FILOZOFIA

PYTANIE 1. Rozwj i powstanie filozofii. Filozofia jako nauka.

FILOZOFIA = umiowanie mdroci (z grec.)
FILEO + SOPHIA mio, kochanie, lubi, miuje + mdro
Przedmiot filozofii FILOZOFIA to nauka o tym co dla ludzkoci najwaniejsze i najcenniejsze, czyli we wczeniejszych
okresach: NORMY MORALNE, BG I DUSZA, PRZYRODA.
Przedmiotem filozofii by na pocztku WIAT RZECZYWISTY, pniej zawony do myli ludzkich o wiecie. Filozofia na
pocztku nie bya uznawana jako nauka. Myliciele, ktrzy j uprawiali przez podejcie bardziej oglne nie uznawali jej jako
nauki. Filozofia bya POEZJ, chci poznania, zaspakajaniem potrzeb. Nie rozrniano nauki od filozofii. Kady naukowiec by
filozofem kady filozof by naukowcem. Filozofia jest wiedz o rzeczywistoci.
Mdro jest rzecz bosk, a jedynie mio jej jest dostpna dla ludzi PITAGORAS
EPOKI FILOZOFII;
1. Staroytna (V i IV w. p.n.e. IV w n e)
2. redniowieczna (pocz. V w XV w n e)
3. Renesansu (XV XVI w n e)
4. Nowoytna (od XVI XIX w n e)
5. Wspczesna (k. XIX pocz. XXI w n e)
DZIAY FILOZOFII;
1. ONTOLOGIA teoria bytu (gr, on byt) od staroytnoci do odrodzenia
2. ETYKA
3. ESTETYKA
4. FILOZOFIA SPOECZNA to filozofia polityki
5. HUMANIZM ontologi filozofia czowieka
6. TEORIA POZNANIA I METODOLOGIA
Te historyczne dziay funkcjonuj do dzi.

Podziay nurtw filozoficznych;

MATERIALISTYCZNE;
o Staroytny materializm atomistyczny (nawet wiadomo skada si z atomw)
o Mechanistyczny (wszystko jest mechanizmem)
o Wspczesny (funkcjonowanie materii zaley od czowieka)
IDEALISTYCZNE
o Idealizm obiektywy (idea istnieje poza czowiekiem np. Bg)
o Idealizm subiektywny (istot pierwotn jest indywidualna wiadomo czowieka)

PYTANIE 2. Sokrates jako filozof i wykadowca.

SOKRATES 469-399 p.n.e.
y i naucza w Atenach, przez Ateczykw zosta skazany na mier. adnych pism po sobie nie zostawi, ale w dziejach
filozofii odegra rol przeomow. Jego pogldy znamy z dzie jego uczniw, przede wszystkim Platona. Dla potomnych sta si
wzorcem etycznym filozofa, ktry yjc zgodnie z prawd, gotw jest te za ni odda ycie. Ostatni dzie ycia spdzi wrd
przyjaci, dyskutujc o niemiertelnoci duszy. Wyrok wykonano dajc mu do wypicie cykut.
Przyznanie si Sokratesa do niewiedzy Wiem, e nic nie wiem nie jest jedynie ironi (z ktrej uczyni jedn ze swych
metod docieka) majc wykorzysta pozorn mdro jego oskarycieli. W twierdzeniu tym bowiem zawarte jest ju nowe
rozumienie wiedzy jako wiedzy wanie. Prbujc odpowiedzie na pytanie czym jest sama wiedza prowadzi Sokrates
niekoczce si rozmowy z mieszkacami Aten. ( w rozmowach tych ujawniajc czsto niewiedz najbardziej z nich
szanowanych, co przyczynio si do jego zaskarenia, sdu i wyroku mierci.). Wprawdzie nie znalaz odpowiedzi na to pytanie,
ale stawiajc je otworzy nowy obszar docieka. SOKRATES z pewnoci sta si wzorcem dla wszystkich tych, ktrzy podajc
mdroci, s jej mionikami filozofami
W rozmowach Sokrates nie usiowa poucza czy przekonywa swoich rozmwcw, ale przez umiejtne stawianie pyta (co
przeksztaci w metod) prbowa pomc im wydoby podstawy yciowych przekona i pogldw, wierzc i czowiek wiedz
moe odnale tylko w sobie samym. Sokratesowi chodzio raczej o wiedz etyczn. Pierwotne pytanie dotyczyo pochodzenia
dzielnoci etycznych (cnt): czy s one wrodzone, czy te mona si ich nauczy. Sokrates nie udzieli na to pytanie ostatecznej
odpowiedzi, ale stwierdzi, e dzielnoci nie s bardziej wrodzone ni sama mdro, gdy s tylko jej przejawem. Stanowisko
takie nazywane jest ETYCZNYM INTELEKTUALIZMEM.
Sokrates konsekwentnie prbowa wskaza jak y cnotliwie. Przekonywa e kady z nas szuka dla siebie dobra, ale moemy si
myli lub nie wiedzie, czym ono jest. Poniewa jednak szukamy tylko dobra, to kiedy je wreszcie nieomylnie poznamy, nie

bdziemy mogli czyni za: wszelkie zo jest wic bdem, wiedza to cnota, zatem nikt wiadomie nie popenia za. Przesanki
oraz rozwinicia tego argumentu dostarczaj materiau do dyskusji etycznych od chwili ich sformuowania po raz pierwszy w
dialogach Platona.
Metoda sokratejska rozmowa midzy dwoma podmiotami jest drog do wiedzy wiedz tworzy si w dialogu. Sokrates
twierdzi, e inne problemy obok autologicznych np. poznawcze s mniej wane, Wanty jest czowiek Sokrates da pocztek
nurtowi humanistycznemu nic co ludzkie nie jest mi obce.
PYTANIE 3. Platon ontologia, teoria poznania, filozofia czowieka.
By uczniem Sokratesa(szkoy Sokratesa miay charakter sekty). Okoo 388 roku w Atenach Platon zaoy swoj szko nazwan
Akademi Platosk. To pierwszy model szkoy wyszej, Dziea Platona maj gwnie form dialogw.
Wiedza jest wana dla samej wiedzy. Czowiek docieka nie dla poytku lecz po to by wiedzie. Do dzi si mwi, e wiedza jest
jedn z kultur duchowych (ma warto sam w sobie). Plato mia ambicje polityczne. Uznajx sens nauki praktycznej sdzi, e
pastwem winni rzdzi ludzie mdrzy (arystokratyzm demokratyczny jest najlepsza form wadzy ale nie arystokraci spoecznie
a arystokraci ducha). Ten kto rzdzi i urzdza wiat wg koncepcji musi mie te koncepcje dojrzae. Palton uda si do Seralu
(wadza jednoosobowa) by zaj si wychowaniem nastpcy tronu. Ten Niechcia si uczy wi c go sprzedali do targu
niewolnikw.
Natura poj jakimi si posugujemy;
Oglne(np. czowiek, st) przedmiotem wiedzy jest inny wiat oglny, niezmienny wiat trjktny (prawda, dobro,
pikno)
Filozofia ma charakter racjonalistyczny a nie empiryczny. Nauka Platona o duszy
Dwa typy idei:
- nabyte
- skonstruowane
Wiedza ma charakter;
-oglna
- niezmienna (charakter absolutny)
Idea czowieka u Platona;
- dusza wieczna
- ciao czasowe
Czowiek powinien zachowa rwnowag cielesn i suchow ale to co tworzy czowieka to dusza
Rodzaje duszy;
- rozumna w gowie
- afektywna w sercu
- doznania instynktowne poniej pasa
Platon nie odrzuca uczu od ludzi. Zakada, e wstpem do mioci intelektualnej jest mio cielesna, Nie dotyczya gwnie
stosunkw damsko-mskich lecz ,msko-mskich. Rola kobiety ? zastanawiano si czy mio midzy kobiet a mszczyzn
moe by prawdziwa.
Dusza jako moc oywiajca to, co yje utosamiana bya z oddechem, tchnieniem. Myl grecka rozwina to pojcie,
wyodrbniajc rne funkcje duszy i rne stopnie uduchowienia: ywotno, zmysowo, umysowo (waciw jedynie
czowiekowi). Platon mwic o duszy zwraca szczegln uwag na zmysowo i umysowo, interesuj go gwnie zdolnoci
poznawcze czowieka.
Chcc wyjani, skd ludzie pogreni w wiecie zmysowym mog mie jakkolwiek wiedz o wiecie idei, Platon przyj
koncepcj WIEDZY WRODZONEJ Wiedz t przynosi na wiat niemiertelna, dusza, ktra podczas swej wdrwki jako czysty
duch zdobywa j w wiecie idei. Ale poniewa jest to wiedza czysto umysowa, samo wcielenie si duszy powoduje e dusza
zapomina o wiecie idei; std potrzeba pewnych szczeglnych zabiegw, eby jej pomc t wiedz sobie przypomnie.
Platon zajmowa si polityk ,praktycznie stworzy dzieo Pastwo polityka spoeczna. W pastwie rzdz 3 klasy;
1. arystokraci (klasa spoeczna+wiedza daje warunki do rzdzenia)
2. wojownicza (mieli strzec gr pastwa i wykedac na podboje)
3. namiestnikw i chopw (klasa pracujca)
POLIS greckie miasto pastwo.
SPRAWIEDLIWO g. Element doskonaoci czowieka i wsplnoty politycznej naley umie rozpozna co komu si
naley
Platon podkrela, e sama jednostka stanowi pewn funkcj caoci, jak jest POLIS i powinna by tak uksztatowana, jak tego
wymaga doskonao tej caoci.
Rola pastwa czyli grupy ktra rzdzi to;
- wychowanie nowej generacji
- rodzina
Prokreacja warunki by mogy rodzic si zdrowe dzieci. Niepenosprawne zrzucano ze skay.
Dziea: Fedon, Pastwo

PYTANIE 4. Arystoteles ontologia, teoria poznania, filozofia spoeczna

By jednym z najwszechstronniejszych mysslicieli greckich. Ksztaci si pocztkowo w Akademii Platoskiej, wasna filozofie
tworzy w opozycji do Platona. Zaoy w Atenach szko zwan liceum albo szko perypatyczn. Obszerny zbir jego pism
uporzdkowali dopiero jego uczniowie. By uczniem Aleksandra macedoskiego. Arystoteles zajmowa si tworzeniem filozofii.
rdem filozofii jest zdziwienie wobec wspaniaoci i wszechwiata i podziw, jaki on budzi.
Napisa wiele dzie Polityka (filozofia spoeczna). Dokona klasyfikacji nauk (zauway, e z wszechwiedzy filozofii wyaniaj
si inne nauki).
W teorii bytu Arystoteles przyjmowa (inaczej ni Palton), e byt skada si z przyczyn ;
materii
formy
zakorzenie
teologiczny pogld (wszystko ma swj cel)
tj. materialna, formalna, sprawcza, celowa.
Jedno duszy z ciaem. Dusza jest poczona z ciaem poczona wyrnia;
- dusz wertykaln (roliny)
- zmysow (zwierzta)
- rozumn (czowiek)
Wszystko co yje ma dusz, Arystoteles chcia oeni empiryzm kierunek poznania z racjonalizmem i to mu si udao.
Zdaniem duszy jest poznanie zmysowe i umysowe. Dusza wiecka. Dzisiejsze uczenie jest bliskie empiryzmowi.
EMPERIA to co zmysowe, dostpne zmysom oraz oparta na tym znajomo, obeznanie z rzeczami, ktre nie jest jeszcze
poznaniem prawdziwym wiedz, chocia od niego wszelka wiedza si zaczyna.
TEORIA miaa znaczenie sakralne, oznaczaa oznaczanie czci Bogu oraz adoracje. Arystoteles teorie nazywa najwyszy rodzaj
poznania. Wiedza teoretyczna jest wiedz teoretyczn.
Przez filozofi rozumia wiedz teoretyczn. Kada z nauk teoretycznych, czystych rozwaa to, co jest w obrbie swej
dziedziny. Jednak adna z nich nie rozpatruje samego tego, co jest samego bytu. Wanie badanie powszechnych wasnoci
tego, co jest , ma by zadaniem filozofii pierwszej (teologii, filozofii poszukiwanej)
Arystoteles wyrnia 4 przyczyny powstawania wszystkiego;
materialna (z czego?)
formalana (wedle czego?)
sprawcza (kto lub co jest sprawc?)
celowa (z jakiego powodu?)
Dziaalno czowieka jako istoty rozumnej polega na tym, e dzieki teorii dajcy wgld w oglny porzdek rzeczy, odnajduje on
waciw miar dla swojego postpowania, co pozwala mu samodzielnie ksztatowa wasne ycie. Etyka Arystotelesa ma
charakter INDYWIDUALISTYCZNY.
Arystoteles odnosi sprawiedliwo do prawa i jego przestrzegania, wprowadzajc do tej cnoty element rwnoci.
SPRAWIEDLIWO staje si u niego spoiwem wicym ludzi we wsplnot, ktra przez ni nabiera charakteru politycznego.
Utrzymanie politycznego charakteru wsplnoty wymaga od obywateli traktowania jej jako obszaru komunikacji, przybierajcego
w demokracji form mwienia, suchania.
To dziki mowie LOGOS, zdolnoci do wydawania sdu, orzekania, ludzkie staj zdolne do ycia, we wsplnocie majcej dobro
wsplne. W tym oglnym sensie sprawiedliwoci tosama jest z cnot.
Dwa znaczenia sprawiedliwoci;
dystrybutywna (rozdzielcza)
atrybutywna (wyrwnujca)
POLITYKA Arystoteles podejmujc rozwaania nad idealnym ustrojem w sposb systematyczny uj take cao greckich
dowiadcze politycznych. Rozpatrujc genez spoecznoci politycznej, formy ustrojw politycznych i ich przemiany. Tym
samym wyodrbni ten obszar problemowy i utorowa drog w rozumieniu polityki jako wiedzy o bycie politycznym.
PRZEKONANIE metoda, ktrej celem jest zmiana pogldw lub nastawienia suchacza. Dla Arystotelesa RETORYKA
stanowia przede wszystkim sztuk rozumowego przekonywania.
W staroyt. Retoryka czya wiedz naukow,, z ktrej osigni czerpaa, z przestrzeni publiczn, w ktrej je stosowaa.
A. opracowa system logiki, ktry stanowi podstaw studiw logicznych a do 19 wieku.
SYLOGIZM wypowied, w ktrej si co zaoy co innego ni si zaoyo, musi wynika dlatego, e si zaoyo.
Najczstsza forma sylogizmu skada si z 3 stwierdze, z ktrych 2 s przesankami a 1 wnioskiem argumentu np.; wszyscy
ludzie s miertelni, Sokrates jest czowiekiem, Sokrates jest miertelny.

Arystoteles uwaa istot ludzk za 1 byt bdcy czci natury. PSYCHE czyli dusza jest wg niego sia oywiajc ciao,
okrela j jako form ciaa i pierwszy akt ciaa naturalnego, ktre posiada w monoci ycie. Dusza jest sprawcz, formaln i
celow przyczyn ciaa i ginie po jego mierci.
Myli naley traktowa jako co, co narzuca form rozumowi.
Arystoteles wyrnia rozum czynny i bierny przyjmuje myli.
PYTANIE 5.Demokryt i jego kontuatorzy ontologia i etyka.
Demokryt jest starszy od Arystotelesa, ale wypywa z Platona dlatego przedstawiony na jego tle.
Demokryt z Abdery ( ur. 460 - 350) myliciel i podrnik (czerpa idee z dowiadcze podrzy). Podrowa po Egiptu,
Babilonu, Persji i Aten, Prace Demokryta, ktre dotyczyy wielu rnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii,
gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) jego dziea spony a o jego twrczoci wiemy od innych filozofw. Demokryt
duo pisa. Powiedzia on: Istniej jedynie atomy i pusta przestrze; caa reszta to tylko pogldy. Demokryt by zwolennikiem i
twrc filozofii materialistycznej.
Pogldy Demokryta;
1. tworzy i rozwija atomistyczn teori bytu ontologia monizm materialistyczny
Powoywa si na Lenkiposa. Byt istnieje jak i nieistnieje. Prnia istnieje rwnie dobrze jak byt.
Tworzy i rozwija atomistyczn teori materii Leucypa, tworzc pierwszy dojrzay system filozofii materialistycznej. Szerzy
tez o niecigoci materii (istniej tylko atomy i prnia). Byt istnieje jak i nie byt.Prnia istnieje jak i byt. To co istnieje jest
popretykowane prni dlatego, e byt jest z atomw a one s w cigym ruchu. Rni si tylko ksztatem, pooeniem i
ukadem, Demokryt wyjania zjawiska przyczynami (materialnymi, mechanicznymi). Wszechwiat jest nieskoczony i jest w
ciagym ruchu.
Wszystkie rzeczy to skupiska atomw. Zmiany rzeczy to zewntrzne przejawy ruchu atomw. Ruch atomw nie wynika z
wewntrznej energii atomu, bo atomy s we wntrzu niezmienne. Poruszaj si one na skutek uderzenia 1 atomu w drugi atom i
jest to ruch mechaniczny.
Filozofia Demokryta to materializm i mechanizm.
2. racjonalizm - rdem poznania obiektywnego jest rozum
teoria subiektywnoci jakoci zmysowych
Demokryt konsekwentnie wyjania jako proces materialny take poznawcz (psychiczn) aktywno czowieka. Postrzeganie
zmysowe zachodzi dziki odrywaniu si od rzeczy czstek bdcych ich podobiznami (eidola), ktre poprzez narzdy zmysw
wnikaj do duszy.
S dwa rodzaje poznania;
1) trafne (rozumne)
2) nietrafne (zmysowe)
Tu Demokryt podzieli filozofie na empirykw i racjonalistw. Trzeb uruchomi mylenie a potem odkrywa prawdy.
Wsplnym celem wszystkich ludzi jest dobro i wiedza za przyjemno jest inna dla kadego. Najwiksz przyjemno daje
wiedza. Szczcie uzyskujemy dzieki harmonii z innymi jednostkami. Tym celom suy take rozwj kultury, pastwa, religii,
nauki i filozofii.
Demokryt a zanim Epikur byli zwolennikami rozwoju spoecznego poprzez rozwj kultury.
3. Aksjologia
etyka
o eudajmonizm - najwysz wartoci jest zadowolenie, stan harmonii, rwnowagi i spokoju ducha; nad
namitnociami powinien panowa rozum, ktry nakazuje zachowa umiar; zarwno brak jak i nadmiar
przyjemnoci niepotrzebnie zakcaj spokj ducha
o intelektualizm - od przyjemnoci zmysowych waniejsze s przyjemnoci duchowe
estetyka
o mimetyczna teorii sztuki (mimesis)
Uczniem Demokryta by Epikur. Jego dziea spony. Zajmowa si filozofi czowieka i moraln (etyk) , znany pod
epikureizmem (przeciwstawny jest stoicyzm).
Epikur, stoicy, sceptycy hellenistyczna filozofia ycia.
EPIKUR (341-270 p.n.e.) filozofia ogrodw.
-Zaoy sw szko w Atenach w roku 306 p.n.e. przetrwaa ona do IV w. N.e.
Epikur utosamia dobro etyczne z przyjemnoci (gr.hedone), sta si prekursorem etyki hedonistycznej.
Niewiedza to rdo ludzkich lkw i obaw, wrd ktrych najbardziej dokuczliwa wg Epikura jest obawa przed cierpieniem,
niemonoci osigania szczcia, bogami, mierci
Lekarstwo BG NIE WZBURZA STRACHU, MIER JEST BEZBOLESNA, TO CO DOBRE MONA ATWO
ZDOBY, A TO CO ZE MONA ATWO ZNIE

Aby zapewni wolno ludzkim dziaaniom Epikur w swej filozofii przyrody odszed od zasad powszechnej koniecznoci, jaka
rzdzia u Demokryta ruchem atomw. W spadaniu atomw jak twierdzi nastpuj nieznaczne odchylenia (gr.parenklisis), s
one nie do przewidzenia, przypadkowe, std take nie do przewidzenia s ich nastpstwa.
Epikur jest jednym z najwaniejszych filozofw tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, w ktrej dominoway zagadnienia
filozofii ycia. Na temat ycia Epikura nie wiadomo zbyt wiele, gdy nie zachoway si do dzisiaj adne jego oryginalne dziea.
Gwnym rdem wiedzy o Epikurze i jego systemie s prace rzymskiego filozofa i poety Lukrecjusza.
W czasie studiw w Atenach szczeglnie zainteresowa go system atomistyczny Demokryta i hedonizm Arystypa, ktry pozna
poprzez ich uczniw odwiedzajcych Akademi.
Podrowa po rnych koloniach ateskich, w dwch z nich Mytilene i Lampsacus zaoy szkoy filozoficzne. Ok. 306 r. p.n.e.
by ju na tyle zamony, e sta go byo na kupno duego domu z ogrodem w Atenach, w ktrym zaoy swoj wasn szko
filozoficzn zwan czsto "Ogrodem" "Ogrd" skupi wok siebie grup podobnie mylcych filozofw, ktrzy zapocztkowali
epikureizm, system filozoficzny, ktry konkurowa ze stoicyzmem a do czasw rozwoju chrzecijastwa.
Koncepcja Epikura bya koncepcj hedonistyczn (Hadyno przyjemno), szczcie polega na doznaniu przyjemnoci,
nieszczcie jest udziaem cierpienia.
Rnica w rozumienia szczcie midzy ;
- Stoicy hodowali zasadzie skupienia nad wartociami duchowymi
- Epikur najwicej przyjemnoci ma ten kto ma najmniej potrzeb, Najlepiej umiarkowane, nie naduywa jeeli czowiek ma
niewiele potrzeb wwczas atwiej je zaspokoi. Szczliwe jest ycie zgodne z natur wolne od lkw przed bogami i mierci tj.
harmonijne- koncepcja filozoficzna zakadaj zgod z natur, ycie czowieka nie jest zalene odbogw lecz od losu. Nie naley
ba si mierci, bo ze mierci tak naprawd si nie spotkamy, jest to jedynie zmiana struktur (atomw
EPIKUREIZM
Epikur powiada przyjemno niejedno ma imi jest przyjemno pozytywna i negatywna.
Przyjemno pozytywna polega na zaspakajaniu potrzeb i pragnie, trzeba mie potrzeby i szuka ich zaspokojenia. Zdaniem
Epikura najlepsza jest przyjemno negatywna polegajca na braku cierpienia fizycznego i duchowego. Stan dobrego
samopoczucia wywoany przez sam fakt ycia jest wystarczajcy eby by szczliwym. Ten rodzaj przyjemnoci nie wymaga
adnych zabiegw, adnej walki ze wiatem. rodkami do osignicia przyjemnoci mog by moralno i rozum. Nie mona by
szczliwym jeeli prowadzi si ycie ajdackie, wtedy atwo o wrogw i kopoty. Rozum za jest potrzebny, by wybiera midzy
przyjemnociami, aby analizowa skutki przyjemnoci. Rozum ma take zdaniem Epikura, rozprasza nastpujce lki:
1. lk przed niemonoci osignicia szczcia
2. lk przed cierpieniem
3. lk przed mierci
4. lk przed Bogami
Lki odbieraj spokj ducha i s przyczyn nieszcz. Epikur w odpowiedzi na te 4 lki proponuje nam tzw. Czwrmian
leczniczy:
1. Szczcie jest w zasigu twojej rki, nie to szczcie pozytywne, ale na pewno szczcie negatywne. Jeli sam to
szczcie odpychasz, gonic za rnymi potrzebami i urojeniami to twoja sprawa. Szczcie jest w zasigu rki, trzeba
nauczy si je utrzymywa.
2. Nie tyle cierpienie jest straszne, ile lk przed nim. Cierpienie bowiem jeeli jest dugotrwae to nie jest intensywne i da
si znie. Jak jest intensywne to dugo nie trwa.
3. Ze mierci si nigdy nie stykamy bo kiedy mier jest to nas nie ma a gdy my jestemy, nie ma mierci. mier to
brak wszelkich dowiadcze i odczu, a tam gdzie niczego nie odczuwamy zmysami nie ma ani dobra ani za, a mier
jest kocem wszelkiego odczuwania nie ma wic czego si obawia.
4. Lk przed bogami jest take nierozsdny, poniewa bogowie wprawdzie s (zdaniem Epikura), ale nie mieszaj si w
sprawy ludzkie, czyli nie sprawuj opatrznoci nad wiatem i naszym losem, nie ma si wic co bogw obawia.
Epikur by materialist, naczeln wartoci jest przyjemno i to przyjemno negatywna, ta o ktr nie trzeba w ogle zabiega.
rodkami tej przyjemnoci jest moralne ycie i rozum, ktry przede wszystkim ma rozprasza owe 4 lki.
STOICYZM
Twrc szkoy stoickiej by Zenon z Kition, ktry ok. roku 300 p.n.e. naucza w Atenach w portyku zwanym stoa poikile std
wzia si nazwa: stoicy.
Wybitnymi stoikami w Rzymie byli m.i.: Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz.
Stoicy wprowadzili podzia filozofii na: fizyk (teori natury), logik (nauka o rozumie i myleniu) oraz etyk.
Wiedza teoretyczna potrzebna jest po to, by y mdrze, y zgodnie z rozumem i natur. Ideaem etycznym stoikw jest
mdrzec, ktremu zrozumienie zmiennoci wiata, wasnego losu pozwala zachowa wewntrzny spokj ataraksj STOICKI
SPOKJ.
Fatum orzeka, wyrokowa, przepowiada.
Stoicy proponuj jak gdyby trzy wielkie strategie osigania dobra moralnego (doskonaoci moralnej).
1. Odci si od wiata lub zneutralizowa wiat wiat jest zawsze dla nas ze znakiem plus. Stoikom chodzi, by
sprowadzi ten plus do zera. wiat jest za duy, by go opanowa, ycie ludzkie jest za krtkie, by cokolwiek utrzyma a
poza tym nikt na tamt stron i tak nic nie przeniesie. wiat jest potrzebny by przey. Najwyszym dobrem jest wew.

2.
3.

Doskonao czowieka. Naley zneutralizowa nasze przywizanie do wiata, przeci t ppowin emocjonaln. Stoik
to kto taki, kto jest nieczuy na dobra tego wiata.
Uderzy w afekty (choroby duszy): podanie, zawi, smutek, strach. Wszystkie te afekty wymagaj cakowitego
wypenienia. Nie ma moralnoci i dobra moralnego bez wytpienia afektw i osignicia stanu apatii (beznamitnoci).
Wyrwna nasze emocje w stosunku do ludzi kocha swoich blinich i siebie samego. Stoicy twierdz: wszyscy
jestemy ludmi i do wszystkich naley odnosi si jednakowo.

SCEPTYCY
Argumenty ich mona podzieli na trzy:
1. Nie ma prawdy prawda jest nieosigalna, bo zmysy udz, a rozum jest nieskuteczny.
2. Gdyby nawet prawda bya osigalna, to nie widzielibymy czy j osignlimy, poniewa nie istnieje kryterium prawdy.
Nie sposb odrni prawdy od faszu.
3. Nie ma dowodu, nie mona niczego dowie.
PYTANIE 6. Aureliusz Augustyn (354 430) w. Augustyn.
Zaj si czowiekiem, relacje midzy czowiekiem a Bogiem, etyk.
Syn urzdnika Rzymskie w Afryce.
Pocztkowo nalea do nurtu marucheizmu. Kierunek ten zakada, e isnieje wieczna walka midzy dobrem a zem. Dlaczego
wieczna bo siy dobra i za s rwne. Czowiek jest istot rozdart midzy dobrem a zem.
Chrzest 387 r. wstpi na drog kapask 391, tytu biskupa 396 r. Zaistnia jako jeden z filarw teologii. Pis liczne dziea w
postaci dialogu.
Dziea; Solktognia, Rozmylania, O niej niemiertelnoci duszy.
Augustyn zajmowa si wieloma zagadnieniami.
Teoria poznania;
1) jego teza to; wejd sam w siebie tak mieszka prawda
2) teza wiedza jest gwarantem wiary ale wiara jest gwarantem wiedzy (g. Przedmiotem poznania jest Bg).
3) Rol objawienia jest umoliwienie faktycznego poznania. Teologia jest dyscyplin umoliwiajc rozwj filozofii.
4) Sceptycyzm dedodogiczny trzeba wtpi by odrni to co jest prawdziwe od tego co nie prawdziwe.
Relacje midzy ciaem a dusz.
Dualizm czowiek skada si z duszy i ciaa jako dwch samoistnych substancji.
Dusza jest wieczna, ciao za ograniczone czasie
Dusza kieruje ciaem, ciao jest gwnym narzdziem a si ktra decyduje o czowieku jest sfera duchowa, kulturowa,
przedkadanie wartoci duchowe nad cielesne.
Czowiek yje jednoczenie w ;
W pastwie Boym
W pastwie ziemskim
Czowiek jest czonkiem zgromadzenie czekajcego na zbawienie, czowiek yje yje w spoeczestwie. Duchowym yciem i
ziemskim yciem czowieka ma si zajc koci jako instytucja.
Podstaw istnienia tych pastw jest walka dobra ze zem. Nie ma szans by jedna strona zwalczya drog. A nie mg
przyj, e dobro i zo rwnowane siy.
Ziemskie pochodzenie za.
Dalczego Bg pozwoli by zo byo czowiek jest sabowity. Bg dopuci istnienie maego za bu mona byo je rozrni
dobro i zo, aby mg szuka dobra. Ale liczy si droga, ch, wysiek zdobycia dobra.
Pochodzenie za jest pochodzeniem ludzkim, pochodzenie dobra jest pochodzeniem Boskim. Zo istnieje jako brak dobra. Istota
dobra polega na osiganiu Boga bo On jest prawd, Ciao jest gwnym siedliskiem za.
Dusza jest samoistn substancj zamieszkujc tylko chwilowo nasze ciao. Ciao jest niczym w porwnaniu z dusz. Dusza jest
wszystkim. Czowiek to dusza z dodatkiem ciaa. Dusza otrzymaa od Boga czstk wiedzy, Bg podzieli si z nami i z dusz
ludzk czstk swojej wiedzy. Cz z tych idei przystpn dla nas wla w kad dusz. To jest wanie tre TEORII
ILUMINACJI. Bg nas owieci w ten sposb.
Dusza czy czowieka z Bogiem.
Tylko jako dusza czowiek jest osob tym ktry myli, pamita, chce.
Dusza nie jest wic tylko tym , co tkwi w czowieku, ale jest przede wszystkim obszarem jego wiadomych przey, ktre daj
si bada jedynie od wewntrz.
Myl Augustyna jest wiadectwem kolejnego (po Platonie i Sokratesie) kroku w zwracaniu si czowieka ku sobie, ku swojemu
wntrzu. Podobnie jak tamci myliciele, odrzuci poznanie zmysowe, jako niepewne, ale pewnoci nie wiza z jakim
przedmiotem poznania., lecz z samym poznaniem: nie sposb wtpi we wasne przeycia
CZOWIEK JEST ROZUMN DUSZ, KTRA KORZYSTA ZE MIERTELNEGO I NIEMATERIALNEGO CIAA

Bg stwarza dusz w chwili narodzin

Caa wiedza jest tworem rozumnej duszy
Zoono natury ludzkiej ycie moralne
rdem za jest zdolno do wybierania przez wolnego czowieka midzy rnymi rodzajami
mioci.

PYTANIE 7. Tomasz z Akwinu czowiek o obiektywnym wiecie hierarchii i obowizkw.

Augustyn i Tomasz dwa filary chrzecijastwa (katolicyzmu). Kluczow rol zajmuje w. Tomasz, jego filozofia traktowana jest
jako fundament wspczesnego kocioa katolickiego.
w. Tomasz z Akwinu (1225 1274) Szczyt scholastyki (fil. Szkolnej) przypada na wiek XIII. w. Tomasz, najwybitniejszy
filozof tego okresu, opar sw filozofi na filozofii Arystotelesa.
Nawizujc do filozofii Arystotelesa, stworzy wszechstronny system, ktry uznany zosta za teoretyczn podstaw nauki
Kocioa rzymskokatolickiego. Zmar na apopleksj.
Doktor kocioa wychowanek benedyktynw na Monte Casino, studiowa w Neapolu, Rzymie, Kolonii. By niejako filozofem
na zamwienie. Koci istnia jako potga.
Tomasz otrzyma zamwienia od papiea wczesnego by wyjani 2 filozofie o tradycje Arystotelesa i kanony filozofii kocioa.
Polegao to na wyjanieniu terminw.
Pogldy filozoficzne
System filozoficzny Tomasza mona najkrcej scharakteryzowa jako konsekwentne przystosowanie klasycznych pogldw
Arystotelesa do treci zawartych w teologicznej doktrynie chrzecijaskiej. Tym sposobem zostay wprowadzone do katolicyzmu
pojcia aktu i potencji, formy i materii, zasad przyczynowego powizania zdarze, rozumienie poznania jako procesu
receptywnego, oraz pojcie dowodu. Wedug w. Tomasza nie jest bezporednio znany umysowi ludzkiemu ani Bg, ani dusza,
ani adne prawdy oglne. Czowiek rodzi si bez adnej wiedzy i zdobywa j dopiero w czasie ycia.
Za istnieniem Boga przemawia pi argumentw, niesusznie nazywanych dowodami.
jeli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel - Bg
jeli kada rzecz ma sw przyczyn, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza - Bg
jeli byty nie istniej w sposb konieczny (pojawiaj si na wiecie i przemijaj), musi istnie byt konieczny - Bg
jeli rzeczy wykazuj rn doskonao, to istnieje byt najdoskonalszy - Bg
jeli celowe dziaanie jest oznak rozumnoci, to ad i porzdek w dziaaniu bytw nieoywionych, lub pozbawionych
poznania, wiadcz o istnieniu Boga, kierujcego wiatem nieoywionym.
Tomici podkrelaj zasugi Tomasza w kwestii pogldw na temat Boga. Arystoteles Boga okrela jako byt najwyszy, Tomasz
za nie stawia go w hierarchii bytw, lecz definiowa jako czyste istnienie, czyli Bg jako podstawa kadego bytu, a nie jako
jeden z bytw o najwyszych przymiotach.
W dziedzinie filozofii pastwa gosi, e na czele pastwa jest wadza wiecka i duchowna, twierdzi te, i istnieje ustrj
republiki i monarchii. Najlepsza jest monarchia, bo to ona troszczy si o lud, za krl musi przestrzega prawa boego i natury. Za
tyrana uznawa tego, co nielegalnie zdoby wadz, przez uzurpacj, symoni (kupienie urzdu).
W filozofii prawa gosi, e prawo jest rozporzdzeniem rozumu. A to, ktre jest z nim niezgodne, nie jest prawem. Prawo musi
mie cel - dobro powszechne, a dodatkowo celem jest szczcie. Prawo ustanawiaj legalnie panujcy. Musi ono by
promulgowane przez panujcego (ogoszone). Uwaa, e istniej dwa rodzaje prawa: pozytywne narodw i cywilne dla pastw.
S to prawa pisane i umowne. Jest jeszcze trzecie prawo: pochodne. Boskie prawo pozytywne podzieli na: niedoskonae (to w
Starym Testamencie) i doskonae (w NT).
Nauka Tomasza o transcendentaliach
Transcendentalia (z ac. transcendentare - "przekaracza") to waciwoci przysugujce kademu bytowi, co mog orzec o
kadym bycie"
Byt swity sam w sobie
1) byt - wszystko, co jest - istnieje (wywodzi si z aktu istnienia)
2) rzecz - wszystko jest rzecz, poniewa ma jak tre
3) jedno - byt o tyle jest bytem, o ile jest jednoci [platonizm] Byt w relacji do innych
4) odrbno - byt o tyle jest bytem, o ile jest odrbny
5) dobro - ze wzgldu na relacj do woli, o kadym bycie moemy powiedzie "dobro"; kady byt moe by dobry, bo jeli co
istnieje, oznacza to, e Bg tego chce
6) prawda - kady byt jest dorzeczny - nadaj si do poznania intelektualnego
7) pikno - pikne jest to, co jest ujrzane
W 1319 Koci rzymskokatolicki rozpocz wstpne postpowanie w sprawie kanonizacji Tomasza z Akwinu. Kanonizowany 18
lipca 1323 przez papiea Jana XXII w Awinionie. Na soborze trydenckim tylko dwie ksigi umieszczono na otarzu - Bibli i
Summ Teologii Tomasza z Akwinu.
Atrybuty: Dominikaski habit. Soce na piersiach, mitra u ng. Kielich i hostia oraz ksika i gob.

Dziea

Summa Theologiae (1265-1274, niedokoczona)

Summa de homine
De regno (1267- niedokoczony)
Komentarz do sentencji Piotra Lombarda

2 aspekty bytu: ISTOT i ISTNIENIE.

Wszelki realny byt, tzn. kada substancja, skada si z istoty i z istnienia. Jedynie Bg jest bytem niezoonym w nim istota jest
rwna istnieniu, jego istot jest istnienie.
Dowody na istnienie przyczyny sprawczej:
1.
2.
3.
4.
5.

Zmiany zachodzce w wiecie. Wszystko co si porusza, jest wprawiane w nich przez co innego, przez nieruchom
przyczyn.
Rozpatruje konkretne przyczyny zmian, wychodzc e musi istnie pierwsza przyczyna, ktra jest Bogiem, gdy adna
inna przyczyna nie mogaby by przyczyn dla samej siebie.
Wskazuje na fakt, e niektre byty powstaj i gin, co wiadczy o tym, e nie s one konieczne, lecz przypadkowe, i wb
tego naley zaoy istnienie bytu koniecznego jako rda istnienia bytw przypadkowych.
Niektre rzeczy uznajemy za lepsze od innych i twierdzi e istnieje rnych stopni doskonaoci implikuje istnienie
najwyszego, najprawdziwszego, najwyszego bytu, ktry stanowi przyczyn wszystkich bytw wzgldnie doskonaych
i sam jest czyst doskonaoci.
Z faktu, e ciaa organiczne wydaj si dy ku jakiemu celowi bdcemu dobrem, wnosi e musi istnie byt rozumny,
dziki ktremu cao rzeczy ma swj styl.

Miejsce istot ludzkich jest midzy BOGIEM i ANIOAMI. Z jednej strony a wiatem zwierzcym z drugiej.
Ludzk osob stanowi ciao i dusza.
Moralne ycie czowieka polega na poszukiwaniu wiedzy o Bogu wolny wybr.
Hierarchia bytw;
Wszystko co isnieje to sposoby isnienia;
Bg
Anioy
Czowiek
Zwierzta
Roliny
Materia nieoywiona
Ta hierarchia oparta jest o wag duchowoci w bycie. Bg duchem przyczyn sam w sobie.
Struktura czowieka - typowa dla chrzecijastwa;
Dualizm duszy i ciaa]
Dowartociowanie cielesne
Transcendencje o ziemskie powinnoci czowieka
Dowartociowanie cielesnoci
a) obowizki, transcendencje wynikajce z obowizku wobec Boga
b) obowizki wynikajce z innych ludzi
PYTANIE 8. Franciszek Bacon empiryzm i filozofia nauki.
F. BACON (1561 1626) empirysta twrca nowego empiryzmu i filozofia nauki
Urodzi si w rodzinie arystokratycznej (lord) , studiowa w Coubrig. Bg prokuratorem generalnym, czowiekiem parlamentu,
doradc krla.
Zajmowa si filozofi nauki, metodologi i teoi poznania oraz filozofii polityki
Napisa ;
Novum organum
Nowa Atlantyda
Kontynuator filozofii renesansu i humanizmu, zapocztkowa filozofi naukowo pragmatyczn. Myliciel pocztku rewolucji
przemysowej w Anglii (16-17 wiek). Pocztek filozofii nauki i industrii (spoecznoci przemysowej, modernistycznej).
Empiryzm jest wyjciow B
To czego nie byo w umyle, nigdy w nim nie bdzie. Umys uoglnia i tworzy tezy
Teoria zudze (umysu wychowania, mocy, obyczaju),

Bacon krytycznie zapatrywa si na umys ludzki, ktry uwaa za podlegy z koniecznoci rnorodnym zudzeniom. Wyrni
on cztery rodzaje takich zudze (jest to tzw. teoria idoli):
zudzenia plemienne (idola tribus) - wynikajce z natury ludzkiej i wsplne wszystkim ludziom; naley do nich
antropomorfizm i doszukiwanie si celowoci w wiecie;
zudzenia jaskini (idola specus) - przesdy jednostek, spowodowane przez wpyw wychowania i rodowiska;
zudzenia rynku (idola fori) - powodowane przez niedokadno, nieadekwatno i wieloznaczno poj,
niedoskonao jzyka;
zudzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez bdne spekulacje filozoficzne, ktrych wyniki s przyjmowane na
mocy autorytetu.
Bacon zamierza zatem dokona reformy nauki, aby waciwa metoda zapobiega panowaniu zudze. Miaa to by nauka
suca realizacji praktycznych celw. "Tyle mamy wadzy, ile wiedzy" - mawia. Nauka taka winna owocowa nowymi
wynalazkami. Temu celowi najlepiej suyo przyrodoznawstwo (u Bacona - filozofia przyrody), w ktrej wyrni cz
operatywn, odpowiadajc dzisiejszym naukom technicznym. Najlepszym natomiast narzdziem dla uzyskiwania prawdziwej
wiedzy jest eksperyment. Dla metody eksperymentalnej za czasw Bacona brakowao waciwej teorii uoglniania danych
dowiadczalnych, czyli indukcji. Bacon zamierza stworzy tak metod, ktra pozwoli odkry stae waciwoci rzeczy.
Powici temu Novum Organum (1620), majcej w zaoeniu by tomem wielkiej pracy reformujcej caoksztat nauki
Instauratio Magna (nie dokoczonej). W dziele tym zawar metod zwan indukcj eliminacyjn (zmierzajc do odkrycia
niezmiennych cech rzeczy) pierwsza rubryka miala tytu: tablica obecnoci cech, kolejna: tablica nieobecnoci, trzecia: tablica
stopni. Cechy wypisane w tablice 1 i 2 zostay wykrelone. Pozostae miay stanowi cel poszukiwa, opisany potem w tablicy 3.
Bacon postulowa o rozdzielenie filozofii na;
praktyczn
teoretyczn
PYTANIE 9. KARTEZJUSZ (1596 - 1650) racjonalizm, dualizm duszy i ciaa, niezaleno nauki.
Francuski filozof i matematyk. Jego filozofia staa si klasycznym wyrazem nowoytnego racjonalizmu i stanowi jeden z
punktw zwrotnych w dziejach myli europejskiej. Otworzya now perspektyw, w ktrej filozoficzne problemy zyskay
odmienny ni dotd sens
Ojciec racjonalizmu. Cae Zycie walczy z filozofi spekulatywn 0 scholastyk.
Budowanie nowego racjonalizmu jako drogi do prawdy;
wiem, e wtpi (sceptyzm metodologiczny) twierdzi, e wtpienie jest pierwszym krokiem do nowej wiedzy. Naley
wic wtpi we wszystko ( w tradycje filozoficzn , w to co gosi koci i religi, wiedz potoczn i empiryczn)
MYL, WIC JESTEM (Cogito, ergo sum) Jest formu wyraajc naczeln zasad Kartezjuszowej filozofii.
Sformuowanie to wyraa, fakt, e to JA myl, e poznanie jest moim poznaniem, wiedza jest moj wiedz. Ten fakt
wanie, jako absolutnie pewny, uzna Descates za aksjomat, od ktrego rozpocz budowanie nowej caoci wiedzy
pewnej.
Przyjmujc za pocztek swej filozofii zasad COGITO, D. Zerwa z dotychczasow koncepcj filozofii, ktra za swj pocztek
uznaa lec poza umysem rzecz sam. Kartezjuszowska filozofia, znajdujca si w samym umyle maj zasad, nazwana
zostaa racjonalizmem.
- Descartes nie twierdzi jedynie, e poznanie umysowe jest pewniejsze od poznania
zmysowego ale dowodzi ponad to , e tylko dziki pojciom umysu moliwe jest w ogle
wyodrbnienie jakiej rzeczy spord innych i rozpoznanie jej (jako jej samej), mimo zmian,
jakim moe podlega, pojcie stanowi wic o tosamoci rzeczy.
- Tym, co bezporednio znane, jest umys. Podmiotem subiectum nazywa si wycznie umys
JA MYLCE Termin przedmiot oznacza odtd to, co poznawanie to co jest czym dla
podmiotu.
- Utosamiajc substancjalno z rozcigoci, Descartes utworzy pojcie przestrzeni jako
nieskoczonego KONTINUUM. Przestrze jako kontinuum jest teoretyczn konstrukcj,
pozwalajc okreli jednoznacznie pooenie kadego ciaa za pomoc odpowiednich
wsprzdnych na osiach, ktre zostay nazwane: kartezjaskim ukadem odniesienia.
Ja jako, podmiot filozoficzny, dysponuje wolnoci absolutn, nieograniczon, gdy jest to przede wszystkim wolno mylenia.
Jeli odczuwa ono jakie ograniczenia, to nie wskutek zewn. Naciskw (koniecznoci), lecz swego niedostatecznego poznania
(wolno kartezjaska).
Racjonalizm filozoficzny - filozofia zakadajca moliwo poznania prawdy z uyciem samego rozumu - w wersji mocnej
negujcy rol innych sposobw poznania: danych zmysowych, dowiadczenia, intuicji etc.; w wersji sabszej uznajcych
drugorzdn ich rol. Racjonalistyczna filozofia budowaa systemy oparte na aksjomatach, z ktrych poprzez dedukcj prbowaa
wywie kompletny obraz wiata. Filozofia racjonalistyczna zostaa zapocztkowana w filozofii greckiej (eleaci), a w nowoytnej
postaci wywodzi si od Kartezjusza. W filozofii anglosaskiej bywa nazywana racjonalizmem kontynentalnym.
DUALIZM polega na ukazaniu dwch przeciwstawnych stanowisk, jakie nieuchronnie narzuca nam odpowied na pytanie,
ktre stawia sobie kady czowiek mylcy: KIM JA JESTEM?

Z jednej strony jestem umysem, ktry sam w sobie odnajduje podstaw swojej wiedzy, majc wolno uznania czego za pewne
lub nie jest to porzdek racji i argumentu. Z drugiej za strony JA mylcy podmiot okazuje si tylko doznajcym ciaem,
uwikanym w porzdek przyczyn z podlegajcym rnym koniecznociom.

PYTANIE 10. La Mettrie (1709 - 1751) ; czowiek maszyna, lekarz i filozof

Dzieo; Czowiek maszyna wyoy w tym dziele swoje pogldy atonistyczne i materialistyczne. Sdzi, e czowiek jest jak
nakrcona maszyna. A natura jest mechanizmem nakrcajcym ten maszyn. Cech charakterystyczn bytu jest wszelka materia.
MONIZM MATERIALISTYCZNY jest tylko jedna substancja materi uformowana przez atomy (dla porwnania Demokryt
twierdzi ze oprcz materii jest prnia)
Pogldy;
1. wszystko co istnieje jest materi
2. dusza jest materialna (zbudowana z innych atomw) dusza wrasta wraz z ciaem i jest od niego zalena.
3. wiedza pochodzi z dowiadczenia a nie z czystego mylenia cae ycie specyficzne
4. panteista pan mysto teista Bg wszystko jest Bogiem byt to panteizm, caa materia posiada atrybuty duchowe
5. kada rolina, zwierze i czowiek jest swego rodzaju maszyn
6. spoeczestwo jest mechanizmem, w ktrym nie ma miejsca na religi ani na metafizyczn etyk. U rda kadej etyki
powinna by religia a metafizyka filozofii
7. to kim jest czowiek zaley od wychowania i wyksztacenia
8. moralno ma charakter wzgldny
Sensualistyczna teoria poznania niczego nie ma w umyle co by byo w zamyle.
PYTANIE 11. Jean-Jacques Rousseau antynomie natury i kultury.
Rousseau (1712 1778) pochodzi z Genewy, saw zdoby we Francji. Jego krytyczne wobec wspczesnoci prace literackie i
filozoficzne miay istotny wpyw na opini publiczn przedrewolucyjnej Francji.
Hipoteza CZOWIEKA NATURY bya dla Rousseau nie tylko podstaw pesymistycznej oceny swoich czasw, ale take
sugerowaa pesymistyczn koncepcj dziejw jako procesu odchodzenia od natury (denaturyzacji) to co naturalne, zostaje
stumione przez to, co sztuczne (kultur), uczucie zostaje zdawione przez intelekt.
SUMIENIE zdolno moralnej oceny wasnych czynw. Wg Rousseau sumienie jest gosem natury, ktry pozwala nam czu i
wspczu; nakazujc wszelkie powinnoci wobec innych, kae nam je traktowa jako powinnoci wobec samych siebie. Z tego
wzgldu Rousseau uznaje sumienie (a nie rozum) za t zasad, na ktrej opiera si poczucie obowizku, a w konsekwencji take
wszelka wi spoeczna.
W przekonaniu R. Dotychczasowe doktryny umowy spoecznej uzasadniay jedynie despotyzm, sankcjonujc wadz zwierzchni
stojc ponad ogem jej poddanych i niezalen od nich. Rousseau przeciwstawia im swoj koncepcj UMOWY
SPOECZNEJ, majcej ukonstytuowa takie CIAO POLITYCZNE, w ktrym JA indywidualne zbiega si i pokrywa z MY
JA oglnym. Bronic zasady suwerennoci ludu i republiki jako moralno-politycznego ideau organizacji spoeczestwa,
Rousseau sta si jednym z wsptwrcw idei politycznych rewolucji francuskiej.
PYTANIE 12. Immanuel Kant teoria poznania i etyka.
Cae swe ycie spdzi w Krlewcu, pracujc na tamtejszym uniwersytecie. Dziaalno naukow rozpocz od prac z zakresu
przyrodoznawstwa. Jego trzy gwne dziea miay przeomowe znaczenie dla dziejw europejskiej filozofii.
1. Krytyka czystego rozumu
2. Krytyka praktycznego rozumu
3. Krytyka wadzy sdzenia
Krytyka czystego rozumu t.2, rozdz. II trybuna krytyki
Krytyka czystego rozumu ma na celu ujawnienie tych apriorycznych zasad, ktre faktycznie, cho jako nie uwiadomione,
funkcjonuj w naszym poznaniu. Krytyka jest wic w istocie samopoznaniem rozumu. Odkrywajc pierwsze zasady poznania,
krytyka staje si trybunaem, przed ktrym mona rozstrzygn spory toczone w obrbie metafizyki przez rne przeciwstawne,
dogmatyczne orientacje. Metafora trybunau nie jest przypadkowa. Kant uwaa bowiem za krytyk kwestie spoeczn w takim
przynajmniej sensie, w jakim spoeczne s skutki wszelkiego dogmatyzmu. Uzna rwnie krytyk za podstawowe zadanie
swojego czasu.
Pytanie: JAK POZNAJEMY?

Przeomowe znaczenie myli Kanta polega na tym, e formuujc program filozofii transcendentnej, nada on temu pytaniu now
posta: JAK POZNANIE W OGLE JEST MOLIWE?, podejmujc badanie warunkw, ktre z gry okrelaj sposb naszego
poznawania. Warunkami tymi okazuj si:
- formy zmysowoci czas i przestrze
- pojcia intelektu
Kant stwierdzi (wbrew racjonalistom), e wszelkie poznanie ogranicza si do dowiadczenia, a zarazem (wbrew empirystom), e
nie pochodzi wycznie z dowiadczenia.
Przez A PRIORI rozumia to, co uprzedza wszelkie dowiadczenie i je umoliwia, przez dowiadczenie nie same tylko
bezporednie, zmysowe spostrzeenia, ale poznanie, ktre powstaje z ich powizania umoliwiajcego przez pewne aprioryczne
warunki.
Pojcie BOGA jest tylko ide czystego rozumu, nie majc znaczenia teoretycznego: Bg absolut) nie moe by przedmiotem
naukowego poznania. Bg, jest postulatem praktycznego rozumu jako ostateczna podstawa (racja) moralnoci.
JAN: Ja bdcy sob , naley odrnia od Ja empirycznego czyli od Ja bdcego czym okrelonym: mylenie o sobie jako o
okrelonej jednostce, indywiduum, zakada bowiem ju z gry, e jestem sob osob.
Jako jednostka, czowiek unikalny jest w wiat i w nim siebie okrela.
AUTONOMIA WOLI: oznacza, e wola powoduje si jedynie sob, nie za celami empirycznymi. Jest ona warunkiem wolnoci
osoby jako istoty rozumnej.
WOLNO oparta na rozumnoci stanowi podstaw kantowskiej etyki.
Impetartyw kategoryczny to najwysze prawo moralne, ktrego moc wica oparta jest na obowizku kadego czowieka
wobec samego siebie jako jani. Prawo to ma charakter formalny.
PYTANIE 13. Georg W. F. HEGEL teoria bytu i historiozofia.
By twrc najwikszego z nowoytnych systemw filozoficznych. Przez swoje dziea i liczne grono uczniw wywar znaczcy
wpyw na ycie umysowe nie tylko w Niemczech.
Przeomowe znaczenie myli Hegla w dziejach filozofii polega na tym, e dzieje te przedstawiane dotd w postaci historii
ywiow i pogldw rnych mylicieli uj on po raz pierwszy jako konsekwentny rozwj samej myli. Poszczeglne
filozofie rozpatrywane jako filozoficzne systemy wyznaczaj etapy tego rozwoju, a kady z nich ujty jest historycznie jako myl
swojego czasu. Na tym odkryciu Hegel opar wasn filozofi, traktujc skadajce si na jej system pojcia jako wytwr
intelektualnej tradycji, a dzieje filozofii przedstawiajc jako proces powstawania wasnego systemu.
Czowiek jest uwikany w rozliczne zalenoci, ale zarazem jest wolny, gdy za wice dla siebie uznaje tylko to, co uzyskuje
jego rozumow sankcj. Ta jednoczesna zaleno i niezaleno nowoytnego czowieka znalaza ju swj wyraz w filozofii.
Hegel wykorzysta historyczny charakter tego rozdarcia, a znoszenie przeciwiestwa midzy tym, co jest, a tym co powinno by,
uzna za rwnoznaczne z historycznym rozwojem.
ABSOLUT jest ju w naszym posiadaniu, jest zawsze w pewien sposb jawny, a jest to jawno, w jakiej toczy si ycie ludzi,
zawsze przez nich ju jako rozumiane. Zwykle to jednak rozumienie nie siga gbiej ni rozsdek i rozsdkowa filozofia:
pojmujc absolut jako absolutny podmiot lub jako absolutny przedmiot w istocie go przesania. To przeciwstawienie rodzi
potrzeb filozofii rozumowej, ktra odnajduje absolut w samym yciu i pozwala si mu w peni samemu ujawni jako duchowi.
DOWIADCZENIEM nazywa refleksj nad wasn wiedz, w tym namyle to, co byo bezporedni wiedz o przedmiocie,
staje si przedmiotem nowej wiedzy. W wypadku pewnoci zmysowej, dowiadczenie wykazuje, e TO OTO, ktre uznajemy
za najbardziej konkretny przedmiot, to najbardziej oglne, abstrakcyjne pojcie.
Sentencja Hegla: CO JEST ROZUMNE, JEST RZECZYWISTE, A CO JEST RZECZYWISTE JEST ROZUMNE
bya odczytywana jako usankcjonowanie wszystkiego co istnieje. Zdaniem Hegla jednak rzeczywisto nie istnieje niezalenie
od naszego jej ujmowania. To, co jest, jest dla nas rzeczywiste tylko o tyle, o ile daje si poj i rozumowo uzasadni; choby
istniao, kiedy przestaje by zrozumiae, traci sw rzeczywisto.
PYTANIE 14. Narodziny i rozwj filozofii pozytywistycznej; neopozytywizm.
FILOZOFIA POZYTYWNA. Prehistoria pozytywizmu siga dawniejszych czasw. COMPTE jako pocztkodawcw wymienia
BACONA, Kartezjusza, Galileusza, Newtona, Huma.
Claude-Henri de Saint-Simon, nauczy Compta szuka sposobw powszechnego uszczliwiania ludzkoci. Moe ich dostarczy
przemys i nauka. Saint Simon stanowi ogniwo w rozwoju filozofii, ogniwo midzy dawniejszym pozytywizmem XVIII wieku
a nowym XIX w. Ktry by nie tylko systemem nauki, ale i ycia.
Filozofia pozytywna zaja miejsce idealistycznej i spirytualistycznej.
F. Pozytywna:
- zajmuje si wycznie przedmiotami rzeczywistymi

bada rzeczy dostpne umysowi

rozwaa tematy poyteczne
ogranicza si do przedmiotw, z ktrych mona uzyska wiedz pewn
zajmuje si kwestiami cisymi
pracuje pozytywnie, nie ograniczajc si do negatywnej krytyki

Pozytywizm kadzie naciska na realno, poyteczno, pewno, ciso, pozytywno swoich bada.
Rozwj umysowy czowieka przechodzi przez 3 fazy:
- teologiczna
- metafizyczna
- pozytywna
Pozytywizm Compta wypar si metafizyki, teorii poznania, logiki, psychologii (nie mona by obserwatorem i obserwowanym
jednoczenie), nie angaowa si w ateizm.
NEOPOZYTYWIZM progu XX wieku nastpio odrodzenie pozytywizmu 3 pozytywizm. Dzieo zbiorowe Kolo
Wiedeskie. Schlick zapocztkowa ten ruch. Gdy ruch rozprzestrzeni si na Europ, pniej Ameryk Pnocn nazwa Koo
Wiedeskie bya zbyt lokalna. Nowa nazwa Neopozytywizm.
Odkrycia naukowe
Einstein pojcia najbardziej nawet zakorzenione, jak absolutny czas i przestrze, mog by cakowicie pozbawione faktycznego
sensu.
Pawow psychologia moe zawiera prawdy intersubiektywne, ktre tak samo daj si weryfikowa, jak prawdy fizykalne.
MACH, RUSSELL poprzednik i uczestnik ruchu.
Pozytywizm 1. traktowa matematyk jako bardzo ogln nauk empiryczn, nie rnic si od nauk przyrodniczych.
Pozytywizm 2. poznani = zesp wrae
Neopozytywizm przechodzi rne wahania i wielokrotnie zmienia swe stanowisko, nawet w podstawowych zagadnieniach.
Zawsze chcia filozofii pozytywnej, ale waha si w kwestii, jaka jest fil. Pozytywna.
U Schilicka oglnikowy, umiarkowany
Neurath twierdzi, e naley si zajmowa teori szczcia, bo o ni prosz masy spoeczne.
3 skadniki NP.:
-

Empiryzm, jedyne rdo rzetelnej wiedzy o wiecie jest dowiadczenie

Pozytywizm FAKTY ! Metafizyka nie jest moliwa
Fizykalizm

PYTANIE 15. KAROL MARKS czowiek a spoeczestwo.

Swojej filozofii nie wyoy nigdzie w sposb systematyczny, miaa ona charakter polemiczny i polityczny zwrcona przeciw
istniejcemu porzdkowi spoecznemu i zwizanym z nim formom wiadomoci. Uzasadniajc dziejow misj proletariatu, miaa
suy bezporednio ruchowi robotniczemu.
Czowiek jest wycznie istot przyrodnicz (gatunkiem), ale przede wszystkim HISTORYCZN>
Istota czowieka = czowieczestwo spoeczestwo w tym sensie, e rnie dajce si historycznie wyodrbni ksztaty
spoeczestwa s zarazem hist. Ksztatami spoeczestwa.
SPOECZESTWO OBYWATELSKIE jest tylko spoeczestwem mieszczaskim tylko pewn historyczn form spo., ktra
ustpi bdzie musiaa miejsca nowej, komunistycznej.
Krytykowa ekonomi polityczn. Ekonomia to najpeniejszy wyraz samowiedzy nowoczesnego spoeczestwa.
Pojcia kapitau i pracy.
Zjawisko FETYSZYZMU polega na urzeczowieniu stosunkw spoecznych i jest szczegln form alienacji.
PYTANIE . Fryderyk Nietzsche krytyka kultury i wizja czowieka jako twrcy.
Podda krytyce kultur i moralno mieszczask. Jego filozofia inspirowaa rne nurty ideowe na pocztku XX wieku,
wsptworzc klimat duchowy nadchodzcej epoki.
Antychryst Dekadencja i wola mocy.

Wola mocy jest pierwotn zasad egzystencjaln. Stopie w jakim ujawnia si ona w dziaaniach jednostek, ma stanowi o ich
wartociach. wiadectwem zatraty woli mocy s dla Nietschego te wszystkie doktryny, ktre goszc ulego i pokor za
immoralizm uznaj wol dominacji.
ycie ludzkie pojmowa jako walk o byt, ale w innym sensie, ni rozumieli to darwinici.: nie jest to walka o przetrwanie, ale o
ycie samo, i nie polega ona na przystosowaniu si do otoczenia, ale na najpeniejszym ujawnieniu woli mocy.
Poza dobrem i zem
Odrzucenie potocznych (niewolniczych) pogldw na dobro i zo byo oglnym programem filozofii Nietzschego, zawierajcym
si w hale przewartociowania wszystkich wartoci.
-

nie istnieje podstawowa, obiektywna i niezmienna rzeczywisto.

Nie odkrywamy wartoci i znacze, lecz sami je tworzymy i tworzenie to odbywa si poprzez
dziaania.
Doktryna wiecznego powrotu gosi, e cokolwiek si dzieje, zdarzyo si ju w przeszoci i
dokadnie w taki sam sposb bdzie si powtarza nieskoczon liczb razy w przyszoci.
NADCZOWIEK osoba ktra styka si z wielkimi przeciwnociami losu i jego niedolami, a
mimo to z radoci afirmuje ycie.

PYTANIE 16. PRAGMATYZM.

Pragmatyzm - system filozoficzny, ktrego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy.
Pragmatyzm wzi swj pocztek z empiryzmu angielskiego i XIX-wiecznej psychologii. Powsta jako reakcja na panujcy w
USA pod koniec XIX wieku racjonalistyczny idealizm. Gwnymi przedstawicielami byli Charles Sanders Peirce, ktry stworzy
nazw "pragmatyzm" i opracowa istotne idee systemu oraz William James - ktry nada mu ksztat i spopularyzowa.
Popularno pragmatyzmu w wersji Jamesa spowodowaa, e bya ona okrelana przez pewien czas jako amerykaska "filozofia
narodowa". Gwne dziea zawierajce idee pragmatyzmu to artyku Peirce'a z 1878 Jak wyobraenia nasze uczyni jasnymi,
syntezy Jamesa: Zasady psychologii (1890), Dowiadczenia religijne (1902), Pragmatyzm (1907) i Pluralistyczny wiat (1909)
oraz Peirce'owskie niewydane za ycia 12-tomowe Zasady filozofii. W przeciwiestwie do publicystycznego pira Jamesa, Peirce
pisa niejasno i jego pisma byy znane tylko wtajemniczonym. Jest uwaany za jednego z wsptwrcw wspczesnej logiki.
Metoda i teoria prawdy
Pragmatyczna teoria prawdy zakada, e uyteczno stanowi kryterium prawdziwoci sdw i poj. Na przykad sdy naukowe
s prawdziwe, poniewa przyjmujc je za prawdziwe moemy bardziej skutecznie postpowa. Podobne kryterium mona
zastosowa wobec poj religijnych, czy te zda potocznych. W ten sposb pojcia umysu ludzkiego zostay zestawione z
instynktami, ktre rwnie s podporzdkowane skutecznemu postpowaniu. Poznanie temu suy i nie ma innego kryterium:
dziaanie jest zasadnicz potrzeb czowieka, a poznanie - czy to naukowe, czy te potoczne - peni wobec dziaania pomocnicze
funkcje. Taka teoria prawdy przeciwstawiaa si klasycznej teorii (ktr James nazwa "teori widza"), zgodnie z ktr prawda
jest odpowiednioci poj wobec rzeczywistoci. Pojcia nie mog odpowiada rzeczywistoci - s tylko narzdziami dziaania.
Dowiadczenie i wiara
James przeciwstawiajc si dzieleniu przez wczesn asocjacjonistyczn psychologi dowiadczenia na elementy: wraenia,
wyobraenia, myli etc. Jego zdaniem wiadomo ma charakter cigy (strumie wiadomoci) w ktrym wszystkie skadniki nie
maj ani podmiotowego, ani przedmiotowego charakteru, ale wzgldny charakter. Stany mistyczne nie s lepszym ani gorszym
rodzajem dowiadczenia od rozumowania logicznego, a miar ich prawdziwoci jest tylko uyteczno. Wiara jest nieuniknionym
dowiadczeniem, gdy take niewiara jest wiar (w to, e dana rzecz nie istnieje), za uchyli si od wiary i niewiary nie sposb
gdy trzeba postpowa jak gdyby ta rzecz istniaa lub nie istniaa. Dotyczy to szczeglnie wiary religijnej. Ale i nie tylko
Pluralizm
Swoj metafizyk pragmatyci opisywali za pomoc dwch poj. Synechizm oznacza pogld, e czci rzeczywistoci s
wzajemnie zalene od ssiednich czci rzeczywistoci. Tychizm gosi, e nie s one zalene od caoci. W praktyce oznaczao to,
e istnieje wolno, e powstaj rzeczy nowe, ktrych my te moemy by twrcami i e nie jestemy cakowicie
zdeterminowani, ale wspzaleni od innych istot, w pobliu ktrych zamieszkujemy. Konsekwencj tej filozofii byy
demokratyczne i personalistyczne pogldy spoeczne amerykaskich pragmatystw, przepenione tolerancj i humanizmem.
Pokrewne kierunki i oddziaywanie
Filozofia pragmatyzmu bya rozwijana pod nazw instrumentalizmu przez Johna Deweya, ktry odrzuci jako bezuyteczne
metafizyk i religi, natomiast uzupeni epistemologi o wtek spoeczny: idee s prawdziwe, jeeli wyrosy na gruncie
spoecznym. Dewey by znanym reformatorem amerykaskiej pedagogiki i wpywowym mylicielem liberalnym. Polityczny
wymiar uzyskaa take szkoa pragmatystw woskich, ktrych najwybitniejszym przedstawicielem by Giovanni Papini. Ich
filozofia staa si zapleczem futuryzmu - kierunku w sztuce goszcego nihilizm wobec istniejcych wartoci i wyzwolenie z
jarzma istniejcych uwarunkowa spoecznych. Poprzez futuryzm pragmatyci oddziaywali na ideologi faszyzmu oraz
wsptworzyli klimat umysowy pocztku XX wieku - irracjonalistyczny i woluntarystyczny. Pragmatystyczne inspiracje wyrane
s w antropologii Georga Herberta Meada, w protestanckiej teologii Reinholda Niebuhra oraz u wspczesnych filozofw:
Willarda Quine'a, Hilarego Putnama i Richarda Rorty'ego. Natomiast sam William James wywar olbrzymi wpyw na rozwj
wspczesnej psychologii: zarwno na behawioryzm i gestaltyzm, jak i psychologi poznawcz).
James, Peirce

By pierwsz koncepcj filozoficzn, ktra rozpowszechnia si w XX wieku. Powsta jako reakcja przeciw idealizmowi
racjonalistycznemu i metafizycznemu, usiowa przeciwstawi mu bardziej trzewy i praktyczny sposb mylenia. Wyrs w
Ameryce. W. James najwicej przyczyni si do jego powstania i by centraln postaci caego ruchu. J. czy go z radykalnym
empiryzmem, zarazem jednak nie wyrzeka si metafizyki. Musiaa to jednak by inna metafizyka ni racjonalistyczna. Bya jak
j J. Nazywa pluralistyczna.
Pragmatyzm James nazwa now nazw dla dawnych sposobw mylenia
P. posiada 2jaki charakter:
- metoda
- Teoria prawdy
Metoda. Jeeli z rnych cech wynikaj te same konsekwencje praktyczne, to nie ma midzy nimi istotnej rnicy; rnica jest
tylko sowna.
Prawdziwe s te myli, ktre si sprawdzaj przez swe konsekwencje praktyczne.
Prawdy nie s niezmienne, e staj si, zmieniaj zalenie od tego, jak si speniaj w praktyce; e naley je rozumie nie
statycznie, lecz dynamicznie. S zalene od zastosowania i przez to wzgldne. Same nie s celem, lecz jedynie rodkiem do celw
yciowych. Nie s stwierdzane, lecz wytwarzane przez czowieka.
PYTANIE 17. Psychoanaliza, neopsychoanaliza.
IV prd w psychologii. ycie psychiczne obok czynnikw wiadomych zawiera take niewiadome i e wanie one s
najwaniejsze.
Prd ten powsta we Francji i rozwin si w Wiedniu.
S> FREUD psychiatra wiedeski.
Teoria Freuda przechodzia 3 fazy.
1. Teoria wycznie lekarska, o zjawiskach niewiadomych traktowaa tylko w zwizku z patologi.
2. procesy niewiadome wystpuj take w psychice normalnej, e s powszechnym i istotnym skadnikiem wszelkiej
psychiki, zarwno zdrowej jak i chorej. Gwnego rda dopatrywa si w przeyciach pciowych, s one ze wszystkim
przey najpierwotniejsze i najwaniejsze. Stanowi o charakterze i losach czowieka.
3. Po 1915 roku rozszerzy sw doktryn o metafizyczne podre.
Pogldy.
Niewiadome zjawiska psychiczne. Psychologia XIX wieku wiadomo jest istotn cech psychiki
wiadomo nie jest niezbdn cecha ycia psychicznego, e zjawiska psychiczne niewiadome nie tylko istniej, ale decyduj o
wiadomych.
Argumenty na istnienie niewiadomej psychiki:
1.
2.
3.

W yciu psychicznym przyczyny s czasowo odlege od swych skutkw, trzeba przyj nimi ogniwa poredniczce.
Zjawiska psychiczne posiadaj cech wiadomoci w rnym stopniu, a cecha ktra ma rne stopnie, moe spa i do
zera.
wykrycie niewiadomych przey leczy niedomogi psychiczne/

KOMPLEKSY: zespoy wyobrae ktre zespalaj si ze sob i utrwalaj si w psychice, jeli s one ujemnie zabarwione
uczuciowo, to psychika usiuje je zepchn w niewiadomo, gdzie trwaj dalej.
Czowiek moe si pozby kompleksw, jeli je wyaduje.
yjc w spoeczestwie jednostka nie moe realizowa wszystkich tych popdw, poda, pragnie, mianowicie nie moe tych,
ktre s dla spoeczestwa destrukcyjne i ktre ono zwalcza.
Kultura, moralno, religia, sztuka s rekompensat za niezaspokojone popdy, podania.
yjemy nimi nie mogc y natur. W sztuce odbicie wszelkich popdw.
Pierwotnymi elementami ycia psychicznego s popdy, zwaszcza seksualne. Rozum gra tylko rol soebn.
PYTANIE 18. Egzystencjalizm.
Egzystencjalizm - wspczesny kierunek filozoficzny (znajdujcy wyraz take w literaturze), wedug ktrego przedmiotem
bada filozofii s indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolno") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie
"lku i beznadziejnoci istnienia" (pesymizm).
Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ide jest przekonanie, e czowiek, jako
jedyny z wszystkich bytw sam, ustawicznie tworzy si tym, czym jest, dokonujc wasnych wewntrznych wyborw, w ktrych
wyraa swoj wolno. Wg. egzystencjalizmu ludzie s na t wolno wrcz skazani, jest ona atrybutem czowieczestwa.
Istnienie ludzkie jest zawieszone midzy przyszoci, a przeszoci, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalnoci, braku,
niespenienia. Wolno wewntrzna jest cigle zagroona urzeczowieniem i utrat autentycznoci. Powoduje to wewntrzne
rozdarcie i podatno na lki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.

Twrc egzystencjalizmu by Sren Kierkegaard. Od niego zostaa przejta oglna koncepcja tej filozofii. Kierkegaard uwaa, e
najgbszej rzeczywistoci nie mona zdefiniowa. Jego filozofia bya zwrcona przeciw heglizmowi. Przed nim jednak
filozofowie zajmujcy takie stanowisko lub goszcy tylko pewne jego motywy nigdy nie dotarli do takich wnioskw.
Istniej przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:
humanizmu czowiek jako motyw istnienia;
infinityzmu czowiek skoczony styka si w yciu z nieskoczonoci;
tragizmu istnienie czowieka jest wypenione groz i trosk;
pesymizmu czowieka otacza nico;
Jeli nazwiemy egzystencjalistami wszystkich, ktrzy z egzystencji czowieka czynili orodek filozofii, to byli nimi ju Sokrates,
w. Augustyn, Pascal. Egzystencjalizm wielokrotnie czy si z gwnym torem filozofii. Heidegger nawizywa do Kanta, a
Jaspers uwaa Kanta za najwikszego z filozofw wiata.
Wsplne motywy egzystencjalizmu
poczucie wiecznej niedoskonaoci natury ludzkiej
poczucie tragicznej samotnoci czowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni
problematyka metafizyczna - denie do zbawienia, lub osignicia cakowitej wolnoci.
Gwni przedstawiciele
Martin Heidegger
Karl Jaspers
Jean-Paul Sartre
Albert Camus
Martin Buber
Gabriel Marcel
Soren Kierkegaard
Nicola Abbagnano
PYTANIE 19. Neopozytywizm
Pozytywizm logiczny - szkoa filozoficzna, ktra powstaa w pierwszej poowie XX wieku w Wiedniu, zwana take
neopozytywizmem i empiryzmem logicznym.
Jej zaoycielem by Moritz Schlick, gwnymi jej przedstawicielami byli Rudolf Carnap, Otto Neurath ktrzy budowali swe
pogldy pod silnym wpywem Wittgensteina ktrego pogldy z tak zwanego I okresu dziaalnoci filozoficznej byy niezwykle
siln inspiracja dla jego czonkw. Jej krytykami z rnych pozycji byli Karl Popper oraz caa plejada filozofw nauki od
Fryderyka Gonsetha po Imre Lakatosa. Ludwig Wittgenstein uwaany jest za ojca chrzestnego pozytywizmu, cho nigdy nie by
czonkiem Koa Wiedeskiego, w ramach ktrych pozytywizm by dyskutowany i rozwijany. W swoich pniejszych pracach
Wittgenstein odszed do zdecydowanie od zaoe pozytywizmu logicznego, aczkolwiek w zupenie innym kierunku ni
Popper.
Podstawow inspiracj tej szkoy by pozytywizm w ujciu Augusta Comte, empirokrytycyzm i rozwj logiki matematycznej
oraz fizyki pocztkw XX wieku. W duszej perspektywie pozytywizm logiczny jest kocem rozwoju empiryzmu, poczynajc
od Locke'a przez Hume'a i Milla, a koczc na Brentano.
Przez dugi czas pod wpywem tej szkoy byli realici logiczni ze szkoy brytyjskiej - zwaszcza Bertrand Russell i Alfred North
Whitehead, jednak ich systemy filozoficzne poszy ostatecznie w zupenie innym kierunku.
Pogldy neopozytywistw
Zaoenia neopozytywizmu logicznego s bardzo proste, identyczne z dawnym programem empirykw brytyjskich:
Oparcie caej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego co nie znajduje oparcia w faktach
empirycznych.
Opisanie tej wiedzy jzykiem matematyczno-logicznym.
Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu
matematycznego wzitych z fizyki - dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia.
Nowy podzia sdw
Zastosowanie tych pozornie prostych zaoe do wspczesnej wiedzy i wzicie pod uwag wszystkich zastrzee do empiryzmu,
ktre narosy od czasw Hume'a i Milla okazao si jednak zadaniem karkoomnym. Pomoc mia tu by nowy podzia sdw,
zrywajcy z systemem wprowadzonym przez Kanta, ktry "odczarowywa" "magiczno" matematyki. Zdaniem
neopozytywistw w prawdziwej, rzetelnej wiedzy - a wic takiej, ktra mwi co o realnym wiecie, wystpuj tylko dwa rodzaje
sdw:
Sdy formalno-logicze, ktre nie mwi niczego o zewntrznym wiecie, zajmuj si jakby wycznie same sob, s
wic czystymi tautologiami. S one tylko jzykiem, ktry mona sobie dowolnie konstruowa i dostosowywa do
wasnych potrzeb. Nie wypowiadaj si one ani na temat jakichkolwiek bytw idealnych w rozumieniu platoskim ani
na temat rzekomych "jedynie susznych" form poznania w sensie kantowskim. Jedynym warunkiem poprawnoci tych
sdw jest ich wewntrzna niesprzeczno i nic poza tym. Sdami tymi zajmuje si logika i matematyka, ktre w gruncie
rzeczy s tosame i mona je do siebie nawzajem sprowadzi (prace Rusella i Witeheada). W tym ujciu w pewnoci
sdw matematycznych nie ma niczego magicznego - s one po prostu tautologiami, wic z definicji s zawsze
prawdziwe.
Sdy sprawozdawcze, ktre po prostu stwierdzaj wystpowanie faktw empirycznych oraz wynikajce z tych faktw
wnioski. Na ich bazie, stosujc dowolny wewntrznie niesprzeczny jzyk, konstruuje si teorie, grupujce i porzdkujce
zbiory sdw sprawozdawczych. Teorie s wic tylko zoonymi, sformalizowanymi wnioskami z obserwowanych

faktw i niczym wicej. W tym ujciu oczywiste jest, e sdy sprawozdawcze s poprawne jeli odzwierciedlaj fakty, a
teorie s poprawne jeli ich jzyk jest niesprzeczny oraz jeli s weryfikowalne (czyli mona poda konkretne,
empiryczne fakty dowodzce susznoci tych teorii). Pojcie weryfikowalnoci empirycznej stao si wic rwnowane
pojciu jakiegokolwiek sensu. Jeli jaka teoria czy sd maj mie jakikolwiek sens faktyczny to musz by
weryfikowalne. Wszystkie pozostae s albo tautologiami, albo w ogle nie maj adnego sensu.
PYTANIE 21. Narodziny i rozwj filozofii kultury.
Filozofia kultury, jako nauka autonomiczna siga pocztkw obecnego stulecia. W 1900 roku L. Stein opublikowa prac, w
ktrej tytule znalazo si wyraenie filozofia kultury. W 1910 wychodzio czasopismo. W okresie pomidzy I i II wojn
wiatow nazwa filozofia kultury zyskaa powszechne uznanie. Filozofia kultury z krgu krajw jzyka niemieckiego
oddziaywaa na inne kraje Europy. Filozofia Kultury jest jedn z dyscyplin filozoficznych. Jej profil i powizania z innymi
dziaami filozoficznymi jest przedmiotem dyskusji. Niektrzy autorzy mwi o bliskim zwizku filozofii kultury z etyk, inni
wi j z aksjologi.
Filozofia kultury jest cile zwizana z filozofi czowieka jak i filozofi wartoci. Filozofia Kultury czy wiele dyscyplin
filozoficznych: antropologi, fil. Religii, moralnoci i sztuki.
Hegel sugerowa, e filozofia Kultury nakierowana jest przede wszystkim na Absolut.
PYTANIE 22. Pojcie Kultury.
Termin kultura by znany ju w Staroytnoci. Cyceron mianem kultury okrela fakt uprawy ziemi, tj. prac rolnika. Z aciny
cultura- od czasownika colo uprawiam.
Kultura oznaczaa wic czynnoci zwizane z zawodem rolnika: upraw ziemi, pielgnacja podw rolnych.
Rzymski myliciel: kultura ludzkiego duchu, kultura ludzkiego umysu w renesansie.
Kultura jako proces ksztacenia, fenomenu pracy.
La Bruyere = kultura = ksztacenie, wychowanie czowieka.
Kult = cele dziaania czowieka, inspirujce go wartoci wysze, jzyk, myli humanistyczne.
Istot kultury jest religia. Kultura koncentruje si na yciu wewntrznym duchowym.
Istnieje kilkaset definicji kultury.
Michael Laudman wyrnia 3 najwaniejsze pojcia kultury:
1. Kultura jako warto opozycyjna wzgldem postaw barbaryzmu i prymitywizmu.
2. Kultura w sensie antropologicznym zesp cech czowieka, ktre odrniaj go od istot przedludzkich.
3. Kultura w aspekcie historyczno-etnologicznym (w zalenoci od konkretnych spoecznoci)
Za KULTUR w znaczeniu najszerszym mona dzi uwaa zesp charakterystycznych cech duchowych i materialnych,
intelektualnych i uczuciowych, ktre znamionuj dane spoecznoci lub grupy spoeczne. Ponadto obejmuje ona sztuk, literatur,
style ycia, podstawowe prawa czowieka, systemy wartoci, tradycje i wierzenia.
PYTANIE 23. Aksjologia kultury.
Kultura jest zespoem personalnych wartoci, sucych dobru czowieka jako osoby. Czowiek potrzebuje wielu wartoci w
swym yciu: ekonomicznych, ludycznych, poznawczo-naukowych, moralno-spoecznych, estetycznych, ideowo-narodowych i
religijnych. Wartoci te stanowi aksjologi kultury. W krgu wymienionych wartoci szczeglne miejsce zajmuj wartoci
wysze, koncentrujce si wok klasycznych ideaw: prawdy, dobra, pikna.
1.
2.
3.
4.

Wartoci poznawcze
Wartoci moralne = etyczne
Wartoci estetyczne pikno kategorie wzniosoci, tragizm, komizm, podnioso
Kryzys kultury kryzys idei czowieka i Boga.