Anthony de Mello

bloemlezing

Anthony de Mello
bloemlezing

samenstelling & introductie: William Dych S.J.

samsara

Inhoud

Inleiding
Gewaarzijn

7
41

Een congres over spiritualiteit met de Mello,

in zijn eigen woorden
The Center for Spiritual Exchange 1999
Inleiding: Orbis Books
Oorspronkelijke uitgave: Orbis Books, M;uyknoll 1999

Het lied van de vogel

73

Bronnen

95

Spirituele oefeningen

Nederlandse vertaling: Samsara Uitgeverij bv 2007

Wijsheid van een minuut

113

Vertaling: Prema van Harte

Opstijgen

131

Omslagontwerp: Kees Schreuders, www.ods.nl

Lay-out: Studio 28, Hillegom
ISBN: 978-90-77228-51-7/ NUR: 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden
zonder schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv,
Herengracht 341, 1016 AZ Amsterdam.

Verhalen als meditatie

Het hart van de verlichte

149

Verhalen als meditatie

De manier om lief te hebben

169

Sadhana - een weg naar god

195

Christelijke oefeningen in oosterse vorm

Inleiding

n zijn latere jaren leidde de Indiase jezuet An

thony de Mello elke zomer, voor een goed deel,

retraites en workshops in de Verenigde Staten voor

een steeds groter en ontvankelijker publiek. Behal
ve de waardering die hij had voor de levendige uit
wisseling die hij met zijn publiek onderhield, was
het een bron van niet geringe vreugde en trots voor
hem dat zijn onderricht zo succesvol was in een
land dat zijn eigen missionarissen al zolang naar
India uitzond. Hij was blij dat het missiewerk rus
sen zijn geboorteland India en de Verenigde Staten
nu een tweerichtingsverkeer was geworden, en niet
alleen in geografisch opzicht. Cultureel, spiritueel
en theologisch, zo was zijn overtuiging, hadden het

oosterse en het westerse land veel te geven en veel

te winnen bij een vruchtbare discussie met elkaar.

Amhony de Mello werd geboren op 4 september

feningen, technieken en methodes die mensen tot

1931 in Bombay, nu Mumbay, in India, en hoewel

bidden moeten brengen door de eenvoudige ont

hij zijn geboortestad gemeen had met de Britse au

dekking te doen dat God al in hun leven aanwezig

teur Rudyard Kipling, deelde hij niet diens gevoel

is. Met die ontdekking en het daaruit voortvloei

van 'Oost is Oost en West is West en nooit komen

ende aanvoelen van Gods aanwezigheid, wordt het

zij tot elkaar'. In zijn leven en opvoeding belichaam

gebed een reactie op die aanwezigheid. In de negen

de Anthony de Mello die ontmoeting wel. Hij was

jaar daarna volgde het ene boek na het andere, met

rooms-katholiek opgevoed en deed op zestienjarige

verhalen, spirituele oefeningen, geleide medita

leeftijd zijn intrede in de orde van de jezueten. Na

ties, en meditaties in meer formele zin. Deze om

het voltooien van zijn basisvorming als jezuet in

vangrijke productie kwam op 4 juni 1987 abrupt

Bombay ging hij voor verschillende studies naar het

ten einde door zijn plotselinge en ontijdige dood

buitenland: filosofie in Barcelona, psychologie aan

door een hartaanval op de leeftijd van 56 jaar, in

de Loyola universiteit van Chicago en spirituele the

de Fordham universiteit van New York. Diegenen

ologie aan de gregoriaanse universiteit van Rome.

van ons die op die dag met hem lunchten in de

Met deze veelomvattende en gevarieerde educatie

eetzaal van de jezueten op de universiteit kunnen

in het westen en zijn eigen vertrouwdheid met de

getuigen dat hij aan het eind van de lunch nog heel

spirituele richtingen van het oosten, begon hij rond

levendig was, dat hij dus stierf in de kracht van

1960 aan wat zijn levenslange carrire in het leiden

zijn leven. De fragmenten die volgen, willen een

van retraites, workshops, congressen en seminars

proeve geven van al die verschillende geschriften

in spiritualiteit zou worden, zowel in eigen land als

en de inzichten die ze bieden, maar eerst bij wijze

letterlijk de wereld rond: Noord-Amerika, Europa,

van inleiding enige meer algemene beschouwin

Australi, Japan, de Filippijnen en elders.

gen over wat misschien heeft bijgedragen tot de

Zijn thuisbasis was het spirituele centrum dat hij

in de buurt van Poona opzette en leidde, 'Sadha

buitengewone kracht en invloed van Anthony de

Mello en zijn vermogen mensen vrij te maken.

na', een naam die ook de titel zou worden van zijn
eerste boek in 1978. De ondertitel: Een weg naar
God, werpt licht op de betekenis van de Indiase

De kracht van verhalen

titel. Het boek, met daarin 'christelijke oefeningen

Er was eens een meester die onberoerd bleef door

in een oosterse vorm', biedt allerlei spirituele oe-

de klachten van zijn leerlingen dat zij, al luisterden

ze met plezier naar zijn parabels en verhalen, ook

haal tot uitdrukking komt, opent de weg naar een

gefrustreerd raakeen omdat ze iets wilden dat die

heel nieuw gevoel voor Gods aanwezigheid. Deze

per ging. Op al hun bezwaren antwoordde hij een

aanwezigheid houdt op iets zeldzaams of tijdelijks

voudigweg: 'Jullie moeren nog leren inzien, beste

te zijn wat je misschien maar sporadisch op gewij

vrienden, dat een verhaal de kortste afstand is tus

de momenten en op gewijde plekken tegenkomt,

sen een mens en de waarheid.' Zo gaat een van An

wam God is nooit afWezig voor hen die ogen heb

thony de Mello's artikelen met daarin 'wijsheid van

ben om te zien, en oren om te horen. Het inzicht

n minuut', zoals u straks zult lezen in passages

dat uit dit verhaal blijkt, verklaart iets wat de le

uit zijn boek van die naam. Hij gebruikte zelf vaak

zer onmiddellijk zal opvallen in de voordrachten

verhalen om die afstand met zijn toehoorders af te

die volgen: pater de Mello's frequente nadruk op

leggen, en iedereen vond dat Anthony de Mello

de noodzaak 'gewaar te zijn', 'bewust te zijn', 'in

een voortreffelijke verteller was. In zijn retraites en

contact te zijn', 'uit je hoofd re gaan' en 'bij zin

workshops kon hij zijn toehoorders uren aaneen

nen te komen'. Al deze uitdrukkingen zijn variaties

op het ene na her andere verhaal vergasten en dit,

op wat de meester hierboven zei. Je hoeft niets te

tot hun verbazing, zonder de hulp van enige aan

doen om 'in Gods aanwezigheid te komen', maar

tekening. Zijn vercelkunst op zich zou Amhony de

je moet 'onderkennen; wie daar al is.'

Mello al tot een superieure kunstenaar bestempe

Waarom is God daar al? Niet vanwege een ab

len, maar het was veel meer dan amusemem wat

stracte filosofische doctrine over een onpersoon

er tijdens deze bijeenkomsten gebeurde. Het was

lijke goddelijke alomtegenwoordigheid, maar om

de inhoud van de verhalen die telde, wam hij ge

het in christelijke termen te stellen, vanwege het

bruikte de verhalen juist om zijn luisteraars ont

'goede nieuws' dar God alle mensen liefheeft als

vankelijk te maken voor de waarheid.

zijn eigen mensen en bij hen wil zijn: 'God had

De inhoud van een ander stukje wijsheid van

de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon zond' (Jo

n minuut toont de dwaasheid van hen die 'ver

hannes 3: 16). Maar hoef je niets te doen om die

langden naar iets wat dieper ging' dan verhalen.

liefde re verdienen? Op grond van de katholieke

Een prediker zei steeds dat 'we God een plaats in

opvoeding van Amhony de Mello (en van vele an

ons leven moeten geven'. Maar de meester ant

deren) zou het antwoord misschien bevestigend

woordde: 'God is daar al. Het is onze taak dit re

kunnen zijn: men moet zich houden aan de tien

onderkennen.' De diepe waarheid die in dit ver-

geboden om Gods liefde te behouden, of men

10

11

dient te biecht te gaan als men de geboden heeft

een ervaring van de werkelijkheid waar de waar

overtreden. Dan heeft God je weer lief. Het ironi

heid over spreekt en waar het verhaal naar wijst.

sche commentaar van Tony de Mello: 'maar dan is

Je kunt bijvoorbeeld de waarheid van de leerstel

het nieuws helemaal niet zo goed, nietwaar?' klinkt

ling dat God alle mannen en vrouwen liefheeft als

iedereen als waar in de oren, behalve de farizeers

zoons en dochters kennen en ermee instemmen,

onder ons die God denken te behagen door heel

maar je krijgt een totaal ander soort kennis wan

erg hun best te doen. Het inzicht in dit verhaal

neer je door gewaarzijn de ervaring hebt dat je echt

is dat Gods liefde onvoorwaardelijk is en dat het,

door God bemind wordt. Tot deze laatste kennis,

zoals Augustinus zei: 'het is Gods liefde is die ons

niet de eerste, zet de psalmist ons aan wanneer hij

beminnelijk maakt, niet onze inspanningen.' Het

zegt: 'Proef en zie dat de Heer goed is' (Ps. 34:8),

gewaarzijn hiervan, om een geliefd woord van de

en waarover Johannes spreekt wanneer hij zegt dat

Mello te gebruiken dat je nog vaak zult tegenko

'de waarheid je vrij zal maken' (Johannes 8:32).

men, kan ons vrij maken om op onze beurt lief

Vandaar dat ook Jezus de mensen vaak onderwees

te hebben. Dus dit betekent niet dat het niet zo

door verhalen en parabels; Mattheus zegt zelfs dat

belangrijk is je aan de geboden te houden, maar

'hij niets tegen hen zei zonder een parabel' (Matt.

het betekent eenvoudig dat gewaarzijn van Gods

13:34). Omdat het zijn doel was als spiritueel le

aanwezigheid en liefde ons vrij maakt om zelf ook

raar en leider van retraites mensen te veranderen

lief te hebben, en niet de moeite die we doen om

en niet hun ideen, dat wil zeggen, hen tot een

een ander en beter mens van onszelf te maken.

realisatie van de waarheid te brengen in plaats van

hen heldere en duidelijke ideen te geven over die
waarheid, verkoos Amhony de Mello de heel con

Hoe diep verhalen gaan

Nadere beschouwing van deze twee verhalen ont

crete beelden van het verhaal als methode van com

municatie boven de abstracte ideen van de leer.

hult twee nog diepere dimensies van het spirituele

Van alle waarheden die Anthony de Mello zijn

denken van Anthony de Mello. Wanneer hij in het

leerlingen wilde laten beseffen was er geen belang

eerste zegt dat het verhaal de kortste weg naar de

rijker en representatiever voor zijn spirituele theo

waarheid is, bedoelt hij niet de abstracte waarheid

logie dan de waarheid die in het tweede verhaal tot

die het product is van denken, maar de zeer con

uitdrukking komt en die in de christelijke traditie

crete waarheid waar je slechts toe kan komen in

het primaat van genade wordt genoemd. 'God en

12

13

Gods liefde zijn er al', zegt het verhaal, en moet ter

plekke herkend en aanvaard worden. Slechts een
gewaarzijn van die aanwezigheid en die liefde kan
iemand vrijmaken om zelf ook lief te hebben. In
deze relatie tussen god en mens ligt het initiatief
altijd bij God en is de rol van de mens er altijd
een van antwoord. Dit betekent dar we tot de be
langrijkste zaken in het leven, zoals liefhebben of
vertrouwen, niet maar gewoon kunnen besluiten.
Ze moeten ons gegeven worden. En dit 'gegeven
worden' is wat met genade wordt bedoeld. Daarom
was het doel van een retraite bij de Mello niet mo
rele hervorming, maar 'gewaarzijn' , want dat is de
enige weg die tot een echte verandering van men
sen en niet slechts van hun gedrag kan leiden. En
daarom is er- dit tegen de hierboven genoemde
critici van de meester die 'verlangden naar iets wat
dieper gaat' dan het verhaal - wanneer het doel
de realisatie is van waarheid en niet de verklaring
van de waarheid, geen krachtiger of kortere weg
naar de waarheid dan de concrete beelden van het
verhaal bieden.

worden. Dit is een bewering die niet helemaal van

zelfsprekend is, en eigenlijk een bewering die zowel
in het oosterse als in het westerse religieuze denken
problematisch is. Want God is niet gewoon een
schepsel russen alle andere, zelfs als God wordt
,
gezien als 'het opperwezen, want met opper- '
(

wordt alleen maar beweerd dat er een kwantitatief

verschil tussen God en de wereld is. Maar God is
daarentegen kwalitatief anders dan alle sterfelijke
wezens. God is de 'volslagen ander' en er zijn al
lerlei beelden gebruikt om te trachten dit kwalita
tieve verschil, hoe inadequaat ook, uit te drukken.
Van God wordt gezegd dat Hij niet een wezen is,
maar de bron en de grond van zijn, of dat God de
horizon is waarbinnen alle wezens bestaan, of, zo
als dit laatste beeld in de schrift wordt uitgedrukt:
'In Hem leven wij, bewegen ons en zijn wij' (Han
delingen

17:28).

Als de werkelijkheid van God kwalitatief ver

schilt van elke andere werkelijkheid, dan volgt
daaruit dat God gekend moet worden op een
manier die kwalitatief verschilt van onze ken
nis van alle andere werkelijkheden. Anders zou

Het kennen van God

Alles wat we hebben gezegd over de kracht van het
verhaal om ons tot de concrete realisatie van de
waarheid te brengen, ook de waarheid over God,
vooronderstelt dat God door mensen gekend kan

14

God in ons kennen gereduceerd worden tot het

niveau van deze andere werkelijkheden en wat
we zouden kennen zou niet God zijn, maar een
menselijke constructie, een afgodsbeeld. Als het
kennen van eindige werkelijkheden een proces is
van het vatten of begrijpen ervan, moet God eer-

15

der gekend worden als dat wat al onze vermogens

was zich hiervan zowel op grond van zijn westerse

om te vatten en te begrijpen te boven gaat. God

als van zijn oosterse religieuze invloeden bewust.

wordt nu juist gekend als wat we niet kunnen

In het westen komt bijvoorbeeld Gods transcen

bevatten, als het onbegrijpelijke, als het 'gekende

dentie ten opzichte van alle menselijke ideen tot

onbekende', als mysterie. Sterker nog, het is vrij

uiting in wat de in hoge mate analoge aard van al

gemakkelijk om, zoals Kar! Rahner het uitdrukt,

onze kennis van en taal over God wordt genoemd.

een besef te krijgen dat al onze kennis in de zin

In de dertiende eeuw, de eeuw die ons de grote

van wat we begrijpen slechts een eilandje in de

Summa's van de theologie gaf, leerde het Vierde

uitgestrekte zee van het onbekende is, dat als we

Lateraanse Concilie

onze klaarste helderheden ver genoeg duwen, ze

sen schepper en schepsel 'niet zo'n grote overeen

in de duisternis verdwijnen, en dat hoe meer we

komst kan zijn dat een grotere ongelijkheid tus

weten hoe meer we beseffen hoe weinig we we

sen beide niet gezien kan worden.' Al onze ideen

ten. Ons gevoel van mysterie, en daarmee ons

en beelden worden gevormd en gesmeed in onze

gevoel van ontzag en verwondering, wordt niet

ervaring van eindige werkelijkheden, en wanneer

minder als onze kennis groter wordt, maar neemt

we ze op God toepassen door een gelijkenis vast

juist toe. Mensen zijn nooit ver van het mysterie

te stellen tussen God en deze werkelijkheden, is

verwijderd; het mysterie dat we in christelijke be

de ongelijkheid tussen beide nog groter. Wan

woordingen aanduiden als 'God', en 'gewaarzijn'

neer we bijvoorbeeld zeggen dat God een per

is het proces waardoor we in contact komen met

soon is, bevestigen we dat God in zekere zin lijkt

deze werkelijkheid.

op wat we bedoelen wanneer we spreken van een

(1215) niettemln dat er tus

menselijke persoon, maar tegelijkertijd moeten

we, zoals Lateraan IV zei, niet vergeten dat God

Analogie

meer ongelijk dan gelijk is aan een menselijke

Uit dit alles blijkt dat Anthony zich er scherp

persoon. Anders praten we natuurlijk over God

van bewust was dat de werkelijkheid van God

in naef antropomorfisch taalgebruik, dat geen

alle menselijke ideen, concepten en taal eeuwig

recht doet aan de transcendentie van God, die

te boven gaat, en dat als we dit vergeten ons ge

zozeer de kern vormt van de joodse en christe

praat over God kan ontaarden in ijdel gepraat in

lijke traditie: 'Want Mijn gedachten zijn niet uw

afgodsbeelden, hoe subliem en religieus ook. Hij

gedachten, en uw wegen zijn niet Mijn wegen,

16

17

zegt de Heer. Want gelijk de hemelen hoger zijn

Neti, Neti - Niet Dit, Niet Dat

dan de aarde, alzo zijn Mijn wegen hoger dan

Hij leerde deze benadering ook appreciren door de

uw wegen en Mijn gedachten dan uw gedachten'

religieuze tradities van het oosten, daar uitgedrukt

(Jes.

in de eigen categorien en taal, zoals in de sim

55:8-9).

Anthony de Mello herinnert ons er in Gewaar

pele frase 'niet dit, niet dat'. Als we hetzelfde voor

zijn aan dat de grote godsdienstgeleerden van het

beeld nemen van de persoon, zoals we eerder ook

westen dit alles erkenden. Thomas van Aquino

gebruikten, is het antwoord als we vragen of God

zegt bijvoorbeeld aan het begin van zijn Summa

een persoon is, 'niet dit' (de 'ongelijkheid', in Late

Theologiae: 'Over God kunnen we niet zeggen

raan

hoe Hij is, maar eerder hoe Hij niet is. En daar

dat God geen persoon is, zou dat even fout zijn en

om kunnen we niet spreken over hoe Hij is, maar

zouden we daarover ook 'niet dat' moeten zeggen

eerder hoe Hij niet is. De uitdrukking 'niet kun

(de overeenkomst, in Lateraan

nen zeggen' leverde de technische Griekse term

begrip 'persoon' afkomstig is van onze ervaring van

op voor deze benadering van theologie, genaamd

sterfelijke personen, kan noch de bevestiging dat

'apofatische theologie'. Apofatische theologie gaat

God een persoon is noch de ontkenning dat God

uit van het inzicht dat we niet kunnen weten wat

een persoon is de persoonlijke werkelijkheid van

God is, maar alleen kunnen weten wat God niet

God, die onze menselijke categorie van persoon

is. God wordt dan ervaren als het 'gekende on

overstijgt, vangen. En daarom kunnen we, om

bekende', waarbij de nadruk ligt op de 'ongelijk

recht re doen aan Gods overstijgen van alles wat

heid' tussen schepper en schepsel waar Lateraan

begrensd is, alleen maar 'niet dit, niet dat' zeggen.

IV van sprak, terwijl 'katafatische' theologie de

Een ander voorbeeld is de kwestie van een leven na

echte maar mindere overeenkomst tussen beide

de dood. Als we dit leven na de dood te eendui

benad;ukte. Het kan allebei waar zijn, maar zoals

dig zouden beschouwen als slechts een voortzet

in de voordrachten vaak duidelijk zal zijn, bracht

ting van dit leven, zouden we het leven na de dood

de eigen ervaring van Anthony de Mello hem er

moeten ontkennen: niet dit. Maar zouden we hier

toe te benadrukken, zoals de apofatische traditie

uit concluderen dat er geen leven na de dood is, is

dat doet, dat de werkelijkheid van God al onze

dat net zo fout; dan zouden we ook moeten zeg

ontoereikende menselijke ideen en taal te boven

gen: niet dat. Wanneer we te maken hebben met

gaar.

werkelijkheden die onze begrensde categorien te

18

IV), maar als we hieruit zouden concluderen

19

IV). Aangezien ons

boven gaan, zoals God en wat voorbij de dood ligt,

langrijkste werkelijkheden die we in onze ervaring

houdt de bevestiging of ontkenning van een bewe

tegenkomen, dan met grote helderheid en precisie

ring niet in dat het tegenovergestelde waar is, en

te spreken over de onbenulligheden waar we zoveel

daarom kunnen we met dergelijke werkelijkheden

belang aan hechten.

slechts omgaan door te zeggen: 'niet dit, niet dar'.

Vragen over dergelijke werkelijkheden laten zich
niet eenvoudig met ja of nee beantwoorden.

God en de godsdiensten

Zoals gewoonlijk was Tony de Mello in staat

Als het inderdaad waar is, zoals in het eerder ge

deze dialectische situatie tot uitdrukking te bren

noemde verhaal van Anthony de Mello gesteld

gen en mensen zijn waarheid te laten zien door het

wordt, dat ongeacht waar wij zijn, God daar al is

vertellen van een verhaal. De meester moedigde

en dat het onze zaak is dit te herkennen, en als dit

zijn leerlingen altijd aan naar de maan te kijken

voor iedereen altijd en overal waar is, roept dit te

door er met zijn vinger naar te wijzen, maar on

recht vragen op voor een ieder wiens geloof gevoed

veranderlijk keken de leerlingen naar zijn vinger.

is vanuit een volslagen ander standpunt. Daar is

'Kijk niet naar mijn vinger,' riep hij dan uit, 'kijk

bijvoorbeeld de bekende passage in de brief van

naar de maan.' Het verhaal zegt wveel in zo weinig

Paulus aan de Romeinen, waarin hij vraagt hoe ie

woorden. Het zegt dat de werkelijkheid die God

mand een beroep op God kan doen ('herkennen'

is altijd voorbij alle 'vingers' van onze beelden en

in de woorden van de het verhaal van de Mello) als

ideen waarmee we naar God wijzen ligt, en zegt

ze niet in God geloven. En hoe moeten ze geloven

dat we altijd gevaar lopen verstrikt te raken in de

in een God van wie ze nooit gehoord hebben? En

woorden, in plaats van dat we in contact komen

hoe kunnen ze het horen als niemand predikt, gaat

met de werkelijkheid. Het zegt ook, of impliceert

Paulus verder, en hoe kan iemand prediken als hij

in ieder geval, dat niet alle vingers in de goede

niet gezonden is? Dan concludeert hij dat geloof

richting wijzen, en dat sommige vingers beter zijn

voortkomt uit wat gehoord is (fides ex auditu), en

om ons naar God te wijzen dan andere. Het zegt

wat gehoord is komt door de prediking van Chris

ook dat hoe ontoereikend en mogelijk misleidend

tus (Rom. 10: 14-15, 17). Het proces dat Paulus

al ons spreken over God is, we wel moeten praten

hier beschrijft geeft een goede beschrijving van

en wel moeten wijzen, want het is veel beter om

de manier waarop veel Christenen hebben geleerd

te stotteren en te stamelen over de hoogste en be-

hoe ze toegang tot God hebben: God was aanwe-

20

21

zig en geopenbaard in Jezus, en Jezus is aanwezig

van alle mensen er in feite n is en een goddelijke,

en wordt geopenbaard in de prediking van de kerk.

horen we te geloven dar de Heilige Geest op een

Het verhaal van de Mello lijkt dit alles in twijfel te

manier die alleen God kent elk mens de mogelijk

trekken: als her verhaal waar is, waarom dan Jezus,

heid biedt verbonden te zijn met het mysterie van

waarom de kerk, waarom een godsdienst?

Pasen [van Jezus].' (no. 22).

In recente decennia zijn de christelijke kerken,

De uitspraak laat veel vragen over de rol van Je

ook de katholieke kerk, geleidelijk tot een nieuw

zus onbeantwoord, maar zegt daarentegen iets wat

inzicht gekomen in hun verhouding tot de wijdere

nog maar een paar jaar tevoren ondenkbaar zou zijn

en zeer pluralistische wereld waarin ze bestaan, een

geweest in de kerk, omdat hij rigoureus afwijkt van

pluralisme dat ook het pluralisme van godsdiensten

wat eeuwen lang de aanvaarde theologie over de

omvat. In de katholieke kerk is deze verandering

doop en de kerk was geweest, dat wil zeggen, hij

het meest geprononceerd en het meest expliciet

wijkt af van wat we van Paulus gehoord hebben,

in wat het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-65)

namelijk dar Christus gepredikt en gehoord moet

leert. Verscheidene documenten daarin bevestigen

worden als men de waarheid deelachtig wil kunnen

dat alle mensen toegang hebben tot precies de

worden. De christelijke kerken zijn door hun ont

zelfde waarheid als christenen, zoals Paulus zegt,

moeting met andere culturen en andere godsdien

van Christus hebben gehoord. Om slechts n

sten, die mogelijk is gemaakt in een wereld die plot

voorbeeld re nemen uit de verschillende passages

seling door de moderne communicatiemiddelen en

waarin deze bevestiging duidelijk doorklinkt, doet

reismogelijkheden 'een werelddorp' is geworden,

Gaudium et Spes, de Pastorale Constitutie over de

gedwongen hun eerdere en zeer exclusieve inzicht

Kerk in de hedendaagse wereld, een uitspraak die

dat God alleen via hun bemiddeling in de wereld

nog maar enkele jaren daarvoor ondenkbaar zou

aanwezig is, los te laten. Ze waren gedwongen de

zijn geweest. Het Concilie had gesproken over wat

zelfde waarheid te erkennen als waartoe Petrus in

leden van de kerk van Christus hebben ontvangen

de eerste decennia van het bestaan van de kerk zich

en vervo lgt dan: 'Dit alles geldt niet alleen voor

ietwat schoorvoetend genoopt had gevoeld bij zijn

christenen, maar voor alle mensen van goede wil in

ontmoeting met de Romeinse heiden Cornelius. In

wier hanen genade op onzichtbare wijze haar werk

de Handelingen van de Apostelen wordt het verhaal

doet. Want aangezien Christus voor alle mensen

verteld hoe Perrus ontdekte 'dat God geen partij

gestorven is, en aangezien de uiteindelijke roeping

digheid toont' naar volken en 'niemand uitverkiest'

22

23

wanneer hij de overduidelijke aanwezigheid van de

kennis van God die gebaseerd is op een bepaalde

Heilige Geest in Cornelius en zijn gezin ziet, al voor

traditie en geleerd is uit de heilige geschriften daar

enige geestelijke bijstand van zijn kant (Handelin

van, zoals de joodse of christelijke bijbel of de isla

gen 10:34, 44-45).

mitische koran? Ten eerste moeten we in gedach

Dit universalisme is duidelijk de essentie van

ten houden dat er niet zoiets is als 'zuivere erva

het spirituele denken van Anthony de Mello en

ring', dat wil zeggen, een ervaring die niet bepaald

. maakt hem tot een van de eersten in de kerk die

is door de traditie waarin iemand is opgevoed en

zelfinzicht probeert te ontwikkelen. Verderop, in

gevormd en wiens taal uitdrukking geeft aan zijn

Het hart van de verlichte bijvoorbeeld, zult u zijn

ervaring en haar interpreteert. W ij zijn sociale zo

commentaar lezen op een verhaal van Plutarchus

wel als individuele mensen. Als zodanig worden

over Koning Philippus en zijn zoon Alexander de

wij en onze ervaring bepaald door de maatschappij

Grote, die Diogenes ontmoetten die aandachtig

en cultuur waarin we zijn grootgebracht; zonder

naar een stapel menselijke botten zat te kijken.

deze gemeenschappelijke cultuur en taal zouden

'Waar zoek je naar?' vroeg Alexander. 'Naar iets

we onze ervaring niet in woorden kunnen gieten

wat ik niet kan vinden,' zei de filosoof. 'En wat is

en kunnen delen, of tot een volk kunnen behoren.

dat?' Waarop hij antwoordde: 'Het verschil tussen

Dit proces van communicatie is essentieel voor ons

de botten van je vader en die van zijn slaven.' Waar

sociale leven samen, als volk, ook als godsdienstig

Anthony de Mello aan toevoegde: 'Evenmin te on

volk, zodat wanneer de eerste christenen verlossing

derscheiden zijn katholieke en protestante botten,

en bevrijding ervoeren door de liefde van Jezus, ze

Russische en Amerikaanse botten.' En, wat nog

dit verkondigden in de inheemse taal waarin hun

belangrijker is, hij voegde eraan toe: 'Zij die ver

joodse heilige boeken geschreven zijn, en ze uitein

licht zijn kunnen het verschil echt niet zien, ook

delijk hun eigen canon van christelijke geschriften

niet wanneer er vlees op de botten zit.'

vormden, die uitdrukking geeft aan hun unieke

christelijke ervaring. Heilige geschriften staan dus
niet diametraal tegenover ervaring, als een verza

Ervaring en de Heilige Schrift

meling religieuze kennis die volkomen losstaat van

Hoe moeten we dan de relatie zien tussen de uni

onze ervaring en als het ware van boven af door

versele Godservaring die voor alle mensen bereik

God gedicteerd is. Heilige geschriften zijn eerder

baar is en wat Paulus fides ex auditu noemde, die

het geschreven verslag van de ervaring van een

24

25

volk, voor christenen hun ervaring van Jezus, en

Fundamentalisme

een poging de kennis over de God die zij in hun

De complementaire relatie tussen de individuele

ervaring hebben ontmoet, naar buiten te brengen.

en de sociale ervaring aan de ene kant, en de grote

Onze huidige identiteit als christenen is afhan

heilige geschriften van de wereld waarin ze tot uit

kelijk van twee, even belangrijke, factoren. Ten

drukking komen aan de andere, kan op allerlei ma

eerste moeten christenen van nu dezelfde ervaring

nieren, waartegen Anthony de Mello waarschuwt,

van verlossing en bevrijding in Jezus hebben als

misgaan. En zo'n manier, die weliswaar van alle

hun voorouders om zich met hen verbonden te

tijden is, maar zeker in deze tijd wel heel onmis

weten, net zoals het joodse volk nu dezelfde be

kenbaar, staat bekend als 'fundamentalisme'. Fun

vrijdende kracht van Yahweh moet voelen als hun

damentalisme ziet zijn heilig boek als rechtstreeks

voorvaderen deden bij hun bevrijding uit de sla

en onmiddellijk door God tot zijn volgelingen ge

vernij van Egypte. Ten tweede hebben christenen

richt, dat wil zeggen zonder de bemiddeling van

van nu hun heilige boek nodig als verslag van hun

woorden, beelden en ideen van mensen. Gods

verleden, om zo dit verleden levend te houden,

waarheid is gedicteerd aan een menselijke auteur

en de ervaring die zij nu zelf hebben te benoemen

die haar in een staat van volkomen onbezoedeld

met de vormende ervaring van hun afkomst als

heid op schrift heeft bewaard. Gods woord staat

voorbeeld. Het aanhalen van de bijbel zonder ook

dus niet in verband met een bepaalde cultuur, en

de ervaring te hebben waar de bijbel over spreekt

draagt evenmin het stempel van een bepaalde tijd,

zou gewoonweg formalisme en taal zonder bete

plaats of oorsprong, maar is iets absoluuts. Een der

kenis zijn, maar op zichzelf staande individuele

gelijk absolute ziet alle andere mensen als staande

ervaring zonder woord en taal om met je volk te

buiten de waarheid en hun standpunten als onjuist

. communiceren zou geen volledig menselijke er

en verkeerd, en daarin ligt de oorsprong van de

varing zijn. Ervaring en heilig boek zijn ten slotte

fanaticus en de dweper en het zaad van geweld.

geen alternatieve of concurrerende bronnen van

Anthony de Mello gebruikt vaak humor om de

kennis over God, maar complementaire momen

gevaren van een dergelijk egocentrisch en solipsis

ten tijdens ieders afzonderlijke ervaring van de

tisch religieus fundamentalisme bloot te leggen en

aanwezigheid van God in zijn leven en her daarna

ertegen te waarschuwen. In Het lied van de vogel

uite

bijvoorbeeld, vertelt hij het verhaal van een toe

n en interpreteren van die ervaring in de taal

van zijn traditie.

rist die een stad bezoekt en zijn gids cornplimen-

26

27

teert over het aantal kerken dat hij zag. De mensen

tischeide fundamentalisten zijn, hoe minder ze de

hier, zegt hij, moeten wel erg van de Heer houden.

humor ervan in kunnen zien.

Misschien houden ze inderdaad van de Heer, ant

Maar in ieder geval laten de verhalen de waarde

woordt de gids, 'maar het is vast en zeker dat ze

en het belang van het soort oecumenische werk

elkaar haten.' Er is ook het verhaal, dat duidelijk

waar Anthony de Mello zijn leven aan wijdde door

grappig bedoeld is, over de 'Wereldtentoonstelling

te trachten een brug van begrip, verdraagzaamheid

van de godsdiensten'. Op de tentoonstelling kun

en acceptatie tussen de godsdiensten van het oos

je de joodse kraam bezoeken en een stencil krijgen

ten en het westen te bouwen, duidelijk uitkomen.

waarop staat dat God geheel en al mededogend is

Hij deed dit, zoals we gezien hebben, niet door het

en dat de joden zijn uitverkoren volk waren. Ver

theoretisch bediscussiren van concurrerende stand

derop leer je bij de kraam van de moslims dat God

punten of beweringen dat men als enige de waar

geheel en al genadig is en Mohammed zijn enige

heid in pacht heeft, maar door de zeer praktische

profeet en luisteren naar Gods enige profeet ver

weg van het verhaal, als kortste route naar de waar

lossing brengt. Als je doorloopt naar de kraam van

heid, te bewandelen. Het zou dus een vergissing zijn

het christendom ontdek je dat God liefde is en dat

te denken dat, omdat oost en west van elkaar ver

er buiten de kerk geen verlossing is. Je moet lid

schillen, de een of de ander ongelijk moet hebben,

worden van de kerk of eeuwige verdoemenis riske

en dat Anthony de Mello de een wilde gebruiken

ren. Bij het verlaten van de tentoonstelling vroeg

om de andere te 'corrigeren'. Het is eerder zo dat

een bezoeker aan een medebezoeker wat hij dacht

de oosterse benadering van de waarheid zo radicaal

van God, in het licht van wat de godsdiensten ver

anders is dan de westerse, dat beide niet passen in

telden. God is 'bekrompen, fanatiek en wreed,'

hetzelfde logische kader waarin de ene gecorrigeerd

antwoordt de vriend. Thuisgekomen zegt hij te

zou kunnen worden door de andere. Elk heeft een

gen God: 'Waarom pikt

zoiets? Ziet u niet dat

eigen geldigheid en kan niet gebruikt worden om

ze u al eeuwen een slechte naam geven?' 'Ik heb

de andere te corrigeren, maar wel om de andere re

die tentoonstelling niet georganiseerd', antwoordt

complementeren en een bredere en meer evenwich

God, 'en ik zou me te veel schamen om er heen te

tige benadering van de waarheid te geven. Tegen de

gaan.' Humor is waarschijnlijk het meest effectieve

bekrompen krachten van fanatisme en onverdraag

wapen tegen dergelijk op zichzelf geconcentreerd

zaamheid was Anthony de Mello een apostel van

fundamentalisme, maar hoe fanatieker en dogma-

evenwicht, van zowel/als, in plaats van of/of.

28

29

Wijkende horizonten
Het is een hoopvol teken van de verruiming in het
rooms-katholieke denken en van de meer recente
pogingen oprechter katholiek te worden dat wat
gezien werd als de 'oosterse wijsheid' en het 'oos
terse perspectief' van Anthony de Mello, geaccep
teerd kan worden, niet alleen als niet tegenstrijdig
met de katholieke theologie, maar als weerklank
van haar eigen soms vergeten rijkdommen. Wat
met 'wijkende horizonten' bedoeld wordt, kan
misschien het best begrepen worden door een
eenvoudig voorbeeld van zijn tegendeel, te weten
door het vooroordeel dat doorklinkt in een niet
ongebruikelijke lezing van de openingsverzen van
de Brief aan de Hebreen. De tekst luidt: 'God,
voortijds veelmaal en op velerlei wijze, tot de va
deren gesproken hebbende door de profeten, heeft
in deze laatste dagen tot ons gesproken door den
Zoon ...'
(Heb.

1:1-2). Het vooroordeel waar ik op doel

zit hem in de neiging deze tekst zo te verstaan dat

God elders gezwegen heeft, en dat Hij de mensheid
alleen in de persoon van de joodse profeten en van
Jezus heeft toegesproken. De tekst zegt dat natuur
lijk niet. Hij zegt niets over Gods bemoeienissen

verhaal dat we lezen over de 'Wereldtentoonstel

ling van de godsdiensten'.
Als de tekst uit de Hebreen echter gehoord
wordt zoals pater de Mello heeft gedaan, en Petrus,
zoals hij in de Handelingen

(10: 34-36) wordt ge

portretteerd na zijn ontdekking, in de persoon van

de Romeinse Cornelius, dat 'God geen uitverko
renen kent' en geen blijk geeft van 'partijdigheid'
voor het ene of het andere volk, breekt niet alleen
Gods woord maar ook Gods genade los uit de enge
paden waarbinnen godsdienstige mensen ze be
perkt zouden willen houden. Hoe belangrijk bij
voorbeeld de 'zeven sacramenten' in de strikt tech
nische zin van de term 'sacrament' misschien ook
zijn in de katholieke kerk, ze zijn niet het enige en
exclusieve kanaal voor Gods genade. Dit is wat de
Mello benadrukt, wanneer hij volhoudt dat hoezeer
we 'heilige momenten' en 'heilige plaatsen', dat wil
zegen onze feesten en feestdagen, ook nodig heb
ben, we het heilige niet moeten willen beperken
tot deze tijden en deze plaatsen. We moeten nooit
vergeten dat onze katholieke traditie volhoudt dat
'de Geest waait waarheen hij wil', niet waarheen
wij beslissen of bepalen dat hij waait. Volgens deze
opvatting worden onze zeven sacramenten in een

met de mensheid buiten de joods en christelijke

veel breder en meer omvattend principe van heilig

tradities. Dit is het vooroordeel dat Anthony de

heid begrepen.

Mello aan het licht tracht te brengen en voorin

Dit principe stelt dat de gehele materile orde van

genomen mensen duidelijk tracht te maken in het

de schepping de aanwezigheid van de onzichtbare

30

31

God kan belichamen, dar wil zeggen er het sym

de moeite die de hedendaagse katholieke theolo

bool en sacrament van kan zijn. Dit kan het natuur

gie doet om de vaak vergeten rol van de Heilige

lijk nier ongedifferemieerd zijn. God is universeel

Geest terug te halen. Deze vergeetachtigheid resul

aanwezig, maar nier overal op dezelfde manier en

teert in wat wel een te exclusief 'christocentrisrne'

met dezelfde intensiteit. De echte aanwezigheid van

is genoemd, die de schijnwerper teveel op Jezus

Jezus in de eucharistie is voor katholieken een bij

richt, met veronachtzaming van het werk van de

zonder intens moment van ontmoeting met de god

Heilige Geest. Her historische moment van Jezus

delijke aanwezigheid. Maar deze specifiek religieuze

is naruurlijk heel belangrijk voor het christelijke

ontmoeting mag de bredere en meeromvatrende zin

geloof. Net als de joodse leer is de christelijke leer

waarin men 'God in alle dingen' moet vinden en

een historisch geloof. Hun God is geen afstande

Jezus in al zijn broeders en zusters moet ontmoeten

lijke godheid die ergens ver weg woont, maar men

(Matth. 25:31-46), niet overschaduwen. De neiging

komt Hem op bepaalde momenten en plaatsen en

van velen om zich daarentegen te beperken tot een

in de vorm van specifieke personen en situaties in

bekrompen, godsdienstige betekenis van goddelijke

de geschiedenis tegen. Voor de christenen was en

aanwezigheid verklaart de herhaalde oproep van de

is Jezus van Nazareth in zijn leven dat tweeduizend

Mello: 'Gewaarzijn, gewaarzijn, gewaarzijn!' Wees

jaar geleden werkelijk bestaan heeft, het hoogte

levendig, wees wakker, wees gevoelig voor de werke

punt van deze historische ontmoeting tussen God

lijkheid hier voor je ogen. Men kan zich voorsrellen

en de mensheid. Maar hoe belangrijk deze persoon

wat een verschil het zou maken als al diegenen die

en dit moment ook zijn, ze kunnen niet alle andere

hun geloof in Jezus en zijn Passie belijden zich er

momenten onbetekenend en van geen godsdien

bewust van zouden kunnen worden dat de geschie

stige waarde maken. Want Gods Geest is in de hele

denis van zijn lijden zich ook vandaag nog afspeelt

geschiedenis aanwezig en werkzaam geweest en

in het lijden van zijn broeders en zusters.

heeft momenten van openbaring en genade gege

ven. Jezus en de Geest zijn dus geen concurrenten,
maar Jezus' eigen verhaal speelde zich af binnen

De aanwezigheid van de Geest

De nadruk van de Mello op de grootsheid van

de grotere geschiedenis van de werkzaamheid van

Gods Geest in de wereld.

goddelijke liefde, die alle mensen opneemt in de

Daarom kan Amhony de Mello spreken van an

familie van Gods uitverkorenen, weerklinkt in

dere meesters naast Jezus, meesters die in andere

32

33

tijden en andere culturen niettemin deel uitmaken

van dezelfde geschiedenis van Gods Geest in de
wereld als Jezus zelf. In dit ene verhaal spreekt de
ene Geest van God altijd een en dezelfde bood
schap, maar wl, zoals in het geval van Jezus, de
taal van die specifieke streek en cultuur. Religie
wordt, zoals al het menselijke, bepaald en gecon
ditioneerd door de cultuur waarin ze ontstaat. Zij
komt altijd tot ons, gefilterd door de geest en ver
beelding van de mensen die haar stem gaven. Als je
dit ontkent, ga je de weg van het fundamentalisme
op, die her relatieve en beperkte menselijke woord
verabsoluteert. Hoe deze verschillende meesters en
de verschillende religieuze talen die ze spreken op
een dag gezien zullen worden in de eenheid van de
Geest, is een aspect van de bredere culturele vraag
hoe de mensheid met al zijn verdelingen en ver
schillen ooit eens de ene mensenfamilie van Gods
bedoeling en plan zal worden.
Intussen leven wij met deze verschillen, maar
de Mello weigerde er een ultieme betekenis aan te
hechten. Dit wil hij zeggen met zijn verhaal over
Diogenes, die geen enkel verschil kan ontdekken
russen de botten van de koning en die van zijn sla
ven. Want op het diepere niveau van onze gemeen
schappelijke menselijke ervaring van geboorte en
dood, van tragedie en triomf, zijn we inderdaad
van dezelfde aard, de menselijke. Het Tweede Va
ticaanse Concilie wijst op het onderscheid rus-

34

sen deze niveaus wanneer het de idee van tradi

tie behandelt, in zijn Constitutie over Goddelijke
Openbaring. In plaats van traditie alleen te zien als
het doorgeven van de leer, hoe belangrijk dit mis
schien ook is, introduceert het een dieper niveau
van traditie. De kerk, zegt het Concilie, 'moet alles
wat zij is doorgeven, en alles dat zij leert' (Dei Ver
bum, no. 8). In wat ze is, te weten haar wezen en
leven, moet de kerk in contact zijn met de werke
lijkheid waarover ze onderwijst. Ze geeft deze niet
door in woorden maar door haar te zijn, en zonder
dit diepere niveau van traditie kunnen de woorden
alleen eenvoudigweg religieuze retoriek worden.
Oe acceptatie van het onderscheid van her Con
cilie russen wat de kerk is en wat zij leert, opent
de mogelijkheid dat er ondanks de verschillen in
onderricht die ons verdelen een echte eenwording
kan zijn op het niveau van zijn en leven. Deze mo
gelijkheid is geen reden voor zelfgenoegzaamheid,
maar een uitdaging om toe te werken naar de dag
waarop we dezelfde waarheid kunnen spreken

zo

wel als leven. In ieder geval stelt dit onderscheid

tussen het wezen en het leven van de kerk, en wat
zij leert, hetTweede Vaticaanse Concilie in staat de
bevestigingen van universaliteit te geven die we al
genoemd hebben. Het bevestigt (Lumen Gentium,
no

16; Gaudium er Spes, no. 22; Ad Genres, no.

7) dat alle mensen, ongeacht hun godsdienstige

onderwijs of gebrek eraan, met het mysterie van

35

Pasen, van Jezus' dood en wederopstanding, ver

ogen afspeelt, omdat we liever onze benamingen

bonden kunnen worden, hetgeen juist de kern van

voor dingen zien dan de dingen zelf- benamin

het wezen en leven van de kerk is. Dit is het die

gen, waarin onze vooropgezette meningen, onze

pere niveau van traditie, het niveau van ervaring,

vooroordelen en onze voorkeuren liggen besloten.

waarop het mysterie van het sterven en de weder

Deze benamingen wegnemen, onze oogkleppen

opstanding van Jezus op duizenden manieren en in

weghalen en de Geest laten waaien waarheen Hij

talloze verschillende situaties beleefd kan worden.

wil, is inderdaad heel moeilijk en vereist een ware

In christelijk taalgebruik is dit de universele aan

religieuze bekering, de bekering die Anthony de

wezigheid van de Geest en zijn aanbod van genade

Mello 'gewaar worden' noemt.

dat in de harten van alle mensen weerklinkt.

Al die mensen die proberen tot meer gewaar

zijn te komen, raken steeds meer afgestemd op het
heden waar de Geest aanwezig is en werkt. In deze

Gewaarzijn en de Geest

zin weten ze dat God in de wereld waarin ze leven

Maar de universele aanwezigheid van de Heilige

gevonden moet worden en niet in een verre hemel.

Geest helpt pas als, in de woorden van de Mello,

Ze zien de uitdaging van hun geloof en hoop niet

mensen 'gewaar' zijn geworden. De verhalen van

zozeer als een theoretische uitdaging als wel als de

de Mello zijn net als de parabelen van Jezus be

praktische uitdaging om hier en nu te doen wat

doeld om hen gewaar te maken. Maar waarom is

waar is. Ook hier laat het spirituele denken van de

zien zo moeilijk? Waarom is gewaarzijn zo moeilijk

Mello de leer van het Tweede Vaticaanse Concilie

te bereiken? Omdat het zo moeilijk is de Geest te

weerklinken, die christenen eraan herinnert dat

laten waaien waarheen Hij wil. Wij zijn schepsels

hun eschatologische hoop op het komen van het

van gewoonte en sleur. Wij denken dat we al weten

rijk Gods het belang van innerlijke werkelijkheden

waar we de Geest kunnen verwachten, en dat is de

en verwachtingen hier en nu niet kleiner moet ma

enige plek waar we kijken. Ja, zou de Geest ergens

ken, maar groter.

anders heen waaien, dat wil zeggen, zou de Geest

waaien waarheen Hij wil en niet waarheen wij wil
len, zorgen onze oogkleppen, religieuze en andere,

Conclusie

ervoor dat we dat niet zien. Het is heel moeilijk

We kunnen samenvatten wat we hebben uitgeko

ons gewaar te zijn van wat zich vlak voor onze

zen als enkele hoofdkenmerken van het spirituele

36

37

denken van Anthony de Mello binnen het kader

van de christelijke leer van de Drie-eenheid. Ten
eerste legt hij grote nadruk op het transcendente
karakter van God, God die deze wereld en alles
wat er in is te boven gaat. Als de volslagen ander
is God niet te bevatten en gaat ons begrip te bo
ven. We kennen God als het mysterie waarin 'wij
leven en ons bewegen en zijn' (Hand. 17:28), dat
wil zeggen: God is de 'bekende onbekende'. Dit
maakt ons niet helemaal sprakeloos, maar is wel
een voortdurende waarschuwing tegen het verab
soluteren van menselijke ideen, menselijke beel
den, menselijke formules, of welke menselijke
constructies dan ook, en het maken van afgods
beelden. Onze neiging om zoveel dingen, religi
euze en andere, tot idolen te maken laat zien hoe
moeilijk het is om slechts n God te aanbidden.
Het is dit aspect van God, Gods opperste transcen
dentie, dat tot uitdrukking komt in de namen die

wij geven aan de eerste persoon van de Drie-een

heid, namelijk God als Vader/Moeder, de schepper
en bron van alle zienlijke en onzienlijke dingen.
Maar even belangrijk en even fundamenteel in
het christelijke begrip van God, zoals genterpre
teerd door Anthony de Mello, is de immanentie
van God, dat wil zeggen, Gods aanwezigheid in en

Transcendentie betekent dus niet afstand, maar

Gods soevereine vrijheid om heel dicht bij ons
te willen zijn. Zonder deze immanentie wordt de
transcendente God de afstandelijke God van het
desme, terwijl de immanentie van God zonder
transcendentie een vorm van panthesme wordt.
Deze immanentie noemen wij 'God als Heilige
Geest.'
Deze Geest is niet slechts universeel aanwezig
in de zin van alle mensen, maar ook in de zin van
al het menselijke. De Geest bestaat niet in een af
zonderlijk deel van het leven dat 'religieus' of 'spi
ritueel' heet, en dat zorgvuldig afgescheiden wordt
van het wereldse en profane, want niets menselijk
is de Geest vreemd. Dit leren we uit de Incarnatie:
Het Woord van God werd vlees in Jezus en open
baarde daardoor de uiteindelijke bestemming van
alle vlees en al het menselijke. Dit aspect van God
noemen we 'de Zoon.' In Jezus en met Jezus wor
den alle mannen en vrouwen, van alle religies en
geen religie, geroepen zonen en dochters te worden
van de ene God die 'niemand uitverkiest' (Hand.
1 0:34). Dit is de zeer katholieke visie van Anthony

de Mello, een visie waarvan de hierna volgende

voordrachten bezield zijn.

door Gods hele schepping. Dit is het aspect van

God waar Augustinus op wijst wanneer hij zegt
dat God dichter bij ons is dan wij bij onszelf zijn.

38

39

Gewaarzijn
Een congres over spiritualiteit met De Mello,
in zijn eigen woorden

Over ontwaken
Spiritualiteit wil zeggen: wakker worden. De mees
te mensen zijn in slaap, ook al weten ze het niet. Ze
zijn in slaap geboren, ze leven in slaap, ze trouwen
in hun slaap, ze brengen kinderen voort in hun
slaap, ze sterven in hun slaap zonder ooit wakker
te worden. Ze begrijpen nooit de schoonheid en
pracht van wat wij 'het menselijk bestaan' noemen.
Weet je, alle mystici - katholiek, christelijk, niet
christelijk, welke theologie ze ook aanhangen, war
hun religie ook is-zijn het in n opzicht allemaal
met elkaar eens: dat alles goed is, alles is goed. Al
is alles een puinhoop, alles is goed. Vreemde para
dox, zeker. Maar tragisch genoeg zien de meeste
mensen nooit in dat alles goed is, omdat ze in slaap
zijn. Ze hebben een nachtmerrie ...

41

Wakker worden is niet fijn, weet je. Je ligt lekker

relaxed in bed. Het is irritant om wakker gemaakt
te worden. Dat is de reden waarom de verstandige
goeroe niet zal proberen mensen wakker te maken.
Ik hoop dat ik in dit opzicht verstandig zal zijn en
geen enkele poging zal doen jullie wakker te ma
ken als je in slaap bent. Het gaat me eigenlijk niets
aan, ook al zeg ik soms tegen jullie: 'Word wakker!'
Mijn zaak is het om mijn eigen ding te doen, mijn
dans te dansen. Als jullie ervan profiteren, mooi;
zo niet, jammer dan! Zoals de Arabieren zeggen:
'De aard van regen is dezelfde, maar hij laat door
nen groeien in moerasgebieden en bloemen in de
.
tmnen.
'

cupeerd zijn met jezelf, dat je met jezelf bezig bent,

bezorgd over jezelf bent. Ik heb het over zelf obser

vatie. Wat is dat? Het betekent kijken naar alles in

jou en zo ver mogelijk om je heen en ernaar kijken
alsof het iemand anders betrof. Het betekent dat
je naar dingen kijkt alsof je er hoegenaamd geen
verbinding mee hebt.
De reden waarom je lijdt aan je depressie en je
angsten is dat je je ermee identificeert. Je zegt: 'Ik
ben gedeprimeerd.' Maar dat is onjuist. Je bent
niet gedeprimeerd. Als je nauwkeurig wilt zijn, zou
je kunnen zeggen: 'Ik ervaar op dit moment een
depressie.' Maar je kunt eigenlijk niet zeggen: 'Ik
ben gedeprimeerd.' Je bent je depressie niet. Dat
is maar een vreemdsoortige truc van de geest, een
vreemd soort illusie. Je hebt je zelf zo voor de gek

Zelfobservatie
De enige manier waarop iemand jullie van dienst
kan zijn is door je ideen in twijfel te trekken. Als
je bereid bent te luisteren, en als je je wilt laten
uitdagen is er n ding dat je kunt doen, maar nie

mand kan je helpen. Wat is dit belangrijkste van

alle dingen? Het heet 'zelfobservatie'. Niemand
kan je daarin helpen. Niemand kan je een me
thode aanreiken. Niemand kan je een techniek
voorhouden. Zodra je een techniek oppikt, ben je
weer geprogrammeerd. Maar zelfobservatie- naar
jezelf kijken - is belangrijk. Het is niet herzelfde
als opgaan in jezelf. Opgaan in jezelf is gepreoc-

42

gehouden dat je denkt- al ben je je daar niet van

bewust - dat je je depressie bent, dat je je angst

bent, dat je de vreugde of sensatie die je beleeft

bent. 'Ik ben een en al verrukking!' Je bent beslist
niet verrukt. Er is misschien verrukking in jou op
dit moment, maar wacht even, het wordt anders;
het blijft niet: het blijft nooit; het verandert al
door: het verandert altijd. Wolken komen en gaan:
sommige zijn zwart en andere wit, sommige zijn
groot, andere klein. Als we de analogie aanhou
den, ben jij de hemel die de wolken observeert. Je
bent een passieve, afstandelijke beschouwer. Dat is
shockerend, vooral voor iemand van de westerse

43

beschaving. Je komt niet tussenbeide. Bemoei je er

anders- mechanische emoties, mechanische han

niet mee. Maak niets beter. Kijk! Observeer!

delingen, mechanische reacties. Wil je zien hoe

De moeilijkheid met mensen is dat ze dingen

mechanisch je eigenlijk bent? 'Goh, dat is een

beter maken die ze niet eens begrijpen. We zijn

mooi overhemd dat je aanhebt.' Dat hoor je graag.

altijd bezig iets beter te maken, of niet? Het komt

Alsjeblieft! Het gaat over een overhemd! Je bent

nooit in ons op dat het niet nodig is zaken beter te

trots op jezelf als je zoiets hoort. Er zijn mensen

maken. Dat hoeft echt niet. Dit is een belangrijk

die naar mijn centrum in India komen en zeggen:

inzicht. Ze dienen begrepen te worden. Als je ze

'Wat een mooie plek, wat een mooie bomen' (waar

begreep, zouden ze veranderen.

ik helemaal niet voor verantwoordelijk ben), wat

een heerlijk klimaat.' En meteen voel ik me fijn,
totdat ik me erop betrap dat ik me fijn voel en te

Gewaarzijn zonder alles te evalueren

gen mezelf zeg: 'H, kun je je zoiets doms voorstel

Wil je de wereld veranderen? En als je nu eens bij

len?' Ik ben niet verantwoordelijk voor die bomen;

jezelf begon? Wat zou je ervan zeggen om eerst zelf

ik was niet verantwoordelijk voor het kiezen van

getransformeerd te worden? Maar hoe bereik je

de locatie. Ik heb het weer niet besteld; het kwam

dat? Door observatie. Door inzicht. Met geen en

gewoon. Maar 'ik' kwam er even tussen, dus voel

kele bemoeienis of oordeel van jouw kant. Omdat

ik me goed. Ik voel me goed over 'mijn' cultuur

je niet kunt begrijpen waar je over oordeelt.

en 'mijn' land. Hoe dom kun je zijn? Dat meen

Er is niets zo heerlijk als gewaar te zijn. Zou

ik. Ik krijg te horen dat mijn grote Indiase cultuur

je liever in duisternis leven? Zou je liever hande

zoveel mystici heeft voortgebracht. Ik heb hen niet

len en je niet van je daden bewust zijn, praten en

voortgebracht. Ik ben niet verantwoordelijk voor

je niet van je woorden bewust zijn? Zou je liever

hen. Of ze zeggen tegen mij: 'Dat land van u en

naar mensen luisteren en je niet gewaar zijn wat je

zijn armoede- het is walgelijk.' Ik schaam me dan.

hoort, of dingen zien en je niet gewaar zijn waar

Maar ik heb dat niet zo gemaakt. Wat is hier aan

je naar kijkt? De grote Soeraces zei: 'Een onbewust

de hand? Heb je er ooit over nagedacht? Men zegt

leven is niet de moeite waard om te leven.' Dat is

tegen je: 'Ik vind u heel charmant,' dus voel je je

een waarheid als een koe. De meeste mensen leven

fantasrisch. Ik krijg een positieve aai (daarom heet

geen bewust leven. Ze leven een mechanisch leven,

het: 'Ik ben ok, jij bent ok). Ik ga nog eens een

mechanische gedachten- meestal die van iemand

boek schrijven; de titel zal zijn: Ik ben een achter-

44

45

lijke gladiooL, jij bent een achterlijke gladiool. Dat is

God haar tegen het eind van haar leven een bui

het meest bevrijdende, het mooiste ter wereld, als

tengewone genade gaf. Natuurlijk gebruikt ze deze

je openlijk toegeeft dat je een idioot bent. Het is

moderne uitdrukking niet, maar waar het eigenlijk

heerlijk. Als mensen me vertellen dat ik ongelijk

op neer komt is dat ze zich niet meer met zich

heb, zeg ik: 'Wat verwacht je anders van een dom

zelf identificeerde. Als iemand anders kanker heeft

kop?'

en ik ken hem niet, ben ik niet zo erg aangedaan.

Ontwapend, iedereen moet ontwapend wor

Als ik liefdevol en gevoelig was, zou ik misschien

den. In de laatste bevrijding ben ik een domkop

helpen, maar ik ben niet emotioneel betrokken.

en ben jij een domkop. Wat meestal gebeurt is: ik

Als jij een examen moet doen, gaat mij dat niet

druk op een knop en jij bent vrolijk; ik druk op

zo aan. Ik kan er tamelijk filosofisch over zijn en

een andere knop en je bent bedrukt. En jij bent

zeggen: 'Hoe meer je je zorgen maakt, hoe erger

net zo. Hoeveel mensen ken je die het niets doet

het wordt. Waarom neem je niet eens een flinke

of ze geprezen worden of beschuldigd? Dat is niet

pauze in plaats van steeds te studeren?' Maar wan

menselijk, zeggen we. Menselijk wil zeggen dat je

neer het mijn beurt is om examen te doen, tja, dat

een aapje moet zijn, zodat iedereen je staart kan

is iets anders, nietwaar? De reden is dat ik me ver

omdraaien en jij doet wat je

hoort te doen. Maar is

eenzelvigd heb met 'mij' - met mijn familie, mijn

dat menselijk? Als jij me charmant vindt, betekent

land, mijn bezit, mijn lichaam, mij. Hoe zou het

het dat jij op dat moment in een goede bui bent,

zijn als God me de genade gaf deze zaken niet de

meer niet.

mijne te noemen. Dan zou ik vrij zijn; dan zou ik

niet gedentificeerd zijn. Dar betekent het om het
zelf te verliezen, het zelf te ontkennen, te sterven

Gewaarzijn en contact met de werkelijkheid

aan het zelf

Kijken naar alles in jou en buiten jou, en wanneer

iets je overkomt, het zien alsof het iemand anders
overkwam, zonder commentaar, zonder oordeel,

Vier stappen naar wijsheid

zonder pose, zonder bemoeienis, zonder poging

Het eerste wat je moet doen is in contact komen

om te veranderen, het alleen begrijpen. Als je dit

met negatieve gevoelens waar je je niet eens van

doet, ga je beseffen dat je je steeds meer ontkop

bewust bent. Heel veel mensen hebben negatieve

pelt van 'mij'. De heilige Teresa van Avila zegt dat

gevoelens die ze zich niet gewaar zijn. Heel veel

46

47

mensen zijn depressief en zijn zich niet bewust dat

finieer je wezenlijke zelf niet als dat gevoel. Zeg

ze depressief zijn. Pas als ze met vreugde in aanra

niet: 'ik ben depressief.' Als je wilt zeggen dat 'het

king komen, begrijpen ze hoe depressief ze waren.

depressief is', is het goed. Als je wil zeggen dat 'er

Je kunt een gezwel dat je niet ontdekt hebt niet be

depressie is', is het prima; als je wil zeggen dat 'er

handelen. Je kunt katoenkevers op je boerderij niet

somberheid is', is het ok. Maar niet: 'ik ben mis

verwijderen als je je van hun bestaan niet bewust

troostig'. Je definieert jezelf dan als dat gevoel. Dat

bent. Het eerste wat je nodig hebt is het gewaarzijn

is je illusie; dat is je vergissing. Er is op dit mo

van je negatieve gevoelens. Welke negatieve gevoe

ment depressie, er zijn gekwetste gevoelens op dit

lens? Somberheid, bijvoorbeeld. Je voelt je somber

moment, maar laat ze er zijn, laat ze met rust. Ze

en humeurig. Je haat jezelf of voelt je schuldig. Je

zullen overgaan. Alles gaat voorbij, alles. Je depres

hebt het gevoel dat het leven zinloos is, dar het

sie en je blije opwinding hebben niets met geluk

onbegrijpelijk is; je hebt gekwetste gevoelens, je

te maken. Het is het zwaaien van de pendel. Als

voelt je zenuwachtig en gespannen. Kom eerst in

je kicks of opwinding zoekt, wees dan voorbereid

contact met die gevoelens.

op depressie. W il je je drug? Maak je klaar voor de

De tweede stap (dit is een vierstappenplan) is

begrijpen dat het gevoel in jou zit, niet in de wer

kater. De pendel zwaait van de ene naar de andere

kant.

kelijkheid. Dat is iets heel vanzelfsprekends, maar

De vierde stap: hoe verander je iets? Hoe veran

denk je dat de mensen dit weten? Nee hoor, geloof

der je jezelf? Er is veel wat je dient te begrijpen, of

mij maar. Ze hebben academische titels en het zijn

liever gezegd, n ding dat op veel manier kan wor

directeuren van universiteiten, maar dit hebben ze

den uitgedrukt. Stel een patint gaat naar een arts

niet begrepen. Ze hebben me op school niet ge

en vertelt hem waar hij last van heeft. De dokter

leerd hoe ik moest leven. Verder hebben ze me alles

zegt: 'Heel goed, ik heb uw symptomen begrepen.

geleerd. Zoals een man zei: 'Ik heb een behoorlijk

Weet u wat ik zal doen? Ik schrijf uw buurman

goede opleiding gehad. Het heeft me jaren gekost

een recept voor!' De patint zegt dan: 'Dank

om er overheen te komen.' Daar gaat spiritualiteit

dokter, ik voel me al veel beter.' Is dat niet absurd?

nu over, weet je: afleren. Alle onzin die ze je ge

Maar dat is precies wat wij doen. Iemand die in

leerd hebben afleren.

slaap is denkt altijd dat hij zich beter zal voelen als

wel

De derde stap: identificeer je nooit met dat ge

iemand anders verandert. Jij lijdt omdat je in slaap

voel. Het heeft niets van doen met het 'ik'. De-

bent, maar je denkt: 'Wat zou het leven prachtig

48

49

zijn als iemand anders eens zou veranderen; wat

gebruikt analogien. Dus ik zeg: 'De kleur groen is

zou het leven mooi zijn als mijn buurman, mijn

zoiets als zachte muziek.' 'Oh,' zegt hij, 'als zachte

vrouw, mijn baas eens veranderde.'

muziek.' 'Ja,' zeg ik, 'kalmerende en zachte mu

Wij willen altijd dat iemand anders verandert,

ziek.' Dan komt er een tweede blinde man bij me

opdat wij ons goed voelen. Maar is het ooit tot

en vraag: 'Wat is de kleur groen?' Ik zeg dat het is

je doorgedrongen wat het voor jou zou betekenen

als zacht satijn, dat het heel zacht en kalerend

als je vrouw of je man verandert? Je bent nog net

aanvoelt. De volgende dag zie ik dat de twee blinde

zo kwetsbaar als daarvoor; je bent net zo gek als

mannen elkaar met flessen op de kop slaan. De ene

daarvoor; je bent evenzeer in slaap als daarvoor. Jij

zegt: 'Het lijkt op zachte muziek'; de ander zegt:

bent degene die moet veranderen, die medicijnen

'Het lijkt op zacht satijn.' En zo gaat het verder.

moet innemen. Jij hamert er maar op dat je je goed

Geen van beide weet waar hij het over heeft, want

voelt omdat de wereld in orde is. Fout! De wereld

als ze dat wel deden, zouden ze hun mond houden.

is in orde omdat ik me goed voel. Alle mystici zeg

Zo erg is het. Het is nog erger, want stel, je geeft

gen dat.

deze blinde man op een dag zijn gezichtsvermogen

en hij zit daar in de tuin en hij kijkt overal om
zich heen en jij zegt tegen hem: 'Nu weet je wat de

Tot stilte komen

kleur groen is.' En hij antwoordt: 'Dat is waar. Ik

Het fanatisme van n oprechte gelovige die denkt

hoorde vanmorgen iets!'

dat hij de wijsheid in pacht heeft, veroorzaakt

Het feit is dat je omringd bent door God en

meer kwaad dat de gezamenlijke inspanning van

dat je God niet ziet, omdat jij 'weet' van God. De

tweehonderd schurken. Het is angstaanjagend om

laatste barrire om God te kunnen zien is je idee

te zien wat oprechte gelovigen doen omdat ze den

van God. Je loopt God mis omdat je denkt dat je

ken dat ze het weten. Zou het niet geweldig zijn als

het weet. Dat is het afgrijselijke van religie. Dat

we een wereld hadden waarin iedereen zegt: 'We

is wat de evangelin zeggen, dat religieuze men

weten het niet'? Dat was in ieder geval een enorme

sen 'wisten', en Jezus daarom uit de weg ruimden.

barrire minder. Zou dat niet heerlijk zijn?

De hoogste kennis van God is God te kennen als

Een man die blind geboren is, komt bij me en

onkenbaar. Er is veel te veel gepraat over God; de

vraagt: 'Wat is dat nu, groen?' Hoe beschrijf je de

wereld is er beroerd van. Er is te weinig gewaar

kleur groen aan iemand die blind geboren is? Je

zijn, te weinig liefde, te weinig geluk, maar laten

50

51

we die woorden ook niet gebruiken. Er is te weinig

ultieme in de menselijke kennis van God- weten

sprake van illusies loslaten, van fouten vergeven,

dat we God niet kennen.' Deze man werd als de

van gehechtheid en wreedheid opgeven, kortom te

prins onder theologen beschouwd. Hij was mysti

weinig gewaarzijn. Daar lijdt de wereld aan, niet

cus en is nu een heilig verklaarde. We bevinden

aan een gebrek aan religie. Religie gaat zogenaamd

ons in vrij goed gezelschap.

over een gebrek aan gewaarzijn, over wakker wor

In India kennen we een Sanskriet gezegde hier

den. Kijk waartoe we vervallen zijn. Kom naar

voor: neti, neti. Dat betekent: 'niet dit, niet dat.'

mijn land en zie hoe ze elkaar vermoorden van

wege hun godsdienst. Je zult het overal aantreffen.

Thomas' eigen methode werd de via negativa ge

noemd, de weg van ontkenning.

'Wie weet spreekt niet, wie spreekt, weet niet.' Alle

Dit is het ultieme in onze menselijke kennis van

openbaringen, hoe goddelijk ook, zijn nooit meer

God, de wetenschap dat we niet weten. Onze grote

dan een vinger die naar de maan wijst. Zoals we

tragedie is dat we teveel weten. We denken dat we

in het oosten zeggen, 'Wanneer de wijze naar de

weten, dat is onze tragedie; daarom ontdekken we

maan wijst, ziet de onnozele alleen de vinger.'

het nooit. Thomas van Aquino (die niet alleen the

oloog maar ook een groot filosoof was) zei zelfs
herhaaldelijk: 'Ook met alle inspanning van zijn

Met de mond vol tanden

'Quia de deo scire non possumus quid sic, sed

geest kan de mens de essentie van n vlieg niet

doorgronden.'

quid non sit, non possumus considerare de deo,

quomode sit sed quomodo non sit.' Dit is de inlei
ding van Thomas van Aquino tot zijn hele Summa

Gefilterde werkelijkheid

Theologica: 'Aangezien we niet kunnen weten wat

Ik wil nog n ding zeggen over onze waarneming

God is, maar slechts wat God niet is, kunnen we

van de werkelijkheid. Laat ik dat in de vorm van

niet bedenken hoe God is, maar slechts hoe Hij

een analogie doen. De president van de Verenigde

niet is.' In Thomas' commentaar op De Sancta Tri

Staten moet feedback krijgen van de burgers. De

nitate van Boetruus zegt hij dat de meest verheven

paus in Rome moet feedback van de hele kerk krij

graad van kennis van God is God kennen als de

gen. Er zijn letterlijk miljoenen kwesties die men

onbekende, tamquam ignotum. En in zijn Quaestio

onder hun aandacht zou kunnen brengen, maar

Disputata de Potencia Dei zegt Thomas: 'Dit is het

zouden ze nauwelijks allemaal in zich op kunnen

52

53

ze

nemen, laat staan verwerken. Daarom hebben ze

gevoed dat we mensen nodig hadden. Waarvoor?

vertrouwelingen die uittreksels maken, dingen sa

Voor acceptatie, goedkeuring, waardering, applaus

menvatten, in de gaten houden, filteren; uiteinde

-voor wat ze 'succes' noemden. Dat zijn woorden

lijk komt daar iets van op hun bureau terecht. Dit

die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Het

gebeurt ook met ons. Uit elke porie of levende cel

zijn conventies, dingen die bedacht zijn, maar we

van ons lichaam en uit al onze zintuigen ontvangen

beseffen niet dat ze niet met corresponderen met

we feedback van de werkelijkheid. Maar we filteren

de werkelijkheid. Wat is succes? Het is wat een be

voortdurend zaken uit. W ie doet dat filteren? Onze

paalde groep heeft besloten iets goeds te noemen.

conditionering? Onze cultuur? Onze programme

Wat goed is in Den Haag wordt misschien slecht

ring? De manier waarop ons is geleerd dingen te

gevonden in een Kartuizer klooster. Succes in een

zien en te ervaren? Zelfs onze taal kan een filter zijn.

bepaalde politieke kring wordt misschien in andere

Er wordt voortdurend zoveel gefilterd dat je soms

kringen als falen gezien. Dit zijn conventies. Maar

dingen die er zijn niet ziet. Je hoeft alleen maar naar

we doen of het realiteiten zijn, nietwaar? Toen we

paranode mensen te kijken die zich altijd bedreigd

jong waren, werden we geprogrammeerd voor het

voelen door iets wat er niet is, die de werkelijkheid

ongeluk. Ze leerden ons dat je om gelukkig te zijn

voortdurend interpreteren op grond van bepaalde

geld, succes, een mooie of knappe levenspartner,

er varingen uit het verleden of een bepaalde condi

een goede baan, vriendschap, spiritualiteit, God -

tionering die ze hebben gehad.

noem maar op - nodig had. Als je dat allemaal niet

Maar er is nog een demon die filtert. Die heet

krijgt, word je niet gelukkig, is ons verteld. Maar

gehechtheid, verlangen, hunkering. De oorsprong

dt is even een gehechtheid! Een gehechtheid is een

van smart is hunkering. Hunkering misvormt en

geloof dat je zonder iets niet gelukkig zult worden.

vernietigt waarneming. Angsten en verlangens ach

Als je daar eenmaal van overtuigd bent - en het

tervolgen ons. Samuel Johnson zei: 'De wetenschap

sluipt je onderbewuste binnen, het drukt een stem

dat hij binnen een week aan het schavot bungelt

pel op je diepste wezen-is het met je gedaan.

houdt de geest van een mens op een fantastische

manier geconcentreerd.' Je blokkeert al het andere
en concentreert je alleen op de angst, het verlan

Inzicht en begrip

gen of de hunkering. In veel opzichten waren we

Maar wat houdt het veranderen van jezelf in? Ik

gedrogeerd toen we jong waren. We werden zo op-

heb het er al zovaak over gehad, telkens weer, maar

54

55

nu zal ik het opbreken in kleine segmenten. Ten

luiheid is. Beschrijf eens wat jij met lui bedoelt.'

eerste, inzicht. Niet inspanning, niet het cultive

Hij zegt: 'Nou, ik krijg nooit iets gedaan. Ik heb

ren van gewoontes, niet het hebben van een idee.

geen zin om iets te doen.' Ik vraag: 'Je bedoelt met

Idealen richten veel kwaad aan. Je bent de hele tijd

een bij het opstaan 's morgens al?' 'Ja,' antwoordt

gericht op wat er zou moeten zijn, in plaats van dat

hij. 'Ik word 's ochtends wakker en dan is er niets

je focust op wat er is. En dus bedek je de huidige

om voor op te staan.' 'Ben je dan depressief?' vraag

werkelijkheid met wat er zou moeren zijn, daar

ik. 'Dat zou je kunnen zeggen,' zegt hij. 'Ik heb

je nooit begrepen hebt wat de huidige werkelijk

me zo'n beetje teruggetrokken.' 'Ben je altijd zo

heid is. Laat ik een voorbeeld van inzicht geven uit

geweest?' vraag ik. 'Nou, nier altijd. Toen ik jonger

mijn eigen ervaring in gesprekstherapie. Er komt

was, was ik actiever. Toen ik op het seminarium

een priester bij me en zegt dat hij lui is; hij wil

was, was ik enthousiast.' 'En wanneer is dit begon

ijveriger, actiever zijn, maar hij is lui. Ik vraag hem

nen?' 'Oh, ongeveer drie of vier jaar geleden.' Ik

wat 'lui' betekent. Vroeger zou ik tegen hem ge

vraag hem of er toen iets gebeurd is. Hij denkt een

zegd hebben: 'Eens kijken, waarom maak je niet

tijd na. Ik zeg: 'Als je zo hard na moet denken, kan

een lijstje van dingen die je elke dag wilt doen,

er niet zoveel bijzonders zijn gebeurd vier jaar ge

en dan streep je ze elke avond af; het zal je een

leden. Hoe zit het met het jaar daarvoor? Hij zegt:

goed gevoel geven; maak er zo een goede gewoonte

'In dat jaar ben ik tot priester gewijd.' 'Is er iets

van.' Of ik had kunnen zeggen: 'Wie is je ideaal,

gebeurd in het jaar dat je gewijd bent?' vraag ik.

je beschermheilige?' En als hij Sint Franciscus Xa

'Er was wel iets, het laatste theologie-examen; daar

vier noemde, zei ik tegen hem: 'Kijk eens hoe hard

ben ik voor gezakt. Het was wel een teleurstelling,

Xavier gewerkt heeft. Je moet op hem mediteren

maar daar ben ik overheen gekomen. De bisschop

en dat zal je op gang helpen.' Dat is n manier

was van plan me naar Rome te sturen, om uitein

van aanpak, maar die is, moet ik helaas zeggen,

delijk les te geven op het seminarium. Dat trok me

oppervlakkig. Hem aansporen zijn wilskracht, in

wel aan, maar aangezien ik voor het examen ge

spanning te gebruiken, heeft geen langdurig effect.

zakt was, veranderde hij van gedachten en stuurde

Zijn gedrag verandert misschien, maar hij niet.

me naar deze parochie. Nu u het zegt, er zat een

Daarom sla ik nu een andere richting in. Ik zeg

zekere onrechtvaardigheid in, want ... ' Op dit mo

regen hem: 'Lui, wat is dat? Er zijn miljoenen vor

ment wordt hij nerveus; er is boosheid in hem die

men van luiheid. Laat eens horen wat jouw soort

hij niet verwerkt heeft. Hij moet die teleurstelling

56

57

weer voelen. Het is zinloos om hem een preek te

onderweg. Tja, jammer; de auto is stuk. We stro

geven. Het is zinloos hem een idee te voeden. We

pen de mouwen op en beginnen de auto te duwen.

moeten hem zover krijgen dat hij zijn boosheid en

En we duwen en duwen en duwen en duwen, tot

teleurstelling onder ogen ziet en dat hij er inzicht

we bij de afgelegen stad aankomen. 'Ok,' zeggen

in krijgt. Als ik hem een aansporing gaf en hem

we, 'we hebben het gehaald.' En dan duwen we de

vertelde hoe hard zijn getrouwde broers en zusters

auto helemaal naar weer een stad! Jij zegt: 'We zijn

werken, zou dat er alleen maar voor zorgen dat hij

er toch gekomen?' Maar noem je dat leven? Weet je

zich schuldig voelde. Hij heeft niet het inzicht in

wat jij nodig hebt? Je hebt een deskundige nodig,

zichzelf dat hem zal helen. Dus dat is het eerste.

je hebt een monteur nodig die de klep omhoog

Er is een andere grote opdracht: begrip. Dacht

doet en de bougies verwisselt. Draai de comact

je echt dat je hierdoor gelukkig zou worden? Je

sleutel om en de auto rijdt. Je hebt de deskundige

hebt gewoon aangenomen dat je er gelukkig door

nodig - je hebt begrip, inzicht, gewaarzijn nodig.

zou worden. Waarom wilde je op het seminarium

Je moet niet hoeven duwen. Je moet je niet hoeven

lesgeven? Omdat je gelukkig wilde zijn. Je dacht

inspannen. Daarom zijn mensen zo moe, zo mat.

dat je door professor te zijn, door een zekere starus

Jij en ik zijn getraind om ontevreden met onszelf

zijn. Zou dar

re zijn. Daar komt psychologisch gezien het kwaad

en prestige te hebben, gelukkig

ook

wu

zijn? Dit vraagt om begrip.

vandaan. We zijn altijd ontevreden, we oefenen al

tijd dwang uit. Ga door, lever meer inspanning,
meer en meer inspanning. Maar altijd is er dar in

Geen dwang uitoefenen

nerlijke conflict; er is heel weinig begrip.

Mediteren over de handelwijze van Jezus en die

uiterlijk imiteren helpt niet. Het gaat er nier om
Christus na te volgen; het gaat erom te worden wat

Reel worden

Jezus was. Het gaat erom Christus te worden, ge

Mijn leven in India had n dag met een gouden

waar te worden, te begrijpen wat er in je omgaat.

randje. Het was een fantastische dag eigenlijk, de

Alle andere methoden die we gebruiken om onszelf

dag dar ik tot priester werd gewijd. Ik zal in een

te veranderen zou je kunnen vergelijken met het

biechtstoel. We hadden een zeer heilige Jezueten

duwen van een auto. Laten we veronderstellen dat

pater in onze parochie, een Spanjaard, die ik al

je naar een stad ver weg moet. De auto begeeft het

kende voordat ik naar het jezuetennoviciaat ging.

58

59

De dag voordat ik naar het noviciaat vertrok, dacht

houdt van je,' en 'Houd in gedachte dat God aan

ik dat ik beter alles kon opbiechten, zodat ik, wan

jouw kant staat.' Hielden deze gemeenplaatsen eni

neer ik naar het noviciaat ging lekker schoon zou

ge genezing voor kanker in? En dit is een kanker,

zijn en de novicenleraar niets hoefde te vertellen.

waar ik mee te maken heb, het gebrek aan gewaar

Deze oude Spaanse priester had altijd een hele me

zijn en realiteit. Dus ik zwoer mezelf die dag een

nigte mensen in de rij voor zijn biechthokje staan;

ferme eed: 'Ik zal het leren, ik zal het leren, zodat er,

hij had een paarse zakdoek waarmee hij zijn ogen

als alles voorbij is, niet tegen me gezegd zal worden:

bedekte, en hij mompelde altijd iets en gaf je een

'Vader, wat u tegen me zei was absoluut waar, maar

penitentie en dan kon je gaan. Hij had mij nog

ik had er helemaal niets aan.'

maar een paar maal ontmoet, maar hij noemde me

Gewaarzijn, inzicht. Wanneer je een deskundige

Antonie. Ik stond dus in de rij en toen ik aan de

bent geworden (en dat zul je spoedig worden) hoef

beurt was, probeerde ik onder het biechten mijn

je geen psychologie te studeren. Als je jezelf gaat

stem te verdraaien. Hij luisterde geduldig naar me,

observeren, naar jezelf gaat kijken, om die nega

gaf me mijn penitentie, gaf me absolutie, en zei

tieve gevoelens op te pikken, zul je je eigen manier

toen: 'Antonie, wanneer ga je naar het novitiaat?'

vinden om ze te verklaren. En je zult de verande

Afijn, ik ging de dag na mij priesterwijding naar

ring opmerken. Maar dan zul je met de grote boef

de parochie. En de oude priester zei tegen me: 'Wil

moeten afrekenen, en die boef is zeHveroordeling,

je de biecht afnemen?' 'Goed', zei ik. Hij zei: 'Ga

zelfhaat en ontevredenheid met jezel(

maar in mijn biechtstoel zitten. Ik dacht: 'Goh, ik

ben een geestelijke. Ik ga ik zijn biechtstoel zitten.'
Ik

nam

drie uur lang de biecht af. Het was Palm

Gevarieerde beelden

zondag en er kwamen veel mensen speciaal voor

Laten we nog wat praten over moeiteloze veran

Pasen in de kerk Ik kwam er gedeprimeerd uit,

dering. Ik bedacht daar een mooi beeld voor, een

niet door wat ik gehoord had, want ik wist wat ik

zeilboot. Als een zeilboot een sterke wind in het

kon verwachten en aangezien ik wel een idee had

zeil heeft, glijdt ze zo moeiteloos verder, dat de

wat er in mijn eigen binnenste omging, was er niets

zeiler niets anders hoeft te doen dan sturen. Hij

wat me schokte. Weet je wat me deprimeerde? Het

spant zich niet in; hij duwt de boot niet. Dat is een

besefdat ik hun van die kleine vrome gemeenplaat

beeld van wat er gebeurt wanneer er verandering

sen meegaf: 'Bid nu tot de Gezegende Moeder, zij

tot stand komt door gewaarzijn, door begrijpen.

60

61

Ik las nog eens mijn aantekeningen door, en ik

illusies van gisteren op de problemen van vandaag.

vond een paar citaten die goed passen bij wat ik

Zoals iema nd tegen me zei toen ik jaren geleden

heb gezegd. Bijvoorbeeld dit citaat: 'Niets is zo

voor mijn doctoraal psychologie studeerde in Chi

wreed als de natuur. In het hele universum is er

cago: 'Vaak is in her leven van een priester een

geen ontsnapping mogelijk, en toch is het niet de

vijftig jaar lange ervaring de ervaring van n jaar,

natuur die het onrecht pleegt, maar het eigen hart

vijftig maal herhaald.' Je hebt dezelfde oplossingen

van de mens.' Is dat begrijpelijk ? Her is niet de

waar je op terugvalt: z moet je met een alcoholi

naruur die het onrecht p leegt, maar het eigen hart

cus omgaan; z moet je met priesters omgaan; z

van de mens. Je hebt het verhaal van Paddy, die van

moet je met nonnen omgaan; z moet je met een

het schavot viel en een flinke buil had. Ze vroegen

gescheiden vrouw omgaan. Maar dat is geen wijs

hem: 'Heeft de val je pijn gedaan, Paddy?' En hij

heid. Wijsheid is gevoelig zijn voor deze situatie,

zei: 'Nee, het einde deed pijn, de val niet.' Als je

voor deze mens, niet benvloed door enig residu uit

water klieft, heeft het water geen pijn; wanneer je

het verleden, ronder doorwerki ng van de ervaring

iets massiefs doorhakt, breekt her. Je ment al iteit is

in het verl eden. Dit is geheel tegengesteld aan wat

hard; je hebt onwrikbare illusies in je; die botsen

de meeste mensen gewend zijn te denken. Ik zou

met de natuur, daarin word je geraakt, daar komt

aan de zinnen die ik heb voorgelezen er nog een

de pijn vandaan.

toe willen voegen: s het hart vrij is, is het resul

Hier is een mooie: hij is afkomstig van een oos

taat liefde.' Ik heb de laatste dagen veel over liefde

terse wijze, al weet ik niet meer wie. Net als het ge

gesproken ook al zei ik tegenjullie dat er over lief

val is bij de bij bel doet de schrijver er niet toe. Wat

de eigenlijk niets te zeggen is. We kunnen alleen

er gezegd wordt wel. 'Als het oog vrij is, resulteert

spreken over afwezigheid van liefde. We kunnen

dat in zien; als het oor vrij is, is het resultaat horen;

alleen spreken over verslavingen. Maar over liefde

als de neus vrij is, is het resultaat de reuk; als de

zelf is misschien niet expli ciet iets re zeggen.

mond vrij is, is het resultaat smaak; als de geest vrij

is, is het resultaat wijsheid.'
W ijsheid komt wanneer je barrires laat vallen

Verlies van beheersing

die je door je ideen en conditionering hebt op

Als je wilt begrijpen wat beheersing is, denk dan

ge richt. Wijsheid is niet iets aangeleerds; wi jsheid

aan een klein kind dat men van drugs laat proe

is niet ervaring; wijsheid is niet het toepassen van

ven. Naarmate de drugs verder in het lichaam van

62

63

het kind doordringen, raakt het verslaafd; zijn hele

om de aanvoerder van een team te zijn, de band

wezen schreeuwt om de drug. De drug niet krijgen

te leiden, enzovoort. Omdat we deze drugs aange

is zo'n onverdraaglijke kwelling dat het beter lijkt

naam vonden, raakten we verslaafd en werden we

om te sterven. Denk aan dat beeld- het lichaam is

bang om het zonder te moeten doen. Herinner je

aan de drug verslaafd geraakt. Dit nu is precies wat

hoe je de moed in de schoenen zonk, de doodsangst

de maatschappij met je heeft gedaan toen je gebo

die je voelde bij het vooruitzicht te falen of fouten

ren was.

mocht niet genieten van het stevige,

te maken, bij het vooruitzicht door anderen bekri

voedzame eten van het leven- namelijk werk, spel,

tiseert te worden. Zo werd je laf en afhankelijk van

plezier, het gezelschap van mensen, de genietingen

anderen en verloor

van de zintuigen en de geest. Je kreeg een drug

nu de macht je gelukkig of ongelukkig te maken.

te proeven die goedkeuring, waardering, aandacht

Je hunkert naar je drugs, maar hoezeer je de pijn

heet.

die daarmee gepaard gaat ook verafschuwt, je bent

Je

je je vrijheid. Anderen hebben

Ik ga nu een groots mens citeren, een man met

volkomen hulpeloos. Nog geen minuut ben je je,

de naam A. S. Neill. Hij is de schrijver van Sum

bewust of onbewust, nfet gewaar van anderen op

merhill. Wanneer een kind zeker is van zijn moe

of afgestemd op anderen, hoe ze zullen reageren,

ders liefde, vergeet hij zijn moeder; hij

en je marcheert op het ritme van hun trommels.

uit om de wereld te verkennen;

trekt erop
hij is nieuwsgierig.

Een aardige definitie van een ontwaakte: iemand

Hij zoekt een kikker om in zijn mond te stoppen

die niet meer op de trommelmuziek van de maat

dergelijke dingen. Wanneer een kind om zijn moe

schappij marcheert, iemand die danst op de melo

der heen blijft hangen, is het een slecht teken; hij is

die, de muziek die uit hemzelf ontspringt. Wan

onzeker. Misschien heeft zijn moeder geprobeerd

neer je wordt genegeerd of afgekeurd, voel je een

liefde bij hm te halen en hem niet alle vrijheid

eenzaamheid zo ondraaglijk dat je naar de mensen

en geruststelling geboden die hij nodig heeft. Zijn

terugkruipt en om de troostrijke drug smeekt die

moeder heeft misschien altijd op allerlei subtiele

steun, aanmoediging en geruststelling heet. In een

manieren gedreigd hem in de steek te laten.

dergelijke staat met mensen te leven gaat gepaard

Zo kregen we allerlei vormen van drugversla

met een niet-aflatende gespannenheid.

'Lenfer c'est

ving te proeven: goedkeuring, aandacht, succes,

les autres,' zei Sartre. Hoe waar. Wanneer je in deze

het helemaal maken, prestige, je naam in de krant,

staat van

macht, de baas zijn. Ons werd getoond hoe het is

tijd goed gedragen; je kunt je nooit ontspannen;

64

65

afhankelijkheid

verkeert, moet je je al

je moet aan de verwachting beantwoorden. Met

gen en het verstikt hebben los. Je moet ze laten

mensen omgaan is in spanning leven. Ze niet te

vallen. Uiterlijk zal alles doorgaan zoals vroeger,

hebben brengt de smart van eenzaamheid, omdat

maar al zul je verder in de maatschappij leven,

je hen mist. Je hebt her vermogen verloren om

je zult niet langer

hen precies te zien zoals ze zijn en goed op hen te

hart zul je nu eindelijk vrij zijn, zij het helemaal al

reageren, omdat je waarneming van hen verduis

leen. Je afhankelijkheid van je drug zal verdwijnen.

terd is door de behoefte je drugs te krijgen. Je ziet

Je hoeft niet naar de woestijn re trekken; je leeft

hen alleen in zoverre ze behulpzaam zijn je drugs

midden tussen mensen; je geniet enorm van hen.

van

de maatschappij zijn. In je

te krijgen of je drug dreigen af te pakken. Je kijkt

Maar ze hebben niet meer de macht je gelu kkig of

altijd met deze ogen naar mensen, bewust of on

ongelukkig te maken. Dat wil alleen-zijn zeggen.

bewust. Zal ik van hen krijgen wat ik wil, zal ik

In deze eenzaamheid verdwijnt je afhankelijkheid.

niet van hen krijgen wat ik wil? En als ze mij niet

Het vermogen lief te hebben wordt geboren. Je ziet

aan mijn drug kunnen helpen of hem af kunnen

anderen niet meer als een middel om je verslaving

pakken, ben ik niet in hen genteresseerd. Het is

te bevredigen. Alleen iemand die dit geprobeerd

verschrikkelijk om zoiets te zeggen, maar ik vraag

heeft kent de verschrikkingen van dit proces. Het

me af of hier iemand is van wie dit niet gezegd kan

is alsof je jezelf uitnodigt om te sterven. Het is als

worden.

of je de arme drugverslaafde vraagt het enige geluk

dat hij ooit heeft gehad op te geven. Hoe is dat te

vervangen door de smaak van brood en fruit en de
Het land

van liefde

frisse smaak van de ochtendlucht, de zoetheid van

Als we echt de illusie lieten varen dat ons iets gege

het water uit de bergbeek? Terwijl hij worstelt met

ven of afgepakt kan worden, zouden we alert z ijn.

zijn omhoudingssymptomen en de leegte die hij

De consequentie is, als we dit niet doen, angstwek

in zichzelf ervaart nu zijn drug weg is, kan niets

kend en onontkoombaar. We verliezen ons vermo

de leegte vullen dan zijn drug. Kun je je een leven

gen tot liefhebben. Als je wilt liefhebben, moet

voorstellen waarin je weigert te genieten van ook

j e opnieuw leren zien. En als je w ilt zien, moet je

maar n woord van waardering of daar behagen

leren je drug op te geven. Zo simpel is het. Geef

in te scheppen, of waarin je je hoofd niet meer op

je afhankelijkheid op. Scheur de tentakels van de

iemands schouder hoeft te leggen? Denk aan een

maatschappij die zich om je wezen hebben gesla-

leven waarin je van niemand emotioneel afhanke-

66

67

lijk bent, zodat niemand meer de macht heeft je

hij verdwenen. Hij was niet genteresseerd in hun

gelukkig of ongelukkig te maken. Je weigert een

erkenning of dankbaarheid; hij was bezorgd om

bepaalde persoon

o dig te hebben of zelf speciaal te

hun welzijn. Hij ging naar een andere stam, waar

zijn voor iemand, of iemand de jouwe te noemen.

hij opnieuw de mensen de waarde van zijn uitvin

De vogels in de lucht hebben hun nesten en vos

ding liet zien. Daar was men ook genteresseerd,

sen hun holen, maar jij zult geen plek hebben om

een beetje te genteresseerd voor de gemoedsrust

je hoofd ter ruste te leggen op je reis door het le

van hun priesters, die het langzamerhand opviel

ven. Als je ooit tot deze staat komt, zul je eindelijk

dat deze man een menigte mensen trok en zij hun

weten wat het betekent te zien met een visie die

populariteit aan het verliezen waren. Daarom be

helder is en die niet door angst of verlangen wordt

sloren ze hem uit de weg te ruimen. Ze vergiftig

verduisterd. Elk woord wordt erin gewogen. Ein

den hem, kruisigden hem, hoe je het ook noemen

delijk te zien met een visie die helder is en niet door

wilt. Maar nu waren ze bang dat de mensen zich

wordt verduisterd. Je weet dan

tegen hen zouden keren, dus ze waren heel wijs,

wat het betekent lief te hebben. Maar om in dat

sluw zelfs. Weten jullie wat ze deden? Ze hadden

land van liefde te komen, moet je door de pijn van

een portret van de man laten maken en timmerden

angst

of verlangen

de dood gaan, want mensen liefhebben betekent

het vast op het hoofdaltaar van de tempel. De in

sterven aan de behoefte aan mensen en volslagen

strumenten waar je vuur mee kon maken werden

alleen zijn.

voor het portret neergelegd en het werd de mensen

Laat ik eindigen met een mooi verhaal. Er was

geleerd het portret te vereren en eerbied te tonen

een man die de kunst van het vuur maken had

aan de instrumenten om vuur te maken, wat ze

uitgevonden. Hij pakte zijn gereedschap en ging

eeuwenlang braaf deden. De verering en aanbid

naar een stam in het noorden, waar het heel koud

ding gingen door, maar er was geen vuur.

was, bitter koud. Hij leerde de mensen daar vuur

Waar is het vuur? Waar is de liefde? Waar is de

maken. De mensen waren zeer genteresseerd. Hij

radicaal uit je systeem verwijderde drug? Waar is de

leerde hun waarvoor ze vuur allemaal konden ge

vrijheid? Daar gaat het in spiritualiteit om. Helaas

bruiken- ze konden koken, zich warm houden,

enzovoort. Ze waren heel dankbaar dat ze de kunst
van het vuur maken hadden geleerd. Maar voordat

dreigen we dit uit het oog te verliezen, nietwaar?

Hier gaat het bij Jezus Christus allemaal om. Maar
we hebben de nadruk te zeer op het 'Here, Here'

ze de man hun dankbaarheid konden tonen, was

gelegd, nietwaar? Waar is het vuur? En als ere-

68

69

dienst niet tot het vuur leidt, als aanbidding niet

tot liefde leidt, als de liturgie niet leidt tot een hel
derder waarneming van de werkelijkheid, als God
niet tot het leven leidt, welk nut heeft religie dan,
behalve voor het scheppen van meer verdeeldheid,
meer fanatisme, meer antagonisme? Het is niet uit
gebrek aan godsdienst in de gewone betekenis van
het woord dat de wereld lijdt, het is uit gebrek aan
liefde, gebrek aan gewaarzijn. Ik ben hier en daar
individuen tegengekomen, die plotseling stuiten
op de waarheid dat het kwaad in jezelf huist. Als
je dit gaat begrijpen, houd je op eisen te stellen
aan jezelf, houd je op verwachtingen te hebben
van jezelf, houd je op jezelf te pushen en begrijp

je applaudisseert. De tweede soort gevoelens noem

ik wereldse gevoelens; de eerste gevoelens noem
ik zielsgevoelens. Veel mensen winnen de wereld
en verliezen hun ziel. Veel mensen leiden een leeg,
zielloos leven omdat ze leven van populariteit,
waardering en complimenten, van 'Ik ben ok, jij
bent ok,' kijk naar me, luister naar me, steun me,
waardeer me, van de baas zijn, van macht hebben,
van de race winnen. Voed jij je daarmee? Zo ja,
dan ben je dood. Je hebt je ziel verloren. Voed je
met andere, meer voedzame grondstoffen. Dan zul
je de transformatie meemaken. Ik heb je toch een
heel programma voor het leven gegeven?

je. Voed je met gezonde voeding, goede geronde

voeding. Ik heb het niet over echt voedsel, ik heb
het over zonsondergang, over de natuur, over een
goede film, over een goed boek, over prettig werk,
over goed gezelschap, en hopelijk zullen jullie je
verslaafdheid aan die andere gevoelens verbreken.
Welk gevoel krijgen jullie wanneer je in contact
komt met de natuur, of wanneer je opgaat in werk
waar je van houdt? Of wanneer je werkelijk in ge
sprek bent met iemand van wiens gezelschap je ge
niet, in alle openheid en zonder je vast te klampen?
Welke gevoelens heb je dan? Vergelijk die gevoe
lens met de gevoelens die je hebt wanneer je een
debat wint, of wanneer je een race wint, of wan
neer je populair wordt, of wanneer iedereen voor

70
71

Het lied van de vogel

edereen houdt van verhalen, en je zult er heel

wat aantreffen in dit boek Verhalen die boed

dhistisch, christelijk, uit het zenboeddhisme af

komstig, chassidisch, Russisch, Chinees, hindoe
stisch of uit het soefisme afkomstig zijn; oude en
nieuwe verhalen. En alle hebben ze een bijzondere
eigenschap: op een bepaalde manier gelezen bevor
deren ze de spirituele groei.

Hoeje ze moet lezen

Er zijn drie manieren:
1. Lees een verhaal nmaal. Ga dan door naar een

ander verhaal. Deze manier van lezen is alleen voor

het vermaak.

73

2. Lees een verhaal twee keer. Denk erover na. Pas

het toe in je leven. Dit geeft je een idee van wat

theologi e is. Iets dergelijks is

nutt ig om

te doen in

berokkenen.

Al deze verhalen gaan over jou, over

niemand ander s.

een groep, waarvan alle leden elkaar vertellen wat

ze van het verhaal dachten.

Je hebt dan een theo

logische kring.
3. Lees het verhaal opnieuw, nadat je erover hebt

nagedach t. Creer stilte in jezelf en laat het ver

haal de diepte en betekenis die erin vervat is aan
je openbaren: iets voorbij woorden en overdenkin
gen. Di t zal je een g evoel voor het mystieke geven.
Of draag het verhaal de hele dag met je mee en laat

Verklarende woordenlijst
Theologie: De kunst van het vertellen van verhalen
ove r het goddelij k e. Ook de kunst ernaar te luis
teren .

Mystiek: De kunst de innerlijke betekenis van der

gelijke verhalen zo met je hart te proeven en aan te
voelen, dat ze je transformeren.

de geur, de melodie ervan je achtervolgen. Laat het

tot je hart spreken, niet tot je brein. Ook dit zou
een beetje een mystic us van je kunnen maken. Met
dit mystieke doel in geda chten werden de

m eeste

van deze verhalen oorspronkelijk verteld.

Eetje eigen vruchten

Een leerling klaagde eens: 'U vertelt ons verhalen ,
maar

laat zich er nooit over uit wat de be te kenis

ervan is.'
Zei de meester: 'Hoe zou je het vinden als ie
mand je fru it aanbood en het fijnkauwde voordat

Waarschuwing
De meeste verhalen gaan vergezeld van

commen

taar. Het commentaar is bedo eld als een voorbeeld

van het type dat je zelf misschien wilt geven. Vorm

je eigen

commentaar.

Beperk je niet tot wat je in

hij het je gaf?'

Niemand kan jouw betekenis voor je vinden. Zelfi

niet de meester.

dit boek aantreft. Waarom zou je de inzichten v an

iemand ander s l enen?
Hoed je ervoor het verh aal niet op iemand an
ders (priester, moellah, kerk, buur) te betrekken

dan jezelf. Als je dat doet, zal het verhaal je schade

74

Het lied van de vogel

De leerlingen zaten vol vragen over God.
Zei de meester: 'God is de Onbekende en het
O nkenb are. Elke

u itspraa k

75

over hem, elk ant-

woord op jullie vragen is een verdraaiing van de

meer. Wat in het algemeen doorgaat voor spiritu

waarheid.'

aliteit is louter de weerslag van methoden uit het

De
spreekt

leerlingen
u

waren verbijsterd.

dan eigenl ij k over hem ?

'Waarom

verleden.'

'

'Waarom zingt de vogel?' zei de meester.

Niet omdat hij een mededeling heeft, maar omdat hij

een lied heeft.
De woorden van de geleerde dienen begrepen te
worden. De woorden van de meester dienen niet be
grepen te worden. Die zijn om naar te luisteren, zoals
men luistert naar de wind door de bomen, het geluid
van de rivier en het lied van de vogel. Ze maken iets
wakker in het hart dat boven alle kennis uitstijgt.

Ware spiritualiteit
Men vroeg de meester: 'Wat is spiritualiteit?'
Hij zei: 'Spiritualiteit is wat er in slaagt iemand
tot i nnerlij ke transformatie te brengen.'
'Maar als ik de traditionele methoden toepas
die door de meesters doorgegeven zijn, is dat geen
spiritualiteit?'
'Het is geen spiritualiteit als het voor jou geen
functie heeft. Een deken is gee n deken meer als hij
jou niet warm houdt.'

Snij de mens niet in de vorm van de jas.

Hoorde je die vogel zingen?

hindoestische India ontwikkelde een magnifiek

beeld om Gods relatie met de schepping te beschrij
ven. God 'danst' de schepping. Hij is de danser, de
schepping is zijn dans. De dans is iets anders dan de
danser; toch bestaat zij niet los van hem. je kunt haar
niet in een doos mee naar huis nemen als ze je bevalt.
Zodra de danser ophoudt, bestaat de dans niet meer.
In onze zoektocht naar God denken we teveel,
overwegen we teveel en praten we teveeL Zelfs wan
neer we naar deze dans kijken die we de schepping
noemen, zijn we de hele tijd aan het denken, praten
(tegen onszelf en anderen), nadenken, analyseren, fi
losoferen. Woorden. Lawaai.
Wes stil en mediteer over de dans. Kji k slechts;
een ster, een bloem, een blad dat verkleurt, een vogel,
een steen. . . ieder deeltje van de dans is goed Kijk.
Luister. Ruik. Voel. Proef En hopelijk zal het niet
lang duren ofje ziet hem zelf- de danserf
Het

'Dus spiritualiteit verandert wel?'

'Mensen veranderen en hebben verandering

De leerli ng was altijd aan het klagen tegen de

nodig. Dus wat eens spiritualiteit was, is het niet

meester: u verbergt het uit ei ndelijke geheim van

76

77

zen voor me.' En hij accepteerde de ontkenning

van de meester niet.
Op een dag wandelden ze in de bergen toen ze
een vogel hoorden zingen.
'Hoorde je die vogel zingen?' vroeg de meester.
'Ja,' zei de leerling.
'Nou, dan weet je dat ik niets voor je heb ver

Misschien hebje zelfook wel eens zoiets ervaren, alsje

volkomen opgaat in het observeren van een spelende
poes. Dit is pas een formule voor contemplatie, een
betere ken ik niet: wees totaal in het nu. Laat elke
gedachte aan de toekomst, elke gedachte aan het ver
leden, elk beeld en elke abstractie varen en kom in het
heden. Dan zal er contemplatie oprijzen!

borgen.'
'Ja. )

Na jaren van oefenen smeekte de leerlingzijn meester

hem verlichting te geven. De meester nam hem mee

Als je echt een vogel zou horen zingen, alsje echt een
boom zou zien. . . zou je het weten. Voorbij woorden
en ideen.
Wilt zeije daar? Heb je tientallen vogels horen zin
gen en honderden bomen gezien?Aha, was het de boom
die je zag ofhet bordje? Als je naar een boom kijkt en
een boom ziet, heb je de boom echt niet gezien. n
neer je naar de boom kijkt en een wonder ziet- dan
heb je eindelijk gezien! Wasje hart nooit vol van spra
keloze verwondering alsje een vogel hoorde zingen?

naar een ba mboebosje en vroeg: 'Zie je die bamboe,

hoe hoog hij is? Zie je die andere, hoe laag hij is?'
En de leerling werd verlicht.

Brownie, onze hond, keek omhoog naar de boom, met

gespitste oren en kwispelstaartend. Zijn aandacht was
bij een aap. Geen enkele gedachte verstoorde zijn to
tale concentratie, geen zorgen voor morgen. Brownie
kwam nog het dichtst bij zuivere contemplatie van
alles wat ik ooit gezien heb.

Ze zagen dat Boeddha elke vorm van ascese beoefonde

die in het India van zijn tijd bekend was, in een po
ging verlichting te bereiken. Allemaal tevergeefS. Op
een dag zat hij onder een bodhiboom en overkwam
hem de verlichting. Hij gaf het geheim van verlich
ting aan z.ijn leerlingen door in woorden die bij een
oningewijde vreemd moeten overkomen: '"\Vtlnneer
jullie diep inademen, monniken, wees je dan gewaar
dat je diep inademt. En wanneer jullie oppervlakkig
inademen, wees je dan gewaar dat je oppervlakkig
inademt. En wanneer jullie matig diep inademen,
wees je dan gewaar dat je matig diep inademt. ' Ge
waarzijn. Aandacht. Concentratie.
Zo'n concentratie zie je bij kleine kinderen. Ze
staan dicht bij het Koninkrijk.

78

79

Het bamboebosje

Heiligheid in het moment van nu

was het licht van de mensen. Het licht schijnt in

Men vroeg Boeddha eens: 'Wt maakt iemand hei

de duisternis en de duisternis heeft het nooit ge

lig?' Hij antwoordde: 'Elk uur is verdeeld in een aan

doofd.'

tal s econden en elke seconde in een aantal fracties.

Iedereen die in staat is totaal in elke fractie van een

Kijk met vaste blik naar de duisternis. Het zal niet

seconde aanwezig te zijn is heilig.'

lang duren voor je het licht ziet. Kijk naar dingen.

Het zal niet lang duren voor je het Woord ziet.

De Japanse k rijger werd door zijn vijanden ge

vangen genomen en in de gevangenis gegooid.

Het Woord is vlees geworden; hij kwam onder ons

's Nachts kon hij niet slapen, w ant hij was ervan

wonen ...

overtuigd dat hij de volgende morgen gefolterd

En houd op met die verwoede pogingen om van

zou worden.
Toen vielen hem de woorden van de meester in.
'Morgen is geen werkelijkheid. De enige werkel i jk

vlees weer woorden te maken. Woorden, woorden,

woorden !

heid is nu.'
Zo raakte hij in het heden - en viel in slaap.

Zoeken op de verkeerde plek

Iemand over wie de toekomst zijn greep kwijt is. Wflt

Een buurman van Nasroeddin vond hem op han

lijkt hij op de vogels in de lucht en de lelies op het

den en voeten.

veld! Geen zorgen voor morgen. Totale aanwezigheid

'Waar zoekt u naar, Moellah?'

in het n u. Heiligheid!

'Mijn sleutel.'
Beide mannen gin gen op hun knien om te zoe
ken. Na een tijdje vroeg de buurman: 'Waar heeft

Het woord dat vlees is gemaakt

In het evangelie van Johannes lezen we:
'Het Woord is vlees geworden; hij kwam onder
ons wonen ... alle dingen zijn d oo r hem gemaakt;

u hem precies verloren?'

'In huis.'
'Goeie God! Waarom zoekt u hem dan hier?'
'Omdat hier meer licht is.'

zonder hem is geen ding gemaakt. Alles wat ge

maakt is

was

bezield van zijn leven en dat leven

80

Zoek God waar je hem verloren hebt.

81

Etikettenplakkers

sommigen van hen verleid konden worden het zelf

Het leven is als koppige wijn. ledereen leest het eti

ket op de fles. Er is nauwelijks iemand die de wijn
proeft.

te ervaren.
Ze grepen zich vast aan de formule. Ze maakten
er een heilige tekst van. Ze legden hem als een hei
lig geloof op aan anderen. Ze deden grote moeite

Boeddha hield eens een bloem op voor zijn leerlin

hem in vreemde landen te verspreiden. Sommigen

gen en vroeg ieder van hen er iets over te zeggen.

gaven er zelfs hun leven voor.

De ene gaf een lezing. Een an der zei een gedicht

op. Weer een ander een parabel. leder probeerde

De mysticus was bedroefd. Het was beter ge

weest als hij niets had gezegd.

de ander te overtreffen in diepte en eruditie.

De medaille

Etikettenplakkers!

Een moeder kon haar zoon niet bewegen

oo r

Mahakashyap glimlachte en zei niets. Alleen hij

donker thuis te komen. Daarom vertelde ze hem

had de bloem gezien.

dat er spoken waren op de weg naar hun huis, die

na zonsondergang tevoorschijn kwamen.

0, mocht ik toch een vogel, een bloem, een boom, een

Toen de jongen groter was geworden, was hij zo

menselijk gezicht kunnen proeven! Maar helaas, ik

heb geen tijd! Al mijn energie gaat in het ontcijferen
van het etiket.

bang voor spoken dat hij weigerde 's avonds bood

schappen te doen. Dus gaf ze hem een medaille en

leerde hem dat die hem zou beschermen.

Een slechte leer geeft hem vertrouwen in de medaille.

Deformule

Een goede leer leert hem inzien dat er geen spoken

De mysticus was terug uit de woestijn. 'Vertel ons,'

zeiden

ze,

bestaan.

'hoe God is.'

Maar hoe kon hij ooit vertellen wat hij in zijn hart

had ervaren? Kan God in woorden gevat worden?

Ten slotte gaf hij hun een formule

nauwkeurig, heel o n toereik end

82

De kat van de goeroe

heel on

Elke avond, wanneer de goeroe ging zitten voor de

in de hoop dat

eredienst, liep de kat van de ashram voor iedereen

83

lan gs en leidde de gelovigen af. Daarom gafhij op

Nu weet ik dat ik niet echt kon veranderen, tot ik

dracht de kat tijd ens de dienst vast te binden.

iemand gevonden had die van me hield, of ik nu

Toen de goeroe gestorven was, bonden ze de kat

veranderde of niet.

nog steeds 's avonds tijdens de dienst vast. En toen

de kat was i ngeslap en werd er weer een kat naar de
,

Is dit de manier

waarop u van mij houdt, God?

ashram gehaal d, zodat hij tijden s de avonddienst

vastgebonden kon worden, zoals het hoorde.
Eeuwen l at er zijn er wetenschappelijke trakta

Mijn vriend

ten geschreven door de geleerde di scipelen van de

Malik, zoon van Dinar, was heel boos over het

goeroe over de li turgische betekenis van het vast

losbandige gedrag van een jongen die naast hem

binden van een kat als er een dienst plaatsvindt.

woonde. Lange tij d ondernam hij geen actie, in de

hoop dat iemand anders zou interveniren. Maar
toen het gedrag van de jongen onverdraaglijk werd,

Verander niet

ging Malik naar hem toe en drong erop aan dat hij

Ik ben jaren l ang een neuro ti cus gewees. Ik was

a n gstig en gedeprime e rd en egostisch. Iedereen
vertelde me steeds dat ik anders moest w orden .

Ik haatte hen en ik was het met hen eens, en ik

wilde anders worden, maar kon het eenvoudi gweg
niet, hoe zeer ik het ook probeerde .

zijn manier van doen veranderde.

De jongen antwoordde hem kalm dat hij een
bescherm eli ng van de su lran was en niemand hem
er dus van af kon houden te leven zoals hij wilde.
Zei Malik: 'Ik zal persoonlijk mijn beklag doen
bij de sultan.'

Wat n og het mee s t e pijn deed, was dat mijn

Zei de jongeman: 'Dat is volstrekt nutteloos,

beste vriend er net als de anderen op aandrong dat

want de sul tan zal over mij nooit van mening ver

ik ging veranderen. En zo voelde ik me machteloos

anderen.'
'Dan zal ik je aangeven bij Allah,' zei Malik.

en gevangen.
Toen zei hij op een dag tegen me: 'Je moet je
zelf niet veranderen. Verander jezelf niet. Verander
niet... ik hou van je zoal s je

bent.'

Ik ontspande. Ik kwam tot leven. En plotseling

lah,' zei de jongen, 'is veel te vergevensgezind

om mij te veroordelen.'
Malik ging verslagen weg. Maar een tijd later
was de reputatie van de jongen zo slecht geworden
dat iedereen er schande van sprak. Malik besloot

veranderde ik!

84

85

dat het zijn plich t was te proberen hem een re

pr imande te geven. Terwijl hi j naar het huis van
de j o n gen liep, hoorde hij echter een stern tegen

hem

zeggen: 'Blijf met je handen van mijn vriend

af. Ik heb hem onder mijn bescherming.' Malik

werd hierdoor in verwarring gebracht en hij wist

in aanwezighe id van de jongen niet wa t hij mo e st

zeggen.
Zei de jonge man: 'Waarvoor bent
gekomen ?

nu weer

'

Zei Malik: 'Ik kwam je een uitbrander geven.

Maar op weg hierheen zei een stem tegen me dat

ik je niets mocht doen, omdat je al onder zijn be

scherming stond.'
De losbandige knul leek verbijsterd. 'Noem
de hij me zijn vriend?' vroeg hij. Maar t oen had

De baan
De eer ste sollicitant komt binnen.

'U begrijpt dat dit een eenvoudig e test is die we

u geven voordat we u de baan aanbieden waar

naar gesolliciteerd heeft?'

']a. '
'En, hoeveel is twee pl us rwe e ?

'

'Vier. '

De tweede sollicitant komt binn e n.

'Bent u klaar voor de t est ?'

']a. )
'En, hoeveel is twee plus rwee ?'
'Zoveel als de baas zegt

.'

De tweede sollicitan t kre eg de baan.

Wt komt eerst, orthodoxie ofde waarheid?

Malik zijn huis al verlaten. Jaren la ter ontmoette

Malik deze man in Mekka. H i j was zo geraakt
geweest door wa t de stern had gezegd, dat hij zijn
be zi ttingen had opgegeven en een rondzwerven
de bedelaar was ge worden. 'Ik ben hier gekomen

om mijn Vriend te zoeken,' zei hij tegen Malik,

en stierf..

effectief Ik heb die eens op mijzeifuit

geprobeerd. Ik zei: 'God is veel te vergevingsgezind

om

Een man vond een adela arsei en legde het in her nest
van een gewone kip. Het ei kwam samen met het
broedsel van de kip uit en g roei de daar mee op. Zijn
hele leven deed de adelaar wat de kippen ook deden,

en dacht dat hij een kip was. Hij krabde de grond

God, de vriend van een zondaar! Een uitspraak, even

gevaarlijk als

De gouden adelaar

mij te veroordelen.' En plotseling hoorde ik het

Goede Nieuws-

voor

de eerste keer in mijn leven.

86

los voor wormen en insecten. Hij maakte klokkende

geluiden en kakelde. En hij gooide zijn vleugels om
hoog een vloog een meter of zo de lucht in.

Jaren gingen voorbij en de adelaar w erd al heel

oud. Op een dag zag hij boven zich een indruk-

87

wekkende vogel aan de wolkeloze hemel. De vogel

zweefde in sierlijke verhevenheid tussen de sterke
windstromen, terwijl zijn sterke gouden vleugels
nauwelijks een slag maakten.
De oude adelaar keek vol ontzag omhoog. 'Wie
is dat?' vroeg hij.
'Dat is de adelaar, de koning der vogels,' zei zijn
buurman. 'Hij hoort in de lucht thuis. Wij zijn
thuis op de grond- wij zijn kippen.'
En zo leefde en stierf de adelaar als een kip,
want dat was wat hij dacht te zijn.

De blik vanjezus
In het evangelie naar Lucas lezen we:
'Maar Petrus zei: 'Man, ik weet niet waar je
over praat.'Op dat moment, terwijl hij nog sprak,
kraaide de haan; en de Heer draaide zich om en
keek Petrus recht aan ... en Petrus ging naar buiten
en weende bitter.'
Ik had een vrij goede verhouding met de Heer. Ik
vroeg hem altijd dingen, had gesprekken met hem,
prees hem en dankte hem ...
Maar altijd had ik zo'n ongemakkelijk gevoel
dat hij wilde dat ik hem aankeek. En dat wou ik

Wie ben ik?

Een verhaal van Attar van Nishapoer:
De minnaar klopte op de deur van zijn geliefde.
'Wie klopt daar?' vroeg de geliefde in de kamer.
'Ik ben het,' zei de minnaar.
'Ga weg. Dit huis is niet groot genoeg voor jou
en mij.'
De afgewezen minnaar trok de woestijn in.
Daar mediteerde hij maandenlang, nadenkend
over de woorden van de geliefde. Ten slotte keerde

niet. Ik praatte dan wel, maar keek weg als ik het

gevoel had dat hij naar me keek.
Ik was bang dat ik dan een beschuldiging zou
zien van een zonde waarover ik geen berouw had
getoond. Ik dacht dat ik dan een eis zou zien; dat
er iets was dat hij van me wilde.
Op een dag schraapte ik al mijn moed bij elkaar
en keek! Er was geen beschuldiging. Er was geen
eis. De ogen zeiden slechts: 'Ik hou van je.'
En net als Petrus liep ik naar buiten en weende.

hij terug en klopte weer op de deur.

'Wie klopt daar?'

De diamant

'Jij.'

De sannyasin was aan de rand van het dorp aange

De deur werd onmiddellijk opengedaan.

komen en ging onder een boom zitten om te gaan

slapen toen een dorpeling naar hem toe kwam ren-

88

89

nen en zei: 'De steen! De steen! Geef me de edel

steen!'
'Welke steen?' vroeg de sannyasin.
'De vorige nacht verscheen Heer Shiva voor me
in een droom,' zei de dorpeling, 'en hij vertelde me
dat als ik in de schemering naar de rand van het
dorp ging, ik een sannyasin zou aantreffen die me
een edelsteen zou geven die me voor eeuwig rijk
zou maken.'

druk van zoveel kerken als er zijn. De mensen hier

moeten wel veel van de Heer houden.'
'Nou,' antwoordde de cynische gids, 'misschien
houden ze van de Heer, maar in ieder geval haten
ze elkaar.'

Zoals het meisje dat, toen haar gevraagd werd wat

heidenen waren, antwoordde: 'Heidenen zijn mensen
die geen ruzie maken over godsdienst. '

De sannyasin rommelde wat in zijn tas en haal

de er een steen uit. 'Waarschijnlijk bedoelde hij
deze,' zei hij, terwijl hij de dorpeling de steen over
handigde. 'Ik heb hem een paar dagen geleden op
een bospad gevonden. Je mag hem best hebben.'
De man staarde in verwondering naar de steen.
Het was een diamant, waarschijnlijk de grootste
in de hele wereld, want hij was zo groot als een
mensenhoofd.
Hij nam de diamant en liep weg. De hele nacht
lag hij te woelen in zijn bed, niet bij machte te
slapen. De volgende dag wekte hij de sannyasin
bij het krieken van de dag en zei: 'Geef me de rijk
dom die het jou mogelijk maakt deze diamant zo
gemakkelijk weg te geven.'

Godsdienstige haat
Een toerist zei tegen zijn gids: 'U heeft gelijk dat u
trots bent op uw stad. Ik was vooral onder de in-

90

De stem van de zanger vult de zaal

Gehoord buiten een concertzaal:
'Wat een zanger! Zijn stem vulde de zaal.'
'Ja, verscheidene van ons moesten de zaal verla
ren om er ruimte voor te maken!'
Gehoord in een sessie van spirituele therapie:
'Hoe kan ik van God houden zoals de bijbel ons
opdraagt? Hoe kan ik hem mijn hele hart geven?'
'Je moet je hart eerst opruimen en alles eruit
halen wat je gecreerd hebt.'

Misleidend! Wees niet bang je hart te vullen met de

mensen en de dingen waar je van houdt, want de
liefde van God neemt inje hart geen ruimte in, even
min zoals de stem van een zanger ruimte inneemt in
een concertzaal.
Liefde is geen brood Als ikjou een stuk brood geef,
heb ik minder om aan anderen te geven. Liefde is

91

als eucharistisch brood: ik ontvang de hele Christus.

zaal niet echt. En we kunnen niet werkelijk in de

]ij ontvangt ook de hele Christus;

gebruikelijke zin van het woord houden van God.

en

ook de volgende

persoon en die daarop volgt.

Met je hele hart van God houden wil zeggen

dat je van ganser harte 'ja' zegt tegen het leven en

je kunt met heel je hart van je moeder houden, en

alles wat het met zich meebrengt. Dat je zonder

vanje man ofvrouw, en van elk van je kinderen. Het

reserves alles aanvaardt wat God voor je leven heeft

wonder is, alsje het helemaal aan n mens geeft, dat

voorbeschikt. Dat je de geesteshouding hebt die

dit je niet dwingt minder aan een andere te geven.

Jezus had toen hij zei: 'Niet mijn wil, maar uw wil

In tegendeel, allebei krijgen ze nu meer. Wnt als je

geschiede.' Als je God metheel je hart wilt liefheb

alleen van je vriend houdt en van niemand anders,

ben moetje je de beroemd geworden uitspraak van

is het een zwak hart datje aanbiedt. je vriend zou er

Dag Hammarskjld:

bij winnen alsje het ook aan anderen zou geven.

'Voor alles wat geweest is, dank.
Tegen alles wat zal komen, ja.'

Danken ja
Wat betekent houden van God? Je houd t niet van

Zoiets kun je alleen aan God geven. Hierin heeft

hem wals je houdt van de mensen die je ziet, hoon

hij geen rivalen. Als je begrijpt dat dit God liefheb

en aanraakt, want God is geen persoon in onze zin

ben betekent, zie je onmiddellijk in dat het je niet

van het woord. Hij is de Onbekende. Hij is de vol

belemmert je vrienden van ganser harte, teder en

slagen Ander. Hij staat boven termen als 'hij' en

hartstochtelijk lief te hebben.

'zij', 'persoon' en 'ding'

De stem van de zanger blijft in onbetwist bezit

Wanneer we zeggen dat een publiek de zaal vult

van de zaal, hoe volgepakt met mensen die zaal ook

een zanger de zaal vult, geven we

is. Die mensen zijn geen rivaal voor de stem. De

met hetzelfde woord twee totaal verschillende wer

enige rivaal is iets of iemand die maakt dat jouw

kelijkheden aan. Wanneer we zeggen dat we met

houding van ja en van dank verzwakt.

en d e

stem van

ons hele hart van God houden en dat we met ons

hele hart van onze vriend houden, drukken we ook
met dezelfde woorden twee totaal verschillende
werkelijkhe d en uit. De stern van de zanger vult de

92

93

Bronnen
Spirituele oefeningen

eze oefeningen hebben een kracht die je niet

ervaart als je ze alleen maar leest. Ze moeten

gedaan worden. Dat geldt voor bijna elke zin in

een oefening. Wat vaak een oninspirerende verza
meling woorden lijkt wanneer je ze leest, kan tot je
verrassing een poort naar verlichting blijken, wan
neer je ze gedaan hebt. ..
Dit boek is bedoeld om je van de geest naar
de zintuigen re leiden, van het denken naar je
fantasie en gevoel- en dan, hoop ik, via gevoel,

fantasie en zintuigen naar stilte. Gebruik het dus

als een trap om op het terras te komen. Eenmaal
daar, moet je de trap verlaten, anders zul je de
hemel niet zien.
Wanneer je tot stilte gebracht bent, zal dit boek
je vijand worden. Weg ermee dan!

95

wanneer ik luisterde naar een preek

De vreemdeling
Toen de Messias kwam

of een boek las

zagen de mensen hem niet.

of naar een film keek

Hij is er nog steeds.

was de Meester die opriep tot discipelschap.

Wanneer heb ik hem

En verenigde, in stiltes vol gebed,

voor het laatst gezien?

de Opperpriester mij niet

Ik denk aan mo menten van liefde

met God?

die ik gaf en kreeg.

Ik doorzocht de tijd, zojuist voorbij,
Dat was toen God weer vlees werd.

voor deze ogenblikken vol genade

Telkens weer heeft die wetenschap

en bid dat hij vandaag zal komen.

me verlost en vrijgemaakt.
Gods woord werd weer geopenbaard.

Dan stel ik me voor dat God me tot Messias zalft

en zie mezelf die rol vervullen

De vurige blik van de Profeet legde

in alles wat vandaag gebeurt.

onze zonde bloot

telkens wanneer mijn hart opvlamde
bij onderdrukking en onrechtvaardigheid,
telkens werd wat di ep verborgen was
in een flits verlicht
en werden mijn verdedigingsmechanisrnen
blootgelegd.

De duisternis
Ik beschouw mezelf als een vrij fatsoenlijk mens,
vriendelijk en gerespecteerd, met kleine zonden
en gebreken, totdat het me daagt dat de grootste
zondaren zij zijn die in onwetendheid zonden be
gaan.

Bij elke innerlijke healing die ik voelde

stak Chrisrus zi jn hand uit en raakte me aan.

Ik zie de goedbedoelde schade

En wanneer ik frustratie, duisternis en pijn voelde

die 'liefde' hulpeloze kinderen toebrengt.

worstelde hij

Ik zie de tekenen van wreedheid

e t zijn lijden.

De inspiratie die ik voelde

96

bij godsdienstfanatici.

97

Ik zie redelijke Farizeers

De Farizeers waren her establish.ment.

bepalen wat er tegen Jezus pleit,

Ze waren bang om dwars te liggen.

en het als hun plicht. beschouwen hem

Ik denk aan mezelf.

uit de weg te ruimen.

De Farizeers hielden van macht.
Het beangstigt me

Ze dwongen je voor je bestwil tot het juiste.

dat ik wellicht lijd aan de ziekres

Ze lieten je daarin niet vrij.

van de hoge priesters en de Farizeers.

Alweer denk ik aan mezelf.

Ze waren zo zeker van zichzelf,

Uiteindelijk conformeerde een Farizeer zich.

zo overtuigd van hun gelijk,

Misschien zag hij de aangeklaagde vr zich

afgesloten voor andere standpunten

als 'niet schuldig',

maar hij had de heilige moed niet

en verandering.
Ik denk aan mensen van wie ik weet
dat ze zo zijn.

zijn gelijken te trotseren en te zeggen

wat h.ij dacht.

En dan denk ik aan mezelf

Ik denk, met spijt, aan mijn angst om te kwetsen,

het oneens met iemand te zijn,

De Farizeers waren geneigd te oordelen.

aan mijn behoefte om te behagen.

Voor hen waren mensen goed of slecht.

Er was nooit iets goed aan iemand

Ik ben niet veel beter

die slecht was naar hun (voor) oordeel.

dan de mannen die de Verlosser vermoordden.

Al wat ik zeggen kan is;

Ik denk aan andere mensen die blijkbaar

ook zo zijn.

'Heer, ik ben een zondaar.

Wees mij genadig.'

Ik denk aan mezelf

Ik maak een lijst van 'slechte' mensen die ik ken

Ik hoor hem vriendelijk antwoorden:

en vraag me af of ze in wezen misschien niet

'Je bent me dierbaar, mijn kind.'

veel beter zijn dan ik

Wat wil hij daar in 's hemelsnaam mee zeggen?

98

99

Ik gebruik zijn ogen om erachter te komen wat

Ik loop door een drukke straat.

hij in mij ziet, dat hij, zelfs al kent hij mijn

Overal zijn veel mensen zoals altijd

zondigheid,

zegt: 'Je bent me dierbaar.'

en ik kijk naar hen, tot mijn verbazing,

o p een merkwaardig andere manier vanda a g.

Met diezelfde o ge n kijk ik naar 'zondaars'

Hun aanblik wekt gedachten en gevoelens op,

Hitiers en de Stalins van onze tijd.

Ik zie dan mensen die ik verafschuw ... verwerp.

heel andere dan ik meestal heb.

-de

Ik begeef me naar mijn huis

Misschien heb ik die ogen van hem nodig

en kijk onder het wandelen naar bomen en vogels,

om me tot mededogen te bewegen

naar wolken en dieren, en naar de hele natuur

en me te redden van de Farizeer in mijzelf.

met een heel andere blik.

Thuisgekomen,

De opening

aan het werk,

Ik herinne r me de woorden van Paulus:

kijk ik naar mensen die ik niet aardig vind

'Laar die geest zijn in jou

en zie me anders reageren.

die er in Jezus Christus was.'

Dat gebeurt ook met de mensen tegenover wie ik

eerst neutraal stond.

Ik vraag de Heer aan mij zijn hart te geven.

Ik zie dat hij
en

mijn hart van steen wegneemt

En besef, tot mijn verrassing, dat ik anders ben,

,

zelfs jegens hen van wie ik houd.

er zijn levende hart voor in de pl aats ze t .

Het valt me op dat ik met mijn nieuwe hart

Ik heb de vreemde sens atie

sterk sta in situaties

dar ik terugkom in mijn werel d

die ik vroeger meed.

met het hart van ieman d anders .

Er zijn gelegenheden
Ik voel een drang tot bidden in mezelf
Ik haast

me

naar mijn plek daarvoor

en voel mijn nieuwe hart ongewone dingen doen.

100

waarbij mijn hart smelt van tederheid

en a ndere waarbij het woest wordt
van verontwaardiging.

101

Mijn nieuwe hart maakt me onafhankelijk:

ik blijf wel aan veel dingen gehecht,
maar klamp me er niet meer aan vast
- ik voel me vrij ze los te laten.
Verrukt probeer ik dit

uit

terwijl ik van de ene gehechtheid

naar de ander ga.

De Koning
Kort nadat Jezus was gestorven stond ik op de berg
van Calvary, me niet bewust van de menigte. Het
is alsof ik alleen ben, mij ogen gefixeerd op dat
levenloze lichaam aan het kruis.
Ik kijk naar de gedachten en gevoelens

Dan stuurt het me tot mijn ontzetting

in situatie die me in moeilijkheden brengen.
Ik merk dat ik betrokken raak bij zaken
die een eind maken aan mijn verlangen
naar comfort.
Ik zeg dingen die irriteren.
Ten slotte kom ik weer bij de Heer terecht
om hem zijn hart terug te geven.
Het was opwindend om uitgerust te worden
met het hart van Christus zelf.
Maar ik weet dat ik er nog niet klaar voor ben.

die in mij opkomen terwijl ik kijk.

Ik zie de gekruisigde als ontdaan van alles:
Ontdaan van zijn waardigheid,
naakt voor zijn vrienden en vijanden.
Ontdaan van zijn reputatie.
Mijn geest gaat terug naar voorvallen en tijden
waarin er goed over hem gesproken werd.
Ontdaan van succes.
Ik herinner me de onstuimige jaren
waarin zijn wonderen toegejuicht werden
en het leek alsof het Koninkrijk

Ik moet mezelf nog iets of wat beschermen.

op het punt stond gevestigd te worden.

Maar terwijl ik mijn arme hart weer terugneem

Ontdaan van geloofwaardigheid.

weet ik dat ik een ander mens zal zijn

doordat ik gevoeld heb, al is het maar een ogenblik,
wat het betekent zo'n hart,
zo'n geest in mij te hebben

Hij kon dus niet neerdalen van het kruis.

Hij kon zichzelf dus niet redden
- hij moet wel een oplichter zijn geweest.

als Jezus Christus onze Heer bezat.

102

103

Ontdaan van steun.

Bij het staren naar die vrijheid

Zelfs de vrienden die niet wegliepen

denk ik met droefheid aan mijn slavernij.

zijn te machteloos om hem te bereiken.

Ik ben slaaf van de openbare mening.

Ik denk aan de momenten dat ik beheerst word

Ontdaan van zijn God

door wat de maatschappij van mij zal zeggen

- de God die hij beschouwde als zijn Vader,

en zal denken.

die,

zo

hoopte hij, hem zou verlossen

Ik word gedreven door succes.

als hij hem nodig had.

Ik zie de momenten dat ik wegloop

Ten slotte zie ik hem ontdaan van leven,

voor uitdagingen en risico's

dit bestaan hier op aarde,

- omdat ik niet graag fouten maak of faal.

waaraan hij zich, net als wij,

zo hardnekkig vastklampte

Ik ben gevangen door de behoefte

en dat hij niet wilde laten gaan.

aan menselijke troost:

Hoe vaak was ik niet afhankelijk

Terwijl ik naar dat levenloze lichaam staar,

van de goedkeuring en

begrijp ik langzaamaan

acceptatie van mijn vrienden

dat ik sta te kijken naar het symbool

en van hun macht

van opperste en totale bevrijding.

mijn eenzaamheid te verzachten ...

In het vastgenageld zijn aan het kruis

De tijden dat ik bezitterig was

wordt Jezus levend en vrij.

jegens mijn vrienden

Dit is een parabel van overwinning,

en mijn vrijheid verloor.

niet van nederlaag.

Het roept om afgunst, niet om beklag.

Ik denk aan mijn onderworpenheid

aan mijn God.

Nu overdenk ik de majesteit van de man

Ik denk aan de momenten

die zichzelf bevrijd heeft

dat ik hem trachtte te gebruiken

van alles wat slaven maakt van ons,

om mijn leven veilig en ongestoord

en ons geluk verwoest.

en pijnloos te maken.

104

105

Ook de momenten dat ik

gevangen ben door vrees voor hem
en door de behoefte
me tegen hem te beschermen
door middel van rituelen
en uitingen van bijgeloof.

hoe ik aan het leven hang,

hoe ik verlamd ben

staat ns1co s te nemen

.

de vrijheid en de overwinning verlang

die dat lichaam aan het kruis uitstraalt.
En in mijn aanbidding
die me achtervolgen echon in mijn hart:
'Als je mij wilt volgen,
moet je volgen met jouw kruis.'

door allerlei angsten,

.

terwijl ik voor mezelf

hoor ik die woorden

Ten slotte bedenk ik

met

Ik kniel en breng mij voorhoofd naar de grond,

'

uit angst vrienden of reputatie,

En die andere woorden: Tenzij hij sterft,

blijft de graankorrel alleen.'

succes of leven
of God te verliezen.

Onbeschut zijn

En zo staar ik in bewondering
naar de gekruisigde die zijn
uiteindelijke vrijheid won in zijn lijden
toen hij vocht tegen alles
waar hij aan gehecht was,
het losliet,

Ik denk aan de momenten waarop

ik tot leven kom,
en de momenten dat ik dood ben.
Ik peins over het uiterlijk dat ik aanneem
in momenten van levendigheid,
en in tijden waarin ik dood ben.

en overwon.
Ik zie de rijen mensen overal
die vandaag op Goede Vrijdag zullen knielen,
in aanbidding voor de gekruisigde.
Ik uit mijn aanbidding hier op Calvary,
volkomen onbewust van de luide menigte rondom:

106

Het leven verafschuwt zekerheid:

want het leven betekent risico's nemen,
jezelf blootstellen aan gevaar,
zelfs aan de dood.
Jezus zegt dat zij die veilig willen zijn hun leven
zullen verliezen;

107

Zij die bereid zijn hun leven te verliezen zullen

wat het leven ook brengt:

genot en pijn, verdriet en vreugde.

het behouden.

Want als ik me afsluit voor pijn

Ik denk aan de momenten

sterft mijn vermogen tot genot

waarop ik terugdeinsde

- dan verhard ik

voor het nemen van risico's,

en onderdruk wat ik beschouw

waarop ik goed verzorgd en veilig was;

als onaangenaam en onwenselijk,

dat waren de tijden waarop ik stagneerde.

en in die hardheid,
die onderdrukking,

Ik denk aan andere momenten

zit rigiditeit en dood.

waarop ik een risico durfde te nemen,

het risico om fouten te maken,

Dus besluit ik in zijn hele omvang

om een mislukkeling

de ervaring van het nu te proeven,

en een dwaas te zijn,

en geen ervaring goed of slecht te noemen.

die door anderen bekritiseerd wordt,

De ervaringen die ik vrees

toen ik riskeerde gekwetst te worden

- daar denk ik aan,

en anderen pijn te bezorgen.

en, zover het in mijn macht ligt,

Ik leefde!

laat ik ze komen
en verzet ik me er niet meer tegen.

Het leven is voor de gokker.

Het leven gaat hand in hand met verandering.

De lafaard sterft.

Wat niet verandert is dood.

Het leven is het niet eens met mijn opvatting

Ik denk aan mensen die fossielen zijn.

over wat goed en slecht is:

Ik denk aan momenten dat

dit is goed en moet je nastreven;

ik in een fossiel veranderde:

dat is slecht en moet vermeden worden.

niets dat veranderde,

Van de Boom van Goed en Kwaad eten

niets dat nieuw was,

is uit het paradijs vallen.

dezelfde versleten ideen

Ik moet leren alles te accepteren

en gedragspatronen,

108

109

dezelfde mentaliteit, neurosen,

Realiseer je dat de waarnemer, de 'ik',

gewoonten, vooroordelen.

nier dezelfde is als de gevoelens

die gadegeslagen worden.

Dode mensen hebben een

ingeboren angst voor verandering.

Zeg nu hardop tegen jezelf:

Welke veranderingen hebben er

'Ik ben niet deze gevoelens.

de afgelopen zes maanden

Ik ben niet dit lichaam.'

in mij plaatsgevonden?
Welke veranderen zullen er vandaag zijn?

Word je nu bewust van je ademhaling.

Ik beindig deze oefening

Verplaats dan je aandacht

door naar de naruur om me heen te kijken:

naar degene die naar de

buigzaam,

zo

ademhaling keek.

zo vloeiend,
zo breekbaar,

Realiseer je dat de waarnemer, de 'ik'

onzeker,

verschilt van de ademhaling

blootgesteld aan de dood

die wordt waargenomen.

en,

zo

levend!
Zeg nu hardop regen jezelf:
'Ik ben niet de ademhaling.'

De bevrijding
Word je bewust van je lichaam als geheel

Word je bewust van elke gedachte

en van de gevoelens die je hebt

die je hebt.

in de verschillende delen.

Het is heel waarschijnlijk

dat spoedig alle gedachten verdwijnen

Verplaats je aandacht nu

en je je alleen van bewust bem

naar degene die de gevoelens

van deze ene gedachte:

en her lichaam heeft gadegeslagen.

nu, op dit moment,

wordt er in mijn geest niet gedacht.

110

111

Verplaats je aandacht nu naar

degene die luistert naar die gedachten,
of degene die ze doet ontstaan.

Wijsheid in n minuut

Realiseer je dat de waarnemer, de 'ik',

verschilt van de waargenomen gedachten.
Zeg nu hardop tegen jezelf:
'Ik ben niet de gedachten.
Ik ben niet het denken.'
Neem een gevoel waar
dat je nu hebt
- of herinner je er een die je eerder had -

1s er zoiets als wijsheid in n minuut?'

vooral als het een negatieve emotie als angst,

'Dat is er zeker, 'zei de meester.

bezorgdheid, pijn, ontmoediging of berouw is.

'Maar n minuut is toch zeker te kort?'

'Het is vijfenvijftig seconden te lang. '

Verplaats je aandacht

Later zei de meester tegen zijn verblufte leerlingen:

naar degene die de emotie

'Hoeveel tijd kost het om de maan in het oog te krij

heeft gadegeslagen

gen?'

- of zich deze herinnerde.

'Waarom dan al dezejaren van spirituele impanning?'

'Het duurt misschien een heel leven om je ogen open

Zeg nu hardop tegen jezelf:

te doen. Zien gebeurt in een flits.'

'Ik ben niet dat gevoel.'

e meester in deze vertellingen is niet n per

soon. Hij is een hindoestische goeroe, een

zen-boeddhistische roshi, een taostische wijze,

een joodse rabbi, een christelijke monnik, een
soefi. Hij is Lao-tse en Socrates. Boeddha en Je-

112

113

zus, Zarathoestra en Mohammed. Zijn leer is te

daad is die niet gedaan wordt, en de mooiste ver

vinden in de zevende eeuw vr Christus en in de

andering de verandering is die niet gewild is.

twintigste eeuw erna. Zijn wijsheid hoort evenzeer

tot het oosten als tot het westen. Doen zijn histo

Waarschuwing: Neem de verhalen in kleine porties

rische antecedenten er eigenlijk toe? Geschiedenis

tot je-een of twee per keer. Een overdosis vermin

is tenslotte de neerslag van verschijnselen, niet van

dert hun potentie.

Werkelijkheid; van doctrines, niet van Stilte.

Het kost maar een minuut om elk van de vol
gende anekdotes te lezen. Je vindt de taal van de

Mythen

meester waarschijnlijk verbijsterend, ergerlijk, zelfs

De meester gaf zijn leer in parabels en verhalen,

gewoonweg onzin. Dit is helaas geen makkelijk

waar zijn leerlingen met genot naar luisterden-en

boek! Het is niet geschreven om je iets te leren,

met frustratie af en toe, want ze verlangden naar

maar om je Wakker te maken. Verborgen in de

iets wat dieper ging.

bladzijden (niet in de gedrukte woorden, zelfs niet

De meester bleef onbewogen. Tegen al hun

in de verhalen, maar in de geest, de stemmingen,

bezwaren bracht hij in: 'Jullie moeten nog steeds

de sfeer) ligt een Wijsheid die niet in menselijke

leren, vrienden, dat de kortste afstand tussen een

taal is over te overbrengen. Terwijl je de gedrukte

mens en de waarheid een verhaal is.'

bladzijden leest en worstelt met de cryptische taal

Een andere keer zei hij: 'Kijk niet neer op het

van de meester, is het mogelijk dat je ongewild op

verhaal. Een verloren goudstuk wordt gevonden

de Stille Leer stuit die zich in het boek verschuilt,

met behulp van een kaars van een stuiver; de meest

en Ontwaakt - een ander wordt. Dat betekent

diepzinnige waarheid is te vinden in een eenvou

Wijsheid: veranderen zonder de minste inspan

dig verhaal.'

ning van jouw kant, getransformeerd, geloof het

of niet, louter en alleen door je bewust te worden
van de werkelijkheid die niet is: woorden, maar die
buiten het bereik van woorden ligt.
Als je

zo

fortuinlijk bent op die manier te Ont

waken, dan weet je waarom de mooiste taal die taal

is die niet gesproken wordt, de mooiste daad de

114

Wonderen
Een man reisde over land en zee om zelf de buiten
gewone faam van de meester te onderzoeken.
'Welke wonderen heeft je meester verricht,'
vroeg hij aan een leerling.

115

'Tja, er zijn wonderen en wonderen. In uw land

'Jij maakt je eigen bestemming.'

wordt het een wonder gevonden als God doet wat

'Maar ik ben er toch niet verantwoordelijk voor

iemand wil. In ons land vindt men het een wonder

als iemand doet wat God wil.'

dat ik als vrouw geboren ben?'

'Als vrouw geboren worden is geen bestemming.
Dat is lot. Bestemming is hoe je je vrouw-zijn ac
cepteert en wat je ermee doet.'

Identiteit
'Hoe streeft een mens naar eenwording met God?'
'Hoe harder je je best doet, hoe groter de afstand wordt die je schept tussen Hem en jou.'
'Wat doe je dan aan die afstand?'
'Inzien dat die er niet is.'
'Betekent dit dan dat God en ik n zijn?'

Discriminatie
Zei de afgewezen minnaar:
'Ik heb n keer mijn vingers gebrand. Ik word
nooit meer verliefd.'
Zei de meester: 'Je lijkt op de poes die zich ge

'Niet n, niet twee.'

brand heeft door op de kachel te zitten en daarna

'Hoe kan dat nu?'

niet meer wil zitten.'

'De zon en zijn licht, de oceaan en de golf, de

zanger en zijn lied - niet n, niet twee.'

Filosofie
Voordat de bezoeker aan het discipelschap begon,
Aanbidding

wilde hij zekerheid van de meester.

Tot de leerling die te veel respect toonde zei de

meester:

'Kunt u me leren wat het doel van het menselijk

leven is?'

'Licht wordt weerkaatst op een muur. Waarom

zou je de muur eren? Let op het licht.'

'Dat kan ik niet.'

'De betekenis dan, ten minste?'
'Dat kan ik niet.'
'Kunt u me aangeven wat de aard van de dood

Bestemming

is en van het leven voorbij het graf?'

Tegen een vrouw die over haar bestemming klaag

'Dat kan ik niet.'

de, zei de meester:

116

117

Vol misprijzen liep de bezoeker weg. De leerlingen

waren ontzet dat hun meester er zo slecht was af
gekomen.
Maar de meester zei troostend: 'Wat stelt het
voor te begrijpen hoe het leven is en wat de beteke
nis er van is als je het nooit geproefd hebt? Ik heb
liever dat jullie je pudding opeten dan dat jullie
erover speculeren.'

opgewonden op zijn hemd wachtte zei de kleerma

ker:
'Er is een klein oponthoud. Maar als God het
wil, is het morgen klaar.'
De volgende dag zei de kleermaker: 'Het spijt
me, maar het is niet af.
Probeer het morgen maar weer, en als God het
wil, is het zeker klaar.'
De volgende dag zei de meester: 'Vraag hem
hoe lang her duurt als hij God er buiten laat.'

Wedergeboorte
'Verbreek alle banden met je verleden en je zult
verlicht worden,' zei de meester.
'Ik doe het in gedeelten.'
'Groei bereik je stukje voor stukje. Verlichting
is onmiddellijk.'
Later zei hij: 'Neem de sprong! Je kunt het ra
vijn niet overspringen met kleine sprongetjes.'

Athesme
Tot verrukking van de leerlingen zei de meester dat
hij voor zijn verjaardag een nieuw overhemd wilde
hebben. De mooiste stof werd gebracht. De dorps
kleermaker kwam om de meester op te meten en
beloofde als God her wou het hemd binnen een
week af te hebben.
Er ging een week voorbij en er werd een leerling
naar de kleermaker gestuurd, en terwijl de meester

118

Transformatie
Tegen een leerling die altijd maar over anderen
klaagde zei de meester: 'Als her vrede is wat je wil,
probeer jezelf te veranderen, niet andere mensen.
Her is makkelijker je voeten met slippers te be
schermen, dan de hele wereld met tapijt te beleggen.

'

Onderscheid
De meester slenterde met een paar leerlingen langs
de oever van een rivier.
Hij zei: Zien jullie hoe de vissen overal heen
schieten waar ze maar willen? Dar vinden ze nou
echt leuk.'
Een vreemdeling hoorde die opmerking toeval
lig en zei:

119

'Hoe weet u wat vissen leuk vinden? U bent geen

.

VIS.

De leerlingen hielden hun adem in bij wat

ze

Waarop de meester zei: 'Hou samen van andere

dingen.'

als

een onbeschoftheid zagen. De meester glimlachte

om wat hij herkende als het onbevreesde karakter
van willen onderzoeken. Hij antwoordde minzaam:
'En u, mijn vriend, hoe weet u dat ik geen vis
ben? U bent mij niet.'

Stroom
Toen het duidelijk werd dat de meester zou ster
ven, waren de leerlingen bedroefd. Maar de mees
ter zei glimlachend:

De leerlingen lachten omdat ze dit als een wel

verdiende tegenzet beschouwden. Alleen de vreem
deling werd getroffen door de diepzinnigheid van
wat de meester zei. De hele dag peinsde hij erover;

'Zien jullie niet dat de dood bekoring aan het

leven geeft?'
'Nee. We hebben veel liever dat u nooit dood
gaat.

'

toen ging hij naar het klooster en zei: 'Misschien

'Wat waarlijk levend is moet sterven. Kijk naar

verschilt u niet zo veel van de vissen als ik dacht.

de bloemen; alleen plastic bloemen sterven nooit.'

Of ik van u.'

Rijkdom

Authenticiteit

'Hoe zou spiritualiteit een man van de wereld, zo

De meester kwam nooit onder de indruk van di

ploma's of titels. Hij onderzocht de mens, niet het
certificaat.

als ik, kunnen helpen?', vroeg de zakenman.

'Het zal je helpen meer te krijgen,' zei de mees
ter.

Iemand hoorde hem een keer zeggen: 'Wanneer

je oren heb om een vogel te horen zingen, hoef je

'Hoe?'
'Door je te leren minder te begeren.'

niet naar zijn geloofsbrieven te kijken.'

De natuur

Liefde
Een pasgetrouwd stel zei: 'Wat moeten we doen
om onze liefde te laten voortduren?'

120

Iemand die een lezing gaf, legde uit hoe een fractie
van de enorme sommen geld die in de tegenwoor
dige wereld aan wapens worden uitgegeven, alle

121

materile problemen van elk lid van het menselijk

ras zou kunnen oplossen.
De onvermijdelijke reactie van de leerlingen na
de lezing was:
'Maar waarom zijn de mensen zo stom?'
'Omdat,' zei de meester plechtig,'mensen heb
ben geleerd gedrukte boeken te lezen. Ze zijn de
kunst verleerd om ongedrukte boeken te lezen.'
'Geef ons eens een voorbeeld van een ongedrukt
boek.'
Maar de meester wilde er geen geven. Op een

Noninstructie
'Welk onderricht geeft jouw meester?' vroeg een
bezoeker.
'Geen,' zei de leerling.
'Waarom geeft hij dan toespraken?'
'Hij wijst slechts de weg- hij leert je niets.'
De bezoeker begreep hier niets van, daarom
verduidelijkte de leerling het zo:

'Als de meeseer ons iets zou leren, zouden we van

zijn leer een geloof maken. De meester is niet gente
resseerd in wat wij geloven- alleen in wat wij zien.'

dag zei hij in antwoord op hun aandringen:

'Vogelzang en de geluiden van insecten trom
petteren alle de waarheid. De grassen en de bloe
men wijzen allemaal de Weg.
Luister! Kijk! Zo moet je lezen!'

Verschijnsels
De meester stond altijd afkeurend tegenover alles
wat sensationeel leek. 'Het goddelijke,' beweerde
hij, 'vind je alleen in het gewone.'
Tegen een leerling die vormen van ascese be
trachtte die welhaast bizar waren, hoorde men de

De hemel
Tegen een leerling die geobsedeerd was door de ge
dachten aan een leven na de dood zei de meester:

meester eens zeggen: 'Heiligheid is iets mysterieus:

hoe groter ze is, hoe minder ze wordt opgemerkt.'

'Waarom zou je ook maar n moment verspil

len door aan het hiernamaals te denken?'
'Maar is het mogelijk dat niet te doen?'

']a.)

Woorden
De leerlingen werden geheel in beslag genomen
door een discussie over de volgende uitspraak van

'Hoe?'
'Door hier en nu in de hemel te zijn.'
'En waar is die hemel?'
'In het hier en nu.'

122

Lao-tse:

Zij die weten spreken niet;

Zij die spreken weten niet.

123

Toen de meester binnenkwam, vroegen ze hem

Later zei de meester met een zucht: 'Heiligheid is

wat de woorden precies betekenden.

tegenwoordig een benaming zonder realiteit. Het

Zei de meester: 'Wie van jullie kent de geur van

is alleen oprecht wanneer het een realiteit is zonder

naam.'

een roos?'
Die kenden ze allemaal.
Toen zei hij: 'Druk die uit in woorden.'

Nederigheid

Allen zwegen ze.

Tegen een bezoeker die zichzelf omschreef als een

zoeker naar de waarheid zei de meester:

Discipline

'Als wat je zoekt de waarheid is, moet je vr

Tegen leerlingen die wilden weten welke meditatie

hij elke morgen in de tuin deed, zei de meester:
'Wanneer ik goed kijk, zie ik de rozenstruik in

alles n eigenschap hebben.'

'Ik weet het. Een overweldigende hartstocht ervoor.

'Nee. Een niet aflatende bereidheid toe te geven

volle bloei.'
'Waarom zou je goed moeten kijken om de ro

dat je wel eens ongelijk zou kunnen hebben.'

zenstruik te zien?' vroegen ze.

'Opdat je de rozenstruik ziet en niet je eigen
idee erover,' zei de meester.

En zijn
Toen een man wiens huwelijk in problemen ver
keerde de meester om raad vroeg, zei deze: 'Je moet

Onopvallendheid

leren naar je vrouw te luisteren.'

Een man van spirituele faam kwam bij de meester

De man nam dit advies ter harte en kwam na

een maand terug om te vertellen dat hij had geleerd

en ze1:
'Ik kan niet bidden, ik kan de heilige boeken
niet begrijpen, ik kan de oefeningen die ik anderen
voorschrijf niet doen ....'

te luisteren naar elk woord dat zijn vrouw zei.

Zei de meester met een glimlach: 'Ga nu naar
huis en luister naar elk woord dat ze niet zegt.'

'Geef het allemaal op, dan,' zei de meester vrolijk.

'Maar hoe? Ik word verondersteld een heilig
man te zijn en heb aanhang in deze streken.'

124

125

'De ezel die je tot de deur brengt helpt je nog niet

Rampspoed
'Rampen kunnen zorgen voor groei en verlichting,'

het huis binnen te gaan.'

zei de meester.
En hij legde dit als volgt uit: 'Elke dag zocht
een vogel beschutting in de verdorde takken van
een boom die midden op een uitgestrekte, verlaten
vlakte stond. Op een dag werd de boom door een
windhoos ontworteld en werd de arme vogel ge

Kunst
'Wat voor nut heeft de meester?' vroeg iemand.
Zei de leerling: 'Hij leert je wat je altijd al wist,
hij Iaat je zien waar je altijd al naar keek.'

dwongen honderd mijlen te vliegen, op zoek naar

Toen dit de bezoeker in verwarring bracht,

beschutring- tot hij eindelijk bij een bos kwam

riep de leerling uit; 'Een schilder leerde me door

met bomen vol vruchten.'

zijn schilderijen om de zonsondergang te zien. De

En zijn conclusie was: 'Als de verdorde boom

was blijven leven, zou niets de vogel ertoe hebben

meester leerde me door zijn onderricht de werke

lijkheid van elk moment te zien.'

gebracht zijn veiligheid op te geven en weg te vlie

gen.'

Bevestiging
Een vrouw die heel verdrietig was over de dood
van haar zoon kwam naar de meester voor troost.

Incompetentie
De meester zei altijd nadrukkelijk dat de laatste
barrire voor ons om God te bereiken het woord

Hij luisterde geduldig naar haar terwijl ze haar

smartelijke verhaal vertelde.
Toen zei hij zacht: 'Ik kan je tranen niet weg

en idee 'God' was.

Dit maakte de plaatselijke priester zo woedend
dat hij gepikeerd de zaak met de meester kwam

vegen, lieve vrouw. Ik kan je alleen leren hoe je je

tranen heilig maakt.'

doorpraten.
'Maar het woord 'God' kan ons toch zeker naar
God leiden?' zei de priester.

Onthulling

'Dat kan,' zei de meester kalm.

De discussie onder de leerlingen ging eens over het

'Hoe kan iets n helpen, n een barrire zijn?'

nut van lezen. Sommigen vonden het tijdverspil

Zei de meester:

ling, anderen waren het daar niet mee eens.

126

127

Toen de meester werd geraadpleegd, zei hij:

Beperking

'Hebben jullie wel eens zo'n tekst gelezen, waarbij

De meester was uiterst vriendelijk voor academici

de aantekeningen van een lezer in de kantlijn net

die hem bezochten, maar hij beantwoordde nooit

zo verhelderend blijken als de tekst zelf?'

hun vragen en liet zich ook niet bij hun theologi

De leerlingen knikten instemmend.

'Het leven,' zei de meester, 'is zo'n tekst.'

sche speculaties betrekken.

Tegen zijn leerlingen, die zich hierover verwon
derden, zei hij: 'Kun je tegen een kikker in een
put over de oceaan praten - of over het godde

Wijsheid
De meester vond het altijd een genoegen mensen
hun onwetendheid te horen erkennen.

lijke tegen mensen die beperkt worden door hun

ideen?'

'Wijsheid groeit meestal in verhouding tot je

gewaarzijn van je onwetendheid,' beweerde hij.
Gevraagd naar een verklaring, zei hij: 'Wanneer
je tot het inzicht komt dat je vandaag niet zo wijs
bent als je gisteren dacht te zijn, ben je vandaag
wijzer.'

Totalitaire systemen
Tot verlegenheid van de leerlingen vertelde de
meester een bisschop eens dat religieuze mensen
een aangeboren neiging hebben tot wreedheid.
'Waarom is dat zo?' vroegen de leerlingen toen
de bisschop weg was.
'Omdat ze veel te gemakkelijk mensen opofferen

Denken
'Waarom bent u zo huiverig voor het denken?'

om een doel eerder te bereiken,' zei de meester.

vroeg de filosoof, 'denken is het gereedschap dat

we hebben om de wereld te organiseren.'
'Waar. Maar het denken kan de wereld zo goed
organiseren dat je hem niet meer kunt zien.'
Tegen zijn leerlingen zei hij achteraf: 'Een ge
dachte is een scherm, geen spiegel; daarom leef je
in een gedachteballon, onaangeraakt door de Wer
kelijkheid.'

Erkenning
Toen de meester oud en zwak werd, smeekten de
leerlingen hem om niet te sterven. Zei de meester:
'Als ik niet ging, hoe zouden jullie het dan ooit
zien?
'Wat zien wij dan niet wanneer u bij ons bent?'
vroegen ze.

128

129

Maar dat wou de meester niet zeggen. Toen het

ogenblik van zijn dood naderde, zeiden ze:
'Wat zullen we zien

wanneer u overleden

bent?'
Zijn ogen schitterden toen hij zei:

Opstijgen
Verhalen om over te mediteren

'Het enige wat ik heb gedaan was aan de oever

van de rivier zitten en rivierwater uitdelen. Als ik
weg ben, vertrouw ik erop dat jullie de rivier zullen
opmerken.'

Ontsnapping
De meester werd tijdens zijn leven een legende.
Men zei dat God hem eens om raad vroeg: 'Ik wil

Waarschuwing

verstoppertje spelen met de mensheid. Ik heb mijn

Het is een groot mysterie dat, hoewel het mense

engelen gevraagd op welke plaats ik mij het beste

lijke hart verlangt naar Waarheid, het enige waarin

kan verstoppen. Sommigen zeggen in de diepe

het bevrijding en verrukking vindt, de eerste re

oceaan. Anderen op de top van de hoogste berg.

actie van mensen op de Waarheid er een is van

Nog anderen aan de achterkant van de maan of

vijandigheid en angst. Daarom creerden de grote

een verre ster. Wat is jouw voorstel?'

spirituele leraren van de mensheid, zoals Boed

Zei de meester: 'Verberg u in het hart van de

dha en Jezus, een truc om de oppositie van hun

mens. Dat is de laatste plaats waar ze aan zullen

toehoorders omzeilen: het verhaal. Zij wisten dat

denken!'

de meest betoverende woorden van een taal zijn:

'Er was eens .. .', dat het normaal is je tegen een
waarheid te verzetten, maar dat het onmogelijk is
een verhaal te weerstaan. Vyasa, de schrijver van de
Mahabharata, zegt dat als je goed naar een verhaal
luistert, je nooit meer dezelfde zult zijn. Dat komt
doordat het verhaal zich een weg naar je hart zal

130

131

graven en barrires tegen het goddelijke zal afbre

boek over psychologie - waarbij je je bedenkt waar

ken. Zelfs al lees je de verhalen in dit boek alleen

je vrienden een typisch voorbeeld van zijn. Als je

maar voor je plezier, dan geeft dat geen garantie

voor de verleiding bezwijkt inzicht in anderen te

dat er af en toe geen verhaal door je verdediging

willen krijgen, zullen de verhalen je schaden.

heen zal glippen en ontploffen wanneer je dit het

minst verwacht. Je bent dus gewaarschuwd!
Als je zo roekeloos bent dat je wilt proberen ver
lichting te bereiken, stel ik voor dat je het volgende

Zo hartstochtelijk was Moellah Nasroeddins liefde

doet:

voor de waarheid, dat hij naar afgelegen plaatsen

A. Draag een verhaal innerlijk met je mee, zo

reisde op zoek naar Korangeleerden, en hij voelde

dat je er in vrije ogenblikken bij stil kunt staan.

zich niet geremd om ongelovigen in de bazaar bij

Dar zal het een kans geven op het onderbewuste in

een discussie over de waarheden van zijn geloof te

te werken en zijn verborgen betekenis te onthul

betrekken. Op een dag vertelde zijn vrouw hem

len. Dan zul je verbaasd staan hoe het je precies

hoe oneerlijk hij haar behandelde - en ontdekte

wanneer je het nodig hebt, heel onverwachts te

dat haar man geen enkel belang in een dergelijke

binnen schiet en licht werpt op een gebeurtenis

Waarheid stelde!

of situatie, en je inzicht en innerlijke healing geeft.

Op dat moment zul je beseffen dat je, door deze

Het is de enige soort die er toe doet, natuurlijk.

verhalen tot je te nemen, een Cursus in Verlichting

zouden echt een andere wereld hebben, als diegenen

hebt gevolgd waarvoor geen enkele goeroe nodig is

van ons die geleerde en ideoloog zijn, hetzij op religi

behalve jijzelf!

eus of werelds gebied, dezelfde passie voor zelfkennis

B. Aangezien elk van deze verhalen een openba

ring is van de Waarheid, en aangezien Waarheid, ge

We

hadden als ze tentoonspreiden voor hun theorien en

dogma's.

speld met een hoofdletter W, de waarheid over jou

betekent, moer je je ervan verzekeren dar je, telkens
wanneer je een verhaal leest, heel geconcentreerd
zoekt naar een dieper inzicht in jezelf. Lees het zoals

Er was eens een vrouw die religieus en vroom was en

je een medisch handboek zou lezen- je afvragend

vol van liefde voor God. Elke morgen ging ze naar

of jezelfeen van de symptomen hebt; en niet een

de kerk. En onderweg riepen er altijd kinderen naar

132

133

haar en kwamen bedelaars op haar af, maar

zo

ze

was

in gebed verzonken dat ze hen niet eens zag.

Op een dag liep ze op haar gebruikelijke manier

over straat, en kwam net op tijd voor de dienst
bij de kerk aan. Ze duwde de deur open, maar die
wou niet opengaan. Ze duwde opnieuw, harder,
en merkte dat de deur op slot was. Overstuur bij
de gedachte dat ze voor het eerst in jaren de dienst
zou mislopen en niet wetende wat te doen, keek ze
omhoog. En daar, recht voor haar gezicht, vond ze
een briefje dat op de deur was geprikt.
Er stond: 'Ik ben buiten!'

dat Gods oren kan behagen?' was het smalende

commentaar van Bruno.
Maar de stem gaf het niet op. 'Waarom denk je
dat God het geluid heeft uitgevonden?'
Bruno besloot uit te vinden waarom. Hij leun
de uit zijn raam en gaf het bevel: 'Zing!' Het afge
meten gekwaak van de kikker vervulde de lucht,
begeleid door alle kikkers in de buurt. En terwijl
Bruno naar het geluid luisterde, hield het op te de
toneren, want hij ontdekte dat het de nachtelijke
stilte in feite verdiepte, als hij zich er niet meer
tegen verzette.
Met die ontdekking kwam Bruno's hart in har
monie met de kosmos, en begreep hij voor het

Toen broeder Bruno op een avond zat te bidden,

eerst in zijn leven wat het betekende, bidden.

werd hij gestoord door het kwaken van een kikker.

Al zijn pogingen om het geluid te negeren hadden

geen succes, dus riep hij vanuit zijn raam: 'Kop
dicht! Ik ben aan het bidden.'
Nu was broeder Bruno een heilige, dus zijn be
vel werd onmiddellijk opgevolgd. Elk levend we
zen hield zijn mond dicht, om een stilte te schep
pen die gunstig zou zijn voor gebed.
Maar nu drong een ander geluid Bruno's ge
beden binnen- een innerlijke stem die zei: 'Mis
schien is God wel net zo blij met het kwaken van
die kikker als met de zang van jouw psalmen.'
'Wat is er nu aan het gekwaak van een kikker

134

De meester was eens in gebed. De leerlingen kwa

men naar hem toe en zeiden: 'Meester, leer ons
bidden.' En zo leerde hij het hun ...
Twee mannen liepen eens door een weiland toen
ze een kwade stier zagen. Onmiddellijk vluchtten
ze naar de dichtstbijzijnde heg met de stier achter
hen aan. Het werd hun al gauw duidelijk dat ze
het niet zouden halen, dus schreeuwde de ene man
tegen de andere: 'Het is afgelopen met ons! Niets
kan ons redden. Zeg een gebed. Vlug!'

135

De ander schreeuwde terug: 'Ik heb van mijn leven

nog niet gebeden, en ik ken geen gebed voor deze

Mij is dit duidelijk; dat wil niet zeggen dat het

waar is.

gelegenheid.'
'Hindert niks. De stier haalt ons bijna in. Elk
gebed is goed.'
'Ok, dan zeg ik die ene die ik me herinner
van mijn vader, die zei het altijd voor de maaltijd:
'Mogen wij oprecht dankbaar zijn, Heer, voor wat

Een man nam zijn nieuwe jachthond mee op een

proefjacht. Weldra schoot hij een eend neer die in
het meer viel. De hond liep over het water, pakte

wij zo direct krijgen.'

de eend er uit en bracht hem naar zijn meester.

Er gaat niets boven de heiligheid van hen die hebben

geleerd alles wat er is volkomen te aanvaarden.
Bij het kaartspel dat 'leven' heet, speel je zo goed
als je kunt met de kaarten die je gekregen hebt.
Wie er op staan te spelen, niet met de kaarten die
hun zijn toebedeeld, maar met de kaarten waarvan
ze vinden dat ze die hadden moeten hebben - zijn de
mislukkelingen in het leven.
Er wordt ons niet gevraagd ofwe willen meespelen.
Dat is geen optie. Spelen moeten we. De optie is hoe.

eend. Alweer liep de hond, terwijl de man onge

De man was verbijsterd! Hij schoot nog een

lovig zijn ogen uitwreef, over het water en appor
teerde de eend.
Hij durfde nauwelijks te geloven wat hij had ge
zien, en nodigde zijn buurman uit om de volgende
dag met hem te jagen. Opnieuw liep de hond tel
kens wanneer hij of zijn buurman een vogel raakten,
over het water en kwam met de vogel aanzetten. De
man zei niets. Zijn buurman ook niet. Ten slotte,
toen hij zich niet meer kon inhouden, stiet hij uit:
'Heb jij iets vreemds aan die hond gemerkt?'
De buurman wreef zich nadenkend over zijn
kin. 'Ja,' zei hij eindelijk. 'Nu je het zegt, dat heb

Een man stapte een bus in en kwam naast een jon

geman te zitten die duidelijk een hippie was. Hij
droeg slechts n schoen.
'Je hebt zeker een schoen verloren, jong.'
'Nee man,' kwam het antwoord, 'Ik heb er een
gevonden.'

136

ik! De gabber kan niet zwemmen!'

Het is niet dat het leven niet vol wonderen is. Het
is meer: het is wonderbaarlijk, en iedereen die het
niet meer vanzelfiprekend vindt, zal dat onmiddel
lijk zien.

137

de mijne, net zoveel krijgt als ik?' Vervolgens stapte

Twee broers- de een vrijgezel, de ander getrouwd
-bezaten een boerderij met vruchtbare grond die
een overvloed aan graan opleverde. De helft van
het graan ging naar de ene broer en andere helft
naar de andere.
Eerst ging alles goed. Na een tijd werd de ge
trouwde man 's nachts af en toe met een schok
wakker uit zijn slaap en dacht: 'Dit is niet eerlijk.
Mijn broer is niet getrouwd, hij is helemaal alleen,
en hij krijgt maar de helft van wat de boerderij op
brengt. Ik daarentegen heb een vrouw en vijf kin
deren, dus ik heb alle zekerheid die ik voor mijn
oude dag nodig heb. Maar wie zorgt er voor mijn
arme broer als hij oud is? Hij moet veel meer spa
ren voor de toekomst dan hij nu doet, dus hij heeft
natuurlijk meer nodig dan ik.'

hij uit bed en leegde een zak graan in de schuur

van zijn broer.
Op een nacht stonden ze tegelijk op en botsten
tegen elkaar op, ieder met een zak graan op zijn
rug!
Vele jaren later, na hun dood, lekte het verhaal
uit. Toen de inwoners van de stad een kerk wil
den bouwen, kozen ze daarom de plek waar de
twee broers elkaar tegenkwamen, want ze konden
geen plek in de stad bedenken die heiliger was
dan die.
Het in religieuze zin belangrijke onderscheid is er
niet tussen hen die bidden en hen die niet bidden,
maar tussen hen die liefhebben en hen die dat niet
doen.

Meteen stapte hij zijn bed uit, sloop naar het

huis van zijn broer en leegde een zak graan in de
graanschuur van zijn broer.
De vrijgezelle broer begon dezelfde aanvallen
te krijgen. Regelmatig ontwaakte hij uit zijn slaap
en zei tegen zichzelf: 'Dit is gewoon niet eerlijk.
Mijn broer heeft een vrouw en vijf kinderen en
hij krijgt maar de helft van wat het land opbrengt.
Maar ik heb niemand die ik moet onderhouden
behalve mezelf. Is het dan rechtvaardig dat mijn
arme broer, wiens behoefte natuurlijk groter is dan

138

Een dronkaard strompelde op een nacht over een

brug, toen hij tegen een vriend opliep. De twee
leunden over de brug en raakten aan de praat.
'Wat is dat daar beneden?' vroeg de dronkaard
plotseling.
'Dat is de maan,' zei zijn vriend.
De dronken man keek opnieuw, schudde onge
lovig zijn hoofd en zei: 'Ok, ok, maar hoe ben ik
in godsnaam helemaal hier boven gekomen?'

139

UJ zien de werkelijkheid bijna nooit. Wt we zien is

een weerspiegeling ervan in de vorm van woorden en

ideen die we vervolgens voor de werkelijkheid houden.
De wereld waarin we leven is grotendeels een mentale
constructie. Mensen voeden zich met woorden, leven
door woorden en zouden zonder woorden instorten.

Er was eens een asceet die celibatair leefde en er

de opdracht van zijn leven van maakte te vechten
tegen seksualiteit bij zichzelf en anderen.
Mettertijd stierf hij. En zijn leerling, die de
schok nier te boven kwam, stierf een tijdje later.
Toen de leerling in de andere wereld aankwam wist

Leerling: 'Wat is her verschil tussen kennis en ver

lichting?'

hij niet wat hij zag: Daar zat zijn geliefde meester
met de allermooiste vrouw op zijn schoot!
Zijn geschoktheid zakte af toen het hem inviel

Meester: 'Als je kennis hebt, gebruik je een zak

lamp om je de weg re wijzen. Als je verlicht bent,
word je die lamp.'

dat zijn meester werd beloond voor zijn seksuele

onthouding op aarde. Hij ging naar hem toe en
zei: 'Geliefde Meester, nu weet ik dat God recht
vaardig is, want u wordt beloond in de hemel voor
uw zelfkastijding op aarde.'
De meester leek gergerd. 'Idioot!' zei hij, 'Dit is

Een groep mensen genoot van de mllziek in een

Chinees restaurant. Plotseling zette een van de
musici een vaag bekende melodie in; iedereen her
kende de melodie, maar kon zich niet herinneren
hoe die heette. Dus riepen ze de prachtig geklede
ober bij zich en vroegen hem uit te zoeken wat de
muzikant speelde. De ober waggelde weg en kwam

de hemel niet en ik word niet beloond- zij wordt

gestraft.'
Als de schoen past, wordt de voet vergeten; wanneer
de riem past, wordt het middel vergeten; wanneer al
les in harmonie is, wordt het ego vergeten.
Welk nut heeftje zelfkastijding dan?

terug met een triomfantelijke uitdrukking op zijn

gezicht en fluisterde luid: 'Viool!'
Academische bijdrage aan spiritualiteit!

140

Van een oude vrouw in het dorp werd gezegd dar

ze goddelijke verschijningen zag. De plaatselijke

141

priester eiste een bewijs van authenticiteit. 'Wan

neer God weer aan je verschijnt,' zei hij, 'vraag Hem
mijn zonden aan je te vertellen, die alleen aan Hem
bekend zijn. Dat moet bewijs genoeg zijn.'
De vrouw kwam na een maand terug en de
priester vroeg of God weer aan haar was versche
nen. Ze zei van ja. 'Heb je Hem de vraag gesteld?'
'Dat heb ik gedaan.'

de verte en kunt zeggen of het een koe is of een

paard.'
'Nee,' zei de goeroe.
'Wanneer je naar een boom kijkt in de verte en
kunt zeggen of het een neemboom of een mango
boom is.'
'Weer verkeerd,' zei de goeroe.
'Nou, wat is het dan?' vroegen zijn leerlingen.
'Wanneer je in iedere man die je aankijkt je

'En wat zei Hij?'

'Zeg tegen je priester dat ik zijn zonden ben
vergeten.'

broeder herkent; wanneer je in iedere vrouw die

je aankijkt je zuster herkent. Als je dit niet kunt, is
het nog nacht, waar de zon ook staat.'

het mogelijk dat alle verschrikkelijke dingen die je

hebt gedaan door iedereen- behalvejezelf- zijn ver
geten?

Is

Het intrigeerde de congregatie hun rabbijn elke

week op de avond voor de sabbat te zien verdwij
nen. Ze vermoedden dat hij in het geheim de Al

Spoedig na de dood van Rabbijn Mokshe vroeg

Rabbijn Mendel van Koty aan een van zijn leerlin
gen: 'Waar hechtte je leraar het meeste belang aan?'
De leerling dacht er even over na en zei toen:
'Aan wat hij op dat moment toevallig deed.'

machtige ontmoette, daarom vaardigden ze een

van hen af om hem te volgen.
Wat de man zag was dit: de rabbijn vermomde
zich als een boer en diende bij een verlamde chris
tenvrouw in haar huisje, ruimde haar kamer op en
bereidde een sabbatmaal voor haar.
Toen de spion terug was gekomen, vroeg de
congregatie: 'Waar ging de rabbijn heen? Steeg hij

Een goeroe vroeg zijn leerlingen hoe ze wisten

wanneer de nacht was afgelopen en de dag begon.
En leerling zei: 'Wanneer je een beest ziet in

142

ten hemel?'
'Nee,' antwoordde de man, 'hij ging nog hoger.

143

'Moet je horen,' zei de manager. 'Je begrijpt de

motiveringtheorie blijkbaar niet. Neem dit boek
Waarheid is niet te vinden in formules...
Een man dronk met een vriend thee in een restau
rant. Hij keek lang en intens naar zijn kopje, en zei

mee naar huis en lees het; daarin wordt uitgelegd

wat jou echt motiveert.'
Toen hij wegliep, hield hij even stil en zei: s
ik dit boek lees, laijg ik dan meer betaald?'

toen met een berustende zucht: 'Ach, vriend, het

leven is als een kopje thee.'
De ander dacht hier een poosje over na, keek
lang en intens naar zijn eigen kopje en vroeg toen:
'Waarom? Waarom lijkt het leven op een kopje
thee?'
De man zei: 'Hoe zou ik dat weten? Ik ben toch

... ofin slogans...

Een religieuze groepering had de gewoonte al haar
conferenties in een hotel te houden waarvan het
motto in grote letters op de muur van de lobby

geen intellectueel?'

was geschreven: ER ZIJN GEEN PROBLEMEN, ALLEEN

KANSEN.

Er kwam een man naar de hotelbalie en zei:

'Heeft u even? Ik heb een probleem.'

... ofin theorien...

De baliemedewerker zei met een glimlach: 'Wij

Een manager die net was teruggekomen van een

hebben hier geen problemen, meneer. Alleen kan-

motiveringseminar, riep een werknemer naar zijn

sen.'

bureau en zei: 'Van nu af aan zul jij zelf je baan

'Noem het zoals je wilt,' zei de man ongeduldig.

mogen inrichten en er zelf over gaan. Dat zal de

'Er zit een vrouw in de kamer die mij was toege-

productiviteit aanzienlijk verhogen, denk ik.'

wezen.

'

'Krijg ik meer betaald?' vroeg de werknemer.

'Nee, nee. Geld is geen drijfveer en je laijgt geen
voldoening van een salarisverhoging.'
'Maar, als de productie toeneemt, laijg ik dan
meer betaald?'

144

145

...ofin etiketten ...

Een Engelsman emigreerde naar de Verenigde Sta
ten en werd Amerikaans staatsburger.
Toen hij voor een vakantie terugging naar Enge
land, berispte een van zijn familieleden hem, om
dat hij een andere nationaliteit had aangenomen.
'Wat heb je er bij gewonnen dat je Amerikaans
burger bent geworden?'
'Nou, om maar n ding te noemen, ik heb de
Amerikaanse Revolutie gewonnen,' was het ant
woord.

Het is concreet...
Een monnik zei eens tegen Fuketsu: 'Ik hoorde u
iets zeggen wat me bevreemde, namelijk dat waar
heid zonder spreken en zonder zwijgen gecommu
niceerd kan worden. Zou u dat alstublieft willen
uitleggen?'
Fuketsu antwoordde: 'Toen ik nog een jonge
knul was in China, ah! Wat zongen de vogels tus
sen de bloesems in de lente!'

Ik denk, dus ik ben onbewust. Op het moment van

Noch is het in het algemeen in statistieken te vin
den ...

denken ben ik in de

ONWERKELijKE

wereld van ab

stractie, ofvan het verleden, ofvan de toekomst.

Nasroeddin werd gearresteerd en voor het gerecht

gesleept op de aanklacht dat hij paardenvlees had
gestopt in de kipburgers die hij in zijn restaurant
serveerde.
Voordat hij zijn vonnis uitsprak, wilde de rech
ter weten in welke verhouding hij paardenvlees
met kippenvlees mengde. Nasroeddin verklaarde
onder ede: 'Het was half-om-half, Edelachtbare.'
Na de rechtzaak vroeg een vriend hem wat half
om-half precies betekende. Zei Nasroeddin: 'En
paard op n kip.'

Het kan relatiefzijn ...

Een Amerikaanse toerist reisde voor het eerst in
het buitenland. Bij aankomst op zijn eerste buiten
landse vliegveld werd hij geconfronteerd met een
keuze tussen twee paden; de een werd aangeduid
met

STAATSBURGERS

en de andere met

BUITENLAN

DERS.

Prompt liep hij naar de eerste. Toen hem later

verteld werd dat hij in de andere rij moest staan,

146

147

protesteerde hij: 'Maar ik ben geen buitenlander.

Ik ben Amerikaan!'

Het hart van de verlichte

Verhalen om over te mediteren

...en daarvoor is die zeer formidabele prestatie van de

menselijke geest- onbevooroordeeldheid- nodig...
Het verhaal wil dat toen New Mexico bij de Ver
enigde Staten kwam te horen en de eerste zitting
van het gerechtshof in de nieuwe staat werd ge
opend, de zittende rechter vroeger een geharde
cowboy en bestrijder van Indianen was geweest.
Hij nam plaats op zijn zetel en de zaak begon.
Er werd een man beschuldigd van het stelen van
paarden. De aanklacht werd voorgelezen; de aan
klager en zijn getuigen werden gehoord, wals het
moest.
Waarop de advocaat van de verdachte opstond
en zei: 'En nu, Edelachtbare, zou ik u graag willen
voorleggen wat mijn clint daartegen inbrengt.'
Zei de rechter: 'Ga zitten. Dat is niet nodig.
Het zou alleen de jury maar in de war brengen!'

0 m in het avontuur dat spiritualiteit heet te sla

gen moet je er op uit zijn het meeste uit het

leven te halen. De meeste mensen stellen zich tevreden
met kleinigheden als rijkdom, roem, comfort en men
selijk gezelschap.
Een man was zo gek op roem dat hij bereid was
aan de galg te hangen als daardoor zijn naam in de
krant kwam. Is er werkelijk verschil tussen hem en
de meeste zakenlieden en politici? {Om nog niet te
spreken van al die andere mensen die zoveel belang
hechten aan de publieke opinie.)

Alsje n horloge hebt, weetje hoe laat het is. Alsje er

twee hebt, weet je het nooit zeker.
De priester keek hem doordringend aan en vroeg:
'Wil je niet naar de hemel?'

148

149

Uiteindelijk haalde hij, door en door nat en uitge

'Nee,' zei de man.

'Bedoel je dat je me hier staat te vertellen dat je
niet naar de hemel wilt als je gestorven bent?'
'Natuurlijk wil ik naar de hemel als ik gestorven
ben. Ik dacht dat u nu wou gaan!'
W zijn bereid tot het gaatje te gaan - alleen wanneer

onze remmen niet werken.

put, de goeroe uit zijn meditatie: 'U zag waar hij

viel. Laat me zien waar, opdat ik hem terug kan
halen voor u.'
De goeroe pakte de andere parel op, gooide hem
in de rivier, en zei: 'Precies op die plek!'

Probeer geen dingen te bezitten, want je kunt dingen

niet echt in eigendom hebben. Zorg er alleen voor dat
je er niet door bezeten wordt, dan zul je de heerser
van de schepping zijn.

Wimneer de mus zijn nest bouwt in het bos, neemt

hij maar n tak in beslag. Wimneer de ree zijn dorst
lest bij de rivier, drinkt hij niet meer dan er plaats is
in zijn buik.
Wij verzamelen dingen omdat ons hart leeg is.

Een bezoeker aan een psychiatrische kliniek trof

een bewoner aan die op en neer wiegde in een
schommelstoel en ondertussen herhaaldelijk zacht
en tevreden 'Loeloe, Loeloe .. .'zei.
'Wat is het probleem van deze man?' vroeg hij

De goeroe zat in meditatie aan de rivieroever toen

er een leerling neerknielde en twee enorme parels
aan zijn voeten legde, als teken van eerbied en oot
moed.
De goeroe opende zijn ogen, tilde een van de pa
rels op en hield die zo onvoorzichtig vast dat hij uit
zijn hand glipte en van de oever in de rivier rolde.
De ontstelde leerling dook de parel achterna,
maar hoewel hij er tot de late avond telkens weer

aan de dokter.
'Loeloe. Dat was de vrouw die hem de bons
gaf,' was het antwoord van de dokter.
Toen ze de rondleiding vervolgden, kwamen ze
bij een gecapitonneerde cel waarvan de bewoner
herhaaldelijk met zijn hoofd tegen de muur bons
de, terwijl hij kreunde: 'Loeloe, Loeloe ...

'Is Loeloe ook het probleem van deze man?'

vroeg de bezoeker.

in dook, had hij geen geluk.

150

'

151

'Ja,' zei de dokter. 'Hij is degene met wie Loeloe

ten slotte trouwde.'

Stel je dus voor hoe verrast hij was, toen hij na een
tijdje opkeek en boven de berg twee helder schij

zijn slechts twee bezoekingen in het leven: niet

krijgen waar je aan gehecht bent en krijgen waar je
aan gehecht bent.

nende sterren zag.

Er

Er kwam een vrouw bij rabbijn Isral en vertelde

hem haar verborgen leed: Ze was twintig jaar ge
Er was eens een zeer ascetische man die geen eten
en drinken over zijn lippen liet komen zolang de
zon aan de hemel stond. In wat een teken van
hemelse goedkeuring leek voor zijn zelfkastij
ding, scheen er op klaarlichte dag een heldere ster
boven een nabije berg, voor een ieder zichtbaar,
hoewel niemand wist hoe de ster daar gekomen
was.
Op zekere dag besloot de man de berg te be
klimmen. Een meisje uit het dorp wilde per se
met hem mee. Het was een warme dag, en spoe
dig kregen de twee dorst. Hij stond er op dat het
kind iets dronk, maar zij weigerde dat tenzij hij
ook iets dronk. De arme man zat in een lastig par
ket. Hij vond het vreselijk zijn vasten te breken;
maar hij vond het ook vreselijk het kind dorst te
zien lijden. Ten slotte dronk hij wat. En het kind
ook.
Lange tijd durfde

hij niet

op te kijken naar de

hemel, want hij vreesde dat de ster verdwenen was.

152

trouwd en had nog steeds geen zoon gebaard. 'Wat

een toeval!' zei de rabbijn. 'Het was met mijn moe
der net zo.' En dit is het verhaal dat hij haar ver
telde: Twintig jaar lang had zijn moeder geen kind
gekregen. Op een dag hoorde ze dat de heilige Baal
Shem Tov in de stad was, dus haastte ze zich naar
het huis waar hij verbleef en smeekte hem te bid
den dat

ze

een won mocht krijgen.

'Wat ben je bereid eraan te doen?' vroeg de hei

lige.
'Wat kan ik doen?' antwoordde zij. 'Mijn man is
een arme bibliothecaris, maar ik heb wel iets wat ik
de rabbijn kan aanbieden.' Daarop snelde ze naar
huis, trok een katinka uit de kast waar het zorgvul
dig was opgeborgen, en rende terug om deze aan
de rabbijn aan te bieden. Nu is een katinka, zoals
iedereen weet, de cape die door de bruid op haar
trouwdag wordt gedragen - een kostbaar erfstuk
dat van de ene generatie op de andere wordt door
gegeven. Tegen de tijd dat de vrouw terug was, was
de rabbijn naar een andere stad vertrokken, dus

153

ging ze daar heen. Zes weken lang volgde ze hem

van stad naar stad, tot ze hem eindelijk had inge
haald. De rabbijn nam de katinka aan en gaf deze
aan de synagoge ter plaatse.
Toen zei rabbijn Isral tot besluit: 'Mijn moeder
liep de hele weg terug naar huis. Een jaar later ben
ik geboren.'
'Wat een toeval!' riep de vrouw uit. 'Ik heb ook
een katinka thuis. Die zal ik u meteen brengen, en
als u die aanbied aan de plaatselijke synagoge, zal
God me een zoon geven.'
'Ach nee, beste vrouw,' zei de rabbijn verdrietig,
'zo werkt dat niet. Het verschil tussen mijn moeder
en u is dit: U hebt haar verhaal gehoord; zij had
geen verhaal als voorbeeld.'

Nadat een heilige een ladder heeft gebruikt, wordt hij

weggegooid en nooit meer gebruikt.

Mensen reageren niet op de werkelijkheid, maar op

ideen in hun hoofd.
Een groep toeristen die ergens op het platteland
gestrand was, kreeg oude rantsoenen te eten. Al
vorens het voedsel op te eten, testten ze het door
er iets van naar een hond te gooien, die het lekker
leek te vinden en er niets aan overhield.
De volgende dag hoorden ze dat de hond was
overleden. Iedereen raakte in paniek. Velen be
gonnen over te geven en klaagden over koorts en
dysenterie. Er werd een dokter bij geroepen om
de slachtoffers tegen voedselvergiftiging te be
handelen.
De dokter begon met vragen wat er met het
stoffelijk overschot van de hond was gebeurd. Er
werd navraag gedaan. Een buurman zei noncha
lant: 'Oh, die is in een sloot gegooid omdat hij was
overreden door een auto.'

Vrouw tegen echtgenoot die zich in de krant heeft

begraven: 'Is het ooit in je opgekomen dat het le
ven meer zou kunnen zijn dan wat er in de wereld
gebeurt?'

De muren die hen gevangen houden bevinden zich in

hun geest, en zijn niet echt.

De meeste mensen houden van de mensheid. Alleen

de buurman kunnen ze niet uitstaan.

154

Een beer liep de zeven meter die zijn kooi lang was
heen en weer.

155

Toen de kooi na vijf jaar werd weggehaald, bleef

Een man zei tegen zijn parochiepater: 'Mijn hond

de beer die zeven meter heen en weer lopen alsof

is gisteren gestorven, pater. Zou u een mis willen

de kooi er nog was. Dat was hij ook. Voor hem!

opdragen voor zijn zielenrust?'

De pater was woest verontwaardigd. 'We dragen
hier geen missen op voor dieren,' zei hij scherp.
'Misschien kunt u de nieuwe kerk verderop in de

In plaats van in contact te zijn met de werkelijkheid,

reageren ze op stereotypen...

straat proberen. Zij zullen waarschijnlijk wel voor

uw hond bidden.'
'Ik hield echt van dat beestje,' zei de man, 'en

Bij het slotdiner van een internationale conferentie

ik zou hem graag een fatsoenlijke uitvaan geven.

wendde een Amerikaanse afgevaardigde zich tot de

Ik weet niet wat men bij dergelijke gelegenheden

Chinese afgevaardigde die naast hem zat en vroeg,

gewoonlijk biedt, maar denkt u dat vijfhonderd

wijzend naar de soep, ietwat neerbuigend: 'Soepie

dollar genoeg is?'

lekke!?' De Chinese heer knikte enthousiast.

Even later was het: 'Vissie lekkel?', 'V leessie lek

'Oh, wacht even,' zei de pater. 'U had me niet

verteld dat uw hond katholiek was!'

kei?' en 'Vluchies Lekkel?'- en steeds was het ant

woord een beminnelijk knikje.
Aan het einde van het diner stelde de voorzitter
van de conferentie de gastspreker aan de aanwezi

Alles wat je aan anderen geeft, geefje aan jezelf

gen voor- niemand anders dan de Chinese heer,

die een indringende, geestige toespraak hield in

Vroeger in de oude tijd waren de delen van het

onberispelijk Engels, zeer tot verbijstering van zijn

lichaam zeer gergerd over de maag. Ze waren be

Amerikaanse tafelheer.

ledigd dat zij voor voedsel moesten zorgen en naar

Toen de toespraak was afgelopen, wendde de

de maag moesten brengen, terwijl de maag zelf

spreker zich tot zijn buurman en vroeg, met een

niets deed dan de vruchten van hun noeste arbeid

ondeugende twinkeling in zijn ogen: 'Toesplaak

verslinden.

kie lekke!?'

Daarom besloten ze dat ze geen voedsel meer

naar de maag zouden brengen. De handen zouden
het niet naar de mond brengen. De tanden en kiezen

156

157

zouden het niet kauwen. De keel zou het niet door

knopen, hoewel hij zijn uiterste best deed klanten

slikken. Dat zou de maag dwingen iets te doen.

te trekken door de herberg comfortabel, de bedie

Maar het enige wat ze bereikten was het li

chaam zo zwak maken dat ze met de dood werden

ning hartelijk en de prijzen billijk te maken. Dus

raadpleegde hij in wanhoop een wijze.

bedreigd. Zo waren zij het ten slotte die de les leer

Na zijn droevige verhaal te hebben aangehoord,

den dat ze door een ander te helpen eigenlijk voor

zei de wijze: 'Het is heel eenvoudig. Je moet de

hun eigen welzijn in de weer waren.

herberg een andere naam geven.'

'Onmogelijk!' zei de herbergier. 'Die heet al ge
neraties lang de Zilveren Ster en is in het hele land
zo bekend.'

Ik krijg er een enorme kick van jou te dienen - maar

ik sta erop dat je dankbaar bent.

'Nee,' zei de wijze resoluut. 'Je moet hem nu de

Vijf Klokken noemen en een rij van zes klokken
bij de ingang ophangen.'

Een met sieraden behangen douairire stapte uit

een modieus hotel in London, waar ze de hele
avond had gedineerd en gedanst op een liefdadig
heidsbal voor straatboefjes.

'Zes klokken? Maar dat is absurd. Wat zou dat

nu opleveren?'
'Probeer het eens en kijk maar,' zei de wijze met
een glimlach.

Ze stond op het punt in haar Rolls Royce te

Welnu, de herbergier probeerde het. En dit

stappen, toen een straatboefje op haar toe liep en

is wat hij zag. Elke reiziger die langs de herberg

dreinde: 'Heb u een stuiver over, mevrouw, een

kwam, liep naar binnen om de fout aan te wijzen.

aalmoes? Ik heb al twee dagen niet gegeten.'

Een ieder dacht dat niemand anders het had ge

De gravin deinsde terug. 'Jij ondankbare schooi

merkt. Eenmaal binnen, raakten ze onder de be

er!' riep ze uit. 'Besef je niet dat ik de hele nacht

koring van de hartelijkheid van de bediening en

voor je heb gedanst?'

bestelden een verfrissing, waardoor ze de herber

gier de goede inkomsten verschaften die hij zo lang
tevergeefs had nagestreefd.

Er was eens een herberg die de Zilveren Ster heet

te. De herbergier kon de eindjes niet aan elkaar

Er zijn weinig dingen waar het ego meer plezier aan

beleeft dan aan het verbeteren van andermamfouten.

158

159

Een grote en dwaze koning klaagde dat de ruwe

grond pijn deed aan zijn voeten en daarom beval
Elke maand stuurde de leerling zijn meester trouw
hanig een verslag van zijn spirituele vorderingen.
In de eerste maand schreef hij: 'Ik voel een ver
ruiming van het bewustzijn en ervaar mijn eenheid
met het universum.' De meester wierp een blik op
het briefje en gooide het weg.
De volgende maand meldde hij: 'Ik heb einde
lijk ontdekt dat het goddelijke in alles aanwezig is.'
De meester leek teleurgesteld.
In de derde brief verklaarde de leerling enthou
siast: 'Het mysterie van het Ene en het vele heeft
zich tot mijn verbazing aan mij geopenbaard.' De

hij het hele land met koeienhuid te beleggen.

De hofnar lachte toen de koning hem vertelde
dat hij dit bevolen had. 'Wat een volstrekt idioot
idee, Majesteit,' riep hij. 'Waarom die nodeloze
uitgave? Snij gewoon twee stukjes huid uit om uw
voeten te beschermen!'
En dat deed de koning. En zo werd het idee van
schoenen geboren.
De verlichte weet dat je, om van de wereld een oord
zonder pijn te maken, je hart moet veranderen - niet
de wereld.

meester gaapte.
Zijn volgende briefluidde: 'Niemand wordt ge
boren, niemand leeft, en niemand sterft, want het
zelf bestaat niet.' De meester hief in wanhoop zijn
handen ten hemel.
Er verstreek weer een maand, toen twee, toen
vijf; toen een heel jaar. De meester vond het tijd
zijn leerling te herinneren aan zijn plicht hem op

De leerlingen vroegen de meester om over de dood

te spreken: 'Hoe zal het zijn?'
'Het zal zijn alsof er een sluier wordt stukge
trokken; je zult vol verbazing zeggen: 'Dus U zat
er altijd al achter?'

de hoogte te houden van zijn spirituele vorderin

gen. De leerling schreef terug: 'Wie kan het wat
schelen?' Toen de meester die woorden las, gleed er
een blik van tevredenheid over zijn gezicht. Hij zei:
'God zij dank, eindelijk heeft hij het begrepen!'

Een koopman in Bagdad stuurde zijn bediende

om een boodschap naar de bazaar, en de man
kwam wit van angst en bevend terug. 'Meester,'
zei hij, 'Toen ik op de markt was, liep in tegen

160

161

een vreemdeling op. Toen ik hem in het gelaat

keek, merkte ik dat het de Dood was. Hij maakte
een dreigend gebaar naar me en liep weg. Nu ben
ik bang. Alstublieft, geef me een paard zodat ik
meteen naar Samarra kan rijden en een zo groot
mogelijke afstand creer tussen de Dood en me
zei('
De koopman gaf de man- in zijn bezorgdheid
voor hem- zijn snelste hengst. De bediende ging

Er was eens een enorme draak in China die van

dorp naar dorp ging en lukraak vee, honden, kip
pen en kinderen doodde. Daarom deden de dor
pelingen een beroep op een tovenaar om hen in
hun ellende bij te staan. De tovenaar zei: 'Ik kan
zelf de draak niet verslaan, want, al ben ik tove
naar, ik ben ook bang. Maar ik zal de man voor
jullie vinden die het wel zal doen.'
Daarop veranderde hij zich in een draak en naam

er in een oogwenk vandoor met het paard. Later

plaats op een brug, zodat iedereen die niet wist dat

op de dag ging de koopman zelf naar de bazaar en

het de tovenaar was, hem niet durfde te passeren.

zag de Dood daar door de menigte slenteren. Hij

ging naar hem toe en zei: 'U maakte vanmorgen
een dreigend gebaar naar mijn arme bediende. Wat
betekende dat?'
'Dat was geen dreigende gebaar, meneer,' zei de
Dood. 'Het was een schok dat ik hem hier in Bag
dad zag.'
'Waarom zou hij niet in Bagdad zijn? Hier
woont de man.'

Op een dag liep er echter een reiziger naar de brug

toe, klom rustig over de draak en liep verder.
De tovenaar nam meteen weer een menselijke
gedaante aan en riep de man toe: 'Kom terug, goe
de vriend, ik heb hier weken op u staan wachten!'

De verlichte weet dat angst hem zit in de manier

waarop je naar dingen kijkt, niet in de dingen zelf

'Nou ja, ik had begrepen dat hij zich vanavond

in Samarra bij me zou voegen, ziet u?'

De meeste mensen zijn zo bang om te sterven dat ze

door hun pogingen om de dood te vermijden, nooit
leven.

Een herder was bezig zijn schapen te weiden, toen

een voorbijganger zei: 'Wat heeft u daar een prachti
ge kudde schapen. Mag ik u daar iets over vragen?'
'Natuurlijk,' zei de schaapherder.
Zei de man: 'Hoever zou u zeggen dat uw scha
pen elke dag lopen?'
'Welke, de witte of de zwarte schapen?'

162

163

'De witte schapen.'

'De zwarte ook,' zei de herder.

'Nou, de witte lopen ongeveer zes kilometer per

dag.'

De menselijke geest maakt een onwijs onderscheid

'En de zwarte?'

tussen dingen die Liefde ziet als Een.

'De zwarte ook.'

'En hoeveel gras zou u zeggen dat ze elke dag
aten?'
'Welke, de witte of de zwarte?'

Plutarchus vertelt het verhaal hoe Alexander de

'De witte.'

Grote Diogenes tegenkwam die aandachtig naar

'Nou, de witte eten ongeveer twee kilo gras per

een hoop mensenbotten zat te kijken.

dag.'

'Waar zoekt u naar?' vroeg Alexander.

'En de zwarte?'

'Iets wat ik niet kan vinden,' zei de filosoof.

'De zwarte ook.'

'En wat is dat?'

'En hoeveel wol zou u zeggen dat ze elk jaar

'Het verschil tussen de botten van je vader en

geven?

die van zijn slaven.'

'Welke, de witte of de zwarte?'

'De witte.'

Evenmin te onderscheiden zijn: katholieke botten en

'Nou, ik zou zeggen dat de witte zo'n drie kilo

protestante botten. Hindoe botten en moslim botten.

wol geven bij iedere jaarlijkse scheerbeurt.'

'En de zwarte?'

Arabische botten en Isralische botten. Russische bot

ten en Amerikaanse botten.

'De zwarte ook.'

De verlichte ziet er geen verschil tussen, ze/:fi niet

Dit wekte de nieuwsgierigheid van de voorbij

als de botten gehuld zijn in vlees!

ganger. 'Mag ik u vragen waarom u de vreemde

gewoonte heeft uw schapen telkens te onderschei
den in witte en zwarte wanneer u antwoord geeft
op een vraag van mij?'

De menselijke staat wordt volmaakt verbeeld door

'Nou,' zei de schaapherder, 'dat spreekt eigen

lijk vanzelf. De witte zijn van mij, ziet
'Oh! En de zwarte dan?'

164

u.'

de arme dronkaard die 's nachts buiten het park op

de schutting staat te bonken en schreeuwt: 'Laat
me eruit!'

165

Alleen je illusies weerhouden je ervan te zien dat je

je mag dan niet verlicht zijn, maar je zou tenminste

vrij bent en dat je dat altijd bent geweest.

consequent kunnen zijn!

Mamiya werd een bekende zenmeester. Maar het

Ananda was Boeddha's meest toegewijde leerling. Ja

had hem veel moeite gekost te leren wat zen was.

ren na Boeddha's dood werden er plannen gemaakt

Toen hij nog leerling was, vroeg zijn meester hem te

voor een Groot Concilie van de Verlichten en een

zeggen wat het geluid was van n hand die klapte.

van de leerlingen kwam er Ananda over vertellen.

Mamiya legde er zijn ziel en zaligheid in, be

Nu was Ananda op dat moment zelf nog niet

knibbelde op eten en slaap zodat hij met het juiste

verlicht, hoewel hij er jarenlang hard aan had ge

antwoord voor de dag kon komen. Maar zijn mees

werkt. Hij was dus niet gerechtigd het concilie bij

ter was nooit tevreden. Hij zei op een dag zelfs te

te wonen.

gen hem: 'Jij werkt niet hard genoeg. Je bent veel

Op de avond van de concilievergadering was

te veel op je gemak gesteld, veel te veel gehecht aan

hij nog steeds niet verlicht, dus hij besloot de hele

de goede dingen van het leven, er zelfs te zeer aan

nacht met alle kracht te mediteren en niet op te

gehecht het antwoord zo snel mogelijk te vinden.

houden voordat hij zijn doel had bereikt. Maar het

Het zou beter zijn als je doodging.'

enige waar hij in slaagde was zichzelf uit te putten.

De volgend keer dat Mamiya voor de meester

stond, deed hij iets dramatisch. Gevraagd het ge
luid van n klappende hand te verklaren, viel hij
voorover en bleef als voor dood liggen.

Hij had ondanks al zijn inspanningen niet de ge

ringste vooruitgang geboekt.
Dus tegen het ochtendgloren besloot hij het
op te geven en wat te gaan slapen. In die staat,

Zei de meester: 'Juist. Dus je bent dood. Maar

waarin hij elke begeerte, zelfs die naar verlichting,

hoe zit het met het geluid van die ene hand die

had verloren, legde hij zijn hoofd op het kussen te

klapt?'

rusten. En plotseling raakte hij verlicht!

Terwijl hij zijn ogen opende, antwoordde Ma

miya: 'Die heb ik nog niet kunnen oplossen.'
Daarop riep de meester in woede uit: 'Dwaas!
Doden spreken niet. D'r uit!'

166

Zei de rivier tegen de zoeker: 'Moetje je eigenlijk zor

gen maken over verlichting? Welke kant ik ook opga,
ik ben op weg naar huis. '

167

De manier om lief te hebben

Winst en verlies
"Wnt wat baat het een mens, zo hij de gehele wereld
gewint, en lijdt schade zijner ziel?
- Matthes 16:26
Denk terug aan het gevoel dat je hebt als iemand
je prijst, wanneer je goedgekeurd, geaccepteerd,
toegejuicht wordt. En stel dat tegenover het gevoel
dat in je opkomt wanneer je naar de zonsonder
gang of zonsopgang kijkt of naar de natuur in het
algemeen, of wanneer je een boek leest of naar een
film kijkt waar je erg van geniet. Probeer dit gevoel
op te roepen en vergelijk het met het eerste gevoel
dat ontstond toen je geprezen werd. Begrijp dat
het eerste soort gevoel ontstaat door zelfverheerlij-

169

king, zelfbegunsriging. Her is een werelds gevoel.

geniet van het gezelschap van je vrienden of van je

Her tweede ontstaat door zelfvervulling, een ge

werk. Ze waren bedoeld om je sensatie, opwinding

voel van de ziel.

- en leegte te bezorgen.

Nog een ander contrast: denk eens terug aan

het gevoel dat je hebt wanneer je slaagt, wanneer
je her gemaakt hebt, wanneer je aan de top bent

De hemel is

nabij

gekomen, wanneer je een wedstrijd, een wedden

schap of een discussie wint. En vergelijk het met
het soort gevoel dat je krijgt wanneer je echt geniet

Bekeert u; want het Koninkrijk der hemelen is nabij

gekomen.
- Matthes 4: 1 7

van het werk dat je doet, waar je in opgaat, de han

deling waar je je op dit moment mee bezighoudt.
En let nog eens op het kwalitatieve verschil tussen

Stel je hebt een radio die, hoe je ook aan de knop

het wereldse en het zielsgevoeL

draait, slechts n zender oppikt. Je hebt geen con

Nog een contrast: herinner je hoe je je voelde

trole over het volume. Soms is het geluid ternau

toen je macht had, de baas was, mensen naar je

wernood re horen, een andere keer is het zo hard

opkeken en moesten doen wat jij zei; of toen je

dat je trommelvliezen bijna knappen. Bovendien

populair was. En vergelijk dat wereldse gevoel met

kun je het niet afzetten; soms is het onscherp; of

het gevoel van intimiteit, van kameraadschap - de

hij begint plotseling te tetteren wanneer je wil rus

momenten waarop je je echt vermaakte in het ge

ren en slapen. Wie zou het pikken als zijn radio

zelschap van een vriend of een groep mensen die

het zo slecht deed? En toch, wanneer je hart zich

plezier hadden, en waar gelachen werd.

zo krankzinnig gedraagt, neem je er niet alleen ge

Als je dit nu gedaan hebt, probeer de ware aard

van wereldse gevoelens, te weten die van zelfbe

noegen mee, maar noem je het zelfs normaal en

menselijk.

gunstiging, zelfverheerlijking, dan te begrijpen. Ze

Denk eens aan de talloze momenten dat je door

zijn niet natuurlijk. Ze zijn uitgevonden door de

je emoties heen en weer geslingerd werd, dat je he

maatschappij en de cultuur waarin je leeft, om je

vige boosheid, somberheid, angstige bezorgdheid

productief en beheersbaar te maken. Deze gevoe

voelde; en het gebeurde elke keer omdat je hart

lens geven niet de voeding en het geluk die opge

vastbesloten was iets te krijgen wat je niet had, iets

wekt worden wanneer je naar de natuur kijkt of

vast te houden wat je had of iets te vermijden wat

170

171

je niet wilde. Je was verliefd en je voelde je afgewe

De tweede waarheid: waar kwam je gehechtheid

zen of jaloers; plotseling raakte je met hart en ziel

vandaan? Je bent er niet mee geboren. Zij ont

gefocust op dit ene ding, en liep het op een teleur

stond door een leugen die je maatschappij en je

stelling uit. Je zette alles op alles om een verkiezing

cultuur je hebben verteld, of een leugen die je aan

te winnen, en in het geweld van de strijd kon je het

jezelf hebt verteld, namelijk dat je zonder het een

zingen van de vogels niet meer horen: je ambitie

of ander ding, zonder deze of gene persoon niet ge

overstemde elk ander geluid. Je werd geconfron

lukkig kunt zijn. Open je ogen en zie hoe onwaar

teerd met de mogelijkheid van een ernstige ziekte

dit is. Er zijn honderden mensen die volmaakt

of het verlies van een geliefde en je kon je op niets

gelukkig zijn zonder dit voorwerp of persoon of

meer concentreren.

situatie waar jij naar hunkert en waarvan je jezelf

Kort gezegd, zodra je ergens aan gehecht raakt,

hebt overtuigd dat je er niet zonder kunt leven.

wordt het functioneren van dit mooie apparaat dat

Dus maak je keuze: wil jij je gehechtheid, of je vrij

'het menselijk hart' heet, verwoest. Als je je radio

heid en geluk?

wilt repareren, moet je radiotechniek studeren. Als

De derde waarheid: als je voluit wilt leven moet

je je hart wilt hervormen, moet je lang en ernstig

je een gevoel voor proportie ontwikkelen. Het le

nadenken over vier bevrijdende waarheden. Maar

ven in oneindig veel groter dan deze kleinigheid

kies eerst een voorwerp van gehechtheid dat je

waar je hart aan gehecht is en dat je de macht hebt

dwars zit, iets waar je aan hangt, iets wat je vreest

gegeven je zo van sereek te maken. Kleinigheid, ja,

of iets waar je naar hunkert, en hou dit voorwerp

omdat er als je lang genoeg leeft allicht een dag zal

van gehechtheid in gedachten terwijl je naar deze

komen waarop het niet meer van belang is. Het

waarheden luistert.

wordt niet eens herinnerd - je eigen ervaring zal

De eerste waarheid: je moet kiezen tussen je

dit bevestigen. Zoals jij je vandaag die enorme on

gehechtheid en geluk. Je kunt niet beide hebben.

benulligheden die jou in het verleden zo in beroe

Zodra je ergens aan gehecht raakt, wordt je hart

ring brachten nauwelijks herinnert en er niet in

uit balans gebracht en je vermogen een vreugde

het minst meer door wordt geraakt.

vol, zorgeloos en sereen leven te leiden verwoest.

En zo brengt de vierde waarheid je tot de onver

Kijk maar eens hoe waar dit is als je het toepast

mijdelijke conclusie dat niets of niemand buiten

op het voorwerp van gehechtheid dat je hebt uit

jezelf het vermogen heeft jou gelukkig of ongeluk

gekozen.

kig te maken. Of je je er bewust van bent of niet,

172

173

jij en alleen jij besluit gelukkig of ongelukkig te

de symfonie niet meer, omdat het geluid van de

zijn, en of je in een gegeven situatie je gehechtheid

trommels de andere instrumenten heeft uitgewist.

in stand wilt houden of niet.

Je hebt misschien je voorkeuren voor de trommel,

de viool of de piano; daar schuilt geen kwaad in,
want een voorkeur vormt geen belemmering voor

Wat moet ik doen?

je om de andere instrumenten te horen en er van te

genieten. Maar zodra je voorkeur een gehechtheid

'Goede meester, wat zal ik goeds doen, opdat ik het

eeuwige leven hebbet

wordt, maakt die je ongevoelig voor de andere ge

luiden, je kent daar plotseling minder waarde aan

- Matthes 19:16

toe. En ze verblindt je voor het betreffende instru

ment, want je geeft het een waarde die volstrekt

Stel je voor hoe je in een concertzaal naar klanken

niet in verhouding staat tot zijn verdienste.

van de heerlijkste muziek zit te luisteren als je je

Kijk nu eens naar iemand of iets waaraan bij

opeens herinnert dat je bent vergeten je auto af te

jou gehechtheid bestaat: iemand die of iets dat jij

sluiten. Je bent ongerust over de auto, je kunt de

macht hebt gegeven jou gelukkig of ongelukkig te

zaal niet uitlopen en je kunt niet van de muziek ge

maken. Observeer nu hoe je, omdat je er zo gefo

nieten. Zie daar een volmaakt beeld van het leven

cust op bent deze persoon of dit ding te krijgen en

zoals het door de meeste mensen geleefd wordt.

vast te houden en te bezitten, met uitsluiting van

Want het leven is voor wie oren heeft om te

andere dingen en personen, en vanwege je obses

horen een symfonie; maar zeer, zeer zeldzaam is de

sie voor deze persoon of dit ding, minder gevoelig

mens die de muziek hoort. Waarom? Omdat we

bent voor de rest van de wereld. Je bent harder ge

het zo druk hebben met luisteren naar het lawaai

worden. En heb de moed te zien hoe bevooroor

waar onze conditionering en onze programmering

deeld en blind je bent geworden in aanwezigheid

ons het hoofd mee volgestopt hebben. Dat en iets

van dit voorwerp van je gehechtheid.

anders - onze gehechtheden. Een gehechtheid

Wanneer je dit ziet, zul je het verlangen heb

is een belangrijke moordenaar. Om de symfonie

ben je van elke gehechtheid te bevrijden. Het pro

werkelijk te horen moet je nauwkeurig afgestemd

bleem is, hoe? Het helpt niet ze af te zweren en te

zijn op elk instrument in her orkest. Wanneer je

vermijden, want door de klank van de trommel

alleen maar plezier hebt in het slagwerk, hoor je

uit te bannen maak je jezelf weer net zo hard en

174

175

ongevoelig als wanneer je je alleen op de trom

zing. Kijk eens naar jezelf, hoe je bijna elke mi

mel concentreert. Wat je nodig hebt is niet er af

nuut dat je wakker bent mensen gunstig probeert

stand van doen, maar inzicht, gewaarzijn. Als je

te stemmen en te behagen, of ze nu leven of overle

gehechtheden je pijn en verdriet hebben bezorgd,

den zijn. Je leeft volgens hun normen, conformeert

dan helpt dat om inzicht te krijgen. Als je op zijn

je aan hun eisen, zoekt hun gezelschap, verlangt

minst eenmaal in je leven de zoete smaak van vrij

hun liefde, vreest hun spot, verlangt naar hun ap

heid en het plezier in het leven hebt gehad die ont

plaus, onderwerpt je gedwee aan het schuldgevoel

hechting met zich meebrengt, dan helpt dat ook.

dat ze je aanpraten; je bent als de dood om tegen

Het helpt ook de klank van de andere instrumen

de mode in te gaan in de wijze waarop je je kleedt

ten in het orkest bewust op te merken. Maar er is

of hoe je praat of handelt of denkt, zelfs.

geen substituut voor het gewaarzijn dat je laat zien

En neem waar hoe je zelfs wanneer je de baas

welk verlies je lijdt wanneer je de trommel over

over hen bent, van hen afhankelijk en aan hen on

waardeert en wanneer je doof bent voor de rest van

derworpen bent.
Mensen zijn zozeer deel van je wezen geworden

het orkest.

dat je je een leven dat niet door hen benvloed of

beheerst wordt zelfs niet kunt voorstellen. Feite

Toon geen partijdigheid

lijk hebben ze je ervan overtuigd dat je, zelfs als

je je van hen zou losmaken, een eiland zou wor

'Meester, wij weten dat Gij recht spreekt en leert, en

den - eenzaam, kil, liefdeloos. Maar het is precies

geen partijdigheid toont. '

andersom. Hoe kun je van iemand houden voor

- Lucas 20:21

wie je een slaaf bent? Hoe kun je van iemand hou

den zonder wie je niet kunt leven? Je kunt alleen

Bekijk je leven en zie hoe je de leegte met mensen

verlangen, nodig hebben, afhankelijk zijn, vrezen

hebt gevuld. Het gevolg is dat zij jou in hun greep

en beheerst worden. Liefde is alleen te vinden in

hebben. Zie hoe ze je gedrag beheersen door hun

onbevreesdheid en vrijheid. Hoe bereik je deze

goedkeuring en afkeuring. Ze hebben de macht je

vrijheid? Door middel van een dubbele aanval op

eenzaamheid te verzachten met hun gezelschap, je

je afhankelijkheid en slavernij. Ten eerste, gewaar

stemming te verhogen met hun complimenten, je

zijn. Het is vrijwel onmogelijk afhankelijk te zijn,

tot wanhoop te brengen met hun kritiek en afwij-

een slaaf te zijn, wanneer je voortdurend de dwaas

176

177

heid van je afhankelijkheid in het oog houdt. Maar

dienstbaarheid. Maar dat is op zich geen liefde.

gewaarzijn is misschien niet genoeg voor iemand

Liefde ontstaat uit gewaarzijn. Alleen in zoverre als

voor wie mensen de verslaving zijn. Je moet be

je mensen ziet zoals ze hier en nu werkelijk zijn

zigheden ontwikkelen die je graag doet. Je moet

en niet zoals

werk vinden dat je niet doet vanwege het nut dat

fantasie of projectie zijn, kun je echt van hen hou

het heeft, maar om het werk zelf. Bedenk iets dat

den; anders zijn het niet de mensen die je bemint

je in ieder geval graag doet, of men je daar nu om

maar het idee dat je je van hen gevormd hebt, of

bemint en beloont of niet, of mensen ervan weten

personen als voorwerp van je verlangen, niet zoals

en je er dankbaar voor zijn of niet. Hoeveel bezig

ze intrinsiek zijn.

ze

in je herinnering, je verlangen, je

heden kun je opnoemen die je gewoon doet om

Daarom is de eerste daad van liefde om dit mens

dat ze je blij maken en je bezielen? Kom er achter

of ding, deze werkelijkheid, te zien zoals hij of het

welke het zijn, cultiveer ze, want ze zijn je paspoort

echt is. En dit houdt de enorme discipline in dat

naar vrijheid en liefde.

je verlangens, je vooroordelen, je herinneringen, je

projecties, je selectieve manier van kijken loslaat,
een discipline zo groot, dat de meeste mensen zich
eerder halsoverkop in goede werken en dienstbaar

Wees wakker

heid zouden storten dan zich onderwerpen aan het

Gezegend zijn die diensknechten welke de heer; als hij

hete vuur van dit ascetisme. Wanneer je je ten doel

komt, wakende vindt.

stelt iemand te dienen en niet de moeite hebt ge

-Lucas 12:37

nomen hem te zien, kom je dan tegemoet aan zijn

behoefde of aan je eigen? Het eerste ingredint van

Overal ter wereld zijn mensen op zoek naar liefde,

liefde is dus de ander echt te zien.

want iedereen is ervan overtuigd dat liefde alleen

Het tweede ingredint is net zo belangrijk: je

de wereld kan redden, dat liefde alleen het leven

zelf zien, het licht van je gewaarzijn meedogen

zinvol en de moeite waard kan maken. Maar hoe

loos op je motieven, je emoties, je behoeften, je

weinig mensen begrijpen wat liefde werkelijk is, en

oneerlijkheid, je egosme, je neiging te domine

hoe ze in het mensenhart ontstaat. Liefde wordt

ren en te manipuleren te richten. Dit betekent

heel vaak gelijkgesteld met goede gevoelens voor

dat je de dingen bij de naam noemt, hoe pijn

anderen, met goedwillendheid, geweldloosheid of

lijk de ontdekking en de gevolgen ook zijn. Als

178

179

je een dergelijk gewaarzijn van de ander en je

rijk Gods binnen te gaan met n oog dan met twee

zelf bereikt, weet je wat liefde is. Omdat je dan

ogen in de hel te worden geworpen.

-Marcus 9:43 e.v.

een geest en een hart hebt dat alert, waakzaam,

helder en gevoelig is, een helderheid van waar
nemen, een gevoeligheid waardoor je op elk mo

Wanneer je met blinde mensen te maken hebt,

ment in elke situatie een zorgvuldige, passende

dringt het tot je door dat ze afgestemd zijn op een

reactie kunt geven. Soms zul je onweerstaanbaar

werkelijkheid waar jij geen idee van hebt. Hun

tot actie worden gedwongen; en soms zul je wor

gevoeligheid voor de wereld van tast, reuk, smaak

den tegengehouden. Je zult daardoor anderen

en klank is zodanig, dat wij vergeleken bij hen

soms negeren en soms de aandacht schenken die

domme ezels lijken. Wij beklagen mensen die hun

ze zoeken. Soms zul je zacht en meegevend zijn,

gezichtvermogen kwijt zijn, maar houden zelden

en soms hard, compromisloos, assertief, geweld

rekening met de verrijking die hun andere zintui

dadig zelfs. Want de liefde die uit gevoeligheid

gen hun bieden. Het is jammer dat die rijkdom

voortkomt neemt vele onverwachte vormen aan

tegen de hoge prijs van blindheid wordt verkregen,

en reageert niet op pasklare richtlijnen en prin

en het is heel voorstelbaar dat wij even levendig en

cipes, maar op de concrete werkelijkheid van het

goed op de wereld afgestemd zouden kunnen zijn

moment. Wanneer je deze gevoeligheid voor het

als blinden, zonder onze ogen te verliezen. Maar

eerst merkt, voel je waarschijnlijk een grote angst.

het is niet mogelijk, zelfs niet voorstelbaar, dat je

Want al je verdedigingsmechanismen zullen neer

je er ooit van bewust zou worden wat liefde is, als

gehaald worden, je oneerlijkheid blootgelegd, de

je die delen van je psychologie die 'gehechtheden'

muren om je heen verbrand.

heten, niet uitrukt, niet afhakt.

Als je weigert dit te doen zul je de ervaring van
liefde mislopen, zal het enige dat het menselijke

Ruk het oog uit

bestaan zin geeft aan je voorbijgaan. Want liefde

is het paspoort naar blijvende vreugde, vrede en

En als je hand je laat zondigen, hak hem af, het is be

vrijheid. Er is alleen n ding dat de ingang tot

ter het leven verminkt binnen te gaan dan met twee

die wereld belemmert en de naam van dat ding is

handen naar de hel te gaan... En als je oog je laat

'gehechtheid'. Zij wordt veroorzaakt door het be

zondigen, ruk het uit; het beter voor je het Konink-

gerige oog dat hunkering in het hart opwekt en

180

181

en daarom niet van hebt kunnen profiteren. Denk

en complexen en ja, zelfs je zonden. Kun je ze alle

nu aan een recente gebeurtenis die je verdriet deed,

maal zien als een noodzakelijk onderdeel van je ont

die negatieve gevoelens in je veroorzaakte. Wie of

wikkeling, omdat ze een belofte van groei en genade

wat die gevoelens ook deed ontstaan was je leraar,

voor jezelf en anderen inhouden, die er nooit zou

omdat die je heel veel over jezelf omhulde wat je

zijn geweest zonder deze aspecten van jezelf waar je

waarschijnlijk niet wist. En hij, of het, nodigde en

zo'n hekel aan hebt? En als je anderen pijn en nega

daagde je uit tot zelfinzicht, zelfontdekking en der

tieve gevoelens hebt bezorgd, was je op dat moment

halve tot groei, leven en vrijheid.

niet een leraar voor hen, een instrument dat hun

Probeer het nu uit, stel vast wat het negatieve

een aanzet tot zelfontdekking en groei gaf? Kun je

gevoel was dat dit voorval in je opwekte. Was het

doorgaan er zo naar te kijken tot je dit alles als een

angst of onzekerheid, jaloezie, boosheid of schuld

gelukkige fout ziet, een noodzakelijke zonde die jou

gevoel? Wat zegt die emotie over jou, je waarden,

en de wereld heel veel goeds brengt?

de manier waarop je naar de wereld en het leven

Als je dit kunt, zal je hart overstroomd worden

kijkt, en bovenal hoe je geprogrammeerd en ge

door vrede, dankbaarheid, liefde en acceptatie van

conditioneerd bent? Als je erin slaagt hier achter

elk ding apart. En je hebt dan ontdekt waar men

te komen, zul je een illusie

je je tot nu toe

sen overal naar zoeken en wat ze nooit vinden. Na

aan vast hebt gehouden laten varen, of je zult een

melijk de bron van sereniteit en vreugde die zich in

vervormde waarneming veranderen of een foute

elk mensenhart schuilhoudt.

waar

overtuiging corrigeren af leren je van je pijn te dis

tantiren, omdat je beseft dat die werd veroorzaakt
door hoe je geprogrammeerd was en niet door de

Ziet de lelin des velds

werkelijkheid; en je zult er plotseling achter ko

men dat je heel dankbaar bent voor die negatieve

Daarom zeg ik

gevoelens en die persoon of dat voorval dat ze ver

Aanziet de vogelen des hemels... Aanmerkt de lelin

oorzaakt hebben.

des velds...

u:

zijt niet bezorgd voor

uw

leven...

- Matthes 6:25 e.v.

Ga nu nog een stapje verder. Kijk naar alles wat

je denkt, voelt, zegt en doet wat je niet goedkeurt in
jezelf. Je negatieve emoties, je gebreken, je handi

Iedereen heeft op een bepaald moment wel een ge

caps, je vergissingen, je gehechtheden en neurosen

voel van wat men onzekerheid noemt. Je voelt je

184

185

onzeker over de hoeveelheid geld die je op de bank

je gevoel van onzekerheid te verminderen door te

hebt staan of over hoeveel liefde je van je vriend

proberen iets buiten je te veranderen. Het loont

krijgt of over de opleiding die je hebt genoten. Of

misschien de moeite, al is dat meestal niet zo. Het

je hebt een gevoel van onzekerheid over je gezond

brengt misschien wat verlichting, maar de verlich

heid, je leeftijd of je fysieke verschijning. Als jou

ting duurt niet lang. Het is de energie en tijd die

de vraag werd gesteld: 'Wat maakt nu dat je je on

je steekt in het verbeteren van je uiterlijk of het

zeker voelt?' zou je bijna zeker het foute antwoord

verdienen van meer geld of het krijgen van meer

geven. Misschien zeg je: 'Ik krijg niet genoeg liefde

geruststelling dat je vrienden van je houden, niet

van een vriend,' of: 'Ik heb niet de academische op

waard.

leiding die ik nodig heb,' of iets dergelijks. Met

In de tweede plaats zal dit feit je ertoe brengen

andere woorden, je wijst naar een situatie buiten je

het probleem daar aan te vatten waar het echt zit,

en realiseert je niet dat gevoelens van onzekerheid

in je hoofd. Denk aan de mensen die in precies

niet door iets buiten je worden opgewekt, maar al

dezelfde situatie waarin jij je nu bevindt niet de

leen door je emotionele programmering, door iets

geringste onzekerheid zouden voelen. Zulke men

wat je jezelf wijsmaakt. Als je je programma veran

sen bestaan. Daarom ligt het probleem niet bij de

dert, zouden je gevoelens van onzekerheid meteen

werkelijkheid buiten jou, maar in jou, in je pro

verdwijnen, ook al zou in de buitenwereld alles net

grammering.

zo blijven als het was. De n voelt zich heel veilig

Ten derde: je moet begrijpen dat deze pro

met praktisch geen geld op de bank; de ander voelt

grammering van jou is overgenomen van onzekere

zich onzeker ook al heeft hij miljoenen. Het zit

mensen die jou, toen jij heel jong en benvloed

hem niet in de hoeveelheid geld maar in de pro

baar was, door hun gedrag en hun panische reac

grammering. De ene mens heeft geen vrienden, en

ties telkens wanneer de buitenwereld niet aan een

voelt zich toch volkomen zeker van de liefde van

bepaald patroon beantwoordde, leerden dat je een

mensen. De ander voelt zich zelfs in de meest aan

emotionele verwarring in jezelf moet scheppen die

dacht opeisende en exclusieve relatie onzeker. Ook

onzekerheid heet. En dat je alles wat in je macht

hier zit het hem in de programmering.

ligt moet doen om de buitenwereld anders in te

Als je met je gevoelens van onzekerheid wilt

richten- meer geld verdienen, meer geruststelling

leren omgaan zijn er vier feiten die je goed moet

zien te krijgen, de mensen die je hebt beledigd kal

bestuderen en begrijpen. Ten eerste is het zinloos

meren en behagen, enzovoort, enzovoort- om er

186

187

twijfel te trekken en kwijt te raken. Of ze zijn er

van overtuigd dat ze nooit zonder de een of andere
dierbare mens, ding of plek kunnen leven.
Wil jij een manier om de mate van je starheid
en je doodsheid te meten? Observeer dan hoeveel
pijn het je doet wanneer je een gekoesterd idee,
mens of ding verliest. De pijn en het verdriet ver
raden je gehechtheid, nietwaar? Waarom rouw je
zo bij de dood van een geliefde of het verlies van
een vriend? Je hebt nooit de tijd genomen om seri
eus te overwegen dat alles verandert en voorbijgaat
en sterft.
Daarom wordt je overvallen door dood, verlies
en scheiding. Je woont liever op het zoldertje van
je illusie en doet net of de dingen nooit zullen ver
anderen, of ze altijd hetzelfde zullen zijn. Om die
reden doet het je zoveel pijn als het leven binnen
stormt om je illusie aan gruzelementen te slaan.

goddelijkheid die overal om hen heen is en die

binnen ons bereik is, die ons leven zinvol en mooi
en rijk zou maken, als we haar maar konden ont
dekken. Mensen hebben zo'n vaag idee van wat dit
zou kunnen

zijn en lezen boeken en raadplegen

goeroes in een poging erachter te komen wat ze

nu precies moeten doen om dit ongrijpbare iets
dat heiligheid of spiritualiteit heet te kunnen ver
werven. Ze leren allerlei methoden, technieken,
spirituele oefeningen en formules; vervolgens ra
ken ze na jaren van vruchteloos streven ontmoe
digd en verward en vragen zich af wat er fout is
gegaan. Meestal geven ze zichzelf de schuld. Als ze
hun technieken regelmatiger hadden beoefend, als
ze ferventer of milder waren geweest zouden ze er
gekomen zijn. Maar gekomen, waar? Ze hebben
geen duidelijk idee wat die heiligheid waarnaar ze
streven eigenlijk is, maar ze weten zeker dat het
nog steeds een puinhoop is in hun leven, dat ze
nog steeds bezorgd, onzeker en angstig, rancu
neus en onverzoenlijk, begerig en ambitieus zijn

Wees bereid

en mensen manipuleren. Dus gooien ze zich weer

Daarom, zijt ook gij bereid; want in welke ure gij het
niet meent, zal de Zoon des mensen komen.
- Matthes 24:44
Vroeg of laat ontstaat er in elk mensenhart het ver
langen naar heiligheid, spiritualiteit, God, noem
het wat je wilt. Je hoort mystici spreken over een

190

met nieuwe kracht in de strijd en de worsteling

die ze denken te moeten leveren om hun doel te
bereiken.
Ze hebben nooit stilgestaan bij het eenvoudige
feit dat ze nergens zullen komen met hun inspan
ningen. Die rnaken alles alleen

maar erger, zoals

dingen erger worden wanneer je vuur wilt uit-

191

bereikt wordt, ware heiligheid, is volkomen onge

kunsteld. Je zou helemaal niet weten dat ze in jou
bestaat. Bovendien kan het je niets schelen, want
zelfs de ambitie om heilig te zijn zal weggevallen
zijn als je van moment tot moment een leven leidt

Sadhana - Een weg naar God

Christelijke oefeningen in een oosterse vorm

dat door gewaarzijn vervuld, gelukkig en transpa

rant is geworden. Het is genoeg dat je waakzaam
en wakker bent, want in deze staat zullen je ogen
de Verlosser zien. Verder niets, maar dan ook abso
luut niet. Geen veiligheid, geen liefde, geen gevoel
ergens bij te horen, geen schoonheid, geen macht,
geen heiligheid - niets anders telt dan meer.

Introductie
Ik ben de afgelopen vijftien jaar van mijn leven
meditatieleraar en spiritueel raadsman geweest, en
heb mensen leren bidden. Ik heb tientallen men
sen horen klagen dat ze niet weten hoe ze moeten
bidden; dat ze voor hun idee, ondanks alle moeite,
geen vooruitgang maken in het gebed; dat ze bid
den saai en frustrerend vinden. Ik hoor veel spiri
tuele leraren toegeven dat ze zich hulpeloos voelen
als her erop aankomt mensen te leren bidden of,
juister gezegd, hun te leren bevrediging en vervul
ling te vinden in het gebed.
Dit verbaast me altijd, omdat ik het betrek
kelijk gemakkelijk heb gevonden mensen te leren
bidden. Ik wijt dit niet louter aan een persoonlijk
charisma van mij. Ik wijt het aan enkele heel een-

194

195

voudige theorien die ik in mijn eigen gebedsprak

tijk volg

Lichamelijke gewaarwordingen

ook bij de begeleiding van anderen in

Een van de grootste vijanden van bidden is ner

het gebed. De eerste theorie is dat bidden een oe

veuze gespannenheid. Deze oefening helpt je om

fening is die vervulling en bevrediging geeft en dat

dat aan te pakken. De formule is eenvoudig: je

het volkomen gerechtvaardigd is dit te verwachten

ontspant je wanneer je je tot je zintuigen bepaalt,

van bidden. De tweede is dat je niet zozeer met

wanneer je je zo bewust mogelijk wordt van je li

het hoofd als wel met het hart moet bidden. Hoe

chamelijke gewaarwordingen, van de geluiden om

eerder het bidden zich juist van het hoofd en het

je heen, van je ademhaling, van de smaak die je in

denken afwendt, hoe prettiger het waarschijnlijk

je mond hebt.

en

wordt en hoe meer het oplevert. De meeste pries

ters en religieuzen stellen bidden gelijk aan den
ken. Dat is hun ondergang.

Veel te veel mensen leven te veel in

hun hoofd

-ze zijn zich voornamelijk bewust van het denken

en het fantaseren dat zich in hun hoofd afspeelt

Een bevriende jezuet vertelde me eens dat hij

en veel te weinig bewust van de activiteit van hun

een hindoestische leraar had benaderd om in de

zintuigen. Als gevolg daarvan leven ze zelden in

kunst van het bidden te worden ingewijd. De

het heden. Ze leven bijna altijd in het verleden of

goeroe zei tegen hem dat hij zich op zijn adem

in de toekomst. In het eerste geval worden fouten

haling moest concentreren. Mijn vriend deed dat

uit het verleden betreurd, voelen ze zich schuldig

toen ongeveer vijf minuten. Toen zei de goeroe:

over begane misstappen, verlustigen ze zich aan in

'De lucht die je inademt is God. Je ademt God

het verleden behaalde successen en koesteren wrok

in het uit. Word je daarvan gewaar en blijf bij dat

over wat hun in het verleden door anderen is aan

gewaarzijn.' Mijn vriend volgde, nadat hij men

gedaan. En als ze met de toekomst bezig zijn, zijn

taal een lichte theologische aanpassing aan die uit

ze bang voor mogelijke rampen en onplezierige

spraak had gemaakt, deze instructies - uren lang,

gebeurtenissen, verheugen ze zich al op wat nog

dag na dag-en ontdekte tot zijn verbijstering dat

moet komen en dromen ze over iets wat nog moet

bidden zo eenvoudig kan zijn als in- en uitademen.

plaatsvinden.

En hij ontwaarde in deze oefening een diepte, een

Het verleden oprakelen om er iets nuttigs uit

bevrediging en een spiritueel gevoed worden die

te leren, of zelfs om er opnieuw van te genieten,

hij in de vele, vele uren die hij jarenlang aan bid

en het vooruitlopen op de toekomst om realistisch

den had gewijd, niet had gevonden.

plannen te maken zijn waardevolle functies, ge-

196

197

De manier om lief te hebben

Winst en verlies

\.Vttnt wat baat het een mens, zo hij de gehele wereld

gewint, en lijdt schade zijner ziel?
- Matthes 16:26
Denk terug aan het gevoel dat je hebt als iemand
je prijst, wanneer je goedgekeurd, geaccepteerd,
toegejuicht wordt. En stel dat tegenover het gevoel
dat in je opkomt wanneer je naar de zonsonder
gang of zonsopgang kijkt of naar de natuur in het
algemeen, of wanneer je een boek leest of naar een
film kijkt waar je erg van geniet. Probeer dit gevoel
op te roepen en vergelijk het met het eerste gevoel
dat ontstond toen je geprezen werd. Begrijp dat
het eerste soort gevoel ontstaat door zelfVerheerlij-

169

door de graaiende hand die zich uitstrekt om vast

heid ook maar in de geringste mate verzwakt is,

te houden, te bezitten en tot eigendom te maken,

werkt zij niet meer. Net zoals het slecht functione

en weigert los te laten. Het is dit oog dat uitgesto

ren van n belangrijk onderdeel van een radar de

ken moet worden, deze hand die afgehakt moet

ontvangst verstoort, en jouw respons verstoort op

worden, wil er liefde kunnen zijn. Met zulke ver

wat jij waarneemt.

minkte stompjes als handen kun je niets meer grij

pen. Met zulke lege oogkassen als ogen word je
plotseling gevoelig voor feiten waarvan je het be

Lijden en heerlijkheid

staan nooit had vermoed.

Nu kun je eindelijk liefhebben. Tot nu toe was
al wat je had een zekere goedhartigheid en wel

Moest de Christus niet deze dingen lijden en alzo in

Zijn heerlijkheid ingaan?
- Lucas 24:26

willendheid, een sympathie en bezorgdheid voor

anderen, die je ten onrechte voor liefde hield, maar
die net zo weinig met liefde te maken heeft als een

Denk eens aan een paar pijnlijke gebeurtenissen in

Bakkerende kaarsvlam met het licht van de zon.

je leven. Voor hoeveel daarvan ben je vandaag de

Wat is liefde? Het is een gevoeligheid voor elk

dag dankbaar omdat je daardoor bent veranderd

deel van de werkelijkheid in en buiten je, samen

en gegroeid? Dit is een eenvoudige levenswaarheid

met een onverdeelde respons op die werkelijkheid.

waar de meeste mensen nooit achter komen. Blije

Soms zul je die realiteit omarmen, soms zul je die

gebeurtenissen maken het leven verrukkelijk, maar

aanvallen, soms zul je haar negeren, en een andere

ze leiden niet tot ontdekkingen over jezelf, tot

keer zul je haar je hoogste aandacht geven, maar

groei en vrijheid. Dat privilege is voorbehouden

altijd zul je reageren, niet vanuit behoefte, maar

aan de dingen, mensen en situaties die ons pijn

vanuit gevoeligheid.

bezorgen.

En wat is gehechtheid? Een behoefte, een vast

Elke pijnlijke gebeurtenis heeft het zaad van

klampen dat je gevoeligheid afstompt, een drug

groei en bevrijding in zich. Keer in het licht van deze

die je waarneming overschaduwt. Daarom kan er

waarheid terug naar je leven nu en kijk eens naar

geen liefde ontstaan zolang er ook maar de gering

de een of andere gebeurtenis waar je niet dankbaar

ste gehechtheid aan iets of iemand bij jou aanwe

voor bent, en zie of je het potentieel voor groei kunt

zig is. Want liefde is gevoeligheid, en als gevoelig-

ontwaren dat er in zit, waar je je niet van bewust was

182

183

maar voor te zorgen dat de gevoelens van onzeker

breken. Hij zou nooit een straat oversteken, om

heid verdwijnen. Alleen al de realisatie dat je dit

dat hij heeft gehoord dat er duizenden op straat

niet hoeft te doen, dat dit eigenlijk niets oplost, en

worden overreden. En ja, als hij de straat niet kan

dat de emotionele verwarring louter en alleen door

oversteken, hoe wil hij dan een oceaan of een con

jou en je opvoeding worden veroorzaakt- deze re

tinent oversteken en zich van de ene ideenwereld

alisatie alleen schept een afstand tot het probleem

naar de andere kunnen bewegen? Deze man blijft

en brengt een aanzienlijke opluchting teweeg.

in zijn hol van een zolder zitten in een poging de

Ten vierde: telkens wanneer je onzeker bent

over wat er in de toekomst kan gebeuren, denk

dood af te weren, en daarmee heeft hij meteen ook

het leven afgeweerd.

dan aan het volgende: in de afgelopen zes of twaalf

Wat is de dood? Een verlies, een verdwijning,

maanden was je heel onzeker over gebeurtenissen

een loslaten, een vaarwel zeggen. Wanneer je je

die je, toen ze ten slotte plaatsvonden, op de een of

vastklampt, weiger je los te laten, je weigert vaar

andere manier best aankon.

wel te zeggen, je verzet je tegen de dood. En al

besef je het misschien niet, je verzet je tegelijkertijd
tegen het leven.

Watje verliest en wat je vindt

Want het leven beweegt en jij zit vast, het leven

stroomt en jij stagneert, het leven is buigzaam en

Die zijn ziel vindt, zal dezelve verliezen; en hij die

jij bent onbuigzaam en bevroren. Het leven neemt

zijn ziel zal verloren hebben om Mijnentwil zal de

alles mee en jij hunkert naar stabiliteit en blijvend

zelve vinden.

beid.
- Matthes 10:39

Je bent dus bang voor het leven en bang voor

de dood omdat je je vastklampt. Als je nergens aan

Heb je er ooit bij stilgestaan dat mensen die het

vastgrijpt, als je niet bang bent iets te verliezen,

bangst zijn om te sterven degenen zijn die als de

dan ben je vrij om te stromen als de bergrivier die

dood zijn om te leven?

altijd nieuw, sprankelend en levend is.

Stel je een man voor die op een zolder woont,

Er zijn mensen die de gedachte dat ze een fami

een soort hol zonder licht en weinig frisse lucht.

lielid of een vriend zouden verliezen niet kunnen

Hij is bang de trap af te gaan omdat hij heeft ge

verdragen; ze denken er liever niet aan. Of ze zijn

hoord dat mensen van de trap vallen en hun nek

bang een favoriete theorie, ideologie of geloof in

188

189

maken met vuur. Inspanning leidt niet tot groei;

moeite, welke vorm die ook aanneemt, hetzij in de
vorm van wilskracht of gewoonte, een techniek of
een spirituele oefening, leidt niet tot verandering.
Op zijn best leidt moeite tot onderdrukking en het
bedekken van de basiskwaaL
Inspanning kan dan wel het gedrag veranderen,
maar het verandert de mens niet. Denk je eens in
welke mentaliteit het verraadt als je vraagt: 'Wat
moet ik doen om heilig te worden?' Is dat niet
alsof je vraagt hoeveel geld je moet uitgeven om
iets te kopen? Welk offer je moet brengen? Welke
discipline je moet volgen? Welke meditatie je moet
beoefenen om het te worden? Denk maar aan een
man die de liefde van een vrouw wil winnen en
probeert zijn uiterlijk te verbeteren, aan bodybuil
ding doet of zijn gedrag verandert en technieken
oefent om haar te charmeren.
Je wint echt de liefde van een ander niet door de
beoefening van bepaalde methoden maar door een
bepaald type mens te zijn. En dat bereik je nooit
door inspanning en technieken. Zo is het ook met
spiritualiteit en heiligheid. Niet wat je doet is daar
voor van belang. Het is geen product dat je kunt
kopen of een prijs die je kunt winnen. Wat van
belang is, is wat je bent, wat je wordt.
Heilig zijn is geen prestatie; het is een genade.
Een genade die gewaarzijn heet, een genade die
kijken heet, observeren, begrijpen. Als je alleen

192

maar de knop van het licht van gewaarzijn zou

omdraaien en jezelf en alles om je heen de hele
dag zou observeren, als je jezelf in een spiegel ge
reflecteerd zag zoals je je gezicht in de spiegel ziet,
is dat precies, exact zoals het is, zonder de minste
misvorming of toevoeging, en als je deze reflectie
zonder enig oordeel of veroordeling observeerde,
zou je merken dat er allerlei wonderbaarlijke ver
anderingen in je zouden plaatsvinden. Alleen zul
jij niets over die veranderingen te zeggen hebben,
of ze van te voren kunnen beramen, of beslissen
hoe en wanneer ze plaats zullen vinden. Het is dit
niet-oordelende gewaarzijn alleen dat je heelt en
verandert en doet groeien. Maar op zijn eigen ma
nier en op zijn eigen tijd.
Waar je je speciaal van bewust dient te zijn, zijn
je reacties en je relaties. Telkens wanneer je in ie
mands aanwezigheid bent, wanneer je in de natuur
bent of je in een bepaalde situatie bevindt, heb je
allerlei reacties, positieve en negatieve. Bestudeer
die reacties, observeer welke het precies zijn en
waar ze vandaan komen, zonder ook maar enige
zedenpreek, verwijt of verlangen, laat staan dat je
moeite doet ze te veranderen. Dat is het enige wat
je nodig hebt, om heiligheid te doen ontstaan.
Zal gewaarzijn je de heiligheid brengen die je zo
verlangt? Ja en nee. Feit is dat je dat nooit zult we
ten. Want ware heiligheid, het soort dat niet door
technieken en inspanningen en onderdrukking

193

steld dat

ze

ons niet te lang uit het heden halen.

Om goed te kunnen bidden is het van groot be

transformerende kracht en een bron van eeuwige

verrukking en vrede wordt.

lang het vermogen te ontwikkelen om contact te

maken met het heden en daarin te blijven. En ik
ken geen betere manier om in het heden te blijven

Gewaarzijn en contemplatie

dan uit je hoofd te komen en terug te keren naar

Dit is misschien het moment om te praten over

je zintuigen.

het bezwaar dat soms in mijn contemplatiegroe

Voel de hitte of kou van de atmosfeer om je

pen naar voren wordt gebracht, dat deze oefenin

heen. Voel de zachte wind die je lichaam streelt.

gen-in-gewaarzijn, hoewel ze misschien helpen om

Voel de warmte van de zon die contact met je huid

te ontspannen, niets te maken hebben met con

maakt. Voel de aanraking met het vomwerp dat je

templatie zoals wij christenen het woord opvatten,

in je hand hebt en de temperatuur ervan ... en zie

en zeer zeker geen gebed zijn.

wat een verschil dat uitmaakt. Zie hoe je weer gaat

Ik zal nu proberen uit te leggen hoe deze een

leven door in het heden te komen. Als je je deze

voudige oefeningen opgevat kunnen worden als

techniek van zintuiglijk gewaarzijn eenmaal hebt

contemplatie in de strikt christelijke zin van het

eigen gemaakt, zul je verbaasd staan wat het voor

woord. Als de uitleg je niet bevredigt of je alleen

je doet, als je iemand bent die zich vaak zorgen

maar meer problemen oplevert, dan stel ik voor

maakt over de toekomst of zich schuldig voelt over

dat je alles wat ik over deze kwestie zeg naast je

het verleden.

neerlegt en deze oefeningen in gewaarzijn louter

Even iets over 'uit je hoofd komen': bidden met

uitvoert als middel om je voor te bereiden op ge

je hoofd is niet zo'n goed idee. Het is geen slecht

bed en contemplatie, of deze oefeningen helemaal

uitgangspunt voor je gebed. Maar als je gebed er

negeert en je vervolgens richt op andere in dit

te lang blijft en niet naar het hart gaat, zal het op

boek, die je beter bevallen.

den duur opdrogen en vermoeiend en frustrerend

Laat ik eerst mijn uitleg geven van de woorden

blijken te zijn. Je moet leren het terrein van het

'gebed' en 'contemplatie'. Voor mij betekent het

denken en praten te verlaten en je te verplaatsen

woord gebed communicatie met God, die voor

naar de sfeer van voelen, zintuiglijk waarnemen,

namelijk gevoerd wordt met behulp van woorden,

liefhebben en intutief aanvoelen. Dat is de sfeer

beelden en gedachten. Ik zal verderop veel oefe

waar contemplatie ontstaat en waar het gebed een

ningen presenteren waarvan ik vind dat ze onder

198

199

het kopje bidden vallen. Contemplatie is voor mij

communicatie met God die een minimaal gebruik
maakt van woorden, beelden en ideen, of het he
lemaal zonder woorden, beelden en ideen stelt.
Dit is het soort gebed waar Johannes van het Kruis
in zijn Donkere nacht van de ziel over spreekt of dat
de auteur van De wolk van niet-weten in zijn be
wonderenswaardige boek uitlegt. Sommige oefe
ningen die ik in verband met het Jezusgebed in dit
boek voorstel zouden als gebed of als contempla
tie, of als een combinatie van beide kunnen wor
den beschouwd, afhankelijk van hoeveel nadruk je
bij je gebruik van de oefeningen op woorden en
gedachten legt.
En nu tot de kern van onze problemen: wanneer
ik de oefening doe van gewaar zijn van mijn licha
melijke gewaarwordingen of mijn ademhaling, kun
je dat dan opvatten als communiceren met God?
Het antwoord is bevestigend. Laat me uitleggen wat
de aard van dit communiceren met God is, dat in de
oefeningen in gewaarzijn plaatsvindt.
Veel mystici vertellen ons dat we, afgezien van
de geest en het hart waarmee we gewoonlijk met
God communiceren, allemaal begiftigd zijn met
een mystieke geest en een mystiek hart, een gave
die het ons mogelijk maakt God direct te kennen,
zijn wezen, al is het op een ondoorgrondelijke ma
nier, te begrijpen en intutiefaan te voelen, los van
alle gedachten, ideen en beelden.

200

Gewoonlijk is al ons contact met God indirect

- door bedden en ideen die niet anders kunnen
dan zijn werkelijkheid vervormen. Om hem bo
ven deze gedachten en beelden uit te bevatten is
het voorrecht van deze gave die ik, in de loop van
deze uitleg, het Hart zal noemen (een woord dat
de auteur van De wolk van niet-weten dierbaar was,
hoewel het niets met ons fysieke hart of ons gevoel
te maken heeft).
Bij de meeste mensen sluimert dit Hart en is
niet ontwikkeld. Als het gewekt zou worden, zou
het voortdurend de weg naar God zoeken en als je
het de kans gaf, ons hele wezen Zijn richting op
sturen. Maar hiertoe moet het ontwikkeld worden,
de troep eromheen moet opgeruimd worden zodat
het zich aangetrokken kan voelen door de Eeuwige
Magneet.
De troep wordt gevormd door alle gedachten,
woorden en beelden die we voortdurend tussen
onszelf en God plaatsen wanneer we met hem
communiceren. Woorden dienen soms als be
letsel in plaats van dat ze communicatie en in
timiteit bevorderen. Stilte - geen woorden en
gedachten - kan soms de krachtigste vorm van
communicatie en eenwording zijn wanneer de
hareen vol liefde zijn. Onze communicatie met
God is echter niet helemaal zo'n eenvoudige zaak.
Ik kan een intieme vriend liefdevol in de ogen
kijken en woordeloos met hem communiceren.

201

Maar waar kijk ik in als ik zwijgend naar God

Wanneer ons Hart zijn eerste directe, mysterieuze

kijk? Een werkelijkheid zonder beeld, zonder

glimp van God opvangt, voelt dat aan als een blik

vorm. Een leegte!

in het lege en oningevulde. Mensen die tot dit sta

Dat is nu juist wat van sommige mensen wordt

dium zijn gekomen, klagen vaak dat ze niets doen

gevraagd als ze in diepe communicatie met het on

als ze bidden, dat ze hun tijd verprutsen, dat ze

eindige, met God zouden gaan: kijk uren lang naar

passief zijn, dat er schijnbaar niets gebeurt, dat ze

een leegte. Sommige mystici doen de aanbeveling

om liefdevol naar deze leegte te kijken. En er is heel

in volslagen duisternis verkeren. Om uit deze on

aangename toestand te vluchten hebben ze jam

wat vertrouwen vereist om met liefde en verlangen

mer genoeg weer toegang tot hun denkvermogen;

te staren naar wat gewoon niets lijkt, wanneer we

ze halen de doek over hun geest weg en beginnen

er voor het eerst mee in aanraking komen.

Normaal kom je nog niet eens in de buurt van
deze leegte, ook al ga je uit van een intens verlangen

te denken en te spreken met God- het enige wat ze

niet moeten doen.
Als God hun genadig is, en dat is hij heel vaak,

van jouw kant om er uren achtereen naar te staren,

zal hij het hun onmogelijk maken tijdens het bid

als je geest niet tot zwijgen is gebracht. Zolang je

den hun geest te gebruiken. Ieder denken staat

machinale geest miljoenen gedachten en woorden

hun dan tegen; mondeling gebed zal ondraaglijk

blijft afgeven, zal je mystieke geest, je Hart, onder

voor hen zijn omdat de woorden zinloos lijken;

ontwikkeld blijven. Let maar eens op hoe scherp

ze zullen telkens, wanneer ze op een andere ma

het gehoor en de tastzin van een blinde zijn. Hij

nier dan op die van stilte met God proberen te

heeft het gezichtsvermogen verloren en dit heeft

communiceren,

verdorren. En aanvankelijk is

hem gedwongen zijn andere zintuigen te ontwik

zelfs deze stilte pijnlijk en onbezield. Vervolgens

kelen. Als we mentaal blind zouden worden, zeg

vervallen ze dan soms ongemerkt tot het groot

maar, als we een doek over onze geest zouden bin

ste kwaad: ze geven het bidden soms helemaal op

den terwijl we met God communiceren, zouden

omdat ze zich daarin gedwongen voelen te kiezen

we gedwongen worden een ander vermogen te

tussen gefrustreerdheid, omdat ze hun geest niet

ontwikkelen om met hem te communiceren- dat

vermogen dat, volgens een aantal mystici, toch al
worstelt om bij hem te komen als het maar de kans
kreeg zich te ontwikkelen: het Hart.

202

kunnen gebruiken, en het holle gevoel dat ze hun

tijd verdoen met nietsdoen, in de duisternis die
ze ontmoeten wanneer ze hun geest tot zwijgen
brengen.

203

Als ze dit kwaad vermijden, volharden in het beoe

wat je wellicht zou kunnen doen een middel vin

fenen van gebed en zich in blind vertrouwen bloot

den om de geest rot zwijgen te brengen. Er zijn

stellen aan de leegte, de duisternis, het nietsdoen,

van die gelukkige mensen (en is het is belangrijk

het niets, zullen ze langzamerhand ontdekken,

voor je om dit te weten, opdat je niet de vergis

eerst in korte flitsen, later op een meer permanente

sing begaat te denken dat iedereen die vooruitgang

manier, dat er een gloed in de duisternis is, dat de

in contemplatie wil boeken per se door dit proces

leegte hun hart op geheimzinnige manier vult, dat

van ontmoeting met de duisternis heen moet) die

de leegheid vol is van Gods werkzaamheid . . . en

dit spontaan bereiken zonder dat ze ooit hun bab

dit alles op een manier die ze gewoon niet kunnen

belende geest tot zwijgen en al hun woorden en

beschrijven, noch aan zichzelf noch aan anderen.

gedachten tot rust hoefden te brengen. Het zijn

Ze weren alleen na een dergelijke sessie van gebed

blijkbaar mensen wier handen en oren zo gevoelig

of contemplatie, noem het wat je wilt, dat er iets

zijn als die van een blinde, terwijl ze toch het volle

mysterieus in hen aan het werk is geweest dat fris

gebruik van hun gezichtsvermogen behouden heb

heid en voedsel en welbehagen heeft gebracht. Het

ben. Ze genieten van mondeling gebed, ze heb

zal hun opvallen dat ze een grote hunkering hebben

ben immens veel hulp van hun verbeelding bij het

om naar die duistere contemplatie die onbegrijpe

bidden, ze geven hun denkproces de volle ruimte

lijk lijkt en hen niettemin vervult van leven, terug

wanneer ze met God te maken hebben, en onder

te keren, met een lichte vervoering zelfs, die ze met

al deze activiteit ontwikkelt hun Hart zich en voelt

hun verstand nauwelijks kunnen waarnemen, die

het goddelijke intutief onmiddellijk aan.

ze bijna niet kunnen voelen, en die er toch onmis

Als je niet tot deze gelukkigen behoort, zul je

kenbaar is en zo echt en bevredigend dat ze die niet

iets moeren doen om dit Hart van je te ontwik

zouden willen inruilen voor alle extase die voort

kelen. Er is niets wat je rechtstreeks kunt doen.

komt uit de verrukkingen die de wereld van zintui

Het enige wat je kunt doen is je drukke geest tot

gen, emoties en geest kan bieden. Gek dat het in

zwijgen te brengen: onthoud je van alle gedachten

het begin zo dor en duister en smaakloos leek!

en woorden terwijl je bidt en laat het Hart zich

Als je in deze toestand zou willen komen en

ontwikkelen.

deze mysterieuze duisternis dicht zou willen bena

De geest stillaten worden is een uiterst moeilij

deren om met God te gaan communiceren via dit

ke taak. Wat is het zwaar om de geest af te houden

Hart waar de mystici over spreken, is het eerste

van denken, denken, denken, altijd maar denken,

204

205

altijd maar bezig gedachten voort te brengen in

Hart om zich te ontwikkelen en te functioneren.

een nooit eindigende stroom. Onze hindoestische

Dus zelfs als je nooit de beeldloze en woordloze

leraren in India kennen een gezegde: de ene doorn

staat bereikt zul je waarschijnlijk wel groeien in de

wordt verwijderd door een andere. Daar bedoelen

contemplatie.

mee dat je er verstandig aan doet jezelf door

Het zal je opvallen dat de twee middelen die ik

middel van n gedachte van alle andere die zich

geopperd heb, het beeld van de Verlosser en het

in je geest verdringen, te bevrijden. En gedachte,

herhalen van een kort gebed, beide onomwonden

n beeld, n gezegde of zin of woord waar je geest

religieus van aard zijn. Houd echter in gedachten

zich op kan richten. Want om bewust te proberen

dat ons eerste doel bij deze oefening niet het soort

de geest in een gedachteloze staat te houden, in een

activiteit is waar de babbelende geest zich mee be

leegte, is het onmogelijke proberen. De geest moet

zig houdt, maar het openen en ontwikkelen van

iets hebben om zich mee bezig te houden. Welnu,

het Hart. Als dit bereikt is, doet het er dan toe

geef hem iets waarmee hij zich bezig kan houden

of de doorn waarmee je alle andere doornen hebt

-maar slechts n ding. Een beeld van de Verlos

verwijderd een religieuze is of niet? Als het je voor

ser waar je liefdevol je blik op richt en waarnaar je

naamste doel is licht in je duisternis te brengen,

telkens wanneer je afgeleid bent naar terugkeert;

doet het er dan toe dat de kaars die licht geeft in

een kort gebed dat je onophoudelijk blijft herha

je duisternis een gewijde is of niet? Doet het er

len om de geest ervan te weerhouden af te dwalen.

dus toe, of je je concentreert op een beeld van de

Er zal hopelijk een tijd komen waarop het beeld

Verlosser, een boek, een blad of een punt op de

uit het bewustzijn zal verdwijnen, wanneer het

vloer? Een bevriende Jezuet die het leuk vindt

woord je uit de mond zal worden genomen en je

zich met dergelijke dingen bezig te houden (en,

drukke geest volmaakt tot stilte zal zijn gebracht

vermoed ik, alle religieuze theorien met een ge

en je Hart de volle ruimte zal worden gegeven om

zonde dosis scepsis test) verzekert me dat hij door

ongehinderd de Duisternis in te staren!

bij voortduring ritmisch 'een-twee-drie-vier' te

ze

Trouwens, je hoeft niet eens tot dit stadium te

zeggen hetzelfde mystieke resultaat bereikt als zijn

komen waarin het beeld verdwijnt en de woorden

meer religieuze confrres zeggen te bereiken door

stil zijn gevallen om je Hartfunctie te krijgen. Het

het vroom en ritmisch reciteren van bepaalde ge

feit dat de activiteit van je drukke geest

dras

beden. Er zit ongetwijfeld een heilige waarde aan

tisch verminderd is, is al een enorme hulp voor het

het gebruik van de religieuze doorn. Maar voor wat

206

207

zo

ons hoofddoel betreft, is de ene doorn net zo goed

van zuivere contemplatie. Er is een tijd voor medi

als de andere.

tatie en gebed, en er is een tijd voor contemplatie.

En

komen we tot de ogenschijnlijk verwar

Zorg er echter voor dat je, als je bezig bent met wat

rende conclusie dat concentratie op je ademhaling

ik contemplatie heb genoemd, niet toegeeft aan de

of je lichamelijke gewaarwordingen een heel goede

verleiding om te denken - hoe heilig de gedachte

contemplatie is, in de strikte zin van het woord.

ook is. Net zo goed als je tijdens je moment van

Deze theorie van mij is bevestigd door enkele je

gebed heiLige gedachten die met je werk te maken

zueten, die onder mijn leiding een retraite de

hebben en die op hun eigen tijd heel goed zouden

den van dertig dagen en die zo goed waren om,

zijn, maar nu een afleiding van je gebed zijn, zou

afgezien van de vijf uur die ze werden geacht te

verwerpen, zo moet je in je moment van contem

besteden aan wat wij 'de Ignatiaanse oefeningen'

platie alle gedachten, van welke aard ook, krachtig

noemen, vier of vijf uur per dag te besteden aan de

van je werpen, omdat ze deze bepaalde vorm van

eenvoudige oefening van het zich gewaar zijn van

communicatie met God verstoren. Het is nu het

hun ademhaling en hun lichamelijke gewaarwor

moment in stilte ontvankelijk te zijn voor de god

dingen. Ik was niet verbaasd toen ze me vertelden

delijke zon, niet om na te denken over de deugden

dat hun ervaringen tijdens hun oefeningen in ge

en eigenschappen van de zonnestralen; het is nu

waarzijn (toen ze er eenmaal een beetje vertrouwd

de tijd liefdevol in de ogen van je goddelijke min

mee waren geworden) identiek waren aan de erva

naar te staren en deze bijzondere intimiteit niet

ringen die ze hadden onder het beoefenen van wat

met woorden of gedachten over hem te verbreken.

in katholieke termen bekend staat als het gebed

Communicatie door middel van woorden moet tot

van geloof, of het gebed van stilte. De meeste van

nader order worden uitgesteld. Nu is het moment

hen verzekerden me zelfs dat deze oefeningen in

voor woordloos n zijn.

zo

gewaarzijn leidden tot een verdieping van de ge

Er is n belangrijk punt waarover ik je jam

bedservaringen die ze vroeger hadden, en deze er

mer genoeg geen advies kan geven. Hiervoor heb

varingen meer kracht en scherpte gaven, om maar

je de begeleiding van een ervaren meester nodig

zo te zeggen ...

die bekend is met jouw spirituele behoeften. Het

Ik zou niet willen dat je al je bidden (commu

punt is: welk gedeelte van de tijd die je dagelijks

nicatie met God die gepaard gaat met woorden,

reserveert voor eenwording met God, je aan ge

beelden, en ideen) overboord gooit ten gunste

bed zou moeten geven en hoeveel tijd aan con-

208

209

templatie. Dit is iets wat je het best samen met je

Devotioneel gebed is ook op het hart gericht, want

spirituele raadsman kunt beslissen. Met zijn hulp

elk gebed dat zich beperkt tot de denkende geest

zul je ook moeten beslissen of je berhaupt aan

alleen is eigenlijk geen gebed, maar op zijn best een

deze vorm van contemplatie moet beginnen. Mis

voorbereiding tot gebed. Ook onder mensen is er

schien ben je een van die bofkonten over wie ik

geen echte persoonlijke communicatie die niet ten

het al eerder had, die voor honderd procent over

minste enigermate een gesprek van hart tot hart is,

hun handen en oren kunnen beschikken zonder

die niet een zekere mate van gevoel bevat. Als een

ooit hun ogen te hoeven bedekken; wier mystieke

communicatie, een delen van gedachten, volkomen

Hart in de diepst mogelijke eenheid met God is,

en totaal geen emotie bevat, kun je er zeker van zijn

terwijl hun geest met hem communiceert door

dat de intieme, persoonlijke dimensie ontbreekt. Er

middel van woorden en gedachten; die niet de

is geen eenwording die leidt tot intimiteit.

stilte hoeven te bewaren om met hun Geliefde

Ik wil je nu een variatie geven van de vorige oe

het soort intimiteit te bereiken die vele anderen

fening, die de oefening meer devotioneel dan intu

slechts door stilte bereiken ...

tief maakt. Het zal je echter opvallen dat de hoe

veelheid gedachte-inhoud in het gebed minimaal
is, en daarom zal de oefening gemakkelijk van het

Ademcommunicatie met God

devotionele naar het intutieve gaan, van het hart

Eerder maakte ik een onderscheid tussen gebed en

naar het Hart. Het zal zelfs een goede combinatie

contemplatie. Er is nog een manier om dat onder

worden van het devotionele en het intutieve.

scheid uit te drukken - door te spreken van twee

Word je even gewaar van je ademhaling ...

soorten gebed, het devotionele en het intutieve.

Overdenk nu de aanwezigheid van God in de

Intutief gebed valt dan grofweg samen met wat

atmosfeer om je heen ... Overweeg zijn aanwezig

ik contemplatie heb genoemd, devotioneel gebed

heid in de lucht die je inademt ... Wees je bewust

met wat ik gebed heb genoemd. Beide vormen van

van zijn aanwezigheid in de lucht terwijl je in- en

gebed leiden tot eenwording met God. Van beide

uitademt ... Merk op wat je voelt wanneer je je be

kan men zeggen dat ze voor de een meer geschikt

wust wordt van zijn aanwezigheid in de lucht die

is dan voor de ander. Het kan ook zijn dat men de

je in- en uitademt.

ene vorm op het ene moment meer geschikt vindt

en de andere op een ander moment.

210

Ik wil nu dat je je uit naar God. Maar ik wil

dat je dit non-verbaal doet. Vaak maakt het uiten

211

van een gevoel via een blik of een gebaar de uiting

Het vermogen Gods werkzaamheid in alles te zien

veel krachtiger dan wanneer je dat door middel

was kenmerkend voor de Hebreeuwse mentaliteit

van woorden doet. Ik wil graag dat je verschillende

die we in de bijbel aantreffen. Waar wij bijna exclu

gevoelens uit naar God, niet door woorden maar

sief uitweiden over secundaire oorzaken, blijven de

door je ademhaling.

Hebreers bijna alleen maar stilstaan bij de Eerste

Uit om te beginnen een groot verlangen naar

Oorzaak. Werden hun legers in de strijd verslagen?

hem. Zeg zonder woorden te gebruiken, ook niet

Het was God die hen versloeg, niet de onmacht

mentaal, tegen hem: 'Mijn God, ik verlang naar

van hun generaals! Regende het? Het was God die

u ...' gewoon door de manier waarop je ademhaalt.

de regen liet neerdalen. Waren hun oogsten ver

Bijvoorbeeld door diep in te ademen, door je in

nietigd door sprinkhanen? Het was God die de

ademing te verdiepen ...

sprinkhanen zond. Ze durfden zelfs te zeggen dat

Geef nu uiting aan een andere gesteldheid of

God de harten van slechte mannen hard maakte!

gevoel: een van vertrouwen en overgave. Zeg te

Hun kijk op de werkelijkheid was, toegegeven,

gen hem zonder woorden, gewoon door de manier

eenzijdig. Ze leken secundaire oorzaken totaal te

waarop je ademt: 'Mijn God, ik geef me helemaal

negeren. Onze moderne kijk op de werkelijkheid

aan u over...' Bijvoorbeeld door nadruk te leggen

is even, en nog meer, eenzijdig, want wij lijken de

op je uitademing, door elke keer uit te ademen

Eerste Oorzaak helemaal te negeren. Is je hoofd

alsof je diep zucht. Voel hoe je elke keer dat je uit

pijn verdwenen? Waar de Hebreer zou hebben

ademt, je hele zelf overgeeft in Gods handen ...

gezegd dat God je genezen heeft, zeggen wij: 'Laat

Breng nu andere stemmingen voor God en uit

God er buiten; aspirine heeft je beter gemaakt.'

deze door je ademhaling. Liefde ... Nabijheid en

De werkelijkheid is natuurlijk dat God je via de

intimiteit ... Aanbidding ...Dankbaarheid ...Lof.

aspirine heeft genezen. Maar wij zijn ons gevoel

Als je hier moe van wordt, ga dan terug naar het

voor de Oneindige die in ons leven werkzaam is

begin van deze oefening en verblijf slechts vredig

zowat helemaal kwijtgeraakt. We voelen niet meer

in het gewaarzijn van God om je heen en in de

dat God ons naar onze bestemming leidt via onze

lucht die je in- en uitademt ... Val dan, als je afge

regeerders, dat God onze emotionele wonden ge

leid dreigt te raken, terug op het tweede deel van

neest via onze therapeuten, dat God ons gezond

de oefening en uit je opnieuw non-verbaal naar

heid brengt via onze artsen, dat God elke gebeur

God ...

tenis die ons overkomt vormgeeft, dat God ieder

212

213

mens die in ons leven komt stuurt, dat God de

Ik herinner me n jongeman levendig; het leek

regen maakt, dat God om ons heen speelt in de

of hij niets had aan deze oefeningen. Hij vond het

wind en ons aanraakt in elke gewaarwording die

heel frustrerend om bewegingloos op de grond

we krijgen en geluiden maakt om ons heen, opdat

te moeten zitten en zich bloot te moeten stellen

ze geregistreerd worden door ons trommelvlies en

aan een leegte, ook al gaf hij toe dat hij eenvoudig

we hem zullen horen!

niet kon denken of zijn geest op de een of andere

manier kon gebruiken terwijl hij bad. Hij was het

Persoonlijke voordelen van gewaarzijn

grootste deel van de tijd die hij aan deze oefenin

gen wijdde bezig zich te bemoeien met wat hem af

Wanneer je pas begint met het soort contemplatie

leidde- meestal zonder succes- en hij smeekte me

dat in de oefeningen hierboven wordt aangegeven,

hem iets aan te bieden wat de tijd en inspanning

heb je waarschijnlijk enige twijfel over de waarde

die hij aan gebed besteedde de moeite waard zou

van deze oefeningen. Ze lijken niet op meditatie of

maken voor hem. Gelukkig zette hij door met deze

gebed in de traditionele zin van het woord. Als ge

ogenschijnlijk frustrerende oefeningen, en na on

bed wordt begrepen als spreken met God, dan wordt

geveer zes maanden kwam hij me vertellen dat hij

er heel weinig of helemaal niet gesproken. Als medi

er geweldig veel voordeel van had- veel meer dat

tatie wordt opgevat als overweging, lichtverschijnse

hij ooit had gehad van zijn vroegere gebeden, me

len, inzichten en voornemens, dan is er nauwelijks

ditaties, lichtverschijnselen en voornemens. Wat

ruimte voor meditatie in deze oefeningen.

was er nu gebeurd? Hij vond wel veel meer vrede

Na deze oefeningen heb je niets concreets in

in deze oefeningen. De mate waarin hij afgeleid

handen dat aantoont hoeveel moeite je er inge

werd was niet afgenomen. Hij vond de oefeningen

stopt hebt. Niets waarover je in je spirituele dag

nog net zo frustrerend als eerst. Er was niets aan

boek kunt schrijven- tenminste niet in het begin

de oefeningen veranderd. Wat veranderd was, was

en, misschien wel nooit. Je zult er vaak het on

zijn leven! Die voortdurende, pijnlijke, van frus

gemakkelijke gevoel aan over houden dat je niets

tratie vergeven poging die hij dag na dag deed om

hebt gedaan en niets hebt bereikt. Deze vorm van

zich bloot te stellen aan wat ogenschijnlijk niets

gebed is bijzonder pijnlijk voor wie jong is en voor

was en leeg, om te proberen zijn geest tot rust te

wie veel prijs stelt op succes - mensen voor wie

brengen en een zekere stilte te bereiken door zich

inspanning belangrijker is dan gewoon zijn.

214

te concentreren op lichamelijke gewaarwordingen,

215

ademhaling of geluiden, gaf hem nieuwe kracht in

je er steeds meer vinden die in je verleden begraven

zijn dagelijks leven waar hij die tevoren niet had

liggen en zul je er plezier in krijgen ze op te graven

gemerkt - een kracht zo groot, dat de aanwezig

en ze in tegenwoordigheid van de Heer opnieuw te

heid ervan in zijn leven onmiskenbaar was.

beleven. Wat meer is, wanneer er nieuwe verheu

Dit is een van de grootste voordelen van deze

gende gebeurtenissen komen, zul je de herinnering

vorm van gebed: een verandering in jezelf die moei

eraan koesteren en ze niet zo maar verloren laten

teloos lijkt. Alle deugden waarnaar je eerst streefde

gaan; zo zul je een immense schat met je mee dra

via het uitoefenen van je wilskracht lijken je nu

gen, waarin je telkens een duik kunt nemen wan

moeiteloos toe te vallen - oprechtheid, eenvoud,

neer je nieuwe vreugde en kracht in je leven wilt

vriendelijkheid, geduld ... Verslavingen lijken te

brengen.

verdwijnen zonder de behoefte aan beslissingen en

Ik stel me voor dat Maria dit ook deed door

moeite van jouw kant: verslaving aan middelen zo

kostbare herinneringen aan de kindertijd van

als roken en overmatig alcoholgebruik, verslaving

Christus zorgvuldig in haar hart te bewaren, her

aan mensen zoals waanzinnige verliefdheid en te

inneringen die ze dan liefdevol ophaalde.

Ga terug naar een voorval waarin je je intens

grote afhankelijkheid.
Wanneer dit je overkomt, weet je dat de tijd

bemind voelde ... Hoe werd jou deze liefde ge

die je in deze oefeningen genvesteerd hebt groot

toond? In woorden, blikken, gebaren, een daad

dividend oplevert. . .

van dienstbaarheid, een brief ...? Blijf, zo lang je

iets van de vreugde ervaart die je had toen de ge
beurtenis plaatsvond, bij het voorval.

De verheugende mysteries i nje leven

Ga terug naar een voorval waarin je blijdschap

Ieder van ons draagt een album met mooie foto's

voelde... Waardoor ontstond die blijdschap in

van het verleden in zijn hart: herinneringen aan

jou? Goed nieuws?... De vervulling van een ver

gebeurtenissen die ons blij hebben gemaakt. Ik wil

langen?... Een natuurlandschap?... Roep het oor

dat je nu dit album opent en je zoveel van derge

spronkelijke voorval en de gevoelens die ermee

lijke gebeurtenissen herinnert als je kunt ...

gepaard gingen weer op ... Blijf zolang je kunt bij

Als je deze oefening nog nooit hebt gedaan,

deze gevoelens ...

vind je bij de eerste poging waarschijnlijk niet veel

Dit terugkeren naar voorvallen uit het verleden

van dergelijke voorvallen. Maar geleidelijk aan zul

waarin je liefde en blijdschap voelde, is een van de

216

217

mooiste oefeningen die ik ken om je psychische

(aangenaam of pijnlijk) als de werkelijkheid zelf.

gezondheid te herwinnen. Veel mensen maken wat

Als ik in het gedempte avondlicht een vriend op

een psycholoog noemt piekervaringen mee. Het is

me af zie komen, en ik stel me hem voor als een

alleen jammer dat maar heel weinig mensen het

vijand, zullen al mijn psychologische en fysiologi

vermogen hebben zich er op het moment zelf aan

sche reacties dezelfde zijn als wanneer de vijand er

over te geven. Daarom nemen ze niets, of heel wei

werkelijk was. Als een dorstig mens in de woestijn

nig, van de ervaring in zich op. Wat ze moeten doen

zich voorstelt dat hij water ziet, zal de uitwerking

is in hun fantasie naar deze ervaringen teruggaan

op hem precies dezelfde zijn als wanneer hij echt

en de ervaring langzamerhand in volle omvang in

water zou zien. Wanneer je teruggaat naar scnes

zich opnemen. Als je dit doet, zul je ontdekken dat

uit je leven waarin je liefde en blijdschap voelde,

je, hoe vaak je ook naar deze ervaringen teruggaat,

zul je het volledige profijt hebben van het onder

er altijd een voorraad voeding in zult vinden. Die

vinden van liefde en vreugde ... en het profijt is

voorraad lijkt wel nooit uitgeput te raken. Het is

Immens.
Wat is de spirituele betekenis van een dergelijke

een blijvende vreugde.

Verzeker je er echter van dat je niet naar deze

oefening? In de eerste plaats breekt hij de onbe

gebeurtenissen teruggaat en er als het ware van

wuste weerstand die de meeste mensen hebben

buitenaf naar kijkt. Ze moeren opnieuw beleefd

tegen her aanvaarden van liefde en vreugde. De

worden, niet geobserveerd. Speel ze weer na, neem

oefening vergroot hun vermogen liefde te aanvaar

er weer deel aan. Laar de fantasie zo levendig zijn

den en vreugde in hun leven te verwelkomen. En

dat het is alsof de ervaring echt nu voor het eerst

zo maakt hij hun vermogen God te ervaren en hun

plaatsvindt.

hart open te stellen voor zijn liefde en voor het ge

Het zal niet lang duren voordat je de psycho

luk dat het ervaren van hem met zich meebrengt,

logische waarde van deze oefening ervaart en een

groter. Hoe moet iemand die zichzelf niet toestaat

nieuw respect krijgt voor fantasie als bron van

zich bemind te voelen door de broeder die hij ziet,

leven en energie. De fantasie is een heel krachtig

zichzelf toestaan zich bemind te voelen door de

middel voor therapie en persoonlijkheidsgroei. Als

God die hij niet ziet?

ze gebaseerd is op de werkelijkheid (wanneer je

In de tweede plaats helpt deze oefening het

je gebeurtenissen en voorvallen voorstelt die echt

ingewortelde gevoel van waardeloosheid te over

hebben plaatsgevonden) heeft het hetzelfde effect

winnen, van onwaardig zijn, van schuldgevoel, dat

218

219

een van de voornaamste obstakels is die we tus

de bergen en deze keer feliciteerde de buren de

sen ons en Gods genade plaatsen. Het eerste effect

boer met dit geluk. Zijn antwoord was: 'Geluk?

van Gods genade, wanneer die in ons hart komt,

Pech? Wie weet het?' Vervolgens viel de zoon van

is zelfs dat het ons intens geliefd laat voelen -en

de boer, die probeerd een van de wilde paarden te

het waard bemind te worden. Oefeningen als deze

temmen van het paard en brak zijn been. ledereen

bereiden ons voor op deze genade; ze brengen ons

vond dit heel veel pech. Zo niet de boer, wiens eni

zover dat we accepteren dat we liefde waard zijn.

ge reactie was: 'Pech? Geluk? Wie weet het?' Een

Nog een manier om spiritueel baat bij deze oe

fening te hebben is deze:

paar weken later marcheerde het leger het dorp

binnen en mobiliseerde elke gezonde jongen die
ze er vonden. Toen ze de zoon van de boer vonden

Herleef een van de scnes waarin je je intens

met zijn gebroken been stelden ze hem vrij. Was

bemind voelde of waarin je een diepe vreugde

dat nu geluk? Pech? Wie weet het?

voelde ...

Alles wat bij de eerste aanblik iets slechts lijkt

Zoek en vind de aanwezigheid van de Heer in

is misschien in wezen iets goeds. En alles wat ui

deze scne ...

terlijk goed lijkt kan in werkelijkheid iets kwaads

In welke vorm is hij aanwezig?

zijn. We doen er dus verstandig aan het aan God

Op deze manier leer je God in alle voorbije en

over te laten om te beslissen wat geluk en wat pech

toekomstige gebeurtenissen van je leven te vin

is, en hem te bedanken dat alle dingen zich ten

den.

goede keren voor hen die hem liefhebben. Dan

zullen we iets meekrijgen van dat wonderbaarlijke
mystieke visioen van Vrouwe Julian van Norwich,

Een laatste verhaal

die de heerlijkste en meest troostrijke uitspraak

Er bestaat een Chinees verhaal over een oude boer

deed die ik ooit heb gelezen: 'Het is betamelijk

die een oud paard had om zijn akkers te bewerken.

voor een mens om te zondigen, als onderdeel van

Op een dag ontsnapte het paard naar de bergen en

Gods plan.'

toen alle buren van de boer de oude man hun mee

leven toonden met zijn pech, antwoordde de boer:
'Pech? Geluk? Wie weet het?' Een week later kwam
het paard terug met een kudde wilde paarden uit

220

221

Ook

bij Samsara verschenen

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

De weg van stilte

Tao Te Tsjing
Sam Hamil/ I Lao Tu

Anthony de Mello

978-90-77228-40-l

Isbn: 978-90-77228-32-6
Prijs:

Een prachtige nieuwe vertaling

van deze klassieke Chinese tekst,
met kalligrafie van

Kazuaki Tanahashi.

18,95

Woorden van Boeddha

Ann Bancroft

978-90-77228-44-9

Een bloemlezing uit de oudst

bekende geschriften mee de
woorden van Boeddha,
gerangschikt op onderwerp.

Bewustzijn

Zomaar verlicht
Suphm jourdain Gil

Anthony de Mello

les Farcet

lsbn: 978-90-77228-32-2

schrijver/journalist Gilles
Farcet en Stephen Jourdain mee

978-90-77228-47-0

als kernthema: wac is waarheid?

En

In dit boek laat de schrijver ons

Prijs: 18,50

En

Dialogen tussen de Franse

john Greven

978-90-77228-52-4

glashelder zien dar het denken

nooit problemen van de geest
kan oplossen, nee zoals het oog
zichzelf ook niet kan zien.

Anton Heyb oer

Defilosofi van un oorspronklijke gwt
90-77228-34-9

Leven, kunst en gedachtewereld

van Anton Heyboer in woord en
beeld. Heyboer noemde zichzelf
'zenmeester'. In die hoedanig-

beid heeft hij prachtige teksten

geschreven waarvan er een aan-

Een non-dualistische beschrij-

Never m.lnd

rM4

yne Liquonna11
90-77228-41-1

ving en uitleg van meer dan

honderd verschillende spirituele
onderwerpen.

tal in dit boek is opgenomen.

Van leerling tot meester

Soko Mori11aga
90-77228-38-1

Dit boek verrelt het levensverhaal van de Japanse zenmeeseer

Soko Morinaga (1925-1995).

De weg van stilte

Amhony de Mello
90-77228-32-2

Een combinatie van christelijke

mystiek en oosterse filosofie met
prachtige verhalen en simpele
gewaarzijnsoefeningen.

Een ontroerend, warm en wijs

boek.

Oneindige cirkel

&mie GLzssman
90-n228-37-3

In dit boek geeft Glassman

cammemaar op drie zenteksten:

Spirituele vcrchtin
Vergeet het maar!

]edMcKmna

De Hansoetra, de Sandokai en
de Voorschriften voor de Bodhi-

90-77228-29-2

Een roman over het reilen en

zeilen van een spiriruele leefge
meenschap. Spannend,
humoristisch en filosofisch.

sattva.

JnanaYoga
Wo!ttr A. Kurs
90-77228-35-7

Een bundel artikelen en beschouwingen over advaita,

Hoogbegaafd, nou n!
Wndy Lammm van
Toormburg

oorspronkelijk uitgegeven door

de Stichting Yoga Nederland in

90-77228-31-4

Een ontdek-boek over

hoogbegaafdheid met ruim 100
illustraties in kleur!
Voor kinderen van 5 tot 99 jaar!

1972. Nog steeds even actueel

en helder als roen.

Jnana yoga in de praktijk

Rifa Btinuma
90-77228-33-0

Een origineel en praktisch boek

over hoe je Jnana yoga in het
dagelijkse leven toepast. Met

oefeningen.

Vrijbeid in

overgave

Gm1gaji
90-77228-27-6

Gesprekken met Gangaji, een

leerling van Sri Poonjaji, over
o.a. macht, seks, emoties,

waarheid en overgave.

Je bent niet wat je denkt

Jan van Rosmm

90-77228-28-4

Gesprekken (satsang) met Jan

van Rossum over wie of wat we
in werkelijkheid zijn.

De denkbeeldige geest

U. G. Krishnamurti
90-77228-24-1

Informele gesprekken met de

man die werkelijk geen conces
sies doet en alle spirituele tradi
ties, als zijnde verzinselen van de
geest, in heldere en duidelijke
bewoordingen van tafel veegt.

Onwerelw wijs

Wtoi Wt, Wtoi

90-77228-30-6

Een parabel over een hilarische

conversatic tussen een uil en een

Het ban van bewusa.ijn

Thomas Byrom

Deze tekst is een juweel, en

doorstaat de vergelijking met de

konijn. Noem het zen, taosme

Een vertaling van de

Tao te King, Bhagavad Gita of

of advaira.

Ashravakra Gita

de Hart sutra met glans. Zeker

90-77228-22-5

ook door de prachtige, potische

vertaling van Byrom.

Metanoia

jan Foudrain
90-77228-25-X

Via de psychiatrie en de psycho

therapie komt Jan Foudraine tot
her thema bevrijding, en tot de

Vrij zijn

WlurKurs
90-77228-26-8

Een cammenraar op de Ash

tavakra Samhita. Nu nog even
actueel als toen deze serie le

conclusie dar wat wij de

zingen, 25 jaar geleden, werd

'pctsoonlijkheid' noemen, wel

gehouden. De kernvraag was en

eens iets heel anders zou kunnen

is: 'Wie ben ik?'

zijn dan wordt aangenomen.

Inzicht

Vingtrs wijzmd naar

dtmaan

Een vcrzameling inspirerende

reksten van zestien bekende

Ontwaken in
het alledaagse

joan Tollifton

het eerste lustrum van het tijd

verhaal over bewustwording.

Eerlijk, humoristisch en diep

auteurs, uitgebracht ter ere van

90-77228-21-7

Een persoonlijk, omroerend

90-77228-15-2

gaand.

Bewustzijn

De jezuet Amhony de Mello

schrift InZicht, waar regelmatig

publicaties van deze auteurs in
verschijnen.
Word wat je bent

Alan Wtts
90-77228-23-3

Een verzameling teksten van de

pionier van de 'new age' over
uiteenlopende onderwerpen

Anrhony dt Mtllo
90-77228-16-0

vermengt christelijke mystiek

met boeddhistische wijsheid en

wals: taosme, boeddhisme,

komt daarbij tot een prachtige

christendom, hindoesme,

synthese.

psychologie en psychotherapie.

Wijsheid uit het hart

AkmCohm
90-77228-17-9

Een verhelderend, humoristisch

En-zijn in relaties

boek met parabels, anekdotes,

Stvm Harrison

gedichten en citaten uit verschil

90-77228-10-1

lende tradities.

Parels voor de zid

Chuck Hillig
90-77228-18-7

in cdatie zijn. Ongeacht of we

dat willen of beseffen.

Een verzameling gedachten en

Het gelukkige kind

overpeinzingen van de psycho

Stevm Harrison

therapeut Chuck Hillig waarin

Steven Harrison toom in dit

boek aan dat we altijd en overal

90-77228-20-9

oosterse wijsheid en westerse

'Een imposant boek met

verfrissende, nieuwe inzichten
over her thema opvoeding'
-Jouph Chilton Pearce-

psychologie samenkomen.

...Niemand daar
Tony Parsons
90-77228-19-5

Dialogen met Tony Parsons.

Terug van nooit

'Er is geen beter of slechter, er

weggeweest

is geen pad en er valt niets re

bereiken. Alles wat verschijm is
bron.

jan van De/dm

90-77228-06-3

Een geheel nieuwe en originele

visie op het oude heldendicht
van Homerus: de Odyssee.
Jan van Delden ziet de reis van
Odysseus als een metafoor voor
een innerlijke reis naar duurzaam geluk.

De structuur van
Zijn
RoyWhmary
90-77228-12-8

'Dit boek legt in heldere

Er was eens...

bewoordingen de basis van

Ramrsh Ba/srkar

het spirituele zoeken bloot.'

90-77228-14-4

-&lm(sh S. Balukar-

Door middel van verhalen en

anekdotes maakt de lezer kennis
met her unieke onderricht van
de inmiddels 86-jarige Ramesh
Balsekar.

Niemand hier...
Tony Parsons
'

\
i

90-77228-11-X

Een weergave van dialogen met

Eeuwigheid NU!

Tony Parsons, o.a. gehouden in

Francis Luci/Ie

Amsterdam in 2002.

90-77228-13-6

Gesprekken met Francis LucHie

over onze 'ware natuur' waaruit
zijn eenvoud, warmte en helder
heid duidelijk blijken.

Vcrlichting voor
beginners

Chuck Hillig
90-77228-09-9

'Chuck Hilligs boek herbergt

briljante inzichten. En ervan
kan je leven al ingrijpend ver

Ontwaken in de droom

[(o Hartong
90-77228 07-1
-

Een persoonlijk verslag over

bewusrwording van 'wat is.'
Helder en humoristisch.

anderen.'

-Deepak Chopra, MD.-

Wiezoekt

zal niet vinden

Ram Tzu

In 100 humoristische beschou

wingen worden de 'zoeker', de

'zoektocht' en de 'uirweg' op de
90-77228-01-2

Bent u nt zo gdukkig

als uw hond?
Aliln Cohm

hak genomen.

Humoristische cartoons en tek

sten over een hondje dat in het
'nu' leeft en daarom volslagen

90-77228-03-9

Zoek geen antwoord

Sttvtn Harrison

90 77228-02-0
-

gelukkig is.

In dit boek verdedigt psycho

loog en schrijver Steven Harri
son de stelling: 'Waarom levens
vragen nergens roe leiden.'

Zoals Het Is
Tony Parsom

90-77228-0S-5

Dialogen merTony Parsons over

zijn boek 'Het Open Geheim.'

Kennendbeid
Alexander Smit

90-77228-04-7

Een bloemlezing uit het werk

van

de in 1998 overleden

Nederlandse advaira-leraar
Alexander Smir.

Onze titels, met een tekstfragment,

kunt u ook zien op onze website:
www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor

bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1 016 AZ Amsterdam

Telefoon: 020- 5550366

Fax: 020- 5550388

E-mail: info@samsarabooks.com

ANTHONY DE MELLO
En dat was precies waar het
voor de Mello om ging:
mensen het goddelijke laten
herkennen in het alledaagse.
_

.I

Spoedig na de dood van Rabbijn

Mokshe vroeg Rabbijn Mendel van

Koty aan een van zijn leerlingen:

Waar hechtte je leraar het meeste

belang aan?'

_,

De leerling dacht even na en zei

ANTHONY DE MELLO (1931-1987)

toen: 'Aan wat hij op dat moment

combineerde de wijsheid van

het oosten met die van het westen en gebruikte veel verhalen
en parabels uit beide tradities
'om zijn toehoorders en lezers
op de aanwezigheid van God.
of bewustzijn. te wijzen. Maar
hij kreeg ook, als jezuet kritiek van het Vaticaan om at
hij van mening was dat v l
religies door hun regels en
1
overtlJigingen een cht contact
tussen de mens en het goddelijke juist belemmeren.

toevallig deed.'

'

Nasroeddin werd aearresteerd en

voor het gerecht gesleept op de
aanklacht dat hij paardenvlees
had gestopt in de kipburgers die
hij in zijn restaurant serveerde.
Voordat hij zijn vonnis uitsprak,
wilde de rechter weten in welke
verhouding hij paardenvlees met

kippenvlees had gemengd.

Nasroeddin verklaarde onder ede:
'Het was half-om-half Edelachtbare.' Na de rechtszaak vroeg

"'

een..Jnend hem wat half-om-half

boek, met een...voorwoord

precies betekende. Zei Nasroeddin:
-WILLIAMCH SJ. over -..,.;-
paD!'d op tin kip.'

het leven van Ahthony de

Mello, is een bloemlezing uit
zijn boeken en bt:_vat, UiflilSt
serieuze beschouwingen over
religie, veel verhalen, parabels
en eenvoudige oefeningen om
ons dichter bij het goddelijke,
bewustzijn, ofwel onszelf, te
brengen.

samsara

ISBN 978-90-77228-51-7