Vous êtes sur la page 1sur 21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaenel
tratamientodelafobiasocialgeneralizadaen
adolescentes.
Print

Author:
RosaAlcazar,AnaI.Boix,MaravillasAmorosOlivaresOlivares,PabloJ.
Date:
Jan1,2013
Words:
8434
Publication: BehavioralPsychology/PsicologiaConductual
ISSN:
11329483
Introduccion
Losestudiossobrelafobiasocial(FS)otrastornodeansiedadsocialinformandeuna
prevalenciaalolargodelavidaqueoscilaentreel3%yel18,7%enadultos,el1,6%yel4%en
poblacioninfantil,el2%yel8%enadolescentesyel5%yel10%enestudiosconmuestra
mixtadeninosyadolescentes(Olivares,Caballo,GarciaLopez,RosayLopezGollonet,2003).
Talesdatosindicanquelafobiasocialesunodelostrastornosmentalesmasfrecuentestanto
enpoblacioninfantilcomoadolescenteyquemayoresproblemasgeneraenelprocesode
adaptaciondeladolescenteasumedio:bajorendimientoacademico,llevandoinclusoal
abandonoescolar,desarrollodeotrostrastornosdeansiedadodelestadodelanimooelinicio
enelconsumodealcoholuotrassustanciastoxicas(GarciaLopez,Irurtia,CaballoyDiaz
Castela,2011).
Lasprimeraspublicacionesqueinformanderesultadospositivosdetratamientospsicologicos
enestasedadessonrelativamenterecientes,destacandolosestudiossobreguiasde
tratamientooprogramasmulticomponentes.Entreestas,destacamosla"Terapiacognitivo
conductual"(CognitiveBehaviourTherapy,CBTSpence,DonovanyBrechmanToussaint,
2000),la"Terapiacognitivoconductualgrupalparaadolescentes"(CognitiveBehavioralGroup
TherapyforAdolescents,CBGTAAlbano,MartenyHolt1991),la"Intervencionen
adolescentesconfobiasocial"(IAFSOlivares,2005),"Habilidadesparaelexitoacademicoy
social"(SkillsforAcademicandSocialSuccess,SASSMasiaWarner,Klein,StorchyCorda,
2001),la"Terapiadeeficaciasocialparaadolescentesversionespanola"(SocialEffectiveness
TherapyforAdolescentsSpanishversion,SETAsvOlivares,GarciaLopez,BeidelyTurner,
1998)yla"Terapiadeeficaciasocialparaninos"(SocialEffectivenessTherapyforChildren,
SETCBeidel,TurneryMorris,1998).
Entreloscomponentesmasestudiadosqueformanpartedetodosestostratamientos
psicologicosencontramoselcognitivo(lareestructuracioncognitiva)ylaexposicion.Ambos
componentescuentanconunampliorespaldoempirico,tantoparasuutilizacionunicacomo
combinada,paradisminuirlasrespuestasdeansiedadymodificarlaformaoelcontenidodelas
cogniciones(Luterek,EngyHeimberg,2003Veale,2003),siendoesteultimounodelos
componentesmasutilizadosenlainvestigaciondelafobiasocialentrelapoblacioninfantily
adolescente(Rosa,OlivareseIniesta,2009).Algunosautoressostienenquelautilizaciondela
exposicioncombinadaconreestructuracioncognitivayexperimentosconductualesalcanza
mejoresresultadosquelautilizaciondeunauotratecnicaaislada(Biran,AugustoyWilson,
1981EcheburuaySalaberria,1991Mattick,PetersyClarke,1989PonniahyHollon,2008
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

1/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Rodebaugh,HolawayyHeimberg,2004ScholingyEmmelkamp,1993Taylor,1996).Otros
investigadoresindicanquelosfactorescognitivossonelpilarfundamentalparaeldesarrolloy
mantenimientodelafobiasocialy,portanto,parasutratamiento(ClarkyWells,1995Clarket
al.,2006Hofmann,2007McEvoy,Mahoney,PeriniyKingsep,2009McManusetal.,2009).De
hecho,eneltrabajodeClarketal.(2006)elcomponentecognitivoaparececomosuperiorala
exposicionylarelajacioneneltratamientodelafobiasocialylosresultadosobtenidospor
Emmelkamp,Mersch,VissiayVanderHelm(1985)yMatticketal.(1989)apoyanquelos
sujetosconfobiasocialtratadoscontecnicascognitivasobtuvieronmejoresresultadosquelos
querecibieronsoloexposicion.Ademas,algunosautores,siguiendomodelosteoricosrecientes
sobrelafobiasocialsugierenqueteniendocomoobjetivoeltratamientodedeterminados
factorescognitivosespecificossedeberiamejorarlaeficaciadelmismosobreotrosprogramas
deintervencionmastradicionales(p.ej.,McManus,Peerbhoy,LarkinyClark,2010Rapee,
GastonyAbbott,2009).Otrosautoresindicanqueelcomponentecognitivosemuestraeficaz
peropuedenosernecesarioeneltratamientodeestetrastorno(p.ej.,Hoffmann,2004Nortje,
PosthumusyMoller,2008)yquelaexposicionporsisolaobtienetamanosdelefectosuperiores
alareestructuracioncognitiva(Gould,Buckminster,Pollack,OttoyYap,1997).Aesterespecto,
Hope,HeimbergyBruch(1995)informandemejoresresultadosenlossujetosconfobiasocial
tratadosunicamenteconexposicionfrentealostratadosconexposicioncombinadacon
reestructuracioncognitiva.EltrabajodeBorgeatetal.(2009)revelaqueaunquelossujetos
tratadosconreestructuracioncognitivadisminuyenmasydeformamasfiablelasconductasde
evitacionsocialquelosquerecibieronsoloexposicion,estosultimospresentanundescenso
masrapidoeinicialmentemaspronunciadodecognicionesnegativasquelosquelostratados
conreestructuracioncognitiva.Enestalinea,lasrevisionesllevadasacaboporBeidel,Ferrell,
AlfanoyYeganeg(2001),DeaconyAbramowitz(2004),Moreno,MendezySanchezMeca
(2000)revelanqueapesardelgranrespaldoempiricodelautilizacioncombinadadeterapia
cognitivayexposicioneneltratamientodelostrastornosdeansiedad,laexposicionporsisola
produceuncambiocognitivoyesigualmenteeficaz,funcionandotanbiencomocombinandola
conotrastecnicas.
EnEspana,encontramoslaguiaIAFS,quehamostradosubondadempiricamentemediante
numerosostrabajos(p.ej.,Olivares,Rosa,Caballo,LopezGarcia,OrgilesyLopezGollonet,
2003Rosa,SanchezMeca,OlivareseIngles,2002SanchezGarciayOlivares,2009).Pesea
ello,existeaunciertodesconocimientosobreelpesorelativoquecadaunodeloscomponentes
(reestructuracioncognitiva,exposicion,focalizaciondelaatencion,entrenamientoen
habilidadessociales,practicaprogramada)presentarespectodelaeficaciaglobaldelmismo.
Paraprofundizarenesteaspecto,sehanllevadoacabovariosestudios,destacandoelnumero
desujetosdequeconstaungrupodetratamiento(Ruiz,2003),lainfluenciadelnumerode
sesionesderetroalimentacion(Ramos,2003),lacontribucionrelativadelcomponentede
atencionindividualizadaalefectodelaintervencion(Olivaresetal.,2006),etc.Continuandocon
estadireccion,elobjetivoprincipaldeesteestudioesdesmantelarlaguiadetratamientoIAFS,
analizandoelpesorelativoquelareestructuracioncognitivatieneenelconjuntodelprograma
enunamuestradeadolescentesespanolesdiagnosticadosdefobiasocialgeneralizada.
Metodo
Participantes
Losparticipantesfueron55estudiantesespanolesde3oy4odeEducacionSecundaria
Obligatoria(ESO),quecumplianloscriteriosrequeridosporelDSMIVTR(AmericanPsychiatric
Association,2002)paraeldiagnosticodefobiasocialgeneralizada.Laedadmediadela
muestrafuede15,38anos(DT=0,84rango:1317anos),siendolamayoriachicas(82,22%).
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

2/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Ningunodelosparticipanteshabiarecibidotratamientopsicologicoprevioyel88%no
presentabaantecedentesfamiliarescontrastornospsicologicos.Antesdeiniciarelprograma,
cincosujetosdecidieronnoparticipardebidoalaincompatibilidaddesushorarios,porloquela
muestraquedofinalmenteintegradapor50sujetos,conunnumeromayordechicas(74%)que
dechicos(26%)yunamediadeedadde14,60(DT=0,88rango=1317anos).Nosehallaron
diferenciasestadisticamentesignificativasenningunadelasvariablessociodemograficas.La
tabla1muestraotrosdatosrelevantesdelossujetosporcondicionexperimental.
Instrumentos
Todoslossujetoscompletaronenelpretest,postestyseguimientoalosseismeses,los
siguientesinstrumentos:
*"InventariodeansiedadyfobiaSocial"(TheSocialPhobiaandAnxietyInventory,SPAI
Turner,Beidel,DancuyStanley,1989).Esteinventarioconstade45itemsquemidenfobia
socialyagorafobia,evaluandoseambostrastornosatravesdedossubescalas.Lasubescalade
Fobiasocialcontiene32items,17deloscualesmidenansiedadsocialencuatrocontextos:
presenciadeextranos,figurasdeautoridad,personasdelsexoopuestoygenteengeneral.La
subescaladeAgorafobiaconstade13items.CadaitemsepuntuasegununaescalaLikertque
vadesde1(nunca)a7(siempre).Asimismo,conelobjetodecontrolarlasrespuestasde
ansiedadatribuiblesalaagorafobia,sederivounapuntuaciondenominada"Diferencia",lacual
seobtienederestarlosvaloresdelasubescaladeFobiasocialyAgorafobia.Elpuntodecorte
sesituaen97.Olivares,GarciaLopez,Hidalgo,TurneryBeidel(1999)estudiaronlas
propiedadespsicometricasdelSPAIenpoblacionadolescenteespanola,indicandocoeficientes
adecuadosdeconsistenciainterna(0,960,84y0,96paralosvaloresFobiasocial,Agorafobia
generalmenteinterpretadocomoansiedadsocial,nocomosituacionesagorafobicasy
Diferencia,respectivamente).
*"Escaladeansiedadsocialparaadolescentes"(SocialAnxietyScaleforAdolescents,SASA
LaGrecayLopez,1998).Estaescalaconstade22items(18descriptivosy4irrelevantes
rango:1890).Cadaitemsecontestaenunaescaladecincopuntos(de1=Nuncaa5=
Siempre).Presentaunaestructuratrifactorial:(a)lasubescaladeMiedoalaevaluacionnegativa
(FNE),(b)lasubescaladeAnsiedadyevitacionsocialanteextranos(SADExtranos)y(c)la
subescaladeAnsiedadyevitacionsocialengeneral(SADGeneral).Laconsistenciainterna
paralapuntuaciontotalesde0,91yparaelmiedoalaevaluacionnegativade0,94.Elpuntode
corteparalapuntuacionTotal(SASATotal)sesituaen57.
*"Escalademiedoalaevaluacionnegativa"(FearofNegativeEvaluationScale,FNEWatsony
Friend,1969).Estaescalacontiene30itemsylapuntuaciontotalvade0a30.Secontestacon
unformatode"verdadero/falso".Fueadaptadayvalidadaparapoblacionadolescenteespanola
porGarciaLopez,Olivares,Hidalgo,BeidelyTurner(2000),muestraunafiabilidadtestretest,
conunmesdeintervalo,de0,78yuncoeficientedeconsistenciainternade0,94(Salaberriay
Echeburua,1995).
*"EscaladeasertividaddeRathus"(RathusAsertivityScale,RASRathus,1973).Estaescala
constade30items(rango:90,+90)queevaluanlaautoafirmaciondelsujetoantelosdemas.
Cadaitemsecontestaenunrangoqueoscilaentre3(totalmenteendesacuerdo)hasta+3
(totalmentedeacuerdo).Suconsistenciainternavariaentre0,73y0,86enpoblacionespanola
(SalaberriayEcheburua,1995).
*"Escaladeinadaptacion"(EIEcheburua,CorralyFernandezMontalvo,2000).Estaescala
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

3/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

constadeseisitems(rango:030)valoradosde0a5puntosenunaescalatipoLikertyque
recogediferentesaspectosrelacionadosconlainadaptacionenlavidacotidiana
(trabajo/estudios,vidasocial,tiempolibre,relacionesdeparejayvidafamiliar).Elpuntodecorte
establecidoesde12enlaescalatotalyde2encadaunodelositems.Enestainvestigacionse
hautilizadoelitemquereflejaelgradodeinadaptacionglobalalavidacotidiana(rango:05
puntos).Elcoeficientedeconsistenciainternaesde0,83.Laeficaciadiagnosticadelaescalaes
del90%(sensibilidaddel86%yespecificidaddel100%).
*"EscaladeautoestimadeRosenberg"(RosenbergSelfEsteemScaleRosenberg,1965,
1969).Esteinventariopretendemedirelgradodesatisfaccionqueunapersonatieneconsigo
misma.Constade10itemsconcuatroalternativasderespuesta.Losresultadosdelautilizacion
deestaescalaenuniversitariosespanolesmuestranunaaltaconsistenciainternayestabilidad
temporaltrascuatrosemanasdeintervalo(MartinAlbo,Nunez,NavarroyGrijalbo,2007).
*"Escaladehabilidadessocialesparaadolescentes"(EHSPAMendez,Martinez,Sancheze
Hidalgo,1995).Estaescalaevaluaelgradodedificultadqueexperimentaeladolescenteen
distintasareassociales(instituto,amigos,familiaycalle).Laconsistenciainternayfiabilidad
testretestparalapuntuaciontotalfuede0,94y0,84,respectivamente.
*"Entrevistaparalostrastornosdeansiedadalolargodelavida,segunelDSMIV"(Anxiety
DisordersInterviewScheduleforDSMIV:LifetimeVersion,ADISIVLDiNardo,Browny
Barlow,1994).Estaentrevistapermiteeldiagnosticodefobiasocialasicomoeldiagnostico
diferencialconotrostrastornosdeansiedaddescritosenelDSMIV.Mostrounaexcelente
fiabilidadtestretesteinterjuecesenpoblacionespanola(OlivaresyGarciaLopez,2001).
Ademas,seutilizopararegistrarelnumerodesituacionessocialestemidasysenaladascomo
fobicas,elcualsetomocomovariabledependienteparaelcalculodelasignificacionclinicade
losefectosdeltratamiento.
Procedimiento
Elprocedimiento,iniciadoenelmesdeseptiembrede2008,sellevoacaboenlassiguientes
fases:(1)Fasededeteccion.AdministraciondelSPAIylaSASAaunamuestrade795
adolescentesvoluntariosmatriculadosenEducacionSecundaria.(2)Fasedecorrecciondelos
cuestionariosyselecciondelossujetosapartirdelospuntosdecortepreviamente
determinados(SPAI[mayorqueoiguala]97SASA[mayorqueoiguala]57)ycitaconlos
adolescentesquesuperabanestosparaserentrevistados.Enestafase,120(15,09%)sujetos
superaronlospuntosdecorte.(3)EntrevistaindividualmedianteelADISIVL.Traslamisma,77
(64,16%)sujetoscumplieronloscriteriosparaeldiagnosticodefobiasocial(55[71,42%]con
fobiasocialgeneralizaday22[28,57%]confobiasocialespecifica)alcanzandopuntuacionesde
malestarigualesosuperioresa5enlasdiferentessituacionessocialestemidas/evitadas,delas
quealmenosdosfuerondeinteraccion.Dichaentrevistafuellevadaacabopordos
evaluadores,siendoelporcentajedeacuerdodel99,7%.Los55sujetosconfobiasocial
generalizadafueroninvitadosaparticipareneltratamientodeestos,cincorechazaronparticipar
alegandofaltadetiempooincompatibilidaddehorarios.(4)Solicituddelconsentimientopaterno
escritoparaquesushijosparticipasenenlainvestigacionconfinesestrictamenteclinicosyde
investigacion.Sialgunodelossujetosdeseabaabandonarlainvestigacion,podiahacerlo,
eliminandosusdatosdelestudio.(5)Distribucionalazardelosparticipantesalasdos
condicionesexperimentales:IAFSsinRC(n=25)eIAFS(n=25).(6)Realizaciondelos
tratamientos,aplicaciondelpaquetedetecnicasdeintervencion.(7)Evaluacionpostratamiento,
evaluacionesrelativasalpostestyalseguimientoalosseismeses.
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

4/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Diseno
Seutilizoundisenoexperimentalcondoscondicionesexperimentales:IAFSeIAFSsinRC,y
medidaspretest,postestyseguimiento.Lossujetosfuerondistribuidosaleatoriamenteaunade
lasdoscondicionesmedianteelsorteodelossujetosalosgrupos.Todoslosgruposrecibieron
elprogramade12sesionesIAFS,eliminandoelentrenamientoenReestructuracioncognitivay
todaslasactividadesrelacionadasconestecomponente,enlossujetosparticipantesenla
condicionparcialmentedesmantelada(IAFSsinRC),sustituyendoloporsesionesdeexposicion.
Paracontrolarlaintegridaddeltratamiento,losterapeutasutilizaronunmanualescritorelativoal
programaIAFS(Olivares,2005)yunaadaptaciondeesteconfeccionadoadhocynopublicado
paralamodalidadsincomponentecognitivo.Tantolosevaluadorescomolosterapeutasfueron
ciegos.
Tratamiento
Eltratamientoutilizadofue"Intervencionenadolescentesconfobiasocial"(IAFS).Este
programaconstade12sesionesdetratamientoengrupo,de90minutosdeduracionporsesion
yperiodicidadsemanal.Losgruposestuvierondivididosenunidadesexperimentalesde8,8y9
sujetos,tratadastodasporlosmismosterapeutas,psicologosclinicos(unvaronyunamujer),
conmasdedosanosdeexperienciaenlaevaluacionytratamientodeproblemasdeansiedad
social.Loselementoscentralesdelprogramasonlossiguientes:(1)Educativo.(2)
Entrenamientoenhabilidadessociales.Integracontenidostalescomoiniciarymantener
conversaciones,actuarconlosdemasdeformaasertiva,daryrecibircumplidos,establecery
manteneramistadesyelentrenamientoenhabilidadesparahablarenpublico.(3)Exposicionen
vivo(exposicionessimuladasyreales)yenimaginacion.(4)Componentecognitivo.Este
componentesolofueaplicadoenunodelosgrupos(IAFS).Entrenadoslossujetosenestas
tecnicas,selesindicoquecontinuaransuaplicacionalolargodeltratamiento.
ElIAFSpotenciaademaslaeficaciadelaintervencionconotrastecnicas,talescomoel
entrenamientoenfocalizaciondelaatencionhacialosestimulospositivosenlassituacionesde
interaccionyactuacionsocialylapracticaprogramada.Alfinalizarlassesionesengrupose
proporcionantareasparacasaalossujetos,consistentesenexposicionesenvivoante
contextosnaturalesyrelativasaloscontenidostrabajadosenlasesionrecibida.Ademas,el
tratamientoincluyeinstruccionesdecaraalaprevencionderecaidas,haciendoespecial
hincapieenidentificarlassituacionesdealtoriesgoenlasquelossujetospuedenexperimentar
ansiedadydeseosdeemitirrespuestasdeevitaciony/oescape.Deigualmodo,seanalizanlas
situacionessocialesqueaungeneranansiedadysediscutelaimportanciadecontinuar
exponiendoseaellas.Enlatabla2seexponenlasdosmodalidadesdeintervenciontalycomo
sellevaronatermino.
Analisisestadisticos
SellevaronacaboANOVAsmixtosdemedidasparcialmenterepetidasdondeelfactor
intergrupofueeltipodeintervencion(IAFSfrenteaIAFSsinRC)yelfactorintra,losmomentos
temporalesdeevaluacion(pretest,postestyseguimientoalosseismeses).EstosAnovasse
realizaronconcadaunadelasvariablesdependientes.Conobjetodecomplementarlos
resultadosdelaspruebasestadisticasF,secalculotambieneltamanodelefecto(f)consistente
enelindicedeproporciondevarianzaexplicada.Una[[eta].sup.2]baja(<0,10)indicariaquela
variabledependienteanalizadaexplicamuypocodeltotaldelresultado.Deigualmodo
calculamoselindicedeltamanodelefectoentrelosgrupos,ladiferenciadecambiomedio
estandarizado,atendiendoalasindicacionesdeMorris(2008).Losindicesdpositivosindicarian
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

5/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

queelcambioexperimentadoporelgrupoIAFSdelpretestalpostestfuesuperioralcambio
logradoporelgrupoIAFSsinRC.Porelcontrario,losindicesdconsignonegativomostrarian
unamejorasuperiorenelesteultimogrupo.
LahomogeneidaddelosgruposenelpretestseanalizomedianteANOVAsunivariantesy
pruebas[jialcuadrado]dePearson,nohallandodiferenciasestadisticamentesignificativasentre
lascondicionesexperimentalesenlasvariablesdependientesevaluadas.
Conrespectoalascomparacionesintragrupo,ademasdelainformacionaportadaporelAnova
mixto,sellevoacaboelestudiodelostamanosdelefecto(TE)intragrupo,calculadosmediante
ladiferenciamediatipificadasobrelaspuntuacionesdecambioentrelasmediasenelpretest
postestypretestseguimiento,divididaporladesviaciontipicadelpretest,conobjetode
comprobarelinflujodelpasodeltiempoencadaunodelosgrupos(Dunlap,Cortina,Vaslowy
Burke,1996).
Porultimo,paraestudiarlasignificacionclinicadeltratamiento,atendiendoadoscriteriosde
remisiontotal(100%)yparcial(99,99%75%)delnumerodesituacionessocialesfobicas
declaradasenlaentrevistadiagnostica(ADISIVL),seutilizolaprueba[jialcuadrado]de
Pearson.
Resultados
Analisisintereintragrupos
LaspruebasFysuniveldesignificaciondelasvariablesquemidenansiedadyevitacionsocial
estanrecogidasenlatabla2.Comopodemosobservarexistendiferenciasestadisticamente
significativasentodaslasmedidasenelfactortiempoesdecir,todoslossujetosmejoranconel
pasodeltiempo,sobretododelpretestalpostest.Porelcontrario,tansoloSASAGeneral
alcanzasignificacionestadisticaenelfactorgrupo,afavordelgrupoIAFS.Encuantoalfactor
interaccion,elcualnosindicariasielperfildelosdosgruposalolargodeltiempoesono
similar,alcanzasignificacionestadisticaenlasvariablesSPAIFobiasocial(p=0,000),SPAI
Diferencia(p=0,000),SPAIAgorafobia(p=0,004),SASAExtranos(p=0,000)ySASATotal
(p=0,006).Losrfalcanzanaltosporcentajesdevarianzaexplicada,sobretodoenelfactor
tiempo(Cohen,1988).Encuantoaladiferenciadecambiomedioestandarizadopodemos
observarqueenlasvariablesmencionadassusvaloressonmuyaltos,atendiendoalcriteriode
Cohen(1988),afavordelgrupoIAFS.
Estatendenciatambienseproduceenlasvariablesquemidenelcomponentecognitivodela
ansiedadsocial(SASA/FNEyFNE),enelquesoloresultasignificativoelfactortiempo.Porotro
lado,losdatossonconfirmadosmediantelostamanosdelefectorecogidosenlatabla3.
Latabla4presentalosvaloresalcanzadosenlasmedidasdeotroscorrelatosovariables
relacionadascomolaautoestima,lashabilidadessociales,lainadaptacionylaasertividad.De
nuevo,losdatosmuestrandiferenciasenelfactortiempoentodaslasvariables,nosiendo
significativalainteraccionnielgrupo,exceptoesteultimoresultadoenlavariableInadaptacion
(p=0,037),afavordelgrupoIAFSaunqueel[[eta].sup.2]espequeno(0,088).
Enlatabla5recogemoslosTEintragrupo,calculadosmedianteladiferenciaentrelasmedias
enelpretestypostestoseguimiento,divididaporladesviaciontipicadelpretest.Estosdatos
nosindicanqueelgrupoIAFSalcanzoenlamayorpartedelasvariablesuntamanodelefecto
masaltoqueelgrupoIAFSsinRC.
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

6/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Eficaciadelostratamientos
Encuantoalasignificacionclinicadeloscambios,sedeterminomedianteelestudiodel
porcentajedesujetosquedejabadecumplirloscriteriosrequeridosparaeldiagnosticodefobia
socialporelDSMIVTR,esdecir,aquellosquepresentabanunaremisiontotal(100%)del
numerodesituacionessocialesfobicasinicialmentedeclaradasporlossujetosenlaentrevistay
losquesituabanestareduccionentreun99,99%75%.Losresultadoshalladosnomostraron
diferenciasestadisticamentesignificativasentreambascondicionesenningunodeloscriterios
deremision(p>0,05),observandosequelasmejoriasseproducianentodoslossujetosyse
incrementanconeltiempoenambascondicionesindependientementedesisetratabadela
modalidadIAFSolaversionparcialmentedesmantelada.
Conrespectoalprimercriterioderemisiontotal(100%)enelpostest,seaprecianmayores
proporcionesderemisionenlacondicionIAFS(52,38%)frentealaintervencionIAFSsinRC
(33,33%),sinalcanzardiferenciassignificativas,[jialcuadrado](1)=0,725p=0,395.Sin
embargo,enelseguimiento,losmayoresporcentajesderemisionseproducenenlossujetos
querecibieroneltratamientoparcialmentedesmanteladoIAFSsinRC(75%)frenteal71,42%
delIAFS,[jialcuadrado](1)=0,117p=0,733.Delmismomodo,enelsegundocriteriode
remisiondelnumerodesituacionessocialestemidas(desdeel99,99%al75%),losresultados
indicannuevamentequenoseencuentrandiferenciasestadisticamentesignificativasentrelas
doscondicionesexperimentalesnienelpostest,[jialcuadrado](1)=0,002p=0,968,nienel
seguimientoalosseismeses[jialcuadrado](1)=0,726p=0,396.
Discusion
LosresultadosobtenidosennuestroestudiosugierenquelaIAFS,denuevo,producemejoras
estadisticayclinicamentesignificativasenlosadolescentesconfobiasocialgeneralizada,tanto
acortocomoamedioplazo,aumentandolasmismasconelpasodeltiempo(Olivaresetal.,
20062009).Porotrolado,hemospodidocomprobarquelaadiciondelcomponentecognitivo,
cuyaaplicacionseproducedeformaestructuradaendiferentessesiones,noaportaunamejora
anadidaqueresulteestadisticamentesignificativaenlamayorpartedelasvariables
dependientesanalizadas.Tansolodosinstrumentos,la"Escaladeinadaptacion"ylaSASA
General,informandeunamejoradelosresultadosdelIAFSfrentealIAFSsinRC.Estos
resultadosestanenlalineadeloyainformadoenpoblacionadultaporvariosautores(Deacony
Abramowitz,2004Hopeetal.,1995FeskeyChambles,1995)indicandoquelaexposicionpor
sisolapareceproducirresultadostaneficacescomoelcomponentecognitivo,soloocombinado
conotrastecnicas,eneltratamientodelostrastornosdeansiedad.Deigualmodo,podemos
considerarelestudiodeBorgeatetal.(2009)enelqueelgrupotratadoconexposicionmostro
cambioscognitivosmasrapidosqueelgrupoquerecibioreestructuracioncognitivaacorto
plazo,aunqueconelpasodeltiempo,alos3,6y12mesesresultoeltratamientocombinado
maseficazparareducirlaevitacionsocial.Atendiendoaesteultimoresultadoyafinandomas
nuestrosanalisis,hemosdeconsiderarlainfluenciadelainteraccionenalgunasdelasvariables
quemidenlasrespuestasdeansiedad,talycomohemosindicadoenelapartadoresultados.
Estaconsideracionnosllevaapensarque,peseanoexistirdiferenciassignificativasentrelos
gruposenlamayoriadelasvariablesanalizadas,sisepresentaconelpasodeltiempoun
incrementodelamagnituddelamejoradelgrupotratadoconlaIAFSenlamayoriadelas
variablesquemidenlasrespuestasdeansiedadyevitacionsocial.
Porotraparte,nuestrosresultadospermitenconstatarquelossujetostratadosconlaIAFS,
peseapresentarennuestrocasopeorespuntuacionesenelpretestqueelgrupodeIAFSsin
RC,alcanzanunatasademejoriasuperiorenelpostets.Estaconclusiontambiensehalla
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

7/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

refrendadaporlosTE,loscualesinformanque,enlamayorpartedevariables,loscambiosson
mayoresenelgrupodeIAFS,controlandolasdiferenciasenelpretest.Adiferenciadeloque
sucediaenlostrabajosdeClarketal.(2006)yEmmelkamp,Mersch,VissiayVanderHelm
(1985)enlosquelosadultosconfobiasocialentrenadosenreestructuracioncognitiva
presentaronmayorreduccionenlafrecuenciaeintensidaddelospensamientosirracionales
informadosmediantevariablescognitivas,nuestrosresultadosnoinformandemodificaciones
importantesenlosinstrumentosqueevaluandichasvariables,nisusTEintergruposonaltos.
Noobstante,pareceque,tantoenadolescentescomoenadultos,lareestructuracioncognitiva
pudieraestaractuandocomounavariablemoduladora(aunqueaunnivelpocoperceptible)que
potencialamagnituddelaeficaciaquegeneralaexposicion,bienesciertoquesinresultados
estadisticamentesignificativos.Porotrolado,hemosdetenerencuentaquelaexposiciona
estimulostemidossinemplearelcomponentecognitivodeformaexplicitapuedegenerarcierta
reestructuracion,comootrosautoresyahancomentado(AntonayGarciaLopez,2008).
Debemosseguirprofundizandoenelcontroldeotroscomponentesdetratamientocognitivos
evaluandoposteriormentelosmismosmedianteinstrumentosdeevaluaciondiferentesalos
utilizadosenestainvestigacion,afindecomprobarquesucedeenestoscasos.Respectodela
influenciadelostratamientosenotroscorrelatosrelacionados(asertividad,autoestimae
inadaptacion),ambosgruposdesujetosmejorantraslaintervencion,sinqueexistandiferencias
entrelasintervencionesenlasdosprimeras.Enlavariableinadaptacion,elgrupodeIAFS
alcanzamejorespuntuacionesqueelgrupodeIAFSsinRC.Lainfluenciadeltratamientoen
dichasvariablesrelacionadasescoincidenteconlosresultadoshalladoseninvestigaciones
previas(OlivaresyGarciaLopez,2001Rosaetal.,2002).
Encuantoalosresultadosintragrupo,encontramosqueexistendiferenciassignificativasen
cadagrupoconelpasodeltiemposiendo,portantoelpasodelmismo,queconllevala
realizaciondelaintervencion,elelementofundamentalalahoradeexplicarlamejoriadelos
sujetos.Lamagnituddelosefectosfuemasalta,enlamayoriadelasvariablesevaluadas,enel
grupodeIAFSfrentealdeIAFSsinRC.Estosdatossoncoincidentesconlostrabajosde
autorescomoTaylor(1996)yapoyarianlahipotesismencionadadelamediaciondelaRC.Es
decir,conelpasodeltiempolossujetosentrenadosconlaIAFSalcanzanmayoresmejorasque,
aunquenosignificativas,sisonrelevantes.
Conrelacionalasignificacionclinicadelosefectosdetratamiento,nuestrosresultados
muestranquetantoenelpostestcomoenelseguimientoyatendiendoalosdoscriteriosde
reduccion,nosehallarondiferenciasestadisticamentesignificativas.Portanto,ambas
condicionessonigualmenteeficacesestadisticamente.Noobstante,debieramosanalizarlos
cambiosaunlargoplazoconelfindecomprobarcualesserianlasconclusionesdefinitivas.
Respectodelaslimitacionesamencionarenesteestudio,hemosdeindicarelpequenotamano
muestral,estandomasrepresentadaslaschicasqueloschicos,conlosproblemasquepuede
conllevardecaraalavalidezdelosresultados.Porotrolado,setratadeadolescentes
escolarizadosdecentroseducativosmuyespecificos,nodesujetosquedemandenel
tratamiento.Noobstante,noselesofreceninguntipodeincentivoeconomiconiescolarporsu
participacion.Otraslimitacionesdenuestroestudiosonhaberpresentadodatosdeautoinformes
yautorregistros,noindicandomedidasdeobservacion.Estaslimitacionespuedenconvertirse
enretosparaseguirinvestigandoenestalineajuntoalaconsideraciondeotrosaspectostales
como,variarelnumerodesesiones,laduraciondelasmismas,laintensidaddelaexposicion,la
inclusiondeuntercergrupoquecontroleeltiempodeexposicionaumentadoaleliminarlaRC
porunaintervencioninocua,asicomolascaracteristicasdelsujetoydelterapeutaoestudiaren
profundidadelpapeldelasvariablespredictorasdelfracasoterapeutico.Porotrolado,seria
interesante,seguirmidiendolasmejorasalolargodeltiempo,porejemploalos12,18y24
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

8/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

mesesafindecomprobarsisesiguenmanteniendolastendenciasyenquevariables.Enesta
direccion,podriamoscontinuaranalizandolaeficaciadelostestssituacionalesparamedirel
cambioterapeuticoodepurarqueinstrumentossonlosmasadecuadosparamedirlaeficacia
terapeuticadelaIAFS.
Referencias
Albano,A.M.,Marten,P.A.yHolt,C.S.(1991).Therapist'smanualforcognitivebehavioral
grouptherapyforadolescentsocialphobia.Manuscritonopublicado.
AmericanPsychiatricAssociation(2002).Diagnosticandstatisticalmanualformentaldisorders.
DSMIVTR.Washington,DC:autor.
Antona,C.yGarciaLopez,L.J.(2008).Repercusiondelaexposicionyreestructuracion
cognitivasobrelafobiasocial.RevistaLatinoamericanadePsicologia,40,281292.
Beidel,D.C.,Ferrell,C.,Alfano,C.A.yYeganeh,R.(2001).Thetreatmentofchildhoodsocial
anxietydisorder.PsychiatricClinicsofNorthAmerica,24,831846.
Beidel,D.C.,Turner,S.M.yMorris,T.L.(1998).Socialeffectivenesstherapyforchildren:a
treatmentmanual.Manuscritonopublicado,MedicalUniversityofSouthCarolina,Estados
Unidos.
Biran,M.,Augusto,F.yWilson,G.T.(1981).Invivoexposurevs.cognitivereestructuringinthe
treatmentofscriptophobia.BehaviourResearchandTherapy,19,525532.
Borgeat,F.,Stankovic,M.,Khazaal,Y.,Rouget,B.W.,Baumann,M.C.,Riquier,F.,O'Connor,
K.,Jermann,F.,Zullino,D.yBondolfi,G.(2009).Doestheformortheamountofexposuremake
adifferenceinthecognitivebehavioraltherapytreatmentofsocialphobia?JournalofNervous
andMentalDisease,197,50713.
Clark,D.M.,Ehlers,A.,Hackmann,A.,McManus,F.,Fennell,M.yGrey,N.(2006).Cognitive
therapyversusexposureandappliedrelaxationinsocialphobia:arandomizedcontrolledtrial.
JournalofConsultingandClinicalPsychology,74,568578.
Clark,D.M.yWells,A.(1995).Acognitivemodelofsocialphobia.EnR.G.Heimberg,M.R.
Liebowitz,D.A.,HopeyF.R.Schneier(dir.),Socialphobia:diagnosis,assessmentand
treatment.NuevaYork:Guilford
Cohen,J.(1988).Statisticalpoweranalysisforthebehavioralsciences.Hillsdale,NJ:Erlbaum.
Deacon,B.J.yAbramowitz,S.(2004).Cognitiveandbehavioraltreatmentsforanxiety
disorders:areviewofmetaanalyticfindings.JournalofClinicalPsychology,60,429441.
DiNardo,P.A.,Brown,T.A.yBarlow,D.H.(1994).AnxietyDisordersInterviewSchedulefor
DSMIV(LifetimeVersion).SanAntonio,TX:PsychologicalCorporation.
Dunlap,W.P.,Cortina,J.M.,Vaslow,J.B.yBurke,M.J.(1996).Metaanalysisofexperiments
withmatchedgroupsorrepeatedmeasuresdesigns.PsychologicalMethods,1,170177.
Echeburua,E.,Corral,P.yFernandezMontalvo,J.(2000).Escaladeinadaptacion(EI):
propiedadespsicometricasencontextosclinicos.AnalisisyModificaciondeConducta,26,325
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

9/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

340.
Echeburua,E.ySalaberria,K.(1991).Tratamientospsicologicosdelafobiasocial:unanalisis
critico.Psichothema,3,723.
Emmelkamp,P.M.,Mersch,P.P.,Vissia,E.yVanderHelm,M.(1985).Socialphobia:a
comparativeevaluationofcognitiveandbehavioralinterventions.BehaviourResearchand
Therapy,23,365369.
Feske,V.yChambless,D.L.(1995).Cognitivebehavioralversusexposuretreatmentforsocial
phobia:ametaanalysis.BehaviorTherapy,26,695720.
GarciaLopez,L.J.,Olivares,J.,Hidalgo,M.D.,Beidel,D.C.yTurner,S.M.(2000).
PsychometricpropertiesoftheSocialPhobiaandAnxietyInventory,theSocialAnxietyScalefor
Adolescents,theFearofNegativeEvaluationScaleandtheSocialAvoidanceDistressscalein
anadolescentspanishspeakingpopulation.JournalofPsychopathologyandBehavioral
Assessment,23,5159.
GarciaLopez,L.J.Irurtia,M.J.,Caballo,V.E.yDiazCastela,M.M.(2011).Ansiedadsocialy
abusopsicologico.BehavioralPsychology/PsicologiaConductual,10,223236.
Gould,R.A.,Buckminster,S.,Pollack,M.H.,Otto,M.W.yYap,L.(1997).Cognitivebehavioral
andpharmacologicaltreatmentforsocialphobia:ametaanalysis.ClinicalPsychologyand
SciencePractical,4,291306.
Hofmann,S.G.(2004).Cognitivemediationoftreatmentchangeinsocialphobia.Journalof
ConsultingandClinicalPsychology,72,392399.
Hofmann,S.G.(2007).Cognitivefactorsthatmaintainsocialanxietydisorder:acomprehensive
modelanditstreatmentimplications.CognitiveBehaviouralTherapy,36,193209.
Hope,D.A.,Heimberg,R.G.,yBruch,M.A.(1995).Dismantlingcognitivebehavioralgroup
therapyforsocialphobia.BehaviourResearchandTherapy,33,637650.
LaGreca,A.M.yLopez,N.(1998).SocialAnxietyamongadolescents:linkageswithpeer
relationsandfriendships.JournalofClinicalChildPsychology,26,8394.
Luterek,J.L.,Eng,W.yHeimberg,R.G.(2003).Tratamientocognitivoconductualdeltrastorno
deansiedadsocial:teoriaypractica.PsicologiaConductual,11,563581.
MartinAlbo,J.,Nunez,J.,Navarro,J.yGrijalbo,F.(2007).TheRosenbergSelfSteem:
translationandvalidationinuniversitystudents.TheSpanishJournalofPsychology,10,458
467.
MasiaWarner,C.L.,Klein,R.G.,Storch,E.A.yCorda,B.(2001).Schoolbasedbehavioral
treatmentforsocialanxietydisorderinadolescents:resultsofapilotstudy.Journalofthe
AmericanAcademyofChildandAdolescentPsychiatry,40,780786.
Mattick,R.P.,Peters,L.yClarke,J.C.(1989).Exposureandcognitiverestructuringforsocial
phobia:acontrolledstudy.BehaviorTherapy,20,323.
McEvoy,P.,Mahoney,A.,Perini,S.J.yKingsep,P.(2009).Changesinposteventprocessing
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

10/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

andmetacognitionsduringcognitivebehaviouralgrouptherapyforsocialphobia.Journalof
AnxietyDisorders,3,617623.
McManus,F.,Clark,D.M.,Grey,N.,Wild,J.,Hirsch,C.,Fennell,M.,Hackmann,A.,
Waddington,L.,Liness,S.yManley,J.(2009).Ademonstrationoftheefficacyoftwoofthe
componentsofcognitivetherapyforsocialphobia.JournalofAnxietyDisorders,23,496503.
McManus,F.,Peerbhoy,D.,Larkin,M.yClark,D.M.(2010).Learningtochangeawayofbeing:
aninterpretativephenomenologicalperspectiveoncognitivetherapyforsocialphobia.Journalof
AnxietyDisorders,24,5819.
Mendez,F.X.,Martinez,J.A.,Sanchez,S.E.eHidalgo,M.D.(1995).Escaladehabilidades
socialesparaadolescentes(EHSPA).Manuscritonopublicado.
Moreno,P.J.,Mendez,F.X.ySanchezMeca,J.(2000).Eficaciadelostratamientoscognitivo
conductualesparalafobiasocial:unarevisionmetaanalitica.Psicothema,12,346352.
Morris,S.B.(2008).Estimatingeffectsizesfrompretestposttestcontrolgroupdesigns.
OrganizationalResearchMethods,11,364386.
Nortje,Ch.,Posthumus,T.yMoller,A.T.(2008).Comparisonofintegratedcognitive
restructuringplusexposurewithexposurealoneingrouptreatmentofgeneralisedsocialanxiety
disorder.SouthAfricanJournalofPsychology,38,647658.
Olivares,J.(dir.)(2005).ProgramaIAFS.Protocoloparaeltratamientodelafobiasocialen
adolescentes.Madrid:Piramide.
Olivares,J.,Caballo,V.E.,GarciaLopez,L.J.,Rosa,A.I.yLopezGollonet,C.(2003).Una
revisiondelosestudiosepidemiologicossobrelafobiasocialenpoblacioninfantil,adolescentey
adulta.PsicologiaConductual,11,405428.
Olivares,J.yGarciaLopez,L.J.(2001).Unnuevotratamientomulticomponentepara
adolescentesconfobiasocialgeneralizada:resultadosdeunestudiopiloto.Psicologia
Conductual,9,247254.
Olivares,J.,GarciaLopez,L.J.,Beidel,D.C.yTurner,S.M.(1998).Socialeffectiveness
therapyforadolescents.Manuscritonopublicado.
Olivares,J.,GarciaLopez,L.J.,Hidalgo,M.D.,Turner,S.M.yBeidel,D.C.(1999).TheSocial
PhobiaandAnxietyInventory:reliabilityandvalidityinaSpanishadolescentpopulation.The
JournalofPsychopathologyandBehavioralAssessment,21,6778.
Olivares,J.,Rosa,A.I.,Caballo,V.E.,GarciaLopez,L.J.,Orgiles,M.yLopezGollonet,C.
(2003).Eltratamientodelafobiasocialenninosyadolescentes:unarevisionmetaanalitica.
PsicologiaConductual,11,599622.
Ponniah,K.yHollon,S.D.(2008).Empiricallysupportedpsychologicalinterventionsforsocial
phobiainadults:aqualitativereviewofrandomizedcontrolledtrials.PsychologicalMedicine,38,
314.
Ramos,V.(2004).EfectodelaretroalimentacionaudiovisualenlaeficaciadelIAFS.Tesis
doctoralnopublicada,UniversidaddeMurcia,Espana.
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

11/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Rapee,R.M.,Gaston,J.E.yAbbott,M.J.(2009).Testingtheefficacyoftheoreticallyderived
improvementsinthetreatmentofsocialphobia.JournalofConsultingandClinicalPsychology,
77,31727.
Rathus,S.A.(1973).30itemsscheduleforassessingassertivebehavior.BehaviorTherapy,4,
398406.
Rodebaugh,T.L.,Holaway,R.M.yHeimberg,R.G.(2004).Thetreatmentofsocialanxiety
disorder.ClinicalPsychologyReview,24,883908.
Rosa,A.I.,Olivares,P.J.eIniesta,M.(2009).Lostratamientospsicologicosenlafobiasocial
infantilyadolescente:unarevisioncualitativa.AnuariodePsicologia,40,2342.
Rosa,A.I.,SanchezMeca,J.,Olivares,J.eIngles,C.(2002).Eltratamientodelafobiasocialy
surepercusionenvariablesclinicasydepersonalidad:unarevisionmetaanalitica.Analisisy
ModificaciondeConducta,28,121129.
Rosenberg,M.(1965).Societyandtheadolescentselfimage.Princeton:PrincetonUniversity
Press.
Rosenberg,M.(1989).Societyandtheadolescentselfimage(ed.rev.).Middeltown,CT:
WesleyanUniversity.
Ruiz,J.(2003).EstudiodelasrelacionesentreeficaciayeficienciadelaIntervencionen
adolescentesconfobiasocial(IAFS),enfunciondeltamanodelgrupo.Tesisdoctoralno
publicada,UniversidaddeMurcia,Espana.
Salaberria,K.yEcheburua,E.(1995).Tratamientopsicologicodelafobiasocial:unestudio
experimental.AnalisisyModificaciondeConducta,21,151179.
SanchezGarcia,R.yOlivares,J.(2009).Intervenciontempranaconninosyadolescentescon
fobiasocial.AnuariodePsicologia,40,7588.
Scholing,A.yEmmelkamp,P.M.(1993).Exposurewithandwithoutcognitivetherapyfor
generalizedsocialphobia:effectsofindividualandgrouptreatment.BehaviourResearchand
Therapy,31,66781.
Spence,S.H.,Donovan,C.yBrechmanToussaint,M.(2000).Thetreatmentofchildhoodsocial
phobia:theeffectivenessofasocialskillstrainingbasedcognitivebehavioralintervention,with
andwithoutparentalinvolvement.JournalofChildPsychologyandPsychiatry,41,713726.
Taylor,S.(1996).Metaanalysisofcognitivebehavioraltreatmentsforsocialphobia.Journalof
BehaviourTherapyandExperimentalPsychiatry,27,19.
Turner,S.M.,Beidel,D.C.,Dancu,C.V.yStanley,M.A.(1989).Anempiricallyderived
inventorytomeasuresocialfearsandanxiety:theSocialPhobiaandAnxietyInventory.
PsychologicalAssessment,1,3540.
Veale,D.(2003).Treatmentofsocialphobia.AdvancesinPsychiatricTreatment,9,25864.
Watson,D.yFriend,R.(1969).Measurementofsocialevaluativeanxiety.JournalofConsulting
andClinicalPsychology,33,448445.
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

12/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

RECIBIDO:28deabrilde2011
ACEPTADO:13defebrerode2012
AnaI.RosaAlcazar,MaravillasAmorosBoixyPabloJ.OlivaresOlivares
UniversidadMurcia(Espana)
Correspondencia:AnaI.RosaAlcazar,FacultaddePsicologia,UniversidaddeMurcia,Apdo.
4021,30080Espinardo(Espana).Email:airosa@um.es
Tabla1
Datosdescriptivosdelamuestra
VariablesIAFSIAFSsinRC
(n=25)(n=25)
Edad
M14,8014,40
DT0,760,95
Sexo
Chicos6(24%)7(28%)
Chicas19(76%)18(72%)
Cursoescolar
3[grados]ESO12(48%)12(48%)
4[grados]ESO11(44%)11(44%)
1[grados]deBachillerato2(8%)2(8%)
Edadmediadeiniciodelproblema(anos)9,14(3,35)9,18(3,22)
Comorbilidadconotrostrastornos
Trastornodepanico3%4%
Agorafobia0%0%
Trastornodeansiedadgeneralizada6%5%
Trastornoobsesivocompulsivo0%0%
Trastornoobsesivocompulsivode1%20%
lapersonalidad
Fobiaespecifica0%0%
Trastornoporestrespostraumatico1%1%
Episodiodepresivomayor4%5%
Distimia3%3%
Abusodealcohol0%0%
Abusodesustancias0%0%
Trastornodepersonalidadpor1%1%
evitacion
Mutismoselectivo0%0%
Nota:IASF=Intervencionenadolescentesconfobiasocial;IAFSsin
RC=Intervencionenadolescentesconfobiasocialsin
reestructuracioncognitiva.
Tabla2
Contenidosysesionesdelasintervenciones
SesionIAFSIAFSsinRC
1Faseeducativa.Faseeducativa.
Normasdelprograma.Normasdelprograma.
ModeloexplicativodelModeloexplicativodel
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

13/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

constructodeansiedadconstructodeansiedad
social.social.
EntrenamientoenfocalizacionEntrenamientoenfocalizacion
delaatencion.delaatencion.
2Reestructuracioncognitiva.Entrenamientoenfocalizacion
TerapiacognitivadeBeckydelaatencion
Ellis.Entrenamientoen(continuacion).
focalizaciondelaatencionExposicion.
(continuacion).
3IniciarymantenerIniciarymantener
conversaciones.conversaciones.
TerapiacognitivadeBeckyExposicion.
Ellis(continuacion).
4Atenderyrecordar.Atenderyrecordar.
IniciarymantenerIniciarymantener
conversacionesconversaciones
(continuacion).(continuacion).
5Entrenamientoenasertividad.Entrenamientoenasertividad.
6Exposicion(situacion:Exposicion(situacion:
iniciarymanteneriniciarymantener
conversaciones).conversaciones).
EntrenamientoenasertividadEntrenamientoenasertividad
(continuacion).(continuacion).
7Daryrecibircumplidos.Daryrecibircumplidos.
EstablecerymantenerEstablecerymantener
amistades.amistades.
8Exposicion(situacion:Exposicion(situacion:
interaccionesconpersonasinteraccionesconpersonas
delsexoopuesto).delsexoopuesto).
Asertividad(continuacion).Asertividad(continuacion).
9HablarenpublicoI:HablarenpublicoI:
HabilidadesverbalesynoHabilidadesverbalesyno
verbales.verbales.
Exposicion.UsodelExposicion.Usodel
videofeedback.videofeedback.
10Exposicion(hablarenpublicoExposicion(hablarenpublico
II).II).
Comoiniciar,desarrollaryComoiniciar,desarrollary
concluirunacharla.concluirunacharla.
Usodelvideofeedback.Usodelvideofeedback.
11Exposicion(hablarenpublicoExposicion(hablarenpublico
III).III).
Usodelvideofeedback.Usodelvideofeedback.
12Exposicion(hablarenpublicoExposicion(hablarenpublico
IV).IV).
Usodelvideofeedback.Usodelvideofeedback.
Prevencionderecaidas.Prevencionderecaidas.
Tabla3
ANOVAmixtoytamanodelefectodelasrespuestasdeansiedady
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

14/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

evitacionsocial
VariableMomentoIAFSIAFSsinRC
dependientetemporalnM(DT)nM(DT)
SPAIFobiaPretest25135,0625116,53
social(19,50)(32,31)
Postest2563,182595,68
(24,70)(32,98)
Seguimiento2548,422552,19
6meses(29,67)(34,88)
SPAIDiferenciaPretest25111,842592,33
(27,96)(27,80)
Postest2552,132575,92
(21,38)(24,98)
Seguimiento2539,732539,48
6meses(24,11)(29,56)
SPAIAgorafobiaPretest2524,962524,04
(10,22)(8,76)
Postest2510,682519,76
(5,77)(13,13)
Seguimiento258,662512,36
6meses(6,86)(7,76)
SASA/SADPretest2515,642517,84
General(5,80)(12,66)
Postest257,842512,80
(1,74)(4,95)
Seguimiento257,95257,60
6meses(3,23)(2,14)
SASA/SADPretest2522,482518,04
Extranos(5,24)(4,72)
Postest2512,602513,44
(4,30)(5,67)
Seguimiento2511,622514,60
6meses(5,67)(3,73)
SASA/SADPretest2562,402558,88
Total(11,68)(7,18)
Postest2540,122546,72
(10,94)(12,49)
Seguimiento2532,832541,92
6meses(15,90)(12,08)
SituacionesPretest258,88257,88
sociales(1,90)(2,20)
fobicasPostest251,16251,28
(1,59)(1,94)
Seguimiento251,20250,24
6meses(2,71)(0,52)
SituacionesPretest256,96256,28
sociales(1,71)(2,20)
interaccionPostest250,84250,92
(1,34)(1,44)
Seguimiento250,75250,08
6meses(1,59)(0,27)
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

15/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

SituacionesPretest251,92251,60
sociales(0,86)(0,76)
actuacionPostest250,32250,36
(0,55)(0,70)
Seguimiento250,45250,16
6meses(1,14)(0,37)
FNEPretest2523,042523,20
(3,94)(4,49)
Postest2515,282514,56
(5,25)(3,34)
Seguimiento2511,622511,48
6meses(7,97)(7,02)
SASA(FNE)Pretest2524,282527,08
(6,81)(11,19)
Postest2519,682520,88
(6,02)(7,08)
Seguimiento2515,082519,64
6meses(8,28)(6,71)
VariableF
dependiente
SPAIFobiaTiempoF(2,96)=179,261;p=0,000
social
InteraccionF(2,96)=19,817;p=0,000
GrupoF(1,48)=0,853;p=0,360
SPAIDiferenciaTiempoF(2,96)=124,871;p=0,000
InteraccionF(2,96)=14,576;p=0,000
GrupoF(1,48)=0,088;p=0,768
SPAIAgorafobiaTiempoF(2,96)=48,604;p=0,000
InteraccionF(2,96)=5,871;p=0,004
GrupoF(1,48)=4,388;p=0,084
SASA/SADTiempo1F(1,31;62,95)=27,340;p=0,000
General
Interaccion1F(1,31;62,95)=2,146;p=0,142
GrupoF(1,48)=5,048;p=0,029
SASA/SADTiempoF(2,96)=45,960;p=0,000
Extranos
InteraccionF(2,96)=20,524;p=0,000
GrupoF(1,48)=0,023;p=0,880
SASA/SADTiempoF(2,96)=70,245;p=0,000
Total
InteraccionF(2,96)=5,545;p=0,006
GrupoF(1,48)=3,016;p=0,089
SituacionesTiempoF(2,96)=286,812;p=0,000
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

16/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

sociales
fobicasInteraccionF(2,96)=1,520;p=0,224
GrupoF(1,48)=2,876;p=0,096
SituacionesTiempo1F(1,69;81,24)=257,832;p=0,000
sociales
interaccionInteraccion1F(1,69;81,24)=0,984;p=0,366
GrupoF(1,48)=2,582;p=0,115
SituacionesTiempoF(2,96)=81,900;p=0,000
sociales
actuacionInteraccionF(2,96)=1,153;p=0,320
GrupoF(1,48)=1,425;p=0,239
FNETiempo1F(1,47;70,74)=66,016;p=0,000
Interaccion1F(1,47;70,74)=0,113;p=0,832
GrupoF(1,48)=0,021;p=0,886
SASA(FNE)Tiempo1F(1,44;68,96)=19,384;p=0,000
Interaccion1F(1,44;68,96)=0,831;p=0,439
GrupoF(1,48)=3,468;p=0,069
Variable[[eta].sup.2]TE
dependiente0
SPAIFobia0,798
social
0,2921,881
0,0170,822
SPAIDiferencia0,722
0,2331,528
0,0880,679
SPAIAgorafobia0,503
0,1091,034
0,0840,477
SASA/SAD0,363
General
0,3440,275
0,0950,254
SASA/SAD0,489
Extranos
0,1721,042
0,0001,464
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

17/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

SASA/SAD0,594
Total
0,1041,027
0,0591,280
Situaciones0,857
sociales
fobicas0,0310,536
0,0570,019
Situaciones0,843
sociales
interaccion0,0200,379
0,0510,004
Situaciones0,630
sociales
actuacion0,0230,436
0,0290,036
FNE0,579
0,0020,205
0,0210,070
SASA(FNE)0,288
0,0170,170
0,0670,187
Notas:(1)eaplicolacorrecciondeGreenhouseGeisseralno
cumplirseelsupuestodeesfericidad.SPAIFobiasocial=subescalade
Fobiasocial;SPAIDiferencia=puntuaciondediferencia;SPAI
Agorafobia=subescaladeAgorafobia;SASASADGeneral=Evitaciony
malestarantelagenteengeneral;SASASADExtranos=Miedoala
interaccionconextranos;SASASADTotal=puntuaciontotaldela
Escaladeansiedadsocial;FNE:Miedoalaevaluacionnegativa;SAS
A(FNE):Miedoalaevaluacionnegativa(FNE)delaEscaladeansiedad
social;F=FdeSnedecor.[[eta].sup.2]Etacuadrado.TE=Tamanodel
efecto.
Tabla4
ANOVAmixtodeotrasmedidasrelacionadas
VariableMomentoIAFSIAFSsinRC
dependientetemporalnM(DT)nM(DT)
AsertividadPretest2530,24(17,41)2527,60(5,18)
Postest258,48(18,08)254,44(11,01)
Seguimiento2521,41(24,60)2517,92(24,65)
6meses
AutoestimaPretest2519,76(4,76)2518,80(3,47)
Postest2528,28(5,31)2531,28(3,56)
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

18/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

Seguimiento2529,66(6,63)2531,56(7,15)
6meses
InadaptacionPretest2525,24(2,24)2527,84(4,87)
Postest2511,56(4,76)2514,16(8,23)
Seguimiento259,75(6,03)2511,44(4,40)
6meses
HabilidadesPretest2582,48(35,82)2563,72(23,57)
socialesPostest2550,96(21,33)2543,84(17,95)
Seguimiento2535,66(25,97)2528,12(18,91)
6meses
VariableF
dependiente
AsertividadTiempo1F(1,65;79,61)=151,906;p=0,000
Interaccion1F(1,65;79,61)=1,048;p=0,344
GrupoF(1,48)=0,306;p=0,583
AutoestimaTiempo1F(1,47;70,34)=86,734;p=0,000
Interaccion1F(1,47;70,34)=2,135;p=0,139
GrupoF(1,48)=1,346;p=0,252
InadaptacionTiempoF(2,96)=177,999;p=0,000
InteraccionF(2,96)=0,103;p=0,902
GrupoF(1,48)=4,626;p=0,037
HabilidadesTiempoF(2,96)=74,931;p=0,000
socialesInteraccionF(2,96)=1,772;p=0,176
GrupoF(1,48)=3,768;p=0,058
Variable[[eta].sup.2]TE
dependiente
Asertividad0,760
0,0210,107
0,0060,065
Autoestima0,644
0,0430935
0,0270,675
Inadaptacion0,788
0,0020,000
0,0880,236
Habilidades0,610
sociales0,0360,377
0,0730,364
Notas:(1)SeaplicolacorrecciondeGreenhouseGeisseralno
cumplirseelsupuestodeesfericidad.F=FdeSnedecor;rf=Eta
cuadrado;TE=Tamanodelefecto.
Tabla5
Tamanosdelefectoendistintosmomentostemporales
VariablesEvaluacionIAFSIAFSsinRC
SituacionesPostest4,063,00
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

19/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

socialesSeguimiento4,043,47
fobicas
SituacionesPostest1,861,63
socialesSeguimiento1,701,89
fobicasactuacion
SituacionesPostest3,572,43
socialesfobicasSeguimiento3,632,81
interaccion
SPAIFobiasocialPostest3,680,64
Seguimiento4,441,99
SPAIAgorafobiaPostest1,390,48
Seguimiento1,591,33
SPAIDiferenciaPostest2,130,59
Seguimiento2,571,90
SASA/SADGeneralPostest1,340,39
Seguimiento1,320,80
SASA/SADExtranosPostest1,880,97
Seguimiento2,070,72
SASA/SADTotalPostest1,901,69
Seguimiento2,532,36
SASA/FNEPostest0,670,55
Seguimiento1,350,66
FNEPostest1,961,92
Seguimiento2,892,61
AsertividadPostest1,244,47
Seguimiento0,501,86
AutoestimaPostest1,783,59
Seguimiento2,073,67
InadaptacionPostest6,102,80
Seguimiento6,912,75
HabilidadesSocialesPostest0,870,84
Seguimiento1,301,51
Nota:SPAI/Fobiasocial=subescaladeFobiasocial;SPAI/Diferencia=
puntuaciondediferencia;SPAI/Agorafobia=subescaladeAgorafobia;
SASA/SADGeneral=Evitacionymalestarantelagenteengeneral;
SASA/SADExtranos=Miedoalainteraccionconextranos;SASA/SAD
Total=puntuaciontotaldelaEscaladeansiedadsocial;FNE:Miedoa
laevaluacionnegativa;SASA/FNE:Miedoalaevaluacionnegativa
(FNE)delaEscaladeansiedadsocial.

COPYRIGHT2013FundacionVECA,AsociacionPsicologiaIberoamericanadeClinicaySalud
Copyright2013Gale,CengageLearning.Allrightsreserved.
http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

20/21

17/3/2016

Aportacionesdelareestructuracioncognitivaeneltratamientodelafobiasocialgeneralizadaenadolescentes.

http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=328944065

21/21

Vous aimerez peut-être aussi