ARTYKUY

Zagadnienia Filozoficzne
w Nauce
XXXV / 2004, s. 141151

Galileo GALILEI

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO (Z 21

GRUDNIA 1613 ROKU)1
Wasza Dostojno, Przewielebny Ojcze,
[1] Wczoraj zoy mi wizyt Signor Niccoln Arrighetti2 , przekazujc mi wieci od Waszej Wielebnoci. Radowao si moje serce
suchajc jego relacji, ktra potwierdzia to, w co zreszt nigdy nie
wtpiem, to jest e Wasza Dostojno jest ozdob naszego uniwersytetu, znajdujc wielkie uznanie tak w oczach zwierzchnikw, w oczach
innych wykadowcw, jak i w oczach studentw pochodzcych ze
wszystkich stron wiata. Sukcesy te nie pomnoyy jednak liczby zawistnych wspzawodnikw, jak to czsto ma miejsce w przypadku ludzi parajcych si tym samym zawodem, przeciwnie raczej zmniejszyy ich liczb. A i ci nieliczni bd musieli zamilkn, jeli nie chc
aeby wspzawodnictwo, ktre w innych okolicznociach zasuguje
na miano cnoty, nie przemienio si w godne potpienia i niestosowne uczucie, wicej szkd przynoszce im samym, ni komukolwiek innemu. Jednake najbardziej mnie uradowao streszczenie rozumowa, ktre Wasza Dostojno moga sformuowa dziki niezmierzonej przychylnoci Ich Ksicych Moci zapraszajcych do dyskuUWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana
(obi@opoka.org). Tekst elektroniczny posiada odrbn numeracj stron.
1
Namera Sprawa Galileusza, znajduje si
W opartej na dokumentach ksice E.
tumaczenie obszernych fragmentw listu do Castellego dokonane przez Adama Galic. Uwaga: wszystkie przypisy do Listu... s przypisami tumacza.
2
Niccoln Arrighetti (1586-1639), studiowa pod kierunkiem Galileusza we Florencji. W 1618 roku pomaga uczonemu w redakcji jego notatek dotyczcych ruchu.
W 1623 roku zosta mianowany konsulem Accademia Fiorentina po dymisji Galileusza z powodu choroby.

Galileo GALILEI

sji wpierw przy stole, a potem w komnatach Najdostojniejszej Pani,

gdzie byli obecni sama Najdostojniejsza Pani3 , Najdostojniejszy wielki
ksi4 , Janie Owiecona Pani5 , Dostojni Panowie D. Antonio oraz
D. Paolo Giordano6 , a take inni znakomici lozofowie7 . I jakiej wikszej fortuny moga si spodziewa Wasza Dostojno nili ta, e ich
Wysokoci zechciay podj z Wami dyskusj, przedstawiajc wtpliwoci, wsuchujc si w Wasze opinie i wreszcie okazujc zadowolenie
z odpowiedzi udzielanych przez Wasz Wielebno?
[2] Szczegy rozumowania Waszej Dostojnoci, zrelacjonowane
mi przez Signora Arrighettiego, day mi okazj do ponownego przemylenia niektrych, oglnych kwestii dotyczcych powoywania si
na Pismo wite w dyskusjach przyrodniczych [in dispute di conclusioni naturali] oraz w kontekcie innych rozwaa, zwaszcza za
tych dotyczcych pewnych miejsc w ksidze Jozuego8 , na ktre wielka
ksina Matka, przy poparciu Najdostojniejszej Arcyksinej, powoaa si, wyraajc na ich temat opinie przeczce tezie o ruchu Ziemi
i spoczynku Soca.
3
Wielka ksina Krystyna Lotaryska (1565-1637), ona wielkiego ksicia Toskanii Ferdynanda I, matka Kosmy II Medyceusza; znana ze swej surowej pobonoci.
Adresatka sawnego listu napisanego przez Galileusza w 1615 roku, znanego jako
List do Wielkiej Ksinej Krystyny Lotaryskiej.
4
Kosma II Medyceusz (1590-1621), wielki ksie Toskanii, nastpca Ferdynanda
I Medyceusza. Ucze Galileusza w 1605 roku. W 1610 roku mianowa Galileusza
nadwornym lozofem i matematykiem.
5
Maria Magdalena Austriaczka, ona Kosmy II od 1608 roku.
6
Chodzi o Antoniego Medyceusza (1576-1621) i Paolo Giordana Orsiniego (15911656) obecnych podczas niadania i dysputy.
7
Chodzio zwaszcza o Kosm Boscaglia (ok. 1550-1621), profesora logiki i potem
lozoi na uniwersytecie w Pizie. Boscaglia by wybitnym znawc Platona, osob
bardzo cenion na dworze Medyceuszw.
8
W dniu, w ktrym Pan poda Amorytw w moc Izrealitw, rzek Jozue w obecnoci Izraelitw: Sta soce, nad Gibeonem! I ty, ksiycu, nad dolin Ajjalonu!
I zatrzymao si soce, i stan ksiyc, a pomci si lud nad wrogami swymi.
Czy nie jest napisane w Ksidze Sprawiedliwego: Zatrzymao si soce na rodku
nieba i prawie cay dzie nie spieszyo do zachodu? (Joz 10,12-13; cytat wedug:
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu (Biblia Tysiclecia), Pozna-Warszawa:
Wydawnictwo Pallottinum 1980, wyd. trzecie, poprawione).

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO...

[3] Jeli chodzi o pierwsze, oglne pytanie Janie Owieconej Pani,

to wydaje mi si ze wszech miar roztropn jej sugestia, powtrzona
oraz potwierdzona przez Wasz Wielebno, e Pismo wite nigdy
nie moe kama ani bdzi, orzekajc zawsze absolutn i niepodwaaln prawd. Ze swej strony dodabym tylko, e chocia Pismo
wite nie moe si myli, to jednak mog pobdzi i to na wiele
sposobw niektrzy z tych, co Pismo wite interpretuj i wyjaniaj9 . Najpowaniej i najatwiej moe pobdzi ten, kto zatrzymuje
si na dosownym znaczeniu sw, poniewa prowadzi to nie tylko do
rnych sprzecznoci, lecz take do powanych blunierstw i herezji.
Albowiem w tej sytuacji staje si rzecz konieczn przypisanie Bogu
stp, rk i oczu oraz przypadoci cielesnych i ludzkich takich jak
gniew, skrucha, nienawi, czasem nawet zapominanie rzeczy przeszych i nieznajomo rzeczy przyszych. Istotnie, w Pimie witym
znajduje si wiele zda, ktre wzite w dosownym znaczeniu sugeruj
co, co rni si od prawdy10 , jednake zdania te s sformuowane,
tak jak s sformuowane, aeby dostosowa si do ignorancji posplstwa. Tak wic dla tych nielicznych, ktrzy zasuguj na wyrnienie
z tumu plebejuszy, mdrzy interpretatorzy winni wyuszczy prawdziwe znaczenia i wskaza powody, dla ktrych zostay one wyraone
z uyciem tych, a nie innych sw.
[4] Zwaywszy zatem, e Pismo wite w wielu miejscach nie
tylko e moe by, lecz take domaga si wyjanienia innego ni
to, wynikajce z dosownego znaczenia sw, sdz, i w dyskusjach o problemach przyrodniczych Pismo wite winno by brane
pod uwag na ostatnim miejscu. Albowiem tak Pismo wite, jak
i przyroda w rwnym stopniu pochodz od Sowa Boego, to pierwW kodeksie Pr czytamy: possono non di meno errare i suoi interpreti (mog
jednak bdzi jego interpretatorzy). Zob. XIX, 299. W innych kodeksach czytamy:
potrebbe nondimeno talvolta errare alcuno de suoi interpreti ed espositori.
10
W kodeksie Pr czytamy: nella Scrittura si trovano molte proposizioni false, quantal nudo senso delle parole (w Pimie witym znajduje si wiele sformuowa
faszywych, jeli chodzi o ich dosowne znaczenie). Zob. XIX, 299. W innych kodeksach czytamy: nella Scrittura si trovano molte proposizioni le quali, quanto al nudo
senso delle parole, hanno aspetto diverso dal vero.
9

Galileo GALILEI

sze podyktowane przez Ducha witego, ta druga za jako wierna

wykonawczyni Boych rozporzdze, jednake Pismo wite, dostosowujc si do powszechnych wadz pojmowania, wiele rzeczy wyraa
jeli chodzi o sam form i o znaczenie sw w sposb rny
od prawdy absolutnej. Przyroda za przeciwnie jest nieubagana
i niezmienna w zakresie nadanych jej praw i jak gdyby nie troszczy
si o nic wicej, jak tylko o swoje ukryte racje i sposoby dziaania, niezaleenie od tego czy s one rozumiane przez czowieka, czy
te nie. Dlatego te wydaje si, e te zjawiska naturalne, ktre stawia przed naszymi oczami dowiadczenie (sensate esperienze)11 , lub
o ktrych przekonuj nas niezbite dowody, nie powinny by kwestionowane w oparciu o rne zdania z Pisma witego zdajcego si
swoimi sowy mwi co innego, albowiem nie wszystkie sformuowania Pisma witego podlegaj tak surowym ograniczeniom, jak to
ma miejsce w przypadku kadego zdarzenia naturalnego. Wicej, majc na wzgldzie pragnienie dostosowania si do wadz poznawczych
ludw prostych i nieokrzesanych, Pismo wite nie powstrzymao si
od przysonicia12 swych podstawowych dogmatw, posuwajc si nawet do przypisania Bogu cech dalekich od Jego natury i sprzecznych
z Jego prawdziw natur. Kt zatem odway si na stwierdzenie,
e Pismo wite, przyjmujc taki sposb mwienia o samym Bogu
i wspominajc niejako mimochodem o Ziemi, Socu czy o jakim innym stworzeniu, ogranicza w tych ostatnich przypadkach wasny sposb wyraania tylko i wycznie do rygorystycznej wiernoci dosownemu znaczeniu sw? Zwaszcza za kiedy orzeka o tych stworzeniach
Jeli chodzi o te sformuowania Galileusza zob. wyej uwagi w rozdziale 1.
W kodeksie Pr w tym miejscu znajduje si sformuowanie pervertire, ktre oznacza powan zmian znaczenia sowa majc charakter wypaczenia lub degeneracji.
Inne kodeksy maj w tym miejscu zwrot adombrare, termin o odcieniu technicznym
oznaczajcy, e Biblia alegorycznie przysania swe podstawowe prawdy, aeby dostosowa si do poziomu ludw prostych i nieokrzesanych. A. Battistini twierdzi
na podstawie sposobu uycia terminu adombrare w innych pismach pizaczyka
e wanie taka jest waciwa lektura tego miejsca. Czasownik pervertire za miaby
by wynikiem interwencji przeciwnikw Galileusza zmierzajcych do pogorszenia
teologicznej pozycji uczonego (zob. A. Battistini, Scienza come retorica..., s. 114).
Zob. XIX, 300.
11

12

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO...

rzeczy niewiele majce wsplnego z podstawowym nauczaniem Pisma

witego wicej, rzeczy, ktre jeli wyrazi w sposb otwarty i bez
ogrdek, mogyby raczej zaszkodzi temu nauczaniu Pisma witego,
zamykajc serca posplstwa na prawdy dotyczce zbawienia?
[5] Zwaywszy te okolicznoci oraz to, e dwie prawdy nigdy
nie mog przeczy sobie wzajemnie, zadaniem mdrych egzegetw
jest podejmowanie trudu szukania prawdziwego znaczenia zda Pisma witego zgodnego z tymi konkluzjami o charakterze przyrodniczym, co do ktrych moemy by pewni i przekonani w oparciu
o naoczne dowiadczenia lub niezbite dowody. Wicej, poniewa
jako si rzeko Pismo wite, cho zostao podyktowane przez Ducha witego, ze wspomnianych ju powodw w wielu miejscach dopuszcza znaczenia dalekie od dosownego znaczenia sw i nie mogc
przy tym z ca pewnoci twierdzi, e wszyscy interpretatorzy przemawiaj powodowani Boym natchnieniem, powiedziabym, e byoby rzecz roztropn niedopuszczanie do powoywania si na zdania
z Pisma witego, przymuszajc niejako do uznawania za prawdziwe
pewnych konkluzji przyrodniczych, co do ktrych zmysy i konieczne
racje oraz dowody mog kiedy da przeciwne wiadectwo. I kt chce
ograniczy ludzki geniusz? Kt chciaby twierdzi, e wszystko co
jest na wiecie poznawalne, zostao ju poznane? W zwizku z tym
byoby rzecz mdr i poyteczn nieczenie bez potrzeby innych dogmatw z dogmatami dotyczcymi zbawienia i podstaw wiary, ktrym
adna wartociowa i skuteczna doktryna nie moe zaszkodzi. A jeli
tak by si stao, to jaki nieporzdek powstaby poprzez poczenie
tych dogmatw za spraw osb, co do ktrych nie tylko e nie wiemy
czy mwi inspirowani przez moce niebieskie, lecz take wyranie
widzimy, e brak im wiedzy koniecznej nie tylko do krytykowania,
lecz nawet do zrozumienia dowodw, na ktrych nauki cise opieraj
niektre swe konkluzje?
[6] Jeli chodzi o mnie, to bybym zdania, e autorytet Pisma witego ma na celu tumaczenie ludziom gwnych artykuw wiary oraz
przykaza, ktre bdc konieczne do zbawienia i przekraczajc moliwoci ludzkiego pojmowania, nie mog by ani przez inne nauki, ani

Galileo GALILEI

w aden inny sposb uwiarygodnione, jak tylko ustami samego Ducha witego. Nie sdz zatem, aeby Bg, ktry da nam moliwo
dowiadczania, mwienia i rozumowania, jakby blokujc korzystanie
z tych wadz zapragn dostarczy nam inn drog informacji, ktre za
porednictwem tyche wadz moemy zdoby. Zwaszcza za w tych
naukach, o ktrych Pismo wite mwi w minimalnym stopniu, i to
jeszcze jakby na marginesie, jak to ma miejsce w przypadku astronomii, o ktrej mwi si tak mao, e nie wspomina si nawet planet.
Jeliby jednak pierwsi autorzy witych tekstw pragnli wyjani ludziom ukad i ruchy cia niebieskich, to wwczas nie mwiliby o nich
tak mao. A istotnie wspominaj o nich tak mao, e jest to prawie niczym w porwnaniu z niewyczerpanym i godnym podziwu bogactwem
konkluzji zawartych w tej nauce.
[7] Z atwoci zatem Wasza Dostojno zauway o ile oczywicie si nie myl jak bardzo bdz ci, ktrzy w dyskusjach
przyrodniczych niedotyczcych bezporednio kwestii de de, przytaczaj na pierwszym miejscu wiadectwa Pisma witego, i to jeszcze
le rozumiane. Jeli jednak interpretatorzy ci s dogbnie przekonani
o tym, e dotarli do prawdziwego znaczenia okrelonego miejsca Pisma witego i w konsekwencji sdz, e maj dostp do prawdy
absolutnej dotyczcej interesujcej ich kwestii, to pragnbym ich zapyta, czy ich zdaniem w dysputach przyrodniczych ten, kto utrzymuje prawdziwy pogld ma w istocie rzeczy jak przewag na tym,
kto podtrzymuje pogld faszywy? Wiem, e ich odpowied bdzie
pozytywna, i e ten, kto znajduje si po stronie prawdy, bdzie mg
powoa si na tysice dowiadcze i tysice koniecznych dowodw,
przeciwnik za bdzie zdany tylko na sozmaty, paralogizmy i bdy.
Lecz jeli ci pierwsi, debatujc na temat jakiej kwestii przyrodniczej,
nie konstruuj innej broni, jak tylko bro lozoczn, wiedzc przy
tym, e przewyszaj niezmiernie przeciwnikw, to dlaczego, kiedy
ju dochodzi do dyskusji sigaj po bro potn i przemon, na ktrej sam widok dr ludzie peni wiedzy i dowiadczenia? Sdz jednak
jeeli mam by szczery e to oni dr i nie bdc w stanie stawi czoa atakom przeciwnikw, usiuj znale sposb na trzymanie

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO...

ich z daleka. A poniewa jak to ju powiedziaem ten, kto znajduje si po stronie prawdy posiada take przewag i to wielk
nad przeciwnikiem, i poniewa dwie prawdy nie mog sobie wzajemnie przeczy, nie powinnimy obawia si jakichkolwiek atakw, byle
tylko pozostawiono nam swobod wyraania myli i mono przemawiania przed osobami znajcymi si na rzeczy, a nie przed osobami
kierujcymi si pasjami i wasnym interesem.
[8] Na potwierdzenie tego, co zostao wyej powiedziane, pragn
obecnie poda interpretacj pewnego fragmentu z ksigi Jozuego, na
temat ktrego Wasza Wielebno przedoya Ich Dostojnociom trzy
deklaracje. Podejm trzeci z nich, ktra zostaa przez Was przedstawiona jako moja i tak si istotnie rzeczy maj lecz chciabym
co do niej doda, albowiem nie sdz, aebym wspomnia o tym
podczas naszej ostaniej rozmowy na ten temat.
[9] Przyjmijmy wpierw i uznajmy wraz z przeciwnikami, e teksty wite naley przyjmowa w ich dosownym znaczeniu, to jest e
Bg wysuchujc modlitwy Jozuego, wstrzyma Soce i przeduy
dzie, aeby tym sposobem umoliwi mu odniesienie zwycistwa.
Jednake w tej sytuacji chciabym prosi przeciwnikw, aeby uznali,
e i ja mog interpretowa Pismo wite w ten sam sposb, to znaczy, aeby nie ograniczali moich poczyna rezerwujc tylko dla siebie
swobod zmiany i modykacji sensu sw. Chc bowiem wykaza, e
ten sam fragment [dosownie rozumiany przypis tum.] wskazuje
jednoznacznie na to, e system wiata Arystotelesa i Ptolemeusza jest
faszywy i niemoliwy do utrzymania, i e doskonale daje si pogodzi
(saccomoda) z systemem Kopernika.
[10] Wpierw zatem zapytabym przeciwnikw, czy wiedz ile ruchw skada si na ruch Soca? Jeli to wiedz, to powinni odpowiedzie, e ruch ten skada si z dwch ruchw: rocznego, z zachodu
na wschd, i dziennego odbywajcego si w kierunku przeciwnym.
[11] Nastpnie zapytabym, czy te dwa ruchy, tak rne i prawie sobie przeciwne, przysuguj Socu i s jego ruchami wasnymi
w takim samym stopniu? Z koniecznoci trzeba odpowiedzie, e nie.
Bowiem tylko jeden ruch ruch roczny jest charakterystycznym

Galileo GALILEI

i wasnym ruchem Soca, drugi za nie jest w tym samym stopniu jego
ruchem wasnym, poniewa jest on ruchem najwyszego nieba, czyli
pierwszego poruszyciela, ktry porywa za sob Soce, inne planety
oraz sfer gwiazd, przymuszajc je do krenia wok Ziemi z okresem 24 godzin, to jest przymuszajc je do wykonywania ruchu, ktry
jest jak to ju powiedziaem prawie sprzeczny z ich naturalnym
ruchem wasnym.
[12] Przechodzc do trzeciego pytania zapytabym, ktry z tych
dwch ruchw sprawia, e Soce powoduje nastpstwa dnia i nocy:
ruch wasny Soca, czy te ruch pierwszego poruszyciela? Z koniecznoci trzeba odpowiedzie, e nastpstwo dnia i nocy jest wynikiem
ruchu pierwszego poruszyciela, za od ruchu wasnego Soca zaley
nie nastpstwo dnia i nocy, lecz nastpstwo pr roku oraz dugo
trwania roku.
[13] Tak wic jeli ruch Soca nie ma wpywu na nastpstwo
dnia i nocy, albowiem jest ono zwizane z pierwszym poruszycielem,
to staje si jasne, e celem przeduenia dnia trzeba raczej wstrzyma pierwszego poruszyciela, a nie Soce. Wicej kto pojmuje
te elementarne kwestie astronomiczne z atwoci zrozumie, e Bg
wstrzymujc ruch Soca raczej skrci dugo dnia, ni go wyduy. Soce bowiem porusza si w kierunku przeciwnym do kierunku
obrotu dziennego, std przesuwajc si na wschd, opnia tym samym swj ruch na zachd. Dlatego te wstrzymywanie lub zahamowanie ruchu Soca spowoduje jego wczeniejsze dotarcie do zachodu.
Tego rodzaju efekt wida w ruchu Ksiyca, ktry wykonuje swj
ruch dzienny z opnieniem w porwnaniu z ruchem Soca
ktre zaley od tego, na ile jego ruch wasny jest szybszy od ruchu
wasnego Soca. Tak wic w systemie Ptolemeusza i Arystotelesa
jest absolutnie niemoliwe, aeby wstrzymanie ruchu Soca spowodowao wydueniem dnia, jak to opisuje Pismo wite. Wynika std,
e albo ruchy [cia niebieskich przypis tum.] nie odpowiadajc
temu, co gosi system Ptolemeusza, albo e trzeba zmieni znaczenie
sw twierdzc, e kiedy Pismo wite mwi o tym, e Bg wstrzyma Soce, to w istocie rzeczy chce powiedzie, e wstrzyma on

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO...

pierwszego poruszyciela. I tylko celem dostosowania si do zdolnoci

poznawczych tych, ktrzy z trudnoci pojmujc kwestie dotyczce
wschodu i zachodu Soca, Pismo wite wybrao sposb mwienia
przeciwny temu, ktry wybraoby, jeliby miao przemawia do ludzi
wyksztaconych.
[14] Do tego trzeba jeszcze doda, e nie jest moliwe, aeby Bg
wstrzyma tylko Soce, bez jednoczesnego wstrzymania ruchu innych
sfer. Albowiem bez adnej koniecznoci zmieniby cay porzdek, wygld i ukad innych gwiazd w odniesieniu do Soca, naruszajc powanie bieg natury. Jest zatem moliwe, e Bg zatrzyma cay system
sfer niebieskich, ktre po tym okresie wymuszonego spoczynku, podjy ich zwyky uporzdkowany ruch, bez adnej zmiany i adnego
chaosu.
[15] Poniewa jednak zgodzilimy si co do tego, e nie naley
zmienia dosownego znaczenia sw tekstu, trzeba z koniecznoci
odwoa si do innej konstytucji oraz uoenia czci wiata i potem
sprawdzi, czy dosowne znaczenie sw dobrze i bez powodowania
trudnoci zgadza si z t now konstytucj, co te istotnie ma miejsce
w tym przypadku.
[16] Udao mi si bowiem odkry i udowodni, e Soce obraca
si wok wasnej osi13 , dokonujc penego obrotu w cigu mniej wicej jednego miesica ksiycowego i w tym samym kierunku, w ktrym dokonuj si wszystkie inne obroty niebieskie. Zwaywszy nadto,
e uznanie Soca za narzdzie i za najwyszego zarzdc w przyrodzie, prawie serce wiata, wydaje si by rozsdnym i prawdopodobnym pogldem, i mona utrzymywa, e Soce nie tylko daje wiato,
jak to wyranie daje si obserwowa, lecz take udziela ruchu wszystkim planetom wok niego krcym. Jeli zatem za Kopernikiem
przypiszemy Ziemi dzienny ruch obrotowy, to kt nie zauway tego,
i celem zatrzymania caego systemu, aeby tym sposobem bez
naruszania innych, zmiennych i wzgldnych pooe planet przeduy zakres i czas dziennej iluminacji, starczy wstrzyma Soce,
Galileusz stwierdzi ruch obrotowy Soca obserwujc plamy soneczne. Na ten
temat zob. np. A. Fantoli, Galileusz..., 122-132.
13

10

Galileo GALILEI

jak w istocie rzeczy recytuj sowa tekstu? Tym samym, bez zmiany
dosownego znaczenia sw Pisma witego i nie wprowadzajc najmniejszego zamieszania w rnych czciach wiata, mona wyjani
przeduenie dnia na Ziemi wstrzymujc ruch Soca. [17] Napisaem wicej, ni mi pozwalaj moje dolegliwoci, dlatego te kocz,
Wasz suga uniony. Cauj rce Waszej Dostojnoci i prosz Boga
Najwyszego o wszelkie dla Was aski oraz ycz pogodnych wit.
We Florencji, 21 grudnia 1613 roku.
Waszej Wielebnoci oddany suga najyczliwszy,
Galileo Galilei
OPINIA O LICIE DO B. CASTELLEGO SFORMUOWANA
PRZEZ ANONIMOWEGO KONSULTORA14
W przedstawionym mi dzisiaj pimie nie dostrzegam niczego, co
naleaoby podda w wtpliwo, wyjwszy trzy ponisze kwestie.
Na pierwszej stronie, czytajc sowa: W Pimie witym znajduje
si wiele sformuowa faszywych, jeli chodzi o ich dosowne znaczenie, itd., nie odnosi si dobrego wraenia, nawet przy jak najyczliwszej interpretacji tego zdania. Albowiem nie jest poprawne uycie
sowa fasz, w jakimkolwiek znaczeniu, w odniesieniu do Pisma witego, jest ono bowiem w kadym sensie prawdziwe.
Jeli chodzi o nastpn kwesti, to na drugiej stronie czytamy: Pismo wite nie powstrzymao si od wypaczenia swych podstawowych
dogmatw, itd. Poniewa okrelenia powstrzymanie i wypaczenie
s zawsze uywane w sensie negatywnym (powstrzymujemy si od
za, za wypaczamy, kiedy co, co jest sprawiedliwe, przemieniamy
w niesprawiedliwe), to w odniesieniu do Pisma witego brzmi one
le.
14
Zob. XIX, 305. Nieznany z imienia konsultor opiera si na kodeksie Pr. Warto
zwrci uwag na to, e konsultor nie dopatrzy si powanych bdw teologicznych
(herezji) w tekcie Listu (!). A jednak rzeczy potoczyy si tak, jak si potoczyy.
wiadczy to prawdopodobnie o tym, e kwestie czysto teologiczne nie byy jedynymi
powodami, ktre doprowadziy do dekretu Kongregacji Indeksu z 1616 roku.

LIST DO O. BENEDETTO CASTELLEGO...

11

le take brzmi sowa znajdujce si na czwartej stronie, gdzie

czytamy: Przyjmijmy wpierw i uznajmy, itd., albowiem w tego rodzaju
sformuowaniu dostrzec mona pragnienie uznania prawdziwoci historii o zatrzymaniu Soca przez Jozuego tylko w kontekcie Pisma
witego, chocia trzeba doda, e w wietle tego, co si czyta dalej,
sformuowanie to moe by zrozumiane poprawnie.
Jeli chodzi o reszt tekstu, to pomijajc sporadyczne uycie niewaciwych sw, nie oddala si on od katolickiego sposobu wyraania
si.