Tai Lieu On Kinh Te Chinh Tri

Tµi liÖu «n tËp
M«n: Kinh tÕ chÝnh trÞ


VÊn ®Ò I: s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi
1. V× sao M¸c kh¼ng ®Þnh: S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt
cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i?
- Trong ®êi sèng x· héi cã rÊt nhiÒu nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau nh ho¹t ®éng chÝnh
trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, Khoa häc kü thuËt, v¨n ho¸ nghÖ thuËt... Nhng ®Ó thùc hiÖn
®îc môc ®Ých cña çc ho¹t ®éng ®ã th× tríc hÕt ®ßi hái con ngêi ph¶i tån t¹i, ph¶i sèng. Muèn
tån t¹i, muèn sèng th× b¾t buéc con ngêi hµng ngµy ph¶i tiªu dïng nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn
thiÕt nh c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhµ ë, t liÖu s¶n xuÊt ... tÊt c¶ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t ®ã kh«ng ph¶i
lµ nh÷ng s¶n phÈm do tù nhiªn hay thîng ®Õ ban ph¸t mµ nã lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao
®éng s¶n xuÊt cña con ngêi t¹o ra. V× vËy M¸c kh¼ng ®inh r»ng qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt
ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ sèng cßn cña lÞch sö nh©n lo¹i.
2. Ph©n tÝch vai trß cña çc nh©n tè cÊu thµnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i
vËt chÊt vµ sù h×nh thµnh ra çc bé phËn trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm.
S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x·
héi. Nhng muèn cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã th× Çc M¸c chØ ra cÇn ph¶i cã 3 nh©n tè s¶n xuÊt
c¬ b¶n ®ã lµ ®èi tîng lao ®éng, t liÖu lao ®éng và søc lao ®éng.
a) §èi tîng lao ®éng:
- Kh¸i niÖm: §èi tîng lao ®éng lµ toµn bé çc vËt mµ lao ®éng cña con ngêi t¸c ®éng
vµo lµm thay ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ngêi.
- §èi tîng lao ®éng bao gåm: :
+ Nh÷ng vËt cã s½n trong tù nhiªn nhng ®· ®îc th¨m dß, qui ho¹ch ®a vµo s¶n xuÊt
(quÆng, c©y trªn rõng,…lµ ®èi tîng cña ngµnh khai th¸c, khai kho¸ng
+ Nh÷ng vËt ®· tr¶i qua chÕ biÕn (kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tríc lµ nguyªn liÖu cña qu¸
tr×nh sau): b«ng lµ nguyªn vËt liÖu, lµ ®èi tîng lao ®éng cña ngµnh chÕ biÕn chÕ t¹o
b) T liÖu lao ®éng:
- Kh¸i niÖm: t liÖu lao ®éng lµ çc vËt, hÖ thèng çc vËt dïng ®Ó truyÒn dÉn lao ®éng
cña con ngêi t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng.
- T liÖu lao ®éng bao gåm:
+ C«ng cô lao ®éng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ®èi tîng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng gi÷ vai
trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña mçi thêi
®¹i kinh tÕ.
Cèi xay ch¹y b»ng søc giã -> x· héi phong kiÕn l¹c hËu
Cèi xay ch¹y b»ng ®éng c¬ h¬i níc -> chñ nghÜa t b¶n v¨n minh
+ Çc vËt dïng ®Ó chøa ®ùng vµ truyÒn dÉn ®èi tîng lao ®éng: bÓ chøa, èng dÉn, b¨ng
t¶i,…
+ Çc yÕu tè h×nh thµnh c¬ së h¹ tÇng kü thuËt: ®êng x¸, bÕn b·i,…
1
* Gi÷a ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng ph©n biÖt chi lµ t¬ng ®èi:
- Kh¸c nhau: ë vai trß trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh th¸i tån t¹i tù nhiªn, ph¬ng thøc chu
chuyÓn gi¸ trÞ.
- Gièng nhau: Chóng ®Òu lµ yÕu tè vËt chÊt, nÕu xÐt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n
phÈm th× ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng h×nh thµnh t liÖu s¶n xuÊt - ®©y lµ yÕu tè
vËt chÊt h×nh thµnh nªn s¶n phÈm.
a) Søc lao ®éng:
- Kh¸i niÖm: Søc lao ®éng lµ tæng hîp søc th©n thÓ, søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p cã s½n
trong mçi c¬ thÓ cña con ngêi, søc lao ®éng kh«ng tån t¹i ngoµi con ngêi, søc lao ®éng lµ kh¶
n¨ng lao ®éng cña mçi con ngêi.
Lao ®éng lµ sù vËn dông (tiªu dïng) søc lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh lao
®éng s¶n xuÊt.
- Nh vËy qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t liÖu
s¶n xuÊt, trong ®ã søc lao ®éng lµ yÕu tè chñ thÓ, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh; t liÖu s¶n xuÊt lµ
yÕu tè kh¸ch thÓ, lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc.
- Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ngêi vµ nã diÔn ra gi÷a con
ngêi víi tù nhiªn nh»m c¶i t¹o tù nhiªn cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ngêi.
- Ph©n biÖt søc lao ®éng vµ lao ®éng: Søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï hiÖn h÷u, lao
®éng lµ mét ph¹m trï trõu tîng, v× vËy M¸c cho r»ng ngêi ta kh«ng thÓ nh×n thÊy, sê mã thÊy
lao ®éng mµ lao ®éng chØ ®îc thÓ hiÖn ra trong thùc tiÔn khi con ngêi vËn dông søc lao
®éng ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- §Æc ®iÓm lao ®éng cña con ngêi kh¸c víi ho¹t ®éng cña loµi vËt:
+ Lao ®éng cña con ngêi lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã dù ®Þnh, tÝnh to¸n tríc
+ Lao ®éng cña con ngêi biÕt chÕ t¹o vµ sö dông c«ng cô, chÝnh qu¸ tr×nh lao ®éng
h×nh thµnh nªn ý thøc cña con ngêi.
+ Lao ®éng cña con ngêi cã tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh x· héi.
- BÊt kú s¶n phÈm nµo do lao ®éng cña con ngêi t¹o ra th× nã còng cã gi¸ trÞ, trong c¬
cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm bao gåm 2 bé phËn cÊu thµnh ®ã lµ gi¸ trÞ cò (C) vµ gi¸ trÞ míi
(V+m) hay tæng c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n phÈm lµ C+V+m
Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thµnh çc bé phËn cÊu thµnh cña lîng gi¸ trÞ
hµng ho¸:
+ Lao ®éng cô thÓ b¶o tån vµ di chuyÓn gi¸ trÞ cò (gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt) vµo gi¸ trÞ
s¶n phÈm (C)
+ Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m)
Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò t¹o ra tæng lîng gi¸ trÞ hµng ho¸: C+V+m
3. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lµ g×? ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 2 mÆt cÊu thµnh ph -
¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi.
- Kh¸i niÖm: Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n
xuÊt x· héi ®ã lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®· tõng lÇn lît tr¶i qua 5 ph¬ng thøc s¶n xuÊt tõ
thÊp ®Õn cao: x· h«i c«ng x· nguyªn thñy, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, chñ
nghÜa t b¶n, chñ nghÜa céng s¶n (mµ giai ®o¹n ®Çu cña nã lµ CNXH)
- Hai mÆt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt:
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp mét çch biÖn chøng gi÷a hai
2
mÆt: Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
* Lùc lîng s¶n xuÊt: hay lµ søc s¶n xuÊt cña x· héi nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi
tù nhiªn, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chÕ ngù tù nhiªn cña con ngêi.
Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm:
+ Toµn bé t liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh
+ Lµ con ngêi lao ®éng cïng víi nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm, trÝ thøc tÝch luü.
+ Ngµy nay díi sù t¸c ®éng cña tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ th× b¶n th©n khoa häc
vµ c«ng nghÖ còng trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp.
Trong lùc lîng s¶n xuÊt th× yÕu tè lao ®éng cña con ngêi lu«n lu«n lµ yÕu tè chñ thÓ vµ
gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, cßn t liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch thÓ gi÷ vai trß quan träng ®ång
thêi khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh yÕu tè quan träng , nã cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi nhanh
chãng c¶ vai trß vµ n¨ng lùc cña yÕu tè chñ thÓ vµ còng nh yÕu tè kh¸ch thÓ.
Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña
con ngêi vµ ®ång thíi nã còng kh¼ng ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi gi÷a
çc quèc gia kh¸c nhau.
* Quan hÖ s¶n xuÊt: Lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm:
+ Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong chiÕm h÷u t liÖu s¶n xuÊt, gäi l¹i quan hÖ së h÷u (së
h÷u lµ h×nh thøc x· héi cña chÕ ®é chiÕm h÷u)
. ChiÕm h÷u lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi vËt, lµ mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt
. Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi vËt, lµ h×nh thøc x· héi cña chiÕm h÷u.
+ Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh trao ®æi ho¹t ®éng, gäi lµ quan hÖ tæ chøc
qu¶n lý.
+ Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm, gäi lµ quan hÖ ph©n
phèi.
Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ
quan hÖ ph©n phèi, ngîc l¹i hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã t¸c ®éng tÝch cùc
®èi víi quan hÖ së h÷u. NÕu hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi phï hîp th× cñng cè
hoµn thiÖn quan hÖ së h÷u, nÕu kh«ng phï hîp nã trë thµnh lùc lîng k×m h·m.
(ý nghÜa thùc tiÔn ë níc ta ?)
* Gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cã mèi liªn hÖ biÖn chøng, trong ®ã lùc lîng
s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cña nÒn s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi
cña nÒn s¶n xuÊt:
- Lùc lîng s¶n xuÊt lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thay ®æi,
phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, nhng quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng tÝch
cùc ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, nÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp th× sÏ thóc ®Èy lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn, nÕu kh«ng phï hîp (qu¸ chËt hÑp, qu¸ më réng) ®Òu k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt.
- Mèi quan hÖ biÖn chøng lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh qui luËt
kh¸ch quan ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-
îng s¶n xuÊt, ®©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ suy ®Õn cïng sù
thay ®æi lÇn lît çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö lµ do qui luËt nµy chi phèi.
* VËy, Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt
x· héi ®ã lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nÕu vît khái nã chuyÓn sang mét ph¬ng
thøc s¶n xuÊt míi.
4) ThÕ nµo lµ t¸i s¶n xuÊt? Ph©n biÖt çc lo¹i h×nh t¸i s¶n xuÊt. Tr×nh bµy néi dung vµ
3
çc kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi?
- T¸i s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ kh«ng ngõng ®æi míi.
- Ph©n lo¹i t¸i s¶n xuÊt:
+ C¨n cø vµo qui m« cña s¶n xuÊt ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më
réng:
T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña n¨m sau ®îc l¾p l¹i víi quy m« nh n¨m
tríc. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n lµ ®Æc trng cña nÒn s¶n xuÊt nhá dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, n¨ng
suÊt thÊp
T¸i s¶n xuÊt më réng: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n¨m sau l¾p l¹i víi qui m« lín h¬n n¨m tríc.
T¸i s¶n xuÊt më réng lµ ®Æc trng cña s¶n xuÊt lín, c«ng nghiÖp, tËp trung, n¨ng suÊt cao. §iÒu
kiÖn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng lµ ph¶i tÝch luü.
+ C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña t¸i s¶n xuÊt më réng ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt më réng theo
chiÒu réng vµ t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u.
T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng lµ t¨ng sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra b»ng çch t¨ng
sè lîng çc yÕu tè ®Çu vµo.
T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u lµ t¨ng sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt b»ng çch t¨ng
n¨ng suÊt vµ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông çc yÕu tè s¶n xuÊt.
- Çc giai ®o¹n cña t¸i s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc qua çc kh©u nèi
tiÕp nhau: S¶n xuÊt - Ph©n phèi - Trao ®æi - Tiªu dïng.
+ S¶n xuÊt lµ kh©u më ®Çu, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh v× kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra
khèi lîng s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ dÞch vô v× vËy nã cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quy m« cña
tiªu dïng.
më réng
+ Tiªu dïng lµ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh nµy nhng lµ kh©u më ®Çu cña qu¸ tr×nh
sau. Tiªu dïng lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt, qua tiªu dïng sÏ kÝch cÇu ®Ó thóc ®Èy
t¸i s¶n xuÊt.
+ Ph©n phèi vµ trao ®æi lµ nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng, ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt
®Þnh nhng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi s¶n xuÊt. Trao ®æi lµ kh©u tiÕp tôc hoµn thµnh
ph©n phèi ®Ó ®I vµo tiªu dïng, cã t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng.
Bèn kh©u cña chu kú t¸i s¶n xuÊt nh ®· ph©n tÝch tuy ®éc lËp víi nhau theo çc chøc
n¨ng kinh tÕ cô thÓ nhng gi÷a chóng cã mét mèi quan hÖ biÖn chøng phô thuéc vµo nhau. NÕu
bÞ trôc trÆc mét kh©u th× toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt sÏ bÞ ngõng trÖ nÒn kinh tÕ sÏ bíc
vµo thêi kú suy tho¸i hay khñng ho¶ng
- Néi dung cña t¸i s¶n xuÊt:
+ T¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt: t liÖu sinh ho¹t vµ t liÖu tiªu dïng.
+ T¸i s¶n xuÊt ra quan hÖ s¶n xuÊt
+ T¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng
+ T¸i s¶n xuÊt ra m«i trêng tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn sèng
5) ThÕ nµo lµ t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? Mèi quan hÖ gi÷a hai chØ tiªu
kinh tÕ (T¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ).
- T¨ng trëng kinh tÕ lµ sù t¨ng s¶n lîng quèc gia tÝnh b»ng gi¸ trÞ trong mét thêi gian
nhÊt ®Þnh, thêng lµ mét n¨m
- S¶n lîng quèc gia ®îc tÝnh b»ng çc chØ tiªu:
+ GDP: Tæng s¶n phÈm quèc néi
+ GNP: Tæng s¶n phÈm quèc d©n
4
Trong ®ã: GNP = GDP + Thu nhËp tõ nícngoµi
- Møc t¨ng trëng hµng n¨m ®îc tÝnh cña nÒn kinh tÕ sö dông c«ng thøc
(GNP1- GNP0)
---------------- *100%
GNP0
GNP1: N¨m sau
GNP0: N¨m tríc
- Nh©n tè t¨ng trëng kinh tÕ:
+ Nguån nh©n lùc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.
+ Khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc
+ Tµi nguyªn vµ vèn
+ ThÓ chÕ chÝnh trÞ
- Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ sù t¨ng trëng kinh tÕ æn ®Þnh g¾n liÒn víi hoµn chØnh c¬ cÊu
vµ thÓ chÕ kinh tÕ
- Néi dung cña t¨ng trëng kinh tÕ: Sù t¨ng trëng æn ®Þnh: Ph¸t triÓn kinh tÕ cã néi dung
réng h¬n t¨ng trëng kinh tÕ, bao gåm c¶ viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh
tÕ, viÖc b¶o vÖ m«i trêng, sö dông hiÖu qu¶ çc nguån tµi nguyªn, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn
v÷ng.
- Nh÷ng nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ:
+ Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
+ Møc ®é hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt.
+ Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc thîng tÇn: ThÓ chÕ chÝnh trÞ, ®êng lèi chÝnh s¸ch hÖ
thèng ph¸p luËt.
VÊn ®Ò II: s¶n xuÊt hµng ho¸

vµ çc quy luËt cña s¶n xuÊt hµng ho¸
I. §iÒu kiÒn ra ®êi, ®Æc trng vµ u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸:
(s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét, kinh tÕ -> xem vÒ h×nh th¸i, s¶n xuÊt
xem vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm)
1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt hµng ho¸:

S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra
dïng ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng.
S¶n xuÊt hµng ho¸ tån t¹i trong nhiÒu ph¬ng thøc s¶n xuÊt: chiÕm h÷u n« lÖ, phong
kiÕn…chñ nghÜa x· héi, nhng ngîc l¹i th× mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong ®ã cã nhiÒu h×nh
thøc tæ chøc kinh tÕ kh¸c nhau: kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ tù nhiªn,…S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng
®ång nhÊt víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
- Kinh tÕ tù nhiªn (s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp) lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã
s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó tiªu dïng cho ngêi s¶n xuÊt ra nã.
 §Æc trng cña kinh tÕ tù nhiªn:
+ Môc ®Ých s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh ng êi
s¶n xuÊt ra nã.
+ Çc quan hÖ kinh tÕ thÓ hiÖn díi h×nh th¸i hiÖn vËt
5
+ KiÓu tæ chøc kinh tÕ khÐp kÝn, b¶o thñ, mang tÝnh truyÒn thèng.
Kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ
hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t
triÓn, kinh tÕ tù nhiªn ngµy cµng bÞ thu hÑp.
2. §iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸:
+ Ph©n c«ng lao ®éng x· héi (§©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn)
+ Tån t¹i sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn ®ñ)
a) Ph©n c«ng lao ®éng x· héi
- Kh¸i niÖm: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi thµnh çc h×nh
thøc kh¸c nhau, sù ph©n chia nÒn kinh tÕ thµnh ngµnh nghÒ
Do sù chuyªn m«n mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi lo¹i s¶n phÈm nhng nhu cÇu
l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho nªn ngêi nµy cÇn s¶n phÈm cña ngêi kia, gi÷a hä
h×nh thµnh mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. ChÝnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ c¬
së cña sù trao ®æi.
b) Sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ:
Gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt chia rÏ nhau, ®éc lËp nhau, mçi ngêi lµ mét chñ thÓ t¸ch biÖt,
trong ®iÒu kiÖn nµy th× viÖc trao ®æi s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn díi h×nh th¸i lµ trao ®æi hµng
ho¸, tøc lµ th«ng qua quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ.
Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i dùa trªn hai ®iÒu kiÖn trªn, chõng nµo cßn tån t¹i hai
®iÒu kiÖn ®ã th× kinh tÕ hµng ho¸ cßn tån t¹i kh¸ch quan.
3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸: qua çc h×nh thøc sau ®©y:
- S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n.
- S¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa.
S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña nh÷ng ngêi n«ng d©n, thî thñ
c«ng, ç thÓ dùa trªn chÕ ®é t h÷u nhá vµ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä.
S¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸
tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhµ t b¶n víi søc lao
®éng cña c«ng nh©n lµm thuª.
Ph©n biÖt s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa:
- Gièng nhau: §Òu lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn hai ®iÒu kiÖn.
- Kh¸c nhau:
S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n S¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa
- Tr×nh ®é thÊp, qui m« nhá, ph©n t¸n, dùa trªn - Tr×nh ®é cao, tËp trung, s¶n xuÊt c«ng
lao ®éng thñ c«ng nghiÖp c¬ khÝ
- Môc ®Ých: S¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®Ó trao ®æi - Môc ®Ých lµ gi¸ trÞ thÆng d
nh»m gi¸ trÞ sö dông kh¸c
- Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: Lµ sù kÕt hîp trùc - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kÕt hîp gi¸n tiÕp
tiÕp gi÷a søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt cña t liÖu s¶n xuÊt cña nhµ t b¶n víi søc lao
chÝnh hä ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n
- Trong qu¸ tr×nh trao ®æi: S¶n xuÊt hµng ho¸ - Trao ®æi gi÷a nhµ t b¶n víi c«ng nh©n:
gi¶n ®¬n trao ®æi dùa trªn c¬ së ngang gi¸ Nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d nhng
kh«ng dÉn ®Õn ngêi nµy chiÕm ®o¹t ngêi kia kh«ng vi ph¹m ngang gi¸.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®îc
biÓu hiÖn díi h×nh th¸i tiÒn tÖ vµ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua tiÒn tÖ, chÞu sù chi phèi cña çc
6
qui luËt kinh tÕ cña thÞ trêng gäi lµ kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, kh«ng ph¶i bÊt cø kinh
tÕ hµng ho¸ nµo còng lµ kinh tÕ thÞ trêng.
4. §Æc trng vµ nh÷ng u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸: Kinh tÕ hµnh ho¸ lµ bíc ph¸t triÓn tÊt yªu
cña lÞch sö, nã cã ®Æc ®iÓm vµ u thÕ h¬n h¼n kinh tÕ tù nhiªn.
- Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, nã ph¸t triÓn më cöa gi¶i phãng søc
s¶n xuÊt.
- Môc ®Ých cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ra ®êi lµ tháa m·n nhu cÇu cho x· héi, khi nhu
cÇu t¨ng th× nã t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
- Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lîi nhuËn lu«n lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña çc ho¹t
®éng kinh tÕ. §Ó thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn th× tõng ngêi s¶n xuÊt c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao
n¨ng suÊt, h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ.
- Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi, tån t¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng nhng khi
kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, më réng trao ®æi th× nã t¹o ra tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy ph©n c«ng
lao ®éng chuyªn m«n ho¸.
- Kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn thÝch øng vµ hÕt søc n¨ng ®éng ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ kh¶
n¨ng vµ c¶ nhu cÇu ®Ó n©ng cao tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý.
VÊn ®Ò III: Hµng ho¸
1. Hµng ho¸ lµ g×? ph©n tÝch çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸.
* Kh¸i niÖm: Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con
ngêi, nã ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, trao ®æi trªn thÞ trêng.
* Ph©n tÝch çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸: Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh:
- Tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông.
- Dïng ®Ó trao ®æi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi (hay lµ gi¸ trÞ)
a) Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ lµ c«ng dông cña vËt, nhê thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã cã thÓ
tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ngêi.
Néi dung cña gi¸ trÞ sö dông:
+ C«ng dông cña vËt lµ do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh (lý tÝnh, ho¸ tÝnh)
+ C«ng dông vµ ph¬ng ph¸p ®Ó lîi dông nã dÇn ®îc ph¸t hiÖn ra cïng víi sù ph¸t triÓn
cña khoa häc kü thuËt.
+ Gi¸ trÞ sö dông ®îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi.
+ Gi¸ trÞ sö dông lµ néi dung cña c¶i, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn, tån t¹i l©u dµi, kh«ng phô
thuéc vµo tÝnh chÊt x· héi.
+ Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, gi¸ trÞ sö dông lµ cho ngêi kh¸c th«ng qua trao
®æi, gi¸ trÞ sö dông lµ çi mang gi¸ trÞ trao ®æi.
b) Gi¸ trÞ trao ®æi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ lîng gi÷a gi¸ trÞ sö dông nµy víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c.
Ph¬ng thøc trao ®æi lµ 1m v¶i = 5 kg thãc.
Lóc míi trao ®æi cha cã tiÒn, s¶n phÈm n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ 2 gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i trao ®æi ®îc víi nhau, tøc lµ so s¸nh
víi nhau vÒ lîng, chøng tá r»ng gi÷a chóng ph¶i cã mét c¬ së chung. C¬ së chung ®ã kh«ng ph¶i
thuéc tÝnh tù nhiªn cña vËt, bëi v× thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh c«ng dông cña vËt, trong
trao ®æi chØ ®æi nh÷ng gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cho nhau.
Së dÜ hai hµng ho¸ trao ®æi ®îc víi nhau tríc hÕt chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao
7
®éng, nhng trong trao ®æi ngêi ta kh«ng xÐt ®Õn nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña lao ®éng.
KÕt luËn: §Ó hai hµng ho¸ trao ®æi víi nhau bëi v× chóng ®Òu lµ nh÷ng vËt kÕt tinh
cña cïng lao ®éng ®ång nhÊt, lao ®éng con ngêi ®· ®îc hao phÝ vµo ®ã, kÕt tinh vµo ®ã. Khi
chñ v¶i ®ång ý trao ®æi víi chñ thãc, tøc lµ hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra 1 m v¶i = hao
phÝ lao ®éng s¶n xuÊt 5 kg thãc, cã nghÜa lµ gi¸ trÞ 1m v¶i = gi¸ trÞ 5 kg thãc.
VËy: Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi (lao ®éng ®ång nhÊt) cña ngêi s¶n xuÊt
hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸.
NhËn xÐt:
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ do lao ®éng t¹o ra, vËt g× kh«ng do lao ®éng t¹o ra th× kh«ng cã gi¸
trÞ, tuy r»ng vËt ®ã cÇn thiÕt cho con ngêi
VD: Kh«ng khÝ tù nhiªn, níc s«ng, níc suèi, c©y qu¶ trong rõng, ç díi s«ng, díi biÓn…
cã gi¸ trÞ sö dông rÊt lín ®èi víi sù sèng cña con ngêi, cã nghÜa lµ nã cã gi¸ trÞ sö dông hoÆc
c«ng dông rÊt cao, nhng nã kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm do lao ®éng cña con ngêi t¹o ra, nã kh«ng
kÕt tinh sù hao phÝ cña lao ®éng con ngêi trong ®ã v× vËy nã kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ nã
kh«ng cã gi¸ trÞ.
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ trõu tîng, nã chØ ®îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, v× vËy gi¸ trÞ trao
®æi lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ néi dung, lµ b¶n chÊt.
V× vËy, M¸c nghiªn cøu gi¸ trÞ hµng ho¸ b¾t ®Çu tõ gi¸ trÞ trao ®æi, tøc lµ ®i tõ h×nh
thøc biÓu hiÖn ®Õn néi dung (tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng)
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï trõu tîng, nã ®îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, thùc chÊt cña
trao ®æi lµ trao ®æi lao ®éng cho nhau v× vËy ph¶i qui mäi lao ®éng kh¸c nhau vÒ lao ®éng
®ång nhÊt cho nªn gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi gi÷a nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt hµng ho¸.
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï lÞch sö, nã chØ tån t¹i g¾n liÒn víi kinh tÕ hµng ho¸
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï vËt chÊt, kh«ng tån t¹i h×nh th¸i vËt thÓ.
2) V× sao hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh? Ph©n tÝch tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt
hµng ho¸:
Së dÜ hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh gi¸ trÞ (hay gi¸ trÞ trao ®æi) vµ gi¸ trÞ sö dông lµ bëi
v× lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt: lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu
tîng.
TÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ quyÕt ®Þnh hai thuéc tÝnh cña hµng
ho¸.
* Lao ®éng cô thÓ:
- Lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng hao phÝ díi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã nghÒ nghiÖp
chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, cã ph¬ng ph¸p riªng, cã ®èi tîng riªng, môc ®Ých riªng vµ kÕt qu¶
riªng.
VD: thî may ¸o ->v¶i ->kÐo, kim -> c¾t, may -> ¸o
Thî x©y -> g¹ch – Bay, xÎng.. -> x©y, tr¸t -> nhµ
Néi dung (§Æc trng) cña lao ®éng cô thÓ:
+ Lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng kh¸c nhau vÒ chÊt, vÝ dô lao ®éng cña ngêi thî dÖt
kh¸c vÒ chÊt víi lao ®éng cña ngêi n«ng d©n.
+ Çc lao ®éng cô thÓ hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
+ Lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña vËt.
+ Lao ®éng cô thÓ lµ ph¹m trï vÜnh viÔn.
* Lao ®éng trõu tîng:

8
- Lao ®éng trõu tîng lµ lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nÕu xÐt ®ã lµ sù hao phÝ
søc lao ®éng nãi chung cña con ngêi mµ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc cô thÓ nh thÕ nµo.
VÝ dô 1m v¶i = 5 kg thãc
XÐt vÒ lao ®éng cô thÓ th× lao ®éng cña ngêi thî dÖt vµ lao ®éng cña ngêi n«ng d©n
kh¸c vÒ chÊt, vÒ ®èi tîng, vÒ môc ®Ých.
Nhng ®æi víi nhau th× ®»ng sau sù kh¸c nhau ®ã chøa ®ùng mét çi g× chung.
G¹t bá h×nh thøc cô thÓ cña søc lao ®éng ®i th× lao ®éng s¶n xuÊt ra v¶i vµ lao ®éng
s¶n xuÊt ra thãc ®Òu lµ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung cña con ngêi, hiÓu theo nghÜa sinh
lý ®ã lµ sù hao phÝ vÒ søc c¬ b¾p, søc thÇn kinh cña con ngêi, ®ã lµ lao ®éng trõu tîng.
Néi dung (§Æc trng) cña lao ®éng trõu tîng:
+ Lao ®éng trõu tîng lµ lao ®éng ®ång nhÊt, ®Òu lµ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi
chung cña con ngêi.
+ Lao ®éng trõu tîng t¹o ra thùc thÓ (chÊt) cña gi¸ trÞ hµng ho¸.
+ Lao ®éng trõu tîng lµ ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i g¾n víi kinh tÕ hµng ho¸.
Tãm l¹i: Lao ®éng cô thÓ, lao ®éng trõu tîng lµ hai mÆt cña cïng mét lao ®éng, nÕu
xÐt lao ®éng cô thÓ th× lao ®éng ®ã kh¸c nhau vÒ chÊt vµ t¹o ra çi g×, xÐt lao ®éng trõu t-
îng th× ®ã lµ lao ®éng ®ång nhÊt chØ kh¸c nhau vÒ lîng.
M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸, dùa
trªn ph¸t hiÖn nµy «ng x©y dùng mét hÖ thèng çc ph¹m trï vµ qui luËt kinh tÕ.
* M©u thuÉn c¬ b¶n cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a lao
®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi.
Mét mÆt, lao ®éng cña mçi ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ (trong sù t¸ch biÖt) trùc tiÕp mang
tÝnh t nh©n, viÖc s¶n xuÊt çi g×, nh thÕ nµo lµ riªng cña tõng ngêi.
MÆt kh¸c, n»m trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lµ ®Ó
tho¶ m·n nhu cÇu cña ngêi kh¸c, v× vËy lao ®éng cña mçi ngêi gi¸n tiÕp mang tÝnh x· héi.
M©u thuÉn gi÷a lao ®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi biÓu hiÖn thµnh m©u thuÉn gi÷a
lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu tîng, m©u thuÉn gi÷a gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ.
M©u thuÉn trªn ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua trao ®æi, nÕu hµng ho¸ b¸n ®îc th× lao ®éng
t nh©n ®îc x· héi thõa nhËn trë thµnh bé phËn cña lao ®éng x· héi, m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt.
Ngîc l¹i, nÕu hµng ho¸ kh«ng b¸n ®îc tøc lµ x· héi kh«ng thõa nhËn, m©u thuÉn cha ®îc gi¶i
quyÕt, vµ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua mét cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ.
3. Thíc ®o lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ g×? Ph©n tÝch çc nh©n tè quyÕt ®Þnh lîng gi¸ trÞ cña
hµng ho¸.
* Lîng gi¸ trÞ hµng ho¸:
a) Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt: Gi¸ trÞ hµng ho¸ do lao ®éng t¹o ra cã mÆt chÊt
vµ mÆt lîng:
ChÊt cña gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng trõu tîng (lao ®éng x· héi)
Lîng cña gi¸ trÞ chÝnh lµ sè lîng cña lao ®éng ®ã
Sè lîng lao ®éng l¹i ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng, thêi gian lao ®éng ®îc chia thµnh
ngµy, giê,...nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ thêi gian lao ®éng ç biÖt mµ lµ thêi gian lao ®éng x· héi
cÇn thiÕt.
Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt lµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ
hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn trung b×nh cña x· héi, tøc lµ víi tr×nh ®é thµnh th¹o trung b×nh,
9
n¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh vµ cêng ®é lao ®éng trung b×nh.
Th«ng thêng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quy ®Þnh lîng gi¸ trÞ hµng ho¸, nã
nghiªng vÒ víi thêi gian lao ®éng ç biÖt cña nhãm ngêi s¶n xuÊt ra mét khèi lîng hµng ho¸
chiÕm tû träng lín cung cÊp ra thÞ trêng.
Thêi gian lao ®éng trung b×nh kh«ng ph¶i lµ trung b×nh sè häc mµ lµ b×nh qu©n gia
quyÒn:
t i qi
T = -------------
qi
b) Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn lîng gi¸ trÞ hµng ho¸:
Lîng gi¸ trÞ cña 01 ®¬n vÞ hµng ho¸ thay ®æi tû lÖ thuËn víi sè lîng lao ®éng vµ tû
lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
*) N¨ng suÊt lao ®éng:

- N¨ng suÊt lao ®éng lµ hiÖu qu¶ cã Ých cña lao ®éng nã ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè lîng s¶n
phÈm s¶n xuÊt ra trong mét ®¬n vÞ thêi gian, hay sè lîng thêi gian ®Ó s¶n xuÊt ra 1 ®¬n vÞ
s¶n phÈm.
- T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ t¨ng hiÖu qu¶ cã Ých cña lao ®éng biÓu hiÖn lµ t¨ng sè l-
îng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra trong mét ®¬n vÞ thêi gian, lµ rót ng¾n thêi gian ®Ó s¶n xuÊt ra
1 ®¬n vÞ s¶n phÈm.
T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng (khi cêng ®é lao ®éng kh«ng ®æi) lµm cho sè lîng s¶n phÈm
t¨ng nhng lîng gi¸ trÞ s¶n phÈm t¹o ra trong thêi gian ®ã kh«ng ®æi, do ®ã gi¸ trÞ cña mét ®¬n
vÞ s¶n phÈm gi¶m xuèng.
T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ph¶i t¨ng thªm sù hao phÝ vÒ lao ®éng mµ lµ thay ®æi
trong çch thøc cña lao ®éng
Çc nh©n tè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng:
- N©ng cao tr×nh ®é thµnh th¹o cña ngêi lao ®éng.
- C¶i tiÕn kü thuËt, øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt
- N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông t liÖu s¶n xuÊt
- Khai th¸c, sö dông çc ®iÒu kiÖn tù nhiªn.
*) Cêng ®é lao ®éng:
- Cêng ®é lao ®éng lµ møc ®é hao phÝ søc lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian.
- T¨ng t¨ng cêng ®é lao ®éng lµ t¨ng møc ®é hao phÝ søc lao ®éng trong mét ®¬n vÞ
thêi gian, biÓu hiÖn lµ ph¶i lµm viÖc khÈn tr¬ng, nÆng nhäc lªn.
- T¨ng cêng ®é lao ®éng (n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ®æi) lµm cho sè lîng s¶n phÈm t¨ng
nhng lîng gi¸ trÞ t¹o ra trong thêi gian ®ã t¨ng lªn t¬ng øng do ®ã gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm
kh«ng thay ®æi.
NÕu ta xÐt trong sù hao phÝ søc lao ®éng th× t¨ng cêng ®é lao ®éng còng lµ kÐo dµi
thêi gian lao ®éng.
Gi÷a t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng cêng ®é lao ®éng cã sù kh¸c nhau:
+ Lîng gi¸ trÞ t¹o ra
+ Gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm
+ Møc bï ®¾p hao phÝ søc lao ®éng ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng.
*) Lao ®éng gi¶n ®¬n vµ lao ®éng phøc t¹p:
10
- Lao ®éng gi¶n ®¬n: lµ lao ®éng kh«ng cÇn ph¶i qua ®µo t¹o chuyªn m«n nghÒ
nghiÖp, chØ cÇn cã søc lao ®éng b×nh thêng lµ cã thÓ tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- Lao ®éng phøc t¹p: lµ lao ®éng ph¶i qua huÊn luyÖn chuyªn m«n nghÒ nghiÖp vµ ®îc
x¸c ®Þnh bëi thang bËc cña tr×nh ®é chuyªn m«n kh¸c nhau.
NÕu xÐt trong sù h×nh thµnh gi¸ trÞ th× lao ®éng phøc t¹p b»ng béi sè cña lao ®éng
gi¶n ®¬n.
Trao ®æi diÔn ra trªn thÞ trêng ®ã lµ mét qu¸ tr×nh quy mäi lao ®éng phøc t¹p, lao ®éng
gi¶n ®¬n vÒ lao ®éng gi¶n ®¬n trung b×nh cña x· héi.
VËy: lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng trung b×nh x· héi cÇn
thiÕt.
*) Ph©n biÖt sù h×nh thµnh lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp vµ trong c«ng
nghiÖp:
- Gièng nhau: Lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
- Kh¸c nhau:
+ Lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ trong c«ng nghiÖp ®îc h×nh thµnh dùa trªn ®iÒu kiÖn trung
b×nh cña ngµnh
+ Lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp h×nh thµnh dùa trªn ®iÒu kiÖn s¶ xuÊt xÊu
nhÊt (®é mµu mì xÊu nhÊt, xa n¬i tiªu thô nhÊt) v×:
. Trong n«ng nghiÖp ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, chØ cã h¹n, lµ do ®éc
quyÒn t h÷u vµ ®éc quyÒn kinh doanh ruéng ®Êt nhng trªn ruéng ®Êt cã ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt thuËn lîi th× ®· ®îc ®a vµo s¶n xuÊt kinh doanh.
. Nhu cÇu l¬ng thùc cña x· héi ngµy cµng t¨ng, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã th× ph¶i huy
®éng c¶ vïng ®Êt khã kh¨n vµo tham gia s¶n xuÊt.
§Ó ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt trªn nh÷ng vïng ®Êt kho kh¨n ®ã tríc hÕt ph¶i ®¶m b¶o ®ñ bï
®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt vµ cã l·i cho nªn lîng gi¸ trÞ cña n«ng s¶n phÈm ®îc h×nh
thµnh trªn ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt xÊu nhÊt.
c) C¬ cÊu cña lîng gi¸ trÞ hµng ho¸:
Gi¸ trÞ hµng ho¸ do lao ®éng t¹o ra gåm hai bé phËn:
- GÝa trÞ cò do lao ®éng qu¸ khø t¹o ra, ®îc vËt chÊt ho¸ vµo lao ®éng s¶n xuÊt (C)
- Gi¸ trÞ míi do lao ®éng sèng trùc tiÕp t¹o ra (V+m)
Tæng lîng gi¸ trÞ hµng ho¸: C+V+m
* Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thµnh çc bé phËn cÊu thµnh cña lîng gi¸
trÞ hµng ho¸. Lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã hai mÆt:
- Lao ®éng cô thÓ b¶o tån, di chuyÓn gi¸ trÞ cò, gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt vµo gi¸ trÞ s¶n
phÈm.
- Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m)
Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò ®îc tæng lîng gi¸ trÞ hµng hãa: C+V+m
VÊn ®Ò IV: TiÒn tÖ
1) Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ:

- TiÒn tÖ ra ®êi lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña s¶n xuÊt vµ
trao ®æi hµng ho¸. V× vËy, nghiªn cøu nguån gèc, b¶n chÊ cña tiÒn tÖ lµ ph¶i ph©n tÝch sù
ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i cña gi¸ trÞ (qua 4 h×nh th¸i) ®Õn khi vËt ngang gi¸ thèng nhÊt cè
11
®Þnh ë vµng th× tiÒn tÖ ra ®êi.
§©y lµ sù vËn dông ph¬ng ph¸p trõu tîng ho¸ kÕt hîp víi logic vµ lÞch sö, qu¸ tr×nh nµy
®i tõ trõu tîng ®Õn cô thÓ.
a) H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n, ngÉu nhiªn:
Lóc míi trao ®æi gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt thêng diÔn ra hÕt søc t×nh cê vµ ngÉu nhiªn,
ngêi ta thêng trao ®æi vËt lÊy vËt.
VÝ dô 1 m v¶i = 5 Kg thãc: Hµng ho¸ v¶i tù nã kh«ng nãi lªn gi¸ trÞ cña m×nh, v¶i chñ
®éng mang ra so s¸nh víi thãc, hµng ho¸ thãc cã c«ng dông ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña v¶i.
- V¶i ë vµo h×nh th¸i gi¸ trÞ t¬ng ®èi.
- Thãc ë h×nh th¸i vËt ngang gi¸.
H×nh th¸i gi¸ trÞ t¬ng ®èi vµ h×nh th¸i vËt ngang gi¸ lµ hai cùc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ,
võa thèng nhÊt víi nhau võa kh«ng dung hoµ víi nhau.
 §Æc ®iÓm h×nh th¸i vËt ngang gi¸:
+ Gi¸ trÞ sö dông trë thµnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ.
+ Lao ®éng cô thÓ trë thµnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ
+ Lao ®éng t nh©n trë thµnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña lao ®éng x· héi
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn th× trao ®æi më réng.
a) H×nh th¸i gi¸ trÞ toµn bé hay më réng:
Trao ®æi ngµy cµng më réng th× mét hµng ho¸ cã thÓ ®æi ®îc nhiÒu hµng ho¸ (gi¸ trÞ
mét hµng ho¸ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nhiÒu hµng ho¸), tû lÖ trao ®æi dÇn do hao phÝ lao ®éng
quyÕt ®Þnh (GÝa trÞ quyÕt ®Þnh)
VÝ dô: 1m v¶i cã thÓ biÓu hiÖn gi¸ trÞ
+ 5 kg thãc
+ 1 çi rõu
+ 1 con cõu
Trong trao ®æi ®· xuÊt hiÖn m©u thuÉn: Ngêi nµy cÇn hµng ho¸ cña ngêi kia nhng ngêi
kia cÇn hµng ho¸ cña ngêi kh¸c.
Gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn tøc lµ trao ®æi gi¸n tiÕp qua mét hµng ho¸ mµ ai còng cÇn
vµ trao ®æi ph¸t triÓn.
c) H×nh th¸i gi¸ trÞ chung:
- §¹i ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn th× trao ®æi thêng xuyªn h¬n, ®ßi hái cÇn cã
mét hµng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸, nhiÒu hµng ho¸ biÓu hiÖn gi¸ trÞ ë mét hµng ho¸ lµ
vËt ngang gi¸, ®©y lµ sù ph¸t triÓn míi nhÊt vÒ chÊt.
VÝ dô:
+ 5 kg thãc biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc
+ 1 çi rõu biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc
+ 1 con cõu biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc
Nhng hµng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ míi chØ thèng nhÊt trong tõng ®Þa ph¬ng.
Khi trao ®æi më réng vît khái ph¹m vi th× n¶y sinh m©u thuÉn. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn
trªn ®ßi hái vËt ngang gi¸ ph¶i thèng nhÊt ë mét hµng ho¸, trao ®æi ph¸t triÓn ë h×nh th¸i cao
h¬n dÉn ®Õn h×nh th¸i tiÒn tÖ.
d) H×nh th¸i tiÒn tÖ:
Khi trao ®æi trë nªn thêng xuyªn h¬n tÊt yÕu ®ßi hái vËt ngang gi¸ ph¶i thèng nhÊt l¹i.
Khi vËt ngang gi¸ thèng nhÊt cè ®Þnh ë vµng th× tiÒn tÖ ra ®êi.
Së dÜ vµng ®ãng vai trß tiÒn tÖ, bëi v×:
12
- Vµng do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh: kh«ng bÞ oxy ho¸, dÔ d¸t máng, chia nhá,
mét träng lîng nhá biÓu hiÖn cho lîng lao ®éng lín.
- Kh«ng ph¶i do thuéc tÝnh tù nhiªn ®ã mµ vµng trë thµnh tiÒn tÖ mµ do thuéc tÝnh
x· héi, do yªu cÇu trao ®æi ph¸t triÓn mµ tiÒn tÖ ra ®êi.
TiÒn tÖ ra ®êi lµm thÕ giíi ph©n chia lµm hai: Mét bªn lµ tÊt c¶ çc hµng ho¸ th«ng th -
êng mµ gÝa trÞ biÓu hiÖn ë mét bªn lµ vµng – hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ãng vai trß vËt
ngang gi¸ chung.
VËy: TiÒn lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt, t¸ch khái thÕ giíi hµng ho¸, ®ãng vai trß lµ vËt
ngang gi¸ chung cho mäi hµng ho¸.
(CH: V× sao nãi tiÒn tÖ lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt)
Së dÜ gäi tiÒn tÖ lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt bëi v×:
+ TiÒn tÖ (tiÒn vµng) còng lµ mét hµng ho¸ nh mäi hµng ho¸ th«ng thêng bëi v× nã
còng cã hai thuéc tÝnh c¬ b¶n: gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ.
+ TiÒn tÖ cho phÐp ngêi ta cã thÓ so s¸nh gi¸ trÞ cña mäi hµng ho¸ kh¸c nhau víi nhau.
+ TiÒn tÖ gióp cho ngêi ta cã thÓ céng gi¸ trÞ cña çc s¶n phÈm hµng ho¸ kh¸c nhau vÒ
chÊt thµnh mét ®¹i lîng chung ®ã lµ gi¸ trÞ biÓu hiÖn th«ng qua mét lîng tiÒn nhÊt ®Þnh.
2) Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ: B¶n chÊt cña tiÒn cßn ®îc thÓ hiÖn ë 5 chøc
n¨ng sau:
- TiÒn tÖ lµm chøc n¨ng thíc ®o gi¸ trÞ:
Víi chøc n¨ng nµy tiÒn tÖ cho phÐp ngêi ra cã thÓ so s¸nh gi¸ trÞ cña çc hµng ho¸ kh¸c
nhau víi nhau. §Ó lµm chøc n¨ng thíc ®o gi¸ trÞ th× b¶n th©n tiÒn ph¶i cã gi¸ trÞ
§Ó ®o gi¸ trÞ hµng ho¸ th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ tiÒn mÆt, chØ cÇn mét lîng tiÒn
trong “ý niÖm” còng thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng nµy.
§Ó ®o gi¸ trÞ hµng ho¸ th× b¶n th©n tiÒn tÖ ph¶i ®o lêng, chia thµnh ®¬n vÞ tiÒn tÖ.
Mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ ®¹i biÓu cho mét träng lîng vµng nhÊt ®Þnh gäi lµ tiªu chuÈn gi¸ c¶ cña
tiÒn tÖ.
- Chøc n¨ng lu th«ng:
Lu th«ng t×ªn tÖ dùa trªn c¬ së lu th«ng hµng ho¸, tiÒn thùc hiÖn chøc n¨ng lu th«ng ph¶i
lµ tiÒn mÆt, nhng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ tiÒn ®Çy ®ñ gi¸ trÞ.
TiÒn giÊy cã gi¸ trÞ nhng kh«ng ®Çy ®ñ hoµn toµn, gäi tiÒn giÊy lµ phï hiÖu cña gi¸
trÞ.
Qui luËt lu th«ng tiÒn tÖ:
Tæng gi¸ c¶ Sè tiÒn ®Õn kú Sè tiÒn thanh Sè tiÒn thanh
Lîng tiÒn cÇn hµng ho¸ h¹n ph¶i tr¶to¸n khÊu trõ cho to¸n kh«ng dïng
thiÕt trong lu nhau tiÒn mÆt
th«ng Sè vßng lu©n chuyÓn cña ®ång tiÒn cïng lo¹i (®¬n b¶n vÞ)
PQ
M = --------
V
M: Khèi lîng tiÒn
P: GÝa c¶
Q: Sè lîng hµng ho¸
V: Tèc ®é chu chuyÓn cña tiÒn
L¹m ph¸t lµ do ph¸t hµnh tiÒn vµo lu th«ng vît khái sè lîng tiÒn cÇn thiÕt trong lu th«ng,
lµm cho mÊt c©n ®èi hµng ho¸ - tiÒn tÖ.
Møc l¹m ph¸t: BiÓu hiÖn ë chØ sè gi¸ c¶ hµng tiªu dïng t¨ng.
13
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thanh to¸n:
TiÒn dïng lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n, chi tr¶.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn tÝch luü hoÆc cÊt tr÷:
Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy ph¶i lµ tiÒn cã ®Çy ®ñ gi¸ trÞ, tiÒn vµng, tiÒn ®i vµo cÊt tr÷
hay ra lu th«ng lµ do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng.
- Chøc n¨ng tiÒn tÖ quèc tÕ:
Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy ph¶i lµ tiÒn vµng ®Ó thùc hiÖn çc quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.
VÊn ®Ò V: Quy luËt gi¸ trÞ
1) Quy luËt kinh tÕ:

Quy luËt kinh tÕ ®ã lµ sù ph¶n ¸nh mèi quan hÖ nh©n qu¶, tÊt yÕu, kh¸ch quan, bÒn
v÷ng, l¾p ®i l¾p l¹i cña çc hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ.
Ph©n lo¹i qui luËt kinh tÕ:
C¨n cø vµo ph¹m vi ho¹t ®éng th× ph©n thµnh:
+ Qui luËt kinh tÕ chung, tøc lµ ho¹t ®éng trong tÊt c¶ çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt: qui luËt
t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
+ Qui luËt kinh tÕ ®Æc thï lµ qui luËt chØ ho¹t ®éng trong mét sè ph¬ng thøc s¶n xuÊt:
qui luËt gi¸ trÞ chØ ho¹t ®éng trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt cßn tån t¹i s¶n xuÊt hµng ho¸.
Qui luËt kinh cña quy luËt kinh tÕ: cã hai ®Æc ®iÓm sau:
+ Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng kh¸ch quan, tøc lµ nã ph¸t sinh, ph¸t huy t¸c dông ®éc lËp
víi ý muèn chñ quan cña con ngêi.
+ Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng th«ng qua ho¹t ®éng cña con ngêi vµ con ngêi cã kh¶ n¨ng
nhËn thøc, vËn dông Qui luËt kinh tÕ mét çch tù gi¸c.
+ Qui luËt kinh tÕ ph¸t sinh, ph¸t huy t¸c dông mang tÝnh lÞch sö, g¾n liÒn víi nh÷ng
®iÒu kiÖn kinh tÕ nhÊt ®Þnh.
Ph©n biÖt gi÷a Qui luËt kinh tÕ vµ ChÝnh s¸ch kinh tÕ:
+ Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng kh¸ch quan, con ngêi nhËn thøc, vËn dông ®a ra çc chÝnh
s¸ch kinh tÕ
+ ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ tæng hîp t¸c ®éng cña Nhµ níc trong mét ngµnh, mét lÜnh vùc
nh»m môc tiªu kinh tÕ nhÊt ®Þnh.
ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ s¶n phÈm chñ quan cho nªn cã thÓ ®óng, gÇn ®óng vµ cha ch¾c
®óng (xÐt trong ®iÒu kiÖn cô thÓ)
2) Qui luËt kinh tÕ cña kinh tÕ hµng ho¸:
Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra
dïng ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng, nã vËn ®éng chÞu sù t¸c ®éng çc qui luËt kinh tÕ
riªng cã cña nã:
+ Qui luËt lu th«ng tiÒn tÖ
14
+ Qui luËt cung cÇu
+ Qui luËt gi¸ trÞ
Trong ®ã Qui luËt gi¸ trÞ lµ qui luËt c¬ b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸.
3) Qui luËt gi¸ trÞ:
Qui luËt gi¸ trÞ lµ qui luËt vËn ®éng cña hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
- Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu: ViÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn hao phÝ
lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt th× hao phÝ lao ®éng ç biÖt ph¶i phï hîp
víi hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i nhá h¬n hoÆc b»ng lao ®éng x· héi cÇn
thiÕt, cho nªn tõng ngêi s¶n xuÊt b»ng mäi çch h¹ thÊp chi phÝ ç biÖt nh»m thu nhiÒu lîi
nhuËn. Trong trao ®æi th× quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu ph¶i tu©n thñ theo quy luËt ngang gi¸ (mua
b¸n ®óng gi¸ trÞ)
- T¸c dông cña qui luËt gi¸ trÞ:
+ §iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸:
. §iÒu tiÕt s¶n xuÊt lµ ph©n phèi t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo çc ngµnh th«ng
qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ vµ quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng, mét ngµnh nµo ®ã cã cung
t¨ng vît cÇu lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ gi¶m xuèng (®Õn chi phÝ), ngêi s¶n xuÊt bá ngµnh nµy,
di chuyÓn t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng sang ngµnh cung cha ®¸p øng ®ñ cÇu, cø nh vËy cã
sù ®iÒu tiÕt qua l¹i gi÷a çc ngµnh t¹o ra mét sù c©n b»ng.
. §iÒu tiÕt lu th«ng tøc lµ ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i cã gi¸ thÊp ®Õn n¬i cã gi¸ cao.
+ KÝnh thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn:
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, lîi nhuËn võa lµ môc ®Ých, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy
ho¹t ®éng kinh tÕ, ®Ó ®¹t ®îc møc ®é thu nhiÒu lîi nhuËn, ngêi s¶n xuÊt kh«ng ngõng c¶i
tiÕn kü thuËt, vËn dông c«ng nghÖ míi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ (®Õn møc tèi
thiÓu), tèi ®a lîi nhuËn, kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
+ Ph©n ho¸ vµ thùc hiÖn sù lùa chän tù nhiªn gi÷a ngêi s¶n xuÊt:
Trong m«i trêng c¹nh tranh, ®Ó giµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ tiªu
thô hµng ho¸, ngêi nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi (kü thuËt tiªn tiÕn, qui m« lín,...) chi
phÝ s¶n xuÊt thÊp thu nhiÒu lîi nhuËn vµ tiÕp tôc më réng s¶n xuÊt vµ ngµy cµng ph¸t tµi.
Ngîc l¹i, ngêi nµo cã ®iÒu kiÖn bÊt lîi, chi phÝ s¶n xuÊt cao, viÖc thu lç dÉn ®Õn ph¸ s¶n.
T×nh h×nh trªn dÉn ®Õn mét sù ph©n ho¸ trong x· héi, mét sè Ýt ngêi giµu lªn, trë thµnh
«ng chñ, ngîc l¹i sè ®«ng ngêi bÞ ph¸ s¶n r¬i vµo ®iÒu kiÖn lµm thuª, cuèi cïng dÉn ®Õn sù ra
®êi cña quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
- BiÓu hiÖn cña sù ho¹t ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ:
Qui luËt gi¸ trÞ ho¹t ®éng biÓu hiÖn ra thµnh sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ trêng “Gi¸
c¶ lµ biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ quy luËt cña gi¸ c¶, gi÷a gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ cã mét kho¶n
çch, mét ®é chªnh”
+ Gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸.
+ Gi¸ c¶ mét mÆt phï hîp víi gi¸ trÞ - gi¸ c¶ lÊy gi¸ trÞ lµm c¬ së, mÆt kh¸c gi¸ c¶ t¸ch rêi
gi¸ trÞ, lµ do:
. Quan hÖ cung cÇu
. Søc mua cña ®ång tiÒn
. T×nh tr¹ng c¹nh tranh ®éc quyÒn.
Gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ nhng kh«ng ph¶i t¸ch rêi v« h¹n, vÉn lÊy gi¸ trÞ lµm c¬
15
së.
+ BiÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸
c¶ trùc tiÕp lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ hµng ho¸, cã mÆt hµng b¸n cao h¬n gi¸ trÞ, cã
mÆt hµng b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, nhng xet trªn toµn x· héi th× tæng gi¸ c¶ b»ng tæng gi¸ trÞ.
+ BiÓu hiÖn qui luËt gi¸ trÞ trong c¹nh tranh tù do (bµn tay v« h×nh) lµ qui luËt gi¸ c¶
s¶n xuÊt.
+ Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn th× qui luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn thµnh qui luËt gi¸ c¶ ®éc
quyÒn.
3) Sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa:
a) §iÒu kiÖn ra ®êi cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa: hai ®iÒu kiÖn
- Ngêi lao ®éng ®îc tù do vÒ th©n thÓ vµ bÞ tíc hÕt t liÖu s¶n xuÊt v× vËy muèn duy
tr× cuéc sèng th× ph¶i b¸n søc lao ®éng lµm thuª, søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸
- Ph¶i cã mét lîng tiÒn cña, tµi s¶n ®ñ lín tËp trung vµo tay mét sè Ýt ngêi ®Ó lËp ra
xÝ nghiÖp vµ thuª nh©n c«ng
Hai ®iÒu kiÖn trªn ra ®êi díi t¸c ®éng cña çc nh©n tè sau:
- Qui luËt gi¸ trÞ (t¸c dông 3) nhng qu¸ tr×nh nµy diÔn ra tuÇn tù, chËm ch¹p
- TÝch luü nguyªn thuû b»ng b¹o lùc tíc ®o¹t ®Ó thóc ®Èy nhanh sù ra ®êi cña chñ
nghÜa t b¶n.
b) Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ
nghÜa:
S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña nh÷ng ngêi n«ng d©n, thî thñ
c«ng, ç thÓ dùa trªn chÕ ®é t h÷u nhá vµ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä.
S¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸
tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhµ t b¶n víi søc lao
®éng cña c«ng nh©n lµm thuª.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa
diÔn ra kh¸ch quan, cã tÝnh qui luËt sau ®©y:
- TiÕn hµnh çch m¹ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp tËp trung,
s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, t¹o thÞ trêng cho c«ng nghiÖp vµ tÝch luü cho c«ng nghiÖp
ho¸.
- Çch m¹ng trong lÜnh vùc lao ®éng: Ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi, chuyÓn bé phËn
lao ®éng n«ng nghiÖp sang çc ngµnh kinh tÕ kh¸c, lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n, t¹o ®iÒu kiÖn cho çc ngµnh
c«ng nghiÖp.
- ChuyÓn t h÷u nhá thµnh t h÷u lín t b¶n chñ nghÜa th«ng qua qu¸ tr×nh tÝch luü, tËp
trung t b¶n, tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt.
- T¨ng cêng vai trß cña Nhµ níc th«ng qua çc chÝnh s¸ch, luËt thuÕ quan ®Ó b¶o hé,
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ® îc
tiÒn tÖ ho¸ vµ gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ trêng dÉn ®Õn sù ra ®êi cña kinh tÕ thÞ trêng.
(ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta, lu ý
nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh qui luËt)
16
 Tham kh¶o:
1- NÕu trªn thÞ trêng nhµ t b¶n b¸n hµng ho¸ cho ngêi tiªu dïng theo ®óng gi¸ trÞ cña
nã nhµ t b¶n cã thu ®îc lîi nhuËn hay kh«ng? v× sao?)
Thu ®îc lîi nhuËn v×:
Gi¸ trÞ thÆng d m trong c¬ cÊu gi¸ trÞ lµ phÇn d«i ra bªn ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt mµ
nhµ t b¶n ®· øng ra. Bé phËn gi¸ trÞ thÆng d nµy sÏ ®îc ®em ph©n phèi hoÆc ph©n chia cho
tÊt c¶ nh÷ng nhµ t b¶n tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh t b¶n c«ng nghiÖp ®îc lîi nhuËn
c«ng nghiÖp, t b¶n ng©n hµng ®îc lîi nhuËn ng©n hµng, t b¶n cho vay ®îc lîi tøc cho vay, t
b¶n th¬ng nghiÖp ®îc lîi nhuËn th¬ng nghiÖp… (kÓ c¶ ®Þa chñ) bëi v× tÊt c¶ nh÷ng bé phËn
thu nhËp ®ã ®Òu lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh bãc lét s¶n phÈm lµm nªn. Trong lý luËn cña chñ
nghÜa M¸c Lª Nin Çc M¸c ®· chØ râ trong nÒn kinh tÕ t b¶n nhµ t b¶n chØ cÇn b¸n hµng ho¸
cña m×nh cho ngêi tiªu dïng lín h¬n chi phÝ s¶n xuÊt vµ nhá h¬n gi¸ trÞ cña nã lµ ®· thu ®îc lîi
nhuËn v× vËy viÖc b¸n ®óng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ th× nhµ t b¶n vÉn thu ®îc lîi nhuËn.
2- Tr×nh bµy çc h×nh thøc biÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ trong çc giai ®o¹n ph¸t
triÓn cña chñ nghÜa t b¶n.
- Ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®îc ®Æc trng bëi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t
triÓn ë tr×nh ®é ngµy cµng cao. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt cña kinh tÕ cña s¶n xuÊt vµ trao
®æi hµng ho¸, v× vËy nã ho¹t ®éng trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t
b¶n chñ nghÜa.
Nhng theo nguyªn lý cña CN M¸c Lª Nin, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa l¹i ph¸t
triÓn qua 2 giai ®o¹n cao thÊp kh¸c nhau ®ã lµ giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh vµ chñ nghÜa
t b¶n ®éc quyÒn.
Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh c¬ chÕ c¹nh tranh tù do ®· chi phèi toµn bé nÒn kinh
tÕ t b¶n díi çc h×nh thøc c¹nh tranh cô thÓ nh c¹nh tranh trong néi bé tõng ngµnh vµ gi÷a çc
ngµnh s¶n xuÊt. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc trong m«i trêng c¹nh tranh quyÕt liÖt th× b¾t buéc
çc nhµ t b¶n ph¶i ®i ®Õn tho¶ thuËn ph©n chia nhau lîi nhuËn theo nguyªn t¾c tû suÊt lîi
nhuËn b×nh qu©n vµ h×nh thµnh ra ph¹m trï lîi nhuËn b×nh qu©n.
P = tæng m/tæng (c+v)
§Õn ®©y quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cña kinh tÕ hµng ho¸ cã h×nh thøc biÓu hiÖn míi ®ã
lµ quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = Chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n)
Nhng sang ®Õn giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nÒn kinh tÕ t b¶n xuÊt hiÖn c¬
chÕ ®éc quyÒn v× vËy çc nhµ t b¶n cã thÓ ®Ò ra gi¸ c¶ ®éc quyÒn lín h¬n hoÆc nhá h¬n gi¸
trÞ hµng ho¸ ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ thu ®îc lîi nhuËn ®éc quyÒn. V× vËy trong giai ®o¹n nµy
quy luËt gi¸ trÞ mang mét biÓu hiÖn míi ®ã lµ quy luËt gi¸ c¶ ®éc quyÒn (gi¸ c¶ ®éc quyÒn =
chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n + lîi nhuËn ®éc quyÒn)
3- Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a çc ph¹m trï gi¸ trÞ, gi¸ trÞ thÞ trêng vµ gi¸ c¶?
Kh¸i niÖm :
- Gi¸ trÞ: gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh
trong hµng ho¸
- Gi¸ trÞ thÞ trêng (gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸): lµ lao ®éng x· héi cã tÝnh chÊt trung
b×nh cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸
- Gi¸ c¶ hµng ho¸: lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ trªn thÞ trêng.
Mèi quan hÖ:
17
- Gi¸ trÞ hµng ho¸ bao giê còng lµ néi dung vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh.
- Gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ trªn thÞ tr-
êng díi sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu.
- Gi¸ c¶ thÞ trêng lµ h×nh thøc biÓu hiÖn gi¸ trÞ th«ng qua mét lîng tiÒn mÆt nhÊt
®Þnh.
Trong 3 ph¹m trï th× gi¸ trÞ hµng ho¸ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhng trong thùc tÕ gi¸ c¶
cã thÓ t¸ch rêi gi¸ trÞ do
+ Quan hÖ cung cÇu
+ Søc mua cña ®ång tiÒn
+ T©m lý, tËp qu¸n cña ngêi tiªu dïng.
+ T×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña nÒn kinh tÕ.
+ Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ níc nh thuÕ…
MÆc dï trªn thÞ trêng gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ vèn cã cña nã vµ lªn xuèng xoay
quanh gi¸ trÞ díi sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu nhng vÉn ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu
Tæng gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ trêng = tæng gi¸ trÞ hµng ho¸
* Tr×nh bµy ®iÒu kiÖn ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa:
Theo nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c Lª nin th× ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ
mét trong 5 ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®· tõng tån t¹i trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. nhng ®Ó
cho ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ cho ph¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn
®· bíc vµo thêi kú suy tho¸i tan r· th× Çc M¸c còng kh¼ng ®Þnh lµ ph¶i t¹p lËp ra ®îc 2 ®iÒu
kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lµ:
+ Ph¶i tÝch luü ®îc mét sè tiÒn lín (t b¶n) vµo trong tay mét sè Ýt nhµ t b¶n ®Ó t¹o lËp
ra çc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cho ph¬ng thøc t b¶n.
+ Ph¶i t¹o ra ®îc mét ®éi ngò nh÷ng ngêi lao ®éng lµm thuª kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt (v«
s¶n)
Víi sù t¸c ®éng cña çc quy luËt kinh tÕ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× còng cã
thÓ tõng bíc t¹o lËp ra ®îc 2 ®iÒu kiÖn nµy. Nhng giai cÊp t s¶n nãi chung vµ çc nhµ t s¶n nãi
trªn ®· kh«ng ®ñ kiªn tr× ®Ó chê ®îi sù t¸c ®éng kh¸ch quan ®ã cña çc quy luËt. Hä ®· nhanh
chãng t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó th«ng qua qu¸ tr×nh tÝch luü ban ®Çu (tÝch luü nguyªn thuû t
b¶n) mµ c«ng cô ®îc sö dông ®ã lµ tíc ®o¹t vµ b¹o lùc nh»m môc ®Ých biÕn t s¶n vµ tµi s¶n
vµ tiÒn cña nh÷ng ngêi lao ®éng trë thµnh së h÷u cña nh÷ng nhµ t b¶n, mÆt kh¸c biÕn nh÷ng
ngêi së h÷u tµi s¶n thµnh ngêi v« s¶n lµm thuª.
LÞch sö cña qu¸ tr×nh tÝch luü nguyªn thuû t b¶n ®· diÔn ra ®Çu tiªn ë níc Anh sau ®ã
lan sang çc níc T©y ©u vµ cuèi cïng trë thµnh biÖn ph¸p chñ yÕu cho chñ nghÜa t b¶n xuÊt
hiÖn ë çc quèc gia vµo thÕ kû 17 vµ thÕ kû 18. V× vËy trong tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n
M¸c cã viÕt: LÞch sö ra ®êi cña chñ nghÜa t b¶n ®ã lµ nh÷ng trang ®Çy m¸u vµ níc m¾t cña
giai cÊp v« s¶n lµm thuª, lµ lÞch sö ®Çm ®×a m¸u vµ bïn nh¬ trong tõng lç ch©n l«ng cña giai
cÊp t s¶n.
VÊn ®Ò VI: Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n
1) C«ng thøc chung cña t b¶n:
18
- T b¶n lµ tiÒn nhng kh«ng ph¶i mäi tiÒn lµ t b¶n, chØ cã tiÒn ®îc sö dông ®Ó chiÕm
®o¹t lao ®éng cña ngêi kh¸c th× tiÒn ®ã míi lµ t b¶n.
- TiÒn lµ t b¶n ho¹t ®éng theo c«ng thøc T-H-T’ (T’=T+t) (1)
Së dÜ (1) lµ c«ng thøc chung bëi v× mäi t b¶n dï ho¹t ®éng trong ngµnh nµo (c«ng
nghiÖp, th¬ng nghiÖp,...) còng ®Òu vËn ®éng theo c«ng thøc trªn.
- TiÒn th«ng thêng vËn ®éng theo c«ng thøc H-T-H’ (2)
Ph©n biÖt (1) vµ (2) lµm râ h¬n tiÒn lµ t b¶n vµ tiÒn th«ng thêng:
- Gièng nhau:
+ §Òu gåm çc yÕu tè: H, T, ngêi mua b¸n ®èi diÖn víi nhau
+ §Òu lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai giai ®o¹n ®èi lËp víi nhau.
- Kh¸c nhau:
+ Tr×nh tù tiÕn hµnh giai ®o¹n: ë (1) diÔn ra mua - b¸n th× ë (2) diÔn ra ngîc l¹i mua -
b¸n
+ Kh¸c nhau ë ®iÓm b¾t ®Çu vµ ®iÓm kÕt thóc: ë (1) b¾t ®Çu lµ T, kÕt thóc lµ T',
T'>T, cßn H chØ lµ trung gian; ë (2) b¾t ®Çu lµ H, kÕt thóc lµ H, H kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ sö
dông, cßn T chØ lµ m«i giíi.
+ Môc ®Ých vµ giíi h¹n cuéc vËn ®éng th× (1) môc ®Ých t¨ng thªm lµ gi¸ trÞ lín lªn cho
nªn vÉn tiÕp tôc vËn ®éng trong lu th«ng: T'1, T'2,... kh«ng cã giíi h¹n cuèi cïng, cßn ë (2) môc
®Ých lµ H lµ gi¸ trÞ sö dông th× khi ®¹t môc ®Ých th× rót ra khái lu th«ng ®i vµo tiªu dïng,
cuéc vËn ®éng chÊm døt t¹i ®©y.
2) M©u thuÉn c«ng thøc chung cña t b¶n:
ë c«ng thøc (1) h×nh nh m©u thuÉn víi lý luËn lu th«ng, m©u thuÉn lý luËn gi¸ trÞ lao
®éng.
VËy t cã ph¶i do lu th«ng t¹o ra?
* Trong lu th«ng (lÜnh vùc trao ®æi mua b¸n):
+ Trêng hîp trao ®æi ngang gi¸ (mua b¸n ®óng gi¸ trÞ), trong trêng hîp nµy chØ cã lîi vÒ
mÆt gi¸ trÞ sö dông chø kh«ng hÒ lµm thay ®æi gi¸ trÞ cña çc s¶n phÈm ®em trao ®æi.
+ Trêng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸:
Trêng hîp mua rÎ (mua thÊp h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta cã lîi trong khi mua nhng khi b¸n (b¸n
thÊp h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta chÞu thiÖt, suy ®Õn cïng anh ta ch¼ng ®îc lîi g×.
Trêng hîp b¸n ®¾t (b¸n cao h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta cã lîi trong khi b¸n nhng khi mua (mua
cao h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta chÞu thiÖt, suy ®Õn cïng anh ta ch¼ng ®îc lîi g×.
Trêng hîp chuyªn mua rÎ, b¸n ®¾t th× ®ã chØ lµ sù ph©n phèi l¹i tiÒn tÖ, çi ® îc cña
ngêi nµy lµ çi mÊt cña ngêi kh¸c, tæng gi¸ trÞ tríc khi trao ®æi vµ sau khi trao ®æi lµ kh«ng
®æi.
Nh vËy, trong lu th«ng ta xÐt tÊt c¶ çc trêng hîp th× tiÒn kh«ng t¨ng thªm, gi¸ trÞ kh«ng
lín lªn ®îc
* Xem xÐt ngoµi lu th«ng (kh«ng cã sù tiÕp xóc trùc tiÕp hµng tiÒn, trao ®æi mua b¸n)
+ T ngoµi lu th«ng th× tù nã kh«ng lín lªn ®îc
+ H ngoµi lu th«ng th× H ®i vµo tiªu dïng
. NÕu lµ t liÖu s¶n xuÊt th× khi tiªu dïng, gi¸ trÞ ®îc chuyÓn dÞch vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm.
. NÕu lµ t liÖu tiªu dïng th× khi tiªu dïng cho ç nh©n, gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông mÊt ®i.
Nhng t b¶n kh«ng thÓ vËn ®éng ngoµi lu th«ng.
19
C«ng thøc (1) cã nghÜa lµ nhµ t b¶n ph¶i t×m trªn thÞ trêng mua ®îc mét thø hµng ho¸
®Æc biÖt (trong lu th«ng) nhng nhµ t b¶n kh«ng b¸n hµng ho¸ ®ã bëi v× nÕu b¸n ®óng gi¸ trÞ
th× T kh«ng ra T' Nhµ t b¶n tiªu dïng hµng ho¸ ®ã (ngoµi lu th«ng) th× t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín
h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n nã.
Hµng ho¸ ®ã chÝnh lµ søc lao ®éng
VËy: M©u thuÉn c«ng thøc chung t b¶n lµ t b¶n ph¸t sinh võa trong lu th«ng, nhng
®ång thêi t b¶n ph¸t sinh võa kh«ng ph¶i trong lu th«ng.
T - H (SL§, TLSX)...SX...H' - T'
§iÒu kiÖn ®Ó tiÒn lµ t b¶n:
- Søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸
- Ph¶i cã lîng tiÒn ®ñ lín.
ChÝnh viÖc ph¸t hiÖn ra hµng ho¸ søc lao ®éng ®· më ra bÝ mËt trong c«ng thøc chung
cña t b¶n vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn.
3) Hµng ho¸ søc lao ®éng:
a) Søc lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸:
- Søc lao ®éng lµ tæng hîp søc th©n thÓ, søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p cã s½n trong mçi c¬
thÓ cña con ngêi, søc lao ®éng kh«ng tån t¹i ngoµi con ngêi, søc lao ®éng lµ kh¶ n¨ng lao ®éng
cña mçi con ngêi.
Lao ®éng lµ sù vËn dông (tiªu dïng) søc lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh lao
®éng s¶n xuÊt.
- Nh vËy qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t liÖu
s¶n xuÊt, trong ®ã søc lao ®éng lµ yÕu tè chñ thÓ, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh; t liÖu s¶n xuÊt lµ
yÕu tè kh¸ch thÓ, lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc.
- Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ngêi vµ nã diÔn ra gi÷a con
ngêi víi tù nhiªn nh»m c¶i t¹o tù nhiªn cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ngêi.
- Ph©n biÖt søc lao ®éng vµ lao ®éng: Søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï hiÖn h÷u, lao
®éng lµ mét ph¹m trï trõu tîng, v× vËy M¸c cho r»ng ngêi ta kh«ng thÓ nh×n thÊy, sê mã thÊy
lao ®éng mµ lao ®éng chØ ®îc thÓ hiÖn ra trong thùc tiÔn khi con ngêi vËn dông søc lao
®éng ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Søc lao ®éng lµ yÕu tè c¬ b¶n cña mäi nÒn s¶n xuÊt nhng søc lao ®éng trë thµnh hµng
ho¸ trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ®ã lµ:
+ Ngêi cã søc lao ®éng ph¶i ®îc tù do vÒ th©n thÓ, ph¶i lµm chñ ®îc søc lao ®éng cña
m×nh, vµ chØ cã khi lµm chñ søc lao ®éng cña m×nh míi mang søc lao ®éng cña m×nh ra b¸n.
+ Ngêi cã søc lao ®éng bÞ tíc hÕt t liÖu s¶n xuÊt, muèn duy tr× cuéc sèng th× ph¶i b¸n
søc lao ®éng lµm thuª.
Søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ vµ sù h×nh thµnh thÞ trêng søc lao ®éng ®ã lµ mét bíc
ph¸t triÓn tÊt yÕu cña s¶n xuÊt vµ còng lµ ®¸nh dÊu bíc chuyÓn biÕn tõ s¶n xuÊt hµng ho¸
gi¶n ®¬n lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa.
b) Søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt:
Còng gièng nh hµng ho¸ th«ng thêng, nã trao ®æi mua b¸n ®îc vµ cã hai thuéc tÝnh, nh-
ng Søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt tøc lµ nã cã ®Æc ®iÓm kh¸c hµng ho¸ th«ng thêng:
b1) Trong quan hÖ mua b¸n nã cã ®Æc ®iÓm sau:
- ChØ b¸n quyÒn sö dông chø kh«ng b¸n quyÒn së h÷u vµ b¸n trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh th«ng qua çc hîp ®ång.
- Mua b¸n chÞu: Gi¸ trÞ sö dông thùc hiÖn tríc (b¾t lao ®éng), gi¸ trÞ thùc hiÖn sau (tr¶
c«ng sau)
20
- ChØ cã phÝa ngêi b¸n lµ c«ng nh©n lµm thuª vµ phÝa ngêi mua lµ çc nhµ t b¶n,
kh«ng cã ngîc l¹i.
- Gi¸ c¶ cña Søc lao ®éng (tiÒn c«ng) lu«n thÊp h¬n so víi gi¸ trÞ søc lao ®éng bëi v×
®èi víi ngêi c«ng nh©n lao ®éng lµ ph¬ng tiÖn sinh sèng duy nhÊt v× vËy ph¶i b¸n søc lao
®éng trong mäi ®iÒu kiÖn.
b2) §Æc biÖt trong hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸ søc lao ®éng:
* Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng:
Lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nh-
ng søc lao ®éng lµ n¨ng lùc tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ngêi, ®Ó t¸i t¹o ra n¨ng lùc ®ã th×
ngêi lao ®éng ph¶i tiªu dïng mét khèi lîng t liÖu sinh ho¹t nhÊt ®Þnh tho¶ m·n nhu cÇu vËt
chÊt vµ tinh thÇn, v× vËy lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc ®o lêng gi¸n tiÕp b»ng thêi gian lao
®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt t liÖu sinh ho¹t:
YÕu tè cÊu thµnh lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng:
- Lîng gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cho chÝnh ngêi c«ng nh©n.
- Lîng gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t nu«i sèng gia ®×nh anh ta
- Çc phÝ tæn ®µo t¹o chuyªn m«n, nghÒ nghiÖp.
Gi¸ trÞ søc lao ®éng ®Æc biÖt kh¸c hµng ho¸ th«ng thêng lµ nã mang yÕu tè tinh thÇn
lÞch sö v× søc lao ®éng lµ n¨ng lùc trong c¬ thÓ sèng cña con ngêi, mµ con ngêi bao giê còng
sèng trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mçi
quèc gia trong tõng giai ®o¹n.
MÆt kh¸c, nhu cÇu cña con ngêi bao hµm c¶ nhu cÇu c¶ vËt chÊt vµ nhu cÇu tinh thÇn
(vui ch¬i, gi¶i trÝ, tù do tÝn ngìng,...) cÊu thµnh.
* Gi¸ trÞ sö dông: Gi¸ trÞ sö dông hµng ho¸ søc lao ®éng gièng hµng ho¸ th«ng thêng ë
chç nã chØ ®îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi.
Nhµ t b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cña c«ng nh©n tøc lµ b¾t c«ng nh©n lao ®éng, trong
qu¸ tr×nh lao ®éng ngêi c«ng nh©n t¹o ra mét gi¸ trÞ míi (V+m), trong ®ã cã mét bé ph©n
ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng (V), nhµ t b¶n dïng ®Ó tr¶ c«ng ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao
®éng, cßn mét bé phËn d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng (m) nhµ t b¶n chiÕm kh«ng.
Nh vËy, khi tiªu dïng søc lao ®éng, gi¸ trÞ sö dông søc lao ®éng cã ®Æc ®iÓm kh¸c
hµng ho¸ th«ng thêng lµ khi tiªu dïng nã t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã.
Cßn hµng ho¸ th«ng thêng nÕu lµ t liÖu s¶n xuÊt khi tiªu dïng cho s¶n xuÊt th× gi¸ trÞ
®îc chuyÓn dÞch vµo s¶n phÈm, cßn nÕu lµ t liÖu sinh ho¹t khi tiªu dïng cho ç nh©n th× c¶
gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu mÊt ®i trong qu¸ tr×nh ®ã.
Ngîc l¹i hµng ho¸ søc lao ®éng khi tiªu dïng nã gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ
cßn t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu.
Qua ®ã ®· lµm râ bÝ mËt c«ng thøc chung t b¶n.
VÊn ®Ò VII: Sù s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d

lµ qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n (quy luËt tuyÖt ®èi)
cña chñ nghÜa t b¶n
1. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d díi chñ nghÜa t b¶n.
a) §Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa:
- §ã lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, s¶n xuÊt cã tÝnh hai mÆt:
21
Mét mÆt lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông, mÆt kh¸c lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d ®ã
lµ môc ®Ých cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t
liÖu s¶n xuÊt cña nhµ t b¶n víi søc lao ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n
- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra díi sù ®iÒu thµnh, gi¸m s¸t cña nhµ t b¶n, s¶n ph¶m do lao
®éng c«ng nh©n lµm ra thuéc vÒ nhµ t b¶n.
b) VÝ dô:
- §Ó s¶n xuÊt ra 10 kg sîi nhµ t b¶n ph¶i bá ra (mua ®óng gi¸ trÞ):
+ 10 kg b«ng: 10 USD
+ KhÊu hao m¸y: 2 USD
+ Thuª c«ng nh©n mét ngµy 3 USD
---------
15 USD
Trong 6 giê ngêi c«ng nh©n ®· s¶n xuÊt ®îc 10kg sîi.
Gi¸ trÞ cña 10kg sîi lµ:
+ Gi¸ trÞ cò - gi¸ trÞ cña t liÖu s¶n xuÊt dÞch chuyÓn vµo: 12 USD
+ Gi¸ trÞ míi do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trong 6 giê (mçi giê 0,5 USD): 3 USD
Tæng gi¸ trÞ 10kg sîi lµ 15 USD.
Nhµ t b¶n b¸n 10kg sîi ®óng gi¸ trÞ thu ®îc 15USD, so víi t b¶n ®· bá ra 15 USD-
15USD = 0. Nhµ t b¶n kh«ng thu ®îc g×, cuéc vËn ®éng kh«ng ®¹t môc ®Ých.
KÕt luËn: NÕu gi¸ trÞ míi t¹o ra b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng th× kh«ng cã gi¸ trÞ thÆng d.
Nhµ t b¶n thuª c«ng nh©n mét ngµy lao ®éng, gi¶ sö lµ 12 giê th× ngêi c«ng nh©n
ph¶ilµm viÖc hÕt thêi gian ®ã vµ s¶n xuÊt ra 20kg sîi.
+ §Ó s¶n xuÊt ra 20 kg sîi nhµ t b¶n ph¶i bá ra:
+ 20 kg b«ng: 20 USD
+ KhÊu hao m¸y: 4 USD
+ Thuª c«ng nh©n mét ngµy 3 USD
---------
27 USD
Gi¸ trÞ cña 20kg sîi lµ:
+ Gi¸ trÞ cò: 24 USD
+ Gi¸ trÞ míi do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trong 12 giê (mçi giê 0,5 USD): 6 USD
Tæng gi¸ trÞ 10kg sîi lµ 30 USD.
Nhµ t b¶n b¸n 20kg sîi ®óng gi¸ trÞ thu ®îc 30USD, so víi t b¶n ®· bá ra 30-27=3 USD,
nhµ t b¶n thu d«i ra 3 USD ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d
c) NhËn xÐt:
- Ph©n tÝch gi¸ trÞ 20kg sîi do c«ng nh©n t¹o ra, lao ®éng cña c«ng nh©n cã tÝnh hai
mÆt:
+ Lao ®éng cô thÓ b¶o tån vµ di chuyÓn gi¸ trÞ cña b«ng, m¸y mãc vµo gi¸ trÞ cña sîi
C=24USD. Bé phËn nµy sau khi tiªu thô hµng ho¸ th× ®îc quay trë l¹i bï ®¾p t liÖu s¶n xuÊt
®Ó t¸i s¶n xuÊt.
+ Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ míi V+m = 6 USD, trong ®ã cã mét bé phËn ngang
b»ng søc lao ®éng V=3USD dïng ®Ó tr¶ c«ng cho c«ng nh©n ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng,
cßn bé phËn d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng m = 3 USD, ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d th× nhµ t b¶n
chiÕm lÊy.
VËy: Gi¸ trÞ thÆng d lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do
c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng (kÝ hiÖu: m)
§Õn chñ nghÜa t b¶n dùa trªn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n¨ng suÊt lao ®éng cao th× ngµy
22
lao ®éng (12 giê) ®îc chia thµnh hai phÇn:
- Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt (6giê) t¹o ra gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng V=3 ®Ó
t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng.
- Thêi gian lao ®éng thÆng d (6giê) t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n m=3
_______________._______________
VËy: S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ kÐo dµi vît khái giíi h¹n t¹i
mét ®iÓm mµ gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc tr¶ ngang gi¸.
2) B¶n chÊt cña t b¶n, t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn:
a) T b¶n lµ g×? T b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng çch bãc lét lao ®éng
c«ng nh©n lµm thuª cña c«ng nh©n.
T b¶n kh«ng ph¶i lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, kh«ng ph¶i lµ vËt mµ t b¶n lµ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ
ph¶n ¸nh mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, ®ã lµ quan hÖ t b¶n vµ lao ®éng.
b) T b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn:
Çc bé phËn t b¶n cã vai trß kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d.
NÕu c¨n cø vµo hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ th× t b¶n s¶n xuÊt ®îc ph©n
thµnh t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn.
- T b¶n bÊt biÕn lµ bé phËn t b¶n dïng ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kh«ng hÒ thay ®æi vÒ lîng (C)
- T b¶n kh¶ biÕn lµ bé phËn t b¶n ®Ó thuª c«ng nh©n, tõ mét lîng bÊt biÕn, trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt t¨ng thªm vÒ lîng (V)
Môc ®Ých ph©n chia thµnh T b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn lµ nh»m v¹ch râ nguån
gèc thËt sù cña m lµ do V sinh ra cßn C lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra m
3. ThÕ nµo lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d:
- Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d:
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ tû lÖ tÝnh theo % gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ t b¶n kh¶ biÕn
m’'=(m/V).100%
+ m’ - Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d
+ m - Gi¸ trÞ thÆng d
+ V - T b¶n kh¶ biÕn
m’ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét cña t b¶n tøc lµ trong mét ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng
nh©n th× mÊy phÇn ngµy lao ®éng cho m×nh, mÊy phÇn ngµy lao ®éng cho nhµ t b¶n
VÝ dô: m’= (3/3)*100% ph¶n ¸nh mét nöa ngµy lao ®éng cho m×nh, mét nöa ngµy lao
®éng cho nhµ t b¶n.
+ Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d:
Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lµ tÝch sè gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng t b¶n kh¶ biÕn
øng tríc
M = m’.V
+ m’ - Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d
+ M - Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d
+ V - T b¶n kh¶ biÕn
M ph¶n ¸nh qui m« bãc lét cña nhµ t b¶n.
4. Tr×nh bµy çc ph¬ng ph¸p bãc lét m díi CNTB: Hai ph¬ng ph¸p
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
23
xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ n©ng cao tr×nh ®é bãc lét cña t b¶n. Cïng víi lÞch sö
M¸c ®· kh¸i qu¸t thµnh 2 ph¬ng ph¸p n©ng cao tr×nh ®é bãc lét gi¸ trÞ thÆng d
+ S¶n xuÊt m tuyÖt ®èi
+ S¶n xuÊt m t¬ng ®èi
a) S¶n xuÊt m tuyÖt ®èi:
Bãc lét m tuyÖt ®èi lµ ph¬ng ph¸p bãc lét ®îc tiÕn hµnh b»ng çch kÐo dµi tuyÖt ®èi
thêi gian lao ®éng trong ngµy cña ngêi c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn
thiÕt lµ kh«ng ®æi.
VÝ dô ngµy lao ®éng 8 giê chia thµnh:
+ Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: 4 giê
+ Thêi gian lao ®éng thÆng d: 4 giê
m’ = (4/4)*100% = 100%
S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi b»ng çch kÐo dµi ngµy lao ®éng thµnh 10 giê,
trong ®ã thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi
m’ = (6/4)*100% = 150%
Nhng b»ng ph¬ng ph¸p nµy th× vÊp ph¶i giíi h¹n:
+ Søc lùc thÓ chÊt cña ngêi lao ®éng, cÇn ph¶i cã thêi gian ¨n uèng, nghØ ng¬i ®Ó t¸i
s¶n xuÊt søc lao ®éng.
+ Giíi h¹n ®é dµi ngµy tù nhiªn (24 giê) (Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt <§é dµi ngµy lao
®éng <24 giê)
+ VÊp ph¶i ®Êu tranh cña ngêi lao ®éng
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n khi s¶n xuÊt cßn
dùa trªn lao ®éng thñ c«ng. B»ng çch t¨ng cêng ®é lao ®éng còng lµ biÖn ph¸p s¶n xuÊt m
tuyÖt ®èi, bëi v× t¨ng cêng ®é lao ®éng còng nh kÐo dµi thêi gian lao ®éng.
b) S¶n xuÊt m t¬ng ®èi
S¶n xuÊt m t¬ng ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn
thiÕt kÐo dµi t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d trong ®iÒu kiÖn ®é dµi cña ngµy lao
®éng lµ kh«ng ®æi.
VÝ dô ngµy lao ®éng 8 giê chia thµnh:
m’ = (4/4)*100% = 100%
S¶n xuÊt m t¬ng ®èi b»ng çch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt cßn 2 giê trong
®iÒu kiÖn ®é dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®æi th× thêi gi¸n lao ®éng thÆng d t¨ng lªn 6 giê.
m’ = (6/2)*100% = 300%
VËy b»ng çch nµo rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt?
Ta biÕt r»ng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt t¹o ra gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng, gi¸ trÞ
søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ çc t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt, v× vËy muèn rót ng¾n thêi gian lao
®éng cÇn thiÕt th× ph¶i h¹ thÊp gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt. Dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt
lao ®éng trong ngµnh s¶n xuÊt ra t liÖu sinh ho¹t. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông khi chñ nghÜa
t b¶n ®· cã mét nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp , n¨ng suÊt lao ®éng ®· cao.
Lu ý: ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò trªn:
- ý nghÜa lý luËn: V¹ch râ thùc chÊt bãc lét
- ý nghÜa thùc tiÔn: Trong ®iÒu kiÖn níc ta tÝch luü vèn cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
24
®¹i ho¸, t¨ng vèn tÝch luü b»ng c¶ çc biÖn ph¸p t¨ng cêng ®é lao ®éng, kÐo dµi
ngµy lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, trong ®ã t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ biÖn
ph¸p c¬ b¶n, l©u dµi.
c) Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch:

- Kh¸i niÖm: Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc ngoµi møc b×nh th-
êng dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ç biÖt ®Ó h¹ thÊp gi¸ trÞ ç biÖt so víi gi¸ trÞ x· héi.
- Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ môc ®Ých cña çc nhµ t b¶n c¹nh tranh trong néi bé
ngµnh.
- Ph©n biÖt Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch vµ Gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi:
* Gièng nhau:
+ §Òu cã cung nguån gèc lµ lao ®éng thÆng d cña c«ng nh©n
+ §Òu dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
* Kh¸c nhau:
+ Gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi dùa trªn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, nã ph¶n ¸nh mèi quan
hÖ gi÷a hai giai cÊp t s¶n vµ v« s¶n
+ Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch dùa trªn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ç biÖt, nã ph¶n ¸nh mèi
quan hÖ nhµ t b¶n víi c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp
Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ h×nh th¸i biÕn tíng cña Gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.
- Ph©n biÖt Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch trong c«ng nghiÖp vµ trong n«ng nghiÖp:
* Gièng nhau:
+ §Òu lµ gi¸ trÞ thÆng d ngoµi møc trung b×nh
+ §Òu dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng h¹ thÊp gi¸ trÞ ç biÖt
* Kh¸c nhau:
+ Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch trong c«ng nghiÖp chØ lµ hiÖn tîng t¹m thêi ®èi víi tõng
nhµ t b¶n: C¹nh tranh néi bé ngµnh nh»m Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch, tõng nhµ t b¶n ra søc c¶i
tiÕn kü thuËt , n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch sÏ thuéc vµo nhµ t b¶n
nµo cã n¨ng suÊt lao ®éng ç biÖt cao
+ Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch trong n«ng nghiÖp lµ hiÖn tîng æn ®Þnh l©u dµi (Gi¸ trÞ
thÆng d siªu ng¹ch chuyÓn ho¸ thµnh ®Þa t«) v× lîng gi¸ trÞ trong n«ng nghiÖp ®îc h×nh
thµnh dùa trªn ®iÒu kiÖn xÊu nhÊt, nh vËy ruéng ®Êt tèt vµ nhµ t b¶n cã n¨ng suÊt cao, chi
phÝ ç biÖt thÊp cho nªn thu ®îc Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch. Kh«ng thÓ trong mét thêi gian
ng¾n c¶i t¹o ®Êt xÊu thµnh ®Êt tèt, kh«ng thÓ di chuyÓn ®Êt xa n¬i tiªu thô thµnh ®Êt gÇn.
Ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp æn ®Þnh l©u dµi.
MÆt kh¸c trong n«ng nghiÖp ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, chØ cã h¹n, do
®éc quyÒn t h÷u vµ ®éc quyÒn kinh doanh ruéng ®Êt ®· ng¨n c¶n t b¶n di chuyÓn trong n«ng
nghiÖp .
- Ph©n biÖt Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch trong c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn:
* Gièng nhau:
+ §Òu lµ gi¸ trÞ thÆng d ngoµi møc trung b×nh
* Kh¸c nhau:
+ Trong c¹nh tranh ®Ó thu ®îc Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch th× ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt,
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ç biÖt, h¹ thÊp chi phÝ ç biÖt b»ng biÖn ph¸p kinh tÕ.
+ Trong ®éc quyÒn do ®iÒu kiÖn ®éc quyÒn mµ qui ®Þnh ®îc gi¸ c¶ ®éc quyÒn thu
®îc Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch b»ng biÖn ph¸p phi kinh tÕ.
25
5) S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n (quy luËt tuyÖt ®èi) cña Chñ
nghÜa t b¶n:
a) Néi dung cña qui luËt s¶n xuÊt m lµ s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu m cho nhµ t b¶n dùa trªn
c¬ së kh«ng ngõng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
Nh vËy néi dung cña qui luËt ph¶n ¸nh hai mÆt:
- Môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d.
- Ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých trªn lµ kh«ng ngõng tÝch luü, më réng s¶n xuÊt, n©ng
cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é bãc lét.
b) BiÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña qui luËt s¶n xuÊt m trong hai giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ
nghÜa t b¶n:
- Giai ®o¹n tù do c¹nh tranh (gi÷a thÕ kû 18 ®Õn thÕ kû 19) biÓu hiÖn thµnh qui luËt
tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n.
- Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn biÓu hiÖn thµnh qui luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.
6) TiÒn c«ng díi chñ nghÜa t b¶n:
Lý luËn vÒ tiÒn c«ng lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc lý luËn gi¸ trÞ thÆng d cña M¸c
a) B¶n chÊt cña tiÒn c«ng díi chñ nghÜa t b¶n:
Ngêi c«ng nh©n sau qu¸ tr×nh lao ®éng nhËn ®îc tiÒn c«ng, h×nh thøc tiÒn c«ng ®·
xuyªn t¹c b¶n chÊt cña nã, tiÒn c«ng bÞ lÇm tëng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng vµ nÕu lµ gi¸ c¶ cña
lao ®éng mµ nhµ t b¶n tr¶ tiÒn c«ng ®óng gi¸ trÞ th× ngêi c«ng nh©n kh«ng bÞ bãc lét g×.
VËy tiÒn c«ng cã ph¶i lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng? Tríc hÕt cÇn ph¶i lµm râ lao ®éng cã
ph¶i lµ hµng ho¸ kh«ng?
+ NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× lao ®éng ph¶i tån t¹i tríc khi diÔn ra giao dÞch gi÷a
c«ng nh©n vµ nhµ t b¶n, nhng thùc tÕ lao ®éng chØ ®îc tiÕn hµnh sau khi kÕt thóc giao dÞch
®¹t ®îc tho¶ thuËn vµ nã ®îc tiÕn hµnh trong çc xÝ nghiÖp, nh vËy ngêi c«ng nh©n kh«ng
thÓ b¸n çi mµ m×nh kh«ng cã.
+ NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ mµ nhµ t b¶n tr¶ c«ng ®óng gi¸ trÞ th× nhµ t b¶n ch¼ng
thu ®îc g×, ®iÒu nµy phñ ®Þnh qui luËt m, vµ nÕu nhµ t b¶n cßn thu ®îc m th× ®iÒu nµy
phñ nhËn qui luËt ngang gi¸.
+ NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö
dông mµ thíc ®o gi¸ trÞ lµ thêi gian lao ®éng, tøc lµ kh«ng thÓ lÊy lao ®éng ®Ó ®o lao ®éng.
Qua ph©n tÝch trªn kh¼ng ®Þnh lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸, tiÒn c«ng kh«ng
ph¶i lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng, søc lao ®éng míi lµ hµng ho¸.
VËy: tiÒn c«ng lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµ gi¸ c¶ cña søc lao
®éng mµ biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng.
H×nh thøc tiÒn c«ng biÓu hiÖn nh lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng ®iÒu nµy nã che ®Ëy b¶n
ch©t v×:
- §Æc ®iÓm mua b¸n søc lao ®éng tiÒn c«ng chØ nhËn sau khi lao ®éng
- TiÒn c«ng ®îc tÝnh theo thêi gian vµ s¶n phÈm
- §èi víi ngêi c«ng nh©n lao ®éng lµ ph¬ng tiÖn sinh sèng
Cho nªn ngay c¶ ngêi c«ng nh©n còng lÇm tëng tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng nhng
thùc chÊt tiÒn c«ng ®ã chÝnh lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng.
b) TiÒn c«ng danh nghÜa vµ tiÒn c«ng thùc tÕ:
- TiÒn c«ng danh nghÜa lµ sè tiÒn mµ ngêi c«ng nh©n nhËn ®îc sau qu¸ tr×nh lao
®éng, tiÒn c«ng danh nghÜa kh«ng ph¶n ¸nh møc sèng thùc tÕ.
26
- TiÒn c«ng thùc tÕ ®ã lµ sè lîng, chÊt lîng çc t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt mua ®îc b»ng
tiÒn c«ng danh nghÜa, chØ cã tiÒn c«ng thùc tÕ míi ph¶n ¸nh møc sèng.
- Mèi quan hÖ gi÷a tiÒn c«ng danh nghÜa vµ tiÒn c«ng thùc tÕ:
+ NÕu çc ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng ®æi (gi¸ c¶, søc mua cña ®ång tiÒn) khi tiÒn c«ng
danh nghÜa t¨ng th× tiÒn c«ng thùc tÕ t¨ng.
+ NÕu tiÒn c«ng danh nghÜa kh«ng ®æi th× tiÒn c«ng thùc tÕ tû lÖ nghÞch víi gÝa c¶
hµng ho¸ tiªu dïng.
c) Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù vËn ®éng cña tiÒn c«ng:
- TiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng nh vËy nã chÞu ¶nh hëng cña çc nh©n tè sau:
+ Quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng trªn thÞ trêng
+ Søc mua cña ®ång tiÒn.
- TiÒn c«ng lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, nh vËy tiÒn c«ng vËn
®éng chÞu sù t¸c ®éng cña gi¸ trÞ søc lao ®éng vµ nh©n tè sau ¶nh hëng ®Õn gi¸ trÞ søc lao
®éng:
+ N¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng, gi¸ trÞ t liÖu tiªu dïng gi¶m, gi¸ trÞ søc lao ®éng gi¶m,
tiÒn c«ng gi¶m
+ Khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, chi phÝ ®µo t¹o t¨ng, gi¸ trÞ søc lao ®éng t¨ng, tiÒn
c«ng t¨ng.
Sù vËn ®éng cña tiÒn c«ng chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu nh©n tè, tiÒn c«ng ph¶i ®îc xem
xÐt trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi quèc gia trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.
* Lu ý: ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò trªn.
- Lý luËn: V¹ch râ b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d vµ b¶n chÊt cña tiÒn c«ng
- Thùc tiÔn: Trong ®iÒu kiÖn níc ta ®æi míi chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng, tiÒn l¬ng ph¶i ®¶m
b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng.
7) TÝch luü t b¶n chñ nghÜa:
a) Thùc chÊt vµ ®éng c¬ tÝch luü t b¶n:
a1) Thùc chÊt tÝch luü t b¶n (TÝch luü t b¶n vÒ mÆt chÊt)
- §Æc trng cña t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ t¸i s¶n xuÊt më réng tøc lµ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt n¨m sau ®îc l¾p l¹i víi qui m« t b¶n n¨m sau > n¨m tríc, nh vËy muèn t¸i s¶n xuÊt më réng
th× nhµ t b¶n ph¶i tÝch luü.
VÝ dô: Qui m« t b¶n n¨m thø nhÊt lµ 5000 (C+V), nÕu C/V = 4/1, m' = 100% th×:
+ Gi¸ trÞ hµng ho¸ n¨m thø nhÊt ®îc s¶n xuÊt lµ 4000C+1000V+1000m = 6000
§Ó t¸i s¶n xuÊt më réng th× nhµ t b¶n kh«ng tiªu dïng hÕt 1000m cho ç nh©n m×nh mµ
dµnh mét phÇn ®Ó tÝch luü më réng s¶n xuÊt.
+ Gi¶ sö tû lÖ tÝch luü lµ 50% th× 1000m ®îc ph©n thµnh 500m1 ®Ó tÝch luü, 500m2
®Ó tiªu dïng cho ç nh©n nhµ t b¶n.
Gi¶ sö C/V=4/1 th× 500m1 ®îc ph©n thµnh 400C1 (t b¶n bÊt biÕn phô thªm) vµ 100V1
(t b¶n kh¶ biÕn phô thªm)
Nh vËy sang n¨m thø hai qui m« t b¶n lµ 4400C + 1100V = 5500
VËy: Thùc chÊt cña tÝch lòy t b¶n lµ biÕn mét phÇn m thµnh t b¶n hay t b¶n ho¸ gi¸ trÞ
thÆng d.
- Ph©n biÖt tÝch luü t b¶n chñ nghÜa vµ tÝch luü nguyªn thñy t b¶n chñ nghÜa:
+ TÝch luü nguyªn thñy t b¶n chñ nghÜa thùc chÊt lµ dïng b¹o lùc ®Ó tíc ®o¹t, t¸ch ngêi
lao ®éng ra khái t liÖu s¶n xuÊt, lµ tÝch luü phi kinh tÕ.
+ TÝch luü t b¶n chñ nghÜa lµ t b¶n ho¸ gi¸ trÞ thÆng d, lµ tÝch luü kinh tÕ
- Qua nghiªn cøu thùc chÊt cña tÝch lòy t b¶n rót ra nhËn xÐt sau ®©y:
+ V¹ch râ nguån gèc t b¶n tÝch lµ m do lao ®éng c«ng nh©n t¹o ra
27
+ TÝch luü trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng kh«ng ngõng th× t b¶n ®îc tÝch luü l¹i
chiÕm mét tû träng ngµy cµng lín trong tæng t b¶n - T b¶n øng tríc chØ lµ "mét giät níc trong
dßng s«ng tÝch luü"
+ Quy luËt quyÒn së h÷u cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ biÕn thµnh quyÒn chiÕm ®o¹t t
b¶n t nh©n.
a2) Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn qui m« tÝch luü (tÝch luü xÐt vÒ mÆt lîng)
NÕu tû lÖ tÝch luü kh«ng ®æi th× qui m« tÝch luü phô thuéc vµ khèi l îng m, do ®ã
nh÷ng nh©n tè sau ¶nh hëng ®Õn qui m« tÝch luü:
- T¨ng cêng bãc lét c«ng nh©n b»ng çch kÐo dµi thêi gian lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao
®éng, bít xÐn tiÒn c«ng c«ng nh©n ®Ó lµm t¨ng khèi lîng m
- T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ t¨ng nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó tÝch luü t b¶n
- Møc ®é chªnh lÖch ngµy cµng lín gi÷a t b¶n sö dông (c¶ hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ)
víi t b¶n tiªu dïng (Thùc tÕ khÊu hao ®i vµo s¶n phÈm) t¹o ra mét sù phôc vô kh«ng c«ng cña
m¸y mãc thiÕt bÞ.
- Khèi lîng t b¶n øng tríc trong ®ã tríc hÕt lµ t b¶n kh¶ biÕn.
a3) §éng c¬ tÝch luü t b¶n chñ nghi·: §éng c¬ thóc ®Èy tÝch luü t b¶n chñ nghi· lµ do t¸c
®éng cña çc qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña chñ nghÜa t b¶n.
- Quy luËt s¶n xuÊt m: §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu m th× tõng
nhµ t b¶n kh«ng ngõng tÝch luü, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao m'
- Quy luËt c¹nh tranh: §Ó dµnh lîi thÕ trong c¹nh tranh th× kh«ng ngõng ph¶i tÝch luü,
më réng s¶n xuÊt, øng dông tiÕn bé kü thuËt.
* Lu ý: ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò trªn:
- Lý luËn: V¹ch râ thùc chÊt cña tÝch luü vµ nguyªn nh©n cña sù giµu cã cña t b¶n
- Thùc tiÔn: Trong ®iÒu kiÖn níc ta tÝch luü vèn cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
cÇn khai th¸c sö dông çc nh©n tè trªn.
b) Quy luËt chung cña tÝch luü t b¶n:
TÝch luü t b¶n g¾n liÒn víi çc qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung t b¶n vµ n©ng cao cÊu t¹o
h÷u c¬.
b1) TÝch tô vµ tËp trung t b¶n:
- TÝch tô t b¶n lµ sù ph¸t triÓn thªm qui m« t b¶n ç biÖt b»ng çch biÕn mét phÇn m
thµnh t b¶n.
- TËp trung t b¶n lµ sù ph¸t triÓn thªm qui m« t b¶n ç biÖt b»ng çch s¸t nhËp çc t b¶n
s½n cã trong x· héi.
* Ph©n biÖt gi÷a tÝch tô vµ tËp trung t b¶n:
- Gièng nhau: §Òu t¨ng qui m« t b¶n ç biÖt
- Kh¸c nhau:
+ TÝch tô t b¶n th× qui m« t b¶n ç biÖt t¨ng, t b¶n x· héi t¨ng, tÝch tô b¶n ph¶n ¸nh mèi
quan hÖ gi÷a c«ng nh©n vµ nhµ t b¶n trong xÝ nghiÖp.
+ TËp trung t b¶n th× qui m« t b¶n ç biÖt t¨ng, t b¶n x· héi kh«ng ®æi, tÝch tô b¶n
ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a çc nhµ t b¶n víi nhau.
* Mèi quan hÖ gi÷a tÝch tô vµ tËp trung t b¶n:
§ã lµ mèi quan hÖ t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy lÉn nhau, TÝch tô t b¶n lµm t¨ng kh¶ n¨ng
c¹nh tranh dÉn ®Õn thóc ®Èy TËp trung t b¶n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó øng dông tiÕn bé kü thuËt,
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao m' , t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó TÝch tô t b¶n
TÝch tô vµ tËp trung t b¶n dÉn ®Õn tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt, s¶n xuÊt qui m« lín ra
®êi, qu¸ tr×nh nµy diÔn ra th«ng qua c¹nh tranh, trong ®ã tÝn dông gi÷ vai trß ®ßn bÈy ®Ó
thóc ®Èy tËp trung s¶n xuÊt.
28
b2) CÊu t¹o h÷u c¬:
TÝch luü t b¶n kh«ng nh÷ng lµm t¨ng qui m« t b¶n mµ cßn lµm thay ®æi cÊu t¹o t b¶n.
CÊu t¹o t b¶n ®îc xem xÐt trªn hai mÆt:
- CÊu t¹o kü thuËt
- CÊu t¹o gi¸ trÞ
CÊu t¹o kü thuËt lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a khèi lîng t liÖu s¶n xuÊt vµ sè lîng c«ng nh©n
vËn dông t liÖu s¶n xuÊt ®ã (ChØ tiªu x¸c ®Þnh lµ kw/c«ng nh©n)
CÊu t¹o gi¸ trÞ lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn.
Gi÷a cÊu t¹o kü thuËt vµ cÊu t¹o gi¸ trÞ cã mèi quan hÖ víi nhau, ph¶n ¸nh quan hÖ nµy
b»ng cÊu t¹o h÷u c¬.
CÊu t¹o h÷u c¬ lµ cÊu t¹o gi¸ trÞ ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng cÊu t¹o kü thuËt, do cÊu t¹o kü
thuËt quyÕt ®Þnh (ký hiÖu C/V):
- C/V t¨ng th× vÒ lîng tuyÖt ®èi C t¨ng nhanh h¬n V, vÒ lîng t¬ng ®èi (tû träng)
C/(C+V) t¨ng cßn V/(C+V) gi¶m
- V/(C+V) gi¶m tøc lµ t b¶n kh¶ biÕn thõa ra mét çch t¬ng ®èi so víi tæng t b¶n t¨ng lªn.
§©y lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn n¹n nh©n khÈu thõa (thÊt nghiÖp), t b¶n kh¶ biÕn thõa ra so víi
nhu cÇu cña t b¶n chø kh«ng ph¶i so víi nhu cÇu cña x· héi.
b3) Quy luËt cña tÝch luü t b¶n vµ xu híng lÞch sö cña chñ nghÜa t b¶n:
Qu¸ tr×nh tÝch luü t b¶n ngµy cµng lµm t¨ng thªm tÝnh gay g¾t cña mÉu thuÉn c¬ b¶n
cña chñ nghÜa t b¶n, ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt x· héi ho¸ víi chÕ ®é chiÕm h÷u
t b¶n t nh©n t b¶n chñ nghÜa, m©u thuÉn trªn biÓu hiÖn vÒ mÆt giai cÊp lµ mÉu thuÉn gi÷a
giai cÊp v« s¶n ®¹i biÓu cho lùc lîng s¶n xuÊt vµ giai cÊp t s¶n ®¹i biÓu cho quan hÖ s¶n xuÊt
thèng trÞ.
M©u thuÉn giai cÊp tÊt yÕu dÉn ®Õn ®Êu tranh giai cÊp vµ çch m¹ng x· héi nç ra,
quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¶i ®îc thay thÕ b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï
hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt x· héi ho¸ ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa.
Nã kh¼ng ®Þnh ®Þa vÞ lÞch sö cña chñ nghÜa t b¶n.
VÊn ®Ò VIII- TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n:
PhÇn trªn ®· nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt t b¶n, phÇn nµy ta nghiªn cøu
sù vËn ®éng tæng hîp cña t b¶n c¶ vÒ mÆt chÊt vµ lîng.
Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña t b¶n c¶ vÒ mÆt chÊt lµ nghiªn cøu tuÇn hoµn cña t b¶n.
Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña t b¶n c¶ vÒ mÆt lîng lµ nghiªn cøu chu chuyÓn cña t b¶n.
1) TuÇn hoµn t b¶n:
a) TuÇn hoµn vµ 3 giai ®o¹n tuÇn hoµn cña t b¶n
- TuÇn hoµn t b¶n lµ sù vËn ®éng liªn tôc cña t b¶n qua 3 giai ®o¹n nèi tiÕp nhau, trong
mçi giai ®o¹n t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i vµ thùc hiÖn chøc n¨ng nhÊt ®Þnh.
C«ng thøc vËn ®éng:
T - H (SL§, TLSX)... SX...H' - T'

a1) Giai ®o¹n 1: T - H (SL§, TLSX)
- §Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nhµ t b¶n øng tiÒn ra ®Ó mua çc yÕu tè
s¶n xuÊt (t liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng), mua ®óng gi¸ trÞ, mua theo tû lÖ çc yÕu tè t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng.
29
- Trong giai ®o¹n 1 t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t b¶n tiÒn tÖ, thùc hiÖn chøc n¨ng mua çc
yÕu tè s¶n xuÊt.
- KÕt thóc giai ®o¹n 1, t b¶n chuyÓn tõ h×nh th¸i t b¶n tiÒn tÖ sang t b¶n s¶n xuÊt.
a2) Giai ®o¹n 2: H (SL§, TLSX)...SX...H'
- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, nhng
®©y lµ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, môc ®Ých lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d, H' ®îc
s¶n xuÊt ra (cã gi¸ trÞ lµ C+V+m) lín h¬n H (cã gi¸ trÞ lµ C+V).
- Trong giai ®o¹n 2 t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t b¶n s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n
xuÊt ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d.
- KÕt thóc giai ®o¹n 2, t b¶n chuyÓn tõ h×nh th¸i t b¶n s¶n xuÊt sang t b¶n hµng ho¸.
a3) Giai ®o¹n 2: H' - T'
- Nhµ t b¶n xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng b¸n hµng (b¸n ®óng gi¸ trÞ), nhµ t b¶n thu ®îc T';
T'>T
- Trong giai ®o¹n 3 t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t b¶n hµng ho¸s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc
n¨ng thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸.
- KÕt thóc giai ®o¹n 3, t b¶n chuyÓn tõ h×nh th¸i t b¶n hµng ho¸ sang t b¶n tiÒn tÖ, tiÕp
tôc cho tuÇn hoµn sau.
b) Ba h×nh thøc tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp:
H×nh thøc tuÇn hoµn cña t b¶n lµ kÓ tõ khi t b¶n øng ra díi h×nh thøc nhÊt ®Þnh ®Õn
khi nã quay trë l¹i díi h×nh thøc ®ã.
- TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ: T-H...SX...H'-T': B¾t ®Çu lµ tiÒn, kÕt thóc còng lµ t
b¶n tiÒn tÖ trong ®ã t b¶n hµng ho¸ vµ t b¶n s¶n xuÊt lµ trung gian
- TuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt: SX...H'-T'-H...SX: B¾t ®Çu lµ t b¶n s¶n xuÊt, kÕt thóc
còng lµ t b¶n s¶n xuÊt trong ®ã t b¶n hµng ho¸ vµ t b¶n tiÒn tÖ lµ trung gian
- TuÇn hoµn cña t b¶n hµng ho¸: H'-T'-H...SX...H': B¾t ®Çu lµ t b¶n hµng ho¸, kÕt thóc
còng lµ t b¶n hµng ho¸ trong ®ã t b¶n tiÒn tÖ vµ t b¶n s¶n xuÊt lµ trung gian
Qua nghiªn cøu rót ra:
- T b¶n tuÇn hoµn qua 3 giai ®o¹n, trong mçi giai ®o¹n t b¶n tån t¹i díi mét h×nh th¸i,
thùc hiÖn chøc n¨ng t¬ng øng chøa ®ùng kh¶ n¨ng t¸ch rêi, ®Õn khi t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa ph¸t triÓn th× chøc n¨ng nµy ®îc t¸ch ra thµnh nh÷ng ngµnh kinh doanh ®éc lËp (c«ng
nghiÖp, th¬ng nghiÖp, ng©n hµng,..)
- §iÒu kiÖn t b¶n tuÇn hoµn liªn tôc:
+ §ång thêi trong cïng mét lóc t b¶n tån t¹i c¶ 3 h×nh th¸i: tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸
+ Çc giai ®o¹n nèi tiÕp nhau vµ çc h×nh th¸i t b¶n chuyÓn ho¸ liªn tôc
* Lu ý: ý nghÜa thùc tiÔn nghiªn cøu vÊn ®Ò trong qu¶n lý sö dông vèn cña doanh nghiÖp,
ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn:
- T b¶n dï b¾t ®Çu díi h×nh thøc nµo mçi tuÇn hoµn ®Òu bao gåm 2 giai ®o¹n lu th«ng
vµ 1 giai ®o¹n s¶n xuÊt.
- T b¶n vËn ®éng trong lu th«ng gäi lµ t b¶n lu th«ng; t b¶n vËn ®éng trong s¶n xuÊt gäi
lµ t b¶n s¶n xuÊt.
2) Chu chuyÓn cña t b¶n:
Nghiªn cøu chu chuyÓn cña t b¶n lµ nghiªn cøu sù vËn ®éng cña t b¶n vÒ mÆt lîng, tøc
lµ thêi gian vµ tèc ®é vËn ®éng cña t b¶n.
a) Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n:
30
Chu chuyÓn t b¶n lµ sù tuÇn hoµn cña t b¶n nÕu xÐt ®ã lµ qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi
vµ l¾p ®i l¾p l¹i kh«ng ngõng.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t b¶n øng ra díi h×nh thøc
nhÊt ®Þnh ®Õn khi nã ®îc quay trë l¹i díi h×nh thøc ®ã nhng cã thªm m
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n = Thêi gian s¶n xuÊt + Thêi gian lu th«ng
Thêi gian s¶n xuÊt = Thêi gian lao ®éng + Thêi gian gi¸n ®o¹n + Thêi gian dù tr÷
Thêi gian lu th«ng = Thêi gian mua hµng + Thêi gian b¸n hµng + Thêi gian hµng ho¸ trªn
®êng vËn chuyÓn.
* Vßng chu chuyÓn cña T b¶n (Tèc ®é):
CH
n = ----------
ch
n: Sè vßng chu chuyÓn T b¶n trong mét n¨m,
CH: Thêi gian chu chuyÓn T b¶n trong mét n¨m (365 ngµy),
ch: Thêi gian chu chuyÓn t b¶n mét vßng.
b. T b¶n cè ®Þnh vµ T b¶n lu ®éng:
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, çc bé phËn T b¶n cã ®Æc ®iÓm chu chuyÓn kh¸c nhau, c¨n
cø vµo ph¬ng thøc chu chuyÓn T b¶n th× T b¶n ®îc chia thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ T b¶n lu
®éng.
- T b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn T b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ xëng... nã
tham gia toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ cña nã chuyÓn dÇn vµo s¶n phÈm theo sè n¨m
sö dông. Trong qu¸ tr×nh sö dông t b¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn. Cã hai h×nh thøc hao mßn: Hao
mßn h÷u h×nh lµ do sö dông vµo s¶n xuÊt vµ t¸c ®éng cña tù nhiªn, hao mßn v« h×nh lµ do
ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, m¸y mãc míi hiÖn ®¹i h¬n lµm cho m¸y mãc cò bÞ mÊt gi¸
trong khi vÉn ®ang sö dông.
§Ó kh«i phôc l¹i t b¶n cè ®Þnh c¶ vÒ hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ ph¶i trÝch lËp khÊu hao, khÊu
hao ph¶i ph¶n ¸nh ®îc hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh.
- T b¶n lu ®éng lµ bé phËn t b¶n díi h×nh th¸i nguyªn vËt liÖu vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng,
nã tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ chuyÓn ngay mét lÇn vµo s¶n phÈm, sau qu¸
tr×nh s¶n xuÊt ®îc tr¶ l¹i díi h×nh thøc tiÒn tÖ.
* Lu ý: Ph©n biÖt hai cÆp ph¹m trï:
(1) T b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn.
(2) T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng.
- Gièng nhau:
§Òu lµ bé phËn cña t b¶n s¶n xuÊt v× chØ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi diÔn ra qu¸ tr×nh
h×nh thµnh vµ chu chuyÓn gi¸ trÞ.
- Kh¸c nhau:
+ C¨n cø ph©n chia:
Cña (1) lµ tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸.
Cña (2) lµ ph¬ng thøc chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Môc ®Ých ý nghÜa ph©n chia:
Cña (1) lµ nh»m v¹ch râ nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d lµ do V.
Cña (2) lµ lµ ®Ó phôc vô qu¸ tr×nh qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông t b¶n.
+ CÊu thµnh:
T b¶n cè ®Þnh lµ mét bé phËn cña t b¶n bÊt biÕn (Bé phËn C1 - T liÖu lao
®éng).
31
T b¶n lu ®éng l¹i bao gåm mét bé phËn cña t b¶n bÊt biÕn (Bé phËn C2 - §èi tîng
lao ®éng) vµ t b¶n kh¶ biÕn.
c) Chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ.
c1) Chu chuyÓn chung lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh cña çc bé phËn cña t b¶n.
C«ng thøc:
T b¶n cè ®Þnh/sè n¨m sö dông + T b¶n lu ®éng x n
----------------------------------------------------------------
T b¶n sè ®Þnh + t b¶n lu ®éng.
c2) Chu chuyÓn thùc tÕ lµ kho¶ng thêi gian chu chuyÓn t b¶n ®Ó tÊt c¶ çc bé phËn cña t b¶n
®îc kh«i phôc l¹i c¶ vÒ hiÖn vËt lÉn gi¸ trÞ. Nh vËy chu chuyÓn thùc tÕ lµ do thêi gian chu
chuyÓn t b¶n cè ®Þnh quyÕt ®Þnh.
d) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m, t¸c dông n©ng cao tèc ®é chu chuyÓn t b¶n, biÖn
ph¸p vµ ý nghÜa.
d1) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m lµ tû lÖ tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a khèi lîng gi¸ trÞ
thÆng d hµng n¨m vµ tæng t b¶n kh¶ biÕn: M' = (M/V) x 100%
M' - Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m,
M - Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m,
V - Tæng t b¶n kh¶ biÕn.
* Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn M':
M' phô thuéc M mµ M = m x n. Nh vËy, M' = (m x n)/V x 100% = m x n. NÕu m' kh«ng
®æi th× khi n t¨ng M' t¨ng.
d2) T¸c dông cña t¨ng n.
- T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cè ®Þnh nã lµm gi¶m çc chi phÝ b¶o dìng duy tu...
vµ gi¶m hao mßn v« h×nh.
- T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n lu ®éng lµm t¨ng khèi lîng t b¶n, më réng quy m« s¶n
xuÊt.
- T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n kh¶ biÕn lµm t¨ng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d (M = m'
x V x n).
d3) Çc biÖn ph¸p t¨ng tèc ®é chu chuyÓn t b¶n.
- Rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt: Dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, rót ng¾n thêi gian
gi¸n ®o¹n b»ng biÖn ph¸p øng dông c«ng nghÖ míi.
+ Rót ng¾n thêi gian lu th«ng:
Thêi gian mua hµng, thêi gian b¸n hµng b»ng çch nghiªn cøu n¾m b¾t thÞ trêng, çc
biÖn ph¸p xóc tiÕn thÞ trêng, vËn chuyÓn hîp lý.
* Lu ý: ý nghÜa thùc tiÔn trong n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp.
VÊn ®Ò IX: çc h×nh thøc t b¶n vµ h×nh thøc biÓu hiÖn
cña gi¸ trÞ thÆng d.
S¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a s¶n xuÊt vµ lu th«ng.
S¶n xuÊt th× t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d, gi¸ trÞ thÆng d lµ mét ph¹m trï trõu tîng nhng gi¸ trÞ
thÆng d l¹i ®îc biÓu hiÖn trong lu th«ng díi h×nh thøc:
32
- Lîi nhuËn (P)
- Lîi nhuËn b×nh qu©n cña çc t b¶n ho¹t ®éng trong çc lÜnh vùc: c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp,...(P)
- Lîi tøc cña t b¶n cho vay (Z)
- §Þa t« t b¶n chñ nghÜa (R)
ë phÇn trªn ta ®· nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, ®Õn phÇn nµy ta
nghiªn cøu çc h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d, ®©y lµ qu¸ tr×nh ®i tõ trõu tîng ®Õn
cô thÓ.
1) Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt:
a) Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lîi nhuËn vµ tû suÊt lîi nhuËn
a1) Chi phÝ thùc tÕ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
- Chi phÝ thùc tÕ: §Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ph¶i cã hao phÝ vÒ lao ®éng (Lao ®éng
vËt ho¸: C, lao ®éng sèng: V+m) ®ã gäi lµ chi phÝ thùc tÕ.
Chi phÝ thùc tÕ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ hµng ho¸: G = C+V+m
§èi víi tõng nhµ t b¶n th× kh«ng quan t©m ®Õn chi phÝ thùc tÕ mµ chØ quan t©m ®Õn
chi phÝ t b¶n mµ nhµ t b¶n bá ra, bëi v× nã lµ giíi h¹n thÊp cña gi¸ c¶.
- Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ chi phÝ vÒ t b¶n (t b¶n bÊt biÕn: C vµ t b¶n kh¶
biÕn: V) mµ nhµ t b¶n thêng xuyªn bá ra ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸.
Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ K = C+V
Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng liªn quan ®Õn h×nh thµnh gi¸ trÞ hµng ho¸
- Ph©n biÖt Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ Chi phÝ thùc tÕ:
+ Kh¸c nhau vÒ lîng: Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa (C+V) lu«n nhá h¬n chi phÝ
thùc tÕ (C+V+m)
+ Kh¸c nhau vÒ chÊt: Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng h×nh thµnh gi¸ trÞ hµng
ho¸ nhng C+V chuyÓn ho¸ thµnh K th× G=K+m vµ m ®îc quan niÖm lµ phÇn ngoµi K do K
t¹o ra, ®iÒu nµy ®· xuyªn t¹c nguån gèc m.
a2) Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ t b¶n øng tríc:
- Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ chi phÝ vÒ t b¶n, nhµ t b¶n thêng xuyªn bá ra
(K=C+V)
- T b¶n øng tríc lµ t b¶n øng ra mét lÇn (lÇn ®Çu) ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh (C+V)
Gi÷a Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ T b¶n øng tríc cã sù kh¸c nhau vÒ lîng: Chi
phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lu«n nhá h¬n t b¶n øng tríc, trong trêng hîp mµ t b¶n cè ®Þnh
chu chuyÓn hÕt trong n¨m th× b»ng nhau.
a3) Lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d:
Gi¸ trÞ thÆng d lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng, do lao
®éng c«ng nh©n t¹o ra mµ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng. Gi¸ trÞ thÆng d lµ ph¹m trï trõu tîng, ph¶n
¸nh quan hÖ bãc lét.
Lîi nhuËn: Nhµ t b¶n sau khi b¸n hµng th× cã doanh thu, gi÷a doanh thu vµ chi phÝ cã
mét kho¶n chªnh lÖch, kho¶n chªnh lÖch nµy mang so víi t b¶n øng tríc mang h×nh th¸i chuyÓn
33
ho¸ thµnh lîi nhuËn.
Lîi nhuËn lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña Gi¸ trÞ thÆng d khi mang so víi t b¶n øng tríc, ®-
îc quan niÖm lµ kÕt qu¶ cña t b¶n øng tríc, ký hiÖu: P
* Ph©n biÖt gi÷a Lîi nhuËn vµ Gi¸ trÞ thÆng d:
- Gièng nhau: §Òu cã cïng chung nguån gèc do lao ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n t¹o ra
- Kh¸c nhau:
+ Kh¸c nhau vÒ chÊt:
Gi¸ trÞ thÆng d mang so s¸nh víi t b¶n kh¶ biÕn (V) thÊy ®îc nguån gèc vµ b¶n chÊt cña
Gi¸ trÞ thÆng d lµ do V sinh ra, cßn P mang so víi t b¶n øng tríc (C+V) ®· xo¸ nhoµ ranh giíi
vµ xuyªn t¹c nguån gèc, b¶n chÊt cña nã (quan niÖm cã vèn lµ cã l·i, kh«ng bãc lét)
+ Kh¸c nhau vÒ lîng: trong thùc tiÔn diÔn ra 3 trêng hîp
. NÕu trªn thÞ trêng mµ hµng ho¸ b¸n ®óng gi¸ trÞ th× p=m
. NÕu trªn thÞ trêng mµ hµng ho¸ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ th× p>m
. NÕu trªn thÞ trêng mµ hµng ho¸ b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ th× p<m.
VÝ dô: Gi¸ trÞ hµng ho¸ C+V+m = 10 ®¬n vÞ
Trong ®ã C = 5 ®¬n vÞ
V = 3 ®¬n vÞ
m = 2 ®¬n vÞ.
. NÕu b¸n ®óng gi¸ trÞ (b¸n ®îc 10) th× p = m= 2
. NÕu b¸n cao h¬n gi¸ trÞ (gi¶ sö b¸n ®îc 12) th× p = 4
. NÕu b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ (gi¶ sö b¸n ®îc 9) th× p = 1
a4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû suÊt lîi nhuËn:
- Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d: Lµ tû lÖ % gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ t b¶n kh¶ biÕn
m
m’=------ x100%
V
m’ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét cña t b¶n
- Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû lÖ tÝnh theo % gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ t b¶n øng tríc:
m
p’=------ x100%
C+V
p’ : Tû suÊt lîi nhuËn
m: gi¸ trÞ thÆng d
C+V: T b¶n øng tríc.
p’ ph¶n ¸nh møc sinh lêi hiÖu qu¶ sö dông cña t b¶n.
* Ph©n biÖt tû suÊt lîi nhuËn (p’) vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d (m’).
- Kh¸c nhau vÒ chÊt: m’ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét, p’ph¶n ¸nh møc sinh lêi vµ chØ ra
®Çu t vµo ngµnh nµo cã lîi, p’ ®· xuyªn t¹c b¶n chÊt.
- Kh¸c nhau vÒ lîng: Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d bao giê còng lín h¬n tû suÊt lîi nhuËn
* Çc nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù vËn ®éng cña p’:
- N©ng cao tr×nh ®é bãc lét (m’) lµm t¨ng khèi lîng M (M=m’xV) lµm t¨ng tû suÊt lîi
nhuËn (p’)
- T¨ng tèc ®é chu chuyÓn t b¶n (n), khi n t¨ng lµm t¨ng khèi lîng M (M= n x m)
- CÊu t¹o h÷u c¬ C/V, khi C/V t¨ng nhng m’ kh«ng t¨ng kÞp víi møc t¨ng cña C/V lµm
34
cho p’ gi¶m. (Gi¶m ®Õn ®©u?)
- TiÕt kiÖm t b¶n bÊt biÕn, ®ã lµ nh÷ng t b¶n ®Çu t cho viÖc b¶o hé lao ®éng, s÷a
ch÷a,...
 Sù vËn ®éng cña p’ chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè, trong ®ã p’ cã xu híng
gi¶m.
b) Ph©n tÝch qu¸ tr×nh h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n (nguyªn t¾c
ph©n phèi lîi nhuËn gi÷a çc t b¶n ho¹t ®éng).
Gi¸ trÞ thÆng d ®îc t¹o ra trong s¶n xuÊt nhng nã ®îc ph©n phèi qua c¹nh tranh quyÕt
liÖt gi÷a çc tËp ®oµn t b¶n.
C¹nh tranh ®ã lµ sù ®Êu tranh vÒ mÆt kinh tÕ nh»m giµnh ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong
s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸.
Cã 2 lo¹i c¹nh tranh:
1- C¹nh tranh néi bé ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a nh÷ng nhµ t b¶n trong néi bé ngµnh.
2- C¹nh tranh gi÷a çc ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a nh÷ng nhµ t b¶n trong çc ngµnh kh¸c
nhau.
Ph©n biÖt gi÷a (1) vµ (2)
- Môc ®Ých: (1) nh»m thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch
(2) nh»m dµnh n¬i ®Çu t cã lîi, ngµnh cã p’ cao
- BiÖn ph¸p: (1) lµ c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ç biÖt, h¹ thÊp chi
phÝ ç biÖt
(2) lµ di chuyÓn t b¶n tõ ngµnh cã p’ thÊp ®Õn ngµnh cã p’ cao
- KÕt qu¶: (1) dÉn ®Õn h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng
(2) dÉn ®Õn h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
b1) Sù h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng:

- Gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ x· héi ®îc h×nh thµnh do c¹nh tranh néi bé ngµnh. Gi¸ trÞ thÞ
trêng mét mÆt lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña hµng ho¸, mÆt kh¸c gi¸ trÞ thÞ trêng lµ nhê gi¸ trÞ ç
biÖt cña hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nhng víi mét khèi lîng hµng ho¸
s¶n xuÊt ra chiÕm tû träng lín.
- Cã ba trêng hîp h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng:
+ Gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn
trung b×nh.
+ Gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ ç biÖt cña hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn xÊu nh-
ng víi khèi lîng hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra chiÕm tû träng lín.
+ Gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn tèt nhng víi
khèi lîng hµng ho¸ chiÕm tû träng lín trªn tæng khèi lîng hµng ho¸ cña x· héi.
b2) Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
VÝ dô: Cã ba ngµnh s¶n suÊt: C¬ khÝ, dÖt, da. T b¶n ®Çu t ®Òu lµ 100 (C+V), m' =
100% nhng do cÊu t¹o h÷u c¬ (C/V) cña çc ngµnh kh¸c nhau cho nªn gi÷a çc ngµnh còng cã p'
còng kh¸c nhau:
Ngµnh Gi¸ c¶
C V m Gt p' p' p 
SX SX
C¬ 90 10 10 110 10% 20% 20 120 + 10
khÝ
35
DÖt 80 20 20 120 20% 20% 20 120 0
Da 70 30 30 130 30% 20% 20 120 - 10
60 360 60 360
- Do p' çc ngµnh kh¸c nhau mµ c¹nh tranh çc ngµnh diÔn ra nhµ t b¶n nµo còng muèn
®Çu t vµo ngµnh cã p' cao, cho nªn:
+ T b¶n ngµnh c¬ khÝ di chuyÓn sang ngµnh da lµm cho quy m« ngµnh da më réng,
cung s¶n phÈm da trªn thÞ trêng t¨ng vît cÇu dÉn ®Õn gi¸ c¶ s¶n phÈm da gi¶m, dÉn ®Õn p'
ngµnh da gi¶m.
+ Ngîc l¹i do di chuyÓn t b¶n sang ngµnh da, quy m« ngµnh c¬ khÝ bÞ thu hÑp l¹i, cung
s¶n phÈm c¬ khÝ gi¶m kh«ng ®¸p øng ®îc cÇu dÉn ®Õn gi¸ c¶ s¶n phÈm c¬ khÝ t¨ng, p' c¬
khÝ t¨ng.
KÕt qu¶ c¹nh tranh gi÷a çc ngµnh t¹m thêi dõng l¹i khi çc ngµnh ®Òu cã tû suÊt lîi
nhuËn ngang nhau lµ 20% gäi lµ tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
* Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ con sè trung b×nh cña çc tû suÊt lîi nhuËn cña t
b¶n ®Çu t vµo çc ngµnh kh¸c nhau (Ký hiÖu lµ p').
p' = m/(C+V)x100%.
- Khi h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n th× dÉn ®Õn h×nh thµnh lîi nhuËn b×nh
qu©n. Lîi nhuËn b×nh qu©n lµ lîi nhuËn b»ng nhau ®Çu t vµo çc ngµnh kh¸c nhau (Ký hiÖu
lµ p)
p = p' x (C+V)
Lu ý:
+ V× sao c¹nh tranh gi÷a çc ngµnh chØ t¹m thêi dõng l¹i khi h×nh thµnh p': T¹m thêi cã
nghÜa lµ kh«ng ph¶i c¹nh tranh gi÷a çc ngµnh t¹m dõng v× c¹nh tranh néi bé ngµnh vÉn tiÕp
tôc nh»m môc ®Ých lîi nhuËn siªu ng¹ch, tõng nhµ t b¶n ra søc c¶i tiÕn kü thuËt n©ng cao n¨ng
suÊt lµm thay ®æi ®iÒu kiÖn trung b×nh ngµnh, lµm thay ®æi t¬ng quan p' gi÷a çc ngµnh,
tiÕp tôc diÔn ra c¹nh tranh gi÷a çc ngµnh.
+ BiÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do
thµnh quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n, v× lîi nhuËn b×nh qu©n
®ã chÝnh lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do, nguån gèc
vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn b×nh qu©n lµ gi¸ trÞ thÆng d nhng khi gi¸ trÞ thÆng d chuyÓn ho¸
thµnh lîi nhuËn b×nh qu©n nã ®· che ®Ëy nguån gèc cña nã.
c) Sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do:
- Sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ hµng ho¸ (C+V+m) thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ K+p (Chi phÝ s¶n
xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n.
- §iÒu kiÖn gi¸ trÞ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt:
+ C¹nh tranh gi÷a çc ngµnh ®· dÉn ®Õn h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi
nhuËn b×nh qu©n.
+ §· cã nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp gi÷a çc ngµnh cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau.
+ HÖ thèng tÝn dông ®· ph¸t triÓn.
- BiÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do thµnh quy
luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ trêng trùc tiÕp lªn xuèng xoay quanh gi¸ c¶ s¶n
xuÊt, gi¸ c¶ thÞ trêng cã thÓ cao h¬n, thÊp h¬n gi¸ c¶ s¶n xuÊt nhng ®iÒu nµy kh«ng m©u
thuÉn víi gi¸ trÞ lao ®éng cña M¸c bëi v× gi¸ c¶ s¶n xuÊt chØ lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña gi¸
trÞ hµng ho¸ vµ tæng gi¸ c¶ s¶n xuÊt b»ng tæng gi¸ trÞ hµng ho¸ (= 360); tæng lîi nhuËn b×nh
qu©n b»ng tæng gi¸ trÞ thÆng d (= 60).
36
2) T b¶n th¬ng nghiÖp vµ lîi nhuËn th¬ng nghiÖp:
a) B¶n chÊt cña t b¶n th¬ng nghiÖp:
- T b¶n th¬ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn tríc chñ nghÜa t b¶n gäi lµ t b¶n th¬ng nghiÖp tiÒn
t b¶n chñ nghÜa, ®Æc ®iÓm cña nã lµ mua rÎ b¸n ®¾t, lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ kÕt qu¶
trao ®æi kh«ng ngang gi¸.
- §Õn chñ nghÜa t b¶n, trong qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp qua 3 giai
®o¹n, ta xÐt giai ®o¹n H’-T’, t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i t b¶n hµng ho¸ thùc hiÖn chøc n¨ng thùc
hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa.
Khi t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn quy m« lín th× chøc n¨ng trªn ®îc chuyªn
m«n ho¸ t¸ch ra thµnh ngµnh kinh doanh ®éc lËp gäi lµ t b¶n th¬ng nghiÖp.
Nhµ t b¶n øng t b¶n ra thùc hiÖn chøc n¨ng trªn gäi lµ t b¶n th¬ng nghiÖp.
VËy t b¶n th¬ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña t b¶n c«ng nghiÖp, ®îc t¸ch rêi ra phôc vô
cho qu¸ tr×nh lu th«ng hµng ho¸
T b¶n th¬ng nghiÖp võa ®éc lËp, t¸ch rêi, võa phô thuéc vµo t b¶n c«ng nghiÖp.
* T b¶n th¬ng nghiÖp võa ®éc lËp, t¸ch rêi, bëi v×:
- Khi t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn th× chøc n¨ng qu¶n lý trë nªn phøc t¹p, do
®ã tÊt yÕu chøc n¨ng qu¶n lý trong lÜnh vùc lu th«ng ph¶i ®îc t¸ch ra.
- T b¶n th¬ng nghiÖp chuyªn m«n ho¸ trong lÜnh vùc lu th«ng, n¾m b¾t nhu cÇu thÞ
trêng, ®Èy nhanh tèc ®é lu th«ng hµng ho¸.
- T b¶n th¬ng nghiÖp t¸ch rêi ra ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng ®Ó t b¶n c«ng
nghiÖp tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt, n©ng cao tr×nh ®é
bãc lét.
* T b¶n th¬ng nghiÖp l¹i phô thuéc vµo t b¶n c«ng nghiÖp v×:
- T b¶n th¬ng nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng, mµ lu th«ng lµ giai cña qu¸
tr×nh t¸i s¶n xuÊt do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, cã s¶n xuÊt míi cã lu th«ng, chÝnh lu
th«ng lµ sù h×nh thµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- T b¶n th¬ng nghiÖp thùc hiÖn chøc n¨ng cña t b¶n hµng ho¸, ®ã lµ sù vËn ®éng tiÕp
tôc cña t b¶n c«ng nghiÖp trong lÜnh vùc lu th«ng.
Ph©n biÖt t b¶n kinh doanh hµng ho¸ (t b¶n th¬ng nghiÖp) víi t b¶n hµng ho¸:
- Kh¸c nhau:
+ T b¶n th¬ng nghiÖp lµ t b¶n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng, c«ng thøc vËn ®éng
cña t b¶n th¬ng nghiÖp T-H-T’, trong ®ã hµng ho¸ 2 lÇn chuyÓn chç
LÇn 1: Tõ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp sang nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp theo gi¸ b¸n bu«n
c«ng nghiÖp ( K + Lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ lîi nhuËn b×nh qu©n)
LÇn 2: Tõ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp ®Õn ngêi tiªu dïng theo gi¸ b¸n thùc tÕ (b»ng
gi¸ b¸n bu«n c«ng nghiÖp + Chi phÝ lu th«ng + Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp _ lîi nhuËn
b×nh qu©n ) = gi¸ trÞ hµng ho¸.
Cßn t b¶n hµng ho¸ lµ h×nh thøc tån t¹i cña t b¶n, c«ng thøc vËn ®éng cña t b¶n
hµng ho¸ lµ H’-T’-H…SX…H’, trong ®ã tiÒn tÖ hai lÇn chuyÓn chç:
LÇn 1: Nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp b¸n ®îc hµng, cã tiÒn
LÇn 2: Nhµ t b¶n c«ng nghiÖp dïng tiÒn mua çc yÕu tè s¶n xuÊt.
b) Chi phÝ lu th«ng vµ lao ®éng cña nh©n viªn th¬ng nghiÖp.
b1) Chi phÝ lu th«ng:
T b¶n th¬ng nghiÖp øng ra lµm chi phÝ lu th«ng.
Chi phÝ lu th«ng lµ chi phÝ bá ra trong qu¸ tr×nh lu th«ng hµng ho¸ ®Ó ®a hµng ho¸ tõ
37
n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu thô vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸.
Nh vËy, c¨n cø vµo néi dung, tÝnh chÊt chi phÝ lu th«ng chia lµm hai lo¹i:
+ Chi phÝ lu th«ng bæ sung lµ çc chi phÝ bá ra ®Ó vËn chuyÓn, duy tr× gi¸ trÞ sö
dông ®Õn n¬i tiªu thô gåm: chi phÝ vËn chuyÓn, bao b×, ®ãng gãi, ph©n lo¹i,… tÊt c¶ çc chi
phÝ nµy nhËp vµo gi¸ trÞ hµng ho¸, ngêi mua ph¶i tr¶ qua gi¸ b¸n ®Ó bï ®¾p l¹i.
+ Chi phÝ lu th«ng thuÇn tuý lµ çc chi phÝ thuÇn tuý liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn gi¸
trÞ hµng ho¸ gåm: qu¶ng ço, l¬ng nh©n viªn th¬ng nghiÖp, sæ s¸ch kÕ to¸n,… tÊt c¶ çc chi
phÝ nµy kh«ng nhËp vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ nhng nã ®îc bï ®¾p l¹i b»ng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng
d mµ x· héi t¹o ra.
b2) Lao ®éng cña nh©n viªn th¬ng nghiÖp:
Lao ®éng cña nh©n viªn th¬ng nghiÖp kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d nh lµ c«ng
nh©n s¶n xuÊt mµ lao ®éng nh©n viªn th¬ng nghiÖp thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸, ®ã còng lµ
lao ®éng tÊt yÕu cña x· héi.
Nh©n viªn th¬ng nghiÖp còng bÞ bãc lét, ngµy lao ®éng chia thµnh hai phÇn:
- Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: Trong thêi gian nµy nh©n viªn th¬ng nghiÖp kh«ng t¹o
gi¸ trÞ mµ thùc hiÖn phÇn gi¸ trÞ trong ®ã cã tiÒn l¬ng cña nh©n viªn th¬ng nghiÖp
- Thêi gian lao ®éng thÆng d: Trong thêi gian nµy nh©n viªn th¬ng nghiÖp kh«ng t¹o
gi¸ trÞ thÆng d mµ thùc hiÖn phÇn gi¸ trÞ, trong ®ã lµ lîi nhuËn th¬ng nghiÖp.
c) Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp:
T b¶n th¬ng nghiÖp lµ t b¶n ho¹t ®éng kinh doanh hµng ho¸ trong lÜnh vùc lu th«ng,
nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp øng t b¶n ra còng nh»m thu lîi nhuËn vµ lîi nhuËn th¬ng nghiÖp b»ng
lîi nhuËn b×nh qu©n = gi¸ b¸n lÏ (b¸n bu«n c«ng nghiÖp + chi phÝ lu th«ng bæ sung) = lîi
nhuËn th¬ng nghiÖp = lîi nhuËn b×nh qu©n v× nÕu kh«ng thu ®îc lîi nhuËn b×nh qu©n th× bá
sang ngµnh kh¸c vµ ngîc l¹i çc ngµnh kh¸c l¹i ®æ x« vµo th¬ng nghiÖp.
Nhng lao ®éng nh©n viªn th¬ng nghiÖp kh«ng hÒ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d,
vËy lîi nhuËn th¬ng nghiÖp ë ®©u?
* VËy: Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng c«ng nh©n s¶n
xuÊt t¹o ra mµ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp ph¶i "nhêng" cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp.
- Nhêng lµ mét tÊt yÕu:
+ T b¶n th¬ng nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng, lµ mét giai ®o¹n cña t¸i s¶n
xuÊt, lu th«ng cã tr«i ch¶y th× s¶n xuÊt míi tiÕp diÔn.
+ Mét nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp b¸n hµng cho nhiÒu nhµ t b¶n c«ng nghiÖp do ®ã tèc ®é
chu chuyÓn cña t b¶n th¬ng nghiÖp nhanh lµm gi¶m tæng t b¶n x· héi, t¨ng tû suÊt lîi nhuËn
chung.
+ T b¶n th¬ng nghiÖp gãp phÇn thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch luü t b¶n vµ t¸i s¶n xuÊt
më réng.
+ T b¶n th¬ng nghiÖp ®¶m nhËn trong lÜnh vùc lu th«ng, ®Ó t b¶n c«ng nghiÖp tËp
trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt, n©ng cao tr×nh ®é bãc lét (m')
Sù nhêng theo nguyªn t¾c tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
3) T b¶n cho vay vµ lîi tøc cho vay:
a) T b¶n cho vay:
- T b¶n cho vay ®· xuÊt hiÖn tríc chñ nghÜa t b¶n gäi lµ t b¶n cho vay cæ xa, ®Æc
®iÓm cña nã lµ cho vay nÆng l·i
38
- §Õn chñ nghÜa t b¶n trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña t b¶n c«ng nghiÖp do cã sù
kh«ng ¨n khíp vÒ kh«ng gian vµ thêi gian:
+ Cã nhµ t b¶n ®· b¸n ®îc hµng, cã doanh thu nhng cha ®Õn kú h¹n mua nguyªn liÖu, tr¶
c«ng cho c«ng nh©n,...cã t b¶n tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi nhng lµ t b¶n th× kh«ng ngõng lín lªn.
+ Çc nhµ t b¶n kh¸c ®· ®Õn kú h¹n ®æi míi trang thiÕt bÞ, më réng s¶n xuÊt,...cã nhu
cÇu sö dông t b¶n cña ngêi kh¸c vµ chÊp nhËn viÖc tr¶ l·i.
T×nh h×nh trªn n¶y sinh quan hÖ vay mîn (quan hÖ tÝn dông) vµ t b¶n nhµn rçi ®ã
thµnh t b¶n cho vay.
* VËy: T b¶n cho vay lµ t b¶n tiÒn tÖ t¹m thêi nhµ rçi mµ ngêi chñ së h÷u nã cho ngêi kh¸c
vay, sö dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m thu lêi.
- §Æc ®iÓm cña t b¶n cho vay:
+ T b¶n cho vay lµ t b¶n tiÒm thÕ, kh«ng ph¶i lµ t b¶n ho¹t ®éng
+ T b¶n cho vay lµ t b¶n t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u (nhµ t b¶n cho vay) víi quyÒn sö
dông t b¶n (nhµ t b¶n ®i vay ho¹t ®éng)
+ T b¶n cho vay lµ lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt (hµng ho¸ t b¶n)
. Cho vay tøc lµ chØ nhêng quyÒn sö dông.
. Gi¸ c¶ cña nã lµ lîi tøc, kh«ng ph¶i do gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh, lu«n thÊp h¬n nhiÒu so víi
gi¸ trÞ.
+ T b¶n cho vay lµ t b¶n ®îc sïng b¸i nhÊt, c«ng thøc ho¹t ®éng T-T' (T'=T+t), h×nh thøc
vËn ®éng g©y ra sù ngé nhËn tiÒn sinh ra tiÒn nhng thùc chÊt vËn ®éng ®Çy ®ñ cña tiÒn lµ
T-T'-H (SL§, TLSX)...SX...H'-T'-T'
b) Lîi tøc vµ tû suÊt lîi tøc:
b1) Lîi tøc:
- Trong tay nhµ t b¶n ho¹t ®éng th× t b¶n ®i vay mang l¹i lîi nhuËn vµ lîi nhuËn ®ã còng
b»ng lîi nhuËn b×nh qu©n, v× vËy lîi nhuËn b×nh qu©n ®îc chia thµnh 2 phÇn:
+ Tr¶ lîi tøc.
+ Thu nhËp cña chñ xÝ nghiÖp
* VËy: Lîi tøc lµ mét phÇn cña lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng ph¶i tr¶ cho
nhµ T b¶n cho vay vÒ viÖc sö dông t b¶n ®i vay (ký hiÖu lµ Z)
- XÐt vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña Z: §ã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d nhng khi lîi
nhuËn b×nh qu©n chuyÓn ho¸ thµnh lîi tøc th× thªm mét lÇn n÷a ®· xuyªn t¹c nguån gèc cña
nã.
- Sù vËn ®éng cña Z th× 0<Z<p (cã trêng hîp lîi tøc b»ng lîi nhuËn b×nh qu©n khi
khñng ho¶ng kinh tÕ nç ra, ®Ó tho¸t ra khñng ho¶ng kinh tÕ th× ph¶i chÊp nhËn vay víi l·i
suÊt cao). Z vËn ®éng cßn phô thuéc vµo quy luËt tû suÊt lîi tøc, t b¶n cßn phô thuéc vµo lîng
T b¶n cho vay.
b2) Tû suÊt lîi tøc:
- Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ tÝnh theo % gi÷a lîi tøc vµ T b¶n cho vay:
Z
Z'= -------x100%
TBCV
Z': Tû suÊt lîi tøc
Z: Lîi tøc
- Sù vËn ®éng cña Z' : 0<Z'<p'
+ Z' vËn ®éng phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu t b¶n cho vay.
+ Z' cßn phô thuéc vµo sù ph©n chia gi÷a lîi tøc vµ thu nhËp.
39
Sù vËn ®éng cña Z' cã xu híng gi¶m v× p' lµ tiÖm cËn trªn cã xu híng gi¶m.
c) TÝn dông t b¶n chñ nghÜa, t b¶n ng©n hµng vµ lîi nhuËn ng©n hµng:
c1) TÝn dông lµ h×nh thøc vËn ®éng cña t b¶n cho vay dùa trªn nguyªn t¾c hoµn tr¶ cã kú
h¹n c¶ gèc vµ l·i.
- TÝn dông t b¶n nã ph¶n ¸nh quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
- H×nh thøc cña tÝn dông t b¶n: hai h×nh thøc:
+ TÝn dông th¬ng nghiÖp, trong ®ã ®èi tîng cña tÝn dông lµ hµng ho¸, h×nh thøc lµ
b¸n chÞu tr¶ gãp.
+ TÝn dông ng©n hµng: Ng©n hµng lµ trung gian gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay.
c2) T b¶n ng©n hµng vµ lîi nhuËn ng©n hµng:
- Ng©n hµng lµ mét tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ.
- T b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng øng ra x©y dùng nhµ b¨ng, thuª nh©n viªn, thùc
hiÖn çc nghiÖp vô.
Nh vËy, t b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng nã tham gia vµo tû suÊt lîi nhuËn b×nh
qu©n vµ lîi nhuËn ng©n hµng = lîi nhuËn b×nh qu©n = l·i cho vay - l·i tiÒn göi - chi phÝ
ng©n hµng.
NÕu kh«ng thu ®îc lîi nhuËn b×nh qu©n th× di chuyÓn t b¶n sang ngµnh kh¸c vµ ngîc
l¹i nÕu thu ®îc >lîi nhuËn b×nh qu©n... tu©n theo quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
c3) Ph©n biÖt t b¶n ng©n hµng vµ t b¶n cho vay:
T b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, t b¶n cho vay lµ t b¶n
tiÒn tÖ nhµn rçi.
T b¶n ng©n hµng T b¶n cho vay
- Lµ t b¶n ho¹t ®éng kinh doanh, lµ t b¶n chøc - Lµ t b¶n tiÒm thÕ
n¨ng
- Tham gia vµo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n - Kh«ng tham gia vµo tû suÊt lîi nhuËn b×nh
qu©n
- Lîi nhuËn ng©n hµng = Lîi nhuËn b×nh - Lµ mét phÇn cña lîi nhuËn b×nh qu©n
qu©n
- Bao gåm t b¶n tù cã, t b¶n ®îc tÝch luü l¹i, t - ChØ bao gåm t b¶n tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi
b¶n nhµn rçi cña çc nhµ t b¶n c«ng th¬ng,
vµng b¹c, kim lo¹i, ®¸ quý,...
d) C«ng ty cæ phÇn, ThÞ trêng chøng kho¸n, T b¶n gi¶:
d1) C«ng ty cæ phÇn: Lµ h×nh thøc tæ chøc kinh doanh dùa trªn ph¸t hµnh cæ phiÕu hay huy
®éng vèn, ngêi mua cæ phiÕu lµ cæ ®«ng, cæ ®«ng lµ chñ së h÷u cæ phiÕu thùc hiÖn quyÒn
lµm chñ thùc sù lµ thu cæ tøc.
d2) ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra mua b¸n çc lo¹i chøng kho¸n: Cæ phiÕu, tr¸i phiÕu
theo thÞ gi¸ cæ phiÕu.
- ThÞ gi¸ cæ phiÕu kh«ng ph¶i lµ sè tiÒn ghi trªn mÆt cæ phiÕu (mÆt cæ phiÕu lµ
mÖnh gi¸)
- ThÞ gi¸ cæ phiÕu phô thuéc vµo møc cæ tøc vµ l·i suÊt hiÖn hµnh.
Cæ tøc
G = -------------
Z'
40
G: ThÞ gi¸ cæ phiÕu
Z': L·i suÊt
d3) T b¶n gi¶ lµ çc lo¹i giÊy cã gi¸: cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu,...
§Æc biÖt:
+ Cã thÓ mua b¸n trao ®æi, chuyÓn nhîng.
+ Mang l¹i thu nhËp chñ së h÷u
+ Gi¸ c¶ vËn ®éng t¸ch rêi gi¸ trÞ thËt.
4) §Þa t« t b¶n chñ nghÜa:
a) B¶n chÊt cña ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa:
- Sù h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp: Khi quan hÖ s¶n
xuÊt t b¶n c«ng nghiÖp th©m nhËp vµo n«ng nghiÖp th× trong n«ng nghiÖp cã 3 giai cÊp:
+ C«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d.
+ Nhµ t b¶n kinh doanh trong n«ng nghiÖp, thuª ruéng ®Êt kinh doanh thu ®îc mét phÇn
gi¸ trÞ thÆng d ®ã lµ lîi nhuËn n«ng nghiÖp b»ng lîi nhuËn b×nh qu©n.
+ Chñ ruéng cho thuª ruéng thu ®îc mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch gäi
lµ ®Þa t«.
* VËy: §Þa t« t b¶n lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n kinh
doanh trong n«ng nghiÖp ph¶i nép cho chñ ruéng (Ký hiÖu: R)
- XÐt vÒ nguån gèc cña R ®ã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d nhng khi lîi nhuËn siªu
ng¹ch chuyÓn ho¸ thµnh R ®· xuyªn t¹c b¶n chÊt cña nã.
* Ph©n biÖt ®Þa t« phong kiÕn vµ ®Þa t« t b¶n:
- Gièng nhau: §Òu do lao ®éng lµm thuª t¹o ra.
- Kh¸c nhau:
+ VÒ chÊt: §Þa t« phong kiÕn ph¶n ¸nh quan hÖ 2 giai cÊp ®Þa chñ vµ n«ng d©n; ®Þa
t« t b¶n ph¶n ¸nh quan hÖ 3 giai cÊp: Chñ ruéng - nhµ t b¶n kinh doanh - c«ng nh©n n«ng
nghiÖp.
+ VÒ lîng: §Þa t« phong kiÕn gåm toµn bé s¶n phÈm thÆng d thËm chÝ c¶ mét phÇn
s¶n phÈm cÇn thiÕt cßn ®Þa t« t b¶n chØ gåm mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d ®ã lµ lîi nhuËn siªu
ng¹ch.
b) H×nh thøc cña ®Þa t«: Hai h×nh thøc
b1) §Þa t« chªnh lÖch:
- Sù h×nh thµnh ®Þa t« chªnh lÖch:
+ Do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, gÝa c¶ s¶n xuÊt chung lµ ®îc qui ®Þnh
bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt xÊu nhÊt (xem h×nh thµnh lîng gi¸ trÞ III3c)
+ Trªn ruéng ®Êt tèt vµ trung b×nh cã n¨ng suÊt ç biÖt cao, chi phÝ ç biÖt thÊp cho
nªn lîi nhuËn siªu ng¹ch nép cho chñ ruéng thµnh ®Þa t« chªnh lÖch.
* VËy: §Þa t« chªnh lÖch lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n
kinh doanh trong n«ng nghiÖp ph¶i nép cho chñ ruéng, ®ã lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n
xuÊt chung ®îc quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt xÊu nhÊt víi gi¸ c¶ s¶n xuÊt ç biÖt
trªn diÖn tÝch ®Êt tèt vµ trung b×nh.
- VÝ dô: Cã 3 thöa ruéng tèt, trung b×nh, xÊu, t b¶n ®Çu t ngang nhau lµ 100 (C+V), tû
suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ 20% nhng do s¶n lîng trªn ruéng ®Êt tèt, trung b×nh cao nªn thu
®îc ®Þa t« chªnh lÖch.
Lîi Gi¸ c¶ s¶n xuÊt ç Gi¸ c¶ s¶n xuÊt
nhuËn S¶n lîng biÖt chung
41
C+V b×nh R
Lo¹i  1 t¹ 1 t¹ 
qu©n
ruéng
Tèt 100 20 6 t¹ 120 20 30 180 + 60
Trung 100 20 5 t¹ 120 24 30 150 +30
b×nh
XÊu 100 20 4 t¹ 120 30 30 120 0
- Hai lo¹i ®Þa t« chªnh lÖch:
+ §Þa t« chªnh lÖch I: lµ ®Þa t« thu ®îc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn mang l¹i nh ruéng ®Êt
mµu mì gÇn n¬i tiªu thô.
+ §Þa t« chªnh lÖch II: Lµ do ®Çu t th©m canh t¨ng n¨ng suÊt cã lîi nhuËn siªu ng¹ch.
Trong thêi h¹n hîp ®ång th× lîi nhuËn siªu ng¹ch thuéc vÒ nhµ t b¶n kinh doanh, hÕt h¹n hîp
®ång th× thuéc vÒ chñ ruéng.
b2) §Þa t« tuyÖt ®èi:
- Khi nghiªn cøu ®Þa t« chªnh lÖch sö dông ph¬ng ph¸p trõu tîng ho¸ gi¶ ®Þnh r»ng
ruéng ®Êt xÊu kh«ng thu ®îc ®Þa t«. Nhng thùc tÕ dï lµ ®Êt xÊu hay tèt nhµ t b¶n kinh doanh
®Òu ph¶i tuyÖt ®èi nép t« cho chñ ruéng, ®ã lµ ®Þa t« tuyÖt ®èi.
*VËy: §Þa t« tuyÖt ®èi lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n
kinh doanh nép cho chñ ruéng. §ã lµ hiÖu sè gi÷a gi¸ trÞ cña hµng ho¸ víi gi¸ c¶ s¶n xuÊt
chung, do cÊu t¹o h÷u c¬ trong n«ng nghiÖp lu«n thÊp h¬n cÊu t¹o h÷u c¬ trong c«ng
nghiÖp.
- C/V trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n C/V trong c«ng nghiÖp (n«ng nghiÖp l¹c hËu h¬n
c«ng nghiÖp) v× do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ruéng ®Êt cã h¹n, do ®éc quyÒn t
h÷u vµ ®éc quyÒn kinh doanh ®· ng¨n c¶n t b¶n di chuyÓn vµo n«ng nghiÖp.
- NÕu tû suÊt lîi nhuËn ngang nhau mµ C/V n«ng nghiÖp thÊp h¬n c«ng nghiÖp th×
trong n«ng nghiÖp thu ®îc mét khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lín h¬n trong c«ng nghiÖp, v× vËy
ngoµi phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n th× lu«n cã lîi nhuËn siªu ng¹ch nép cho chñ ruéng, thµnh ®Þa
t« tuyÖt ®èi.
VÝ dô: T b¶n c«ng nghiÖp, t b¶n n«ng nghiÖp ®Çu t ngang nhau 100 (C+V), m' =
100%, tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n b»ng 20% nhng do C/V trong n«ng nghiÖp lµ 6/4 thÊp h¬n
C/V trong c«ng nghiÖp lµ 8/2 v× vËy trong n«ng nghiÖp lu«n cã lîi nhuËn siªu ng¹ch vµ æn
®Þnh l©u dµi, cô thÓ:
+ C«ng nghiÖp (C/V = 8/2)
Gi¸ trÞ = 80C + 20V + 20m = 120
+ N«ng nghiÖp (C/V = 6/4)
Gi¸ trÞ = 60C + 40V + 40m = 140
+ Gi¸ c¶ s¶n xuÊt = K + Lîi nhuËn b×nh qu©n = 120
+ Lîi nhuËn siªu ng¹ch = 140 - 120 = 20, khi nép cho chñ ruéng nã lµ ®Þa t« tuyÖt ®èi.
c) Ph©n biÖt ®Þa t« chªnh lÖch vµ ®Þa t« tuyÖt ®èi.
- Gièng nhau:
+ §Òu lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ph¶i nép cho chñ ruéng
+ §Òu cã nguån gèc lµ lao ®éng lµm thuª.
- Kh¸c nhau :
+ Nguyªn nh©n h×nh thµnh:
. §Þa t« chªnh lÖch do ®éc quyÒn kinh doanh ruéng ®Êt.
. §Þa t« tuyÖt ®èi do ®éc quyÒn t h÷u ruéng ®Êt
42
+ §iÒu kiÖn h×nh thµnh:
. §Þa t« chªnh lÖch do gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung qui ®Þnh bëi ruéng ®Êt xÊu, ruéng ®Êt tèt,
trung b×nh cã n¨ng suÊt cao, chi phÝ ç biÖt thÊp cho nªn cã lîi nhuËn siªu ng¹ch
. §Þa t« tuyÖt ®èi do cÊu t¹o h÷u c¬ C/V n«ng nghiÖp thÊp h¬n C/V c«ng nghiÖp, nÕu
tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ngang nhau th× n«ng nghiÖp thu ®îc mét khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lín
h¬n.
+ Sù h×nh thµnh gi¸ trÞ:
. §Þa t« chªnh lÖch kh«ng tham gia h×nh thµnh gi¸ trÞ hµng ho¸
. §Þa t« tuyÖt ®èi h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ hµng ho¸.
d) Çc lo¹i ®Þa t« vµ gi¸ c¶ ruéng ®Êt:
d1) Çc lo¹i ®Þa t«:
- §Þa t« hÇm má, møc ®Þa t« lµ do ch©t lîng, tr÷ lîng kho¸ng s¶n
- §Þa t« ®Êt x©y dùng do vÞ trÝ quyÕt ®Þnh
- §Þa t« ®Êt ®éc quyÒn do thæ nhìng quyÕt ®Þnh
Do sù khan hiÕm cho nªn møc ®Þa t« ngµy cµng t¨ng, gÝa c¶ ruéng ®Êt cµng t¨ng.
d2) Gi¸ c¶ ruéng ®Êt ®ã lµ ®Þa t« t b¶n ho¸ bëi v× nhµ t b¶n mua ®Êt ®Ó cho thuª thu ®Þa t«
th× tiÒn mua ®Êt ®ã còng lµ t b¶n.
- Gi¸ c¶ ruéng ®Êt lµ møc ®Þa t« hµng n¨m, gi¸ c¶ ruéng ®Êt tû lÖ thuËn víi ®Þa t« vµ
tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt hµng ho¸.
R
G = --------
Z'
VẤN ĐỀ X: CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
Phương thức sản xuất TBCN được thiết lập và trở thành thống trị khi cuộc cách mạng
công nghiệp hòan thành (nửa cuối thế kỷ 18) và nó phát triển qua 2 giai đoạn:
- CNTB tự do cạnh tranh (từ nửa cuối thế kỷ 18 đến cuối thể kỷ 19 đầu thế kỷ 20), Mác
và Ăng ghen đã nghiên cứu.
- CNTB độc quyền ( cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 trở đi), Lê Nin nghiên cứu giai đoạn
đầu.
Đây là 2 giai đoạn của cùng một phương thức sản xuất, vì:
- Chúng đồng nhất với nhau dựa trên quan hệ sản xuất TBCN
- Chúng khác nhau do trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội hóa.
Mác và Ăng ghen nghiên cứu giai đoạn cạnh tranh tự do đã đưa ra dự báo khoa học: Cạnh
tranh tự do tất yếu chuyển sang độc quyền
1) Quá trình chuyển từ cạnh tranh tự do sang độc quyền:
Từ cuối thế kỷ 19 diễn ra quá trình chuyển từ cạnh tranh tự do sang độc quyền, quá trình
này diễn ra có tính quy luật:
- Sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác động của cách mạng khoa học kỹ thuật đẩy
nhanh quá trình tích tụ và tập trung tư bản, dẫn đến tích tụ tập trung sản xuất, sản xuất tập trung
vào các xí nghiệp qui mô lớn.
- Tác động của các qui luật kinh tế của CNTB đã thúc đẩy mạnh mẽ quá trình tập trung
sản xuất:
43
+ Trước hết là qui luật kinh tế cơ bản (sản xuất giá trị thặng dư), để đạt mục đích sản xuất
ngày càng nhiều giá trị thặng dư cho nhà tư bản thì các nhà tư bản phải không ngừng tích lũy mở
rộng sản xuất, nâng cao năng suất, nâng cao trình độ bóc lột.
+ Tác động của quy luật cạnh tranh để giành lợi thế trong cạnh tranh thì từng nhà tư bản
không ngừng tích lũy, mở rộng sản xuất, sản xuất quy mô lớn có lợi thế trong cạnh tranh.
- Cạnh tranh diễn ra ngày càng gay gắt, hàng loạt xí nghiệp nhỏ bị xí nghiệp lớn thôn tính,
một số các xí nghiệp nhỏ dưới áp lực của cạnh tranh tự nguyện sáp nhập lại thành xí nghiệp lớn,
chính cạnh tranh đã đẩy mạnh quá trình tập trung sản xuất.
- Khủng hoảng kinh tế nỗ ra, hàng loạt các xí nghiệp nhỏ bị phá sản, một số xí nghiệp
thoát ra khỏi khủng hoảng thì tiến hành đổi mới trang thiết bị, máy móc, sử dụng máy móc hiện
đại hơn, do đó dẫn đến sản xuất tập trung.
- Hệ thống tín dụng phát triển tạo điều kiện di chuyển tư bản và tập trung tư bản, dẫn đến
tập trung sản xuất.
Khi sản xuất tập trung đến trình độ nhất định thì dẫn thẳng đến độc quyền và sự ra đời của
các tổ chức độc quyền.
2) Đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền:
a) 5 Đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền: Lê Nin nghiên cứu chủ nghĩa tư bản độc quyền
khái quát 5 đặc điểm sau đây:
a1) Tích tụ tập trung sản xuất và sự hình thành độc quyền:
- Cạnh tranh thúc đẩy tích tụ tập trung tự bản dẫn đến tập trung sản xuất, sản xuất tập
trung được biểu hiện là:
+ Số lượng công nhân trong các xí nghiệp quy mô lớn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng lực
lượng lao động xã hội, số lượng sản phẩm sản xuất ra trong các xí nghiệp qui mô lớn chiếm một
tỷ trọng lớn trong tổng sản phẩn xã hội.
+ Sản xuất tập trung vào một số xí nghiệp quy mô lớn thì chúng có khuynh hướng liên
minh thỏa thuận với nhau, dẫn đến hình thành tổ chức độc quyền.
* Vậy: Tổ chức độc quyền là liên minh các xí nghiệp qui mô lớn nắm trong tay hầu hết
việc sản xuất và tiêu thụ một hoặc một số loại sản phẩm, chúng có thể quyết định được giá cả
độc quyền nhằm thu được lợi nhuận độc quyền cao.
- Quá trình hình thành của độc quyền diễn ra từ thấp đến cao, từ lưu thông đến sản xuất và
tái sản xuất, cụ thể:
+ Cácten là hình thức độc quyền trong lưu thông ở trình độ thấp nó quyết định về mặt
hàng và giá cả.
+ Xanhdica là hình thức độc quyền trong lưu thông ở trình độ cao hơn Cácten, nó quyết
định về mặt hàng , giá cả và thị phần
+ Tơ rơt là hình thức độc quyền sản xuất, nó quyết định ngành hàng, qui mô đầu tư.
+ Congsoocion là hình thức độc quyền liên ngành tái sản xuất từ cung ứng vật tư - sản
xuất - tiêu thụ.
a2) Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính:
- Sự hình thành độc quyền trong ngân hàng và vai trò mới của Ngân hàng: Cùng với sự
hình thành độc quyền trong công nghiệp thì trong ngân hàng cũng diễn ra cạnh tranh quyết liệt,
hàng loạt ngân hàng nhỏ bị các ngân hàng lớn thôn tính, một số ngân hàng nhỏ tự nguyện sáp
nhập lại thành ngân hàng lớn, một số ngân hàng lớn thì có xu hướng liên minh, thỏa thuận với
nhau hình thành độc quyền trong ngân hàng.
Khi độc quyền trong ngân hàng ra đời thì ngân hàng có một vai trò mới, thể hiện: Giữa tư
bản ngân hàng và tư bản công nghiệp thâm nhập vào nhau thông qua chế độ tham dự bằng việc
44
mua cổ phiếu để các công ty cử người vào HĐQT của ngân hàng, giám sát hoạt động của ngân
hàng và ngược lại thì ngân hàng cử người vào HĐQT của các công ty.
Sự dung nhập giữa tư bản ngân hàng vàtư bản công nghiệp bằng cách trên làm xuất hiện
một loại tư bản mới gọi là tư bản tài chính.
- Tư bản tài chính và đại diện cho nó là bọn đầu sỏ tài chính, chúng lũng đoạn cả về kinh
tế và chính trị:
+ Về kinh tế: Bằng cổ phiếu khống chế để nắm công ty mẹ, chi phối các công ty con, các
chi nhánh.
+ Về xã hội: Bằng sức ép tập đoàn để nắm giữ các vị trí quan trọng trong bộ máy nhà
nước.
a3) Xuất khẩu tư bản:
Xuất khẩu tư bản là đưa tư bản ra nước ngoài để kinh doanh nhằm thu lợi nhuận cao:
- Trong giai đoạn cạnh tranh tự do, xuất khẩu tư bản chủ yếu là tư bản hàng hóa, tức là
đưa hàng ra nước ngoài để thực hiện giá trị.
- Trong giai đoạn độc quyền, xuất khẩu tư bản chủ yếu là tư bản hoạt động từ những nước
phát triển đến những nước đang phát triển hoặc kém phát triển ở những quốc gia nhân công,
nguyên liệu rẻ, hậu quả xuất khẩu tư bản là dẫn đến nền kinh tế phụ thuộc, cạn kiệt tài nguyên.
a4) Sự hình thành các tổ chức độc quyền quốc tế và phân chia ảnh hưởng kinh tế:
Xu hướng tòan cầu hóa diễn ra cạnh tranh quyết liệt, cạnh tranh giữa các quốc gia, các tập
đoàn, dẫn đến hình thành các liên minh kinh tế quốc tế rất đa dạng (liên minh về thương mại,
thuế quan, sản xuất,…)
Các liên minh này phân chia nhau khu vực ảnh hưởng kinh tế.
a5) Các cường quốc phân chia lãnh thổ thế giới:
- Do sự hoạt động của quy luật phát triển không đều trong giai đoạn độc quyền thì một
nước đang phát triển có thể đuổi kịp, vượt một nước đã phát triển.
- Sự phát triển không đều về kinh tế dẫn đến không đều về quân sự, chính trị làm thay đổi
tương quan lực lượng và đòi phân chia lại lãnh thổ thế giới dẫn đến xung đột quân sự để chia lại
lãnh thổ thế giới, đó là nguyên nhân dẫn đến 2 cuộc chiến tranh thế giới (14-18 và 39-45)
b) Biểu hiện sự hoạt động của qui luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong hai giai đoạn
phát triển tư bản chủ nghĩa:
b1) Quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất và trao đổi hàng hóa:
- Nội dung, yêu cầu của quy luật giá trị…
- Biểu hiện sự hoạt động quy luật giá trị qua 2 giai đoạn:
+ Giai đoạn tự do cạnh tranh biểu hiện thành quy luật giá cả sản xuất…
+ Trong giai đoạn độc quyền biểu hiện thành giá cả độc quyền
Giá cả độc quyền = K + Lợi nhuận độc quyền
Lợi nhuận độc quyền = Lợi nhuận bình quân + Lợi nhuận siêu ngạch
Lợi nhuận siêu ngạch thu được là do địa vị độc quyền mang lại
Do điều kiện độc quyền có thể quyết định giá cả độc quyền, có giá cả độc quyền cao khi
bán hàng, giá cả độc quyền thấp khi mua hàng.
b2) Quy luật kinh tế cơ bản của CNTB là quy luật giá trị thặng dư
- Nội dung của quy luật giá trị thặng dư…
- Biểu hiện sự hoạt động của quy luật giá trị thặng dư qua 2 giai đoạn CNTB:
+ Giai đoạn tự do cạnh tranh biểu hiện thành quy luật tỷ suất lợi nhuận bình quân và lợi
nhuận bình quân…
45
+ Trong giai đoạn độc quyền biểu hiện thành lợi nhuận độc quyền cao: Do địa vị độc
quyền quyết định giá cả độc quyền, thu được lợi nhuận độc quyền cao.
Xét về nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận độc quyền đó là lao động thặng dư của công
nhân trong xí nghiệp độc quyền, không độc quyền và cả nhân dân lao động các nước thuộc địa.
3) Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
a) Nguyên nhân ra đời, bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
a1) Nguyên nhân ra đời và phát triển chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước đã xuất hiện từ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 ở một
số nước Tây Âu có nền kinh tế phát triển và nó phát triển nhanh chóng trở thành phổ biên từ sau
thế chiến thứ hai.
- Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ngày càng làm tăng thêm tính chất gay gắt các mâu
thuẫn nội tại của chủ nghĩa tư bản mà trước hết là mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản (Lực
lượng sản xuất xã hội hóa với chế độ tư hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa). Do trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất xã hội hóa tất yếu đòi hỏi một hình thức vận động mới của quan hệ sản
xuất tư bản chủ nghĩa phù hợp với nó vì vậy quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa được điều chỉnh
đó là hình thức sở hữu của Nhà nước tư bản chủ nghĩa.
- Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, công nghệ
mới làm xuất hiện những ngành nghề mới, đã làm đảo lộn cơ cấu kinh tế truyền thống để tái cơ
cấu kinh tế thì cần phải có một lượng tư bản khổng lồ đầu tư vào lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ
tầng kỹ thuật (đường xá, viễn thông,…) vì vậy cần có sự đầu tư của tư bản nhà nước.
- Sự phát triển của sản xuất xã hội hóa dựa trên cơ sở phân công chuyên môn hóa và tiến
bộ khoa học kỹ thuật tất yếu đòi hỏi cần có sự phối hợp các hoạt động chung có tính xã hội. Nhà
nước nhân danh xã hội điều phối, kiểm soát các quá trình trên (với tư cách người nhạc trưởng).
- Xu thế quốc tế hóa và hội nhập kinh tế thế giới: Cạnh tranh quốc tế diễn ra để giành nơi
đầu tư, thị trường,…khi bành trướng thế lực ra nước ngoài thì vấp phải hàng rào lợi ích quốc gia
vì vậy nhà nước phải can thiệp để điều hòa lợi ích.
a2) Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
* Khái niệm: Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kết hợp sức mạnh của độc
quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước tư bản thành thể chế, thiết chế nhằm phục vụ mục
đích cho các tổ chức độc quyền, thu được lợi nhuận độc quyền cao và duy trì sự thống trị của
giai cấp tư sản.
* Bản chất của Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước được thể hiện:
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất
tư bản chủ nghĩa hay nói cách khác là chủ nghĩa tư bản được điều chỉnh để thích ứng với lực
lượng sản xuất xã hội hóa.
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kết hợp giữa tổ chức độc quyền với nhà
nước tư bản thành một tổ chức thống nhất trong đó nhà nước phụ thuộc vào độc quyền, phục vụ
mục đích cho các tổ chức độc quyền.
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một hệ thống các quan hệ kinh tế chính trị biểu
hiện thành đường lối, các chính sách đối nội, đối ngoại, chính sách kinh tế xã hội.
- Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự can thiệp của Nhà nước vào các mặt của đời
sống xã hội bằng một hệ thống điều chỉnh làm dịu đi các mâu thuẫn nhưng không làm thay đổi
bản chất chủ nghĩa tư bản.
b) Biểu hiện của Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
46
3. ThÕ nµo lµ t b¶n th¬ng nghiÖp? Tr×nh bµy sù h×nh thµnh lîi nhuËn th¬ng nghiÖp díi
chñ nghÜa t b¶n (cho 1 vÝ dô ®Ó chøng minh).
- B¶n chÊt t b¶n th¬ng nghiÖp:
Trong lÞch sö t b¶n th¬ng nghiÖp xuÊt hiÖn tõ rÊt sím, nã cã tríc c¶ t b¶n c«ng nghiÖp
nhng ®ã lµ t b¶n mua rÎ b¸n ®¾t theo kiÓm cæ xa.
Cßn t b¶n th¬ng nghiÖp díi CNTB l¹i lµ mét bé phËn cña TBCN t¸ch rêi ra lµm chøc
n¨ng thùc hiÖn gi¸ trÞ hay tiªu thô khèi lîng s¶n phÈm mµ TBCN ®· s¶n xuÊt ra nh»m môc
®Ých thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi díi h×nh thøc lîi nhuËn th¬ng nghiÖp.
47
TCN -------- HTLSXSL§ ……… s¶n xuÊt ……. H’ -----T’
01.01.02 (1) …………………(3)………… (2) 31.12.02
CNTB
t¸ch rêi ra
TCN = TCN + Denta T
C«ng thøc vËn ®éng cña TBCN lµ T-H-T’-
- Sù h×nh thµnh lîi nhuËn th¬ng nghiÖp?:

Theo häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d cña M¸c th× gi¸ trÞ thÆng d chØ ®îc t¹o ra trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt th«ng qua viÖc bãc lét lao ®éng lµm thuª. Çc M¸c còng ®· kh¼ng ®Þnh lu
th«ng chØ lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ chø kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. VËy nhµ t
b¶n th¬ng nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng sÏ thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi lµ lîi nhuËn
th¬ng nghiÖp, v× vËy lîi nhuËn th¬ng nghiÖp ®îc sinh ra tõ ®©u? (T’ = T + denta T)
TTN = T + PTN
Tr¶ lêi vÊn ®Ò nµy Çc M¸c ®· chØ râ:
B¶n chÊt cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n
c«ng nghiÖp ®· bãc lét cña c«ng nh©n lµm thuª trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ nhêng l¹i cho nhµ
t b¶n th¬ng nghiÖp v×
- Nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp ®· ®øng ra ®¶m nhËn kh©u tiªu thô s¶n phÈm ®Ó cho nhµ t
b¶n c«ng nghiÖp r¶nh tay chØ tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt do ®ã tr×nh ®é chuyªn m«n
ho¸ sÏ ®îc n©ng cao, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn vµ lµm cho gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m xuèng
b¶n th©n nhµ t b¶n c«ng nghiÖp vÒ mÆt nµy cã rÊt nhiÒu lîi Ých.
- Khi t b¶n th¬ng nghiÖp ®øng ra kinh doanh th× còng ph¶i øng vèn cho qu¸ tr×nh lu
th«ng cña m×nh v× vËy vèn cña nhµ t b¶n c«ng nghiÖp sÏ rót ng¾n vßng tuÇn hoµn tõ 3 giai
®o¹n xuèng cßn 2 giai ®o¹n v× vËy tèc ®é chu chuyÓn vèn trong 1 n¨m sÏ t¨ng lªn, hiÖu qu¶ sö
dông vèn ®Çu t sÏ ngµy cµng cao. VÒ mÆt nµy nhµ t b¶n còng cã lîi.
Nãi tãm l¹i viÖc t b¶n c«ng nghiÖp nhêng mét phÇn m cho t b¶n th¬ng nghiÖp th× c¶ t
b¶n th¬ng nghiÖp lÉn t b¶n c«ng nghiÖp ®Òu cã lîi Ých.
ViÖc nhêng mét phÇm m cña TBCN cho t b¶n th¬ng nghiÖp ®îc tiÕn hµnh b»ng çch t
b¶n c«ng nghiÖp b¸n hµng ho¸ cho t b¶n th¬ng nghiÖp theo gi¸ b¸n bu«n hay gi¸ thµnh c«ng
nghiÖp vµ gi¸ ®ã b»ng chi phÝ cña nhµ t b¶n c«ng nghiÖp + lîi nhuËn cña nhµ t b¶n c«ng
nghiÖp vµ gi¸ b¸n bu«n bao giê còng nhá h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸.
Pbb= C+V+PCN
Nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp ®em b¸n hµng ho¸ cho ngêi tiªu dïng theo gi¸ b¸n lÎ b»ng chi
phÝ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp + Lîi nhuËn c«ng nghiÖp + lîi nhuËn th¬ng nghiÖp. Møc gi¸ b¸n lÎ
bao giê còng b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸.
PblÎ = PCN + PTN + C +V = C + V + m
Kho¶ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n lÎ vµ gi¸ mua bu«n c«ng nghiÖp chÝnh lµ lîi nhuËn cña
T b¶n th¬ng nghiÖp.
Mét l©n n÷a cÇn kh¼ng ®Þnh nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ gi¸ trÞ thÆng
d do lao ®éng lµm thuª s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt b»ng bãc lét c«ng nh©n lµm thuª.
VÝ dô:
Cã 1 nhµ t b¶n c«ng nghiÖp øng ra 1 sè vèn lµ 800 t b¶n vµ cã tr×nh ®é bèc lét m’ =
100% nhµ t b¶n ®Çu t vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp theo cÊu t¹o h÷u c¬ 700 C + 100 V
+ 100m = 900 ®¬n vÞ T b¶n
48
NÕu nhµ t b¶n c«ng nghiÖp thùc hiÖn tÊt c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm thf
tû suÊt lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n c«ng c«ng nghiÖp sÏ ®îc hëng lµ
P’ = m/(c+v) x100% = 100/800x100% = 12,5%
NÕu cã mét nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp ®øng ra cïng kinh doanh víi t b¶n c«ng nghiÖp vµ
cïng øng ra mét lîng vèn lµ 200 ®¬n vÞ t b¶n. Lóc nµy nhµ t b¶n c«ng nghiÖp vµ nhµ t b¶n th-
¬ng nghiÖp sÏ ph©n chia nhau lîi nhuËn theo nguyªn t¾c b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn
P’ ngang = tæng m/tæng(c+v) x 100% = 100/(800+200) x100% = 10%
Tõ ®ã cã thÓ tÝnh
PCN = 800*10% = 80 ®¬n vÞ t b¶n
Ta x¸c ®Þnh ®îc Pbbu«nCN = CPSXCN + LNCN = 800 + 80 = 880
Ta thÊy 800 < 900
LNTN – 200x10% = 20 ®¬n vÞ t b¶n.

Gi¸ b¸n lÎ
= gi¸ b¸n bu«n + LN th¬ng nghiÖp = 880+20 = 900
Gi¸ b¸n lÎ (900) = gi¸ trÞ hµnh ho¸ (900).
4. ThÕ nµo lµ chi phÝ lu th«ng díi chñ nghÜa t b¶n? nh©n viªn th¬ng nghiÖp ho¹t
®éng trong lÜnh vùc lu th«ng cã bÞ bãc lét thÆng d kh«ng?
* B¶n chÊt cña chi phÝ lao ®éng:
Theo häc thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng cña M¸c th× tÊt c¶ çc ho¹t ®éng phôc vô cho s¶n
xuÊt , tiªu thô s¶n phÈm ®Òu ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh v× vËy ho¹t ®éng trong
lÜnh vùc lu th«ng tiªu thô s¶n phÈm nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp còng ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nh
tÊt c¶ çc nhµ t b¶n kh¸c. Chi phÝ lu th«ng ®îc M¸c kh¸i qu¸t thµnh 2 lo¹i lµ chi phÝ lu th«ng
thuÇn tuý vµ chi phÝ tiÕp tôc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong lu th«ng.
+ Chi phÝ lu th«ng thuÇn tuý
Lµ chi phÝ ®Ó x©y dùng cöa hµng, mua s¾m quÇy hµng, chi phÝ cho nghiÖp vô b¸n
hµng nh sæ s¸ch, chøng tõ, ho¸ ®¬n vµ çc ph¬ng tiÖn b¸n hµng kh¸c, chi phÝ thuª nh©n viªn
b¸n hµng, chi phÝ qu¶n ço, marketing, giao dÞch.
TÊt c¶ çc chi phÝ lu th«ng thuÇn uý lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh lu th«ng nhng
b¶n th©n nã kh«ng lµm cho gi¸ trÞ s¶n phÈm t¨ng lªn trong lu th«ng.
+) Chi phÝ tiÕp tôc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong lu th«ng (chi phÝ bæ sung)
§©y lµ chi phÝ cho viÖc gãi bäc s¶n phÈm. B¶o qu¶n s¶n phÈm, chi phÝ cho viÖc vËn
chuyÓn s¶n phÈm tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn thÞ trêng. Chi phÝ bæ sung lµm gia t¨ng chÊt lîng s¶n
phÈm trong qu¸ tr×nh lu th«ng tÊt c¶ nh÷ng chi phÝ nµy ®Òu ®îc biÓu hiÖn ë ngoµi lu th«ng
hµng ho¸ bá thªm mét lîng kd cho çc c«ng viÖc diÔn ra trong lu th«ng v× vËy Çc M¸c kh¼ng
®Þnh bé phËn chi phÝ nµy tham gia vµo viÖc t¨ng gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ngay trong qu¸ tr×nh l-
u th«ng.
* Ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th¬ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng ®Ó thùc hiÖn gi¸ trÞ cña khèi l-
îng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra. Nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ t gi¸ trÞ thÆng d mµ t
b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho t b¶n th¬ng nghiÖp v× t b¶n th¬ng nghiÖp ®øng ra tiªu thô s¶n
phÈm nhng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp díi chñ nghÜa t b¶n th× b¶n th©n nhµ t b¶n
th¬ng nghiÖp kh«ng ph¶i lµ ngêi trùc tiÕp ®øng ra b¸n hµng mµ hä thuª nh©n viªn th¬ng
nghiÖp. Nh©n viªn th¬ng nghiÖp sau qu¸ tr×nh lµm viÖc (b¸n hµng) cho nhµ t b¶n nhËn kho¶n
thu nhËp díi h×nh thøc tiÒn c«ng vµ kho¶n tiÒn c«ng ngµy thùc chÊt lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ
thÆng d n»m trong lîi nhuËn cña nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp vµ lîng tiÒn c«ng ®ã bao giê còng
nhá h¬n lîi nhuËn th¬ng nghiÖp hoÆc phÇn thÆng d t b¶n c«ng nghiÖp ®· nhêng. Nh vËy b¶n
49
th©n nh©n viªn ho¹t ®«ng trong lÜnh vùc th¬ng nghiÖp vµ bÞ bãc lét v× ngµy lµm viÖc cña hä
trong cöa hµng cña nhµ t b¶n còng ®îc chia thµnh 2 phÇn, 1 ph©n ngµy lµ thêi gian lao ®éng
cÇn thiÕt. Trong thêi gian nµy hä b¸n ®îc mét lîng hµng, hä nhËn ®îc tiÒn c«ng, tiÒn c«ng ®ã
t¬ng ®¬ng 1 phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho t b¶n th¬ng
nghiÖp, phÇn thêi gian cßn l¹i trong ngµy lµ thêi gian lao ®éng thÆng d. Trong thêi gian nµy
ngêi nh©n viªn th¬ng nghiÖp l¹i b¸n ®îc mét lîng hµng vµ t¹o ra ®îc mét lîng gi¸ trÞ t¬ng ®¬ng
phÇn cßn l¹i cña gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho t b¶n th¬ng nghiÖp. Bé
phËn gi¸ trÞ nµy kh«ng thuéc nh©n viÖn th¬ng nghiÖp mµ thuéc vÒ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp.
ChÝnh v× vËy M¸c kÕt luËn mÆc dï ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lu th«ng hoÆc th¬ng nghiÖp
th× ngêi nh©n viªn th¬ng nghiÖp vÉn lµ ngêi lµm thuª do ®ã lao ®éng cña hä vÉn lµ lao ®éng
bÞ bãc lét vµ lao ®éng cña hä lµ nguån gèc t¹o ra thu nhËp kh«ng lao ®éng cho t b¶n th¬ng
nghiÖp.
5) ThÕ nµo lµ t b¶n cho vay? Tr×nh bµy b¶n chÊt hoÆc nguån gèc cña lîi Ých cho
vay?
* B¶n chÊt cña T b¶n cho vay.
T b¶n cho vay xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö, nã cã tríc c¶ t b¶n c«ng nghiÖp vµ t
b¶n th¬ng nghiÖp nhng ®ã lµ t b¶n cho vay nÆng l·i theo kiÓu cæ xa.
Cßn trong nÒn kinh tÕ t b¶n l¹i lu«n diÔn ra mét hiÖn tîng: cã mét sè nhµ t b¶n ho¹t
®éng nh t b¶n c«ng nghiÖp, t b¶n th¬ng nghiÖp cã mét sè tiÒn t¹m thêi nhµn rçi cha sö dông
®Õn nh tiÒn khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh nhng cha hÕt, tiÒn tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt nhng
cha ®ñ, tiÒn mua nguyªn, nhiªn vËt liÖu vµ tr¶ c«ng cho ngêi lao ®éng nhng cha ®Õn kú … tÊt
c¶ nh÷ng kho¶n tiÒn nµy ®ang n»m ïn mét chç vµ kh«ng sinh líi cho chñ së h÷u.
Nhng còng trong giao ®o¹n ®ã l¹i cã mét sè nhµ t b¶n ho¹t ®éng kh¸c ký ®îc hîp ®ång
míi cã nhu cÇu ®æi míi t b¶n cè ®Þnh më réng quy m« s¶n xuÊt … nhng cha tÝch luü kÞp vèn.
Tõ ®ã lµm xuÊt hiÖn trong x· héi t b¶n mét quan hÖ tÝn dông vay mîn lÉn nhau gi÷a çc nhµ t
b¶n vµ h×nh thµnh ra mét lo¹i t b¶n míi CM gäi ®ã lµ t b¶n cho vay vµ ®Þnh nghÜa
+ T b¶n cho vay: lµ t b¶n tiÒn tÖ mµ ngêi chñ cña nã nhêng quyÒn sö dông vèn tiÒn tÖ
cho 1 nhµ t b¶n kh¸c trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m môc ®Ých thu ®îc mét kho¶n tiÒn
lêi díi h×nh thøc lîi tøc cho vay.
C«ng thøc vËn ®éng
TCvay ---- T’ cho vay
T’cho vay = TCV + Z (lîi tøc)
NÕu nh×n vµo c«ng thøc vËn ®éng cña t b¶n cho vay nhµ t b¶n cho vay kh¼ng ®Þnh
h¾n kh«ng bãc lét lao ®éng lµm thuª mµ lîi tøc h¾n thu ®îc lµ do nguån lùc tù nhiªn cña ®ång
tiÒn mµ h¾n lµ chñ së h÷u.
VÒ vÊn ®Ò nµy CM¸c ®· chØ râ nhµ t b¶n cho vay còng tham gia vµo qu¸ tr×nh bãc lét
lao ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n nhng gi¸n tiÕp th«ng qua bµn tay cña nhµ t b¶n ho¹t ®éng
hoÆc t b¶n ®i vay. V× vËy c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña t b¶n cho vay ph¶i lµ
TChovay—{TCN-(t liÖu s¶n xuÊt+ SL§) – s¶n xuÊt- H’-T’CN}- T’cv
Tcho vay -> T’cho vay (rót gän).
B¶n chÊt vµ nguån gèc cña lîi tøc cho vay:

Qua ph©n tÝch Mac chØ râ: lîi thøc cho vay thùc chÊt lµ mét phÇn cña lîi nhuËn b×nh
qu©n mµ nhµ t b¶n ®i vay ®· tr¶ cho nhµ t b¶n cho vay v× t b¶n cho vay ®· nhêng quyÒn sö
dông vèn tiÒn tÖ cho nhµ t b¶n ®i vay trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Çc M¸c còng chØ râ lîi tøc cho vay xÐt vÒ mÆt nguån gèc nã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ
50
thÆng d ®îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th«ng qua viÖc bãc lét c«ng nh©n lµm thuª.
*) Tû suÊt lîi tøc cho vay:
Ho¹t ®éng trong lÜnh vùc cho vay hoÆc tÝn dông lµ nh»m môc ®Ých thu ®îc mét
kho¶n tiÒn lêi díi h×nh thøc lîi tøc. Nhng trong thùc tiÔn khi h×nh thµnh quan hÖ tÝn dông th×
kÓ c¶ ngêi ®i vay vµ ngêi cho vay cha quan t©m ®Õn lîi tøc mµ l¹i quan t©m tríc hÕt ®Õn tû
suÊt lîi tøc.
Tû suÊt lîi tøc lµ tû sè tÝnh theo tû lÖ gi÷a møc lîi tóc mµ nhµ t b¶n thu ®îc so víi tæng
t b¶n cho vay vµ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
Z’ = (Z/T B¶n cho vay) x 100%
6. ThÕ nµo lµ t b¶n Ng©n hµng, tr×nh bµy sù h×nh thµnh lîi nhuËn ng©n hµng.
Ph©n biÖt t b¶n ng©n hµng víi t b¶n cho vay.
* B¶n chÊt t b¶n ng©n hµng vµ sù h×nh thµnh lîi nhuËn ng©n hµng:
Díi Chñ nghÜa t b¶n quy m« s¶n xuÊt cña çc nhµ t b¶n ngµy cµng më réng v× vËy
nguån vèn tù cã cña çc nhµ t b¶n gÆp ph¶i nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh do ®ã ho¹t ®éng tÝn
dông díi chñ nghÜa t b¶n lµ 1 tÊt yÕu kh¸ch quan.
T b¶n ng©n hµng lµ mét t b¶n ho¹t ®éng, nã còng gièng nh t b¶n c«ng nghiÖp, th¬ng
nghiÖp… ®Çu t vµo ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ nh»m môc ®Ých thu ®îc
mét kho¶n tiÒn lêi díi h×nh thøc lîi nhuËn ng©n hµng. B¶n chÊt cña t b¶n ng©n hµng cßn ®îc
Çc M¸c chØ râ ë 2 chøc n¨ng c¬ b¶n cña ng©n hµng ®ã lµ
Kh¸c t b¶n cho vay lµ t b¶n t¹m thêi nhµn rçi, ng©n hµng sö dông tiÒn cña m×nh ®Ó cho vay.
+ Ng©n hµng lµ mét trung t©m tÝn dông – x· héi víi chøc n¨ng nµy ng©n hµng thùc
hiÖn 2 nhiÖm vô: nhËn göi vµ cho vay. Khi ng©n hµng thùc hiÖn nhiÖm vô göi cã nghÜa lµ
ng©n hµng thùc hiÖn chøc n¨ng huy ®éng nguån vèn trong x· héi vµ khi lµm nhiÖm vô nµy
ng©n hµng cam kÕt víi ngêi göi tiÒn hoµn tr¶ ngêi göi sè lîng tiÒn göi kÌm theo lîi tøc tiÒn
göi. Cßn khi ng©n hµng thùc hiÖn nhiÖm vô cho vay tøc lµ ng©n hµng cung øng vèn cho çc
chñ thÓ. Khi lµm nhiÖm vô cho vay ng©n hµng yªu cÇu çc chñ thÓ vay tiÒn ph¶i cam kÕt víi
ng©n hµng ph¶i hoµn tr¶ l¹i ng©n hµng sè tiÒn vay kÌm theo lîi tøc tiÒn vay ®óng kú h¹n. Bao
giê lîi tøc cho vay cña ng©n hµng còng lín h¬n lîi tøc ng©n hµng nhËn göi, kho¶n chªnh lÖch
gi÷a 2 møc lîi tøc sau khi trõ ®i nh÷ng chi phÝ nghiÖp vô ng©n hµng, céng víi nh÷ng nguån
thu kh¸c trong nghiÖp vô cña ng©n hµng sÏ h×nh thµnh ra lîi nhuËn ng©n hµng. Nh vËy b¶n
chÊt cña lîi nhuËn ng©n hµng, nã lµ mét phÇn cña lîi nhuËn mµ çc nhµ t b¶n ho¹t ®éng trÝch
ra ®Ó tr¶ cho t b¶n ng©n hµng v× t b¶n ng©n hµng ®· nhêng quyÒn sö dông vèn tiÒn tÖ cho
hä trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh vËy nguån gèc lîi ng©n hµng còng lµ mét phÇn cña gi¸
trÞ thÆng d do bãc lét c«ng nh©n lµm thuª mµ cã.
+ Ng©n hµng cßn cã chøc n¨ng lµ trung t©m thanh to¸n x· héi, lµ n¬i ph¸t hµnh tiÒn
mÆt vµ thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh cña Nhµ níc.
T¹i çc ng©n hµng ®Òu gi÷a çc tµi kho¶n tiÒn göi dù tr÷ cña çc chñ thÓ vµ th«ng qua
mét hÖ thèng çc lÖnh b»ng sÐc thanh toan, ng©n hµng thùc hiÖn chøc n¨ng thanh to¸n gi÷a
çc chñ thÓ cã tµi kho¶n më t¹i ng©n hµng. ®ång thêi ng©n hµng trung ¬ng lµ mét c¬ quan
®èc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn mÆt vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh cña chÝnh phñ nh ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu, tr¸i kho¶n cña chÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn çc môc ®Ých qu¶n lý tµi chÝnh cña
chÝnh phñ.
* Sù kh¸c nhau gi÷a t b¶n ng©n hµng vµ t b¶n cho vay?
(tr×nh bµy 2 lo¹i t b¶n tríc)
Ph©n biÖt t b¶n ng©n hµng víi t b¶n cho vay
- T b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc tiÒn tÖ nh»m môc
51
®Ých thu ®îc tiÒn lêi díi h×nh thøc lîi nhuËn ng©n hµng.
T b¶n cho vay lµ t b¶n tiÒn tÖ mµ ngêi chñ cña nã nhêng quyÒn sö dông vèn tiÒn tÖ cho
mét nhµ t b¶n kh¸c trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m môc ®Ých thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi
díi h×nh thøc lîi tøc cho vay. Ph©n tÝch b¶n chÊt cña t b¶n ng©n hµng vµ t b¶n cho vay CM¸c
®· chØ râ gi÷a chóng cã sù gièng vµ kh¸c nhau sau:
+ Gièng: c¶ 2 h×nh thøc t b¶n ®Òu kinh doanh trong lÜnh vùc tiÒn tÖ nh»m môc ®Ých
thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi díi h×nh thøc nhÊt ®Þnh nh lîi nhuËn ng©n hµng, lîi tøc cho vay.
Nguån gèc cña lîi nhuËn ng©n hµng còng nh lîi tøc cho vay ®Òu lµ mét phÇn cña gi¸
trÞ thÆng d do bãc lét c«ng nh©n mµ cã. Nhng gi÷a chóng cã dù kh¸c nhau rÊt c¬ b¶n ®ã lµ
+ Kh¸c:
. Nguån vèn ho¹t ®éng. Nguån vèn cñ t b¶n ng©n hµng ®ã lµ vèn ho¹t ®éng, còng gièng
nh vèn cña t b¶n c«ng nghiÖp, t b¶n th¬ng nghiÖp… ngîc l¹i vèn cña t b¶n cho vay l¹o lµ vèn
t¹m thêi nhµn rçi (hay vèn tiÒm thÕ)
. KÕt qu¶ ho¹t ®éng: lîi nhuËn ng©n hµng chÝnh lµ lîi nhuËn b×nh qu©n nã ph¶n ¸nh
kÕt qu¶ cña qu¸ trinh s¶n xuÊt kinh doanh cña t b¶n ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn cã sù c¹nh
tranh víi çc nhµ t b¶n ho¹t ®éng kh¸c. Ngîc l¹i lîi tøc cho vay chØ lµ mét phÇn cña lîi nhuËn
b×nh qu©n mµ t b¶n ®i vay trÝch ra tõ lîi nhuËn b×nh qu©n cña m×nh ®Ó tr¶ cho nhµ t b¶n
cho vay. Nãi çch kh¸c lîi tøc cho vay lu«n < lîi nhuËn ng©n hµng.
. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng (T B¶N NH cã tham gia bq lîi nhuËn kh«ng).
T b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng v× vËy sau qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh t b¶n
ng©n hµng ph¶i tham gia vµo cuéc c¹nh tranh víi çc ngµnh kh¸c ®Ó ph©n chia nhau lîi nhuËn
theo nguyªn t¾c b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn.
Ngîc l¹i t b¶n cho vay kh«ng ph¶i lµ t b¶n ho¹t ®éng, nã chØ lµ t b¶n phôc vô cho çc nhµ
t b¶n ho¹t ®«ng vÒ vèn tiÒn tÖ v× vËy t b¶n cho vay kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh b×nh qu©n
ho¸ tû suÊt lîi nhuËn. ChÝnh v× vËy C M¸c ®· kh¼ng ®Þnh t b¶n cho vay lµ t b¶n thùc lîi nhÊt
(c¨n b¶n nhÊt).
7. ThÕ nµo lµ c«ng ty cæ phÇn, t b¶n gi¶, vµ th× trêng chøng kho¸n?
* B¶n chÊt cña c«ng ty cæ phÇn:
NÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn th× quy m« s¶n xuÊt ngµy cµng ®îc më
réng. Nguån vèn hoÆc t b¶n ç biÖt cña tõng nhµ t b¶n kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña viÖc
më réng quy m« s¶n xuÊt v× vËy dÉn ®Õn mét xu thÕ tÊt yÕu lµ h×nh thµnh ra çc c«ng ty cæ
phÇn.
C«ng ty cæ phÇn lµ mét doanh nghiÖp t b¶n c«ng nghiÖp lín lµ nguån vèn cña nã ®îc
h×nh thµnh dùa trªn c¬ së huy ®éng vèn tõ trong x· héi th«ng qua viÖc ph¸t hµnh çc cæ phiÕu
c«ng ty. Ngêi mua cæ phiÕu cña çc c«ng ty cæ phÇn ®îc gäi lµ cæ ®«ng. Cæ ®«ng cã çc
quyÒn lîi : ®îc tham gia trong ®¹i héi cæ ®«ng ®Ó bÇu ra héi ®ång qu¶n trÞ ®ång thêi ®îc
nhËn mét phÇn thu nhËp c¨n cø vµo cæ tøc cña tõng cæ phÇn (møc cæ tøc cao hay thÊp phô
thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c«ng ty).
* B¶n chÊt cña t b¶n gi¶
T b¶n gi¶ lµ nh÷ng chøng chØ cã gi¸ trÞ nh cæ phiÕu c«ng ty, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i
kho¸n chÝnh phñ. Së dÜ gäi lµ t b¶n gi¶ bëi v× nh÷ng chøng chØ nµy ghi nhËn mét sè tiÒn
nhÊt ®Þnh ®îc ghi trªn cæ phiÕu thêng gäi lµ mÖnh gi¸ cæ phiÕu, mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. §ång
thêi nh÷ng chøng chØ nµy ®îc mua b¸n mét çch tù do trªn thÞ trêng díi sù t¸c ®éng cña çc quy
luËt thÞ trêng. TÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng c¨n cø vµo thÞ gi¸
cña cæ phiÕu: thÞ gi¸ cæ phiÕu kh«ng ph¶i lµ sè tiÒn ghi trªn cæ phiÕu mµ thÞ gi¸ cæ phiÕu
phô thuéc vµo 2 yÕu tè: cæ tøc cña cæ phiÕu, møc l·i suÊt Ng©n hµng mµ nÕu ng êi cã cæ
52
phiÕu kh«ng mua cæ phiÕu dïng tiÒn ®ã göi vµo ng©n hµng còng sÏ thu ®îc mét møc lîi tøc
ngang víi cæ tøc cña cæ phiÕu.
* ThÞ trêng chøng kho¸n:
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng trong c¬ cÊu thÞ trêng ®a d¹ng cña nÒn kinh tª.
Trªn thÞ trêng chøng kho¸n ngêi ra mua b¸n trao ®æi nh÷ng chøng chØ cã gi¸ trÞ nh cæ phiÕu
cña çc c«ng ty, tr¸i phiÕu, tr¸i kho¸n chÝnh phñ. ThÞ trêng chøng kho¸n cã thÞ trêng s¬ cÊp vµ
thÞ trêng thø cÊp, chñ yÕu ho¹t ®éng cña thÞ trêng s¬ cÊp lµ th«ng qua çc së giao dÞch vµ c¬
quan m«i giíi giao dÞch. thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng hÕt søc quan träng cã dung lîng
giao dÞch trao ®æi lín. V× vËy t¸c dông cña nã lµ hÕt søc to lín nhng sù ®æ bÓ cña thÞ trêng
chøng kho¸n th× còng g©y nªn nh÷ng tµn ph¸ kh«n lêng cho nÒn kinh tÕ.
IV t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp vµ ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa

1. ThÕ nµo lµ ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa? Ph©n biÖt ®¹i t« t b¶n chñ nghÜa víi ®Þa t«
phong kiÕn?
* B¶n chÊt ®¹i t« t b¶n:
Quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng h×nh thµnh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp mµ
ngµy cµng ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh réng kh¾p trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Khi quan hÖ s¶n
xuÊt t b¶n chñ nghÜa xuÊt hiÖn trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp th× ngoµi mét sè nh÷ng ngêi tiÓu
thñ n«ng kinh doanh trªn ruéng ®Êt cña m×nh th× trong n«ng nghiÖp xuÊt hiÖn mãi quan hÖ
gi÷a 3 giai cÊp ®ã lµ ®Þa chñ (lµ nhng ngêi së h÷u ®èi víi ®¸t ®ai), t b¶n kinh doanh n«ng
nghiÖp (lµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng) nhng bá vèn ®Çu t kinh doanh trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp
nh»m môc ®Ých thu ®îc mét kho¶n lîi nhuËn ngang b»ng lîi nhuËn çc nhµ t b¶n ho¹t ®éng
kh¸c), c«ng nh©n n«ng nghiÖp (lµ nh÷ng ngêi lao ®éng lµm thuª kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt).
Kinh doanh trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp th× nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp b¾t buéc ph¶I
thu ®îc mét kho¶n lîi nhuËn b×nh qu©n nh çc nhµ t b¶n kh¸c. Nhng kinh doanh n«ng nghiÖp
l¹i lµ kinh doanh trªn ®Êt ®ai v× vËy nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶I thuª ruéng ®Êt
cña ®Þa chñ (v× ®Êt ®ai lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu cña n«ng nghiÖp) §Ó cã thÓ sö dông ®Êt
®ai thuéc quyÒn së h÷u cña ®¹i chñ. Th× nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶i tr¶ cho ®Þa
chñ mét kho¶n thu nhËp v× vËy nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶i t×m çch bãc lét c«ng
nh©n n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n ®Ó thu ®îc mét kho¶n gi¸ trÞ thÆng d, d«i ra ngoµi lîi nhuËn
b×nh qu©n cña nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp, bé phËn gi¸ trÞ thÆng d ®ã ®îc gäi lµ lîi
nhuËn siªu ng¹ch, lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy ®îc chuyÓn ho¸ thµnh ®Þa t« ®Ó tr¶ cho chñ ruéng.
Tõ ®ã CM¸c ®· ®i ®Õn kÕt luËn: b¶n chÊt cña ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa lµ mét phÇn cña gi¸
trÞ thÆng d d«i ra ngoµi lÜnh vùc n«ng nghiÖp ®Ó tr¶ cho ®¹i chñ, lµ ngêi chñ së h÷u ®èi víi
®Êt ®ai.
* Ph©n biÖt:
§Þa t« t b¶n vµ ®Þa t« phong kiÕn ®Òu lµ 2 ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i trong lÜnh vùc n«ng
nghiÖp, gi÷a chóng cã sù gièng nhau
- C¶ 2 lo¹i ®Þa t« ®Çu ph¶n ¸nh quan hÖ bãc lét gi÷a giai cÊp t s¶n ®Þa chñ víi nh÷ng
ngêi lao ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp.
- §Òu ph¶n ¸nh sù t¸ch biÖt gi÷a quyÒn së h÷u ®Êt ®ai víi quyÒn sö dông ruéng ®Êt.
Nhng gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau
- Kh¸c nhau vÒ chÊt: khi nãi ®Õn ®¹i t« phong kiÕn, ph¶n ¸nh quan hÖ bãc lét trùc tiÕp
gi÷a 2 giai cÊp: ®Þa chñ – n«ng d©n. Ngîc l¹i khi nãi ®Õn ®Þa t« t b¶n -> ph¶n ¸nh quan hÖ
bãc lét gi¸n tiÕp, ®Þa chñ – t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp – c«ng nh©n n«ng nghiÖp.
- Kh¸c nhau vÒ lîng: ®Þa t« phong kiÕn bao gåm tÊt c¶ phÇn s¶n phÈm thÆng d mµ ng-
53
êi n«ng d©n ®· t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®«i khi nã cÇn lÊn sang phÇn s¶n phÈm cÇn
thiÕt nÕu nh møc t« qu¸ cao. Ngîc l¹i ®Þa t« t b¶n chØ lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ thÆng d sau khi
®· khÊu trõ ®i phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp hoÆc nãi
çch kh¸c ®Þa t« t b¶n bao giê còng Ýt h¬n ®Þa t« phong kiÕn.
2. Ph©n tÝch çc lo¹i ®Þa t« díi chñ nghÜa t b¶n?
(ThÕ nµo lµ ®Þa t« chªnh lÖch, thÕ nµo lµ ®¹i t« tuyÖt ®èi, ph©n biÖt ®Þa t« chªnh
lÖch vµ ®Þa t« tuyÖt ®èi)
* Kinh doanh trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp t b¶n lµm xuÊt hiÖn 2 lo¹i h×nh ®Þa t« c¬
b¶n ®ã lµ ®Þa t« chªnh lÖch vµ ®Þa t« tuyÖt ®èi.
a) §Þa t« chªnh lÖch:
- Kh¸i niÖm: ®Þa t« chªnh lÖch lµ kho¶n ®Þa t« thu ®îc do cã sù kh¸c nhau vÒ ®é mµu
mì cña ®Êt ®ai, vÞ trÝ cña ruéng ®Êt so víi thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm vµ do kÕt qu¶ ®Çu t
th©m canh trªn ruéng ®Êt mµ cã.
- §Æc ®iÓm kinh doanh n«ng nghiÖp: kinh doanh trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ kinh
doanh trªn ruéng ®¸t mµ ruéng ®Êt, sè lîng th× cã h¹n vµ tÝnh chÊt hoÆc ®é mµu mì kh«ng
gièng nhau trong ®ã cã ruéng tèt, ruéng trung b×nh, ruéng xÊu mµ theo CM¸c chñ yÕu ruéng
®Êt trong n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ ruéng xÊu v× kinh doanh trong n«ng nghiÖp lµ bãc lét ®Êt
®ai, h¬n n÷a ruéng ®¸t lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn v× vËy vÞ trÝ cña nã so víi thÞ trêng tiªu thô
s¶n phÈm ®îc h×nh thµnh cè ®Þnh ngay tõ khi xuÊt hiÖn.
Kinh doanh trong n«ng nghiÖp cã mét ®Æc ®iÓm kh¸c víi kinh doanh trong c«ng
nghiÖp ®ã lµ ®Æc ®iÓm vÒ h×nh thµnh gi¸ c¶ n«ng phÈm:
+ Gi¸ c¶ hµng ho¸ c«ng nghiÖp phÈm nh ®· nghiªn cøu bao giê còng ®îc h×nh thµnh bëi
®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ cung øng s¶n phÈm ra thÞ
trêng vµ Mac ®· kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ thÞ trêng cña s¶n phÈm c«ng nghiÖp lµ lîng lao ®éng
mang tÝnh x· héi cÇn thiÕt cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸.
Nhng ngîc l¹i kinh doanh trong n«ng nghiÖp lµ kinh doanh ruéng ®Êt mµ ruéng ®Êt th×
tÝnh chÊt vµ ®é mµu mì kh¸c gÇn ruéng tèt, ruéng trung b×nh vµ ruéng xÊu. NÕu gi¸ trÞ n«ng
phÈm còng ®îc x¸c ®Þnh nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸ c«ng nghÖ phÈm cã nghÜa lµ nã ®îc quyÕt
®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh trªn ruéng ®Êt th× sÏ kh«ng cã mét nhµ t b¶n nµo
kinh doanh trªn ruéng xÊu (mµ ruéng xÊu l¹i lµ chñ yÕu). V× vËy gi¸ c¶ n«ng s¶n phÈm bao giê
còng ®îc quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trªn ruéng ®Êt xÊu nhÊt v×:
. Dï kinh doanh trªn ruéng ®¸t xÊu th× çc nhµ t b¶n còng ph¶i ®¶m b¶o cã doanh lîi (l·i)
v× vËy nÕu gi¸ c¶ n«ng phÈm ®îc quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh th× sÏ m©u
thuÉn víi môc ®Ých kinh doanh cña çc nhµ t b¶n.
. Nhu cÇu n«ng s¶n ngµy çng ph¸t triÓn v× tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè do ®ã ®ßi hái ph¶i
kinh doanh trªn tÊt c¶ ruéng ®Êt míi ®ñ khèi lîng n«ng phÈm.
. Ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt cña n«ng nghiÖp vµ nã ®· cã chñ së h÷u ngay tõ ®Çu v×
vËy ®· ng¨n c¶n çc nhµ t b¶n chuyÓn tõ kinh doanh ruéng xÊu sang trung b×nh hoÆc tèt. Tõ
nh÷ng lý do ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng gi¸ c¶ n«ng phÈm chØ cã thÓ quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt ë ruéng xÊu, cã nh vËy míi cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña çc nhµ s¶n xuÊt t
b¶n trong n«ng nghiÖp.
- Çc lo¹i ®Þa t« chªnh lÖch
§Þa t« chªnh lÖch ®îc chia lµm 2 lo¹i ®ã lµ
§Þa t« chªnh lÖch mét: ®ã lµ ®Þa t« thu ®îc ë nh÷ng ruéng ®¸t cã ®é mµu mì trung
b×nh vµ tèt so víi kinh doanh trªn ruéng xÊu vµ thu ®îc do vÞ trÝ ruéng ®Êt gÇn thÞ trêng tiªu
thô.
Së dÜ nh÷ng ngêi kinh doanh trªn ruéng tèt vµ trung b×nh thu ®îc ®Þa t« chªnh lÖch mét
54
bëi v× do ®é mµu mì cña ruéng ®Êt tèt lín h¬n ruéng lo¹i xÊu v× vËy n¨ng suÊt vµ s¶n lîng cao
h¬n do ®ã cïng mét lîng vèn ®Çu t th× hiÖu qu¶ kinh doanh trªn ruéng tèt vµ trung b×nh sÏ cao
h¬n so víi ruéng xÊu. Gi¸ c¶ n«ng phÈm ®îc quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt lµ ruéng xÊu
v× vËy kho¶ng chªnh lÖch do sù kh¸c nhau vÒ ®é mµu mì ®Êt ®ai sÏ h×nh thµnh ra lîi nhuËn
siªu ng¹ch vµ chuyÓn ho¸ ra lîi nhuËn siªu ng¹ch. ®ång thêi kinh doanh trªn ruéng ®¸t lµ ®Ó t¹o
ra n«ng phÈm ®em b¸n v× vËy vÞ trÝ cña ruéng ®Êt so víi th× trêng tiªu thô s¶n phÈm sÏ t¹o ra
nh÷ng lîi thÕ kh¸c nhau cho çc chñ thÓ: ngêi kinh doanh ë nh÷ng ruéng ®Êt gÇn thÞ trêng sÏ
gi¶m bít ®îc mét phÇn chi phÝ lu th«ng so víi kinh doanh ë ruéng xa, kho¶n chªnh lÖch ®ã
còng chÝnh lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch vµ nã chuyÓn ho¸ thµnh ®Þa t« chªnh lÖch mét.
+ §Þa t« chªnh lÖch 2: §©y lµ ®Þa t« thu ®îc nhê cã qu¸ tr×nh ®Çu t th©m canh trªn
ruéng ®Êt.
§Çu t th©m canh trong n«ng nghiÖp cã nghÜa lµ øng th©m mét lîng vèn nhÊt ®Þnh vµo
mét diÖn tÝch canh t¸c ®Ó c¶i t¹o ®é mµu mì cña ®Êt ®ai vµ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho kinh doanh n«ng nghiÖp v× vËy s¶n lîng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch sau khi ®Çu t th©m
canh sÏ cao h¬n so víi tríc. Khi hîp ®ång thuª ruéng gi÷a t b¶n kinh doanh víi ®Þa chñ cßn hiÖu
lùc th× kÕt qu¶ cña ®Çu t th©m çnh sÏ thuéc vÒ nhµ t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp nhng khi
hîp ®ång thuª ruéng ®· kÕt thóc hiÖu qu¶ cña ®Çu t th©m canh vÉn cßn ph¸t huy t¸c dung nh-
ng phÇn ®ã sÏ bÞ ®Þa chñ chiÕm ®o¹t ®Ó n©ng møc ®Þa t« cao h¬n khi cho nhµ t b¶n kh¸c
thuª ruéng. Tõ ®ã dÉn ®Õn mét hiÖn tîng trong x· h«i t b¶n ®Þa chñ chØ muèn cho thuª ruéng
thêi gian ng¾n cßn nhµ t b¶n trong thêi gian thuª ruéng t×m mäi çch v¾t kiÖt ®Êt ®ai.
KÕt luËn:
Tõ viÖc ph©n tÝch b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ çc lo¹i h×nh ®Þa t« chªnh lÖch M¸c kÕt
luËn ®Þa t« chªnh lÖch díi chñ nghÜa t b¶n ®îc h×nh thµnh do cã sù ®éc quyÒn kinh doanh
trªn ruéng ®Êt.
b) §Þa t« tuyÖt ®èi:

Khi nghiªn cøu ®Þa t« chªnh lÖch gi¶ ®Þnh nhµ t b¶n kinh doanh trªn ruéng xÊu kh«ng
ph¶i nép t« cho ®Þa chñ nhng trong thùc tiÔn díi Chñ nghÜa t b¶n dï kinh doanh trªn ruéng tèt,
trung b×nh hoÆc xÊu mét khi ®¹i chñ ®· nhêng quyÒn sö dông ruéng ®¸t cho t b¶n kinh doanh
n«ng nghiÖp th× døt kho¸t h¾n sÏ thu ®Þa t«. VËy kinh doanh trªn ruéng ®¸t xÊu lÊy ®©u ra
lîi nhuËn siªu ng¹ch ®Ó nép cho ®Þa chñ?
VÒ vÊn ®Ò nµy CM¸c ®· chØ râ kinh doanh trong n«ng nghiÖp cã ®Æc ®iÓm lu«n
lu«n l¸c hËu h¬n so víi c«ng nghiÖp v¶ vÒ kü thuËt lÉn vÒ mÆt kinh tÕ, ®iÒu ®ã ®îc thÓ
hiÖn ë chç cÊu t¹o h÷u c¬ trong n«ng nghiÖp bao giê còng thÊp h¬n cÊu t¹o h÷u c¬ trong c«ng
nghiÖp, do ®ã nÕu cã cïng mét lîng vèn nh nhau, cã cïng mét tr×nh ®é bãc lét nh nhau th× ®Çu
t vµo lÜnh vùc n«ng nghiÖp nhµ t b¶n sÏ thu ®îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d h¬n ®Çu t vµo c«ng
nghiÖp. Kho¶n chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thÆng d cña C«ng nghiÖp so víi n«ng nghiÖp nÕu nh
trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp th× sÏ ®îc ®em b×nh qu©n ho¸ cho tÊt c¶ çc nhµ t b¶n. Nhng
trong n«ng nghiÖp do cã sù ®éc quyÒn vÒ së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai nªn ®· ng¨n c¶n viÖc di
chuyÓn t b¶n cña çc nhµ t b¶n kh¸c vµo n«ng nghiÖp v× vËy phÇn chªnh lÖch nµy ®îc gi÷ l¹i
trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp díi h×nh thøc lîi nhuËn siªu ng¹ch vµ chuyÓn ho¸ thµnh ®Þa t«
tuyÖt ®èi vµ tr¶ cho chñ ruéng. Tõ ph©n tÝch ®ã M¸c ®i ®Õn kÕt luËn vÒ b¶n chÊt cña ®Þa
t« tuyÖt ®èi nh sau: §Þa t« tuyÖt ®èi lµ ®Þa t« thu ®îc do (cã sù kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o h÷u c¬
gi÷a t b¶n kinh doanh) lîi nhuËn siªu ng¹ch d«i ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n, ®îc h×nh thµnh
do cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n trong c«ng nghiÖp, nã lµ sè chªnh
lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña n«ng s¶n so víi gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung. Tõ ph©n tÝch C M¸c nhÊn m¹nh
®Þa t« tuyÖt ®èi díi chñ nghÜa t b¶n ®îc h×nh thµnh do cã chÕ ®é ®èc quyÒn vÒ së h÷u ®èi
víi ruéng ®Êt.
55
56
ThiÕu nghØ tÕt
PhÇn sau
Ch¬ng vii T¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi
1. Ph©n tÝch çc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn trong t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më
réng t b¶n x· héi díi chñ nghÜa t b¶n.
* §iÒu kiÖn thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n díi chñ nghÜa t b¶n.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt díi lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª
víi t liÖu s¶n xuÊt cña nhµ t b¶n ®Î s¶n xuÊt ra çc s¶n phÈm x· héi. S¶n phÈm x· héi lµ toµn
bé çc s¶n phÈm ®îc r¹o ra trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ bao gåm 2 bé ph©n lµ nh÷ng t liÖu
s¶n xuÊt ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh t¸u s¶n xuÊt x· héi vµ nh÷ng t liÖu tiªu dïng ®Ó phôc vô
cho nh÷ng qu¸ tr×nh t¸u s¶n xuÊt ra søc lao ®éng cña con ngêi. Muèn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
tiÕp diÔn th× b¾t buéc ph¶i tiªu dïng c¶ t liÖu s¶n xuÊt vµ c¶ nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng.
§Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh tiªu dïng çc s¶n phÈm x· héi ®ã M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn ®· chia
nÒn s¶n xuÊt x· héi ra thµnh 2 khu vùc
KV1 lµ khu vùc s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt
KV2 la khu vùc s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng
M¸c kÕt luËn r»ng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi th× c¶ 2 khu vùc cña nÒn kinh tÕ
®Òu cÇn thiÕt ph¶i tiªu dïng, c¶ t liÖu s¶n xuÊt lÉn vËt phÈm tiªu dïng. Tõ ®ã dÉn ®Õn yªu
cÇu ph¶i trao ®æi s¶n phÈm gi÷a 2 khu vùc.
Trong nÒn kinh tÕ t b¶n qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi l¹o diÔn ra th«ng qua 2 m« h×nh
®ã lµ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n t b¶n x· héi vµ t¸i s¶n xuÊt më réng t b¶n x· héi.
ë mçi mét m« h×nh th× ®ßi hái ph¶i cã mét ®iÒu kiÖn thùc hiÖn (trao ®æi) kh¸c nhau.
§i s©u vµo tõng m« h×nh t¸i s¶n xuÊt M¸c chØ râ
a) T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n t b¶n x· héi.
* Kh¸i niÖm
T¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ qui m« s¶n xuÊt cña n¨m sau lÆp l¹i
®óng quy m« s¶n xuÊt cña n¨m tríc, toµn bé phÇn m ®îc t¹p ra ë n¨m tríc hay chu kú tríc ®Òu
®îc sö dông vµ nhu cÇu ç nh©n cña nhµ t b¶n.
* §iÒu kiÖn thùc hiÖn:
§Ó nghiªn cøu vµ chØ ra ®iÒu kiÖn thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n M¸c ®· ®a ra m«
h×nh trao ®æi qua mét vÝ dô cô thÓ sau ®©y
Cã 1 nhµ t b¶n cã mét sè vèn lµ 80.00$ ®Çu t vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo cÊu t¹p h÷u c¬
lµ 70.000$ t liÖu s¶n xuÊt, 10.000$ thuª søc lao ®éng => thu ®îc sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
10.000$ m
Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ra ë khu vùc 1 lµ 90.000$ = C+V+M
ë khu vùc 2 còng cã mét nhµ t b¶n øng ra mét sè vèn lµ 25.000$ vµ ®Çu t vµo s¶n xuÊt
theo cÊu t¹o h÷u c¬
20.000$ mua m¸y mãc + 5.000$ thuª c«ng nh©n
Sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thu ®îc m =5.000$
Vµ tæng gi¸ trÞ ë khu vùc 2 lµ 30.000$
ë khu vùc 1 tån t¹i díi h×nh thøc lµ t liÖu s¶n xuÊt, cßn s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra khu
vùc 2 tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu tiªu dïng.
57
Trong m« h×nh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n cã nghÜa lµ ë khu vùc q toµn bé 10.000$ m bãc lét
®îc sÏ ®îc ®em tiªu dïng hÕt cho nhu cÇu ç nh©n cña nhµ t b¶n v× vËy ë khu vùc 1 nhµ t b¶n
ph¶i ®em 10.000$ m tån t¹i díi h×nh thøc t liÔu ®Ó ®æi lÊy vËt phÈm tiªu dïng ë khu vùc 2.
§ång thêi 10.000$ tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n ë khu vùc 1 còng ®ang tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu
s¶n xuÊt, ®Ó t¸i s¶n xuÊt ë chu kú sau th× ngêi c«ng nh©n còng ph¶i ®em tiÒn l¬ng cña m×nh
®Ó ®æi lÊy vËt phÈm tiªu dïng ë khu vùc 2.
Cßn 70.000C tån t¹o ë khu vùc 1 díi h×nh thøc lµ t liÖu s¶n xuÊt, nhng ®Ó t¸i s¶n xuÊt
gi¶n ®¬n ë n¨m sau th× khu vùc 1 còng cÇn ®óng 1 khèi lîng t liªu s¶n xuÊt ®óng nh n¨m tríc
v× vËt 70.000C ®îc tiªu dïng ngay trong néi bé khu vùc 1.
Xem xÐt ë khu vùc 2 M¸c ®i ®Õn kÕt luËn: toµn bé s¶n phÈm khu vùc 2 lµ 30.000$ ®-
îc biÓu hiÖn ë gi¸ trÞ cña nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng nh l¬ng thùc, ®å dïng thiÕt yÕu cho cuéc
sèng… Xem xÐt ë khu vùc 2 ta nhËn thÊy nÕu qui m« s¶n xuÊt cña n¨m sau lÆp l¹i ®óng qui
m« s¶n xuÊt cña n¨m tríc th× cã nghÜa lµ 5000 m bãc lét ®îc hiÖn ®ang tån t¹i díi h×nh thøc
vËt phÈm tiªu dïng sÏ ®îc tiªu dïng trong néi bé khu vùc 2, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña nhµ t b¶n.
Cßn 5.000 v tån t¹i díi h×nh thøc tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n vµ nã còng ®ang tån t¹i díi h×nh thøc
vËt phÈm tiªu dïng v× vËy nã sÏ ®îc sö dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi c«ng
nh©n nh»m ®¸p øng viÖc t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng.
ë khu vùc 2 cßn l¹i 20.000c tån t¹i díi h×nh thøc vËt phÈm tiªu dïng nhng ®Ó cã thÓ t¸i
s¶n xuÊt ë n¨m sau th× nã ph¶i ®em trao ®æi víi khu vùc 1 ®Ó lÊy m¸y mãc thiÕt bÞ.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn M¸c rót ra ®iÒu kiÖn thùc hiÖn trao ®æi gi÷a 2 khu vùc trong
m« h×nh kinh tÕ gi¶n ®¬n nh sau:
I(v+m) = II C
Tõ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®ã M¸c diÔn gi¶i vµ ®a ra 2 c«ng thøc ph¸i sinh :
I(c+v+m) = II c+ Ic
ý nghÜa cña c«ng thøc nµy vÒ mÆt kinh tÕ lµ: toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm ®îc t¹o ra ë
khu vùc 1 tån t¹o díi h×nh thøc lµ t liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu bï ®¾p nh÷ng
t liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ ë c¶ 2 khu vùc trong n¨m
I(v+m) + II (v+m) = II (C+v+m)
Ý nghÜa kinh tÕ cña c«ng thøc nµy: toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm ®îc t¹o ra ë khu vùc 2 díi
h×nh thøc lµ t liÖu tiªu dïng ph¶i ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n vÒ t
liÖu tiªu dïng ë c¶ 2 khu vùc trong n¨m.
b) T¸i s¶n xuÊt më réng t b¶n x· héi.

Kh¸i niÖm:
T¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ qui m« cñ n¨m sau bao giê còng ®îc
më réng h¬n qui m« s¶n xuÊt cña n¨m tríc. PhÇn s¶n phÈm thÆng d ®îc t¹o ra ë n¨m tríc kh«ng
®em tiªu dïng hÕt cho nhu cÇu ç nh©n cña nhµ t b¶n mµ ®îc tiÕn hµnh tÝch luü ®Ó t¸i s¶n
xuÊt më réng ë n¨m sau.
* §iÒu kiÖn thùc hiÖn (hay trao ®æi)
§Ó nghiªn cøu ®iÒu kiÖn trao ®æi trong t¸i s¶n xuÊt më réng M¸c còng ®a ra mét m«
h×nh víi 1 vÝ dô cô thÓ sau:
ë khu vùc 1 nhµ t b¶n ®Çu t 80.000$ vµo s¶n xuÊt víi cÊu t¹o h÷u c¬: 70.000c + 10.000v
+ 10.000 m = 90.000$ Tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu s¶n xuÊt
Cßn ë khu vùc 2
15.000$ c+ 7.500v + 7.500m = 30.000$ Tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu tiªu dïng.
§Ó tiÕn hµnh t¸i s¶n xuÊt më réng ë n¨m sau th×nh nhµ t b¶n kh«ng tiªu dïng toµn bé
phÇn m ®· bãc lét ®îc mµ ph©n nã thµnh 2 bé phËn: 1 bé phËn ®Ó tÝch luü nh»m më réng
s¶n xuÊt ë n¨m sau, 1 bé phËn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña nhµ t b¶n.
58
Gi¶ sö tû lÖ nµy lµ 8:2
8.000$ tÝch luü
2.000$ tiªu dïng cho nhµ t b¶n
Bé phËn t b¶n tÝch luü sÏ ®îc dïng ®Ó mua thªm t liÖu s¶n xuÊt vµ thuª thªm søc lao
®éng cña c«ng nh©n ®Ó sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®ã. Gi¶ sö cÊu t¹o h÷u c¬ cña khu vùc 1 lµ
kh«ng ®æi ta sÏ cã 7.000$ ®Ó mua thªm c 1 vµ 1.000$ ®Ó thuª c«ng nh©n v1 n¨m sau qu¸ tr×nh
t¸i s¶n xuÊt ë khu vùc 1 sÏ diÔn ra
70.000c + 7.000 c1 + 10.000 v + 1.000 v1 + 2.000 m2 = 90.000
§Ó t¸i s¶n xuÊt ë n¨m sau th× nhu cÇu tiªu dïng cña nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n ë khu vùc 1
lµ vËt phÈm tiªu dïng nhng hiÖn t¹i tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n cò vµ c«ng nh©n míi vµ c¶ phÇn
m tiªu dïng cho nhµ t b¶n l¹i ®ang tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu s¶n xuÊt v× vËy nã ph¶i ®em
®æi lÊy vËt phÈm tiªu dïng ë khu vùc 2.
* §iÒu kiÖn thùc hiÖn T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n
I(v+m)= IIc
I (c+v+m) = I c + II c
S¬ ®å khu vùc I
4.000c + 1.000v + 1.000 m = 6.000 (t liÖu s¶n xuÊt)
S¬ ®å khu vùc II
2.000c + 500v + 500m = 3.000 (T liÖu tiªu dïng)
T¸i s¶n xuÊt më réng I(v+m) > II c
-> S¬ ®å
KVI: 4.000c+ 1.000v + 1.000m = 6.000 (t liÖu s¶n xuÊt)
KVII: 1.500c + 750v + 750 m = 3.000 (T liÖu tiªu dïng)
§Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh trao ®æi s¶n phÈm gi÷a 2 khu vùc trong ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt
më réng, M¸c b¾t ®Çu tõ viÖc ph©n tÝch c¬ cÊu s¶n xuÊt ë khu vùc I. §Ó t¸o s¶n xuÊt më
réng th× 1.000 m ë khu vùc I kh«ng ®em tiªu dïng hÕt cho nhu cÇu cña nhµ t b¶n mµ sÏ ®îc
trÝch mét phÇn lËp quü tÝch luü nh»m t¸i s¶n xuÊt më réng n¨m sau (gi¶ sö tû lÖ tÝch luü/ tiªu
dïng lµ 50/50 th× 1.000m – 500m1 tÝch luü + 500m2 tiªu dïng.
Gi¶ sö cÊu t¹o h÷u c¬ cña khu vùc 2 lµ kh«ng thay ®æi do ®ã 500m 1 ®îc sö dông 400
®Ó mua th©m c1vµ 100 ®Ó thuª th©m c«ng nh©n míi ®Ó sö dông t liÖu s¶n xuÊt míi ®ã
Tõ ®ã cÊu s¶n xuÊt cña khu vùc I sÏ thay ®æi lµ:
(4.000c + 400c1) + (1.000v+ 100v1) + 500 m2 = 6.000 t liÖu s¶n xuÊt
§Ó t¸i s¶n xuÊt më réng ë n¨m sau th× nhu cÇu cña nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n ë khu vùc 1
lµ vËt phÈm tiªu dïng ®Ó s¶n xuÊt ra søc lao ®éng nhng khu vùc I s¶n phÈm lµ toµn bé t liÖu
s¶n xuÊt ®Ó lÊy vËt phÈm tiªu dïng ë khu vùc II bao gåm v+v1+m2 = 1.600.
§Õn ®©y M¸c xÐt khu vùc II
ë khu vùc II s¶n phÈm t¹o ra 3000 díi h×nh thøc t liÖu tiªu dïng ®Ó t¸i s¶n xuÊt cho n¨m
sau khu vùc II cÇn ph¶i cã m¸y mãc v× vËy 1.500 c ¬ khu vùc II tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu tiªu
dïng lµ cã nhu cÇu trao ®æi víi khu vùc I lÊy t liÖu s¶n xuÊt. Nhng nhu cÇu cña khu vùc I lµ
1.600 v× vËy nhµ t b¶n ë khu vùc II sÏ kh«ng tiªu dïng hÕt 750 m bãc lét ®îc mµ sÏ trÝch ra mét
phÇn (100) ®Ó ®¸p øng nhu cÇn trao ®æi cña khu vùc I vµ mua m¸y mãc . Mua thªm m¸y mãc
míi ®ßi hái ph¸i cã c«ng nh©n ®Ó sö dông m¸y mãc ®ã v× vËy nhµ t b¶n khu vùc II l¹i ph¶i
trÝch ra 50 m ®Ó thuª thªm c«ng nh©n t¬ng øng víi cÊu t¹o h÷u c¬ cña khu vùc II nh vËy nhu
cÇu tÝch luü cña khu vùc I sÏ dÉn ®Õn ®ßi hái khu vùc II còng ph¶i tÝch luü vµ cuèi cïng nhµ
t b¶n ë khu vùc I chØ cßng 600m ®em tiªu dïng cho b¶n th©n.
Tõ ®ã dÉn ®Õn c¬ cÊu s¶n xuÊt ë khu vùc II sÏ lµ:
(1.500c+100c1) + 750v + 50 v1+ 600 m2 = 3.000
59
M¸c ®i ®Õn kÕt luËn vÒ trao ®æi s¶n phÈm gi÷a 2 khu vùc cña nÒn kinh tÕ trong
®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng sÏ lµ
(v+v1 + m2)I = (c+c1)II
C©u hái: ThÕ nµo lµ tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n? Tr×nh bµy nguyªn
t¾c ph©n phèi thu nhËp quèc d©n díi chñ nghÜa t b¶n?
* B¶n chÊt cña tæng s¶n phÈm x· héi
Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin kh¼ng ®Þnh tæng s¶n phÈm x· héi lµ toµn bé nh÷ng
s¶n phÈm vËt chÊt mµ nÒn s¶n xuÊt x· héi ®· s¶n xuÊt ra trong thêi gian nhÊt ®Þnh th«ng th -
êng lµ 1 n¨m.
Tæng s¶n phÈm x· héi bao gåm toµn bé s¶n phÈm cña çc ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt t¹o ra
vµ tæng s¶n phÈm x· héi bao gåm c¶ s¶n phÈm lµ t liÖu s¶n xuÊt vµ cã s¶n phÈm lµ vËt phÈm
tiªu dïng.
Tæng s¶n phÈm x· héi nÕu xÐt vÒ mÆt hiÖn vËt thÝ nã bao gåm toµn bé çc s¶n phÈm
vËt chÊt ®îc t¹o ra ë çc ngµnh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. Cßn nÕu xÐt vÒ mÆt gi¸ trÞ th×
tæng s¶n phÈm x· héi lµ tæng gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn cña tÊt c¶ çc gi¸ trÞ nh÷ng s¶n phÈm mµ
nÒn kinh tÕ ®· t¹o ra trong thêi kú nhÊt ®Þnh thêng tÝnh 1 n¨m)
* B¶n chÊt cña thu nhËp quèc d©n
Toµn bé tæng s¶n phÈm x· héi mµ nÒn kinh tÕ t¹o ra trong mét n¨m kh«ng ph¶i lµ çi
®em ra ph©n phèi hÕt cho nh÷ng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. M¸c cho r»ng tæng s¶n phÈm x·
héi sau khi khÊu trõ ®i nh÷ng chi phÝ vÒ t liÖu s¶n xuÊt thÝ phµn cßn l¹i gäi lµ thu nhËp quèc
d©n.
Thu nhËp quèc d©n lµ phÇn gi¸ trÞ hay kÕt qu¶ thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã
quyÕt ®Þnh møc ®é tÝch luü vµ tiªu dïng cña toµn x· héi.
Thu nhËp quèc d©n bao gåm çc s¶n phÈm cÇn thiÕt vµ s¶n phÈm thÆng d.
- S¶n phÈm cÇn thiÕt lµ mét phÇn cña tæng s¶n phÈm x· héi dïng ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc
lao ®éng duy tr× kh¶ n¨ng lao ®éng vµ ®µo t¹o thÕ hÖ lao ®éng míi ®Ó thay thÕ cho nh÷ng
ngêi lao ®éng ®· mÊt søc ra khái lùc lîng lao ®éng x· héi.
- S¶n phÈm thÆng d còng lµ mét phÇn cña tæng s¶n phÈm x· héi, nã do ngêi lao ®éng
s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. S¶n phÈm thÆng d quyÕt ®Þnh sù giµu nghÌo cña çc quèc
gia vµ x· héi cµng ph¸t triÓn th× s¶n phÈm thÆng d ngµy cµng lín.
* Nguyªn t¾c ph©n phèi thu nhËp quèc d©n díi chñ nghÜa t b¶n.
Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin chØ râ tæng s¶n phÈm x· héi lµ toµn bé gi¸ trÞ cña
nh÷ng s¶n phÈm mµ nÒn kinh tÕ ®· s¶n xuÊt ra ®îc trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh thêng tÝnh
lµ 1 n¨m. PhÇn tæng s¶n phÈm x· héi nµy trong qu¸ tr×nh ph©n phèi cho çc nhu cÇu cña nÒn
kinh tÕ ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c: tríc hÕt ph¶i khÊu trõ mét bé phËn ®Ó lËp quü bï ®¾p
nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ, thø 2 lËp quü tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt ë n¨m sau, thø
3 lËp quü dù phßng ®Ó ®Ò phßng nh÷ng biÕn cè, thiªn tai, ®Þch ho¹ ®èi víi nÒn kinh tÕ.
PhÇn cßn l¹i tríc khi ®em ph©n phèi l¹i ph¶i khÊu trõ 1 bé phËn cho nh÷ng chi phÝ qu¶n lý
nhµ níc, phi phÝ quèc phßng an ninh, chi phÝ cho çc nhu cÇu vÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, søc khoÎ
céng ®ång, nh÷ng chi phÝ bÊt thêng. PhÇn cuèi cïng cßn l¹i míi ®em ph©n phèi lÇn ®Çu x¶y
ra gi÷a çc giai cÊp, nhµ níc , çc doanh nghiÖp, ngêi lao ®éng. KÕt thóc ph©n phèi lÇn ®Çu
diÔn ra qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i, qu¸ tr×nh nµy th«ng qua ng©n s¸ch nhµ níc díi çc h×nh thøc
thuÕ, lÖ phÝ, b¶o hiÓm vµ ph¸t hµnh c«ng tr¸i.
60
Ph©n phèi th«ng qua thÞ trêng
Nh×n chung qu¸ tr×nh ph©n phèi díi chñ nghÜa t b¶n sÏ t¹o ra nguån thu lín cho ng©n
s¸ch nhµ níc t s¶n nh»m phôc vô cho bé m¸y cña giai cÊp t s¶n ngµy cµng t¨ng lªn. Cßn ®èi víi
ngêi lao ®éng gi¸ trÞ søc lao ®éng hay tiÒn c«ng ®· thÊp nhng díi chñ nghÜa t b¶n cã rÊt
nhiÒu nh÷ng kho¶n thuÕ, lÖ phÝ ph¶i nép. T×nh tr¹ng l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ t b¶n cuèi cïng
®em l¹i lîi Ých cho giai cÊp t s¶n vµ bÊt lîi cho nh÷ng ngêi lao ®éng
Ch¬ng 8 Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn

1. Tr×nh bµy quy luËt h×nh thµnh ®éc quyÒn vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn, ph©n tÝch b¶n
chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn.
(çc c¨n cø chuyÓn chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh -> chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn)
* B¶n chÊt cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn vµ qu¸ tr×nh chuyÓn chñ nghÜa t b¶n tõ tù
do c¹nh tranh sang chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn.
Theo nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin thß ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t
triÓn qua 2 giai ®o¹n cao thÊp kh¸c nhau, giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh,
cßn giai ®o¹n sau (giai ®o¹n cao) ®ã lµ chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn.
Trong giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh th× c¬ chÕ c¹nh tranh tù do chi phèi
toµn bé nÒn kinh tÕ t b¶n v× vËy tÊt c¶ çc nhµ t b¶n dï cã quy m« lín hay bÐ muèn tån t¹i ®îc
trong m«i trêng c¹nh tranh t do muèn chiÕn th¾ng ®îc ®èi thñ trong c¹nh tranh tù do th× b¾t
buéc ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t b¶n.
Khi nguån t b¶n ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn qu¸ tr×nh
tÝch tô hay tËp trung trong s¶n xuÊt, ®ã lµ viÖc më réng quy m« s¶n xuÊt cñ çc nhµ t b¶n
theo h×nh thøc lµ më réng t b¶n ç biÖt hoÆc tËp trung nhiÒu t b¶n ç biÖt.
Khi quy m« s¶n xuÊt ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é ®ñ lín th× nã sÏ dÉn ®Õn h×nh thµnh çc
tæ chøc ®éc quyÒn còng víi quy m« tõ nhá ®Õn lín nh Cacten, Xanhdica, Të rít, C«ngxoocxion,
c«ngl«mªgrat.
Sù h×nh thµnh çc tæ chøc ®éc quyÒn nh ®· ph©n tÝch ®îc Lª Nin kh¼ng ®Þnh ®ã lµ
mét quy luËt kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan, tån t¹i trong lÞch sö ph¸t triÓn cña t b¶n chñ
nghÜa.
Sù ra ®êi çc tæ chøc ®éc quyÒn còng kh¼ng ®Þnh qu¸ tr×nh chuyÓn t Chñ nghÜa t
b¶n tù do c¹nh tranh sang chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn lµ mét tÊt yÕu.
Lª Nin chØ râ viÖc xuÊt hiÖn chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn sÏ h×nh thµnh trong nÒn kinh
tÕ t b¶n mét c¬ chÕ ®éc quyÒn, vµ Lª Nin còng chØ râ ®éc quyÒn xuÊt hiÖn vµ b¾t nguån t
tù do c¹nh tranh nhng nã kh«ng thÓ thñ tiªu ®îc hoµn toµn tù do c¹nh tranh mµ lu«n lu«n tån t¹i
song hµnh bªn c¹nh nhng ë bªn trªn tù do c¹nh tranh.
* B¶n chÊt kinh tÕ cña Chñ nghÜa t b¶n
Lª Nin trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu sù hµnh thµnh ®éc quyÒn vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn
®· chØ râ b¶n chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn ®îc thÓ hiÖn trong 5 ®Æc ®iÓm
kinh tÕ t b¶n ®éc quyÒn, ®ã lµ
+ Qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung trong s¶n xuÊt (do ph¸t triÓn quy m« s¶n xuÊt) ®· dÉn
®Õn h×nh thµnh çc çc tæ chøc ®éc quyÒn (Quy luËt h×nh thµnh ®éc quyÒn)
+ C¹nh tranh gi÷a çc tæ chøc t b¶n ®éc quyÒn c«ng nghiÖp vµ t b¶n ®éc quyÒn ng©n
hµng dÉn ®Õn h×nh thµnh t b¶n tµi chÝnh vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh.
Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh ra çc tæ chøc ®éc quyÒn trªn c¬ së tÝch tô vµ tËp trung
s¶n xuÊt nhng kh«ng thÓ thñ tiªu ®îc m«i trêng c¹nh tranh trong chñ nghÜa t b¶n, v× vËy Lª
Nin cho r»ng khi quy m« s¶n xuÊt cña çc tæ chøc ®éc quyÒn cµng lín th× tÝnh chÊt c¹nh tranh
cµng quyÕt liÖt vµ sù ph¸ ho¹t xÐt vÒ mÆt kinh tÕ cña c¹nh tranh cµng lín do ®ã khi ®· h×nh
61
thµnh ra çc tæ chøc ®éc quyÒn trong c«ng nghiÖp vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn trong ng©n
hµng thØ ®Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn ngµy cµng cao th× çc tæ chøc kinh tÕ nµy c¹nh tranh víi nhau
hÕt søc gay g¾t th«ng qua chÕ ®é tham dù b»ng viÖc t b¶n c«ng nghiÖp vµ t b¶n ng©n hµng
mua cæ phiÕu cña nhau, t×m çch ®a ngêi cña m×nh vµo héi ®ång qu¶n trÞ cña ®èi ph¬ng
nh»m t×m ra çc biÖn ph¸p khèng chÕ lÉn nhau trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.
Víi çc h×nh thøc c¹nh tranh nh ®· ph©n tÝch sÏ dÉn ®Õn sù x©m nhËp lÉn nhau gi÷a
t b¶n c«ng nghiÖp vµ t b¶n ng©n hµng t¹o ra nh÷ng khã kh¨n bÊt lîi trong kinh doanh. Tõ thùc
tiÔn ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn çc tæ chøc ®éc quyÒn trong c«ng nghiÖp vµ ng©n hµng ph¶i ®i
®Õn mét tho¶ hiÖp lµ cïng nhau h×nh thµnh ra mét lo¹i t b¶n míi vµ Lª Nin gäi ®ã lµ t b¶n tµi
chÝnh.
T b¶n tµi chÝnh cã thÓ ®îc h×nh thµnh theo chiÒu däc th«ng qua çc ngµnh kinh tÕ
hoÆc theo chiÒu ngang trªn ®Þa bµn vïng l·nh thæ. Sù ra ®êi cña t b¶n tµi chÝnh sÏ t¹o ra mét
quyÒn lùc hÕt søc to lín ®èi víi tÊt c¶ çc tæ chøc ®éc quyÒn cña çc ngµnh hoÆc çc vïng
l·nh thæ. Khi çc tæ chøc ®éc quyÒn ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao th× tÝnh chÊt c¹nh
tranh gi÷a çc tæ chøc ®éc quyÒn trong lÜnh vùc tµi chÝnh còng xuÊt hiÖn. Tõ ®ã tÊt yÕu l¹i
dÉn ®Õn sù tho¶ hiÖp gi÷a nhiÒu t b¶n tµi chÝnh dÉn ®Õn sù tËp trung t b¶n tµi chÝnh h×nh
thµnh bän ®Çu c¬ tµi chÝnh.
Bän ®Çu sá tµi chÝnh cã thÓ h×nh thµnh ë çc quèc gia çc khu vùc vµ cao h¬n lµ toµn
thÕ giíi.
Khi xuÊt hiÖn bän ®Çu sá tµi chÝnh hay t b¶n tµi phiÖt th× çc tæ chøc tµi chÝnh nµy
cã mét thÕ lùc hÕt søc to lín, nã kh«ng chØ chi phèi çc ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ mµ cßn chi
phèi c¶ chÝnh trÞ, qu©n sù, quyÕt ®Þnh chiÕn tranh hay hoµ b×nh gi÷a çc quèc gia.
- XuÊt khÈu t b¶n:
XuÊt khÈu t b¶n lµ viÖc ®em t b¶n tõ níc nµy sang mét níc kh¸c sö dông nh»m môc
®Ých thu lîi nhuËn nhiÒu h¬n.
XuÊt khÈu t b¶n ®îc tiÕn hµnh th«ng qua 2 con ®êng lµ xuÊt khÈu t b¶n hµng ho¸ vµ
xuÊt khÈu t b¶n tiÒn tÖ.
XuÊt khÈu t b¶n hµng ho¸ lµ ®em hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ë mét níc sang tiªu thô hay
thùc hiÖn gi¸ trÞ ë mét níc kh¸c nh»m môc ®Ých thu håi chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ tÆng d ®·
bãc lét ®îc cña c«ng nh©n ë níc xuÊt khÈu.
XuÊt khÈu t b¶n hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc viÖn trî cho vay hoÆc th¬ng m¹i
quèc tÕ.
Cßng xuÊt khÈu t b¶n tiÒn tÖ lµ viÖc ®em t b¶n tiÒn tÖ tõ mét níc nµy sang mét níc
kh¸c ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh»m môc ®Ých bãc lét gi¸ trÞ thÆng d vµ v¬ vÐt tµi nguyªn ë
çc níc nhËp khÈu.
XuÊt khÈu t b¶n tiÒn tÖ còng ®îc thùc hiÖn th«ng qua çc h×nh thøc nh viÖn trî, cho
vay hay ®Çu t quèc tÕ.
Tãm l¹i viÖc xuÊt khÈu t b¶n dï díi h×nh thøc lµ hµng ho¸ hay tiÒn tÖ th× ®Çu ®em l¹i
mét kÕt qu¶ 2 mÆt xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu.
Çc cêng quèc ®Õ quèc g©y chÝnh tranh ®Ó ph©n chia l·nh thæ thÕ giíi h×nh thµnh
mét hÖ thèng thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa.
Çc cêng quèc ®Õ quèc sau khi ph©n chia l·nh thæ thÕ giíi th× tiÕp tôc ph©n chia nhau
¶nh hëng kinh tÕ.
Cã thiÕu kh«ng?
2) Tr×nh bµy biÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d trong giai ®o¹n Chñ
62
nghÜa t b¶n ®éc quyÒn vµ chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh.
Lý luËn cña Chñ nghÜa M¸c Lª Nin chØ râ ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t
triÓn qua 2 giai ®o¹n lµ chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh vµ chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn. NÒn
kinh tÕ t b¶n ®îc Çc M¸c kh¼ng ®Þnh ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ víi tr×nh ®é cao. NÒn
kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa ch¹y theo môc tiªu bãc lét m vµ thu lîi nhuËn, v× vËy quy luËt gi¸ trÞ
lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ sÏ ho¹t ®éng trong suèt qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n. Nhng ë mçi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, do
®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ kh«ng gièng nhau v× vËy quy luËt gi¸ trÞ còng cã
nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau.
ë giai ®o¹n tù do c¹nh tranh: do chi phèi cña c¬ chÕ c¹nh tranh nªn çc tËp ®oµn t b¶n
ph©n chia nhau lîi nhuËn theo nguyªn t¾c b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn, v× vËy quy luËt gi¸
trÞ biÓu hiÖn thµnh quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ s¶n xuÊt = CFSX+P ngang).
Nhng sang ®Õn giai ®o¹n ®éc quyÒn, v× trong nÒn kinh tÕ xuÊt hiÖn c¬ chÕ ®éc
quyÒn nªn çc tæ chøc ®éc quyÒn cã thÓ ®Ò ra gi¸ c¶ ®éc quyÒn ®Ó thu P ®éc quyÒn cao,
v× vËy quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy biÓu hiÖn thµnh quy luËt gi¸ c¶ ®éc quyÒn.
(gi¸ c¶ ®éc quyÒn= Chi phÝ s¶n xuÊt+Pngang+P ®éc quyÒn = Gi¸ c¶ s¶n xuÊt + P ®éc
quyÒn)
Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c chØ râ môc ®Ých tèi cao cña nÒn kinh tÕ t b¶n lµ bãc lét
lao ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n ®Ó lµm giµu v× vËy quy luËt gi¸ trÞ thÆng d ®îc gäi lµ quy
luËt kinh tÕ c¬ b¶n (hay tuyÖt ®èi) cña chñ nghÜa t b¶n. Quy luËt nµy trong giai ®o¹n chñ
nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh ®îc biÓu hiÖn thµnh quy luËt lîi nhuËn b×nh qu©n:
P ngang = tæng m/ tæng (c+v)*100%
Nhng sang ®Õn giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn th× bªn c¹nh c¬ chÕ c¹nh
tranh cña nÒn kinh tÕ ®· xuÊt hiÖn c¬ chÕ ®éc quyÒn, v× vËy çc tæ chøc ®éc quyÒn cã quy
m« s¶n xuÊt l¬n vÉn cã nhiÒu lîi thÕ h¬n trong m«i trêng c¹nh tranh, do dã quy luËt m trong
giai ®o¹n nµy ®îc biÓu hiÖn thµnh quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.
Cã thiÕu kh«ng?
Ch¬ng 9 Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc
1) Tr×nh bµy nguyªn nh©n ra ®êi, b¶n chÊt vµ çc biÓu hiÖn chñ yÕu cña chñ nghÜa t
b¶n ®éc quyÒn nhµ níc.
* Çc nguyªn nh©n ra ®êi cña Chñ nghÜa t b¶n ®äc quyÒn nhµ níc:
Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc xuÊt hiÖn ®Çu tiªn sau chÝnh tranh thÕ giíi 1 ë n-
íc §øc nhng m·i ®Õn cuéc ®¹i khñng ho¶ng cña chñ nghÜa t b¶n (1929-1933) th× chñ nghÜa t
b¶n ®éc quyÒn nhµ níc míi xuÊt hiÖn m¹nh ë çc níc t©y ©u. ®Æc biÖt sau chiÕn tranh thÕ
giíi 2 (1945) th× chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc trë thµnh thèng trÞ ë tÊt c¶ çc níc t b¶n
ph¸t triÓn.
ViÖc chuyÓn chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn t nh©n sang chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ
níc b¾t nguån tõ çc nguyªn nh©n sau ®©y.
* Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ë çc níc t b¶n ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ cña
nÒn kinh tÕ ®¹t tr×nh ®é ngµy cµng cao. Còng trong giai ®o¹n nµy cuéc çch m¹ng khoa häc
kü thuËt ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é ph¸t triÓn hÕt søc lín lµm xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ t
b¶n nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ, nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt víi tiÒm lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cao
®ßi hái ph¶i cã mét nguån vèn lín, ®iÒu nµy vît khái kh¶ n¨ng cña çc tæ chøc ®éc quyÒn t
63
nh©n, v× vËy çc tæ chøc ®éc quyÒn t nh©n cÇn ph¶i tr«ng vµo çc nguån vèn nhµ níc.
* M©u thuÉn gay g¾t gi÷a çc giai cÊp trong x· héi t b¶n ®Æc biÖt lµ gi÷a v« s¶n vµ t
s¶n, m©u thuÉn gi÷a çc tæ chøc ®éc quyÒn víi çc tæ chøc ®éc quyÒn, gi÷a çc tæ chøc ®Õ
quèc víi çc tæ chøc kh«ng ®éc quyÒn, gi÷a chÝnh quèc víi çc níc thuéc ®Þa ®· ®¹t ®Õn mét
tr×nh ®é rÊt cao.
§Æc biÖt lµ cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña çc níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa ®·
t¹o ra çc nguy c¬ rÊt to lín cho sù tån t¹i cña chñ nghÜa t b¶n, v× vËy dÉn ®Õn mét tÊt yÕu sù
kÕt hîp gi÷a nhµ níc vµ çc tæ chøc ®Õ quèc thµnh mét tæ chøc kinh tÕ- chÝnh trÞ – x· héi
nh»m xia dÞu çc m©u thuÉn tr¸nh ®îc nguy c¬ sôp ®æ cña chñ nghÜa t b¶n.
Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ t b¶n thøc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ngµy cµng
to lín ®Ó h×nh thµnh ra çc tæ chøc ®éc quyÒn mang tÝnh ®a quèc gia vµ quèc tÕ. Trong bèi
c¶nh ®ã ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc nhanh danh x· héi ®øng ra qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt. Tæ chøc
®ã kh«ng thÓ lµ tæ chøc ®éc quyÒn t nh©n mµ ph¶i lµ tæ chøc ®éc quyÒn nh©n danh x· héi.
Tõ nh÷ng nguyªn nh©n nh ®· ph©n tÝch, Lª Nin cho r»ng viÖc chuyÓn chñ nghÜa t b¶n
®éc quyÒn t nh©n sang chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc lµ mét tÊt yÕu kinh tÕ.
- B¶n chÊt cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc:
Tõ viÖc ph©n tÝch çc nguyªn nh©n ra ®êi cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc Lª
Nin ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh: chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc thùc chÊt chØ lµ h×nh thøc
vËn ®éng míi cña quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nã lµ sù phèi hîp gi÷a çc tæ chøc ®éc
quyÒn vµ nhµ níc t b¶n thµnh mét tæ chøc cã quyÒn lùc to lín, trong ®ã nhµ níc t s¶n phô thuéc
vµo çc tæ chøc ®éc quyÒn, vµ can thiÖp vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ nh»m ®em l¹i lîi nhuËn ®éc
quyÒn cao cho çc tæ chøc ®éc quyÒn nh»m kh¾c phôc ®îc nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ
t b¶n vµ xoa dÞu nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t b¶n.
- Çc biÓu hiÖn chñ yÕu cña Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc:
Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc xuÊt hiÖn còng ®ång thêi lµm xuÊt hiÖn çc biÓu
hiÖn kinh tÕ míi ®ã lµ:
+ Sù can thiÖp vÒ mÆt con ngêi gi÷a çc tæ chøc ®Ð quèc vµ nhµ níc t s¶n.
Víi søc m¹nh kinh tÕ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn th× th«ng qua cong ®êng vËn ®éng,
bÇu cö vµ tranh cñ th× çc tæ chøc ®éc quyÒn t×m mäi çch ®a ngêi cña m×nh vµo bé m¸y cña
nhµ níc t s¶n tõ h¹ viÖn ®Õn thîng viÖn nh»m biÕn nhµ níc t s¶n trë thµnh bé m¸y hµnh chÝnh
kinh tÕ phôc vô cho çc tæ chøc ®éc quyÒn.
§ång thêi nh÷ng nh©n viªn cña nhµ níc t s¶n víi b¶n chÊt lµ çc nhµ t b¶n ®éc quyÒn nªn
hä còng cã tiÒm lùc vÒ kinh tÕ, v× vËy hä còng t×m çch tham gia vµo héi ®ång qu¶n trÞ cña
çc tæ chøc ®éc quyÒn ®Î chia nhau lîi nhuËn ®éc quyÒn.
+ Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hµnh thøc së h÷u nhµ níc ë çc níc t b¶n ®éc quyÒn
ë tÊt c¶ çc níc t b¶n ®éc quyÒn th× h×nh thøc së h÷u nhµ níc ®îc h×nh thµnh theo 2
con ®êng:
. Quèc h÷u ho¸ hËu hÜnh çc tæ chøc ®éc quyÒn t nh©n ®Ó chuyÓn thµnh së h÷u nhµ
níc.
. Dïng ng©n s¸ch nhµ níc ®Ó x©y dùng çc ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ then chèt, t¹o ra søc
m¹nh ®Ó nhµ níc t s¶n ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ.
+ Sù h×nh thµnh thÞ trêng nhµ níc ë çc níc t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc th«ng qua çc con
®êng
. Nhµ níc t s¶n ®a ra çc ®¬n ®Æt hµng víi sè lîng lín gi¸ c¶ u ®·i cho çc tæ chøc ®éc
quyÒn nh»m ®em l¹i lîi nhuËn ®éc quyÒn cao cho çc tæ chøc ®éc quyÒn.
. Nhµ níc t s¶n më réng quy m« bé m¸y ®Ó t¨ng møc cÇu tiªu dïng.
. KÝch thÝch tiªu dïng cho chiÕn tranh vµ tiªu dïng ¨n b¸m ®Ó kÝch cÇu (thuyÕt träng
cÇu cña Jonh Mc Cain 1970).
64
PhÇn II Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ – chÝnh trÞ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë
viÖt nam
Ch¬ng 10 : L©u l¾m kh«ng hái (lý luËn vµ thùc tiÔn kh«ng…)
Ch¬ng XI qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë viÖt nam
1. ThÕ nµo lµ thêi kú qu¸ ®é? V× sao níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi cÇn ph¶i tr¶i qua thêi
kú qu¸ ®é?
* B¶n chÊt cña thêi kú qu¸ ®é
Theo lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lªn Nin th× tõ mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt thÊp tiÕn lªn
mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n døt kho¸t cÇn ph¶i cã mét bíc qu¸ ®é trung gian mµ trong bíc
qu¸ ®é ®ã ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®· béc lé nh÷ng mÆt h¹n chÕ vµ khuyÕt tËt nhng nã cha bÞ
tiªu diÖt hoµn toµn, ®ång thêi ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi ®· xuÊt hiÖn nh÷ng mÇm mèng tiÕn
bé tÝch cùc, nhng no võa míi ra ®êi vµ cßn hÕt søc non yÕu.
Thêi kú qu¸ ®é theo lý luËn cña chñ nghÜa Mac ®ã lµ c¶ mét thêi kú c¶i biÕn çch m¹ng
kh«ng ngõng vµ triÖt ®Ó mµ trong giai ®o¹n ®ã bao gåm c¶ nh÷ng m¶ng, nh÷ng nh©n tè cña
ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò, ®ång thêi c¶ nh÷ng m¨ng nh÷ng nh©n tèc cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt
míi. Thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ Chñ nghÜa x· héi theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c lµ c¶ mét
thêi kú Çch m¹ng l©u dµi ®îc chia ra lµm nhiÒu bíc qu¸ ®é nhá, trong mçi bíc qu¸ ®é cã
nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ chÝnh trÞ vµ x· héi kh¸c nhau. Lª nin chØ râ thêi kú qu¸ ®é ®i lªn
Chñ nghÜa x· héi ë çc quèc gia lµ thêi kú x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho mét nÒn s¶n
xuÊt lín xh chñ nghÜa, mµ c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®ã ph¶i lµ mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬
khÝ ho¸.
Con ®êng qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë mçi mét quèc gia kh«ng gièng nhau, nã phô
thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi cña mçi quèc gia. V× vËy lý luËn cña Chñ
nghÜa M¸c Lª Nin ®· kh¼ng ®Þnh cã hai lo¹i h×nh qu¸ ®é (cong ®êng qu¸ ®é) ®Ó ®i lªn Chñ
nghÜa x· héi ®ã lµ
+ Qu¸ ®é tuÇn tù:
§©y lµ con ®êng qu¸ ®é mµ çc quèc gia muèn ®i lªn Chñ nghÜa x· héi (giai ®o¹n ®Çu
cña ph¬ng thøc céng s¶n chñ nghÜa) ®ßi hái ph¶i lÇn lît tr¶i qua tÊt c¶ çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt
trung gian tõ th¸p ®Õn cao mµ trong ®ã ph¬ng thøc s¶n xuÊt thÊp lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò, lµ
c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Ó tiÕn tíi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n. Con ®êng qu¸ ®é nµy
diÔn ra chËm ch¹p nhng v÷ng ch¾c.
+ Qu¸ ®é ph¸t triÓn nh¶y vät hoÆc bá qua:
§©y lµ con ®êng qu¸ ®é mµ çc quèc gia cã thÓ bá qua mét thËm chÝ ®Õn mét vµi ph-
¬ng thøc s¶n xuÊt trung gian ®Ó tiÕn lªn Chñ nghÜa x· héi. §©y lµ con ®êng qu¸ ®é rót ng¾n
nhng muèn thùc hiÖn ®îc nã th× ®ßi hái ph¶i t¹o lËp ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò c¶ bªn
trong vµ bªn ngoµi. §iÒu kiÖn bªn trong lý luËn cña Chñ nghÜa M¸c kh¼ng ®Þnh lµ ph¶i cã sù
l·nh ®¹o cña §¶ng tiªn phong mµ ®¶ng ®ã liªn minh ®îc víi tÇng líp lao ®éng ®«ng ®¶o v×
môc tiªu cña Chñ nghÜa x· héi. Cßn ®iÒu kiÖn th× lý luËn cña NC M¸c còng chØ râ lµ ph¶i cã
Ýt nhÊt mét níc lµm Çch m¹ng x· héi Chñ nghÜa thµnh c«ng gióp ®ì.
* TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña thêi kú qu¸ ®é ph¸t triÓn Chñ nghÜa x· héi ë níc ta.
Níc ta sau cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ th× tiÕn lªn lµm cuéc çch m¹ng x· héi chñ
nghÜa. Thêi kú qu¸ ®é ë níc ta ®îc tiÕn hµnh theo con ®êng qu¸ ®é tiÕn th¼ng hoÆc bá qua
Chñ nghÜa t b¶n. Sù lùa chän con ®êng qu¸ ®é vµ nh÷ng kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn con ®êng qu¸
65
®é ®ã ë níc ta lµ xuÊt ph¸t tõ nhòng ®iÒu kiÖn thùc tiÔn kh¸ch quan cña ®Êt níc, ®ã lµ
- §Æc ®iÓm cña thêi ®¹i sau khi níc ta kÕt thøc cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ (1954)
lµ thêi ®¹i mµ tÊt c¶ çc d©n téc trªn thÕ giíi ®ang ®i theo cong ®êng qu¸ ®é tiÕn lªn chñ
nghÜa x· héi.ë níc ta viÖc lùa chän con ®êng qu¸ ®é ph¸t triÓn nh¶y vät hoÆc bá qua chñ
nghÜa t b¶n kh«ng ph¶i lµ mét viÖc lµm duy ý chÝ , nãng véi chñ quan mµ lµ mét sù lùa chän
®îc x¸c ®Þnh ngay tõ khi níc ta cã ®¶ng céng s¶n l·nh ®¹o. Trong luËn c¬ng ®Çu tiªn cña §¶ng
do tæng bÝ th ®Çu tiªn TrÇn phó so¹n th¶o n¨m 1930) ghi râ:
+ Níc ta sau khi hoµn thµnh cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ, th× tiÕn th¼ng lªn lµm
cuéc çch m¹ng X· Héi chñ nghÜa mµ kh«ng kinh qua chª ®é t b¶n.
+ Con ®êng vµ m« h×nh chñ nghÜa x· héi mµ níc ta còng nh nh©n lo¹i híng tíi ®ã lµ
mét x· héi x· héi chñ nghÜa khoa häc tù do d©n chñ vµ nh©n ®¹o, lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi cao h¬n chñ nghÜa t b¶n, nã lµ mét x· héi v× sù nghiÖp cao c¶ lµ gi¶i phãng cong ngêi vµ
t¹o ra sù ph¸t triÓn tù do toµn diÖn cho mçi con ngêi.
+ §èi víi níc ta mèi quan hÖ gi÷a çch m¹ng d©n téc d©n chñ víi çch m¹ng x· héi chñ
nghÜa lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng mét níc ViÖt nam hoµ b×nh ®éc lËp d©n téc
d©n chñ, chèng ¸p bøc bãc lét v× sù b×nh ®¼ng phån vinh vµ v¨n minh cña ®Êt níc.
Khi níc ta tiÕn hµnh thêi kú qu¸ ®é th× trªn thÕ giíi ®· h×nh thµnh hÖ thèng kinh tÕ x·
héi chñ nghÜa hïng m¹nh vµ cã rÊt nhiÒu mÆt u ®iÓm v× vËy m« h×nh chñ nghÜa x· héi
kh«ng chñ lµ m¬ íc cña nh©n lo¹i nãi chung mµ nã lµ kh¸t väng cô thÓ cña d©n téc ta.
Cïng víi nh÷ng tÊt yÕu nh ®· ph©n tÝch th× ë níc ta cã ®Çy ®ñ ®ñ nh÷ng kh¶ n¨ng ®Ó
thùc hiÖn con ®êng qu¸ ®é nh¶y vät lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua con ®êng chñ nghÜa t b¶n
®ã lµ:
+ Chóng ta cã ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o, ®¶ng ®ã ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh t«i
luyÖn thö th¸ch khèc liÖt cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng.
+ Níc ta cã mét liªn minh c«ng n«ng trÝ thøc v÷ng m¹nh ®· tr¶i qua thö th¸ch cña chiÕn
tranh çch m¹ng.
+ Chóng ta cã mét hÖ thèng x· héi chñ nghÜa tríc ®©y gióp ®ì vµ hiÖn nay ®îc céng
®ång çc quèc gia trªn thÕ giíi ñng hé.
+ Níc ta cã mét nguån lùc dåi dµo, cã mét lîi thÕ c¹nh tranh tuyÖt ®èi vµ t ¬ng ®èi lín
(lao ®éng, tµi nguyªn, vèn)
+ Níc ta kÕ thõa vµ ph¸t triÓn ®îc cuéc çch m¹ng khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ cña thÕ
giíi nªn cho phÐp rót ng¾n thêi gian nghiªn cøu thö nghiÖm.
+ KÕt qu¶ 15 n¨m thùc hiÖn ®æi míi ë ViÖt nam ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n
trong ®êng lèi chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ níc ta.
Víi nh÷ng tÊt yÕu vµ kh¶ n¨ng nh ®· ph©n tÝch cã thÓ kÕt luËn r»ng con ®êng qu¸ ®é
®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta bá qua chÐ ®é t b¶n võa lµ mét tÊt yÕu võa lµ mét sù lùa chän
®óng ®¾n vµ hoµn toµn cã tÝnh kh¶ thi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
* Nh÷ng nhËn thùc míi vÒ con ®ên qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam
ë viÖt nam trong mét thêi kú kh¸ dµi tån t¹i mét quan ®iÓm mang tÝnh phæ biÕn lµ ®i
lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t b¶n cã nghÜa lµ chóng ta phñ ®Þnh tÊt c¶ nh÷ng g×
mµ chñ nghÜa t b¶n cã tõ quan ®iÓm chÝnh trÞ, lý luËn kinh tÕ, thµnh qu¶ khoa häc kü thuËt
vµ kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý. Së dÜ cã quan ®iÓm ®ã xuÊt ph¸t tõ chç cã sù ®èi lËp gi÷a 2
hÖ thèng kinh tÕ chÝnh trÞ thÕ giíi, ®ã lµ chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa céng s¶n.
ë níc ta do tån t¹i quan ®iÓm ®ã nªn ®· dÉn ®Õn t tëng chñ quan duy ý chÝ vµ hÖ qu¶
cña nã lµ mét sè ®êng lèi chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ mang tÝnh chÊt nãng véi chñ quan.
Tõ khi níc ta bíc vµo thêi kú ®æi míi nÒn kinh tÕ (1986) bªn c¹nh ch¬ng tr×nh vµ chiÕn
lîc ®æi míi nÒn kinh tÕ th× g¾n liÒn víi nã lµ qu¸ tr×nh ®æi míi t duy lý luËn trong ®ã cã
66
viÖc nhËn thøc l¹i con ®êng qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua chñ nghÜa t b¶n ë níc
ta.
NghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn 9 cña ®¶ng c«ng s¶n ViÖt nam (th¸ng 4/2001) x¸c ®Þnh: con ®-
êng qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam lµ con ®êng qu¸ ®é rót ng¾n bá qua chÕ ®é t
b¶n chñ nghÜa. NghÞ quyÕt chØ râ viÖc bá qua chñ nghÜa t b¶n chØ víi ý nghÜa chóng ta bá
qua ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa víi ý nghÜa ®ã lµ mét ph¬ng thøc ®Î ra çc quan hÖ
bãc lét vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi.
ChØ bá qua chñ nghÜa t b¶n víi ý nghÜa lµ bá qua quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa víi
t çch nã lµ quan hÖ thèng trÞ nÒn kinh tÕ. nghÞ quyÕt còng chØ râ chóng ta kh«ng bá qua
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ çc quan hÖ kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ ®ã (quan hÖ thÞ trêng, hµng
ho¸, tiÒn tÖ…).
+ Chóng ta kh«ng bá qua nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ mµ chñ nghÜa t b¶n ®·
bá ra nhiÒu thÕ kû ®Ó t¹o lËp cho nh©n lo¹i.
+ Chóng ta kh«ng bá qua nh÷ng quy luËt kinh tÕ, çc ph¹m trï kinh tÕ g¾n liªn víi kinh
tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng.
+ Chóng ta kh«ng bá qua nh÷ng kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý mét nÒn s¶n xuÊt lín cña
t b¶n chñ nghÜa.
2) Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë
ViÖt Nam (Lu ý c©u hái nµy kh¸c c©u hái ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kinh tÕ hµng ho¸ trong
thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë viÖt nam) (nghÞ quyÕt ®¹i héi 7cã ý nghÜa quan
träng trong tæng kÕt ®a ra chiÕn lîc cho nÒn kinh tÕ)
NghÞ quyÕt §H ®¶ng lÇn & nhÊn m¹nh:
§Æc ®iÓm bao trïm vµ xuyªn suèt nhÊt trong suèt thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi
ë viÖt nam lµ tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
Së dÜ nÒn kinh tÕ níc ta trong thêi kú qu¸ ®é tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ
b¾t nguån tõ çc tÊt yÕu sau ®©y:
* Sau çch m¹ng d©n téc dan chñ ë níc ta ®¶ng vµ nhµ níc ta ®øng tríc 2 h×nh thøc së
h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt, ®ã lµ ë h÷u t nh©n cña cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá vµ së h÷u
t nh©n cña giai cÊp t s¶n d©n téc ViÖt nam. Sù kh¸c nhau nµy ®ßi hái ®¶ng vµ nhµ níc cÇn
ph¶i cã quan ®iÓm vµ çch ®èi xö kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa:
+ §èi víi së h÷u t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá nh n«ng d©n ç thÓ, thî thñ c«ng ç
thÓ, tiÓu th¬ng bu«n b¸n nhá th× nhµ níc c¶i t¹o th«ng qua viÖc vËn ®éng, gi¸o dôc, thuyÕt
phôc ®Ó ®a hä vµo lµm ¨n tËp thÓ tõ ®ã h×nh thµnh ra thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c nh hîp t¸c
x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· thñ c«ng nghiÖp, hîp t¸c x· th¬ng nghiÖp- dÞch vô.
+ Cßn ®èi víi së h÷u t nh©n cña giai cÊp t s¶n d©n téc th× nhµ nîc l¹i ph©n ra lµm 2
lo¹i:
. Nh÷ng nhµ t s¶n cã c«ng víi çch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn th× nhµ níc c¶i t¹o hoµ b×nh
b»ng çch trng mua hoÆc chuéc l¹i tµi s¶n cña hä råi vËn ®éng hä cïng víi nhµ níc liªn kÕt s¶n
xuÊt kinh doanh h×nh thµnh ra çc xÝ nghiÖp c«ng t hîp doanh, m©m mèng ®Çu tiªn cña
thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc.
. Nh÷ng nhµ t s¶n lµm tay sai cho ®Õ quèc phong kiÕn th× nhµ níc c¶i t¹o b»ng con ®-
êng quèc h÷u ho¸ hoÆc tÞch thu toµn bé tµi s¶n vµ chuyÓn nã thµnh së h÷u nhµ níc tõ ®ã x©y
dùng nªn çc xÝ nghiÖp quèc doanh.
* Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam th× mét sè thµnh
phÇn kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i vÉn tån t¹i nh thµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ, thµnh phÇn kinh tÕ
tiÓu chñ, thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ tù nhiªn cña ®ång b¶o dÎo cao phÝa
67
b¾c vµ T©y Nguyªn.
Trong qu¸ tr×nh çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë miÒn b¾c tríc day vµ trong ph¹m vi c¶ níc
sau 1975 th× ®¶ng vµ nhµ níc ta ®· x©y dùng míi ®îc mét hÖ thèng çc doanh nghiÖp nhµ níc
t¹o ra nÒn t¶ng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®ã lµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc hiÖn nay.
* Tõ khi níc ta tiÕn hµn ®æi míi, ®Æc biÖt sau khi ba hµnh luËt ®Çu t níc ngoµi ë ViÖt
nam (12-1987) nÒn kinh tÕ Vn ph¸t triÓn theo híng më cöa víi brrn ngoµi tõ ®ã dßng vèn ®Çu
t quèc tÕ vµ khu vùc vµo viÖt nam ngµy cµng t¨ng vµ kh«ng ngõng më réng.
Tõ nh÷ng tÊt yÕu nh ®· ph©n tÝch cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é
ë níc ta tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ b¾t nguån tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng ®iÒu kiÖn
kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam mµ trong ®ã mét ®Æc ®iÓm quan träng lµ nÒn kinh tÕ tån t¹i
nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
NghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn 9 cña §¶ng c«ng s¶n ViÖt nam x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn ë níc ta hiÖn nay bao gåm 6 thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n sau ®©y.
+ Kinh tÕ nhµ níc
+ Kinh tÕ tËp thÓ
+ Kinh tÕ ç thÓ, tiÓu chñ
+ Kinh tÕ t b¶n t nh©n
+ Kinh tÕ t b¶n nhµ níc
+ Kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
3. Ph©n tÝch kh¸i qu¸t çc thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹o trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë
ViÖt Nam ? Cã thÓ hái çc c©u hái nhá
+ Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc lµ g×? v× sao kinh tÕ nhµ níc l¹o ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o
trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë níc ta?
+ Kinh tÕ tËp thÓ lµ g×? v× sao trong nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 ®¶ng ta kh¼ng
®Þnh: kinh tÕ tËp thÓ ph¶i cïng víi kinh tÕ nhµ níc trë thµnh nªn t¨ng cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta?
+ ThÕ nµo lµ thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc? V× sao Lª nin nãi:Thµnh phÇn kinh tÕ
t b¶n hµ níc lµ chiÕc cÇu nèi ®Ó cho çc níc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®i lªn chñ nghÜa
x· héi kh«ng cÇn ph¶i tr¶i qua ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa.
Tr¶ lêi:
Ý ph©n tÝch: - §Æc ®iÓm së h÷u
- Vai trß, vÞ trÝ trong nÒn kinh tÕ
- Xu híng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ ®ã
NghÞ quyÕt §¶ng 9 ®· kh¼ng ®Þnh nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë níc ta lµ mét nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn. Mçi 1 thµnh phÇn kinh tÕ cã ®Æc ®iÓm, gi÷ v1 vÞ trÝ vai trß nhÊt ®Þnh
trong nÒn kinh tÕ vµ ®ång thêi nã cã nh÷ng xu híng ph¸t triÓn kh¸c nhau trong t¬ng lai.
Lý luËn cña Chñ nghÜa M¸c ®· chØ râ thµnh phÇn kinh tÕ lµ 1 h×nh thøc kinh
tÕ nã ®îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng quan hÖ kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Chñ nghÜa M¸c –
Lª Nin còng kh¼ng ®Þnh viÖc tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lµ
mét tÊt yÕu ®èi víi tÊt c¶ çc quèc gia khi tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
* Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc:

ë níc ta thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ®îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi
chñ nghÜa b»ng viÖc quèc h÷u ho¸ hay tÞch thu t¸i s¶n cña giai cÊp t s¶n ®Ó chuyÓn thµnh së
h÷u nhµ níc nhng phÇn chñ yÕu vµ gi÷ vai trß quan träng lµ do qu¸ tr×nh x©y dùng míi trong
çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ë níc ta bao gåm çc doanh
68
nghiÖp nhµ níc, çc tæ chøc kinh tÕ tµi chÝnh thuéc së h÷u nhµ níc nh hÖ thèng ng©n s¸ch,
ng©n hµng, kho b¹c, dù tr÷ quèc gia… cïng víi toµn bé tµi s¶n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thµnh
phÇn kinh tÕ nhµ níc ®îc h×nh thµnh dùa trªn së h÷u nhµ níc vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ vèn. Thµnh
phÇn kinh tÕ nhµ níc níc ta cã c¶ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi víi nh÷ng bíc th¨ng trÇm nh-
ng nã lµ thµnh phÇn kinh tÕ quan träng nhÊt, chñ yÕu nhÊt trong toµn bé nÒn kinh tÕ qu¸ ®é
ë níc ta.
Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc lu«n lu«n ®îc §¶ng vµ nhµ níc ta kh¼ng ®Þnh nã lµ thµnh
phÇn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n v×:
+ Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc n¾m trong tay nh÷ng ngµnh kinh tÕ then chèt vµ mòi
nhän nhÊt, nh÷ng ngµnh kinh tÕ nµy t¹o ra søc m¹nh kinh tÕ ®Ó nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng
®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ ®ång thêi søc m¹nh cña çc ngµnh kinh tÕ mòi nhän
®ã nã cho phÐp thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc dÉn d¾t çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn theo cong ®êng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mµ §¶ng vµ nhµ níc ta ®· lùa
chän (ngµnh n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i, bu chÝnh viÔn th«ng, ng©n hµng..)
+ Kinh tÕ nhµ níc cã mét nguån vèn lín tõ ng©n s¸ch nhµ níc , l¹i n¾m trong tay mét lùc
lîng lao ®éng ®«ng ®¶o, ®îc ®µo t¹o chuyªn m«n.
+ Kinh tÕ nhµ níc cã mèi quan hÖ kinh tÕ trong vµ ngoµi níc réng lín v× vËy nã t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó cho thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o c¶ trong kinh tÕ néi
®i¹ vµ trong kinh tÕ quèc tÕ.
MÆc dï kinh tÕ nhµ níc cã vÞ trÝ vµ vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n nh ®· ph©n tÝch nhng trong mét thêi gian kh¸ dµi do vËn ®éng vµ ®iÒu tiÕt thµnh phÇn
kinh tÕ nhµ níc b»ng c¬ chÕ kÕ hoÆch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp nªn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng
cña thµnh thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc cha cao, t×nh tr¹ng çc doanh nghiÖp nhµ níc lµm ¨n l·i
gi¶ lç thËt mang tÝnh phæ biÕn v× vËy nhµ níc chñ yÕu ph¶i bï lç. Tõ khi níc ta tiÕn hµnh
®æi míi nÒn kinh tÕ cho ®Õn nay §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n lu«n quan t©m ®Õn viÖc ®iÒu
chØnh tæ chøc l¹i qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc còng nh çc bé phËn kinh tÕ
thuéc thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc.
NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 8 vµ 9 nhÊn m¹nh x¾p xÕp ®æi míi ho¹t ®éng cña hÖ thèng
doanh nghiÖp nhµ níc còng nh çc tæ chøc kinh tÕ tµi chÝnh thuéc së h÷u nhµ níc lµ mét
nhiÖm vô hÕt søc quan träng vµ cÊp b¸ch ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña çc doanh
nghiÖp nhµ níc §¶ng vµ nhµ níc ta ®· ®a ra nhiÒu chñ tr¬ng biÖn ph¸p mµ trong ®ã quan
träng nhÊt lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u. §¶ng ta chñ tr¬ng ®¸nh gi¸ l¹o tÊt c¶ ho¹t ®éng kinh
tÕ cña çc doanh nghiÖp nhµ níc vµ chia ra thµnh 2 bé phËn lµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh vµ çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt phóc lîi x· héi. §èi víi çc
doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc tiªu kinh doanh th× tõng bíc tiÕn tíi giao toµn quyÒn chñ
®éng cho çc doanh nghiÖp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu thô s¶n phÈm ®Õn h¹ch to¸n
tµi chÝnh. nh÷ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nhµ níc cã thÓ hç trî hoÆc tiÕp tôc
®Çu t, nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ th× cã thÓ chuyÓn h×nh thøc së h÷u nhµ n-
íc xuèng tËp thÓ vµ thËm chÝ sö dông çc biÖn ph¸p b¸n, kho¸n, cho thuª doanh nghiÖp nhµ n-
íc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶ th× cho ph¸ s¶n theo luËt doanh
nghiÖp.
§Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay ®Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò së h÷u trong çc doanh
nghiÖp nhµ níc §¶ng vµ nhµ níc ta chñ tr¬ng tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét bé phËn lín çc doanh
nghiÖp nhµ níc ®Ó biÕn doanh nghiÖp tõ mét chñ së h÷u lµ nhµ níc thµnh doanh nghiÖp
nhiÒu chñ së h÷u díi h×nh thøc çc cæ ®«ng. víi nhng doanh nghiÖp cã vÞ trÝ vai trß quan
träng nhµ níc cã thÓ n¾m cæ phÇn kh«ng chÕ vµ duy tr× díi h×nh thøc doanh nghiÖp nhµ níc,
cßn nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ níc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn th× nhµ níc sÏ trë thµnh
nh÷ng cæ ®«ng thËm chÝ ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng cÇn thiÕt tham gia th×
69
trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ nhµ níc sÏ rót khái vai trß ®èi víi doanh nghiÖp.
§èi víi çc ho¹t ®éng v× môc tiªu phóc lîi x· héi hoÆc v× an ninh quèc phßng cña ®Êt níc
th× nhµ níc tiÕp tôc bao cÊp, rãt vèn nhng dùa trªn c¬ së h¹ch to¸n, kiÓn to¸n vµ lu«n lu«n ®Ò
cao môc tiªu hiÖu qu¶.
Cßn ®èi víi çc tæ chøc kinh tÕ tµi chÝnh thuéc së h÷u nhµ níc nh hÖ th«ng ng©n hµng,
kho b¹c dù tr÷ quèc gia th× nhµ níc còng tiÕn hµnh ph©n cÊp cho çc tæ chøc nhµ níc ë tõng
®Þa ph¬ng vµ vïng l·nh thæ nhng vÉn cã sù kiÓm so¸t vµ qu¶n lý thèng nhÊt cña nhµ níc trung
¬ng.
Kinh tÕ nhµ níc víi ®Æc ®iÓm, vai trß vµ xu híng vËn ®éng nh ®· ph©n tÝch cã thÓ
kh¼ng ®Þnh ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ quan träng nhÊt trong toµn bé c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn cña níc ta hiÖn nay.
* Kinh tÕ tËp thÓ:
- Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ bao gåm çc hîp t¸c x·, çc tæ hîp s¶n xuÊt kinh doanh tån
t¹i trong mäi lÜnh vùc, mäi ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc doanh.
- Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ®îc h×nh thµnh dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ t liÖu s¶n
xuÊt vµ vèn th«ng qua nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi vµ tõ thÊp ®Õn cao.
- Kinh tÕ tËp thÓ ë níc ta ra ®êi ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ë
miÒn b¾c th«ng qua phong trµo hîp t¸c ho¸ vµ nã trë thµnh phæ biÕn th«ng qua phong trµo hîp
t¸c ho¸ vµ nã trë thµnh phæ biÕn trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sau khi ®Êt n íc thèng
nhÊt vµ c¶ níc tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.
- Kinh tÕ tËp thÓ ë níc ta cã mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n
®Æc biÖt trong thêi kú c¹nh tranh chèng Mü cøu níc kinh tÕ tËp thÓ ®· trë thµnh hËu ph¬ng
lín cña tiÒn tuyÕn lín. Nhng sau khi ®Êt níc hµo b×nh thèng nhÊt c¶ níc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
theo m« h×nh kinh tÕ tËp thÓ ®Æc biÖt ë n«ng th«n nhng dùa trªn quan ®iÓm qu¶n lý tËp
trung duy ý chÝ kh«ng c¶i tiÕn hoÆc thay ®æi ph¬ng thøc ho¹t ®éng nªn thµnh phÇn kinh tÕ
tËp thÓ ngµy cµng béc lé nh÷ng mÆt h¹n chÕ khuyÕt tËt vµ ®i ®Õn tan r·.
Tõ khi níc ta bíc vµo thêi kú ®æi míi, §¶ng vµ nhµ níc ta còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn
viÖc kiÖn toµn ®æi míi ho¹t ®éng kinh tÕ tËp thÓ hoÆc kinh tÕ hîp t¸c b»ng viÖc ®a ra chØ
thÞ kho¸n 10 vµ kho¸n 100 trong n«ng nghiÖp. §Æc biÖt tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 7 §¶ng
vµ nhµ níc ta ®· nhËn thøc mét çch ®óng ®¾n vµ thùc tiÔn h¬n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n. V× vËy ®· tiªn hµnh chñ tr¬ng giao kho¸n ®Êt rõng ®ßi cho
çc hé n«ng d©n ®Ó x©y dùng quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
Tõ 1/1997 nhµ níc ta ban hµnh luËt hîp t¸c x· kiÓu míi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ h×nh thøc
kinh tÕ trang tr¹i th× thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ nãi chung vµ kinh tÕ hîp t¸c trong mäi lÜnh
vùc ®· cã mét bíc ph¸t triÓn hÕt søc míi. HiÖn nay kinh tÕ hé gia ®×nh ë n«ng th«n lµ mét bé
phËn quan träng cña kinh tÕ tËp thÓ, nã gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc s¶n xuÊt
ra n«ng phÈm ®¸p øng nhu cÇu trong níc vµ ®a níc ta trë thµnh níc thø 2 xuÊt khÈu l¬ng thùc
trªn thÕ giíi?
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña kinh tÕ tËp thÓ nh ®· ph©n tÝch nghÞ quyÕt ®¹i
héi ®¶ng 9 cña ®¶ng céng s¶n viÖt nam nhÊn m¹nh kinh tÕ tËp thÓ ph¶i cïng víi kinh tÕ nhµ
níc trë thµnh nÒn t¶ng cña nªn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë
níc ta hiÖn nay.
* Thµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ tiÓu chñ

Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn së h÷u t nh©n nhá vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng
cña b¶n th©n nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá nh n«ng d©n ç thÓ ë n«ng th«n, thî thñ c«ng ç thÓ vµ
tiÓu th¬ng bu«n b¸n nhá. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã quy m« nhá bÐ ho¹t ®éng ph©n t¸n kü
thuËt thñ c«ng, tuy vËy nã l¹i cã kh¶ n¨ng tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ dÞch vô ë mäi
70
vïng l·nh thæ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm t¹i chç, sö dông cã hiÖu qu¶ çc nguån lùc vµ ®ãng gãp
mét phÇn kh«ng nhá trong thu nhËp quèc d©n cña nÒn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ
tiÓu chñ dÔ bÞ ph©n ho¸ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng v× môc ®Ých cña hä lµ lîi Ých ç nh©n do
®ã ®ßi hái nhµ níc vµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc cÇn ph¶i gióp ®â dÉn d¾t trong qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
* Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n:

Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn së h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét lao ®éng
lµ chÝnh. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy tån t¹i díi çc h×nh thøc doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty t
nh©n mét chñ thÓ. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy ho¹t ®éng trong nhiÒu lÜnh vùc cñ nÒn kinh tÕ
quèc d©n. Nã cã nguån vèn t¬ng ®èi lín, kü thuËt s¶n xuÊt t¬ng ®èi hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn, ho¹t
®éng v× môc tiªu lîi nhuËn v× vËy nã cã tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý t¬ng ®èi cao.
Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n ë ViÖt nam tån t¹i trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN vµ
b¾t ®Çu h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã mét vai
trß hÕt søc to lín trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë níc ta bëi v× nã cã thÓ tham gia ho¹t ®éng ®a
ngµnh, ®a lÜnh vùc, t¹o ra mét khèi lîng viÖc lµm lín cho x· héi, t¹o ra mét doanh thu chiÕm tû
träng kh«ng nhá trong tæng s¶n phÈm x· héi. S¶n phÈm cña Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n gãp
phÇn lµm t¨ng uy tÝn th¬ng hiÖu s¶n phÈm ViÖt nam trªn th¬ng trêng thÕ giíi.
Nhng do ®Æc ®iÓm Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n dùa trªn së h÷u t nh©n t liÖu s¶n xuÊt
vµ lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu ho¹t ®éng do ®ã t Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã xu híng ph¸t triÓn
theo con ®êng t b¶n v× vËy ®ßi hái nhµ níc cÇn ph¶i cã sù tæ chøc qu¶n lý híng dÉn mét çch
chÆt chÏ. Nhng ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy th× héi nghÞ Ban chÊp
hµnh lÇn thø 5 kho¸ 9 (2002) ®· ®a ra mét nghÞ quyÕt vÒ viÖc ph¸t triÓn Thµnh phÇn kinh
tÕ t nh©n trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay.
* Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc:
§©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®îc h×nh thµnh dùa trªn së h÷u hçn hîp th«ng qua viÖc kÕt
hîp gi÷a nhµ níc viÖt nam víi çc nhµ t b¶n t nh©n trong vµ ngoµi níc. Thµnh phÇn kinh tÕ
nµy tån t¹i díi çc h×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh, liªn kÕt, çc xÝ nghiÖp c«ng t hîp doanh.
Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã nguån vèn lín kü thuËt s¶n xuÊt hiÖn ®¹i tiªn tiÕn, cã kinh nghiÖm
tæ chøc qu¶n lý cao, cã quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ réng r·i. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy xuÊt hiÖn
®Çu tiªn ë níc ta trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o hoµ b×nh ®èi víi giai cÊp t s¶n d©n téc vµ ®Æc biÖt
®îc më réng sau khi níc ta ban hµnh luËt ®Çu t níc ngoµi ë ViÖt Nam (12/87)
Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã mét vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ
qu¸ ®é ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ kÐo ph¸t triÓn nh ViÖt nam ®i lªn chñ
nghÜa x· héi l¹i kh«ng tr¶i qua ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy Lª Nin cã nhÊn m¹nh
Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc nã lµ cÇu nèi (nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt kü
thuËt h¹ tÇng) ®Ó cho çc níc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®i lªn Chñ nghÜa x· héi mµ
kh«ng cÇn tr¶i qua chñ nghÜa t b¶n.
ë níc ta bíc vµo thêi kú qu¸ ®é tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp, nÒn kinh tÕ thiÕu
hôt toµn bé c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín do ®ã ph¸t triÓn Thµnh phÇn
kinh tÕ t b¶n nhµ níc sÏ gióp cho chóng ta kh¾c phôc ®îc nh÷ng mÆt thiÕu hôt vÒ nguån lùc,
®ång thêi lµ c¬ héi ®Ó t¹o ra mét trêng häc cho lao ®éng ViÖt Nam häc tËp, rÌn luyÖn c¶ vÒ
kü thuËt vµ ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý mét nÒn s¶n xuÊt lín.
§Ó ph¸t huy vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®¶ng vµ nhµ níc ta ngµy cµng nhËn
thøc râ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i më réng vµ thóc ®Èy thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng ®ång
thêi rót ra ®îc nh÷ng mÆt h¹n chÕ trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña níc ta ®Ó kh«ng ngõng ®æi
míi bæ sung cho phï hîp víi th«ng lÖ cña khu vùc vµ quèc tÕ.
71
* Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi:
Tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø 9 th× trong nÒn kinh tÕ níc ta xuÊt hiÖn mét thµnh phÇn
kinh tÕ míi gäi lµ thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi ë ViÖt nam. Thµnh phÇn kinh tÕ
nµy dùa trªn së h÷u 100% vèn cña çc ®èi t¸c níc ngoµi, tån t¹i díi çc h×nh thøc doanh nghiÖp
®Çu t trùc tiÕp trong çc khu c«ng nghiÖp xuÊt khÈu, khu chÕ xuÊt, khu kinh tÕ tù do (më).
Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã ®Æc ®iÓm
+ Vèn lín, kü thuËt hiÖn ®¹i, tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý mang tÝnh quèc tÕ, ho¹t ®éng
hoµn toµn v× môc tiªu lîi nhuËn vµ bãc lét lao ®éng lµm thuª. ë níc ta trong giai ®o¹n qu¸ ®é
hiÖn nay viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng c¶
vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. VÒ mÆt lý luËn nã kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®a së h÷u ®a lo¹i
h×nh ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é níc ta nã gióp ViÖt nam ngµy cµng kh¼ng ®Þnh ®îc
m×nh ®Ó cã thÓ tham gia vµo héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. Cßn vÒ mÆt thùc tiÔn viÖc ph¸t
triÓn nµy gióp cho ViÖt nam kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt rÊt quan träng vÒ nguån lùc qua
®ã thu hót nguån ®Çu t ngµy cµng lín (nhÊt lµ dßng vèn FDI) ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t¨ng tr-
ëng ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ ®Êt níc ta.
*Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam
- NÒn kinh tÕ níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lµ mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn
nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt v× vËy gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ lu«n
lu«n tån t¹i mèi quan hÖ võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn nhau.
TÝnh thèng nhÊt gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn ë chç
+ TÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kh«ng biÖt lËp víi nhau mµ
g¾n bã ®an xen vµ phô thuéc vµo nhau th«ng qua çc mèi quan hÖ kinh tÕ v× tÊt c¶ çc thµnh
phÇn kinh tÕ nµy lµ bé phËn hîp thµnh nÒn kinh tÕ thèng nhÊt.
+ TÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng mÆc dï cã ®Æc ®iÓm kh¸c
nhau (së h÷u), môc ®Ých ho¹t ®éng còng cã thÓ kh¸c nhau vµ xu híng vËn ®éng còng cã thÓ
kh¸c nhau nhng tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu chÞu sù qu¶n lý thèng nhÊt cña nhµ n íc
ViÖt Nam.
TÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ dï cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
nhng nã ®Òu chÞu sù t¸c ®éng kh¸ch quan cña çc quy luËt kinh tÕ vµ çc ph¹m trï kinh tÕ
kh¸ch quan.
+ TÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ th× s¶n
phÈm ®Òu th«ng qua mét thÞ trêng thèng nhÊt díi sù t¸c ®éng cña quy luËt cung cÇu vµ sù
biÕn ®éng cña gi¸ c¶ v× môc tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ.
Bªn c¹nh tÝnh thèng nhÊt th× gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ còng lu«n lu«n tån t¹i mèi
quan hÖ m©u thuÉn ®ã lµ:
+ Do ®Æc ®iÓm mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®îc h×nh thµnh dùa trªn mét quan hÖ së h÷u
kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt v× vËy tÊt yÕu quan hÖ lîi Ých gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ lµ
m©u thuÉn víi nhau.
+ Mçi mét thµnh phÇn kinh tÕ cã mét quy m« vµ søc m¹nh kinh tÕ kh«ng gièng nhau v×
vËy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i mét mèi quan hÖ c¹nh tranh
72
vµ m©u thuÉn nhau.
+ Gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta tån t¹i mét mèi quan hÖ m©u thuÉn trong xu híng
ph¸t triÓn bëi v× mét sè thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u nhµ níc hoÆc tËp thÓ th× xu híng
ph¸t triÓn lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi nhng ngîc l¹i thµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ tiÓu chñ, t b¶n t
nh©n v× môc tiªu ch¹y theo lîi nhuËn nªn xu híng ph¸t triÓn l¹i theo con ®êng t b¶n.
Nh vËy gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ võa thèng nhÊt võa
m©u thuÉn nh ®· ph©n tÝch. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta
kh«ng ngõng ph¸t triÓn ®Ó t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú
qu¸ ®é hiÖn nay ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ níc ta ph¶i :
+ NhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ®Ó cho tÊt c¶
çc thµnh phÇn kinh tÕ yªn t©m vµ cã ®éng lùc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.
+ Nhµ níc cÇn ph¶i qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo ph¸p luËt vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cho çc
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau vÒ quyÒn lîi nghÜa vô.
+ §Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa th×
§¶ng vµ nhµ níc ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn.
PhÇn míi häc
2-3-2003
Ch¬ng XIII
c«ng NghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi
1. V× sao nãi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi kú qu¸
®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta?
§Ó x©y dùng mét nÒn kinh tÕ th× trong lÞch sö tÊt c¶ çc quèc gia ®Òu ph¶i t¹o lËp ra
cho m×nh mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt t¬ng øng. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin
th× c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lµ mét hÖ thèng çc yÕu tè vËt
chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ mµ lùc lîng lao ®éng cña x·
héi cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu cña toµn x· héi.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ë çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt tríc chñ nghÜa t
b¶n, c¬ së vËt chÊt kü thuËt thêng lµ thñ c«ng – l¹c hËu.
Cßn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®îc Çc M¸c
kh¼ng ®Þnh ®ã lµ mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ mÆt quy
m« vµ tr×nh ®é.
Cßn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi (giai ®o¹n ®Çu cña ph¬ng thøc céng
s¶n chñ nghÜa) ®îc M¸c kh¼ng ®Þnh ®ã lµ mét nÒn s¶n xuÊt lín, hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ
hîp lý, cã tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, dùa trªn tr×nh ®é khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ
nã ®îc h×nh thµnh mét çch cã kÕ ho¹ch vµ thèng nhÊt trong ph¹m vi tÊt c¶ nÒn kinh tÕ quèc
d©n.
* Níc ta bíc vµo thêi kú qu¸ ®é t mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp, ®ã lµ mét nÒn n«ng
nghiÖp mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc, kü thuËt thñ c«ng n¨ng suÊt thÊp, do ®ã chóng ta ®i lªn
chñ nghÜa x· héi thiÕu h¼n mét cèt vËt chÊt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa ®ã lµ
nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ v× vËy §¶ng vµ nhµ níc ta kh¼ng ®Þnh: nhiÖm vô quan träng vµ
73
c¬ b¶n nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta lµ ph¶i tng bíc t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho
chñ nghÜa x· héi. Muèn thùc hiÖn ®îc nhiÖm vô ®ã th× ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸. v×
vËy ngay t nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng 3 (1960) §¶ng ta ®· nhÊn m¹nh: c«ng nghiÖp ho¸ lµ
nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta.
Tõ §¹i héi ®¶ng 3 cho ®Õn nay quan ®iÓm nµy vÉn ®îc ®¶ng vµ nhµ níc ta nhÊt qu¸n.
nhng nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng 7 trªn c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh thùc tiÔn trong níc vµ quèc
tÕ, ®Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu cña nÒn kinh tÕ níc ta so víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®¹i
héi ®¶ng 7 chØ râ qu¸ tr×nh ch«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta cÇn ph¶i g¾n kÕt víi viÖc hiÖn ®¹i ho¸
®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc, khu vùc vµ quèc
tÕ, tõ ®ã quan ®iÓm nµy ®íc ®¹i héi ®¶ng ta vµ ®Æc biÖt ®¹i héi ®¶ng 9 nhÊt qu¸n vµ nhÊn
m¹nh, xem ®ã lµ nhiÖm vô trung t©m vµ xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é ë níc ta.
2. Ph©n tÝch quan ®iÓm vµ çc môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt
Nam trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghi· x· héi.
* Çc quan ®iÓm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
- Tríc ®©y ë níc ta vµ thÕ giíi tån t¹i phæ biÕn mét quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét
qu¸ tr×nh t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cho nÒn kinh tÕ g¾n kÕt víi viÖc chuyÓn lao
®éng tõ thñ c«ng sang nöa co khÝ vµ c¬ khÝ.
- Nhng tõ ®Çu thÕ kû 20 cho ®Õn nay díi sù t¸c ®éng cña cuéc çch m¹ng khoa häc kü
thuËt vµ c«ng nghÖ th× trªn thÕ giíi l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng quan ®iÓm míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸.
Theo quan ®iÓm cña liªn hiÖp quèc th× c«ng nghiÖp ho¸ ®ã lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ mµ trong ®ã mét bé phËn nguån lùc cña quèc gia ngµy cµng lín ®îc huy ®éng vµo
viÖc ph¸t triÓn çc ngµnh kinh tÕ mòi nhän vµ hiÖn ®¹i nh»m s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu s¶n
xuÊt, vËt phÈm tiªu dïng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn víi mét
nhÞp ®é t¨ng trëng ngµy cµng cao vµ t¹o ra ®îc sù c«ng b»ng tiÕn bé trong nÒn kinh tÕ x· héi.
- Níc ta tõ khi bíc vµo thêi kú ®æi míi cho ®Õn nay (1986) kÕt hîp c¶ nh÷ng quan
®iÓm, quan niÖm truyÒn thèng tríc ®©y cña ViÖt Nam vµ thÕ giíi còng víi viÖc vËn dông
nh÷ng quan ®iÓm hiÖn ®¹i cña thÕ giíi vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam thi ngay tõ ®¹i
héi ®¶ng 7 ®¶ng ta ®· ®a ra mét quan ®iÓm:
+ C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n,
toµn diÖn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ viÖc sö dông
lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét ch¸ch phæ biÕn lao ®éng cïng víi nh÷ng c«ng
nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiÕn tiÕn, hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ
tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ t¹o ra n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi ngµy cµng cao.
+ Quan ®iÓm míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt nam cã nh÷ng nÐt kh¸c víi
quan ®iÓm tríc ®©y vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ã lµ
. Tríc ®©y c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®îc tiÕn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu, bao cÊp. Cßn ngµy nay c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®îc thùc hiÖn theo c¬
chÕ míi ®ã lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc.
. Tríc ®©y c«ng nghiÖp ho¸ ®îc hiÓu lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña nhµ níc vµ ®îc thùc
hiÖn th«ng qua 2 khu vùc quèc doanh vµ tËp thÓ lµ chñ yÕu nhng ngµy nay c«ng nghiÖp ho¸
®îc x¸c ®Þnh lµ nhiÖm vô cña toµn ®¶ng toµn d©n vµ tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ.
. ChiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ tríc ®©y lµ híng néi hay nãi çch kh¸c c«ng nghiÖp ho¸ thay
thÕ nhËp khÈu. Nhng ngµy nay chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta chñ yÕu lµ híng ngo¹i hay
nãi çch kh¸c tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
ViÖt nam më cöa víi khu vùc vµ thÕ giíi nh»m ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam, khai th¸c
74
çc nguån ngo¹i lùc tõ bªn ngoµi ®Ó thùc hiÖn çc môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
* Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay.
Cã thÓ quan niÖm môc tiªu quan träng nhÊt vµ träng t©m nhÊt cña c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam lµ tõng bíc t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt lín x·
héi chñ nghÜa ë ViÖt nam.
Nhng môc tiªu cô thÓ vµ nh÷ng ®Þnh híc tríc m¾t cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
mµ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 ®· ®a ra ®ã lµ:
+ Tõng bíc phÊn ®Êu thùc hiÖn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ níc ta theo híng
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
+ Thùc hiÖn viÖc ph©n c«ng l¹i lùc lîng lao ®éng x· héi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh
nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp míi, nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ, dÞch vô míi theo híng
chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp – dÞch vô vµ thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng
t¹i chç b»ng çch g¾n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi n«ng nghiÖp – n«ng th«n.
+ NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 ®a ra môc tiªu cã g¾ng phÊn ®Êu ®Ó ®Õn n¨m 2020 ®a
níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i.
3. Ph©n tÝch nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt
Nam trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay:
- C¨n cø vµo nh÷ng môc tiªu vµ çc quan ®iÓm ®Þnh híng cho nhiÖm vô c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay th× kÓ çc tríc kia, hiÖn nay §¶ng ta
lu«n lu«n nhÊn m¹nh cã 2 nhiÖm vô kinh tÕ c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®ã lµ:
+ X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý
+ §Èy m¹nh cuéc çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Ó trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho nÒn kinh tÕ quèc d©n
a) X©y dng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý:
§Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý trong nÒn kinh tÕ bao giê còng g¾n liÒn víi qu¸
tr×nh thùc hiÖn ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù chuyªn m«n
ho¸ lao ®éng vµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt vµ trong néi bé tõng ngµnh s¶n xuÊt g¾n liÒn víi çc
vïng l·nh thæ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi cã t¸c dông rÊt to lín bëi v× nã t¹o ra nhòng ®ßn bÈy ®èi víi
sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. Nhng ®Ó thùc hiÖn ®îc viÖc ph©n c«ng lao ®éng x· héi cã
hiÖu qu¶ cÇn quan t©m nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y.
+ Tû träng lao ®éng c¶ vÒ mÆt tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp
ph¶i gi¶m xuèng cßn tû träng lao ®éng trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ph¶i t¨ng
lªn c¶ t¬ng ®èi lÉn tuyÖt ®èi.
+ Tû träng lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng ph¶i chiÕm u thÕ so víi lao ®éng gi¶n ®¬n
trong tæng lùc lîng lao ®éng x· héi.
+ Tèc ®é t¨ng lao ®éng trong çc ngµnh phi s¶n xuÊt vËt chÊt hoÆc dÞch vô ph¶i t¨ng
nhanh h¬n tèc ®é t¨ng trëng lao ®éng trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt.
Tõ nh÷ng quan ®iÓm nh ®· ph©n tÝch th× ®i ®«i víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹o lao ®éng
x· héi ë níc ta mét c¬ cÊu kinh tÕ míi ®îc xem lµ hîp lý ë níc ta ph¶i lµ:
§ã lµ mét c¬ cÊu bao gåm tæng thÓ çc quan hÖ kinh tÕ hay çc bé phËn hîp thµnh nÒn
kinh tÕ quèc d©n, g¾n víi vÞ trÝ, tr×nh ®é c«ng nghÖ, quy m« tû träng t¬ng øng víi tõng bé
phËn vµ mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a çc bé phËn víi nhau, g¾n víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi
trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh.
75
C¬ cÊu kinh tÕ ë níc ta ®îc cÊu tróc thµnh 4 nhãm
- C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ: ®©y lµ mét c¬ cÊu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a çc
ngµnh kinh tÕ chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®îc xem xÐt trªn
ph¹m vi vÜ m« ®ã lµ nÒn kinh tÕ quèc d©n cña mçi quèc gia vµ ë ViÖt nam hiÖn nay ®îc x¸c
®Þnh ®ã lµ c¬ cÊu c«ng – n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. C¬ cÊu kinh tÕ nµy còng ®îc xem lµ c¬
cÊu cña çc trung t©m ®Çu mèi cña nÒn kinh tÕ níc ta nhê nh Hµ Néi, Tp Hå ChÝ Minh.
Cßn c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ë çc vïng l·nh thæ l¹i dùa trªn søc m¹nh cña çc ngµnh kinh tÕ
mòi nhän ë mçi ®Þa ph¬ng
- C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ:
§©y lµ mèi quan hÖ c¬ cÊu gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n vµ gi÷a çc vïng l·nh thæ.
- C¬ cÊu vïng l·nh thæ:
NÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia ®Òu bao gåm nh÷ng vòng l·nh thæ víi nh÷ng thÕ m¹nh
hay lîi thÕ kh«ng gièng nhau v× vËy x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý lµ cÇn ph¶i c¨n cø
vµo ®Æc ®iÓm cña tõng vïng l·nh thæ.
- C¬ cÊu hµnh chÝnh (thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn, thÞ tø) c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh mèi liªn
kÕt c¶ vÒ mÆt kinh tÕ – chÝnh trÞ - x· héi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n g¾n víi tõng ®Þa bµn
hoÆc tõng vïng l·nh thæ cô thÓ.
ViÖc x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý cã ý nghÜa hÕt søc quan trong, nã t¹o ra
nh÷ng ®éng lùc thøc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®ång thêi nã t¹p ra nh÷ng m«i trêng, ®iÒu
kiÖn ®Ó khai th¸c sö dông mét çch hîp lý nhÊt tèi u nhÊt tÊt c¶ çc nguån lùc vèn lµ khan
hiÕm cña nÒn kinh tÕ phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
b) TiÕn hµnh çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®Ó trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho nÒn
kinh tÕ quèc d©n.
Cho ®Õn nay thÕ giíi ®· lÇn lît tr¶i qua 2 lÇn çch m¹ng vÒ kü thuËt – c«ng nghÖ: lÇn
thø nhÊt gäi lµ cuéc çch m¹ng kü thuËt diÔn ra vµo thÕ kû 18 víi déi dung thay thÕ lao ®éng
thñ c«ng v»ng lao ®éng c¬ khÝ, nöa c¬ khÝ. Cßn cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø 2 th×
næ ra vµo thÕ kû 20 chia thµnh 2 giai ®o¹n. Giai ®o¹n ®Çu cuèi thÕ kû 19 chñ yÕu ®Çu thÕ
kû 20 víi tªn gäi cuéc çch m¹ng khoa häc kü thuËt hoÆc cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn 2 víi
néi dung chuyÓn lao ®éng c¬ khÝ sang lao ®éng nöa tù ®éng ho¸ vµ tiÕn tíi tù ®éng ho¸. Cßn
giai ®o¹n 2 næ ra vµ cuèi thËp niªn 70 cña thÕ kû 20 cho ®Õn nay víi néi dung lµ tù ®éng ho¸
vµ tri thøc ho¸ vÒn kinh tÕ, biÕn tri thøc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp cña çc quèc gia.
HiÖn nay cuéc çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra mét çch toµn
diÖn trªn çc ph¹m vi çc lÜnh vùc lµm thay ®æi hÕt søc c¬ b¶n çc yÕu tè cÊu thµnh lùc l îng
s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ nh cuéc çch m¹ng vÒ n¨ng lîng, çch m¹ng vÒ vËt liÖu míi, çch
m¹ng vÒ sinh häc, çch m¹ng vÒ ®iÖn tö viÔn th«ng vµ çc cuéc çch m¹ng vÒ ®Þa chÊn häc,
h¶i d¬ng häc, vò trô häc.
9-03-2003
4. ThÕ nµo lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ? ph©n tÝch çc t¸c dông cña chuyÓn giao c«ng
nghÖ. §Ó tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ ë níc ta cÇn quan t©m
®Õn nh÷ng vÊn ®Ò g×
* B¶ chÊt chuyÓn giao c«ng nghÖ:
Çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang ®ãng gãp vai trß hÕt søc quan
träng ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ trong tÊt c¶ çc quèc gia, nhÊt lµ
nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn viÖc tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ë çc níc kh¸c nhau l¹i
76
kh«ng gièng nhau:
Cã nh÷ng níc tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng c«ng nghÖ tõ viÖc nghiªn cøu c¬ b¶n råi tiÕn
hµnh chÕ t¹o vµ trang bÞ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Çch tiÕn hµnh nh vËy ®ßi hái ph¶i cã
mét thêi gian dµi, ph¶i cã mét nguån vèn lín vµ ph¶i cã mét tiÒm lùc khoa häc kü thuËt t ¬ng
øng nhng ®ång thêi trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu níc l¹i tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng khoa häc
c«ng nghÖ theo con ®êng rót ng¾n b»ng çch nhËp c«ng nghÖ chuyÓn giao tõ nh÷ng níc tiªn
tiÕn ®i tríc.
ë níc ta bíc vµo thêi kú qu¸ ®é tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt
thÊp v× vËy ®· ®Õn nhu cÇu lµ ph¶i t¨ng tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó trang bÞ kü thuËt cho
nÒn kinh tÕ nhng còng ®ång thêi ®Æt ra mét vÊn ®Ò ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ tôt hËu so víi
çc níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi v× vËy nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng lÇn thø 7 ®· kh¼ng
®Þnh r»ng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®ång thêi tr¸nh ®îc nguy c¬ tôt hËu th×
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ ®ång thêi qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ ë níc ta ph¶i chuyÓn tõ c«ng nghiÖp ho¸ ®èi néi (thay thÕ nhËp khÈu) sang c«ng
nghiÖp ho¸ ®èi ngo¹i (c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu).
§Ó thùc hiÖn môc ®Ých cña viÖc chuyÓn híng c«ng nghiÖp ho¸ còng t¹i ®¹i héi ®¶ng
7 ®¶ng ta nhÊn m¹nh ë níc ta ph¶i tiÕn hµnh lùa chän quy tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ çc
níc tiªn tiÕn ®Ó rót ng¾n thêi gian c«ng nghiÖp ho¸, phï hîp víi nguån lùc h¹n chÕ cña níc ta
nhng l¹i tr¸nh ®îc nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ so víi khu vùc vµ thÕ giíi.
B¶n chÊt cña chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ viÖc ®a c«ng nghÖ bao gåm c¶ phÇn cøng
(m¸y mãc thiÕt bÞ …) vµ c¶ phÇn mÒm (®ã lµ qu¸ tr×nh, ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ…) tõ mét níc
nµy sang mét níc kh¸c lµm thay ®æi c¶ quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông c«ng nghÖ ®îc
chuyÓn giao. Thùc chÊt cña viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ chØ cã thÓ tiÕn hµnh mét çch hiÖu
qu¶ vµ su«n sÎ khi ë níc nhËp khÈu c«ng nghÖ ®ang tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ híng
vÒ xuÊt khÈu.
* Nh÷ng t¸c dông cña chuyÓn giao c«ng nghÖ:
ViÖc tiÕn hµnh chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ thùc hiÖn môc ®Ých rót ng¾n qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë çc quèc gia v× vËy nã cã nh÷ng t¸c dông c¬ b¶n sau ®©y
- Gióp çc níc ®i sau, nh÷ng níc kÐm ph¸t triÓn rót ng¾n ®îc kho¶ng çch tôt hËu vÒ
kinh tÕ – kü thuËt so víi çc níc ®i tríc vµ çc níc tiªn tiÕn.
- Nã cho phÐp khai th¸c vµ sö dông mét çch tèi u çc nguån lùc, lîi thÕ cña çc quèc gia
®i sau.
- ChuyÓn giao c«ng nghÖ ®èi víi nh÷ng quèc gia ®ang thùc hiÖn chiÕn lîc chuyÓn tõ
m« h×nh híng néi sang híng ngo¹i sÏ rót ng¾n ®îc kho¶ng çch mâ mÉn vÒ c«ng nghÖ vµ sù
thiÕu hôt vÒ nguån lùc ®ång thêi cho phÐp sö dông çc nguån lùc h¹n chÕ ®ã cho çc môc tiªu
cÇn thiÕt h¬n ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®i t¾t ®ãn ®Çu.
* Tuy vËy trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ g¾n kÕt víi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ ë
níc ta muèn ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ kü thuËt cao th× viÖt nam tríc hÕt cÇn ph¶i x©y dùng
cho m×nh mét chiÕn lîc ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ quèc gia mang tÝnh l©u
dµi, bao gåm c¶ viÖc nghiªn cøu øng dông, chuyÓn giao.
CÇn ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña ®Êt níc ®Ó x©y dùng mét ph¬ng h-
íng chung cho viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ ®ã lµ ph¶i h×nh thµnh mét c¬ cÊu kü thuËt, c«ng
nghÖ nhiÒu tÇng, nhiÒu tr×nh ®é, nhiÒu quy m« ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ khai th¸c sö dông phï
hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt nam.
Bªn c¹nh ph¬ng híng chung cÇn cã mét hÖ thèng çc gi¶i ph¸p cô thÓ:
+ Ph¶i chän gi¶i ph¸p kü thuËt, c«ng nghÖ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt nam ®Ó tiÕp
tôc ®Çu t chiÒu s©u nhng trªn c¬ së vÉn khai th¸c vµ sö dông ®îc nh÷ng c¬ së hiÖn cã cña
nÒn kinh tÕ.
77
+ CÇn ph¶i c¶i tiÕn n©ng cÊp hiÖn ®¹i ho¸ çc kü thuËt vµ c«ng nghÖ truyÒn thèng
kÕt hîp víi nh÷ng c«ng nghÖ chuyÓn giao phôc vô cho môc tiÕu ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng
nghiÖp, n«ng th«n vµ c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n.
+ Ph¶i tranh thñ nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc dù ¸n ®Çu t cña níc
ngoµi nhng cÇn ph¶i kÕt hîp víi viÖc gi¸m ®Þnh nghiªm ngÆt çc thiÕt bÞ chuyÓn giao.
+ CÇn ®Æt ra mét çch nghiªm tóc ngay tõ ®Çu cho viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ
ph¶i g¾n víi viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i cña ViÖt nam.
+ §Ó nhËp c«ng nghÖ chuyÓn giao th× ë níc ta cÇn ph¶i gÊp rót n©ng cao n¨ng lùc khoa
häc c«ng nghÖ quèc gia nh»m ®æi míi vµ lµm chñ c«ng nghÖ chuyÓn giao
+ CÇn ph¶i ®©u t b»ng nhiÒu nguån vèn cho sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cña quèc
gia còng nh ch¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cña nhµ níc, xem gi¸o dôc ®µo t¹o vµ khoa häc
c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu.
5. Ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam. (quan träng)
§Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta ®ßi hái ph¶i t¹o lËp ®îc nh÷ng
®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò, hay nhng gi¶i ph¸p cã tÝnh c¬ b¶n ®Ó gióp cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®îc tiÕn hµnh mét çch nhanh chãng vµ hiÖu qu¶.
Tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 3 (1960) cho ®Õn nay ®¶ng ta ®Òu kh¼ng ®Þnh vµ chØ
râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò sau ®©y lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸:
- T¹o nguån vèn cho c«ng nghiÖp ho¸: muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
b¾t buéc ph¶i cã mét nguån vèn lín. Nguån vèn ®ã ë níc ta h×nh thµnh tõ 2 luång:
+ Nguån vèn néi lùc: ®ã lµ nguån vèn ®îc tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ. nguån vèn
nµy nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµ çc nh©n tè: tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th«ng qua tèc
®é t¨ng trëng ph¸t triÓn kinh tÕ, tû träng ph©n chia s¶n phÈm thÆng d cña nÒn kinh tÕ cho
tÝch luü vµ cho tiªu dïng, phô thuéc vµo viÖc khai th¸c vµ sö dông çc nguån lùc cña nÒn kinh
tÕ.
+ Nguån vèn ngo¹i lùc: nguån vèn nµy ®îc h×nh thµnh th«ng qua viÖc ph¸t triÓn çc
quan hÖ kinh tÕ díi çc h×nh thøc nh viÖn tî, ®i vay, ®Çu t quèc tÕ…
Víi ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò lµ vèn ®¶ng ta kh¼ng ®Þnh nguån vèn néi lùc trong níc gi÷ vai
trß quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ níc ta, tuy vËy nguån
vèn ngo¹i lùc l¹i cã mét vai trß hÕt søc quan träng ®Æc biÖt ë giai ®o¹n ®Çu cña sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
- §µo t¹o ®éi ngò çn bé kü thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ vµ çn bé qu¶n ký kinh tÕ cã
tr×nh ®é cao phôc vô cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc rÊt lín vµo tr×nh ®é khoa häc kü
thuËt vµ c«ng nghÖ v× vËy ®ßi hái ph¶i ®ao t¹o ®îc mét nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é kü thuËt
ngµy cµng cao trong ®ã bao gåm çn bé khoa häc kü thuËt, çn bé qu¶n lý kinh tÕ vµ ®Æc biÖt
lµ ®éi ngò c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ.
§Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy th× ë níc ta tõ ®¹i héi ®¶ng 7 cho ®Õn nay ®¶ng ta lu«n
lu«n nhÊn m¹nh chiªn lîc con ngêi ,
con ngêi lµ nh©n tè trung t©m cña toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ mÆt kh¸c x¸c ®Þnh
giao dôc, dµo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu kh«ng ngõng ®µo t¹o míi vµ ®µo t¹o l¹i lùc lîng lao
®éng x· héi cho phï hîp víi yªu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸.
Nhµ níc t¨ng cêng ®Çu t ®Ó cö çn bé ®i ®µo t¹o ë trong níc, níc ngoµi nh»m t¹o ra
nh÷ng chuyªn gia cã tr×nh ®é quèc tÕ
+ Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi:
78
Muèn tiÒn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× ®ßi hái ph¶i cã mét kÕt cÊu hµ
tÇng kinh tÕ kü thuËt t¬ng øng v× vËy ®¶ng ta cho r»ng môc tiªu tæng qu¸ cho ch¬ng tr×nh
ph¸t triÓn kÕt cÇu h¹ tÇng lµ ph¶i ®¶m b¶o sù giao lu th«ng suèt trong mäi t×nh huèng trªn tÊt
c¶ çc tuyÕn giao th«ng huyÕt m¹ch cña nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o hÖ thèng ®iÖn níc, th«ng tin
liªn l¹c vµ kÕt cÊu h¹ tÇng cã liªn quan.
+ Lµm tèt c«ng t¸c ®iÒu tra th¨m dß ®Þa chÊt ®Ó x¸c ®Þnh nguån lùc, x©y dùng chiÕn
lîc c«ng nghiÖp ho¸. Níc ta tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mÆc dï xuÊt ph¶i ®iÓm
rÊt thÊp nhng chóng ta cã mét thÕ m¹nh lµ chóng ta cã mét nguån lùc t¬ng ®èi phong phó ®ang
d¹ng vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn n»m r¶i r¸c ë kh¾p vïng l·nh thæ ®Êt níc. V× vËy ®Ó x©y dông
chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ hiÖu qu¶ vµ hiÖn thùc th× ®ßi hái ph¶i lµm tèt viÖc
®iÒu tra tham dß c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh nguån lùc.
+ Ph¶i ®æi míi ®Ó n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ níc.
Nh ®· ph©n tÝch sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña níc ta hiÖn nay lµ sù nghiÖp
cao c¶ nhng ®Çy khã kh¨n g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm cña ®¶ng, nhµ níc , nh©n d©n vµ tÊt c¶
çc thµnh phÇn kinh tÕ. V× vËy ®Ó sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸,hiÖn ®¹i ho¸ ®¹t ®îc nh÷ng
th¾ng lîi th× ®ßi hái ph¶i ®Èy m¹nh n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o cña ®¶ng trong viÖc x©y
dùng çc chiÕn lîc, x¸c ®Þnh çc môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, thÝch øng víi
tõng thêi ®iÓm lÞch sö cña nÒn kinh tÕ. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ còng g¾n víi vai trß qu¶n
lý, ®iÒu hµnh cña nhµ níc th«ng qua çc chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi vµ çc c«ng cô qu¶n lý vÜ
m«.
§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý cña nhµ níc th× ®ßi hái tÊt c¶ çc chÝnh s¸ch, c«ng cô
qu¶n lý cña nhµ níc ®Òu nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu quan träng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ã lµ:
+ §Þnh híng x· héi chñ nghÜa cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc cô
thÓ lµ ph¶i ®Þnh híng x©y dùng mét x· héi d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n
minh.
+ CÇn ph¶i lùa chän çc u tiªn t¹o nguån hµng xuÊt khÈu vµ thu hót çc nguån vèn ®Çu
t níc ngoµi vµo, ph¶i u tiªn x©y dùng çc c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt x· héi phôc vô cho viÖc s¶n
xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu, ph¶i u tiªn cho nh÷ng c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng ®Ó gi¶i
quyÕt viÖc lµm ®¸p øng nh cÇu xuÊt khÈu trong níc
+ Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña nhµ níc ph¶i ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng cña ®Êt níc vµ chØ cã trªn c¬ së ®ã
míi cã thÓ rót ng¾n ®îc qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ tr¸nh ®îc nguy c¬ tôt hËu
cña nÒn kinh tÕ so víi khu vùc vµ thÕ giíi.
+ Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña nhµ níc ph¶i ®¶m b¶o cho c¬ chÕ thÞ trêng cã
®iÒu kiÖn t¸c ®éng mét çch lµnh m¹nh, ®óng híng vµo nÒn kinh tÕ.
Muèn vËy ®ßi hái nhµ níc ta ph¶i cã çc chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ, vÒ gi¸ c¶ th-
¬ng m¹i… mét çch thÝch hîp t¹o ra c¬ chÕ vµ m«i trêng ®Ó cho tÊt c¶ çc chñ thÓ tham gia
vµo nÒn kinh tÕ, tham gia vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¸t huy ®îc søc
m¹nh cña m×nh tõ ®ã t¹o ra søc m¹nh tæng hîp ®Ó thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸.
quan träng:§Æc ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é ë viÖt nam
Kinh tÕ hµng ho¸
C¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng.
Ph©n phèi thu nhËp
79
16-03-2003
Ch¬ng XIV: Kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë
viÖt nam
C©u 1: V× sao trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi níc ta cÇn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸.
¦u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ so víi kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ g×?
* Sù tÊt yÕu kh¸ch quan cÇn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë ViÖt nam trong thêi kú qu¸
®é:
Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi mµ tÊt c¶ nh÷ng vËt phÈm do nã
s¶n xuÊt ra lµ nh»m môc ®Ých trao ®æi mua b¸n trªn thÞ trêng.
Kinh tÕ hµng ho¸ hoµn toµn ®èi lËp víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn vµ nÒn kinh tÕ chØ huy
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung tríc ®©y. Cho ®Õn nay tÊt c¶ mäi quèc gia ®Òu thõa nhËn kinh tÕ
hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ tiÕn bé, nã hoµn toµn phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña
lÞch sö. ë níc ta trong mét thêi gian rÊt dµi nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung v× vËy ®· ®èi lËp hoµn toµn víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ ®i tíi xo¸ bæ kinh tÕ hµng
ho¸.
Tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn 7 §¶ng cho ®Õn nay ®¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng kinh tÕ
hµng ho¸ hoµn toµn kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ nã lµ mét h×nh kinh tÕ tiÕn bé phï
hîp víi ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña viÖt nam do ®ã ®¶ng ta ®· ®a ra quan ®iÓm
g¾n qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch nÒn kinh tÕ tõ mét
nÒn kinh tÕ mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, sang
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc.
Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ë ViÖt nam lµ mét tÊt yÕu kh«ng nh÷ng phï hîp víi xu thÕ
ph¸t triÓn cña lÞch sö mµ nã cµn lµ mét tÊt yÕu ®Ó ®a níc ta vît ra khái t×nh tr¹ng suy tho¸i
khñng ho¶ng kinh tÕ.
Níc ta trong thêi kú qu¸ ®é ®· héi nhËp ®ñ 2 ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho nÒn kinh tÕ hµng
hãa ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®ã lµ:
+ ë níc ta tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn v× vËy ®· t¹o ra rÊt
nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt, nhiÒu kÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau v× thÕ t¹o ra sù chuyªn m«n hãa
ngµy cµng s©u trong ph©n c«ng lao ®éng x· héi
+ §ång thêi ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay ®ang tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn dùa trªn sù ®a d¹ng hãa vÒ quan hÖ së h÷u do ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù t¸ch biÖt
vÒ kinh tÕ gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a çc chñ thÓ kinh tÕ.
Sù tÊt yÕu ®ã cßn b¾t nguån tõ nh÷ng kh¶ n¨ng vÒ nguån lùc cho phÐp viÖt nam ph¸t
triÓn ngµy cµng m¹nh vÒ kinh tÕ hµng hãa, ®ã lµ: chóng ta cã mét lùc lîng lao ®éng ®«ng
®¶o dÔ ®µo t¹o, níc ta cã mét nguån tµi nguyªn vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn phong phó cho
phÐp ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa. Níc ta l¹i cã vÞ trÝ ®Þa lý hoµn toµn thuËn lîi cho phÐp níc
ta ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa vµ më réng quan hÖ giao lu víi çc níc trong khu vùc vµ thÕ giíi.
Tõ tÊt c¶ nh÷ng tÊt yÕu nh ®· ph©n tÝch cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc ph¸t triÓn kinh
tÕ hµng hãa ë níc ta lµ mét chñ tr¬ng ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña nÒn kinh
tÕ viÖt nam ®ång thêi nã còng lµ mét gi¶i ph¸p tèi u nhÊt ®Ó gióp níc ta vît ra khái t×nh tr¹ng
cña mét níc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn.
* ¦u thÕ cña kinh tÕ hµng hãa so víi kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ chØ huy
NÕu so víi kinh tÕ tù nhiªn lµ mét nÒn kinh tÕ cßn in ®Ëm dÊu vÕt trong lÞch sö ph¸t
triÓn kinh tÕ cña ViÖt nam tõ tríc ®Õn nay còng nh nÒn kinh tÕ chØ huy kÕ ho¹ch hãa tËp
trung mµ trong thêi kú lÞch sö kh¸ dµi tån t¹i ë níc ta th× kinh tÕ hµng hãa cã nh÷ng u thÕ sau
®©y:
80
+ Kinh tÕ hµng hãa sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi hãa nÒn s¶n xuÊt mét çch nhanh chãng
tõ ®ã lµm cho ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n hãa ngµy cµng s©u x¸c tõ ®ã h×nh
thµnh nªn nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ võa phô thuéc vµo nhau nhng l¹i t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau gi÷a çc doanh nghiÖp, gi÷a çc thµnh thÇn kinh tÕ, gi÷a çc chñ thÓ trong tÊt c¶ nÒn
kinh tÕ quèc d©n.
+ Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt tõ ®ã t¹o ra
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ngµy cµng cao, gi¸ thµnh s¶n phÈm ngµy cµng h¹, chÊt lîng s¶n
phÈm ngµy cµng tèt vµ dÉn ®Õn lîi Ých ngêi lao ®éng ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn
+ Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt, tõ ®ã
cho phÐp më réng giao lu kinh tÕ trong níc vµ quèc tÕ -> cho phÐp viÖt nam tham gia vµo qu¸
tr×nh héi nhËp quèc tÕ.
+ Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa cho phÐp gi¶i phãng çc mèi quan hÖ kinh tÕ ra khái sù
trãi buéc cña nÒn s¶n xuÊt nhá, khÐp kÝn.
Bªn c¹nh nh÷ng mÆt u thÕ cña kinh tÕ hµng hãa nh ®· ph©n tÝch còng cÇn ph¶i nhËn
thøc ®îc r»ng kinh tÕ hµng hãa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nã còng béc lé râ rÊt nhiÒu mÆt h¹n
chÕ, khuyÕt tËt, ®ã lµ:
- Kinh tÕ hµng hãa bao giê còng ch¹y theo môc tiªu doanh lîi (lîi nhuËn) v× vËy cã thÓ
dÉn ®Õn sö dông l·ng phÝ nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vèn lµ khan hiÕm cña ®Êt níc,
rÊt dÔ dÉn ®Õn vi ph¹m ph¸p luËt cña nhµ níc vµ tham gia vµo viÖc lµm ph¸ hñy m«i trêng
sinh th¸i, g©y « nhiÔm cho bÇu khÝ quyÓn. Kinh tÕ hµng hãa còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn
nh©n dÉn ®Õn h×nh thµnh çc tÖ n¹n cña thÞ trêng nh hµng gi¶ trèn lËu thuÕ, bu«n gian b¸n
lËn vµ t¹o tra m«i trêng bÊt chÝnh nh tham «, tham nh÷ng.
C©u 2: Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kinh tÕ hµng hãa trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x·
héi ë viÖt nam (chó ý kh«ng nhÇm lÉn víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ)
Níc ta ®ang tõng bíc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa
v× vËy ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta vËn hµnh theo xu híng g¾n víi nh÷ng ®Æc ®iÓm
c¬ b¶n sau ®©y:
NghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn 7 cña ®¶ng céng s¶n viÖt nam chØ râ nÒn kinh tÕ hµng hãa ë
níc ta cã 4 ®Æc ®iÓm sau ®©y:
- NÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh vËn ®éng tõ mét nÒn kinh tÕ
mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc sang mät nÒn kinh tÕ hµng hãa vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr êng
cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc.
Víi ®Æc ®iÓm nµy chØ râ nÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay
lµ mét nÒn kinh tÕ hµng hãa kÐm ph¸t triÓn nã b¾t ®Çu tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp
®ã lµ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, kü thuËt thñ c«ng mang nÆng tÝnh b¶o thñ tr×
trÖ, ph©n c«ng lao ®éng x· héi cha ph¸t triÓn, thu nhËp cña d©n c qu¸ thÊp do ®ã søc mua cña
thÞ trêng kh«ng cao dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh tr× trÖ.
Còng tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy chØ râ c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ cña níc ta dùa trªn
c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu bao cÊp trong mét thêi gian dµi ®· lµm s¬ cøng çc
mèi liªn hÖ kinh tÕ. Çc quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña kinh tÕ hµng hãa hoÆc do ý chÝ chñ
quan cña nhµ níc hoÆc do sù kÐm hiÓu biÕt nªn ®· bÞ thu hÑp ph¹m vi ho¹t ®éng. ThÞ trêng
lµ yÕu tè g¾n liÒn víi kinh tÕ hµng hãa th× bÞ chia c¾t, mét sè lo¹i hµng hãa cã tÝnh ®Æc
biÖt nh t liÖu s¶n xuÊt, vËt t tiÒn vèn th× th«ng qua con ®êng cung øng trùc tiÕp nen ®· lµm
mÊt tÝnh chÊt vµ ý nghÜa cña viÖc s¶n xuÊt hµng hãa tõ ®ã dÉn ®Õn c¬ chÕ bao cÊp trµn
lan lµm cho nguyªn t¾c h¹ch to¸n mang tÝnh h×nh thøc kh«ng cã hiÖu qu¶.
- NÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta lµ mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
Víi ®Æc ®iÓm nµy nã chØ râ cã c¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÒn kinh
81
tÕ hµng hãa ë níc ta lµ dùa trªn sù ®a d¹ng hãa vÒ çc h×nh thøc së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt
cña çc chñ thÓ.
Mét nÒn kinh tÕ hµng hãa tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng
th× tÊt yÕu sÏ t¹o ra søc m¹nh tæng hîp hÕt søc to lín gióp níc ta vît ra khái t×nh tr¹ng thÊp
kÐm, ®Èy nÒn kinh tÕ hµng hãa níc ta ph¸t triÓn víi tr×nh ®é ngµy cµng cao trong xu thÕ héi
nhËp.
Nh÷ng mét nÒn kinh tÕ hµng hãa do nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cïng tham gia cïng v×
môc tiªu thu doanh lîi cïng khai th¸c çc yÕu tè ®Çu vµo trªn cïng mét ph¹m vi l·nh thæ, cïng tiªu
thô s¶n phÈm ë ®Çu ra trªn cïng mét thÞ trêng thèng nhÊt nªn tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn m«i trêng
c¹nh tranh hÕt søc quyÕt liÖt.
§Ó kh¾c phôc nh÷ng mÆt h¹n chÕ do sù t¸c ®éng cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cïng
tham gia s¶n xuÊt hµng hãa th× ®ßi hái nhµ níc ph¶i thùc hiÖn tèt vai trßn qu¶n lý kinh tÕ x·
héi b»ng ph¸p luËt, b»ng kÕ ho¹ch chÝnh s¸ch vµ çc céng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n íc.
Nhng nhËn thøc ®îc tÝnh kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ th× còng ®ßi
hái §¶ng vµ nhµ níc còng ph¶i cã mét th¸i ®é ®óng ®¾n trong viÖc khuyÕn khÝch sù ph¸t
triÓn çc thµnh phÇn kinh tÕ theo nguyªn t¸c tù hiªn vµ kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ ®Ó huy
®éng søc m¹nh phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc
- NÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn theo híng më cña héi
nhËp víi bªn ngoµi.
ë níc ta trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa ®¶ng vµ nhµ níc ra ®· nhËn
thøc ®îc r»ng mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn thêng ®Æc trng cho mét nÒn kinh tÕ phong kiÕn l¹c
hËu, nã kh«ng khai th¸c ®îc nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña chÝnh ®Êt níc m×nh còng nh çc ®èi t¸c
kinh tÕ ë bªn ngoµi vß vËy tõ khi chuyÓn sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa th× ë n íc ta
tõng bíc ph¸ vì quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng khÐp kÝn vµ thùc hiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
theo xu híng më cöa, héi nhËp víi bªn ngoµi.
Tõ kho níc ta bíc vµo thêi kú ®æi míi 1986 nhÊt lµ sau khi níc ta ban hµnh luËt ®Çu t n-
íc ngoµi ë viÖt nam (12/97) th× nÒn kinh tÕ níc ta ®· thùc hiÖn mét chiÕn lîc më cöa kh¸ toµn
diÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thøc 7 cña ®¶ng, ®¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: ViÖt nam mong muèn
®îc lµm b¹n víi tÊt c¶ çc quèc gia trªn thÕ giíi, ViÖt nam thùc hiÖn g¸c l¹i qu¸ khø ®Ó tiÕn
®Õn t¬ng lai, thùc hiÖn chiÕn lîc ®a ph¬ng hãa, ®a d¹ng hãa çc quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
nh»m thu hót nguån vèn ngo¹i lùc, kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn, tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý nÒn
s¶n xuÊt lín cña çc níc ®i tríc vµ çc níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn phôc vô cho sù nghiÖp t¨ng
trëng ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta.
§Õn nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø 8 vµ 9 cña ®¶ng céng s¶n viÖt nam ®øng tríc bèi c¶nh
nÒn kinh tÕ toµn cÇu, ®¶ng ta mét lÇn n÷a l¹i kh¼ng ®Þnh viÖt nam cÇn ph¶i chñ ®éng tham
gia héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, §¹i héi ®¶ng 9 nhÊn m¹nh ViÖt nam s½n sµng lµ ®èi
t¸c tin cËy cña çc quèc gia thùc hiÖn môc tiªu hîp t¸c kinh tÕ cïng cã lîi víi tÊt c¶ çc quèc gia,
çc tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ çc chñ thÓ ë mäi quèc gia trªn thÕ giíi theo nguyªn t¾c b×nh
®¶ng cïng cã lîi, kh«ng can thiÖp vµo néi bé cña nhau.
- NÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
NÒn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta ho¹t ®éng theo sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ trêng nhng l¹i
ph¸t triÓn theo con ®êng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Môc tiªu nµy ®îc thÓ hiÖn rÊt râ ë b¶n
chÊt vµ vai trß kinh tÕ cña nhµ níc viÖt nam
Nhµ níc ta xÐt vÒ mÆt b¶n chÊt ®ã lµ nhµ níc cña d©n, do d©n vµ ho¹t ®éng v× h¹nh
phóc cña nh©n d©n v× vËy trong qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng hãa nhµ n-
íc ph¶i cã nh÷ng c«ng cô vµ chÝnh s¸ch ë tÇm vÜ m« ®Ó h¹n chÕ nh÷ng mÆt khuyÕt tËt cña
nÒn kinh tÕ hµng hãa vµ c¬ chÕ thÞ trêng, ®ång thêi khai th¸c vµ ph¸t huy nh÷ng mÆt lîi thÕ
tÝch cùc cña kinh tÕ hµng hãa vµ c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh t¨ng trëng ph¸t
82
triÓn kinh tÕ, thùc hiªn çc môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa v× môc tiªu cao c¶ lµ phÊn
®Êu cho d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh.
3. Ph©n tÝch çc gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ hµng hãa lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ tiÕn bé phï hîp víi xu thÕ ph¸t
triÓn cña lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña viÖt nam. Tuy vËy muèn thóc ®Èy vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ hµng hãa cÇn ph¶i t¹o lËp ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò vµ lùa chän nh÷ng gi¶i
ph¸p phï hîp. ë níc ta hiÖn nay cã çc gi¶i ph¸p c¬ b¶n sau ®©y:
- CÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh ®ang d¹ng hãa së h÷u ®Ó tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn
Trong gi¶i ph¸p nµy tríc hÕt lµ ®èi víi kinh tÕ nhµ níc ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ gi÷
vai trß chñ ®¹o v× vËy ®Ó kinh tÕ nhµ níc gi÷ ®îc vai trß chñ ®¹o trong toµn bé nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta th× tríc hÕt cÇn ph¶i cñng cè vµ hoµn thiÖn l¹i hÖ thèng kinh tÕ
nhµ níc , tiÕp ®ã cÇn ph¶i c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh b»ng viÖc tríc hÕt gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò së h÷u trong çc doanh nghiÖp nhµ níc, tiÕp
®Õn giao quyÒn tù chñ t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó cho çc doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng theo
c¬ chÕ thÞ trêng.
+ §èi víi kinh tÕ tËp thÓ, cÇn thiÕt ph¶i cã sù tæng kÕt rót kinh nghiÖp vÒ nh÷ng bµi
häc cña m« h×nh hîp t¸c x· vµ kinh tÕ tËp thÓ kiÓu cò ®Ó x©y dùng nªn mét m« h×nh kinh tÕ
tËp thÓ kiÓu míi theo luËt hîp t¸c x· ban hµnh n¨m 1997. Thùc hiÖn viÖc ®æi míi c¶ vÒ mÆt
néi dung vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ chuyÓn kinh tÕ tËp thÓ
sang ph¸t triÓn theo híng kinh tÕ hµng hãa.
+ §èi víi kinh tÕ ç thÓ, tiÓu chñ:
§©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá v× vËy cÇn ph¶i th«ng qua c¬
chÕ chÝnh s¸ch ®Ó híng dÉn thµnh phÇn kinh tÕ nµy ho¹t ®éng ph¸t huy mÆt tÝch cùc cña
hä nhng ®ång thêi h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy.
+ §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n
§©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u t nh©n ho¹t ®éng v× môc tiªu thu lîi nhuËn
v× vËy nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn kh¸ch ®Ó thµnh phÇn kinh tÕ nµy yªn t©m m¹nh
d¹n ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ ®Æc biÖt trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng hãa, tiªu dïng vµ xuÊt
khÈu.
+ §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi
§©y lµ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cã tiÒm lùc vµ thÕ m¹nh c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, kü
thuËt – c«ng nghÖ còng nh tr×nh ®é qu¶n lý, do ®ã nhµ níc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ h×nh
thøc ®a d¹ng ®Ó thu hót nguån vèn ®Çu t cña hä vµo viÖt nam, ®Æc biÖt trong nh÷ng ngµnh,
nh÷ng lÜnh vùc cÇn kü thuËt c«ng nghÖ cao vµ nguån vèn lín.
- §Èy m¹nh qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi:
Nh ®· biÕt ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cña s¶n
xuÊt hµng hãa. Níc ta tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng hãa tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp ®ã lµ mét nÒn
n«ng nghiÖp l¹c hËu, v× vËy lao ®éng d· h«i ë níc ta chñ yÕu tån t¹i trong lÜnh vùc n«ng
nghiÖp.
Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa th× ë níc ta ph¶i thùc hiÖn qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹i lao
®éng x· héi mµ chñ yÕu lµ ph¶i thùc hiÖn viÖc chuyÓn dÞch mét bé phËn lín lao ®éng tõ
n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, ®Æc biÖt thùc hiÖn chiÕn lîc c«ng nghiÖp hãa
n«ng nghiÖp n«ng th«n qua qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi t¹i chç ë n«ng th«n b»ng
çch ®a c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp nhÑ, kinh doanh dÞch vô vÒ ®Þa bµn n«ng th«n.
Gi¶i ph¸p ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi g¾n liÒn víi chiÕn lîc ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ
nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ hµng hãa khai th¸c ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn nguån lùc cña tÊt c¶ çc vïng
83
çc ®Þa bµn cña nÒn kinh tÕ th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
- Ph¸t triÓn ®ång bé hÖ thèng thÞ trêng
Kinh tÕ hµng hãa g¾n víi thÞ trêng nh mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu kh¸ch quan v× vËy
muèn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa th× ®ßi hái ph¶i ph¸t triÒn ®ång bé c¶ mét hÖ thèng thÞ tr-
êng cã tÝnh ®a d¹ng mµ trong ®ã c¶ hai nhãm thÞ trêng c¬ b¶n, ®ã lµ
+ Nhãm thÞ trêng çc yÕu tè s¶n xuÊt (thÞ trêng ®Çu vµo cña nÒn kinh tÕ). Víi nhãm
thÞ trêng nµy bao gåm thÞ trêng søc lao ®éng, thÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt vµ vËt t kü thuËt, thÞ
trêng vèn, thÞ trêng c«ng nghÖ…
Nhãm thÞ trêng nµy gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quy m«, chÊt lîng s¶n phÈm ë ®Çu
ra cña nÒn kinh tÕ hµng hãa ë viÖt nam. Muèn cho thÞ trêng çc yÕu tè s¶n xuÊt ph¸t triÓn
®ång bé vµ ®i vµo ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× ®ßi hái ®¶ng vµ nhµ níc ph¶i cã chiÕn lîc
chÝnh s¸ch t¹o ®iÒu kiÖn c¶ vÒ mÆt chñ tr¬ng, vÒ mÆt ph¸p ký ®Ó cho çc thÞ trêng trong
nhãm nµy ra ®êi, tån t¹i vµ cã hiÖu qu¶.
+ Nhãm thÞ trêng ç s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô (thÞ trêng ®Çu ra):
§©y lµ nhãm thÞ trêng ®ang d¹ng, phong phó vµ phøc t¹p nhÊt nhng nã l¹i gi÷ vai trß
quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n bëi v× ®©y lµ thÞ trêng thùc hiÖn mùc tiªu cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n ®· ®Æt ra nh tho¶ m·n ®îc nh÷ng nhu cÇu cña c¶ s¶n xuÊt vµ cña c¶
tiªu dïng ®êi sèng x· héi vÒ çc vËt phÈm mµ kinh tÕ hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra. §ång thêi còng
chÝnh thÞ trêng nµy t¹o ra ®éng lùc ®Ó thøc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ thóc ®Èy c¶ tiªu dïng
cña x· héi ngµy cµng t¨ng lªn. Nhng ®Ó cho nhãm thÞ trêng ®Çu ra cã thÓ ph¸t triÓn cã hiÖu
qu¶ th× cÇn gi¶i quyÕt tèt hai vÊn ®Òu sau:
. T¨ng quy m« hµng tiªu dïng vµ dÞch vô víi chñng lo¹i ngµy cµng phong phó, chÊt lîng
tèt nhng gi¸ c¶ ph¶i h¹.
. Ph¶i tõng bíc mét mÆt gi¶m gi¸ c¶ nhng ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®em l¹i doanh lîi æn
®Þnh vµ ngµy cµng cao cho çc doanh nghiÖp th«ng qua sù can thiÖp cña nhµ níc b»ng chÝnh
s¸ch b»ng c«ng cô trong viÖc ®iÒu tiÕt thÞ trêng ®Çu vµo ®ång thêi ®¶m b¶o nguyªn t¾c tù
do hãa gi¸ c¶.
- TiÕp tôc ®æi míi vµ n©ng cao vai trßn qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc. NÒn
kinh tÕ hµng hãa ë níc ta lµ mét nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn theo con ®êng x· héi chñ
nghÜa v× vËy mäi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa ®Òu g¾n víi vai trßn l·nh ®¹o cña
®¶ng vµ sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt cña nhµ níc.
§Ó cho kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn th× trong giai ®o¹n hiÖn nay ®Æc biÖt lµ trong xu
thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ßi hái nhµ níc cÇn ph¶i tiÕp tôc ®æi míi çc c¬ chÕ chÝnh s¸ch
vµ çc c«ng cô tæ chøc qu¶n lý ®iÒu tiÕt nh chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ph©n phèi vµ
®Æc biÖt lµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ gióp cho çc doanh nghiÖp çc tæ chøc kinh tÕ hµng hãa
ph¸t huy ®îc nh÷ng lîi thÕ tuyÖt ®èi cña m×nh, khai th¸c ®îc nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña çc ®èi
t¸c trong vµ ngoµi níc. MÆc dï vËy vai trß vµ qu¶n lý cña nhµ níc lu«n ph¶i b¸m vµo môc tiªu
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
- §Èy m¹nh viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c¶i
çch nÒn hµnh chÝnh quèc gia.
Muèn cho nÒn kinh tÕ hµng hãa ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, phï hîp víi xu híng chung cña
khu vùc vµ thÕ giíi th× ®ßi hái ph¶i tiÕn hµnh qu¶n lý theo ph¸p luËt. V× vËy ë níc ta cÇn ph¶i
h×nh thµnh ®ång bé hÖ thèng ph¸p luËt, çc v¨n b¶n díi luËt ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña
viÖt nam vµ th«ng luËt quèc tÕ. Muèn vËy ®ßi hái nhµ níc ph¶i thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¶i çch
nÒn hµnh chÝnh quèc gia ®Ó t¹o ra bé m¸y c¶i çch nÒn hµnh chÝnh quèc gia ®Ó t¹i ra bé m¸y
cã n¨ng lùc ®iÒu hµnh, cã ®éi ngò c«ng chøc giái phï hîp víi xu híng ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ hµng hãa cña viÖt nam theo c¬ chÕ thÞ trêng.
84
Ch¬ng XV: Kinh tÕ n«ng th«ng trong thêi kú qu¸ ®é ph¸t triÓn chñ nghÜa x· héi ë viÖt nam.
1. ThÕ nµo lµ kinh tÕ n«ng th«n? ph©n tÝch vai trßn cña kinh tÕ n«ng th«ng trong qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë viÖt nam.
* B¶n chÊt cña kinh tÕ n«ng th«ng:

Kinh tÕ n«ng th«n lµ mét phøc hîp nh÷ng nh©n tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan
hÖ s¶n xuÊt trong n«ng l©m ng nghiÖp cïng víi çc ngµnh thñ c«ng nghiÖp truyÒn thèng, çc
ngµnh thñ c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ phôc vô n«ng nghiÖp, çc ngµnh th¬ng
nghiÖp vµ dÞch vô… TÊt c¶ cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau trong kinh tÕ vïng vµ l·nh thæ vµ
trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Nh vËy néi dung cña kinh tÕ n«ng th«n cã ph¹m vi réng h¬n kinh tÕ n«ng nghiÖp
truyÒn thèng tríc ®©y (n«ng – l©m – ng nghiÖp)
Víi ®Æc ®iÓm ®ã th× kinh tÕ n«ng th«n lµ mét c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn bëi
v× ë kinh tÕ n«ng th«n cã c¶ kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, ç thÓ, tiÓu chñ… ®ång thêi
trong kinh tÐ n«ng th«n còng bao gåm mét c¬ cÊu giai cÊp vµ x· héi rÊt ®a d¹ng
* Vai trß cña kinh tÕ n«ng th«n:
- Ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n gãp phÇn t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò quan träng
kh«ng thÓ thiÕu ®¶m b¶o th¾ng lîi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n sÏ thùc hiÖn ®îc môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa
t¹i chç.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«ng sÏ t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho sù ph¸t triÓn v¨n hãa
n«ng th«n phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ xu thÕ thÕ giíi.
- Kinh tÕ n«ng th«n g¾n liÒn víi ph¸t triÓn x· héi, v¨n hãa chÝnh trÞ vµ kiÕn tróc thîng
tÇng ë n«ng th«n theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
(ng©n hµng kh«ng ph¶i häc?)
31-03-03
Ch¬ng XVI: ph©n phèi trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë viÖt nam.
1. ThÕ nµo lµ quan hÖ ph©n phèi? V× sao níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi l¹i
tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi
* B¶n chÊt cña quan hÖ ph©n phèi:
Ph©n phèi lµ mét trong 4 kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi: s¶n xuÊt – ph©n phèi –
trao ®æi – tiªu dïng. Ph©n phèi nèi liÒn gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng v× vËy nã kÝch thÝch s¶n
xuÊt vµ kÝch thÝch tiªu dïng kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nÕu
kh©u ph©n phèi bÞ trôc trÆc hoÆc t¾c nghÏn th× tÊt c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi bÞ ngõng
trÖ. §ång thêi quan hÖ ph©n phèi l¹i lµ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ngêi víi con ngêi, gi÷a
giai cÊp nµy víi giai cÊp kh¸c trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm mµ nÒn kinh tÕ ®· t¹o ra.
Theo nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c Lªn Nin th× quan hÖ ph©n phèi lµ mét trong 3 mÆt
cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ:
+ quan hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt
+ Quan hÖ tæ chøc vµ qu¶n lý qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
+ Quan hÖ ph©n phèi.
Çc M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng tÝnh chÊt vµ h×nh thøc ña quan hÖ ph©n phèi lµ do quan
hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh bëi v× ai n¾m t liÖu s¶n xuÊt th× ngêi ®ã sÏ chi
phèi vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng mÆt cßn l¹i cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
85
Quan hÖ ph©n phèi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cã néi dung lín nã cã nghÜa réng, ®ã lµ
ph©n phèi toµn bé cña c¶i x· h«i cho çc nhu cÇu c¶ s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Cßn theo nghÜa hÑp
ph©n phèi mµ chóng t nghiªn cøu ë ®©y lµ viÖc ph©n phè vËt phÈm tiªu dïng cho çc nhu cÇu
cña chÝnh b¶n th©n ngêi lao ®éng.
V× vËy viÖc ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng, kÕt qu¶ cña kinh tÕ, cho nhu cÇu ç nh©n
ngêi lao ®éng ®ßi hái ph¶i tu©n theo mét quy luËt mang tÝnh kh¸ch quan.
Çc m¸c ®· ®a ra quy luËt ph©n phèi vµ chØ râ toµn bé tæng s¶n phÈm x· héi hay cña
c¶i vËt chÊt mµ mét quèc gia ®· s¶n xuÊt ra trong n¨m (GDP hoÆc GNP) tríc khi ®em ph©n
phèi cho nhu cÇu tiªu dïng th× ®ßi hái ph¶i kh¸u trõ mét bé phËn ®Ó h×nh thµnh ra 3 quü lín,
®ã lµ quü më réng s¶n xuÊt, quü dù phßng ®Ó phßng nh÷ng biÕn cè nh thiªn tai ®Þch ho¹ diÔn
ra ®èi víi nÒn kinh tÕ, phÇn cßn l¹i tríc khi ®em tiªu dïng l¹i ph¶i khÊu trõ mét bé phËn cho
nh÷ng chi phÝ qu¶n lý nhµ níc, chi phÝ quèc phßng anh ninh, chi phÝ gi¸o dôc ®µo t¹o, chi
phÝ v¨n hãa x· héi, chi phÝ y tÕ – b¶o hiÓm.. phÇn cuèi cïng cßn l¹i míi ®em ph©n phèi cho
nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi lao ®éng th«ng qua çc h×nh thøc cô thÓ. Nh vËy toµn bé tæng s¶n
phÈm x· héi bao gåm c¶ viÖc ph©n phèi cho s¶n xuÊt ®ång thêi bao gåm c¶ viÖc ph©n phèi
cho nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi.
ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay tån t¹o ba h×nh thøc ph©n phèi c¬ b¶n vËt phÈm
tiªu dïng cho ngêi lao ®éng ®ã lµ: ph©n phèi theo lao ®éng, ph©n phèi theo tµi s¶n vµ ph©n
phèi th«ng qua phóc lîi x· héi
Së dÜ ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®ä nªn kinh tÕ l¹i tån t¹i nhiÒu h×nh thøc v× trong thêi
kú qu¸ ®é ë níc ta cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt v× vËy dÉn
®Õn tån t¹i trong nÒn kinh tÕ níc ta nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, mçi 1 thµnh phÇn kinh tÕ cã
mét h×nh thøc hoÆc nguyªn t¾c ph©n phèi ®Æc trng:
- §èi víi çc thµnh phÇn inh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u c«ng h÷u t liÖu s¶n xuÊt th× h×nh
thøc ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc c¬ b¶n vµ phï hîp nhÊt
- Cßn çc thµnh ph©n kinh tÕ dùa trªn së h÷u t nh©n ç thÓ hoÆc së h÷u hçn hîp th×
ph©n phèi theo tµi s¶n vµ vèn ®ãng gãp lµ h×nh thøc ph©n phè thÝch hîp nhÊt.
- Cßng h×nh thøc ph©n phèi th«ng qua quü phóc lîi x· héi ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ mäi
thµnh phÇn kinh tÕ vµ cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n bëi v× ®©y lµ h×nh thøc ph©n phèi
ph¶n ¸nh thÝnh chÊt u viÖt cña chÕ ®é x· héi.
2. ThÕ nµo lµ ph©n phèi theo lao ®éng? Ph©n tÝch t¸c dông cña ph©n phèi theo lao ®éng ®Ó
kh¼ng ®Þnh ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc thÝch hîp nhÊt ®èi víi çc thµnh phÇn
kinh tÕ dùa trªn së h÷u c«ng h÷u t liÖu s¶n xuÊt.
* B¶n chÊt cña h×nh thøc ph©n phèi theo lao ®éng:
Ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc hoÆc nguyªn t¾c c¬ b¶n ®îc sö dông trong çc
doanh nghiÖp, xÝ nghiÖp mµ t liÖu s¶n xuÊt lµ thuéc së h÷u nhµ níc. Ph©n phèi theo lao
®éng lµ lÊy lao ®éng lµm thíc ®o dùa trªn sè lîng lao ®éng ®ãng gãp hoÆc chÊt lîng lao ®éng
®ãng gãp ®Ó quyÕt ®Þnh tû lÖ hëng thô cña mçi mét chñ thÓ ®èi víi toµn bé s¶n phÈm x· héi
®· ®îc t¹o ra. Ph©n phèi theo lao ®éng ph¶i t«n träng nguyªn t¾c tr¶ c«ng ngang nhau cho
nh÷ng lao ®éng gièng nhau. Tr¶ c«ng kh¸c nhau cho nh÷ng lao ®éng kh¸c nhau. Kh«ng ph©n
biÖt tuæi t¸c, giíi tÝnh, mµu da hoÆc s¾c téc. Thùc hiÖn lµm nhiÒu hëng nhiÒu, lµm Ýt hëng
Ýt, kh«ng lµm kh«ng hëng.
(CH kh¸c?: ph©n tÝch h×nh thøc ph©n phèi c¬ b¶n nhÊt ®îc ¸p dông ®èi víi çc doanh nghiÖp
nhµ níc)
Së dÜ ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng ®îc ¸p dông chñ
86
yÕu trong ç doanh nghiÖp thuéc së h÷u nhµ níc bëi v×
- ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é nÒn kinh tÕ cßn ®ang ë tr¹ng th¸i kÐm ph¸t triÓn, s¶n
phÈm x· héi t¹o ra cßn thÊp cha ®ñ ®Ó tho¶ m·n nguyªn t¾c ph©n phèi theo nhu cÇu.
- ë níc ta lao ®éng cha ph¶i lµ niÒm vui, niÒm h¹nh phóc cña con ngêi mµ nã cßn ®ang
lµ kÕ sinh nhai kiÕm sèng v× vËy lu«n tån t¹i trong x· héi vµ mçi mét con ng êi mét quan
®iÓm muèn lµm Ýt nhng ®îc hëng nhiÒu t×m viÖc nhÑ tr¸nh viÖc nÆng vµ ®«i khi kh«ng
lµm nhng muèn ®îc hëng v× vËy chØ cã ph©n phèi theo lao ®éng míi gãp phÇn gi¸o dôc ý thøc
vµ n©ng cao kû luËt lao ®éng.
- ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay cßn cã sù kh¸c biÖt gi÷a çc lo¹i lao ®éng nh lao
®éng gi¶n ®¬n, lao ®éng phøc t¹p hoÆc gi÷a lao ®éng ch©n tay víi lao ®éng trÝ ãc… do vËy
mµ còng mét ®¬n vÞ thêi gian lao ®éng nh nhau th× mçi lo¹i lao ®éng kh¸c nhau sÏ t¹o ra cho
x· héi vµ nÒn kinh tÕ mét lîng gi¸ trÞ hoÆc sè lîng s¶n phÈm kh«ng gièng nhau. V× vËy chØ
cã ph©n phèi theo lao ®éng míi kÝch thÝch ®îc ngêi lao ®éng v¬n lªn n©ng cao tr×nh ®é
chuyªn m«n nghiÖp vô ®Ó qua ®ã n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, gi¶m gi¸ thµnh s¶n
phÈm vµ ®em l¹i lîi Ých cho x· héi vµ cho mçi mét con ngêi
- ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é çc thµnh ph©n kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u hoÆc së
h÷u nhµ níc vÒ t liÖu s¶n xuÊt th× toµn bé mäi ngêi lao ®éng ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau vÒ
quyÒn lîi trong viÖc së h÷u ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt mµ toµn d©n hoÆc nhµ níc lµ chñ së
h÷u. V× vËy chØ cã ph©n phèi theo lao ®éng c¾n cø vµo sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng cña
mçi mét ngêi míi ®¸nh gi¸ ®óng vµ chÝnh x¸c sù ®ãng gãp cña hä vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x·
héi.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh ph©n phèi theo lao ®éng lµ nguyªn t¾c lµ
h×nh thøc thÝch hîp nhÊt ®ãi víi çc doanh nghiÖp, xÝ nghiÖp thuéc së h÷u nhµ níc.
Tuy vËy ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi nµy cÇn chèng 2 quan niÖm sai lÇm trong
ph©n phèi theo lao ®éng:
+ Chñ nghÜa b×nh qu©n tiÓu t s¶n trong ph©n phèi bëi v× quan ®iÓm nµy sÏ thñ tiªu
®i mäi ®éng lùc cña ngêi lao ®éng vµ kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó gi¸o dôc ý thøc vµ kû luËt cña
ngêi lao ®éng.
+ Chèng quan ®iÓm më réng qu¸ lín kho¶ng çch gi÷a çc bËc l¬ng, thang l¬ng vµ chÕ
®é u ®·i trong ph©n phèi bëi v× quan ®iÓm nµy sÏ h×nh thµnh ra m©u thuÉn gi÷a nh÷ng ngêi
lao ®éng
3. ThÕ nµo lµ ph©n phèi theo tµ s¶n vµ vèn ®ãng gãp, v× sao ë níc ta trong thêi ký qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi l¹i cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông h×nh thøc ph©n phèi nµy.
NÒn kinh tÕ níc ta ®ang trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi v× vËy c¬ cÊu cña
nÒn kinh tÕ bao gåm nhiÒu thµnh phÇn, mçi thµnh phÇn ®îc h×nh thµnh dùa trªn mét quan
hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña níc ta trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ hÕt søc khã kh¨n vÒ çc yÕu tè nguån lùc ®Æc
biÖt lµ vèn s¶n xuÊt. V× vËy ®Ó cã thÓ huy ®éng ®îc tæng lùc çc nguån vèn ë trong níc (vèn
néi lùc, vµ çc nguån vèn tõ bªn ngoµi (vèn ngo¹i lùc) th× ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
®a thµnh phÇn. Nhµ níc cÇn cã chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ó t¹o ra søc m¹nh tæng hîp
gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ v× vËy ngay tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 6 ®Õn ®¹i héi ®¶ng 9
hiÖn nay ®¶ng ta lu«n lu«n duy tr× quan ®iÓm nhÊt qu¸n lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cho tÊt c¶ çc
thµnh phÇn kinh tÕ tham gia mét çch b×nh ®¶ng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.
§èi víi çc thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u t nh©n, së h÷u ç thÓ tiÓu chñ hoÆc dùa
87
trªn chÕ ®é së h÷u hçn hîp vÒ t liÖu s¶n xuÊt nhµ níc ®¶m b¶o t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn
vµ thõa nhËn kÕt qu¶ th«ng qua h×nh thøc ph©n phèi c¨n cø vµ vèn vµ tµi s¶n vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt díi çc h×nh thøc nh lîi nhuËn, lîi tøc vµ ®Þa t«.
4. V× sao ë níc ta ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc vµ nguyªn t¾c ph©n phèi mang tÝnh
phæ biÕn vµ thÝch hîp nhÊt nhng l¹i cÇn cã h×nh thøc ph©n phèi bæ trî th«ng qua quü phóc lîi
x· héi
ë níc ta mÆc dï ph©n phèi theo lao ®éng ®îc x¸c ®Þnh lµ nguyªn t¾c vµ h×nh thøc
ph©n phèi c¬ b¶n nhng l¹i cÇn ph¶i cã sù ph©n phèi bæ trî th«ng qua quü phóc lîi x· héi do ®ã
b¾t nguån tõ 2 lý do
+ ë níc ta hiÖn nay kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu cã søc lao ®éng nh nhau ®Ó tham
gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ nhËn ®îc mét kho¶n thu nhËp t sè lîng hoÆc chÊt lîng lao ®éng
cña m×nh. Trong thùc tÕ ë níc ta cßn kh«ng Ýt nh÷ng ngêi kh«ng cã ®iÒu kiÖn hoÆc kh¶ n¨ng
lao ®éng nh nh÷ng ngêi giµ c¶, c« ®¬n, trÎ em må c«i, çc gia ®×nh chÝnh s¸ch, th¬ng binh,
bÖnh binh… t¸t c¶ nh÷ng ®èi tîng nµy ®Òu lµ c«ng d©n viÖt nam ®Ó sèng hä cÇn ph¶i tiªu
dïng mét lîng t liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu nhÊt ®Þnh nhng v× kh«ng cã søc lao ®éng hoÆc kh«ng
cã ®iÒu kiÖn lao ®äng nªn hä kh«ng cã thu nhËp ®ã. V× vËy ®ßi hái nhµ níc vµ x· héi ph¶i cã
mét h×nh thøc ph©n phèi bæ trî gióp ®ì hä díi h×nh thøc trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp khã kh¨n,
trî cÊp chÝnh s¸ch, trî cÊp th¬ng tËt hoÆc nh÷ng kho¶n trä cÊp x· héi kh¸c.
+ Trong thêi kú qu¸ ®ä hiÖn nay ë níc ta v× nÒn kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn
v× vËy thu nhËp b¶n th©n nh÷ng ngêi cã søc lao ®éng còng cßn ®ang ë møc rÊt h¹n chÕ kh«ng
®ñ ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu vÒ häc hµnh, ch÷a bÖnh, hëng thô çc ®iÒu kiÖn v¨n ho¸
nghÖ thuËt… v× vËy còng ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã mét h×nh thøc ph©n phèi bæ sung th«ng
qua çc quü phóc lîi x· héi nh quü hç trî gi¸o dôc ®µo t¹o, quü hç trî v¨n ho¸ nghÖ thuËt, quü b¶o
vÖ vµ ch¨m sãc søc khoÎ..
Ch¬ng kinh tÕ ®èi ngo¹i

Häc 3 nguyªn t¾c, v× sao ph¶i mæ réng kinh tÕ ®èi ngo¹i
Ch¬ng c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa ë viÖt nam
1. V× sao trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ níc ta cÇn chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña nhµ níc.
Níc ta trong mét thêi gian rÊt dµi nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp. C¬ chÕ nµy ®îc vËn dông trong mét thêi gian qu¸ dµi v× vËy nã ®·
béc lé nh÷ng mÆt khuyÕt tËt vµ trë thµnh k×m h·m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n.
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- Nhµ níc tiÕn hµnh qu¶n lý nÒn kinh tÕ th«ng qua mét hÖ thèng çc mÖnh lÖnh mang
tÝnh hµnh chÝnh ®îc ph¸t ra tõ mét trung t©m ®ã lµ uû ban kÕ ho¹ch nhµ níc víi mét hÖ thèng
çc chØ tiªu mang tÝnh ph¸p lÖnh, ¸p ®Æt tõ trung ¬ng ®Õn çc ®¬n vÞ c¬ së.
- Çc c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ cña nhµ níc cã thÓ can thiÖp rÊt s©u vµo ho¹t ®éng
cña çc doanh nghiÖp b»ng viÖc ra çc mÖnh lÖnh, çc chØ thÞ, nhng l¹i hoµn toµn kh«ng
chÞu tr¸ch nhiÖm vËt chÊt vÒ çc quy ®Þnh cña m×nh.
- Nhµ níc bá qua nh÷ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ quan hÖ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Nhµ n-
íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ th«ng qua kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép. Quan hÖ
hiÖn vËt lµ chñ yÕu, quan hÖ h¹ch to¸n kinh tÕ chØ mang tÝnh h×nh thøc. Nhµ níc tiÕn hµnh
bao cÊp mét çch trµn lan nh bao cÊp vÒ vèn, vËt t, gi¸ c¶, tiÒn l¬ng… vµ c¶ bao cÊp trong
viÖc tiªu thô s¶n phÈm.
88
- Bé m¸y cña nhµ níc vµ çc c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ rÊt cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung
gian, ho¹t ®éng kÐm n¨ng ®éng tõ ®ã ®Î ra mét ®éi ngò çn bé c«ng chøc võa kÐm n¨ng lùc
chuyªn m«n vµ n¨ng lùc qu¶n lý nhng phong çch th× quan liªu vµ cña quyÒn. Tõ nh÷ng ®Æc
trng nh ®· ph©n tÝch cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· ®Î ra tÖ n¹n quan liªu vµ t×nh
tr¹ng bao cÊp trµn lan trong nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶
vµ c¬ chÕ nµy tÝch gãp nh÷ng mÆt tiªu cùc trë thµnh lùc c¶n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ.
Tõ khi níc ta bíc sang thêi kú ®æi míi (1986) ngay trong nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 6 vµ 7
®¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: tiÕp tôc xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång
bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
THùc tiÔn cña 17 n¨m ®æi míi ë níc ta ngµy cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña
nh÷ng quyÕt ®Þnh mang tÝnh chiÕn lîc cña ®¶ng vµ nhµ níc trong thêi kú ®æi míi.
NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 8 vµ ®¶ng 9 nhÊt qu¸n quan ®iÓm ®æi míi kinh tÕ vµ nhÊn
m¹nh: tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ víi môc tiªu xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa.
2. C¬ chÕ thÞ trêng lµ g×? ph©n tÝch nh÷ng u vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng.
* B¶n chÊt c¬ chÕ thÞ trêng:
C¬ chÕ thÞ trêng xÐt vÒ mÆt b¶n chÊt ®ã lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ th«ng
qua sù t¸c ®éng cña çc quy luËt, çc ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan
Cho ®Õn ngµy nay tÊt c¶ mäi quèc gia, mäi trêng ph¸i kinh tÕ ®Òu thõa nhËn r»ng c¬
chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ thÝch hîp nhÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng.
Níc ta trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn, tù cÊp tù tóc
vµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸. V× vËy viÖc chuyÓn nÒn
kinh tÕ níc ta sang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng võa hîp tÝnh quy luËt ®ång thêi phï hîp víi
®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi ë níc ta.
C¬ chÕ thÞ trêng ho¹t déng th«ng qua sù t¸c ®éng cña cung vµ cÇu cñng nh sù t¸c ®éng
thuéc çc quy luËt kinh tÕ vèn cã thuéc thÞ trêng nh quy luËt nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt lu
th«ng tiÒn tÖ, quy luËt luËt cung cÇu vµ m«i trêng c¹nh tranh tù do. V× vËy c¬ chÕ thÞ trêng
cã nh÷ng u vµ khuyÕt tËt sau ®©y:
- ¦u thÕ:
+ C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ lÊy lîi nhuËn lµm môc ®Ých c¹nh tranh lµ m«i trêng ho¹t
®éng v× vËy nã ®· thóc ®Èy (kÝch thÝch) tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña çc chñ thÓ kinh tÕ
trong viÖc sö dông mét çch tèi u çc nguån lùc vèn lµ khan hiÕm ®Ó s¶n xuÊt ra tèi ®a khãi l-
îng s¶n phÈm cho phÐp ®¸p øng mét çch nhanh nhÊt nhiÒu nhÊt vµ ®a d¹ng nhÊt mäi nhu
cÇu cña c¶ s¶n xuÊt vµ cña c¶ tiªu dïng x· héi.
+ C¬ chÕ thÞ trêng sÏ ra nh÷ng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh n¨ng ®éng vµ mÒn
dÎo thÝch nghi nhanh víi nh÷ng biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ v× vËy nã ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh
tÕ cao nhÊt
+ C¬ chÕ thÞ trêng gãp phÇn ®iÒu tiÕt nguån lùc gi÷a çc lÜnh vùc gi÷a çc ngµnh mét
çch n¨ng ®éng s¸ng t¹o v× vËy nã huy ®éng ®îc søc m¹nh cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n
phôc vô cho qu¸ tr×nh t¨ng trëng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ bÒn v÷ng vµ thùc hiÖn ®îc nh÷ng môc
tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
+ C¬ chÕ thÞ trêng tån t¹i trong m«i trêng c¹nh tranh v× vËy nã ®· thóc ®Èy çc chñ thÓ
kinh tÕ v¬n lªn c¶i tiÕn kü thuËt c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®em l¹i lîi Ých cho
ngêi tiªu dïng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ngêi s¶n xuÊt.
89
KhuyÕt tËt:
+ C¬ chÕ thÞ trêng v× ch¹y theo môc tiªu lîi nhuËn nªn dÉn ®Õn çc chñ thÓ kinh tÕ sö
dông l·nh phÝ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vèn lµ khan hiÕm cña nÒn kinh tÕ, g©y ra t×nh
tr¹ng « nhiÔm còng nh çc tÖ n¹n x· héi kh¸c.
+ C¬ chÕ thÞ trêng còng tÊt yÕu ®Ó ra çc tÖ n¹n cña thÞ trêng nh t×nh tr¹ng bu«n gian
b¸n lËn, trèn lËu thuÕ, hµng thËt, hµng gi¶ … vµ ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng quèc n¹n tham nhòng.
+ C¬ chÕ thÞ trêng còng tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn ph©n ho¸ ngêi lao ®éng trë thµnh kÎ giµu
ngêi nghÌo vµ t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi.
3. Ph©n tÝch vai trß kinh tÕ cña nhµ níc viÖt nam x· héi chñ nghÜa trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay.
Trong lÞch sö bÊt kú nhµ níc nµo còng cã vai trß nhÊt ®Þnh ®èi víi nÒn kinh tÕ. Vai trß
cña nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua çc chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ níc ®ã
lµ:
- Nhµ níc ®¶m b¶o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi vµ thiÕt lËp çc kh«n khæ ph¸p luËt
®Ó t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh tÕ.
- Nhµ níc cÇn ph¶i ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn æn ®Þnh tr¸nh ®îc t×nh
tr¹ng th¨ng trÇm vµ khñng ho¶ng cña nÒn kinh tÕ, h¹n chÕ vµ chèng t×nh tr¹ng l¹p ph¸t, thÊt
nghiÖp.
- nhµ níc cÇn cã chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ
ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
- §Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× nhµ níc ph¶i ®¶m nhËn viÖc
s¶n xuÊt ra çc hµng ho¸ c«ng céng ph¶i x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi vµ ph¶i thiÕt
lËp ra sù c«ng b»ng trong toµn bé nÒn kinh tÕ.
§èi víi níc ta trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa th× vai trß kinh tÕ cña nhµ níc viÖt nam còng ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý
vÜ m« sau ®©y:
+ Nhµ níc ph¶i t¹o ra m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh tÕ nh ®¶m
b¶o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi, ph¶i thiÕt lËp ra hÖ thèng khu«n khæ ph¸p luËt thèng nhÊt,
ph¶i cã mét hÖ thèng çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nhÊt qu¸n
+ Nhµ níc ph¶i ®Þnh híng cho sù ph¸t triÓn mµ nhµ níc ph¶i trùc tiÕp ®Çu t vµo mét sè
ngµnh mét sè lÜnh vùc kinh tÕ then chèt ®Ó t¹o ra søc m¹nh kinh tÕ cho nhµ n íc vµ ®Ó thùc
hiÖn ®îc viÖc dÉn d¾t çc thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
+ Nhµ níc ph¶i x©y dùng hÖ thèng kÕt cÊu kinh tÕ – x· héi ®¶m b¶o mäi ®iÒu kiÖn
®Ó cho tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn.
+ Nhµ níc ph¶i tiÕn hµnh qu¶n lý nh÷ng tµi s¶n c«ng, thùc hiÖn kiÓm kª kiÓm so¸t ®Ó
sö dông cã hiÖu qu¶ tr¸nh l·ng phÝ tham « vµ thÊt tho¸t tµi s¶n quèc gia.
+ Nhµ níc ph¶i cã chiÕn lîc ®Ó söa ch÷a nh÷ng khuyÕt tËt mµ c¬ chÕ thÞ trêng ®· sinh
ra tao ra sù c«ng b»ng x· héi.
4. ThÕ nµo lµ quan hÖ tµi chÝnh? Ph©n tÝch çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña tµi chÝnh,
tr×nh bµy ph¬ng híng ®æi míi ho¹t ®éng tµi chÝnh ë níc ta trong giai ®o¹n qu¸ ®é hiÖn nay.
* B¶n chÊt quan hÖ tµi chÝnh:
Trong nÒn kinh tÕ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lu«n lu«n tiÕp diÔn qua 4 kh©u lµ s¶n xuÊt trao
®æi tiªu dïng. Qu¸ tr×nh ph©n phèi bao gåm c¶ ph©n phèi çc yÕu tè vËt chÊt vµ yÕu tè tµi
chÝnh. Çc quan hÖ ph©n phèi nÕu ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc quan hÖ tiÒn tÖ th× gäi lµ
quan hÖ tµi chÝnh.
Nh vËy quan hÖ tµi chÝnh lµ mét quan hÖ kinh tÕ rÊt phøc t¹p nã ®an xen nhau ch»ng
90
chÞt nhng kh«ng rèi lo¹n vµ m©u thuÉn, nã cã ®iÓm xuÊt ph¸t vµ ®iÓm håi quy.
Tõ ®ã cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn: tµi chÝnh lµ mét hÖ thèng çc quan hÖ kinh tÕ nhÊt
®Þnh biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ, ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi ®Ó h×nh thµnh vµ
sö dông çc quü tiÒn tÖ nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña
ngêi d©n.
Khi ngîc vÒ b¶n chÊt cña quan hÖ tµi chÝnh cÇn chó ý:
+ Tríc hÕt tµi chÝnh kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n tiÒn tÖ mµ lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ
biÓu hiÖn th«ng qua çc h×nh thøc tiÒn tÖ
+ Tµi chÝnh kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ çc quan hÖ kinh tÕ mµ chØ lµ nh÷ng quan hÖ kinh
tÕ xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh ph©n phèi ®Ó h×nh thµnh vµ sö dông çc quü tiÒn tÖ
+ Quan hÖ tµi chÝnh lµ quan hÖ ph©n phèi nhng kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ çc quan hÖ
ph©n phèi mµ chØ lµ nh÷ng quan hÖ ph©n phèi ®îc biÓu thÞ th«ng qua tiÒn tÖ.
* Çc chøc n¨ng cña tµi chÝnh

Tµi chÝnh cña mäi quèc gia ®Òu thÓ hiÖn th«ng qua hai chøc n¨ng:
- Chøc n¨ng ph©n phèi: víi chøc n¨ng nµy ®îc thÓ hiÖn th«ng qua 2 giai ®o¹n lµ ph©n
phèi lÇn ®Çu, diÔn ra gi÷a ngêi lao ®éng, doanh nghiÖp, nhµ níc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ
kÕt thóc ph©n phèi lÇn ®Çu sÏ h×nh thµnh ra quü tiÒn l¬ng hoÆc thu nhËp cña ngêi lao ®éng,
quü doanh thu hay lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, ng©n s¸ch nhµ níc.
KÕt thóc qóa tr×nh ph©n phèi lÇn ®Çu diÔn ra qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i trong lÜnh vùc
s¶n xuÊt vËt chÊt vµ trong lÜnh vùc phi s¶n xuÊt vËt chÊt vµ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua ng©n
s¸ch nhµ níc, çc tæ chøc tµi chÝnh trung gian vµ th«ng qua thÞ trêng.
- Chøc n¨ng gi¸m ®èc (kiÓm so¸t):
Mäi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh×n chung ®Òu ®îc biÓu thÞ th«ng qua
tiÒn tÖ v× vËy tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®Òu ®îc kiÓm tra kiÓm so¸t nh»m tr¸nh nh÷ng
thÊt tho¸t vµ sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶ nguån tµi chÝnh.
* §æi míi ho¹t ®éng tµi chÝnh:

ë níc ta trong mét thêi gian rÊt dµi nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo co chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp
trung v× vËy c¬ chÕ ho¹t ®éng cña tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn th«ng qua con ®êng cÊp ph¸t tõ
ng©n s¸ch cña nhµ níc kh«ng g¾n víi ®iÒu kiÖn tr¸ch nhiÖm vËt chÊt (tiÒn l·i) vµ thêi h¹n
hoµn tr¶ vèn. V× vËy nÒn tµi chÝnh níc ta l©m vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, ng©n
s¸ch nhµ níc lu«n lu«n trong t×nh tr¹ng th©m hôt.
Tõ khi níc ta bíc vµo thêi kú ®æi míi ®Õn nay cã chÕ ho¹t ®éng tµi chÝnh ®îc ®æi míi
theo híng xo¸ bá c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, chuyÓn sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng,
xo¸ bá viÖc cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch kh«ng g¾n víi ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ thêi gian hoµn tr¶,
chuyÓn sang h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh g¾n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸ch nhiÖm vËt chÊt
vµ thêi gian hoµn tr¶ vèn vay. Nhµ níc thùc hiÖn giao quyÒn tù chñ cho tÊt c¶ çc doanh
nghiÖp vµ tiÕn hµnh h¹ch to¸n ®éc lËp, lÊy môc tiªu hiÖu qu¶ lµm thíc ®o.
5. ThÕ nµo lµ quan hÖ tÝn dông? Tr×nh bµy hÖ thèng tÝn dông ë níc ta vµ ph¬ng híng
®æi míi ho¹t ®éng tÝn dông trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa
* B¶n chÊt cña quan hÖ tÝn dông:
Quan hÖ tÝn dông lµ mét quan hÖ kinh tÕ g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ hµng hãa vµ kinh
tÕ thÞ trêng. Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa lu«n lu«n xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng t¹m thêi thõa vèn
hoÆc t¹m thêi thiÕu vèn ë çc chñ thÓ. §Ó ®iÒu hßa nguån vèn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh
doanh th× tÊt yÕu sÏ n¶y sinh quan hÖ tÝn dông vay mîn lÉn nhau.
91
V× vËy cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn: tÝn dông lµ quan hÖ kinh tÕ díi h×nh thøc quan hÖ
tiÒn tÖ, mµ ngêi chñ së h÷u tiÒn tÖ cho ngêi kh¸c vay trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m
môc ®Ých thu ®îc kho¶n tiÒn lêi díi h×nh thøc lîi tøc.
Quan hÖ tÝn dông cã thÓ tån t¹i díi h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng (vay mîn tiÒn tÖ)
hoÆc tÝn dông th¬ng m¹i (mau b¸n chÞu hµng hãa).
ViÖc ph¸t triÓn quan hÖ tÝn dông cã mét t¸c dông hÕt søc to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ, nã
gãp phÇn ®iÒu hßa quan hÖ cung cÇu vÒ vèn, ®em l¹i lîi Ých cho nh÷ng chñ së h÷u tiÒn tÖ.
* Chøc n¨ng: quan hÖ tÝn dông còng cã hai chøc n¨ng kinh tÕ c¬ b¶n lµ chøc n¨ng ph©n
phèi vµ chøc n¨ng gi¸m ®èc.
- Víi chøc n¨ng ph©n phèi chØ diÔn ra ë giai ®o¹n ph©n phèi l¹i gi÷a çc doanh nghiÖp,
ngêi lao ®éng, çc tæ chøc kinh tÕ vµ nhµ níc… thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi th× tÝn dông
gãp phÇn ®iÒu hßa quan hÖ cung cÇu vÒ vèn trong toµn bé nÒn kinh tÕ.
- Chøc n¨ng gi¸m ®èc:
Mäi ho¹t ®éng trong quan hÖ tÝn dông ®Òu ®îc thÓ hiÖn trªn së s¸ch chøng tõ v× vËy
®ßi hái ph¶i cã chøc n¨ng gi¸m ®èc kiÓm tra, kiÓm so¸t ®Ó ho¹t ®éng tÝn dông chÊp hµnh
®óng nh÷ng quy ®Þnh cña hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia.
* §æi míi: HÖ thèng tÝn dông ë níc ta hiÖn nay bao gåm tõ trung ¬ng xuèng ®Õn çc
®¬n vÞ c¬ së, ®è lµ tÝn dông nhµ níc tån t¹i díi h×nh thøc nhµ níc ph¸t hµnh çc tÝn phiÕu, tr¸i
phiÕu cña chÝnh phñ ®Ó huy ®éng vèn trong toµn bé nÒn kinh tÕ phôc vô cho çc môc tiªu
ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc
+ TÝn dông çc tæ chøc tµi chÝnh trung gian (hÖ thèng ng©n hµng…) h×nh thøc nµy
nh»m huy ®éng vµ ®iÒu hßa vèn trong x· héi thùc hiÖn kinh doanh tiÒn tÖ.
+ TÝn dông hîp t¸c x· (tÝn dông nh©n d©n)
H×nh thøc nµy nh»m ho¹t ®éng ®iÒu hßa çc nguån vèn t¹i chç phôc vô cho ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi ë mäi vïng, miÒn cña ®Êt níc.
+ TÝn dông quèc tÕ: ®©y lµ h×nh thøc tÝn dông hÕt søc quan träng ®èi víi nÒn kinh
tÕ níc ta trong thêi kú qu¸ ®é nh»m huy ®éng vµ hót çc nguån vèn tõ çc ®èi t¸c bªn ngoµi vµo
viÖt nam nh»m kh¸c phôc sù thiÕu hôt nguån lùc cña nÒn kinh tÕ ®ång thêi bao hµm c¶ viÖc
®Çu t vèn cña viÖt nam ra thÞ trêng níc ngoµi nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých hiÖu qu¶ cao h¬n.
Ph¬ng híng ®æi míi ho¹t ®éng tÝn dông ë níc ta hiÖn nay tËp trung vµo môc tiªu huy
®éng tæng lùc tÊt c¶ çc nguån vèn tµi chÝnh còng nh nguån vèn hiÖn vËt ®Ó thùc hiÖn çc
môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã ph¶i triÖt ®Ó xo¸ bá c¬ chÕ
bao cÊp trong tÝn dông tríc ®©y, khÈn tr¬ng thu håi nh÷ng nguån vèn nhµ níc ®· cho vay,
chuyÓn tÝn dông sang kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng.
92

Tai Lieu On Kinh Te Chinh Tri

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Tai Lieu On Kinh Te Chinh Tri

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Tµi liÖu «n tËp

M«n: Kinh tÕ chÝnh trÞ

VÊn ®Ò I: s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi

VÊn ®Ò II: s¶n xuÊt hµng ho¸

1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt hµng ho¸:

VÊn ®Ò III: Hµng ho¸

* Lao ®éng trõu tîng:

*) N¨ng suÊt lao ®éng:

VÊn ®Ò IV: TiÒn tÖ

1) Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ:

VÊn ®Ò V: Quy luËt gi¸ trÞ

1) Quy luËt kinh tÕ:

P = tæng m/tæng (c+v)

VÊn ®Ò VI: Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n

1) C«ng thøc chung cña t b¶n:

VÊn ®Ò VII: Sù s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d

c) Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch:

VÊn ®Ò VIII- TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n:

T - H (SL§, TLSX)... SX...H' - T'

b1) Sù h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng:

VẤN ĐỀ X: CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

TCN = TCN + Denta T

C«ng thøc vËn ®éng cña TBCN lµ T-H-T’-

- Sù h×nh thµnh lîi nhuËn th¬ng nghiÖp?:

LNTN – 200x10% = 20 ®¬n vÞ t b¶n.

B¶n chÊt vµ nguån gèc cña lîi tøc cho vay:

IV t b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp vµ ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa

b) §Þa t« tuyÖt ®èi:

Ch¬ng vii T¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi

b) T¸i s¶n xuÊt më réng t b¶n x· héi.

(v+v1 + m2)I = (c+c1)II

Ch¬ng 8 Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn

Ch¬ng 9 Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc

Ch¬ng XI qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë viÖt nam

* Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc:

* Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ

* Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n:

* B¶n chÊt cña kinh tÕ n«ng th«ng:

Ch¬ng kinh tÕ ®èi ngo¹i

* C¸c chøc n¨ng cña tµi chÝnh

* §æi míi ho¹t ®éng tµi chÝnh:

Vous aimerez peut-être aussi