DYSPOZYCJA

DO

NERWICY NATRCTW

(Przyczynek do problemu wyboru nerwicy)

(1913)

Pytanie, dlaczego i w jaki sposb czowiek moe zapa na nerwic,

z pewnoci naley do tego rodzaju kwestii, na ktre powinna da odpowied
psychoanaliza. Jest jednak prawdopodobne, e ta odpowied bdzie moga
pa dopiero wtedy, gdy odpowiemy na inne pytanie, bardziej szczegowe:
Dlaczego ten czy w czowiek musi zachorowa wanie na t nerwic, a nie
inn. Stajemy tu w obliczu problemu wybory nerwicy.
Czego dotychczas udao si nam dowiedzie w tej kwestii? Pewne jest tu
waciwie tylko jedno oglne stwierdzenie: przyczyny chorobowe, brane pod
uwag w wypadku nerwic, dzielimy na takie, kt re czowiek wnosi razem
z sob w ycie, i takie, ktre to wanie ycie przywodzi do niego, na
konstytutywne i akcydentalne; z reguy dopiero wspwystpowanie obu tych
rodzajw przyczyn moe prowadzi do powstania choroby. Atoli owo wanie
przedstawione tu stwierdzenie powiada nam, e w gruncie rzeczy, jeli chodzi
o wybr nerwicy, decydujce s przyczyny pierwszego rodzaju, a wic te, ktre
wynikaj z natury dyspozycji 1, niezalenie od przey oddziaujcych patogennie.
W czyme wic doszukujemy si pochodzenia tych dyspozycji? Zwrcono
nam uwag na to, e rozwaane tu funkcje psychiczne przede wszystkim
funkcja seksualna, ale w tym samym stopniu take rne wane funkcje ja"
przeszy dugi i skomplikowany proces rozwoju, zanim zdoay osign
stan charakterystyczny dla normalnego dorosego czowieka. Zamy przeto
teraz, e procesy te nie zawsze przebiegay tak bez zarzutu, e oglna funkcja
podlega postpujcej przemianie. W sytuacji, gdy jaka jej cz trzyma si
poprzedniego etapu, powstaje tak zwane miejsce utrwalenia" [die Fixierungsstelle], do ktrego funkcja ta moe si cofn w wyniku schorzenia wywoanego
zaburzeniem wewntrznym.
Nasze dyspozycje s zatem zahamowaniami w rozwoju. W ujciu tym
umacnia nas analogia z faktami patologii oglnej innych chorb. Gdy jednak
pojawia si pytanie, jakie to czynniki mog wywoa takie zaburzenia,
psychoanaliza zatrzymuje si i przekazuje ten problem studiom biologicznym2.

1
W rozprawie tej Freud uywa sowa dyspozycja" cay czas najwyraniej w sensie czego
czysto konstytutywnego i dziedzicznego. W pniejszych swych pracach nadaje temu
okreleniu szersze znaczenie, uznajc, e obejmuje ono take oddziaywania wynikajce
z przey okresu dziecistwa. Wyranie to wida w Vorlesungen zur Einfhrung in die
Psychoanalyse, dz. cyt. [Gesammelte Werke, t. XI; Studienausgabe, t.1, s. 352-354; Wstp do
psychoanalizy, dz. cyt., Wykad XXIII Drogi tworzenia si objaww, s. 356-357 przyp.
tum.] Wspomniane w tekcie oglne stwierdzenie" postawi Freud w swej pracy na temat roli
seksualnoci w etiologii nerwic: Meine Ansichten ber die Rolle der Sexualitt in der tiologie
der Neurosen, dz. cyt.; Gesammelte Werke, t. V; Studienausgabe, t. V, s. 153. [Przyp. wyd.]
2
Od czasu, gdy prace Wilhelma Fliea odkryy biologiczne znaczenie pewnych wielkoci
czasowych, mona sobie wyobrazi, e zaburzenie rozwoju sprowadza si do czasowej zmiany

86

Dyspozycja do nerwicy natrctw

Dziki tym przesankom ju kilka lat temu omielilimy si przystpi

do problemu wyboru nerwicy. Droga, ktr obralimy aby mianowicie
na podstawie zaburze odkry normalne zachowania przywioda nas do
tego, by wybra cakiem szczeglny i nieoczekiwany punkt zaczepienia.
Kolejno, w jakiej zwykle przedstawia si podstawowe formy psychonerwic
histeria, nerwica natrctw, paranoja, dementia praecox odpowiada
(cho niezbyt dokadnie) nastpstwu czasowemu wdzierania si w ycie
tych chorobliwych podranie. Histeryczne formy choroby mona
obserwowa ju w okresie najwczeniejszego dziecistwa, nerwica
natrctw ujawnia swe symptomy na og w drugim okresie dziecistwa (od
szstego, smego roku ycia); dwie inne psychonerwice', ujte przeze mnie
zbiorczo jako parafrenia, pojawiaj si dopiero po okresie dojrzewania i w
wieku dojrzaym. W naszym studium na temat dyspozycji do wyboru
nerwicy owe pojawiajce si jako ostatnie chorobliwe podranienia okazay
si dostpne badaniu jako pierwsze. Cechy charakterystyczne dla nich obu
mania wielkoci, odwrt od wiata obiektw, utrudnienie przeniesienia
skoniy nas do przyjcia wniosku, e dysponujcego nimi utrwalenia w
stadium rozwoju libido naley poszukiwa przed wyksztaceniem si
wyboru obiektu, a wic w fazie autoerotyzmu i narcyzmu. Owe tak pno
pojawiajce si formy schorze sigaj wic bardzo wczesnych zahamowa i
utrwale.
W tym stanie rzeczy moglibymy wykorzysta skazwk skaniajc nas
do przypuszczenia, e dyspozycja do histerii i nerwicy natrctw dwu
waciwych nerwic przeniesieniowych charakteryzujcych si wczesnym
uformowaniem si symptomw tkwi we wczeniejszych fazach rozwoju
libido. Gdzie jednak mona by znale tu zahamowanie w rozwoju i
przede wszystkim na czym zasadzaaby si rnica faz, ktra miaaby
stanowi dyspozycj do nerwicy natrctw w przeciwiestwie do histerii? Jeli
chodzi o te kwestie, przez dugi czas nie moglimy si niczego dowiedzie,
podejmowane za przeze mnie wczeniej prby zmierzajce do odgadnicia
obu tych dyspozycji na przykad hipoteza, e histeria uwarunkowana jest
przez pasywno, nerwica natrctw za przez aktywno w infantylnym
przeywaniu zaraz potem trzeba byo odrzuci jako chybione.
Powracam wic na grunt klinicznej obserwacji indywidualnej. Przez dugi
czas badaem pewn chor kobiet, ktrej nerwica przesza niezwyk
przemian. W wyniku przeycia traumatycznego osoba ta zacza cierpie na
zwyk histeri lkow przez kilka lat choroba zachowaa t cech.
Pewnego dnia wystpia jednak naga przemiana choroba przeksztacia
si w bardzo cik nerwic natrctw. Przypadek taki naleao uzna za
powany, i to nie tylko ze wzgldu na jeden aspekt. Z jednej strony mg
on by moe roci sobie prawo do wartoci znamionujcej dokument
dwujzyczny i pokazywa, w jaki sposb identyczna tre obu tych nerwic
zostaa wyraona w dwch
skokw rozwojowych.
3
W wydaniu I ostanie zdanie brzmiao:
parafrenia i paranoja". [Przyp. wyd.]

Dyspozycja do nerwicy natrctw

87

rnych jzykach. Z drugiej strony pojawia si groba, e przypadek

w w ogle bdzie si sprzeciwia naszej teorii dotyczcej dyspozycji
powstaej w wyniku zahamowania w rozwoju, gdybymy nie zdecydowali
si na przyjcie hipotezy, e jedna osoba moe przynie ze sob wicej
ni jedno sabe miejsce w rozwoju swego libido 4 . Powiedziaem sobie,
e nie mam prawa, by odrzuci t ostatni ewentualno, z napiciem
jednak oczekiwaem, jakie zrozumienie tego przypadku chorobowego
uda mi si zdoby.
Kiedy w trakcie analizy zrozumienie nadeszo, musiaem si przekona, e
stan rzeczy przedstawia si cakiem inaczej, ni to sobie wyobraaem.
Nerwica natrctw nie bya bowiem dalsz reakcj na t sam traum, ktra
zrazu wywoaa histeri lkow bya to reakcja na inne przeycie, ktre to
pierwsze cakowicie zdewaluowao. (A wic chodzi tu o wprawdzie
dyskusyjny wyjtek od naszego twierdzenia, podug ktrego wybr nerwicy
jest niezaleny od przeycia5.)
Niestety z wiadomych wzgldw nie mog si tu wdawa w histori
choroby tego przypadku tak szczegowo, jakbym pragn musz si
ograniczy do informacji, ktre podaj niej. Do chwili zapadnicia na
chorob pacjentka bya szczliw, prawie cakiem zadowolon kobiet. Ze
wzgldu na infantylne utrwalenie yczenia chciaa mie dzieci; zachorowaa,
kiedy si dowiedziaa, e m, ktrego kochaa mioci wyczn, nie moe jej
da dzieci. Histeria lkowa, ktr zareagowaa na ten zawd, odpowiadaa
jak wkrtce sama stwierdzia odrzuceniu fantazji kuszcych, w ktrych
zrealizowao si utrwalone yczenie posiadania dziecka. Czynia teraz wszystko,
by m nie mg odgadn, e zachorowaa wskutek doznania zawodu,
ktrego on by przyczyn. Ale nie bez powodw twierdziem, e kady
czowiek posiada we wasnej niewiadomoci narzdzie, za pomoc ktrego
moe objania przejawy niewiadomoci drugiego czowieka; kobieta ta nie
musiaa wyznawa czy wyjania niczego, bo m i tak zrozumia, co oznacza
jej lk, zacz cierpie z tego powodu, cho stara si tego nie okazywa, i ze
swej strony zareagowa neurotycznie w ten sposb, e po raz pierwszy
- zawid w trakcie stosunku maeskiego. Zaraz potem uda si w podr,
ona uznaa, e powalia go trwaa impotencja i w dniu, w ktrym oczekiwano
jego powrotu, zacza wytwarza pierwsze objawy natrctw.
Tre tej nerwicy polegaa na przykrym natrctwie mycia i czystoci, na
nader energicznych reguach ochronnych przeciwko czynom zoliwym,
ktrych inni mogliby si obawia z jej strony chodzio tu zatem o formacje
reaktywne przeciwko impulsom analnoerotycznyn i sadystycznym. Ze wzgldu

4
Por. kilka uwag Freuda zamieszczonych w analizie przypadku Schrebera: Psychoanalytische
Bemerkungen ber einen autobiographisch beschriebenen Fall von Paranoia (Dementia
paranoides), dz. cyt; Gesammelte Werke, t. VIII; Studienausgabe, t. VII, s. 199.
[Psychoanalityczne uwagi na temat autobiograficznie opisanego przypadku paranoi (dementia
paranoides), dz. cyt., s. 161 niniejszego tomu przyp. tum.] [Przyp. wyd.J
5 Zob. s. 85 niniejszego tomu. [Przyp. wyd.]

Dyspozycja do nerwicy natrctw

na takie formy musiaa si uzewntrzni jej potrzeba seksualna, poniewa

wskutek impotencji ma jedynego mczyzny w jej yciu jej ycie
genitalne doznao penej dewaluacji.
Do kwestii tej nawiza skromny, wanie opracowany fragment teorii
mego autorstwa; tylko pozornie opiera si on na tej jednej obserwacji, tak
naprawd stanowi bowiem podsumowanie wielu wczeniejszych wrae,
ktre jednak dopiero dziki temu ostatniemu dowiadczeniu mogy mnie
doprowadzi do konkluzji. Powiedziaem sobie, e mj schemat rozwoju
funkcji libidalnej wymaga nowego zrnicowania. Zrazu wyrniem tylko
faz autoerotyzmu, w ktrej poszczeglne popdy czstkowe, kady dla siebie,
poszukiway zaspokojenia rozkoszy na wasnym ciele, pniej za zoenie
wszystkich popdw czstkowych w celu wyboru obiektu pod prymatem
genitaliw w subie rozrodczoci. Jak wiadomo, analiza parafrenii zmusia
nas do tego, by wsun pomidzy to stadium narcyzmu, w ktrym wybr
obiektu ju si dokona, lecz obiekt jeszcze zbiega si z wasnym ja"6. Teraz
rozumiemy zatem konieczno przeprowadzenia dalszego studium, zanim
zdobdziemy si na jakie wnioski na temat ostatecznego uformowania si tego
procesu studium fazy, w ktrej popdy czstkowe ju zostay zoone w celu
dokonania wyboru obiektu, w ktrym obiekt przeciwstawia si wasnej osobie
jako osoba obca, ale prymat stref genitalnych jeszcze nie zosta ustanowiony.
Popdy czstkowe dominujce nad pregenitalnq organizacj7 ycia seksualnego
s raczej analnoerotyczne ni sadystyczne.
Wiem, e kade takie twierdzenie moe si zrazu wydawa dziwne.
Dopiero gdy odkryjemy zwizki, jakie wi je z nasz dotychczasow wiedz,
stanie si ono dla nas czym dobrze znanym, w kocu za czsto spotyka je los
polegajcy na tym, e zostaje uznane za pewn skromn nowo, ktrej
istnienie ju od dawna przeczuwalimy. ywic podobne oczekiwania,
skierujmy si zatem ku dyskusji na temat pregenitalnego porzdku seksualnego".
a) Ju wielu obserwatorw zwrcio uwag na to ostatnio za
szczeglnie ostro zaakcentowa to Ernest Jones jak nadzwyczajn rol
w symptomatologii nerwicy natrctw odgrywaj impulsy nienawici i erotyki
analnej8. Wynika to bezporednio z naszego twierdzenia, o ile s to te popdy
czstkowe, ktre w nerwicy ponownie przejy przedstawicielstwo popdw
genitalnych, ktre poprzedzay w rozwoju.
6
Zob. pniejsz prac Freuda na temat narcyzmu: Zur Einfhrung des Narzimus, 1914.;
Gesammelte Werke, t. X; Studienausgabe, t. III. [Prba wprowadzenia pojcia narcyzmu,
przeoy Marcin Porba, w: Rosiska, Freud, dz. cyt., s. 157-173 przyp. tkim.] Myl t
przedstawia ju jednak w wielu miejscach wczeniej, zob. na przykad ber einen autobiographisch
beschriebenen Fall von Paranoia (Dementia paranoides), dz. cyt.; Gesammelte Werke, t. VIII;
Studienausgbe, t. VII, s. 133 i nast. [O autobiograficznie opisanym przypadku paranoi
(dementia paranoides), dz. cyt., zob. s. 105 i nast. niniejszego tomu przyp. tum. ] [Przyp. wyd. ]
7
Wyraenie to pojawia si tu po raz pierwszy. [Przyp. wyd.]
8
Zob. Jones, Ha und Analerotik in der Zwangsneurose, Internationale Zeitschrift fr
rztliche Psychoanalyse", t. 1/1913, s. 425.

Dyspozycja do nerwicy natrctw

89

W tym miejscu wcz si dotd trzymany w zanadrzu fragment historii

choroby naszej pacjentki. ycie seksualne tej kobiety zaczo si w najczulszym
wieku dziecistwa od sadystycznych fantazji bicia. Kiedy ulegy one stumieniu,
nastpi nadzwyczajnie dugi okres utajenia; w tym czasie dziewczynka
przesza proces dalekosinego rozwoju moralnego, nie budzc w sobie
kobiecej doznaniowoci seksualnej. Od zawartego we wczesnych latach
zwizku maeskiego rozpocz si okres normalnej aktywnoci seksualnej;
przez wiele lat wioda ycie szczliwej ony, a w kocu pierwszy wielki
zawd przynis ze sob nerwic histeryczn. Wraz z dewaluacj ycia
genitalnego ycie seksualne pacjentki cofno si jak wspomniano do
infantylnego stadium sadyzmu.
Nietrudno okreli, jaka cecha odrnia ten przypadek nerwicy natrctw
od innych, czciej wystpujcych, ktre bior pocztek ju we wczesnych
latach i od tego czasu pojawiaj si z mniej lub bardziej spektakularnymi
pogorszeniami. W tych innych przypadkach organizacja seksualna, w ktrej
tkwi dyspozycja do nerwicy natrctw, raz ustanowiona, nigdy nie zostanie
pokonana do koca; w omawianym tutaj przypadku zastpia j dopiero
wysza faza rozwoju, pniej za zostaa przez ni ponownie uaktywniona
w wyniku regresji.
b) Jeli, wychodzc od naszego twierdzenia, poszukujemy zwi zku
z kontekstem biologicznym, nie powinnimy zapomina o tym, e przeciwiestwo
mskieeskie wprowadzone przez funkcj rozrodcz nie moe jeszcze by
obecne w fazie pregenitalnego wyboru obiektu. Zamiast niego znajdujemy
przeciwiestwo de o celu aktywnym i pasywnym, ktre pniej zleje si
z przeciwiestwem obojga pci. Aktywnoci dostarczy zwyczajny popd
zawadnicia, ktry okrelimy mianem sadyzmu, skoro ju odnajdziemy go na
subie funkcji seksualnej; take we w peni rozwinitym normalnym yciu
seksualnym ma on do wywiadczenia wane usugi pomocnicze. Nurt pasywny
zasilany jest przez erotyk analn, ktrej strefa erogenna odpowiada dawnemu,
niezrnicowanemu otworowi odbytowemu. Akcentowanie tej erotyki analnej
w fazie organizacji pregenitalnej w wypadku mczyzny pozostawi znaczn
predyspozycj do homoseksualnoci, jeli osignita zostanie nastpna faza
funkcji seksualnej faza prymatu genitaliw. Proces nadbudowywania si tej
ostatniej fazy nad poprzedni i wynikajce std przepracowanie obsad libido
stawia przed badaniem analitycznym nader interesujce zadania.
Mona wyznawa pogld, e umkniemy wszystkim trudnociom i komplikacjom, jakie wchodz tu w gr, jeli zaprzeczymy istnieniu pregenitalnej
organizacji ycia seksualnego, jeli uznamy, e funkcja genitalna i rozrodcza
zlewaj si ze sob, e to od nich ycie seksualne bierze swj pocztek. W tej
sytuacji, uwzgldniajc jednoznaczne wyniki badania analitycznego, mona by
powiedzie o nerwicach, e w wyniku procesu wyparcia seksualnego zmuszone
byy do wyraenia de seksualnych przez inne popdy, nieseksualne, a wic
e musiay je podda kompensacyjnej seksualizacji. Jeli jednak postpimy
w ten sposb, znajdziemy si poza psychoanaliz, znajdziemy si znowu tam,

90

Dyspozycja do nerwicy natrctw

gdzie tkwilimy przed powstaniem psychoanalizy, i bdziemy musieli wyrzec

si danego przez ni zrozumienia zwizku pomidzy zdrowiem, perwersj
a nerwic. Psychoanaliza powstaje i zlewa si z uznaniem seksualnych
popdw czstkowych, stref erogennych i zdobytym w ten sposb rozszerzeniem
pojcia funkcji seksualnej" w przeciwiestwie do wszego pojcia funkcji
genitalnej". Nota bene: ju sama obserwacja normalnego rozwoju dziecka
wystarcza, by odrzuci tak pokus.
c) W dziedzinie rozwoju charakteru musimy spotka te same siy popdowe,
ktrych gr odkrylimy w nerwicach. Ostre teoretyczne oddzielenie ich obu
nakazuje jednak ta okoliczno, e w wypadku charakteru odpada to, co jest
specyficzne dla mechanizmu nerwicowego niepowodzenie wyparcia i powrt
wypartego. W wypadku formowania si charakteru wyparcie albo nie pojawia
si w akcji, albo atwo osiga swj cel polegajcy na tym, by zastpi wyparte
przez formacje reaktywne i sublimacje. To wanie dlatego procesy formowania
si charakteru s mniej przejrzyste i bardziej niedostpne analizie ni procesy
neurotyczne9.
Atoli wanie w dziedzinie formowania si charakteru spotykamy dobr
analogi do opisywanego tu wypadku choroby, a wic wzmocnienie pregenitalnej,
sadystyczno-analnoerotycznej organizacji seksualnej. To znana sprawa, powd
wielu skarg ludzi ualajcych si, e kobiety kiedy ju zrezygnoway ze
swych funkcji genitalnych czsto w osobliwy sposb zmieniaj charakter.
Staj si wtedy ktliwe, zrzdliwe i uparcie obstaj przy swoim, s
maostkowe i skpe, wykazuj wic typowe cechy sadystyczne i
analnoerotyczne, ktrych przedtem w okresie kobiecoci wcale nie posiaday.
Komediopisarze i satyrycy we wszystkich czasach kierowali swe inwektywy
przeciwko starej smoczycy", ktr stawao si wzniose dziewcz, kochajca
kobieta, czua matka. Rozumiemy, e ta przemiana charakteru odpowiada
regresji
ycia
seksualnego
do
fazy
pregenitalnej,
sadystycznoanalnoerotycznej, do fazy, w ktrej odkrylimy dyspozycj do nerwicy
natrctw. Faza ta nie byaby wic tylko antycypacj fazy genitalnej
wystarczajco czsto byaby take jej nastpstwem i rozwizaniem, skoro
genitalia ju speniy sw funkcj.
Porwnanie takiej zmiany charakteru z nerwic natrctw jest bardzo
sugestywne. W obu wypadkach chodzi tu o dzieo regresji, w pierwszym mamy
jednak do czynienia z pen regresj po atwo przeprowadzonym wyparciu (lub
stumieniu); w wypadku nerwicy chodzi tu o konflikt, usiowanie niedopuszczenia
do regresji; mamy tu do czynienia z formacjami reaktywnymi przeciwko
regresji i formowaniem si symptomw dziki kompromisom zawieranym
przez obie strony, z rozszczepieniem aktywnoci psychicznych na zdolne do
uwiadomienia i niewiadome.
9
Zob. Freud, Charakter und Analerotik, dz. cyt.; Gesammelte Werke, t. VII;
Studienausgabe, t. VII, s. 25 i nast. Zob. te tame, przypis 2 na s. 30 dalsze
wskazwki na ten temat. [Charakter a erotyka analna, dz. cyt., s. 15 i nast. niniejszego tomu,
a take przypis 12 na s. 21 przyp. tum.] [Przyp. wyd.]

Dyspozycja do nerwicy natrctw

d) Nasze twierdzenie dotyczce pregenitalnej organizacji seksualnej jest

niepene w obu kierunkach. Po pierwsze, nie uwzgldnia ono zachowania si
innych popdw czstkowych, w czym niejedno byoby warte zbadania
i wzmianki, zadowala si zaakcentowaniem spektakularnego prymatu sadyzmu
i erotyki analnej 10. Zwaszcza jeli chodzi o popd wiedzy, czsto mona
odnie wraenie, e w mechanizmie nerwicy natrctw mgby on wrcz
zastpi sadyzm. W gruncie rzeczy popd wiedzy jest uwzniolonym,
wyniesionym w sfer tego co intelektualne potomkiem popdu zawadnicia,
jego odparcie w form wtpienia zajmuje duo miejsca w obrazie nerwicy
natrctw".
Drugi brak jest znacznie bardziej doniosy. Wiemy, e ewolucyjna dyspozycja
do nerwicy tylko wtedy jest pena, gdy uwzgldnia faz rozwoju ja", w ktrej
wystpuje utrwalenie, w tym samym stopniu, w jakim uwzgldnia ona rozwj
libido. Ale nasze twierdzenie odnosio si tylko do tej ostatniej, nie zawiera wic
caej wiedzy, jakiej moemy wymaga. Stadia rozwoju popdw ja" poznalimy
dotychczas jedynie w niewielkim stopniu; wiadomo mi tylko o wielce obiecujcej
prbie Ferencziego 12 zmierzajcej do zblienia si do tego problemu. Nie wiem,
czy nie zostanie mi poczytane za zbyt wielk miao, jeli idc po ju
widniejcych tropach sformuuj hipotez, e tymczasowe wyprzedzanie rozwoju
libido przez rozwj ja" naley zapisa na konto dyspozycji do nerwicy natrctw.
Takie wyprzedzenie ze strony popdw ja" zmuszaoby do wyboru obiektu,
podczas gdy funkcja seksualna nie osigna jeszcze swego ostatecznego ksztatu,
tym samym za pozostawiaoby ono za sob utrwalenie na fazie pregenitalnego
porzdku seksualnego. Jeli wemiemy pod uwag fakt, e chorzy na natrctwa
musz wytworzy nadmiern moralno, by obroni sw mio obiektu
przeciwko czyhajcej za ni wrogoci, bdziemy skonni do przypuszczenia, e
pewna doza takiego przypieszenia w rozwoju ja" jest czym typowym dla natury
ludzkiej, e zdolno do powstawania moralnoci ugruntowana jest w tym, i
zgodnie z tym procesem nienawi stanowi antycypacj mioci. By moe
wanie na tym polega znaczenie pewnego twierdzenia wypowiedzianego przez
Wilhelma Stekla, ktre swego czasu wydawao mi si zgoa niepojte: e to
wanie nienawi, nie mio, jest prymarnym zwizkiem uczuciowym
pomidzy ludmi".

10
Na wystpowanie wczeniejszej pregenitalnej organizacji seksualnej znamionujcej si
prymatem strefy oralnej wskaza Freud kilka lat pniej. [Przyp. wyd.]
11 Zob. historia choroby Czowieka-Szczura": Bemerkungen ber einen Fall von
Zwangsneurose, dz. cyt.; Gesammelte Werke, t. VII; Studienausagbe, t. VII, s. 97-99.
[Uwagi o pewnym przypadku nerwicy natrctw, dz. cyt., s. 77-78 niniejszego tomu przyp.
tum.] [Przyp. wyd.]
12
Entwicklungen des Wirklichkeitssinnes, Internationale Zeitschrift fr rztliche
Psychoanalyse", t. I/1913; przedruk w: tego, Schriften zur Psychoanalyse l, herausgegeben
von M. Balint, Conditio humana, Frankfurt am Main 1970, s. 148. [Przyp. tum.]
13 Zob. W. Stekel, Die Sprache des Traumes, Wiesbaden 1911, s. 536. [Dalsze uwagi na ten
temat znale mona w metapsychologicznej pracy Freuda pt. Triebe und Triebschicksale,
dz. cyt.; Gesammelte Werke, t. X; Studienausgabe, t. III, s. 98-102. (Popdy i ich losy, dz. cyt.,
w:

92

Dyspozycja do nerwicy natrctw

e) Jeli wemiemy pod uwag to, co stwierdzilimy wyej, okae si, e

histeria ma cisy zwizek z ostatni faz rozwoju libido odznaczajc si
prymatem genitaliw i wprowadzeniem funkcji rozrodczej. Zdobycz ta
w nerwicy histerycznej podlega wyparciu, z ktrym nie wie si regresja do
fazy pregenitalnej. Ze wzgldu na brak wiedzy o rozwoju ja" jeszcze wyraniej
ni w wypadku nerwicy natrctw daje si tu wyczu luka w okrelaniu dyspozycji.
Nietrudno natomiast dowie, e take histerii przypada w udziale inna
regresja do wczesnej fazy. Seksualno dziecka pci eskiej znajduje si, jak
wiemy, pod panowaniem pewnego mskiego narzdu (echtaczki) i niejednokrotnie zachowuje si jak seksualno chopica. Ostatni skok rozwojowy
okresu dojrzewania musi usun t msk seksualno i wywodzon od otworu
odbytowego wagin podnie do rangi dominujcej strefy erogennej. C,
nader czsto si zdarza, e w wypadku kobiecej nerwicy histerycznej dochodzi
do reaktywowania tej wypartej seksualnoci mskiej, przeciwko czemu kieruje
si walka odparcia ze strony popdw odpowiadajcych ja". Wydaje mi si
jednak przedwczesne, by w tym miejscu wdawa si w dyskusj na temat
problemw dyspozycji histerycznej.

Rosiska, Freud, dz. cyt., s. 136-148 przyp. tum.) przyp. wyd.]