas, gdy jest na tyle dua liczebnie, gdy
reprezentuje tak ilo czonkw, i moe prowadzi rokowania na rzecz caej zbiorowoci
pracowniczej objtej zakresem podmiotowym ukadu zbiorowego pracy, a jednoczenie
184
Por. K. Rczka, jw., s. 159; zob. J. Oniszczuk: Pojcie reprezentatywnoci organizacji zwizkowej w
orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego, PiZS nr 7-8/1997, s. 48.
114
objtej zakresem dziaania statutu tej organizacji. Dlatego suszne i sprawiedliwe jest to, e
zwizek upowaniony do reprezentowania wikszej liczby pracownikw posiada szersze
uprawnienia i kompetencje, bo ma on wiksze moliwoci dziaania, wiksze dowiadczenie i
ponosi te wiksz odpowiedzialno185.
Mona by si jednak zastanowi, dlaczego Trybuna Konstytucyjny uy mniej
stanowczych okrele, orzekajc, e zaskarone przepisy nie s niezgodne z przepisami
konstytucyjnymi, zamiast stwierdzi wprost, i przepisy te s zgodne z powoanymi
przepisami konstytucyjnymi. Wydaje si kryteria reprezentatywnoci ponadzakadowej mogy
budzi jakie zastrzeenia Trybunau, o ktrych jednak si nie wypowiedzia. Zwaszcza
kryterium zrzeszania co najmniej piciuset tysicy pracownikw paradoksalnie byo do
nieprecyzyjne i niejasne. Czy naleao to odnie do skali kraju, czy raczej do skali brany lub
kilku bran? Czy naleao uwzgldnia samych tylko pracownikw sfery produkcyjnej, czy
moe jeszcze innych pracownikw? Ustawodawca zatem uchwalajc ustaw o Trjstronnej
Komisji, doprecyzowa i ujednolici kryterium reprezentatywnoci oglnej z art. 24117 1 pkt
1 k.p. Przepis w tym brzmieniu obowizuje do dzisiaj.
Niezalenie od tego stwierdzi naley, e zobiektywizowane i konkretne kryterium
liczbowe reprezentatywnoci w rokowaniach nad zawarciem ukadu ponadzakadowego
uzyskao aprobat Trybunau w postaci uznania, e zaskarone przepisy nie s niezgodne z
przepisami konstytucyjnymi. Z drugiej strony te nie ma konstytucyjnych przeszkd, by
ustawodawca ksztatowa rol zwizkw zawodowych stosownie do ich siy, zdolnoci
porozumiewania si i jednolitoci wystpowania wobec pracodawcw186.
7. Wnioski kocowe
Reprezentatywno na szczeblu ponadzakadowym skonstruowana jest w oparciu o
kryterium liczbowe o charakterze formalno statystycznym. Jedyn formaln przesank
nabycia przymiotu reprezentatywnoci przez ponadzakadow organizacj zwizkow
stanowi liczba zrzeszonych pracownikw w okrelonym obszarze (sferze, paszczynie),
zwanym obszarem reprezentatywnoci danej organizacji zwizkowej. Wyrnia si trzy
obszary reprezentatywnoci: oglnokrajowy, ponadzakadowy oraz zakadowy.
185
M. Pliszkiewicz: Podsumowanie konferencji [w:] pod red. E. Sobtki, M. Pliszkiewicza: Reprezentatywno

partnerw spoecznych, s. 82.
186
J. Oniszczuk, jw., s. 48.
115
Ustawodawca wprowadzi trzy progi reprezentatywnoci, z ktrymi zwizana jest jej

gradacja od organizacji reprezentatywnej w stopniu najwikszym, reprezentatywnej w
mniejszym stopniu oraz organizacji reprezentatywnej w maym stopniu. Zgodnie z art. 241 17
1 k.p. reprezentatywn organizacj zwizkow jest ponadzakadowa organizacja
zwizkowa: 1) reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno-Gospodarczych
wojewdzkich
komisjach
dialogu
spoecznego
lub
2) zrzeszajca co najmniej 10 % ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu,

nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw, lub 3) zrzeszajca najwiksz liczb
pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony ukad ponadzakadowy. Pierwsze dwie
organizacje zwizkowe cechuj si reprezentatywnoci ogln, trzecia natomiast
reprezentatywnoci ad casu dla zawarcia jedynie okrelonego ukadu zbiorowego pracy.
Reprezentatywno jako zasada zbiorowych stosunkw pracy w prawie ukadowym
peni rol reguy kolizyjnej, umoliwiajcej uzyskanie uprzywilejowanej pozycji w
rokowaniach nad zawarciem ukadu ponadzakadowego liczniejszym (wikszym) zwizkom
zawodowym wobec braku lub wbrew stanowisku pozostaych organizacji zwizkowych.
Zasada
reprezentatywnoci
wynika
bezporednio
przysugujcej
kadej
ponadzakadowej organizacji zdolnoci ukadowej, aczkolwiek posiadanej w rnym

zakresie. Zgodnie z utrwalonym pogldem tylko reprezentatywne ponadzakadowe
organizacje zwizkowe legitymuj si pen zdolnoci ukadow, istota ktrej wyraa si w
swobodzie zawarcia (podpisania) ukadu niezalenie od stanowiska organizacji zwizkowych
pozbawionych cechy reprezentatywnoci.
Znaczcym wyomem i ograniczeniem zasady rwnoci wobec prawa jest instytucja
tzw. reprezentatywnoci pochodnej, uzyskiwanej ex lege w przypadku stwierdzenia
reprezentatywnoci konfederacji zwizkowej przez wchodzce w jej skad oglnokrajowe
zwizki zawodowe oraz zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych.
Wan zasad jest rwnie negocjowanie ukadu ponadzakadowego przez najnisze
ogniwo, organizacj bdc najbliej wzgldem prowadzonych rokowa, w przypadku
zoonych struktur organizacyjnych ruchu zwizkowego. Wyjtek od teje zasady wprowadza
jednak art. 24114a 2 k.p. Zgodnie z tym przepisem oglnokrajowa organizacja
midzyzwizkowa
(konfederacja)
uczestniczy
rokowaniach
zawiera
ukad
ponadzakadowy w miejsce wchodzcych w jej skad ponadzakadowych organizacji

zwizkowych, reprezentujcych pracownikw, dla ktrych ukad ten ma by zawarty i ktre
uzyskay reprezentatywno pochodn (wtrn), w razie skierowania do niej umotywowanego
pisemnego wniosku w tej sprawie przez co najmniej jedn z pozostaych ponadzakadowych
116
organizacji zwizkowych prowadzcych rokowania w sprawie zawarcia tego ukadu.

Konfederacja, do ktrej skierowano wniosek, nie moe odmwi przystpienia do rokowa.
Odmowa prowadzi do pozbawienia reprezentatywnoci dla potrzeb okrelonego ukadu
ponadzakadowego wszystkie organizacje, w miejsce ktrych powinna wstpi konfederacja,
do ktrej skierowany zosta wniosek.
Koniecznym etapem procedury rokowa ponadzakadowych jest wystpienie
organizacji zwizkowej, ktrej reprezentatywno nie zostaa jeszcze stwierdzona, do Sdu
Okrgowego w Warszawie o ustalenie swojej reprezentatywnoci. Mona wic sdzi, e
zoenie wniosku o sdowe stwierdzenie reprezentatywnoci powinno w tym wypadku
wyczy zgoszenie zastrzeenia naruszenia przepisw o ukadach zbiorowych pracy do
organu rejestrowego w zakresie zawarcia ukadu z pominiciem tej organizacji przez inne
reprezentatywne ponadzakadowe zwizki zawodowe.
Zasada reprezentatywnoci na poziomie ponadzakadowym nie narusza ponadto
konstytucyjnych zasad sprawiedliwoci spoecznej, rwnoci wobec prawa oraz nie
sprzeniewierza
si
roli
zwizkw
zawodowych
jako
powszechnej
organizacji
wspuczestniczcej w ksztatowaniu i realizacji zada spoeczno gospodarczego rozwoju

kraju oraz reprezentanta praw i interesw ludzi pracy.
Przyjte zasady okrelania reprezentatywnoci zwizku zawodowego maj suy
wprowadzeniu pewnego adu i porzdku spoecznego w zbiorowych stosunkach pracy. Aby to
osign, przyjte kryteria musz by jasne i oczywiste dla wszystkich, ktrzy maj je
stosowa187. Wydaje si zatem, e ustawodawcy polskiemu udao si przedstawi obiektywne
i zarazem konkretne oraz sprawiedliwe przesanki uzyskania reprezentatywnoci ukadowej,
co stanowio niewtpliwie realizacj jednego z najwaniejszych postulatw nauki zbiorowego
prawa pracy przed wielk reform prawa ukadowego z 1994 roku.
Niemniej jednak de lege ferenda naley postulowa wprowadzenie jeszcze jednego
kryterium reprezentatywnoci subsydiarnego kryterium desygnacji w razie, gdy wszystkie
reprezentatywne ponadzakadowe organizacje zwizkowe nie dojd do porozumienia w
sprawie zawarcia ukadu zbiorowego i rokowania kocz si niepowodzeniem. Wwczas
pracownicy objci zakresem dziaania statutw wszystkich organizacji ponadzakadowych, a
jednoczenie objci zakresem podmiotowym przygotowywanego ukadu, w drodze
referendum mogliby wyoni organizacj najbardziej reprezentatywn spord wszystkich
reprezentatywnych organizacji zwizkowych negocjujcych ukad. Referendum byoby
przeprowadzane z inicjatywy przynajmniej jednej z ponadzakadowych organizacji
187
M. Pliszkiewicz, jw., s. 85.

117
zwizkowych niezalenie od tego, czy jest reprezentatywna, jeli wzia udzia w

rokowaniach. Nad przebiegiem referendum i jego wanoci czuwaby oraz ogasza jego
wynik minister waciwy do spraw pracy. Referendum byoby wane, gdyby wzi w nim
udzia okrelony procent uprawnionych do gosowania, oraz wice, jeli za jedn z
reprezentatywnych organizacji zwizkowych opowiedziaaby si wikszo gosujcych. W
przeciwnym razie nie doszoby do zawarcia ukadu zbiorowego pracy, a procedur rokowa
naleaoby zacz od pocztku.
118
Rozdzia IV
Reprezentatywno zwizkw zawodowych w procesie zawierania
zakadowych ukadw zbiorowych pracy
1. Uwagi o historii regulacji prawnych zakadowej reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych
Zakadowe ukady zbiorowe pracy ustawodawca w sposb kompleksowy uregulowa
w Dziale jedenastym Kodeksu pracy (art.24122 art.24130). Zupeno regulacji, a niekiedy
nawet kazuistyczno przepisw dotyczcych np. procedury prowadzenia rokowa
ukadowych, dobitnie wiadcz o tym, e ukady zbiorowe zawierane na poziomie zakadu
pracy (pracodawcy) jako autonomiczne rdo prawa pracy stanowi jeden z waniejszych
elementw, na ktrych opiera si spoeczna gospodarka rynkowa w sensie nadanym temu
wyraeniu przez Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Zgodnie bowiem z
brzmieniem art. 20 Konstytucji RP spoeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci
dziaalnoci gospodarczej, wasnoci prywatnej oraz solidarnoci, dialogu i wsppracy
partnerw spoecznych stanowi podstaw ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
W wymiarze za praktycznym i na najmniejsz skal dialog i wsppraca partnerw
spoecznych, a wic pracodawcy oraz zakadowych bd midzyzakadowych zwizkw
zawodowych, odbywa si w zakadzie pracy. Efektem tego dialogu (rokowa, negocjacji) i
wsppracy (dojcia do konsensusu) partnerw spoecznych powinien by zawarty przez
obydwie strony zakadowy ukad zbiorowy pracy.
Ukad zakadowy w hierarchii rde prawa pracy usytuowany jest na relatywnie
niskim szczeblu, jego moc prawna jest sabsza od mocy prawnej rde prawa powszechnie
obowizujcego wymienionych w art. 9 1 k.p., a w dwupoziomowym systemie ukadw
zbiorowych pracy ukady zakadowe maj moc prawn mniejsz anieli ukady zbiorowe
ponadzakadowe. Wynika to z art. 24126 1 k.p., zgodnie z ktrym postanowienia ukadu
zakadowego nie mog by mniej korzystne dla pracownikw ni postanowienia
obejmujcego ich ukadu ponadzakadowego. Niemniej jednak ukad zakadowy stanowi
rdo prawa, cho jego moc obowizujca ogranicza si jedynie do obszaru okrelonego
zakadu pracy.
119
Stronami zakadowego ukadu zbiorowego moe by zatem wycznie pracodawca, a

po stronie pracowniczej zakadowa (midzyzakadowa) organizacja zwizkowa lub kilka
takich organizacji zwizkowych jako reprezentant (reprezentanci) zbiorowych praw i
interesw pracownikw danego zakadu pracy niezalenie od ich przynalenoci zwizkowej
(art. 7 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych).
Wprowadzenie do polskiego systemu zbiorowych stosunkw pracy ukadw pracy
zawieranych na szczeblu zakadu pracy byo naturaln konsekwencj zmiany ustroju
spoeczno gospodarczego i przestawienia gospodarki z centralnie planowanej na spoeczn
gospodark
rynkow.
Wizao
si
to
odrzuceniem
monistycznego,
zarazem
ponadzakadowego, modelu funkcjonowania struktur zwizkowych i przyjciem pluralizmu

zwizkowego oraz ustawowego zakadowego modelu organizacji ruchu zwizkowego 188.
Nie
oznacza
to
jednak,
wczeniej
nie
istniay
adne
akty
prawa
wewntrzzakadowego, ale ranga ich bya niska, gdy miay one z reguy charakter
wykonawczy (konkretyzujcy) w stosunku do normatywnych postanowie branowych
ukadw zbiorowych pracy, a wic ukadw o zasigu ponadzakadowym. Tak
doprecyzowujc funkcj speniay zakadowa umowa zbiorowa oraz porozumienie w
sprawie zakadowego systemu wynagradzania189.
Po dowiadczeniach sierpnia 1980 r. i wprowadzeniu, a potem zawieszeniu, stanu
wojennego ustawodawca, reorganizujc socjalistyczny ruch zwizkowy, a waciwie budujc
go na nowo, zdecydowa si dowartociowa pracownikw i ich przedstawicieli na poziomie
zakadu pracy. Zwizki zawodowe, w tym zakadowe struktury zwizkowe, na mocy ustawy z
dnia 8 padziernika 1982 r. o zwizkach zawodowych190 otrzymay szereg nowych uprawnie
informacyjno opiniodawczych, naoono te nowe obowizki oraz okrelono na nowo
zadania ruchu pracowniczego.
W myl art. 30 ust. 1 ustawy z 8.10.1982 r. zadania zwizkw zawodowych w
zakadzie pracy wykonyway zakadowe organizacje zwizkowe, dziaajce przez swoje
statutowe organy. Do zakresu dziaania zakadowych organizacji zwizkowych naleao za w
szczeglnoci zajmowanie stanowiska wobec kierownika zakadu pracy i organw samorzdu
zaogi w sprawach dotyczcych praw i interesw zaogi zakadu pracy, a w szczeglnoci
przy ustalaniu regulaminu pracy, regulaminu nagrd i premiowania, rozkadu czasu pracy,
188
Zob. Z. Hajn: Ustawowy model organizacji polskiego ruchu zwizkowego i jego wpyw na zbiorowe stosunki
pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner: Prawo pracy - wyzwania XXI wieku.
Ksiga Jubileuszowa Profesora Tadeusza Zieliskiego Warszawa 2002, s. 427.
189
Zob. szerzej A. Michalska: Ukady zbiorowe pracy i zakadowe umowy zbiorowe, PiZS nr 3/1987, s. 31-38.
190
Tj. Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277.
120
ustalaniu planu urlopw, oraz dotyczcych socjalno bytowych i kulturalnych potrzeb zaogi
(art. 30 ust. 2 pkt 2). W sytuacji, gdyby w zakadzie pracy dziaaa wicej ni jedna
organizacja zwizkowa, na mocy art. 31 ust. 2 wspomnianej ustawy istniejce organizacje
zwizkowe mogy si porozumie, e ich funkcje (zadania) bdzie wykonywa w zakresie
ustalonym w porozumieniu wsplna reprezentacja zwizkowa. Wydaje si, e takie
porozumienie mogo by jedynie zawart na pimie umow cywiln. Zatem a contrario nie
by to akt normatywny, zaliczany do rde zakadowego prawa pracy, poniewa zawarte
przez zakadowe organizacje porozumienie dotyczyo kwestii formalnych, proceduralnych i
nie stanowio bezporedniego rda praw i obowizkw pracownikw zakadu pracy.
W owym czasie w obszarze prawa ukadowego ustawodawca uchwali dwa
podstawowe akty prawne: 1) ustaw z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia
zakadowych systemw wynagradzania191 oraz 2) ustaw z dnia 24 listopada 1986 r. o
zmianie ustawy Kodeks pracy192, ktre zdefinioway w nowy sposb system ukadw
zbiorowych pracy, przyznajc zakadowym organizacjom zwizkowym prawo do zawierania
na szczeblu zakadu pracy quasi ukadw w postaci zakadowych umw zbiorowych lub
porozumie w sprawie zakadowego systemu wynagradzania. Stworzony wwczas stan
prawny okaza si na tyle trway, a rozwizania prawne na tyle skuteczne, e dopiero w
poowie lat 90 tych ustawodawcy udao si zreformowa system ukadw zbiorowych
zgodnie z zaoeniami pluralizmu oraz spoecznej gospodarki rynkowej.
Naley jednak mie na uwadze, e dopiero w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 17
czerwca 1988 r. o zmianie ustawy o zasadach tworzenia zakadowych systemw
wynagradzania193 system ukadw zbiorowych uzyska cech spjnoci (koherencji). Ustawa
wesza w ycie z dniem 1 lipca 1988 r.
Na mocy art. 251, dodanego wspomnian ustaw z 1988 r., zakad pracy objty
ukadem zbiorowym pracy (ukadem branowym, a wic ukadem ponadzakadowym), po
dniu wejcia w ycie tego ukadu, wprowadza zakadowy system wynagradzania w drodze
zakadowej umowy zbiorowej po spenieniu warunkw okrelonych w ustawie, Kodeksie
pracy i ukadzie zbiorowym pracy. Ustawodawca odsyajc do Kodeksu pracy mia na myli
wprowadzony ustaw nowelizujc z 1986 roku przepis art. 24111 1 pkt 2 k.p., zgodnie z
ktrym zakadowa umowa zbiorowa m. in. obejmuje zakadowy system wynagradzania,
ustalajcy szczegowe warunki dotyczce pacy i innych wiadcze zwizanych z prac. W
191
Dz. U. Nr 5, poz. 25.

Dz. U. Nr 42, poz. 201.
193
Dz. U. Nr 20, poz. 134.
192
121
tym sensie wczesny ustawodawca usun wtpliwoci co do zakresu przedmiotowo

podmiotowego obydwu aktw zakadowego prawa pracy, zapobiegajc kolizji pomidzy
zakadow umow zbiorow a porozumieniem w sprawie zakadowego systemu
wynagradzania poprzez zastosowanie dystynkcji polegajcej na rozrnieniu zakadw pracy
na objte branowym ukadem zbiorowym oraz zakady pracy nie objte takim ukadem. W
pierwszym przypadku zakadowy system wynagradzania ustanawiany by w formie
zakadowej umowy zbiorowej, za w drugim w formie stosownego porozumienia.
Ustawodawca tym samym likwidowa nieuzasadnion dowolno na szczeblu zakadowym
normowania zbiorowych stosunkw pracy, co prowadzioby nieuchronnie do sporw
kompetencyjnych i deprecjonowaoby zawart umow lub porozumienie.
Procedury zawarcia zakadowej umowy zbiorowej oraz porozumienia dotyczcego
zakadowego systemu wynagradzania wedle zamiaru ustawodawcy byy niemale identyczne
z t rnic, e porozumienie zawiera waciwy organ zakadowej organizacji zwizkowej,
a w wypadku umowy zbiorowej traktowana jako cao zakadowa organizacja
zwizkowa. Nie zmieniao to jednak tego, e prawo do zawarcia zarwno porozumienia, jak
i umowy, miaa zakadowa struktura zwizkowa z jednej strony i kierownik zakadu pracy,
po zasigniciu opinii rady pracowniczej i uzyskaniu pozytywnej opinii oglnego zebrania
pracownikw (delegatw) z drugiej strony (art. 4 ust. 3 znowelizowanej ustawy z 1984 r.
oraz art. 24112 1 k.p. w wczesnym brzmieniu).
Opinia rady pracowniczej nie bya wica w tym sensie, e pozostawaa bez wpywu
na dalszy bieg procedury. Z kolei opinia zebrania ogu zaogi wizaa obydwie strony
umowy zbiorowej (porozumienia) w tym znaczeniu, e wydanie przez zaog zakadu pracy
negatywnej opinii o projektowanym akcie zakadowego prawa pracy uniemoliwiao
ostatecznie skuteczne zawarcie danej umowy czy porozumienia. Mona by stwierdzi, e a
contrario uzyskanie pozytywnej opinii zaogi stanowio warunek sine qua non dalszego biegu
procedury, koczcej si zawarciem umowy zbiorowej lub porozumienia.
Wicy charakter opinii zebrania pracownikw w odniesieniu do kwestii
reprezentatywnoci wiadczy o mniej lub bardziej wiadomej intencji wczesnego
ustawodawcy przeniesienia cechy reprezentatywnoci z przedstawicieli pracownikw
bezporednio na og zaogi (zebranie pracownikw caego zakadu pracy). Zatem nie
zakadowa organizacja zwizkowa jako reprezentant zaogi, lecz sami pracownicy (delegaci
pracownikw) na doranym zebraniu jako cao stawali si reprezentatywni, tworzc
powoane ad hoc dla zaopiniowania w sposb wicy danej umowy lub porozumienia ciao
zebranie oglne. Ciao te byo reprezentatywne w tym sensie, e od wyraenia przeze opinii
122
(negatywnej bd pozytywnej) zaleaa zdolno ukadowa, zdolno do zawarcia umowy

zbiorowej lub porozumienia, zakadowych organizacji zwizkowych. Wszystkie organizacje
zakadowe posiaday zatem zdolno ukadow jedynie w ograniczonym zakresie.
Zbiorowo pracownikw zakadu pracy na oglnym zebraniu zgodnie z wol ustawodawcy
stanowia grup najbardziej reprezentatywn, skupiajc relatywnie najwiksz liczb
pracownikw. Pozytywna opinia co do wynegocjowanego przez strony porozumienia
(umowy) bya formaln przesank jego zawarcia, a wic podpisania, wejcia w ycie i
obowizywania, cho uprawnienie do dokonania tej czynnoci posiadali po stronie
pracowniczej nie sami pracownicy, ale ich struktury przedstawicielskie zakadowe
organizacje zwizkowe.
W wczesnej nauce prawa pracy uznano, e w sprawach szczeglnie istotnych, do
ktrych zaliczono zawarcie lub zmian zakadowej umowy zbiorowej albo porozumienia o
wprowadzeniu zakadowego systemu wynagradzania, a take wprowadzenie lub zmian
regulaminu nagrd i premiowania oraz regulaminu pracy, obok powinnoci przedstawienia
przez zakadowe organizacje zwizkowe wsplnie uzgodnionego stanowiska, maj one dalej
idcy obowizek wyonienia wsplnej reprezentacji194. Taki obowizek nie wynika jednak z
brzmienia art. 4 ust. 3 u.z.s.w. oraz art. 241 1 k.p. w kontekcie regulacji zawartej w
przepisie art. 31 ust. 2 u.z.z. Bya to raczej rozszerzajca wykadnia doktrynalna, w myl
ktrej zbiorow umow lub porozumienie powinna zawrze wsplna reprezentacja
zwizkowa jako swego rodzaju odrbne ciao. Natomiast gdyby nie udao si powoa takiej
reprezentacji, wwczas dopiero istniejce u pracodawcy organizacje zwizkowe zawierayby
umow zakadow (porozumienie) oddzielnie we wasnym imieniu, ale przez dojcie do
konsensusu uzgodnienie wsplnego stanowiska.
Jak podkreli W. Sanetra195, sab stron tego uregulowania, przewidujcego wymg
wyonienia wsplnej reprezentacji i przedstawienia przez zwizki zawodowe uzgodnionego
stanowiska, byo to, e brak byo waciwie bezporedniej sankcji na wypadek, gdy do
wyonienia takiej reprezentacji bd do wypracowania wsplnego stanowiska nie doszoby.
Jego zdaniem w wczesnym stanie prawnym rol takiej sankcji mogaby peni moliwo
legalnego pominicia gosu zakadowej organizacji zwizkowej w razie odmowy przez ni
wczenia si do dziaa majcych na celu wyonienie wsplnej reprezentacji bd
wypracowanie wsplnego stanowiska. Niemniej brak byo konkretnej reguy okrelajcej
194
195
Zob. W. Sanetra: Ruch zwizkowy po nowelizacji ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS nr 7/1989, s. 12.
Tame, s. 12.
123
zasady postpowania w przypadku kolizji interesw (stanowisk) rnych organizacji

zakadowych.
Prowadzi to do wniosku, e luk w prawie ukadowym ju wtedy moga wypeni
kolizyjna regua reprezentatywnoci zwizkowej, co ukrcioby zbytni dowolno w
prowadzeniu negocjacji zbiorowych w zakadzie pracy. Po zasigniciu opinii rady
pracowniczej i uzyskaniu pozytywnej opinii oglnego zebrania pracownikw (delegatw) w
sytuacji, gdy nie wszystkie zakadowe organizacje zwizkowe przystpiy do wsplnej
reprezentacji lub nie zaprezentoway wsplnie uzgodnionego stanowiska, rokowania nad
zawarciem zakadowej umowy bd porozumienia w sprawie zakadowego systemu
wynagradzania byyby prowadzone dalej, jeli przykadowo uczestniczyaby w nich
organizacja zwizkowa najbardziej reprezentatywna w zakadzie pracy, czy te przynajmniej
wszystkie
reprezentatywne
zakadowe
organizacje
zwizkowe.
Jednake
nawet
reprezentatywne zwizki byyby wwczas zwizane opini oglnego zebrania zaogi (gosem
pracownikw). Oglne zabranie pracownikw (delegatw) posiadaoby cech materialnej
(pierwotnej) reprezentatywnoci w stosunku do formalnej (wtrnej) cechy reprezentatywnoci
przedstawicielstwa pracowniczego zakadowej organizacji zwizkowej.
Potrzeba wprowadzenia kryterium reprezentatywnoci zwizkowej zostaa wyranie
zaakcentowana dopiero w wyniku przemian ustrojowych oraz spoeczno gospodarczych po
1989 roku. Zdecydowawszy si na wprowadzenie pluralistycznego modelu funkcjonowania
ruchu zwizkowego,
bdcego zarazem
elementem skadowym
gbszych zmian,
ustawodawca polski nolens volens musia rozstrzygn w prawie pozytywnym kwestie, ktre
ze zwizkw zawodowych uzna za lepiej reprezentujce pracownikw, bardziej
transparentne w sytuacji, gdyby doszo do cierania si rnych stanowisk poszczeglnych
organizacji zwizkowych, co paraliowaoby prowadzenie dalszych negocjacji z pracodawc.
Zgodnie za z przyjt ostatecznie przez ustawodawc po transformacji ustrojowej w
prawie pracy koncepcj rozwinitego systemu ukadw zbiorowych 196 system ten mia
skada si z dwch szczebli (poziomw): 1) zakadu pracy, gdzie obowizywayby
zakadowe ukady zbiorowe oraz 2) ponadzakadowego (branowego, zawodowego,
terytorialnego), w obrbie ktrego dla pracownikw okrelonej brany, zawodu lub danego
obszaru (miejsca) obowizywayby na terenie wielu zakadw pracy ponadzakadowe ukady
zbiorowe pracy.
196
Zob. szerzej o koncepcjach nowego systemu ukadw M. Seweryski: Ukady zbiorowe pracy w okresie
demokratycznej przebudowy pastwa i gospodarki, PiP nr 12/1992, s. 22-26.
124
Niemniej jednak na pocztku lat 90 tych ubiegego stulecia dominowaa, szczeglnie

w rodowisku zwizkowym, koncepcja ograniczonego systemu ukadw. Wiodcym jej
postulatem byo ograniczenie na pocztkowym etapie reformy systemu ukadw do szczebla
zakadowego, co pozwolioby na usunicie z systemu prawnego w nowej sytuacji spoeczno
gospodarczej zakadowej umowy zbiorowej oraz porozumienia o wprowadzeniu zakadowego
systemu wynagradzania i zastpienie tych aktw rdem prawa kompleksowo regulujcym
stosunki pracy u pracodawcy zakadowym ukadem zbiorowym pracy. W duchu tej
koncepcji zosta przygotowany przez Komisj Krajow Solidarnoci i poddany pod obrady
Sejmu przez grup posw w 1991 r. projekt ustawy o zakadowych ukadach zbiorowych
pracy. Projektem tym zaja si rwnie Komisja ds. Reformy Prawa Pracy przy Ministrze
Pracy i Polityki Socjalnej, proponujc wasne krytyczne uwagi. Impuls dany Komisji w
postaci poselskiego projektu, jak te szereg zgoszonych zastrzee, pozwoliy Komisji
opracowa w jej onie wasny projekt ustawy.
Pomimo tego, e w Komisji do wyranie postulowano wprowadzenie monoci
zawarcia ukadu przez niezwizkowe przedstawicielstwo pracownicze, jak np. wyonione
przez zaog komitety czy komisje, zwaszcza wobec czstego braku struktur zwizkowych w
prywatnych zakadach pracy, ostatecznie zwyciya opcja utrzymania dotychczasowego
monopolu zwizkowego (wycznoci kompetencji zwizkowej) w zakresie zawierania
ukadw zbiorowych pracy. Za wyraonym przez Komisj stanowiskiem przemawia bez
wtpienia argument silnej pozycji zwizku zawodowego jako realnego, odpowiedzialnego i
zinstytucjonalizowanego partnera do dialogu z pracodawc w przeciwiestwie do bliej
nieokrelonej jakiej grupy pracownikw, wyonionych przez zaog ad hoc do prowadzenia
rokowa ukadowych197.
Zarwno projekt solidarnociowy, jak i projekt Komisji w przypadku funkcjonowania
w zakadzie pracy wicej ni jednej organizacji zwizkowych przewidywa, i ukad
zawieraj wszystkie organizacje w ramach wsplnej reprezentacji lub wspdziaajc w tym
celu. Rozbienoci pojawiay si natomiast co do propozycji rozwiza na wypadek, gdyby
nie wszystkie organizacje chciay zawrze negocjowany ukad. Naleao w zwizku z tym da
odpowied na pytanie, ktremu z zakadowych zwizkw przyzna pen zdolno ukadow
kosztem ograniczenia tej zdolnoci w przypadku innych organizacji zwizkowych. Innymi
sowy chodzio o rozstrzygnicie kwestii, jakie zakadowe organizacje zwizkowe staj si
197
Zob. szerzej H. Lewandowski: O projekcie ustawy o zakadowych ukadach zbiorowych pracy, PiZS nr
10/1991, s. 13. W dalszej czci moich rozwaa korzystam z uwag poczynionych przez autora przywoanego
opracowania.
125
reprezentatywne i na podstawie jakich kryteriw, jakie za organizacje zakadowe

pozbawione s cechy reprezentatywnoci.
Projekt poselski zakada, e zdolny do zawarcia ukadu, a wic reprezentatywny,
mgby by: 1) zwizek, ktry uzyska najwiksz liczb gosw pracownikw zakadu albo
2) zwizek majcy najwiksz liczb czonkw wrd pracownikw zakadu (tzw. zwizek
wikszociowy) albo 3) zwizek, ktry pierwszy zakoczy rokowania ukadowe. Z kolei
projekt Komisji proponowa tylko jeden wariant reprezentatywnoci oparty na kryterium
desygnacji w tym sensie, e ukad w braku monoci zawarcia ukadu przez wszystkie
organizacje zwizkowe miaby prawo zawrze zwizek wybrany w drodze tajnego
gosowania (referendum) po uzyskaniu gosw wikszoci zaogi, jeli w gosowaniu wzia
udzia co najmniej poowa pracownikw zakadu pracy. Projekt Komisji ogranicza si zatem
i uznawa za wystarczajcy wariant reprezentatywnoci zakadowej zaproponowany jako
pierwszy w projekcie Solidarnoci.
Zdaniem H. Lewandowskiego198 wypracowane przez Komisj ds. Reformy Prawa
Pracy rozwizanie, a tym samym odpowiedni wariant reprezentatywnoci zakadowej
zaproponowany przez w projekcie poselskim, byy najbardziej demokratyczne. Przez akt
wyboru zwizku zawodowego realizuje si w pewnym stopniu udzia zaogi w ksztatowaniu
warunkw pracy i pacy w zakadzie199. Ponadto obdarzony zaufaniem przez wikszo
pracownikw zakadowy zwizek w wikszym stopniu gwarantuje, e postanowienia ukadu
bd przestrzegane przez pracodawc, a w konsekwencji wpynie to na ad i pokj w
zakadzie pracy przez zaniechanie metod konfrontacyjnych (strajku) na rzecz metod
irenicznych (dialogu z pracodawc).
Dlatego te zgodnie z opini L. Florka200, wyraon na gruncie wczenie
obowizujcego prawa, mimo tego, i referendum ma swoje ujemne strony (problemy
organizacyjne, moliwo zwikszania da w celu zdobycia poparcia zaogi) wydawao si,
e stanowi ono jedyne moliwe rozwizanie w sytuacji, kiedy, jak to ma miejsce w
wikszoci zakadw, aden ze zwizkw nie reprezentuje wikszoci zaogi, a nie mog one
uzgodni wsplnego stanowiska.
Natomiast nieco inaczej do kwestii wyboru organizacji zwizkowej reprezentatywnej
w zakadzie pracy w drodze gosowania ogu pracownikw odniesiono si w ramach Paktu o
przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania, a take w zwizku z
198
Tame, s. 14.
Tame, s. 14.
200
Zob. L. Florek: Rokowania i ukady zbiorowe pracy, PiP nr 12/1994, s. 11.
199
126
zaproponowanym w tym dokumencie projektem regulacji ukadu zbiorowego pracy201. W

razie gdyby organizacje zrzeszajce co najmniej poow zaogi nie doszy do porozumienia, to
wwczas pracownicy zadecydowaliby w referendum, ktra z nich ma reprezentowa ich
interesy w negocjacjach z pracodawc. Jeeli wybrane poprzez gosowanie zaogi zwizki nie
powoayby wsplnej reprezentacji lub nie zgodziy si dziaa wsplnie w rokowaniach, do
zawarcia ukadu miaby prawo zwizek, ktry w referendum uzyska co najmniej 50%
gosw. Gdyby u pracodawcy istnia tylko jeden zwizek (brak byoby innych zakadowych
organizacji zwizkowych), mgby zawrze ukad jedynie wtedy, jeliby skupia w swoich
szeregach co najmniej 50% pracownikw albo nalea do struktur organizacyjnych zwizku
reprezentatywnego na poziomie ponadzakadowym. Dopiero zwizek zawodowy nie
speniajcy adnej z wymienionych przesanek uzyskaby moliwo zawarcia ukadu po
zdobyciu wszake zwykej wikszoci gosw oddanych przez pracownikw.
W zwizku z powyszym warto zauway, e obecnie obowizujce liczbowe
kryterium reprezentatywnoci zakadowej na pocztku nie byo dominujcym postulatem
zarwno wrd zwizkowcw, jak i przedstawicieli nauki. Kryterium desygnacji, a wic
wyznaczenie organizacji reprezentatywnej w drodze gosowania zaogi zakadu pracy
stanowio nie mniej istotn opcj. Mona te powiedzie, i postulowane wwczas de lege
ferenda kryteria reprezentatywnoci w zakadzie pracy, a wic kryterium desygnacji oraz
kryterium liczbowe, byy wzgldem siebie konkurencyjne.
Zakadowe ukady zbiorowe jako rdo prawa pracy zostay wprowadzone do
systemu zbiorowych stosunkw pracy na mocy ustawy z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie
ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw202. Ustawodawca, reformujc system
ukadw zbiorowych pracy, musia dostosowa go do realiw gospodarki rynkowej, ustroju

demokratycznego oraz pluralizmu zwizkowego, opartego na zakadowym modelu
organizacji ruchu zwizkowego.
O ile jednak w stosunku do trybu zawierania ukadw ponadzakadowych
ustawodawca zdecydowa si expresis verbis na wprowadzenie pojcia reprezentatywnej
organizacji zwizkowej na szczeblu ponadzakadowym, o tyle w zwizku z procedur
zawierania ukadw zakadowych explicite takiego terminu w tekcie prawnym nie uy.
Trudno w tym dopatrywa si zamierzonego dziaania ustawodawcy; jest to raczej pewna
przypadkowa niekonsekwencja w stosowaniu okrelonego nazewnictwa. W czasie rokowa
ukadowych z pracodawc ma bowiem zgodnie z intencj ustawodawcy zastosowanie
201
202
Powouj si w tym zakresie na uwagi poczynione przez L. Florka w przypisie 31, tame.
Dz. U. Nr 113, poz. 547.
127
kolizyjna regua reprezentatywnoci. Wprowadzona przeze regulacja uprawnia bowiem do

tego, by mwi, e w razie impasu w rokowaniach inicjatyw ukadow mogy przej
organizacje zwizkowe, ktre zrzeszay cznie co najmniej 50% pracownikw oraz innych
osb wykonujcych prac na rzecz pracodawcy (art. 24125 3 sprzed nowelizacji), a wic de
facto organizacje reprezentatywne. Dlatego te pojcie reprezentatywnoci na szczeblu
zakadowym przenikno do jzyka prawniczego, czego wiadectwem jest posugiwanie si
nim w owym czasie przez przedstawicieli nauki prawa pracy203.
Od samego pocztku w zreformowanym w 1994 r. systemie ukadw zbiorowych
pracy ustawodawca postanowi, e reprezentatywno zakadowa ustalana bdzie na
podstawie kryterium liczbowego, zwanego te formalno statystycznym. Tym samym
zarwno w poprzednim, jak i w aktualnym stanie prawnym pozostae kryteria (zwaszcza
kryterium desygnacji) pozostaj jedynie w sferze postulatw de lege ferenda.
W poprzednim stanie prawnym przyjto, zgodnie z wykadni funkcjonaln, i
pomimo e przepis tego explicite nie stanowi, e za uprawnion do samodzielnego zawarcia
ukadu naley rwnie uzna organizacj zwizkow, ktra skupia sama co najmniej 50%
zaogi zakadu pracy204. W takim przypadku mamy do czynienia z reprezentatywnoci
indywidualn danego zwizku zawodowego, jeeli zrzesza on wskazan liczb osb, oraz
reprezentatywnoci czn kilku organizacji zwizkowych, jeeli razem speniaj one to
kryterium liczbowe205.
Kryterium zrzeszania cznie co najmniej 50% pracownikw i innych osb
zatrudnionych u pracodawcy zostao wszake uchylone w ramach noweli z 2000 r. Dziaanie
ustawodawcy generalnie spotkao si z aprobat nauki prawa pracy206. Wobec niskiego
poziomu uzwizkowienia na szczeblu zakadowym u wikszoci pracodawcw, biernej
postawy wadz zwizkowych, oportunizmu wielu dziaaczy zwizkowych i nieraz braku
nadzoru ze strony wadzy publicznej zwizki zawodowe w licznych zakadach pracy nie byy
w stanie wypeni ustawowego warunku, aeby jako reprezentatywne mc zawrze ukad
wwczas gdy nie wszystkie organizacje zwizkowe przystpiy do rokowa i niejako wbrew
203
Zob. W. Sanetra: Zakadowa zdolno ukadowa, PiZS nr 7/1995, s. 41; K. Rczka: Uczestnicy ukadu
zbiorowego pracy, Przegld Sdowy nr 4/1995, s. 67; A. Paszek: Problem reprezentatywnoci zwizkw
zawodowych w prawie polskim, PiZS nr 2/2000, s. 31.
204
Zob. W. Sanetra, jw., s. 41 42; autor jednake stwierdzi (na gruncie poprzednio obowizujcych
przepisw), e ustawodawca nie wprowadzi w przepisach o ukadach zakadowych kategorii reprezentatywnej
organizacji zwizkowej, s za przesanki do tego, by posugiwa si pojciem reprezentatywnej wsplnej
reprezentacji (wsplnie dziaajcymi zakadowymi organizacjami zwizkowymi), jeli bdzie ona zrzesza co
najmniej 50% pracownikw oraz innych osb wykonujcych prac na rzecz pracodawcy.
205
K. Rczka, jw., s. 67.
206
Zob. Z. Hajn: Nowa regulacja prawna zdolnoci ukadowej zwizkw zawodowych PiZS nr 4/2001, s. 6;
J. Stelina: Nowe regulacje w zakresie ukadw zbiorowych pracy, Przegld Sdowy nr 4/2001, s. 14.
128
wyraanemu przez niektre organizacje zwizkowe stanowisku. W zwizku z tym w sytuacji,

gdyby nawet wikszo organizacji zwizkowych wsplnie zasiada do stou rokowa z
pracodawc, tak wysoki prg czonkowstwa zwizkowego, a wic prg reprezentatywnoci,
uniemoliwia im zawarcie ukadu zbiorowego pracy.
Postulowano zatem, aby de lege lata zbyt wysoki prg zrzeszania cznie (bd
pojedynczo) co najmniej 50% pracownikw oraz innych osb wykonujcych prac na rzecz
pracodawcy obniy i zalenie od zaistniaej sytuacji dodatkowo zrnicowa stawiane
wymagania poprzez wprowadzenie kilku progw reprezentatywnoci zakadowej i to tak, by
ich zastosowanie zawsze prowadzio do wyonienia organizacji zwizkowej reprezentatywnej.
Tym samym takie wnioski de lege ferenda pozostaway w zgodzie z przestrzeganym w
zbiorowych stosunkach pracy paradygmatem, e racjonalny ustawodawca powinien w prawie
ukadowym dy do stworzenia takich przepisw (norm postpowania), stosowanie ktrych
pozwala zwizkom zawodowym oraz pracodawcom wyeliminowa tzw. stan bezukadowy
w zakadach pracy.
Postanowienia ukadu zbiorowego pracy obowizujcego w zakadzie pracy wi
bowiem obydwie strony (pracodawc oraz zwizki zawodowe), ktre go zawary, w tym
reprezentatywne zwizki zawodowe. W konsekwencji poprzez zawarcie ukadu zakadowe
organizacje jako reprezentanci zaogi godz si na wynegocjowane warunki pracy i pacy.
Dlatego te najwaniejszym motywem zawierania przez pracodawcw umw zbiorowych ze
zwizkami zawodowymi jest ch zapewnienia spokojnych i niezakconych akcjami
zbiorowymi warunkw prowadzenia dziaalnoci207. A zatem tylko silny (albo przebiegy)
partner jest w stanie zapewni pracodawcy opacalno ustpstw wynikajcych z zawarcia
umowy zbiorowej208. Nie ulega za wtpliwoci, e sia, autorytet i dowiadczenie
(przebiego) w negocjacjach z pracodawc poszczeglnych organizacji zwizkowych jest
wartoci pochodn uzyskania (stwierdzenia) przymiotu reprezentatywnoci. Utrzymanie
natomiast cechy reprezentatywnoci tych organizacji stanowi wypadkow utrzymania przez
nie siy, autorytetu oraz przebiegoci w rokowaniach z pracodawc w zakadzie pracy.
207
J. Stelina: Refleksje na temat kondycji ukadw zbiorowych pracy w Polsce [w:] pod red. Z. Gral: Z
zagadnie wspczesnego prawa pracy. Ksiga jubileuszowa Profesora Henryka Lewandowskiego, Warszawa
2009, s. 101.
208
Tame, s. 102.
129
2. Zakadowa organizacja zwizkowa oraz midzyzakadowa organizacja zwizkowa

De lege lata zdolno ukadowa przysuguje zakadowej organizacji zwizkowej,
midzyzakadowej organizacji zwizkowej, a take innym strukturom organizacyjnym
zrwnanym w statutach z zakadow organizacj zwizkow, np. tymczasowym komisjom
zwizkowym (zakadowym) o uprawnieniach zakadowej organizacji zwizkowej209.
Doktryna natomiast krytycznie odnosi si do stosowania rozszerzonego pojcia zakadowej
organizacji zwizkowej, uywanego przez Sd Najwyszy w sprawach ochrony dziaaczy
zwizkowych przed zwolnieniem z pracy. Nie nabywa zatem zakadowej zdolnoci ukadowej
komitet zaoycielski, ktrego celem jest dopiero powoanie do ycia w danym zakadzie
pracy struktur organizacyjnych danego ponadzakadowego zwizku zawodowego, czy te
komitet zaoycielski zwizku zawodowego210. Prowadzi to do oglniejszej refleksji, i
prowizoryczne jednostki organizacyjne (in statu nascendi) tworzone w zakadzie pracy przez
zarejestrowany zwizek zawodowy z zamiarem przeksztacenia w zakadowe organizacje tego
zwizku, lecz do tego czasu pozbawione uprawnie zakadowej organizacji zwizkowej moc
uchway zarzdu zwizku, jak rwnie tymczasowe struktury organizacyjne zwizku
zawodowego w organizacji (niezarejestrowanego), nie mog by realnymi, penoprawnymi
uczestnikami po stronie zwizkowej sensu largo w trakcie rokowa nad ukadem
zakadowym pracy a do chwili zarejestrowania zwizku zawodowego bd przyznania im w
statucie zwizku ju zarejestrowanego moc uchway jego zarzdu statusu przysugujcego
zakadowej albo midzyzakadowej organizacji zwizkowej. Zakaz ten rozciga si na
zgoszenie inicjatywy ukadowej, prowadzenie negocjacji oraz podpisanie ukadu i zgoszenie
ukadu do organu rejestrowego.
Wobec powyszego, dokonujc pewnego skrtu mylowego, mona stwierdzi, e
warunkiem sine qua non monoci zostania stron ukadu zakadowego przez zwizek
zawodowy funkcjonujcy w zakadzie pracy jest uksztatowanie danej jednostki
organizacyjnej zarejestrowanego zwizku zawodowego jako zakadowej organizacji
zwizkowej (nadanie jednostce organizacyjnej statusu zakadowej organizacji zwizkowej),
ktra to we wasnym imieniu, ale na rzecz zwizku zawodowego, ma uprawnienie do
zawarcia zakadowego ukadu pracy. Inaczej rzecz ujmujc, koniecznym warunkiem, jaki
musi speni zwizek zawodowy, aby by stron ukadu, jest nabycie przeze oraz jednostki
209
I. Sierocka: Reprezentacja praw i interesw pracowniczych w ukadach oraz innych porozumieniach

zbiorowych [w:] pod red. G. Godziewicza: Reprezentacja praw i interesw pracowniczych, Toru 2001, s. 161.
210
Zob. W. Sanetra, jw., s. 39; I. Sierocka, jw., s. 161 162.
130
organizacyjne wskazane w statucie osobowoci prawnej z dniem zarejestrowania 211 (art. 15

ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych 212, dalej u.z.z). Formalnie za,
zgodnie z wol ustawodawcy, stron ukadu zakadowego jest jednostka organizacyjna
zwizku
zawodowego
zakadowa
organizacja
zwizkowa
(art.
24123
k.p.),
midzyzakadowa organizacja zwizkowa (art. 24130 k.p.) oraz o czym ustawodawca

explicite si nie wypowiada struktura organizacyjna zrwnana w statucie z zakadow
organizacj zwizkow. Warunkiem wystarczajcym nabycia zakadowej zdolnoci
ukadowej i w konsekwencji monoci zostania stron ukadu zakadowego w wszym
rozumieniu jest zatem takie uksztatowanie jednostki organizacyjnej zwizku zawodowego w
statucie, aeby moga ona korzysta z uprawnie przewidzianych przez ustawodawc dla
organizacji zakadowych lub te ewentualnie midzyzakadowych i nie jest do tego konieczne
posiadanie przez tak jednostk osobowoci prawnej213. Ustawodawca tym samym nie chce
ingerowa w wolno zwizkw zawodowych do swobodnego ksztatowania swoich struktur
organizacyjnych214. Kwestia nabywania przez jednostki organizacyjne zwizku zawodowego
osobowoci prawnej stanowi zatem wewntrzn spraw zwizku rozstrzygan w sposb
samodzielny i wolny od ingerencji zewntrznej215. Z drugiej strony nadanie osobowoci
prawnej w akcie rejestracyjnym samemu zwizkowi zawodowemu stanowi warunek
konieczny do tego, aby podstawowa w zakadzie pracy jednostka organizacyjna tego zwizku
(zakadowa lub midzyzakadowa organizacja zwizkowa) moga legalnie, zgodnie z prawem,
korzysta z przysugujcych jej uprawnie, w tym zwaszcza z prawa do zawarcia ukadu
zakadowego jako strona (uczestnik) rokowa ukadowych.
W zwizku z tym a contrario, jeli statut zarejestrowanego zwizku zawodowego tak
stanowi, zdolnoci ukadowej de lege lata nie maj nisze jednostki organizacyjne zwizku,
utworzone w miar potrzeby i zalene funkcjonalnie od organizacji zakadowej lub
midzyzakadowej, zazwyczaj pozbawione podmiotowoci prawnej. Mog to by okrelone
211
Niemniej jednak zwizek zawodowy uzyskuje byt prawny i moliwo dziaania jeszcze przed
zarejestrowaniem w paszczynie zbiorowych stosunkw prawnych (prawa pracy) bd w aspekcie
midzynarodowych relacji midzyzwizkowych, partycypujc tym samym w szeroko pojtym ruchu
zwizkowym; zob. szerzej W. Sanetra: W kwestii rejestracji zwizkw zawodowych, Przegld Sdowy nr
1/1992, s. 9 12 oraz 17 19.
212
Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.
213
Zob. szerzej W. Sanetra: Zakadowa zdolno ukadowa, s. 38.
214
Zgodnie z art. 13 pkt 7 u.z.z. statut zwizku zawodowego midzy innymi okrela struktur organizacyjn
zwizku ze wskazaniem, ktre z jednostek organizacyjnych zwizku maj osobowo prawn. Ponadto zdaniem
SN (wyrok z 16 lutego 2007 r., II PK 196/06) przepis art. 15 ust. 1 u.z.z. naley interpretowa w ten sposb, e
postanowienia statutu maj decydujce znaczenie dla stwierdzenia posiadania osobowoci prawnej przez
jednostk organizacyjn zwizku zawodowego, wbrew statycznej wykadni literalnej tego przepisu, a w zgodzie
z nadrzdn zasad wolnoci i samorzdnoci zwizkw zawodowych.
215
A. Dubowik: Zakadowa organizacja zwizkowa po nowelizacji ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS nr
9/2003, s. 22.
131
statutem wszelkiego rodzaju organizacje wydziaowe, organizacje oddziaowe, koa oraz

organizacje podzakadowe, czy te inne struktury podrzdne w stosunku do organizacji
zakadowej lub midzyzakadowej. Z reguy s one strukturami zainteresowanymi zawarciem
ukadu zakadowego i w pewnej mierze faktycznie uczestnicz w rokowaniach, skoro ukad
ma rozciga si na wszystkie oddziay lub wydziay przedsibiorstwa prowadzonego przez
jednego pracodawc, niemniej jednak prawn stron zawieranego ukadu moe by wycznie
podstawowa zakadowa jednostka organizacyjna zwizku zawodowego, zakadowa
(midzyzakadowa) organizacja zwizkowa.
2.1. Zakadowa organizacja zwizkowa
Z zasady do zawarcia ukadu zakadowego pracy obok pracodawcy uprawniona jest
zakadowa organizacja zwizkowa. Co wicej, kada zakadowa organizacja zwizkowa
zgodnie z art. 24124 k.p. ma prawo do wystpienia z inicjatyw zawarcia ukadu zakadowego
niezalenie od tego, czy jest reprezentatywna. Na pocztku rokowa wszystkie organizacje
zwizkowe w zakadzie pracy maj zatem takie same prawa, a dopiero w trakcie negocjacji
zalenie od postawy poszczeglnych zakadowych organizacji zwizkowych ich status
rnicuje si i nastpuje podzia na organizacje reprezentatywne, majce pen zdolno
ukadow, oraz organizacje niereprezentatywne, posiadajce tylko ograniczon zdolno
ukadow.
Zgodnie z tez uchway Sdu Najwyszego zakadow organizacj zwizkow w
rozumieniu przepisw ustawy o zwizkach zawodowych jest tylko taka podstawowa
jednostka organizacyjna Niezalenego Samorzdnego Zwizku Zawodowego "Solidarno",
ktra jako jedyna organizacja tego Zwizku zakresem swojego dziaania obejmuje cay zakad
pracy (art. 3 k.p.)216. Z tak postawionej tezy wynika, e zdaniem Sdu naley uzna, e z
wykadni jzykowo logicznej, a take wykadni systemowej wynika, i przez zakadow
organizacj zwizkow naley oglnie rozumie tylko tak jednostk organizacyjn, ktra
zasigiem swojego dziaania obejmuje cay zakad pracy w rozumieniu art. 3 k.p. Decyduje
przy tym tzw. kryterium materialne, a wic faktyczny zasig danej organizacji u danego
pracodawcy, a nie formalne nazwanie, czy wewntrzne zarejestrowanie danej jednostki
organizacyjnej jako struktury zakadowej. Inaczej mwic, istnienie kilku ogniw tego samego
zwizku zawodowego w jednym zakadzie pracy, traktowanych przez ten zwizek jako
216
Uchwaa SN z 24 kwietnia 1996 r., I PZP 38/95, z czciowo krytyczn glos Z. Hajna, OSP 1997/5/101.
132
struktury zakadowe, oznacza, e w istocie w tym zakadzie nie istnieje adna zakadowa
organizacja zwizkowa.
W zwizku z powyszym w doktrynie zosta sformuowany pogld217, e pojcia
zakadowej organizacji zwizkowej nie naley wiza z zakadem pracy w ujciu
przedmiotowym rozumianym jako jednostka organizacyjna, w ktrej pracodawca zatrudnia
pracownikw. Wtedy nie byoby przeszkd do funkcjonowania kilku organizacji
zwizkowych tego samego zwizku w kilku zakadach pracy prowadzonych przez jednego
pracodawc. Wobec tego pojcie zakadowej organizacji zwizkowej wiza naley z
kategori pracodawcy, czyli zakadem pracy w rozumieniu podmiotowym w ujciu art. 3
k.p. oraz osob fizyczn zatrudniajc pracownikw. Oznacza to, e zdolno ukadow po
stronie pracownikw maj zwizkowe struktury organizacyjne korelatywne wobec takiej
kategorii podmiotowej, ktra ma cechy pracodawcy. W konsekwencji naley uzna, i
zakadow organizacj zwizkow jest struktura organizacyjna, ktra nie ma wyszych
struktur organizacyjnych w ramach podmiotu okrelanego mianem pracodawcy. Nie ma
jednak przeszkd, aby zwizek zawodowy powoa
do ycia
wicej
jednostek
organizacyjnych w zakadzie pracy bd zakadach pracy prowadzonych przez pracodawc,

podrzdnych wzgldem zakadowej organizacji zwizkowej i bezporednio przez ni
kontrolowanych.
Do dnia 1 stycznia 2003 r. zakadowa organizacja zwizkowa, aby naby uprawnienia
przyznane przez ustawodawc zakadowym organizacjom zwizkowym, nie miaa obowizku
udowadniania pracodawcy, e w prowadzonym przeze zakadzie pracy zrzesza co najmniej
10 czonkw, bdcych pracownikami, nakadcami albo funkcjonariuszami Policji, Stray
Granicznej i Suby Wiziennej, a take straakami Pastwowej Stray Poarnej,
przedstawiajc pracodawcy co kwarta informacj o cznej liczbie czonkw tej organizacji
(art. 251 ust. 1 i 2 u.z.z.). Taki obowizek zosta naoony na kad zakadow organizacj
zwizkow ustaw z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych innych ustaw218. Zgodnie z przepisem art. 3 pkt 1 tego aktu od dnia 1 stycznia
2003 organizacja zakadowa powinna zrzesza co najmniej 10 czonkw, aby moga
uczestniczy w obrocie prawnym z peni swoich praw. Od tej daty organizacje zrzeszajce w
zakadzie pracy mniej ni dziesiciu pracownikw nie przestay by zakadowymi
organizacjami zwizkowymi, lecz utraciy uprawnienia nadane im przepisami tej ustawy i
przepisami Kodeksu pracy. Takie organizacje s pozbawione wszelkiego rodzaju uprawnie,
217
218
Zob. szerzej K. Rczka, jw., s. 64 65.

Dz. U. nr 135, poz. 1146.
133
jakie przepisy przewiduj dla zwizkw zawodowych dziaajcych na szczeblu zakadowym,

zarwno w zakresie prawa do rokowa, jak i w zakresie zajmowania stanowiska w
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy219.
Informacja zoona w trybie art. 251 ust. 2 u.z.z. rodzi jedynie domniemanie
prawdziwoci zawartych w niej danych, czyli ma przede wszystkim znaczenie dowodowe220.
Niemniej jednak nie ma podstaw, aby pracodawca by obowizany wzywa o t informacj
organizacj, obowizuje wszak bowiem zasada ignorantia iuris non excusat, rwnie co do
zwizkw zawodowych221. Wynika std wniosek, e po upywie kwartau i rozpoczciu si
kolejnego kwartau, jeli zakadowa organizacja zwizkowa najpniej do 10 dnia pierwszego
miesica rozpocztego kwartau nie przedstawi pracodawcy wymaganej informacji, to
pracodawca ma prawo traktowa tak organizacj jako podmiot pozbawiony uprawnie
zakadowej organizacji zwizkowej. Jeeli za organizacja przedstawi tak informacj nawet
po terminie (w istocie dla zwizku zawodowego jest to termin instrukcyjny), to pracodawca
jest zwizany danymi zawartymi wobec braku zamieszczenia sposobu weryfikacji tych
danych w przepisach ustawy o zwizkach zawodowych.
W doktrynie wyraony zosta trafny pogld co do zwizku stanu liczbowego
zakadowej organizacji zwizkowej z moliwoci legalnego korzystania z przysugujcych
jej uprawnie a wpywem na zdolno ukadow takiej organizacji222. Zgodnie z tym
pogldem zakadowa organizacja zwizkowa powinna obligatoryjnie spenia warunek
odnoszcy si do liczby zrzeszonych, aby mc sta si stron zakadowego ukadu
zbiorowego pracy. W tym sensie art. 251 u.z.z. jest przepisem modyfikujcym zdolno
ukadow. Modyfikacja ta ma charakter zawajcy w o wiele wikszym stopniu ni
kategoria reprezentatywnoci zakadowej organizacji zwizkowej. Reprezentatywno
bowiem ogranicza zdolno ukadow jedynie w sposb potencjalny, zalenie od takiego czy
innego przebiegu rokowa nad zawarciem ukadu zakadowego. Natomiast spenienie
postawionego przez zakadow organizacj zwizkow wymogu co do jej stanu liczebnego w
kontekcie jej ustawowych uprawnie stanowi wstpny i konieczny warunek do nabycia przez
ni zdolnoci ukadowej bez naraania si na zarzut naruszenia przepisw o zawieraniu
ukadu zbiorowego pracy.
219
Por. wyrok SN z 13 padziernika 2004 r., II PK 41/04, w tezie ktrego Sd stwierdzi, i czonek zarzdu
zakadowej organizacji zwizkowej zrzeszajcej mniejsz liczb pracownikw od okrelonej w art. 251 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych, od dnia 1 stycznia 2003 r. nie korzysta z ochrony
przewidzianej w art. 32 ust. 1 tej ustawy.
220
M. Czubak: Nowelizacja przepisw ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS nr 8/2003, s. 17.
221
S. Paek, A. Sobczyk: Wtpliwoci wok interpretacji nowych przepisw ustawy o zwizkach
zawodowych, PiZS nr 8/2003, s. 24.
222
Zob. szerzej A. Dubowik, jw., s. 25.
134
Mona by zatem wysnu wniosek, e art. 251 ust. 1 u.z.z. stanowi w stosunku do art.
24123 k.p. norm lex specialis223. Zgodnie z regu szczegowoci, w myl ktrej lex
specialis derogat legi generali, przywoany przepis ustawy zwizkowej uchyla (zawiesza)
stosowanie przepisu art. 24123 k.p. w tym sensie, e zakadowa organizacja zwizkowa
zrzeszajca mniej ni 10 pracownikw, wykonawcw pracy nakadczej albo funkcjonariuszy
nie ma prawa do zawarcia zakadowego ukadu zbiorowego pracy i ponadto pozbawiona jest
uprawnienia do wystpienia z inicjatyw zawarcia ukadu oraz uczestniczenia w rokowaniach
ukadowych. Innymi sowy do czasu uzupenienia swojego skadu czonkowskiego lub
przedstawienia informacji o swym stanie liczebnym organizacja taka nie moe by stron
(uczestnikiem) ukadu.
2.2. Midzyzakadowa organizacja zwizkowa
Pojcie midzyzakadowej organizacji zwizkowej nie zostao w prawie pracy w
jakikolwiek sposb zdefiniowane. Jej status prawny w znacznej mierze uzaleniony jest od
ksztatu statusu prawnego zakadowej organizacji zwizkowej, nadanego jej przez
prawodawc. Na mocy art. 34 ust. 1 u.z.z., a na gruncie prawa ukadowego art. 24130 k.p.,
organizacja midzyzakadowa posiada te same prawa i obowizki jak zakadowa organizacja
zwizkowa. Przepisy te nakazuj stosowa do midzyzakadowej organizacji zwizkowej
obejmujcej swoim dziaaniem pracodawc (dziaajcej u pracodawcy) odpowiednie przepisy
dotyczce organizacji zwizkowej istniejcej wycznie w jednym zakadzie pracy.
Udan prb wypracowania definicji organizacji midzyzakadowej podja
judykatura. Zgodnie z wyrokiem Sdu Najwyszego midzyzakadow organizacj
zwizkow (art. 34 u.z.z.) jest tylko taka struktura NSZZ "Solidarno", ktra zakresem
swego dziaania obejmuje co najmniej dwch pracodawcw w rozumieniu art. 3 k.p.224
Naleaoby doda, e nawet wwczas gdy pracodawcy tworz (grupuj si) wiksz struktur
niezalenie od tego, czy zdecyduj si na wyposaenie tej struktury w osobowo prawn, to
w zakadach
pracy w ujciu podmiotowym u pracodawcw zorganizowanych w tej
zoonej strukturze mog rwnie dziaa obok zakadowych organizacji zwizkowych

organizacje midzyzakadowe, gdy nie zabrania tego expressis verbis prawo oraz jest to
zgodne z zasad wolnoci i samorzdnoci zwizkw zawodowych.
223
224
Zob. K. W. Baran: Kodeks pracy 2009. Komentarz p. red. B. Wagner, Gdask 2009, s. 1031.
Wyrok SN z 10 stycznia 2002 r., I PKN 790/00, OSNP 2004/2/29.
135
Organizacja midzyzakadowa ze swej natury istnienie u kilku pracodawcw. Wobec

tego pojawia si wtpliwo, jak stosowa do niej przepis art. 251 u.z.z. Problem sprowadza
si do odpowiedzi na pytanie, czy organizacja, ktra ogem zrzesza co najmniej 10 czonkw
(ale w poszczeglnych zakadach pracy si rzeczy zrzesza mniej ni 10 osb) posiada
zdolno ukadow. Przytoczony przepis ustawy o zwizkach zawodowych, jeeli
interpretowa go literalnie, stoi w sprzecznoci z funkcj (celem) powoywania do ycia
organizacji midzyzakadowych. Wzgld na zasad rwnoci wobec prawa wszystkich
pracownikw w zwizku z zasad wolnoci zrzeszania si w zwizkach zawodowych
przemawia za tym, aeby u pracodawcw, zwaszcza tam, gdzie nie ma warunkw do
zaoenia zakadowej organizacji zwizkowej (np. pracodawca zatrudnia cznie mniej ni 10
osb) moga istnie dla obrony indywidualnych oraz zbiorowych praw i interesw zaogi tego
konkretnego zakadu pracy organizacja midzyzakadowa. Art. 251 u.z.z. naley zatem
stosowa nie wprost a odpowiednio225. Dlatego te nie wydaje si trafna interpretacja,
zgodnie z ktr organizacja midzyzakadowa musi obligatoryjnie u kadego z pracodawcw
zrzesza co najmniej 10 czonkw226. W zwizku z tym nawet jeli u danego pracodawcy jest
zatrudniony jeden bd tylko kilku czonkw takiej organizacji, to posiada ona zdolno
ukadow do zawarcia zakadowego zbiorowego ukadu pracy. Argument za, i jej pozycja
jest w zakadzie pracy sabsza wzgldem pracodawcy oraz innych organizacji, jest nie do
przyjcia, bowiem, posiadajc zdolno ukadow, organizacja midzyzakadowa ma te same
uprawnienia co reszta uczestnikw rokowa ukadowych po stronie zwizkowej.
3. Reprezentatywna zakadowa oraz midzyzakadowa organizacja zwizkowa
Zgodnie z art. 24125a 1 k.p. reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow jest
organizacja zwizkowa: 1) bdca jednostk organizacyjn albo organizacj czonkowsk
ponadzakadowej organizacji zwizkowej uznanej za reprezentatywn na podstawie art. 24117
1 pkt 1, pod warunkiem e zrzesza ona co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u
pracodawcy, lub
2) zrzeszajca co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u
pracodawcy. Jeeli adna z zakadowych organizacji zwizkowych nie spenia wymogw, o

ktrych mowa w 1, reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow jest organizacja
zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw ( 2).
225
Wydaje si, e takie stanowisko przewaa w doktrynie prawa pracy. Zob. szerzej pogldy w tej kwestii J.
Iwulskiego i W. Sanetry: Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009, s. 1203; K. W. Barana, jw., s. 1047; M.
Czubak, jw., s. 18 19, A. Dubowik, jw., s. 23, I. Sierockiej, jw., s. 161.
226
Zob. szerzej S. Paek, A. Sobczyk, jw., s. 26.
136
Nowelizujc przepisy o ukadach zbiorowych, prawodawca zrnicowa kryterium

liczbowe reprezentatywnoci, tworzc tym samym dwa poziomy reprezentatywnoci
zakadowej. Na poziomie oglnej reprezentatywnoci zakadowej partycypuj w procedurze
zawarcia ukadu na rwnych prawach zakadowe organizacje zwizkowe bdce jednostkami
organizacyjnymi
albo
organizacjami
czonkowskimi
ponadzakadowych
organizacji
17
zwizkowych uznanych za reprezentatywne na podstawie art. 241 1 pkt 1, pod warunkiem

e zrzeszaj one co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, lub
te zrzeszajce co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy. Organizacje te
maj ogln kompetencj do zawarcia kadego ukadu pracy negocjowanego z pracodawc,
korzystajc przy tym z penej, bezwarunkowej zdolnoci ukadowej. Organizacje takie
posiadaj permanentnie przymiot reprezentatywnoci, a wic s reprezentatywne ju na
samym pocztku procedury rokowa ukadowych i to od ich swobodnej decyzji
(autonomicznej woli) zaley, w jakim momencie skorzystaj ze swej uprzywilejowanej
pozycji, przejmujc inicjatyw w rokowaniach prowadzonych przez wspln reprezentacj
lub wsplnie dziaajce zakadowe organizacje zwizkowe. Natomiast na paszczynie
konkretnej reprezentatywnoci zakadowej reprezentatywno dla zawarcia okrelonego
ukadu zbiorowego pracy nabywa w toku procedury rokowa (po sprawdzeniu, e adna z
organizacji zakadowych nie spenia wymogw, o ktrych mowa w art. 24125a 1 k.p.)
organizacja zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw danego zakadu pracy. Walor
reprezentatywnoci takiej organizacji zwizkowej aktualizuje si jedynie w stosunku do
rokowa nad zawarciem okrelonego ukadu oraz dziaa prawnych zwizanych z tym
konkretnym ukadem i jest zasadniczo spowodowany brakiem w zakadzie pracy innych
organizacji reprezentatywnych. Taka organizacja jako reprezentatywna nabywa rwnie pen
zdolno ukadow. Pynie std zasadniczo wniosek, i dwie pierwsze przesanki maj
charakter nadrzdny wzgldem przesanki ostatniej, gdy przy uzyskaniu cechy
reprezentatywnoci na podstawie zawartych w nich kryteriw, trzecia przesanka w ogle
nie bdzie miaa zastosowania227.
Ustawodawca kryterium liczbowe uzupeni na poziomie oglnej reprezentatywnoci
ukadowej dodatkowym kryterium formalnym, ktre mona by obrazowo okreli mianem
kryterium siy oddziaywania i pozycji przetargowej wzgldem pracodawcy. Przepis art.
24125a 1 k.p. wprowadza bowiem tzw. mieszan formu reprezentatywnoci. Obejmuje ona
bowiem
nie
tylko
liczb
czonkw
zwizku
zawodowego,
ale
take
charakter
ponadzakadowej organizacji zwizkowej, w skad ktrej wchodzi dana organizacja

227
Zob. J. Stelina, Nowe regulacje, s. 15 16.

137
zakadowa. W rezultacie nawet nieco mniejsze zakadowe organizacje zwizkowe, bo

zrzeszajce co najmniej 7% pracownikw, s uznane za reprezentatywne, jeeli s
jednostkami
organizacyjnymi
albo
organizacjami
czonkowskimi
ponadzakadowej
organizacji zwizkowej, uznanej za reprezentatywn na podstawie art. 24117 1 pkt 1 k.p.228

Jeeli zatem zakadowa organizacja zwizkowa, skupiwszy co najmniej 7% zaogi
zakadu pracy, naley do struktur organizacyjnych lub te sama stanowi struktur
organizacyjn
oglnokrajowego
zwizku
zawodowego,
oglnokrajowego
zrzeszenia
(federacji) zwizkw zawodowych i oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej

(konfederacji), ktre zrzeszaj wicej ni 300.000 czonkw bdcych pracownikami,
dziaajc zarazem w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj
dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci
(PKD), o ktrej mowa w przepisach o statystyce publicznej, to taka organizacja zwizkowa
jest reprezentatywna na szczeblu zakadowym (art. 24125a 1 p. 1 w zwizku z art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i
wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego). Mona by zatem doj do wniosku, e
organizacje
zwizkowe
pozostajce
strukturach
ponadzakadowych
organizacji
zwizkowych faktycznie w zakadzie pracy s najbardziej reprezentatywne, a wic cecha

reprezentatywnoci jest u nich najsilniej rozwinita, wobec czego maj one najmocniejsz
pozycj przetargow wzgldem pracodawcy. Prowadzi to do oglniejszej refleksji, e w
praktyce stosowana jest faktyczna gradacja reprezentatywnoci zakadowej od najsilniejszej
do najsabszej. Wzgldnie siln pozycj maj jeszcze zakadowe organizacje zwizkowe
skupiajce co najmniej 10% zaogi, bdce z reguy jednostk organizacyjn zwizku
zawodowego dziaajcego w skali danego regionu lub brany, za najsabiej widoczny walor
reprezentatywnoci uzyskuj zakadowe organizacje zwizkowe zrzeszajce mniej ni 10%
pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, stanowice podstawow i czsto jedyn struktur
organizacyjn maego zwizku zawodowego istniejcego wycznie na szczeblu zakadu
pracy.
Wydaje si, e zastosowanie przez ustawodawc tak niskich sztywnych progw
reprezentatywnoci jest niekorzystne z powodu oczywistej deprecjacji ukadu zawartego pod
egid reprezentatywnej organizacji zwizkowej, reprezentujcej zaledwie mniej ni jedn
dziesit ogu pracownikw zakadu pracy, dla ktrego ukad jest zawierany. W
konsekwencji w takiej sytuacji czsto si zdarza, e pozostae organizacje zwizkowe nie
bdce stron (uczestnikami) ukadu skupiaj cznie duo wicej czonkw anieli
228
L. Florek: Zwizkowa strona ukadu zbiorowego pracy, Polityka Spoeczna nr 7/2002, s. 15.
138
zakadowe zwizki (zwizek), ktre przystpiy do rokowa i zawary ukad. Tym samym
ukad taki jako akt prawny wewntrzzakadowy ma relatywnie sabe umocowanie, mona go
wic okreli mianem ukadu mniejszociowego229. Z drugiej jednak strony w realiach
cigego obniania si poziomu uzwizkowienia tak ustawione progi reprezentatywnoci
okaza si mog wygrowane. Wydaje si wszake, i ustawodawca skutecznie rozwiza t
kwesti, wprowadzajc trzeci elastyczny prg reprezentatywnoci, tj. zrzeszania najwikszej
liczby pracownikw. Paradoksalnie wwczas prowadzi to do sytuacji, kiedy taka
reprezentatywna organizacja jest wadna samodzielnie zawrze mniejszociowy ukad
zbiorowy pracy, ktry bdzie w wysokim stopniu niereprezentatywny, narzucony wol
pracodawcy przy wspudziale tej organizacji zwizkowej zarwno pozostaym partnerom
spoecznym, jak i zaodze zakadu pracy. Za taki stan rzeczy nie naley za wini prawa,
preferujcego jako zasad zgodn kooperacj wszystkich zakadowych organizacji
zwizkowych przy zawieraniu ukadu, lecz dziaaczy zwizkowych (tzw. czynnik ludzki),
ktrzy, nie przystpujc do rokowa, umoliwiaj przejcie inicjatywy ukadowej przez
organizacj reprezentatywn dla zawarcia okrelonego zakadowego ukadu pracy.
Nawizujc zatem do istoty reprezentatywnoci zakadowej, warto zaznaczy, e w
przeciwiestwie do reprezentatywnych organizacji ponadzakadowych, ktrych funkcja
ogranicza si jedynie do przeamania impasu (pata) w rokowaniach ukadowych,
reprezentatywne
organizacje
zakadowe
ponadto
peni
rol
stranika
rokowa
ukadowych, a zarazem stranika strzegcego zawartego ukadu, ktry pitnuje przypadki

narusze jego postanowie przez pracodawc i tym samym amania przez niego prawa pracy.
Organizacje zwizkowe w zakadzie pracy reprezentatywne zwaszcza na poziomie oglnym
przewanie s wikszymi zakadowymi zwizkami zawodowymi, a ich pozycja wzgldem
pracodawcy oraz innych mniejszych zwizkw jest silniejsza. Poza tym z reguy pozostaj
one w strukturach oglnopolskich zwizkw zawodowych, federacji bd konfederacji.
Wszystko to sprawia, i dysponuj odpowiednim zapleczem finansowym i organizacyjnym,
zatrudniaj
swoich
ekspertw
doradcw,
stwarzajc
wraenie
kompetentnego,
strategicznego partnera do rozmw z pracodawc. Organizacje takie s zatem szczeglnie

predestynowane do stania na stray praw i interesw caej zaogi zakadu pracy.
Na marginesie naley zauway, e na szczeblu zakadowym s reprezentatywne
zakadowe organizacje zwizkowe, czyli de lege lata jednostki organizacyjne zwizkw
zawodowych. Ustawodawca wic nie przyznaje reprezentatywnoci zakadowej in corpore
zwizkom zawodowym, a jedynie de iure ich strukturom zakadowym organizacjom
229
Zob. L. Florek, jw., s. 15.

139
zwizkowym. Zaoenie ustawodawcy z kilku powodw jest racjonalne. Po pierwsze, w

sposb bezporedni umiejscawia kategori prawn reprezentatywnoci wewntrz zakadu
pracy pord ywo zainteresowanych partnerw negocjacji ukadowych, a nie na zewntrz
w wyszych strukturach zwizkowych. Ustawodawca jednak czyni pewien wyjtek od tego
zaoenia, wic kryterium liczbowe reprezentatywnoci zakadowej z przynalenoci do
reprezentatywnej ponadzakadowej organizacji zwizkowej (art. 24125a 1 pkt 1 k.p.). Po
drugie, zaoenie takie pozwala na og mniejszym zwizkom zawodowym (branowym,
regionalnym), niereprezentatywnym na szczeblu ponadzakadowym, porednio partycypowa
w zawieraniu ujednoliconych ukadw zakadowych dla pracodawcw okrelonej brany lub
regionu, jeli tylko ich jednostki organizacyjne funkcjonuj u danego pracodawcy oraz
posiadaj przymiot reprezentatywnoci zakadowej, pozwalajcy na przejcie inicjatywy
zawarcia ukadu zakadowego i narzucenie treci przepisw ukadu pozostaym zakadowym
organizacjom zwizkowym.
Niemniej jednak mona odnie wraenie, e ustawodawca na potrzeby terminologii
stosowanej w statutach federacji i konfederacji zwizkw zawodowych oraz powszechnie
uywanej w ruchu zwizkowym w jednym przypadku rozszerza pojcie zakadowej
(midzyzakadowej) organizacji zwizkowej, obejmujc nim w istocie dziaajcy wycznie
na szczeblu zakadu pracy bd kilku zakadw pracy zwizek zawodowy, ktrego
podstawow i czsto jedyn jednostk (struktur) organizacyjn jest wanie ta zakadowa
bd midzyzakadowa organizacja zwizkowa. Innymi sowy, dotyczy to wypadku, gdy dany
zwizek zawodowy obejmuje swoim obszarem dziaania jedynie teren danego zakadu pracy
(pracodawcy), gdy jakkolwiek praktycznie dochodzi tu do identyfikacji zwizku i
zakadowej organizacji zwizkowej, to jednak w sensie prawnym istnieje midzy nimi
wyrane rozdzielenie, poniewa osobowo prawn posiada tylko zakadowy zwizek
zawodowy, za zakadowa organizacja zwizkowa jest jedynie elementem jego struktury230.
W zwizku z powyszym ta gboko zakorzeniona i utarta maniera jzykowa rodowiska
zwizkowego do nierozrniania i w konsekwencji zamiennego stosowania terminw
zakadowa organizacja zwizkowa w miejsce zakadowego zwizku zawodowego
stanowia dla ustawodawcy celowociow przesank do takiego zredagowania przepisu art.
24125a 1 pkt 1 k.p., ktry explicite stanowi, e reprezentatywn zakadow organizacj
zwizkow jest organizacja zwizkowa, bdca jednostk organizacyjn albo organizacj
czonkowsk ponadzakadowej organizacji zwizkowej, reprezentatywnej na podstawie
przepisw ustawy o Trjstronnej Komisji, a wic reprezentatywnego oglnokrajowego
230
W. Sanetra: Zakadowa zdolno ukadowa, s. 38.

140
zwizku zawodowego, oglnokrajowego zrzeszenia (federacji) zwizkw zawodowych oraz

oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej (konfederacji), pod warunkiem, e zrzesza
ona co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy. Skoro zatem cz
dyspozycji przywoanego przepisu stanowi, i reprezentatywn zakadow organizacj
zwizkow jest organizacja zwizkowa bdca jednostk organizacyjn reprezentatywnej
ponadzakadowej organizacji zwizkowej, to naley przyj, e jest t reprezentatywn
zakadow
organizacj
jedynie
tylko
struktura
organizacyjna
reprezentatywnego
oglnokrajowego zwizku zawodowego, powoana do ycia moc uchway o utworzeniu

jednostki organizacyjnej tego zwizku zawodowego w danym zakadzie pracy. Jeeli
natomiast w dalszej czci teje dyspozycji stanowi si, i reprezentatywn zakadow
organizacj zwizkow jest rwnie organizacja czonkowska ponadzakadowej organizacji
zwizkowej uznanej za reprezentatywn, to trzeba przyj, e ustawodawca, rozszerzajc de
iure pojcie zakadowej organizacji zwizkowej, ma na myli zakadowy zwizek zawodowy,
identyfikowany w wiadomoci spoecznej z jego zarazem jedyn struktur, zakadow
organizacj zwizkow, nalecy na prawach czonka do reprezentatywnej oglnokrajowej
federacji bd konfederacji zwizkowej. To racjonalne ujcie ma zreszt swoje oparcie w
treci konkretnych przepisw statutw zrzesze i organizacji midzyzwizkowych,
stanowicych niekiedy dla ustawodawcy funkcjonalny kontekst wprowadzenia okrelonego
zwrotu prawnego w treci aktu normatywnego. Na przykad zgodnie z art. 8 ust. 1 i 3 Statutu
Oglnopolskiego
Porozumienia
Zwizkw
Zawodowych
(OPZZ)231
organizacjami
czonkowskimi OPZZ mog by oglnokrajowe zwizki zawodowe i zrzeszenia zwizkw

zawodowych, a take zakadowe (midzyzakadowe) organizacje zwizkowe. Z kolei
zakadowa (midzyzakadowa) organizacja zwizkowa, ktra nie naley do zrzeszenia
zwizkw zawodowych bdcego czonkiem OPZZ, moe naby czonkowstwo w OPZZ
przyjmujc, zgodnie ze swoim statutem, uchwa o woli przystpienia do OPZZ, ktr skada
we waciwej radzie wojewdzkiej OPZZ. Pynie std wniosek, e de facto czonkiem OPZZ
jest nie zakadowa organizacja zwizkowa a niezrzeszony w adnej federacji zakadowy
zwizek zawodowy, ktrego li tylko elementem struktury jest ta jednostka organizacyjna.
Przy ustalaniu reprezentatywnoci danej zakadowej organizacji zwizkowej na
podstawie kryterium liczbowego brani s pod uwag wycznie czonkowie bdcy
pracownikami zakadu pracy, w ktrym dziaa ta organizacja. Czonkowie za nie posiadajcy
statusu pracownika de lege lata nie s wliczani do stanu liczbowego tej organizacji, ktry
decyduje o nabyciu przez ni przymiotu reprezentatywnoci zakadowej. Odnosi si to w
231
Zob. http://opzz.org.pl.
141
szczeglnoci do wykonawcw pracy nakadczej (chaupnikw), osb zatrudnionych na

podstawie umw cywilnoprawnych, emerytw i rencistw, a take osb bezrobotnych, jeli s
czonkami zwizku zawodowego. Nie wszyscy pracownicy powinni by uwzgldnieni przy
ustalaniu liczby czonkw zakadowej (midzyzakadowej) organizacji zwizkowej, od ktrej
zaley jej reprezentatywno. Jeeli w szeregach czonkw takiej organizacji znajduj si
pracownicy objci zakazem zawierania dla nich ukadu232, to naleaoby si zastanowi, czy
mona ich zaliczy do tej grupy czonkw, ktrej liczebno wpywa na reprezentatywno
organizacji zakadowej bd midzyzakadowej. Wydaje si, e skoro ukad zakadowy
zawiera si tylko dla pracownikw zakadu pracy, ktrzy mog by adresatami postanowie
ukadowych, to nieuzasadnione byoby nabycie reprezentatywnoci i generalnie zdolnoci
ukadowej przez organizacj niezrzeszajc odpowiedniej liczby pracownikw, dla ktrych
ukad jest zawierany. Na szczeblu zakadowym bezwzgldnie obowizuje bowiem zasada (za
wyjtkiem ukadu zawieranego u pracodawcw wchodzcych w skad tej samej osoby
prawnej), w myl ktrej do rokowa ukadowych uprawnione s wycznie organizacje
reprezentujce pracownikw, a wic zrzeszajce pracownikw dla ktrych ukad jest
zawierany (art. 238 1 pkt 2 k.p.). W tym zakresie pojecie pracownika uyte w art. 241 25a 1
i 2 k.p. powinno wic ulec zaweniu.
Z drugiej strony pojcie pracownika naleaoby chyba rozszerzy i obj jego
zakresem rwnie funkcjonariuszy publicznych, ktrym ustawa nie zabrania tworzenia i
zrzeszania si w zwizki zawodowe bez ograniczania wszake tego prawa do jednego tylko,
ustawowo okrelonego zwizku zawodowego, pomimo tego, e pozostaj oni w stosunku
suby o silnym charakterze administracyjnoprawnym. Funkcjonariuszami tymi s penicy
sw sub straacy Pastwowej Stray Poarnej. Straacy bowiem w zwizku z penieniem
obowizkw subowych korzystaj z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla
funkcjonariuszy publicznych (art. 57 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray
Poarnej233). Zgodnie za z art. 58 ust. 1 i 2 tej ustawy straacy mog zrzesza si w
zwizkach zawodowych na zasadach okrelonych w ustawie o zwizkach zawodowych z tym
tylko, e straak penicy sub na stanowisku, dla ktrego przepisy ustawy przewiduj
powoanie, nie moe peni funkcji w zwizkach zawodowych oraz nie podlega ochronie, o
ktrej mowa w art. 32 ustawy zwizkowej. Tym samym zakadowe organizacje zwizkowe
232
Zgodnie z art. 239 3 k.p. ukadu nie zawiera si dla: 1) czonkw korpusu suby cywilnej, 2)
pracownikw urzdw pastwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powoania, 3) pracownikw
samorzdowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powoania w okrelonych urzdach i
biurach, 4) sdziw i prokuratorw.
233
Tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68.
142
posiadajce w swoich szeregach takie osoby mogyby je uwzgldnia obok zwykych

pracownikw przy ustalaniu liczby czonkw, od ktrej zaley uzyskanie cechy
reprezentatywnoci zakadowej oraz nabycie penej zdolnoci ukadowej. W pozostaych
przypadkach
prawodawca
wprowadza
natomiast
zasad
monizmu
zwizkowego,
dopuszczajc do dziaania wycznie jeden zwizek zawodowy policjantw, funkcjonariuszy

Stray Granicznej, funkcjonariuszy Suby Wiziennej (a take pracownikw Najwyszej
Izby Kontroli, jeli s to pracownicy nadzorujcy lub wykonujcy czynnoci kontrolne), w
zwizku z czym do organizacji zakadowych tych zwizkw nie ma zastosowania zasada
reprezentatywnoci.
Niemniej jednak taka dynamiczna (funkcjonalna) wykadnia moe okaza si
interpretacj zbytnio rozszerzajc pojcie pracownika przy ustalaniu reprezentatywnoci
zwizkowej. Zgodnie bowiem z art. 239 1 ukad zbiorowy pracy zawiera si jedynie dla
pracownikw, cho adresatami jego postanowie w myl 2 tego przepisu mog by osoby
wiadczce prac na innej podstawie ni stosunek pracy, a take emeryci i rencici. Nasuwa
si zatem pytanie, czy funkcjonariusz penicy sub jako osoba w gruncie rzeczy
wiadczca
prac,
ale
na
podstawie
stosunku
subowego
charakterze
administracyjnoprawnym, nie powinna by brana pod uwag przy nabywaniu przymiotu

reprezentatywnoci.
Wskazwk interpretacyjn do wyjanienia tej kwestii mona odnale w
postanowieniu Sdu Najwyszego z dnia 21 wrzenia 1995 r.234 Sd Najwyszy zgodzi si z
ustalon wykadni judykatury, e stosunki subowe zatrudnionych na podstawie
mianowania funkcjonariuszy Policji nie s stosunkami pracy w rozumieniu art. 2 Kodeksu
pracy i w konsekwencji do stosunkw tych przepisy Kodeksu pracy mog mie zastosowanie
tylko w zakresie wyranie okrelonym w przepisach regulujcych te stosunki subowe. W
zwizku z tym Sd ten autorytatywnie stwierdzi, i w stosunku do funkcjonariuszy Policji co
do zasady nie stosuje si przepisw Kodeksu pracy, a w tym take przepisw dotyczcych
zawierania ukadw zbiorowych pracy, w tym rwnie art. 24116 i art. 24117 tego Kodeksu,
dotyczcych stwierdzania reprezentatywnoci zwizkw zawodowych i zawierania przez
takie zwizki ukadw zbiorowych pracy. Z treci tego orzeczenia pynie wic wniosek, e
funkcjonariusze publiczni (a zatem nie tylko policjanci) nie mog by wliczani do oglnej
liczby czonkw zwizku, decydujcej o jego reprezentatywnoci tak na poziomie
ponadzakadowym, jak i analogicznie na szczeblu zakadu pracy.
234
I PRN 37/95, OSNP 1996/8/118.

143
Kryterium formalno statystyczne reprezentatywnoci zakadowej wzmocnione

(doprecyzowane) jest przy pomocy dodatkowego kryterium statycznego o charakterze
temporalnym. Przepis art. 24125a 3 k.p. w zdaniu pierwszym stanowi, e przy ustalaniu
liczby pracownikw zrzeszonych w reprezentatywnej zakadowej organizacji zwizkowej
uwzgldnia si wycznie pracownikw nalecych do tej organizacji przez okres co najmniej
6 miesicy przed przystpieniem do rokowa w sprawie zawarcia ukadu zakadowego.
Pynie std wniosek, e jeeli nawet dana organizacja skupia co najmniej 7% czonkw
pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, jeli pozostaje w strukturze organizacji
ponadzakadowej reprezentatywnej w rozumieniu Trjstronnej Komisji, lub skupia
wprawdzie co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych w zakadzie pracy, albo te skupia
najwiksz
liczb
pracownikw
spord
ogu
zaogi,
to
nie
uzyskuje
cechy
reprezentatywnoci, jeeli jednoczenie liczba zrzeszonych pracownikw, nalecych do tej

organizacji nieprzerwanie przez okres 6 miesicy przed zgoszeniem akcesu do rokowa
ukadowych, nie przekracza jednego z progw reprezentatywnoci zakadowej. Decyduje przy
tym moment przystpienia danej organizacji zwizkowej do rokowa, w tym znaczeniu, e
upyw terminu 6 miesicy po przystpieniu do rokowa nie powoduje uwzgldnienia danego
pracownika w liczbie czonkw zakadowej organizacji zwizkowej decydujcej o jej
reprezentatywnoci lub jej braku235. Za organizacje zwizkowe reprezentatywne mog
bowiem zosta uznane tylko takie organizacje, ktrych baza czonkowska jest stabilna w
duszej perspektywie czasu. Nie mona bowiem koniunkturalnie traktowa kryteriw
reprezentatywnoci, prowadzc intensywn rekrutacj nowych czonkw z myl o udziale w
rokowaniach w sprawie ukadu zbiorowego, a nastpnie koniunkturalnie zania liczb
zrzeszonych pracownikw w innych przypadkach. Omawiany przepis eliminuje zatem
negatywny wpyw krtkotrwaych zmian w stanie liczbowym czonkw organizacji
zwizkowej na uzyskanie waloru reprezentatywnoci zakadowej.
W zwizku z powyszym w doktrynie zaprezentowany zosta trafny pogld 236,
zgodnie z ktrym organizacja zwizkowa, niereprezentatywna w chwili przystpienia do
rokowa ze wzgldu zbyt maej liczby czonkw, nie moe ju pniej w odniesieniu do
konkretnych
rokowa
konkretnego
ukadu
zbiorowego
pracy
uzyska
cechy
reprezentatywnoci, nawet wtedy gdy w tym czasie w stosunku do niektrych z nowych

czonkw upynie szeciomiesiczny termin pozwalajcy na uwzgldnienie tych osb, a tym
samym spenienie liczbowego kryterium reprezentatywnoci. Taka organizacja nie moe
235
236
J. Iwulski, W. Sanetra, jw., s. 1184.

144
zatem sta si organizacj reprezentatywn w fazie rokowa w nastpstwie zwikszenia

liczby jej czonkw. Stosujc wszake per analogiam art. 2419 4 k.p., naley uzna, e
organizacja zakadowa, ktra jeszcze w trakcie rokowa staa si reprezentatywna, ale nie
uczestniczy w nich na prawach organizacji reprezentatywnej, to jednak zawsze moe ju po
zawarciu ukadu wstpi jako organizacja reprezentatywna w prawa i obowizki strony
ukadu, skadajc w tym celu owiadczenie stronom tego ukadu237.
W razie gdy pracownik naley do kilku zakadowych organizacji zwizkowych, dla
potrzeb zawarcia ukadu zbiorowego pracy uwzgldniony moe by tylko jako czonek jednej
wskazanej przez niego organizacji zwizkowej. Wydaje si, e takie wskazanie powinno mie
form pisemn dla celw dowodowych (np. w postpowaniu sdowym o stwierdzenie
reprezentatywnoci lub w postpowaniu rejestrowym). Dlatego te nie naley domniemywa,
e skoro jego forma nie zostaa w ustawie okrelona, to moe ono zosta zoone w kadej
formie238. Trudno bowiem sobie wyobrazi, jak miaaby przebiega weryfikacja
prawdziwoci ustnych owiadcze tyche pracownikw przykadowo w postpowaniu przed
sdem o stwierdzenie reprezentatywnoci danej organizacji zwizkowej. Z racji tego, e sd
wydaje orzeczenie w cigu 30 dni od zoenia wniosku, jest mao prawdopodobne, aby z
uwagi na konieczno zapewnienia szybkoci postpowania wzywa takie osoby w
charakterze wiadkw na okoliczno ich deklaracji w sprawie przynalenoci do organizacji,
ktrej reprezentatywno jest kwestionowana. Sd, kierujc si zasad ignorantia legis
excusat neminem, w postpowaniu o stwierdzenie reprezentatywnoci organizacji zwizkowej
uwzgldni takiego pracownika ze skutkiem ex nunc, nawet wbrew jego woli, na podstawie
zoonej przeze deklaracji czonkowskiej jako czonka teje organizacji. Tym samym inne
organizacje w trakcie rokowa nie bd mogy wzi pod uwag tego pracownika przy
ustalaniu cechy reprezentatywnoci, pomimo e formalnie jest czonkiem kadej z nich. Nie
wydaje si trafne stanowisko239, zgodnie z ktrym, jeli owiadczenie pracownika nie zostao
zoone, uniemoliwia to wykazanie go w skadzie jakiejkolwiek organizacji w zwizku z
ustalaniem reprezentatywnoci. Kwesti t mona rozwiza w ten sposb, e o jego
przynalenoci do ktrej z organizacji zwizkowej przy ustalaniu ich reprezentatywnoci, w
razie gdy jest czonkiem kilku organizacji, decyduje data uzyskania przeze czonkowstwa.
Zgodnie z zasad pierwszestwa pracownik ten przy stwierdzaniu cechy reprezentatywnoci
bd jej braku zostaby uwzgldniony jako czonek wycznie tej zakadowej organizacji
237
Zob. szerzej Z. Hajn, jw., s. 7; J. Stelina, jw., s. 17.

Por. K. W. Baran, jw., s. 1037.
239
Por. tame, s. 1037.
238
145
zwizkowej, do ktrej wstpi najwczeniej. Pozostae organizacje zwizkowe, do ktrych

zapisa si pniej, nie miayby zatem prawa uwzgldni go w oglnej liczbie swoich
czonkw przy ustalaniu swej reprezentatywnoci.
Reprezentatywno jest zalena od zdolnoci ukadowej. Organizacje zwizkowe
pozbawione uprawnie zakadowej organizacji zwizkowej tej zdolnoci nie posiadaj, wic
do czasu uzupenienia swego skadu czonkowskiego nie mog sta si reprezentatywne.
Naley zatem zauway, e przepis art. 251 ust. 1 u.z.z., nie tylko modyfikuje zdolno
ukadow zakadowej organizacji zwizkowej, ale rwnie jako lex specialis, w sytuacji gdy
pracodawca zatrudnia wycznie pracownikw, uchyla dziaanie art. 24125a 1 i 2 k.p. przez
modyfikacj progw reprezentatywnoci ustanowionych w Kodeksie pracy240. Modus
operandi tego przeksztacenia zostanie zilustrowany na poniszych przykadach. Przypumy,
e pracodawca zatrudnia mniej ni 100 pracownikw, np. 70 pracownikw. Z
matematycznego rachunku (zgodnie z art. 24125a 1 pkt 1 i 2 k.p.) wynika, e progiem
reprezentatywnoci, jaki musi speni organizacja zakadowa jest zrzeszanie co najmniej 5
pracownikw (jeli ta organizacja naley do struktur ponadzakadowego zwizku
zawodowego) lub te co najmniej 7 pracownikw. Pozostaje to jednak w sprzecznoci z art.
251 ust. 1 u.z.z., ktry w zwizku z tym uchyla tak ustalone progi reprezentatywnoci,
ustanawiajc zmodyfikowany prg reprezentatywnoci zakadowej zrzeszania przez
organizacj reprezentatywn najwikszej liczby pracownikw w zakadzie pracy pod
warunkiem, e jest to co najmniej 10 pracownikw. Jeeli natomiast pracodawca zatrudnia co
najmniej 100 pracownikw, do takiej modyfikacji nie dochodzi wwczas, gdy w zakadzie
pracy
funkcjonuje
zakadowa
organizacja
zwizkowa
posiadajca
walor
oglnej
reprezentatywnoci zakadowej oraz skupiajca co najmniej 7% pracownikw (jeli jest to co

najmniej 10 czonkw w myl przytoczonego wyej przepisu ustawy zwizkowej) lub
zrzeszajca co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy. Prowadzi to do
oglniejszej
refleksji,
przy
zachowanym
kryterium
liczbowym
ustalania
reprezentatywnoci, ustanowione w Kodeksie pracy progi reprezentatywnoci zakadowej bez

modyfikacji mog w peni obowizywa jednak tylko u wikszych pracodawcw
zatrudniajcych co najmniej 100 pracownikw.
Stosowanie zmodyfikowanego progu reprezentatywnoci jest wszak ograniczone
jedynie do pracodawcw, u ktrych prac wykonuj wycznie pracownicy. Jeli za
240
Zob. te R. Galicki: Reprezentatywno zwizkw zawodowych w procesie zawierania zakadowych

ukadw zbiorowych pracy [w:] pod red. Z. Hajna: Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy,
Warszawa 2012, s. 152-153.
146
pracodawca zatrudnia dodatkowo osoby wykonujce prac nakadcz, zakadowa organizacja

zwizkowa moe zrzesza mniej ni 10 pracownikw, zachowujc zarazem zdolno do
zawarcia ukadu pod warunkiem, e w szeregach tej organizacji s osoby wykonujce prac
nakadcz, a czna liczba jej czonkw wynosi co najmniej 10 osb. Wwczas nie ma
potrzeby modyfikacji progw reprezentatywnoci, szczeglnie w mniejszych zakadach
pracy. Wracajc do przykadu, skoro pracodawca zatrudnia 70 pracownikw, a ponadto
zatrudni jeszcze chaupnikw, to reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow bdzie
organizacja skupiajca co najmniej 5 pracownikw oraz co najmniej 5 chaupnikw lub co
najmniej 7 pracownikw i co najmniej 3 chaupnikw albo najwiksz ich liczb, jeli cznie
z chaupnikami zrzesza bdzie co najmniej 10 osb.
Wydaje si wic, e przez wzgld na tre art. 251 ustawy o zwizkach zawodowych w
zwizku z art. 24123 oraz art. 24125a 1 i 2 k.p. nastpuje nieuzasadnione zrnicowanie
statusu prawnego zakadowych organizacji zwizkowych w zalenoci od tego, czy zrzeszaj
wycznie pracownikw, czy pracownikw i osoby wykonujce prac nakadcz. Przepis
ustawy o zwizkach zawodowych jako lex specialis modyfikuje bowiem nie tylko zdolno
ukadow organizacji zwizkowej, lecz take ma w duej mierze wpyw na sam zasad
reprezentatywnoci zakadowej. De lege ferenda warto byoby zastanowi si zatem nad
nowel Kodeksu pracy przez wprowadzenie do jego treci przepisu stanowicego, e przy
zawieraniu zakadowego ukadu zbiorowego pracy w stosunku do zakadowych organizacji
zwizkowych nie stosuje si przepisu art. 251 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych.
W zwizku z powyszym trzeba wyranie stwierdzi, i nie ma uzasadnionych
podstaw, aeby odmiennie traktowa organizacje midzyzakadowe w kontekcie
uzyskiwania przez nie przymiotu reprezentatywnoci. O ile bowiem odnonie monoci
nabycia przez nie zdolnoci ukadowej naley podzieli pogld, e pod uwag brana jest
czna liczba zrzeszonych u pracodawcw objtych jej dziaaniem (co najmniej 10 czonkw
we wszystkich zakadach pracy), o tyle przy ustalaniu reprezentatywnoci organizacji
midzyzakadowej pod uwag brana jest wycznie ilo jej czonkw jedynie u tego
pracodawcy, dla pracownikw ktrego zawierany jest ukad, nawet wtedy, gdy pracodawcy
objci jej dziaalnoci wchodz w skad tej samej osoby prawnej (zoonej jednostki
organizacyjnej). Nie ma zatem takiej moliwoci, aby organizacja midzyzakadowa z mocy
prawa staa si reprezentatywna we wszystkich zakadach pracy, w ktrych funkcjonuje tylko
dlatego, e cznie zrzesza odpowiedni liczb czonkw, bdcych pracownikami rnych
zakadw pracy. Jej reprezentatywno ustalana jest ad casu odrbnie u poszczeglnych
pracodawcw na takich samych zasadach jak zakadowych organizacji zwizkowych. Inna
147
interpretacja art. 24130 w tym zakresie byaby sprzeczna z zasad rwnoci wobec prawa
wszystkich organizacji zwizkowych.
Sam ustawodawca z reszt daje w treci art. 342 ust. 1 u.z.z. wskazwk
interpretacyjn
co
do
momentu
nabycia
reprezentatywnoci
przez
organizacj
midzyzakadow. Przepis ten stanowi, e zarzd midzyzakadowej organizacji zwizkowej,

ktra w co najmniej jednym zakadzie pracy objtym jej dziaaniem zrzesza pracownikw w
liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej w rozumieniu art.
24125a k.p., moe wskaza pracownikw podlegajcych ochronie przed rozwizaniem bd
niekorzystn zmian stosunku pracy: 1) w liczbie ustalonej zgodnie przepisami ustawy lub
2) w liczbie ustalonej zgodnie z przepisami ustawy w jednym zakadzie pracy wskazanym
przez t organizacj spord zakadw pracy objtych jej dziaaniem, w ktrym ta organizacja
zrzesza pracownikw w liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej
w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, powikszonej o liczb pozostaych zakadw pracy
objtych dziaaniem tej organizacji, w ktrych jest zatrudnionych co najmniej 10
pracownikw bdcych jej czonkami. Ustawodawca zatem porednio formuuje przesank
reprezentatywnoci midzyzakadowej organizacji zwizkowej. Organizacja taka jako cao
staje si reprezentatywna w chwili zrzeszania w co najmniej jednym zakadzie pracy objtym
jej dziaaniem liczby pracownikw wymaganej do uzyskania statusu organizacji
reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p. Jeeli wic organizacja midzyzakadowa
speni kodeksowe warunki reprezentatywnoci przynajmniej w jednym zakadzie pracy w
sensie podmiotowym, to automatycznie uzyska reprezentatywno w pozostaych zakadach
pracy (u pozostaych pracodawcw) nawet wtedy gdyby nie skupiaa liczby pracownikw
potrzebnej
do
przekroczenia
jednego
ze
wskazanych
art.
24125a
k.p.
progw
reprezentatywnoci. Mona sdzi, e dokonana w ten sposb celowociowa wykadnia art.

342 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych pozostaje w zgodzie z ukryt intencj
ustawodawcy.
Z treci przytoczonych przepisw wynika, e w polskim porzdku prawnym
reprezentatywno stwierdzana jest na podstawie stanu liczbowego bazy czonkowskiej danej
zakadowej organizacji zawodowej. Rozwizanie to ma swoje niewtpliwe zalety. Przyjte
przez ustawodawc kryterium jest bowiem najbardziej obiektywne, docenia rzeczywiste
znaczenie organizacji zwizkowej w yciu spoeczno zawodowym okrelonych
pracownikw, a ponadto jest stosunkowo atwo sprawdzalne241. W doktrynie jednak
proponuje si inne rozwizania, tym samym dostrzega si pewne wady obowizujcego
241
I. Sierocka, jw., s. 164 165.

148
kryterium formalno statystycznego. Generalnie kryterium liczbowe reprezentatywnoci w

obecnym ksztacie krytykuje si za jego kazuistyczn form, wytyka si brak jednolitego
kryterium liczbowego ustalania reprezentatywnoci zakadowej. Ustawodawcy stawia si
take zarzut, e obowizujce progi reprezentatywnoci s zbyt niskie i nadmiernie
zrnicowane, w zwizku z czym reprezentatywne organizacje zakadowe posiadaj sab
legitymacj do reprezentowania praw i interesw caej zaogi w razie przejcia inicjatywy
ukadowej w rokowaniach. Dlatego te w doktrynie cigle pojawiaj si rne postulaty de
lege ferenda. Warto pokrtce przypomnie niektre z nich.
J. Stelina242 midzy innymi postuluje podniesienie progu reprezentatywnoci (np. do
30%) z jednoczesn likwidacj uprzywilejowania struktur zakadowych duych central
zwizkowych. Miaoby to prowadzi do wzmoenia aktywnoci zwizkowej, pobudza
liderw zwizkowych do pozyskiwania nowych czonkw, czego efektem byby wzrost
znaczenia organizacji zakadowej wzgldem pracodawcy. Proponuje rwnie wprowadzenie
obligatoryjnego stwierdzania przymiotu reprezentatywnoci, co oznaczaoby uzyskanie przez
organizacj,
wobec
ktrej
sd
orzek,
stwierdza
reprezentatywno,
nabycie
niewzruszalnego domniemania prawnego reprezentatywnoci w okresie wanoci sdowej

certyfikacji (np. w okresie 2 lat). Najwaniejszym jego postulatem wydaje si jednak idea
tzw. reprezentatywnoci cznej. Reprezentatywno czna miaaby polega na przeniesieniu
cechy reprezentatywnoci z poziomu poszczeglnych zwizkw zawodowych na poziom ich
wsplnej reprezentacji. Innymi sowy, przy obecnym rozdrobnieniu ruchu zwizkowego obok
pojedynczych organizacji zwizkowych reprezentatywna mogaby by caa wsplna
reprezentacja. Prowadzioby to naturalnie do dalszej instytucjonalizacji prawnej wsplnej
reprezentacji na szczeblu zakadowym.
M. Latos Mikowska243, rozwijajc myl M. Seweryskiego244, domaga si ustalenia
wprowadzenia jednolitego dla wszystkich zakadowych organizacji zwizkowych kryterium
liczby zrzeszonych pracownikw, a w razie gdyby adna zakadowa organizacja go nie
speniaa desygnacji w trybie referendum zakadowego jako uzupeniajcego sposobu
wyonienia organizacji reprezentatywnej.
242
Zob. szerzej J. Stelina: Nowa koncepcja reprezentatywnoci organizacji zwizkowej, PiZS nr 6/2008, s. 2 5.
Zob. szerzej M. Latos Mikowska: Reprezentatywno w zbiorowych i w indywidualnych stosunkach pracy
[w:] pod red. L. Florka: Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, Warszawa Krakw 2007, s. 147.
244
Zob. szerzej M. Seweryski: Problemy statusu prawnego zwizkw zawodowych [w:] pod red. G.
Godziewicza: Zbiorowe prawo pracy w spoecznej gospodarce rynkowej, Toru 2000, s. 133.
243
149
Interesujcy postulat wysun rwnie L. Florek245. Proponuje on mianowicie powrt

do kryterium liczbowego sprzed nowelizacji z 2000 roku jako bardziej sprawiedliwego, ale w
postaci zmodyfikowanej. Formua tego kryterium miaaby si opiera na przyjciu zasady, e
ukad zbiorowy mgby by zawarty przez zwizek lub zwizki zrzeszajce co najmniej 50%
czonkw zwizku zatrudnionych u danego pracodawcy. Pozwalaoby to jego zdaniem na
oderwanie si od bardzo zrnicowanej liczby czonkw zwizku u poszczeglnych
pracodawcw
wyonienie
zwizku
lub
zwizkw
wikszociowych
(bardziej
reprezentatywnych) w relacji do liczby zrzeszanych czonkw. Autor ten nie odrzuca

jednake kryterium desygnacji jako metody wyaniania organizacji reprezentatywnej.
4. Reprezentatywno w toku rokowa nad zawarciem zakadowego ukadu zbiorowego
pracy
W ocenie prawodawcy najkorzystniej jest, gdy wszystkie organizacje reprezentujce
adresatw postanowie normatywnych ukadu zbiorowego pracy, w trakcie rokowa
odsuwaj na dalszy plan istniejce midzy nimi antagonizmy, przestaj rywalizowa i dziaaj
zgodnie, wyaniajc wspln reprezentacj. W takim przypadku stron ukadu zakadowego
s wsppracujce ze sob wszystkie organizacje zwizkowe reprezentujce pracownikw
danego zakadu pracy246. Innymi sowy, w trakcie rokowa ukadowych szczliwie nie
dochodzi do impasu, konfliktu interesw poszczeglnych organizacji zwizkowych, dziki
czemu ukad zostaje zawarty zarwno przez organizacje reprezentatywne, jak i
niereprezentatywne bez koniecznoci stosowania kolizyjnej reguy reprezentatywnoci.
Z art. 24125 1 k.p. wynika, e w sytuacji, gdy pracownikw, dla ktrych ma by
zawarty ukad zakadowy, reprezentuje wicej ni jedna organizacja zwizkowa, rokowania w
celu zawarcia ukadu prowadzi ich wsplna reprezentacja lub dziaajce wsplnie
poszczeglne organizacje zwizkowe. Zakadowe organizacje zwizkowe maj zatem do
wyboru dwie formy kooperacji wspln reprezentacj zwizkow lub wsplne dziaanie
organizacji zwizkowych247. Wsplna reprezentacja jest niewtpliwie form bardziej
zinstytucjonalizowan, a jej dziaanie polega na powoaniu na czas rokowa odrbnego
kolegialnego ciaa przez desygnacj i zgoszenie do niego po kilku przedstawicieli z kadego
zwizku zawodowego. W ten sposb powstaje grupa negocjacyjna, wyposaona w
245
L. Florek, jw., s. 15 16.

I. Sierocka, jw., s. 163.
247
Zob. szerzej K. Rczka, jw., s. 66.
246
150
kompetencj dziaania w swoim imieniu w granicach postawionych przed ni zada. Na tym

etapie organizacje zwizkowe ceduj wic kada w zakresie swojej zdolnoci ukadowej
na rzecz wsplnej reprezentacji zwizkowej prawo prowadzenia rokowa w celu zawarcia
ukadu. Natomiast wspdziaanie zwizkowe oznacza jedynie prowadzenie rokowa w tym
samym miejscu i czasie przez odrbne reprezentacje poszczeglnych zwizkw zawodowych,
z ktrych kada zachowuje swoj autonomi, a take zdolno ukadow w penym zakresie.
Po zakoczonych negocjacjach niezalenie od tego, w jakiej formie byy prowadzone, decyzj
o podpisaniu ukadu podejmuje oddzielnie kady ze zwizkw zawodowych.
Jeeli w terminie wyznaczonym przez podmiot wystpujcy z inicjatyw zawarcia
ukadu zakadowego, nie krtszym ni 30 dni od dnia zgoszenia inicjatywy zawarcia ukadu,
nie wszystkie organizacje zwizkowe przystpi do rokowa, do prowadzenia rokowa s
uprawnione organizacje zwizkowe, ktre przystpiy do rokowa i utworzyy wspln
reprezentacj bd prowadz te rokowania wsplnie. Jednake warunkiem prowadzenia
rokowa w sytuacji, gdy nie wszystkie organizacje do nich przystpi, jest uczestniczenie w
nich co najmniej jednej reprezentatywnej zakadowej organizacji zwizkowej w rozumieniu
przepisw art. 24125a k.p.
Naley zauway, e ustawodawca przewiduje de lege lata dwa zasadniczo rne
przypadki zastosowania kolizyjnej reguy reprezentatywnoci na szczeblu zakadowym. Po
pierwsze, zasad reprezentatywnoci stosuje si wwczas, kiedy nastpi pat w rokowaniach
prowadzonych przez wszystkie organizacje zakadowe i zawiod inne koncyliacyjne sposoby
jego usunicia. Po drugie, zasad reprezentatywnoci stosuje si ex lege w razie, gdy nie
wszystkie organizacje (przynajmniej jedna) przystpi do rokowa zainicjowanych przez
ktr z organizacji zakadowych. Oczywicie wtedy rwnie nie da si wykluczy, e nastpi
definitywny impas w negocjacjach z winy poszczeglnych organizacji, ale jest to kwestia
wtrna w stosunku do faktu, e nie wszystkie zwizki zakadowe bior udzia w rokowaniach
prowadzonych przez niektre organizacje zwizkowe. Regua reprezentatywnoci zostaa
bowiem wczeniej zastosowana i co najmniej jedna reprezentatywna zakadowa organizacja
zwizkowa bierze ju aktywny udzia rokowaniach.
W zwizku z tym w obydwu powyszych przypadkach ma zastosowanie przepis art.
24125 5, zgodnie z ktrym ukad zakadowy zawieraj wszystkie organizacje zwizkowe,
ktre prowadziy rokowania nad tym ukadem, bd przynajmniej wszystkie reprezentatywne
organizacje zwizkowe, w rozumieniu art. 24125a, uczestniczce w rokowaniach. Jeeli jest to
tylko jedna organizacja reprezentatywna, to moe ona samodzielnie zawrze ukad z
pracodawc. Jeli za takich organizacji jest wicej (co najmniej dwie), to musz one zgodnie
151
wspdziaa przy zawieraniu ukadu na zasadach oglnych, czyli poprzez utworzenie

wsplnej reprezentacji lub wsplne rokowania. W przeciwnym razie do zawarcia ukadu nie
dochodzi. Ustawodawca nie przewidzia bowiem reguy kolizyjnej w takim wypadku, ktra
wyoniaby najbardziej reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow, uprawnion w
praktyce do samodzielnego zawarcia ukadu wbrew stanowisku innych reprezentatywnych
zakadowych organizacji zwizkowych.
Zatem ze swej istoty prawo organizacji zwizkowych reprezentatywnych przejcia
ciaru rokowa i de facto samodzielnego zawarcia ukadu zbiorowego jest akcesoryjne
wzgldem prawa tych organizacji do zawarcia ukadu w procedurze rokowa prowadzonych
przez wspln reprezentacj lub wsplnie dziaajce organizacje zwizkowe zrzeszajce
pracownikw danego zakadu pracy. W tym sensie wynikajce z zasady reprezentatywnoci
prawo do przejcia inicjatywy ukadowej przez wiksze organizacje zakadowe aktualizuje si
w momencie wyczerpania zwyczajnej procedury zawierania ukadu zakadowego przy fiasku
wsplnej kooperacji wszystkich organizacji zwizkowych, ktre zgosiy swj akces do
rokowa nad zawarciem ukadu zakadowego pracy.
4.1.Reprezentatywno w ramach zoonej jednostki organizacyjnej
Zgodnie z art. 24128 1 i 6 k.p. ukad zakadowy moe obejmowa wicej ni jednego
pracodawc, jeeli pracodawcy ci wchodz w skad tej samej osoby prawnej lub innej
jednostki nieposiadajcej osobowoci prawnej (zoonej jednostki organizacyjnej248). Ze
strony pracowniczej rokowania prowadz wtedy wszystkie zakadowe organizacje zwizkowe
dziaajce u zgrupowanych pracodawcw.
Jeeli jednak zakadowe organizacje zwizkowe nale do tego samego zwizku,
federacji lub konfederacji, do prowadzenia rokowa w ich imieniu jest uprawniony organ
wskazany przez ten zwizek, federacj lub konfederacj ( 3). Uzasadnione wydaje si
szerokie rozumienie terminu organ, jako kadego organu, osoby lub grupy osb wskazanej
(umocowanej) przez organizacje ponadzakadow. Moe to by zatem organ sensu stricto, np.
zarzd jednej z organizacji zakadowych, jak rwnie wsplny komitet negocjacyjny zoony
z przedstawicieli poszczeglnych organizacji zakadowych lub delegowany do prowadzenia
rokowa funkcjonariusz organizacji ponadzakadowej249. Pynie std wniosek, e w pewnym
sensie w tym wypadku stosowana jest regua kolizyjna, pozwalajca w celu ujednolicenia
248
249
Tak nazw zaproponowa Z. Hajn; zob. Z. Hajn, jw., s. 7.

Tame, s. 7.
152
stanowiska organizacji zwizkowych nalecych do tego samego zwizku zawodowego

wyoni bardziej kompetentny i koherentny podmiot, a wic podmiot quasireprezentatywny.
Nie jest to jednak jeszcze zasada reprezentatywnoci ustanowiona przez ustawodawc na
szczeblu kilku zintegrowanych ze sob pracodawcw, bowiem wyboru upowanionego
organu dokonuje swobodnie okrelony zwizek ponadzakadowy. Dla ustawodawcy nie jest
to prawnie doniosa kwestia.
Zasada reprezentatywnoci wedug art. 24128 4 k.p. aktualizuje si, jeeli w terminie
wyznaczonym przez podmiot wystpujcy z inicjatyw zawarcia ukadu zakadowego, nie
krtszym ni 30 dni od dnia zgoszenia inicjatywy zawarcia ukadu, nie wszystkie organizacje
zwizkowe przystpi do rokowa. Wwczas do prowadzenia rokowa s uprawnione
organizacje zwizkowe, ktre do nich przystpiy, pod warunkiem uczestniczenia w tych
rokowaniach wszystkich organw wskazanych przez ponadzakadowe organizacje zwizkowe
reprezentujce pracownikw zatrudnionych u pracodawcw wchodzcych w skad osoby
prawnej, reprezentatywne w rozumieniu art. 24117 1 pkt 1 i 2 oraz 3 k.p. Ukad zakadowy
zawieraj wic wszystkie organizacje zwizkowe, ktre prowadziy rokowania nad tym
ukadem, bd co najmniej wszystkie organy wskazane przez ponadzakadowe organizacje
zwizkowe reprezentujce pracownikw zatrudnionych u pracodawcw wchodzcych w
skad osoby prawnej, reprezentatywne w rozumieniu art. 24117 1 pkt 1 i 2 oraz 3 k.p.
Pynie std refleksja, e ukad zakadowy w ramach osoby prawnej zawieraj zarwno
zakadowe organizacje zwizkowe dziaajce u poszczeglnych pracodawcw, jak i organy
zwizkowe, ktre czsto s po prostu wyszymi anieli zakadowe strukturami
organizacyjnymi ponadzakadowego zwizku zawodowego pod warunkiem, e ukad
zaakceptuj i podpisz wszystkie organy wyznaczone przez ponadzakadowe reprezentatywne
zwizki zawodowe. Paradoksalnie zatem oznacza to, i nawet reprezentatywna organizacja na
szczeblu danego zakadu pracy, jeli nie naley do reprezentatywnej organizacji
ponadzakadowej, jest pozbawiona przez ustaw przymiotu reprezentatywnoci na szczeblu
osoby
prawnej
traktowana
tak,
jakby
bya
organizacj
niereprezentatywn.
Reprezentatywno zakadowa jest tu bowiem funkcj reprezentatywnoci organizacji

ponadzakadowych, w ktrych skad wchodz organizacje zakadowe250.
Naleaoby w zwizku z powyszym zgodzi si z zaprezentowanym w doktrynie
pogldem251, w myl ktrego procedura rokowa w ramach zoonej jednostki organizacyjnej
250
Tame, s. 8.
Zob. tame, s. 8. Odmienny pogld wyraa I. Sierocka. Zdaniem autorki w rokowaniach moe uczestniczy
organ wskazany przez zwizek, federacj, konfederacj zrzeszajc tylko jedn organizacj zakadow; zob. I.
Sierocka, jw., s. 166 167.
251
153
odnosi si wycznie do sytuacji, gdy w tej zoonej jednostce organizacyjnej dziaaj co

najmniej dwie zakadowe organizacje tego samego ponadzakadowego zwizku lub
zrzeszenia. Tylko bowiem w takiej sytuacji wydaje si logiczne, i w celu zapewnienia
jednolitego i spjnego stanowiska, do rokowa de facto zakadowych angaowane s
ponadzakadowe organizacje zwizkowe, zadaniem ktrych jest zdyscyplinowanie swoich
organizacji zakadowych przez wyznaczenie do rokowa w miejsce tych organizacji i
wyposaenie okrelonego organu zwizkowego w zdolno ukadow niejako odebran od
tych organizacji.
5. Stwierdzanie reprezentatywnoci zakadowej
Zgodnie z art. 24125a 4 k.p. zarwno zakadowa organizacja zwizkowa, jak i
pracodawca, mog przed zawarciem ukadu zakadowego zgosi uczestnikom prowadzcym
rokowania w sprawie zawarcia tego ukadu pisemne zastrzeenie co do speniania przez inn
zakadow organizacj zwizkow kryteriw reprezentatywnoci, o ktrych mowa w jego 1
i 2. Zakadowa organizacja zwizkowa, wobec ktrej zostao zgoszone zastrzeenie, ma
(nastpczo) obowizek wystpi do sdu rejonowego sdu pracy waciwego dla siedziby
pracodawcy z wnioskiem o stwierdzenie jej reprezentatywnoci (oczywicie, jeeli chce z tej
reprezentatywnoci korzysta). Sd wydaje w tej sprawie orzeczenie w cigu 30 dni od dnia
zoenia wniosku, w trybie przepisw Kodeksu postpowania cywilnego o postpowaniu
nieprocesowym (art. 24125a 5 k.p.).
Literalna wykadnia przytoczonych przepisw wskazuje, e uczestnikami sdowego
postpowania o stwierdzenie reprezentatywnoci okrelonej zakadowej organizacji
zwizkowej s organizacja zwizkowa zgaszajce swe zastrzeenie co do speniania
kryteriw reprezentatywnoci przez innego uczestnika rokowa ukadowych, organizacja
zwizkowa, wobec ktrej zarzuca si brak reprezentatywnoci oraz pracodawca jako strona
negocjacji ukadowych. Zgodnie za z art. 510 1 k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest
kady, czyich praw dotyczy wynik postpowania, moe on wzi udzia w kadym stanie
sprawy a do zakoczenia postpowania w drugiej instancji. Jeeli wemie udzia, staje si
uczestnikiem postpowania. Na odmow dopuszczenia do wzicia udziau w sprawie
przysuguje zaalenie. Wzgldy funkcjonalne przemawiaj za tym, aeby jako uczestnika
postpowania o stwierdzenie reprezentatywnoci zakadowej traktowa kady podmiot
zainteresowany w sprawie, czyjego praw bezporednio lub te porednio dotyczy wynik
postpowania, jeli zgosi swj akces w postpowaniu przed sdem. Innymi sowy jest to
154
kada jednostka, ktra ma interes prawny w rozstrzygniciu, czy okrelona organizacja

zwizkowa posiada cech reprezentatywnoci. Wydaje si, i pojcie interesu prawnego
naley
tym
wypadku
interpretowa
szeroko,
taki
sposb,
wystarcza
uprawdopodobnienie, i postanowienie sdu bdzie miao wpyw na okolicznoci prawne, w

jakich znajduje si dany podmiot nawet wtedy, gdy nie bdzie to miao bezporedniego
wpywu na okrelone prawa tego podmiotu. W zwizku z tym trzeba przyj, e wstpi do
postpowania mog nie tylko podmioty, czyich praw bezporednio dotyczy wynik
postpowania (np. inne zakadowe organizacje zwizkowe uczestniczce w rokowaniach), ale
rwnie podmioty, ktre porednio mog by zainteresowane toczcym si postpowaniem
(np. zakadowe organizacje zwizkowe nie biorce udziau w rokowaniach, ponadzakadowa
organizacja zwizkowa, ktrej jednostk organizacyjn lub organizacj czonkowsk jest
zakadowa organizacja zwizkowa, czyjej reprezentatywno zostaa zakwestionowana,
akcjonariusze lub udziaowcy spki prawa handlowego, bdcej pracodawc, czy te
organizacja pracodawcw, w jakiej jest zrzeszony dany pracodawca).
Zarwno zakadowa organizacja zwizkowa, jak i pracodawca powinni zgosi innym
uczestnikom rokowa ukadowych na pimie zastrzeenie co do speniania przez inn
zakadow organizacj zwizkow kryteriw reprezentatywnoci. Forma pisemna tego
zastrzeenia zdaje si by zwyk (niekwalifikowan) form pisemn dla wywoania
oznaczonych skutkw prawnych (ad eventum) w tym sensie, e mimo niezachowania
pisemnej formy tego zastrzeenia zastrzeenie te bdzie wane i wywoa skutki prawne, ale
nie wszystkie.
Naley to rozumie w ten sposb, e w razie gdy dana organizacja chce by nadal
traktowana jako reprezentatywna, to w przypadku zgoszenia zastrzee odpowiadajcych
wymaganiom przewidzianym w przepisie musi spraw skierowa na drog postpowania
sdowego. W przeciwnym razie zgoszenie tych zastrzee jest rwnoznaczne z
koniecznoci traktowania jej jako organizacji, ktra nie ma przymiotu reprezentatywnoci 252.
Jeli wic dana organizacja zakadowa zgosi wszystkim uczestnikom rozpocztych rokowa
swoje zastrzeenie na pimie (listownie lub do protokou rokowa), to po stronie organizacji,
ktrej reprezentatywno jest podana w wtpliwo, aktualizuje si obowizek wystpienia do
sdu o stwierdzenie cechy reprezentatywnoci, sankcjonowany domniemaniem faktycznym
252
J. Iwulski, W. Sanetra, jw., s. 1185. Podobny pogld zaprezentowa L. Florek. Zdaniem tego autora
organizacja, ktrej reprezentatywno zostaa zakwestionowana, ma obowizek wystpienia do sdu o
stwierdzenie tej reprezentatywnoci, a zachowanie wbrew temu obowizkowi musi by uznane za naruszenie
przepisw o zawieraniu ukadw, jeeli dany zwizek bdzie stron ukadu jako zwizek reprezentatywny; zob.
L. Florek, jw., s. 16.
155
utraty tej cechy przez dan organizacj zwizkow z chwil zapoznania si z treci
zastrzeenia przez wszystkich uczestnikw rokowa w przypadku niewystpienia przez ni z
wnioskiem do sdu niezwocznie, nie pniej jednak ni do czasu zawarcia (podpisania)
ukadu. Jeli za zastrzeenie zostaoby zoone w innej formie, np. ustnie przez
przedstawicieli zwizkowych przy stole negocjacyjnym, wyrazem li tylko dobrej woli i
dobrym obyczajem byoby wystpienie tej organizacji do sdu, cho rwnie i w tym
przypadku nastpstwem zachowania sprzecznego z dyspozycj przepisu bdzie domniemanie
utraty przeze statusu organizacji reprezentatywnej253.
Zgoszenie zastrzeenia jest prawem zakadowej organizacji zwizkowej lub
pracodawcy, z ktrego mog, ale nie musz, skorzysta. Wobec tego do weryfikacji
reprezentatywnoci na szczeblu zakadowym niekiedy nie dochodzi. Mona to tumaczy
tym, e w zakadzie pracy zrzeszeni pracownicy s bezporednimi wiadkami rokowa i
wszyscy dokadnie wiedz, ktre z organizacji s reprezentatywne nawet wtedy, gdy nie
wszystkie z nich przystpi do negocjacji ukadowych z pracodawc, w zwizku z czym
rzadko pojawiaj si wtpliwoci co do posiadania cechy reprezentatywnoci przez ktr z
zakadowych organizacji zwizkowych. Niemniej jednak kiedy si takie wtpliwoci pojawi
kada zakadowa organizacja zwizkowa (pracodawca) moe skorzysta z przysugujcego jej
prawa. A contrario jeli zatem adna z dziaajcych u pracodawcy organizacji nie zgosi
takiego zastrzeenia, rokowania prowadzone s dalej bez przeszkd, zawarty ukad
zakadowy jest zgodny z prawem, a waciwy okrgowo inspektor pracy nie moe odmwi
rozpatrzenia wniosku o rejestracj takiego ukadu254.
W razie gdy organizacja zwizkowa wystpi do sdu z wnioskiem o stwierdzenie jej
reprezentatywnoci rokowania nad zawarciem ukadu powinny ulec zawieszeniu do czasu
wydania prawomocnego orzeczenia sdowego. Racjonalne bowiem jest zachowanie, zgodnie
z ktrym uczestnicy przerywaj negocjacje a do chwili gdy sprawa stwierdzenia
reprezentatywnoci okrelonej zakadowej organizacji zwizkowej bdzie korzysta z powagi
rzeczy osdzonej (res iudicata). Takie stanowisko255 przewaa w doktrynie prawa pracy, za
inne pogldy256 w tej kwestii nie s trafne. Za takim stanowiskiem przemawia rwnie
253
Por. Z. Hajn, jw., s. 7; zdaniem tego autora wystpienie organizacji do sdu w sprawie stwierdzenia jej
reprezentatywnoci zawsze jest prawem, nie za obowizkiem tej organizacji, w myl zasady, e nikogo nie
mona zmusi do dochodzenia swych racji przed sdem.
254
Por. W. Sanetra: W sprawie rejestracji niezgodnego z prawem ukadu zbiorowego pracy, PiZS nr 2/1996, s.
43 44.
255
Zob. G. Godziewicz: Ukady zbiorowe pracy w Polsce problematyka stron ukadu [w:] pod red. T. Guza, J.
Guchowskiego, M. R. Paubskiej: Prawo polskie. Prba syntezy, Warszawa 2009, s. 961; J, Stelina: Nowe
regulacje, s. 17; K. W. Baran, jw., s. 1037; L. Florek, jw., s. 16.
256
Zob. Z. Hajn, jw., s. 7.
156
okoliczno, e podjcie przerwanych rokowa ju po wydaniu sdowego postanowienia nie

naraa ukadu w przyszoci na zarzut naruszenia przepisw o zawieraniu ukadw
zbiorowych pracy w zwizku z jego zawarciem przez stron nieuprawnion.
W zwizku z tym warto wspomnie, e reprezentatywno zakadowa moe by
zakwestionowana take na innej drodze257, nawet ju po zawarciu i zarejestrowaniu ukadu
zakadowego pracy, w postpowaniu administracyjnym przed organem rejestrowym. Zgodnie
bowiem z art. 24111 51 k.p. osoba majca interes prawny (np. zakadowa organizacja
zwizkowa lub pracodawca) moe, w terminie 90 dni od dnia zarejestrowania ukadu,
wystpi do waciwego okrgowego inspektora pracy z zastrzeeniem, e zosta on zawarty z
naruszeniem przepisw o zawieraniu ukadw zbiorowych pracy. Zastrzeenie powinno by
zoone na pimie i zawiera uzasadnienie. Wwczas organ rejestrowy wszczyna
postpowanie, ktre moe zakoczy si wydaniem decyzji o wykreleniu ukadu z rejestru
ukadw ze wzgldu na nieusunite przez stron zwizkow ukadu w terminie nie krtszym
ni 30 dni nieprawidowoci przy zawieraniu ukadu. Do zakresu tych nieprawidowoci za
naley naruszenie przepisw o zawieraniu ukadw zbiorowych pracy z powodu zawarcia
ukadu zakadowego przez stron nieuprawnion.
6. Kwestia konstytucyjnoci kryteriw reprezentatywnoci zakadowej
Kryteria reprezentatywnoci zakadowej przez cz ruchu zwizkowego
zostay przyjte jako raco niesprawiedliwe, w praktyce utrudniajce uzyskanie
reprezentatywnoci strukturom mniejszych zwizkw branowych i regionalnych, a
uprzywilejowujce jednostki organizacyjne i organizacje czonkowskie w istocie dwch
duych ponadzakadowych zwizkw zawodowych: OPZZ i NSZZ Solidarno. Dlatego
te dodane do Kodeksu pracy w ramach noweli z 2000 r. kryteria reprezentatywnoci
zakadowych organizacji zwizkowych zaskarono do Trybunau Konstytucyjnego jako
niezgodne z Konstytucj.
Trybuna po rozpoznaniu 23 padziernika 2001 r. na rozprawie sprawy z wniosku
Oglnopolskiego Zwizku Zawodowego Lekarzy z udziaem umocowanych przedstawicieli
uczestnikw postpowania: wnioskodawcy, Ministra Pracy i Polityki Spoecznej oraz
Prokuratora Generalnego o stwierdzenie, e art. 24125 5 k.p. jest niezgodny z art. 59 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a w razie nieuwzgldnienia tego wniosku o
stwierdzenie, e: 1) art. 24125a 1 k.p. jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji
257
Zob. J. Iwulski, W. Sanetra, jw., s. 1186.

157
Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 24125a 1 pkt 2 k.p. w zwizku z art. 24125 5 k.p. jest
niezgodny z art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 3) art. 24125a 3 zdanie
pierwsze k.p. jest niezgodny z art. 59 ust. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
wyda wyrok258, w myl ktrego: 1) art. 24125 5 k.p. jest zgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 24125a 1 pkt 1 k.p. jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji,
3) art. 24125a 1 pkt 2 k.p. w zwizku z art. 24125 5 k.p. jest zgodny z art. 32 ust. 2
Konstytucji, 4) art. 24125a 3 zdanie pierwsze k.p. jest zgodny z art. 59 ust. 2 i art. 32
Konstytucji.
Tym
samym
Trybuna
Konstytucyjny
stwierdzi,
kolizyjna
regua
reprezentatywnoci, polegajca na tym, i w razie impasu w rokowaniach ukad zakadowy

zawieraj przynajmniej wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe, biorce udzia w
rokowaniach, nie narusza konstytucyjnego prawa kadego zwizku zawodowego do rokowa
oraz do zawierania ukadw zbiorowych pracy i innych porozumie (art. 59 ust. 2 Konstytucji
RP), a take nie jest zamachem na szeroko pojt zasad wolnoci zwizkowej (art. 12 w
zwizku art. 59 ust. 1 Konstytucji RP). Z przepisu tego wynika zatem wymg
zagwarantowania zwizkom zawodowym i organizacjom pracodawcw: 1) prawa
wystpowania z inicjatyw zawarcia ukadu zbiorowego, 2) prawa uczestniczenia w
rokowaniach dotyczcych ukadu zbiorowego, 3) swobody podejmowania decyzji w sprawie
zwizania si wynegocjowanym ukadem zbiorowym oraz 4) moliwie szerokiego zakresu
swobody w zakresie ksztatowania treci ukadw zbiorowych. Te czstkowe uprawnienia
skadaj si na zdolno ukadow (prawo do zawarcia ukadu) i przysuguj kadej
zakadowej organizacji zwizkowej niezalenie od tego, czy jest reprezentatywna. Powysze
prawa s prawami podmiotowymi bezporednimi oraz bezwzgldnymi, skutecznymi erga
omnes. Natomiast w adnej mierze z tego przepisu nie wynika, e prawa te s nieograniczone.
W ocenie Trybunau Konstytucyjnego kwestionowany przepis nie pozbawia wic organizacji
zwizkowych niereprezentatywnych prawa do zawierania ukadw zbiorowych nawet wtedy,
gdy prawo te zostanie przez ustawodawc w niezbdnym zakresie ograniczone. Granic dla
konkretnego prawa danej organizacji zwizkowej jest bowiem istnienie korelatywnego prawa
innej organizacji zwizkowej. Jeeli zatem co najmniej obydwie zakadowe organizacje
zwizkowe z wasnej woli nie bd respektowa swoich konstytucyjnie zagwarantowanych
uprawnie i ju na pocztku nie wszystkie przystpi do rokowa lub w ich trakcie powstanie
sytuacja patowa (tzw. konflikt interesw), ktrego skutkiem jest brak kooperacji uczestnikw
negocjacji ukadowych, to ustawodawca, nie odbierajc wszake prawa do zawarcia ukadu
258
Wyrok TK z 23 padziernika 2001 r., K 22/01, OTK 2001/7/215.

158
przez organizacje niereprezentatywne, ustanawia regu reprezentatywnoci w celu pokonania

kolizji stanowisk w onie wsplnej reprezentacji lub dziaajcych wsplnie poszczeglnych
organizacji zwizkowych. W konsekwencji ustawodawca musi uwzgldnia potencjalne
konflikty midzy organizacjami zwizkowymi i wprowadza rozwizania na wypadek, gdyby
poszczeglne organizacji zwizkowe nie uzgodniy stanowiska. Reprezentatywno
zakadowa ma wic za zadanie umoliwi efektywne zawieranie zakadowych ukadw
zbiorowych przy poszanowaniu interesw jak najszerszego krgu pracownikw danego
zakadu oraz przy poszanowaniu interesw pracodawcy. W zwizku z tym art. 59 ust. 2
Konstytucji nie daje podstaw do wysuwania roszcze o zawarcie zakadowego ukadu
zbiorowego przez kad organizacj zwizkow, ktra porozumie si z pracodawc,
niezalenie od stanowiska wikszoci pracownikw danego zakadu, reprezentowanych przez
inne organizacje zwizkowe.
Trybuna Konstytucyjny uzna rwnie wbrew daniu OZZL za zgodne z art. 32
Konstytucji przepisy art. 24125a 1 i 3 zdanie pierwsze k.p. Tym samym w ocenie TK
obowizujce kryteria
reprezentatywnoci
zakadowej
nie naruszaj konstytucyjnie
zagwarantowanej zasady rwnoci wobec prawa. Art. 32 stanowi, e wszyscy s rwni wobec
prawa oraz maj prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne (ust. 1), wobec czego
nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z
jakiejkolwiek przyczyny (ust. 2). Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunau
Konstytucyjnego, zasada rwnoci, wyraona w art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji, polega na tym,
e wszystkie podmioty prawa charakteryzujce si dan cech istotn w rwnym stopniu,
powinny by traktowane rwno, tj. bez rnicowa zarwno faworyzujcych jak i
dyskryminujcych. Jednoczenie zasada rwnoci zakada odmienne traktowanie tych
podmiotw prawa, ktre nie posiadaj wsplnej cechy istotnej. Prawodawca jednak moe
niekiedy ograniczy zasad rwnoci wobec prawa, wprowadzajc od niej pewne racjonalnie
uzasadnione odstpstwa zwaszcza gdy dojdzie do wniosku, e okrelony interes prawny
(warto, dobro, zasada) wywiedziony z treci danej normy konstytucyjnej bdzie lepiej
chroniony, kiedy zarazem podobne, charakteryzujce si wspln cech istotn, podmioty
prawa bd w rny sposb traktowane przez ustawodawc.
W konsekwencji Trybuna Konstytucyjny nie podzieli obaw OZZL i w uzasadnieniu
popar stanowisko doktryny uznajce dopuszczalno rnicowania zakadowych zwizkw
zawodowych w oparciu o kryterium reprezentatywnoci, podkrelajc przy tym szeroki zakres
swobody ustawodawcy w okrelaniu tego kryterium. Jednake swoboda legislatywy nie moe
by nieograniczona, gdy nie powinna prowadzi do nieuzasadnionych rnicowa
159
zakadowych organizacji zwizkowych. Rnicowanie zwizkw zawodowych w oparciu o

kryterium
reprezentatywnoci
musi
spenia
wszystkie
przesanki
dopuszczalnego
rnicowania podmiotw podobnych. Po pierwsze, wprowadzone przez prawodawc

rnicowania powinny by racjonalnie uzasadnione i pozostawa w zwizku z celem i treci
przepisw, w ktrych zawarta jest kontrolowana norma. Po drugie, waga wymienionych
interesw, ktrym rnicowanie ma suy, powinna pozostawa w odpowiedniej proporcji
do wagi interesw, ktre zostan naruszone w wyniku tego rnicowania. Po trzecie,
wprowadzone rnicowanie musi znajdowa podstaw w wartociach i zasadach
konstytucyjnych. W zwizku z tym Trybuna stwierdzi, e kwestionowane regulacje maj na
celu ochron sabszych grup pracowniczych przed dominacj ze strony grup silniejszych.
Znajduj zatem uzasadnienie w zrnicowaniu faktycznego statusu i siy oddziaywania
poszczeglnych grup zawodowych. Jednoczenie przepisy te umoliwiaj efektywne
korzystanie z prawa do zawierania ukadw zbiorowych, przy czym ochrona interesw
sabszych grup pracowniczych pozostaje w odpowiedniej proporcji do denia do
zapewnienia efektywnoci rokowa, a wic uzasadnia wprowadzenie rozwiza, ktre
ograniczaj moliwo zawierania ukadw zakadowych dla pojedynczych zawodw.
Dlatego te wprowadzone rnicowanie ze wzgldu na kryterium reprezentatywnoci
znajduje podstaw w szczeglnoci w art. 24 Konstytucji poddajcym pod ochron prac. W
konsekwencji Trybuna uzna, e przepisy art. 24125 oraz art. 24125a k.p. nie wprowadzaj
niezgodnego z Konstytucj, nieuzasadnionego zrnicowania w prawach organizacji
niereprezentatywnych w stosunku do organizacji reprezentatywnych. Rozdrobnienie ruchu
zwizkowego wymusza zatem nierwne traktowanie sabszych zwizkw zawodowych w
stosunku do zwizkw silniejszych w trakcie rokowa nad zakadowym ukadem zbiorowym
pracy.
Nie mona jednak zgodzi si ze zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, e nie ma
podstaw do tego, eby uzna za nieuzasadnione zrnicowanie kryteriw reprezentatywnoci
zakadowej w zalenoci od tego, czy zakadowa organizacja zwizkowa jest jednostk
organizacyjn albo organizacj czonkowsk ponadzakadowej organizacji zwizkowej
zrzeszajcej co najmniej trzysta tysicy pracownikw. W tym zakresie Trybuna
Konstytucyjny podzieli pogld Ministra Pracy i Polityki Spoecznej, e organizacje
zakadowe wchodzce w skad organizacji ponadzakadowych, o ktrych mowa w art. 24117
1 pkt 1 k.p., maj silniejsz pozycj wobec pracodawcy i mog skutecznie reprezentowa
interesy pracownikw nawet przy mniejszej liczbie czonkw. Sam pogld jest suszny, ale
ustalenie rnych sztywnych progw reprezentatywnoci dla organizacji zwizkowych
160
pozostajcych w strukturach ponadzakadowych oraz pozostajcych poza takimi strukturami

budzi ju pewne zastrzeenia. O ile bowiem jest uzasadnione w interesie zaogi zakadu pracy
zawarcie ukadu przez przynajmniej organizacje reprezentatywne, a wic dopuszczalny jest
podzia organizacji zwizkowych na reprezentatywne i niereprezentatywne, o tyle
wprowadzenie rnych kryteriw (progw) reprezentatywnoci stwarza wraenie, e
ustawodawca
faworyzuje
zakadowe
organizacje
zwizkowe
wchodzce
skad
oglnopolskiego zwizku zawodowego, oglnokrajowej federacji bd konfederacji kosztem

struktur zakadowych oglnokrajowych zwizkw branowych oraz mniejszych zwizkw
ponadzakadowych, pomimo e zarwno pierwsze, jak i drugie maj podobn pozycj
przetargow wzgldem pracodawcy oraz dysponuj podobnym zapleczem organizacyjnym i
finansowym. Dlatego te wrcz przeciwnie nieodzowne wydaje si ustanowienie w miejsce
obowizujcych progw jednolitego kryterium liczbowego reprezentatywnoci (np. 10%) z
pozostawieniem subsydiarnego elastycznego kryterium liczbowego zrzeszania najwikszej
liczby pracownikw albo wprowadzeniem pomocniczego kryterium desygnacji w drodze
referendum przeprowadzonego wrd pracownikw zatrudnionych u pracodawcy.
Naley natomiast zgodzi si ze stanowiskiem Trybunau, w myl ktrego art. 24125a
3 zdanie pierwsze k.p. nie narusza zasady rwnoci wobec prawa. Zgodnie bowiem z tym
przepisem za organizacje zwizkowe reprezentatywne mog zosta uznane tylko takie
organizacje, ktre mog wykaza si pewn stabilnoci bazy czonkowskiej w okrelonej
perspektywie czasowej, za za reprezentatywn nie moe zosta uznana w szczeglnoci taka
organizacja zwizkowa, ktra tylko przejciowo osigna okrelone w ustawie kryteria
liczbowe, prowadzc intensywn rekrutacj nowych czonkw z myl o udziale w
rokowaniach w sprawie ukadu zbiorowego. W ten sposb ustawodawca zapewnia
elementarn stabilno oraz wiarygodno strony zwizkowej sensu largo jako partnera w
rokowaniach z pracodawc.
7. Wnioski kocowe
Silne zrnicowanie ideologiczne polskich zwizkw zawodowych oraz wystpujca
pomidzy nimi rywalizacja o wpywy nierzadko prowadzi do tego, e zwizki nie tylko nie
tworz wsplnej reprezentacji i nie przedstawiaj wsplnego stanowiska, ale nie chc
prowadzi rokowa ukadowych wsplnie kady we wasnym imieniu (art. 241 2 k.p.)259.
Dlatego te w obecnej rzeczywistoci spoecznej, w realiach atomizacji i nadmiernego
259
Zob. M. Seweryski, jw., s. 131.

161
rozdrobnienia ruchu zwizkowego ju na poziomie zakadu pracy oraz postpujcej

desyndykalizacji i w konsekwencji spadku zaufania do zwizkw zawodowych wrd
pracownikw, w sytuacji, kiedy nieraz partykularne interesy i animozje dziaaczy
zwizkowych, a czsto rwnie ich nieudolno, nie pozwalaj na prowadzenie wsplnych
rokowa ukadowych, zwizkowa strona ukadu zakadowego wyaniana jest przy
zastosowaniu zasady reprezentatywnoci, przy pomocy ktrej likwidowany jest impas
negocjacyjny wrd organizacji zwizkowych w danym zakadzie pracy.
Reprezentatywno zakadowych (midzyzakadowych) organizacji zwizkowych jest
funkcj pochodn siy, pozycji i znaczenia poszczeglnych organizacji zwizkowych w
zakadzie pracy. W realiach ycia codziennego oraz spoecznych i ideologicznych konotacji
nieuchronnie nastpuje gradacja owej siy, pozycji oraz znaczenia. Jedne organizacje ciesz
si wikszym poparciem ludzi pracy anieli inne organizacje zwizkowe i jest to najbardziej
widoczne na poziomie zakadu pracy.
Ustawodawca
dostrzeg,
nastpstwem
tych
zalenoci
jest
faktycznie
uprzywilejowana pozycja okrelonych organizacji zwizkowych w stosunku do pracodawcy,

a take pozostaych organizacji zwizkowych, a namacalnym, adekwatnym tego skutkiem jest
utrzymywanie licznej bazy czonkowskiej i przyjmowanie w swoje szeregi coraz to nowych
pracownikw. W zwizku z tym ustawodawca, nie naruszajc konstytucyjnej zasady
rwnoci wobec prawa oraz prawa do rokowa zwizkw zawodowych, ustanowi zasad
reprezentatywnoci na szczeblu zakadowym, pozwalajc w pewnych okolicznociach
silniejszym organizacjom na przejcie inicjatywy ukadowej i doprowadzenie do zawarcia
wanego i kompleksowego z punktu widzenia praw i interesw zaogi zakadu pracy aktu
prawnego, jakim jest zakadowy ukad zbiorowy pracy.
Reprezentatywno zakadowa jest kategori prawn wtrn w stosunku do zdolnoci
ukadowej. W tym sensie organizacja zakadowa musi najpierw posiada zdolno ukadow,
aby
nastpnie
uzyska
przymiot
reprezentatywnoci
danego
pracodawcy.
Reprezentatywno jednake, szczeglnie w zakadzie pracy, nie jest kategori samodzieln i

samoistn, ktrej uzyskanie stanowioby warunek sine qua non rozpoczcia rokowa
ukadowych. Jest tylko regu kolizyjn, co wszak nie deprecjonuje jej znaczenia.
Reprezentatywno w obecnym stanie prawnym stwierdzana jest przy pomocy
kryterium liczbowego, zwanego te formalno statystycznym. Progi reprezentatywnoci
ustawione s na stosunkowo niskim poziomie, co sprawia, e zawarty ukad jest czsto
ukadem
mniejszociowym.
Ustawodawca
zastosowa
ponadto
mieszan
formu
reprezentatywnoci i w pewnym zakresie uzaleni reprezentatywno od pozostawania w

162
strukturach ponadzakadowych organizacji zwizkowych, reprezentatywnych na mocy ustawy

o Trjstronnej Komisji. Wobec tego w zalenoci od tego, czy dana organizacja jest jednostk
organizacyjn lub organizacj czonkowsk oglnokrajowych zwizkw zawodowych lub ich
zrzesze, ustawodawca zrnicowa sztywne progi reprezentatywnoci, ustanawiajc je na
poziomie zrzeszania co najmniej 7% bd co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u
pracodawcy. Jeli za w zakadzie pracy adna organizacji zwizkowych nie spenia tych
wymogw, wprowadzony zosta elastyczny prg reprezentatywnoci, zgodnie z ktrym
reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow jest organizacja zrzeszajca najwiksz
liczb pracownikw. Ustawodawca dodatkowo powiza kryterium liczbowe na szczeblu
zakadowym ze staem czonkowskim danego pracownika. Musi on bowiem przed
rozpoczciem rokowa nalee do zakadowej organizacji zwizkowej przez co najmniej 6
miesicy, aby mc uwzgldni jego osob przy ustalaniu cechy reprezentatywnoci.
Do zawarcia ukadu zakadowego nie jest wymagane sdowe stwierdzenie
reprezentatywnoci. Sd stwierdza reprezentatywno jedynie na wniosek danej organizacji
po pisemnym zgoszeniu zastrzee co do jej speniania przez innych uczestnikw rokowa.
Jeeli wic aden z uczestnikw rokowa nie zgosi takich zastrzee i ukad zakadowy
zawarto, to waciwy okrgowy inspektor pracy nie moe z tego powodu odmwi
zarejestrowania ukadu.
Naley w zwizku z powyszym dostrzec, i najistotniejsz luk w prawie ukadowym
jest brak uregulowania sytuacji, w ktrej po rozpoczciu rokowa do porozumienia nie
dochodz przynajmniej wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe. Ukad zakadowy
nie moe by wtedy zawarty, a caa procedura musi by powtrzona na nowo. Zasadne
byoby zatem wprowadzenie dodatkowego kryterium desygnacji, przyjmujc, e referendum
przeprowadzone wrd zainteresowanych pracownikw wyonioby organizacj najbardziej
reprezentatywn
spord
wszystkich
reprezentatywnych
organizacji
zakadowych.
Referendum byoby przeprowadzane z inicjatywy przynajmniej jednej z zakadowych

organizacji zwizkowych niezalenie od tego, czy jest reprezentatywna, jeli wzia udzia w
rokowaniach. Nad przebiegiem referendum i jego wanoci czuwaby oraz ogasza jego
wynik waciwy okrgowy inspektor pracy. Referendum byoby wane, gdyby wzi w nim
udzia okrelony procent uprawnionych do gosowania, oraz wice, jeli za jedn z
reprezentatywnych organizacji zwizkowych opowiedziaaby si wikszo gosujcych. W
przeciwnym razie nie doszoby do zawarcia ukadu zbiorowego pracy, a procedur rokowa
naleaoby zacz od pocztku.
163
Rozdzia V
Uprawnienia ponadzakadowych organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w rozumieniu
ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno - Gospodarczych
oraz Kodeksu pracy w czci dotyczcej
ponadzakadowej zdolnoci ukadowej
Reprezentatywno nie jest cech jednolit, bowiem zaley od liczby czonkw
struktur zwizkowych oraz zakresu podmiotowego statutu. Pynie std wniosek, e niektre
uprawnienia s zastrzeone wycznie na rzecz organizacji reprezentatywnych na szczeblu
oglnopolskim, inne (w kwestiach lokalnych) na rzecz terenowych struktur takich
organizacji, a z niektrych mog skorzysta organizacje zwizkowe reprezentatywne jedynie
na szczeblu zakadu pracy.
Na
tym
tle
szczeglnoci
pozostajce
zwizku
przymiotem
reprezentatywnoci naley wyrni takie grupy uprawnie jak: 1) uprawnienia

przysugujce stronie zwizkowej w ramach Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych (w skrcie mona by mwi o uprawnieniach Trjstronnej Komisji), 2)
uprawnienia przysugujce reprezentatywnym organizacjom zwizkowym w rozumieniu
ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych oraz wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego (poza tymi, ktre s przewidziane w tej ustawie), 3)
uprawnienia przysugujce stronie zwizkowej w ramach wojewdzkiej komisji dialogu
spoecznego (w skrcie mona by mwi o uprawnieniach wojewdzkiej komisji dialogu
spoecznego),
4)
uprawnienia
przysugujce
ponadzakadowym
reprezentatywnym
organizacjom zwizkowym, 5) uprawnienia przysugujce zakadowym reprezentatywnym

organizacjom zwizkowym.
164
2. Uprawnienia strony zwizkowej w ramach Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno

Gospodarczych
Reprezentatywnym zwizkom zawodowym uczestniczcym w Trjstronnej Komisji
cznie przysuguj okrelone uprawnienia w zakresie wsptworzenia polityki spoecznej
oraz okrelone uprawnienia w zakresie wsptworzenia prawa. Z uprawnie tych partnerzy
spoeczni nie mog skorzysta samodzielnie, gdy ustawodawca wyranie zastrzega je na
rzecz strony Trjstronnej Komisji, w tym strony zwizkowej. Wymaga to powoania wsplnej
reprezentacji organizacji zwizkowych w ramach Trjstronnej Komisji lub przynajmniej
wsplnego dziaania tych organizacji jako strony zwizkowej na forum Komisji. Per
analogiam legis kwestie te regulowa moe porozumienie w ramach strony zwizkowej, a
wic porozumienie reprezentatywnych wszystkich organizacji zwizkowych. Zgodnie
bowiem z art. 2a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego wszystkie strony
Komisji mog wsplnie zawiera porozumienia, ktrych przedmiotem zazwyczaj s
wzajemne zobowizania stron suce realizacji celw, do ktrych Komisja zostaa powoana.
Nie ma przeszkd prawnych, aby odpowiednio w drodze analogii nie przyzna partnerom
spoecznym w ramach tylko jednej ze stron Trjstronnej Komisji prawa do zawarcia
porozumienia, zwaszcza w kwestiach proceduralnych.
2.1.Uprawnienia z zakresu wsptworzenia polityki socjalnej
Zgodnie z art. 2 ust. 1 3 ustawy o Trjstronnej Komisji kadej ze stron Komisji, a
wic rwnie stronie zwizkowej przysuguje: 1) prawo wniesienia pod obrady Komisji
sprawy o duym znaczeniu spoecznym lub gospodarczym, jeeli uzna, e jej rozwizanie jest
istotne dla zachowania pokoju spoecznego, 2) prawo wyraenia stanowiska w kadej sprawie
dotyczcej polityki spoecznej lub gospodarczej, 3) prawo wezwania innej strony do
wyraenia stanowiska w sprawie, ktr uzna za majc due znaczenie spoeczne lub
gospodarcze.
Komisja Trjstronna w sferze socjalno ekonomicznej ma szerokie kompetencje. Z
uwagi na uycie przez ustawodawc zwrotw niedookrelonych (ocennych), takich jak:
sprawa o duym znaczeniu spoecznym lub gospodarczym, pokj spoeczny, sprawa
dotyczca polityki spoecznej lub gospodarczej, naley domniemywa, e strona zwizkowa
(reprezentatywne organizacje) moe wnie na forum Komisji lub zaj stanowisko w
165
praktycznie kadej sprawie, jeli tylko uprawdopodobni jej due znaczenie dla socjalnej
polityki pastwa lub istotno dla zachowania spokoju spoecznego.
Ponadto z treci przepisw wyej wspomnianej ustawy mona wywnioskowa kilka
bardziej szczegowych uprawnie strony zwizkowej, czy te samych organizacji w obrbie
strony zwizkowej. Najoglniej mwic, s to uprawnienia opiniodawcze w toku realizacji
procedury uchwalania budetu pastwa.
W myl art. 3 ust. 2 ustawy o Trjstronnej Komisji strony pracownikw i
pracodawcw powinny, w terminie do dnia 20 maja kadego roku, przedstawi stronie
rzdowej wspln propozycj w sprawie wzrostu w nastpnym roku: 1) wynagrodze w
gospodarce narodowej, w tym w pastwowej sferze budetowej, a take minimalnego
wynagrodzenia za prac, 2) emerytur i rent z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Jeli do
dnia 20 maja strony pracownikw i pracodawcw nie przedstawi wsplnej propozycji, strona
zwizkowa samodzielnie moe, w terminie do dnia 25 maja, przedstawi swoj propozycj w
sprawie wzrostu wynagrodze oraz emerytur i rent. Jeeli za do 25 maja strona zwizkowa
nie przedstawi wskazanych propozycji, propozycj dotyczce wzrostu wynagrodze,
emerytur i rent moe przedstawi, w terminie do dnia 30 maja, kada z organizacji
reprezentatywnych, ktrej przedstawiciele reprezentuj stron pracownicz w Komisji.
Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy o Trjstronnej Komisji strony pracownikw i
pracodawcw powinny zaj, w terminie do dnia 20 lipca kadego roku, wsplne stanowisko
w sprawie zaoe projektu budetu pastwa na rok nastpny. W razie gdy do dnia 20 lipca
strony nie uzgodni wsplnego stanowiska, strona zwizkowa samodzielnie moe, w terminie
do dnia 25 lipca, zaj stanowisko w sprawie zaoe projektu budetu pastwa na rok
nastpny. Jeli natomiast do dnia 25 lipca strona ta nie uzgodni stanowiska w sprawie tych
zaoe, opini w sprawie zaoe projektu budetu pastwa na rok nastpny moe
przedstawi, w terminie do dnia 31 lipca, kada z reprezentatywnych organizacji, ktrej
przedstawiciele reprezentuj stron w Komisji.
Przepis art. 3 ust. 10 stanowi, e strony pracownikw i pracodawcw zajmuj wsplne
stanowisko w sprawie projektu ustawy budetowej na rok nastpny, nie pniej ni w 6 dniu
roboczym po dniu, w ktrym otrzymay ten projekt. W przypadku gdy po upywie 6 dni
roboczych strony nie uzgodni wsplnego stanowiska, strona zwizkowa samodzielnie moe,
w cigu nastpnych 3 dni roboczych, zaj stanowisko w sprawie projektu ustawy
budetowej. Gdyby jednak strona po upywie 3 dni roboczych nie uzgodnia tego stanowiska,
opini w sprawie projektu ustawy budetowej na rok nastpny moe przedstawi, w cigu
166
nastpnych 2 dni roboczych, kada z organizacji reprezentatywnych uczestniczcych w

pracach Komisji.
Ustawodawca
ust.
14
powoanego
artykuu
postanowi
rwnie,
nieprzedstawienie przez jakikolwiek z reprezentatywnych zwizkw partnerw w

Trjstronnej Komisji propozycji lub opinii w okrelonym terminie oznacza rezygnacj tego
zwizku z prawa do ich wyraenia na forum Komisji. Z drugiej strony oznacza to dla strony
rzdowej brak obowizku ustosunkowania si do takich propozycji i opinii, ktre wpyny do
rzdu po z gry wyznaczonym terminie.
2.2.Uprawnienia prawotwrcze
Zgodnie z ustaw z dnia 10 padziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za
prac260 przedmiotem negocjacji w Trjstronnej Komisji jest wysoko minimalnego
wynagrodzenia za prac w danym roku.
W myl art. 2 ust. 3 tej ustawy Trjstronna Komisja, a raczej strona zwizkowa
wsplnie ze stron pracodawcz oraz rzdem, uzgadnia wysoko minimalnego
wynagrodzenia w roku nastpnym w terminie do dnia 15 lipca kadego roku po przedoeniu
na forum Komisji przez stron rzdow (Rad Ministrw) propozycji wysokoci minimalnego
wynagrodzenia w roku nastpnym oraz wymaganych w ustawie informacji, np. o wskaniku
cen w roku poprzednim, czy poziomie ycia rnych grup spoecznych. Wynika z tego, e
wszystkie strony musz doj do porozumienia w sprawie wysokoci minimalnego
wynagrodzenia, a zatem na zgodn propozycje wszystkich reprezentatywnych organizacji w
ramach strony zwizkowej musz przysta wszystkie reprezentatywne organizacje
pracodawcw w ramach strony pracodawczej oraz rzd w imieniu wadzy publicznej
(pastwa). Tak ustalone minimalne wynagrodzenie podlega ogoszeniu w Dzienniku
Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia Prezesa
Rady Ministrw. Jeeli za Trjstronna Komisja in gremio nie uzgodni wysokoci
minimalnego wynagrodzenia, Rada Ministrw samodzielnie ustala wysoko minimalnego
wynagrodzenia w roku nastpnym wraz z terminem zmiany tej wysokoci, w drodze
rozporzdzenia, przy czym jest zwizana propozycj przedstawion partnerom spoecznym na
forum Komisji w tym sensie, e wysoko tego wynagrodzenia nie moe by nisza od
zapowiedzianej w propozycji.
260
Dz. U. Nr 200, poz. 1679.

167
Zgodnie natomiast z ustaw z dnia 23 grudnia 1999 r. o ksztatowaniu wynagrodze w

pastwowej sferze budetowej oraz o zmianie niektrych ustaw 261 przedmiot negocjacji w
ramach Trjstronnej Komisji stanowi rednioroczne wskaniki wzrostu wynagrodze dla
pracownikw pastwowej sfery budetowej.
Przepis art. 7 ust. 4 tej ustawy przyznaje Komisji in corpore uprawnienie do wydania
uchway w sprawie wysokoci redniorocznych wskanikw wzrostu wynagrodze w
pastwowej sferze budetowej. Dzieje si to za zgod kadej ze stron Komisji, w tym strony
zwizkowej. W tym wypadku Rada Ministrw jest zobowizana do uwzgldnienia w
projekcie ustawy budetowej wynagrodze zapewniajcych osignicie uzgodnionej
wysokoci wskanikw. Podstaw do wydania uchway stanowi zwykle opinia Komisji w
stosunku do propozycji rzdu w sprawie wzrostu wynagrodze w sferze budetowej. Gdyby
za Komisja nie wyrazia w drodze uchway stanowiska, Rada Ministrw powinna przyj
samodzielnie wskaniki wzrostu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej, nie nisze
jednak od wskanikw zawartych w swojej propozycji.
Specyficznym uprawnieniem przyznanym przez ustawodawc zarwno stronie
pracownikw, jak i stronie pracodawcw, jest prawo do zawarcia na forum Trjstronnej
Komisji ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy, obejmujcych og pracodawcw
zrzeszonych w reprezentatywnych organizacjach pracodawcw lub grup tych pracodawcw
oraz pracownikw zatrudnionych przez tych pracodawcw (art. 2 ust. 4 ustawy o Trjstronnej
Komisji). Wydaje si jasne, e na zawarcie takiego superukadu zbiorowego musz wyrazi
zgod po stronie zwizkowej wszystkie organizacje reprezentatywne w ramach wsplnej
reprezentacji lub wsplnego dziaania.
3. Uprawnienia reprezentatywnych organizacji zwizkowych w rozumieniu ustawy o
dialogu spoecznego
Jak wyej wskazano, w rozumieniu niniejszej ustawy za reprezentatywne organizacje
zwizkowe uznaje si oglnokrajowe zwizki zawodowe, oglnokrajowe zrzeszenia
(federacje) zwizkw zawodowych i oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe
(konfederacje), ktre speniaj cznie nastpujce kryteria: 1) zrzeszaj wicej ni 300.000
czonkw bdcych pracownikami, 2) dziaaj w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych
261
Tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431.

168
podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej

Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), o ktrej mowa w przepisach o statystyce publicznej.
Struktury zwizkowe musz zatem zakresem swojego statutu obejmowa terytorium
caego kraju, co wie si bezporednio ze spenieniem przez te organizacje liczbowego
kryterium reprezentatywnoci na poziomie oglnopolskim. Przepisy przewiduj uprawnienia
reprezentatywnych oglnokrajowych organizacji zwizkowych, z ktrych mog one korzysta
samodzielnie i aden inny podmiot nie ma prawa utrudni, ograniczy, uniemoliwi
skorzystanie z tych uprawnie przez organizacj reprezentatywn w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji. W tym sensie s to bezporednie prawa podmiotowe tych organizacji.
S to prawa przysugujce im poza zakresem dziaania w charakterze strony Trjstronnej
Komisji.
3.1.Uprawnienia w zakresie wsptworzenia prawa
Do tej kategorii uprawnie naley zaliczy: 1) prawo opiniowania zaoe i projektw
aktw prawnych w zakresie objtym zadaniami zwizkw zawodowych, 2) prawo
opiniowania dokumentw konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczeglnoci biaych ksig,
zielonych ksig i komunikatw, oraz projektw aktw prawnych Unii Europejskiej w zakresie
zada objtych zadaniami zwizkw zawodowych, 3) prawo wystpowania z wnioskami o
wydanie lub zmian ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objtych zadaniami
zwizku zawodowego (art. 19, art. 191 oraz art. 20 ustawy o zwizkach zawodowych).
Pomimo e s to uprawnienia o charakterze opiniodawczym, za umieszczeniem ich w
grupie uprawnie wsptworzcych prawo przemawia fakt uczestniczenia reprezentatywnych
zwizkw w szerzej pojtym procesie legislacyjnym (prawodawczym). Wypada w tym
miejscu dokona oddzielnie analizy kadego ze wskazanych wyej uprawnie.
3.1.1. Prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych
Prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych dotyczy konstytucyjnego
systemu rde prawa262. Zgodnie z art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji rdami powszechnie
262
W nauce K. W. Baran wyrazi pogld, zgodnie z ktrym zwizkowej procedurze opiniodawczej, pomimo
nasuwajcych si w tej kwestii wtpliwoci, podlega zmiana Konstytucji oraz ratyfikacja umw
midzynarodowych. W przypadku umw midzynarodowych, jego zdaniem, literalna wykadnia art. 19 u.z.z.
nakada na wadze publiczne obowizki take w odniesieniu do tej kategorii aktw prawnych. Natomiast na
gruncie tego przepisu nie nasuwa wtpliwoci, e zwizkowej procedurze opiniodawczej winny zosta poddane
169
obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane

umowy midzynarodowe oraz rozporzdzenia, a na obszarze dziaania organw, ktre je
ustanowiy, akty prawa miejscowego. Do aktw prawnych objtych opiniowaniem
reprezentatywnych zwizkw zawodowych naleaoby rwnie zaliczy akty prawa
wewntrznego, zwaszcza takie jak uchway Rady Ministrw, zarzdzenia Prezesa Rady
Ministrw lub zarzdzenia ministrw (art. 93 ust. 1 Konstytucji).
Jak susznie zauway Wojewdzki Sd Administracyjny w Gliwicach 263, uyte w
przepisie art. 19 ust. 1 ustawy z 1991 r. o zwizkach zawodowych, pojcie aktu prawnego
oznacza akt o charakterze generalnym, a nie indywidualnym. Ratio legis przepisu art. 19 ust.
1 ustawy sprowadza si bowiem do tego, aby stosowne organizacje zwizkowe mogy broni
zbiorowych interesw pracowniczych. Te bowiem ustawodawca wyranie rnicuje w
stosunku do interesw indywidualnych, dla obrony ktrych przewiduje inne szczeglne formy
obrony (np. art. 29 ust. 2 ustawy). Na poparcie tej tezy sd zwraca uwag na fakt istotny dla
interpretacji art. 19 ust. 1 tej ustawy o zwizkach zawodowych. Ustawodawca stanowic o
przedmiotowym uprawnieniu organizacji zwizkowej odnosi je bowiem nie tylko do samych
projektw aktw prawnych, ale take ich zaoe. Zdaniem sdu zaoenia za s
opracowywane co do zasady do projektw aktw generalnych, a nie indywidualnych. Takie
rozumowanie prowadzi sd do susznego wniosku, i obowizek wspdziaania naley zatem
ogranicza do podejmowania aktw generalnych, ktrych przedmiotem jest regulacja w
zakresie obrony praw, interesw zawodowych i socjalnych ludzi pracy, dotyczcych
nieokrelonej grupy osb. Innymi sowy, zakres pojcia aktu prawnego podlegajcego
opiniowaniu przez organizacje zwizkowe reprezentatywne wyczerpuj akty o charakterze
generalnym i abstrakcyjnym, bdce rdem prawa zarwno powszechnie obowizujcego,
jak i wewntrznie obowizujcego, nie za akt normatywny indywidualny i konkretny.
W opinii sdu do aktw generalnych w ukadzie zewntrznym naley zaliczy
przepisy powszechnie obowizujce, a w ukadzie wewntrznym: instrukcje, zarzdzenia
wewntrzne, regulaminy. Natomiast do aktw indywidualnych zewntrznych nale przede
wszystkim decyzje administracyjne, a w sferze wewntrznej wszelkiego rodzaju regulacje
organizacyjne czy polecenia subowe.
Prawo opiniowania aktualizuje si w momencie, gdy zaoenia lub projekt aktu
prawnego dotyczy spraw objtych zakresem zada zwizkw zawodowych. Zgodnie z
zaoenia i projekty ustaw oraz rozporzdze; zob. Zbiorowe prawo pracy: komentarz, Warszawa, Krakw,
2010, s. 198.
263
Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 27 sierpnia 2009 r., IV SA/Gl 97/09.
170
przedstawionym w doktrynie pogldem K. W. Barana pojcie zada zwizkw zawodowych

naley interpretowa ekstensywnie264. Takie rozwizanie jest w pewnym sensie logiczne:
jeeli interesy pracownika (i innych osb uprawnionych) maj by reprezentowane i
chronione w sposb waciwy i skuteczny, to z prakseologicznego punktu widzenia nierealne
byoby zawanie przedmiotu dziaalnoci zwizkw zawodowych do cile okrelonego,
zamknitego katalogu spraw265.
Przepis art. 19 ust. 2 u.z.z. w zdaniu pierwszym stanowi, e organy wadzy i
administracji rzdowej oraz organy samorzdu terytorialnego kieruj zaoenia albo projekty
aktw prawnych do odpowiednich wadz statutowych zwizku. Mona jednak zada pytanie,
jakie wadze reprezentatywnej organizacji s odpowiednie w myl niniejszego przepisu.
W tym miejscu naley odwoa si do legalnej wykadni judykatury. Zgodnie z
wyrokiem WSA w Gliwicach266 uprawnienie "odpowiednich" wadz statutowych danego
zwizku zawodowego do opiniowania w trybie art. 19 ust. 2 ustawy z 1991 r. o zwizkach
zawodowych wynika albo wprost z przepisu statutu, albo z udzielonego penomocnictwa.
Precyzyjniej sd ten wyraa si w uzasadnieniu. W jego interpretacji odpowiednie wadze
statutowe danego zwizku zawodowego to takie, ktre musz by wskazane przepisem statutu
organizacji zwizkowej lub decyzj waciwych wadz zwizkowych upowaniajcych do
wypowiadania si w imieniu zwizku zawodowego jako caej struktury.
Tym samym po stronie reprezentatywnych oglnokrajowych organizacji zwizkowych
ley prawo podmiotowe swobodnego wyznaczenia okrelonych struktur organizacyjnych,
zwykle terenowych, odpowiednich (waciwych) do skadania opinii w sprawach mniejszej
wagi lub o wymiarze lokalnym. Co wicej, statut lub odpowiednia uchwaa zwizkowa moe
zawiera katalog kwestii oraz aktw prawnych konsultowanych przez poszczeglne
odpowiednie wadze reprezentatywnej organizacji zwizkowej. Jest to sfera wolnoci
zwizkowej, w ktr nie ingeruje ustawodawca, a take pastwo.
264
De lege lata postulat rozszerzajcej wykadni zakresu pojcia zada zwizkw zawodowych wyranie
sformuowa K. W. Baran stwierdzajc na gruncie art. 19 ustawy o zwizkach zawodowych, e w razie
zaistnienia wtpliwoci, czy dana kwestia mieci si w zakresie zada zwizkw zawodowych, procedura
opiniodawcza powinna zosta przeprowadzona; zob. szerzej jw., s. 197. Zgodnie z tym ciar dowodu, i dany
problem nie jest objty zakresem kompetencji zwizku zawodowego, ley na og po stronie organu wadzy
publicznej, pracodawcy lub zwizku pracodawcw, za zwizek musi jedynie uprawdopodobni, e kwestia ta
zawiera si w zakresie jego zada. Co wicej taki postulat w kontekcie konstytucyjnej zasady solidarnoci i
wsppracy partnerw spoecznych wrcz uprawnia do tego, by w sferze spoeczno ekonomicznej stosowa
domniemanie faktyczne objcia zakresem zada (kompetencj) zwizku zawodowego kadego zaistniaego
problemu natury zarwno materialnej, jak i proceduralnej.
265
G. Ninard: Konsultacje ze zwizkami zawodowymi w procesie legislacyjnym organw samorzdu
terytorialnego, Samorzd Terytorialny, nr 1-2/1999, s. 117.
266
Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 1 lipca 2008 r., IV SA/Gl 82/08.
171
W tym sensie zwizkowa procedura opiniodawcza jest obligatoryjna, gdy zawsze

istnieje wadza w ramach struktury oglnokrajowej odpowiednia do zaopiniowania zaoe
lub projektu danego aktu prawnego, np. uchway rady miejskiej w sprawie cen biletw
komunikacji miejskiej jako aktu prawa miejscowego. Nie jest zatem warunkiem koniecznym
posiadanie struktur zakadowych na danym terenie, np. na obszarze jednostki samorzdu
terytorialnego, przez tak organizacj zwizkow. Na ten aspekt zwraca uwag rwnie
judykatura.
Zgodnie z wyrokiem WSA w Gorzowie Wielkopolskim267 brak zwizku zawodowego
w danym zakadzie pracy nie zwalnia organu samorzdu terytorialnego od przeprowadzenia
konsultacji w trybie przepisu art. 19 ust. 2 ustawy z 1991 r. o zwizkach zawodowych, z
reprezentatywn organizacj zwizkow, o ktrej mowa w ustawie z dnia 6 lipca 2001 r. o
spoecznego. Pynie std dla sdu wniosek, wyraony w sentencji innego orzeczenia 268, e
odpowiedni zwizek zawodowy nie musi by zwizkiem dziaajcym w danym urzdzie
gminy, ale takim ktrego statutowe wadze s odpowiednie do jego reprezentowania w
zakresie wyraania opinii na szczeblu samorzdu terytorialnego i nie jest przesdzone czy
maj to by wadze oglnokrajowe (a zatem reprezentatywne) czy jednostki organizacyjne
tego zwizku, byle tylko zakres ich umocowania umoliwia im zajcie stanowiska w danej
sprawie.
Organy wadzy publicznej mog okreli termin przedstawienia opinii nie krtszy
jednak ni 30 dni. Termin ten moe zosta skrcony do 21 dni ze wzgldu na wany interes
publiczny. Skrcenie terminu wymaga szczeglnego uzasadnienia. Bieg terminu na
przedstawienie opinii liczy si od dnia nastpujcego po dniu dorczenia zaoe albo
projektu wraz z pismem okrelajcym termin przedstawienia opinii. Ustawodawca
postanowi, e tak wyznaczony termin jest dla reprezentatywnej organizacji zwizkowej
terminem zawitym. Nieprzedstawienie opinii w wyznaczonym przez organ terminie uwaa si
bowiem za rezygnacj organizacji reprezentatywnej z prawa jej wyraenia.
267
Zob. szerzej uzasadnienie do wyroku WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 29 maja 2008 r., II SA/Go
204/08.
268
Zob. szerzej uzasadnienie do wyroku WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 30 maja 2008 r., II SA/Go
205/08.
172
3.1.2. Prawo opiniowania dokumentw konsultacyjnych oraz projektw aktw

prawnych Unii Europejskiej
Organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji
(a wic de facto jedynie OPZZ, NSZZ Solidarno oraz FZZ) maj prawo wczy si w
proces prawodawczy na poziomie Unii Europejskiej, jeli dana kwestia objta jest zakresem
zada zwizkw zawodowych (art. 191 ust. 1 u.z.z.). Wydaje si, i dana sprawa musi
dotyczy nie tylko oglnej zbiorowoci zatrudnionych obywateli UE, ale powinna rwnie
dotyczy bezporednio ludzi polskiego wiata pracy, aby oglnokrajowy zwizek zawodowy,
oglnokrajowa federacja lub konfederacja mogy skutecznie skorzysta z przysugujcego im
uprawnienia. W tym wypadku odpowiednimi wadzami statutowymi s wadze oglnopolskie
reprezentatywnych organizacji zwizkowych (art. 191 ust. 2 ustawy zwizkowej).
Komunikaty, zielone ksigi i biae ksigi jako dokumenty konsultacyjne zwykle
stanowi zaoenia do projektowanych unijnych aktw prawnych. Natomiast jeli mie na
myli same wsplnotowe akty prawne, to organizacja reprezentatywna po zmianach
dokonanych przez Traktat z Lizbony ma prawo do opiniowania nastpujcych projektw
unijnych rde pochodnego prawa pracy: 1) rozporzdze ustawodawczych i odrbnych, 2)
dyrektyw ustawodawczych i odrbnych, 3) decyzji ustawodawczych i odrbnych, 4)
rozporzdze delegowanych, 5) dyrektyw delegowanych, 6) decyzji delegowanych, 7)
rozporzdze wykonawczych, 8) dyrektyw wykonawczych oraz 9) decyzji wykonawczych 269.
Wydaje si jednak, e przesank zawajc powinno by to, czy akty te nakadaj na
pastwo bezwzgldny obowizek przyjcia do krajowego porzdku proponowanych
rozwiza unijnych.
3.1.3
Prawo wystpowania z wnioskami o wydanie lub zmian aktu prawnego
Organizacja zwizkowa, reprezentatywna na szczeblu oglnopolskim, zgodnie z art.

20 ust. 1 u.z.z. moe wystpi w granicach zada zwizkw zawodowych z wnioskami o
wydanie lub zmian ustawy albo innego aktu prawnego do podmiotw uprawnionych w
zakresie inicjatywy prawodawczej.
W zwizku z tym nasuwa si pytanie o rodzajowy zakres rde prawa, objtych
poredni inicjatyw prawodawcz reprezentatywnej organizacji zwizkowej. Z pewnoci
269
Wyczerpujcej analizy systemu rde europejskiego prawa pracy dokona ostatnio W. Sanetra; zob. rda
europejskiego prawa pracy po zmianach traktatowych, PiZS nr 3/2010, s. 2-8.
173
prawo wystpowania z wnioskami o wydanie lub zmian aktu prawnego nie odnosi si do
caego katalogu konstytucyjnych rde prawa, czy to powszechnie, czy wewntrznie
obowizujcego.
Ustawodawca nie pozostawi cienia wtpliwoci, e organizacja reprezentatywna
moe zoy wniosek o wydanie lub zmian ustawy do podmiotw posiadajcych prawo
inicjatywy ustawodawczej. Przepis art. 20 ust. 1 stanowi, e wnioski te zwizek kieruje do
posw, a nastpnie do innych organw majcych prawo inicjatywy ustawodawczej. Zgodnie
z art. 118 ust. 1 Konstytucji oprcz grupy posw inicjatywa ustawodawcza przysuguje
jeszcze tylko Senatowi, Prezydentowi RP oraz Radzie Ministrw.
Warto w tym miejscu zwrci uwag na prawo tzw. ludowej inicjatywy
ustawodawczej. W myl art. 118 ust. 2 Konstytucji RP inicjatywa ustawodawcza przysuguje
rwnie grupie co najmniej 100.000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu. Tryb
postpowania w tej kwestii zgodnie z art. 118 ust. 2 Konstytucji RP reguluje ustawa z dnia
24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli270.
Nie budzi zastrzee, i oprcz ustawy innymi aktami prawnymi objtymi
wystpieniem zwizku z wnioskiem o jego wydanie lub zmian do waciwego organu mog
by rozporzdzenia wykonawcze oraz akty prawa miejscowego, a take Konstytucja jako
ustawa zasadnicza oraz umowy midzynarodowe. Poza zakresem tego uprawnienia musz za
pozosta akty autonomicznego prawa pracy, takie jak ukady zbiorowe, porozumienia, czy
regulaminy. W przypadku tych aktw normatywnych z zasady wszystkie zwizki zawodowe,
a przynajmniej reprezentatywne zwizki, bezporednio uczestnicz w procedurze zawierania
bd ustanawiania tych aktw prawa pracy.
Naley pamita, e odpowiedni wadz do wystpienia z wnioskiem o wydanie lub
zmian aktu miejscowego, np. uchway rady miejskiej, jest zgodnie z postanowieniami statutu
waciwa miejscowo struktura terytorialna, np. rada wojewdzka lub powiatowa organizacji
zwizkowej reprezentatywnej w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji, a wic
organizacji reprezentatywnej w skali caego kraju (OPZZ, FZZ, NSZZ Solidarno).
3.2.Uprawnienia opiniodawcze i kontrolne
Uprawnienia opiniodawcze i kontrolne organizacji reprezentatywnych w rozumieniu

ustawy o Trjstronnej Komisji realizuj si poprzez uczestnictwo przedstawicieli tych
organizacji w rnego rodzaju organach, ciaach, radach, komisjach posiadajcych przyznane
270
Dz. U. Nr 62, poz. 688.

174
na mocy przepisw ustaw szczegowych zadania i kompetencje w zakresie wydawania

opinii, doradztwa, w zakresie kontroli poczyna okrelonych organw administracji
publicznej oraz szerzej rozumianego nadzoru.
3.3.Uprawnienia
do
desygnowania
przedstawicieli
zwizkowych
do
instytucji
konsultacyjnych i kontrolnych
Zbiorowe prawa i interesy ludzi pracy w wymiarze czysto praktycznym chronione s
poprzez uczestnictwo przedstawicieli zwizkowych w ciaach opiniodawczo doradczych
rnego szczebla (krajowego, wojewdzkiego czy powiatowego) oraz rnego rodzaju
gremiach kontrolujcych, w tym radach nadzorczych. Stanowi to przejaw realizacji zasady
szerzej rozumianego dialogu spoecznego.
Organizacje reprezentatywne w szczeblu Trjstronnej Komisji (waciwe struktury
tych organizacji) maj prawo delegowa swoich przedstawicieli do takich oto organw271:
1. Rada Ochrony Pracy; czonkw Rady powouje si spord posw, senatorw i
kandydatw zgoszonych przez Prezesa Rady Ministrw oraz przez organizacje
zwizkowe i organizacje pracodawcw reprezentatywne w rozumieniu ustawy z dnia
6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i
wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, a take przez inne organizacje
spoeczne zajmujce si problematyk ochrony pracy (art. 7 ust. 4 ustawy z dnia 13
kwietnia 2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy272);
2. Rada Statystyki; w skad Rady wchodz osoby reprezentujce organy administracji
rzdowej, stron samorzdow w Komisji Wsplnej Rzdu i Samorzdu
Terytorialnego, Narodowy Bank Polski, organizacje spoeczne, samorzd zawodowy i
gospodarczy, a take organizacje pracodawcw i
organizacje zwizkowe,
reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno

Gospodarczych (art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce
publicznej273);
3. Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw Osb Niepenosprawnych; Rada skada si z
przedstawicieli organw administracji rzdowej, przedstawicieli jednostek samorzdu
271
Zob. szerzej A. Kowalczyk: Uprawnienia reprezentatywnych ponadzakadowych organizacji zwizkowych w

zakresie desygnowania przedstawicieli zwizkw zawodowych do organw dialogu spoecznego, opiniodawczo
doradczych, kontrolnych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Prawnicza 2007, Zeszyt nr
41, s. 81-87.
272
Dz. U. Nr 89, poz. 589.
273
Dz. U. Nr 88, poz. 439.
175
terytorialnego, przedstawicieli organizacji pozarzdowych, w tym po jednym

przedstawicielu kadej organizacji pracodawcw oraz kadej organizacji zwizkowej,
Gospodarczych (art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych274);
4. Rada Nadzorcza Zakadu Ubezpiecze Spoecznych; czonkowie Rady powoywani s
przez Prezesa Rady Ministrw w iloci czterech czonkw powoywanych na wniosek
ministra waciwego do spraw zabezpieczenia spoecznego, zoony w porozumieniu z
ministrem waciwym do spraw finansw publicznych, jeden czonek na wniosek
oglnokrajowych organizacji emerytw i rencistw oraz po jednym czonku na
wniosek kadej z organizacji pracodawcw oraz kadej z organizacji zwizkowych,
Gospodarczych (art. 75 ust 1 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie
ubezpiecze spoecznych275);
5. Rada Gwna Nauki i Szkolnictwa Wyszego; w posiedzeniach plenarnych Rady
uczestnicz z gosem doradczym przedstawiciele reprezentatywnych organizacji
zwizkowych w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego dziaajcych w
uczelniach, instytutach badawczych i Polskiej Akademii Nauk, po jednym z kadego
zwizku (art. 46c ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie
wyszym276);
6. Naczelna Rada Zatrudnienia; w skad Rady wchodz osoby powoywane przez
ministra waciwego do spraw pracy spord przedstawicieli wszystkich organizacji
zwizkowych i organizacji pracodawcw reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich
komisjach dialogu spoecznego, oglnopolskich organizacji jednostek samorzdu
terytorialnego reprezentowanych w Komisji Wsplnej Rzdu i Samorzdu
Terytorialnego, wojewdzkich rad zatrudnienia, organizacji pozarzdowych o zasigu
krajowym zajmujcych si statutowo problematyk rynku pracy, nauki
delegowanych przez Komitet Nauk o Pracy i Polityce Spoecznej Polskiej Akademii
274
Tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407.

Tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585.
276
Dz. U. Nr 164, poz. 1365.
275
176
Nauk (art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy277);
7. wojewdzkie rady zatrudnienia; w skad rady wchodz osoby powoywane przez
marszaka wojewdztwa spord dziaajcych na terenie wojewdztwa wojewdzkich
struktur
kadej
organizacji
pracodawcw
oraz
organizacji
zwizkowej

Gospodarczych, spoeczno zawodowych organizacji rolnikw, organizacji
pozarzdowych zajmujcych si statutowo problematyk rynku pracy, przedstawicieli
nauki oraz przedstawiciela wojewody (art. 23 ust 2 ustawy);
8. powiatowe rady zatrudnienia; w skad rady wchodz osoby powoywane przez
starost spord dziaajcych na terenie powiatu terenowych struktur kadej
organizacji pracodawcw oraz organizacji zwizkowej reprezentatywnych w
rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych,
spoeczno zawodowych organizacji rolnikw, jednostek samorzdu terytorialnego,
organizacji pozarzdowych zajmujcych si statutowo problematyk rynku pracy (art.
23 ust. 3 ustawy);
9. komisje powoane przez wojewodw do przeprowadzenia konkursu na stanowisko
kuratora owiaty; w skad komisji wchodz trzej przedstawiciele ministra waciwego
do
spraw
owiaty
wychowania,
trzej
przedstawiciele
wojewody,
dwaj
przedstawiciele sejmiku wojewdztwa oraz po jednym przedstawicielu wojewdzkich

struktur
zwizkw
zawodowych
zasigu
oglnokrajowym,
zrzeszajcych
nauczycieli, reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do

Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego
(art. 30 ust. 2b ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty278).
Ponadto organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Trjstronnej
Komisji maj stanowczy wpyw na list mediatorw. Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 ustawy
z dnia 23 maja 1991 r. o rozwizywaniu sporw zbiorowych279 skad listy ustala minister
waciwy do spraw pracy po uzgodnieniu z organizacjami zwizkowymi oraz organizacjami
pracodawcw reprezentatywnymi, w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego. W zwizku z
277
Tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415.

Tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572.
279
Dz. U. Nr 55, poz. 236.
278
177
tym mediatorami zostaj zazwyczaj eksperci (przedstawiciele) danej reprezentatywnej

organizacji zwizkowej.
4. Uprawnienia strony zwizkowej w ramach wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego
Wojewdzka komisja dialogu spoecznego jest lokalnym organem konsultacyjnym. W
jej skad wchodz oprcz przedstawicieli wojewody i samorzdu wojewdzkie struktury
organizacji reprezentatywnych na poziomie oglnokrajowym oraz reprezentatywnych
organizacji pracodawcw.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy o Trjstronnej Komisji wojewdzkie struktury
reprezentatywnych organizacji zwizkowych jako strona pracownikw w wojewdzkiej
komisji uczestnicz w wydawaniu przez wojewdzk komisj opinii: 1) w sprawach objtych
zakresem zada zwizkw zawodowych lub organizacji pracodawcw bdcych w
kompetencji administracji rzdowej i samorzdowej z terenu wojewdztwa, 2) w sprawach
wynagrodze i wiadcze spoecznych oraz w innych sprawach spoecznych lub
gospodarczych, ktre ze wzgldu na wojewdzki zasig mog by przekazane WKDS w
drodze uchway przez Trjstronn Komisj do Spraw Spoeczno Gospodarczych, 3) w
sprawach o duym znaczeniu spoecznym lub gospodarczym, jeli ze wzgldu na wojewdzki
zasig zostay przekazane WKDS w drodze uchway przez Trjstronn Komisj do Spraw
Spoeczno Gospodarczych, 4) w kwestii koniecznoci wyznaczenia osoby z misj dobrej
woli mediatora z listy mediatorw prowadzonej przez ministra waciwego do spraw pracy
w celu rozwizania sporu zbiorowego zaistniaego na obszarze wojewdztwa (w tej kwestii
komisja ma bardziej stanowcze uprawnienie, moe bowiem podj stosown uchwa), 5) w
sprawie przedmiotu, zasadnoci i moliwoci rozwizania sporu zbiorowego, jeeli z takim
wnioskiem do WKDS zwrc si strony konfliktu lub osoba z misj dobrej woli, 6) w kwestii
projektu strategii rozwoju wojewdztwa, jeli do marszaka wojewdztwa wsplny wniosek
w sprawie przedstawienia tego dokumentu na forum WKDS zoy strona pracownikw oraz
strona pracodawcw.
Przyjcie wyej wymienionych opinii wymaga zgody przedstawicieli wszystkich stron
wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego. Gdyby jednak wojewdzka komisja dialogu
spoecznego nie uzgodnia jednomylnie wsplnej opinii, wwczas samodzielnie kadej ze
stron wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego przysuguje prawo wyraenia stanowiska w
sprawie podlegajcej opiniowaniu (art. 17 ust. 3 ustawy).
178
Z przepisu art. 17 ust. 5 ustawy o Trjstronnej Komisji wynika, e wszystkie strony

wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego mog wsplnie zawiera porozumienia,
przedmiotem ktrych mog by wzajemne zobowizania stron w sprawach objtych zakresem
ich dziaania. Literalna wykadnia tego przepisu wskazuje zatem, e przedmiotem takiego
porozumienia moe by rwnie tryb uzgadniania wsplnego stanowiska organizacji
reprezentatywnych w ramach strony zwizkowej w wojewdzkiej komisji. Organizacje
zwizkowe przykadowo mog zastrzec w takim porozumieniu, e stanowisko strony
pracownikw zapada wtedy, gdy uzgodni je w drodze konsensusu wszyscy przedstawiciele
reprezentatywnych organizacji zwizkowych w ramach wojewdzkiej komisji.
Przepis art. 17a ust. 1 wspomnianej ustawy stanowi natomiast, i w obrbie
oglniejszej kompetencji WKDS do opiniowania legalnoci sporw zbiorowych komisja
posiada wsze bezporednie prawo do rozpatrzenia kadej sprawy spoecznej lub
gospodarczej powodujcej konflikty midzy pracodawcami i pracownikami, jeeli uzna te
sprawy za istotne dla zachowania spokoju spoecznego regionie. Uprawnienie w tej kwestii
jednak aktualizuje si jedynie wwczas, gdy z pisemnym wnioskiem o rozpatrzenie takiej
sprawy na forum komisji zwrci si kada ze stron wojewdzkiej komisji, zwizki zawodowe
i organizacje pracodawcw niewchodzce w skad wojewdzkiej komisji dialogu
spoecznego, organy administracji publicznej oraz strony, ktrych konflikt dotyczy (art. 17a
ust. 2).
Na marginesie warto zauway, e prawo skadania umotywowanych wnioskw o
rozpatrzenie danej sprawy o wymiarze socjalnym lub ekonomicznych przysuguje kadej
organizacji zwizkowej niezalenie od nabycia przez ni przymiotu reprezentatywnoci na
takim czy innym szczeblu. Z tego prawa moe wic skorzysta strona zwizkowa WKDS,
poszczeglne reprezentatywne organizacje zwizkowe wchodzce w
skad strony
pracownikw WKDS, ponadzakadowe organizacje zwizkowe, a nawet mae zwizki

zawodowe. Intencj ustawodawcy byo bowiem zapobieenie w ten sposb w wojewdztwie
nadmiernej eskalacji konfliktw zbiorowych, ktre mog stanowi impuls dla oglnopolskich
strajkw, czy protestw spoecznych.
Z uwagi na uycie przez ustawodawc zwrotw niedookrelonych (ocennych), takich
jak: sprawa spoeczna lub gospodarcza, sprawa o duym znaczeniu spoecznym lub
gospodarczym, czy spokj spoeczny naley domniemywa, e strona zwizkowa (regionalne
struktury reprezentatywnych organizacji oglnopolskich) moe wnie na forum komisji lub
zaj stanowisko w praktycznie kadej sprawie, jeli tylko uprawdopodobni jej due
znaczenie dla socjalnej polityki wadzy publicznej (zarwno rzdowej, jak i samorzdowej)
179
lub istotno dla zachowania w regionie spokoju spoecznego. Ze wzgldu na waciwo

miejscow okrelonych komisji organizacje reprezentatywne powinny jednak wykaza, e
dana sprawa rzeczywicie ma wymiar regionalny (zasig wojewdzki), czyli dotyczy sfery
bytowej, socjalnej i ekonomicznej na obszarze waciwoci miejscowej okrelonej
wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego.
5. Uprawnienia reprezentatywnych organizacji zwizkowych w rozumieniu przepisw
dotyczcych ponadzakadowych ukadw zbiorowych pracy
Zgodnie z art. 24117 1 k.p. reprezentatywn organizacj zwizkow jest
ponadzakadowa organizacja zwizkowa: 1) reprezentatywna w rozumieniu ustawy o
spoecznego lub 2) zrzeszajca co najmniej 10 % ogu pracownikw objtych zakresem
dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw, lub 3) zrzeszajca
najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by
zawarty okrelony ukad
ponadzakadowy.
Niemniej jednak ze wzgldu na klasyfikacj uprawnie reprezentatywnych organizacji
zwizkowych pod ktem kryterium podmiotowego (podmiotu uprawnionego do skorzystania
z okrelonego uprawnienia) naley pojcie reprezentatywnej ponadzakadowej organizacji
zwizkowej zawzi do organizacji zrzeszajcej 10 % ogu pracownikw objtych zakresem
dziaania statutu, ale nie mniej ni dziesi tysicy pracownikw. W tym wypadku nie moe
by brane pod uwag kryterium zrzeszania najwikszej liczby pracownikw, dla ktrych ma
by zawarty okrelony ukad ponadzakadowy, gdy brak jest innych reprezentatywnych
organizacji zwizkowych, jako przypadek nabycia reprezentatywnoci jedynie dla zawarcia
okrelonego ukadu.
Ponadzakadowa reprezentatywna organizacja zwizkowa ma zatem prawo zawarcia
ponadzakadowego ukadu zbiorowego w ramach wsplnej reprezentacji lub wspdziaania
przynajmniej wszystkich reprezentatywnych na szczeblu ponadzakadowym organizacji
zwizkowych reprezentujcych pracownikw, dla ktrych ukad jest zawierany (art. 24116 5
k.p.). Ponadto zgodnie z art. 2419 4 k.p. organizacja zwizkowa, ktra dopiero po zawarciu
ukadu ponadzakadowego staa si reprezentatywna na podstawie art. 24117 k.p., moe
wstpi w prawa i obowizki strony ukadu, skadajc w tym celu owiadczenie stronom tego
ukadu. Jest to zatem bezporednie prawo podmiotowe kadej organizacji reprezentatywnej
zarwno na szczeblu oglnokrajowym, jak i na szczeblu stricte ponadzakadowym (np.
180
branowym lub lokalnym), a wic organizacji zwizkowej zrzeszajcej co najmniej 10 %

ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy
pracownikw.
Wydaje si, e specyficzne uprawnienie desygnowania przedstawicieli zwizkowych
organizacjom reprezentatywnym na poziomie ponadzakadowym przyznaje ustawa z dnia 7
wrzenia 1991 r. o systemie owiaty. Przepis art. 46 ust. 1 tej ustawy stanowi bowiem, e w
skad
Krajowej
Rady
Owiatowej
jako
spoecznego
organu
opiniodawczego
wnioskodawczego w sprawach owiaty wchodz przedstawiciele wojewdzkich rad

owiatowych, po jednym z kadej rady wojewdzkiej, oraz po jednym przedstawicielu
centralnych struktur zwizkw zawodowych zrzeszajcych nauczycieli.
Biorc pod uwag podzia polskiego ruchu zwizkowego pomidzy kilka central
zwizkowych, a take zoono struktur organizacyjnych, jest jasne, e centralne struktury
zwizkw zrzeszajcych nauczycieli na og s czci wikszej caoci w tym sensie, i taki
nauczycielski zwizek branowy jest struktur oglnopolskiego zwizku zawodowego albo
zjednoczony jest w oglnopolskiej federacji lub konfederacji. Przykadowo Zwizek
Nauczycielstwa Polskiego ma status czonka Oglnopolskiego Porozumienia zwizkw
Zawodowych i to OPZZ, a nie ZNP posiada reprezentatywno w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji. Pozostaje zatem sdzi, i zwizki zawodowe zrzeszajce nauczycieli
na poziomie ich struktur centralnych s ponadzakadowymi (branowymi) organizacjami
zwizkowymi, reprezentatywnymi na mocy kryterium zrzeszania co najmniej 10 % ogu
pracownikw objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy
pracownikw. Wobec tego przedstawiciele tylko takich organizacji zwizkowych mog wej
w skad Krajowej Rady Owiatowej.
5.1.Prawo powoania przedstawicieli zwizkowych czonkw Komisji do Spraw
Ukadw Zbiorowych Pracy
Komisja do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy przy Ministrze Pracy i Polityki
Socjalnej zostaa utworzona na mocy art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 29 wrzenia 1994 r. o
zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw280. Wedle ust. 2 tego
artykuu celem Komisji miao by wspieranie rokowa zbiorowych i udzielanie pomocy
stronom zamierzajcym zawrze ukad.
280
Dz. U. Nr 113, poz. 547.

181
Natomiast ust. 3 tego artykuu zawiera upowanienie dla Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej do wydania zarzdzenia okrelajcego tryb powoania, skad i zasady dziaania
Komisji. Z tego obowizku minister wywiza si, wydajc zarzdzenie z dnia 13 marca 1995
r. w sprawie trybu powoywania, skadu i zasad dziaania Komisji do Spraw Ukadw
Zbiorowych Pracy281. Przepis art. 17 ust. 3 ustawy z 1994 r. zosta jednak znowelizowany na
mocy art. 56 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektrych upowanie ustawowych
do wydawania aktw normatywnych oraz o zmianie niektrych ustaw282 i z dniem 30 marca
2001 r. uzyska now tre. Ustawodawca w przepisie tym upowani ministra waciwego do
spraw pracy do wydania rozporzdzenia okrelajcego skad Komisji, uwzgldniajcego
przedstawicieli centralnych organw administracji rzdowej, ponadzakadowych organizacji
zwizkowych uznanych za reprezentatywne na podstawie przepisw art. 24117 1 pkt 1 i 2
oraz 2 k.p. oraz konfederacji pracodawcw, tryb powoywania jej czonkw na wniosek
waciwych ministrw, Gwnego Inspektora Pracy oraz statutowych organw organizacji
zwizkowych i pracodawcw, zasady jej dziaania w celu udzielania stronom zamierzajcym
zawrze ukad zbiorowy pracy pomocy w formie doradztwa i konsultacji oraz zasady zwrotu
zamiejscowym czonkom Komisji i innym osobom biorcym udzia w jej pracach kosztw
podry. Na podstawie tej delegacji wydane zostao rozporzdzenie MPiPS z dnia 3 lipca
2001 r. w sprawie Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy283, ktre uchylio
wczeniejsze zarzdzenie MPiPS.
Komisja ostatecznie przestaa funkcjonowa jako byt prawny zgodnie z art. 2 oraz art.
3 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. zmieniajcej ustaw - Kodeks pracy oraz ustaw o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw284. Przepisy te stanowiy, e uchyla
si art. 17 ustawy z 1994 r. i znosi Komisj do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy. Tym
samym
prawo
reprezentatywnych
ponadzakadowych
organizacji
zwizkowych
do
delegowania swoich przedstawicieli do prac w Komisji ma ju tylko historyczne znaczenie.

Tak decyzj ustawodawcy trudno zrozumie, gdy ponadzakadowe organizacje zwizkowe
reprezentatywne w rozumieniu Dziau XI Kodeksu pracy poprzez swoich przedstawicieli
uczestniczyy w realizacji celw wyznaczonych Komisji w art. 17 ust. 2 ustawy.
Zgodnie z nieco lakonicznym 2 ust. 2 pkt 1 zarzdzenia MPiPS do reprezentowania
zwizkw zawodowych w Komisji byli upowanieni przedstawiciele ponadzakadowych
organizacji zwizkowych, ktre uznane zostay za reprezentatywne na podstawie przepisw
281
M. P. Nr 15, poz. 181.

Dz. U. Nr 120, poz. 1268.
283
284
Dz. U. Nr 93, poz. 586.
282
182
art. 24117 1 pkt 1 i 2 oraz 2 k.p. Do decyzji zwizkw pozostawiono za okrelenie liczby
desygnowanych osb, bowiem przepisy zarzdzenia o tym milczay. Tym niemniej
wspomniany 2 ust. 2 pkt 1 zawiera wane wyczenie podmiotowe. W Komisji nie mogy
mie swoich odrbnych przedstawicieli ponadzakadowe organizacje zwizkowe wchodzce
w skad oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej (konfederacji) uznanej za
reprezentatywn na podstawie art. 24117 1 pkt 1 i 2 oraz 2 k.p.
Rozporzdzenie MPiPS zmienio zasady powoywania przedstawicieli zwizkw
zawodowych w skad Komisji. Zgodnie z 1 pkt 3 i 4 w skad Komisji mogo wej jedynie
tylko po dwch przedstawicieli z ponadzakadowej organizacji zwizkowej, uznanej za
reprezentatywn na podstawie przepisw art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p., a take po jednym
przedstawicielu z ponadzakadowej organizacji zwizkowej, uznanej za reprezentatywn na
podstawie przepisw art. 24117 1 pkt 2 i 2 k.p. Minister zatem w uprzywilejowanej pozycji
stawia organizacje ponadzakadowe reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Trjstronnej
Komisji, przyznajc im prawo posiadania dwukrotnie liczniejszej grupy przedstawicieli w
Komisji, anieli pozostaym reprezentatywnym na szczeblu ponadzakadowym zwizkom
zawodowym, pod warunkiem, e zrzeszay co najmniej 10% ogu pracownikw objtych
zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni pi, a po nowelizacji dziesi tysicy
pracownikw.
Znik
natomiast
przepis
uniemoliwiajcy
posiadanie
odrbnych
przedstawicieli reprezentatywnym ponadzakadowym zwizkom, pozostajcym w strukturze

reprezentatywnej oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej. Zgodnie z zakresem
odesania do przepisw Kodeksu pracy organizacje ponadzakadowe, aby mc skorzysta z
prawa powoania swoich przedstawicieli do prac Komisji, musiay uprzednio wystpi do
Sdu Okrgowego w Warszawie z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywnoci w trybie
przepisw Kodeksu postpowania cywilnego o postpowaniu nieprocesowym.
Komisj do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy naleaoby przywrci ze wzgldu na
unikalny szeroki krg zwizkw zawodowych, ktre mogy uczestniczy w jej dziaalnoci.
Prawo takie przyznane bowiem byo wprost ponadzakadowym organizacjom zwizkowym
reprezentatywnym w rozumieniu art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p. Sama za Komisja obowizana
bya funkcjonowa w trzech paszczyznach285. Po pierwsze, udzielaa pomocy, w formie
doradztwa i konsultacji, stronom zamierzajcym zawrze ukad zbiorowy pracy, na ich
wniosek, a w szczeglnoci podejmowaa dziaania uatwiajce wszczynanie rokowa
285
Na temat dziaalnoci Komisji zob. szerzej U. Jeliska: Dziaalno Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych
Pracy utworzonej przy Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej, Suba Pracownicza nr 6/1997, s. 14-17; teje:
Zmiana przepisw dotyczcych tworzenia i dziaania Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy, Suba
Pracownicza nr 10/2001, s. 18-20.
183
zbiorowych w sprawie zawarcia ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy, wspieraa te

rokowania i wyjaniaa kwestie sporne powstae w ich trakcie. Po drugie, popularyzowaa
dowiadczenia wynikajce z prac Komisji. Po trzecie za, wyraaa opini w sprawie
rozszerzenia ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy na mocy regulacji art. 24118 k.p.
6. Wnioski kocowe
Organizacje zwizkowe reprezentatywne na szczeblach ponadzakadowych przez
wzgld na swoje uprawnienia s liczcymi si partnerami spoecznymi w dialogu
prowadzonym z pracodawcami oraz wadz publiczn.
Wyrazem uprzywilejowanej pozycji organizacji reprezentatywnych jest przyznanie
tym organizacjom przez ustawodawc okrelonych uprawnie, zastrzeonych wycznie na
ich rzecz, ktre aktualizuj si na poszczeglnych poziomach reprezentatywnoci po
przekroczeniu
przez
organizacj
zwizkow
jednego
liczbowych
progw
reprezentatywnoci. Zrzeszajc bowiem okrelon liczb pracownikw w swoich strukturach,

organizacja zwizkowa staje si reprezentatywna w tym sensie, e posiada na tyle liczn baz
czonkowsk, aby stanowia ona przekrj spoeczestwa i tym samym nabywa mandat
spoecznej akceptacji dla swoich poczyna wobec pracodawcy, zwizku pracodawcw, czy
wobec wadzy publicznej. Z tego te wzgldu tylko organizacje reprezentatywne dla
ustawodawcy posiadaj na tyle siln legitymacj spoeczn, aeby mc skutecznie skorzysta
z pewnych praw w sferze spoeczno gospodarczej.
Dotychczas w doktrynie klasyfikacji uprawnie reprezentatywnych organizacji
zwizkowych dokonuje si w oparciu o kryterium przedmiotu286 (treci) danego uprawnienia,
dzielc je na uprawnienia w zakresie wsptworzenia polityki spoecznej, w zakresie
wsptworzenia prawa bd uprawnienia prawotwrcze, uprawnienia opiniodawczo
doradcze i kontrolno nadzorcze, czy te uprawnienia w zakresie desygnowania
przedstawicieli zwizkowych do cia i organw opiniodawczo doradczych, kontrolnych i
partycypacyjnych.
Inne kryterium podziau tych uprawnie stanowi wzgld na podmiot (organizacj
zwizkow) uprawniony na okrelonym poziomie reprezentatywnoci. Wedug kryterium
286
Zob. szerzej: E. Wronikowska: Zwizkowa reprezentacja praw i interesw pracowniczych na szczeblu

oglnopolskim [w:] pod red. G. Godziewicza: Reprezentacja praw i interesw pracowniczych, Toru 2001, s.
115-118; E. Wronikowska, P. Nowik: Zbiorowe prawo pracy, Warszawa 2008, s. 54-65; A. Kowalczyk:
Uprawnienia prawotwrcze reprezentatywnych ponadzakadowych organizacji zwizkowych na gruncie ustawy
o zwizkach zawodowych [w:] pod red. A. witkowskiego: Studia z zakresu prawa pracy i polityki spoecznej,
Krakw 2007, t. 10, s. 64-65.
184
podmiotowego uprawnienia organizacji reprezentatywnych dzieli si w zalenoci od tego,

czy przysuguj: 1) stronie zwizkowej w ramach Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych, 2) reprezentatywnym organizacjom zwizkowym w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych oraz wojewdzkich komisjach
dialogu spoecznego, 3) stronie zwizkowej w ramach wojewdzkiej komisji dialogu
spoecznego, 4) ponadzakadowym reprezentatywnym organizacjom zwizkowym, 5)
zakadowym reprezentatywnym organizacjom zwizkowym.
Ustawodawca polski najwicej uprawnie przysugujcych reprezentatywnym
organizacjom
zwizkowym
przyzna
oglnokrajowym
organizacjom
zwizkowym
reprezentatywnym w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno

Gospodarczych oraz
organizacjom
reprezentatywnym
na szczeblu
zakadu pracy.
Przedmiotowo s to gwnie uprawnienia prawotwrcze w zakresie wsptworzenia prawa, a

take prawo desygnowania ekspertw zwizkowych do cia i organw dialogu spoecznego
sensu largo.
Pynie std wniosek, e o prawa i interesy ogu pracujcych jest w stanie zadba
(reprezentowa) reprezentatywna oglnokrajowa organizacja zwizkowa z tej racji, e zrzesza
ponad 300.000 pracownikw. Ustawodawca, niezalenie od uprawnie przyznanych
Trjstronnej Komisji i tym samym w jej ramach organizacjom reprezentatywnym, nada tym
podmiotom prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych w zakresie objtym
zadaniami zwizkw zawodowych, prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych
Unii Europejskiej w zakresie spraw objtych zadaniami zwizkw zawodowych oraz prawo
wystpowania z wnioskami o wydania lub zmian aktu prawnego w zakresie spraw objtych
zadaniami zwizkw zawodowych. Przedstawiciele takich organizacji mog zasiada w
centralnych organach nadzoru oraz krajowych organach dialogu spoecznego.
De lege ferenda naleaoby postulowa uchwalenie jednego aktu prawnego (jednej
ustawy), w ktrym z wykorzystaniem przepisw odsyajcych dokonano by systematyzacji
uprawnie reprezentatywnych organizacji zwizkowych w zalenoci od szczebla
reprezentatywnoci. Mogoby to stanowi pierwszy krok do systemowej analizy katalogu tych
uprawnie i w konsekwencji systemowej analizy kryteriw reprezentatywnoci.
W obecnym stanie prawnym bowiem wida wyranie pewn prawidowo. Im wicej
rnych liczbowych progw reprezentatywnoci, tym wicej szczebli reprezentatywnoci, a
tym samym bardziej skomplikowany i mao przejrzysty jest katalog (system) uprawnie
przysugujcych reprezentatywnym organizacjom zwizkowym. Jeli za uproci kryteria
reprezentatywnoci, znikn niektre szczeble reprezentatywnoci, a katalog uprawnie stanie
185
si bardziej klarowny i jednorodny. Zostaby wtedy w wikszym stopniu speniony nadrzdny

wymg spjnoci systemu prawa.
186
Rozdzia VI
Pozaukadowe uprawnienia
organizacji zwizkowych reprezentatywnych
w rozumieniu przepisw okrelajcych zdolno
do zawierania zakadowych ukadw zbiorowych pracy
Przepisy art. 24125 oraz art. 24125a k.p. wprowadzone zostay do polskiego systemu
prawnego na mocy art. 1 pkt 19 i pkt 20 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy
Kodeks pracy oraz niektrych innych ustaw287 i zgodnie z art. 13 tego aktu prawnego weszy
w ycie z dniem 1 stycznia 2001 r.
Ratio legis tych przepisw wedug zamysu ustawodawcy polegao na takim
usprawnieniu procedury zawierania ukadu zbiorowego pracy, aby w sytuacji wystpienia
impasu w rokowaniach ukadowych po stronie zwizkowej moliwe byo zastosowanie reguy
kolizyjnej z art. 24125 3 lub 5 w zwizku z art. 24125a 1 i 2 k.p., w myl ktrej wyczne
prawo zawarcia ukadu zakadowego bez wzgldu na rozbiene stanowiska pozostaych
organizacji zwizkowych przysuguje organizacjom zwizkowym reprezentatywnym na
szczeblu zakadu pracy. Tym samym uchwalenie kryteriw reprezentatywnoci zakadowej
miao i ma na celu uatwienie stronom zawarcia zakadowego ukadu zbiorowego pracy.
Zgodnie zatem z art. 24125a 1 k.p. reprezentatywn zakadow organizacj
zwizkow jest organizacja zwizkowa: 1) bdca jednostk organizacyjn albo organizacj
czonkowsk oglnokrajowej organizacji zwizkowej uznanej za reprezentatywn w
rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, pod
warunkiem e zrzesza ona co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, lub 2)
zrzeszajca co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy. Z woli
ustawodawcy reprezentatywn zakadow organizacj zwizkow moe by organizacja
zrzeszajca u pracodawcy najwiksz liczb pracownikw w sytuacji, gdy brak jest w
zakadzie pracy innych reprezentatywnych organizacji zakadowych, a wic adna z
organizacji nie spenia liczbowych progw posiadania przymiotu reprezentatywnoci oglnej
(art. 24125a 2 k.p.). Do czasu gdy ktrakolwiek z zakadowych organizacji nie przekroczy
287
Dz. U. Nr 107, poz. 1127.

187
wskazanego progu, organizacj reprezentatywn jest organizacja skupiajca najwiksz liczb

pracownikw w zakadzie pracy i nie jest to reprezentatywno wycznie dla zawarcia
okrelonego ukadu, bowiem rwnie takiej organizacji ustawodawca przyzna prawo
korzystania z niektrych uprawnie zastrzeonych na rzecz zakadowych reprezentatywnych
organizacji zwizkowych. Zasad jest, e reprezentatywne s te organizacje zwizkowe, ktre
zrzeszaj 7% lub 10% pracownikw zakadu pracy, za wyjtkiem od tej reguy w razie
braku takiej organizacji zwizkowej, ktra przekroczyaby jeden z procentowych progw
reprezentatywnoci jest uznanie za reprezentatywn organizacji zrzeszajcej w zakadzie
pracy najwiksz liczb pracownikw. W konsekwencji zawsze co najmniej jedna organizacja
jest organizacj reprezentatywn w toku procedury zawarcia ukadu zbiorowego.
Ustawodawca z zasady zawa pojcie zakadowej reprezentatywnej organizacji
zwizkowej do organizacji reprezentatywnej na mocy art. 24125a 1 k.p. Zatem takiej
organizacji
przysuguj
wszystkie
uprawnienia
odniesione
do
zakadowych
reprezentatywnych organizacji zwizkowych. Jeli za z treci przepisw prawa wynika, e

okrelone dziaanie podj moe organizacja zakadowa reprezentatywna w rozumieniu art.
24125a k.p., oznacza to, e ustawodawca w drodze wyjtku daje moliwo skorzystania z
okrelonego uprawnienia organizacji reprezentatywnej rwnie na mocy art. 24125a 2 k.p.
Jednake z takiego uprawnienia organizacja ta moe skorzysta jedynie wwczas, gdy nie
dziaaj w zakadzie pracy organizacje zwizkowe posiadajce reprezentatywno ogln i
okrelone odesanie ma charakter oglny (do caego art. 24125a k.p.).
Pynie std wniosek, e uprawnienia przyznane reprezentatywnym zakadowym
organizacjom zwizkowym maj charakter zrnicowany (dualistyczny). W oglnoci prawo
skorzystania z okrelonych uprawnie przysuguje organizacji zakadowej reprezentatywnej
w rozumieniu art. 24125a 1 k.p. Jeeli natomiast adna z zakadowych organizacji
zwizkowych nie spenia wymogw okrelonych w art. 24125a 1 k.p. warunkowo w
niektrych wskazanych przez ustawodawc sytuacjach skorzysta z okrelonego uprawnienia
moe organizacja zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw w zakadzie pracy
(reprezentatywna na zasadzie wyjtku od reguy). Wyjtkowo (wtrno) tej
reprezentatywnoci polega na tym, e przekroczenie przez ktrkolwiek z zakadowych
organizacji jednego z liczbowych progw reprezentatywnoci oglnej oznacza, e regua z
art. 24125a 2 k.p. nie moe znale zastosowania. W takim przypadku nie bada si czy i
ktra organizacja zwizkowa zrzesza najwiksz liczb pracownikw.
W zwizku z tym warto zauway, e w okrelonym ukadzie moe istnie u
pracodawcy jednostka organizacyjna albo organizacja czonkowska oglnokrajowej
188
organizacji zwizkowej uznanej za reprezentatywn w rozumieniu ustawy o Trjstronnej

Komisji, ale jeli nie zrzesza ona przynajmniej 7% zaogi i brak jest innych
reprezentatywnych organizacji, to wwczas z okrelonego uprawnienia zastrzeonego dla
organizacji reprezentatywnych na szczeblu zakadowym na mocy art. 241 25a k.p. skorzysta
wycznie ta organizacja, ktra posiada najwicej swoich czonkw pord pracownikw
zakadu pracy. I odwrotnie, jeeli np. taka zakadowa organizacja zwizkowa wprawdzie
zrzesza co najmniej 7% zaogi i jest jednostk organizacyjn bd organizacj czonkowsk
oglnokrajowej organizacji zwizkowej, ktra jednak nie zostaa uznana za reprezentatywn
w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji, a adna z organizacji w zakadzie pracy nie
zrzesza co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, wtedy z uprawnienia
zastrzeonego dla organizacji reprezentatywnych na szczeblu zakadowym na mocy art.
24125a k.p. bdzie moga skorzysta rwnie tylko taka organizacja, ktra u pracodawcy
zrzesza najwiksz liczb pracownikw, pod warunkiem, e jest to powyej 7% zaogi
zakadu pracy.
Tak zdefiniowana cecha reprezentatywnoci zakadowej staa si dla ustawodawcy na
tyle atrakcyjn konstrukcj prawn, e stopniowo zacz on, nieraz do mechanicznie,
odsya do art. 24125a k.p. w zwizku z regulowaniem innych materii anieli zawieranie
ukadw zbiorowych pracy. W wyniku tego procesu formua prawna reprezentatywnoci
zakadowej ustanowiona dla potrzeb zawarcia ukadu znalaza szerokie zastosowanie do
innych instytucji prawa pracy. Niezalenie jednak od tego, w jak rnorakich instytucjach
prawa, zwaszcza poza zbiorowym prawem pracy, zostaa wykorzystana reprezentatywno
zakadowa w ksztacie nadanym jej w art. 24125a k.p., oznacza to, e ustawodawca ustanawia
w ten sposb okrelone uprawnienia podmiotowe reprezentatywnej zakadowej organizacji
zwizkowej do okrelonego konwencjonalnego dziaania, pozbawiajc tym samym pozostae
organizacje zwizkowe realnego wpywu na ksztat danej instytucji prawa pracy.
Takie dziaanie ustawodawcy stanowi z reszt w znaczeniu socjologicznoprawnym
przejaw ekskluzywizmu w zbiorowych stosunkach pracy w opozycji do wynikajcych z
zasady wolnoci zwizkowej demokratyzmu i pluralizmu ruchu zwizkowego288. J. Wratny
konieczno istnienia ekskluzywizmu w zbiorowym prawie pracy uzasadnia w dwojaki
sposb,
posugujc
si
argumentacj
dogmatyczn,
jak
argumentacj
natury
pragmatycznej289. Jego zdaniem zwizki zawodowe posiadaj niejednakow zdolno do
288
Zob. szerzej J. Wratny:, Problem reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w zakadzie pracy. Wicej
pragmatyzmu czy demokracji?, PiZS nr 3/2012, s. 2-3.
289
Zob. tame, s. 3.
189
reprezentowania pracownikw objtych zakresem ich statutw, a wic nie zawsze powinno
si bezwarunkowo stosowa wobec nich zasad rwnego traktowania w imi postulatu
demokratyzmu w zbiorowych stosunkach pracy. Organizacje zwizkowe o penej zdolnoci
do reprezentowania praw i interesw pracownikw legitymuj si cech reprezentatywnoci,
natomiast zwizki zawodowe, ktre nie maj w penym stopniu takiej zdolnoci, nie mog
legalnie zosta uznane za reprezentatywne. Natenie zdolnoci do reprezentowania
pracownikw bowiem w realiach pluralizmu wynika z rnic w sile konkurujcych ze sob
zwizkw zawodowych, a wic take moliwoci podejmowania przez nie dziaa w obronie
pracownikw. Przesank koncepcji reprezentatywnoci jest zatem odniesienie si do
moliwoci speniania w wyszym stopniu funkcji reprezentowania pracownikw przypisanej
do prawnej definicji zwizku zawodowego i stanowicej jego podstawowe zadanie290.
Poza tym, zdaniem J. Wratnego, z pragmatycznego punktu widzenia ekskluzywizm
reprezentatywnych organizacji zwizkowych lepiej zapewnia pokj spoeczny oraz wpywa
na sprawny przebieg procesw decyzyjnych w zakadzie pracy. Z tego wzgldu w interesie
pracodawcw jest denie, aby stosunki ze stron pracownicz, przynajmniej w pewnej
kategorii spraw, byy ograniczone do zwizkw majcych wiksze moliwoci wpywania na
zaog291.
Zjawisko ekskluzywizmu reprezentatywnych organizacji zwizkowych atwo dostrzec
zwaszcza na szczeblu zakadu pracy. Ustawodawca kosztem pozostaych zakadowych
organizacji zwizkowych znacznie poszerzy krg uprawnie przysugujcych wycznie
organizacjom reprezentatywnym, odsyajc wszake do kryterium reprezentatywnoci
zakadowej w rozumieniu art. 24125a k.p., a wic skonstruowanej na potrzeby procedury
zawierania ukadw zbiorowych pracy. Nasuwa si zatem pytanie, czy brzmienie art. 241 25a
k.p. jest na tyle uniwersalne, e da si z powodzeniem stosowa do innych ni materia
ukadowa instytucji prawa pracy.
Pytanie to jest zasadne zarwno w sytuacji, gdy okrelony przepis ustanawia
uprawnienie organizacji zwizkowej reprezentatywnej odsyajc do art. 24125a 1 k.p., jak
rwnie w wypadku, gdy odsya w caoci do art. 24125a k.p. Zakres odesania decyduje
290
Tame, s. 3.
Tame, s. 3. Inny pogld wyraa M. Gadoch. Jej zdaniem przesanki pragmatyczne, ktre legy u podstaw
zasady reprezentatywnoci, przesoniy sens dziaalnoci zwizkowej () zamiast uporzdkowa relacje
partnerw spoecznych, ugruntoway stan niepewnoci w zbiorowych stosunkach pracy na poziomie zakadu,
dlatego te niepokojcym, aczkolwiek niezamierzonym przez ustawodawc, rezultatem usankcjonowania
reprezentatywnoci zakadowej jest osabienie zasady dialogu spoecznego; Status niereprezentatywnej
zakadowej organizacji zwizkowej w kontekcie prawa koalicji, PiZS nr 1/2012, s. 16-17.
291
190
bowiem o tak wanej kwestii, jak moliwo odpowiedniego zastosowania poza sfer
ukadw zakadowych wszystkich bd tylko niektrych regu wyraonych w art. 24125a k.p.
Odesanie do art. 24125a 1 k.p. oznacza, e nie ma zastosowania regua z 2 tego
artykuu, natomiast naley uzna, e stosuje si w tym przypadku paragrafy 2 5 tego
artykuu, gdy maj one charakter techniczny, ucilajcy sposb i tryb stwierdzania
istnienia reprezentatywnoci zakadowej. Natomiast odesanie do art. 24125a k.p. bez
zastrzeenia, e chodzi tylko o jego paragraf pierwszy, ma to znaczenie, e okrelone
uprawnienie przyznane zostaje take wskazanej w art. 24125a 2 k.p. reprezentatywnej
zakadowej organizacji zwizkowej. Wniosek taki wynika z literalnej wykadni przepisw
odwoujcych si bd do reprezentatywnoci okrelonej w art. 24125a 1 k.p., bd te w art.
24125a k.p., a wic take tej, ktra wskazana jest w art. 24125a 2 k.p. Nie zawsze jednak (por.
np. art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych) ograniczenie si do takiej prostej reguy
wykadni jzykowej jest zasadne.
Odesania do art. 24125a k.p. pojawiajce si w zwizku z regulacj rnych instytucji
prawa pracy naley chronologicznie uporzdkowa. Zabieg ten pozwoli stwierdzi, jakich
materii (spraw) dotycz okrelone uprawnienia przyznane reprezentatywnym zakadowym
organizacjom zwizkowym. W konsekwencji moe si okaza, e niektre z nich to materie,
w ktrych ustawodawca niezasadnie, posugujc si odesaniem do art. 24125a k.p. w sposb
instrumentalnie niecelowy, przyzna prawo do okrelonego dziaania organizacjom
reprezentatywnym (wszystkim bd tylko wskazanym w art. 24125a 1 k.p.).
Ponadto wypada zaznaczy, i odesania te w szczeglnoci dotycz sfery (materii)
tworzenia (wsptworzenia) zakadowego prawa pracy. S to zwaszcza rne przypadki
zawierania porozumie w rnych sprawach, rzadziej za uczestnictwo w uzgadnianiu z
pracodawc jednostronnych aktw normatywnych. Ponadto reprezentatywne organizacje w
zakadzie pracy bior udzia w procesie ustalania innych aktw konwencjonalnych, a
zwaszcza organizujcych aktw wewntrzzakadowych, a take porzdkujcych proces pracy
u pracodawcy. Pod wzgldem podmiotowym s to uprawnienia w zakresie formalnego
wspdziaania z pracodawc dla dobra zaogi zakadu pracy. W ramach tej szerokiej grupy
uprawnie mona zatem wyrni stricte uprawnienia prawotwrcze, jak rwnie
uprawnienia z zakresu wsptworzenia innych aktw wewntrznych, wszake niebdcych
rdami obowizujcego u pracodawcy prawa pracy.
Odesania do art. 24125a k.p. odnosz si take do sfery (materii) dokonywania
pewnych czynnoci o charakterze konwencjonalnym, ale bez koniecznego udziau w nich
pracodawcy. S to przypadki wyznaczania przedstawicieli zwizkowych do cia
191
uczestniczcych w dialogu z
pracodawc
(partycypacyjnych),
penicych
funkcj
konsultacyjn w procesie przepywu informacji pomidzy zaog a pracodawc. Do tej sfery

dziaalnoci reprezentatywnych zakadowych organizacji zwizkowych zalicza si rwnie
moliwo wskazania zrzeszonych w zwizku pracownikw objtych prawn ochron
trwaoci stosunku pracy.
2. Uprawnienia w zakresie wspdziaania z pracodawc przewidziane w art. 30 ust. 5
ustawy o zwizkach zawodowych
De lege lata prawo wsptworzenia rde zakadowego prawa pracy, a take innych
aktw konwencjonalnych, przysuguje w pierwszej kolejnoci cznie wszystkim zakadowym
organizacjom zwizkowym. Tym samym zastosowanie ma w tym wypadku zasada
konsensusu polegajca na przedstawieniu wsplnego stanowiska zakadowych organizacji
zwizkowych, ktre staje si wice dla pracodawcy.
adna z organizacji, nawet gdyby bya reprezentatywna, nie moe samodzielnie i
niezalenie od innych organizacji bez wzgldu na to, czy s reprezentatywne, czy pozbawione
przymiotu reprezentatywnoci, skorzysta z uprawnie prawotwrczych oraz uprawnie w
zakresie ustalania aktw wewntrzzakadowych, gdy stanowi to uchybienie nadrzdnej
zasadzie konsensusu, ktr da si wywnioskowa z przepisw poszczeglnych ustaw, o czym
bdzie mowa niej. Najpierw zatem do wsplnych uzgodnie w sprawie nowego aktu
zakadowego powinny doj wszystkie organizacje, za nastpnie wol ustawodawcy jest w
sytuacji, gdy nie jest to moliwe aby wsplne wice stanowisko w tej sprawie
przedstawiy przynajmniej wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe. Dopiero
wtedy, gdy organizacje reprezentatywne oka si pasywne lub nadmiernie skonfliktowane i
nie uzgodni bd nie przedstawi wsplnego stanowiska, pracodawca ma prawo wprowadzi
samodzielnie stosowne akty normatywne lub wyda inne akty konwencjonalne,
uwzgldniajc uzasadnione propozycje zwizkw zawodowych.
Z uwagi na to, e pozostae przepisy w tej kwestii s do lakoniczne, mona jak
sdz rozwaa odpowiednie stosowanie w drodze analogii art. 24125 1 k.p., zgodnie z
ktrym jeeli pracownikw, dla ktrych ma by zawarty ukad zakadowy, reprezentuje
wicej ni jedna organizacja zwizkowa, rokowania w celu zawarcia ukadu prowadzi ich
wsplna reprezentacja lub dziaajce wsplnie poszczeglne organizacje zwizkowe. Chodzi
tu o sprawy, o ktrych mowa w art. 30 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach
192
zawodowych292, w myl ktrego wsplna reprezentacja tworzona jest przez organizacje

zwizkowe w sprawach dotyczcych zbiorowych praw i interesw pracownikw oraz
wymagajcych
zawarcia
porozumienia
lub
uzgodnienia
wsplnego
stanowiska
organizacjami zwizkowymi. Sposb ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez

kadorazowo wyanian do tych spraw wspln reprezentacj zwizkow moe okrela
porozumienie zawarte przez organizacje zwizkowe. Zaznaczy jednak naley, e we
wskazanych sprawach (art. 30 ust. 3 i 4 ustawy o zwizkach zawodowych) nie przewidziano
odesania do art. 24125 1 k.p.
Tryb formalnego wspdziaania z pracodawc przedstawia si nastpujco: 1)
najpierw rokowania prowadzi wsplna reprezentacja wszystkich organizacji zakadowych
jako zinstytucjonalizowane ciao (organ), 2) jeli nie uda si powoa wsplnej reprezentacji
rokowania prowadz wsplnie dziaajce wszystkie organizacje zakadowe zasiadajce przy
stole negocjacyjnym, 3) jeeli nie wszystkie organizacje zasid do stou rokowa, okrelone
uprawnienie w procesie prawotwrczym przechodzi w caoci na rzecz wsplnej reprezentacji
wszystkich reprezentatywnych zakadowych organizacji zwizkowych, 4) w przypadku gdy
nie zostanie wyoniona wsplna reprezentacja bd wszystkie organizacje zwizkowe (a take
wsplna reprezentacja) nie przedstawi wsplnie uzgodnionego stanowiska, to naley przyj
(art. 30 ust. 5 u.z.z.), e uprawnienie w procesie prawotwrczym (w sprawach wymienionych
w art. 30 ust. 5 u.z.z.) przysuguje wszystkim wsplnie dziaajcych przy stole negocjacyjnym
organizacjom reprezentatywnym, 5) jeli za organizacje reprezentatywne nie przedstawi
wsplnie uzgodnionego stanowiska, pracodawca ma prawo wyda samodzielnie stosowny akt
normatywny (zazwyczaj regulamin) lub akt organizacyjny. Zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy o
zwizkach zawodowych s to sprawy ustalania regulaminu wynagradzania, regulaminw
nagrd i premiowania, regulaminu zakadowego funduszu wiadcze socjalnych, planu
urlopw lub regulaminu pracy, a take okresw rozliczeniowych, o ktrych mowa w art. 129
2 i art. 135 2 i 3 k.p., oraz wykazu prac, o ktrym mowa w art. 1517 4 k.p. lub
indywidualnego rozkadu czasu pracy, o ktrym mowa w art. 8 ust. 2 4 ustawy z dnia 16
kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowcw293.
Naley wszake wyjani tu, e uycie w art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach
zawodowych zwrotu organizacje zwizkowe albo organizacje zwizkowe reprezentatywne w
rozumieniu art. 24125a k.p. rodzi wtpliwoci interpretacyjne, w szczeglnoci za, czy gdy
w zakadzie pracy istnieje tylko jedna reprezentatywna organizacja zwizkowa zwaszcza
292
293
Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854.

Dz. U. Nr 92, poz. 879, z pn. zm.
193
jeeli jest to przypadek wskazany w art. 24125a 2 k.p. mona przyj, e tylko ona sama
moe przedstawi wsplnie uzgodnione stanowisko, o ktrym mowa w art. 30 ust. 5 ustawy
o zwizkach zawodowych. Przyjmujc, e jedna (reprezentatywna) organizacja zwizkowa
nie moe przedstawi wsplnie uzgodnionego stanowiska, naley w konsekwencji uzna,
e cho w art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych nie zastrzeono, e chodzi tylko o
reprezentatywno wskazan w art. 24125 1 k.p., to jednak przepis tej ustawy nie obejmuje
organizacji reprezentatywnych w pojciu art. 24125 2 k.p.
W wypadku innych ni ukady zbiorowe rde zakadowego prawa pracy czy aktw
organizacyjnych nie ma odpowiedniego zastosowania przepis art. 24125 2 k.p. Jeli wic nie
wszystkie organizacje zwizkowe przystpi do rokowa, do prowadzenia rokowa nie s
uprawnione pozostae organizacje zwizkowe, ktre przystpiy do rokowa nawet, gdyby
wrd nich bya co najmniej jedna reprezentatywna zakadowa organizacja zwizkowa. Tym
samym
prawo
formalnego
dziaania
wsplnie
pracodawc
trac
wszystkie
niereprezentatywne organizacje zwizkowe w zakadzie pracy, za prawo te w caoci

przechodzi na rzecz wszystkich organizacji reprezentatywnych. Pynie std wniosek, e
organizacje
reprezentatywne
zazwyczaj
atwy sposb
korzystaj
wsplnie
ze
wspomnianych uprawnie, nie godzc si na wspdziaanie wszystkich organizacji

zwizkowych. W sferze tworzenia zakadowego prawa pracy oraz organizacji procesu pracy
kada z nich ma bezporednie podmiotowe prawo do wspdziaania z pracodawc. Ma ono
jednak wzgldny charakter, gdy realizacja tego prawa zaley od zachowania pozostaych
reprezentatywnych organizacji. Ustawodawca w tej materii postanowi bowiem, i prawo
takie jest skuteczne jedynie wwczas, gdy wszystkie zakadowe organizacje reprezentatywne
uzgodni wsplne stanowisko (art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych) w ramach
dziaa zmierzajcych do ustalenia stosownego aktu przez pracodawc i stron zwizkow w
zakadzie pracy.
Odesanie ustawodawcy do treci normatywnej caego art. 24125a k.p. w przypadku
uprawnie do wspdziaania z pracodawc rodzi dalsze konsekwencje w postaci sposobu
liczenia pracownikw przy ustalaniu reprezentatywnoci zakadowej organizacji zwizkowej
oraz moliwoci zgoszenia zastrzee co do speniania kryteriw reprezentatywnoci, a take
stwierdzenia tej cechy na drodze sdowej.
W kadym przypadku wydania regulaminu czy aktu stricte organizacyjnego (wykazu,
planu) naley stosowa wprost 3 5 art. 24125a k.p. Aby wic dana organizacja moga
skorzysta z okrelonego uprawnienia, jej reprezentatywno musi by stwierdzona w oparciu
o dodatkowe formalne kryterium o charakterze temporalnym. Poza tym kady z uczestnikw
194
procedury uzgadniania wsplnego stanowiska w trakcie konsultacji jednostronnego aktu

pracodawcy moe zgosi zastrzeenie w sprawie reprezentatywnoci okrelonej organizacji
zwizkowej. Dopiero gdy waciwy sd stwierdzi wobec tej organizacji reprezentatywno
bd jej brak, kada z pozostaych organizacji reprezentatywnych bdzie moga legalnie
skorzysta z zawieszonego do tego czasu prawa wyraenia stanowiska w sprawie
jednostronnego konwencjonalnego aktu pracodawcy.
Zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych procedura wsptworzenia
zakadowego prawa pracy lub organizacji procesu pracy musi dokona si w terminie 30 dni i
jest to termin zawity. Po upywie tego terminu i po rozpatrzeniu odrbnych stanowisk
reprezentatywnych organizacji zwizkowych pracodawca wydaje okrelony regulamin, plan
bd wykaz.
Przepis art. 30 ust. 5 u.z.z. w obecnym brzmieniu w zasadzie wprowadzony zosta na
mocy art. 3 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o
zmianie niektrych innych ustaw294, za zgodnie z art. 14 pkt 1 tej ustawy wszed w ycie z
dniem 1 stycznia 2003 r. Pniejsze nowelizacje tego przepisu dotyczyy bowiem
rozszerzenia jedynie zakresu aktw objtych konsultacj reprezentatywnych organizacji
zwizkowych w sprawach dugoci okresw rozliczeniowych czasu pracy, wykazu prac w
porze nocnej oraz rozkadu czasu pracy kierowcw zawodowych 295. Tym samym zmiany te
nie wpyny na istot uprawnie reprezentatywnych organizacji zakadowych, rozszerzyy
tylko katalog spraw objtych konsultacj zwizkw zawodowych.
Naley zwrci uwag na relacj midzy art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach
zawodowych a art. 772 4 k.p., art. 1042 1 i 2 k.p. oraz art. 1517 4 k.p. Przepisy te
stanowi o obowizku pracodawcy konsultacji (uzgodnienia) z zakadow organizacj
zwizkow, jeli taka funkcjonuje, odpowiednio regulaminu wynagradzania, regulaminu
pracy w ustalonym przez strony terminie oraz wykazu prac w porze nocnej, ktry
pracodawca okrela samodzielnie, ale w porozumieniu z zakadow organizacj zwizkow.
Ustawodawca w przepisach tych wskazuje jedynie zakadow organizacj zwizkow. Tym
niemniej, gdy w zakadzie pracy dziaa wicej ni jedna organizacja zwizkowa, to
uzgodnienie stanowiska z pracodawc nastpuje zgodnie z reguami okrelonymi w art. 30
ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych.
294
Dz. U. Nr 135, poz. 1146.

Zob. art. 5 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych
innych ustaw (Dz. U. Nr 213, poz. 2081), a take art. 3 ustawy z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy o
transporcie drogowym oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 244, poz. 1454).
295
195
Przepisy art. 772 4 k.p. oraz art. 1042 1 i 2 k.p. zaczy obowizywa z dniem 2
czerwca 1996 r. w wyniku wejcia w ycie art. 1 pkt 71 i pkt 99 ustawy z dnia 2 lutego 1996
r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw296. Natomiast na mocy
art. 1 pkt 36 w zwizku z art. 20 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy
Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych innych ustaw297 z dniem 1 stycznia 2004 r. wszed w
ycie art. 1517 4 k.p.
Majc na uwadze, i art. 30 ust. 5 u.z.z. w nowym brzmieniu zacz obowizywa od
1 stycznia 2003 r., a take kierujc si postulatem spjnoci systemu prawa, naley
zastosowa odpowiednie reguy kolizyjne w celu wyeliminowania pozornych sprzecznoci
pomidzy przepisami prawa.
Wspomniany przepis zosta wydany pniej ni art. 772 i art. 1042 k.p., a poza tym
reguluje tryb konsultacji zwizkowej w sposb bardziej szczegowy w porwnaniu do
przepisw tego kodeksu, w tym sensie, e dotyczy przypadku istnienia u pracodawcy wicej
ni jedna zakadowa organizacja zwizkowa. Przepis art. 1517 k.p. za wprowadzony zosta w
tym samym akcie prawnym, ktry dokona rwnie nowelizacji pod tym ktem art. 30 ust. 5
u.z.z. Tutaj rwnie w sytuacji gdy u pracodawcy dziaa dwie lub wicej zakadowych
organizacji zwizkowych naley stosowa art. 30 ust. 5 jako przepis regulujcy w sposb
bardziej szczegowy tryb konsultacji zwizkowej w sprawie wydania u pracodawcy wykazu
prac w porze nocnej.
Wprowadzone przez ustawodawc w 2002 r. brzmienie art. 30 ust. 5 ustawy
zwizkowej jest wobec tego wyrazem narastajcego ekskluzywizmu reprezentatywnych
organizacji zwizkowych.
3. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie porozumienia w sprawie
zwolnie grupowych
Zgodnie z wykadni Sdu Najwyszego298 porozumienie zawarte ze zwizkami
zawodowymi na podstawie art. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczeglnych zasadach
rozwizywania z pracownikami stosunkw pracy z przyczyn niedotyczcych pracownikw299
jest rdem prawa pracy w rozumieniu art. 9 1 k.p. i wie pracodawc, ktry nie moe
296
Dz. U. Nr 24, poz. 110.

Dz. U. Nr 213, poz. 2081.
298
Wyrok SN z dnia 20 czerwca 2006 r., II PK 323/05, OSNP 2007/13-14/186.
299
Dz. U. Nr 90, poz. 844.
297
196
odstpowa od jego treci w zakresie doboru pracownikw do zwolnienia, czy kolejnoci i

terminw dokonywania zwolnie.
Tre porozumienia negocjuj pracodawca i zakadowe organizacje zwizkowe. Jeeli
nie jest moliwe uzgodnienie treci porozumienia ze wszystkimi zakadowymi organizacjami
zwizkowymi, pracodawca uzgadnia tre porozumienia z organizacjami zwizkowymi
reprezentatywnymi w rozumieniu art. 24125a k.p. (art. 3 ust. 3 ustawy).
Ustawa nie reguluje natomiast samego trybu wypracowywania wsplnego stanowiska
po stronie zwizkowej. Z tego wzgldu naley stosowa art. 30 ust. 4 ustawy o zwizkach
zawodowych, zgodnie z ktrym w ramach kadorazowo wyanianej wsplnej reprezentacji w
sprawach wymagajcych zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami
zwizkowymi, organizacje te przedstawiaj wsplnie uzgodnione stanowisko. Wobec tego
kada z reprezentatywnych zakadowych organizacji ma prawo uzgodni wesp z
pozostaymi reprezentatywnymi organizacjami stanowisko w sprawie porozumienia
dotyczcego zwolnie grupowych. W tym wypadku rwnie obowizuje zasada konsensusu.
W kontekcie powyszych rozwaa istotne jest to, e nie tylko pracodawca musi liczy
si ze zdaniem duych i silnych organizacji zwizkowych. Z ich zdaniem w czasie
uzgadniania wsplnego stanowiska musz bowiem liczy si mniejsze zakadowe organizacje
zawodowe. W zwizku z tym w doktrynie wyraony zosta pogld300, e w praktyce
reprezentatywne organizacje czciej bd uprawnione do zawarcia porozumienia w sprawie
zwolnie grupowych, albowiem nie godzc si na zawarcie wsplnego porozumienia bez
wikszych trudnoci bd mogy odsun od stou negocjacyjnego mniejsze zwizki
zawodowe.
Przepis art. 3 ust. 3 obowizujcej ustawy daje zarwno pracodawcy, jak te duym i
silnym organizacjom zwizkowym, moliwo wywierania skutecznego nacisku na mae
zwizki zawodowe w toku procedury zawierania porozumienia. Jeeli wic na etapie
konsultacji kada organizacja zwizkowa miaa prawo da od pracodawcy okrelonych
informacji oraz zgasza wasne propozycje, to w trakcie finalizowania porozumienia naley
liczy si z tym, e pracodawca uwzgldni propozycje tylko wikszych organizacji
zwizkowych. Wydaje si w zwizku z tym, i ustawodawca, stanowic ten przepis, chcia
zapobiec paraliowi trybu zwolnie grupowych przez stron pracownicz, ale jednoczenie
uwaa za suszne zapewni realny wpyw na ksztat porozumienia przynajmniej wikszym
zakadowym organizacjom zwizkowym. Wspomniany przepis umocni zatem pozycj
300
Zob. I. Sierocka: Nowe przepisy o zwolnieniach grupowych, PiZS nr 12/2003, s. 17.

197
duych organizacji zwizkowych zarwno w stosunku do pracodawcy, jak i wobec maych

jednostek zwizkowych.
Organizacje reprezentatywne w ramach wsplnej reprezentacji, czy te w trybie
wsplnego dziaania powinny wynegocjowa z pracodawc porozumienie w terminie nie
duszym ni 20 dni od dnia zawiadomienia o zamiarze zwolnie grupowych. W razie gdy
jednak nie dojdzie do zawarcia porozumienia przynajmniej ze wszystkimi reprezentatywnymi
zakadowymi organizacjami zwizkowymi zasady postpowania w sprawach dotyczcych
pracownikw objtych zamiarem grupowego zwolnienia ustala pracodawca w regulaminie,
uwzgldniajc, w miar moliwoci, propozycje przedstawione w ramach konsultacji przez
zakadowe zwizki zawodowe (art. 3 ust. 4 ustawy). Przepis ten stosuje si jedynie wwczas,
gdy stanowiska pracodawcy i reprezentatywnych organizacji zwizkowych po odejciu od
stou rokowa pozostaj nadal rozbiene i rozbienoci tych nie da si ju usun.
Wskazany przepis stanowi norm legis imperpectae. Brak jest bowiem sankcji za
nieuwzgldnienie przez pracodawc propozycji reprezentatywnych zwizkw, ktre udao si
wsplnie uzgodni. Dlatego de lege ferenda trzeba, aeby ustawodawca naoy na
pracodawc pod grob stosownej sankcji, np. zaskaralnoci regulaminu do sdu pracy,
obowizek zastosowania si do propozycji uzgodnionych przez wszystkie reprezentatywne
organizacje w zakadzie pracy.
4. Reprezentatywno a konsultacja zamiaru oraz zawarcie porozumienia w sprawie
powierzenia wykonywania pracy tymczasowej pracownikom
agencji pracy
tymczasowej
Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracownikw
tymczasowych301 pracodawca uytkownik jest obowizany jedynie informowa organizacj
zwizkow reprezentatywn w rozumieniu art. 24125a k.p. o zamiarze powierzenia
wykonywania pracy tymczasowej pracownikowi (pracownikom) agencji pracy tymczasowej.
Przywoany przepis wedle art. 33 tej ustawy wszed w ycie z dniem 1 stycznia 2004 r.
Jednake
sytuacji,
gdy
pracodawca
zamierza
powierzy
pracownikowi
(pracownikom) agencji pracy tymczasowej wykonywanie pracy przez okres duszy ni 6

miesicy, jest ponadto obowizany podj dziaania zmierzajce do uzgodnienia tego
zamierzenia z reprezentatywnymi organizacjami zwizkowymi, a wic musi wystpi
bezporednio do reprezentatywnych organizacji zwizkowych, z pominiciem organizacji
301
Dz. U. Nr 166, poz. 1608.

198
niereprezentatywnych, z inicjatyw zawarcia w tej sprawie porozumienia. Jest to specyficzne

uprawnienie, gdy jest to uprawnienie stanowcze i zastrzeone wycznie na rzecz
reprezentatywnych zakadowych organizacji zwizkowych. Jeeli organizacje te nie
przystpi do zawarcia porozumienia, wtedy do uzgodnienia porozumienia nie dochodzi. Tym
samym pracodawca nie bdzie mg powierzy pracy pracownikom tymczasowym, gdy
ustawodawca uzalenia to od zgody organizacji reprezentatywnych w zakadzie pracy.
Zgodnie z bardziej szczegowym art. 30 ust. 4 ustawy o zwizkach zawodowych
reprezentatywne organizacje zwizkowe w ramach wyonionej w tym celu wsplnej
reprezentacji powinny przedstawi pracodawcy wsplnie uzgodnione stanowisko w sprawie
porozumienia dotyczcego zatrudnienia pracownikw tymczasowych. Z treci art. 23 ust. 1
ustawy o pracownikach tymczasowych wynika jednak, e ustawodawca w tym przypadku
uczyni odstpstwo od zasady konsensusu. Jeli bowiem organizacje reprezentatywne nie tyle
wyra swoje negatywne stanowisko, co nawet nie przedstawi wsplnego stanowiska w
kwestii zatrudnienia pracownikw tymczasowych, wwczas pracodawca nie ma prawa
powierzy wykonywania pracy tym pracownikom.
W celu wykonania obowizkw konsultacyjnych pracodawca dodatkowo przekazuje
organizacjom reprezentatywnym przewidziane w art. 23 ust. 2 w zwizku z art. 9 ust. 1
ustawy informacje, a wic informacje dotyczce: 1) rodzaju pracy, ktra ma by powierzona
pracownikowi tymczasowemu; 2) wymaga kwalifikacyjnych koniecznych do wykonywania
pracy, ktra ma by powierzona pracownikowi tymczasowemu; 3) przewidywanego okresu
wykonywania pracy tymczasowej; 4) wymiaru czasu pracy pracownika tymczasowego; 5)
miejsca wykonywania pracy tymczasowej. Tym niemniej pracodawca uytkownik i
reprezentatywne organizacje zwizkowe mog ustali szerszy zakres informacji, ktre maj
by przekazane tym organizacjom zwizkowym. Nie ma przeszkd, aby zakres tych
informacji uregulowany by w stosownym porozumieniu pomidzy pracodawc a
organizacjami zwizkowymi reprezentatywnymi w zakadzie pracy.
5. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie zakadowej umowy emerytalnej
Zgodnie z ustaw z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach
emerytalnych302 pracodawca od momentu wejcia w ycie tego aktu z dniem 1 czerwca 2004
r. moe wdroy w zakadzie pracy program emerytalny przez zawarcie z reprezentacj
pracownikw zakadowej umowy emerytalnej (art. 10 ust. 1 pkt 1 oraz art. 11 ust. 1 w
302
Dz. U. Nr 116, poz. 1207.

199
zwizku z art. 62 wspomnianej ustawy). Reprezentacj pracownikw tworz za wszystkie

zakadowe organizacje zwizkowe dziaajce u danego pracodawcy. Jeli brak jest takich
organizacji, wtedy reprezentacj pracownikw tworzy przedstawicielstwo ad hoc wyonione
w trybie przyjtym u danego pracodawcy. Niemniej jednak tryb negocjacji umowy z
niezwizkow reprezentacj pracownikw zgodnie z art. 11 ust. 5 pkt 2 ustawy moe by
stosowany wycznie subsydiarnie, tzn. tylko w tych zakadach pracy, gdzie nie dziaaj
zakadowe organizacje zwizkowe i do czasu rozpoczcia u pracodawcy dziaalnoci przez
zakadow organizacj zwizkow.
Pracodawca
obowizany jest
przedstawi
reprezentacji
pracownikw
ofert
utworzenia programu, ktra zawiera: 1) projekt umowy zakadowej, 2) ustalone w umowie

przedwstpnej warunki umowy z instytucj finansow lub statut towarzystwa emerytalnego i
statut funduszu emerytalnego albo projekty tych statutw, 3) okrelenie okresu wanoci
oferty, nie krtszego ni 3 miesice (art. 11 ust. 7 ustawy).
Ustawodawca w art. 11 ust. 8 ustanowi prawo zawarcia umowy emerytalnej przez
reprezentatywne zakadowe organizacje zwizkowe. Jeeli bowiem w okresie 2 miesicy od
dnia przedstawienia przez pracodawc reprezentacji pracownikw oferty utworzenia
programu nie dojdzie do zawarcia umowy zakadowej z powodu niemonoci uzgodnienia
przez strony jej treci, pracodawca moe zawrze umow zakadow z reprezentatywnymi
organizacjami zwizkowymi w rozumieniu art. 24125a k.p., przy czym przepis ust. 7 stosuje
si odpowiednio. W doktrynie wyraono pogld, e przepis ten naley rozumie w dwch
aspektach303.
Po upywie 2 miesicy od dnia przedoenia oferty utworzenia programu emerytalnego
pracodawca uzyskuje prawo swobodnego wyboru partnera socjalnego, ktrego uwaa bdzie
za umocowanego do udziau w dalszych negocjacjach w imieniu pracownikw. W
zalenoci od swego uznania, moe kontynuowa rokowania z udziaem wszystkich
zwizkw zawodowych bd prowadzi negocjacje tylko z organizacjami, ktre speniaj
kryteria okrelone w art. 24125a k.p.304. Zarazem jednak organizacje reprezentatywne w
rozumieniu art. 24125a k.p. ponosz ryzyko, praktycznie, wyeliminowania z toczcych si
rokowa organizacji o charakterze niereprezentatywnym. Wystarczy, e przez dwa miesice
303
Por. I. Sierocka: Strony zakadowej umowy emerytalnej, PiP nr 8/2005, s. 74-76 i s. 81-82. Niemniej jednak
autorka dokonaa w tym artykule wyczerpujcej analizy trybu zawarcia zakadowej umowy emerytalnej z
pracodawc nie tylko przez zakadowe organizacje zwizkowe, ale te przez pozazwizkow reprezentacj
pracownikw.
304
Tame, s. 76.
200
bd odmawiay udziau w negocjacjach lub bd przeciwne treci zakadowej umowy

emerytalnej305.
Natomiast odesanie w art. 11 ust. 8 ustawy o pracowniczych programach
emerytalnych do odpowiedniego stosowania ust. 7 tego artykuu naley rozumie w ten
sposb, e po bezskutecznym upywie 2 miesicy od dnia zoenia oferty w przypadku, gdy
negocjacje przejm organizacje reprezentatywne, pracodawca ponownie wyznacza termin
zoonej wczeniej oferty, nie krtszy ni 3 miesice. Po upywie tego okresu oferta
pracodawcy wygasa z mocy prawa. Oznacza to te, e de facto organizacje zwizkowe
reprezentatywne z mocy art. 24125a k.p. maj przedzia czasowy 5 miesicy na zawarcie
porozumienia w sprawie programu emerytalnego306. Jeeli w tym terminie nie dojdzie do
zawarcia zakadowej umowy emerytalnej, rokowania kocz si definitywnie, pracowniczy
program emerytalny nie zostaje zawarty307.
Pracodawca nie ma prawa samodzielnie wyda aktu normatywnego (regulaminu)
dotyczcego programu emerytalnego, nawet gdyby uwzgldni w miar moliwoci
propozycje przedstawione przez zakadowe organizacje reprezentatywne. Takiej moliwoci
bowiem nie przewiduje ustawa i dlatego te jest to stanowcze uprawnienie organizacji
reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a k.p.
6. Reprezentatywno a uzgodnienie treci i zawarcie porozumienia w sprawie
warunkw stosowania telepracy
Na mocy art. 1 w zwizku z art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy
Kodeks pracy oraz niektrych innych ustaw308 weszy w ycie przepisy dziau drugiego
rozdziau IIb o zatrudnianiu pracownikw w formie telepracy.
Zgodnie z art. 675 1 i 2 k.p. telepraca polega na wiadczeniu pracy regularnie poza
zakadem pracy z wykorzystaniem rodkw komunikacji elektronicznej oraz przekazywaniu
pracodawcy
wynikw
pracy
zwaszcza
za
porednictwem
rodkw
komunikacji
elektronicznej.
Warunki stosowania telepracy przez pracodawc okrela si w porozumieniu
zawieranym midzy pracodawc i zakadow organizacj zwizkow, a w przypadku gdy u
305
Tame, s. 81.
Por. I. Sierocka: Przedstawicielstwo pracownikw w rokowaniach w celu zawarcia zakadowej umowy
emerytalnej [w:] pod red. Z. Hajna: Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa
2012, s. 290-291.
307
Teje: Strony zakadowej umowy emerytalnej..., s. 82.
308
Dz. U. Nr 181, poz. 1288.
306
201
pracodawcy dziaa wicej ni jedna zakadowa organizacja zwizkowa w porozumieniu

midzy pracodawc a tymi organizacjami (art. 676 1 k.p.). Natomiast 2 tego artykuu
stanowi, e jeeli nie jest moliwe uzgodnienie treci porozumienia ze wszystkimi
zakadowymi organizacjami zwizkowymi, pracodawca uzgadnia tre porozumienia z
organizacjami zwizkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 24125a k.p.
Do trybu uzgadniania porozumienia w sprawie warunkw stosowania telepracy
znajduje zastosowanie art. 30 ust. 4 u.z.z. Wobec tego te porozumienie negocjowa moe
jedynie wsplna reprezentacja przynajmniej wszystkich reprezentatywnych organizacji
zwizkowych, ktra w tej kwestii powinna przedoy pracodawcy wsplnie uzgodnione
stanowisko.
Ustawodawca wyznaczy termin 30 dni na zawarcie porozumienia od dnia
przedstawienia przez pracodawc projektu porozumienia. Gdyby jednak w tym terminie nie
doszo do uzgodnienia porozumienia przez przynajmniej wszystkie reprezentatywne
organizacje zakadowe, pracodawca moe okreli warunki stosowania telepracy w
regulaminie, uwzgldniajc ustalenia podjte z zakadowymi organizacjami zwizkowymi w
toku uzgadniania porozumienia (art. 676 3 k.p.).
Przepis ten nie zawiera sankcji wobec pracodawcy, ktry zignoruje ustalenia, jakie
udao si wypracowa reprezentatywnym organizacjom zwizkowym. Jest to sabo tej
regulacji. Podane zatem byoby, aeby kada z organizacji reprezentatywnych samodzielnie
lub w ramach wsplnej reprezentacji moga zaskary wydany w ten sposb regulamin w
sprawie warunkw stosowania telepracy do waciwego sdu pracy w trybie art. 189 k.p.c. w
postpowaniu procesowym.
7. Reprezentatywno a objcie ochron trwaoci stosunku pracy dziaaczy
zwizkowych
Przepis art. 3 pkt 4 wspomnianej ju ustawy z 2002 r. nowelizujcej Kodeks pracy i
niektre inne ustawy309 nada nowe brzmienie art. 32 ustawy o zwizkach zawodowych.
Zgodnie z art. 32 ust. 3 u.z.z. zarzd zakadowej organizacji zwizkowej,
reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, wskazuje pracodawcy
pracownikw podlegajcych ochronie trwaoci stosunku pracy w liczbie nie wikszej ni
liczba osb stanowicych kadr kierownicz w zakadzie pracy albo liczba pracownikw
ustalona zgodnie z ust. 4. Jest to tzw. parytetowa metoda ustalania liczby pracownikw
309
Dz. U. Nr 135, poz.1146.

202
objtych ochron trwaoci stosunku pracy przez organizacj reprezentatywn w zakadzie

pracy.
Ustawodawca postanowi, e w zakres pojcia osb stanowicych kadr kierownicz
w zakadzie pracy wchodz kierujcy jednoosobowo zakadem pracy i ich zastpcy albo
wchodzcy w skad kolegialnego organu zarzdzajcego zakadem pracy, a take inne osoby
wyznaczone do dokonywania za pracodawc czynnoci w sprawach z zakresu prawa pracy
(art. 32 ust. 5 u.z.z.).
Zgodnie z 1 ust. 1 i 2 rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Spoecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie powiadamiania przez pracodawc zarzdu
zakadowej organizacji zwizkowej o liczbie osb stanowicych kadr kierownicz w
zakadzie pracy oraz wskazywania przez zarzd oraz komitet zaoycielski zakadowej
organizacji zwizkowej pracownikw, ktrych stosunek pracy podlega ochronie, a take
dokonywania zmian w takim wskazaniu310, na pracodawc zosta naoony obowizek
powiadomienia na pimie zarzdu zakadowej organizacji zwizkowej o liczbie osb
stanowicych kadr kierownicz w zakadzie pracy w terminie 7 dni od dnia otrzymania
pisemnego dania zarzdu zakadowej organizacji zwizkowej w celu realizacji art. 32 ust. 3
ustawy o zwizkach zawodowych. Organizacji zwizkowej reprezentatywnej w rozumieniu
art. 24125a k.p. przysuguje zatem skorelowane z tym obowizkiem uprawnienie w stosunku
do pracodawcy pisemnego powiadomienia zarzdu tej organizacji o liczebnoci kadry
kierowniczej zakadu pracy. Uprawnienie te staje si wymagalne w cigu 7 dni. Po
bezskutecznym upywie tego terminu naley uzna, e pracodawca bdcy osob fizyczn,
osoba lub organ zarzdzajcy zakadem pracy albo inna wyznaczona osoba w zwizku z
zajmowanym stanowiskiem lub penion funkcj naraa si na odpowiedzialno za
naruszenie przepisw ustawy o zwizkach zawodowych. W zwizku z art. 35 ust. 1 pkt 2
u.z.z. przeciwko takiej osobie mona skierowa zarzut popenienia przestpstwa polegajcego
na utrudnianiu wykonywania dziaalnoci zwizkowej prowadzonej zgodnie z przepisami
ustawy o zwizkach zawodowych.
Na zasadzie alternatywy zgodnie z art. 32 ust. 4 ustawy zwizkowej zarzd
reprezentatywnej zakadowej organizacji zwizkowej zrzeszajcej do 20 czonkw ma prawo
wskaza pracodawcy 2 pracownikw podlegajcych ochronie, a w przypadku organizacji
zrzeszajcej wicej ni 20 czonkw bdcych pracownikami ma prawo wskaza, jako
podlegajcych tej ochronie, 2 pracownikw oraz dodatkowo: 1) po jednym pracowniku na
kade rozpoczte 10 czonkw tej organizacji bdcych pracownikami, w przedziale od 21 do
310
Dz. U. Nr 108, poz.1013

203
50 tych czonkw, 2) po jednym pracowniku na kade rozpoczte 20 czonkw tej organizacji

bdcych pracownikami, w przedziale od 51 do 150 tych czonkw, 3) po jednym pracowniku
na kade rozpoczte 30 czonkw tej organizacji bdcych pracownikami, w przedziale od
151 do 300 tych czonkw, 4) po jednym pracowniku na kade rozpoczte 40 czonkw tej
organizacji bdcych pracownikami, w przedziale od 301 do 500 tych czonkw, 5) po
jednym pracowniku na kade rozpoczte 50 czonkw tej organizacji bdcych
pracownikami, w przedziale powyej 500 tych czonkw. Ten sposb ustalania pracownikw
chronionych przed zwolnieniem z pracy czonkw reprezentatywnej organizacji zakadowej
w doktrynie nosi miano metody progresywnej.
8. Reprezentatywno a delegowanie przedstawicieli zwizkowych do specjalnych
zespow negocjacyjnych
Stosowne uprawnienia do delegowania przedstawicieli zwizkowych do specjalnych
zespow negocjacyjnych (SZN) przewidziane s przepisami okrelonych ustaw, a
mianowicie: 1) ustawy z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakadowych 311, 2)
ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesw gospodarczych i spce
europejskiej312, 3) ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o spdzielni europejskiej313, 4) ustawy z
dnia 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracownikw w spce powstaej w wyniku
transgranicznego poczenia si spek314. Przepisy ustawy o europejskich radach
zakadowych weszy w ycie w dniu 1 maja 2004 r., przepisy ustawy o spce europejskiej
w dniu 19 maja 2005 r., przepisy ustawy o spdzielni europejskiej w dniu 18 sierpnia 2006
r., natomiast przepisy ustawy o spce transgranicznej w dniu 20 czerwca 2008 r.
Uprawnienia do wyznaczania czonkw SZN stanowi przejaw zasady szeroko
rozumianego dialogu
spoecznego
w jej praktycznym
wymiarze. Korzystajc w
odpowiedzialny sposb z tych uprawnie, przedstawicielstwo pracownicze moe bowiem w

pewnym stopniu partycypowa w zarzdzaniu zakadem pracy (grup zakadw pracy).
Delegowanie przedstawicieli polskich pracownikw do cia partycypacyjnych
dziaajcych na szczeblu zarzdu organizacji gospodarczej o zasigu wsplnotowym (tj.
rozgazionej na co najmniej dwa pastwa UE) w sytuacji, gdy w krajowym zakadzie pracy,
bdcym czci takiej organizacji, dziaaj reprezentatywne organizacje zwizkowe,
311
Tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 1146.

Dz. U. Nr 62, poz. 551.
313
Dz. U. Nr 149, poz.1077.
314
Dz. U. Nr 86, poz. 525.
312
204
powierzono
bez
adnych
etapw
wstpnych
tym
organizacjom.
Dla
organizacji
niereprezentatywnych, tudzie dla samej zaogi, nie przewidziano w takim przypadku adnej
roli315.
Zgodnie z ustaw o europejskich radach zakadowych zadaniem specjalnego zespou
negocjacyjnego jest zawarcie z zarzdem centralnym porozumienia o ustanowieniu
europejskiej rady zakadowej lub ustaleniu sposobu informowania pracownikw i konsultacji
z pracownikami.
Dokonujc wykadni przepisu art. 8 ust. 1 3 ustawy o europejskich radach
zakadowych naley mie na uwadze, e w przypadku gdy pracownicy s zatrudnieni w
Polsce w jednym zakadzie pracy wchodzcym w skad przedsibiorstwa lub grupy
przedsibiorstw o zasigu wsplnotowym, czonkowie specjalnego zespou negocjacyjnego
reprezentujcy pracownikw polskich s wyznaczani: 1) przez wspln reprezentacj lub
wsplnie dziaajce zakadowe organizacje zwizkowe, reprezentatywne w rozumieniu art.
24125a 1 k.p., na podstawie osignitego porozumienia w tej sprawie, 2) samodzielnie przez
reprezentatywn organizacj zwizkow, jeli w zakadzie pracy nie dziaaj inne
reprezentatywne organizacje, 3) w razie nieosignicia porozumienia przez reprezentatywne
organizacje czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wybieraj pracownicy spord
kandydatw zgoszonych przez te organizacje, 4) jeli brak jest w zakadzie pracy organizacji
reprezentatywnych kandydatw wyznaczaj i wybieraj czonkw SZN samodzielnie
pracownicy zakadu pracy. Poniewa ustawa z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach
zakadowych odwouje si do art. 24125a 1 k.p., to oznacza, e pomija organizacje
reprezentatywne w pojciu art. 24125a 2 k.p., co oznacza, e gdy w zakadzie pracy istniej
zwizki zawodowe cho wedug art. 24125a k.p. zawsze jest u pracodawcy jaka organizacja
reprezentatywna to jednak, jeeli nawet ma przymiot reprezentatywnoci z art. 24125a 2
k.p., to czonkw SZN wyznaczaj pracownicy zakadu pracy.
W przypadku gdy wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe wsplnie
wyznacz do specjalnego zespou negocjacyjnego swoich czonkw, to wedle przepisu art. 13
ust. 1 ustawy maj one obowizek zawiadomi niezwocznie zarzd centralny o fakcie
powoania swoich przedstawicieli do SZN. O terminie wyborw zarzd centralny ponadto
powiadamia oglnopolsk organizacj zwizkow reprezentatywn w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji, ktrej jednostk organizacyjn albo organizacj czonkowsk jest
zakadowa
315
reprezentatywna
organizacja
zwizkowa.
Centrali
zwizkowej
bowiem
205
przysuguje prawo delegowania swoich przedstawicieli do uczestniczenia w czynnociach

zwizanych z przeprowadzeniem wyborw.
Naoonym przez ustaw o spce europejskiej (SE) zadaniem specjalnego zespou
negocjacyjnego jest zawarcie z waciwymi organami spek uczestniczcych porozumienia
w sprawie zasad zaangaowania pracownikw w spce316.
Zgodnie z art. 65 ust. 1, 2 i 4 ustawy o spce europejskiej w przypadku gdy
pracownicy spki uczestniczcej, zainteresowanej spki zalenej albo zakadu, majcych
wej w skad SE, s zatrudnieni w Rzeczypospolitej Polskiej u jednego pracodawcy,
czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wyznacza: 1) wsplna reprezentacja lub
wsplnie dziaajce zakadowe organizacje zwizkowe, reprezentatywne w rozumieniu art.
24125a 1 k.p., na podstawie osignitego porozumienia w tej sprawie, 2) samodzielnie
reprezentatywna organizacja zwizkowa, jeli w zakadzie pracy nie dziaaj inne
reprezentatywne organizacje, 3) w razie nieosignicia porozumienia przez reprezentatywne
organizacje czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wybiera zebranie zaogi spord
kandydatw zgoszonych przez te organizacje, 4) jeli brak jest w zakadzie pracy organizacji
reprezentatywnych lub reprezentatywne organizacje zwizkowe nie zgosz kandydatw
wyznacza ich i samodzielnie wybiera czonkw SZN zebranie zaogi.
Przepis art. 65 ust. 7 implicite stanowi, i o terminie wyborw musi zosta
powiadomiona oglnokrajowa organizacja zwizkowa reprezentatywna w rozumieniu ustawy
o Trjstronnej Komisji, ktrej jednostk organizacyjn albo organizacj czonkowsk jest
zakadowa reprezentatywna organizacja zwizkowa. Posiada bowiem ona prawo delegowania
swoich przedstawicieli do uczestniczenia w czynnociach zwizanych z przeprowadzeniem
wyborw.
Zgodnie za z ust. 5 tego artykuu wol ustawodawcy centrala zwizkowa ma jeszcze
dalej idce uprawnienie. Czonkami specjalnego zespou negocjacyjnego mog zosta
przedstawiciele organizacji zwizkowej reprezentatywnej w rozumieniu
ustawy o

dialogu spoecznego niebdcy pracownikami spki uczestniczcej, zainteresowanej spki
zalenej lub zakadu, rekomendowani przez t organizacj. Z reguy s to eksperci zwizkowi
z ponadzakadowych struktur organizacji zwizkowej reprezentatywnej na szczeblu
316
Zob. szerzej o trybie wyboru czonkw SZN w spce europejskiej na gruncie prawa unijnego A. Zwoliska:
Powoanie czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego w ramach procedury utworzenia spki europejskiej,
PiZS nr 2/2009, s. 23-27.
206
oglnokrajowym, ktrych kandydatur zobowizana jest poprze reprezentatywna zakadowa

Ustawodawca postanowi w art. 35 ust. 1 ustawy o spdzielni europejskiej (SCE), e
zadaniem specjalnego zespou negocjacyjnego jest zawarcie z podmiotami uczestniczcymi
porozumienia w sprawie zasad zaangaowania pracownikw w spdzielni. W art. 41 ustawy
przewidzia za tryb wyboru czonkw SZN przez zakadowe organizacje zwizkowe
reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a 1 k.p. oraz udzia w tej procedurze
oglnokrajowych organizacji reprezentatywnych na mocy ustawy o Trjstronnej Komisji.
Zarwno sama procedura wyboru, jak i udzia poszczeglnych central zwizkowych w
tej procedurze, s zbiene z trybem wyboru czonkw SZN w przypadku spki europejskiej.
Wynika to bezporednio z redakcji oraz samej treci przepisw art. 65 ustawy o SE oraz art.
41 ustawy o SCE, ktre maj niemal identyczne brzmienie, z t rnic, e pierwszy przepis
dotyczy spki europejskiej, drugi za spdzielni europejskiej. Pynie std wniosek, i
uprawnienia w toku powoywania zespou negocjacyjnego reprezentatywnych organizacji
zwizkowych w ramach spdzielni europejskiej s tosame z uprawnieniami takich
organizacji w ramach spki europejskiej.
Zgodnie z ustaw o spce transgranicznej zadaniem specjalnego zespou
negocjacyjnego jest zawarcie z waciwymi organami spek uczestniczcych porozumienia
w sprawie uczestnictwa pracownikw w spce powstaej w wyniku poczenia
transgranicznego spek.
Z treci art. 10 ust. 1, 2 i 4 ustawy wynika, e w przypadku gdy pracownicy spki
uczestniczcej, zainteresowanej spki zalenej albo zakadu, majcych wej w skad spki
powstaej w wyniku poczenia transgranicznego spek, s zatrudnieni w Rzeczypospolitej
Polskiej u jednego pracodawcy, czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wyznacza: 1)
wsplna reprezentacja lub wsplnie dziaajce zakadowe organizacje zwizkowe,
reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a 1 k.p., na podstawie osignitego porozumienia w
tej sprawie, 2) samodzielnie reprezentatywna organizacja zwizkowa, jeli w zakadzie pracy
nie dziaaj inne reprezentatywne organizacje, 3) w razie nieosignicia porozumienia przez
reprezentatywne organizacje czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wybiera
zebranie zaogi spord kandydatw zgoszonych przez te organizacje, 4) jeli brak jest w
zakadzie pracy organizacji reprezentatywnych lub reprezentatywne organizacje zwizkowe
nie zgosz kandydatw wyznacza ich i samodzielnie wybiera czonkw SZN zebranie
zaogi.
207
Ustawodawca, co prawda, ograniczy krg uprawnionych organizacji zwizkowych do

zwizkw legitymujcych si wzgldnie sta cech reprezentatywnoci oglnej (art. 241 25a
1 k.p.), niemniej jednak postanowi, e w wypadku korzystania z prawa delegowania czonka
do specjalnego zespou negocjacyjnego przepisy art. 24125a 3 5 k.p. naley stosowa
odpowiednio. Na marginesie naley zaznaczy, e take wtedy gdy w innych unormowaniach
odsya si do art. 24125a 1 k.p., nie zastrzegajc jednak, e odpowiednie zastosowanie maj
take przepisy art. 24125a 3 5 k.p., naley przyj, i przepisy te powinny by stosowane.
Brak wskazania, e przepisy te powinny by stosowane odpowiednio trzeba traktowa jako
uchybienie techniczno legislacyjne ze strony ustawodawcy.
Odesanie do stosowania per analogiam tych przepisw dotyczy sposobu liczenia
pracownikw przy uwzgldnieniu kryterium temporalnego, a take moliwoci zgaszania
zastrzee co do speniania reprezentatywnoci przez ktr z organizacji oraz dalszych
konsekwencji prawnych wysunicia takiego zastrzeenia.
Organizacje reprezentatywne, zrzeszajce 7% lub 10% zaogi, maj zatem nakaz
uwzgldni przy ustalaniu swojej reprezentatywnoci wycznie tych czonkw, ktrzy
przynajmniej od 6 miesicy nale do zwizku w chwili przystpienia do aktu wyznaczenia
czonkw SZN w przypadku, gdy jest tylko jedna reprezentatywna organizacja w rozumieniu
art. 24125a 1 k.p., albo w chwili przystpienia do rokowa w sprawie zawarcia porozumienia
dotyczcego wsplnego powoania czonkw SZN, gdyby reprezentatywnych organizacji jest
kilka.
Przez wsplny wybr naley rozumie wsplne wskazanie konkretnych osb. Za
niedopuszczalne uzna wic naley rozwizanie, gdy organizacje zakadowe wsplnie
zawiadomi, e kada z nich wskae samodzielnie swojego reprezentanta317. W tym sensie
porozumienie organizacji reprezentatywnych stanowi formalny akt wyboru okrelonego
skadu specjalnego zespou negocjacyjnego, co do ktrego panuje powszechna zgoda wrd
uczestnikw porozumienia.
Zastrzeenie w sprawie speniania kryteriw reprezentatywnoci w trakcie zawierania
zakadowego ukadu zbiorowego pracy moe zgosi kada, nawet niereprezentatywna,
organizacja zwizkowa uczestnik rokowa ukadowych. W moim przekonaniu odpowiednie
stosowanie art. 24125a 4 i 5 k.p. w procesie wyznaczania czonkw SZN polega wic na tym,
e obok pracodawcy takie zastrzeenie innym uczestnikom negocjacji nad zawarciem
porozumienia bdzie moga zgosi jedynie inna reprezentatywna na mocy 1 tego przepisu
organizacja
317
zwizkowa.
Jeli
za
okrelonym
podmiocie
dziaa
tylko
jeden
A. Sobczyk: Rady pracownikw. Komentarz, Warszawa 2007, s. 34.

208
reprezentatywny zwizek, jedynie pracodawca (zarzd centralny) bdzie mia prawo zoy
zastrzeenie temu zwizkowi, pomimo e w spce bd spdzielni mog jeszcze dziaa
inne organizacje zwizkowe, ale niespeniajce wymogw reprezentatywnoci.
Ustawowe ograniczenie krgu podmiotw uprawnionych do organizacji zwizkowych
bdcych jednostkami organizacyjnymi lub organizacjami czonkowskimi ponadzakadowej
organizacji zwizkowej uznanej za reprezentatywn w rozumieniu ustawy o Trjstronnej
Komisji, pod warunkiem, e kada z nich zrzesza co najmniej 7% zaogi oraz do organizacji
zrzeszajcych co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy, stanowi suszny i
zarazem konieczny zabieg ustawodawcy.
Specjalny Zesp Negocjacyjny jest bowiem ciaem partycypacji pracowniczej w
ramach duych grup kapitaowych o zasigu europejskim, z elementem transgranicznym.
SZN powouje si w celu zawarcia z waciwymi organami zarzdzajcymi porozumienia w
sprawie zasad zaangaowania pracownikw i wpywu na zarzdzanie europejskim
zgrupowaniem interesw gospodarczych, spk, spdzielni. Odpowiednio wic do
rozmiarw takiego zgrupowania rwnie i SZN jako ciao partycypacyjne ma charakter
ponadnarodowy. Natomiast w przeciwiestwie do nieformalnej lub pformalnej wsplnej
reprezentacji zwizkowej, jak np. w przypadku rokowa nad zawarciem ukadu zbiorowego
lub porozumienia normatywnego, Specjalny Zesp Negocjacyjny powinien by z woli
ustawodawcy w peni wyksztaconym formalnym organem wspuczestnictwa pracowniczego
w zarzdzaniu sprawami zoonych jednostek kapitaowych o zasigu europejskim.
Z tego wzgldu prawo delegowania przedstawicieli polskich pracownikw do SZN
dziaajcego na szczeblu zarzdu organizacji gospodarczej o zasigu wsplnotowym
ustawodawca przyzna wycznie zwizkom reprezentatywnym w rozumieniu art. 241 25a 1
k.p. Dziki temu polscy czonkowie na tle przedstawicieli pracownikw z innych pastw UE
nabywaj silny spoeczny mandat do dziaania na rzecz interesw i praw caej zaogi
polskiego rozgazienia grupy kapitau, gdy dziaaj w imieniu i ciesz si poparciem
wzgldnie staej reprezentatywnej grupy pracownikw zrzeszonych w organizacji
zwizkowej.
209
9. Reprezentatywno a prawo wyboru rady pracownikw

Na mocy ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracownikw i
przeprowadzaniu z nimi konsultacji318 organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu
art. 24125a 1 k.p. uzyskay monopol na powoanie nowej instytucji partycypacji rady
pracownikw. Niemniej jednak utraciy one ostatecznie wpyw na ksztat rady z dniem 8 lipca
2009 r. W tym dniu bowiem wesza w ycie ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy
o informowaniu pracownikw i przeprowadzaniu z nimi konsultacji319, uchylajca przepisy
tego aktu stanowice o udziale zwizkw zawodowych w powoywaniu rady pracownikw.
Nowelizacja tej ustawy staa si koniecznoci w nastpstwie wyroku Trybunau
Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2008 r.320, w ktrym uzna on zaskarone przepisy za
niezgodne z Konstytucj RP i ustali termin utraty przez nie mocy obowizujcej z upywem
12 miesicy od dnia ogoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw321. Wykonujc orzeczenie
Trybunau Konstytucyjnego, ustawa nowelizacyjna uchylia obowizywanie przepisw art. 2
pkt 1, art. 3 ust. 2 4, art. 4 ust. 1 3 oraz 5 6, a przy tym diametralnie zmienia brzmienie
art. 10 ust. 2 ustawy o informacji i konsultacji (ustawy o radach pracownikw).
Ustawodawca nie przyzna wprost prawa wyboru rady pracownikw organizacjom
reprezentatywnym. W sposb mniej wyrany, mniej stanowczy, jedynie zawzi ustawowe
pojcie organizacji zwizkowej, stanowic, e na gruncie ustawy o radach pracownikw
przez organizacj zwizkow naley wycznie uwaa zakadow lub midzyzakadow
organizacj zwizkow reprezentatywn w rozumieniu art. 24125a 1 Kodeksu pracy.
Jednoczenie ustawodawca zastrzeg, e przepisy art. 24125a 3 5 stosuje si odpowiednio.
Ilekro zatem w tekcie ustawy bya mowa o organizacji zwizkowej, naleao ten zwrot
bezporednio odnosi tylko do tych organizacji zwizkowych, ktre miay cech
reprezentatywnoci oglnej. Oznacza to, e inne funkcjonujce u pracodawcy prowadzcego
dziaalno gospodarcz zwizki zawodowe niespeniajce kryteriw przewidzianych w art.
24125a 1 k.p., w tym take organizacja zwizkowa zrzeszajca najwiksz liczb
pracownikw, nie maj w paszczynie normatywnej kompetencji do powoania rady322.
Dotyczy to take przypadku, w ktrym u pracodawcy dziaa tylko jedna organizacja
zwizkowa. Jeeli nie skupia ona odpowiednio duej liczby pracownikw, to nie bdzie miaa
318
Dz. U. Nr 79, poz. 550.

Dz. U. Nr 97, poz. 805.
320
K 23/07, OTK A 2008/6/100, MoPr nr 9/2008.
321
Sentencja wyroku zostaa ogoszona dnia 8 lipca 2008 r. w Dz. U. Nr 120, poz. 778.
322
K. W. Baran: Powoanie rady pracownikw, MPP nr 6/2006, s. 294.
319
210
prawa wyboru czonkw rady. Jeli za organizacji zakadowych bdzie wicej ni jedna i
adna z nich nie przekroczy 7 lub 10% progu uzwizkowienia, to cho jedna z nich jest na
pewno reprezentatywna na potrzeby tworzenia rde prawa pracy, adna nie bdzie miaa
prawa wskaza czonkw rady323.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o informacji i konsultacji w skad rady pracownikw
wchodzi u pracodawcy zatrudniajcego: 1) od 50 do 250 pracownikw - 3 pracownikw; 2)
od 251 do 500 pracownikw - 5 pracownikw; 3) powyej 500 pracownikw - 7
pracownikw. W poprzednim stanie prawnym w myl ust. 2 4 art. 3 kadej z
reprezentatywnych organizacji zwizkowych przysugiwao prawo wyboru nie mniej ni
jednego czonka rady pracownikw. W przypadku gdyby liczba organizacji zwizkowych
bya wiksza ni liczba czonkw rady pracownikw wskazana w ust. 1, wwczas kada z
organizacji zwizkowych nabywaa prawo wyboru przynajmniej jednego czonka rady
pracownikw. Organizacje zwizkowe mogy rwnie ustali odmienne od okrelonych w
ust. 2 i 3 zasady reprezentacji w radzie pracownikw. Ustawodawca bowiem nie narzuca
organizacjom zwizkowym tylko jednego sposobu wybory rady. Organizacje zwizkowe
mogy zarwno kada oddzielnie skorzysta z prawa wyboru zawsze co najmniej jednego
czonka rady, jak i skorzysta wsplnie z tego prawa w ramach wyonienia czonkw rady
przez wspln reprezentacj organizacji reprezentatywnych. W tym kontekcie jednak
organizacje zwizkowe w porozumieniu musiay odstpi od automatycznego zwikszenia
skadu rady ex lege, co prowadzio do wyczenia prawa kadej organizacji do wyboru co
najmniej jednego czonka rady324.
Naley zatem podkreli, e norma art. 3 ust. 1 miaa w istocie semiimperatywny
charakter, gdy na mocy decyzji reprezentatywnych organizacji zwizkowych liczebno rady
pracownikw moga by wiksza anieli liczba wskazana w tym przepisie. Z uwagi na
dyspozytywny charakter art. 3 ust. 1 organizacje reprezentatywne w porozumieniu nie mogy
wsplnie dokona wyboru rady w skadzie mniejszym ni odpowiednio 3 lub 5 albo 7
pracownikw325. Tym samym przepis ten wyznacza minimalne progi liczbowe skadu rady
pracownikw, ktre mona byo przekroczy i ustali liczebno rady w liczbie rwnej iloci
323
A. Sobczyk: Reprezentatywno organizacji zwizkowej a wybr rady pracownikw, PiZS nr 3/2008, s. 21.
Zob. szerzej J. Stelina: Powoywanie rady pracownikw, PiZS nr 7/2006, s. 18.
325
Zob. B. Raczkowski: Jak utworzy rad pracownikw?, MPP nr 5/2006, s. 251; naley podzieli zdanie
autora, e zwizki, zawierajc stosowne porozumienie, mogy odej od zasady, i kadej z reprezentatywnych
organizacji zwizkowych przysugiwaoby prawo wyboru przynajmniej jednego czonka rady, lecz chodzi tu nie
o dodatkowe zwikszenie liczby czonkw rady pracownikw, ale o rezygnacj z prawa zwikszenia jej
liczebnoci.
324
211
organizacji zwizkowych reprezentatywnych w zakadzie pracy w rozumieniu art. 241 25a 1

k.p.
Tryb dokonywania wyboru rady pracownikw ustawodawca okreli w art. 4 ust. 1 3
oraz w art. 10 ust. 2 ustawy o informacji i konsultacji. Jeli bya jedna organizacja zwizkowa
reprezentatywna zarzd organizacji wybiera czonkw rady pracownikw w liczbie
okrelonej w art. 3 ust. 1 i powiadamia o tym pracodawc. Jeeli natomiast w zakadzie pracy
bya wicej ni jedna reprezentatywna organizacja zwizkowa organizacje wsplnie
wybieray rad pracownikw w liczbie wskazanej w art. 3 ust. 1 albo w liczbie wskazanej w
art. 3 ust. 3 i powiadamiay o tym pracodawc (art. 4 ust. 1 pkt 2 w zwizku z art. 3 ust. 4
ustawy). Wtedy zasady powoywania i funkcjonowania rady pracownikw okrelay
organizacje zwizkowe w drodze porozumienia. Wykadnia systemowa przemawiaa za
interpretacj, i w celu zawarcia tego porozumienia organizacje zwizkowe powinny wyoni
wspln reprezentacj w trybie art. 30 ust. 4 ustawy o zwizkach zawodowych, na forum
ktrej zostan wynegocjowane zasady powoania i funkcjonowania rady pracownikw326. W
razie za niezawarcia tego porozumienia w terminie 30 dni od daty rozpoczcia negocjacji,
organizacje zwizkowe powiadamiay o tym pracodawc, a wyboru czonkw rady
pracownikw dokonywali pracownicy spord kandydatw zgoszonych przez organizacje
zwizkowe. Wwczas wybory czonkw rady pracownikw przeprowadzaa komisja
wyborcza. W miejsce porozumienia, ktrego nie udao si osign, skad i zasady
powoywania oraz tryb dziaania komisji wyborczej okrela regulamin ustalony przez
pracodawc i uzgodniony z reprezentatywnymi organizacjami zwizkowymi. W zwizku z
brzmieniem art. 30 ust. 4 i 5 ustawy zwizkowej per analogiam pracodawc w tej sytuacji
wizao wsplnie uzgodnione stanowisko w sprawie regulaminu powoywania i
funkcjonowania komisji wyborczej ustalone przez wszystkie reprezentatywne w rozumieniu
art. 24125a 1 k.p. organizacje zwizkowe w ramach powoanej w tym celu wsplnej
reprezentacji.
W doktrynie wyraony zosta trafny pogld, zgodnie z ktrym dyspozycj art. 4 ust. 3
mona sprowadzi wycznie do uzgadniania wyboru czonka (czonkw) rady pracownikw,
ktry nie zosta wyoniony w trybie art. 3 ust. 2 i 3 ustawy (miejsca ponadplanowe w
radzie)327. Zdaniem J. Steliny naleao przyj, e w praktyce wybr przez pracownikw
czonka rady pracowniczej spord kandydatw zgoszonych przez organizacje zwizkowe
bdzie dotyczy wycznie owych ponadplanowych czonkw rady, chyba e wszystkie
326
327
Zob. K. W. Baran, jw., s. 294.

Zob. szerzej J. Stelina, jw., s. 19-20.
212
zwizki zgodz si na poddanie procedurze wyborczej wszystkich zgoszonych przez siebie

kandydatw328. Refleksja ta dotyczya przypadku, gdy organizacji zwizkowych
reprezentatywnych byo mniej anieli liczba pracownikw wchodzcych w skad rady.
Wwczas zaoga moga dokona wyboru czonka (czonkw) rady jedynie spord
zgoszonych przez te organizacje ponadplanowych kandydatw, a wic tych pracownikw
tych, ktrzy nie stawali si ex lege automatycznie czonkami rady na mocy delegacji
zwizkowej z tej racji, e zgodnie z art. 3 ust. 2 kada z reprezentatywnych organizacji miaa
prawo wyboru nie mniej ni jednego czonka rady pracownikw.
Ustawodawca postanowi, i przepisy art. 24125a 3 5 stosuje si odpowiednio. Tym
samym przy ustalaniu reprezentatywnoci organizacji zakadowej powinno si uwzgldnia
wycznie pracownikw nalecych do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesicy: 1)
przed dokonaniem wyboru skadu rady jeli bya tylko jedna oglnie reprezentatywna
organizacja zwizkowa, 2) przed przystpieniem do rokowa w sprawie zawarcia
porozumienia dotyczcego zasad powoania i funkcjonowania rady pracownikw jeeli w
zakadzie pracy bya wicej ni jedna reprezentatywna organizacja zwizkowa.
Wedle wykadni funkcjonalnej naleao przyj, e legitymacj do zgoszenia
zastrzee odnonie reprezentatywnoci ktrej z organizacji zwizkowych miaa kada
organizacja zwizkowa, nawet niereprezentatywna; takie prawo mia rwnie pracodawca. Z
uwagi za na literaln interpretacj art. 24125a 4 k.p. naleao take przyj, i prawo do
zgoszenia takiego zastrzeenia wygasao odpowiednio w momencie formalnego wyboru rady
pracownikw (rozpoczcie dziaania poczone ze zwoaniem pierwszego posiedzenia rady)
albo w chwili zawarcia porozumienia w sprawie powoania i funkcjonowania w zakadzie
rady pracownikw329.
Ustawodawca przyzna reprezentatywnym organizacjom zwizkowym monopol na
powoywanie rady. Zwizkowy tryb wyboru jej czonkw ustawodawca traktowa
priorytetowo, za wybr czonkw rady dokonywany przez sam zaog zakadu pracy na
wniosek okrelonej grupy pracownikw (art. 4 ust. 4) wzgldem trybu zwizkowego by
procedur akcesoryjn i naleao j stosowa subsydiarnie w zakadach, gdzie nie
funkcjonoway reprezentatywne organizacje zwizkowe. W konsekwencji zgodnie z art. 4 ust.
5 ustawy o informacji i konsultacji rada pracownikw ulegaa rozwizaniu, a mandat jej
czonkw wygasa po upywie 6 miesicy od dnia, w ktrym pracodawca, u ktrego nie
dziaaa do tej pory organizacja zwizkowa, zosta powiadomiony na pimie o objciu go
328
329
Tame, s. 20
Por. A. Sobczyk, jw., s. 21-23.
213
zakresem dziaania organizacji zwizkowej oraz o liczbie czonkw organizacji bdcych

pracownikami. Niemniej jednak rada taka funkcjonowaa dalej, jeeli do upywu jej kadencji
pozostawao nie wicej ni 12 miesicy.
Trybuna Konstytucyjny we wspomnianym wyroku uzna za niezgodne z ustaw
zasadnicz prawo wyboru rady pracownikw przez organizacje zwizkowe reprezentatywne
w rozumieniu art. 24125a 1 k.p. Trybuna stwierdzi bowiem, e przyznanie zwizkom
zawodowym monopolu na dokonywanie wyboru rady pracownikw w istocie naruszao
negatywn wolno zwizkow.
W uzasadnieniu wyroku Trybuna zwrci uwag, e skoro zapewnia si wolno
zrzeszania si w zwizkach zawodowych, to tym samym gwarantuje si take wolno
nieprzystpowania do organizacji zwizkowej. Zaskarone przepisy ustawy pozostaj w
sprzecznoci z zasad negatywnej wolnoci zwizkowej. Pracownicy nienalecy do
organizacji zwizkowej nie dysponuj prawem wybierania czonkw rady pracownikw i ich
odwoywania, a tym samym nie maj adnego wpywu na dziaania rady. Jednostka
uczestniczca w procesie pracy powinna mie realn moliwo wstpienia bd
niewstpienia do organizacji pracowniczej. W tym wypadku chodzi nie tylko o prawne
zagwarantowanie takiej szansy, ale rwnie o niepodejmowanie dziaa mogcych utrudni
podjcie tej decyzji. W rezultacie z woli ustawodawcy, a nie w wyniku zabiegw samego
zwizku zawodowego, pracownicy bdcy czonkami najwikszych zwizkw zawodowych
uzyskuj wyranie korzystniejsz pozycj prawn ni pracownicy niezrzeszeni oraz zrzeszeni
w mniejszych organizacjach zwizkowych.
Stanowisko TK naley uzna za krok wstecz w stosunku do poprzednio
obowizujcych przepisw. Pozbawienie reprezentatywnych organizacji zwizkowych prawa
wyboru rady pracownikw w imi zasad negatywnej wolnoci zwizkowej oraz rwnoci
wobec prawa osabio pozycj rad pracownikw w zakadach pracy jako forw partycypacji
pracowniczej. Rada pracownikw wybierana bezporednio przez zaog, a wic
nieskolektywizowan i niezinstytucjonalizowan grup pracownikw, stanowi bowiem mao
reprezentatywne przedstawicielstwo pracownicze, mniej reprezentatywne, niby to, ktre byo
powoywane przez organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a 1 k.p.
Taka rada ma sab legitymacj (mandat) do dziaania na rzecz dobra pracownikw zakadu
pracy. Dlatego, pomimo e akt wyboru, dokonany bez potrzeby zawarcia porozumienia (tylko
jedna reprezentatywna organizacja) lub na podstawie porozumienia (wicej ni jedna
organizacja reprezentatywna) jest czynnoci jakociowo innego rodzaju ni zawarcie ukadu
zbiorowego pracy, odesanie do art. 24125a 1 k.p., przy odpowiednim stosowaniu przepisw
214
art. 24125a 3 5 k.p., powinno nadal obowizywa. Zwaszcza, e w wyniku uchylenia

prawa reprezentatywnych zwizkw do wyboru rady nie wystpi ju sytuacja, w ktrej
wielko rady pracownikw mogaby by z mocy prawa wiksza ni okrelona w art. 3
ustawy o informowaniu pracownikw i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Wygas bowiem
przepis, zgodnie z ktrym liczba czonkw rady nie moga by mniejsza ni liczba
reprezentatywnych zwizkw zawodowych330.
10. Postulaty de lege ferenda

Wyrazem
ekskluzywizmu
reprezentatywnych
organizacji
zwizkowych
obok
ujednolicenia kryteriw reprezentatywnoci zakadowej stao si upowszechnienie tego

jednorodnego kryterium w innych ni ukady zbiorowe pracy instytucjach prawa pracy.
Przepis art. 24125a k.p. wszed w ycie w 2001 r. Najwczeniej ustawodawca
zastosowa odesanie do tego przepisu w art. 30 ust. 5 oraz art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o
zwizkach zawodowych, ktre zaczy obowizywa w 2003 r. Reprezentatywne zwizki
uzyskay prawo wyraenia stanowiska w sprawie jednostronnych aktw konwencjonalnych
oraz prawo objcia ochron trwaoci stosunku pracy wikszej liczby dziaaczy zwizkowych.
Nastpnie odesanie do art. 24125a k.p. pojawio si w przepisach art. 8 ust. 1 3 ustawy o
europejskich radach zakadowych, art. 3 ust. 3 ustawy o zwolnieniach grupowych, art. 23 ust.
1 i 2 ustawy o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych oraz art. 11 ust. 8 ustawy o
pracowniczych programach emerytalnych. Wspomniane przepisy weszy w ycie w 2004 r.
Reprezentatywne organizacje zwizkowe nabyy prawo wyznaczenia czonkw specjalnego
zespou negocjacyjnego w celu ustanowienia europejskiej rady zakadowej, prawo zawarcia
porozumienia w sprawie zwolnie z przyczyn niedotyczcych pracownikw, a take prawo
do konsultacji zamiaru lub zawarcia porozumienia w sprawie zatrudnienia pracownikw
tymczasowych. W 2005 r. uzyska moc obowizujc art. 65 ustawy o spce europejskiej.
Przepis ten da reprezentatywnym zwizkom prawo wyznaczenia czonkw specjalnego
zespou negocjacyjnego w celu zawarcia porozumienia w sprawie zasad zaangaowania
pracownikw w spce. W 2006 r. wszed za w ycie art. 41 ustawy o spdzielni
europejskiej, w ktrym ustawodawca przyzna reprezentatywnym organizacjom w zakadzie
pracy prawo dokonania czynnoci jakociowo tego samego rodzaju, a wic moliwo
wyznaczenia czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego w celu zawarcia porozumienia w
sprawie zasad zaangaowania pracownikw w spdzielni. Nastpnie odesanie do art. 24125a
330
Zob. A. Sobczyk: Zmiany w ustawie o radach pracownikw, MPP nr 9/2009, s. 459.

215
k.p. znalazo si w art. 676 1 k.p., ktry wszed w ycie w 2007 r. Organizacje zwizkowe
reprezentatywne uzyskay prawo zawarcia porozumienia z pracodawc w sprawie warunkw
stosowania telepracy. I wreszcie, w 2008 r. zacz obowizywa przepis art. 10 ustawy o
spce powstaej w wyniku transgranicznego poczenia si spek. Ustawodawca zapewni w
toku czenia si tych spek zwizkom reprezentatywnym prawo wyznaczenia czonkw
specjalnego zespou negocjacyjnego w celu zawarcia porozumienia w sprawie uczestnictwa
pracownikw w nowopowstaym podmiocie gospodarczym.
Dokonana systematyzacja odesa do art. 24125a k.p. pozwala stwierdzi, i kryterium
reprezentatywnoci zakadowej (pojcie reprezentatywnoci zakadowej), wprowadzone
pierwotnie z myl o usprawnieniu procedury zawierania ukadw zbiorowych pracy, pod
wzgldem techniczno legislacyjnym byo na tyle przejrzyste, klarowne i atrakcyjne, e
nadawao si do wykorzystania w instytucjach prawa pracy jakociowo innego rodzaju ni
ukady zbiorowe. Dlatego ustawodawca, kierujc si zasad spjnoci systemu prawa,
upowszechni na mocy ustawowych odesa reprezentatywno zakadow ustalan zgodnie z
art. 24125a k.p. bd art. 24125a 1 i 3 5 k.p. w kadym przypadku, gdzie uzna, i okrelone
uprawnienia posiada powinny organizacje zwizkowe legitymujce si u pracodawcy cech
reprezentatywnoci formalnej. Tym samym pojcie reprezentatywnoci zakadowej wyszo
daleko poza ramy zawierania zbiorowych ukadw pracy. Poczynione w tej mierze dziaania
ustawodawcy naley oceni pozytywnie.
Razi tu jednak pewna przypadkowo tych poczyna, wynikajca z braku dostatecznej
refleksji i zarazem niekonsekwencji ustawodawcy. Istniej bowiem sprawy, w ktrych
ustawodawca nie zastosowa odesania do art. 24125a k.p. W sprawach tych okrelone
uprawnienia przysuguj wszystkim bez wyjtku organizacjom zwizkowym, bez wskazania,
e w okrelonych okolicznociach bezporednie prawa podmiotowe nabywaj organizacje
zwizkowe reprezentatywne w takim czy innym rozumieniu. W tych wypadkach nie da si
wic lege artis zastosowa wykadni systemowej bd funkcjonalnej i nawet per analogiam
uzna, e takie uprawnienia mog posiada zwizki reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a
k.p.
Na mocy art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy Kodeks
pracy oraz o zmianie niektrych innych ustaw331 do tekstu prawnego ustawy o zwizkach
zawodowych dodany zosta przepis art. 261. Przepis art. 261 u.z.z. zosta zatem wprowadzony
ju w momencie obowizywania art. 24125a Kodeksu pracy.
331
Dz. U. Nr 128, poz.1405.

216
Wspomniany przepis reguluje tryb konsultacji zwizkowej w sytuacji przejcia

zakadu pracy na nowego pracodawc. W razie bowiem przejcia zakadu pracy lub jego
czci na nowego pracodawc, dotychczasowy i nowy pracodawca s obowizani do
poinformowania na pimie dziaajcych u kadego z nich zakadowych organizacji
zwizkowych o przewidywanym terminie tego przejcia, jego przyczynach, prawnych,
ekonomicznych oraz socjalnych skutkach dla swoich pracownikw, a take zamierzonych
dziaaniach dotyczcych warunkw zatrudnienia tych pracownikw, w szczeglnoci
warunkw pracy, pacy i przekwalifikowania. Wypeni ten obowizek dotychczasowy i
nowy pracodawca powinni co najmniej na 30 dni przed przewidywanym terminem przejcia
zakadu pracy lub jego czci. Jeeli natomiast dotychczasowy lub nowy pracodawca
zamierza podj dziaania dotyczce warunkw zatrudnienia pracownikw, jest obowizany
do podjcia negocjacji z zakadowymi organizacjami zwizkowymi w celu zawarcia
porozumienia w tym zakresie, w terminie nie duszym ni 30 dni od dnia przekazania
informacji o tych dziaaniach. W razie niezawarcia porozumienia w tym terminie z powodu
niemonoci uzgodnienia przez strony jego treci, pracodawca samodzielnie podejmuje
dziaania w sprawach dotyczcych warunkw zatrudnienia pracownikw, uwzgldniajc
ustalenia dokonane z zakadowymi organizacjami zwizkowymi w toku negocjacji nad
zawarciem porozumienia.
O ile nie byoby zasadne w trakcie przejcia zakadu pracy ograniczanie prawa do
informacji (ograniczanie zakresu informacji) wycznie do reprezentatywnych zwizkw
zawodowych, o tyle de lege ferenda konieczne jest, aby porozumienie w sprawie nowych
warunkw zatrudnienia mogo by zawarte przynajmniej przez reprezentatywne organizacje
zwizkowe w ramach wsplnie uzgodnionego stanowiska. W obecnym stanie prawnym brak
zgody jakiejkolwiek, nawet niereprezentatywnej organizacji uniemoliwia bowiem zawarcie
tego porozumienia. Wwczas nowy pracodawca ma prawo samodzielnie ustali w miejsce
dotychczasowych nowe warunki pracy i pacy. Tym samym prawa i interesy pracownicze w
trakcie przejcia zakadu pracy realnie s mniej chronione, niby byy chronione, gdyby w
razie braku konsensusu reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a k.p. organizacje posiaday
wyczne prawo do uzgodnienia treci oraz zawarcia stosownego porozumienia.
Wspomniana wczeniej ustawa nowelizacyjna z dnia 26 lipca 2002 r. oprcz nadania
nowego brzmienia art. 30 ust. 5 oraz art. 32 ustawy o zwizkach zawodowych, wprowadzia
do Kodeksu pracy dwa nowe przepisy art. 91 oraz art. 231a. Przepisy te zgodnie z art. 14
ustawy weszy w ycie z dniem 29 listopada 2002 r., a wic w chwili, gdy obowizywa ju
art. 24125a k.p.
217
Ustawodawca postanowi, e w celu polepszenia sytuacji finansowej pracodawcy

moe by zawarte odpowiednio: 1) porozumienie o zawieszeniu stosowania w caoci lub w
czci przepisw prawa pracy, okrelajcych prawa i obowizki stron stosunku pracy, z tym,
e nie dotyczy to przepisw Kodeksu pracy oraz przepisw innych ustaw i aktw
wykonawczych, 2) porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunkw zatrudnienia
pracownikw ni wynikajce z umw o prac zawartych z tymi pracownikami, jeeli
pracodawca nie jest objty ukadem zbiorowym pracy lub zatrudnia mniej ni 20
pracownikw. Postanowienia normatywne tych porozumie nie mog obowizywa duej
ni przez okres 3 lat.
Jeli za chodzi o tryb ustanawiania tych aktw, zgodnie z lakoniczn regulacj
ustawodawcy, zarwno pierwsze, jak i drugie porozumienie, zawiera pracodawca i
reprezentujca pracownikw organizacja zwizkowa, a jeeli pracodawca nie jest objty
dziaaniem takiej organizacji, porozumienie zawiera pracodawca i przedstawicielstwo
pracownikw wyonione w trybie przyjtym u tego pracodawcy.
W kontekcie treci art. 24127 1 k.p., ktry przyznaje stronom ukadu zakadowego
prawo zawarcia porozumienia o zawieszeniu stosowania u danego pracodawcy, w caoci lub
w czci, tego ukadu oraz ukadu ponadzakadowego bd jednego z nich, de lege ferenda
zasadny jest postulat, aby organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 241 25a
k.p. miay w przypadku braku konsensusu po stronie zwizkowej prawo uzgodni tre i
zawrze stosowne porozumienia. Z treci art. art. 91 oraz art. 231a k.p. nie da si bowiem
wywie takiego prawa. Ekstensywna interpretacja tych przepisw daj jedynie podstaw,
aby uzna, i moliwo zawarcia wskazanych porozumie przysuguje wszystkim
zakadowym organizacjom zwizkowym, niezalenie od posiadania bd nie przymiotu
reprezentatywnoci. Natomiast wiadomo, e prawo zawarcia tosamego rodzajowo
porozumienia maj strony ukadu zbiorowego, ktrymi w okrelonych przypadkach s
rwnie reprezentatywne na mocy art. 24125a k.p. organizacje zwizkowe.
Poza tym fakt, e w tej samej ustawie nowelizacyjnej znalazy si przepisy
wyposaajce zwizki reprezentatywne w okrelone uprawnienia (art. 30 ust. 5 i art. 32
u.z.z.), a take przepisy, w ktrych podobne uprawnienia nie zostay zamieszczone, stanowi
dobitny przykad braku refleksji i niekonsekwencji poczyna ustawodawcy. Powstaje
wraenie pewnej przypadkowoci tych dziaa.
Na mocy art. 1 pkt 65 wspomnianej wczeniej ustawy z 2003 r. o zmianie ustawy
Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych innych ustaw nowe brzmienie otrzyma rozdzia XI
dziau dziesitego Kodeksu pracy dotyczcy konsultacji w zakresie bezpieczestwa i higieny
218
pracy oraz komisji bezpieczestwa i higieny pracy. Zgodnie z art. 20 tej ustawy przepisy art.
23711a 23713a k.p. weszy w ycie z dniem 1 stycznia 2004 r.
Pracodawca wedle art. 23711a 1 k.p. ma obowizek konsultowa z pracownikami lub
ich przedstawicielami wszystkie dziaania zwizane z bezpieczestwem i higien pracy, w
szczeglnoci dotyczce: 1) zmian w organizacji pracy i wyposaeniu stanowisk pracy,
wprowadzania nowych procesw technologicznych oraz substancji chemicznych i ich
mieszanin, jeeli mog one stwarza zagroenie dla zdrowia lub ycia pracownikw, 2) oceny
ryzyka zawodowego wystpujcego przy wykonywaniu okrelonych prac oraz informowania
pracownikw o tym ryzyku, 3) tworzenia suby bhp lub powierzania wykonywania zada tej
suby innym osobom oraz wyznaczania pracownikw do udzielania pierwszej pomocy, a
take wykonywania dziaa w zakresie zwalczania poarw i ewakuacji pracownikw, 4)
przydzielania pracownikom rodkw ochrony indywidualnej oraz odziey i obuwia
roboczego, 5) szkolenia pracownikw w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy.
W dalszych paragrafach tego artykuu stanowi si za o uprawnieniach pracownikw
lub ich przedstawicieli w toku prowadzonych konsultacji. Pracownicy lub ich przedstawiciele
mog przedstawia pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagroe
zawodowych. Pracodawca musi zapewni odpowiednie warunki do przeprowadzania
konsultacji, a zwaszcza zapewni, aby odbyway si w godzinach pracy. Za czas
nieprzepracowany w zwizku z udziaem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele
zachowuj prawo do wynagrodzenia. Na umotywowany wniosek pracownikw lub ich
przedstawicieli dotyczcy spraw zagroenia zdrowia i ycia pracownikw inspektorzy pracy
Pastwowej Inspekcji Pracy powinni przeprowadzi kontrole, a nawet zastosowa rodki
prawne przewidziane w przepisach o Pastwowej Inspekcji Pracy. Pracownicy lub ich
przedstawiciele nie mog ponosi jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji z
tytuu swojej dziaalnoci.
Natomiast zgodnie z art. 23712 1 k.p. pracodawca zatrudniajcy wicej ni 250
pracownikw zobligowany jest do powoania komisji bezpieczestwa i higieny pracy (komisji
bhp). Stanowi ona jego organ doradczy i opiniodawczy. W skad komisji bhp powinni wej
w rwnej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy suby bhp i lekarz
sprawujcy profilaktyczn opiek zdrowotn nad pracownikami, oraz przedstawiciele
pracownikw, w tym spoeczny inspektor pracy.
Niemniej jednak kluczowe znaczenie ma art. 23713a k.p. Ustawodawca bowiem prawo
wyboru przedstawicieli pracownikw zarwno w ramach konsultacji, jak i do komisji bhp,
przyznaje w caoci zakadowym organizacjom zwizkowym. Jedynie wwczas, gdy brak jest
219
zwizkw zawodowych u pracodawcy, swoich przedstawicieli wybieraj bezporednio

pracownicy w trybie przyjtym w zakadzie pracy.
W przypadku przedstawicieli pracownikw, jeli przyj, e ten zwrot oznacza ciao
partycypacji pracowniczej, a take w przypadku wyboru czonkw do komisji bhp, z treci
przepisw kodeksowych wynika, i kada z zakadowych organizacji zwizkowych ma prawo
wyznaczy zarwno takiego przedstawiciela, jak i czonka do komisji bhp. Wydaje si jednak,
e jest to nazbyt szeroki krg podmiotw, co wpywa ujemnie na skuteczno konsultacji oraz
opiniowania spraw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy. W konsekwencji dialog
spoeczny w zakadzie pracy w tej mierze moe okaza si fasadowy. Dlatego de lege ferenda
naley zastanowi si, czy z korzyci dla zasady dialogu partnerw spoecznych nie
ograniczy moliwoci wyboru przedstawicieli pracownikw w ramach konsultacji w
zakresie bhp oraz prawa wyboru czonkw do komisji bhp. Sdz, e ustawodawca powinien
przyzna te prawa wycznie organizacjom zwizkowym reprezentatywnym w rozumieniu
art. 24125a Kodeksu pracy.
Wydaje si rwnie, e nie ma przeszkd formalnych, aby reprezentatywne
organizacje zwizkowe przynajmniej czciowo odzyskay prawo wyboru czonkw rad
pracownikw. We wspomniany orzeczeniu Trybuna Konstytucyjny zarzuci bowiem
ustawodawcy jedynie naruszenie negatywnej wolnoci zwizkowej oraz rwnoci wobec
prawa poprzez cakowite wyeliminowanie wpywu niereprezentatywnych organizacji
zwizkowych na ksztat rady pracownikw.
Mona zatem w tej mierze podzieli oglniejszy postulat de lege ferenda J.
Wratnego332. Jego zdaniem konieczne jest uzwizkowienie partycypacji i utrzymanie
zwizkowego modelu wyboru przedstawicieli do cia oglnozaogowych. W wietle art. 7
ust. 1 ustawy zwizkowej partycypacj mona postrzega jako sfer praw i interesw
zbiorowych, w ktrej zwizki zawodowe reprezentuj wszystkich pracownikw333. Wobec
tego J. Wratny zadaje pytanie, czy nie naleaoby uwzgldni take gosu organizacji
niereprezentatywnych, zgodnie z formu, e do udziau zaprasza si wszystkie organizacje,
najlepiej dziaajce jako wsplna reprezentacja, za w razie niemonoci uzgodnienia
stanowiska decyduj organizacje reprezentatywne?334. Ten gos nauki powinien sta si
impulsem dla ustawodawcy, aby przywrci prawo zwizkw do wyonienia rady
pracownikw, z tym, e w negocjacjach w celu zawarcia porozumienia w sprawie zasad
332
Tame, s. 5.
334
Tame, s. 5.
333
220
powoywania i funkcjonowania rady pracownikw mogaby uczestniczy kada organizacja,

za w razie braku zgody po stronie zwizkowej zawrze porozumienie wadne by byy
organizacje reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a 1 k.p.
11. Wnioski kocowe
W sferze indywidualnych praw i interesw zawodowych oraz socjalnych kada
organizacja zwizkowa reprezentuje i broni prawa oraz interesy swoich czonkw, a take
osb, ktrych obrony przed pracodawc zgodzia si podj. Natomiast w sferze zbiorowych
praw i interesw zawodowych oraz socjalnych zwizki zawodowe reprezentuj wszystkich
pracownikw, niezalenie od ich przynalenoci zwizkowej.
Pojcie zada zwizkw zawodowych naley interpretowa rozszerzajco w tym
sensie, e wszdzie tam, gdzie pojawiaj si wtpliwoci, czy dana sprawa wchodzi w zakres
tych zada, trzeba uzna, i jest objta kompetencj zwizkw zawodowych w tym
znaczeniu, i zwizek moe skorzysta z przysugujcych mu na mocy przepisw prawa
pozytywnego oglnych jak i bardziej szczegowych uprawnie.
Podzia praw i interesw socjalno ekonomicznych na indywidualne oraz zbiorowe
jest podziaem dychotomicznym. Zadania w obrbie zbiorowych stosunkw pracy realizuj
zazwyczaj reprezentatywne organizacje zwizkowe. Mona w tym zakresie wrcz
domniemywa kompetencj reprezentatywnych organizacji zwizkowych do wsptworzenia
korzystnych warunkw pracy, bytu i wypoczynku okrelonej zbiorowoci czci polskiego
wiata pracy, np. brany, regionu, a nawet zakadu pracy (grupy zakadw pracy) bd te
ogu ludzi pracy i ich rodzin.
Wyrazem uprzywilejowanej pozycji organizacji reprezentatywnych jest przyznanie
tym organizacjom przez ustawodawc okrelonych uprawnie, zastrzeonych wycznie na
ich rzecz, ktre aktualizuj si na poszczeglnych poziomach reprezentatywnoci po
przekroczeniu
przez
organizacj
zwizkow
jednego
liczbowych
progw
reprezentatywnoci. Zrzeszajc bowiem okrelon liczb pracownikw w swoich strukturach,

organizacja staje si reprezentatywna w tym sensie, e posiada na tyle liczn baz
czonkowsk, e w pewnym stopniu stanowi przekrj spoeczestwa (spoecznoci
zakadowej) i tym samym nabywa mandat spoecznej akceptacji dla swoich poczyna wobec
pracodawcy, zwizku pracodawcw, czy wobec wadzy publicznej. Z tego te wzgldu tylko
organizacje reprezentatywne dla ustawodawcy posiadaj na tyle siln legitymacj spoeczn,
aeby mc skutecznie skorzysta z pewnych praw w sferze spoeczno gospodarczej. W
221
maej za skali, w praktycznym wymiarze, o prawa i interesy zaogi s w stanie zadba

(reprezentowa) przed pracodawc reprezentatywne zakadowe organizacje zwizkowe.
W przypadku ustalania treci i uzgadniania aktw prawa zakadowego ustawodawca
stosowne uprawnienia nadaje wszystkim reprezentatywnym zakadowym organizacjom
zwizkowym, rwnie tym, ktre s najliczniejsze w razie braku organizacji oglnie
reprezentatywnych z mocy art. 24125a 1 k.p. Jeli za idzie o uprawnienia do desygnowania
czonkw specjalnych zespow negocjacyjnych na gruncie przepisw o europejskich radach
zakadowych, spkach transgranicznych, spce europejskiej i spdzielni europejskiej, to ta
grupa uprawnie przysuguje wycznie organizacjom zwizkowym reprezentatywnym w
rozumieniu art. 24125a 1 k.p.
Wydaje si, e odesanie raz do art. 24125a k.p., a innym razem jedynie do art. 24125a
1 k.p., nie jest w peni przemylane przez ustawodawc. Nie wydaje si przy tym zasadne
pozbawienie najliczniejszej organizacji w zakadzie pracy w razie nieprzekroczenia przez
wszystkie organizacje zakadowe ktregokolwiek z progw reprezentatywnoci okrelonych
w art. 24125a 1 k.p. takiego wpywu na skad specjalnego zespou negocjacyjnego, jaki ma
organizacja zwizkowa bdca jednostk organizacyjn albo organizacj czonkowsk
ponadzakadowej organizacji zwizkowej uznanej za reprezentatywn na podstawie art. 24117
1 pkt 1, pod warunkiem e zrzesza ona co najmniej 7% pracownikw zatrudnionych u
pracodawcy, lub zrzeszajca co najmniej 10% pracownikw zatrudnionych u pracodawcy.
Wtpliwoci rodzi te regulacja art. 30 ust. 5 ustawy o zwizkach zawodowych, w ktrej
odsya si oglnie do art. art. 24125a
k.p., a jednoczenie stwierdza si, e chodzi o
przedstawienie wsplnie uzgodnionego stanowiska; jeeli mamy do czynienia z

reprezentatywnoci jednostkow (reprezentatywna jest tylko jedna organizacja), a nie
ogln, to pojciowo trudno o wsplne stanowisko, bo stanowisko w takim przypadku
moe by tylko jedno.
Ponadto na koniec naleaoby si zastanowi, czy odesania ustawodawcy do treci
art. 24125a k.p. nie s zbyt automatyczne. Warto bowiem mie na uwadze, e przepis ten
zosta umieszczony w czci Kodeksu pracy regulujcej procedur zawarcia zakadowego
ukadu zbiorowego pracy. Powstaje zatem pytanie, czy formua reprezentatywnoci
wymylona na potrzeby zawierania ukadw zbiorowych pracy dobrze sprawdza si w innych
przypadkach. Takie odesanie powinno by uzasadnione przez wzgld na istnienie wyranej
przesanki celowociowej.
Oglnie mona jednak stwierdzi, e jeli celem ustawodawcy jest ujednolicenie
reprezentatywnoci zwizkowej, (wprowadzenie jednorodnych kryteriw reprezentatywnoci
222
w zalenoci od poziomu zakadowego i szczebli ponadzakadowych), to naley uzna, e

odesania w przypadku uprawnie przysugujcych reprezentatywnym zakadowym
organizacjom zwizkowym do kryteriw reprezentatywnoci okrelonych w Kodeksie pracy
jest dziaaniem konsekwentnym i racjonalnym.
223
Rozdzia VII
Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych
w postpowaniu sdowym
Udzia organizacji zwizkowych zarwno reprezentatywnych, jak i pozbawionych tej
cechy, w postpowaniu sdowym w poszczeglnych jego instancjach jest sabo uregulowany
przez ustawodawc polskiego. Brak jasnych przepisw prawa pozytywnego regulujcych
uczestnictwo organizacji zwizkowych, a szczeglnie reprezentatywnych organizacji
zwizkowych, na rnych etapach postpowania sdowego stanowi powane zaniedbanie ze
strony ustawodawcy. Nastpstwem tej luki w systemie prawa, istniejcej od pocztku
przemian demokratycznych i zmiany modelu ruchu zwizkowego, jest obecnie marginalizacja
znaczenia zwizkw zawodowych, ktra ogranicza rol zwizku zawodowego do uczestnika
dialogu spoecznego z przyznanymi mu uprawnieniami o charakterze zazwyczaj
opiniodawczym i konsultacyjnym. Bez pakietu okrelonych uprawnie procesowych zwizki
zawodowe s po prostu mniej skuteczne, za ich dziaania mniej wiarygodne w kontekcie
ustawowo przypisanej im funkcji reprezentanta praw i interesw ludzi wiata pracy. Nie ma
wic uzasadnienia dla takiego stanu prawnego nawet stwierdzenie, e zwizek zawodowy
legitymujcy si interesem prawnym moe by stron w procesie przeciwko pracodawcy, np.
w sprawach o zwrot funduszowi wiadcze socjalnych rodkw wydatkowanych niezgodnie z
przepisami ustawy lub o przekazanie nalenych rodkw na fundusz, czy te w sprawach
gospodarczych. Niewystarczajce jest rwnie do enigmatyczne sformuowanie, e
organizacje spoeczne (organizacje pozarzdowe) maj zgodnie z art. 462 k.p.c. w zwizku z
art. 61 k.p.c. legitymacj czynn do wytaczania powdztw na rzecz pracownikw w sprawach
z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych. Poza tym od dnia 3 maja 2012 r. z chwil
wejcia w ycie ustawy z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania
cywilnego oraz niektrych innych ustaw335 wymagana jest ponadto pisemna zgoda
pracownika na wytoczenie powdztwa lub przystpienie do toczcego si postpowania przez
organizacje pozarzdowe w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
335
Dz. U. Nr 233, poz. 1381.

224
Dopenieniem licznych mikkich uprawnie konsultacyjnych, informacyjnych i

opiniodawczych przyznanych w sferze dialogu spoecznego, a wic w sferze zbiorowych
stosunkw pracy sensu largo, zwaszcza reprezentatywnym zwizkom zawodowym byyby
umieszczone w odpowiednich aktach prawnych, np. kodeksach postpowania, uprawnienia o
charakterze procesowym. W przypadku pracownikw czonkw zwizku pewna grupa
uprawnie przysugiwaaby wszystkim zwizkom zawodowym, ktrych dany pracownik bd
pracownicy s czonkami. Te sprawy naleaoby zaliczy do kategorii cile interpretowanych
spraw z indywidualnych stosunkw pracy. Natomiast wszdzie tam, gdzie wystpowaby
pierwiastek pewnej abstrakcyjnoci, ktry determinowaby prawdopodobiestwo, e dane
rozstrzygnicie sdu bdzie miao wpyw na prawa oglnie pojtej zbiorowoci pracowniczej
(a wic nie tylko tradycyjne zbiorowe stosunki pracy) naleaoby przyzna okrelone
uprawnienia procesowe organizacjom reprezentatywnym na szczeblu zakadowym lub
ponadzakadowym w zalenoci od tego, czy sprawa dotyczy tylko zaogi zakadu pracy, czy
szerszej grupy zatrudnionych. Takie rozwizanie de lege ferenda spowodowaoby wzrost
znaczenia ruchu zwizkowego w wyniku przyznania zwizkom zawodowych praw z
kategorii tzw. hard law i uczynioby w wikszym stopniu realny udzia organizacji
zwizkowych w postpowaniach sdowych, a tym samym zapewnioby organizacjom
zwizkowym realny wpyw na tzw. powag rzeczy osdzonej (res iudicata).
Poza tym z konstytucyjnej zasady solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw
spoecznych (art. 20 Konstytucji) w zwizku z zasad demokratycznego pastwa prawnego i
pync z niej zasad sprawiedliwoci spoecznej (art. 2) wynika doniosa rola zwizkw
zawodowych, ktre maj sta na stray spoecznej gospodarki rynkowej. Ten spoeczny
aspekt decyduje o tym, e rola zwizkw zawodowych nie moe by marginalizowana w toku
postpowania sdowego. W zalenoci od poziomu reprezentatywnoci przynajmniej
reprezentatywne organizacji zwizkowe powinny mie pozycj zblion do pozycji
prokuratora, czy inspektora pracy, a uprawnienia zbiene z uprawnieniami przyznanymi
Prokuratorowi Generalnemu lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich, pod warunkiem, e
sprawa przedmiotowo dotyczy pracownika lub osoby majcej prawo zrzeszania si w zwizku
zawodowym. Szczeglny status organizacji reprezentatywnych wypadaoby uj wprost w
przepisach prawa procesowego, a nie marginalizowa ich pozycj, zaliczajc zwizki
zawodowe
do
bliej
nieokrelonej
kategorii
organizacji
spoecznych
(organizacji
pozarzdowych), posiadajcych wskie uprawnienia w toku postpowania sdowego. Co

wicej, naleaoby si zastanowi, czy sporw zbiorowych nie podda na pewnym etapie
225
kognicji sdw powszechnych. Dziki temu nastpiaby peniejsza realizacja konstytucyjnych

zasad w imi dobrze zrozumianej idei demokracji konsensualnej (deliberatywnej).
Prawo pracy dzieli spory (sprawy) z zakresu stosunkw pracy na indywidualne i
zbiorowe. Podzia ten determinuje charakter indywidualnego stosunku pracy pomidzy
pracownikiem a pracodawc oraz charakter zbiorowych stosunkw pracy pomidzy
przedstawicielstwem pracowniczym (zwaszcza zwizkami zawodowymi) a pracodawc bd
pracodawcami jako organizacjami pracodawcw.
Spory powstajce na tle indywidualnych stosunkw zatrudnienia ze swej natury maj
ograniczony zasig do pracownika i pracodawcy, rozwizywane s w postpowaniu
sdowym, a procedura ich przezwyciania ma szczegow regulacj w prawie
pozytywnym, zarwno prawie materialnym, jak i prawie procesowym. Za K. W. Baranem
mona przyj, e indywidualny spr pracy to rnica stanowisk podmiotw konkretnego
stosunku prawnego najczciej stosunku pracy regulowanego normami prawa pracy sensu
largo, co do istnienia bd nieistnienia albo uksztatowania tego stosunku prawnego lub te
zakresu wynikajcych z niego uprawnie i obowizkw336.
Inna za jest natura sporu na tle zbiorowych stosunkw pracy. Taki spr powstaje
bowiem pomidzy autonomicznymi partnerami spoecznymi w chwili, gdy zaamuje si
midzy nimi prowadzony dialog na skutek podjtych na mocy swobodnej decyzji dziaa
strony pracowniczej, zwizku zawodowego. Zgodnie z art. 1 ustawy o rozwizywaniu sporw
zbiorowych337 spr zbiorowy pracownikw z pracodawc lub pracodawcami moe dotyczy
warunkw pracy, pac lub wiadcze socjalnych oraz praw i wolnoci zwizkowych
pracownikw lub innych grup, ktrym przysuguje prawo zrzeszania si w zwizkach
zawodowych.
Zgodnie z art. 1 k.p.c. pod wzgldem formalnym do spraw cywilnych zalicza m. in.
sprawy ze stosunkw z zakresu prawa pracy oraz sprawy z zakresu ubezpiecze spoecznych.
Pojcie spraw ze stosunkw z zakresu prawa pracy jest na tyle pojemne, e mona by zaliczy
do tej kategorii spraw z jednej strony spory ze stosunkw z zakresu prawa pracy, zarwno
spory z indywidualnych stosunkw pracy, jak i na pewnym etapie spory zbiorowe. Z drugiej
za strony do kategorii spraw ze stosunkw z zakresu prawa pracy zaliczaj si sprawy z
zakresu stosunkw prawa pracy rozpatrywane w postpowaniu nieprocesowym, a wic w
sensie formalnym niebdce sporami, pozbawione pierwiastka kontradyktoryjnoci.
336
337
K. W. Baran, Procesowe prawo pracy, Krakw 2003, s. 17.

Dz. U. z 1991 r., nr 55, poz. 236 ze zm.
226
Postpowanie odrbne z zakresu prawa pracy dotyczy spraw (roszcze) pracownika

(funkcjonariusza publicznego) dochodzonych od pracodawcy w ramach czcego strony
indywidualnego stosunku pracy lub stosunkw z nim zwizanych albo w ramach innego
stosunku prawnego, do ktrego z mocy odrbnych przepisw stosuje si przepisy prawa pracy
(np. stosunku suby). Kada organizacja zwizkowa w zakadzie pracy bd w na szczeblu
regionu czy brany, a wic w granicach swoich struktur, ma prawo wytoczy powdztwo na
rzecz swojego czonka lub reprezentowa go przed sdem, niezalenie od tego, czy jest
reprezentatywna.
Poza zakresem dalszych rozwaa pozostaje za udzia organizacji zwizkowych w
postpowaniu nieprocesowym, na mocy szczegowych przepisw odsyajcych do Kodeksu
postpowania cywilnego o postpowaniu nieprocesowym. S to nieliczne przypadki odesa i
warto zasygnalizowa, jakich sytuacji dotycz.
W postpowaniu nieprocesowym, o czym bya mowa w poprzednich rozdziaach,
rozpatrywany jest w trakcie procedury zawierania ukadu zbiorowego pracy wniosek o
stwierdzenie reprezentatywnoci organizacji zwizkowej. Zgodnie z art. 24117 2 k.p.
organizacje ponadzakadowe zrzeszajce co najmniej 10 % ogu pracownikw objtych
zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni dziesi tysicy pracownikw, lub
zrzeszajce najwiksz liczb pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony ukad
ponadzakadowy z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywnoci wystpuj do Sdu
Okrgowego w Warszawie, ktry wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 30 dni od dnia
nieprocesowym. Przepisy art. 24125a 4 i 5 za stanowi, e zarwno zakadowa organizacja
zwizkowa, jak i pracodawca, mog przed zawarciem ukadu zakadowego zgosi
uczestnikom prowadzcym rokowania w sprawie zawarcia tego ukadu pisemne zastrzeenie
co do speniania przez inn zakadow organizacj zwizkow kryteriw reprezentatywnoci.
W tym wypadku zakadowa organizacja zwizkowa, wobec ktrej zostao zgoszone
zastrzeenie, powinna wystpi do sdu rejonowego - sdu pracy waciwego dla siedziby
pracodawcy z wnioskiem o stwierdzenie jej reprezentatywnoci. Sd wydaje w tej sprawie
orzeczenie w cigu 30 dni od dnia zoenia wniosku, w trybie przepisw Kodeksu
postpowania cywilnego o postpowaniu nieprocesowym.
Nieco inny charakter ma stwierdzanie reprezentatywnoci na mocy przepisw ustawy
o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach
dialogu spoecznego. Zgodnie z jej art. 8 ust. 3 organizacje reprezentatywne na szczeblu
centralnym
maj obowizek co 4 lata odnawia (potwierdza) cech swojej

227
reprezentatywnoci. Dlatego pod rygorem utraty tej cechy w znaczeniu formalnym musz
przed upywem czteroletniego terminu zoy ponowny wniosek o stwierdzenie swojej
reprezentatywnoci, aby mc zachowa status organizacji reprezentatywnej do czasu
uprawomocnienia si odpowiedniego orzeczenia sdu. Wnioski takie rozpatruje Sd
Okrgowy w Warszawie, ktry wydaje w tej sprawie orzeczenie w cigu 30 dni od dnia
nieprocesowym (art. 8 ust. 1 ustawy).
Zgodnie z art. 24111 5 k.p. stronom ukadu zbiorowego pracy, a wic stronie
pracowniczej i stronie pracodawczej, w terminie 30 dni od dnia zawiadomienia o odmowie
rejestracji ukadu przez waciwy organ rejestrowy przysuguje odwoanie do: 1) Sdu
Okrgowego Sdu Pracy i Ubezpiecze Spoecznych w Warszawie w przypadku ukadu
ponadzakadowego, 2) waciwego dla siedziby pracodawcy sdu rejonowego sdu pracy
w przypadku ukadu zakadowego. Sd rozpoznaje spraw w trybie przepisw Kodeksu
postpowania cywilnego o postpowaniu nieprocesowym.
Z racji tego, e wystarcza, aby ukad zbiorowy pracy zawary przynajmniej wszystkie
reprezentatywne organizacje zwizkowe, uczestniczce w rokowaniach, mog one w atwy
sposb odsun od negocjacji ukadowych pozostae niereprezentatywne zwizki. Dlatego te
przysugujce stronie pracowniczej prawo wniesienia odwoania do sdu od decyzji organu
rejestrowego odmawiajcej rejestracji ukadu zazwyczaj bd posiada: 1) dziaajce
wsplnie wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe, uczestniczce w zawieraniu
ukadu, lub 2) wsplna reprezentacja organizacji reprezentatywnych uczestnikw rokowa
ukadowych. W pierwszej sytuacji prawo strony pracowniczej zostaoby zrealizowane w
nastpstwie
wsplnego
wniesienia
odrbnych
odwoa
do
sdu
przez
kad z
reprezentatywnych organizacji zwizkowych. Brak takiego dziaania ktrejkolwiek z

uczestniczcych w zawarciu ukadu organizacji reprezentatywnych naleaoby wic uzna za
rezygnacj strony pracowniczej z przysugujcego cznie wszystkim organizacjom prawa
wniesienia odwoania do sdu w sprawie odmowy rejestracji ukadu zbiorowego. W drugiej
za sytuacji prawo wniesienia odwoania w sprawie odmowy rejestracji ukadu zostaje
scedowane na wspln reprezentacj powoany przez organizacje zwizkowe organ do
prowadzenia rokowa ukadowych, a tym samym do dokonywania innych czynnoci,
zwizanych z zawartym ukadem zbiorowym pracy. Wwczas poszczeglne organizacje
zwizkowe reprezentatywne nie miayby prawa, nawet cznie, wniesienia odwoa do
waciwego sdu od decyzji odmownej zarejestrowania ukadu. Stron pracownicz bowiem
nie tworzy w tym wypadku kilka lub wicej organizacji zwizkowych, w peni
228
autonomicznych i niezalenych. Po stronie pracowniczej wystpuje jeden podmiot wsplna

reprezentacja zwizkowa w ramach ktrej wspdziaaj reprezentatywne zwizki, a zatem
wsplna reprezentacja, nie za wchodzce jej skad zwizki zawodowe, moe wnie
odwoanie w sprawie odmowy rejestracji ukadu do sdu. Wszystko zaley wic od tego, jak
form kooperacji ustal reprezentatywne organizacje zwizkowe. Czy bd dziaa wsplnie,
ale w nieformalny sposb, czy te wyoni wspln reprezentacj zwizkow.
Wobec tego na mocy postanowie zawartego przez poszczeglne organizacje
zwizkowe odrbnego porozumienia lub na mocy postanowie w czci obligacyjnej ukadu
zbiorowego pracy zainteresowane w sprawie w postpowaniu nieprocesowym bd albo same
organizacje zwizkowe reprezentatywne, albo wsplna reprezentacja zwizkowa jako
wyodrbniony podmiot, na rzecz ktrego zwizki przeniosy cz swoich uprawnie
zwizanych z zawarciem, zmian, bd dokonaniem innych czynnoci dotyczcych ukadu
zbiorowego.
Zgodnie z art. 7 w zwizku z art. 49 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sdowym 338
oraz art. 14 ust. 1 w zwizku z art. 18 ustawy o zwizkach zawodowych zwizki zawodowe
(wraz ze swoimi strukturami) podlegaj w trybie przepisw o postpowaniu nieprocesowym
rejestracji w Krajowym Rejestrze Sdowym rejestrze stowarzysze, innych organizacji
spoecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakadw opieki
zdrowotnej. Zgodnie z dyspozycj art. 6942 k.p.c. postpowanie rejestrowe prowadzi sd
rejonowy (sd gospodarczy) waciwy ze wzgldu na siedzib podmiotu, w tym przypadku
zwizku zawodowego, ktrego wpis dotyczy (sd rejestrowy).
W tym samym trybie, na mocy przepisw Kodeksu postpowania cywilnego o
postpowaniu nieprocesowym, sd rozpatruje zgoszone przez zwizek zawodowy
zawiadomienie o dokonaniu zmiany statutu co do jej zgodnoci z prawem (art. 16 ustawy o
zwizkach zawodowych) oraz z urzdu lub na jego wniosek skrela zwizek z rejestru
wwczas gdy zaistniej okrelone w art. 17 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych
przesanki faktyczne oraz natury formalnej339.
Z powyszego wynika, e przez wzgld na procedur zawierania ukadw zbiorowych
pracy oraz efektywne uczestnictwo w dialogu spoecznym ustawodawca uzna, i zwizki
338
T. j. Dz. U. z 2007 r. nr 168 poz. 1186.

Sd skrela zwizek zawodowy z rejestru, gdy: 1) wskazany w statucie organ podj uchwa o rozwizaniu
zwizku, 2) zakad pracy, w ktrym dotychczas dziaa zwizek zawodowy, zosta wykrelony z waciwego
rejestru z powodu likwidacji lub upadoci tego zakadu albo jego przeksztacenia organizacyjno-prawnego,
uniemoliwiajcego kontynuowanie dziaalnoci tego zwizku, 3) liczba czonkw zwizku utrzymuje si
poniej 10 przez okres duszy ni 3 miesice. Jest to katalog zamknity przesanek skrelenia zwizku z rejestru
KRS.
339
229
zawodowe powinny mie moliwo sdowego stwierdzenia swojej reprezentatywnoci i

odbywa si to w trybie cywilnego postpowania nieprocesowego. Porednio wiadczy to
szczeglnym
statusie
reprezentatywnych
organizacji
zwizkowych,
gdy
ich
reprezentatywno, pomimo i jest tylko stwierdzana deklaratoryjnie postanowieniem sdu,

korzysta z powagi rzeczy osdzonej. Sdowne stwierdzenie reprezentatywnoci jest zatem
doniosym prawnie oraz spoecznie potwierdzeniem posiadania tej cechy przez organizacj
zwizkow. Innymi sowy, szczeglny status organizacji reprezentatywnej w znacznym
stopniu zaley od decyzji waciwego sdu.
2. Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych w postpowaniu przed Sdem
Najwyszym
W polskim prawie pracy do niedawna obowizywa przepis, na mocy ktrego
reprezentatywne zwizki zawodowe mogy uczestniczy w postpowaniu przed Sdem
Najwyszym. Na szczeblu oglnokrajowym organizacje zwizkowe reprezentatywne miay
zarwno prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpiecze spoecznych, jak rwnie prawo wystpowania do Sdu Najwyszego z
wnioskami o wyjanienie przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych budzcych
wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie. Ksztat tych
uprawnie ulega wszak pewnym zmianom z upywem czasu pod wzgldem podmiotu, a
take ich treci.
Po raz pierwszy reprezentatywne (w sensie materialnym) zwizki zawodowe wyej
wymienione uprawnienia uzyskay w wyniku nowelizacji ustawy z dnia 8 padziernika 1982
r. o zwizkach zawodowych340, dokonanej ustaw z dnia 24 lipca 1985 r. o zmianie ustawy o
zwizkach zawodowych i niektrych innych ustaw okrelajcych uprawnienia zwizkw
zawodowych341. Przepis art. 1 ust. 1 pkt 14 noweli doda do ustawy o zwizkach zawodowych
art. 24b ust. 1 i 2 (art. 27 ust. 1 i 2 wedug tekstu jednolitego ustawy342). Zgodnie z tym
przepisem oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe, na zasadach i w trybie okrelonych
w Kodeksie postpowania cywilnego, miay prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnych od
kadego prawomocnego orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie z zakresu prawa
pracy i ubezpiecze spoecznych. Ponadto oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe
340
Dz. U. Nr 32, poz. 216.

Dz. U. Nr 35, poz. 162.
342
Obwieszczenie Przewodniczcego Rady Pastwa z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie ogoszenia jednolitego
tekstu ustawy z dnia 8 padziernika 1982 r. o zwizkach zawodowych; Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277.
341
230
miay rwnie prawo wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o ustalenie

wytycznych w zakresie wykadni przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych oraz
praktyki sdowej, jak te o wyjanienie tych przepisw prawnych budzcych wtpliwoci lub
ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie. Nastpnie za z mocy ustawy z
dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy o zwizkach zawodowych 343 stosowne
uprawnienia uzyskay oglnokrajowe zwizki zawodowe reprezentatywne dla pracownikw
wikszoci zakadw pracy (zwizki zawodowe reprezentatywne w sensie formalnym).
Aby mc zrozumie istot prawa oglnokrajowej (reprezentatywnej) organizacji
midzyzwizkowej do wniesienia rewizji nadzwyczajnej, naley najpierw przybliy
charakter prawny samej rewizji nadzwyczajnej jako specyficznego rodka odwoawczego, z
ktrego mona byo skutecznie skorzysta jedynie w pewnym ograniczonym zakresie.
Kodeks postpowania cywilnego zawiera przepisy art. 417 424 o rewizji
nadzwyczajnej. Przepisy te z dniem 1 lipca 1996 r. zostay uchylone na mocy art. 1 pkt 55
ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postpowania cywilnego, rozporzdze
Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo upadociowe i Prawo o postpowaniu ukadowym,
Kodeksu postpowania administracyjnego, ustawy o kosztach sdowych w sprawach
cywilnych oraz niektrych innych ustaw344. W miejsce rewizji nadzwyczajnej ustawodawca
wprowadzi kasacj nowy rodek odwoawczy o innym, bardziej powszechnym
przeznaczeniu. Pniejsza nowelizacja Kodeksu polegajca na skreleniu przepisw art. 392
39320 dotyczcych kasacji i dodaniu przepisw art. 3981 29821 o skardze kasacyjnej345, ktre
zaczy formalnie obowizywa z dniem 6 lutego 2005 r., nie zmienia nowego charakteru
odwoania si do Sdu Najwyszego. W tym sensie wan cezur czasow w kontekcie
dalszych rozwaa jest data wejcia w ycie duej nowelizacji Kodeksu postpowania
cywilnego z 1996 r., w tym przepisw dotyczcych kasacji.
Zgodnie z uchylonymi przepisami art. 417 1 k.p.c. w zwizku z art. 418 1 k.p.c.
istot rewizji nadzwyczajnej stanowia jedynie porednia moliwo skorzystania z tego
rodka odwoawczego poprzez wniesienie podania o zoenie rewizji nadzwyczajnej do
Ministra Sprawiedliwoci lub Prokuratora Generalnego. Pod wzgldem formalnym prawo do
wniesienia rewizji nadzwyczajnej od kadego prawomocnego orzeczenia koczcego
postpowanie w sprawie, rwnie na pisemn prob strony postpowania, mia Minister
Sprawiedliwoci lub Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prokurator Generalny, Rzecznik
343
Dz. U. Nr 20, poz. 105.

Dz. U. Nr 43, poz. 189.
345
Zob. art. 1 pkt 11 oraz pkt 13 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania
cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych; Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98.
344
231
Praw Obywatelskich, a w sprawie z zakresu prawa pracy lub ubezpiecze spoecznych take
Minister Pracy, Pac i Spraw Socjalnych, jeeli orzeczenie raco naruszao prawo lub interes
pastwa. Podanie strona moga wnie tylko raz i tylko do jednego z wyej wymienionych
organw. Jeeli w tej samej sprawie wniesiono kilka poda, naleao je przekaza temu z
organw, do ktrego wpyno pierwsze z nich, a jeeli wpyny one do obu organw
jednoczenie temu z organw, ktry pierwszy podj czynnoci. Po stronie Ministra
Sprawiedliwoci bd Prokuratora Generalnego istniaa za swoboda uznania, czy
prawomocnym orzeczeniem, ktre kwestionuje strona postpowania, powinien zaj si Sd
Najwyszy w trybie rewizji nadzwyczajnej.
Kodeks postpowania administracyjnego zawiera przepisy art. 196 art. 216b o
zaskareniu decyzji do sdu administracyjnego. Przepisy te z dniem 1 padziernika 1995 r.
zostay skrelone na mocy art. 61 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sdzie
Administracyjnym346.
Zgodnie zatem z nieobowizujcym ju art. 210 k.p.a. wymienione w jego treci
podmioty Minister Sprawiedliwoci, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prokurator
Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, a w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpiecze spoecznych oraz z zakresu zatrudnienia i bezrobocia take Minister Pracy i
Polityki Socjalnej oraz oglnokrajowa organizacja midzyzwizkowa miay prawo od
orzeczenia sdu administracyjnego ze skargi na decyzj wnie rewizj nadzwyczajn do
Sdu Najwyszego, jeeli orzeczenie to raco naruszao prawo lub interes pastwa. Przepis
art. 211 k.p.a. natomiast stanowi, e w sprawach nie uregulowanych w niniejszym dziale
stosuje si odpowiednio przepisy Kodeksu postpowania cywilnego, rozpoznanie skargi
nastpowao wedug przepisw tego Kodeksu o postpowaniu rewizyjnym. Naley tu zwrci
uwag na pewn niekonsekwencj wczesnego ustawodawcy. O ile w treci art. 210 k.p.a.
wprost stanowio si o prawie oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej do wniesienia
rewizji nadzwyczajnej sprawach administracyjnych z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych oraz z zakresu zatrudnienia i bezrobocia, to o tyle w treci art. 417 1 k.p.c. w
sprawach cywilnych z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych nie byo
odpowiedniego zwrotu o prawie oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej do
wniesienia rewizji nadzwyczajnej do Sdu Najwyszego.
Wyposaenie oglnokrajowych (reprezentatywnych) organizacji midzyzwizkowych
a potem oglnokrajowych zwizkw zawodowych reprezentatywnych dla pracownikw
wikszoci zakadw pracy w prawo do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych, na zasadach i
346
Dz. U. z 1995 r. Nr 74, poz. 368 z pn. zm.

232
w trybie okrelonych w Kodeksie postpowania cywilnego bd te zgodnie z przepisami

Kodeksu postpowania administracyjnego od prawomocnych orzecze koczcych
postpowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych naley uzna za
racjonalne posunicie ustawodawcze. Skoro bowiem Minister Sprawiedliwoci bd
Prokurator Generalny posiada legitymacj do wniesienia rewizji nadzwyczajnej w kadej
zakoczonej prawomocnie sprawie sdowej, to tym bardziej oglnokrajowe organizacje
midzyzwizkowe jako przedstawicielstwo pracownicze powinny posiada tak legitymacj
w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych. Pracownik wnosi do
odpowiedniego statutowego organu oglnokrajowej organizacji midzyzwizkowej podanie o
zoenie rewizji nadzwyczajnej w jego sprawie do Sdu Najwyszego, za organizacja ta
moga swobodnie zadecydowa, czy s do tego podstawy, czy przemawia za tym race
naruszenie prawa lub interesu pastwa, eby skorzysta z przysugujcego jej prawa.
W tym sensie oglnokrajowa organizacja midzyzwizkowa oraz oglnokrajowy
reprezentatywny zwizek zawodowy uczestniczyy w cywilnym postpowaniu sdowym w
sprawie z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, bdc podmiotami uprawnionymi
do wniesienia rewizji nadzwyczajnej w imieniu pojedynczego pracownika bd okrelonej
grupy pracownikw. W postpowaniu przed Sdem Najwyszym miay prawo wnie rewizj
nadzwyczajn, jeeli prawomocne orzeczenie koczce postpowanie w sprawie z zakresu
prawa pracy i ubezpiecze spoecznych raco naruszao prawo lub interes Polskiej
Rzeczpospolitej Ludowej. Mogy uczyni to z wasnej inicjatywy, zwaywszy na przesanki
umieszczone w art. 417 1 k.p.c., albo na wniosek pracownika strony postpowania,
zoony w trybie art. 418 1 i 2 k.p.c.
Pod wzgldem formalnoprawnym stron postpowania bya oglnopolska organizacja
midzyzwizkowa
(oglnokrajowy
zwizek
zawodowy).
Istota
bowiem
rewizji
nadzwyczajnej polegaa na moliwoci zaskarenia racego naruszenia prawa w nastpstwie

wydania prawomocnego orzeczenia sdowego w sprawie z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych. Zgodnie z wol wczesnego ustawodawcy rewizja nadzwyczajna nie tylko w
tych sprawach, ale we wszystkich sprawach sdowych, miaa zatem pewien wymiar
abstrakcyjny, polegajcy na zaoeniu, e nie tyle strona, co uprawnione podmioty (organy),
nie bdc zwizane takim czy innym interesem prawnym strony postpowania, mog
wystpi do Sdu Najwyszego z zarzutem, e wydanie przez sd prawomocnego orzeczenia,
np. w sprawach z zakresu prawa pracy bd ubezpiecze spoecznych, spowoduje race
uchybienie prawu lub interesowi pastwa. Stron postpowania rewizyjnego byy
oglnokrajowa organizacja midzyzwizkowa bd oglnokrajowy zwizek zawodowy
233
reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy dziaajce formalnie w

interesie samego prawa lub interesie pastwa, cho faktycznie dziaay rwnie w interesie i
na korzy strony postpowania przed sdem niszej instancji347. Fakt, e podmioty te, majc
na uwadze praworzdno (legalizm) oraz interes publiczny, porednio musiay liczy si z
interesem pracownika strony postpowania wynika z treci uchylonego art. 423 2 k.p.c.348
Oglnokrajowy charakter organizacji midzyzwizkowej stanowi warunek sine qua
non nabycia przez ni prawa do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych do Sdu Najwyszego
oraz prawa wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o ustalenie wytycznych w
zakresie wykadni przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych oraz praktyki sdowej,
jak te o wyjanienie tych przepisw prawnych budzcych wtpliwoci lub ktrych
stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie. W sensie materialnym oglnokrajowa
organizacja
midzyzwizkowa
bya
organizacj
reprezentatywn.
Kryterium
reprezentatywnoci w postpowaniu przed Sdem Najwyszym zaleao od oglnokrajowego

zasigu takiej organizacji. Wniosek o reprezentatywnoci oglnokrajowych organizacji
midzyzwizkowych w postpowaniu sdowym mona by za wysnu w zwizku z art. 21
ust. 2 i 3 ustawy o zwizkach zawodowych z treci uchway Rady Pastwa z dnia 12 kwietnia
1983 r. w sprawie zasad i sposobu tworzenia oglnokrajowych organizacji zwizkowych 349.
Zgodnie z 1 ust. 1 i 2 uchway (w zwizku z art. 21 ust. 2 ustawy z 8.10.1982 r. o
zwizkach zawodowych) oglnokrajowa organizacja zwizkowa moga by tworzona jako
organizacja pracownikw zatrudnionych w danej gazi pracy, w danym rodzaju zatrudnienia
lub zawodzie, zrzeszonych w dotychczas dziaajcych organizacjach zwizkowych w
zakadach pracy. Oglnokrajowa organizacja zwizkowa moga by take tworzona jako
organizacja zrzeszajca zwizki zawodowe w zakadach pracy jednej gazi pracy, jednego
rodzaju zatrudnienia lub zawodu. Organizacje zwizkowe w zakadach pracy, zainteresowane
utworzeniem oglnokrajowej organizacji zwizkowej, podejmoway w tej sprawie
347
Podobny pogld przedstawi w wczesnej doktrynie prawa pracy J. Oniszczuk, piszc, e: tre art. 27 ust. 1
ustawy o zwizkach zawodowych regulujcego spraw rewizji nadzwyczajnej nie wskazuje, e OPZZ wnosi
rewizje na korzy pracownikw, emerytw i rencistw, jednake z uwagi na podstawowe cele zwizkw
zawodowych, tj. reprezentowanie i obron praw i interesw pracownikw wobec kierownictw zakadw pracy,
organw administracji pastwowej i gospodarczej, jest oczywiste, i OPZZ wystpuje z rewizjami
nadzwyczajnymi wycznie w interesie pracownikw; Rewizje nadzwyczajne OPZZ, PiZS nr 7/1988, s. 51. W
owym czasie a do ustale Okrgego Stou NSZZ Solidarno bya jeszcze zdelegalizowana.
348
Tre art. 423 2 k.p.c. brzmiaa nastpujco: W postpowaniu przed Sdem Najwyszym wywoanym
zoeniem rewizji nadzwyczajnej niedopuszczalne s nastpujce czynnoci stron: rozszerzenie dania pozwu
lub inna zmiana powdztwa, cofnicie pozwu, zrzeczenie si roszczenie, ugoda sdowa, przypozwanie oraz
danie wezwania lub zawiadomienia osb nie biorcych udziau w postpowaniu; nie uwzgldnia si ani
uznania powdztwa, ani przyznania okolicznoci faktycznych. W postpowaniu tym mona przytacza nowe
fakty oraz powoywa dowd z dokumentu tylko wwczas, gdy to jest potrzebne do wykazania istnienia lub
braku podstaw rewizji nadzwyczajnej.
349
Dz. U. Nr 21, poz. 92.
234
odpowiednie uchway i wybieray swoich przedstawicieli do grupy zaoycielskiej ( 2 ust. 1

uchway). Grupa zaoycielska przeprowadzaa konsultacje z organizacjami zwizkowymi
dziaajcymi w zakadach pracy danej gazi pracy, danego rodzaju zatrudnienia lub zawodu.
Jeeli gotowo utworzenia oglnokrajowej organizacji zwizkowej wyrazia wicej ni
poowa organizacji zwizkowych w zakadach pracy okrelonej gazi pracy, okrelonego
rodzaju zatrudnienia lub zawodu, grupa zaoycielska zoona z przedstawicieli tych
organizacji podejmowaa uchwa o zaoeniu oglnokrajowej organizacji zwizkowej,
wybieraa ze swego grona komitet zaoycielski i uchwalaa statut ( 2 ust. 4 uchway).
Organizacje zwizkowe dziaajce w zakadach pracy po wejciu w skad oglnokrajowej
organizacji zwizkowej i uzyskaniu przez ni wpisu do rejestru musiay zrzec si osobowoci
prawnej, zawiadamiajc o tym waciwe sdy rejestrowe w celu wykrelenia ich z rejestru
( 4 ust. 2 uchway).
Uchwaa stanowia, e zgod na utworzenie oglnokrajowej organizacji zwizkowej
powinna wyrazi wicej ni poowa organizacji zwizkowych w zakadach pracy np. danej
gazi pracy. Warunek ten zosta speniony, jeli co najmniej 50% plus jedna z oglnej liczby
tych organizacji zdecydoway si na stworzenie oglnokrajowej organizacji zwizkowej. W
przeciwnym razie grupa zaoycielska podejmowaa uchwa o nietworzeniu organizacji
zwizkowej oglnokrajowej. Tak wysoko ustawiony prg liczbowy w swej istocie by
rwnie gwarancj reprezentatywnoci takiej organizacji w skali caego kraju, a przynajmniej
w skali danej brany, czy zawodu. Organizacja oglnokrajowa skupiaa wikszo organizacji
zwizkowych dziaajcych w zakadach pracy, a tym samym zrzeszaa wikszo
pracownikw w danej gazi pracy, w danym rodzaju zatrudnienia lub zawodzie.
Biorc zatem pod uwag tre art. 21 ust. 3 wczesnej ustawy o zwizkach
zawodowych, zgodnie z ktrym oglnokrajow organizacj midzyzwizkow mogy
tworzy oglnokrajowe organizacje zwizkowe, naley stwierdzi, e w skad organizacji
midzyzwizkowej zazwyczaj wchodziy w skali kraju organizacje zwizkowe w istocie
reprezentatywne.
Dlatego
te
ustawodawca
wczesny przyznajc
oglnokrajowej
organizacji
midzyzwizkowej prawo wniesienia rewizji nadzwyczajnej oraz prawo wystpowania do

Sdu Najwyszego z wnioskami o ustalenie wytycznych w zakresie wykadni przepisw
prawa pracy i ubezpiecze spoecznych oraz praktyki sdowej, jak te o wyjanienie tych
przepisw prawnych budzcych wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci
w orzecznictwie, w istocie przyznawa te uprawnienia organizacji midzyzwizkowej
reprezentatywnej (w sensie materialnym) w takim stopniu, aby w sprawach z zakresu prawa
235
pracy i ubezpiecze spoecznych moga bra udzia w postpowaniu przed Sdem

Najwyszym.
U schyku starego ustroju politycznego i gospodarczego zasza konieczno
nowelizacji ustawy o zwizkach zawodowych, zgodnej z zachodzcymi przemianami
spoecznymi i ekonomicznymi. Na mocy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy o
zwizkach zawodowych nowe brzmienie uzyska m. in. art. 21 oraz art. 27 ustawy.
Znowelizowany przepis art. 21 ust. 1 i 2 stanowi, i zwizki zawodowe maj prawo
tworzy
oglnokrajowe
zrzeszenia
(federacje)
zwizkw
zawodowych,
natomiast
oglnokrajowe zwizki zawodowe i zrzeszenia zwizkw zawodowych mog tworzy, na

podstawie zawieranych porozumie, oglnokrajowe organizacje midzyzwizkowe. Wedug
za nowego brzmienia art. 27 ust. 1 i 2 nie tylko oglnokrajowa organizacja
midzyzwizkowa, ale te oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy, miay prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnej od
kadego prawomocnego orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie z zakresu prawa
pracy i ubezpiecze spoecznych. Podmioty te miay rwnie prawo wystpowania do Sdu
Najwyszego z wnioskami o ustalenie wytycznych w zakresie wykadni przepisw prawa
pracy i ubezpiecze spoecznych oraz praktyki sdowej, jak te o wyjanienie tych przepisw
prawnych budzcych wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w
orzecznictwie. Wane tu jest przy tym, e po raz pierwszy w naszej ustawie uyte zostao
wyraenie reprezentatywny w kontekcie pojcia zwizku zawodowego. Ustawodawca nie
posuy si jednak zwrotem zwizek reprezentatywny, czy okreleniem podobnym, a uy
do enigmatycznego sformuowania zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw
wikszoci zakadw pracy, dzielc tym samym oglnokrajowe zwizki zawodowe na
reprezentatywne dla pracownikw wikszoci zakadw pracy i oglnokrajowe zwizki
zawodowe niereprezentatywne dla pracownikw wikszoci zakadw pracy. Uycie
wspomnianego okrelenia utorowao w pewnym sensie drog dla rozprzestrzenienia si
praktyki ustawodawczej posugiwania si w przepisach terminem reprezentatywna
Ustawodawca wczesny ustali nowe kryterium reprezentatywnoci w postpowaniu
przed Sdem Najwyszym. Dopuci, aby jednolita organizacja (struktura) zwizkowa, jeli
jest w skali kraju reprezentatywna dla pracownikw wikszoci zakadw pracy, a wic w
przypadku, gdy posiada zakadowe organizacje zwizkowe w wikszoci zakadw pracy,
moga skorzysta ze wspomnianych wyej uprawnie w postpowaniu przed Sdem
Najwyszym.
236
Po zmianie ustroju ustawodawca postanowi zreformowa ruch zwizkowy w myl

zaoe modelu pluralistycznego. W tym celu uchwalona zostaa nowa ustawa o zwizkach
zawodowych (1991 r.). W pierwotnym brzmieniu ustawa zawieraa odpowiednik art. 27
ustawy z 1982 r., ktrym by art. 22 ust. 1 i 2 ustawy z 1991 r., z reszt kilkakrotnie
nowelizowany do czasu ostatecznego uchylenia z dniem 1 stycznia 2003 r. Stanowi on, e
oglnokrajowa organizacja midzyzwizkowa, a take oglnokrajowy zwizek zawodowy
reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy, maj prawo wnoszenia rewizji
nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, na zasadach i
w trybie okrelonych w Kodeksie postpowania cywilnego. Ponadto stanowi, i przysuguje
im prawo wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o wyjanienie przepisw prawa
pracy i ubezpiecze spoecznych budzcych wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao
rozbienoci w orzecznictwie.
Mona tym samym zgodzi si ze wyraonym w nauce stanowiskiem, i w tamtym
czasie ustawa o zwizkach zawodowych z 1991 r. za reprezentatywne z mocy samego prawa
uznawaa: 1) kad oglnokrajow organizacj midzyzwizkow, 2) te oglnokrajowe
zwizki zawodowe, ktre byy reprezentatywne dla pracownikw wikszoci zakadw
pracy350. Ustawodawca przyzna okrelone uprawnienia, a wic zarwno mono wnoszenia
rodka odwoawczego do Sdu Najwyszego, jak i mono wystpowania do Sdu
Najwyszego z wnioskami o interpretacj przepisw prawa, tym wszystkim organizacjom
zwizkowym, ktre miay oglnokrajowy charakter, a ponadto byy organizacjami
midzyzwizkowymi (skupiajcymi nie tylko same zwizki, ale te federacje zwizkowe) lub
byy jednolitymi zwizkami zawodowymi pod warunkiem, e zrzeszay w swoich strukturach
pracownikw wikszoci polskich zakadw pracy.
Reprezentatywno na gruncie ustawy o zwizkach zawodowych w jej pierwotnym
brzmieniu nie bya wwczas postrzegana jednolicie przez doktryn, a take przez judykatur.
Wspomina o tym W. Masewicz, piszc, i w tym zakresie ujawniy si dwa punkty
widzenia351.
Pierwszy z tych pogldw opiera si na zaoeniu, e ustawowy zwrot
oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw
pracy jest integralny pod wzgldem semantycznym, stanowi pewn cao, ktra nie moe
by poprawnie tumaczona rozdzielnie dla sowa reprezentatywny i odrbnie dla dalszych
350
Zob. W. Masewicz: Ustawa o zwizkach zawodowych. Ustawa o rozwizywaniu sporw zbiorowych,

Warszawa 1998, s. 91.
351
237
fragmentw tego zwrotu, tj. pracownikw wikszoci zakadw pracy. Zwizek zawodowy
ma cechy reprezentatywnoci wanie dlatego, e tak oceniaj go pracownicy wikszoci
zakadw pracy. Wedug tego pogldu liczba zrzeszonych czonkw i liczba zakadowych
ogniw
tylko
pewnymi
elementami
reprezentatywnoci.
Zwizek
zawodowy
reprezentatywny musi by znamienny pod wzgldem wszystkich cech reprezentowanej

zbiorowoci, swego rodzaju obszarem, na ktrym nastpuje dziedziczenie, tj. recepcja tych
cech () musi wyraa ten sam system wartoci, by wyrazicielem ycze, de,
legitymowa si dziaaniem akceptowanym przez okrelone rodowisko352. Z tym punktem
widzenia W. Masewicz si zgadza. Przepisy art. 19, art. 20 i art. 22 ustawy o zwizkach
zawodowych w dawnym brzmieniu posugujc si zwrotem oglnokrajowy zwizek
zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy, nie wyjaniay
znaczenia tego zwrotu, tym samym pozostawiajc szerokie pole do interpretacji sdom, a w
konsekwencji Sdowi Najwyszemu. Jednake wybrzmienie sformuowania oglnokrajowy
zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy stwarzao
moliwo, by doszukiwa si w konstrukcji reprezentatywnoci czego wicej (elementu,
pierwiastka) ni tylko samo kryterium liczbowe reprezentatywnoci. Zwrot zwizek
reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy jest bowiem na tyle
semantycznie pojemny, e w zakres tego wyraenia wchodzi moe zarwno pewien
pierwiastek (cecha) reprezentatywnoci materialnej (faktycznej), jak rwnie element
formalny w postaci okrelonego progu ilociowego, czy nawet kryterium reprezentatywnoci
innej natury, np. desygnacji zwizku reprezentatywnego w drodze oglnopolskiego
referendum wrd pracownikw zakadw pracy. Wedle tego pogldu reprezentatywno na
gruncie ustawy o zwizkach zawodowych miaa mie charakter formalno materialny.
Zbiorowo pracownikw wikszoci zakadw pracy stanowia pewn wymiern liczb, a
zatem tworzya formalny pierwiastek tej reprezentatywnoci. Natomiast materialny
pierwiastek wynika z semantycznej wieloznacznoci sformuowania oglnokrajowy
zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy. Mona
byo bowiem zasadnie ten zwrot zinterpretowa w ten sposb, e w zwizek jest
reprezentatywny dla wikszoci pracownikw zakadw pracy nie w oparciu o samo
kryterium liczbowe, ale dodatkowo zwizek ten moe by reprezentatywny w drodze
desygnacji (referendum), czy z uwagi na kryterium historyczne, uwzgldniajce si zwizku,
jego zasugi dla ruchu zwizkowego, presti i rozpoznawalno wrd pracownikw
wikszoci zakadw pracy.
352
Tame, s. 92.
238
Inne stanowisko w tej kwestii zaj Sd Najwyszy w orzeczeniach do uchylonego art.

22 ustawy o zwizkach zawodowych. Z prezentowanej przez Sd Najwyszy linii
orzeczniczej wynikao, e reprezentatywno na gruncie dawnego brzmienia tej ustawy ma
wycznie charakter formalno statystyczny. Przez wzgld na powag Sdu Najwyszego
jego wykadnia bya wica dla organizacji zwizkowych, przyznajcych sobie uprawnienia
przewidziane w art. 19, art. 20, a zwaszcza w art. 22 ustawy o zwizkach zawodowych w jej
pierwotnej treci normatywnej.
Uchwa 7 sdziw z dnia 14 kwietnia 1993 r.353 Sd Najwyszy Krajowej Komisji
NSZZ Solidarno 80 odmwi prawa do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o zwizkach zawodowych. Sd Najwyszy dokona dynamicznej wykadni
ustawowego sformuowania oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy, posugujc si formalnym kryterium liczbowym,
bynajmniej jednak nie w bezporednim odniesieniu do liczby pracownikw pracownikw
wikszoci zakadw pracy, a w oparciu o liczb zakadw pracy wikszoci zakadw
pracy w tym sensie, e zwizek reprezentatywny to taki zwizek, ktry posiada w skali kraju
struktury organizacyjne (zakadowe organizacje zwizkowe) w wicej ni poowie zakadw
pracy354. Sd Najwyszy apriorycznie bowiem zaoy, e "reprezentatywno", o ktrej
mowa w przepisie art. 22 ust. 1 omawianej ustawy, polega na reprezentowaniu praw i
interesw czonkw organizacji zwizkowej i moe ona dotyczy jedynie reprezentowania
zakadw pracy, w ktrych funkcjonuj struktury organizacyjne tego zwizku. W wietle tego
przepisu pojcie to musi by czone z liczebnoci zakadowych ogniw zwizkowych, jako
jednego z elementw reprezentatywnoci zwizku dla pracownikw wikszoci zakadw
pracy. Zwizek zawodowy jest reprezentatywny w danym zakadzie pracy, jeeli s w nim
pracownicy, ktrzy nale do tego zwizku. Reprezentatywnym dla pracownikw wikszoci
zakadw pracy jest wic taki zwizek zawodowy, ktry ma struktury organizacyjne
zrzeszajce pracownikw w wikszoci zakadw pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej,
niezalenie od liczby czonkw zwizku, bo nie do nich ustawa zastosowaa odnonik
"reprezentatywnoci". Sd Najwyszy takie rozumienie reprezentatywnoci na gruncie ustawy
zwizkowej uzna za zgodne z intencj ustawodawcy. Jego zdaniem zamiarem ustawodawcy
353
I PZP 7/93, OSNC 1993/10/175.

Sd Najwyszy dokona ucilenia zwrotu wikszo zakadw pracy. Jego zdaniem oglnokrajowy
zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy, w rozumieniu art. 22 ustawy
z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych oznacza oglnokrajowy zwizek zawodowy, ktry posiada
swoje struktury organizacyjne w wicej ni poowie zakadw pracy w Polsce; zob. szerzej postanowienie 7
sdziw SN z 9.09.1994 r., I PZP 38/94, OSNP 1995/6/73.
354
239
byo wyrane zawenie zakresu podmiotowego organizacji zwizkw zawodowych

kompetentnych do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych. Znajduje to uzasadnienie w tym, e
rewizja nadzwyczajna jest szczeglnym rodkiem prawnym, z ktrego naley korzysta tylko
wwczas, gdy prawomocne orzeczenie raco narusza prawo lub interes Rzeczypospolitej
Polskiej; std wywodzi si ustawowo ograniczony krg podmiotw uprawnionych do jej
wnoszenia. Ze wzgldu wanie na wyjtkowy charakter uprawnienia do skadania rewizji
nadzwyczajnych przyznano go tylko takim zwizkom zawodowym, ktre s reprezentowane
przez szczeglnie liczne struktury zwizkowe w zakadach pracy i przez to mog by
uwaane za reprezentatywne.
Ponadto w okresie obowizywania przepisu art. 22 ust. 1 ustawy o zwizkach
zawodowych Sd Najwyszy ze wzgldu na ustalone w drodze wykadni ustawowego zwrotu
oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw
pracy kryterium reprezentatywnoci o charakterze formalno statystycznym nie uzna prawa
do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa pracy nastpujcych
organizacji zwizkowych: Zwizku Nauczycielstwa Polskiego355 oraz Zwizku Zawodowego
Pracownikw Rolnictwa w Rzeczypospolitej Polskiej356.
Natomiast w nawizaniu do treci art. 22 ust. 2 ustawy zwizkowej Sd Najwyszy w
postanowieniu z dnia 10 stycznia 1995 r. orzek, e prawo wystpowania do Sdu
Najwyszego z wnioskami o wyjanienie przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych
nie przysuguje Oglnopolskiemu Zwizkowi Zawodowemu Lekarzy take po nowelizacji
Kodeksu pracy dokonanej ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zmianie niektrych ustaw357. W uzasadnieniu zaznaczy, e w przypadku
wystpienia z wnioskiem o wyjanienie przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych
podobnie jak w razie wniesienia rewizji nadzwyczajnej przez oglnopolski zwizek
zawodowy, jego legitymacja do dokonania tej czynnoci zaley od spenienia warunku
reprezentatywnoci dla pracownikw wikszoci zakadw pracy. W dalszej za czci
uzasadnienia sdziowie, trzymajc si ustalonej linii orzeczniczej, przyjli, e o istnieniu
omawianej reprezentatywnoci decyduje kryterium liczbowe w tym znaczeniu, i
reprezentatywny dla pracownikw wikszoci zakadw pracy jest taki oglnopolski zwizek
zawodowy, ktry ma struktury organizacyjne w wikszoci zakadw pracy w Polsce.
355
Zob. szerzej postanowienie SN z 7.09.1995 r., I PRN 61/95, OSNP 1996/7/97.

Zob. szerzej postanowienie SN z 17.01.1997 r., I PRN 93/96, OSNP 1997/17/319.
357
356
240
W zwizku z ustalon interpretacj przymiotu reprezentatywnoci Sd Najwyszy w

okresie obowizywania przepisu art. 22 ust. 2 ustawy o zwizkach zawodowych odmwi
Zwizkowi Zawodowemu Grnikw w Polsce358 prawa do wystpienia do Sdu Najwyszego
z wnioskiem o wyjanienie przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych budzcych
wtpliwoci, lub ktrych stosowanie wywoao rozbieno w orzecznictwie, za
Niezalenemu Samorzdnemu Zwizkowi Zawodowemu Policjantw359 prawa do
wystpowania do Sdu Najwyszego o wykadni przepisw prawa pracy.
W orzeczeniach dotyczcych Zwizku Zawodowego Pracownikw Rolnictwa w
Rzeczypospolitej Polskiej oraz Zwizku Zawodowego Grnikw w Polsce Sd Najwyszy
ponadto zwrci uwag, e ze wzgldu na wyjtkowo regulacji art. 22 ustawy o zwizkach
zawodowych zachodzi konieczno cisej interpretacji tego przepisu zawajcej krg
podmiotw uprawnionych do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych oraz wystpowania do Sdu
Najwyszego z wnioskami o wyjanienie przepisw prawnych tylko do organizacji
zwizkowych wymienionych w tym przepisie. Sd Najwyszy zatem dobitnie podkreli, e
stan prawny w tym zakresie nie uleg zmianie w zwizku z nowelizacj Kodeksu pracy
dokonan ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych ustaw. Wedug art. 238 1 i art. 24117 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym t
ustaw oglnokrajowy zwizek zawodowy (obok federacji i konfederacji) by jedn z
ponadzakadowych organizacji zwizkowych, ktra moga by organizacj reprezentatywn.
Prg reprezentatywnoci zwizki oglnokrajowe przekraczay wwczas, gdy zrzeszay co
najmniej piset tysicy pracownikw lub co najmniej 10% ogu pracownikw objtych
zakresem dziaania statutu, nie mniej ni pi tysicy pracownikw lub najwiksz liczb
pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony ukad ponadzakadowy. Bya to
jednake reprezentatywno, ktra nadawaa tym organizacjom zdolno do zawarcia
ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy, a nie do podejmowania czynnoci okrelonych
w art. 22 ustawy o zwizkach zawodowych.
Sd Najwyszy na gruncie powyszego przepisu trafnie podkreli, i ustawodawca
nada uprawnienie do przedkadania Sdowi Najwyszemu budzcych powane wtpliwoci
zagadnie prawnych (ale te uprawnienie do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych)
oglnokrajowemu zwizkowi zawodowemu reprezentatywnemu dla pracownikw wikszoci
zakadw pracy jako caemu zwizkowi360. Podmiotem uprawnionym by reprezentatywny
358
Zob. szerzej postanowienie 7 sdziw SN z 28.09.1995 r., I PZP 21/95, OSNP 1996/7/96.
Zob. szerzej postanowienie SN z 14.11.2001 r., III ZP 19/01, PPiPS 2003/9/35.
360
Zob. szerzej postanowienie 7 sdziw SN z 18.04.1996 r., I PZP 6/96, OSNP 1996/22/333.
359
241
dla pracownikw wikszoci zakadw pracy oglnopolski zwizek zawodowy jako

zorganizowana, skonsolidowana cao. Dlatego samodzielnie z praw zastrzeonych
wycznie dla caego zwizku zawodowego nie mogy skorzysta jednostki organizacyjne
jego struktury, np. sekcje branowe, stanowice wszak pewn tylko cz caoci, a tym
samym bdce podmiotami nieuprawnionymi na gruncie przepisu art. 22 ustawy o zwizkach
zawodowych. W konsekwencji Sd Najwyszy orzek, e Krajowa Sekcja Poarnictwa NSZZ
"Solidarno" jako struktura branowa tego zwizku zawodowego nie bya uprawniona do
przedstawiania Sdowi Najwyszemu zagadnie prawnych budzcych powane wtpliwoci
gdy takie uprawnienie przysugiwao w tym wypadku in corpore NSZZ Solidarno.
Z drugiej jednak strony Sd Najwyszy, trzymajc si wskiej (literalnej) interpretacji
krgu podmiotw uprawnionych do wniesienia rewizji nadzwyczajnej lub wystpienia z
wnioskiem o wyjanienie przepisw prawa, orzek, e oglnokrajowe zrzeszenia (federacje)
zwizkw zawodowych z tej racji, i nie byy wymienione w treci art. 22 ustawy, nie mogy
skorzysta z praw przysugujcych oglnokrajowym organizacjom midzyzwizkowym
(konfederacjom), a take oglnokrajowym zwizkom zawodowym reprezentatywnym dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy. Tym samym pynie std wniosek, e nawet gdyby
federacje takie byy reprezentatywne, np. przy zawieraniu ponadzakadowego ukadu
zbiorowego lub gdyby nawet posiaday swoje struktury w wikszoci zakadw pracy w
Polsce, byyby podmiotami nieuprawnionymi w myl art. 22 ustawy zwizkowej. Katalogu
podmiotw uprawnionych nie mona zatem w drodze wykadni rozszerzy i w kontekcie
wyej wspomnianych uprawnie uzna, e federacja zwizkowa jest w rozumieniu w
rozumieniu art. 22 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych
oglnokrajow organizacj midzyzwizkow. Z tych wzgldw w okresie obowizywania
tego przepisu Sd Najwyszy odmwi wszczcia postpowania na wniosek zoony przez
Federacj Zwizkw Zawodowych Pracownikw Ochrony Zdrowia361 , a take odrzuci
rewizj nadzwyczajn Federacji Zwizkw Zawodowych Pracownikw PKP362.
Z dniem 1 lipca 1996 r. weszy w ycie przepisy Kodeksu postpowania cywilnego o
kasacji, zastpujc uchylone przepisy o rewizji nadzwyczajnej. Zgodnie z art. 392 1 k.p.c.
kasacja do Sdu Najwyszego przysugiwaa stronie od wyroku lub postanowienia, wydanych
przez sd drugiej instancji i koczcych postpowanie w sprawie. Po nowelizacji rodek
odwoawczy do Sdu Najwyszego sta si powszechnie dostpn drog dochodzenia
sprawiedliwoci. O skorzystaniu z kasacji nie decydowa ju, kierujc si uchybieniem prawu
361
362
Zob. postanowienie 7 sdziw SN z 15.06.1994 r., I PZP 27/94, OSNP 1994/5/79.

Zob. postanowienie SN z 12.04.1996 r., I PRN 39/96, OSNP 1996/22/334.
242
lub naruszeniem interesu pastwa, Minister Sprawiedliwoci lub Prokurator Generalny, a

sama strona postpowania apelacyjnego miaa prawo wnie kasacj do Sdu Najwyszego
od orzeczenia sdu drugiej instancji, koczcego postanowienie w sprawie. Tym samym
udzia oglnokrajowej organizacji zwizkowej oraz oglnokrajowego zwizku zawodowego
reprezentatywnego dla pracownikw wikszoci zakadw pracy w postpowaniu kasacyjnym
ograniczy si do sytuacji, w ktrej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych organizacje te z wasnej inicjatywy skaday kasacj, kierujc si zarzutem
naruszenia prawa materialnego przez bdn jego wykadni lub niewaciwe zastosowanie
bd te zarzutem naruszenia przepisw postpowania, jeeli uchybienie to mogo mie
istotny wpyw na wynik sprawy (podstawy kasacji) oraz pod warunkiem, e organizacje
zwizkowe wszczy postpowanie lub wstpiy do toczcego si ju postpowania, co
moliwe byo w kadym jego stadium363. Natomiast strona postpowania z zakresu prawa
pracy lub ubezpiecze spoecznych (pracownik, emeryt, rencista) uzyskaa bezporednie
prawo wniesienia kasacji w swojej sprawie i nie musiaa ju skada podania o jej wniesienie
jak w przypadku rewizji nadzwyczajnej, m. in. do waciwego statutowego organu
reprezentatywnej organizacji zwizkowej w myl art. 22 ustawy o zwizkach zawodowych.
Przepis art. 392 k.p.c. zosta znowelizowany na mocy art. 1 pkt 22 ustawy z dnia 24
maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego, ustawy o zastawie
rejestrowym i rejestrze zastaww, ustawy o kosztach sdowych w sprawach cywilnych oraz
ustawy o komornikach sdowych i egzekucji364. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 392 k.p.c.
stanowi, e od wydanego przez sd drugiej instancji wyroku lub postanowienia w
przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postpowania koczcych postpowanie w
sprawie przysuguje kasacja do Sdu Najwyszego, chyba e przepis szczeglny stanowi
inaczej. Nowa tre tego przepisu w niczym jednak nie zmieniaa istoty kasacji w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
363
Majc na uwadze zmiany w prawie, ktrych rezultatem m. in. s obecnie obowizujce przepisy o skardze
kasacyjnej, a take wymg pisemnej zgody pracownika na wytoczenie powdztwa na jego rzecz przez
organizacj pozarzdow lub przystpienie przez ni do postpowania, naley uzna za wci aktualny w
pewnym zakresie pogld W. Sanetry, e brak instytucji rewizji nadzwyczajnej nie oznacza wszake, e zwizki
zawodowe nie mog wystpowa w indywidualnych sprawach z zakresu prawa pracy przed Sdem
Najwyszym, gdy mog zarwno wytacza powdztwa na rzecz pracownikw, jak i wstpowa do
postpowa w kadym ich stadium, a to oznacza, e mog take wnosi rodki odwoawcze przewidziane dla
strony, a wic tym samym take kasacj; zob. Reprezentacja zwizkowa praw i interesw pracowniczych w
sporach z zakresu prawa pracy [w:] pod. red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i interesw pracowniczych,
Toru 2001, s. 303. Wydaje si nawet, e rwnie obecnie przepisy k.p.c. nie zabraniaj, aby za zgod
pracownika nie tylko reprezentatywne lecz i pozostae zwizki zawodowe jako jedna ze stron postpowania w
obszarze obrony indywidualnego prawa oraz interesu swojego czonka miay moliwo wystpi ze skarg
kasacyjn do Sdu Najwyszego.
364
Dz. U. Nr 48, poz. 554.
243
Ustawa z dnia 1 marca 1996 r., uchylajc przepisy Kodeksu postpowania cywilnego
o rewizji nadzwyczajnej, a wprowadzajc przepisy o kasacji, niemniej jednak w art. 10
stanowia, e rewizje nadzwyczajne od orzecze Naczelnego Sdu Administracyjnego oraz
organw pozasdowych, przewidziane w ustawach szczeglnych, mia rozpoznawa Sd
Najwyszy stosujc odpowiednio przepisy o postpowaniu kasacyjnym. Termin do
wniesienia rewizji nadzwyczajnej wynosi sze miesicy od dnia dorczenia prawomocnego
orzeczenia. Ostatecznie przepis ten zosta skrelony z mocy art. 39 ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. Przepisy wprowadzajce ustaw Prawo o ustroju sdw administracyjnych i ustaw
Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi 365, a w zwizku z art. 106 tej
ustawy z dniem 1 stycznia 2004 r. przesta obowizywa.
Zwaywszy wic na tamten porzdek prawny, W. Sanetra zaprezentowa trafny
pogld, i naleao wtedy przyj, e z mocy art. 22 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych
w zwizku z art. 57 ustawy o NSA oraz ustawy z 1 marca 1996 r. wskazane w art. 22 ust. 1
organizacje zwizkowe s upowanione do wnoszenia rewizji nadzwyczajnych, w sprawach
w ktrych zapado orzeczenie NSA, jeeli dotyczy ono kwestii z zakresu prawa pracy lub
ubezpieczenia spoecznego366. Organizacjami wymienionymi w przepisie ustawy o
zwizkach zawodowych, ktry obowizywa w tamtym czasie, byy za oglnokrajowa
organizacja midzyzwizkowa, jak i oglnokrajowy zwizek zawodowy reprezentatywny dla
pracownikw wikszoci zakadw pracy.
Udzia organizacji zwizkowych w postpowaniu przed Sdem Najwyszym uleg
zasadniczej zmianie po uchwaleniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do
Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego367. Na
podstawie art. 21 pkt 3 w zwizku z art. 36 pkt 1 ustawy z dniem 24 stycznia 2002 r. nowe
brzmienie otrzyma art. 22 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych. W nowym brzmieniu
przepis ten stanowi, e organizacja zwizkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o
Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, miaa prawo wnie rewizj
nadzwyczajn od orzecze Naczelnego Sdu Administracyjnego oraz od prawomocnych
orzecze organw pozasdowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych. Do rewizji nadzwyczajnej organizacji zwizkowej naleao stosowa
odpowiednio przepis art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sdzie
Administracyjnym. Co prawda, przepis art. 22 ust. 2 ustawy o zwizkach zawodowych
365
Dz. U. Nr 153, poz. 1271.

Zob. szerzej W. Sanetra, Reprezentacja zwizkowa praw i interesw pracowniczych, s. 301-302.
367
Dz. U. Nr 100, poz. 1080.
366
244
literalnie pozosta bez zmian, ale ze wzgldu a now tre art. 22 ust. 1 uleg zmianie krg
podmiotw uprawnionych do wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o
wyjanienie przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych budzcych wtpliwoci lub
ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie. Ustawodawca bowiem na nowo
ustanowi jednolite kryteria reprezentatywnoci w postpowaniu przed Sdem Najwyszym,
co wpyno rwnie na poszerzenie krgu podmiotw uprawnionych do wniesienia rewizji
nadzwyczajnej lub zoenia wniosku o wykadni przepisw prawa. Zakres podmiotowy tych
praw ustawodawca poszerzy. Z drugiej jednak strony w wyniku zmiany treci uprawnienia
do wniesienia rodka odwoawczego do Sdu Najwyszego uleg powanemu zaweniu
zakres przedmiotowy tego uprawnienia.
Zgodnie z pierwotnym tekstem art. 6
ust. 2 ustawy o Trjstronnej Komisji na
podstawie kryterium nominacji za reprezentatywne organizacje zwizkowe uznawa NSZZ

Solidarno oraz OPZZ (w gr wchodziy tu historyczne zasugi i presti tych central
zwizkowych). Wedug za art. 6 ust. 3 reprezentatywnymi organizacjami zwizkowymi byy
ponadto zgodnie z kryterium liczbowym (statystycznym) oglnokrajowe zwizki zawodowe,
oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych i oglnokrajowe organizacje
midzyzwizkowe (konfederacje), ktre speniay cznie nastpujce kryteria: 1) zrzeszay
wicej ni 300.000 czonkw bdcych pracownikami, 2) dziaay w jednostkach gospodarki
narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci okrelony jest w wicej ni w poowie
publicznej. Przy ustalaniu kryterium liczebnoci uwzgldniao si natomiast nie wicej ni po
100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych pracownikami zatrudnionymi w
jednostkach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci okrelony jest w
jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci. Tym samym reprezentatywno zwizku
zawodowego w postpowaniu przed Sdem Najwyszym ustalana na podstawie kryterium
nominacji lub kryterium liczbowego zastpia kategori reprezentatywnoci stwierdzanej na
mocy formalno statystycznego kryterium zrzeszania pracownikw w wikszoci (wicej ni
poowie) zakadw pracy w skali kraju.
Jeli za idzie o zakres przedmiotowy prawa do wniesienia rodka odwoawczego, z
nowego brzmienia art. 22 ust. 1 u.z.z. wynikao, e organizacje zwizkowe reprezentatywne
w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji utraciy prawo do wniesienia rewizji
nadzwyczajnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych. Zachoway
jedynie wol ustawodawcy prawo wniesienia rewizji nadzwyczajnej od orzecze Naczelnego
245
Sdu Administracyjnego oraz od prawomocnych orzecze organw pozasdowych w

sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
Zgodnie z art. 57 ust. 2 uchylonej z dniem 1 stycznia 2004 r. 368 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sdzie Administracyjnym Minister Sprawiedliwoci, Prokurator
Generalny, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego,
Rzecznik Praw Obywatelskich, w sprawach z zakresu prawa podatkowego minister
waciwy do spraw finansw publicznych, w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych minister waciwy do spraw pracy i zabezpieczenia spoecznego, a w sprawach
z zakresu prawa wasnoci przemysowej Prezes Urzdu Patentowego Rzeczypospolitej
Polskiej mogli wnosi od orzeczenia NSA rewizj nadzwyczajn do Sdu Najwyszego,
jeeli orzeczenie raco naruszao prawo lub interes Rzeczypospolitej Polskiej. Z treci tego
przepisu wynikao, e podmiotami uprawnionymi do wniesienia rewizji nadzwyczajnej byli
Minister Sprawiedliwoci, Prokurator Generalny, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prezes
Naczelnego Sdu Administracyjnego, Rzecznik Praw Obywatelskich rwnie w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych oraz minister waciwy do spraw pracy i
zabezpieczenia spoecznego wycznie w tych sprawach. W myl art. 22 ust. 1 u.z.z. w
nowym brzmieniu do krgu podmiotw uprawnionych do zoenia rewizji nadzwyczajnej od
prawomocnych orzecze Naczelnego Sdu Administracyjnego, ale wycznie w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, naleao zaliczy organizacje zwizkowe
reprezentatywne na gruncie ustawy o Trjstronnej Komisji.
Przepis art. 22 ustawy o zwizkach zawodowych ostatecznie zosta uchylony na mocy
art. 81 w zwizku z art. 101 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym 369 i z
dniem 1 stycznia 2003 r., a wic w dniu wejcia w ycie ustawy, przesta obowizywa.
Reprezentatywne na szczeblu oglnopolskim organizacje zwizkowe pozbawiono tym samym
zarwno prawa do wniesienia rewizji nadzwyczajnej od orzecze Naczelnego Sdu
Administracyjnego oraz od prawomocnych orzecze organw pozasdowych w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, jak rwnie prawa do wystpowania do Sdu
budzcych wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie.
Takie dziaanie ustawodawcy naley oceni jako krok w ty i zaprzeczenie sensu
funkcjonowania reprezentatywnych organizacji zwizkowych. Takie dziaanie jest niezgodne
368
Zob. art. 3 w zwizku z art. 106 wspomnianej ju ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Przepisy wprowadzajce
ustaw Prawo o ustroju sdw administracyjnych i ustaw Prawo o postpowaniu przed sdami
administracyjnymi.
369
Dz. U. Nr 240, poz. 2052.
246
paradygmatem
racjonalnego
zachowania
ustawodawcy.
Odebranie
organizacjom
zwizkowym reprezentatywnym w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji prawa do

wnoszenia rewizji nadzwyczajnych (czy te nieprzyznanie im prawa skadania kasacji, a
pniej skarg kasacyjnych) oraz prawa do wystpowania z wnioskami o wyjanienie i
wykadni przepisw prawnych pozbawio te organizacje bezporedniego, realnego wpywu
na toczce si w polskich sdach postpowania w sprawach ze stosunkw z zakresu prawa
pracy i w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych.
Dlatego zasadny jest de lege ferenda postulat, aeby reprezentatywne organizacje
zwizkowe na szczeblu oglnokrajowym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych miay prawo wniesienia skargi kasacyjnej od kadego prawomocnego orzeczenia
sdu drugiej instancji, a take prawo do wystpienia do Sdu Najwyszego o wyjanienie
kadego przepisu prawnego i to nie tylko przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
3. Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych w postpowaniu przed
Trybunaem Konstytucyjnym
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP kady, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa
zostay naruszone, ma prawo, na zasadach okrelonych w ustawie, wnie skarg do
Trybunau Konstytucyjnego w sprawie zgodnoci z Konstytucj ustawy lub innego aktu
normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ administracji publicznej orzek
ostatecznie o jego wolnociach lub prawach albo o jego obowizkach okrelonych w
Konstytucji (skarga konstytucyjna). Skarg konstytucyjn w swojej sprawie moe zatem
wnie kady, zarwno osoba fizyczna, jak i jednostka organizacyjna lub osoba prawna, pod
warunkiem, e sd bd organ administracji publicznej rozstrzygajc na podstawie
okrelonego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego (np. rozporzdzenia) naruszy
konstytucyjne wolnoci lub prawa skarcego.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym370 skarga konstytucyjna moe by wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej,
o ile droga ta jest przewidziana, w cigu 3 miesicy od dorczenia skarcemu
prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Skarga
poza wymaganiami dotyczcymi pisma procesowego powinna zawiera: 1) dokadne
okrelenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ
administracji publicznej orzek ostatecznie o wolnociach lub prawach albo obowizkach
370
Dz. U. Nr 102, poz. 643.

247
okrelonych w Konstytucji i w stosunku do ktrego skarcy domaga si stwierdzenia

niezgodnoci z Konstytucj, 2) wskazanie, jakie konstytucyjne wolnoci lub prawa i w jaki
sposb zdaniem skarcego zostay naruszone, 3) uzasadnienie skargi, z podaniem
dokadnego opisu stanu faktycznego. Do skargi naley zaczy wyrok, decyzj lub inne
rozstrzygnicie, z podaniem daty jej dorczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego
aktu normatywnego. Uczestnikami postpowania przed Trybunaem s: skarcy, organ,
ktry wyda zakwestionowany akt normatywny, albo Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa,
jeeli
Rada
Ministrw
wyznaczya
Prokuratori
Generaln
Skarbu
Pastwa
do
reprezentowania Rady Ministrw lub ministrw w postpowaniu przed Trybunaem

Konstytucyjnym, i Prokurator Generalny; uczestnikiem jest rwnie Rzecznik Praw
Obywatelskich, jeeli zgosi swj udzia w postpowaniu, oraz Rzecznik Praw Dziecka,
jeeli zgosi udzia w postpowaniu wszcztym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich
lub w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczcych praw dziecka (art. 52 ust.
1 ustawy).
Zgodnie z art. 188 Konstytucji Trybuna Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1)
zgodnoci ustaw i umw midzynarodowych z Konstytucj, 2)
zgodnoci ustaw z
ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi, ktrych ratyfikacja wymagaa uprzedniej

zgody wyraonej w ustawie, 3) zgodnoci przepisw prawa, wydawanych przez centralne
organy pastwowe, z Konstytucj, ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi i ustawami,
4)
zgodnoci z Konstytucj celw lub dziaalnoci partii politycznych, 5)
skargi
konstytucyjnej.
Zgodnie za z art. 191 ust. 1 Konstytucji z wnioskiem w sprawach, o ktrych mowa w
art. 188, do Trybunau Konstytucyjnego wystpi mog: 1) Prezydent Rzeczypospolitej,
Marszaek Sejmu, Marszaek Senatu, Prezes Rady Ministrw, 50 posw, 30 senatorw,
Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prokurator
Generalny, Prezes Najwyszej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2) Krajowa
Rada
Sdownictwa,
3)
organy
stanowice
jednostek
samorzdu
terytorialnego,
4) oglnokrajowe organy zwizkw zawodowych oraz oglnokrajowe wadze organizacji

pracodawcw i organizacji zawodowych, 5)
kocioy i inne zwizki wyznaniowe,
6) podmioty okrelone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym. Naley przy tym pamita, e
Krajowa Rada Sdownictwa moe wystpi z takim wnioskiem jedynie wtedy, gdy
kwestionowany akt normatywny dotyczy niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw, za
organy stanowice jednostek samorzdu terytorialnego, oglnokrajowe organy (wadze)
zwizkw zawodowych, organizacji pracodawcw i organizacji zawodowych oraz kocioy i
248
inne zwizki wyznaniowe mog wystpi z takim wnioskiem, jeeli akt normatywny dotyczy
spraw objtych ich zakresem dziaania.
W trybie art. 191 ustawy zasadniczej Trybuna Konstytucyjny sprawuje abstrakcyjn
kontrol legalnoci prawa, wszczynajc postpowanie na wniosek uprawnionych podmiotw.
Podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji RP posiadaj tzw. legitymacje
generaln do wszczcia postpowania przed Trybunaem w zakresie zamknitego katalogu
spraw, okrelonego w art. 188 Konstytucji. Z kolei podmioty wymienione w art. 191 ust. 1
pkt 2 4 maj jedynie tzw. legitymacj funkcjonaln371. Podmioty uprawnione generalnie
mog skada wnioski do TK niezalenie od tego, czy kwestionowany przez nie akt
normatywny zwizany jest z zakresem kompetencji podmiotu. Natomiast podmioty majce
tzw. legitymacj funkcjonaln mog skada wnioski, jeeli akt normatywny dotyczy zakresu
ich dziaania (art. 191 ust.2)372.
Wystpienie z wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli konstytucyjnoci norm
naley odrni od skargi konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna stanowi konkretn oraz
indywidualn kontrol konstytucyjnoci stanowionego prawa. Ustawa zasadnicza stanowi, e
w sprawie swoich konstytucyjnych wolnoci, praw i obowizkw kady, a wic szeroki
bliej nieokrelony krg podmiotw, moe zaskary jakikolwiek akt normatywny, na
podstawie ktrego w majestacie prawa sdy lub organy administracji publicznej rozstrzygaj
w sposb ostateczny o jego wolnociach, prawach lub obowizkach. Kady zatem, nawet
najmniej liczny zwizek zawodowy, np. istniejcy tylko w jednym zakadzie pracy, po
wyczerpaniu drogi sdowej, moe zoy do Trybunau skarg konstytucyjn, np. w
przypadku naruszenia samorzdnoci takiego zwizku. Moe to wic uczyni niezalenie od
tego, czy jest reprezentatywny, gdy czyni to w swojej sprawie, w swoim interesie prawnym.
Jeli za identyfikowa interes zwizku z interesem pracownika czonka zwizku, to
wniesion skarg konstytucyjn przez swojego czonka, ma prawo poprze kady zwizek
zawodowy.
W wypadku za abstrakcyjnej kontroli legalnoci prawa istnieje cile okrelony krg
podmiotw uprawnionych do zoenia wniosku w sprawie zbadania konstytucyjnoci aktw
normatywnych. W sytuacji gdy akt normatywny dotyczy zakresu dziaania zwizkw
zawodowych, z wnioskiem o abstrakcyjn kontrol prawa do Trybunau wystpi mog
oglnokrajowe organy zwizkw zawodowych. Tym samym nie kady zwizek zawodowy
371
Zob. A. Kustra: Legitymacja czynna zwizkw zawodowych i organizacji zawodowych w wietle

orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, Studia Iuridica Toruniensia, t. VI, Toru 2010, s. 101.
372
Tame, s. 101.
249
faktycznie bdzie posiada czynn legitymacj procesow przed TK. Uyty w art. 191 ust. 1
pkt 4 Konstytucji przymiotnik oglnokrajowy odnosi si wprawdzie do organu zwizku,
jednak w sposb naturalny musi by powizany i z charakterem samego zwizku
zawodowego. Oglnokrajowe organy moe mie bowiem tylko taki zwizek zawodowy,
ktry swoim dziaaniem obejmuje obszar caego kraju373.
Wymg oglnokrajowoci zwizku zawodowego ju sam w sobie stanowi pewne
kryterium reprezentatywnoci, rnicujce zwizki zawodowe na oglnokrajowe, czyli
posiadajce szczegln legitymacj do wniesienia wniosku do Trybunau, a take pozbawione
oglnokrajowego charakteru, a wic w konsekwencji pozbawione legitymacji do wniesienia
odpowiedniego
Konstytucyjnym
wniosku
374
celem
wszczcia
postpowania
przed
Trybunaem
. Ustawa zasadnicza uznaje oglnokrajowe zwizki zawodowe za
wystarczajco reprezentatywne, aby miay prawo wystpi do TK z wnioskami w sprawach

abstrakcyjnej kontroli konstytucyjnoci stanowionego prawa. Taki podzia zwizkw
zawodowych na reprezentatywne oglnopolskie, posiadajce oglnokrajowe organy oraz
niereprezentatywne pozostae zwizki, pozbawione oglnokrajowego zasigu dziaania, jak
i oglnokrajowych organw, w niczym nie narusza konstytucyjnej zasady rwnoci
podmiotw wobec prawa. Podzia ten jest bowiem uzasadniony ze wzgldu na konstytucyjn
zasad wolnoci zrzeszania si (art. 59 ust. 1 Konstytucji), rozwinit midzy innymi w
ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych, ktra gwarantuje obywatelom du
swobod tworzenia organizacji spoecznych. Do utworzenia zwizku zawodowego wystarczy
zgodna wola 10 osb fizycznych. Niski prg wymaga stawianych organizatorom w tym
zakresie mgby powodowa, e w istocie kady zarejestrowany zwizek byby uprawniony
do inicjowania abstrakcyjnej kontroli aktw normatywnych. Powan barier w tym zakresie
stanowi wanie wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji wymaganie oglnokrajowego
charakteru zwizku375.
Trybuna Konstytucyjny w kadym przypadku da wykazania istnienia cechy
oglnokrajowoci zwizku zawodowego. W ocenie Trybunau bowiem na zwizku
zawodowym wystpujcym z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm na
podstawie legitymacji szczeglnej ciy obowizek wykazania, e naley on do grupy
373
M. Zubik: Wnioski zwizkw zawodowych w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym, PiZS nr

11/2006, s. 3.
374
Organizacja zwizkowa, wystpujca z wnioskiem do Trybunau powinna mie przymiot oglnokrajowego
organu zwizkw zawodowych, tzn. jej zakres dziaania, wyznaczony postanowieniami statutu lub przepisami
prawa, powinien obejmowa obszar caego kraju; zob. szerzej postanowienie TK z 18.11.1998 r., K 20/98, OTK
ZU 1999/1/5.
375
Zob. szerzej postanowienie TK z 25.03.2003 r., Tw 75/02, OTK ZU 2003/4B/199.
250
podmiotw wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3 5 Konstytucji RP. Legitymacj procesow
wnioskodawca musi posiada na kadym etapie postpowania. Dlatego te zdaniem
Trybunau stwierdzenie, i dana organizacja posiada legitymacj do wystpowania z
wnioskami do Trybunau Konstytucyjnego, musi by poprzedzone merytoryczn ocen, czy
organizacja ta ma rzeczywicie charakter zwizku oglnokrajowego. Ocena ta nie moe
ograniczy si jedynie do odczytania jego nazwy, ani te deklaracji zawartej w statucie.
Powysze kryteria nie mog by uznane za rozstrzygajce o legitymacji organw zwizku
zawodowego do inicjowania abstrakcyjnej kontroli aktw normatywnych 376. Rozstrzygajcy
charakter ma jedynie kryterium faktycznego (rzeczywistego) istnienia rozbudowanej struktury
organizacyjnej w skali caego kraju, opartej na odpowiednio powoanych organach
terenowych377.
Obowizek wykazania istnienia takiej funkcjonujcej i zorganizowanej struktury
zwizkowej obejmujcej zasigiem terytorium caego kraju ciy zatem na zwizku
zawodowym, tym niemniej zazwyczaj oceny tej Trybuna dokonuje przede wszystkim na
podstawie danych ujawnionych w rejestrze, w szczeglnoci z wpisw zawartych w dziale I,
rubryka 3, dotyczcych jednostek terenowych lub oddziaw organizacji378.
Dokonujc interpretacji pojcia zwizku zawodowego, uytego przez ustrojodawc
w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP, naley stwierdzi, e zostao ono zastosowane w
znaczeniu organizacji wiata pracy. W tym znaczeniu pojcie zwizku zawodowego
stanowi kategori na tyle ogln (zbiorcz), aby mona byo zasadnie wnioskowa, e
ustawodawca konstytucyjny mia na myli zarwno tradycyjnie rozumiane zwizki zawodowe
sensu stricto, jak i struktury ponadzwizkowe, a wic zrzeszenia zwizkw oraz organizacje
midzyzwizkowe379. Zawenie prawa wystpowania z wnioskami do TK w sprawie
abstrakcyjnej kontroli norm jedynie do oglnokrajowych zwizkw zawodowych byoby
niczym nie uzasadnionym naruszeniem zasady rwnego traktowania podmiotw wobec
prawa.
Niemniej jednak pojcie oglnokrajowego zwizku zawodowego Trybuna uzna za
autonomiczne na gruncie ustawy zasadniczej380. Argumentacja TK w tej kwestii jest ciekawa i
paradoksalnie wydaje si przemawia za ujednoliceniem kryterium reprezentatywnoci w
376
Zob. tame.
Zob. szerzej postanowienie TK z 20.01.2003 r., Tw 58/02, OTK ZU 2003/3B/159.
378
M. Zubik, jw., s. 4.
379
Por. tame, s. 3.
380
Por. postanowienie TK z 20.01.2003 r., Tw 58/02, OTK ZU 2003/3B/159.
377
251
postpowaniu przed Trybunaem na rzecz stosowania formuy reprezentatywnoci organizacji

zwizkowych przyjtej w Kodeksie pracy bd te w ustawie o Trjstronnej Komisji.
Trybuna Konstytucyjny w skadzie jednego sdziego (E. towskiej) w wyniku
wstpnego rozpoznania wniosku Oglnopolskiego Akademickiego Zwizku Zawodowego w
sprawie konstytucyjnoci okrelonych przez wnioskodawc rozporzdze ustali, e ustawa
zasadnicza
posuguje
si
autonomicznym
pojciem
oglnokrajowego
zwizku
zawodowego. Pojcia tego nie definiuje ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach
zawodowych. Natomiast ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, posugujc si
pojciem
oglnokrajowego
zwizku
zawodowego,
formuuje
definicj
reprezentatywnego zwizku zawodowego. Zgodnie z art. 6 drugiej ze wskazanych ustaw, za

reprezentatywne organizacje zwizkowe uznaje si oglnokrajowe zwizki zawodowe,
ktre speniaj dodatkowo szczegowe przesanki zwizane z liczb czonkw i rodzajem
dziaalnoci danego zwizku. Trybuna Konstytucyjny uznaje jednak za nieadekwatne,
odnoszenie tak szczegowych kryteriw, jakie dotycz reprezentatywnego zwizku
zawodowego w ujciu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, do
konstytucyjnego pojcia oglnokrajowego zwizku zawodowego. W tym stanie rzeczy
naley zatem przyj, e ustawa zasadnicza posuguje si w sposb autonomiczny pojciem
oglnokrajowego zwizku zawodowego.
Przyjte w postanowieniu TK rozumowanie, zgodnie z ktrym zwrotowi
oglnokrajowy zwizek zawodowy ustawa zasadnicza nadaje szczeglne autonomiczne
znaczenie nie jest trafne. Jeli uzna, e zarwno pojcie zwizku zawodowego, jak i
pojcie oglnokrajowego zwizku zawodowego zostay bliej okrelone w niszych
hierarchicznie, lecz bardziej szczegowych aktach normatywnych, jak ustawa o zwizkach
zawodowych i ustawa o Trjstronnej Komisji, to uyte w art. 191 ust.1 pkt 4 Konstytucji RP
sformuowanie
oglnokrajowy
organ
zwizku
zawodowego,
czyli
pojcie
oglnokrajowego zwizku zawodowego, nie moe by interpretowane w oderwaniu od

szczeglnych regulacji ustawowych.
Ustawa o zwizkach zawodowych w art. 1 ust. 1 posuguje si szerokim pojciem
zwizku zawodowego, stanowic, e zwizek zawodowy jest dobrowoln i samorzdn
organizacj ludzi pracy, powoan do reprezentowania i obrony ich praw, interesw
zawodowych i socjalnych. Zwizek zawodowy rozumiany jest jako organizacja (pewna
struktura) wiata ludzi pracy. W przepisie art. 11 ust. 1 i 2 u.z.z. zostao uyte wskie
252
okrelenie zwizku zawodowego w znaczeniu pewnej jednostki organizacyjnej. W tym sensie

zwizki zawodowe mog by jednostkami organizacyjnymi (czci struktury) zarwno
zrzesze zwizkowych, jak i organizacji midzyzwizkowych.
Uyte w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP sformuowanie zwizek zawodowy
naley odnie do szerokiego rozumienia tego pojcia. Tym samym cay zwrot w brzmieniu
oglnokrajowy zwizek zawodowy w zwizku z art. 6 ust. 2 ustawy o Trjstronnej Komisji
trzeba by interpretowa jako tosamy nie tylko z pojciem oglnokrajowego zwizku
zawodowego, lecz take z pojciem oglnokrajowego zrzeszenia (federacji) zwizkw
zawodowych
oraz
pojciem
oglnokrajowej
organizacji
midzyzwizkowej
(konfederacji). Ustawa po spenieniu okrelonych warunkw uznaje te organizacje za

reprezentatywne
organizacje
zwizkowe.
tym
kontekcie
konstytucyjny zwrot
oglnokrajowy zwizek zawodowy powinno si identyfikowa z oglnokrajow

organizacj zwizkow reprezentatywn w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do
Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego.
Takie rozumowanie opiera si ponadto na normatywnym brzmieniu art. 19 ust. 1, art.
191 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 u.z.z., przy zaoeniu, e wykadni sformuowa konstytucyjnych
dokona mona w oparciu o bardziej szczegowe w treci przepisy ustaw zwykych. Przepisy
powysze daj organizacji zwizkowej reprezentatywnej w rozumieniu ustawy o Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu
spoecznego prawo: 1) opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych w zakresie objtym
zadaniami zwizkw zawodowych, 2) opiniowania dokumentw konsultacyjnych Unii
Europejskiej, w szczeglnoci biaych ksig, zielonych ksig i komunikatw, oraz projektw
aktw prawnych Unii Europejskiej w zakresie zada objtych zadaniami zwizkw
zawodowych, 3) wystpowania z wnioskami o wydanie lub zmian ustawy albo innego aktu
prawnego w zakresie spraw objtych zadaniami zwizku zawodowego. Z tymi prawami w
sposb naturalny (tworz pewn jednorodn grup) zwizane jest prawo do wystpowania z
wnioskami w kwestii abstrakcyjnej kontroli aktw prawnych w zakresie spraw objtych
zadaniami zwizku zawodowego.
Na tej podstawie naley uzna, e ustawa zasadnicza nie posuguje si wcale
autonomicznym
pojciem
oglnokrajowego
zwizku
zawodowego.
Ustawodawca
konstytucyjny w istocie ma na myli oglnokrajow organizacje zwizkow reprezentatywn

na gruncie ustawy o Trjstronnej Komisji. Zatem tylko taka organizacja zwizkowa moe
zoy do Trybunau wniosek, o ktrym mowa w art. 191 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Jest to niewtpliwie wykadnia zawajca literalne brzmienie art. 191 ust. 1 pkt 4
253
ustawy zasadniczej, niemniej jednak pozostaje w zgodzie z postulatami spjnoci systemu

prawa oraz racjonalnoci ustawodawcy przede wszystkim ze wzgldu na zakres podmiotowy
praw unormowanych w art. 19 ust. 1, art. 191 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 ustawy o zwizkach
zawodowych. Do czasu jednak ewentualnych zmian Konstytucji RP naley wszake stosowa
si do literalnego brzmienia jej art. 191 ust. 1 pkt 4, a tym samym uzna, e ustawodawca
konstytucyjny mg posuy si autonomicznym pojciem oglnokrajowego zwizku
zawodowego.
Trybuna Konstytucyjny dokona rwnie interpretacji zakresu podmiotowego spraw
nalecych do sfery dziaania uprawnionych reprezentatywnych organizacji zwizkowych.
Warto powoa si na argumentacj Trybunau w tej kwestii.
Najpeniejsz analiz kategorii spraw objtych zakresem dziaania organizacji
zwizkowych przedstawi Trybuna w skadzie jednego sdziego (A. Jamroza) po wstpnym
rozpoznaniu wniosku Oglnopolskiego Zwizku Zawodowego Lekarzy381 o stwierdzenie
konstytucyjnoci ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze rodkw publicznych382. Trybuna podkreli, e zakres uprawnienia
wnioskodawcy do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm wynika w cisy sposb z
charakteru
tego
podmiotu
jako
zwizku
zawodowego.
Wniosek
do
Trybunau
Konstytucyjnego musi by bowiem bezporednio zwizany z interesem prawnym danej

organizacji jako takiej lub z interesem prawnym czonkw tej organizacji, do ktrego
reprezentowania jest ona powoana. Istota zwizku zawodowego, jako organizacji skupiajcej
pracownikw i dbajcej o ich prawa, wyklucza natomiast moliwo domagania si kontroli
tych aktw normatywnych, ktre nie tylko ksztatuj prawa i obowizki czonkw tej
organizacji, ale rwnie podmiotw niebdcych lub niemogcych by czonkami
okrelonych struktur zwizkowych. Odmienne stanowisko, zdaniem Trybunau, prowadzioby
do uznania, e zwizek zawodowy jest uprawniony do kwestionowania konstytucyjnoci
take tych przepisw, ktre nie dotycz spraw objtych jego zakresem dziaania. Tego
rodzaju wniosek jest natomiast niedopuszczalny ze wzgldu na ograniczony charakter
legitymacji procesowej zwizku zawodowego, wynikajcy z art. 191 ust. 2 Konstytucji.
Trybuna Konstytucyjny jednoczenie podkreli, e postanowienia zawarte w statucie
zwizku zawodowego nie mog przesdza o zakresie dziaania tego podmiotu, a tym samym
wpywa na sposb interpretacji konstytucyjnej przesanki zawartej w art. 191 ust. 2 ustawy
zasadniczej. Statut moe jedynie zawa zakres dziaania wyznaczony dla danego podmiotu
381
382
Zob. postanowienie TK z 11.07.2005 r., Tw 29/05, OTK ZU 2005/4B/159.

Dz. U. Nr 210, poz. 2135.
254
w przepisach rangi konstytucyjnej i ustawowej. Nie moe natomiast wykracza poza te

przepisy i stanowi podstawy do przypisywania danemu podmiotowi nowych zada i
kompetencji, rozszerzajcych jednoczenie jego zakres dziaania wynikajcy z regulacji
konstytucyjnej.
Tym samym reprezentatywna organizacja zwizkowa moe zgosi wniosek o
wszczcie postpowania przed TK wycznie wtedy, gdy okrelona norma narusza prawa i
interesy czonkw zwizku bd zbiorowe prawa i interesy zawodowe i socjalne lub wolnoci
i prawa samych zwizkw zawodowych. Tego rodzaju organizacje nie s natomiast
legitymowane do wystpowania do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach
oglnopastwowych czy oglnospoecznych, ktre z natury rzeczy dotycz interesu prawnego
wszystkich obywateli lub grup o wiele szerszych ni te, ktre dana organizacja
reprezentuje383.
4. Udzia reprezentatywnych organizacji zwizkowych w cywilnym postpowaniu
odrbnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych
Zgodnie z art. 462 k.p.c. w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych
organizacje pozarzdowe mog powodowa wszczcie postpowania na rzecz pracownikw
oraz ubezpieczonych. Z treci tego przepisu wynika prawo wszczcia postpowania
cywilnego na rzecz pracownikw (ubezpieczonych) szeroko pojtej, bliej nieokrelonej,
kategorii organizacji pozarzdowych, a wic organizacji dziaajcych non for profit. W
zwizku z art. 61 1 pkt 5 k.p.c. zwizki zawodowe (organizacje zwizkowe) w ramach tej
nieokrelonej grupy organizacji mona by zaliczy do zbioru organizacji pozarzdowych, do
ktrych zada statutowych naley ochrona rwnoci oraz niedyskryminacji przez
bezpodstawne bezporednie lub porednie zrnicowanie praw i obowizkw obywateli384.
Organizacje te mog w sprawach o roszczenia z tego zakresu wytacza za zgod obywateli
powdztwa na ich rzecz oraz, za zgod powoda, wstpowa do postpowania w kadym jego
stadium. Poza tym takie rozumowanie jest zasadne ze wzgldu na tre art. 465 1 k.p.c.
383
Zob. szerzej postanowienie TK z 24.09.1996 r., T 35/96, OTK ZU 1996/5/45; postanowienie TK z 3.09.1998
r., U 1/98, OTK ZU 1998/5/66; por. M. Zubik, jw., s. 4-5.
384
Naley uzna, e przepisy art. 61 3, 4 i 5 nie maj odpowiedniego zastosowania w sprawach z zakresu
prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, poniewa dotycz one wyranie okrelonych i oddzielnych kategorii
spraw oraz organizacji, ktre sprawami tymi zajmuj si statutowo. Przyjty powyej wniosek, e organizacja
pozarzdowa (spoeczna) moe wnie powdztwo lub wstpi do postpowania z zakresu prawa pracy lub
ubezpiecze spoecznych odnosi si take do spraw z zakresu ochrony rwnoci i niedyskryminacji, jeeli s one
jednoczenie sprawami z zakresu prawa pracy lub ubezpiecze spoecznych; zob. szerzej i por. postanowienie
SN z 26.05.2010 r., II PZ 16/10, LEX nr 603842.
255
Przepis ten stanowi, e penomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego moe by

przedstawiciel zwizku zawodowego. Skoro wic ustawodawca przyzna zwizkom
zawodowym prawo reprezentowania pracownikw w postpowaniu sdowym, to tym
bardziej zwizki zawodowe powinny mie zarwno prawo wszczcia postpowania na rzecz
pracownika, jak i prawo wstpienia do postpowania w kadym jego stadium.
Sprawy z zakresu prawa pracy ze swej natury zwizane s z indywidualnymi
stosunkami pracy. Na mocy za art. 7 ust. 1 u.z.z. w sprawach indywidualnych stosunkw
pracy zwizki zawodowe reprezentuj prawa i interesy swoich czonkw. Z tego przepisu w
zwizku z art. 61 4, art. 462 oraz art. 465 1 k.p.c. wynika, e zazwyczaj zakadowa
organizacja zwizkowa moe za zgod pracownika wyraon na pimie wszcz
postpowanie na rzecz pracownika, wstpi do toczcego si postpowania, czy
reprezentowa pracownika w postpowaniu tylko wtedy, gdy pracownik jest zarazem
czonkiem zrzeszonym w zakadzie pracy w ramach tej organizacji zwizkowej.
Zwizek zawodowy wytaczajc powdztwo nie realizuje wic wasnych praw. Jest
stron postpowania jedynie w znaczeniu formalnym. Odnoszc to do powdztwa o ustalenie
naley podnie, e w takiej sytuacji zwizek zawodowy moe domaga si jedynie ustalenia
istnienia (nieistnienia) stosunku prawnego lub prawa midzy podmiotem na rzecz ktrego
wytoczy powdztwo a drug stron stosunku prawnego oraz musi si powoa na interes
prawny powoda w znaczeniu materialnym (osoby, na rzecz ktrej wytoczono powdztwo)385.
W obecnym stanie prawnym zwizki zawodowe wyjtkowo w nielicznych
przypadkach maj moliwo na gruncie przepisw Kodeksu postpowania cywilnego o
postpowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy wystpi z powdztwem we wasnym
imieniu (wasnym interesie prawnym) i w tym zakresie nie dziaaj na rzecz pracownikw
swoich czonkw, a w interesie zbiorowoci pracownikw (zaogi) bd te wystpuj w
granicach tradycyjnie rozumianego interesu prawnego jako podmiot pewnych praw i
obowizkw.
Zwizki zawodowe w myl art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakadowym
funduszu wiadcze socjalnych386 maj prawo wystpienia do sdu pracy z roszczeniem o
zwrot funduszowi rodkw wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o
przekazanie nalenych rodkw na fundusz. Mimo e przepis o tym wyranie nie stanowi,
postpowanie w tych sprawach toczy si na podstawie przepisw Kodeksu postpowania
cywilnego dotyczcych postpowania odrbnego w sprawach z zakresu prawa pracy i
385
386
Zob. szerzej wyrok SN z 24.06.1998 r., I PKN 186/98, OSNP 1999/13/424, Wokanda 1999/7/26.
Tj. Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335.
256
ubezpiecze spoecznych. W tej kwestii wypowiedzia si rwnie Sd Najwyszy. W jednym

z orzecze stwierdzi, e pomijajc charakter przysugujcych zwizkowi zawodowemu
roszcze okrelonych w art. 8 ust. 3 ustawy o zakadowym funduszu wiadcze socjalnych
(cywilny, pracowniczy, publicznoprawny), nie budzi wtpliwoci, i sprawy o te roszczenia
s sprawami z zakresu prawa pracy, przekazanymi do postpowania odrbnego w sprawach
pracowniczych odrbnym przepisem rangi ustawowej387. Zdaniem SN spraw o zwrot
zakadowemu funduszowi wiadcze socjalnych rodkw wydatkowanych niezgodnie z
przepisami ustawy trudno zakwalifikowa do spraw wymienionych w art. 476 1 k.p.c. Nie
ma jednak takiej potrzeby, gdy z mocy odrbnych przepisw rangi ustawowej sprawa o
roszczenie niewymienione w tym przepisie moe by take przekazana do postpowania
odrbnego w sprawach pracowniczych. Tak naley oceni regulacj zawart w art. 8 ust. 3
ustawy o zakadowym funduszu wiadcze socjalnych. Skoro przepis ten stanowi, e spraw
o takie roszczenie rozpatruje sd pracy, a sd ten rozpatruje wycznie sprawy z zakresu
prawa pracy, to z mocy tego przepisu jej rozpoznanie nastpuje w postpowaniu odrbnym
dla spraw z zakresu prawa pracy388.
Zakadowe organizacje zwizkowe maj prawo wystpienia do sdu pracy z
roszczeniem wynikajcym z niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy zawartej z
pracodawc, dotyczcej warunkw udostpniania zakadowej organizacji zwizkowej
pomieszcze i urzdze technicznych niezbdnych do wykonywania dziaalnoci zwizkowej
w zakadzie pracy (art. 33 ust. 1 i 2 u.z.z.). Jeeli warunki udostpniania organizacji
zwizkowej pomieszcze i urzdze technicznych okrelaj postanowienia ukadu
zbiorowego pracy, prawo wystpienia z odpowiednim roszczeniem przysuguje pracodawcy
lub kadej z organizacji zwizkowych, ktrej postanowienia te dotycz (art. 33 ust. 3).
Postpowanie w tych sprawach toczy si w trybie przepisw Kodeksu postpowania
cywilnego o postpowaniu z zakresu prawa pracy (art. 33 ust. 4 ustawy).
W obecnym stanie prawnym brak jednak przepisw okrelajcych pozycj procesow,
udzia w postpowaniu z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, reprezentatywnych
organizacji zwizkowych, zarwno w zakadzie pracy jak i na szczeblu ponadzakadowym.
Pewn wskazwk dla ustawodawcy moe okaza si orzecznictwo Sdu Najwyszego.
Zgodnie z ustalon lini orzecznicz389 Sd Najwyszy przyjmuje, e zakadowa
organizacja zwizkowa zrzeszajca mniejsz liczb czonkw ni przewidziana w przepisie
387
Zob. szerzej postanowienie SN z 4.03.2009 r., II PK 209/08, OSNP 2010/21-22/263.

Zob. szerzej wyrok SN z 16.08.2005 r., I PK 12/05, OSNP 2006/11-12/182.
389
Zob. wyrok SN z 9.05.2008 r., II PK 316/07, OSNP 2009/19-20/250; postanowienie SN z 2.07.2009 r., II PZ
5/09, OSNP 2011/5-6/80, por. wyrok SN z 6.05.2010 r., II PK 344/09, LEX nr 603421.
388
257
art. 251 ustawy o zwizkach zawodowych nie ma legitymacji czynnej do wytoczenia

powdztwa na rzecz pracownika na podstawie art. 462 k.p.c. w zwizku z art. 61 k.p.c., nie
moe bra udziau w tym postpowaniu, a tym samym zoy apelacji od wyroku sdu
pierwszej instancji. Tym samym organizacje zwizkowe w zakadzie pracy zrzeszajce mniej
ni dziesiciu pracownikw nie maj uprawnienia do wytoczenia powdztwa we wasnym
imieniu na rzecz pracownika (za jego zgod), a zatem w postpowaniu w sprawach z zakresu
prawa pracy nie posiadaj ani zdolnoci sdowej, ani procesowej. Interesujcy pogld SN
wyrazi na gruncie ustawy o zakadowym funduszu wiadcze socjalnych. Sd przytoczy
stanowisko sdu okrgowego, zgodnie z ktrym powdztwo z art. 8 ust. 3 ustawy o
zakadowym funduszu wiadcze socjalnych suy ma zaodze, std jeli powodowy zwizek
zrzesza niewielu czonkw, to jego obecne stanowisko nie moe przeway w sprawie390.
Sd Najwyszy zatem zdaje si uznawa, e legitymacj czynn, a wic prawo do
wszczcia postpowania oraz wstpienia do postpowania, ma tylko taka zakadowa
organizacja zwizkowa, ktra zrzesza co najmniej dziesiciu czonkw zwizku. Innymi
sowy, organizacje zwizkowe zrzeszajce poniej dziesiciu pracownikw w postpowaniu
w sprawach z zakresu prawa pracy nie maj zdolnoci sdowej, ani zdolnoci procesowej. Nie
maj bowiem uprawnie przysugujcych zakadowej organizacji zwizkowej. Z tego
wzgldu na rzecz pracownika swojego czonka nie mog wystpi z powdztwem w
sprawie z zakresu prawa pracy, wstpi do toczcego si postpowania oraz reprezentowa go
przed sdem pracy.
Mona zatem uzna, e prg zrzeszania przynajmniej dziesiciu pracownikw jest sui
generis
kryterium
reprezentatywnoci
zakadowych
organizacji
zwizkowych
postpowaniu przed sdami pracy. Legitymacj czynn w postpowaniu z zakresu prawa

pracy formalnie nabywa organizacja zwizkowa, jeli tylko udokumentuje sdowi, e czna
liczba jej czonkw w zakadzie pracy wynosi dziesi i wicej pracownikw.
Majc natomiast na uwadze aprobowany przez SN pogld, wedle ktrego gdyby z
powdztwem o zwrot funduszowi wiadcze socjalnych rodkw wydatkowanych niezgodnie
z przepisami ustawy lub o przekazanie nalenych rodkw na fundusz wystpi na rzecz
zaogi zakadu pracy nieliczny zwizek zakadowy, to jego stanowisko nie moe przeway w
toczcym si postpowaniu, wydaje si by zasadny de lege ferenda postulat wikszego
udziau organizacji reprezentatywnych w postpowaniu sdowym z zakresu prawa pracy i
ubezpiecze spoecznych.
390
Zob. wyrok SN z 25.08.2004 r., I PK 22/03, OSNP 2005/6/80.

258
Naleaoby zatem proponowa przemylane zmiany w prawie. Zgodnie z art. 76 k.p.c.

kady, kto ma interes prawny w tym, aby sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy jednej ze
stron, moe w kadym stanie sprawy a do zamknicia rozprawy w drugiej instancji
przystpi do tej strony (interwencja uboczna). De lege ferenda zakadowe organizacje
zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a 1 i 2 k.p. powinny mie zawarte w
odrbnym przepisie Kodeksu postpowania cywilnego prawo interwencji ubocznej w
sprawach z zakresu prawa pracy. Bez wtpienia bowiem w interesie reprezentatywnej
organizacji zwizkowej ley, aby sd rozstrzygn spraw na korzy pracownika, nawet jeli
nie jest on czonkiem tej organizacji w zakadzie pracy. Wynika to z zaoenia, e organizacja
reprezentatywna jest szczeglnie predestynowana do obrony zbiorowych interesw i praw
zaogi, za rozstrzygnicie w indywidualnej sprawie pracownika moe mie wpyw na cao
tych interesw i praw.
Do pomylenia jest rwnie sytuacja, w ktrej z uwagi na szczeglnie zawiy
charakter sprawy na wniosek kadej organizacji zakadowej mogaby z interwencj uboczn
wystpi organizacja zwizkowa reprezentatywna na szczeblu ponadzakadowym w
rozumieniu art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p., w strukturze ktrej pozostaje zakadowa organizacja
zwizkowa, ktra na rzecz pracownika wszcza postpowanie przed sdem pracy.
Z innych wzgldw uzasadniony jest de lege ferenda postulat poddania sporw
zbiorowych kognicji sdw pracy na podstawie przepisw Kodeksu postpowania cywilnego
o postpowaniu odrbnym w sprawach z zakresu zbiorowych stosunkw pracy; wymagaoby
to wprowadzenia do Kodeksu postpowania cywilnego ustawowej definicji spraw z zakresu
zbiorowych stosunkw pracy. Spr zakadowy toczyby si przed sdem rejonowym, za
spr wielozakadowy przed Sdem Okrgowym w Warszawie. Spr zbiorowy (strajk)
koczyby si wydaniem przez sd stosownego orzeczenia korzystajcego z powagi rzeczy
osdzonej.
Przy zaoeniu, e spr z pracodawc (grup pracodawcw) prowadzi wsplna
reprezentacja zwizkowa lub wsplnie dziaajce zwizki zawodowe, a w sytuacji gdy nie
wszystkie organizacje przystpi do sporu przynajmniej wszystkie reprezentatywne
organizacje zwizkowe, racjonalne wydaje si przyznanie organizacjom reprezentatywnym
kilku szczeglnych uprawnie procesowych.
Mona zaproponowa, e w przypadku sporu (strajku) zakadowego organizacja
zwizkowa reprezentatywna na mocy art. 24125a 1 i 2 k.p. miaaby prawo: 1) wystpienia do
sdu pracy z roszczeniem rozstrzygnicia sporu zbiorowego na korzy strony pracowniczej,
lub 2) wystpienia do sdu pracy z wnioskiem zawieszenia sporu zbiorowego, np. na okres
259
jednego miesica. Jeli za doszoby do spontanicznego strajku w zakadzie pracy,

organizacja reprezentatywna mogaby wystpi do sdu pracy z roszczeniem zawieszenia
strajku i poddania strajku procedurze ponownej mediacji na mocy postanowienia sdu
kierujcego strony do mediacji. Jeli natomiast prba mediacji zakoczyaby si fiaskiem,
organizacja reprezentatywna miaaby prawo wystpienia do sdu z roszczeniem uznania
legalnoci prowadzonego strajku.
W przypadku za sporu (strajku) wielozakadowego tosame uprawnienia procesowe
posiada powinny na szczeblu ponadzakadowym organizacje reprezentatywne w trybie art.
24117 1 pkt 1 i 2 k.p. Natomiast organizacja zwizkowa reprezentatywna dla zawarcia
okrelonego ponadzakadowego ukadu zbiorowego, gdy zrzeszajca najwiksz liczb
pracownikw, dla ktrych ma by zawarty okrelony ukad ponadzakadowy, nie powinna
partycypowa w uprawnieniach przyznanych de lege ferenda organizacjom zwizkowym
posiadajcym przymiot tzw. reprezentatywnoci oglnej. Charakter i waga zbiorowych praw i
interesw pracowniczych na poziomie ponadzakadowym s bowiem tego rodzaju, e nigdy
nie bd skutecznie reprezentowane i bronione przez organizacje zwizkowe o relatywnej,
nietrwaej cesze reprezentatywnoci.
5. Wnioski kocowe
W obecnym stanie prawnym brak jest jakiejkolwiek powaniejszej i przemylanej
regulacji dotyczcej udziau reprezentatywnych organizacji zwizkowych w postpowaniu
sdowym w sprawach ze stosunkw z zakresu prawa pracy oraz w sprawach z zakresu
ubezpiecze spoecznych.
Jednoznacznie negatywnie na tym tle naley oceni uchylenie przepisu art. 22 ustawy
z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych. Przepis ten stanowi o prawie organizacji
zwizkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o zwizkach zawodowych, a
nastpnie w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych
i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego do wniesienia rewizji nadzwyczajnej
(kasacji) do Sdu Najwyszego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych. Ponadto stanowi o prawie tych organizacji do wystpowania do Sdu
budzcych wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie.
Odebranie
przez
ustawodawc
tych
praw
reprezentatywnym
organizacjom
zwizkowym w istocie jest dziaaniem sprzecznym z konstrukcj prawn skargi kasacyjnej,

260
zamieszczon w treci art. 3981 1 i 2 k.p.c. Podmiotami uprawnionymi do wniesienia tej

skargi do Sdu Najwyszego od wydanego przez sd drugiej instancji prawomocnego
orzeczenia s wedle tego przepisu strona postpowania, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw
Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka. Jednak wniesienie skargi kasacyjnej przez stron
wycza w zaskaronym zakresie wniesienie skargi kasacyjnej przez Prokuratora
Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka. Brak pord tych
podmiotw reprezentatywnych organizacji zwizkowych, uprawnionych do wniesienia skargi
kasacyjnej w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, ogranicza rol i
umniejsza presti tych organizacji zwizkowych, a take narusza w pewnej mierze zasad
demokratycznego pastwa prawnego.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, e oglnokrajowe organy zwizkw
zawodowych mog wystpi do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie
abstrakcyjnej kontroli aktw normatywnych. Trybuna interpretuje zwrot uyty w art. 191 ust.
1 pkt 4 w ten sposb, e oglnokrajowe organy posiadaj jedynie oglnokrajowe zwizki
zawodowe. W pewnym sensie innym ni przyjte w niniejszej pracy oznacza to
zastosowanie swego rodzaju kryterium reprezentatywnoci. Zwizki oglnokrajowe, gdy
posiadajce w skali kraju rozbudowan struktur, maj moliwo wystpienia do TK w
sprawie abstrakcyjnej kontroli norm, pozostae za organizacje zwizkowe takiego
uprawnienia s wol ustawodawcy konstytucyjnego pozbawione.
Niemniej jednak pojcie oglnokrajowego zwizku zawodowego z uwagi na zasad
demokratycznego pastwa prawnego i postulat spjnoci systemu prawa mona by rozumie
wziej, przy zaoeniu, e zwrotw zamieszczonych w ustawie zasadniczej nie mona
interpretowa w oderwaniu od szczeglnych regulacji ustawowych. Tym samym pojcie
oglnokrajowego zwizku zawodowego oznaczaoby w istocie oglnokrajow organizacj
zwizkow, reprezentatywn na mocy ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego. Prawo do wystpienia z
wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli konstytucyjnoci aktw normatywnych bowiem
przynaleaoby do tej samej kategorii uprawnie, ktre okrela art. 19 ust. 1, art. 191 ust. 1
oraz art. 20 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych. Przepisy przyznaj mono
skorzystania z tych uprawnie wycznie organizacjom zwizkowym reprezentatywnym w
rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji. Pozostaje to wszake w sprzecznoci z liter art.
191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP i wobec tego ostatecznie naley zgodzi si z pogldem, ktry
przyjmuje, e oglnokrajowy zwizek zawodowy (gdy posiada oglnokrajowe organy)
jest wyraeniem autonomicznym. Natomiast w przyszoci w razie ewentualnych zmian w
261
Konstytucji RP zasadne jak sdz byoby ograniczenie kompetencji organizacji

zwizkowych w zakresie wystpowania z wnioskami przewidzianymi w art. 191 Konstytucji
RP tylko do tych organizacji, ktre korzystaj z przymiotu reprezentatywnoci z mocy art. 6
ust. 2 i 3 ustawy o Trjstronnej Komisji.
Udzia organizacji reprezentatywnych w postpowaniu sdowym w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych w obecnym stanie prawnym ograniczony jest
do uprawnie procesowych, ktre przysuguj w zasadzie wszystkim organizacjom
pozarzdowym w postpowaniu cywilnym. Zwizki zawodowe, niezalenie od przymiotu
reprezentatywnoci, jeli zrzeszaj co najmniej dziesiciu pracownikw w pojciu art. 251 ust.
1 u.z.z., mog wszcz postpowanie za zgod pracownika na jego rzecz, wstpi do
toczcego si postpowania i reprezentowa pracownika przed sdem pracy.
De lege ferenda wydaje si by uzasadniony wikszy udzia organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w trybie art. 24125a 1 i 2 k.p., jak rwnie reprezentatywnych na mocy
art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p. w postpowaniu z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych.
Organizacje takie powinny mie przyznane wprost w przepisie Kodeksie postpowania
cywilnego prawo wystpienia z interwencj uboczn w kadym sporze pomidzy
pracownikiem a pracodawc w sytuacji, gdy pracownik ten jest czonkiem innej mniej licznej
zakadowej organizacji zwizkowej, pozbawionej cechy reprezentatywnoci.
Organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu przepisw Kodeksu pracy de
lege ferenda powinny mie rwnie stosowne uprawnienia procesowe w sprawach ze
stosunkw z zakresu prawa pracy, a zwaszcza w sprawach ze zbiorowych stosunkw pracy.
Gdyby zatem spory zbiorowe i strajki podda kognicji sdw pracy, organizacje
reprezentatywne powinny mie moliwo: 1) wystpienia do sdu pracy z roszczeniem
rozstrzygnicia sporu zbiorowego na korzy strony pracowniczej, 2) zoenia do sdu pracy
wniosku w sprawie zawieszenia sporu zbiorowego, 3) wystpienia do sdu pracy z
roszczeniem poddania strajku procedurze ponownej mediacji na mocy postanowienia sdu
oraz 4) wystpienia do sdu z roszczeniem uznania legalnoci prowadzonego strajku.
262
Rozdzia VIII
Reprezentacja a reprezentatywno zwizkw zawodowych
w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy
1. Systematyka projektu Zbiorowego kodeksu pracy

Projekt Zbiorowego kodeks pracy w myl jego twrcw z Komisji Kodyfikacyjnej
obejmuje materi prawa zawart w obecnym stanie prawnym w szeregu szczegowych ustaw
oraz dziale XI Kodeksu pracy. W zakres regulacji kodeksowej weszyby bowiem instytucje
oraz stosunki zbiorowego prawa pracy unormowane w takich aktach prawa jak: 1) ustawa z
dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych391; 2) ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o
organizacjach pracodawcw392; 3) ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu
pracownikw i przeprowadzaniu z nimi konsultacji393; 4) ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o
dialogu spoecznego394; 5) dzia XI Kodeksu pracy Ukady zbiorowe pracy; 6) ustawa z dnia
23 maja 1991 r. o rozwizywaniu sporw zbiorowych395; 7) ustawa z 5 kwietnia 2002 r. o
europejskich radach zakadowych396, 8) ustawa z dnia 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie
pracownikw w spce powstaej w wyniku transgranicznego poczenia si spek 397, 9)
ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesw gospodarczych i spce
europejskiej398, 10) ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o spdzielni europejskiej399.
Inkorporowanie do Kodeksu materii tych ustaw nie wyczerpuje jednak jego
normatywnej treci. Kodyfikatorzy postawili bowiem sobie za cel rwnie reform
zbiorowego prawa pracy, polegajc na stworzeniu nowego modelu ruchu pracowniczego, a
w konsekwencji nowej formuy reprezentatywnoci zwizkowej. Dlatego te implementacja
norm
poszczeglnych
ustaw
dokonana
zostaa
twrczy sposb
zamiarem
unowoczenienia zbiorowego prawa pracy.
391
Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854.

Dz. U. Nr 55, poz. 235.
393
Dz. U. Nr 79, poz. 550.
394
Dz. U. Nr 100, poz. 1080.
395
Dz. U. Nr 55, poz. 236.
396
Tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 1146.
397
Dz. U. Nr 86, poz. 525.
398
Dz. U. Nr 62, poz. 551.
399
Dz. U. Nr 149, poz.1077.
392
263
Zamierzenie te potwierdza systematyka projektu Zbiorowego kodeksu pracy. Projekt

skada si z siedmiu tytuw. Tytu pierwszy to przepisy oglne, gdzie w ramach dziau II
podany zosta katalog podstawowych zasad zbiorowego prawa pracy. W zakresie tytuu
drugiego zamieszczone zostay przepisy o tworzeniu i rozwizywaniu, a take uprawnieniach
zwizkw zawodowych i organizacji pracodawcw. Tytu trzeci zawiera w sobie normy
regulujce w szerokim ujciu dialog i wspprac pracownikw z pracodawcami. W skad
tego
tytuu
wchodz
przepisy dotyczce
funkcjonowania
rad
zakadowych
jako
przedstawicielstw pracowniczych pozazwizkowych, udziau przedstawicieli pracownikw w

radzie nadzorczej spki, procedur rokowa zbiorowych, zakresu informowania i konsultacji
z
pracownikami
kondycji
ekonomicznej
pracodawcy
oraz
niektrych
czynnoci
podejmowanych przez niego w stosunku do zaogi, a take przepisy o funkcjonowaniu

instytucji dialogu spoecznego pod nazw Trjstronnej Komisji Dialogu Pracy na szczeblu
centralnym, wojewdzkich komisji dialogu pracy na szczeblu regionalnym oraz novum
Krajowego Konsultanta Dialogu Pracy. Tytu czwarty powicony zosta procedurze zawarcia
ponadzakadowego oraz zakadowego ukadu zbiorowego pracy i zakadowym wiadczeniom
socjalnym. W ramach tytuu pitego uregulowane s za zbiorowe spory pracy od mediacji i
arbitrau a po strajk i inne formy protestu zbiorowego. Z kolei tytu szsty to przepisy
stanowice o trybie zaangaowania pracownikw w przedsibiorstwach europejskich poprzez
specjalne zespoy negocjacyjne i europejskie rady zakadowe, a take przepisy o partycypacji
pracowniczej w spce europejskiej oraz spdzielni europejskiej. Ostatni za tytu sidmy
projektu Zbiorowego kodeksu pracy zawiera przepisy o odpowiedzialnoci, gwnie karnej,
za naruszenie przepisw kodeksu.
Za najbardziej reformatorskie przedsiwzicie naley uzna sformuowanie przez
kodyfikatorw katalogu podstawowych zasad zbiorowego prawa pracy i umieszczenie w nim
jako jednej z nich zasady reprezentatywnoci. Podniesienie tej waciwoci do rangi
podstawowej zasady zbiorowego prawa pracy przyczyni si w przyszoci do rozwizania
sytuacji kolizyjnych pomidzy partnerami spoecznymi400.
Kolejny kodeks powinien by dzieem nowym pod wzgldem treci w tym
znaczeniu, e winien uwzgldnia, w dostosowaniu do standardw europejskich, zasady
oglne401. Zasady te zostay w projekcie Kodeksu ujte w precyzyjny sposb, w zwizku z
czym ich nadrzdny charakter wzgldem innych norm kodeksowych jest wyranie
400
G. Godziewicz: Czy naley kodyfikowa zbiorowe prawo pracy w Polsce? [w:] Problemy kodyfikacji prawa
pracy. Wybrane zagadnienia zabezpieczenia spoecznego. Referaty na XVI Zjazd Katedr oraz Zakadw Prawa
Pracy i Ubezpiecze Spoecznych, Gdask 2007, s.73.
401
T. Zieliski: Reforma prawa pracy (Szanse i zagroenia), PiP nr 5/2001, s. 26.
264
zaakcentowany. Dlatego te formua zasad podstawowych w Kodeksie hoduje postulatowi

doktryny, zgodnie z ktrym powinny to by zasady o normatywnym charakterze, ktre
nadawayby si rwnie do bezporedniego zastosowania, za ich ujcie powinno
nawizywa do zasadniczych wartoci, nonikami ktrych powinny by normy zbiorowego
prawa pracy402.
Naley zatem stwierdzi, e sformuowanie katalogu podstawowych zasad
zbiorowego prawa pracy sprawia, i projekt Kodeksu pod wzgldem systematyki (struktury,
konstrukcji) jest przejrzysty, spjny i wewntrznie uporzdkowany, tworzc tym samym
koherentn cao. Na tych zasadach ma bowiem opiera si system zbiorowych stosunkw
pracy i w oparciu o te zasady maj funkcjonowa instytucje zbiorowego prawa pracy.
Niezmiernie istotny wydaje si fakt, e jedn z tych zasad ma by zasada reprezentatywnoci.
2. Model przedstawicielstwa pracowniczego w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy

Projekt Zbiorowego kodeksu pracy (z.k.p.) wprowadza do zbiorowych stosunkw
pracy nowy model przedstawicielstwa pracowniczego. Zgodnie bowiem z jego art. 6 pkt 11
przez zakadowe przedstawicielstwo pracownicze naley rozumie zakadow sekcj
zwizkow, a w razie jej braku zakadowego delegata pracownikw lub rad zakadow, jak
rwnie zakadowy komitet protestacyjny - w zakresie sporu zbiorowego. Z redakcji tego
przepisu mona wnioskowa, e ciaem uprawnionym do reprezentowania zatrudnionych w
zakadzie pracy jest zakadowa sekcja zwizkowa, a wic struktura zwizkowa, za
przedstawicielstwa pozazwizkowe peni jedynie rol komplementarn, subsydiarn
wzgldem niej. Nie s to ciaa rwnorzdne.
Zamiast terminu zakadowa organizacja zwizkowa kodeks posuguje si pojciem
zakadowej sekcji zwizkowej, ktra stanowi statutow jednostk organizacyjn zwizku
zawodowego, zrzeszajc pracownikw jednego zakadu pracy (art. 6 pkt 13 z.k.p.). Projekt
Kodeksu nakada zatem na zwizek zawodowy obowizek utworzenia struktury
organizacyjnej oraz dziaania na poziomie zakadu pracy poprzez sekcj zwizkow,
niezalenie od nazwy nadanej tej jednostce organizacyjnej w statucie zwizku zawodowego.
Projekt Kodeksu ponadto wprowadza pojcie midzyzakadowej sekcji zwizkowej.
W myl art. 6 pkt 5 pod tym pojciem trzeba rozumie statutow komrk zwizku
zawodowego, zrzeszajc pracownikw zatrudnionych w zakadach pracy nalecych do
rnych pracodawcw, w ktrych nie istniej sekcje tego zwizku. Pynie std wniosek, e w
402
G. Godziewicz, jw., s. 72.

265
zakadzie pracy mog istnie zarwno sekcje zakadowe, jaki i midzyzakadowe, ale zawsze
bd one jednostkami organizacyjnymi rnych i niezalenych zwizkw zawodowych.
Kodyfikatorzy nie zrezygnowali z pojcia organizacji zwizkowej, jednak jest to
nazwa oglna (zbiorcza). W jej zakresie mieszcz si bowiem nie tylko zwizki zawodowe,
lecz take cae struktury zwizkowe, takie jak federacje lub konfederacje zwizkowe, jak
rwnie inne zrzeszenia zwizkw zawodowych (art. 6 pkt 6 z.k.p.).
Z kolei na poziomie struktur ponadzakadowych funkcjonowa by mogy, tak jak
dotychczas, federacje oraz konfederacje zwizkowe, ktre oznaczaj jednak nieco inne
struktury anieli w obecnym stanie prawnym. Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 u.z.z. federacja
jest oglnokrajowym zrzeszeniem zwizkw zawodowych. W projekcie Kodeksu federacj
jest za kade zrzeszenie zwizkw zawodowych (art. 6 pkt 1), nie tylko oglnokrajowe, a na
przykad rwnie regionalne lub branowe, czy te obejmujce tylko jeden z zawodw.
Zgodnie z art. 11 ust. 2 u.z.z. konfederacja to oglnokrajowa organizacja midzyzwizkowa,
zoona z oglnokrajowych zwizkw zawodowych oraz zrzesze zwizkw zawodowych.
Natomiast projekt Kodeksu w art. 6 pkt 4 przewiduje, e w struktur konfederacji wchodz
federacje lub oglnokrajowe federacje. Konfederacja jest zrzeszeniem federacji lub
oglnokrajowych zrzesze zwizkw zawodowych.
Pynie std wniosek, e zgodnie z
projektem kade zrzeszenie zwizkw zawodowych naley nazwa federacj, za zrzeszenie

kadej federacji konfederacj. Nie wymaga si, aby miay one zasig oglnopolski.
Zakadowy model organizacji ruchu zwizkowego kodyfikatorzy chc zastpi
modelem mieszanym, ktry w dalszej przyszoci z powodzeniem mgby by zamieniony na
ponadzakadowy model organizacji ruchu zwizkowego. Model mieszany charakteryzuje si
znaczcym udziaem struktur zakadowych w kreowaniu zbiorowych stosunkw pracy.
Organizacje zakadowe w tym modelu odgrywaj decydujc rol w rokowaniach
ukadowych. Z reguy organizacje te nie s jednak samodzielnymi zwizkami zawodowymi,
lecz ogniwami zwizkw ponadzakadowych, z ktrych upowanienia dziaaj 403. Istot za
modelu ponadzakadowego jest oparcie ruchu zwizkowego na strukturach branowych i
rokowania branowe, co ma przeciwdziaa decentralizacji organizacji ruchu zwizkowego i
ukrci partykularyzm maych grup pracowniczych, zazwyczaj zag zakadw pracy404.
403
Z. Hajn: Ustawowy model organizacji polskiego ruchu zwizkowego i jego wpyw na zbiorowe stosunki
pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner: Prawo pracy a wyzwania XXI wieku.
Ksiga Jubileuszowa Prof. T. Zieliskiego, Warszawa 2002, s. 428. Autor podaje, e model mieszany
organizacji ruchu zwizkowego da si zaobserwowa m. in. w USA i Kanadzie.
404
266
Do wysnucia takiego wniosku uprawnia tre art. 41 1 z.k.p. Zgodnie z tym

przepisem zwizek zawodowy moe dziaa w zakadzie pracy poprzez zakadow sekcj
zwizkow, bd inaczej nazwan zakadow jednostk organizacyjn, zrzeszajc co
najmniej 10 pracownikw zakadu; sekcja zwizkowa za dziaa w imieniu zwizku
zawodowego. Oznacza to odebranie osobowoci prawnej sekcji zakadowej. Nie jest to zatem
samodzielna zakadowa organizacja zwizkowa, a jedynie sekcja zwizkowa, pozostajca u
pracodawcy czci (jednostk) struktury zwizku zawodowego, w imieniu ktrego
reprezentuje i broni prawa i interesy zaogi okrelonego zakadu. Cay zwizek zawodowy
bdzie wic ponosi odpowiedzialno za zachowanie swojej jednostki organizacyjnej na
szczeblu zakadu pracy.
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy, reformujc model reprezentacji pracowniczej,
utrzymuje monopol zwizkowy w zbiorowych stosunkach pracy.
Przedstawicielstwo
pozazwizkowe peni tylko rol komplementarn, subsydiarn wzgldem zwizku

zawodowego. wiadczy o tym dobitnie tre art. 65 1 z.k.p., zgodnie z ktrym w zakadzie
pracy, w ktrym pracodawca zatrudnia co najmniej 50 pracownikw i w ktrym nie istnieje
zakadowa sekcja zwizkowa, wybiera si rad zakadow, bdc ich organem
przedstawicielskim w zakresie informacji i konsultacji z pracownikami. W razie jednak
utworzenia zakadowej sekcji zwizkowej rada zakadowa przestaje istnie. Jej kompetencj
do reprezentowania pracownikw przejmuje zakadowa sekcja zwizkowa, a rada zakadowa
musi zosta rozwizana.
Natomiast w myl art. 65 3 z.k.p. w zakadzie pracy, w ktrym pracodawca
zatrudnia co najmniej 20, ale mniej ni 50 pracownikw wybiera si zakadowego delegata
pracownikw. Do zakadowego delegata pracownikw stosuje si odpowiednio przepisy
projektu Kodeksu dotyczce rady zakadowej i jej czonkw. W razie utworzenia zakadowej
sekcji zwizkowej mandat delegata pracownikw wygasa. Jego kompetencj do
reprezentowania zaogi przejmuje sekcja zwizkowa.
Z kolei w razie wszczcia sporu zbiorowego, w sytuacji braku u pracodawcy sekcji
zwizkowej, do czasu jej utworzenia prawo do ogoszenia strajku w zakadzie pracy, w
ktrym toczy si spr zbiorowy, przysuguje komitetowi protestacyjnemu, po uzyskaniu
zgody wikszoci pracownikw zakadu (art. 164 3 z.k.p.). Komitet byby
zinstytucjonalizowanym ciaem przedstawicielskim podczas strajku, a jego czonkom
przysugiwaaby ochrona taka jak zwizkowym organizatorom strajku. Komitet taki
stanowiby cakiem now instytucj zbiorowego prawa pracy.
267
Przy zachowanym co do zasady monopolu zwizkw zawodowych w dziedzinie

zbiorowych stosunkw pracy nastpioby przejcie z ustawowego modelu zakadowego na
ustawowy model mieszany organizacji ruchu zwizkowego. Tym samym spowodowaoby to
wzrost znaczenia organizacji zwizkowych reprezentatywnych nad pozostaymi zwizkami
zawodowymi. Wie si to te z uznaniem reprezentatywnoci za jedn z podstawowych
zasad zbiorowego prawa pracy.
Gdyby jednak nie przyj modelu mieszanego, w ktrym organizacja zakadowa
przestaje by najwaniejszym ogniwem struktury zwizkowej, faktyczne znaczenie zasady
reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach pracy byoby znacznie mniejsze. Z istoty
modelu mieszanego wynika bowiem oparcie ruchu zwizkowego na strukturach
ponadzakadowych. Na wyszym poziomie ni zakad pracy mog za skutecznie dziaa na
rzecz pracownikw jedynie reprezentatywne organizacje zwizkowe. Wyjtkowo tylko do
gosu dochodz organizacje niereprezentatywne w ramach wsplnej reprezentacji lub
wspdziaania.
3. Konstrukcja reprezentatywnoci w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy
Kodyfikatorzy uznali za suszne nadanie reprezentatywnoci zwizkowej cakiem
uniwersalnego waloru w tym sensie, e reprezentatywno staje si jedn z fundamentalnych
zasad zbiorowego prawa pracy, a tym samym przenika przez cao zbiorowych stosunkw
pracy. Wszystkie podmioty zbiorowych stosunkw pracy, a wic zwizki zawodowe, zaogi
zakadw pracy, przedstawicielstwa pozazwizkowe, pracodawcy, organizacje pracodawcw,
a take wadza publiczna, obowizane s respektowa zgodnie z zasad reprezentatywnoci
uprzywilejowanie organizacji reprezentatywnych.
Normatywn tre zasady reprezentatywnoci wyraa art. 10 1 projektu Kodeksu. W
myl tego przepisu w sprawach dotyczcych zbiorowych praw i interesw pracownikw
reprezentowanych przez wicej ni jedn organizacj zwizkow uprawnione s do dziaania
organizacje zwizkowe reprezentatywne, chyba e wszystkie organizacje zwizkowe, ktrych
dana sprawa dotyczy, utworz wspln reprezentacj lub przedstawi wsplne stanowisko.
Kodeks przyznaje zatem pierwszestwo do dziaania organizacjom reprezentatywnym i
wyposaa je w pen zdolno do rokowa w sprawach dotyczcych zbiorowych praw i
interesw pracownikw, jeli nie wszystkie zainteresowane organizacje zwizkowe utworz
wspln reprezentacj lub uzgodni wsplne stanowisko.
268
Zasada reprezentatywnoci w zamyle kodyfikatorw powinna mie funkcj

pomocnicz i uzupeniajc w stosunku do zasady dialogu i wsppracy oraz solidarnoci
spoecznej w zbiorowych stosunkach pracy (art. 11 1 z.k.p.). Instrumentem prawnym
umoliwiajcym w praktyce skuteczn realizacj zasady dialogu spoecznego jest bowiem
reprezentatywno zwizkowa, dziki ktrej dialog pomidzy partnerami przestaje by fasad
prawn, rytuaem demokracji konsensualnej, a staje si skutecznym rodkiem w
negocjacyjnym kreowaniu zbiorowych
stosunkw pracy. Ze wzgldu na zasad
reprezentatywnoci nie bdzie martw powtrzona w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy

konstytucyjna zasada dialogu, wsppracy i solidarnoci spoecznej (partnerw spoecznych).
Projekt Kodeksu wprowadza trzy poziomy reprezentatywnoci: 1) poziom
oglnokrajowy, 2) poziom lokalny, 3) poziom zakadowy. Do okrelenia reprezentatywnoci
organizacji zwizkowych uyte zostay zarwno kryterium liczbowe, jak i kryterium
desygnacji, co jest novum w porwnaniu do obecnego stanu prawnego.
Zgodnie z art. 3 1 z.k.p. reprezentatywna na poziomie oglnokrajowym byaby
organizacja zwizkowa, zrzeszajca co najmniej trzysta tysicy czonkw. Na tym szczeblu
projekt Kodeksu przewiduje wic sztywne kryterium liczbowe, tj. zrzeszania co najmniej
300.000 czonkw. Natomiast wedug ustawy o Trjstronnej Komisji wspczenie za
reprezentatywne organizacje zwizkowe uznaje si oglnokrajowe zwizki zawodowe,
oglnokrajowe zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych i oglnokrajowe organizacje
midzyzwizkowe (konfederacje), ktre speniaj cznie nastpujce przesanki: 1) zrzeszaj
wicej ni 300.000 czonkw bdcych pracownikami, 2) dziaaj w podmiotach gospodarki
narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w wicej ni w poowie
publicznej. Niemniej jednak przy ustalaniu kryterium liczebnoci uwzgldnia si nie wicej
ni po 100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych pracownikami zatrudnionymi w
podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci jest okrelony w
jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD). W stosunku do obecnie
obowizujcego
skomplikowanego
kryterium
liczbowego
projektowana
konstrukcja
kryterium reprezentatywnoci ulegaby znacznemu uproszczeniu w dwch aspektach.

Po pierwsze, odpada w caoci przesanka dyferencjacji liczebnoci organizacji
zwizkowej w przekroju caej gospodarki narodowej. Organizacja zwizkowa nie musiaaby
zatem posiada swoich struktur u pracodawcw, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci jest
okrelony w wicej ni w poowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci, przy czym
uwzgldnia si nie wicej ni po 100.000 czonkw organizacji zwizkowej bdcych
269
pracownikami zatrudnionymi w podmiotach gospodarki narodowej, ktrych podstawowy

rodzaj dziaalnoci jest okrelony w jednej sekcji PKD. Usunicie tego ograniczenia przez
kodyfikatorw i pozostawienie jedynie kryterium liczbowego w czystej postaci w
przyszoci ma na celu umoliwienie uzyskania reprezentatywnoci przez wiksz ilo
organizacji zwizkowych anieli wielkie centrale zwizkowe, jak OPZZ, NSZZ Solidarno
i FZZ. Struktury takich organizacji nie musiayby istnie u pracodawcw prowadzcych
dziaalno w ponad poowie przekroju polskiej gospodarki. Jednoczenie jest to chyba wyraz
braku wiary kodyfikatorw w utrzymanie si lub wzrost wskanika syndykalizacji, a wrcz
przekonanie o dalszym spadku uzwizkowienia.
Po drugie, wymagaoby si, aby reprezentatywna organizacja zwizkowa zrzeszaa
przynajmniej 300.000 czonkw, nie za wycznie czonkw bdcych pracownikami. Jest to
krok w dobrym kierunku. Przedmiotem zbiorowych stosunkw pracy w obecnym okresie nie
s bowiem tradycyjnie rozumiane prawa i interesy pracownikw, ale szeroko pojmowane
prawa i interesy wszystkich zatrudnionych, a nawet interesy i prawa zawodowe i socjalne
spoeczestwa polskiego niezalenie od istnienia bd ustania podstawy zatrudnienia. W tym
sensie bd to wszystkie osoby majce zgodnie z projektem Kodeksu prawo tworzenia i
wstpienia do zwizku zawodowego, a wic pracownicy, niebdce pracodawcami osoby
wykonujce prac zarobkow, emeryci, rencici, bezrobotni, a take funkcjonariusze
publiczni, jeli odrbna ustawa nie bdzie im zakazywa tworzenia wicej ni jednego
zwizku zawodowego (art. 15 1 w zwizku z art. 16 1 3 z.k.p.). Stanowioby to rwnie
podany przejaw rwnego traktowania wszystkich czonkw organizacji zwizkowej w
trakcie stwierdzania cechy jej reprezentatywnoci.
Zgodnie z art. 3 2 z.k.p. reprezentatywna na poziomie lokalnym byaby organizacja
zwizkowa zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw na obszarze danej jednostki
administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie zatrudnienia. Poziom lokalny
reprezentatywnoci ma zastpi teraniejszy szczebel ponadzakadowy na paszczynie
terytorialnej oraz paszczynie branowej. Reprezentatywno na poziomie lokalnym
stwierdzaoby si take w oparciu o kryterium liczbowe, ale natura tego kryterium jest inna w
porwnaniu do kryterium reprezentatywnoci na poziomie oglnopolskim.
Naley zauway tu wyran niekonsekwencj, polegajc na tym, e na poziomie
oglnopolskim zliczani bd wszyscy czonkowie zwizku zawodowego, natomiast na
poziomie lokalnym wycznie pracownicy. Tym samym kryterium reprezentatywnoci
lokalnej bdzie bardziej restrykcyjne ni kryterium reprezentatywnoci oglnokrajowej.
Paradoksalnie mogoby to doprowadzi do sytuacji, w ktrej adna ze struktur terytorialnych
270
lub branowych organizacji reprezentatywnej w skali kraju nie byaby reprezentatywna ze

wzgldu na zrzeszanie na danym obszarze lub w danej gazi pracy niewystarczajcej liczby
pracownikw. Dlatego, jeli tylko jest to niedopatrzenie kodyfikatorw, naleaoby zmieni
przepis projektu Kodeksu poprzez zmian wyrazu pracownicy na wyraenie czonkowie
zwizku. Liczbowe kryterium reprezentatywnoci lokalnej staoby si koherentne z
liczbowym kryterium reprezentatywnoci oglnokrajowej.
Zgodnie z obowizujcym stanem prawnym na szczeblu ponadzakadowym
reprezentatywn organizacj zwizkow jest ponadzakadowa organizacja zwizkowa:
1) reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw SpoecznoGospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego lub 2) zrzeszajca co
najmniej 10 % ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu, nie mniej jednak ni
dziesi tysicy pracownikw, lub 3) zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw, dla
ktrych ma by zawarty okrelony ukad ponadzakadowy (art. 24117 1 k.p.). Obecnie zatem
wspistniej na szczeblu ponadzakadowym trzy kryteria liczbowe reprezentatywnoci (progi
reprezentatywnoci).
Projekt Kodeksu odrzuca dwa progi reprezentatywnoci, pozostawia za w wersji
zmodyfikowanej prg pierwszy (w kolejnoci). W przeciwiestwie jednak do sztywnego
kryterium liczbowego na poziomie oglnokrajowym prg reprezentatywnoci lokalnej jest w
miar elastyczny. Reprezentatywne miayby bowiem by organizacje zwizkowe zrzeszajce
najwiksz liczb pracownikw w danych jednostkach administracyjnego podziau kraju lub
w danych dziedzinach zatrudnienia. Prowadzi to do wniosku, e np. w poszczeglnych
wojewdztwach, czy gaziach pracy reprezentatywne bd organizacje o rnych stanach
liczbowych bazy czonkowskiej i rozziew pomidzy liczebnoci tych organizacji moe by
znaczny. Jest to racjonalne rozwizanie, gdy uwzgldnia specyfik okrelonego obszaru, np.
gsto zaludnienia, czy te wielko danej brany.
Z drugiej jednak strony projekt Kodeksu na poziomie lokalnym w przeciwiestwie do
szczebla oglnokrajowego uznaje za reprezentatywn tylko jedn organizacj z uwagi na
kryterium zrzeszania najwikszej liczby pracownikw. Wydaje si, e jest to krok wstecz w
porwnaniu do stanu obecnego. Naleaoby zatem przez wzgld na zasad dialogu
spoecznego zmodyfikowa projektowane kryterium reprezentatywnoci lokalnej przez
ustanowienie nowego pomocniczego kryterium podwjnej reprezentatywnoci.
Istot tej zmiany byoby dopuszczenie do istnienia na obszarze danej jednostki
administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie zatrudnienia wicej ni jednej
reprezentatywnej organizacji zwizkowej. Status reprezentatywnej organizacji zwizkowej na
271
poziomie lokalnym mogaby uzyska kada organizacja, gdyby zrzeszaa co najmniej 10%
ogu pracownikw objtych zakresem dziaania statutu na obszarze danej jednostki
administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie zatrudnienia. Jeliby za nastpi pat
w rokowaniach na terenie jednostki samorzdu terytorialnego lub w okrelonej brany, wtedy
pen zdolno do rokowa mogaby uzyska organizacja: 1) zrzeszajca najwiksz liczb
pracownikw na obszarze danej jednostki administracyjnego podziau kraju lub w danej
dziedzinie zatrudnienia albo 2) cieszca si najwikszym poparciem zatrudnionych na
obszarze danej jednostki administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie
zatrudnienia na podstawie przeprowadzonego w tej sprawie referendum. Nie ma bowiem
przeszkd, aby podwjna reprezentatywno bya stwierdzana w oparciu zarwno o
kryterium liczbowe, jak i kryterium desygnacji.
Zgodnie z art. 3 3 z.k.p. reprezentatywny na poziomie zakadowym byby zwizek
zawodowy, ktry uzyska w tajnym gosowaniu poparcie najwikszej liczby pracownikw
zakadu objtego jego dziaalnoci. Na poziomie zakadowym projekt wprowadza w miejsce
dotychczas obowizujcego kryterium liczbowego kryterium desygnacji reprezentatywnej
sekcji zwizkowej (w drodze referendum zakadowego).
Niemniej jednak naley rwnie zaznaczy pewn niekonsekwencj uytych
sformuowa w projekcie Kodeksu. Na poziomie oglnokrajowym przy stwierdzaniu
reprezentatywnoci uwzgldniani s wszyscy czonkowie zwizku, za na szczeblu zakadu
pracy w gosowaniu mog wzi udzia jedynie pracownicy. W ten sposb powstaje
niespjno
pomidzy
formu
reprezentatywnoci
oglnokrajowej
formu
reprezentatywnoci zakadowej. Niespjno t mona by zlikwidowa poprzez zmian w

treci przepisu projektu Kodeksu wyraenia pracownicy zakadu na sformuowanie
zatrudnieni w zakadzie.
Przepis jest wszak na tyle nieprecyzyjny, e mona jego tre zrozumie take inaczej.
Ot gosowa mieliby prawo wszyscy zatrudnieni w zakadzie pracy niezalenie od
podstawy prawnej zatrudnienia, ale w przypadku gdyby spord oglnej liczby gosujcych
na dan sekcj oddao swj gos najwicej pracownikw, to zwizek ten staby si
reprezentatywny w zakadzie pracy. Jednak i w tym wypadku nastpuje nieuzasadnione
uprzywilejowanie pracownikw w stosunku do reszty zatrudnionych, ktrzy wzili udzia w
referendum w sprawie reprezentatywnoci zwizku zawodowego u pracodawcy.
W drodze desygnacji wyaniany byby zawsze tylko jeden zwizek reprezentatywny.
W doktrynie wskazuje si na plusy oraz minusy takiego rozwizania. Zalet tego
rozwizania jest jego funkcjonalno. W kluczowych sprawach pracodawca bdzie mia do
272
czynienia z jednym partnerem, co uproci procedury prowadzce np. do zawarcia ukadu

zbiorowego pracy405. Kolejn zalet tej metody jest mono wyaniania jako
reprezentatywnego tego zwizku, ktry ma najwiksze rzeczywiste poparcie i wpywy wrd
pracownikw zakadu406. Wad jest natomiast pominicie moliwoci artykuowania
interesw przez grupy mniejszociowe nieuznajce popularnego zwizku zawodowego za
swoj reprezentacj407. Pomimo to naley uzna wyonienie w wyniku gosowania jednego
najbardziej reprezentatywnego zwizku za rozwizanie skutecznie przeciwdziaajce
obstrukcji dialogu z pracodawc w sprawach wanych dla zaogi przez mniejsze zakadowe
sekcje zwizkowe408.
Zasadnicz saboci proponowanej konstrukcji reprezentatywnoci na szczeblu
zakadu pracy jest brak wyranego wskazania w przepisie projektu Kodeksu, czy bdzie to
reprezentatywno jedynie ad casu (np. dla zawarcia okrelonego ukadu zbiorowego pracy),
czy te cecha reprezentatywnoci bdzie trwalsza w myl koncepcji reprezentatywnoci
oglnej. Gdyby kodyfikatorzy opowiedzieli si za ide reprezentatywnoci ad casu, kady ze
zwizkw zawodowych w trakcie rozpoczcia jakichkolwiek rokowa z pracodawc stanby
przed koniecznoci nieustannego organizowania wrd zaogi zakadu pracy referendw,
majcych na celu nabycie przymiotu reprezentatywnoci na poziomie zakadu pracy. W tym
wypadku doszoby do paraliu jakiegokolwiek dialogu strony zwizkowej z pracodawc.
Taka interpretacja przepisu byaby te niezgodna z dyrektyw tworzenia racjonalnego prawa.
Dlatego naley przyj, e kodyfikatorzy powiedzieli mniej ni chcieli powiedzie. Zgodnie z
wykadni rozszerzajc brzmienie art. 3 3 z.k.p. zwizek zawodowy w wyniku gosowania
nabywaby reprezentatywno ogln i byby reprezentatywny w kadych negocjacjach
zbiorowych a do momentu, gdy inny zwizek, ktrego sekcja dziaa w tym samym zakadzie
pracy, nie zakwestionuje jego reprezentatywnoci przed sdem.
Projekt Kodeksu wprowadza prosty tryb sdowego stwierdzania reprezentatywnoci
(art. 5 1 3). Organizacja zwizkowa powinna bowiem wystpi z odpowiednim
wnioskiem do sdu okrgowego waciwego ze wzgldu na siedzib wnioskodawcy. Wniosek
sd musi rozpatrzy, wydajc orzeczenie, w terminie 30 dni od dnia jego zoenia.
405
J. Wratny: Charakterystyka i ocena wybranych rozwiza w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy, Polityka
Spoeczna nr 3/2009, s. 2.
406
Zob. szerzej M. Seweryski: Problemy legislacyjne zbiorowego prawa pracy [w:] pod red. M. Matey
Tyrowicz, T. Zieliskiego: Prawo pracy RP w obliczu przemian, Warszawa 2006, s. 399-402.
407
408
Por. M. Seweryski, Zakadowe struktury zwizkowe w projekcie zbiorowego kodeksu pracy [w:] pod red. Z.
Hajna: Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012, s. 201.
273
Waciwym trybem byoby postpowanie nieprocesowe wedug przepisw Kodeksu

postpowania cywilnego.
Z treci przepisu nie wynika, e obligatoryjne miaoby by sdowe stwierdzenie
reprezentatywnoci
celu
nabycia
statusu i
uprawnie organizacji
zwizkowej
reprezentatywnej. Jednak z uwagi na umieszczenie zasady reprezentatywnoci w katalogu

podstawowych zasad zbiorowego prawa pracy i z samej treci zasady reprezentatywnoci
wynika, e co najmniej moralnym obowizkiem kadego zwizku aspirujcego do statusu i
praw zastrzeonych dla organizacji reprezentatywnych miaoby by wystpienie do sdu z
wnioskiem o stwierdzenie swojej reprezentatywnoci. Sd mgby za stwierdzi zarwno
reprezentatywno jak i niereprezentatywno takiego zwizku zawodowego.
Natomiast nowoci jest wprost sformuowane prawo kadego podmiotu majcego w
tym interes prawny wystpienia do sdu z wnioskiem o zweryfikowanie ustalonej
reprezentatywnoci organizacji zwizkowej lub organizacji pracodawcw. Skorzysta z tego
prawa mgby zatem do szeroki krg podmiotw. Wystarczyoby uprawdopodobni przed
sdem istnienie interesu prawnego w rozumieniu Kodeksu postpowania cywilnego.
Projekt Kodeksu czyni wyom od zasady reprezentatywnoci przy zawieraniu ukadw
zbiorowych pracy na rzecz wyraonej w art. 10 1 z.k.p. zasady wspdziaania wszystkich
organizacji zwizkowych poprzez wspln reprezentacj lub wydanie wsplnego stanowiska.
Zgodnie z art. 112 3 z.k.p. zasad jest, e ukad zbiorowy negocjowany przez wspln
reprezentacj zwizkow zawieraaby ta reprezentacja. Dopiero w razie odmowy podpisania
ukadu przez wspln reprezentacj ukad uwaaoby si za zawarty, jeeli podpisze go
reprezentatywna organizacja zwizkowa.
Z treci tego przepisu wprost wynika, e organizacja reprezentatywna nie musiaaby
od pocztku uczestniczy w rokowaniach ukadowych, nawet nie musiaaby tworzy wsplnej
reprezentacji, aby mc przej inicjatyw ukadow w razie braku zgody na podpisanie
ukadu przez wspln reprezentacj. Prawo organizacji reprezentatywnej nie byoby zalene
od jej uczestnictwa w negocjacjach
ukadowych. Organizacja reprezentatywna mogaby
nawet biernie obserwowa rokowania ukadowe, ale w momencie, gdy przynajmniej jeden ze
zwizkw zawodowych w ramach wsplnej reprezentacji odmwi podpisania ukadu, staoby
si aktualne jej bezporednie podmiotowe prawo do zawarcia bd renegocjacji i zawarcia
ukadu zbiorowego z pominiciem stanowisk pozostaych niereprezentatywnych zwizkw,
zarwno tych, ktre utworzyy wspln reprezentacj, jak i tych, ktre do wsplnej
reprezentacji nie weszy.
274
Pynie std wniosek, e wobec nieprzystpienia do wsplnej reprezentacji i biernej

postawy
organizacji
reprezentatywnej
ukad
zostaby
zawarty
przez
organizacje
niereprezentatywne, co jest zgodne z wyraon w art. 7 1 projektu Kodeksu swobod

rokowa zbiorowych oraz swobod zawierania ukadw zbiorowych pracy i innych
porozumie zbiorowych.
Mankamentem projektowanej regulacji jest z kolei brak zawitego terminu, w ktrym
wsplna reprezentacja obowizana by bya zawrze ukad zbiorowy pracy, co jest krokiem
wstecz w stosunku do obecnego rozwizania. Zgodnie z art. 24116 2 oraz art. 24125 2 k.p.
jeeli w terminie wyznaczonym przez podmiot wystpujcy z inicjatyw zawarcia ukadu
ponadzakadowego (lub zakadowego), nie krtszym ni 30 dni od dnia zgoszenia inicjatywy
zawarcia ukadu, nie wszystkie organizacje zwizkowe przystpi do rokowa, do
prowadzenia rokowa s uprawnione organizacje zwizkowe, ktre przystpiy do rokowa.
Wtedy jednak warunkiem prowadzenia negocjacji jest uczestniczenie w nich co najmniej
jednej reprezentatywnej organizacji zwizkowej (art. 24116 3 oraz art. 24125 3 k.p).
Naleaoby zatem postulowa wprowadzenie do projektu Kodeksu przepisu
sankcjonujcego obowizek wsplnej reprezentacji zawarcia ukadu zbiorowego w terminie
wyznaczonym przez podmiot wystpujcy z inicjatyw zawarcia ukadu, nie krtszym ni 30
dni, jednak nie duszym ni 60 dni od dnia zgoszenia inicjatywy zawarcia ukadu. Po
upywie tego terminu organizacja reprezentatywna nabywaaby prawo do zawarcia bd
renegocjacji i zawarcia ukadu zbiorowego pracy zamiast wsplnej reprezentacji zwizkowej.
Takie rozwizanie przeciwdziaaoby przeciganiu si rokowa ukadowych ponad miar, a
tym samym zapewnioby skuteczn realizacj zasady dialogu i wsppracy oraz solidarnoci
spoecznej.
Zgodnie z art. 129 z.k.p. w razie zawarcia ukadu zbiorowego przez wspln
reprezentacj zwizkow ukad mogaby rozwiza ta reprezentacja, bd wchodzca w jej
skad organizacja reprezentatywna. Regulacja ta stanowi novum w stosunku do teraniejszego
prawa ukadowego. Jest to wyraz wzmocnienia pozycji strony zwizkowej wobec pracodawcy
lub organizacji pracodawcw. Strona pracodawcza bowiem nie mogaby samodzielnie
rozwiza (bez zachowania okresu wypowiedzenia w przypadku ukadu zawartego na czas
nieokrelony) ukadu zbiorowego, gdy w myl art. 128 1 pkt 1 wymagane jest zgodne
owiadczenie drugiej strony ukadu. Przy tym ukadu nie mogaby rozwiza wsplna
reprezentacja bez zgody organizacji reprezentatywnej, jeli taka organizacja wesza w jej
skad, sama za organizacja reprezentatywna mogaby samodzielnie rozwiza ukad bez
zgody pozostaych niereprezentatywnych zwizkw tworzcych wspln reprezentacj. Na
275
gruncie projektu Kodeksu wiadczy to o uprzywilejowanej mocnej pozycji reprezentatywnej

organizacji zwizkowej w ramach wsplnej reprezentacji zwizkw zawodowych, jeli
zostanie powoana przy udziale takiej organizacji.
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy stanowi, e strony ponadzakadowego ukadu
zbiorowego mogyby zawrze porozumienie o przystpieniu do ukadu w charakterze strony z
reprezentatywn organizacj zwizkow lub organizacj pracodawcw, ktra nie zawara
ukadu zbiorowego lub powstaa po jego zawarciu (art. 119 1). W porwnaniu do obecnego
stanu prawnego kodyfikatorzy monoci przystpienia do ukadu w charakterze strony nie
przewidzieli dla reprezentatywnego zwizku na poziomie zakadowym. Zgodnie bowiem z
art. 2419 4 k.p. obecnie zarwno ponadzakadowa, jak i zakadowa organizacja zwizkowa,
ktra po zawarciu ukadu staa si reprezentatywna, moe wstpi w prawa i obowizki strony
ukadu, skadajc w tym celu owiadczenie stronom tego ukadu.
Wydaje si, e pozbawienie wyonionego w drodze referendum zwizku
reprezentatywnego prawa do przystpienia w charakterze strony do ukadu zbiorowego jest
nieuzasadnionym ograniczeniem zasady rwnego traktowania podmiotw zbiorowych
stosunkw pracy. Warto wic rozway takie uregulowanie w przyszym kodeksie
zbiorowego prawa pracy, ktre pozwalaoby zwizkowi reprezentatywnemu na szczeblu
zakadu wej w prawa i obowizki uczestnika strony zwizkowej ukadu zbiorowego pracy.
Zwizki reprezentatywne zawsze korzystaj z szeregu zastrzeonych dla nich
uprawnie. Zbiorowy kodeks pracy rwnie przewiduje takie uprawnienia. Mona je
pogrupowa w nastpujcy sposb: 1) uprawnienia zwizkw reprezentatywnych na poziomie
oglnokrajowym, 2) uprawnienia zwizkw reprezentatywnych na poziomie lokalnym, 3)
uprawnienia do desygnowania przedstawicieli (ekspertw) zwizkowych, 4) uprawnienia w
ramach zaangaowania pracownikw w europejskich radach zakadowych, spkach
europejskich i spdzielniach europejskich.
Zgodnie z art. 23 1 z.k.p. organizacje zwizkowe reprezentatywne na poziomie
oglnokrajowym, miayby mie prawo opiniowania projektw lub zaoe aktw prawnych w
zakresie objtym dziaalnoci zwizkw zawodowych. Kodyfikatorzy takiego prawa nie
odmawiaj organizacjom reprezentatywnym w skali kraju rwnie w stosunku do zaoe
projektu budetu pastwa oraz projektu ustawy budetowej, ale tryb opiniowania tych aktw
normatywnych regulowa bd przepisy odrbne.
Organy wadzy i administracji pastwowej miayby przesya projekty lub zaoenia
aktw prawnych waciwym organizacjom zwizkowym, okrelajc termin przedstawienia
opinii, nie krtszy ni 30 dni. Termin ten mgby zosta skrcony do 14 dni ze wzgldu na
276
wany interes publiczny. Nieprzedstawienie przez organizacj zwizkow opinii we

wskazanym terminie byoby traktowane jako rezygnacja z prawa do jej wyraenia. W razie
za nieuwzgldnienia w caoci lub w czci opinii reprezentatywnej organizacji zwizkowej,
po stronie waciwego organu wadzy lub administracji pastwowej powstaby obowizek
przekazania waciwej organizacji zwizkowej pisemnego stanowiska w sprawie odrzucenia
opinii wraz z uzasadnieniem. Realizacji tego obowizku bez zbdnej zwoki mogaby
domaga si organizacja reprezentatywna. Wydaje si, e organ wadzy lub administracji
pastwowej powinien byby rwnie poinformowa na pimie organizacj zwizkow o
uwzgldnieniu jej opinii.
Ponadto organizacja reprezentatywna na szczeblu oglnopolskim miaaby prawo
opiniowania dokumentw konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczeglnoci biaych ksig,
zielonych ksig i komunikatw, a take projektw aktw prawnych Unii Europejskiej w
zakresie dziaalnoci zwizkw zawodowych (art. 24 z.k.p.).
Zgodnie z art. 27 1 projektu Kodeksu organizacje zwizkowe reprezentatywne na
poziomie oglnokrajowym miayby prawo wystpowa do organw, majcych prawo
inicjatywy ustawodawczej lub uprawnionych do wydania aktu prawnego, z wnioskami o
wydanie lub zmian ustawy lub innego aktu prawnego w zakresie spraw objtych
dziaalnoci zwizku zawodowego. Przepis ten w 2 przewiduje, e organ, do ktrego zosta
skierowany wniosek o wydanie lub zmian aktu prawnego, byby zobowizany przedstawi
wnioskujcej organizacji zwizkowej lub organizacji pracodawcw, w terminie 30 dni, swoje
stanowisko, a w razie stanowiska negatywnego - take jego uzasadnienie.
W wymiarze praktycznym za chyba najwaniejszym uprawnieniem organizacji
reprezentatywnych na poziomie oglnokrajowym byaby mono wystpowania do Sdu
Najwyszego z wnioskami o wyjanienie przepisw prawa pracy i przepisw regulujcych
zabezpieczenie spoeczne, budzcych powane wtpliwoci lub ktrych stosowanie wywouje
rozbienoci w orzecznictwie sdowym (art. 28 z.k.p.). Regulacja ta nie jest jednak nowoci,
cho
na
tle
obecnego
stanu
prawnego
stanowi
nowe
uprawnienie
zwizkw
reprezentatywnych w skali kraju.

Do niedawna bowiem czciowo na mocy pierwotnego tekstu409 ustawy o zwizkach
zawodowych oraz po nowelizacji dokonanej na mocy art. 21 pkt 3 ustawy o Trjstronnej
Komisji obowizywa art. 22 ust. 1 i 2 ustawy o zwizkach zawodowych. Zgodnie z tym
przepisem organizacja zwizkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych, miaa prawo wnie rewizj nadzwyczajn od
409
Dz. U. z 1991 r. Nr 55, poz. 234.

277
orzecze Naczelnego Sdu Administracyjnego oraz od prawomocnych orzecze organw

pozasdowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, a take
przysugiwao jej prawo wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o wyjanienie
przepisw prawa pracy i ubezpiecze spoecznych budzcych wtpliwoci lub ktrych
stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie. Obowizywanie tego przepisu
ustawodawca uchyli, a zarazem znis prawa organizacji reprezentatywnych w tym zakresie,
w art. 81 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym410.
Kodyfikatorzy zatem czciowo odwouj si do uchylonego przepisu, gdy
przywracaj organizacjom zwizkowym reprezentatywnym na poziomie oglnokrajowym
prawo wystpowania do Sdu Najwyszego z wnioskami o wyjanienie przepisw prawa
pracy i przepisw regulujcych zabezpieczenie spoeczne, budzcych powane wtpliwoci
lub ktrych stosowanie wywouje rozbienoci w orzecznictwie sdowym.
Na mocy art. 23 4 z.k.p. prawo do opiniowania projektw lub zaoe aktw
prawnych stanowionych przez organy samorzdu terytorialnego miayby mie organizacje
zwizkowe reprezentatywne na poziomie lokalnym, ktrych przedstawiciele zasiadaj w
odpowiedniej Wojewdzkiej Komisji Dialogu Pracy. Jest to wane uprawnienie, dziki
ktremu miaby szans rozwija si dialog partnerw spoecznych w mniejszej skali, np. w
skali wojewdztwa, ale te grup powiatw czy gmin, a nawet pojedynczych powiatw i gmin.
Projekt
Zbiorowego
kodeksu
pracy
przyznaje
organizacjom
zwizkowym
reprezentatywnym prawo do desygnowania przedstawicieli zwizkowych do instytucji

dialogu spoecznego. Forami dialogu w zamyle kodyfikatorw ma by Trjstronna Komisja
Dialogu Pracy oraz wojewdzkie komisje dialogu pracy. Trjstronna Komisja Dialogu Pracy
byaby krajowym forum dialogu partnerw spoecznych oraz strony rzdowej, sucym
godzeniu interesw pracownikw i pracodawcw oraz interesu publicznego. Natomiast
wojewdzkie komisje dialogu pracy miayby stanowi takie forum na szczeblu regionu,
wojewdztwa.
Zgodnie z art. 88 1 projektu Kodeksu stron pracownicz reprezentowaoby w
Trjstronnej Komisji po trzech przedstawicieli, desygnowanych przez kad organizacj
zwizkow, reprezentatywn na poziomie oglnokrajowym. Strona pracownicza mogaby
jednak zaprosi do udziau w pracach Komisji z gosem doradczym do trzech przedstawicieli
organizacji zwizkowych nie posiadajcych reprezentatywnoci oglnokrajowej.
Zgodnie za z art. 95 2 z.k.p. wojewdzk komisj miaby powoywa wojewoda, na
wsplny wniosek co najmniej jednej organizacji zwizkowej oraz co najmniej jednej
410
Dz. U. Nr 240, poz. 2052.

278
organizacji pracodawcw, reprezentatywnych na poziomie lokalnym. W jej skad mieliby

wchodzi obok przedstawiciela wojewody, przedstawiciela marszaka wojewdztwa,
wojewdzkiego penomocnika Krajowego Konsultanta Dialogu Pracy oraz strony
pracodawcw po jednym przedstawicielu desygnowanym przez dwie organizacje zwizkowe,
zrzeszajce kolejno najwiksz liczb pracownikw na terenie danego wojewdztwa jako
strona zwizkowa (art. 97 1 z.k.p.).
Specyficznym za uprawnieniem oglnokrajowych organizacji zwizkowych, ktre
naley zaliczy do praw do desygnowania przedstawicieli ekspertw zwizkowych, byby
wpyw na skad personalny list mediatorw i arbitrw, wystpujcych w sporach zbiorowych.
Krajowy Konsultant Dialogu Pracy miaby bowiem mie obowizek zasignicia opinii
organizacji reprezentatywnych na poziomie oglnokrajowym w celu zarwno ustalenia, jak i
aktualizacji tych list (art. 101 pkt 3 z.k.p.).
Krajowy Konsultant Dialogu Pracy stanowi cakowicie nowy organ bdcy
moderatorem dialogu czuwajcym nad jego prawidowym przebiegiem i zachowaniem pokoju
spoecznego411. W zakresie jego kompetencji zgodnie z treci art. 99 1 z.k.p. byoby
podejmowanie wszelkich dziaa na rzecz uatwienia rokowa zbiorowych i zachowania
pokoju spoecznego w stosunkach pomidzy pracownikami a pracodawcami.
Naoenie na ten organ obowizku konsultowania z organizacjami reprezentatywnymi
w skali kraju skadu personalnego list mediatorw i arbitrw w sporach zbiorowych wiadczy
o spjnoci projektowanego systemu zbiorowych stosunkw pracy, czego wyrazem s
wzajemne powizania (prawa i obowizki) pomidzy zarwno ciaami dialogu spoecznego,
jak i midzy tymi ciaami a podmiotami zbiorowego prawa pracy, jak zwaszcza zwizkami
zawodowymi i pracodawcami. Innym dobitnym przykadem istnienia tych powiza jest to,
e Konsultanta miaby powoywa Sejm, ale po zasigniciu opinii Trjstronnej Komisji, w
ktrej swoich reprezentantw miayby mie organizacje zwizkowe reprezentatywne na
poziomie oglnokrajowym.
Projekt Kodeksu przyznaje reprezentatywnym organizacjom zwizkowym szereg
uprawnie w zwizku z zaangaowaniem pracownikw w ramach przedsibiorstw
europejskich, a wic w trakcie powoywania europejskiej rady zakadowej oraz
funkcjonowania cia o charakterze partycypacyjnym w spce europejskiej oraz w spdzielni
europejskiej.
Europejska rada zakadowa tworzona byaby poprzez powoanie specjalnego zespou
negocjacyjnego. Zadaniem specjalnego zespou negocjacyjnego byoby zawarcie z zarzdem
411
J. Wratny: Dwa kodeksy prawa pracy: indywidualny i zbiorowy, Rzeczpospolita z 15.01.2009 r., s. c7.
279
centralnym porozumienia o ustanowieniu europejskiej rady zakadowej lub ustaleniu sposobu

informowania pracownikw i konsultacji z pracownikami.
Przepis art. 187 1 z.k.p. przewiduje, e w sytuacji gdy pracownicy byliby zatrudnieni
w Polsce w jednym zakadzie pracy, wchodzcym w skad przedsibiorstwa lub grupy
przedsibiorstw o zasigu wsplnotowym, czonkowie specjalnego zespou negocjacyjnego
reprezentujcy pracownikw polskich byliby wyznaczani przez reprezentatywn zakadow
sekcj zwizkow, a w przypadku jej braku, wybierani przez pracownikw w liczbie
okrelonej projektowan ustaw lub ustaw innego pastwa czonkowskiego. Wizaby si z
tym lecy po stronie reprezentatywnych sekcji zwizkowych obowizek niezwocznego
powiadomienia zarzdu centralnego o wyznaczonych czonkach specjalnego zespou
negocjacyjnego (art. 192 z.k.p.). Zarzd centralny powinien byby przekaza te informacje
waciwym zarzdom przedsibiorstw i zakadw pracy oraz zatrudnionym w nich
pracownikom. Z wnioskowania a fortiori a maiori ad minus wynika, e przepis nie
zabraniaby, aby informacj o czonkach SZN przekazay zarzdom poszczeglnych
przedsibiorstw i zakadw pracy take reprezentatywne zwizki zawodowe.
Wwczas gdyby specjalny zesp negocjacyjny zawrze porozumienie o utworzeniu
europejskiej rady zakadowej, jej czonkowie, reprezentujcy pracownikw zatrudnionych w
Polsce mieliby by wyznaczani przez reprezentatywn zakadow sekcj zwizkow, a w
przypadku jej braku, wybierani przez pracownikw (art. 202 1 z.k.p.). Reprezentatywne
sekcje zwizkowe miayby obowizek zawiadomienia zarzdu centralnego o wyznaczonych
czonkach europejskiej rady zakadowej (art. 203 z.k.p.). Zarzd centralny miaby przekaza
te informacje waciwym zarzdom przedsibiorstw i zakadw pracy oraz zatrudnionym w
nich pracownikom. Nic nie staoby na przeszkodzie, eby zarzdy te otrzymay tak
informacj rwnie od reprezentatywnych zwizkw zawodowych.
Zgodnie z art. 217 1 projektem Kodeksu zadaniem specjalnego zespou
negocjacyjnego
byoby
zawarcie
waciwymi
organami
spek
uczestniczcych
porozumienia w sprawie zasad zaangaowania pracownikw w spce europejskiej (SE).

W przypadku gdyby pracownicy spki uczestniczcej, zainteresowanej spki
zalenej albo zakadu, majcych wej w skad SE, byli zatrudnieni w Rzeczypospolitej
Polskiej u jednego pracodawcy, czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego w myl art.
223 1 z.k.p. miaaby wyznacza reprezentatywna zakadowa sekcja zwizkowa. Gdyby za
brak byo takiej sekcji, czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wybieraoby zebranie
zaogi.
280
Projekt Kodeksu w dotychczasowym ksztacie zachowuje uprawnienia organizacji

zwizkowych reprezentatywnych na poziomie oglnokrajowym (art. 223 3 i 5 z.k.p.).
Organizacje te mogyby delegowa swoich przedstawicieli do uczestniczenia w czynnociach
zwizanych z przeprowadzeniem wyborw czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego.
Co wicej, czonkami specjalnego zespou negocjacyjnego mieliby zosta przedstawiciele
organizacji zwizkowej reprezentatywnej na poziomie oglnokrajowym, niebdcy
pracownikami spki uczestniczcej, zainteresowanej spki zalenej lub zakadu,
rekomendowani przez t organizacj. Jednake istotnym novum na gruncie projektu Kodeksu
byoby nabycie przez reprezentatywn w skali kraju organizacj zwizkow prawa do
cofnicia rekomendacji czonkowi SZN, niebdcemu pracownikiem spki europejskiej, co
pocigaoby za sob skutek prawny w postaci automatycznego wyganicia mandatu czonka
specjalnego zespou negocjacyjnego. Z literalnej wykadni przepisu art. 227 2 z.k.p. wynika,
e organizacja reprezentatywna cofn rekomendacj mogaby w kadym czasie.
Zgodnie z art. 270 1 z.k.p. zadaniem specjalnego zespou negocjacyjnego miaoby
by zawarcie z podmiotami uczestniczcymi porozumienia w sprawie zasad zaangaowania
pracownikw w spdzielni europejskiej (SCE).
Kodyfikatorzy w art. 276 1 projektu Kodeksu postanowili natomiast, e w
przypadku gdyby pracownicy podmiotu uczestniczcego, zainteresowanej spki zalenej
albo zakadu, majcych wej w skad SCE, byli zatrudnieni w Rzeczypospolitej Polskiej u
jednego pracodawcy, czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego wyznaczaaby
reprezentatywna zakadowa sekcja zwizkowa. W razie za braku takiej sekcji, czonkw
specjalnego zespou negocjacyjnego wybieraoby zebranie zaogi.
Kodyfikatorzy inaczej ni dotychczas w obowizujcej ustawie o spdzielni
europejskiej reguluj status (zakres uprawnie) reprezentatywnych organizacji zwizkowych.
Projekt Kodeksu bowiem odbiera oglnokrajowym organizacjom reprezentatywnym zarwno
prawo do uczestniczenia w czynnociach zwizanych z organizacj i przeprowadzeniem
wyborw czonkw SZN, jak i dalej idce uprawnienie do delegowania swojego
przedstawiciela, niebdcego pracownikiem spki uczestniczcej, zainteresowanej spki
zalenej lub zakadu, do SZN w charakterze czonka tego zespou.
Kodyfikatorzy cz tych uprawnie przyznaj za zwizkom reprezentatywnym na
poziomie zakadowym. Zgodnie z art. 276 3 z.k.p. czonkami specjalnego zespou
negocjacyjnego mogliby zosta przedstawiciele organizacji zwizkowej reprezentatywnej w
rozumieniu art. 3 3 projektu Kodeksu niebdcy pracownikami podmiotu uczestniczcego,
zainteresowanej spki zalenej lub zakadu, rekomendowani przez t organizacj. Ze
281
wzgldu wszake na fakt, i cay tryb wyboru czonkw SZN w ramach spdzielni
europejskiej odbywaby si na szczeblu tego przedsibiorstwa europejskiego (zakadu pracy)
naleaoby przyzna organizacjom reprezentatywnym na poziomie oglnokrajowym prawo
do uczestniczenia eksperta zwizkowego w czynnociach zwizanych z przeprowadzeniem
wyborw czonkw SZN, zadaniem ktrego byaby kontrola legalnoci oraz przestrzegania
procedury wyborw.
Zgodnie z art. 280 2 z.k.p. zwizek zawodowy reprezentatywny w zakadzie pracy
miaby prawo w kadym czasie cofn czonkowi, niebdcemu pracownikiem spki
uczestniczcej, zainteresowanej spki zalenej lub zakadu, rekomendacj, w skutek czego
mandat czonka SZN automatycznie by wygasa.
4. Reprezentatywno w sporach zbiorowych w wietle postulatw doktryny
Zbiorowy spr pracy (spr zbiorowy) pracownikw z pracodawc lub pracodawcami,
bd z innym podmiotem mogcym by stron ukadu zbiorowego pracy miaby dotyczy
zbiorowych praw i wolnoci pracownikw lub ich interesw zawodowych, ekonomicznych i
socjalnych, jak rwnie praw i wolnoci zwizkowych (art.141 z.k.p.).
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy przewiduje zasad, e w sporze zbiorowym
pracownicy byliby reprezentowani przez zwizek zawodowy. Jedynie w zakadzie pracy
nieobjtym dziaaniem zwizku zawodowego, pracownicy mogliby by reprezentowani przez
utworzony w tym celu komitet protestacyjny (art. 142 1 i 2).
Projekt Kodeksu do lakonicznie i nieprecyzyjnie okrela udzia reprezentatywnej
organizacji zwizkowej w trakcie sporu zbiorowego. Jedynie bowiem art. 144 1 przewiduje,
e spr zbiorowy miaby by wszczynany przez reprezentatywn organizacj zwizkow po
odrzuceniu przez pracodawc w caoci, bd w czci, sformuowanych na pimie jej da,
bdcych przedmiotem sporu. Obowizkiem za pracodawcy, bd organizacji pracodawcw,
byoby zajcie stanowiska w sprawie da zwizku zawodowego w terminie nie duszym
ni 14 dni, chyba e strony uzgodniyby inny termin (art. 144 2 z.k.p.).
Majc na wzgldzie, e projekt zawiera regulacj poszczeglnych etapw sporu
zbiorowego od jego wszczcia poprzez mediacj z bezstronnym mediatorem (jako etap
obligatoryjny sporu) oraz postpowanie arbitraowe przed arbitrem (jako etap fakultatywny)
a do strajku jako nieirenicznej formy sporu zbiorowego, rola organizacji reprezentatywnej
jest do niejasna i sprowadza si do prawa wszczcia sporu na skutek nieuwzgldnienia
przez pracodawc jej da. Z brzmienia przepisu projektu Kodeksu wynika, e przez
282
reprezentatywn
organizacj
zwizkow
naleaoby
rozumie
zwizek
zawodowy
reprezentatywny na poziomie zakadowym, ktry uzyska w tajnym gosowaniu poparcie

najwikszej liczby pracownikw zakadu objtego jego dziaalnoci, a take sekcj
zakadow takiego zwizku.
Tre przepisu jest zdawkowa i wynika std, e rwnie organizacja reprezentatywna
moe wszcz spr zbiorowy, a przepis milczy a wic nie zabrania wszcz sporu
zbiorowego zwizkom niereprezentatywnym. Taki tok rozumowania zdaje si potwierdza
art. 164 1 projektu Kodeksu, zgodnie z ktrym strajk ogaszaby zwizek zawodowy, ktry
wszcz spr zbiorowy, po uzyskaniu zgody, w tajnym gosowaniu, wikszoci pracownikw
zakadu. Przepis nie przewiduje prawa do ogoszenia strajku przez zwizek reprezentatywny,
ktry wszcz spr zbiorowy, a mwi w ogle o prawie kadego zwizku zawodowego, ktry
wszcz spr, do ogoszenia decyzji o strajku. Pynie std wniosek, e zarwno organizacja
reprezentatywna w zakadzie jak i pozbawiona tej cechy miaaby pene prawo wszcz spr
niezalenie od stanowiska i poczyna organizacji reprezentatywnej.
Wspomnianych wyej przepisw nie mona by jednak interpretowa nazbyt literalnie.
Przyjt
bowiem
projekcie
Zbiorowego
kodeksu
pracy
zasad
jest
zasada
reprezentatywnoci, istot ktrej zgodnie z jego art. 10 1 jest przyznanie kompetencji do

dziaania organizacjom zwizkowym reprezentatywnym w sferze zbiorowych stosunkw
pracy, o ile przepisy szczeglne nie wi tego prawa w pierwszej kolejnoci z dziaaniem
wszystkich organizacji zwizkowych w ramach wsplnej reprezentacji lub wsplnie
uzgodnionego stanowiska.
Przez pryzmat tej zasady naleaoby zatem analizowa przepisy projektu Kodeksu o
sporach zbiorowych, pomimo niejasnoci uytych sformuowa. Najpierw spr zbiorowy
mogyby wszcz wszystkie zwizki zawodowe, ktrych sekcje dziaayby w zakadzie pracy,
w ramach wsplnej reprezentacji lub przedstawienia pracodawcy wsplnego stanowiska.
Dopiero wwczas gdy nie dochodzioby do powoania wsplnej reprezentacji lub
przedstawienia wsplnego stanowiska, prawo wszczcia sporu zbiorowego w caoci
przeszoby na rzecz zwizku reprezentatywnego na szczeblu zakadu pracy. W przypadku za
strajku decyzj o jego podjciu ogaszaby w ramach wsplnej reprezentacji lub wsplnie
uzgodnionego stanowiska zwizek zawodowy, ktry jako pierwszy wystpi z inicjatyw
wszczcia sporu zbiorowego, po uzyskaniu zgody, w tajnym gosowaniu, wikszoci
pracownikw zakadu pracy. Gdyby natomiast spr zosta wszczty przez organizacj
reprezentatywn, to rwnie decyzja o podjciu strajku byaby ogoszona przez
283
reprezentatywny w zakadzie pracy zwizek zawodowy po przeprowadzeniu referendum

strajkowego.
Taka interpretacja projektowanych przepisw Kodeksu w kontekcie roli (udziau)
reprezentatywnych organizacji zwizkowych w sporach zbiorowych pozwoliaby w
przyszoci na uniknicie sytuacji, w ktrej pracodawca zostaby zmuszony rwnolegle w tym
samym czasie do uczestniczenia w kilku sporach zbiorowych pracy, bowiem wszcztych
naraz przez kilka zakadowych sekcji zwizkowych. Jeli zatem tak interpretowa przysze
przepisy, to nieuzasadnionym dziaaniem kodyfikatorw byoby wprowadzenie postulowanej
de lege ferenda zasady zawisoci sporu zbiorowego412. Brak jest zreszt takiego przepisu w
projekcie Zbiorowego kodeksu pracy.
Ustanowione w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy prawo przejcia sporu
zbiorowego przez organizacj zwizkow reprezentatywn stanowioby umiarkowan
(zachowawcz) realizacj do wyranie artykuowanego de lege ferenda postulatu doktryny.
Od lat wprowadzenia zasady reprezentatywnoci zwizkowej w sporach zbiorowych
bowiem konsekwentnie domaga si B. Cudowski413. W mniemaniu autora postulatu
reprezentatywno w sporze zbiorowym zawsze ma prowadzi do wyonienia jednej
organizacji zwizkowej reprezentatywnej, a wic uprawnionej do reprezentowania wszystkich
pracownikw (zatrudnionych) zakadu pracy w sporze zbiorowym z pracodawc. Jego
zdaniem reprezentatywno powinna by ustalana na podstawie zarwno kryterium
liczbowego, jak i kryterium desygnacji, z tym, e kryterium desygnacji miaoby charakter
pomocniczy i uzupeniajcy wzgldem kryterium liczbowego. Wymg reprezentatywnoci
mgby by okrelony przede wszystkim poprzez minimaln liczb zrzeszonych czonkw w
stosunku do ogu zatrudnionych. W praktyce mogoby si zdarzy, e aden ze zwizkw
412
Zob. H. Lewandowski: Spory zbiorowe pracy. Pojcie, przedmiot i strony sporu zbiorowego, Studia z zakresu
prawa pracy 1997/1998, Krakw 1998, s. 139-140; E. Wronikowska: Problemy prawnej regulacji rozwizywania
sporw zbiorowych na tle praktyki [w:] pod red. A. Patulskiego, K. Walczaka Jedno w rnorodnoci. Studia z
zakresu prawa pracy, zabezpieczenia spoecznego i polityki spoecznej. Ksiga Pamitkowa dedykowana
Profesorowi Wojciechowi Muszalskiemu, Warszawa 2009, s. 284.
413
Zob. szerzej B. Cudowski: Reprezentacja strony pracowniczej w sporze zbiorowym, PiZS nr 4/1995, s. 55-56;
tene: Spory zbiorowe w polskim prawie pracy, Biaystok 1998, s. 70-72; tene: Reprezentacja praw i interesw
pracowniczych w sporach zbiorowych pracy [w:] pod red. G. Godziewicza: Reprezentacja praw i interesw
pracowniczych, Toru 2001 s. 319; tene: Ustawa o rozwizywaniu sporw zbiorowych bilans dziesiciolecia
[w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner: Prawo pracy a wyzwania XXI wieku. Ksiga
Jubileuszowa Prof. T. Zieliskiego, Warszawa 2002, s. 415-416; tene: Prawo do zrzeszania si, prowadzenia
rokowa i sporw zbiorowych w Polsce a europejskie prawo pracy [w:] pod red. W. Sanetry: Europeizacja
polskiego prawa pracy, Warszawa 2004, s. 57; tene: Spory zbiorowe pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz,
T. Zieliski: Prawo pracy RP w obliczu przemian, Warszawa 2006, s. 486; tene: Reprezentacja zatrudnionych
w sporach zbiorowych pracy (de lege lata i de lege ferenda) [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca
zbiorowa pod red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask 2010, s. 248-251; tene:
Przedmiot i strony zakadowego sporu zbiorowego pracy [w:] pod red. Z. Hajna: Zwizkowe przedstawicielstwo
pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012, s. 357-358.
284
nie speniaby tak rozumianej cechy reprezentatywnoci. W tym przypadku konieczne

staoby si wyraenie poparcia dla konkretnej organizacji zwizkowej przez og
pracownikw zakadu pracy lub pracownikw okrelonego zawodu czy komrki
organizacyjnej414.
Wydaje si nawet, e autor ten proponuje, aeby prawo wszczcia i prowadzenia sporu
zbiorowego, a w konsekwencji ogoszenia strajku, przysugiwao wycznie organizacjom
zwizkowym reprezentatywnym. Stanowioby to gwarancj rzetelnego i profesjonalnego
prowadzenia sporu zbiorowego, a take gwarancj skutecznego i dobrze zorganizowanego
strajku jako rodka nacisku na pracodawc. Racjonalny pracodawca musiaby zatem
uwzgldni we wszystkich swoich poczynaniach si i pozycj zwizkw reprezentatywnych.
Zastosowanie wymogu reprezentatywnoci zwizku zawodowego w sporze
zbiorowym, ju na szczeblu zakadu pracy, pozwolioby na uniknicie wielu zbdnych
sporw zbiorowych. Porozumienia zawierane przez reprezentatywny zwizek byyby trwalsze
i atwiejsze do wprowadzenia w ycie, gdy jak mona zakada byyby akceptowane
przez pracownikw415.
W przyszoci naleaoby si wic zastanowi nad wprowadzeniem bezwzgldnej
reprezentatywnoci zwizkowej w sporach zbiorowych jako warunku sine qua non, od
spenienia ktrego zaley prawo organizacji zwizkowej do legalnego wszczcia i
prowadzenia sporu zbiorowego, a nawet prawo legalnego ogoszenia decyzji o strajku, jeliby
zosta zaaprobowany przez wikszo zatrudnionych w zakadzie pracy. Z drugiej jednak
strony nie mona przecenia reprezentatywnoci w sporach zbiorowych w ksztacie
zaproponowanym przez kodyfikatorw, jeli tylko w wyniku zastosowania systemowej
wykadni przepisw doszoby do ustalenia roli organizacji reprezentatywnych zgodnie z
zasad reprezentatywnoci wyraon w art. 10 1 projektu Zbiorowego kodeksu pracy.
5. Wnioski kocowe
Przejcie z gospodarki centralnie planowanej na gospodark wolnorynkow o
konstytucyjnie zagwarantowanym spoecznym charakterze doprowadzio w naturalny sposb
do zwikszenia roli partnerw spoecznych kosztem wadzy publicznej w kreowaniu sfery
wzajemnych relacji i powiza, zwanych zbiorowymi stosunkami pracy.
414
415
B. Cudowski: Reprezentacja strony pracowniczej, s. 55.

Tene: Spory zbiorowe, s. 71-72.
285
Zmiana ustroju politycznego i gospodarczego wizaa si ze zmian modelu ruchu

zwizkowego z modelu monistycznego na model pluralistyczny, ktry jako bardziej
demokratyczny lepiej nadawa si i zachca wrcz partnerw spoecznych do nawizywania
nowych zbiorowych stosunkw pracy.
W miar rozwoju tej dziedziny rzeczywistoci prawno spoecznej nastpowaa
stopniowa i coraz wiksza instytucjonalizacja tych stosunkw. Dziki temu roso znaczenie
zbiorowego prawa pracy. Proces ten zosta dostrzeony zarwno przez wadz publiczn jak i
nauk prawa pracy.
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy jako jedn z podstawowych zasad zbiorowego
prawa pracy ustanawia zasad reprezentatywnoci. Zgodnie z art. 10 1 z.k.p. w sprawach
dotyczcych zbiorowych praw i interesw pracownikw reprezentowanych przez wicej ni
jedn organizacj zwizkow uprawnione byyby do dziaania organizacje zwizkowe
reprezentatywne, chyba e wszystkie organizacje zwizkowe, ktrych dana sprawa dotyczy,
utworz
wspln
reprezentacj
lub
przedstawi
wsplne
stanowisko.
Zasada
reprezentatywnoci ma wic charakter uniwersalny. Wszdzie tam, gdzie przepis prawa

pozytywnego wyranie by nie stanowi, e pierwszestwo dziaania zastrzeone jest dla
organizacji zwizkowych w ramach wsplnej reprezentacji lub wsplnie uzgodnionego
stanowiska, ogln kompetencj do dziaania posiadayby wycznie organizacje zwizkowe
reprezentatywne.
Projekt Kodeksu miaby wprowadzi trzy poziomy reprezentatywnoci: 1) poziom
oglnokrajowy, 2) poziom lokalny, 3) poziom zakadowy. Na pierwszych dwch szczeblach
obowizywaoby liczbowe kryterium reprezentatywnoci, za na ostatnim kryterium
desygnacji w drodze gosowania zaogi zakadu pracy.
Reprezentatywna na poziomie oglnokrajowym byaby organizacja zwizkowa,
zrzeszajca co najmniej trzysta tysicy czonkw. Reprezentatywna za na poziomie lokalnym
byaby organizacja zwizkowa zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw na obszarze danej
jednostki administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie zatrudnienia. Natomiast
reprezentatywny na poziomie zakadowym byby zwizek zawodowy, ktry uzyska w tajnym
gosowaniu poparcie najwikszej liczby pracownikw zakadu objtego jego dziaalnoci.
Na szczeblu zakadu pracy reprezentatywny stawaby si cay zwizek zawodowy, a
nie jego zakadowa struktura. Pozostaje to w zwizku z preferowanym przez kodyfikatorw
mieszanym modelem organizacji ruchu zwizkowego, ktry czy cechy modelu
zakadowego oraz modelu ponadzakadowego. W zakadzie pracy dziaayby sekcje
zakadowe zwizkw zawodowych, w tym reprezentatywnych zwizkw zawodowych.
286
Jedynie na zasadzie skrtu mylowego mona by mwi o reprezentatywnych sekcjach

zwizkowych. Sekcja zwizkowa byaby niejako reprezentatywna przez to, e dziaaaby w
imieniu reprezentatywnego zwizku zawodowego.
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy przewiduje w sporach zbiorowych pracy zasad
reprezentatywnoci zwizkowej, cho jest to regulacja lakoniczna w swej treci normatywnej
i do niejasna. Gdyby zostaa przyjta, to zrealizowany by jednak zosta w sposb nieco
ograniczony ugruntowany w doktrynie uzasadniony postulat de lege ferenda przyznania
organizacjom reprezentatywnym kompetencji do wszczynania i prowadzenia sporw
zbiorowych, a take ogaszania strajkw. Projekt Kodeksu w art. 144 1 i 2 przewiduje, i
spr zbiorowy mgby by wszczty przez reprezentatywn organizacj zwizkow po
odrzuceniu przez pracodawc w caoci, bd w czci, sformuowanych na pimie jej da,
bdcych przedmiotem sporu, za pracodawca, bd organizacja pracodawcw, powinna by
bya ustosunkowa si do da zwizku zawodowego w terminie nie duszym ni 14 dni,
chyba e strony uzgodniy inny termin.
Naley wic stwierdzi, e koncepcja reprezentatywnoci zaproponowana w projekcie
Zbiorowego kodeksu pracy niewtpliwie jest godna uwagi zwaszcza ustawodawcy, a take
samych partnerw spoecznych i spoeczestwa, cho wydaje si e wymaga ona jeszcze
merytorycznego dyskursu naukowego. Kwesti, ktr trzeba by byo na nowo przemyle,
jest np. problem niespjnoci kryteriw reprezentatywnoci.
Pozostaje zatem mie tylko nadziej, e ustawodawca polski dostrzee ogromn
warto projektu Zbiorowego kodeksu pracy jako aktu proponujcego scalenie zbiorowego
prawa pracy.
W
mojej
ocenie
projekt
Kodeksu
powinien
zosta
uchwalony.
Zasada
reprezentatywnoci staaby si zasad prawa w znaczeniu dyrektywalnym, a jej normatywna

tre ulegaby wtedy stabilizacji, z uwagi chociaby na rang regulacji prawnych, ktrym
prawodawca nadaje form kodeksow.
287
Zakoczenie
Przedmiotem rozprawy jest problematyka reprezentatywnoci zwizkw zawodowych
w polskim systemie prawa. Reprezentatywno jako termin jzyka prawnego w niniejszej
pracy rozpatrywany by w caoci na gruncie polskiego prawa, nie za prawa unijnego czy
midzynarodowego. Rozwaano pojcie reprezentatywnoci w prawie obowizujcym, a nie
w prawie, ktre przestao ju obowizywa. Tym niemniej w celu dokadnego opracowania
zagadnienia oraz zrozumienia istoty reprezentatywnoci zosta przedstawiony w przekroju
pracy szerszy rys historyczny ksztatowania si konstrukcji prawnej reprezentatywnoci w
obowizujcych przepisach.
Ruch zwizkowy w Polsce przed rozpoczciem II wojny wiatowej, jak i po 1989 r.
by i jest organizacyjnie oraz ideologicznie rozbity. W decydujcy sposb wpywa to na jego
si jako caoci oraz si poszczeglnych organizacji zwizkowych na rnych szczeblach.
Rozbicie ruchu zwizkowego utrudnia bowiem realizacj naczelnego zadania, jakim jest
reprezentacja interesw ludzi pracy. W zwizku z tym byy i s podejmowane dziaania, ktre
maj na celu zagodzenie negatywnych nastpstw rozbicia ruchu zwizkowego, a zarazem
su bardziej realizacji gwnego zadania reprezentowania wiata pracy.
W okresie Polski Ludowej obowizywaa zasada jednolitoci ruchu zwizkowego,
wyraajca si tym, e istniaa jedna centrala zwizkowa (Zrzeszenie Zwizkw
Zawodowych) i na wszystkich poziomach uzwizkowienia moga legalnie dziaa tylko jedna
organizacja zwizkowa. Nie byo zatem potrzeby wprowadzania zasady reprezentatywnoci.
Po przywrceniu zasady pluralizmu zwizkowego problem przezwycienia saboci i
rozbicia ruchu zwizkowego ponownie si pojawi.
Wprawdzie zasadniczym sposobem wzmocnienia ruchu zwizkowego jest tworzenie
struktur o charakterze federacji i konfederacji, niemniej jednak odrodzenie si tego rodzaju
struktur nie zapewnio prawidowej realizacji gwnego zadania, a wic lepszej i
skuteczniejszej reprezentacji interesw ludzi pracy. Jednym z istotniejszych sposobw,
sucych wykonywaniu tego zadania, stao si wprowadzenie do przepisw prawnych
kategorii reprezentatywnoci zwizkw zawodowych.
Wszystkie zwizki zawodowe s organizacjami reprezentujcymi pracownikw, ale
tylko czci z nich ustawodawca do wczenie postanowi przyzna przymiot
reprezentatywnoci. Pomimo tego, e organizowanie si zwizkw zawodowych w federacje i
konfederacje (powstawanie zoonych struktur i jednostek organizacyjnych) w duej mierze
288
przyczynia si do tego, czemu suy take reprezentatywno zwizkowa, to jednak obecnie

reprezentatywno lepiej zapewnia konsolidacj podzielonego rodowiska pracowniczego.
Rnica pomidzy organizowaniem si ruchu pracowniczego a reprezentatywnoci
powoanych w jego obrbie organizacji zwizkowych wyraa si w tym, e organizacje
zwizkowe federacje i konfederacje powstaj spontanicznie, czyli musi istnie silna
inicjatywa po stronie samych zwizkw zawodowych w zrzeszaniu si. Natomiast kategoria
reprezentatywnoci jest kategori normatywn, narzucon przez ustawodawc, przy czym z
uzyskaniem statusu organizacji reprezentatywnej wi si okrelone prawa i obowizki.
Obecnie reprezentatywno zwizkw zawodowych jest konstytutywn cech
przyjtego
demokratycznej
Polsce
pluralistycznego
modelu
organizacji
ruchu
zwizkowego. Opierajc si na obiektywnych, formalnych kryteriach jej stwierdzania, w swej

istocie nie narusza jednak zasady rwnoci wobec prawa zwizkw zawodowych wyraonej
zarwno w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w ustawie o zwizkach zawodowych.
Reprezentatywno zapewnia sprawno i funkcjonalno systemu prawnej reprezentacji i
obrony praw i interesw pracownikw w zbiorowych stosunkach pracy. Dziki
reprezentatywnoci uatwiony zosta dialog spoeczny oraz dialog partnerw spoecznych na
rnych szczeblach. Per saldo zatem ekspansj koncepcji reprezentatywnoci zwizkowej na
gruncie polskiego prawa naley oceni dobrze.
Naley podkreli, e prawna kategoria reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w
realiach pluralizmu zwizkowego oraz daleko posunitej autonomii w organizacji ruchu
zwizkowego suy wyonieniu takich organizacji zwizkowych, ktre w sposb legalny
mog korzysta z uprawnie zastrzeonych przez prawo jedynie wikszym (liczebniejszym)
organizacjom zwizkowym (na odpowiednim poziomie). Rna jest natura tych praw, z
niektrych reprezentatywne zwizki korzystaj tylko warunkowo, niemniej jednak instytucja
reprezentatywnoci ze wzgldw pragmatycznych umoliwia skuteczne prowadzenie szeroko
pojtego dialogu spoecznego w sytuacji, gdy zwizkw zawodowych jest wiele i pojawia si
problem, ktry z nich ma prawo w sposb wicy dziaa w imieniu innych, mniejszych
zwizkw zawodowych, bdc ich emanacj w zakadzie pracy czy na szczeblu
ponadzakadowym.
Tym samym nie chodzi tu wycznie o wzmocnienie siy zwizkw zawodowych
poprzez konsolidacj ruchu zwizkowego, lecz rwnie idzie tu o moliwo uzgadniania
stanowiska bd realizacj specyficznych uprawnie na rnych poziomach reprezentacji
praw i interesw pracowniczych wwczas, gdy ruch zwizkowy jest rozbity (pluralizm
zwizkowy). Tote reprezentatywno zasadniczo spenia swoist funkcj, cho przyczynia
289
si take w znacznym stopniu do wzmocnienia ruchu zwizkowego. Ustawodawca bowiem

wprowadzajc kategori reprezentatywnoci do polskiego porzdku prawnego kierowa si
gwnie motywem prakseologicznym.
W nauce podobny pogld zaprezentowa W. Sanetra416. Jego zdaniem radykalno
zasady rwnoci wszystkich zwizkw zawodowych musi by agodzona za pomoc
instytucji reprezentatywnoci zwizkw zawodowych. Przy tym dla autora tego pogldu
zasada rwnoci wynika bezporednio z treci art. 1 ust. 3 ustawy o zwizkach zawodowych,
ktry stanowi, e organy pastwowe, samorzdu terytorialnego i pracodawcy obowizani s
traktowa jednakowo wszystkie zwizki zawodowe. Porednio za wynika take z reguy, e
zwizki reprezentuj wszystkich pracownikw, co oznacza, e w zakresie praw i interesw
zbiorowych reprezentuj swoich czonkw, pracownikw nie zrzeszonych ale take i
czonkw innych zwizkw zawodowych417. Tym niemniej zasada rwnoci ulega
ograniczeniu. Fakt, i pomidzy poszczeglnymi zwizkami zawodowymi istniej powane
rnice w ich wielkoci, sile i moliwociach dziaania, stanowi dla ustawodawcy
decydujcy impuls, by cz uprawnie przyzna tylko niektrym organizacjom
zwizkowym. W szczeglnoci uznano, e tylko niektre zwizki zawodowe mog mie
zdolno do zawierania ukadw zbiorowych pracy, z uwagi na ich wielko i w tym sensie
tylko one s reprezentatywne418.
W zwizku z powyszym reprezentatywno znaczy co innego ni reprezentacja
pracownikw. W celu lepszej reprezentacji praw i interesw pracowniczych ruch zwizkowy
zwykle si jednoczy. Ustawodawca, szanujc samorzdno i niezaleno zwizkw
zawodowych, nie ingeruje jednak zbytnio w ksztat tworzonych przez nie struktur.
Ustawa o zwizkach zawodowych w art. 1 ust. 1 i 2 stanowi, e zwizek zawodowy
jest dobrowoln i samorzdn organizacj ludzi pracy, powoan do reprezentowania i obrony
ich praw, interesw zawodowych i socjalnych oraz jest niezaleny w swojej dziaalnoci
statutowej od pracodawcw, administracji pastwowej i samorzdu terytorialnego oraz od
innych organizacji. Nastpnie w art. 7 ust. 1 i 2 tej ustawy legislator okreli zakres
kompetencji zwizkowej reprezentacji pracownikw. W zakresie praw i interesw
zbiorowych zwizki zawodowe reprezentuj wszystkich pracownikw, niezalenie od ich
przynalenoci zwizkowej. W sprawach za indywidualnych stosunkw pracy zwizki
zawodowe z zasady reprezentuj prawa i interesy swoich czonkw. W nawizaniu natomiast
416
Zob. szerzej W. Sanetra: Prawo pracy. Zarys wykadu, Biaystok 1994, s. 233-234.
Tame, s. 234.
418
Tame.
417
290
do art. 11 ustawy o zwizkach zawodowych zasadniczo mona wyodrbni pi piter

reprezentacji pracownikw: 1) zbiorowo pracownikw (np. zaog zakadu pracy), 2)
zwizek
zawodowy,
3)
krajow
federacj,
4)
oglnokrajow
konfederacj,
5)
midzynarodow organizacj pracownikw.

Pracownicy zrzeszaj si w zwizek zawodowy gwnie w tym celu, aby powstay tym
sposobem podmiot zbiorowych stosunkw pracy reprezentowa i broni ich interesy przed
pracodawc lub kilkoma pracodawcami w ramach zakadowej bd midzyzakadowej
organizacji zwizkowej lub w szerzej perspektywie na danym terenie, w zawodzie albo
brany. Same za zwizki zawodowe przez wzgld na wzmocnienie oddziaywania ruchu
zwizkowego skupiaj si w bardziej rozbudowane struktury zrzeszenia oraz organizacje
midzyzwizkowe. W celu dalszej konsolidacji struktury te tworz midzynarodowe
organizacje pracownikw.
Z przepisw ustawy o zwizkach zawodowych wypywa jeszcze doniolejszy
wniosek. Majc na wzgldzie, e zwizek zawodowy jest dobrowoln, samorzdn oraz
niezalen organizacj ludzi pracy, powoan do reprezentowania i obrony ich praw,
interesw zawodowych i socjalnych, kady zwizek zawodowy tym samym posiada
ustawow kompetencj do reprezentacji wszystkich pracownikw, niezalenie od ich
przynalenoci zwizkowej w zakresie ich praw i interesw zbiorowych. Zwizek
zawodowy zatem jako organizacja pracownicza zawsze reprezentuje pracownikw zarwno w
zbiorowych, jak i indywidualnych stosunkach pracy. Kady zwizek zawodowy jest wic
zwizkiem reprezentujcym (prawa i interesy ludzi pracy), nie kady jednak jest
reprezentatywnym zwizkiem zawodowym, a waciwie reprezentatywn organizacj
zwizkow, gdy takim pojciem posuguje si ustawodawca w przepisach Kodeksu pracy,
ustawy o zwizkach zawodowych, ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, a take w przepisach
niektrych innych ustaw. Tym niemniej w pewnym uproszczeniu mona stwierdzi, e w
pojciu
zwizku
zawodowego
reprezentujcego
mieszcz
si
zwizki
zawodowe
reprezentatywne i rwnie inne zwizki zawodowe, nieposiadajce tej cechy.

Pomimo tego jakociowo czym innym s zwizki zawodowe reprezentujce
(pracownikw), a czym innym s zwizki zawodowe reprezentatywne. Reprezentatywno
ma bowiem do spenienia swoist funkcj. Ma ona suy wzmocnieniu oddziaywania ruchu
zwizkowego (std w przepisach wprost uywa si precyzyjnego pojcia reprezentatywnych
organizacji zwizkowych, nie za mniej dokadnego pojcia reprezentatywnego zwizku
zawodowego). Wynika to z prostego rozumowania, e dua federacja lub konfederacja jest w
291
jakim sensie bardziej reprezentatywna ni zrzeszony w niej zwizek zawodowy, bdcy na

dole struktury.
Niemniej jednak nie ma przeszkd prawnych, aby taki zwizek zawodowy nie mg
uzyska reprezentatywnoci po spenieniu kryterium liczbowego. Dlatego mimo wszystko nie
naley z pojciem reprezentatywnoci na trwae wiza pojcia ponadzakadowej organizacji
zwizkowej. Pojcie reprezentatywnoci bowiem pojawio si pniej i peni inn funkcj ni
pojcie ponadzakadowej (oglnokrajowej, branowej) organizacji zwizkowej. S one za o
tyle ze sob funkcjonalnie powizane w tym sensie, e reprezentatywno wraz z prawem
zrzeszania si zwizkw zawodowych w warunkach pluralizmu su konsolidacji
spoecznoci pracowniczej.
Za cen jednoczenia si ruchu zwizkowego poszczeglne zwizki zawodowe,
zrzeszajc si, przekazuj jak cz swoich uprawnie na rzecz nadrzdnych struktur.
Zgodnie z zasad samorzdnoci i niezalenoci o skali i kierunku tego procesu rozstrzygaj z
reguy same zwizki zawodowe, jedynie przy minimalnej ingerencji pastwa.
Legitymacja prawna tych rozwiza nie wpywa na konstrukcj reprezentatywnoci
zwizkowej w polskim prawie, cho niewtpliwie istnieje jaki zwizek pomidzy
konsolidacj
ruchu
pracowniczego
reprezentatywnoci
okrelonych
organizacji
zwizkowych. Inne s rda kategorii prawnej reprezentatywnoci. Reprezentatywno

oparta jest bowiem na konwencji. Jej istot wyraaj kryteria precyzyjne sformuowane w
okrelonych ustawach i z tej racji s one wice. Legitymacja prawna reprezentatywnoci
polega na tym, e jest pewien zesp norm, ustanowionych zgodnie z wol ustawodawcy,
ktre okrelaj formalne kryteria, jakie powinna speni organizacja zwizkowa, aby uzyska
cech reprezentatywnoci. Tote istota reprezentatywnoci polega rwnie na tym, e
organizacje zwizkowe reprezentuj cao bd fragment ruchu zwizkowego na mocy
wskazania ustawowego i wanie tutaj jest widoczna zaleno midzy jednoczeniem si
ruchu pracowniczego a instytucj reprezentatywnoci zwizkowej.
W podobnym duchu wypowiedzia si W. Sanetra419. Jego zdaniem reprezentacja
zwizkowa jest upowanieniem zwizkw zawodowych do reprezentowania pracownikw.
Reprezentatywno zwizkowa odnosi si natomiast do szczeglnej pozycji danego zwizku
zawodowego, ktry z uwagi na swoj liczebno wyposaony zostaje w dodatkowe
kompetencje, ktrych pozbawione s inne zwizki zawodowe420.
419
420
Zob. tame, s. 235.

Tame.
292
Kategoria
reprezentatywnoci
jest
rny sposb
wykorzystywana przez
ustawodawc, w zwizku z czym nie ma jednolitego charakteru. Istniej bowiem takie

przepisy, ktre wi status reprezentatywnej organizacji zwizkowej z zastrzeonymi na jej
rzecz okrelonymi uprawnieniami. Przepisy te dotycz za wielu materii prawnych, a tym
samym charakter tych uprawnie bywa odmienny, od uprawnie stanowczych poczynajc, na
mikkich uprawnieniach informacyjnych skoczywszy.
Szczegln funkcj ma do spenienia reprezentatywno w trakcie zawierania ukadw
zbiorowych pracy. W tym wypadku ustanowione zostay szczeglne kryteria (progi)
reprezentatywnoci. Reprezentatywno zapewnia w tym wypadku zwizkom zawodowym
pen zdolno ukadow. Jest to najdalej posunita zdolno do zawarcia ukadu zbiorowego.
Natomiast inn funkcj spenia reprezentatywno przykadowo w tzw. dialogu spoecznym,
gdzie umoliwia si organizacjom reprezentatywnym korzysta z szeregu szczeglnych
uprawnie (prawotwrczych, konsultacyjnych, kontrolnych), uczestniczy w tworzeniu
porozumie (umw) zbiorowych, czy bra udzia poprzez swoich przedstawicieli w pracach
elitarnych niekiedy organw, rad bd komisji.
Nie zamazuje to wszake pewnego spjnego ksztatu instytucji (konstrukcji prawnej)
reprezentatywnoci. Przez okres funkcjonowania demokratycznej Polski zyskaa ona bardzo
na znaczeniu. Ustawodawca coraz chtniej po ni siga. Pewnie te w przyszoci jej
znaczenie na gruncie polskiego prawa jeszcze wzronie. Kierunek ewolucji tej instytucji
widoczny jest wyranie w projekcie Zbiorowego kodeksu pracy, gdzie reprezentatywno
zwizkw zawodowych (a take organizacji pracodawcw) staje si jedn z podstawowych
zasad zbiorowego prawa pracy (art. 10 1 i 2).
Reprezentatywno stanowi kategori prawn waciw zbiorowym stosunkom pracy,
a wic dotyczy spraw, w ktrych zwizek zawodowy w penym bd jedynie ograniczonym
zakresie zdolny jest do reprezentowania swoich czonkw oraz pozostaych pracownikw
objtych zakresem jego statutu.
Pomimo istnienia kryterium nominacji oraz kryterium wyznaczenia wycznie
kryterium liczbowe jest najbardziej demokratyczne i egalitarne. Zwizek zawodowy
zrzeszajcy
odpowiedni,
dostatecznie
du
liczb
czonkw,
przekracza
prg
reprezentatywnoci. Ustawodawca polski decydujc si na ustanowienie tego kryterium da

tym
samym
kadej
liczcej
si
organizacji
zwizkowej
szans
na
uzyskanie
reprezentatywnoci formalnej, zwaszcza wwczas, gdy dany zwizek jest ju faktycznie

reprezentatywny w okrelonym ukadzie odniesienia.
293
Dialog zinstytucjonalizowany opiera si na zasadzie reprezentatywnoci partnerw

spoecznych, w tym zwizkw zawodowych. Zasada reprezentatywnoci stanowi gwarancj
skutecznej realizacji zasady solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych.
Toczc si pomidzy reprezentatywnymi organizacjami zwizkowymi a reprezentatywnymi
organizacjami pracodawcw dialog prowadzi do rezultatw akceptowanych przez wikszo
spoeczestwa. W tym sensie warunkiem sine qua non prowadzenia dialogu spoecznego jest
reprezentatywno partnerw spoecznych.
Obecnie instytucjami dialogu spoecznego s: 1) na szczeblu centralnym Trjstronna
Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych, 2) na szczeblu regionalnym wojewdzkie
komisje dialogu spoecznego, za 3) na szczeblu branowym Trjstronne Zespoy
Branowe.
Reprezentatywno jako zasada zbiorowych stosunkw pracy w prawie ukadowym
peni rol reguy kolizyjnej, umoliwiajcej uzyskanie uprzywilejowanej pozycji w
rokowaniach nad zawarciem ukadu ponadzakadowego liczniejszym (wikszym) zwizkom
zawodowym wobec braku lub wbrew stanowisku pozostaych organizacji zwizkowych.
Zasada reprezentatywnoci wie si bezporednio z przysugujc kadej
ponadzakadowej organizacji zdolnoci ukadow. Zgodnie z utrwalonym pogldem tylko
reprezentatywne ponadzakadowe organizacje zwizkowe legitymuj si pen zdolnoci
ukadow, istota ktrej wyraa si w swobodzie zawarcia (podpisania) ukadu niezalenie od
stanowiska organizacji zwizkowych pozbawionych cechy reprezentatywnoci.
Znaczcym wyomem i ograniczeniem zasady rwnoci wobec prawa jest instytucja
tzw. reprezentatywnoci pochodnej, uzyskiwanej ex lege w przypadku stwierdzenia
reprezentatywnoci konfederacji zwizkowej przez wchodzce w jej skad oglnokrajowe
zwizki zawodowe oraz zrzeszenia (federacje) zwizkw zawodowych. Wan zasad jest
rwnie negocjowanie ukadu ponadzakadowego przez najnisze ogniwo, organizacj bdc
najbliej
wzgldem
prowadzonych
rokowa,
przypadku
zoonych
struktur
organizacyjnych ruchu zwizkowego.

Reprezentatywno zakadowych (midzyzakadowych) organizacji zwizkowych jest
funkcj pochodn siy, pozycji i znaczenia poszczeglnych organizacji zwizkowych w
zakadzie pracy. W realiach ycia codziennego oraz spoecznych i ideologicznych konotacji
nieuchronnie nastpuje gradacja owej siy, pozycji oraz znaczenia. Jedne organizacje ciesz
si wikszym poparciem ludzi pracy anieli inne organizacje zwizkowe i jest to najbardziej
widoczne na poziomie zakadu pracy.
294
Reprezentatywno zakadowa jest kategori prawn wtrn w stosunku do zdolnoci

ukadowej. W tym sensie organizacja zakadowa musi najpierw posiada zdolno ukadow,
aby
nastpnie
uzyska
przymiot
reprezentatywnoci
danego
pracodawcy.
Reprezentatywno jednake, szczeglnie w zakadzie pracy, nie jest kategori samodzieln i

samoistn, ktrej uzyskanie stanowioby warunek sine qua non rozpoczcia rokowa
ukadowych. Jest tylko regu kolizyjn, co wszak nie deprecjonuje jej znaczenia.
Reprezentatywno w obecnym stanie prawnym stwierdzana jest przy pomocy
kryterium liczbowego (ilociowego), zwanego te formalno statystycznym. Progi
reprezentatywnoci ustawione s na stosunkowo niskim poziomie, co sprawia, e zawarty
ukad jest czsto ukadem mniejszociowym.
Naley w zwizku z powyszym dostrzec, i najistotniejsz luk w prawie ukadowym
jest brak uregulowania sytuacji, w ktrej po rozpoczciu rokowa do porozumienia nie
dochodz przynajmniej wszystkie reprezentatywne organizacje zwizkowe. Ukad zbiorowy
pracy nie moe by wtedy zawarty, a caa procedura musi by powtrzona na nowo. Zasadne
byoby zatem wprowadzenie dodatkowego kryterium desygnacji, przyjmujc, e referendum
przeprowadzone wrd zainteresowanych pracownikw wyonioby organizacj najbardziej
reprezentatywn spord wszystkich reprezentatywnych organizacji zakadowych.
Podzia praw i interesw socjalno ekonomicznych na indywidualne oraz zbiorowe
jest podziaem dychotomicznym. Zadania w obrbie zbiorowych stosunkw pracy realizuj
zazwyczaj reprezentatywne organizacje zwizkowe. Mona w tym zakresie wrcz
domniemywa kompetencj reprezentatywnych organizacji zwizkowych do wsptworzenia
korzystnych warunkw pracy, bytu i wypoczynku okrelonej zbiorowoci czci polskiego
wiata pracy, np. brany, regionu, a nawet zakadu pracy (grupy zakadw pracy) bd te
ogu ludzi pracy i ich rodzin.
Klasyfikacji uprawnie reprezentatywnych organizacji zwizkowych w doktrynie
dotychczas dokonuje si w oparciu o kryterium charakteru prawnego danego uprawnienia.
Tym samym w nauce mwi si np. o uprawnieniach w zakresie wsptworzenia prawa czy te
o uprawnieniach opiniodawczo doradczych bd uprawnieniach kontrolno nadzorczych
reprezentatywnych zwizkw zawodowych.
Kryterium podmiotowe natomiast organizacje reprezentatywne wyrnia w zalenoci
od tego, czy uprawnienie: 1) przysuguje stronie zwizkowej w ramach Trjstronnej Komisji
do Spraw Spoeczno Gospodarczych, 2) przysuguje reprezentatywnym organizacjom
zwizkowym w rozumieniu ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych oraz wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego, 3) przysuguje stronie
295
zwizkowej w ramach wojewdzkiej komisji dialogu spoecznego, 4) przysuguje

ponadzakadowym
reprezentatywnym
organizacjom
zwizkowym,
5)
przysuguje
zakadowym reprezentatywnym organizacjom zwizkowym. Taki wertykalny (pionowy)

podzia praw reprezentatywnych zwizkw pozwala dostrzec na jakich poziomach dialogu
spoecznego ustawodawca skupi wikszo z tych uprawnie, co stanowi zalet tej
klasyfikacji.
W obecnym stanie prawnym brak jest jakiejkolwiek powaniejszej i przemylanej
regulacji dotyczcej udziau reprezentatywnych organizacji zwizkowych w postpowaniu
sdowym w sprawach ze stosunkw z zakresu prawa pracy oraz w sprawach z zakresu
ubezpiecze spoecznych. Jednoznacznie negatywnie na tym tle naley oceni uchylenie
przepisu art. 22 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych.
Udzia organizacji reprezentatywnych w postpowaniu sdowym w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych w obecnym stanie prawnym ograniczony jest
do uprawnie procesowych, jakie przysuguj w zasadzie wszystkim organizacjom
pozarzdowym w postpowaniu cywilnym. Zwizki zawodowe, niezalenie od przymiotu
reprezentatywnoci, jeli zrzeszaj co najmniej dziesiciu pracownikw w pojciu art. 251 ust.
1 u.z.z., mog za zgod pracownika wszcz postpowanie na rzecz pracownika, wstpi
do toczcego si postpowania i reprezentowa pracownika przed sdem pracy.
De lege ferenda wydaje si by uzasadniony wikszy udzia organizacji zwizkowych
reprezentatywnych w rozumieniu art. 24125a 1 i 2 k.p., jak rwnie reprezentatywnych z
mocy art. 24117 1 pkt 1 i 2 k.p. w postpowaniu z zakresu prawa pracy i ubezpiecze
spoecznych. Organizacje zwizkowe reprezentatywne w rozumieniu przepisw Kodeksu
pracy de lege ferenda powinny mie rwnie stosowne samodzielne uprawnienia procesowe
w sprawach ze stosunkw z zakresu prawa pracy, a zwaszcza w sprawach ze zbiorowych
stosunkw pracy.
Projekt Zbiorowego kodeksu pracy jako jedn z podstawowych zasad zbiorowego
prawa pracy przewiduje zasad reprezentatywnoci. Zgodnie z art. 10 1 w sprawach
dotyczcych zbiorowych praw i interesw pracownikw reprezentowanych przez wicej ni
jedn organizacj zwizkow uprawnione byyby do dziaania organizacje zwizkowe
reprezentatywne, chyba e wszystkie organizacje zwizkowe, ktrych dana sprawa dotyczy,
utworz
wspln
reprezentacj
lub
przedstawi
wsplne
stanowisko.
Zasada
reprezentatywnoci ma wic charakter uniwersalny. Wszdzie tam, gdzie przepis prawa

pozytywnego wyranie nie stanowiby, e pierwszestwo dziaania zastrzeone jest dla
organizacji zwizkowych w ramach wsplnej reprezentacji lub wsplnie uzgodnionego
296
stanowiska, ogln kompetencj do dziaania posiadayby wycznie organizacje zwizkowe

reprezentatywne.
Projekt Kodeksu wprowadza trzy poziomy reprezentatywnoci: 1) poziom
oglnokrajowy, 2) poziom lokalny, 3) poziom zakadowy. Na pierwszych dwch szczeblach
obowizywaoby liczbowe kryterium reprezentatywnoci, za na ostatnim kryterium
desygnacji w drodze gosowania zaogi zakadu pracy.
Reprezentatywna na poziomie oglnokrajowym byaby organizacja zwizkowa,
zrzeszajca co najmniej trzysta tysicy czonkw. Reprezentatywna za na poziomie lokalnym
byaby organizacja zwizkowa zrzeszajca najwiksz liczb pracownikw na obszarze danej
jednostki administracyjnego podziau kraju lub w danej dziedzinie zatrudnienia. Natomiast
reprezentatywny na poziomie zakadowym byby zwizek zawodowy, ktry uzyska w tajnym
gosowaniu poparcie najwikszej liczby pracownikw zakadu objtego jego dziaalnoci.
Podsumowujc, mona by zdefiniowa reprezentatywno zwizkw zawodowych
jako metazasad (metanorm) systemu polskiego prawa pracy, w myl ktrej w realiach
uznanego prawnie pluralizmu zwizkowego okrelone struktury zwizkowe ustawowo s
upowanione do dziaania w imieniu innych organizacji zwizkowych, gdy z racji swojej
liczebnoci zasadnie mog by uznane za emanacj postaw, de i interesw ruchu
pracowniczego, odpowiednio na poziomie zakadu pracy, na poziomie regionu, zawodu,
gazi pracy lub w skali kraju. W tym sensie z woli ustawodawcy reprezentatywne zwizki
zawodowe bezporednio reprezentuj inne organizacje zwizkowe, za porednio ca
spoeczno pracownikw, a co najmniej jej wymiern charakterystyczn (przekrojow)
cz.
Na gruncie obowizujcego polskiego prawa reprezentatywno staje si zasad
zbiorowego prawa pracy, dopuszczajc do partycypacji w instytucjonalnym dialogu
spoecznym oraz korzystania z pewnych uprawnie wycznie odpowiednio due a wic
reprezentatywne
organizacyjnymi).
organizacje
zwizkowe
Reprezentatywno
jest
wraz
ich
take
regu
strukturami
kolizyjn
(jednostkami
umoliwiajc
skuteczniejsze zawieranie ukadw zbiorowych pracy oraz wspdziaanie (konsultowanie,

uzgadnianie) z pracodawc porozumie zbiorowych, regulaminw i innych aktw
wewntrzzakadowych. Reprezentatywno stwierdzana jest na podstawie formalnego
kryterium liczby zrzeszonych pracownikw w strukturach organizacji zwizkowej. Tym
samym reprezentatywno jest prawnie donios cech, ktr nabywa dana organizacja
zwizkowa.
297
Kryterium liczbowe jest najbardziej sprawiedliwe etycznie i rwnie spoecznie. Tym

niemniej naleaoby, o czym bya mowa wczeniej, dopuci ad casu do stosowania
pomocniczo kryterium desygnacji w postaci referendum wrd pracownikw objtych
zakresem statutu kadej z reprezentatywnych organizacji celem wyonienia organizacji
najbardziej reprezentatywnej w procedurze zawarcia okrelonego ukadu, zawarcia
okrelonego porozumienia bd uzgodnienia okrelonego regulaminu lub innych okrelonych
dokumentw zakadowych (planw, wykazw, rozkadw czasu pracy).
Wydaje si jednak, e formua reprezentatywnoci powinna by bardziej jednolita.
Przemawia to za wprowadzeniem kryterium reprezentatywnoci jednego rodzaju na
wszystkich poziomach dialogu spoecznego. Moe to by np. tylko kryterium liczbowe z
ustalonym progiem reprezentatywnoci: 1) na szczeblu Trjstronnej Komisji zrzeszanie
wicej ni 300.000 czonkw (pracownikw), 2) na szczeblu wojewdztwa lub 3) na szczeblu
brany zrzeszanie przykadowo nie mniej ni 10.000 czonkw (pracownikw) w ramach
odpowiedniej struktury zwizkowej. Moe to rwnie by kryterium desygnacji w drodze
referendum. Na kadym poziomie dialogu reprezentatywna mogaby by zatem organizacja
zwizkowa, ktra uzyskaa poparcie np. ponad 5% uprawnionych do gosowania, jeli w
referendum wzio udzia w skali kraju, wojewdztwa lub brany co najmniej 30 % ogu
pracownikw bd osb majcych prawo tworzenia lub przystpowania do zwizkw
zawodowych. Na szczeblu za zakadu pracy z uwagi na konieczno zapewnienia
skutecznoci dialogu powinna by reprezentatywna tylko ta organizacja zwizkowa, ktra
uzyskaa w tajnym gosowaniu poparcie najwikszej liczby pracownikw zakadu objtego jej
dziaalnoci.
298
Bibliografia
1. Baran K. W., Zbiorowe prawo pracy, Krakw 2002.
2. Baran K. W., Procesowe prawo pracy, Krakw 2003.
3. Baran K. W., Powoanie rady pracownikw, MPP nr 6/2006.
4. Baran K. W., Kodeks pracy 2009. Komentarz pod red. B. Wagner, Gdask 2009.
5. Baran K. W., Zbiorowe prawo pracy: komentarz, Warszawa, Krakw, 2010.
6. Bachowska B., Tworzenie oglnokrajowych organizacji zwizkowych (wybrane
problemy prawne), PiZS nr 1/1988.
7. Cudowski B., Reprezentacja strony pracowniczej w sporze zbiorowym, PiZS nr
4/1995.
8. Cudowski B., Spory zbiorowe w polskim prawie pracy, Biaystok 1998.
9. Cudowski B., Reprezentacja praw i interesw pracowniczych w sporach zbiorowych
pracy [w:] pod red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i interesw
pracowniczych, Toru 2001.
10. Cudowski B., Ustawa o rozwizywaniu sporw zbiorowych bilans dziesiciolecia
[w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner, Prawo pracy a
wyzwania XXI wieku. Ksiga Jubileuszowa Prof. T. Zieliskiego, Warszawa 2002.
11. Cudowski B., Prawo do zrzeszania si, prowadzenia rokowa i sporw zbiorowych w
Polsce a europejskie prawo pracy [w:] pod red. W. Sanetry, Europeizacja polskiego
prawa pracy, Warszawa 2004.
12. Cudowski B., Spory zbiorowe pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, T.
Zieliskiego, Prawo pracy RP w obliczu przemian, Warszawa 2006.
13. Cudowski B., Reprezentacja zatrudnionych w sporach zbiorowych pracy (de lege lata
i de lege ferenda) [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod red.
A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask 2010.
14. Cudowski B., Przedmiot i strony zakadowego sporu zbiorowego pracy [w:] pod red.
Z. Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa
2012.
15. Czubak M., Nowelizacja przepisw ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS nr
8/2003.
16. Dugosz D., System dialogu spoecznego w latach 2001-2003. Analiza uczestnika.
Cz I, Polityka Spoeczna nr 4/2005.
299
17. Dugosz D., System dialogu spoecznego w latach 2001-2003. Analiza uczestnika.
Cz II, Polityka Spoeczna nr 5-6/2005.
18. Dubowik A., Zakadowa organizacja zwizkowa po nowelizacji ustawy o zwizkach
zawodowych, PiZS nr 9/2003.
19. Dubowik A., Liczba czonkw zakadowej organizacji zwizkowej jako czynnik
determinujcy jej status, PiZS nr 9/2006.
20. Dubowik A., Rady pracownikw i zwizki zawodowe jako reprezentanci zbiorowych
interesw pracownikw na szczeblu zakadowym [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe
przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012.
21. Florek L., Nowa regulacja prawna ukadw zbiorowych pracy, PiP nr 9/1987.
22. Florek L., Rokowania i ukady zbiorowe pracy, PiP nr 12/1994.
23. Florek L., Zwizkowa strona ukadu zbiorowego pracy, Polityka Spoeczna nr 7/2002.
24. Florek L., Zalety i wady dziaalnoci zwizkw zawodowych na szczeblu zakadowym
[w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy,
Warszawa 2012.
25. Frieske K., Machol Zajda L., Reprezentatywno zwizkw zawodowych w
ksztatowaniu stosunkw pracy, IPiSS, Zeszyt 1/95, Warszawa 1995.
26. Galicki R., Reprezentatywno zwizkw zawodowych w procesie zawierania
zakadowych ukadw zbiorowych pracy [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe
27. Galicki R., Uczestnictwo zwizkw zawodowych w Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych oraz innych instytucjach dialogu spoecznego jako
realizacja idei nowej ekonomii spoecznej [w:] pod red. A. Ejsmont, J.
Ruszewskiego, Ekonomia spoeczna dla rozwoju spoecznoci lokalnych, Suwaki
2013.
28. Gadoch M., Zakadowe organizacje zwizkowe w systemie przedstawicielstwa
pracownikw, PiZS nr 9/2008.
29. Gadoch M., Status niereprezentatywnej zakadowej organizacji zwizkowej w
kontekcie prawa koalicji, PiZS nr 1/2012.
30. Godziewicz G., Propozycje rozwiza prawnych dotyczcych ukadw zbiorowych
pracy w ramach rzdowego projektu Paktu o przedsibiorstwie pastwowym, PiZS
nr 12/1992.
31. Godziewicz G., Tendencje przemian w zbiorowym prawie pracy w Polsce [w:] pod
red. B. von Maydell, T. Zieliskiego, ad spoeczny w Polsce i Niemczech na tle
300
jednoczcej si Europy. Ksiga pamitkowa powicona Czesawowi Jackowiakowi,

Warszawa 1999.
32. Godziewicz G., Podstawowe zasady zbiorowego prawa pracy [w:] pod red. G.
Godziewicza, Zbiorowe prawo pracy w spoecznej gospodarce rynkowej, Toru
2000.
33. Godziewicz
G.,
Reprezentacja
praw
interesw
pracowniczych
(oglna
charakterystyka) [w:] pod. red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i interesw

pracowniczych, Toru 2001.
34. Godziewicz G., Kodeks pracy. Komentarz pod red. W. Muszalskiego, Warszawa
2007.
35. Godziewicz G., Czy naley kodyfikowa zbiorowe prawo pracy w Polsce? [w:]
Problemy kodyfikacji prawa pracy. Wybrane zagadnienia zabezpieczenia spoecznego.
Referaty na XVI Zjazd Katedr oraz Zakadw Prawa Pracy i Ubezpiecze
Spoecznych, Gdask 2007.
36. Godziewicz G., Ukady zbiorowe pracy w Polsce problematyka stron ukadu [w:]
pod red. T. Guza, J. Guchowskiego, M. R. Paubskiej, Prawo polskie. Prba
syntezy, Warszawa 2009.
37. Godziewicz G., Ukady zbiorowe pracy jako podstawowy instrument dziaalnoci
zwizkw zawodowych [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod
red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask 2010.
38. Godziewicz G., Ograniczenia negocjacji ukadowych [w:] pod red. Z. Hajna,
Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012.
39. Hajn Z., Zdolno ukadowa a podmiotowo cywilnoprawna, Przegld Sdowy nr
7-8/1996.
40. Hajn Z., Nowa regulacja prawna zdolnoci ukadowej zwizkw zawodowych, PiZS
nr 4/2001.
41. Hajn Z., Ustawowy model organizacji polskiego ruchu zwizkowego i jego wpyw na
zbiorowe stosunki pracy [w:] pod red. M. Matey Tyrowicz, L. Nawackiego, B.
Wagner, Prawo pracy - wyzwania XXI wieku. Ksiga Jubileuszowa Profesora
Tadeusza Zieliskiego, Warszawa 2002.
42. Hajn Z., Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy w Polsce
ewolucja, stan obecny, przyszo [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe
43. Iwulski J., Kasacja po nowelizacji, PiZS nr 12/2000.
301
44. Iwulski J., Sanetra W., Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009.
45. Izdebski H., Doktryny polityczno prawne. Fundamenty wspczesnych pastw,
Warszawa 2010.
46. Jeliska U., Ponadzakadowy ukad zbiorowy pracy, Suba Pracownicza nr 4/1997.
47. Jeliska U., Dziaalno Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy utworzonej
przy Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej, Suba Pracownicza nr 6/1997.
48. Jeliska U., Zmiana przepisw dotyczcych tworzenia i dziaania Komisji do Spraw
Ukadw Zbiorowych Pracy, Suba Pracownicza nr 10/2001.
49. Joczyk J., Zbiorowe prawo pracy, Wrocaw 1983.
50. Joczyk J., Prawo Pracy, Warszawa 1984.
51. Kolasiski K., Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy o Trjstronnej Komisji do
oraz o zmianie niektrych innych ustaw (projekt ustawy w wersji przekazanej RL w
dniu 4 kwietnia 2003 r.), Przegld Legislacyjny nr 3(37)/2003.
52. Kowalczyk A., Uprawnienia prawotwrcze reprezentatywnych ponadzakadowych
organizacji zwizkowych na gruncie ustawy o zwizkach zawodowych [w:] pod red.
A. witkowskiego, Studia z zakresu prawa pracy i polityki spoecznej, Krakw
2007, t. 10.
53. Kowalczyk A., Uprawnienia reprezentatywnych ponadzakadowych organizacji
zwizkowych w zakresie desygnowania przedstawicieli zwizkw zawodowych do
organw dialogu spoecznego, opiniodawczo doradczych, kontrolnych, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Prawnicza 2007, Zeszyt nr 41.
54. Kustra A., Legitymacja czynna zwizkw zawodowych i organizacji zawodowych w
wietle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, Studia Iuridica Toruniensia, t. VI,
Toru 2010.
55. Latos Mikowska M., Konsekwencje utraty uprawnie przez zakadow
organizacj zwizkow, MPP nr 10/2005.
56. Latos Mikowska M., Reprezentatywno w zbiorowych i w indywidualnych
stosunkach pracy [w:] pod red. L. Florka, Indywidualne a zbiorowe prawo pracy,
Warszawa Krakw 2007.
57. Latos Mikowska M., Midzyzakadowa organizacja zwizkowa [w:] pod red. Z.
Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012.
58. Lewandowski H., O projekcie ustawy o zakadowych ukadach zbiorowych pracy,
PiZS nr 10/1991.
302
59. Lewandowski H., Spory zbiorowe pracy. Pojcie, przedmiot i strony sporu
zbiorowego, Studia z zakresu prawa pracy 1997/1998, Krakw 1998.
60. Lewandowski H., Nowelizacja prawa o ukadach zbiorowych pracy, PiZS nr 1/2001.
61. Ligier B., Reprezentatywno zwizkowa w praktyce sdowej w Polsce [w:] pod red.
E. Sobtki, M. Pliszkiewicza, Reprezentatywno partnerw spoecznych w
zbiorowych stosunkach pracy, Warszawa 1996.
62. Masewicz W., Zdolno zwizku zawodowego do zawarcia ukadu zbiorowego pracy,
NP nr 4/1985.
63. Masewicz W., Nowe prawo o zwizkach zawodowych, PiZS nr 10/1991.
64. Masewicz W., Reprezentatywno jako cecha zwizku zawodowego. (Na
przykadzie Niezalenego, Samorzdnego Zwizku Zawodowego Solidarno 80),
PiZS nr 5-6/1993.
65. Masewicz W., Ustawa o zwizkach zawodowych. Ustawa o rozwizywaniu sporw
zbiorowych, Warszawa 1998.
66. Masternak Z., Zwizki zawodowe a zasada centralizmu demokratycznego [w:] pod
red. J. Joczyka, Prawo o zwizkach i zrzeszeniach zawodowych. Materiay X
Zimowej Szkoy Prawa Pracy. Karpacz, marzec 1983, Wrocaw 1983.
67. Masternak Z., Refleksje na temat zwizkowej reprezentacji interesw zaogi [w:] pod
red. W. Sanetry, Pracownicy i pracodawcy. Materiay XVI Zimowej Szkoy Prawa
Pracy. Karpacz, marzec 1989, Wrocaw 1989.
68. Michalska A., Ukady zbiorowe pracy i zakadowe umowy zbiorowe, PiZS nr 3/1987.
69. Ninard G., Konsultacje ze zwizkami zawodowymi w procesie legislacyjnym organw
samorzdu terytorialnego, Samorzd Terytorialny, nr 1-2/1999.
70. Olszewski H., Zmierczak M., Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna
1994.
71. Oniszczuk J., Rewizje nadzwyczajne OPZZ, PiZS nr 7/1988.
72. Oniszczuk J., Pojcie reprezentatywnoci organizacji zwizkowej w orzecznictwie
Trybunau Konstytucyjnego, PiZS nr 7-8/1997.
73. Pancer A., Nowelizacja przepisw o ukadach zbiorowych pracy, Suba Pracownicza
nr 1/2001.
74. Paszek A., Problem reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w prawie polskim,
PiZS nr 2/2000.
75. Pliszkiewicz M., Seweryski M., Problemy reprezentatywnoci w zbiorowych
stosunkach pracy, PiP nr 9/1995.
303
76. Paek S., Sobczyk A., Wtpliwoci wok interpretacji nowych przepisw ustawy o
zwizkach zawodowych, PiZS nr 8/2003.
77. Prawno ekonomiczne podstawy przeksztace wasnociowych polskiej gospodarki.
Pakt o przedsibiorstwie pastwowym w trakcie przeksztacania, Warszawa 1993.
78. Raczkowski B., Jak utworzy rad pracownikw?, MPP nr 5/2006.
79. Rczka K., Uczestnicy ukadu zbiorowego pracy, Przegld Sdowy nr 4/1995.
80. Rczka K., Rokowania ukadowe, PiZS nr 4/1995.
81. Rczka K., Miejsce i rola ukadw zbiorowych pracy w systemie rde prawa pracy,
PiZS nr 2 /1996.
82. Rczka K., Glosa do orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego z dnia 6 maja 1997 r.
(sygn. akt U.2/96), Przegld Sejmowy nr 1(24)/1998.
83. Salwa Z., Nowa ustawa o zwizkach zawodowych, PiP nr 3/1983.
84. Salwa Z., Refleksje nad modelem ukadw zbiorowych pracy, PiZS nr 1/1985.
85. Salwa Z., Zakres podmiotowy i przedmiotowy ukadw zbiorowych pracy, PiZS nr
12/1994.
86. Salwa Z., Uprawnienia zwizkw zawodowych, Bydgoszcz 1998.
87. Sanetra W., Ruch zwizkowy po nowelizacji ustawy o zwizkach zawodowych, PiZS
nr 7/1989.
88. Sanetra W., W kwestii rejestracji zwizkw zawodowych, Przegld Sdowy nr
1/1992.
89. Sanetra W., Strony i uczestnicy ukadw zbiorowych pracy, Przegld Sdowy nr
6/1993.
90. Sanetra W., Prawo pracy. Zarys wykadu, Biaystok 1994.
91. Sanetra W., Strony ukadu zbiorowego pracy po nowelizacji kodeksu pracy, PiZS nr
2/1995.
92. Sanetra W., O zdolnoci ukadowej, PiZS nr 4/1995.
93. Sanetra W., Zakadowa zdolno ukadowa, PiZS nr 7/1995.
94. Sanetra W., W sprawie rejestracji niezgodnego z prawem ukadu zbiorowego pracy,
PiZS nr 2/1996.
95. Sanetra W., Podstawy kasacyjne w sprawach z zakresu prawa pracy, PiZS nr 2/2000.
96. Sanetra W., Reprezentacja zwizkowa praw i interesw pracowniczych w sporach z
zakresu prawa pracy [w:] pod. red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i
interesw pracowniczych, Toru 2001.
304
97. Sanetra W., Niektre sporne zagadnienia kodyfikacji prawa pracy [w:] Problemy
kodyfikacji prawa pracy. Wybrane zagadnienia zabezpieczenia spoecznego. Referaty
na XVI Zjazd Katedr oraz Zakadw Prawa Pracy i Ubezpiecze Spoecznych, Gdask
2007.
98. Sanetra W., rda europejskiego prawa pracy po zmianach traktatowych, PiZS nr
3/2010.
99. Sanetra W., Dialog spoeczny jako element ustroju spoecznego i politycznego w
wietle Konstytucji RP [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca zbiorowa pod
red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask 2010.
100. Sanetra W., Przedstawicielstwo zwizkowe w zakadzie pracy w wietle prawa
unijnego [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw
zakadu pracy, Warszawa 2012.
101.Sanetra W., Komentarz do art. 154 [w:] pod red. nauk. A. Wrbla, pod red. K.
Kowalik Baczyk, M. Szwarc Kuczer , Traktat o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, T. 2, (Art. 90 222), Warszawa 2012.
102.Seweryski M., Ukady zbiorowe w okresie demokratycznej przebudowy pastwa i
gospodarki, PiP nr 12/1992.
103.Seweryski M., Opinia o projekcie ustawy o Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych (projekt ustawy z dnia 4 kwietnia 2000r.), Przegld Legislacyjny nr
3(25)/2000.
104.Seweryski M., Problemy statusu prawnego zwizkw zawodowych [w:] pod red. G.
Godziewicza, Zbiorowe prawo pracy w spoecznej gospodarce rynkowej, Toru
2000.
105.Seweryski M., Problemy rekodyfikacji prawa pracy [w:] pod red. M. Matey
Tyrowicz, L. Nawackiego, B. Wagner, Prawo pracy a wyzwania XXI wieku. Ksiga
Jubileuszowa Prof. T. Zieliskiego, Warszawa 2002.
106.Seweryski M., Problemy legislacyjne zbiorowego prawa pracy [w:] pod red. M.
Matey Tyrowicz, T. Zieliskiego, Prawo pracy RP w obliczu przemian, Warszawa
2006.
107.Seweryski M., Zakadowe struktury zwizkowe w projekcie zbiorowego kodeksu
pracy [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu
pracy, Warszawa 2012.
108.Sierocka I., Zakres podmiotowy i tre ukadu zbiorowego pracy, Biaystok 2000.
305
109.Sierocka I., Reprezentacja praw i interesw pracowniczych w ukadach oraz innych

porozumieniach zbiorowych [w:] pod red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i
110.Sierocka I., Nowe przepisy o zwolnieniach grupowych, PiZS nr 12/2003.
111.Sierocka I., Strony zakadowej umowy emerytalnej, PiP nr 8/2005.
112.Sierocka I., Przedstawicielstwo pracownikw w rokowaniach w celu zawarcia
zakadowej
umowy
emerytalnej
[w:]
pod
red.
Z.
Hajna,
Zwizkowe

113.Skoczyski J., Postpowanie sdowe w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpiecze spoecznych po nowelizacji kodeksu postpowania cywilnego, PiZS nr
7/1996.
114.Skoczyski J., Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych i
wojewdzkie komisje dialogu spoecznego, PiZS nr 12/2001.
115.Sobczyk A., Rady pracownikw. Komentarz, Warszawa 2007.
116. Sobczyk A., Reprezentatywno organizacji zwizkowej a wybr rady pracownikw,
PiZS nr 3/2008.
117. Sobczyk A., Zmiany w ustawie o radach pracownikw, MPP nr 9/2009.
118. Sobtka E., Rady Gospodarczo Spoeczne w krajach Unii Europejskiej jako
zinstytucjonalizowana forma dialogu spoecznego, PiZS nr 10-11/1994.
119. Sobtka E., Rola Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych w
rozwoju zbiorowych stosunkw pracy w Polsce [w:] pod red. M. Seweryskiego,
Polskie prawo pracy i zbiorowe stosunki pracy w okresie transformacji, Warszawa
1995.
120. Spytek Bandurska G., Komisja Trjstronna jako instytucja dialogu spoecznego w
Polsce [w:] pod red. B. Growskiej, Przestrze polityki i spraw wyznaniowych.
Szkice dedykowane Prof. J. Osuchowskiemu z okazji 75 lecia urodzin, Warszawa
2004.
121. Stelina J., Pojcie reprezentatywnoci zwizku zawodowego, PiZS nr 3/1995.
122. Stelina J., Utworzenie zwizku zawodowego jako przesanka nabycia zdolnoci
ukadowej, Gdaskie Studia Prawnicze, tom IV, Gdask 2000.
123. Stelina J., Nowe regulacje w zakresie ukadw zbiorowych pracy, Przegld Sdowy nr
4/2001.
124. Stelina J., Powoywanie rady pracownikw, PiZS nr 7/2006.
306
125. Stelina J., Nowa koncepcja reprezentatywnoci organizacji zwizkowej, PiZS nr

6/2008.
126. Stelina J., Refleksje na temat kondycji ukadw zbiorowych pracy w Polsce [w:] pod
red. Z. Grala, Z zagadnie wspczesnego prawa pracy. Ksiga jubileuszowa Prof.
Henryka Lewandowskiego, Warszawa 2009.
127. Stelina J., Zwizki zawodowe w systemie zbiorowej reprezentacji zatrudnionych
stan obecny i kierunki zmian [w:] Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku. Praca
zbiorowa pod red. A. Wypych ywickiej, M. Tomaszewskiej i J. Steliny, Gdask
2010.
128. Stelina J., Zwizki zawodowe a pozazwizkowe przedstawicielstwo pracownikw w
zakadzie pracy [w:] pod red. Z. Hajna, Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw
zakadu pracy, Warszawa 2012.
129. Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2011.
130. Szubert W., Zarys prawa pracy, Warszawa 1980.
131. wicicki M., Instytucje polskiego prawa pracy w latach 1918-1939, Warszawa 1960.
132. Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno Gospodarczych. Informator za rok 2009,
MPiPS, Warszawa 2010.
133. Trjstronne Zespoy Branowe. Informator 2004-2009, MPiPS, Warszawa 2010.
134. Walczak K., Nowy model zbiorowych stosunkw pracy w Polsce w kontekcie wyroku
Trybunau Konstytucyjnego z 1.7.2008 r., MPP nr 8/2008.
135. Wratny J., Zwizki zawodowe w prawodawstwie polskim w latach 1980 1991,
Lublin 1994.
136. Wratny J., Problem partycypacji pracowniczej na szczeblu zakadu pracy w Polsce
na progu XXI wieku, PiZS nr 2/2001.
137. Wratny J., Dwa kodeksy prawa pracy: indywidualny i zbiorowy, Rzeczpospolita z
dnia 15 stycznia 2009 r.
138. Wratny J., Charakterystyka i ocena wybranych rozwiza w projekcie Zbiorowego
kodeksu pracy, Polityka Spoeczna nr 3/2009.
139. Wratny J., Problem reprezentatywnoci zwizkw zawodowych w zakadzie pracy.
Wicej pragmatyzmu czy demokracji?, PiZS nr 3/2012.
140. Wrocawska T., Pojcie zakadowej organizacji zwizkowej [w:] pod red. Z. Hajna,
Zwizkowe przedstawicielstwo pracownikw zakadu pracy, Warszawa 2012.
307
141. Wronikowska E., Zwizkowa reprezentacja praw i interesw pracowniczych na

szczeblu oglnopolskim [w:] pod red. G. Godziewicza, Reprezentacja praw i
142. Wronikowska E., Uprawnienia Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych, PiZS nr 5/2002.
143. Wronikowska E., Rola pastwa w dialogu spoecznym w Polsce, Polityka Spoeczna
nr 1/2003.
144. Wronikowska E., Rola pastwa w budowaniu negocjacyjnego adu spoeczno
gospodarczego w Polsce [w:] pod red. H. Ciocha, A. Dbiskiego, J. Chaciskiego,
Iustitia civitatis fundamentum. Ksiga pamitkowa ku czci Prof. W. Chrzanowskiego,
Lublin 2003.
145. Wronikowska E., Dialog spoeczny jako podstawowa zasada zbiorowego prawa
pracy w Polsce, Studia z zakresu prawa pracy 2007.
146. Wronikowska E., Nowik P., Zbiorowe prawo pracy, Warszawa 2008.
147. Wronikowska E., Problemy prawnej regulacji rozwizywania sporw zbiorowych na
tle praktyki [w:] pod red. A. Patulskiego, K. Walczaka, Jedno w rnorodnoci.
Studia z zakresu prawa pracy, zabezpieczenia spoecznego i polityki spoecznej.
Ksiga Pamitkowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Muszalskiemu, Warszawa
2009.
148. Zbiorowe prawo pracy. Komentarz pod red. J. Wratnego, K. Walczaka, Warszawa
2009.
149. Zieliski T., Problem rekodyfikacji prawa pracy, PiP nr 7/1999.
150. Zieliski T., Reforma prawa pracy (Szanse i zagroenia), PiP nr 5/2001.
151. Zubik M., Wnioski zwizkw zawodowych w postpowaniu przed Trybunaem
Konstytucyjnym, PiZS nr 11/2006.
152. Zwoliska A., Powoanie czonkw specjalnego zespou negocjacyjnego w ramach
procedury utworzenia spki europejskiej, PiZS nr 2/2009.
308
Wykaz aktw prawnych

Prawo midzynarodowe
1. Konstytucja Midzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 padziernika 1946 r. (Dz.
U. z 1948 r. Nr 43, poz. 308).
2. Konwencja MOP nr 87 z 9 lipca 1948 r. dotyczc wolnoci zwizkowej i ochrony
praw zwizkowych (Dz. U. z 1958 r. nr 29 poz. 125).
3. Konwencja MOP nr 144 z 21 czerwca 1976 r. dotyczc trjstronnych konsultacji w
zakresie wprowadzania w ycie midzynarodowych norm w sprawie pracy (Dz. U. z
1994 r. nr 103 poz. 503).
4. Konstytucja Midzynarodowej Konfederacji Zwizkw Zawodowych przyjta na
Kongresie Zaoycielskim w Wiedniu 2006 r., a znowelizowana na II Kongresie
wiatowym w Vancouverze w 2010 r. (zob. www.ituc-csi.org).
Prawo europejskie
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ogoszony w dniu 30 marca 2010 r. (Dz.
Urz. UE C 83 z 30.03.2010 r.).
2. Decyzja Komisji 98/500/WE z dnia 20 maja 1998 r. w sprawie ustanowienia
Komitetw Dialogu Sektorowego promujcych dialog midzy partnerami spoecznymi
na szczeblu europejskim (Dz. Urz. WE L 225/27 z 12.08.1998 r.).
3. Konstytucja Europejskiej Konfederacji Zwizkw Zawodowych znowelizowana na
XII Kongresie odbywajcym si w Atenach w dniach 16 19 maja 2011 r. (zob.
www.etuc.org).
Prawo krajowe
Ustawy
1. Ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o ukadach zbiorowych pracy (Dz. U. Nr 31, poz.
242).
2. Ustawa z dnia 1 lipca 1949 r. o zwizkach zawodowych (Dz. U. Nr 41, poz. 293 z
pn. zm.).
309
3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzajce Kodeks pracy (Dz. U. z

1990 r. Nr 34, poz. 198).
4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94).
5. Ustawa z dnia 8 padziernika 1982 r. o zwizkach zawodowych (Dz. U. Nr 32, poz.
216 z pn. zm.).
6. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakadowych systemw
wynagradzania (Dz. U. Nr 5, poz. 25).
7. Ustawa z dnia 24 lipca 1985 r. o zmianie ustawy o zwizkach zawodowych i
niektrych innych ustaw okrelajcych uprawnienia zwizkw zawodowych (Dz. U.
Nr 35 poz. 162).
8. Ustawa z dnia 24 listopada 1986 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz. U. Nr 42,
poz. 201).
9. Ustawa z dnia 17 czerwca 1988 r. o zmianie ustawy o zasadach tworzenia
zakadowych systemw wynagradzania (Dz. U. Nr 20, poz. 134).
10. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy o zwizkach zawodowych (Dz. U.
Nr 20, poz. 105).
11. Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 854).
12. Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwizywaniu sporw zbiorowych (Dz. U. Nr 55,
poz. 236).
13. Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawcw (Dz. U. Nr 55, poz.
235).
14. Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty (tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz.
2572).
15. Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach
midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o
samorzdzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426 ze zm.).
16. Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakadowym funduszu wiadcze socjalnych (tj. Dz.
U. z 1996 r. Nr 70 poz. 335).
17. Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547).
18. Ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie ksztatowania przyrostu
przecitnych wynagrodze u przedsibiorcw oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz.
U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 z pn. zm.).
310
19. Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli (tj. Dz. U. z 2007 r. Nr
231, poz. 1701).
20. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439).
21. Ustawa z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110).
22. Ustawa z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postpowania cywilnego,
rozporzdze Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo upadociowe i Prawo o
postpowaniu ukadowym, Kodeksu postpowania administracyjnego, ustawy o
kosztach sdowych w sprawach cywilnych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr
43, poz. 189).
23. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz
zatrudnianiu osb niepenosprawnych (tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407).
24. Ustawa z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych (tj. Dz. U.
z 2009 r. Nr 205, poz. 1585).
25. Ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez
obywateli (Dz. U. Nr 62, poz. 688).
26. Ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze
budetowej oraz o zmianie niektrych ustaw (tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431).
27. Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania cywilnego,
ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastaww, ustawy o kosztach sdowych w
sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sdowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48,
poz. 554).
28. Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektrych
innych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 1127).
29. Ustawa z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektrych upowanie ustawowych do
wydawania aktw normatywnych oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. Nr 120,
poz. 1268).
30. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno
Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego (Dz. U. Nr 100, poz.
1080).
31. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 128, poz.1405).
32. Ustawa z 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakadowych (tj. Dz. U. z 2012 r.,
poz. 1146).
311
33. Ustawa z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 135, poz. 1146).
34. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Przepisy wprowadzajce ustaw Prawo o ustroju
sdw administracyjnych i ustaw Prawo o postpowaniu przed sdami
administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1271).
35. Ustawa z dnia 10 padziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za prac (Dz. U.
Nr 200, poz. 1679).
36. Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052).
37. Ustawa z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego (Dz. U.
Nr 240, poz. 2056).
38. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczeglnych zasadach rozwizywania z
pracownikami stosunkw pracy z przyczyn niedotyczcych pracownikw (Dz. U. Nr
90, poz. 844).
39. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych (Dz. U. Nr
166, poz. 1608).
40. Ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie
41. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415).
42. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U.
Nr 116, poz. 1207).
43. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (tj. Dz. U. z 2007
r. Nr 155, poz. 1095, z pn. zm).
44. Ustawa z dnia 8 padziernika 2004 r. o zmianie ustawy o Trjstronnej Komisji do
oraz o zmianie niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2407).
45. Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesw gospodarczych i
spce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551).
46. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. Nr 164, poz.
1365).
47. Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracownikw i przeprowadzaniu z
nimi konsultacji (Dz. U. Nr 79, poz. 550).
48. Ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o spdzielni europejskiej (Dz. U. Nr 149, poz.1077).
312
49. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz.
589).
50. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektrych
innych ustaw (Dz. U. Nr 181, poz. 1288).
51. Ustawa z dnia 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracownikw w spce powstaej w
wyniku transgranicznego poczenia si spek (Dz. U. Nr 86, poz. 525).
52. Ustawa z dnia 9 maja 2008 r. zmieniajcej ustaw - Kodeks pracy oraz ustaw o
zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. Nr 93, poz.
586).
53. Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o informowaniu pracownikw i
przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz. U. Nr 97, poz. 805 z pn. zm.).
54. Ustawa Kodeks wyborczy z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
55. Ustawa z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania
cywilnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381).
56. Ustawa z dnia 16 wrzenia 2011 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz
Dekrety
1. Dekret Naczelnika Pastwa z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie tymczasowych
przepisw o pracowniczych zwizkach zawodowych (Dz. Pr. P. P. Nr 15, poz. 209).
2. Dekret z dnia 6 lutego 1945 r. o utworzeniu rad zakadowych (Dz. U. Nr 8, poz. 36 ze
zm.).
Rozporzdzenia
1. Rozporzdzenie MPiPS z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie Komisji do Spraw Ukadw
Zbiorowych Pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 773 ze zm.).
2. Rozporzdzenie RM z dnia 20 sierpnia 2002 r. w sprawie utworzenia Komisji
Kodyfikacyjnej Prawa Pracy (Dz. U. Nr 139, poz. 1167).
3. Rozporzdzenie MGPiPS z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie powiadamiania przez
pracodawc zarzdu zakadowej organizacji zwizkowej o liczbie osb stanowicych
kadr kierownicz w zakadzie pracy oraz wskazywania przez zarzd oraz komitet
zaoycielski zakadowej organizacji zwizkowej pracownikw, ktrych stosunek
pracy podlega ochronie, a take dokonywania zmian w takim wskazaniu (Dz. U. Nr
108, poz.1013).
313
4. Rozporzdzenie RM z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji

Dziaalnoci PKD (Dz. U. Nr 251, poz. 1885).
Uchway
1. Uchwaa Rady Pastwa z dnia 12 kwietnia 1983 r. w sprawie zasad i sposobu
tworzenia oglnokrajowych organizacji zwizkowych (Dz. U. Nr 21, poz. 92).
2. Uchwaa RM nr 7/94 z dnia 15 lutego 1994 r. w sprawie powoania Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno Gospodarczych.
Zarzdzenia
1. Zarzdzenie MPiPS z dnia 13 marca 1995 r. w sprawie trybu powoywania, skadu i
zasad dziaania Komisji do Spraw Ukadw Zbiorowych Pracy (M. P. Nr 15, poz.
181).
2. Zarzdzenie MPiPS z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie powoania Komisji Reformy
Prawa Pracy (M. P. Nr 26, poz. 404).
314
Wykaz orzecznictwa
Trybuna Konstytucyjny:
1. Postanowienie TK z 24.09.1996 r., T 35/96, OTK ZU 1996/5/45.
2. Wyrok TK z dnia 11 grudnia 1996 r., K 11/96, OTK 1996/6/54 z glos aprobujc
K. Rczki, Prz. Sejm. 1997/4/151 oraz z glos aprobujc H. Wierzbiskiej, Prz.
Sejm. 1997/4/161.
3. Wyrok TK z dnia 6 maja 1997 r., U 2/96, OTK 1997/2/17.
4. Postanowienie TK z dnia 28 maja 1997 r., S 1/97, OTK 1997/2/24.
5. Postanowienie TK z dnia 3 wrzenia 1998 r., U 1/98, OTK ZU 1998/5/66.
6. Postanowienie TK z dnia 18 listopada 1998 r., K 20/98, OTK ZU 1999/1/5.
7. Wyrok TK z dnia 30 stycznia 2001 r., K 17/00, OTK 2001 /1/4.
8. Wyrok TK z dnia 23 padziernika 2001 r., K 22/01, OTK 2001/7/215.
9. Postanowienie TK z dnia 20 stycznia 2003 r., Tw 58/02, OTK ZU 2003/3B/159.
10. Postanowienie TK z dnia 25 marca 2003 r., Tw 75/02, OTK ZU 2003/4B/199.
11. Postanowienie TK z dnia 11 lipca 2005 r., Tw 29/05, OTK ZU 2005/4B/159.
12. Wyrok TK z dnia 1 lipca 2008 r., K 23/07, OTK A 2008/6/100, MoPr nr 9/2008.
Sd Najwyszy
1. Uchwaa SN z dnia 15 padziernika 1992 r., I PZP 35/92, OSNCP 1993/1-2/3.
2. Uchwaa SN z dnia 14 kwietnia 1993 r., I PZP 7/93, OSNC 1993/10/175.
3. Postanowienie SN z dnia 15 czerwca 1994 r., I PZP 27/94, OSNP 1994/5/79.
4. Postanowienie SN z dnia 9 wrzenia 1994 r., I PZP 38/94, OSNP 1995/6/73.
5. Postanowienie SN z dnia 7 wrzenia 1995 r., I PRN 61/95, OSNP 1996/7/97.
6. Postanowienie SN z dnia 21 wrzenia 1995 r., I PRN 37/95, z aprobujc glos Z.
Hajna, OSP 1996/10/195.
7. Postanowienie SN z dnia 21 wrzenia 1995 r., I PRN 37/95, OSNP 1996/8/118.
8. Postanowienie SN z dnia 28 wrzenia 1995 r., I PZP 21/95, OSNP 1996/7/96.
9. Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 1996 r., I PRN 39/96, OSNP 1996/22/334.
10. Postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 1996 r., I PZP 6/96, OSNP 1996/22/333.
11. Uchwaa SN z dnia 24 kwietnia 1996 r., I PZP 38/95, z czciowo krytyczn glos
Z. Hajna, OSP 1997/5/101.
315
12. Postanowienie SN z dnia 8 padziernika 1996 r., I PRN 91/96, OSNP 1997/8/132.
13. Postanowienie SN z dnia 17 stycznia 1997 r., I PRN 93/96, OSNP 1997/17/319.
14. Wyrok SN z dnia 24czerwca 1998 r., I PKN 186/98, OSNP 1999/13/424,
Wokanda 1999/7/26.
15. Postanowienie SN z dnia 14 listopada 2001 r., III ZP 19/01, PPiPS 2003/9/35.
16. Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 790/00, OSNP 2004/2/29.
17. Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 r., I PK 22/03, OSNP 2005/6/80.
18. Wyrok SN z dnia 13 padziernika 2004 r., II PK 41/04.
19. Wyrok SN z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 12/05, OSNP 2006/11-12/182.
20. Wyrok SN z dnia 20 czerwca 2006 r., II PK 323/05, OSNP 2007/13-14/186.
21. Wyrok SN z dnia 16 lutego 2007 r., II PK 196/06.
22. Wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r., II PK 316/07, OSNP 2009/19-20/250.
23. Postanowienie SN z dnia 2 lipca 2009 r., II PZ 5/09, OSNP 2011/5-6/80.
24. Postanowienie SN z dnia 4 marca 2009 r., II PK 209/08, OSNP 2010/21-22/263.
25. Wyrok SN z 6.05.2010 r., II PK 344/09, LEX nr 603421.
26. Postanowienie SN z dnia 26 maja 2010 r., II PZ 16/10, LEX nr 603842.
27. Wyrok SN z dnia 2 marca 2012 r., I PK 120/11.
Inne sdy
1. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 29 maja 2008 r., II SA/Go
204/08.
2. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 30 maja 2008 r., II SA/Go
205/08.
3. Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 1 lipca 2008 r., IV SA/Gl 82/08.
4. Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 27 sierpnia 2009 r., IV SA/Gl 97/09.
316

Rozprawa Doktorska Reprezentatywnosc Związkow Zawodowych W Prawie Polskim

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Rozprawa Doktorska Reprezentatywnosc Związkow Zawodowych W Prawie Polskim

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Uniwersytet w Biaymstoku

mgr Radosaw Galicki

ponadzakadowego ukadu zbiorowego pracy104

3.1.1. Prawo opiniowania zaoe i projektw aktw prawnych169

Zob. szerzej www.doroszewski.pwn.pl.

Reprezentatywno zwizkw zawodowych jest kategori prawn waciw

niezrzeszonych. Zgodnie z definicj M. Pliszkiewicza i M. Seweryskiego reprezentatywno

Zob. M. Pliszkiewicz, M. Seweryski: Problemy reprezentatywnoci w zbiorowych stosunkach pracy, PiP nr

Konferencja Oglna przedstawicieli Czonkw odbywa swe posiedzenia w miar

Porozumienia Zwizkw Zawodowych oraz

oglnokrajowe struktury zwizkowe, ktre cznie speniaj warunki: 1) demokratyzmu, 2)

cho wprawdzie niedookrelone, pojcie reprezentatywnoci partnerw spoecznych na

poszanowania rnorodnoci i autonomii partnerw spoecznych, mona zgodzi si z jego

wsplnotowym powinny nalee do samych zwizkw zawodowych i organizacji

Dz. Urz. WE L 225/27 z 12.08.1998 r.

Sektorowego w rezultacie utworzenia reprezentatywnego forum dla obrony interesw

Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno.

Zob. tekst oryginalny Konstytucji Europejskiej Konfederacji Zwizkw Zawodowych na stronie:

Bez wtpienia zagadnienie reprezentatywnoci zwizkw zawodowych jest rozlege i

niesprzeczno systemu prawa, dokona takich nowelizacji jej przepisw, e w zakresie

Tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854.

Warto zaznaczy, i mwic o reprezentatywnoci zwizkw zawodowych stosuj

sferze dialogu spoecznego. Umoliwi to blisze przedstawienie aspektu reprezentatywnoci

punktach rozdziau. W dalszej kolejnoci zaproponowaem przedmiotowy podzia tych

Konstytucyjnym. Z innych, nieco bardziej pragmatycznych, wzgldw nieodzowna bdzie

zawodowych. Stanowi take prb udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym jest

H. Olszewski, M. Zmierczak: Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna 1994, s. 223.

zagroenie swoich zyskw a nawet swojego przedsibiorstwa, nie dostrzega za tego, e

Dz. Pr. P. P. Nr 15, poz. 209.

zbiorowych, czy ukadw zbiorowych pracy. Tumaczyoby to brak w obowizujcym prawie

zwizkw zawodowych nadzorowi wadz

administracyjnych oraz przyczyniay si do rozbijania ruchu zawodowego. Z treci

Dz. U. Nr 41, poz. 293 z pn. zm.

Kongresem Zwizkw Zawodowych. Ponadto ustawodawca wczesny wprost przyzna

W. Szubert, jw., s. 382.

grupy przywdcze (wybrane cise wadze) rzdz absolutnie. Oznaczao to w konsekwencji

W modelu tym przymiot reprezentatywnoci odrywa si cakowicie od zdolnoci

postanowieniami statutw, jak i spoeczny, gdy si rzeczy pracownicy zrzeszali si tylko w

Dz. U. Nr 32, poz. 216 z pn. zm.

zakres materii, w ktrych miaa przejawia si zdolno zwizkw zawodowych reprezentacji

oglnokrajow organizacj zwizkow w gazi pracy, rodzaju zatrudnienia lub zawodzie

demokratycznego () bya to sytuacja, ktra przekrelaa moliwo traktowania ruchu

Z. Masternak, jw., s. 55-56.

Zgodnie za z ustaw z dnia 29 wrzenia 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy

zwizkowej w ramach rokowa ukadowych, pen zdolno ukadow przyznajc

reprezentatywna organizacja zwizkowa.

Dz. U. Nr 113, poz. 547.

penomocnictwa, czy przedstawicielstwa lecz stanowi emanacj wolnoci zwizkowych,

wspuczestnicz w tworzeniu korzystnych warunkw pracy, bytu i wypoczynku (art. 6), a

interesw pracownikw (zadanie spoeczne), 2) dziaanie na rzecz spoecznej wydajnoci

e w strukturze tych trzech zada

pierwszoplanowym zadaniem jest obrona uprawnie i interesw pracowniczych, a dwa

reprezentatywnych zwizkw zawodowych i jest to w zbiorowych stosunkach partnerw

reprezentatywnym organizacjom zwizkowym w ramach wsplnej reprezentacji lub

Zob. i por. Z. Salwa, jw., s. 16 i 20.

interesw pracownikw. Waciwie bowiem nie powstaje potrzeba wprowadzenia na tej

aktualizuj si stosowne uprawnienia organizacji reprezentatywnych. W innej za grupie

przypisanej do prawnej definicji zwizku zawodowego i stanowicej jego podstawowe

Zob. szerzej tame, s. 3.

3. Reprezentatywno formalna a reprezentatywno materialna

W. Masewicz: Reprezentatywno jako cecha zwizku zawodowego. (Na przykadzie Niezalenego,

Z drugiej jednak strony w doktrynie nauk spoecznych zaprezentowany zosta pogld

reprezentatywnoci formalnej, naley stwierdzi, e skoro przymiot ten ma by naprawd