Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
TEMTICA
PREVENCIN
Y
MANEJO
DE
LA
VIOLENCIA
DE
GNERO.
NDICE
1. Presentacin
2. Objetivo
3. Propsito
5. Violencia de Gnero
12
7. Herramientas de Aprendisaje.
13
1. PRESENTACIN
La opcin que se ofrece en esta gua, apunta a transformar las interacciones que
se producen en el mbito escolar y los contenidos que all se imparten a modo de
propiciar la disminucin de la violencia en la comunidad estudiantil basadas en
lgicas de igualdad de gnero.
2. OBJETIVO
Sensibilizar a las y los docentes de las reas de Educacin Bsica en la
Identificacin de las distintas expresiones de violencia de gnero, para que
fortalezcan este enfoque en las y los alumnos de las escuelas y en la poblacin de
las localidades de Chiapas, favoreciendo la adquisicin de habilidades para
enfrentar las situaciones de maltrato, mediante aspectos de igualdad entre
gneros.
3. PROPSITO
I
N
T
E
R
N
A
C
I
O
N
A
L
ONU
Objetivo
estratgico
D.1.
OEA
Artculos 5 y 10.
Artculos 3 y 5.
Artculos 3, 4, 5,
6 y 8.
Asamblea
General
de
Naciones
Unidas
en
el
ao
1979.
ONU.
Informe
de
la
Cuarta
Conferencia
Mundial
sobre
la
Mujer.
Beiing,
China,
1995,
P.
2.
3
ONU.
Declaracin
Universal
de
los
Derechos
Humanos.
Resolucin
de
la
Asamblea
General
217
A
(III)
del
10
de
diciembre
de
1948.
Pars,
Francia.
http://www.cinu.mx/onu/documentos/declaracion-universal-de-los-d/
(Consultado
el
15
de
diciembre
de
2014).
4
OEA.
Convencin
Interamericana
para
Prevenir,
Sancionar
y
Erradicar
la
Violencia
contra
la
Mujer.
Belm
do
Par.
Belm
do
Par,
Brasil,
2004.
PP.
14,
15
y
16.
1
2
NACIONAL.
1
ESTATAL
Ley
de
Accesos
a
una
Vida
Libre
Violencia
para
las
Mujeres
en
el
Estado
de
Chiapas2
Constitucin
Poltica
del
Estado
de
Chiapas1
Ley
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres
en
el
Estado
de
Chiapas3
Artculo 1, 24,
33, 35 y 37
Artculos
8
y
9.
Artculos
2
y
42.
_______________
H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Constitucin
Poltica
del
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
21,
91.
2H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
De
Acceso
a
una
Vida
Libre
de
Violencia
para
las
Mujeres
en
el
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2013,
PP.
1
y
2.
3H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres
del
Estado
de
Chiapas,
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
1.
5. VIOLENCIA DE GNERO
VIOLENCIA
DE
GNERO
Cualquier
violencia
ejercida
contra
una
persona
en
funcin
de
su
identidad
o
condicin
de
gnero,
sea
hombre
o
mujer,
tanto
en
el
mbito
pblico
como
en
el
privado.
(Conferencia
Interamericana
para
Prevenir,
Sancionar
y
Erradicar
la
Violencia
Contar
la
Mujer,
1994)
CONTRA
LA
MUJER
Es
el
uso
intencional
de
la
fuerza
o
el
poder
fsico
(de
hecho
o
como
a
menaza)
contra
uno
mismo,
otra
persona
o
un
grupo
o
comunidad.
(Organizacin
Mundial
de
la
Salud
(2003).)
En
Mxico
63
d e
cada
100
mujeres
de
15
aos
y
ms.
Las
ms
expuestas:
de
30
a
39
aos.
(INEGI,
2011).
Cualquier
accin
o
conducta
basada
en
su
gnero
que
cause
muerte,
dao
o
sufrimiento
fsico,
sexual
o
psicolgico
a
la
mujer,
tanto
en
el
mbito
pblico
como
en
el
privado.
(Naciones
Unidas,
1993).
El 70% de
mujeres lo han
experimentado
en el transcurso
su vida.
T
I
P
O
S
La Ley
General
de
Acceso a
una Vida
Libre de
Violencia
para las
mujeres,
contempl
a lo
siguiente:
D
E
V
I
O
L
E
N
C
I
A
PSICOLGICA
FSICA
PATRIMONIAL
ECONMICA
SEXUAL
MORAL
OBSTTRICA
DERECHOS
REPRODUCTIVOS
__________
1Encuesta
Endirech 2011.
v
v
v
v
v
v
v
v
v
v Depresin.
v Desorden de estrs
postraumtico.
v Ansiedad.
v Disfunciones sexuales.
v Trastornos de la conducta
alimentaria.
v Trastornos de la personalidad.
v Trastornos Psicosomticos.
v Intento de suicidio.
v Desintegracin
familiar.
v Suicidios.
v Homicidios.
7. HERRAMIENTAS DE APRENDIZAJE
Materiales
Tiempo
30 minutos.
Instrucciones
Tiempo
30 minutos.
Instrucciones
Objetivo
Materiales
Tiempo
30 minutos.
Instrucciones
Objetivo
Materiales
Tiempo
60 minutos.
Instrucciones
por ti y no toma en
7. Controla tu paga o el dinero que te entrega, originando
discusiones?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
8. Cuando quiere que cambies de comportamiento, te
presiona con el silencio, con la indiferencia o te quita o no
da dinero?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
9. Tiene tu pareja cambios bruscos de humor o se
comporta distinto contigo en pblico, como si fuera otra
persona?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
10. Sientes que ests en permanente tensin y que,
hagas lo que hagas, l se irrita o te culpabiliza?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
11 Te ha golpeado con sus manos, con un objeto o te ha
lanzado cosas cuando se enoja o discuten?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
12. Te ha amenazado alguna vez con un objeto o arma, o
con matarse l, a ti o a algn miembro de la familia?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
13. Sientes que cedes a sus requerimientos sexuales por
temor o te ha forzado a tener relaciones sexuales?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
14. Despus de un episodio violento, l se muestra
carioso y atento, te regala cosas y te promete que nunca
ms volver a golpearte o insultarte y que "todo cambiar?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
15. Has buscado o has recibido ayuda por lesiones que l
te ha causado? (primeros auxilios, atencin mdica,
psicolgica o legal)
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
16. Es violento con los hijos/as o con otras personas?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
17. Ha sido necesario llamar a la polica o lo has intentado
al sentir que tu vida y la de los tuyos han sido puestas en
peligro por tu pareja?
Si__ A veces __ Rara vez__ No__
(as)
Unidad Administrativa
Anexo al Edificio B Planta Alta
Col. Maya C.P. 29000
Tuxtla Gutirrez, Chiapas.
Conmutador: (961) 61 8-83-00
Ext. 40 327
www.educacionchiapas.gob.mx
candelariarodriguez@educacionchiapas.gob.mx
Este programa es pblico
ajeno a cualquier partido poltico.
Queda prohibido el uso para fines
distintos a los establecidos en el programa.
A
TEMTICA
2.
PREVENCIN
Y
MANEJO
DE
LA
VIOLENCIA
DE
GNERO.
GUA
TEMTICA
2.
SCHEBAL
SBEIBAL
ATELIL
SKANANTAYEL
SOK
MANCHUK
AY
UTSINEL
TA
STOJOL
TE
PREVENCIN
Y
MANEJO
DE
ANTSETIKE
LA
VIOLENCIA
DE
GNERO.
TSOTSIL
Gobierno del Estado
de Chiapas
SLEOJIBAL
1. Yilojibal atelil
2. Beluk ya jnoptik
12
13
1. YILOJIBAL ATELIL
Ay bayal bin-a ya stak yich ustinel ta snail nopjun te antsetike, janix jich ta bay
yutil naetik, ta yatelik sok ta bay snaul nopjun; jaukmeto, te utsinel ta stojol te
achixetik te yakalik ta nopjune, ma jauknax le najkanbil te kopetike, janix jich te
labantayel ta stojolik, majel, soknix te ay ya yichik chopel ta stojolike.
2. BELUK YA JNOPTIK
OBJETINDICE
Albeyel bayal skoplal ta stojolik
T
A
ONU
S
P
A
M
A
L
antsetike (1979)
Beluk
ya
jnoptik
ta
smelelil
d.
1
B
A
L
U
M
I
L
A
L
OEA
Chajbanbil
kop
3,
4,
5,
6
sok
8.
___________________________
_______________________________________
1Secretara de Gobernacin. Constitucin Poltica de los Estados Unidos Mexicanos. Mxico, D.F., 2014, P. 11.
2Objetivos
de
Desarrollo
del
Milenio,
Informe
de
2014
3Cmara
de
Diputados
del
H.
Congreso
de
la
Unin.
Ley
General
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres.
Mxico
D.F.,
2013,
P.
2
4Cmara
de
Diputados
del
H.
Congreso
de
la
Unin.
Ley
General
de
Acceso
a
una
Vida
Libre
de
Violencia
para
las
Mujeres.
Mxico
D.F.,
2013,
P.
1
5Diario
Oficial
de
la
Federacin,
tomo
DCCXIX,
No.
22,
30
de
Agosto
del
2013
6Secretaria
de
Educacin
Pblica,
Programa
Sectorial
de
Educacin
2013
-
2018
Ta jlumaltik
chiapas
Ley
de
Accesos
a
una
Vida
Libre
Violencia
para
las
Mujeres
en
el
Estado
de
Chiapas2
Constitucin
Poltica
del
Estado
de
Chiapas1
Chajbanbil
kop
8
sok
9
Chajbanbil
kop
2
sok
42
_________________________
H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Constitucin
Poltica
del
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
21,
91.
H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
De
Acceso
a
una
Vida
Libre
de
Violencia
para
las
Mujeres
en
el
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2013,
PP.
1
y
2.
3H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres
del
Estado
de
Chiapas,
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
1.
1
2
UTSINEL
TA
STOJOLIK
Ja
te
ustinel
ta
stojol
te
jich
bitil
te
beluk
albeyel
ta
stojol
te
antsetike
sok
bin
util
ay
te
stalel
kuxlejale,
ta
antsetik
sok
ta
winiketik,
jich
bitil
ta
yantik
bay
ayinik
te
ants
winiketike.(Conferenc
ia
Interamericana
para
Prevenir,
Sancionar
y
Erradicar
la
Violencia
Contar
la
Mujer,
1994)
TA
STOJOL
TE
ANTSETIKE
Ja
te
bitil
chikan
bi
yilel
ya
yich
ustinel
te
antsetike,
ya
xjach
ta
majel,
utel,
utsinel
ta
sbaketal
sok
ta
sjol,
janix
jich
ta
stukel
sok
ta
bay
yantikxan
(naciones
unidas,
1996).
(ENDIRECH, 2011).
Te 70 % ta
antsetik ayik ta
wokol te bitil
najkanbil le ta
junto.
Ta snopibal yuunik
Ta skojtolik
N
E
L
E
T
I
Ta Sbilukik
Ta
stakinik
Ta
sbaketalik
Ta stalelil
Te
yikenik
Ta
sbolel
sbaik
__________
Te
mukul
mantalil
ta stojol
te
manchu
k ayuk
utsinel
ta stojol
te
antsetik
e jaik
1Encuesta
Tuuntesel te yip kabal, yuun utsinel ta stojol sbaketal te antsetike.
TS
I
Endirech 2011.
Ejchnajel
Ikenil te mabe kanbil
Kaxel te alale
Chawoj
Chamel ta sbaketal te
antse
Uch chaal pox
Kux itil
Nuk may
Mayukbe ya stak pasel
v
v
v
v
v
v
v
v
Mel-otan
Kux baketalil
Nijkel
Chamel ta baketalil
Amen weel uchel
Ya xbolob te talelil-e
Ya xbolob te baketalil-e
Nopel te ya smil sbaik-e
v Ijkitayel te alaletike
v milel
v miltilayel
Telfono: (961) 61 3 04 42
2. Comisin de los Derechos Humanos en Chiapas
Boulevard Comitn 143, Col. Moctezuma;
Tuxtla Gutirrez, Chiapas. CP. 29030
Tel 60 2 89 80
3. Procuradura de la Defensa del Menor y la Familia
Beluk ya
jnoptik
5. Tsakajtesibal atel
Atejibaletik ta snopel te GTPMV2
Snael stojol sok stsael te bitil ya yich utsinel te antsetike
Akbeyel yotan ta spisil te jbijubteswanejetik yuun te bitil ya stak
Beluk ya
ta komel o tubel te utsinel ta stojol te antsetike
jnoptik
Biluketik te ya Sakil lejchlejch junetik, mukul yawil tsibajel, sbonil junetik,
xtuun
sok xuchil
kuuntike
Skajkalil
Lajuneb schawinik skakalil te ya yich pasel te atele
1. Tsob abaik ta jotul.
Yaiyejul te
beluk ya
2. Yakel ta nael stojol atel te ya yich pasele, ja
jpastike
lajuneb schawinik yorail spastaj. Jich bitil te
jolajuneb yorail ya spastaj te atel ta tsobtombayel
sok jolajuneb yorail ya spastaj ta komon.
Yaiyejul te
beluk ya
jpastike
Atejibaletik ta snopel te GTPMV4
Jokoyibal yuun jich ya jnatik stojol-a teme ay te utsinele
Beluk ya
jnoptik
Biluketik te ya
xtuun
kuuntike
Skajkalil
Yaiyejul te
beluk ya
jpastike
Ay______ baeltikto_______lamatikto__________
mayuk_______
2. aybal away stojol te ajoy tsakojat ta skabe?
Ay______ baeltikto_______ lamatikto________
mayuk________
3. ay bal ya xpaichinat te ajoye sok ay bal bin-a ya
yalbat yuun te beluk ya apase?
Ay_______baeltik to_______lamatik
to_________mayuk_________
4. aybal mabe ya akoponix te ajotak ta atel, jich bitil
atiinabal yuun te ya x-ilin te a joye?
Ay_______ baeltikto______________ lamatikto_______
mayuk_______
5. aybal bin ya yalbat sok ya yakat ta kexlal ta komonal
yuun te bitil ya achajban abae, awatele, sok te beluk
ya apase?
Ay________baeltikto__________lamatikto_______
mayuk_______
6. aybal ya yalbat te mayuk lek akoplal, sok te amenat,
ja amul te bin amen ya yich pasele sok te utsinele?
Ay______baeltikto________lamatikto
________mayuk_______
7. jabal ya yichbat te atakine sok sjajchibal kop te
takine?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
8. Te kalal ya yalbat te ya ajel te snopibal awuune ya
bal yalbat ta atukel, mayuk bin ya yalbat, ma yabat a
takin?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
9.
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
10. aybal nutsbilat ya away te kalal ayat sok-e sok jaat
ya akuch spisil te bin amen ya xlok yuun jich ya x-ilina?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
11. aybal ya smajat sok skab, sok aybal ya smajat sok
biluketik yuun te kalal ya x-iline?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
12. aybal yalojbat te ay beluk ya spasbat-e, jich bitil ya
smilat sok ya smil sba, sok te atiinabale?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
13. Aybal ya sujat ta sjoinel ta wayel te winike?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
14. Aybal yalojbat te kalal ya xlaj yotan ta utaw sok majaw
yuun te ja smule, sok ya sjel te skuxinele, yuun ma
spasix ta yan kajkalil?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
15. aybal awicho koltayel yuun te kalal ya smajate?
(snail poxil, jpoxtaywanejetik, snail stojtesibal joltik)
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
16. Ay bal ya yutsin te yal snichane sok yantik winiketik
antsetik?
Ay_______baeltikto________lamatikto______
mayuk________
CHANOBVUNAL
SJULELAL JELTOS KUXLEJAL
Slajesel jeltos
kuxlejal
Pajelal
Maj kantikix
te utsinele,
pajalotik ta
jpisiltik!
Unidad Administrativa
Anexo al Edificio B Planta Alta
Col. Maya C.P. 29000
Tuxtla Gutirrez, Chiapas.
Conmutador: (961) 61 8-83-00
Ext. 40 327
www.educacionchiapas.gob.mx
candelariarodriguez@educacionchiapas.gob.mx
Ja te atel chajpanbilto
Ja jkuuntik ta jpisiltik
Ma tuluknax macha yuun
Sok ma stak ta tuntesel ta yantik kop aiyejetik
Janax te banti ya xtuun kuuntike sok
Janax ya stak ta tuntesel ta bay chajpanbil te
atelto
SBEIBTASOBIL
2
AYEJ
SPAJESEL
XCHIUK
SKOMTSANEL
VOKOLIL
TA
ANTS
VINIK
TSELTAL
NDICE
SAOBIL
1. Yalobil skoplal
2. Yoontonal spasel
3. Staobil
10
13
7. Abtejebaletik ta xchanel
14
1. YALOBIL SKOPLAL
Li ilbajinele xchiuk spasel li kusi lek kuybile, ja tsatsal kop staoj li junjun
chanobvuneke, ako mi tojbil ako mi ta komon, ja jech ta xlik li ilbajinele jech te ta
xkot kalal to ta jujun jnailtik.
Li spasel kusi lek kuybile, ja ta xich chanel xchiuk pasel talel kalal to ta biktalil,
kuybil ti ja ta xak mantal li buchu oy li yipe. Jech yuun ta skoj oy vokolil yuun li
antsetike. (Informe Nacional sobre violencia de Gnero en la Educacin
Bsica en Mxico, 2009).
Ta jujun chanobvunetike oy ep kusitik ta xkot ta pasel sventa li vokoliletike, jech
kuchaal ta jujun bikit lumetike, ta xlik talel li ilbajinele, ta yutil na, ta
jchanubtasvanejetik xchiuk ta sa abtel. Pe kusie, li ilbajinel ta chanobvunetike, mu
jauk noox te ta xlik talel li butik laj yich alele xchiuk teuk noox ta xkom, yuun
yikaluk ta sbatsej, ta x-och ilbajinvanel Majvanel xchiuk sujvanel ta chiinbal.
Mu kunuk ta tupel li vokolile, jech yuun skan pasel abtel ta jujun krixchano, ta
jujun uts-alalil, ta jujun chanobvun xchiuk skotol li snail j-abteletik yuun ajvalile.
Skan ichel ta muk li lekil kuxlejale, chapanel ta slekilal li kopetike, yuun melel
tsots skoplal spasel abteletik xchiuk yakel jkoptik ta yojtikinel, xchunel xchiuk
spasel li kusitik ta xal li tsatsal mantaletik tsakal ta svunal muktik mantaletik ti ta
spasejvan ta ilbajinele.
2. YOONTONAL SPASEL
Kunejesel sjol yoonton jchanubtasvanejetik ta skojol koj chanobvunetik yuun ta
staik ta kelel li stosoltos utsintael ta ants vinike, yuun li jchanvunetik xchiuk ta
sjunlejal yosilal Chiapase, ta sta spijilik kuchaal ta makel li utsintaele. yuun jech
ta xakik ta olol li kool balil ta vinik antse.
3. STAOBIL
ONU
Mantalil 5 y 10.
Sbelel
yoontonil
spasel
D.1.
OEA
Mantalil 3 y 5.
Mantalil 3, 4, 5,
6 y 8.
___________________________________________________________________________________
TA SLUMAL MEJIKO
1
Secretara de Gobernacin. Constitucin Poltica de los Estados Unidos Mexicanos. Mxico, D.F., 2014, P. 11.
Objetivos
de
Desarrollo
del
Milenio,
Informe
de
2014
3Cmara
de
Diputados
del
H.
Congreso
de
la
Unin.
Ley
General
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres.
Mxico
D.F.,
2013,
P.
2
4Cmara
de
Diputados
del
H.
Congreso
de
la
Unin.
Ley
General
de
Acceso
a
una
Vida
Libre
de
Violencia
para
las
Mujeres.
Mxico
D.F.,
2013,
P.
1
5Diario
Oficial
de
la
Federacin,
tomo
DCCXIX,
No.
22,
30
de
Agosto
del
2013
6Secretaria
de
Educacin
Pblica,
Programa
Sectorial
de
Educacin
2013
-
2018
2
TA
SLUMAL
CHIAPAS
Komon
chapbil
mukta
mantal
kop
yuun
yosilal
Chiapas
1
Mantalil 1, 24,
33, 35 y 37
Mantalil
8
y
9.
Mantalil
2
y
42.
___________________________
H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Constitucin
Poltica
del
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
21,
91.
H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
De
Acceso
a
una
Vida
Libre
de
Violencia
para
las
Mujeres
en
el
Estado
de
Chiapas.
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2013,
PP.
1
y
2.
3H.
Congreso
del
Estado
de
Chiapas.
Ley
para
la
Igualdad
entre
Mujeres
y
Hombres
del
Estado
de
Chiapas,
Tuxtla
Gutirrez,
Chiapas,
2011,
P.
1.
1
2
VOKOLIL
TA
STOJOLAL
ANTS
VINIK
Kusitikuk
ilbajinel
utsintael
ta
stojolal
junuk
krixchano
skoj
yuun
ants,
oy
xchamel
o
kusi
yan
svokol
manchuk
mi
ants,
vinik,
ta
jujuntik
xchiuk
ta
jkotoltik
(Conferencia
Interamericana
para
Prevenir,
Sancionar
y
Erradicar
la
Violencia
Contar
la
Mujer,
1994)
TA
STOJOLAL
ANTSETIK
Li
buchutik
oy
yipike
yutsilal
yoonton
ta
stunes
li
yipike,
yuun
ta
xmajvanik,
ta
sibtasvanik
kalal
mu
xchunbatik
kusi
ta
skan
spasbeik
jun
krixchano,
jtsob
o
sjunlejal
jteklum.
(Tsobajel
ta
spamlejal
osil
yuun
jpoxtavanejetik
(2003).)
Ta slumal Chiapase: 31.6% li antsetik ta 15
sjabilalik xchiuk li buchutik oy xa jutuk ep
yichojike ta xlajik ta ilbajinel yuun yelomik,
xchiilik o smalalik.
Buchutik nupunemik o jech noox yikoj
sbaike, 22% ta 15 kalal to ta 29 sjabilalik;
xchiuk li buchutik echem xa ta 45
sjabilalike, oy 15.9%.
(ENDIRECH, 2011).
Ta
slumal
Mejikoe
63
ta
jujun
100
antsetik
ta
xlajik
ta
ilbajinel
ta
15
sjabilalik
xchiuk
li
buchutik
yichpojik
xa
jutuke.
Li
buchutik
j-echel
muyuk
xchabielike
jaik
ta:
30
kalal
to
ta
39
sjabilalik,
(INEGI,
2011).
(INEGI,
2011).
Skotol
kusitik
xkot
ta
pasel,
snopel
ta
stojolal
li
antsetike,
sta
xchamel,
smajel,
sujel
ta
chiinel
o
yochesbel
xchamel
sjolike,
ta
jujuntik
xchiuk
ta
jkotoltik.
(Naciones
Unidas,
1993).
Ta 70% li antsetik
ti ku sjalil xa
skuxlejalike, staojik
xchiuk yaiojik xa li
vokolile.
XCHAMELAL
JOLAL
BEKTAL
TAKOPALIL
K
U
T
I
K
XE
L
A
N
L
I
U
TS
I
N
T
A
E
L
E
JTUNEL TA
KUXLEJAL
TAKIN
Li mukta
mantal
yuun
aku lajuk
vokolil ta
stijolal li
antsetike,
stsakojbe
pelantik
skoplal:
CHIIN BAIL
LEKIL
MANTAL
SMAKEL
ALAJEL
__________
SNOPELAL
SVENTA ALAJEL
1Encuesta
Endirech 2011.
Li kusitik vokolil ojtikinbil ta bektal takopalil xchiuk xchamelal jolil skoj yuun li utsintaele, ja li ta xich
alele:
Ta bektal takopalil
Yajel ta bektal takopil
Mu kanbiluk xchiinel olol
Esomal syalel stenel olol
Kux jolal
Chamel ta kunilil
Epal uch pox xchiuk
sikolajel moy
v Ta xlik kux bikilil
v Nojel chail ta sototil
v Tsatsal chamel ta sbatel
osil o stak to poxtael
v
v
v
v
v
v
Ta chamel jolil
v
v
v
v
v
v
v
v
Ta skotol
krixchanoetik
v Sokel lajel uts
alalil ta jun na
v Jmil jba jtuktik
v Milvanej
7. ABTEJEBALETIK TA XCHANEL
Abtejebal ta Xchanel GTPMV2
Yojtikinel xchiuk xchakel ta jujuntik li yutsintael antsetike
Yoontonal
Kunejesbel yoonton jchanubtasvanejetik ta skojol koj
spasel
chanobvunetik sventa stsatsal koplal spajesel xchiuk
skomtsanel vokolil ta ants vinik.
Kusitik
tunesel
Sjalil ta pasel
yalobil
1) Kusi li utsintaele?
2) Kusi li yutsintael anstetike?
3) Kutik x-elan li yutsintael antsetike xchiuk kutik
x-elan xkot ta pasel?
4. Stsobel skopik ta jujutsob xchiuk ta mukta tsoblajel.
5. Slajeb stsobel loiletik.
Abtejebal ta Xchanel GTPMV3
Skelel xchiuk Xchapanel Utsintael ta vinik ants
Kunejesbel yoonton jchanubtasvanejetik ta skojol koj
chanobvunetik ta jujunkol tsatsal mantal sventa slekil
kuxlejal antsetik.
Yoontonal
spasel
Kusitik
tunesel
Sjalil ta pasel
Yalobil
Abtejebal ta Xchanel GTPMV4
Sjakobiltak yuun Ojtikinel Utsintael ta vinik Ants
Yoontonal
Kunejesbel yoonton jchanubtasvanejetik ta skojol koj
spasel
chanobvunetik yuun ta xich ojtikinel utsintael ta vinik ants.
Kusitik
ta Sakil vunetik xchiuk abtejebal ta tsib.
tunesel
Sjalil ta pasel Lajuneb xchavinik minutos.
Yalobil
Bijubtesel
Tubel
te
amen
ya
jkilbatike
Labantayel
Utsinel
ta
stojol
te
antsetike
Maktik
te
bee
Ants-winiketik
pajalotik
ta
jpisiltik
Lajuk xa li
utsintaele,
jkotoltik
kool
jbaliltik!
Unidad Administrativa
Anexo al Edificio B Planta Alta
Col. Maya C.P. 29000
Tuxtla Gutirrez, Chiapas.
Conmutador: (961) 61 8-83-00
Ext. 40 327
www.educacionchiapas.gob.mx
candelariarodriguez@educacionchiapas.
gob.mx
Este programa es pblico
ajeno a cualquier partido poltico.
Queda prohibido el uso para fines
distintos a los establecidos en el
programa.