Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
prace naukowe
3053
Leszek Maczak
croatica
Literatura ikultura chorwacka wPolsce wlatach 19441989
[...] procedury badawcze imiary wartoci s czym nieuleczalnie relatywnym, podlegym cinieniu kultury
literackiej rodowiska.
Janusz Sawiski
Wstp
Lata 19441989 to zamknity ju rozdzia historii kultury polskiej, wktrym podlegaa ona
licznym ograniczeniom, przede wszystkim ideologicznym. Przedmiotem zainteresowania
niniejszej ksiki jest niewielki fragment rzeczywistoci PRL, sfera kontaktw kulturalnych
zJugosawi, akonkretniej: zjej wczesn czci Socjalistyczn Republik Chorwacji.
Wbadanym okresie wyrniem kilka faz. Wszystkie granice periodyzacyjne, zarwno zewntrzne, jak iwewntrzne, wyznaczaj fakty polityczne. Polityka nadaje bowiem wtym
czasie rytm yciu kulturalnemu, jest najwaniejszym czynnikiem ksztatujcym spoeczne
to dziaalnoci kulturalnej.
Chorwacko-polskie kontakty kulturalne obejmoway dziedziny: literatury, muzyki, filmu,
teatru oraz sztuk plastycznych (wsppracowano take wzakresie muzealnictwa, bibliotekarstwa iarchitektury, ale nie zajmuj si tymi obszarami). Zwizki kulturalne zzagranic byy wtym czasie czci polityki zagranicznej pastwa, ktre sprawowao cakowity
patronat nad t sfer. To jego instytucje zajmoway si ich programowaniem, realizacj
ifinansowaniem. Ze wszystkich sfer wsppracy kulturalnej zJugosawi najwaniejsze
inajbardziej intensywne okazay si kontakty literackie oraz teatralne.
Wniniejszej pracy nie tylko rekonstruuj dane faktograficzne itworz baz informacji na
temat zwizkw kulturalnych pomidzy Polsk iChorwacj, lecz take staram si odkry
iopisa reguy budowania wsppracy kulturalnej pomidzy obydwoma narodami, pokaza jej mechanizmy, zanalizowa rodki isposoby komunikacji midzyliterackiej imidzykulturowej. Wproblematyce niniejszego projektu mieszcz si zatem midzy innymi
takie problemy, jak: ycie literackie, ycie kulturalne, ycie spoeczno-polityczne, instytucje
literackie, komunikacja literacka, polityka kulturalna, mechanizmy kontrolne oraz instytucje
kreujce wspprac kulturaln zzagranic iczuwajce nad ksztatem owej wsppracy
zarwno wPolsce, jak iJugosawii (na poziomie organw federacji) oraz wChorwacji (na
poziomie republiki), ktra posiadaa wasny parlament, wasny rzd, wasne ministerstwa.
Kontakty kulturalne pojmuj jako sfer zwizan zyciem spoecznym danej wsplnoty,
jakie toczy si wokrelonym czasie imiejscu, wkonkretnych warunkach, ktre stanowi
Wstp
10
Wstp
11
Wstp
12
Wstp
Jeli chodzi olokowanie kultury narodw Jugosawii wPolsce, waniejsza okazuje si strona
jugosowiaska, ktra decydowaa otym, jakie produkty kulturalne przedstawi polskiemu
odbiorcy. Polska moga bowiem wybiera, ale zoferty zoonej przez Jugosawi, apniej
Chorwacj; wzdecentralizowanej Jugosawii instytucje kulturalne itwrcy sami okrelali
swoje preferencje iwybierali zagranicznych partnerw do wsppracy.
Okres, ktry zosta wtej pracy przedstawiony, to czas cakowitego mecenatu pastwa
nad kultur, finansowania jej ze rodkw budetowych. Pastwo stawiao okrelone
wymagania i rocio sobie pretensje do kontrolowania dziaalnoci kulturalnej. W Jugosawii wskutek decentralizacji kultura bya bardziej pluralistyczna irozproszona, ale pod
wzgldem ideologicznym pokrewna zmodelem polskim. Przelanie odpowiedzialnoci
za sfer kultury na poszczeglne republiki oznaczao nie tylko przywilej planowania ibudowania zwizkw kulturalnych przez republikaskie orodki, lecz take konieczno ich
finansowania. Niemniej najwaniejsz rol we wsppracy kulturalnej wobydwu krajach
do samego koca odgrywa pastwo jako jej jedyny mecenas i patron. Rnica midzy
Warszaw a Belgradem polegaa na pomnoeniu orodkw decyzyjnych w przypadku
Jugosawii.
Ksika skada si zdwch czci. Pierwsza zawiera wstp, zakoczenie oraz siedem
rozdziaw. Wpierwszym rozdziale opisuj kontakty kulturalne iprzekady literatury chorwackiej zperspektywy socjologii literatury oraz bada komunikacji midzykulturowej
iliterackiej, wyrniam instytucj literatury tumaczonej iakcentuj rol ogniw poredniczcych wlokowaniu obcej kultury wnowym kontekcie kulturowym, spoecznym ipolitycznym; wdrugim, zrnych perspektyw, ukazuj polityk kulturaln drugiej Jugosawii
iPRL. Wkolejnych piciu rozdziaach wyrniam ianalizuj poszczeglne okresy kontaktw
kulturalnych midzy Polsk iJugosawi. Rozdziay te maj podobn budow. Najpierw
rekonstruuj kontekst spoeczno-polityczny oraz instytucjonalny, nastpnie przedstawiam
szczegy kontaktw kulturalnych, na kocu za recepcj literatury ikultury chorwackiej,
przede wszystkim na podstawie publikacji ukazujcych si w czasopismach. Wyrniam
nastpujce okresy wsppracy: 1) lata 19441948 od pocztku Polski Ludowej do uchwalenia rezolucji Kominformu; 2) lata 19491955 okres wykluczenia Jugosawii zobozu krajw
socjalistycznych; 3) lata 19561962 okres normalizacji; 4) lata 19631973 okres decentralizacji, ktry rozpoczyna uchwalenie nowej Konstytucji w1963 roku, i5) lata 19741989
okres, wktrym nastpuje proces wypierania wszelkich form kultury jugosowiaskiej
przez kultury narodowe, rozpoczynajcy si od ogoszenia ostatniej konstytucji wdziejach
drugiej Jugosawii. Wida zatem, e podstaw wyodrbnienia poszczeglnych okresw
s daty nacechowane politycznie, odnoszce si zarwno do wydarze wJugosawii, jak
ina arenie midzynarodowej. Recepcja literatury ikultury obcego kraju zaley zwykle
iod czynnikw wewntrzliterackich (midzy innymi tradycja literacka, kryteria estetyczne,
gusty tumaczy), iod czynnikw zewntrzliterackich (midzy innymi sytuacja spoeczna,
13
Wstp
polityczna oraz finansowa). Womawianym okresie wkontaktach chorwacko-polskich decydujc rol odgrywaj te drugie.
Wczci drugiej zestawiem dane bibliograficzne, ktre podzieliem na kilka moduw:
bibliografi przekadw ksiek, bibliografi przekadw wczasopismach, bibliografi tekstw oliteraturze ikulturze chorwackiej oraz kalendarium kontaktw kulturalnych, skadajce si zpiciu elementw: kontaktw filmowych, literackich, muzycznych, teatralnych
oraz wzakresie sztuk plastycznych. Cao bibliografii ma ukad chronologiczny.
Przekady literatury s najbardziej skomplikowan form wsppracy kulturalnej, co jest
spowodowane faktem, e tumaczenie utworu literackiego to jedyne dobro kulturalne,
ktre musi najpierw zosta wytworzone, adopiero pniej moe by zaprezentowane odbiorcy sekundarnemu. Kady inny produkt kulturalny, ktry dociera do polskiego odbiorcy
(czciowo wyjtkiem byby tu film, gdy wjego przypadku rwnie mamy do czynienia
ztumaczeniem sownego tworzywa dziea filmowego, czyli list dialogowych, jako elementu towarzyszcego obrazowi), to dzieo skoczone, ktre naley ulokowa wkulturze
sekundarnej, przenie do nowego kontekstu kulturowego, ale bez substancjalnej zmiany
jego istoty przykadem jest tu dzieo muzyczne idzieo plastyczne. Sztuki sceniczne stwarzaj najwicej moliwoci. Polski widz mia okazj oglda przedstawienia chorwackich
autorw wrealizacji polskich ijugosowiaskich teatrw, wjzyku polskim lub jzyku
chorwackim, wreyserii Polakw iJugosowian.
Proces komunikacji skada si ztrzech faz: nadawania, przekazywania iodbierania komunikatu. Specyfika komunikacji midzyliterackiej imidzykulturowej polega na tym, e
nadawca prymarny odcity jest od odbiorcy docelowego, skazanego na porednikw. Waciwy partner dla odbiorcy to porednik, anie nadawca prymarny. Nazywa si go czasem
nadawc sekundarnym lub drugim autorem. Porednikami s oczywicie tumacze, ale na
etapie przekazywania komunikatu pojawia si owiele wicej osb iinstytucji, ktre wtej
fazie komunikowania uczestnicz; maj duy wpyw na ostateczny ksztat komunikatu
ijego odbir. Dziea muzyczne oraz plastyczne posuguj si uniwersalnym jzykiem. Wich
przypadku odbiorca moe pomin porednikw, ale nie oznacza to, e nie potrzebuje ich
pomocy.
***
Podstaw bada stanowiy dane zawarte wdostpnych bibliografiach oraz zgromadzone
wtrakcie kwerendy wasnej, ktra dzieli si na kwerend dokumentw dotyczcych wsppracy Polski iJugosawii wdziedzinie kultury (prowadzona bya wnastpujcych archiwach:
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, Archiwum Ministerstwa Kultury iDziedzictwa Narodowego RP, Archiwum Akt Nowych wWarszawie, Chorwackie Archiwum Pa-
14
Wstp
15
Wstp
16
Wstp
Badania prowadziem wPolsce, wChorwacji iwSerbii. Jeli chodzi odokumenty, najwicej materiaw znalazem wArchiwum Jugosawii wBelgradzie. Jest to bardzo dobrze funkcjonujca instytucja, posiadajca obszerne zbiory dokumentw, wwielu wypadkach opracowane idostpne. Najbardziej pomocne okazay si zbiory Zwizku Literatw Jugosawii.
Zwizek Literatw Jugosawii powsta w1946 roku. Pierwszy zjazd odby si wdniach
1719 listopada 1946 roku wBelgradzie. Uchwalono na nim statut iplan pracy. Decyzj
Ministerstwa Spraw Wewntrznych z6 grudnia 1946 roku wyraono zgod na zaoenie
idziaalno Zwizku. We wstpie do inwentarza zespou archiwalnego opisano okolicznoci przekazania dokumentw ZLJ do Archiwum Jugosawii ioceniono ich zasoby:
Dokumenty, ktre powstay w trakcie dziaalnoci Zwizku Literatw Jugosawii, znajdoway si w zym stanie. Mianowicie, korzystano ze znaczcej czci dokumentw,
ktre zostay w1983 roku uporzdkowane iskatalogowane (19461980), po czym nie
zostay one zwrcone na odpowiednie miejsce albo wogle zaginy. Porwnujc zawarto teczek zwykazami, stwierdzono, e brakuje stenogramw ze zjazdw izobrad
plenum, ito znajwczeniejszego okresu. [...] Dokumenty pochodzce zlat 19811990
byy czciowo woone do teczek, ale znaczca ich cz pozostaa niezapakowana,
wszafach, wbiurkach znajdujcych si wwielu pomieszczeniach. Zebranie caego materiau byo utrudnione, gdy personel wsplnoty pracowniczej Zwizku Literatw Jugosawii przenis si do innych organizacji pracowniczych, apersonel Stowarzyszenia
Literatw Serbii, przy caej swej yczliwoci, nie by wstanie udzieli pomocy. Jednym
zpowodw niekompletnoci materiaw moe by zalanie budynku podczas remontu
dachu. Wwyniku zalania, wedug relacji pracownikw Stowarzyszenia Literatw Serbii,
cz dokumentacji ulega zniszczeniu.
Graa nastala radom Saveza knjienika Jugoslavije zateena je udosta loem stanju. Naime, znatan deo grae koji je 1983. godine bio sreen ipopisan (19461980) koriten je
ada nije vraen na odgovarajue mesto ili ga uopte nema. Uporeujui sadraj fascikli
sa popisom konstatovano je da nedostaju stenografske beleke kongresa iplenuma ito
upravo iz najranijeg perioda. [...] Graa nastala od 19811990. godine bila je delomino
uloena uregistratore ali je znatan deo bio nezapakovan, uormarima, radnim stolovima
iuvie prostorija. Prikupljanje sve te grae bilo je oteano iz razloga to je osoblje radne zajednice Saveza knjievnika Jugoslavije prelo udruge radne organizacije aosoblje
Udruenja knjievnika Srbije, uz svoju dobru volju, nije bilo ustanju da pomogne. Jedan
od moguih razloga nekompletnosti grae moe se pravdati ipoplavom koja je zadesila zgradu kod popravke krova kada je, po prianju osoblja Udruenja knjievika Srbije,
jedan deo dokumentacije stradao7.
7 Savez knjievnika Jugoslavije. Popis arhivske grae (19461990). Beograd, oktobar 1992, s. 5.
17
Wstp
Zwizek Literatw Jugosawii mia kilka statutw. Ciekawy zpunktu widzenia tematu
niniejszej ksiki jest statut z1959 roku, wktrym zadania Zwizku poszerzono oafirmacj
naszej literatury za granic (afirmaciju nae knjievnosti uinostranstvu), istatut z1966 roku,
ktry otwiera moliwo, eby siedzib Zwizku by Belgrad lub stolica jednej zrepublik,
co wpisywao si wzmiany zwizane zpostpujcym procesem decentralizacji Jugosawii.
Na zbiory zarchiwum skadaj si 193 teczki. Dokumenty dotyczce wsppracy midzynarodowej (Meunarodna saradnja Saveza knjievnika Jugoslavije) zostay wyodrbnione
istanowi cao8.
Wanym rdem informacji byy rwnie materiay Stowarzyszenia Pisarzy Chorwacji
przechowywane wChorwackim Archiwum Pastwowym. Wporwnaniu zzasobami ZLJ
dokumentw na temat wsppracy zzagranic jest znacznie mniej, co stanowi zjawisko naturalne, jeli zway na rol, jak odgrywa ZLJ, atake na decentralizacj tej sfery, ktra si
rozpocza dopiero wlatach szedziesitych9. Dokumentacja Stowarzyszenia jest opisana,
aszczegowy inwentarz zbiorw znajduje si na stronie internetowej HDA (opracowaa
go Marijana Juki). Wswej strukturze DKH miao Komisj do spraw Midzyrepublikaskich
Kontaktw Literackich iMidzynarodowej Wsppracy Literackiej.
Dotarcie do dokumentw Zwizku Literatw Polskich, ktre dotycz wsppracy ZLP
zzagranic, jest nieporwnywalnie trudniejsze. Konrad Rokicki wksice Literaci. Relacje
midzy literatami awadzami PRL wlatach 19561970 korzysta midzy innymi zteczek osobowych pisarzy, ktre pochodziy zArchiwum Instytutu Pamici Narodowej, zArchiwum
Domu Literatury wWarszawie izArchiwum Akt Nowych (dokumenty KC PZPR, Ministerstwa Kultury iSztuki oraz GUKPPiW). Zbada Rokickiego wynika, e duo materiaw na
temat Zwizku znajduje si wArchiwum MSW. Rokicki owsppracy zzagranic wspomina
bardzo rzadko10. Mona odnie wraenie, e ZLP skoncentrowany by na swej dziaalnoci
8
18
Wstp
s. 365). Sowa Sonimskiego odnosz si do charakteru Zjazdu, nie dotycz wsppracy zzagranic.
Wymienienie jugosowiaskich pisarzy ma wyranie polityczn motywacj. Jugosawia nie naleaa
do bloku pastw radzieckiej strefy wpyww, Czechosowacja bya tu po pacyfikacji Praskiej Wiosny,
apiszc opolskich pisarzach, mia Sonimski na myli grup literatw stanowicych wZLP opozycj.
19
Wstp
PZPR (tak oceniaj sytuacj zarwno pisarze wpamitnikach11, niektrzy politycy12, jak
iwikszo wspczesnych historykw oraz politologw), to wswoim archiwum zachowao
wiele materiaw ztego okresu. Kwerenda wtych trzech instytucjach okazaa si najbardziej
efektywna, gdy odnalazem wnich najwicej materiaw na temat wsppracy kulturalnej
midzy oboma krajami.
Korzystaem wmniejszym zakresie take znastpujcych zespow archiwalnych: Departamentu Prasy iInformacji MSZ, ktry czy kwestie zwizane ze wspprac prasow
ikulturaln13, Federalnej Komisji Kontaktw Kulturalnych zZagranic, Federalnego Urzdu
Wsppracy Naukowej, Owiatowo-Kulturalnej iTechnicznej zZagranic, Republikaskiego
Sekretariatu ds. Owiaty, Kultury iKultury Fizycznej SRH oraz Komisji Kontaktw Kulturalnych zZagranic Rady Wykonawczej SRH.
Sposb odbioru Jugosawii iChorwacji prbowaem rwnie odtworzy zlektury dziennikw ipamitnikw oraz autobiografii polskich autorw. Zapoznaem si ztekstami Marii
Dbrowskiej, Jerzego Giedroycia, Gustawa Herlinga-Grudziskiego, Jarosawa Iwaszkiewicza, Mieczysawa Jastruna, Jana Nowaka-Jezioraskiego, Stefana Kisielewskiego, Jana
Koprowskiego, Jana Lechonia, Czesawa Miosza, Zofii Nakowskiej, Jerzego Putramenta,
Mieczysawa Rakowskiego, Jzefa Tejchmy. Okazao si, e wopublikowanych zapisach
wzmianki oJugosawii s bardzo rzadkie (nie musi to by cakowicie tosame ze stanem
faktycznym, gdy drukowane wersje dziennikw podlegaj redakcji ikorekcie, zatem rwnie przechodz przez instancje poredniczce). Najczciej pisze si wnich okwestiach
spoeczno-politycznych, Josipie Brozie-Ticie inajsynniejszym dysydencie jugosowiaskim
Milovanie ilasie, awic opolitykach (cho ilas by rwnie tumaczem iliteratem, oczym
pisa wswych Dziennikach Gustaw Herling-Grudziski, prezentujc ilasa nie tylko jako
autora gonej swego czasu Nowej klasy)14.
11 Magdalena Sirecka-Woodko przywouje fragment rozmowy ze Stefanem Kisielewskim opublikowany wparyskiej Kulturze (1957, nr 6, s. 28). Kisielewski tak opisywa sytuacj polityczn wPolsce:
Rzeczywistym, cho niewybieranym przez cae spoeczestwo [...] parlamentem Polski Ludowej
jest Komitet Centralny PZPR. Rzeczywistym za rzdem Polski wyonionym wtajnym gosowaniu
przez KC jest Biuro Polityczne, zoone zdziewiciu czonkw. Rzd jest natomiast ciaem doradczym
czy opiniodawczym. Cyt. za: M. S irecka -W oodko : Zagraniczna polityka kulturalna Polski wlatach
19561970. Toru 2011, s. 125.
12 Konrad Rokicki wswej ksice przytacza fragment rozmowy Jzefa Tejchmy, peerelowskiego
ministra kultury iwanego dziaacza partyjnego, zTeres Torask (zksiki T. T oraska : Byli. Warszawa 2006). Tejchma oroli ministra kultury powiedzia, e by urzdnikiem od wykonywania polece
odpowiedniego wydziau KC, czyli nikim. Cyt. za: K. R okicki : Literaci..., s . 45.
13 WArchiwum MSZ trwa proces digitalizacji zbiorw, dlatego dostp do duej czci dokumentw jest utrudniony.
14 G. H erling -G rudziski : Dziennik pisany noc. T. 1: 19711981. Wstp K. P omian . Krakw 2011,
s. 18.
20
Wstp
Nieocenione rdo informacji bibliograficznych stanowi Bibliografia Zawartoci Czasopism orazprzede wszystkim Polska Bibliografia Literacka. Punktem wyjcia opracowania
czci bibliograficznej by cykl publikacji bibliograficznych Jugoslavica uPoljskoj15 autorstwa Heleny iZdzisawa Wagnerw, ktre wydano wczasopimie Zbornik Matice srpske
za slavistiku. Na podstawie zgromadzonych wnich danych powstay dwa spord czterech
moduw bibliografii: bibliografia przekadw wczasopismach oraz bibliografia tekstw
oliteraturze ikulturze chorwackiej. Moja ingerencja polegaa na weryfikacji danych, uzupenieniu tytuw publikacji (na przykad wiele recenzji nie ma tytuw, metoda zapisu
bibliograficznego wbibliografii H. iZ. Wagnerw jest taka sama jak wPolskiej Bibliografii
Literackiej), usuniciu dostrzeonych bdw oraz nieistotnych informacji, dopisaniu tekstw nieuwzgldnionych iprzede wszystkim na poszukiwaniach oryginalnych tytuw
przekadanych utworw oraz umieszczeniu wnawiasach klamrowych krtkiej informacji,
czego dotyczy dana publikacja wwczas, gdy nie wskazuje na to tytu.
Kalendarium kontaktw kulturalnych powstao na podstawie analizy danych zawartych
wdokumentach, rocznikach iwwydawnictwach cigych. Szczeglnie wane dla zwizkw
teatralnych, filmowych imuzycznych s Almanach Sceny Polskiej, May Rocznik Filmowy,
Ruch Muzyczny, Rocznik CBWA. Bibliografia przekadw ksiek, do ktrych najatwiej
dotrze, zawiera szczegowy opis ich zawartoci czasami s specjalnymi wydaniami,
niemajcymi swojego odpowiednika wjzyku rdowym (dotyczy to zwaszcza wyborw) oraz tytuy oryginalne (przebadane zestawienia nie uwzgldniaj tych elementw).
Wiele danych na temat wsppracy kulturalnej zzagranic mona znale wczasopimie
Kulturni ivot. Wlatach 19491951 by to organ Zwizku Spoeczno-Owiatowych Stowarzysze Serbii. Wydawano go wwczas cyrylic. Od 1960 roku czasopismo zaczo si ukazywa
15 H. i Z. W agner : Jugoslavica u Poljskoj. Zbornik Matice srpske za slavistiku 1971, br. 2, s. 113170;
1988, br. 34, s. 145195; 1988, br. 35, s. 139178; 1989, br. 37, s. 197222; 1990, br. 38, s. 181198; 1990,
br. 39, s. 183199; 1991, br. 40, s. 149204. We wstpie do pierwszej publikacji, opisujcym metod
opracowania bibliografii, Wagnerowie pokusili si o ocen dotychczasowych tumacze (w tym
numerze dane kocz si na 31 grudnia 1970). Jak si wydaje, mieli na myli wspczesno: Nawet
powierzchowne spojrzenie na materia wystarczy, aby stwierdzi, e czsto tumaczeni s redni
zamiast znaczcych pisarze. Take czsto s publikowane tumaczenia i to wielokrotnie sabszych
zamiast lepszych utworw. Wanie z powodu przypadkowoci dziaalnoci przekadowej polski czytelnik czsto otrzymuje faszywy obraz literatury narodw Jugosawii. Ile na tym polu mona zdziaa,
pokazuj antologie wydane z pomoc jugosowiaskich pisarzy, prezentujce prawdziw warto jugosowiaskiej twrczoci literackiej. /ak i povrno gledajui prikupljeno gradivo, moe se konstatovati da su veoma esto prevoeni proseni pisci umesto pisaca od velikog znaaja. Takoe su esto
objavljivani prevodi i to vie puta slabijih dela umesto znaajnijih. Upravo zbog takve sluajnosti
prevodilake delatnosti poljski italac vrlo esto dobija pogrenu sliku knjievnosti jugoslovenskih naroda. Koliko se jo ovde moe uiniti, dokaz su antologije izdate uz pomo jugoslovenskih pisaca, koje
stvarno prikazuju pravu vrednost jugoslovenskog knjievnog stvaralatva. Ibidem, 1971, br. 2, s. 114.
21
Wstp
22
Wstp
1968/1969/1970; rodzaj danych zawartych wRocznikach CBWA jest najbardziej szczegowy ze wszystkich dziedzin wsppracy). Bywao, e wdokumentach czy wprasie zapowiadano jakie wydarzenie kulturalne, ktre mogo zrnych przyczyn nie doj do skutku.
Dlatego cz danych usunem wtedy, gdy nie potrafiem znale potwierdzenia wco
najmniej dwch rdach. Nie mam jednak wtpliwoci, e s wksice bdy, ktrych nie
udao mi si unikn, bdy nie tylko popenione przeze mnie, lecz take powtrzone s
za rdami, zktrych korzystaem.
Wzwizku ztym, e materiay zawarte wpracy mog by ciekawe nie tylko dla wskiego
grona specjalistw, zdecydowaem si na przetumaczenie cytowanych dokumentw oraz
nazw instytucji odnoszcych si do realiw jugosowiaskich. Ze wzgldu na du liczb
nazw instytucji idu liczb cytowa wybranych czasopism iwydawnictw cigych zastosowaem skrty, ktrych rozwinicie znajduje si wwykazie skrtw i skrtowcw. Zamieciem rwnie obszerne fragmenty dokumentw, poniewa, jak mi wiadomo, s one po
raz pierwszy publikowane ipokazuj sfer wsppracy kulturalnej Polski zJugosawi od
nieznanej do tej pory strony. Planuj wprzyszoci na podstawie zebranych materiaw,
po dokonaniu slekecji, gdy obecnie liczba stron kserokopii dokumentw wynosi okoo
4000, opublikowa ich wybr.
Dzikuj wszystkim osobom iinstytucjom, ktre przyczyniy si do powstania tej ksiki. Pisaem j wramach projektu bada wasnych, na podstawie umowy podpisanej zMNiSW. Bez
rodkw finansowych pochodzcych zgrantu nie mgbym przeprowadzi na taka skal bada
warchiwach ani pozwoli sobie na tak obszern publikacj. Dziekuj pracownikom archiww,
bibliotek i osobom prywatnym za udostpnienie swoich materiaw.
Skadam serdeczne podzikowania Pani Profesor Boenie Tokarz za lektur rkopisu, rozmowy na temat projektu, odsanianie nowych punktw widzenia iza yczliw obecno przez
te wszystkie lata.
Dzikuj Pani Profesor Krystynie Pieniek-Markovi za wnikliw recenzj. Zawarte wniej
uwagi oraz sugestie pomogy mi skrci rkopis izredagowa tekst.
Dzikuj te Pani Redaktor Magorzacie Pogdek nie tylko za redakcj jzykow tekstu, lecz
take za pomoc wnadaniu ostatecznego ksztatu ksice.
Dzikuj Panu Tomaszowi Gutowi za projekt ksiki, pomoc w wyborze materiau ilustracyjnego i przygotowanie zdj do druku.
Na pewno nie udao mi si wymieni wszystkich osb zaangaowanych wbudowanie zwizkw kulturalnych midzy Polsk iChorwacj. To oni tak naprawd s bohaterami tej ksiki
ito im chciabym j zadedykowa.
Spis ilustracji
Spis ilustracji
Spis ilustracji
797
fot. 1
Spis ilustracji
798
fot. 14
fot. 15
fot. 16
fot. 17
fot. 18
fot. 19
fot. 20
fot. 21
fot. 22
fot. 23
fot. 24
fot. 25
fot. 26
fot. 27
fot. 28
fot. 29
fot. 30
fot. 31
fot. 32
fot. 33
fot. 34
fot. 35
fot. 36
fot. 37
fot. 38
Spis ilustracji
799
fot. 39
fot. 40
fot. 41
fot. 42
fot. 43
fot. 44
fot. 45
fot. 46
fot. 47
fot. 48
fot. 49
fot. 50
fot. 51
fot. 52
fot. 53
fot. 54
fot. 55
fot. 56
fot. 57
fot. 58
fot. 59
fot. 60
Spis ilustracji
800
fot. 61
fot. 62
fot. 63
fot. 64
fot. 65
fot. 66
fot. 67
fot. 68
fot. 69
fot. 70
fot. 71
fot. 72
fot. 73
fot. 74
fot. 75
fot. 76
fot. 77
fot. 78
fot. 79
fot. 80
fot. 81
fot. 82
fot. 83
fot. 84
fot. 85
fot. 86
Artyku Zygmunta Grenia na temat wystpw w Polsce Jugosowiaskiego Teatru Dramatycznego ycie Literackie 1959, nr 21, s. 3.
Zdjcie ze spektaklu Rzymska kurtyzana zrealizowanego w Teatrze Zagbia w Sosnowcu
Teatr i Film 1958, nr 8, s. 2.
Zdjcia ze spektaklu Bank Glembay Ltd. Miroslava Krley zrealizowanego w Teatrze
Nowym w odzi Dialog 1959, nr 11, s. 181.
Stanisawa Adamczyka wywiad z Vukainem Miunoviciem Tygodnik Kulturalny 1970,
nr 48, s. 3.
Grzegorza atuszyskiego notatka z rozmowy z Drago Ivanieviciem AMSZ, nr sprawy
DWKN-Jug-0-521-3-64.
Czowiek z fotografii Vladimira Pogaicia afisz filmowy
Rondo Zvonimira Berkovicia afisz filmowy
Suchajcie bicia dzwonw Antuna Vrdoljaka afisz filmowy
Grawitacja Branka Ivandy afisz filmowy
(wklejka 4) Ivo tajcer, zdjcie w programie do operetki J. Offenbacha Orfeusz w piekle
Opera lska w Bytomiu
(wklejka 4) Program V Warszawskiej Jesieni
(wklejka 4) Mouvements cosmiques Kreimira Fribeca w programie V Warszawskiej Jesieni
(wklejka 4) Relacja Leona Markiewicza z Dubrownickich Igrzysk Letnich Ruch Muzyczny 1967, nr 20, s. 17.
(wklejka 4) Relacja Tadeusza Kaczyskiego z Zagrzebskiego Muzycznego Biennale
Ruch Muzyczny 1971, nr 15, s. 16.
Katalog wystawy Wspczesna sztuka Jugosawii. Malarstwo. Rzeba
Praca Virgilije Nevjesticia, jednego z laureatw I MBG w Krakowie katalog wystawy
Praca Miroslava uteja katalog wystawy IV MBG w Krakowie
Chwaa niemiertelnemu Leninowi Nikoli Keanina katalog wystawy Midzynarodowy
plakat rewolucyjny 19171967, Warszawa
Katalog indywidualnej wystawy Miroslava uteja Krakw, Galeria Pryzmat
Program sztuki Gra i rzeczywisto Tita Strozziego Teatr Dolnolski w Jeleniej Grze
Recenzja Sprawy Bakrana Miroslava Krley Ekran 1964, nr 27, s. 14.
Recenzja Banku Glembay Miroslava Krley Ekran 1971, nr 6, s. 23.
Zdjcie czonkw zespou Teatru Lalek z Zadaru z wystpw gocinnych w Polsce, d
zdjcie pochodzi ze zbiorw Teatru Lalek z Zadaru
Porozumienie midzy Zwizkiem Literatw Polskich i Zwizkiem Pisarzy [Literatw]
Jugosawii o wsppracy w roku 1968 AJ, f. 498, fas. 40.
Pismo Federalnej Komisji Kontaktw Kulturalnych z Zagranic do Zwizku Literatw
Jugosawii w sprawie dysproporcji w przekadach AJ, f. 498, fas. 31
Okadka Tadeusza Bairda Czterech pieni na mezzosopran i orkiestr kameraln do wierszy
Vesny Parun projekt Maria Tokarczyk
Spis ilustracji
fot. 87
fot. 88
fot. 89
fot. 90
fot. 91
fot. 92
fot. 93
fot. 94
fot. 95
fot. 96
fot. 97
fot. 98
fot. 99
fot. 100
fot. 101
fot. 102
fot. 103
fot. 104
fot. 105
fot. 106
fot. 107
fot. 108
fot. 109
fot. 110
fot. 111
fot. 112
fot. 113
801
Spis ilustracji
fot. 114
fot. 115
fot. 116
fot. 117
fot. 118
fot. 119
fot. 120
fot. 121
fot. 122
fot. 123
fot. 124
fot. 125
fot. 126
fot. 127
fot. 128
fot. 129
fot. 130
fot. 131
fot. 132
fot. 133
802
Spis ilustracji
fot. 134
fot. 135
fot. 136
fot. 137
fot. 138
fot. 139
fot. 140
fot. 141
fot. 142
fot. 143
fot. 144
fot. 145
fot. 146
fot. 147
fot. 148
fot. 149
fot. 150
803
fot. 151
fot. 152
fot. 153
fot. 154
fot. 155
fot. 156
Ostatni protok o wsppracy midzy ZLJ i ZLP na 1989 rok AMKiDN, 1509/4.
Pismo Federalnego Urzdu Wsppracy Naukowej, Owiatowo-Kulturalnej i Technicznej
z Zagranic do Zwizku Literatw Jugosawii w sprawie Warszawskiej Jesieni Poezji AJ,
f. 498, fas. 43.
(wklejka 6) Okadka opowiadania O rybaku Palunku i o morskim krlu Ivany Brli-Maurani, ilustracje Boena Truchanowska
(wklejka 6) Okadka zbioru wierszy Zaproszenie do ciszy Vesny Parun projekt Hanna
Staska
(wklejka 6) Okadka zbioru wierszy Komentarze do rnych sposobw istnienia Milivoja
Slavika opracowanie graficzne Andrzej Barecki, grafika na okadce Maria Biegaska
(wklejka 6) Okadka powieci Kto zapuka do moich drzwi Branka Belana projekt Hanna
Staska
(wklejka 6) Okadka powieci Lepsza poowa odwagi Ivana Slamniga projekt Mieczysaw
Wasilewski
(wklejka 6) Okadka powieci Na krawdzi rozumu Miroslava Krley projekt Emilia Freu
denreich
(wklejka 6) Obwoluta antologii poezji chorwackiej XX wieku Wewntrzne morze wwyborze
Milivoja Slavika, pod redakcj Juliana Kornhausera projekt Andrzej Darowski
(wklejka 6) Okadka antologii Dubrownicka poezja miosna w wyborze Joanny Rapackiej
(wklejka 6) Okadka tomiku wierszy Sen w wietle Slavka Mihalicia w wyborze Juliana
Kornhausera projekt Andrzej Barecki, grafika na okadce Andrzej Zaecki
(wklejka 6) Okadka Ballad Pietrka Kerempuha Miroslava Krley projekt Tadeusz Piet
rzyk
(wklejka 6) Okadka powieci Dziennik pozapokadowy Slobodana Novaka projekt Maria uszczkiewicz-Jastrzbska
(wklejka 6) Okadka powieci Cyklop Ranka Marinkovicia projekt Hanna Staska
(wklejka 7) Okadka powieci Wsplna kpiel Ranka Marinkovicia projekt Janusz
Wysocki
(wklejka 7) Okadka powieci Port Antuna oljana projekt Maria Ihnatowicz
(wklejka 7) Okadka powieci Raport z prowincji Petara egedina projekt Wadysaw
Pluta
(wklejka 7) Okadka powieci Colonnello Mirka Boicia projekt Piotr Jaworski
(wklejka 7) Okadka powieci Bomba Mirka Boicia projekt Hanna Staska
(wklejka 7) Okadka powieci Miedze, ktre dziel Mirka Sabolovicia projekt Hanna Staska
(wklejka 7) Okadka powieci Kopoty z muz Krsta poljara projekt Hanna Staska
(wklejka 7) Okadka powieci Czas i pajczyna Krsta poljara projekt Janusz Wysocki
(wklejka 7) Okadka zbioru opowiada Tysic i jedna mier Miroslava Krley w wyborze
Jana Wierzbickiego projekt Hanna Staska
Spis ilustracji
fot. 157
fot. 158
Indeks osobowy
Indeks osobowy
Indeks osobowy
825
Indeks osobowy
826
Indeks osobowy
827
Indeks osobowy
828
Indeks osobowy
Calvino Italo
829
Indeks osobowy
Czubaowa Wiesawa718
Czuma Mieczysaw 624, 627
Czy Jolanta 710
ae Ive 778
ale Frane 362, 522
apek (take Czapek) Karel 510
aule Kole 459
euk Slavenka 752
edomil Jaka 672
engi Enes 501
erkez Vladimir 626627
ingo ivko 327, 355
ipli Bogdanka 110, 119120, 153154, 555
oki Husein 300, 747
olak Slavica 629
olakovi Rodoljub 144
rnja Zvane 499, 696
ubek Nedjeljko 780
ubranovi Andrija (wac. Pelegrinovi Mika)
udina Marija 463, 596, 621
ui Stjepan 645, 707
vrljak Mate 784
329, 334, 574, 585, 659, 664, 748, 750, 767, 801
irli Dorota Jovanka (djc) 54, 373, 493496, 571,
574, 609, 636, 705, 711, 713, 720, 726
opi (take Ciopi) Branko 106, 234, 270
osi Dobrica 678
830
Indeks osobowy
831
Indeks osobowy
832
Indeks osobowy
833
Indeks osobowy
834
Indeks osobowy
835
Indeks osobowy
ai-Mioi Andrija692
Kaczyski Tadeusz 800
Kdr Jnos 280
Kaden-Bandrowski Juliusz 379, 511
Kafka Franz 352
Kali Josip 735
Kaldevi Ivan 766
Kaleb Vjekoslav 124125, 132233, 234235,
241, 268, 269, 329, 375, 475, 505, 581, 585, 618,
623624, 664, 667, 673, 677679, 692, 703, 712,
715, 718, 736, 748, 768, 797, 799, 801
Kaleb-uli Dika 763
Kalina Ivo 784
Kalinin A. 164165, 574, 662, 798
Kalita (take Kalita-irli) Halina 170, 204, 229,
232, 240, 334, 336, 339, 376, 487, 521, 575,
582586, 619, 620, 625, 640, 641, 643, 647, 659,
663664, 673, 696, 699, 736737, 751
836
Indeks osobowy
837
Indeks osobowy
838
Indeks osobowy
839
Indeks osobowy
uszczkiewicz-Jastrzbska Maria803
uszczyska Maria 801
uny Ryszard 683
840
Indeks osobowy
841
Indeks osobowy
842
Indeks osobowy
843
Indeks osobowy
844
Indeks osobowy
845
Indeks osobowy
846
Indeks osobowy
847
Indeks osobowy
848
Indeks osobowy
849
Indeks osobowy
850
Indeks osobowy
851
Indeks osobowy
852
Indeks osobowy
853
Indeks osobowy
Summary
Summary
Leszek Maczak
Croatica
Croatian literature and culture in Poland between 1944 and 1989
Summary
The period between 1944 and 1989 is already a closed chapter of the history of Polish culture during
which it was subject to numerous restrictions, among other, ideological ones. The leading theme of the
very book is a small fragment of the PRL reality, the sphere of cultural contacts with Yugoslavia, or, more
precisely, the Socialist Republic of Croatia, its part at that time. The period under investigation consists
of several phases. All periodization borderlines, both internal and external ones, are determined by
political facts. Politics, though, gave rhythm to cultural life, and was the most important factor shaping
a social background of the cultural activity those days.
Both the situation on the international stage, concerned with not as much bilateral Polish-Yugoslavian relationship, as the state of affairs between the Soviet Union and Yugoslavia, and the internal one
played an important role. The influence of external factors turned out to be more significant in the
beginning. A political situation was becoming more important starting from the 1970s. Writers in the
Polish Peoples Republic period, forced by the party, became active participants of a political life that is
why internal problems often made literary contacts abroad secondary as writers and their organizations
were more busy with the current situation in their closest environment.
Croatian-Polish cultural contacts covered literature, music, film, theatre, and plastic art (there was
also a cooperation with museums, libraries, and architecture, but it is not the subject of consideration
here). Cultural relationships with abroad were a part of the foreign policy in the country that was totally
in charge of this sphere. Its institutions dealt with programming, realization and financing. The country
formulated requirements and claimed the right to control cultural activity. As a result of decentralization (Decision on decentralization of a cultural-educational exchange with abroad from 01.01.1968
(Odluka o decentralizacji kulturno-prosvjetne razmjene s inozemstvom sa danom 01.01.1968.) taken by the
Federal Executive Council at the meeting on June 13 1966, was most important in terms of the cultural
cooperation in Yugoslavia), the culture there was more pluralistic and scattered, but ideologically, more
similar to the Polish model. Transferring responsibility for the cultural sphere into particular republics
855
Summary
meant not only the privilege of planning and building cultural contacts by republic centres, but also
the necessity to finance them. However, the most important subject of the cultural cooperation in both
countries was the country as its exclusive patron. The difference between Warsaw and Belgrade consisted in multiplying decisive centres in the case of Yugoslavia.
The contacts were made on the basis of contracts, programmes and agreements signed by the governments, institutions and organizations in both countries. The country authorities responsible for cultural cooperation (particular departments of central committees of both countries and national administration), creative unions (among others ZLP (Union of Polish Writers) and ZLJ (Union of Yugoslavian
Writers)) , the mass media, the press above all, and publishing houses took part in institutional transmitting the cultural products and shaping their image. The process of locating the Croatian literature in Poland, on the other hand, was above all popularized by translators and researchers publishing their texts
in the literary, as well as cultural-social press, as well as cultural journalists. These were the most significant indirect link. A decisive voice was given to the Warsaw circle. The image of the Croatian literature
and culture was created by Alija Dukanovi, Danuta Cirli-Straszyska, Grzegorz atuszyski, Edward
Madany, Jan Wierzbicki and Zygmunt Stoberski. The magazines that published the greatest number of
Craotian works, such as Dialog, Literatura na wiecie, Poezja, and Twrczo were also released in
Warsaw. From other centres, Krakw competed with Warsaw, which was unequal, with the biggest success in terms of the research studies ( the most active institution in Poland was the PAN Committee of
Slavic studies, having its branch in Krakw). In Krakw, it was Julian Kornhauser, a poet, translator, literature researcher, literary and translation critic, as well as Wodzimierz Kot and Maria Dbrowska-Partyka
that were most outstanding figures.
The strongest turned out theatrical and literary connections. 38 plays by Croatian authors (in 86 realisations), including 6 performances for children were staged in Polish theatres in the very period. The
consolidation of literary activity was possible thanks to visits writers and translators paid in order to sign
contracts between ZLJ and ZLP, to take part in conferences, literary events, conventions, and study visits,
as well as translations. 59 translations of the literature altogether, (65 with Yugoslavian anthologies),
including 10 publications of the literature for children and for the youth, while 4 of them were second
editions. Hence, 55 new publications were released between 1944 and 1989. The magazines published
several hundred translations of the Croatian literature, above all, poetry. In the case of book translations,
on the other hand, there was a great disproportion in favour of prose, visible not only in the number of
novels and stories published, but also their edition copies. Apart from novels, the biggest edition concerned literature for children and teenagers, and science fiction one, popular in the 1980s.
Film contacts were most prestigious. Cinematography was considered to influence its audience most
strongly, and be the most efficient means of propaganda. Music cooperation consisted in basically individual visits paid by people connected with music who came to participate in the vents organized in
Poland, and performances of particular artists.
The relations within plastic arts included organization of exhibitions. 17 Yugoslavian and 7 Croatian,
including 5 group and 2 individual ones were prepared, all of which dated in the 1970s and 1980s, that
is, the period of decentralizing the sphere of cultural cooperation abroad in Yugoslavia. What is more,
the artists from Croatia took part in international events many a time, such as photographic exhibitions,
International Exhibition of Ceramics in Sopot, Warsaw International Poster Biennale, and International
Biennale of Graphic Art in Krakw, belonging to the circle of its winners.
856
Summary
The biggest recognition in the whole Croatian-Polish cultural cooperation of the very period received
sculpture of the world famous artist Ivan Metrovic, nave painting, Ivo Breans play Przedstawienie
Hamleta we wsi Gucha Dolna, Vladan Desnicas novel Niespokojne wiosny, Ivo Pogorelis performances,
in the 10th International Chopin Piano Competition. The most famous Croatian writer in the period under investigation was Miroslav Krela.
Leszek Maczak
Croatica
Hrvatska knjievnost i kultura u Poljskoj u razdoblju od 1944. do 1989.
Saetak
U razdoblju od 1944. do 1989. poljska je kultura podlijegala mnogim ogranienjima, prije svega ideoloke naravi. U ovoj se knjizi razmatra jedan mali dio ondanje stvarnosti, sfera kulturnih veza s Jugoslavijom, tonije s njezinim dijelom Socijalistikom Republikom Hrvatske. U cijelom se razdoblju moe
razlikovati nekoliko faza. Politike injenice odreuju sve periodizacijske granice, vanjske i unutranje.
Politika je u ovo vrijeme kljuni faktor koji oblikuje drutvenu podlogu kulturne djelatnosti, diktira ritam
kulturnog ivota. Za meunarodnu kulturnu suradnju najbitniji politiki datumi i dogaaji jesu: 1948.
irezolucija Informbiroa, 1956. i tzv. poljski oktobar, 1963. i donoenje novog ustava, 1974 i donoenje
posljednjeg ustava SFRJ te 1989. u Poljskoj pad komunizma.
Na kulturne su veze s inozemstvom utjecali meudravni odnosi i unutranja politika situacija uPoljskoj i u Jugoslaviji. Bilateralni poljsko-jugoslavenski odnosi su ovisili o politikim odnosima izmeu Sovjetskog Saveza i Jugoslavije. Na poetku na kulturne veze vie utjeu vanjski faktori. Od sedeamdesetih
godina vee znaenje ima politiko stanje u objema dravama. Pisci su u promatranom razdoblju voljom partije koja je od kulturnih djelatnika oekivala angairanost, ideoloku ispravnost i sudjelovanje
uizgradnji socijalistikog drutva bili aktivni sudionici politikog ivota. Problemi u zemlji esto su
prouzrokovali da knjievni i kulturni kontakti s inozemstvom odlazili su u drugi plan jer su pisci, umjetnici i njihove organizacije bili u prvom redu zaokupljeni tekuom situacijom u svom najbliem okruenju.
Hrvatsko-poljska kulturna suradnja odvijala se na podruju knjievnosti, glazbe, filma, kazalita i likovne umjetnosti (obuhvaala je takoer muzeologiju, knjiniarstvo, arhitekturu, ali ne bavim se tim
podrujima). Kulturne su veze bile u to vrijeme dio vanjske politike drave koja je imala potpuni patronat nad kulturom. Naime, dravne su institucije programirale, realizirale, financirale i kontrorirale kulturnu suradnju. U Jugoslaviji uslijed decentralizacije (u ovome procesu najvanija je bila Odluka odecentralizaciji kulturno-prosvjetne razmjene s inozemstvom sa danom 1.01.1968. koju je donijelo Savezno
izvrno vijee 13.06.1966. godine) kultura je bila pluralistinija, ali ideoloki srodna s poljskim modelom.
Prebacivanje odgovornosti za kulturu na republike znailo je ne samo to da su republike same mogle
859
Saetak
utjecati na to s kim e suraivati, ali i to da su republike morale financirati kulturne veze s inozemstvom.
U objema dravama pak do kraja najvaniji subjekt suradnje ostaje drava kao jedini mecena i patron
suradnje.
Kulturne se veze uspostavljalo na temelju meuvladinog ugovora, planova/programa realizacije tog
ugovora i sporazuma koji su potpisivali predstavnici vlade, dravnih institucija i kulturnih organizacija.
U procesu transmisije kulturnih proizvoda i u procesu stvaranja slike hrvatske kulture u Poljskoj sudjelovale su mnoge institucije koje su se bavile kulturnom suradnjom poevi od centralnih komiteta Saveza
komunista Jugoslavije i Poljske ujedinjene radnike stranke preko slubenih organa drave do organizacija umjetnika, izdavakih kua, masmedija (prije svega vrlo razvijena drutveno-kulturna i drutveno-literarna periodika). U procesu plasiranja hrvatske knjievnosti u Poljskoj sudjelovali su prevoditelji,
istraivai koji su objavljivali svoje radove u knjievno- i kulturno-drutvenoj periodici, te kulturni novinari. To su najvaniji posrednici. Odluujui je glas imala varavska sredina. Sliku su hrvatske kulture
iknjievnosti kreirali Alija Dukanovi, Danuta Cirli-Straszyska, Grzegorz atuszyski, Edward Madany,
Zygmunt Stoberski, Jan Wierzbicki. asopisi u kojima je najvie izlazilo kroatistikih publikacija bili su
takoer varavski asopisi: Dialog, Literatura na wiecie, Poezja, Twrczo. Od drugih sredina samo
Krakow se na podruju znanosti uspjevao suprotstaviti dominaciji Varave (najaktivnija u cijeloj zemlji
bila je Komisja Sowianoznawcza krakovskog organka Poljske akademije znanosti). Iz krakovske je sredine najsvestraniji bio Julian Kornhauser, pjesnik, prevoditelj, istraiva knjievnosti, knjievni kritiar,
kritiar prijevoda, Wodzimierz Kot i Maria Dbrowska-Partyka. U Poljskoj je Jugoslavija od poetka percipirana kao heterogena cjelina. Od sedamdesetih godina kulturna slika Jugoslavije sve ee zadobiva
nacionalni karakter. Jugoslavija i Hrvatska za strunu i opu javnost je bila zanimljiva prije svega zbog
politikih i turistikih razloga a ne zbog svoje kulture.
Najjae su se pokazale knjievne i kazaline veze. U razdoblju od 1944. do 1989. u poljskim je kazalitima postavljeno na scenu 31 djela hrvatskih autora (u 86 realizacija), ukljuujui 6 predstava za djecu.
Knjievne veze su se sastojale od posjeta pisaca i prevoditelja koji su dalazili potpisivati nove sporazume
izmeu saveza knjievnika, na skupove, studijske boravke i prije svega od prijevoda. Ukupno izalo je
59 prijevoda iz lijepe knjievnosti (s jugoslavesnkim antologijama 65), od toga 10 naslova pripada
knjievnosti za djecu i omladinu, a 4 su knjige druga izdanja. Dakle, u godinama 19441989 izala su 55
nova prijevoda. U asopisima je objavljeno nekoliko stotina prijevoda prije svega pjesnitva, za razliku
od prijevoda knjiga gdje dominira prozno stvaralatvo, s obzirom na broj izdanih djela i kad se uzme
u bzir nakladu. Osim romana u najveoj nakladi izlazi knjievnost za djecu i omladinu te, popularna u
osamdesetima, znanstvenofantastina proza.
Najprestinija je bila filmska suradnja. Smatralo se da kinematografija djeluje na recipijenta s najveom snagom i ini najbolje sredstvo propagande. Glazbena suradnja su prije svega pojedinane posjete
osoba povezanih s glazbom (npr. glazbenih kritiara ili glazbenika ali ne u ulozi izvoaa nego lana
irija ili promatraa, gosta) koje su dolazile na organizirane u Poljskoj manifestacije te nastupi pojedinih
izvoaa.
Likovnu suradnju ine prije svega izlobe. Odralo se 17 jugoslovenskih izloaba i 7 hrvatskih 5 grupnih te 2 individualne, od kojih su sve pripadale na sedamdesete i osamdesete godine, dakle vrijeme
decentralizacije u Jugoslaviji kulturne suradnje s inozemstvom. Hrvatski su umjetnici esto sudjelovali
u meunarodnim manifestacijama: u izlobama fotografija, Meunaradnom biennale plakata, Meu-
860
Saetak
narodnoj izlobi keramike u Sopotu, te Meunaradnom biennale grafike u Krakovu, nalazei se meu
dobotnicima nagrada.
U cijelom promatranom razdoblju hrvatsko-poljske kulturne suradnje najvee su prizanje stekli: skulptura Ivana Metrovia, naivno slikarstvo, Predstava Hamleta u selu Mrdua donja Ive Breana, roman
Proljea Ivana Galeba Vladana Desnice te nastup Iva Pogorelicia na X Meunarodnom pijanistikom natjecanju Fryderyk Chopin. Najpoznatiji je hrvatski pisac u cijelom razdoblju bio Miroslav Krlea.
Spis treci
Wstp7
CZI
24
1. Ogniwa poredniczce25
2.
Polityka kulturalna Jugosawii iPolski,
wsppraca kulturalna oraz jej ramy prawne
865
63
Spis treci
866
Spis treci
6.1. Nowa Konstytucja z1963 roku279
6.2. Decyzja odecentralizacji wymiany kulturalno-owiatowej zzagranic
Midzyrepublikaski Komitet Koordynujcy Wspprac Kulturaln iOwiatow zZagranic281
6.3. Nowy sposb finansowania wsppracy kulturalnej287
6.4. Formy polsko-jugosowiaskiej wsppracy kulturalnej288
867
Spis treci
6.5. Rok 1968 wydarzenia marcowe oraz interwencja wCzechosowacji289
6.6. Lata siedemdziesite294
6.7. Programy wsppracy kulturalnej296
6.8. Wsppraca kulturalna wposzczeglnych dziedzinach299
6.8.1. Radio, telewizja, prasa, kinematografia299
6.8.1.1. Wsppraca prasowa299
6.8.1.2. Kontakty filmowe300
6.8.2. Kontakty muzyczne304
6.8.3. Kontakty wzakresie sztuk plastycznych305
6.8.4. K0ntakty teatralne rozkwit wsppracy308
6.8.5. Kontakty literackie315
6.8.5.1. Zwizek Literatw Jugosawii wnowych realiach315
6.8.5.2. Problemy wkontaktach literackich323
6.8.5.3. Lokowanie literatury za granic327
6.8.5.3.1. Wystawy itargi ksiek327
6.8.5.3.2.Most327
6.8.5.3.3. Agencje autorskie, stowarzyszenia wydawcw, targi ksiki328
6.8.5.4. Przekady ksiek329
6.8.5.4.1. Literatury narodowe wjugosowiaskich wyborach334
6.8.5.4.2. Ksiki chorwackie336
6.8.5.5. Przekady wczasopismach339
6.9. Literatura ikultura chorwacka na amach wybranych czasopism341
6.9.1. ycie Literackie341
6.9.1.1. Jugosawia oczami podrnika341
6.9.1.1.1. Wodzimierz Macig zwrcony ku przyszoci Belgrad, zanurzony wprzeszoci Zagrzeb341
6.9.1.1.2. Jugosawia wedug Wadysawa Machejka
organizm, ktry ubiega wpor nadchodzce lub ju wzbierajce choroby342
6.9.1.1.3. Jerzy Lovell kraj zdugami, kraj zproblemami natury wewntrznej343
6.9.1.2. Wkrgu wydarze spoeczno-politycznych345
6.9.1.2.1. Kopoty jugosowiaskie345
6.9.1.2.2. Problemy wewntrzne Jugosawii Chorwacka Wiosna346
6.9.1.2.3. Jugosowiascy dysydenci Mihajlo Mihajlov iMilovan ilas348
6.9.1.3. Informacje oliteraturze ikulturze350
6.9.1.3.1. Tumaczenia literatury chorwackiej352
6.9.1.3.2. Oliteraturze od literatury jugosowiaskiej do literatury chorwackiej352
6.9.1.3.3.Film357
6.9.2. Aliji Dukanovicia Przegldy zagraniczne wTwrczoci359
6.9.2.1. Miroslav Krlea362
868
Spis treci
7.1. Stan wojenny imier Josipa Broza-Tity396
7.2. Akty prawne idokumenty polityczne dotyczce polityki kulturalnej iwsppracy kulturalnej zzagranic398
7.3. Ustawa oewidencji wsppracy naukowej, kulturalnej, owiatowej itechnicznej zzagranic405
7.4. Polska ocena wsppracy kulturalnej z Jugosawi408
7.5. Programy wsppracy kulturalnej411
7.6. Narady, analizy iraporty na temat wsppracy kulturalnej Jugosawii zzagranic416
7.7. Przekady iteatr domena krajw socjalistycznych 421
Muzyka, sztuka, film produkt przeznaczony dla zachodniego odbiorcy421
7.7.1. Wsppraca kulturalna Jugosawii zzagranic oglnie422
7.7.2. Przekady literackie422
7.7.3. Sztuki plastyczne426
7.7.4. Utwory dramatyczne na scenach zagranicznych428
7.7.5. Sztuki sceniczne (interpretativna umetnost)429
7.7.6. Wyjazdy teatrw jugosowiaskich za granic429
7.7.7. Wyjazdy zespow muzycznych430
7.7.8. Nagrody iwyrnienia430
7.8. Literaci owsppracy zzagranic432
7.9. Wizyty zwizkw pisarzy misja kulturalna czy polityczno-propagandowa?435
7.10.Wsppraca kulturalna wposzczeglnych dziedzinach439
7.10.1. Kontakty wzakresie sztuk plastycznych439
7.10.2. Kontakty filmowe442
7.10.3. Kontakty teatralne443
869
Spis treci
7.10.4. Kontakty muzyczne Chopin wedug Ivo Pogorelicia451
7.10.5. Kontakty literackie453
7.10.5.1. Wsppraca zwizkw pisarzy, wizyty pisarzy453
7.10.5.2. Przekady ksiek rekordowy okres462
7.10.5.2.1. Przekady poezji463
7.10.5.2.2. Przekady prozy464
7.10.5.2.3. Przekady dramatw465
7.10.5.2.4. Przekady literatury wspomnieniowej ieseistycznej465
7.10.5.2.5. Przekady literatury dziecicej imodzieowej466
7.10.5.2.6. Przekady ksiek recenzje466
7.10.5.3. Przekady wczasopismach470
7.11. Monografie na temat literatury, kultury, historii Chorwacji472
7.12. Literatura ikultura chorwacka na amach wybranych czasopism476
7.12.1. ycie Literackie476
7.12.1.1. Polityka476
7.12.1.2. Spoeczestwo480
7.12.1.3.
Croatica dotyczce wydarze kulturalnych482
7.12.1.3.1.Teatr482
7.12.1.3.2.Film486
7.12.1.3.3.Czytelnictwo486
7.12.1.3.4.Literatura487
7.12.2. Dialog489
7.12.3. Twrczo literatura ikultura chorwacka wAliji Dukanovicia przegldzie prasy literackiej;
bogate lata siedemdziesite ikryzysowe oraz zdominowane przez polityk lata osiemdziesite496
7.12.3.1. Miroslav Krlea498
7.12.3.2. Poezja502
7.12.3.3. Proza505
7.12.3.4. Dramat506
7.12.3.5. Treci jugoslawistyczne507
7.12.3.6. Inne tematy507
7.12.3.7. Zwizek Literatw Jugosawii508
7.12.3.8. Literatura ipolityka, powroty do przeszoci509
7.12.4. Literatura na wiecie511
7.12.5. Poezja od poezji jugosowiaskiej do poezji narodowych512
7.12.6. Rocznik Literacki515
7.12.7. Pamitnik Sowiaski521
7.12.7.1. Teksty kroatystyczne521
7.12.7.2. Ujcia komparatystyczne523
870
Spis treci
7.12.7.3.
Croatica wopracowaniach jugoslawistycznch islawistycznych524
7.12.7.4. Recenzje isprawozdania525
7.12.7.5. Chorwackie literaturoznawstwo526
7.12.7.6. Zagraniczna slawistyka529
7.12.7.7. Nekrologi530
Zakoczenie535
Bibliografia rde cytowanych w czci I 549
CZ II578
Copyright 2013 by
Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego
Wszelkie prawa zastrzeone
ISSN0208-6336
ISBN978-83-226-2198-1
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego
ul. Bankowa 12b, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Liczba arkuszy drukarskich 54,5. Liczba arkuszy wydawniczych 67,0. Cena 96 z (+ VAT). Cz I publikacji wydrukowano na papierze Munken
Polar 100 g/m2, cz II na Alto 90 g/m2, vol. 1.5. Do skadu uyto kroju pisma Myriad Pro (autorstwa Roberta Slimbacha i Carol Twombly). Druk i opraw
wykonano w drukarni PPHU TOTEM, ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocaw.
Leszek Maczak
Croatica. Literatura i kultura chorwacka w Polsce w latach 19441989
Wykaz waniejszych bdw dostrzeonych po wydrukowaniu
Strona
116
116
298
340
434
476
512
539
540
695
696
696
772
786
828
828
829
834
835
835
838
842
846
846
846
846
854
854
Wiersz
od gry
od dou
8
15
opis
6
ilustracji
3
21
16
1
12
2
13
7, 11
14
5
7
6
19
11
12
11
18
5
6
9
4
3
6
6
Jest
Leszek Maczak
Croatica. Literatura i kultura chorwacka w Polsce w latach 19441989
Wykaz waniejszych bdw dostrzeonych po wydrukowaniu
Powinno by
Strona
Mitrovi 752
Puci Medo 664, 715
116
116
298
340
434
476
512
539
540
695
696
696
772
786
828
828
829
834
835
835
838
842
846
846
846
846
854
854
Wiersz
od gry
od dou
8
15
opis
6
ilustracji
3
21
16
1
12
2
13
7, 11
14
5
7
6
19
11
12
11
18
5
6
9
4
3
6
6
Jest
Powinno by
Mitrovi 752
Puci Medo 664, 715