Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
BECKA
Podst
awypr
awask
adaj
si
zt
r
zechczci
.
W pi
er
wszej zapr
ezent
owane zost
a
y el
ement
ar
ne zagadni
eni
a pr
awa,
t
r
adycyj
ni
e zal
i
czane do pr
zedmi
ot
u:
Pr
awoznawst
wo l
ub
Wst
p do
pr
awoznawst
wa
,znaj
duj
cegosi
wpr
ogr
ami
est
udi
wpr
awni
czych.Wi
adomoci
t
e st
anowi
naj
czci
ejt
ake t
r
zon pr
zedmi
ot
w pr
awnych nauczanych na
ki
er
unkachni
epr
awni
czychw r
amach
Podst
aw pr
awa
,
El
ement
w pr
awaczy
t
e
Encykl
opedi
ipr
awa
.
W czci dr
ugi
ej zapr
ezent
owana zost
a
a podst
awowa mat
er
i
a pr
awa
konst
yt
ucyj
nego,awi
cpr
zedewszyst
ki
mt
emat
ykazasadust
r
oj
owychpast
wa,
st
r
ukt
ur
aikompet
encj
eor
ganw past
wowych,at
akepodst
awowezagadni
eni
a
pol
ski
egopr
awawybor
czego.
Cz t
r
zeci
a zawi
er
a wi
adomoci z zakr
esu czci ogl
nej pr
awa
admi
ni
st
r
acyj
nego.Pr
zedst
awi
apoj
ci
at
ypowedl
aadmi
ni
st
r
acj
i
,char
akt
er
yzuj
e
r
ne r
odzaj
e podmi
ot
w admi
ni
st
r
acyj
nych,f
or
my dzi
a
ani
a admi
ni
st
r
acj
ize
szczegl
nym uwzgl
dni
eni
em akt
w admi
ni
st
r
acyj
nych, a t
ake el
ement
y
pr
ocedur
yadmi
ni
st
r
acyj
nej
.
Podst
awypr
awaki
er
owaneszar
wnodost
udent
wpr
awa,j
akis
uchaczy
ki
er
unkw ni
epr
awni
czych,umol
i
wi
aj
szybki
e por
zdkowani
e isyst
emat
yzowani
emat
er
i
a
u.Wal
or
yopr
acowani
apozwal
aj
kszt
a
t
owakr
gpot
encj
al
nych
Czyt
el
ni
kw szer
okoczyni
cznowejpr
opozycj
iWydawni
ct
waC.H.BECKuni
wer
sal
neopr
acowani
epodst
awowychwi
adomociopr
awi
e.
Mat
eusz Dr
oba asyst
ent Uni
wer
syt
et
u Rzeszowski
ego. Posi
ada bogat
e
dowi
adczeni
e dydakt
yczne. Pr
owadzi
zaj
ci
a (
wi
czeni
a) z pr
zedmi
ot
w
pr
awni
czych na ki
er
unku pr
awni
czym or
azwyk
adyiwi
czeni
a na ki
er
unkach
ni
epr
awni
czych(
m.
i
n.ekonomi
i
)
,wt
ym t
akewwyszejszkol
ezawodowej
.Aut
or
publ
i
kacj
inaukowychzzakr
esupr
awaadmi
ni
st
r
acyj
negoicywi
l
nego.
PODSTAWYPRAWA
Podst
awypr
awaspi
er
wszpozycj
w nowejser
i
ipubl
i
kacj
iWydawni
ct
wa
C.H.BECKPLANSZEBECKA.Ser
i
at
aopi
er
asi
napr
ezent
acj
iwi
adomoci
w t
abl
i
cach, schemat
ach i wykr
esach, st
anowi
cych samodzi
el
ne ca
oci
,
wdomi
nuj
cym uk
adzi
e:j
ednozagadni
eni
ej
ednast
r
ona.
DROBA
PLANSZEBECKA
PLANSZEBECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJ
NE
PRAWOADMI
NI
STRACYJ
NE
www.
skl
ep.
beck.
pl
,emai
l
:
dz.
handl
owy@beck.
pl
ht
t
p:
/
/
www.
beck.
pl
,t
el
.0223112222,f
ax:0223377601
I
S
BN9
7
8
8
3
2
5
5
0
0
5
2
9788325500528
c
e
na4
9z
MATEUSZDROBA
PLANSZE BECKA
Podstawy prawa
W sprzeday:
B. Banaszak
PRAWO KARNE
Skrypty Becka
R. Golat
TECHNIKA PRAWODAWCZA
Podrczniki Prawnicze
www.sklep.beck.pl
PLANSZE BECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJNE
PRAWO ADMINISTRACYJNE
MATEUSZ DROBA
Wydawnictwo C. H. BECK
WARSZAWA 2008
ISBN 978-83-2550-052-8
Spis treci
Wprowadzenie
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1.
Tabl. 2.
Tabl. 3.
Tabl. 4.
Tabl. 5.
Tabl. 6.
Tabl. 7.
Tabl. 8.
Tabl. 9.
Tabl. 10.
Tabl. 11.
Tabl. 12.
Tabl. 13.
Tabl. 14.
Tabl. 15.
Tabl. 16.
Tabl. 17.
Tabl. 18.
Tabl. 19.
Tabl. 20.
Tabl. 21.
Tabl. 22.
Tabl. 23.
Tabl. 24.
Tabl. 25.
Tabl. 26.
Tabl. 27.
Tabl. 28.
Tabl. 29.
Tabl. 30.
Tabl. 31.
Tabl. 32.
Pojcie pastwo
Cechy pastwa
Teorie powstania pastwa
Funkcje pastwa
Typ i forma pastwa
Aparat pastwowy mechanizm pastwowy organ pastwowy
Partie polityczne (ujcie podstawowe)
Demokratyczne pastwo prawne cz I
Demokratyczne pastwo prawne cz II
Samorzd i jego istota
Teorie i standardy midzynarodowe samorzdu terytorialnego
Koncepcje prawa
Pozaprawne systemy regu postpowania
Rne systemy prawa
Podstawowe pojcia systemu prawa
Prawo podziay
Akt prawny
Poszukiwanie aktw prawnych
Poszukiwanie informacji prawnej orzecznictwo
Poszukiwanie informacji prawnej rda branowe i specjalistyczne
Warianty rozumienia pojcia rda prawa
rda prawa cz I
rda prawa cz II
Ogaszanie aktw normatywnych publikatory urzdowe
Elementy normy prawnej
Koncepcje budowy normy prawnej
Rozkad elementw normy prawnej w przepisach prawnych przykad 1
Rekontrukcja normy prawnej przykad 2
Jzyk prawny i jzyk prawniczy
Zasady prawa
Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz I
Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz II
XI
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
V
Spis treci
Tabl. 33.
Tabl. 34.
Tabl. 35.
Tabl. 36.
Tabl. 37.
Tabl. 38.
Tabl. 39.
Tabl. 40.
Tabl. 41.
Tabl. 42.
Tabl. 43.
Tabl. 44.
Tabl. 45.
Tabl. 46.
Tabl. 47.
Tabl. 48.
Tabl. 49.
Tabl. 50.
Tabl. 51.
Tabl. 52.
Tabl. 53.
Tabl. 54.
Tabl. 55.
Tabl. 56.
Tabl. 57.
Tabl. 58.
Tabl. 59.
Tabl. 60.
Tabl. 61.
Tabl. 62.
Tabl. 63.
Tabl. 64.
Tabl. 65.
Tabl. 66.
Tabl. 67.
Tabl. 68.
Tabl. 69.
Tabl. 70.
Rodzaje konstytucji
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Zmiana Konstytucji
Konstytucyjne zasady ustroju
Zasada demokratycznego pastwa prawnego
Zasada spoecznej gospodarki rynkowej
Wolnoci i prawa czowieka i obywatela
Wolnoci i prawa czowieka i obywatela zasady oglne
Konstytucyjne rodki ochrony wolnoci i praw
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
75
76
77
78
79
80
81
82
83
Spis treci
Tabl. 10. Konstytucyjny katalog wolnoci, praw i obowizkw czowieka i obywatela
(art. 3076, 8286 Konstytucji RP)
Tabl. 11. Partia polityczna
Tabl. 12. Obywatelstwo
Tabl. 13. Nabycie obywatelstwa ujcie podmiotowe
Tabl. 14. Zwizek zawodowy
Tabl. 15. Zgromadzenia publiczne
Tabl. 16. Ogaszanie aktw normatywnych
Tabl. 17. Sejm i Senat (oglnie)
Tabl. 18. Kadencja Sejmu i Senatu
Tabl. 19. Sejm i Senat gosowania
Tabl. 20. Funkcje Sejmu
Tabl. 21. Organy Sejmu
Tabl. 22. Proces ustawodawczy cz I
Tabl. 23. Proces ustawodawczy cz II
Tabl. 24. Status prawny posa i senatora
Tabl. 25. Immunitet parlamentarny
Tabl. 26. Zgromadzenie Narodowe
Tabl. 27. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 28. Akty urzdowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 29. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej cz I
Tabl. 30. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej cz II
Tabl. 31. Rada Ministrw cz I
Tabl. 32. Rada Ministrw cz II
Tabl. 33. Tryby powoywania Rady Ministrw
Tabl. 34. Odpowiedzialno polityczna Rady Ministrw
Tabl. 35. Prezes Rady Ministrw
Tabl. 36. Samorzd terytorialny zasady konstytucyjne
Tabl. 37. Konstytucyjne zasady wadzy sdowniczej
Tabl. 38. Rodzaje sdw
Tabl. 39. Krajowa Rada Sdownictwa
Tabl. 40. Sd Najwyszy
Tabl. 41. Trybuna Konstytucyjny
Tabl. 42. Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
Tabl. 43. Skarga konstytucyjna
Tabl. 44. Trybuna Stanu
Tabl. 45. Najwysza Izba Kontroli
Tabl. 46. Rzecznik Praw Obywatelskich
Tabl. 47. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Tabl. 48. Finanse publiczne
Tabl. 49. Stany nadzwyczajne
Tabl. 50. System wyborczy
Tabl. 51. Organy wyborcze
Tabl. 52. Wybory do Sejmu i Senatu zarys
Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu cz I
Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu cz II
Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu cz III
Tabl. 56. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 57. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw
cz I
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
VII
Spis treci
Tabl. 58. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw
cz II
Tabl. 59. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw
cz III
Tabl. 60. Wybory wjta gminy (burmistrza, prezydenta miasta)
Tabl. 61. Wybory do Parlamentu Europejskiego cz I
Tabl. 62. Wybory do Parlamentu Europejskiego cz II
Tabl. 63. Referendum oglnokrajowe
Tabl. 64. Referendum lokalne
132
133
134
135
136
137
138
139
Administracja pojcie
Prawo administracyjne
Wybr denicji prawa administracyjnego i administracji
Zasady administracji pastwowej
Stosunek administracyjnoprawny
Centralizacja i decentralizacja
Formy, sfery i paszczyzny dziaania administracji
rda prawa wewntrznego swoiste dla dziaalnoci administracji
Kontrola i nadzr
Rodzaje kontroli
Kontrola resortowa i midzyresortowa
Sdowa kontrola administracji
Podmioty administracyjne i podmioty administrujce
Organ administracji denicje
Organ administracji istota i podzia cz I
Organ administracji istota i podzia cz II
Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania
publiczne wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz I
Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania
publiczne wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz II
Stowarzyszenie cz I
Stowarzyszenie cz II
Aparat administracyjny
Organy naczelne i organy centralne
Dziay administracji rzdowej
Minister
Suba cywilna
Podmioty wykonujce zadania administracji w terenie
Wojewoda
Administracja zespolona
Administracja niezespolona
Zakad administracyjny
Podzia terytorialny istota i rodzaje
Podzia terytorialny rys historyczny cz I
Podzia terytorialny rys historyczny cz II
Samorzd terytorialny w teorii prawa administracyjnego
Historia samorzdu terytorialnego cz I
Historia samorzdu terytorialnego cz II
Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz I
141
142
143
144
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
Spis treci
Tabl. 38.
Tabl. 39.
Tabl. 40.
Tabl. 41.
Tabl. 42.
Tabl. 43.
Tabl. 44.
Tabl. 45.
Tabl. 46.
Tabl. 47.
Tabl. 48.
Tabl. 49.
Tabl. 50.
Tabl. 51.
Tabl. 52.
Tabl. 53.
Tabl. 54.
Tabl. 55.
Tabl. 56.
Tabl. 57.
Tabl. 58.
Tabl. 59.
Tabl. 60.
Tabl. 61.
Tabl. 62.
Tabl. 63.
Tabl. 64.
Tabl. 65.
181
183
185
186
187
188
189
190
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
213
Indeks rzeczowy
239
IX
Wprowadzenie
Wadysaw Tatarkiewicz pisa niegdy, e aby pewna tre przesza z umysu piszcego do umysu
czytajcego, musi by dokonana pewna praca, a jest lepiej, gdy t prac wykona piszcy. Praca autora
niniejszego skryptu miaa w przewaajcej mierze charakter formalno-techniczny. Staraem si przede
wszystkim dokona moliwej do zaakceptowania syntezy prezentowanych zagadnie prawnych, nie tracc jednak z pola widzenia jak najwikszej iloci ich istotnych cech. Czy zosta osignity w tej sferze
rozsdny kompromis pomidzy stopniem szczegowoci a przejrzystoci opracowania, warunkowany
take technicznymi moliwociami skadu drukarskiego w okrelonym formacie, oceni Czytelnicy.
Systematyka skryptu, grupowanie zagadnie w tabelach, zamykanie poszczeglnych wiadomoci
w elementach gracznych, ukadanie ich w graczno-sowne schematy ma na celu uatwienie Czytelnikowi percepcji zoonej materii normatywnej. Zamiarem autora, sucym lepszej mnemotechnice,
miao by take uwolnienie tekstu od formalizmu wikszo zagadnie prezentowanych jest w formie
tekstu wolnego, upodobnionego do swobodnej notatki, majcej za zadanie syntetyzowa i uwypukli
istot danej regulacji, instytucji, procedury prawnej. Prezentacj teorii staraem si moliwie bogato ilustrowa normatywnymi przykadami. Konstruujc ksik korzystaem z klasycznych podrcznikw
oraz opracowywaem rdowe akty normatywne.
Publikacja skada si z trzech czci. W Czci I zaprezentowane zostay zagadnienia podstawowe prawa, tradycyjnie zaliczane do przedmiotu: Prawoznawstwo lub Wstp do prawoznawstwa,
znajdujcego si w programie studiw prawniczych. Wiadomoci te stanowi najczciej take trzon
przedmiotw prawnych nauczanych na kierunkach nieprawniczych w ramach Podstaw prawa, Elementw prawa czy te Encyklopedii prawa. W Czci II staraem si uj podstawow materi prawa konstytucyjnego, a wic przede wszystkim tematyk konstytucyjnych zasad ustrojowych pastwa,
struktur i kompetencje konstytucyjnych organw pastwowych, a take podstawowe zagadnienia
polskiego prawa wyborczego. Cz III zawiera kanoniczne wiadomoci z zakresu czci oglnej prawa administracyjnego, w szczeglnoci przedstawia pojcia typowe dla administracji, charakteryzuje
rne rodzaje podmiotw administracyjnych, formy dziaania administracji ze szczeglnym uwzgldnieniem aktw administracyjnych, a take pewne elementy procedury administracyjnej.
Skrypt niniejszy kierowany jest w gwnej mierze do studentw, tak studiw prawniczych, jak i kierunkw nieprawniczych. Wydaje si, e poziom szczegowoci prezentowanych zagadnie pozwoli
na szybkie porzdkowanie i systematyzowanie materiau, przybliy materi prawoznawstwa, Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej oraz podstawowe zagadnienia oglnego prawa administracyjnego.
Pozostaje mi wyrazi nadziej, e pozycja niniejsza spotka si z zainteresowaniem.
Rzeszw, lipiec 2008 r.
Mateusz Droba
XI
Cz I. Prawoznawstwo*
* Poszczeglne tablice uzupenione zostay zamieszczonym na kocu ksiki, s. 213238 wykazem literatury, aktw prawnych oraz przypisami.
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1
grupa ludzi
(nard) zamieszkujcych terytorium
PODMIOT PRAWA
PODMIOT PRAWA MIDZYNARODOWEGO
suwerenna (samostanowica politycznie) jednostka geopolityczna (posiadajca terytorium, zamieszkujc je
ludno, wadz)
PODMIOT PRAWA WEWNTRZENEGO
zinstytucjonalizowana wadza nadrzdna w opozycji do podmiotw jej podlegajcych (obywateli, organizacji
prywatnych), ktre s jej podporzdkowane (w krajach demokratycznych jedynie legalistycznie, w krajach totalitarnych: w szerokim spektrum aspektw yciowych)
podmiot gospodarczy (Skarb Pastwa)
APARAT PASTWOWY
og organw pastwowych, wyposaonych w okrelone kompetencje i speniajcych okrelone funkcje
DEFINIOWANIE PASTWA
funkcjonalne: pastwo jest zrzeszeniem w celu korzystania z prawa, dla dobra powszechnego (Grocjusz), organizacj
spoeczn majc na celu rozwizywanie wsplnych problemw i zabezpieczanie dbr (J. R. Pennock, D. G. Smith)
strukturalno-elementowe: bazuj na trjelementowoci wyrnionej przez G. Jellinka
socjologiczne: pastwo jako zorganizowana zbiorowo polityczna, cao mogca podlega wyrnieniu etnicznemu, kulturowemu, ekonomicznemu
psychologiczne: pastwo to zbir wyobrae (przey) zwizanych z wadz i podporzdkowaniem si wadzy
klasowe: pastwo jako instrument panowania, dominacji okrelonej klasy spoecznej
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 2
przez:
1) wyksztacenie mechanizmw selekcji i hierarchizacji potrzeb i de, ze wzgldu na ograniczone moliwoci ich zaspakajania (np. leki refundowane a towary
luksusowe obarczone dodatkowym podatkiem)
2) opanowanie najistotniejszych, najbardziej rozlegych, grocych utrat integralnoci koniktw
spoecznych (np. strajki silnych grup zawodowych)
3) organizowanie dziaa jednostkowych i zbiorowych w celu wytwarzania decytowych dbr
ORGANIZACJA SUWERENNA
(pojcie interdyscyplinarne i wieloznaczne)
pastwo jest niezalene od innych organizacji pastwowych w zakresie realizacji funkcji wewntrznych i zewntrznych pastwa, chyba e dobrowolnie na
pewien rodzaj zalenoci si zgodzio (np. przystpujc do Unii Europejskiej)
zasada nieinterwencji (Karta Narodw Zjednoczonych z 26.6.1945 r.)
strona zewntrzna suwerennoci: prawo midzynarodowe
strona wewntrzna suwerennoci: prawo konstytucyjne
ORGANIZACJA TERYTORIALNA
pastwo sprawuje wadz nad wyodrbnion i niezalen od innych pastw czci powierzchni ziemskiej, wraz z wodami
rdldowymi, przylegymi pasami wd morskich, przestrzeni powietrzn nad tymi obszarami, a do sfery kosmicznej
terytorium
ldowe
cz
powierzchni
ziemskiej wraz
z wodami
rdldowymi
terytorium morskie
morskie wody wewntrzne (np. zatoki) oraz morze terytorialne (obszar rozcigajcy si na 12 mil morskich w gb morza
liczony od linii podstawowej morza terytorialnego lub, w przypadku jej braku, nad otwartym morzem, od linii brzegowej)
terytorium powietrzne
pas powietrza nad terytorium
ldowym i morskim w zasadzie do
granicy przestrzeni kosmicznej
morze otwarte zasada wolnoci mrz nie naley do terytorium adnego z pastw
dna i podziemie mrz stanowi wsplne dziedzictwo
ludzkoci
terytoria specjalne
eksterytorialno ambasad, pastwowych (wojskowych, policyjnych)
statkw morskich i powietrznych
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 3
DOKTRYNA PATRIARCHALNA
PATRYMONIALIZM
(korzenie: redniowiecze,
sformuowanie: XIX w.)
przedstawiciel: K. L. Haller
wadza pastwowa wywodzi
si z posiadania wasnoci
ziemi
brak wyjanienia, skd bierze
si prawo wasnoci ziemi
(milczco: prawo naturalne)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 4
funkcje wewntrzne:
organizowania
regulowania
ochronna (ad i porzdek)
gospodarcza
socjalna
wychowawcza (kulturowa)
funkcje zewntrzne:
obrony
ataku
utrzymania status quo
INTERWENCJONIZM
FUNKCJE PRAWA
organizacyjna (porzdkuje ycie spoeczne, ujarzmia chaos)
ochronna (zapewnia ochron rnorakim dobrom)
kontrolna (suebna funkcji ochronnej)
represyjna (karze)
wychowawcza i resocjalizacyjna (ksztatuje, utrwala i koryguje w kierunku podanych postaw spoecznych)
rozstrzygania koniktw (stwarza drogi i tryby rozwizywania sporw indywidualnych i zbiorowych)
partycypacyjna (wyksztaca mechanizmy wpywu jednostek i grup spoecznych na wadz, prawo do reprezentacji i zabierania
gosu)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 5
rozumie si przez ni budow (struktur) organw wadzy pastwowej, sposb jej zdobywania i partycypacji, rodki i metody sprawowania tej wadzy oraz terytorialno-administracyjny ustrj pastwa
ze wzgldu na struktur i waciwoci organw wadzy
monarchia
wadza faktycznie lub nominalnie
skupiona w jednej osobie
dziedzinie lub doywotnio nabyta
republika
wadza naley do osb lub
instytucji wybranych w okrelonym trybie na okrelony czas
niedemokratyczne
demokracje bezporednie
(staroytne greckie polis, wspczenie najsilniejsza w Szwajcarii)
demokracje porednie (wikszo pastw europejskich)
pastwa zoone
federacje (poszczeglne czci skadowe np. stany,
landy dysponuj okrelon samodzielnoci w zakresie
ustawodawczym, wykonawczym, sdowniczym, czsto
posiadaj wasne parlamenty i rzdy przy okreleniu
kompetencji wadz oglnozwizkowych (polityka zagraniczna, bezpieczestwo itp.), np. USA, Niemcy
konfederacje zwizek kilku pastw przy zachowaniu penej ich suwerennoci, czsto celowy, tymczasowy, ulega rozwizaniu po ustaniu przyczyny zawizania
lub zrealizowaniu celu
unia personalna
zwizek dwch lub wicej
pastw posiadajcych wsplnego monarch (krla), przy zachowaniu odrbnego systemu
instytucji pastwowych
unia realna zwizek dwch
lub wikszej liczby pastw,
oparty na wsplnych instytucjach pastwowych
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 6
APARAT PASTWOWY
caoksztat organw, za pomoc ktrych
pastwo spenia swoje rnorodne funkcje
ORGAN PASTWOWY
aparat administracyjny
nie naley go myli z pojciem aparatu pastwowego
aparat administracyjny to jednostka (lub og jednostek) o charakterze osobowo-technicznym, ktrych zadaniem jest umoliwienie techniczno-praktyczne
wykonywania przez organ administracyjny jego zada (obsuga zada organu)
np. aparatem administracyjnym organu, ktrym jest minister, jest urzd zwany
ministerstwem, jego komrki (departamenty, wydziay) i pracownicy, aparatem
administracyjnym wjta jest urzd gminy itd.
podmiot wadczy,
dysponujcy rodkami
przymusu pastwowego
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 7
denicje legalne:
art. 11 ust. 1 Konstytucji RP:
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno tworzenia i dziaania partii politycznych.
Partie polityczne zrzeszaj na zasadach dobrowolnoci i rwnoci obywateli polskich
w celu wpywania metodami demokratycznymi na ksztatowanie polityki pastwa
ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych
art. 1 ust. 1 Partia polityczna jest dobrowoln organizacj, wystpujc pod okrelon nazw, stawiajc sobie za cel udzia w yciu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpywu na ksztatowanie polityki pastwa lub
sprawowanie wadzy publicznej
art. 8 Partie polityczne ksztatuj swoje struktury oraz zasady dziaania zgodnie
z zasadami demokracji, w szczeglnoci przez zapewnienie jawnoci tych struktur, powoywania organw partii w drodze wyborw i podejmowania uchwa
wikszoci gosw
KLASYFIKACJA PARTII
1) ze wzgldu na krg organizacyjno-czonkowski:
elitarne niewielu aktywnych czonkw, brak zorganizowanego aparatu kierowniczego,
kadrowe niewielu aktywnych politycznie czonkw,
fachowy aparat kierownictwa partii (np. Partia Demokratyczna
Demokraci PL),
masowe d do objcia jak najwikszej liczby osb, staraj
si czy programowo sprzeczne interesy (czsto spotykane
wrd partii lewicowych)
2) ze wzgldu na rozdzia kompetencji w strukturze partyjnej:
scentralizowane skupiajce wadz w strukturach centralnych
partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
zdecentralizowane z szerok autonomi instancji niszych
w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna,
niemieckie Bndnis 90/Die Grnen)
3) ze wzgldu na usytuowanie komrek podstawowych partii:
zakadowe z komrk podstawow partii w zakadzie pracy,
przedsibiorstwie (np. radziecka KPZR)
terytorialne z komrk podstawow obejmujc dan jednostk terytorialn (np. SLD)
4) ze wzgldu na sposb powoywania wadz:
demokratyczne z wadz powoywan i kontrolowan przez
czonkw (partie w RP, wymg prawny)
niedemokratyczne z wadz pochodzc z mianowania, tzw.
zasada wodzostwa (np. NSDAP)
GRUPY NACISKU
nazywane rwnie grupami interesw,
z reguy nie posiadaj staych form organizacyjnych i d
do wywierania wpywu na organy pastwowe, ugrupowania
polityczne oraz politykw w celu uzyskania korzystnych dla
siebie rozstrzygni, np. podczas gosowania nad ustaw
lobby (ang. przedsionek, kuluary) pozaparlamentarna
grupa, wywierajca polityczne naciski na przedstawicieli
partii lub ugrupowa w parlamencie, celem uzyskania
okrelonych korzyci np. decyzji, uregulowa itp.
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
ustawa z 7.7.2005 r. o dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa okrela zasady jawnoci dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej dziaalnoci
lobbingowej, formy kontroli zawodowej dziaalnoci lobbingowej
oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotw wykonujcych zawodow dziaalno lobbingow. W rozumieniu ustawy dziaalnoci
lobbingow jest kade dziaanie prowadzone metodami prawnie
dozwolonymi zmierzajce do wywarcia wpywu na organy wadzy
publicznej w procesie stanowienia prawa.
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 8
Konstytucja RP w art. 2 okrela: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej.
PASTWO PRAWA ZASADA LEGALIZMU
art. 7 Konstytucji RP: Organy wadzy publicznej dziaaj na podstawie i w granicach prawa
ZASADA DOZWOLENIA MOCNEGO DLA ORGANW PASTWA
mog czyni tylko to, na co prawo wyranie im zezwala, co okrela
jako ich kompetencje; kompetencji organu nie mona domniemywa,
musi wynika z wyranego przepisu co nie jest organowi dozwolone, jest zabronione
10
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 9
PASTWO PRAWA
ROZUMIANE FORMALNIE
redukcja do techniczno-formalnego zapewnienia legalizmu (tj. pastwo prawa
nie przestaje by pastwem prawa, nawet gdy uchwalane i wykonywane prawo
jest niesprawiedliwe, a nawet nieludzkie
np. niemiecka III Rzesza)
zwizanie administracji ustaw, zasada
podziau wadz, niezaleno sdownictwa
STANDARDY MIDZYNARODOWE
powszechnie przyjmuje si, e demokratyczne pastwo prawa powinno co najmniej respektowa prawa i wolnoci
wyraone w niniejszych aktach midzynarodowych:
1) Powszechna Deklaracja Praw Czowieka uchwalona zostaa przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu 10.12.1948 r.
w Paryu. Niektre z postanowie Deklaracji: kady czowiek jest wolny, niestosowanie dyskryminacji, prawo do sdu,
prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do wasnoci, prawo do zrzeszania si, zagwarantowanie ochrony prywatnoci, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, wolno sumienia, wolno wyznania i wolno do zmiany wyznania,
rwno pci,
2) Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu
16.12.1966 r. ratykowany przez Polsk w 1977 r.,
3) Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych uchwalony przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu 16.12.1966 r. ratykowany przez Polsk 3.3.1977 r., obecnie pakt ten ratykowao 151 pastw.
Polska jest dodatkowo stron Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci umowy midzynarodowej zawartej przez pastwa czonkowskie Rady Europy. Konwencja zostaa otwarta do podpisu 4.11.1950 r., wesza w ycie 3.9.1953 r. Polska podpisaa Konwencj 26.11.1991 r., a ratykowaa j 19.1.1993 r. od tej daty konwencja
obowizuje pastwo polskie.
Na mocy Konwencji dziaa Europejski Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu. Skargi do tego Trybunau mog skada
zarwno pastwa (skarga midzypastwowa), jak i osoby indywidualne, grupy osb oraz organizacje pozarzdowe
(skarga indywidualna).
11
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 10
SAMORZD TERYTORIALNY
podmiot samorzdu: spoeczno lokalna, przynaleno do zwizku czy si faktem zamieszkiwania
na danym terytorium (gminy, powiatu, wojewdztwa)
przedmiot samorzdu: wykonywanie administracji
pastwowej w zakresie okrelonym ustawami
Oglna dyrektywa art. 16 Konstytucji RP stanowi, e:
1. Og mieszkacw jednostek zasadniczego
podziau terytorialnego stanowi z mocy prawa wsplnot samorzdow,
2. Samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu
wadzy publicznej. Przysugujc mu w ramach ustaw
istotn cz zada publicznych samorzd wykonuje
w imieniu wasnym i na wasn odpowiedzialno
ZADANIA SAMORZDU
zadania wasne: domniemanie waciwoci samorzdu przy wszystkich sprawach o znaczeniu lokalnym
(np. komunikacja lokalna, zagospodarowanie przestrzenne)
zadania zlecone: sprawy o znaczeniu przekraczajcym
lokalny charakter, powierzone ze wzgldw instytucjonalno-organizacyjnych organom samorzdowym (np.
prowadzenie ewidencji dziaalnoci gospodarczej)
SAMORZD SPECJALNY
dotyczcy wsplnoty osb opartej na wizi pracy, wykonywania
zawodu lub innej dziaalnoci (samorzd adwokacki, samorzd
akademicki, samorzd rolniczy itp.)
Oglna dyrektywa art. 17 Konstytucji RP stanowi, e:
1. W drodze ustawy mona tworzy samorzdy zawodowe, reprezentujce osoby wykonujce zawody zaufania publicznego i sprawujce
piecz nad naleytym wykonywaniem tych zawodw w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony,
2. W drodze ustawy mona tworzy rwnie inne rodzaje samorzdu. Samorzdy te nie mog narusza wolnoci wykonywania zawodu
ani ogranicza wolnoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej
funkcje samorzdu zawodowego: przedstawicielstwo okrelonej grupy zawodowej, zapewnienie warunkw wykonywania
zawodu i realizowania jego misji, ustalenie zasad etyki i deontologii
zawodowej, opiniowanie przez organy samorzdu aktw prawnych
dotyczcych danej grupy zawodowej, funkcje naukowe i szkoleniowe, socjalne i samopomocowe
samorzdy zawodowe: adwokatw, radcw prawnych, notariuszy, komornikw, doradcw podatkowych, biegych rewidentw,
rzecznikw patentowych, lekarzy, weterynarzy, diagnostykw
laboratoryjnych, aptekarzy, pielgniarek i poonych, psychologw,
architektw, inynierw budowlanych, urbanistw
12
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 11
STANDARDY MIDZYNARODOWE
wiatowa Deklaracja Samorzdu Lokalnego
uchwalona na 27. wiatowym Kongresie Midzynarodowego Zwizku Wadz Lokalnych 2226.9.1985 r. w Rio de Janeiro
Samorzd lokalny to prawo i powinno wadz lokalnych do regulowania i zarzdzania sprawami publicznymi dla dobra spoecznoci lokalnej
Europejskia Karta Samorzdu Terytorialnego
Konwencja Rady Europy, przyjta w 1985 r., nastpnie 1.9.1988 r. po ratykacji jej przez cztery pastwa, nabraa mocy prawnej
i wesza w ycie,
obecnie stronami Europejskiej Karty Samorzdu Lokalnego jest 40 pastw europejskich, z ktrych 38 j ratykowao, w tym rwnie Polska (od 1.3.1994 r.),
Karta okrela ide autonomii terytorialnej i stanowi zbir zasad dotyczcych statusu samorzdnoci lokalnej; stanowi o niezaprzeczalnym prawie obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi na szczeblach lokalnych, jako o podstawie
funkcjonowania demokratycznego spoeczestwa; prawa i obowizki spoecznoci lokalnych winny by okrelane uchwaami
poszczeglnych parlamentw oraz mie swoje miejsce w konstytucjach pastw.
Samorzd lokalny oznacza prawo i zdolno spoecznoci lokalnych, w granicach okrelonych prawem, do kierowania i zarzdzania
zasadnicz czci spraw publicznych na ich wasn odpowiedzialno i w interesie ich mieszkacw.
Europejska Karta Samorzdu Regionalnego
przyjta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Wadz Lokalnych i Regionalnych Europy zalecenie zawierajce projekt karty:
Samorzd regionalny oznacza prawo i zdolno najwikszych terytorialnych jednostek wadzy w obrbie kadego pastwa,
majcych wybieralne organy, administracyjnie umieszczonych midzy rzdem centralnym i samorzdem lokalnym i posiadajcych
prerogatywy albo wynikajce z samoorganizacji, albo typu zwykle przypisywanego rzdowi centralnemu, do zarzdzania na wasn
odpowiedzialno i w interesie mieszkacw zasadnicz czci spraw publicznych, zgodnie z zasad subsydiarnoci.
13
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 12
NORMATYWIZM PRAWNICZY
(czysta teoria prawa Hansa Kelsena)
kontynuacja koncepcji pozytywistycznych, pastwo jest ponad empirycznym bytem jednostek, jest wartoci sam w sobie
rozdzia prawa i moralnoci (w tej sferze krytyka pozytywizmu)
podstawowe znaczenie ma formalna geneza prawa i formalna jego skuteczno
system prawny jako cao hierarchiczna, autonomiczna, uporzdkowana, normy niszego rzdu opieraj swoj moc obowizujc
na normach wyszego rzdu, na szczycie norm za norma naczelna (Grundnorm czysto pomylana lub sngowana, jest transcendentalno-logicznym domkniciem systemu) sankcjonuje cay system; nie ma ona charakteru ustawowego, stanowic hipotetyczne
zaoenie stanowice podstaw i sens istnienia caego systemu prawa o charakterze powinnociowym
PODEJCIE SOCJOLOGICZNE W PRAWIE
F. von Savigny (niemiecka szkoa historyczna):
prawo jako przejaw ducha narodu, skadnik ycia wsplnoty narodowej, ewoluujce wraz z nim
E. Ehrlich (teoria prawa ywego, szkoa wolnego prawa)
prawo ywe realnie funkcjonuje w zachowaniach grup spoecznych, twrcza rola sdziego
M. Weber
prawo jako zracjonalizowany porzdek spoeczny, legitymizowany przez rne postacie wiary spoecznej (np. w rozumno normy
lub autorytet prawodawcy)
E. Durkheim
prawo jako fakt spoeczny przyjmowany przez solidarno mechaniczn (pierwotna, regulowana restrykcj) lub organiczn (nowoczesna, obywatelska)
w Polsce m.in.: F. Znaniecki, Cz. Znamirowski, L. Petraycki
SZKOA PSYCHOLOGICZNA W PRAWIE (Polska: L. Petraycki)
podstaw prawa s emocje psychiczne, prawo ma charakter dwustronnego przeycia psychicznego, ma charakter imperatywno-atrybutywny, jedna strona przeywa poczucie uprawnienia, przywileju, druga poczucie powinnoci, obowizku (np. jedna osoba
czuje si wadna wydawa polecenia subowe, ale i ma poczucie odpowiedzialnoci, druga czuje si w obowizku podporzdkowa, ale oczekuje te pewnych zwizanych z tym korzyci, np. pochway, wynagrodzenia)
prawo stanowione na og nie istnieje w wiadomoci ludzi nie jest wiadomie przeywane
dojrzay czowiek powinien mie rozwinite poczucie prawne, w przeciwnym razie mamy do czynienia z patologi psychiczn
prawo sztucznie narzucone, ktre nie wywouje odpowiednich przey psychicznych, jest nieskuteczne
WIELOPASZCZYZNOWE BADANIE PRAWA
prawo jest zjawiskiem na tyle zoonym, e naley ucieka od zamknitych, jednostronnych koncepcji
J. Wrblewski 4 paszczyzny bada (logiczno-jzykowa, socjologiczna, psychologiczna, aksjologiczna)
G. L. Seidler koncepcja dynamicznej analizy prawa
faza decyzji politycznej, faza jurydyczna, faza psychologiczna, faza socjologiczna
14
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 13
15
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 14
SYSTEM PRECEDENSOWY
(COMMON LAW)
16
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 15
17
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 16
PRAWO MATERIALNE
stanowi trzon systemu prawa
przynale tutaj normy merytoryczne:
ustanawiajce obowizki i uprawnienia, wyznaczajce sfer dopuszczalnego zachowania si adresatw
akty zawierajce normy materialne to np. Kodeks cywilny, Kodeks
karny
zob. Zasady techniki prawodawczej
PRAWO FORMALNE
(PROCEDURALNE)
normy proceduralne odnosz si do
realizacji norm prawa materialnego
okrelaj tryb realizacji uprawnie
i egzekwowania obowizkw okrelonych prawem materialnym
akty zawierajce normy formalne to
np. Kodeks postpowania cywilnego,
Kodeks postpowania karnego, Kodeks
postpowania administracyjnego
PRAWO USTROJOWE
normy okrelajce struktur i waciwoci instytucji ustrojowych (organw
pastwowych) stojcych na stray
norm prawa materialnego i stosujcych
w swym dziaaniu normy proceduralne
normy ustrojowe rozoone s w wielu
aktach prawnych, niekiedy cay akt
normatywny powicony jest zagadnieniom ustrojowym np. ustawa Prawo
o ustroju sdw powszechnych
PRAWO PUBLICZNE
PRAWO PRYWATNE
PRAWO CYWILNE
normuje stosunki majtkowe i niektre niemajtkowe pomidzy
rwnorzdnymi podmiotami
PRAWO RODZINNE
reguluje kwestie zawarcia i wanoci maestwa, rozwd,
stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami, rodzicami
a dziemi, stosunki wynikajce z przysposobienia, opieki i kurateli
PRAWO HANDLOWE
reguluje stosunki prawne (wewntrzne i zewntrzne) podmiotw
prowadzcych dziaalno gospodarcz (przede wszystkim spek);
relacj tych podmiotw do pastwa o charakterze administracyjnym
(np. kwestie rejestracyjne, koncesyjne) reguluje
PUBLICZNE PRAWO GOSPODARCZE nalece do prawa publicznego
Niejako na pograniczu prawa publicznego i prywatnego mona usytuowa takie gazie prawa jak: PRAWO PRACY czy te PRAWO OCHRONY KONSUMENTW.
Prawo pracy ma za zadanie chroni interes pracownikw jako grupy spoecznej ma wic cel oglnospoeczny, lecz jednoczenie
chroni indywidualny interes ekonomiczny kadego pracownika. Podobna zaleno charakteryzuje prawo konsumenckie. W gaziach tych spotka moemy si z tzw. przepisami jednostronnie obowizujcymi (semidyspozytywnymi). Podobnie jak przepisy
dyspozytywne, charakterystyczne dla prawa prywatnego mog one by modykowane wol stron, ale modykacja moe i tylko
w jednym kierunku korzystniejszym dla sabszej, specjalnie chronionej prawnie strony stosunku prawnego. Na przykad pracownik moe otrzyma wicej dni urlopu, ni przewiduje ustawa, ale nie mniej; okres reklamacji towaru moe zosta wyduony, ale
nie skrcony na niekorzy konsumenta.
18
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 17
AKTY NIENORMATYWNE
POWSZECHNIE OBOWIZUJCE
NA TERENIE CAEGO KRAJU
LOKALNIE
1) Konstytucja
2) umowy midzynarodowe
3) ustawy
4) rozporzdzenia z moc ustawy
5) rozporzdzenia
WEWNTRZNIE OBOWIZUJCE
obowizuj tylko podmioty podlege organizacyjnie lub subowo
podmiotowi, ktry wyda dany akt
zarzdzenia
i
uchway
statuty
i
regulaminy
prawo powielaczowe
(akty kierownictwa wewntrznego),
np. oklniki, instrukcje
prawo zakadowe
(akty normatywne stanowione przez organy zakadw administracyjnych,
np. szk)
akty
administracyjne
decyzje
administracyjne
orzeczenia
sdowe
19
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 18
20
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 19
ZNACZENIE ORZECZNICTWA
W systemie common law (m.in. USA, Wlk. Brytania, Australia) norma zawarta w tezie jest gwnym rdem i elementem precedensu
posiadajcego prawn moc wic na przyszo przy rozstrzyganiu podobnych stanw faktycznych.
W polskim porzdku prawnym, tak jak w innych pastwach z systemem prawa stanowionego (kontynentalnego), orzecznictwo nie
stanowi rda powszechnie obowizujcego prawa. Tezy rozstrzygni sdw wyszych instancji s natomiast chtnie powielane
przez sdy niszego szczebla. Motywem takiego postpowania jest wzgld na autorytet sdu nadrzdnego i ch zachowania jednolitoci orzecznictwa, a niekiedy wzgldy oportunistyczne (obawa przed zakwestionowaniem wyroku przez sd wyszej instancji, jeli
sprawa traa do niego w wyniku wniesionego zaalenia, apelacji lub kasacji).
Kolejne rozstrzygnicia, w ktrych ten sam sd powraca do wyraonej przez siebie tezy, okrela si mianem linii orzeczniczej. Nie maj
one bezwzgldnie trwaego charakteru, mog podlega i podlegaj zmianie wraz ze zmian stanu prawnego (np. nowelizacj ustawy)
lub zmian stosunkw spoecznych i gospodarczych. Rwnolegle mog funkcjonowa obok siebie sprzeczne linie orzecznicze.
21
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 20
22
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 21
23
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 22
U
K
A
D
H
I
E
R
A
R
C
H
I
C
Z
N
Y
24
umowy dotyczce:
1) pokoju, sojuszy, ukadw politycznych lub ukadw wojskowych
2) wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich
okrelonych w Konstytucji
3) czonkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji midzynarodowej
4) znacznego obcienia pastwa pod wzgldem
nansowym
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych
Konstytucja wymaga ustawy (materia ustawowa)
PIERWSZESTWO PRZED USTAW
umowa ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli
ustawy tej nie da si pogodzi z umow
prawo ustanowione przez organizacj midzynarodow ukonstytuowan na podstawie umowy
ma pierwszestwo przed ustaw i jest stosowane
bezporednio
RATYFIKOWANA
UMOWA
MIDZYNARODOWA
niewymagajca
zgody wyraonej
w ustawie
charakter powszechnie
obowizujcy
(dyskusyjny) maj
take regulaminy
Sejmu i Senatu,
umowy zawierane
przez Rad Ministrw
z kocioami innymi
ni rzymsko-katolicki (umowa z tym
kocioem ma status
umowy midzynarodowej konkordat)
oraz zbiorowe ukady
pracy
USTAWY
akt normatywny uchwalany przez
Sejm z udziaem Senatu w specjalnej
procedurze
MATERIA USTAWOWA
nieograniczony zakres
w formie
ustawy mona
regulowa
wszelkie
sprawy (przy
uwzgldnieniu
niesprzecznoci z Konstytucj)
minimalny zakres
wydanie ustawy
jest konieczne
w przypadku
ustanawiania obowizkw prawnych
obywateli, regulowania zagadnie
organizacyjno-ustrojowych organw i administracji
oraz w sprawach,
ktre wczeniej ju
znalazy uregulowanie w drodze
ustawy
ROZPORZDZENIA
Z MOC USTAWY
moe je wyda
Prezydent RP na
wniosek Rady
Ministrw, tylko
w czasie stanu
wojennego, jeli
Sejm nie moe
zebra si na
posiedzenie
rozporzdzenia
te podlegaj
zatwierdzeniu
przez Sejm na
najbliszym
posiedzeniu
ROZPORZDZENIA
wydawane przez
organy wskazane
w Konstytucji
Prezydent RP
Rada Ministrw
Prezes RM
minister kierujcy
dziaem administracji rzdowej
przewodniczcy okrelonych
w ustawach komitetw, powoani
w skad RM
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
podstawa wydania
rozporzdzenie moe by wydane
na podstawie szczegowego upowanienia zawartego w ustawie
(delegacji ustawowej)
cel wydania
rozporzdzenie wydawane jest
w celu wykonania ustawy
DELEGACJA
USTAWOWA
powinna okrela:
organ waciwy
do wydania
rozporzdzenia
zakres spraw
przekazanych
do uregulowania
wytyczne
dotyczce treci
rozporzdzenia
zakaz
subdelegacji
organ upowaniony do
wydania rozporzdzenia nie moe przekaza
tej kompetencji innemu
organowi
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 23
stanowione przez
TERENOWE ORGANY
ADMINISTRACJI RZDOWEJ
wojewod
organy administracji niezespolonej
PRZEPISY PORZDKOWE
do ich wydania nie jest konieczna szczeglna kompetencja ustawowa
stanowione, jeeli jest to niezbdne do ochrony ycia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego
przepisy porzdkowe organw samorzdu terytorialnego
w przypadku niecierpicym zwoki przepisy porzdkowe moe
wyda wjt gminy, w formie zarzdzenia (odpowiednio: zarzd
powiatu)
samorzd terytorialny szczebla wojewdzkiego nie stanowi
przepisw porzdkowych
KATALOG OTWARTY
ZARZDZENIA I UCHWAY
25
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 24
26
DZIENNIK URZDOWY RP
Monitor Polski
umowy midzynarodowe
niewymagajce ratykacji
akty inne ni powszechnie
obowizujce, np. zarzdzenia
Prezydenta RP, uchway RM
i zarzdzenia Premiera, akty
urzdowe Prezydenta, uchway Sejmu i Senatu
inne publikatory (niezawierajce aktw normatywnych)
DZIENNIK URZDOWY RP
Monitor Polski B
sprawozdania nansowe
okrelone w przepisach
o rachunkowoci,
ogoszenia i obwieszczenia przedsibiorcw,
jeeli odrbne przepisy nie
wymagaj ich ogoszenia
w Monitorze Sdowym
i Gospodarczym
MONITOR SDOWY
I GOSPODARCZY
wpisy do Krajowego Rejestru Sdowego, chyba e
ustawa stanowi inaczej,
ogoszenia wymagane
przez Kodeks spek handlowych i Kodeks postpowania cywilnego
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 25
INDYWIDUALNIE
I KONKRETNIE
adresat wskazany jest szeroko, np. jako kady czowiek (Kto zabija, podlega
karze) lub poprzez wskazanie cech rodzajowych, np. pracownik (kady pracownik), radca prawny (kady radca prawny), funkcjonariusz publiczny (kady
funkcjonariusz publiczny) itp.
okolicznoci s abstrakcyjne, tzn. wskazuj na powtarzajcy si model sytuacyjny, np. pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznociami, przeniesienie wasnoci nieruchomoci (przeciwne abstrakcyjnemu
okrelenie konkretne okolicznoci byoby niepowtarzalne, np. pod wpywem
zdenerwowania spowodowanego zdrad ony, ktraitd.; przeniesienie wasnoci dziaki o powierzchni 0,5 hektara pooonej w)
hipoteza ma charakter generalny i abstrakcyjny w aktach normatywnych
takich jak: Konstytucja, ustawy, rozporzdzenia, akty prawa miejscowego, oraz
w aktach normatywnych obowizujcych wewntrznie, np. zarzdzeniach
i uchwaach
DYSPOZYCJA
moe okrela:
NAKAZ
okrelonego zachowania, np. nakaz
obliczenia i zapacenia podatku
ZAKAZ
okrelonego zachowania,
np. kradziey, zabjstwa
DOZWOLENIE
a wic mono okrelonego zachowania, np. prawo wyborcze
FUNKTORY NORMOTWRCZE
wyraenia jzykowe zawarte w dyspozycji mog przybra posta: powinien, naley, nie moe, musi itp.
jeli zostao uyte pojcie opisowe (np. wykonuje, prowadzi, skada), naley je traktowa
jako powinnociowe: powinien wykonywa, powinien prowadzi, ma zoy)
SANKCJA
rodzaje:
REPRESYJNA
EGZEKUCYJNA
NIEWANOCI
typowa dla prawa cywilnego; polega na przymusowym odebraniu rzeczy (zajciu praw) lub zmuszeniu
do okrelonego zachowania, np. egzekucja komornicza
z wynagrodzenia za prac, zajcie rachunku bankowego,
zajcie i sprzeda ruchomoci danej osoby na poczet jej
dugw, eksmisja z lokalu, wycicie drzew zagraajcych
bezpieczestwu publicznemu mimo sprzeciwu waciciela posesji ekologa (egzekucja administracyjna)
27
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 26
KONCEPCJA DWUCZONOWA
D
Dyspozycja okrela
konsekwencje
H
Hipoteza okrela adresata
i okolicznoci
np. art. 415 KC stanowi, e: Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia
KONCEPCJA TRJCZONOWA
H
Hipoteza okrela
adresata i okolicznoci
D
Dyspozycja okrela zachowanie nakazane, zakazane lub
dozwolone adresatowi
S
Sankcja okrela dolegliwo, z jak spotka si adresat normy, ktry nie zastosuje
si do dyspozycji
D
Dyspozycja okrela zachowanie nakazane,
zakazane lub dozwolone adresatowi
NORMA SANKCJONUJCA
H
Hipoteza zakada sytuacj, gdy adresat
normy sankcjonowanej nie zastosowa si do
jej dyspozycji
28
D
Dyspozycja jest regu skierowan do okrelonego organu publicznego i zawiera nakaz
zastosowania okrelonej sankcji
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 27
art. 2
Dziaalnoci gospodarcz jest zarobkowa dziaalno wytwrcza, budowlana,
handlowa, usugowa ()
art. 3 zawiera wyczenia wyjtki (a wic mimo spenienia warunkw z art. 2 nie bd
dziaalnoci gospodarcz w rozumieniu ustawy ponisze aktywnoci gospodarcze):
Przepisw ustawy nie stosuje si do dziaalnoci wytwrczej w rolnictwie w zakresie
upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt, ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa
i rybactwa rdldowego, a take wynajmowania przez rolnikw pokoi, sprzeday posikw domowych i wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug zwizanych
z pobytem turystw
Kodeks cywilny okrela nie wprost (implicite), czym jest osoba zyczna. Nie znajdziemy tam oczywistej denicji, i osoba
zyczna to czowiek od chwili urodzenia, lecz wniosek taki mona wysnu z wykadni systemowej zob. pierwszy przepis
w Dziale I Tytuu II KC Osoby zyczne.
Tytu II. OSOBY
DZIA I. OSOBY FIZYCZNE
Rozdzia I Zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych
Art. 8 1: Kady czowiek od chwili urodzenia ma zdolno prawn.
DYSPOZYCJA
art. 14. SwobGospU:
1. Przedsibiorca moe podj dziaalno gospodarcz po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsibiorcw w Krajowym Rejestrze
Sdowym albo do Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej, zwanej dalej ewidencj. Spka kapitaowa w organizacji moe podj
dziaalno gospodarcz przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsibiorcw.
2. Wpisowi do ewidencji podlegaj przedsibiorcy bdcy osobami zycznymi. Zasady wpisu do rejestru przedsibiorcw
okrelaj odrbne przepisy
SANKCJA
art. 601 1 KW
Kto wykonuje dziaalno gospodarcz bez wymaganego zgoszenia do ewidencji dziaalnoci gospodarczej, wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolnoci albo grzywny.
ZREKONSTRUWANA NORMA
Osoba zyczna (czowiek od urodzenia) moe podj zarobkow dziaalno handlow (z wyjtkiem handlu zwizanego
z agroturystyk zob. art. 3 SwobGospU) po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej. W przypadku podjcia
dziaalnoci bez uzyskania wpisu osobie takiej grozi kara ograniczenia wolnoci albo grzywna.
SZCZEGOWE IMPLIKACJE ZREKONSTRUWANEJ NORMY
osoba zyczna bdzie moga samodzielnie zarejestrowa si
w Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej po uzyskaniu przynajmniej czciowej zdolnoci do czynnoci prawnych (ukoczeniu 13 lat) kwesti t reguluje Kodeks cywilny w art. 824.
Moliwo prowadzenia dziaalnoci gospodarczej ma w zasadzie nie tylko osoba posiadajca pen zdolno do czynnoci
prawnych.
szczegowe zasady
odpowiedzialnoci za
wykroczenie okrela
Kodeks wykrocze, a procedury ukarania Kodeks
postpowania w sprawach o wykroczenia
29
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 28
Aby dowiedzie si, np. jakie jednostki posiadaj status osoby prawnej, naley odwoa
si do innych przepisw Kodeksu cywilnego,
a take innych ustaw szczegowych, normujcych dany rodzaj osoby prawnej np.:
art. 33. Osobami prawnymi s Skarb Pastwa
i jednostki organizacyjne, ktrym przepisy
szczeglne przyznaj osobowo prawn.
Taki przepis szczeglny to np. art. 11 1
ustawy z 16.9.1982 r. Prawo spdzielcze:
Spdzielnia nabywa osobowo prawn
z chwil wpisania jej do Krajowego Rejestru
Sdowego.
art. 158 KC: Umowa zobowizujca do przeniesienia wasnoci nieruchomoci powinna by zawarta w formie
aktu notarialnego.
SANKCJA
art. 73 1 KC: Jeeli ustawa zastrzega dla czynnoci prawnej form pisemn, czynno dokonana bez zachowania zastrzeonej
formy jest niewana tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor
niewanoci.
2. Jeeli ustawa zastrzega dla czynnoci prawnej inn form
szczegln (a tak jest forma aktu notarialnego przyp. aut.),
czynno dokonana bez zachowania tej formy jest niewana.
ZREKONSTRUOWANA NORMA
Kady podmiot zawierajcy umow zobowizujc do przeniesienia wasnoci nieruchomoci powinien zawrze
t umow w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie umowa taka bdzie niewana.
30
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 29
PRZYKAD
cechy:
wysoki stopie sformalizowania jzyka
jako jzyk nauki prawa jest jzykiem naukowym, opartym na waciwej
prawu metodologii
posuguje si czsto konstrukcjami abstrakcyjnymi
uywa poj ostrych, niekiedy dookrela pojcia nieostre w jzyku
potocznym, stosujc denicje legalne
uywa poj specycznych dla prawa, wyksztaconych na swoje potrzeby (np. delikt, domniemanie, termin zawity)
wyksztaca pojcia nienalece do jzyka, w jakim sformuowane s
przepisy prawne (jzyka prawnego), lecz majce prawidowo i jednoznacznie opisywa prawo (np. pojcie normy prawnej, prawa podmiotowego, kontratypu, niewanoci wzgldnej i bezwzgldnej itp.)
Jzyk prawny
art. 74 1 KC stanowi, e: Zastrzeenie formy pisemnej bez rygoru niewanoci ma ten skutek, e
w razie niezachowania zastrzeonej formy nie jest
w sporze dopuszczalny dowd ze wiadkw ani
dowd z przesuchania stron na fakt dokonania
czynnoci ().
Jzyk prawniczy
Przepis niniejszy przewiduje wymg zachowania formy pisemnej czynnoci prawnej do celw dowodowych (ad probationem). Niezachowanie takiej formy,
ilekro ustawa jej wymaga, w odrnieniu od formy
czynnoci prawnej zastrzeonej pod rygorem niewanoci (ad solemnitatem), nie bdzie powodowao
wady czynnoci prawnej w postaci jej bezwzgldnej
lub wzgldnej niewanoci, lecz jedynie skutkowa
bdzie utrudnieniami dowodowymi wymienionymi
w art. 74 1 zd. 1 in ne.
Jzyk naturalny (potoczny)
Jeli w ustawie jest napisane, e t umow powiniene zawrze na pimie, ale nie jest napisane
wyranie, e jeli tego nie zrobisz (a wic tylko
np. umwisz si ustnie, przy wiadkach) umowa
bdzie niewana, to mimo tego e nie bdziesz
mia takiej umowy na papierze bdzie ona wana
i bdziesz mg si na ni powoywa przed sdem czy urzdem. Pamitaj jednak, e jeli warto
j zawrze na pimie, jeli przewidujesz, e z umowy mog wynikn jakie spory lub konikty, nie
jest ona oczywista, nie masz penego zaufania
do drugiej strony umowy, a sama umowa nie
naley do bahych, warto j w takich wypadkach
spisa, bo gdy tego nie zrobisz, bdzie w sdzie
problem z udowodnieniem, jaka waciwie bya
tre umowy nie bd si liczy twoje wasne
zeznania ani zeznania ewentualnych wiadkw
zawarcia umowy, tak wic waciwie zostaniesz
bez dowodw.
31
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 30
32
PRAWO KONSTYTUCYJNE
zasada poszanowania i ochrony przyrodzonej godnoci
czowieka
zasada suwerennoci narodu
zasada legalizmu
zasada niedziaania prawa wstecz
zasada ochrony praw nabytych
zasada pomocniczoci (subsydiarnoci)
zasada bezporedniego stosowania Konstytucji
zasada podziau i rwnowagi wadzy
zasada dialogu spoecznego
zasada rwnoci i niedyskryminacji
zasada spoecznej gospodarki rynkowej
zasada pluralizmu politycznego
zasada decentralizacji wadzy publicznej
zasada prymatu ustawy z systemie rde prawa
PRAWO ADMINISTRACYJNE
zasada legalizmu
zasada prawdy obiektywnej
zasada zaufania obywateli do pastwa
zasada uwzgldniania (waenia) interesu oglnospoecznego i indywidualnego
zasada prawa do informacji
zasada czynnego udziau stron w postpowaniu
zasada dwuinstancyjnoci postpowania
zasada szybkoci i ekonomii postpowania
zasada trwaoci decyzji
zasada sdowej kontroli administracji
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 31
na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 8 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie owiaty zarzdza si, co nastpuje: ()
preambua
uroczysty wstp poprzedzajcy niektre akty normatywne
o szczeglnie doniosym znaczeniu (m.in. Konstytucj RP)
w zasadzie preambua nie ma znaczenia normatywnego, tzn.
nie mona z niej wywodzi konkretnych praw lub obowizkw, lecz moe mie znaczenie przy ustalaniu wykadni
danego aktu wyjaniajc intencje prawodawcy i kontekst
historyczny stojcy za jego ustanowieniem
PRZEPISY OGLNE
stosuje si je zgodnie z technik
prawodawcz aby, mwic jzykiem
matematycznym, zakreli zbir
wsplny regulacji danego aktu
prawnego, bd one zawiera
elementy normy wsplne dla wielu
przepisw szczegowych
najczciej okrelaj:
zakres podmiotowy aktu
(grono adresatw norm)
zakres przedmiotowy aktu
(do jakich stanw faktycznych akt
znajduje zastosowanie)
denicje legalne
(objanienia, jak naley rozumie
uyte w akcie pojcia i terminy)
33
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 32
art. 415 KC: Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia
PRZEPISY BLANKIETOWE
nie zawieraj normy prawnej, lecz upowanienie do uregulowania danej kwestii w innym akcie prawnym
PRZEPISY KOLIZYJNE
rozstrzygaj o zastosowaniu danego przepisu, jeli dana
sytuacja faktyczna jest regulowana przez dwa lub wicej
przepisw niedajcych si stosowa cznie
w przypadku braku takich przepisw naley posuy si
oglnie przyjtymi reguami kolizyjnymi
art. 14 ustawy z 12.11.1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe: O monoci zawarcia maestwa rozstrzyga w stosunku do kadej ze stron jej prawo ojczyste
PRZEPISY WPROWADZAJCE
reguluj caoksztat spraw zwizanych z wejciem w ycie
nowego aktu prawnego
przepisy dostosowujce
reguluj sposb dostosowania infrastruktury prawnej,
instytucjonalnej i technicznej do wymogw nowego prawa,
np. sposb powoania po raz pierwszy tworzonych nowym
prawem organw, terminy, w jakich poszczeglne instytucje
maj wykona okrelone procedury zmiany, itp.
przepisy przejciowe (intertemporalne)
reguluj sposb zakoczenia postpowa bdcych w toku
odnosz si do czasowego utrzymania w mocy instytucji
znoszonych przez nowy akt prawny
rozstrzygaj o aktualnoci praw i obowizkw adresatw
nabytych pod rzdami starego (zmienianego) prawa
podaj czy i na jaki czas zachowuj moc akty wykonawcze
wydane na podstawie starego (zastpowanego now regulacj)
prawa
art. 103 ust. 1 PrBud: Do spraw wszcztych przed dniem wejcia w ycie ustawy, a niezakoczonych decyzj ostateczn,
stosuje si przepisy ustawy, z zastrzeeniem ust. 2;
art. 107 ust. 2 PrBud: Do czasu wydania przepisw wykonawczych, przewidzianych w ustawie, nie duej jednak ni przez
okres 3 miesicy od dnia jej wejcia w ycie, zachowuj moc
przepisy dotychczasowe, jeeli nie s z ni sprzeczne
PRZEPISY KOCOWE
o wejciu w ycie
34
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 33
przepisy ustrojowe
stanowi o utworzeniu organw, instytucji, sdw, ich
zadaniach i kompetencjach, ich organizacji, sposobie
ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegaj lub jakie podmioty sprawuj nad nimi nadzr
35
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 34
art. 5 KC: Nie mona czyni ze swego prawa uytku, ktry by by sprzeczny
ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami
wspycia spoecznego
NORMY PROGRAMOWE
nie wskazuj, jak powinien zachowa si adresat,
ale wskazuj, jaki cel powinien osign, zostawiajc sposoby osignicia celu jego uznaniu
Bogata w normy programowe jest Konstytucja RP, np. art. 76: Wadze
publiczne chroni konsumentw, uytkownikw i najemcw przed dziaaniami zagraajcymi ich zdrowiu prywatnoci i bezpieczestwu oraz przed
nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okrela ustawa
36
Przykad 1: art. 91 2 KRO: Dziecko, ktre pozostaje na utrzymaniu rodzicw i mieszka u nich, jest
obowizane pomaga im we wsplnym gospodarstwie
Przykad 2: Przepis ustawy z 24.7.1998 r. o zmianie niektrych ustaw okrelajcych kompetencje
organw administracji publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa, a nastpnie przepisy
ustawy z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentw, ktre nakazyway powoa miejskiego (powiatowego) rzecznika konsumentw uchwaa Rady Miasta lub Rady Powiatu. Niewywizanie si z ustawowego obowizku nie byo obwarowane adn sankcj, ktr mona byoby
naoy na podmiot publicznoprawny samorzd powiatowy, a praktycznie na odpowiedzialne
jego organy. W zwizku z czym rzecznicy tacy w kilku powiatach nie zostali w ogle powoani,
nawet po kilku latach od wejcia w ycie obowizku ich powoania
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 35
BUDOWY USTAWY
Ustawa zawiera:
1) tytu;
2) przepisy merytoryczne;
3) przepisy o wejciu ustawy w ycie.
ustawa zawiera take przepisy przejciowe lub dostosowujce oraz przepisy
uchylajce, jeeli reguluje dziedzin spraw uprzednio unormowan przez
inn ustaw
ustawa moe zawiera przepisy wprowadzajce zmiany w innych ustawach
(przepisy zmieniajce) oraz przepisy o wyganiciu jej mocy obowizujcej
Poszczeglne elementy ustawy zamieszcza si w nastpujcej kolejnoci:
1) tytu;
2) przepisy merytoryczne oglne i szczegowe;
3) przepisy zmieniajce;
4) przepisy przejciowe i dostosowujce;
5) przepisy uchylajce, przepisy o wejciu ustawy w ycie oraz przepisy o wyganiciu mocy obowizujcej ustawy (przepisy kocowe)
37
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 36
38
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 37
39
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 38
40
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 39
41
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 40
42
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 41
KOLIZJE W PRZESTRZENI
wystpuj pomidzy systemami
prawnymi rnych pastw; kolizja
taka zdarza si, gdy w stosunku prawnym uczestniczy element obcy
(np. obywatel pastwa obcego dokonuje transakcji w Polsce)
Kade pastwo tworzy wasne reguy kolizyjne, kwesti t normuj take umowy
midzynarodowe
Rozstrzyganiem kolizji na gruncie prawa prywatnego zajmuje si ustawa z 12.11.1965 r.
Prawo prywatne midzynarodowe;
podstawowe zasady:
w zakresie prawa osobowego (ocena zdolnoci prawnej i zdolnoci do czynnoci
prawnych) stosowane s przepisy pastwa, ktrego obywatelem jest dana osoba
(lex patriae),
w zakresie prawa rzeczowego (wasno rzeczy, posiadanie, hipoteka, zastaw) stosowane s przepisy pastwa, na ktrego terenie rzecz si znajduje (lex rei sitae),
w zakresie prawa umw przepisy pastwa, na ktrego terytorium dokonana zostaa
czynno prawna (locus regit actum); w tym wypadku moliwe jest te (z wyjtkami
np. umowa zawierana z konsumentem) wybr przez strony umowy prawa, ktre ma
znale zastosowanie do ich umowy, przez zawarcie w niej tzw. klauzuli jurysdykcyjnej
REGUY KOLIZYJNE
to zasady pozwalajce uzna za obowizujcy jeden z popadajcych w kolizj przepisw
PODSTAWOWE REGUY KOLIZYJNE:
1) hierarchiczna: lex superior derogat legi inferiori prawo wyszego rzdu (wyszej mocy prawnej) uchyla prawo niszego rzdu
(np. przepis konstytucji ma pierwszestwo przed wpadajcym z nim w kolizj przepisem ustawy);
regua ta jest regu podstawow, pozostae reguy kolizyjne odnosz si do sytuacji, gdy mamy do czynienia z kolizj przepisw
posiadajcych rwn moc prawn
2) chronologiczna: lex posterior derogat legi priori przepis ustanowiony pniej w czasie (nowszy) uchyla przepis wczeniejszy
3) merytoryczna: lex specialis derogat legi generali przepis szczeglny uchyla przepis oglny (przepis stanowicy wyjtek, odnoszcy si do wszej kategorii stosunkw spoecznych, sytuacji faktycznych) ma pierwszestwo przed przepisem bardziej oglnym,
(np. przepisy o sprzeday konsumenckiej stanowi lex specialis w stosunku do oglnych przepisw normujcych umow sprzeday)
4) merytoryczno-chronologiczna: lex posterior generali non derogat legi priori speciali pniejszy przepis oglny nie uchyla
wczeniejszego przepisu o charakterze szczegowym
Obowizywanie prawa Unii Europejskiej: prawo wsplnotowe obowizuje w przestrzeni ldowej, morskiej i powietrznej pastw
czonkowskich; czas obowizywania jest w zasadzie nieoznaczony (wyjwszy traktaty zawierane na okrelony czas, np. powoujcy
Europejsk Wsplnot Wgla i Stali); dopuszczalne s tzw. okresy przejciowe, w ktrych normy wsplnotowe nie s w peni stosowane w stosunku do poszczeglnych pastw czonkowskich.
Obowizywanie prawa w cyberprzestrzeni internetowej: regulacje tej sfery dopiero si ksztatuj w prawie midzynarodowym
i wewntrznym, w Polsce materi t reguluje wybirczo kilka aktw prawnych; w zakresie odpowiedzialnoci za treci umieszczane
w cyberprzestrzeni zasad jest obowizywanie prawa krajowego pastwa, gdzie treci znajduj si zycznie (adres IP, miejsce pooenia serwera).
43
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 42
1) ustalenie rzeczywistego sensu normatywnego przepisu prawnego, to znaczy ustalenie treci wyraonych w nich regu zachowania (norm) A. Wolter1
2) przez wykadni prawa rozumiemy ustalenie znaczenia i zakresu przepisu komunikowanego przez odpowiednie zwroty
jzykowe tego przepisu W. Wolter2
3) wykadnia to og rozumowa zmierzajcych do odkodowania norm prawnych zawartych w obowizujcych przepisach
prawnych oraz ustalania ich znaczenia A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek3
4) wykadnia to proces, w ktrym z przepisw prawnych wyinterpretowuje si kompletn norm prawn i ustala si jej wice
brzmienie
tekst prawny podlega okrelonym reguom techniczno-redakcyjnym; normy prawne s niejako zakodowane w przepisach prawnych; wykadnia jest dla prawa tym, czym egzegeza tekstu religijnego dla ustalania prawd wiary
MOC WICA WYKADNI
wykadnia ma moc wic, gdy regule (dyrektywie) interpretacyjnej, stworzonej przez kompetentny organ powinni podporzdkowa si we wszystkich przypadkach adresaci normy i organy norm stosujce
wykadnia powszechnie wica
wie we wszystkim przypadkach adresatw normy okrelonych w sposb
generalny i abstrakcyjny
taki charakter ma wykadnia autentyczna i wykadnia legalna
wykadnia o ograniczonym
zakresie
interpretacja danego przepisu nie
jest wica dla wszystkich adresatw, lecz jedynie dla pewnych ich
kategorii lub poszczeglnie wskazanych podmiotw
wykadnia niewica
dokonywana np. przez przedstawicieli nauki prawa tzw. wykadnia
doktrynalna
moe mie ona znaczenie opiniotwrcze ze wzgldu na autorytet j
tworzcych
44
wykadnia autentyczna
dokonuje jej ten sam podmiot, ktry ustanowi dan norm w myl zasady kto moe
stanowi prawo, moe je take interpretowa
ma charakter powszechnie wicy
przykad: minister dokonuje wykadni wydanego przez siebie rozporzdzenia
wykadnia legalna
wykadnia powszechnie wica dokonywana przez organ wskazany
przez prawo; obecnie w porzdku prawnym RP nie ma takiego organu
(do 1997 r. kompetencj tak mia Trybuna Konstytucyjny)
pewne kontrowersje wzbudzaj uprawnienia Ministra Finansw, ktry
na mocy przepisw ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa posiada uprawnienie do stanowienia wicej wykadni przepisw prawa
podatkowego, a wic take ustaw
wykadnia operatywna
dokonuj jej sdy i organy administracji
w procesie stanowienia prawa przy wydawaniu orzecze i decyzji
ma ona charakter wicy tylko w konkretnej,
rozstrzyganej sprawie i dotyczy tylko wskazanego w orzeczeniu podmiotu
wykadnia doktrynalna
dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa
nie ma ona mocy wicej nawet w ograniczonym zakresie, moe mie
jednak znaczenie opiniotwrcze, ze wzgldu na autorytet j tworzcych
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 43
II
ustalenie waciwego
znaczenia przepisu; uycie dyrektyw wykadni
I stopnia
jzykowych
systemowych
III
kolizja interpretacyjna uycie dyrektyw II stopnia wybr midzy wynikami
uzyskanymi przy uyciu dyrektyw
I stopnia, jeli rezultat rodzi sprzecznoci
interpretacyjne
funkcjonalnych
zasada: w pierwszej kolejnoci naley skorzysta z dyrektyw jzykowych, a jeli okae si to niewystarczajce, w drugiej kolejnoci z systemowych i trzeciej funkcjonalnych
DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE
(ciar uzasadnienia spoczywa na chccym zakwestionowa
domniemanie)
domniemanie zgodnoci normy z konstytucj
domniemanie zgodnoci normy niszego rzdu z norm
wyszego rzdu
domniemanie racjonalnoci prawodawcy:
nie stanowi norm sprzecznych
nie stanowi norm zbdnych
dy do logicznych i aksjologicznie susznych celw
przewiduje konsekwencje empiryczne, spoeczne, ekonomiczne stanowionych norm
dysponuje najlepsz i najkompletniejsz wiedz
45
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 44
ratio legis
np. art. 191 2 KK stanowi, i kto stosuje przemoc wobec osoby lub grob bezprawn w celu wymuszenia zwrotu wierzytelnoci, podlega karze pozbawienia
wolnoci od 3 miesicy do lat 5
Sd Najwyszy wyrazi pogld, e ratio legis tego przepisu stanowi przeciwdziaanie stosowaniu przemocy bezprawnej w egzekwowaniu wszelkich nalenoci,
o ktrych istnieniu sprawca tego przestpstwa jest przekonany, nawet jeli
nie kwalikowayby si one w formalnym sensie prawnym jako wierzytelnoci
(postanowienie SN z 5.3.2003 r., III KKN 195/01, OSNKW 2003, z. 56, poz. 55)
46
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 45
przepisy prawne
norma prawna
proces wykadni
wykadnia autentyczna
wykadnia legalna
wykadnia operatywna
wykadnia doktrynalna
dokonywana przez
przedstawicieli nauki
prawa
np.
profesor w ksice,
podrczniku,
komentarzu,
na wykadzie
w ograniczonym zakresie:
Minister Finansw w odniesieniu do przepisw
prawa podatkowego
sdy
np.
organy administracji
rozstrzygajc spraw
cywiln, karn, administracyjn
47
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 46
wykadnia systemowa
wykadnia jzykowa (sowna)
analiza struktury jzykowej przepisw, ma pierwszestwo przed
zastosowaniem pozostaych metod
rekonstrukcja normy prawnej oraz
ustalenie znacze poszczeglnych
jej zwrotw
wykadnia funkcjonalna
badaniu podlega miejsce, ktre
zajmuje przepis w ramach aktu
prawnego, a take caego systemu
prawa
porwnanie z innymi przepisami,
w szczeglnoci zasadami prawa,
przy wziciu pod uwag spjnoci
i niesprzecznoci caoci ustawodawstwa
wykadnia statyczna
zakada, i znaczenie normy prawnej powinno by stae,
niezalene od kontekstu, w jakim norma funkcjonuje
wykadnia dynamiczna
zakada, i znaczenie normy prawnej powinno by elastyczne, odzwierciedla zmiany spoeczno-polityczne
wykadnia stwierdzajca
nakazuje rozumie znaczenie
normy w takim samym zakresie,
w jakim wynika to z jej dosownego (badanego wykadni jzykow) brzmienia
wykadnia korygujca
wykadnia cieniajca
wykadnia rozszerzajca
48
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 47
przykad:
przesanka wiksza: KSH, Dzia I Spka jawna art. 29 1:
Kady wsplnik ma prawo reprezentowa spk,
przesanka mniejsza: Jan X jest wsplnikiem spki jawnej,
wniosek: Jan X moe samodzielnie zawrze umow z kontrahentem w imieniu spki (prawo do reprezentacji obejmuje
m.in. zawieranie umw).
REGUY INFERENCYJNE
obok regu i dyrektyw interpretacyjnych (przedstawionych przy temacie wykadni prawa) do analizy tekstw prawnych uywane s wnioskowania prawnicze, tzw. reguy inferencyjne; su one wywiedzeniu obowizywania normy prawnej niewyraonej
wyranie w tekstach prawnych z innych norm prawnych, w tych tekstach explicite zawartych
skoro obowizuje norma A wyraona w tekcie prawnym, to mona przyj, e obowizuje rwnie norma B, ktra w tekcie wyraona nie jest, poniewa wynika ona z normy A na mocy okrelonej reguy inferencyjnej
WYNIKANIE INSTRUMENTALNE (koncepcja Z. Ziembiskiego)1
Norma B wynika instrumentalnie z normy A, gdy zrealizowanie normy B jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy A;
stwierdzajc wynikanie norm, opieramy si na dowiadczeniu i analizujemy zwizki przyczynowe.
Regua instrumentalnego nakazu jeeli uznaje si za obowizujc norm A, nakazujc spowodowa pewien stan rzeczy R, to
wynika z tego, e naley uzna za obowizujc take norm B, ktra nakazuje adresatowi normy A uczyni wszystko, co jest warunkiem koniecznym zaistnienia stanu rzeczy R
np. jeli sprzedajcy chce zwolni si z odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi z powodu faktu, i nabywca wiedzia o wadzie rzeczy
w chwili zawarcia umowy (art. 557 KC), musi zapewni kupujcemu realne zapoznanie si z rzecz, uwzgldniajc jej specyk
(np. uruchomi urzdzenie elektroniczne)
Regua instrumentalnego zakazu jeeli uznaje si za obowizujc norm A zakazujc spowodowanie rzeczy R, to wynika z tego
obowizywanie normy B, ktra zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo wystarczajcym do zaistnienia stanu rzeczy R (inne ujcie: jeeli uznaje si za obowizujc norm A, nakazujc spowodowanie rzeczy R, to
wynika z tego obowizywanie normy B, ktra zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo
wystarczajcym do niezaistnienia stanu rzeczy R)
np. jeli kto jest zobowizany do oenia na utrzymanie innej osoby (obowizek alimentacyjny) nie moe roztrwoni wszystkich
swoich dochodw.
WYNIKANIE AKSJOLOGICZNE
reguy inferencyjne oparte na zaoeniu, i prawodawca posiada konsekwentny i jednolity system wartociujco-ocenny, w ktrym ze
wzgldw techniczno-formalnych pojawi si brak (luka prawna) lub niezgodno; niezgodno tak naley usun, stosujc wnioskowanie
ARGUMENTUM A SIMILI (WNIOSKOWANIE Z PODOBIESTWA)
ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy
ANALOGIA LEGIS (ANALOGIA Z USTAWY)
ma miejsce, gdy zauwaa si podobiestwa midzy danym zespoem faktw unormowanym a nieunormowanym, polega na zastosowaniu do sytuacji niepodpadajcej pod wyrany przepis dotyczcy sytuacji podobnych
podstaw tego rodzaju analogii musi by zawsze
wskazanie konkretnego przepisu
analogia legis opiera si na zaoeniu, e ustawodawca
poddaje konsekwentnie takiej samej regulacji prawnej
stan rzeczy w sposb istotny podobny do siebie, czyli
z podobnymi faktami wie takie same skutki prawne
49
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 48
dopuszczalno wnioskowania
z przeciwiestwa jest niekiedy
wskazana przez prawodawc
poprzez uycie w tekcie prawnym takich sw, jak: tylko,
jedynie, wycznie
Przykad:
art. 114 1 KRO: Przysposobi
mona osob maoletni, tylko
dla jej dobra
a contrario: adopcja nie jest
moliwa w kadym przypadku,
gdyby przewidywana ocena
sytuacji osoby maoletniej
zmienia si na gorsze
Przykady:
art. 221 KC stanowi, i: Za konsumenta uwaa si osob zyczn dokonujc czynnoci
prawnej niezwizanej bezporednio z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow;
a contrario: z oglnosystemowego statusu konsumenta nie bdzie korzystaa osoba
prawna ani te osoba zyczna, ktra dokonuje czynnoci prawnej zwizanej w sposb
bezporedni z jej dziaalnoci profesjonaln (nie bdzie zatem konsumentem osoba
zyczna zawierajca umow rachunku bankowego biecego dla rmy z bankiem)
art. 1 ustawy z 27.7.2002 r. o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej oraz
o zmianie Kodeksu cywilnego, stanowi i: Ustaw stosuje si do dokonywanej w zakresie dziaalnoci przedsibiorstwa sprzeday rzeczy ruchomej osobie zycznej, ktra
nabywa t rzecz w celu niezwizanym z dziaalnoci zawodow lub gospodarcz (towar
konsumpcyjny);
a contrario: nie skorzysta z dobrodziejstwa ustawy osoba zyczna, ktra nabywa towar
w celu nawet porednio zwizanym ze swoj dziaalnoci profesjonaln (np. nabywa
sprzt owietleniowy, aby owietla nim pomieszczenie rmowe)
ARGUMENTUM A FORTIORI
wnioskowanie z uzasadnienia sabszego na silniejsze i odwrotnie
jeeli obowizuje norma A, ktra ma uzasadnienie celowe i aksjologiczne, to tym bardziej obowizuje norma B, ktra ma silniejsze uzasadnienie celowe i aksjologiczne
FALANDYZACJA PRAWA
Termin pochodzi od nazwiska prawnika w kancelarii L. Wasy, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, L. Falandysza.
Oznacza takie stosowanie wnioskowa prawniczych i takie dokonywanie wykadni prawa, ktre pozwala na osignicie pewnego
doranego celu (w danym przypadku politycznego), moe by kwalikowane jako naduycie, prowadzi do sporw w doktrynie
(np. wnioskowanie typu: kto moe powoa na dane stanowisko, moe te z niego odwoa; za niedopuszczalnoci tego wnioskowania przemawia zasada legalizmu, z ktrej wynika, i kompetencja danego organu musi by wyranie okrelona w przepisach prawa
i nie moe by dorozumiana; za dopuszczalnoci takiego rozumowania mona przywoa oglne wzgldy natury racjonalistycznej
i niekiedy aksjologicznej).
50
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 49
w niektrych klasykacjach najwyszy stopie podziau (tutaj fakt prawny) okrela si jako zdarzenie prawne, mianem faktu prawnego nazwane
s natomiast zdarzenia niezalene od woli czowieka (tutaj: zdarzenia)
zachowania (dziaania)
podlegaj ludzkiej woli
CZYNY
zachowania podjte bez
woli wywoania skutkw
prawnych
CZYNNOCI KONWENCJONALNE
dziaania wiadomie powzite w celu wywoanie skutkw prawnych
STANOWIENIE PRAWA
forma dziaania upowanionych organw wadzy pastwowej, w wyniku ktrej
powstaj akty stanowienia prawa akty normatywne, np. uchwalenie ustawy przez
Sejm z udziaem Senatu RP, uchwalenie uchway przez rad miasta, wydanie rozporzdzenia przez ministra
STOSOWANIE PRAWA
forma dziaania upowanionych organw wadzy pastwowej, w wyniku ktrej
powstaj akty stosowania prawa rozstrzygajce na podstawie aktw stanowienia
prawa o prawach i obowizkach indywidualnego adresata w konkretnej sytuacji
sprzeczne z prawem,
np. delikty prawa cywilnego
(zawinione wyrzdzenie
komu szkody art. 415
i nast. KC)
zgodne z prawem (np.
znalezienie rzeczy, porzucenie rzeczy, prowadzenie
cudzych spraw bez zlecenia)
konstytutywne (tzn. tworzce now sytuacj prawn, a nie jedynie stwierdzajce zaistnienie ju wczeniej skutku prawnego) orzeczenia sdowe, np. wyrok rozwodowy
konstytutywne akty administracyjne np. decyzja wywaszczajca, akt mianowania
CZYNNOCI PRAWNE
wiadome i celowe zachowanie podmiotu prawa, ktry
zmierza, na drodze owiadczenia woli, do wywoania okrelonego skutku prawnego w postaci nawizania, zmiany lub
rozwizania stosunku prawnego
rozporzdzajce: powoduj
zmniejszenie aktyww
zobowizujce: skutkuj
zwikszeniem pasyww
rozporzdzajco-zobowizujce: o podwjnym skutku
konsensualne:
dla wanoci czynnoci
wystarczy samo zoenie
owiadcze woli
realne: oprcz owiadcze
woli konieczne jest wydanie
rzeczy, np. zastaw, uyczenie
51
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 50
52
zob. np.
dug obowizek odpowiedniego, nakazanego prawnie zachowania, wynikajcy ze
stosunku zobowizaniowego
wiadczenie zachowanie dunika nalene
wierzycielowi (czynienie, np. zapata, zaniechanie, np. nieingerencja w prawo wykonywane
przez wierzyciela)
zob. np.
wierzytelno uprawnienie do dania spenienia wiadczenia
z okrelonego stosunku zobowizaniowego przysugujce wierzycielowi wobec dunika (np. prawo domagania si zapaty ceny za
rzecz, prawo domagania si udostpnienia wynajtego lokalu)
uprawnienie skonkretyzowane w stosunku do indywidualnego
podmiotu w konkretnej sprawie to roszczenie
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 51
53
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 52
ZRZESZENIOWE
(TWORZONE ODDOLNIE)
typowy dla podmiotw
prywatnych, np. spki, stowarzyszenia, spdzielnie
KRYTERIUM WACICIELSKIE
SKARB PASTWA
osoba prawna reprezentujca pastwo jako waciciela caego
majtku publicznego, z wyczeniem czci pozostajcych we
wadaniu innych pastwowych osb prawnych
reprezentantem Skarbu Pastwa jest Minister Skarbu Pastwa
nie posiada organw, lecz stationes sci, ktre nie s odrbnymi osobami prawnymi, lecz jednostkami rzdowymi lub samorzdowymi, ktre w stosunkach cywilnoprawnych dziaaj
w ramach swoich zada w imieniu i na rzecz Skarbu Pastwa
SAMORZDOWE OSOBY PRAWNE
osoby prawne (np. spki) tworzone przez jednostki samorzdu terytorialnego: gmin (komunalne osoby prawne), powiat
i wojewdztwo
MIESZANE OSOBY PRAWNE
np. spki z udziaem Skarbu Pastwa
skarb Pastwa w wietle prawa cywilnego i handlowego
wystpuje w spce na pozycji rwnorzdnego w stosunku do
pozostaych wsplnika (akcjonariusza)
54
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 53
MAJTKOWY
masa majtkowa moe mie wiksze
lub mniejsze znaczenie w instytucji
danego typu, np.:
kapita zakadowy w spkach
fundusze spdzielni
majtek stowarzyszenia czy fundacji
ORGANIZACYJNY
wyraa si w aktach regulujcych
wewntrzn organizacj instytucji
(np. status stowarzyszenia, umowa spki) i organach kierujcych,
reprezentujcych i kontrolnych danej
instytucji (np. zarzd stowarzyszenia,
rada nadzorcza spki)
stowarzyszenie
TYP ZAKADOWY
(przewaa element majtkowy)
spki osobowe
spdzielnia
spka z o.o.
spka akcyjna
fundacja
ZAKADOWY
najistotniejszym elementem jest masa majtkowa
su zaspokajaniu potrzeb osb trzecich, np. stypendyci fundacji naukowej
krg korzystajcych jest w zasadzie nieograniczony
cel, sposb dziaalnoci i organy okrela zaoyciel
teoria kcji (m.in. F. C. von Savigny): osoba prawna jest kcj, personikacj pewnej sfery ycia zbiorowego
teoria substratu osobowego:
organiczne (m.in. O. von Gierke): autonomiczne organizmy spoeczne wola zaoyciela analogi do duszy, ciao ludzie dziaajcy
w osobie prawnej
kolektywu osobowego: kad nacisk na kolektyw osb zycznych
teorie substratu nieosobowego:
majtku celowego: istot osoby prawnej jest majtek przeznaczony na okrelony cel
wasnoci zbiorowej: korporacja jest zbiorow wasnoci czonkw, zakad zbiorow wasnoci nieograniczonej liczby osb, ktre
z niego korzystaj
wsplnego interesu i wsplnego celu: czonkw i korzystajcych czy wsplny interes i cel
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
55
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 54
PRZEDSIBIORCA
jest nim osoba zyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebdca osob prawn (uomna osoba prawna), ktrej odrbna
ustawa przyznaje zdolno prawn wykonujca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz
za przedsibiorcw uznaje si take wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej
(ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
KATEGORIE PRZEDSIBIORCW
OSOBY FIZYCZNE
dziaalno prowadzona bez zakadania wyodrbnionej jednostki
organizacyjnej jako osoba zyczna
prowadzca dziaalno gospodarcz,
jednoosobowy przedsibiorca
mieszcz tu si take wsplnicy spki
cywilnej traktowani jako osoby
zyczne prowadzce dziaalno
gospodarcz, gdy spka cywilna nie
ma podmiotowoci prawnej i nie jest
samodzielna w obrocie
OSOBY PRAWNE
ODPOWIEDZIALNO
przedsibiorca odpowiada za zobowizania caym swoim majtkiem
prywatnym (gdy wykonuje dziaalno
spce cywilnej solidarnie z pozostaymi wsplnikami)
ODPOWIEDZIALNO
wsplnicy odpowiadaj subsydiarnie za
zobowizania spki tzn. ponosz odpowiedzialno majtkami prywatnymi,
jeli majtek spki okae si niewystarczajcy na pokrycie jej zobowiza
(niewypacalno spki)
ODPOWIEDZIALNO
wsplnicy spek (czonkowie spdzielni) nie odpowiadaj za zobowizania
osoby prawnej
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Ewidencji
Dziaalnoci Gospodarczej prowadzonej przez wjta gminy (burmistrza,
prezydenta miasta)
niskie koszty zaoenia dziaalnoci
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Krajowym Rejestrze Sdowym, poza spk jawn:
umowa w formie aktu notarialnego
rednie koszty rejestracji
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Krajowym
Rejestrze Sdowym, umowa lub statut
w formie aktu notarialnego (spki);
wysokie koszty zaoenia spek
kapitaowych
PARAPRZEDSIBIORCY
to podmioty, ktrych gwnym celem nie jest wykonywanie dziaalnoci gospodarczej, mog j jednak wykonywa ubocznie (subsydiarnie) np. stowarzyszenia, fundacje
zysk z dziaalnoci gospodarczej nie moe by przeznaczony do podziau pomidzy czonkw paraprzedsibiorcy (np. stowarzyszenia), lecz musi zosta przeznaczony na realizacj jego celw statutowych (np. promocja kultury)
56
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 55
w znaczeniu wszym
odpowiedzialno wie si z przekroczeniem (zamaniem) normy prawnej, ktra w dyspozycji zawiera
okrelony nakaz lub zakaz zachowania
podmiot naruszajcy tak norm ponosi okrelone
prawem konsekwencje z mocy prawa lub po skonkretyzowaniu tej konsekwencji przez uprawniony
organ (np. sd ustala wymiar kary lub wysoko
odszkodowania); jeli dany podmiot dobrowolnie nie
poddaje si konsekwencji (np. nie stawia si w zakadzie karnym do odbycia kary aresztu, nie paci
zasdzonych alimentw), odpowiedzialno prawna
pociga za sob zastosowanie przymusu pastwowego (np. przymusowe doprowadzenie, zajcie
przez komornika rodkw na rachunku bankowym)
w znaczeniu szerszym
odpowiedzialno rozumiana jako kada sytuacja,
gdy norma prawna wie z okrelonym zachowaniem swego adresata (podmiotu prawa) okrelone
skutki, bez wzgldu na to, czy adresat wypenia
norm prawn, czy te j amie, ale powinien liczy
si z okrelonymi skutkami swojego zachowania
np. odpowiedzialno wekslowa rozumiana bdzie
jako zbir norm regulujcych prawn sytuacj
osoby podpisanej na wekslu, take wtedy, gdy nie
zostay zamane adne normy prawne
57
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 56
odpowiedzialno
deliktowa (z czynw
niedozwolonych
ex delicto)
polega na poniesieniu
konsekwencji czynu,
poprzez ktry zostaa,
w sposb zawiniony,
wyrzdzona szkoda
innej osobie (art. 415
i nast. KC)
przesanki odpowiedzialnoci:
wystpienie szkody
fakt, z ktrym norma czy powstanie odpowiedzialnoci (np. niewykonanie
umowy, uszkodzenie czyjego ubrania jako czyn niedozwolony)
adekwatny zwizek przyczynowy pomidzy powstaniem szkody a danym
faktem
charakter konsekwencji (sankcji) cywilnoprawnych
sankcja egzekucyjna (odpowiedzialno cywilna ma przede wszystkim charakter majtkowy i wyraa si w obowizku zapacenia okrelonego odszkodowania pieninego; niekiedy niemajtkowy, np. obowizek opuszczenia lokalu)
sankcja niewanoci (niewano bezwzgldna lub wzgldna dokonanej
czynnoci prawnej)
58
subowa
dotyczy mianowanych pracownikw
urzdw i sub publicznych
moe mie charakter odpowiedzialnoci
porzdkowej (mniejsze uchybienia, kar
wymierza kierownik jednostki) lub dyscyplinarnej (powaniejsze uchybienia, kar
wymierza waciwa komisja dyscyplinarna)
kary to np. nagana, przeniesienie na
inne stanowisko, wydalenie z pracy
odpowiedzialno dyscyplinarna za naruszenie zasad etyki zawodowej (w przypadku zawodw zaufania publicznego, np.
adwokata, radcy prawnego najostrzejsz
sankcj jest wydalenie z zawodu)
materialna
polega na obowizku
wiadczenia odszkodowania za wyrzdzon szkod
pracownik ponosi
odpowiedzialno za
zawinione naruszenie
obowizkw pracowniczych, w wyniku
ktrego pracodawca
ponis szkod
wysoko odpowiedzialnoci ograniczona
jest do wysokoci trzykrotnoci wynagrodzenia za prac
odpowiedzialno
za naruszenia praw
pracowniczych
dotyczy osb kierujcych zakadem
pracy lub jego
czci
przewidziana jest za
kilkanacie typw
wykrocze przeciw
prawom pracownika np. przepisw
o czasie pracy,
ochronie pracy
modocianych)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 57
59
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 58
60
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 59
PODMIOTY POSTPOWANIA:
organ orzekajcy (sd lub organ administracji),
strony (proces cywilny),
uczestnicy (postpowanie cywilne nieprocesowe),
oskarony i oskaryciel (proces karny).
zdolno sdowa jest to zdolno do wystpowania w cywilnym procesie sdowym w charakterze strony; odpowiednik zdolnoci
prawnej w prawie materialnym
zdolno procesowa to zdolno podmiotw procesu sdowego (postpowania sdowego) do samodzielnego podejmowania
czynnoci procesowych, takich jak np. wytaczanie powdztwa i zaskaranie orzecze sdowych, skadanie wszelkiego rodzaju
owiadcze i wnioskw; odpowiednik zdolnoci do czynnoci prawnych w prawie materialnym
interes prawny w postpowaniu administracyjnym przesdza o statusie strony postpowania (art. 28 KPA: Stron jest kady, czyjego interesu prawnego lub obowizku dotyczy postpowanie albo kto da czynnoci organu ze wzgldu na swj interes prawny lub obowizek)
WACIWO ORGANU PROCESOWEGO
Rzeczowa
okrela merytoryczny zakres spraw rozpoznawanych
przez dany rodzaj organu (np. roszczenia z prawa
prasowego rozpoznaje w I instancji Sd Okrgowy,
drobne przestpstwa z wyczeniem niektrych
wystpkw rozpoznaje w I instancji Sd Rejonowy, sprawy administracyjne zwizane z wpisem do
Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej rozpoznaje jako
organ I stopnia wjt gminy
Miejscowa
okrela, ktry z organw na terenie kraju jest waciwy do rozpoznania danej
sprawy; podstawowe zasady ustalania waciwoci miejscowej:
sd waciwy dla miejsca zamieszkania strony pozwanej (postpowanie
cywilne)
sd waciwy dla miejsca, w ktrym popeniono przestpstwo (postpowanie karne)
organ administracji waciwy dla miejsca zamieszkania strony (postpowanie administracyjne)
DOWODY
rodki umoliwiajce przekonanie si o zaistnieniu bd niezaistnieniu okrelonych faktw
art. 227 KPC: Przedmiotem dowodu s fakty majce dla rozstrzygnicia sprawy istotne znaczenie.
art. 75 1 KPA: Jako dowd naley dopuci wszystko, co moe przyczyni si do wyjanienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
art. 167 KPK: Dowody przeprowadza si na wniosek stron () albo z urzdu.
nie wymagaj dowodu:
fakty powszechnie znane (tzw. notoryjne)
fakty znane z urzdu organowi rozstrzygajcemu
fakty przyznane przez jedn ze stron, jeli przyznanie nie budzi wtpliwoci (postpowanie cywilne)
iura novit curia (sd zna prawo) przedmiotem
dowodu nie mog by normy prawne
61
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 60
Zasada legalnej oceny dowodw (redniowiecze, ordalia sdy boe, zasada: wyznanie winy jest krlow dowodw; tortury)
Zasada swobodnej oceny dowodw dominuje we wspczesnym procesie (zob. art. 7 KPK). Organy postpowania ksztatuj swe
przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodw, ocenianych swobodnie z uwzgldnieniem zasad prawidowego
rozumowania oraz wskaza wiedzy i dowiadczenia yciowego; art. 233 1 KPC. Sd ocenia wiarygodno i moc dowodw wedug
wasnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozwaenia zebranego materiau.
Zasady ograniczajce dojcie do prawdy materialnej w postpowaniu:
domniemania prawne,
powaga rzeczy osdzonej (res iudicata) ne bis in idem (nie wszczyna si procesu dwa razy w tej samej sprawie) nie wszczyna si postpowania w sprawie ju zakoczonej prawomocnym wyrokiem, a wszczte umarza,
formalizm procesowy (np. reguy przeprowadzania dowodw, terminy odwoa),
zakaz reformationis in peius (zakaz zmiany wyroku na mniej korzystny w wyniku postpowania odwoawczego obowizuje tylko
wtedy, gdy od wyroku odwoaa si tylko strona, ktrej dotyczy niekorzystne dla niej rozstrzygnicie),
zakazy dowodowe (ich celem jest ochrona praw i wolnoci), np. zakaz wymuszania samooskarania, zakaz przesuchiwania duchownego co do faktw, o ktrych dowiedzia si na spowiedzi, osoby najblisze oskaronemu mog odmwi zezna.
FORMA PROCESU
Proces kontradyktoryjny (cechy):
proces w formie sporu stron przed bezstronnym sdem,
rola sdu jest bierna (nie przeprowadza on z urzdu dowodw) i ogranicza si do wydania wyroku i przestrzegania przepisw
prawa materialnego i postpowania,
strony decyduj, czy wszcz proces (zasada skargowoci),
proces nie moe by wszczty z urzdu,
sd nie moe z urzdu uwzgldni roszcze, z ktrymi nie zgaszaa si strona, orzeka ponad danie, jest zwizany wnioskami
stron co do cofnicia, zmiany, uznania powdztwa (w prywatnoskargowym postpowaniu karnym aktu oskarenia).
Proces inkwizycyjny (cechy):
postpowanie jest prowadzone z urzdu przez sd, a rola stron ogranicza si do przekazywania sdowi informacji, ktre sd uznaje
za niezbdne dla rozstrzygnicia sprawy,
postpowanie wszczynane z urzdu przez sd lub inny organ (prokuratora, organ administracji),
sd prowadzi postpowanie dowodowe z urzdu, nie jest zwizany zakresem roszcze i wnioskami stron.
RODZAJE ORZECZE PROCESOWYCH
Postanowienia rozstrzygaj sprawy incydentalne w postpowaniu, majce znaczenie formalne, nie odnosz si do meritum (np.
postanowienie o zwolnieniu od kosztw sdowych, postanowienie o kosztach),
w cywilnym postpowaniu nieprocesowym form postanowienia ma take merytoryczne rozstrzygnicie sprawy nieprocesowej
(np. postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku).
Wyroki rozstrzygaj spraw w caoci lub w czci co do jej meritum w danej instancji;
Decyzje administracyjne rozstrzygaj spraw administracyjn w caoci lub w czci w danej instancji administracyjnej, wico
ksztatujc obowizki adresata niepodporzdkowanego organizacyjnie lub subowo organowi wydajcemu decyzj.
62
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 61
bd co do prawa (bdne
zastosowanie prawa lub niepoprawna jego wykadnia)
nadzwyczajne rodki
odwoawcze od orzecze
prawomocnych, np. skarga
o wznowienie postpowania
POSTPOWANIE ADMINISTRACYJNE
III INSTANCJA
Sd Najwyszy
kasacja
skarga kasacyjna
II INSTANCJA
Sd Okrgowy
II INSTANCJA
Sd Apelacyjny
apelacja,
zaalenie
I INSTANCJA
Sd Rejonowy
rozpatrujcy spraw
w postpowaniu procesowym o wartoci
przedmiotu sporu poniej 75 tys. z (w sprawach gospodarczych
poniej 100 tys. z)
II INSTANCJA
Samorzdowe Kolegium Odwoawcze
odwoanie,
zaalenie
I INSTANCJA
organ stopnia podstawowego, np. wjt gminy
(sprawy z zakresu wasnych zada samorzdu)
63
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 62
Filar II
Filar III
wsppraca policyjna i sdowa w sprawach karnych (do 1999 r. wsppraca w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i spraw
wewntrznych)
ACQUIS COMMUNAUTAIRE
acquis communautaire (fr. dorobek wsplnotowy) dorobek prawny Wsplnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujcy wszystkie traktaty zaoycielskie oraz umowy akcesyjne (o przystpienie) i umowy midzynarodowe je zmieniajce (jest to tzw. prawo
pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wsplnot (prawo wtrne np. rozporzdzenia, dyrektywy), umowy
midzynarodowe zawarte przez Wsplnoty i Uni Europejsk, orzecznictwo ETS i Sdu Pierwszej Instancji, a take deklaracje i rezolucje oraz zasady oglne prawa wsplnotowego; kady nowy czonek UE ma obowizek przyj acquis communautaire w caoci
(dopuszczalne s okresy przejciowe w odpowiednich sektorach)
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
otwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Sowacja
Sowenia
Szwecja
Wgry
Wielka Brytania
Wochy
kraje kandydujce:
Albania, Maroko zoyo wniosek w 1987 r. uwaajc, e jest demokratycznym krajem organicznie poczonym z Europ; odmwiono mu szans na czonkostwo, m.in.
z powodu nierozwizanego koniktu z Sahar Zachodni, Modawia, Ukraina,
Gruzja, Bonia i Hercegowina, Czarnogra przewidywane rozpoczcie negocjacji
w 2010 r., Serbia UE 3.5.2006 r. zawiesia rozmowy stowarzyszeniowe z Serbi i Czarnogr; obecnie wznowione rozmowy stowarzyszeniowe, przewidywane rozpoczcie
negocjacji w 2010 r.
64
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 63
powstanie Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali (EWWiS); traktat paryski 18.4.1951 r. 6 pastw: Belgia, Francja,
Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Wochy
1957 r.
utworzenie Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wsplnoty Energii Atomowej
(Euratom) traktaty rzymskie 25.3.1957 r.
1967 r.
wszed w ycie traktat ustanawiajcy Jedn Rad i Jedn Komisj Wsplnot Europejskich traktat fuzyjny
8.4.1965 r.
1973 r.
do czonkw doczyy: Wielka Brytania, Dania i Irlandia, kandydujca wwczas Norwegia nie przyczya si
z powodu sprzeciwu swoich obywateli
710.6.1979 r.
1981 r.
1985 r.
1986 r.
1987 r.
wszed w ycie podpisany 17.2.1986 r. Jednolity Akt Europejski pierwszy krok do ujednoliconego rynku
europejskiego
3.10.1990 r.
1993 r.
wszed w ycie ustanowiony 7.2.1992 r. traktat z Maastricht, ocjalnie traktat o Unii Europejskiej
1.1.1993 r.
1.11.1993 r.
1995 r.
1997 r.
1999 r.
2002 r.
13.12.2002 r.
2003 r.
2004 r.
wszed w ycie podpisany 16.4.2003 r. traktat ateski dotyczcy rozszerzenia Unii o 10 pastw
1.5.2004 r.
nowe pastwa czonkowskie: Cypr, Estonia, Litwa, otwa, Malta, Polska, Czechy, Sowacja, Sowenia i Wgry
(w sumie 25 krajw)
29.10.2004 r.
25 krajw UE podpisuje traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy (odrzucony w referendum przez Francj
29.5.2005 r.)
2007 r.
nowe pastwa czonkowskie: Bugaria i Rumunia (w sumie 27 krajw); Sowenia wstpuje do strefy euro
2123.6.2007 r.
spotkanie na szczycie Unii Europejskiej w Brukseli dotyczcy zmiany systemu gosowania w Radzie UE
13.12.2007 r.
Podpisano Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (wejdzie w ycie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratykowany przez wszystkie kraje czonkowskie UE)
1.1.2008 r.
Czechy, Estonia, Litwa, otwa, Malta, Polska, Sowacja, Sowenia, Wgry wstpuj do Ukadu z Schengen
(przejcia ldowe i morskie)
PROCES INTEGRACJI POLSKI Z UE
maj 1990 r. Polska skada ocjalny wniosek o rozpoczcie negocjacji w sprawie czonkostwa
16.9.1991 r. podpisanie Ukadu Europejskiego (wszed w ycie 1.2.1994 r., cz handlowa 2 lata wczeniej)
1996 r. utworzenie Komitetu Integracji Europejskiej
13.12.2002 r. nalizacja negocjacji na szczycie w Kopenhadze
16.4.2003 r. podpisanie traktatu akcesyjnego
78.6.2003 r. referendum w sprawie czonkostwa (Wyniki: frekwencja 58,85%, za przystpieniem 77,45% gosujcych, przeciw 22,55%).
od 1.5.2004 r. Polska jest czonkiem Unii Europejskiej
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
65
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 64
66
Dyrektywy
akty prawne o specycznym charakterze, bez odpowiednika w prawie polskim: skierowane do pastw czonkowskich, ktre musz osign, za pomoc dostpnych sobie
rodkw, cel okrelony w dyrektywie,
wyznaczaj pastwom czonkowskim okrelony czas na
implementacj, czyli wczenie treci dyrektywy do krajowego porzdku prawnego (zasada: 2 lata), implementacja
dyrektyw dokonuje si w Polsce poprzez uregulowanie
danej materii zgodnie z celem dyrektywy w drodze ustawy,
w przypadku niedotrzymania terminu implementacji
dyrektywy przez pastwo czonkowskie gro mu sankcje,
bezporednie obowizywanie dyrektyw: Europejski
Trybuna Sprawiedliwoci dopuszcza bezporednie
stosowanie dyrektyw (m.in. osoby zyczne i prawne bd
mogy powoywa si przed sdami bezporednio na postanowienia dyrektywy), jeli kraj nie dokonuje waciwej
implementacji lub spnia si z ni.
Decyzje
akty kierowane do indywidualnie okrelonego adresata
(konkretne pastwo czonkowskie, przedsibiorca, osoba
prawna) w konkretnej sytuacji
odpowiednik polskich decyzji
administracyjnych,
wydawana przez Komisj UE
(najczciej) lub Rad UE
przykadem decyzji skierowanej
do okrelonego przedsibiorcy
moe by decyzja nakadajca na przedsibiorstwo kar
(grzywn) z tytuu naruszenia
art. 82 Traktatu o Wsplnocie
Europejskiej (naduycie pozycji
dominujcej).
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 65
opinie
wyraaj stanowisko instytucji UE w okrelonej
sprawie
wystpuj w wewntrznych procesach decyzyjnych
(m.in. przed przyjciem aktw wicych: rozporzdze i dyrektyw), jak rwnie mog by skierowane do
poszczeglnych pastw, osb zycznych i prawnych
wydawane przez Parlament UE, Komitet Ekonomiczno-Spoeczny, Komitet Regionw, Komisj Europejsk i Rad Unii Europejskiej
uchway
przyjmowane
przez Rad
i Parlament
Europejski
maj czsto
znaczenie
deklaracji
politycznych
akty planistyczne UE
zielone Ksigi
wydawane w celu rozpoczcia
dyskusji i konsultacji na dany
temat przez Komisj UE
biae Ksigi
nastpny etap Zielonych Ksig,
doprecyzowuj propozycje
konkretnych dziaa w danym
temacie, mog zawiera projekty
aktw prawnych
wydawane przez Komisj UE, po
przyjciu przez Rad UE przeksztacaj si w Programy dziaa
programy
przyjmowane przez
Rad UE
przedstawiaj zadania
organw UE w okrelonej dziedzinie i czasie
(zazwyczaj 5 lub 10 lat)
publikowane w formie
komunikatu Komisji Kolejne programy s numerowane i publikowane
w formie komunikatu
Komisji
raporty
publikowane przez Komisj w celu
zaprezentowania stanu faktycznego,
dziaa i osigni Wsplnot Europejskich
w danej dziedzinie
generalne znaczenie ma oglny raport
o dziaalnoci Unii Europejskiej (General
Report on the Activities of the European
Union) publikowany dorocznie
67
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 66
PREZYDENCJA W UE
przypada rotacyjnie w okresach
procznych na kady kraj czonkowski (I po. 2008 r. Sowenia,
II po. 2008 r. Francja, I po. 2009 r.
Czechy, II po. 2009 r. Szwecja)
zmiany w tym systemie przewiduje traktat z Lizbony (zob. Unia
Europejska traktat reformujcy)
68
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 67
PARLAMENT EUROPEJSKI
jednoizbowe zgromadzenie reprezentujce obywateli pastw nalecych do Unii Europejskiej
w przeciwiestwie do roli parlamentw krajowych nie jest gwnych organem prawodawczym, lecz uczestniczy w procesie
decyzyjnym i peni funkcj opiniodawczo-kontroln
SKAD:
wybierani w krajach czonkowskich eurodeputowani (posowie do Parlamentu Europejskiego), zasada mandatu wolnego
(niezwizani instrukcjami wyborcw), wybierani na 5-letni kadencj
liczba: 2007 r. 785 (nadwyka spowodowana doczeniem posw z Rumunii i Bugarii),
szczegowe zasady przeprowadzania wyborw okrelaj poszczeglne pastwa Polska: ustawa z 23.1.2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego
liczba posw wybieranych w poszczeglnych pastwach jest proporcjonalna do liczby mieszkacw z pewnym uprzywilejowaniem pastw maych
Polska posiada obecnie 54 mandaty (po wyborach w 2009 r. 50 mandatw)
NAJWANIEJSZE UPRAWNIENIA:
wspudzia w tworzeniu prawa poprzez procedury konsultacji, wsppracy, wspdecydowania i akceptacji (zgody; uprawnienie to dotyczy tylko niektrych dziedzin polityki wsplnotowej, pozostae obejmuj wyczne kompetencje prawodawcze Rady Unii Europejskiej)
podejmuje uchway w sprawie nowych akcesji czonkowskich i traktatw stowarzyszeniowych
uprawnienia w kwestiach budetowych coroczne zatwierdzanie budetu i udzielanie Komisji UE absolutorium z jego wykonania
uprawnienia kontrolne: zatwierdzanie skadu Komisji i jej przewodniczcego, prawo uchwalenia wotum nieufnoci wobec
Komisji (wikszoci 2/3 gosw), prawo zadawania pyta komisarzom, zwyczajowa moliwo zadawania pyta Radzie
prawo ustanawiania komitetw dochodzeniowych (podobnie jak sejmowa komisja ledcza), ktre badaj ewentualne
wykroczenia lub nieprawidowoci w stosowaniu prawa wsplnotowego
powoywanie Rzecznika Praw Obywatelskich
obrona praw czowieka, demokracji i pastwa prawa (uchway i rezolucje)
procedura wspdecydowania najczciej stosowany sposb podejmowania decyzji w UE (niestosowana w sektorze
polityk: rolnictwa, rybowstwa, podatkw, polityki handlowej, pomocy pastwa, polityki gospodarczej, konkurencji i Unii
Gospodarczej i Walutowej)
etapy: moliwe 3 czytania procedura koczy si w przypadku zgodnoci stanowisk Parlamentu i Rady UE;
w przypadku rozbienoci Rada ogasza wsplne stanowisko, ktre traa do drugiego czytania w Parlamencie; do odrzucenia wsplnego stanowiska lub wprowadzenia do niego poprawek potrzebna jest bezwzgldna wikszo gosw; akt
bdcy przedmiotem procedury jest przyjty, jeli Rada przyjmie poprawki Parlamentu; jeli poprawki Parlamentu zostan
odrzucone, zwouje si tzw. komitet pojednawczy (koncyliacyjny)
69
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 68
Rodzaje skadw:
podstawowe skady orzekajce: 3 lub 5 sdziw
skad wielkiej izby 13 sdziw (na danie pastwa czonkowskiego albo instytucji, ktre s stron w postpowaniu, a take
w sprawach szczeglnie wanych lub skomplikowanych)
obrady w penym skadzie (w przypadkach okrelonych w Statucie Trybunau, np. dymisja czonka Komisji UE)
SD PIERWSZEJ INSTANCJI
trybuna powoany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego w celu odcienia Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci rozstrzyga m.in. sprawy wniesione przez podmioty prywatne (osoby zyczny i prawne)
SKAD
5 izb rozstrzygajcych w skadach 1-, 3- lub 5-osobowych spory osb zycznych i prawnych z organami UE, skad
wielkiej izby (13 sdziw) w sprawach szczeglnie zawiych lub duej wagi
sdziowie Sdu Pierwszej Instancji po jednym z kadego pastwa czonkowskiego, wybierani na kadencj 6-letni,
rotacyjne odnowienie skadu co 3 lata
brak staych rzecznikw generalnych (postpowanie wszczyna wniesienie penomocnika strony skargi na pimie)
ZAKRES JURYSDYKCJI
skargi osb zycznych lub prawnych przeciwko aktom prawnym instytucji wsplnotowych (ktrych s one adresatami lub ktre dotycz ich bezporednio i indywidualnie) lub w sprawie bezczynnoci instytucji UE,
skargi wniesione przez pastwa czonkowskie przeciwko Komisji UE,
skargi wniesione przez pastwa czonkowskie przeciwko Radzie UE, dotyczce aktw z dziedziny pomocy pastwa,
handlowych rodkw ochronnych oraz aktw, za pomoc ktrych korzysta ona z uprawnie wykonawczych,
skargi o odszkodowanie za szkody wyrzdzone przez instytucje wsplnotowe lub ich pracownikw,
skargi dotyczce umw zawartych przez Wsplnot, w ktrych waciwo sdu zostaa wyranie okrelona,
skargi z zakresu wsplnotowych znakw towarowych.
od orzecze wydanych przez Sd przysuguje ograniczone odwoanie (bdy formalnoprawne) do Trybunau Sprawiedliwoci w terminie 2 miesicy
spory midzy Wsplnotami a ich pracownikami podlegaj waciwoci Sdu do spraw Suby Publicznej;
od jego orzecze przysuguje ograniczone formalnie odwoanie do Sdu Pierwszej Instancji
70
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 69
71
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 70
72
* Poszczeglne tablice uzupenione zostay zamieszczonym na kocu ksiki, s. 213238 wykazem literatury, aktw prawnych oraz przypisami.
KONSTYTUCJA MATERIALNA
caoksztat norm prawnych regulujcych ustrj pastwa, bez
wzgldu na ich charakter oraz form wyraenia
przez specjalnie
powoany organ
(konstytuant)
UCHWALONA
zatwierdzana przez
suwerena (nard)
w drodze referendum
ELASTYCZNA
dla zmiany konstytucji nie przewidziane s
ostrzejsze reguy ni dla zwykych ustaw
np. Konstytucja
Krlestwa Polskiego
z 1815 r.
OKTROJOWANA
nadana przez panujcego (monarch)
KONSTYTUCJA
FAKTYCZNA
spoeczno-polityczne
zorganizowanie danego pastwa
RODZAJE KONSTYTUCJI
SZTYWNA
zmiana Konstytucji objta jest szczeglnymi
wymogami
KONSTYTUCJA PENA
normuje wyczerpujco podstawowe zagadnienia ustrojowe
KONSTYTUCJA FORMALNA
akt pisany
ustawa zasadnicza zawierajca normy prawne
o najwyszej mocy, regulujca podstawy ustroju spoeczno-politycznego pastwa
Konstytucja RP z 2.4.1997 r.
75
Tabl. 2
USTAWA ZASADNICZA
zbir praw kardynalnych stanowicych fundament
spoecznego i politycznego adu
wyznacza pole dziaania wadzy oraz gwarantuje prawa
i wolnoci jednostki
podaje wartoci, na jakich opiera si prawo, oraz zawiera
podstawowe zasady dotyczce jego treci, okrela formy
(hierarchi) rde prawa i tryb jego stanowienia
reguluje ustrj i funkcjonowanie naczelnych organw
wadzy pastwowej
NADRZDNO KONSTYTUCJI
zajmuje najwysze miejsce
w hierarchii aktw normatywnych
MATERIALNA
wynika z faktu, i Konstytucja normuje
podstawowe
zasady
ustroju
FORMALNA
Konstytucja
zawiera
normy
o najwyszej mocy
prawnej
POZYTYWNY ASPEKT
NADRZDNOCI
organy o kompetencji
prawotwrczej powinny
rozwija i konkretyzowa
(realizowa) postanowienia
Konstytucji
NEGATYWNY ASPEKT
NADRZDNOCI
organy o kompetencji
prawotwrczej nie mog
ustanawia norm sprzecznych
z regulacj konstytucyjn
ZASADA
BEZPOREDNIEGO
STOSOWANIA
KONSTYTUCJI
Konstytucja jest
najwyszym prawem RP
przepisy Konstytucji stosuje si
bezporednio, chyba e Konstytucja
stanowi inaczej
SYSTEMATYKA KONSYTUCJI
PREAMBUA
uroczysty wstp
nie posiada charakteru normatywnego, ale jej tre
moe suy wykadni norm konstytucyjnych
Rozdzia I RZECZPOSPOLITA
postanowienia dotyczce charakteru pastwa
oraz podstawowe zasady Konstytucji
Rozdzia II WOLNOCI, PRAWA
I OBOWIZKI CZOWIEKA I OBYWATELA
obszerny katalog praw i wolnoci wraz z systemem konstytucyjnych rodkw ich ochrony
Rozdzia III RDA PRAWA
katalog oraz obowizywanie aktw normatywnych
Rozdzia IV SEJM I SENAT
Rozdzia V PREZYDENT RP
Rozdzia VI RADA MINISTRW
I ADMINISTRACJA RZDOWA
Rozdzia VII SAMORZD TERYTORIALNY
Rozdzia VIII SDY I TRYBUNAY
organizacja wymiaru sprawiedliwoci oraz pozycja sdziego, przepisy o Sdzie Najwyszym,
Naczelnym Sdzie Administracyjnym, Krajowej
Radzie Sdownictwa, Trybunale Konstytucyjnym oraz Trybunale Stanu
Rozdzia IX ORGANY KONTROLI
PASTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
przepisy o Najwyszej Izbie Kontroli, Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie
Radiofonii i Telewizji
Rozdzia X FINANSE PUBLICZNE
podstawowe zasady w zakresie nansw publicznych, budetu pastwa, okrelenie pozycji
Narodowego Banku Polskiego
Rozdzia XI STANY NADZWYCZAJNE
przepisy o stanie wojennym i stanie wyjtkowym
Rozdzia XII ZMIANA KONSTYTUCJI
tryb nowelizowania ustawy zasadniczej
Rozdzia XIII PRZEPISY PRZEJCIOWE
I KOCOWE
76
Tabl. 3
UCHWALENIE
NOWEJ
KONSTYTUCJI
Konstytucja RP
nie przewiduje w tej
materii specjalnych
uregulowa
NOWELIZACJA KONSTYTUCJI
zmiana wybranych postanowie Konstytucji
INICJATYWA USTROJODAWCZA
projekt ustawy o zmianie Konstytucji moe przedoy:
co najmniej 1/5 ustawowej liczby posw
Senat
Prezydent Rzeczypospolitej
Konstytucja
nie wprowadza
kategorii
postanowie
niezmienialnych
USTAWA ZMIENIAJCA
zmiana Konstytucji nastpuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i nastpnie w terminie nie duszym
ni 60 dni przez Senat
inaczej np.
Konstytucja Francji
z 1958 r. (zakaz
uchylania
republikaskiej
formy rzdw)
FAKULTATYWNE REFERENDUM
ZATWIERDZAJCE
podmioty posiadajce inicjatyw w zakresie zmiany Konstytucji mog zada, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzajcego
z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracaj si do Marszaka Sejmu,
ktry zarzdza niezwocznie przeprowadzenie referendum w cigu 60 dni
od dnia zoenia wniosku
zmiana Konstytucji zostaje przyjta, jeeli za t zmian opowiedziaa si
wikszo gosujcych
77
Tabl. 4
ZASADA
DWUIZBOWOCI
ZASADA ODRBNOCI
I NIEZALENOCI SDW
I TRYBUNAW
ZASADA AUTONOMII
I NIEZALENOCI W STOSUNKACH
PASTWOKOCI (art. 25)
SAMORZD
SPECJALNY
zawodowy
gospodarczy
narodowociowy
78
Tabl. 5
element formalny
ZASADA SUWERENNOCI
GWARANCJE FORMALNE
ZASADA DEMOKRATYZMU
KREOWANIE WADZ PRZEZ
OKRESOWE WYBORY
POWSZECHNE
ZASADA PLURALIZMU
POLITYCZNEGO
ZASADA PARTYCYPACJI
SPOECZESTWA
W PODEJMOWANIU DECYZJI
PASTWOWYCH
ZASADA
ZAGWARNATOWANIA ORAZ POSZANOWANIA PRAW I WOLNOCI
CZOWIEKA I OBYWATELA
ZASADA ZAUFANIA
OBYWATELI DO PASTWA
GWARANCJE INSTYTUCJONALNE
zasada odpowiedzialnoci
pastwa za szkody wyrzdzone
obywatelom przez dziaania
funkcjonariuszy pastwowych
zasada prawa do sdu (swoboda dostpu do niezawisego
sdu)
ZASADA LEGALIZMU
(PRAWORZDNOCI)
organy wadzy publicznej dziaaj
na podstawie i w granicach prawa
ZASADA PODZIAU WADZY
ustrj opiera si na podziale wadzy
na ustawodawcz, wykonawcz
i sdownicz
ZASADA PRYMATU USTAWY
sposb, zorganizowanie i funkcjonowanie organw wadzy
publicznej, ograniczanie wolnoci
i nakadanie obowizkw (ingerencja w sfer wolnoci jednostki)
musz opiera si na podstawie
ustawowej
ZAKAZ RETROAKCJI
prawo nie dziaa wstecz przed dat
swego ustanowienia
ZASADA OCHRONY
PRAW NABYTYCH
ZASADA STABILNEGO
I BEZPIECZNEGO PRAWA
ZASADA SPRAWIEDLIWOCI
SPOECZNEJ
79
Tabl. 6
80
WASNO PRYWATNA
RP chroni wasno i prawo
dziedziczenia
wywaszczenie jest dopuszczalne jedynie wwczas, gdy jest
dokonywane na cele publiczne
i za susznym odszkodowaniem
kady ma prawo do wasnoci,
innych praw majtkowych oraz
prawo dziedziczenia
wasno, inne prawa majtkowe oraz prawo dziedziczenia
podlegaj rwnej dla wszystkich ochronie prawnej
wasno moe by ograniczona tylko w drodze ustawy
i tylko w zakresie, w jakim
nie narusza ona istoty prawa
wasnoci
ZASADA SOLIDARNOCI,
DIALOGU I WSPPRACY
PARTNERW SPOECZNYCH
dialog spoeczny:
okrela relacje, stosunki dwustronne midzy zwizkami
zawodowymi i organizacjami
pracodawcw oraz trjstronne
z administracj rzdow, a take
z innymi podmiotami (administracj samorzdow i organizacjami
pozarzdowymi)
zinstytucjonalizowanie dialogu
ma miejsce m.in. w Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych (ustawa z 6.7.2001
r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu
spoecznego)
wywaszczenie nieruchomoci
tylko dla wykorzystania rzeczy na okrelony cel publiczny (np. budow
drogi, szkoy, pod zalanie sztucznego zbiornika wodnego)
tylko za susznym odszkodowaniem odpowiadajcym wartoci wywaszczonej nieruchomoci lub wartoci odebranego prawa (zob. ustawa
z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomociami)
konskata (przepadek rzeczy)
zob. art. 44 1 KK: Sd orzeka przepadek przedmiotw pochodzcych bezporednio z przestpstwa.
2: Sd moe orzec, a wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek
przedmiotw, ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa.
PRAWA OBYWATELSKIE
WOLNOCI OBYWATELSKIE
su zapewnieniu obywatelom
sfery wolnej od ingerencji pastwa, obszaru nieskrpowanych
dziaa spoecznych i politycznych
cudzoziemcy nie korzystaj na jednakowych z obywatelami RP zasadach z praw i wolnoci w nielicznych przypadkach (np. prawa do suby publicznej art. 60, prawa
dostpu do informacji publicznej art. 61 Konstytucji RP)
w zwizku z rozwojem midzynarodowej ochrony prawa i wolnoci czowieka i obywatela s w znacznej czci
tosame i przysuguj kadej jednostce znajdujcej si pod wadz pastwa
PRAWA CZOWIEKA
prawa i wolnoci jednostki maj
na celu ochron jej interesw
su kadej osobie ludzkiej,
niezalenie od przynalenoci
pastwowej (obywatelstwa) i jakichkolwiek cech rnicujcych
RDO PRAW
prawo naturalne,
przyrodzona godno osoby ludzkiej
gwarancje formalne
gwarancje materialne
GWARANCJE PRAW
czynniki i rodki sprzyjajce urzeczywistnieniu praw jednostki
81
Tabl. 8
82
Tabl. 9
odpowiedzialno cywilna Skarbu Pastwa i samorzdu terytorialnego za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego uregulowana w Kodeksie
cywilnym (art. 417 i nast.)
83
Tabl. 10
84
WOLNOCI
I PRAWA
POLITYCZNE
dostpne dla
kadego:
wolno zgromadze
wolno zrzeszania si
prawo skadania petycji,
wnioskw
i skarg
dostpne dla
obywateli:
prawo do uczestnictwa w yciu
publicznym
tworzenia partii
politycznych
prawo dostpu
do suby
publicznej
na zasadzie
rwnoci
prawo do
informacji
o dziaalnoci
organw wadzy publicznej
oraz osb penicych funkcje
publiczne
prawa wyborcze, prawo
do inicjatywy
ustawodawczej, prawo do
wnioskowania
oraz do udziau
w referendum
OBOWIZKI
cice na
kadej osobie:
przestrzegania
prawa RP
ponoszenia
ciarw
i wiadcze
publicznych,
w tym podatkw, okrelonych w ustawie
dbaoci o stan
rodowiska oraz
ponoszenie
odpowiedzialnoci za spowodowane przez
siebie jego
pogorszenie
cice na
obywatelu:
obowizek
wiernoci RP
oraz troski
o dobro
wsplne
obowizek
obrony Ojczyzny (suba
wojskowa lub
zastpcza)
Tabl. 11
ZASADA
WIELOCI
PARTII
RP zapewnia
wolno tworzenia i dziaania
partii politycznych
ZASADA
RWNOCI
PARTII
organy wadzy
publicznej s
obowizane do
rwnego traktowania partii
politycznych;
wyczenie moliwoci istnienia
partii pastwowej lub
kierowniczej
REJESTRACJA PARTII
(procedura ewidencyjno-rejestracyjna)
ZGOSZENIE PARTII DO EWIDENCJI
do zgoszenia naley doczy statut
partii oraz wykaz 1000 osb (mogcych
by czonkami partii politycznej) popierajcych zgoszenie
ewidencj partii politycznych prowadzi
Sd Okrgowy w Warszawie
sd dokonuje wpisu partii politycznej
do ewidencji niezwocznie, jeeli zgoszenie jest zgodne z przepisami prawa
PARTIE NIEWPISANE DO EWIDENCJI
zarejestrowanie partii politycznej nie
jest niezbdnym warunkiem jej powstania i dziaania
partie niezarejestrowane nie posiadaj
osobowoci prawnej i nie korzystaj
z peni praw
ZASADA JAWNOCI
rda nansowania partii politycznych s jawne
MAJTEK PARTII
moe by przeznaczony tylko
na cele statutowe lub charytatywne
DZIAALNO
GOSPODARCZA
powstaje ze:
skadek czonkowskich
darowizn, spadkw, zapisw
dochodw z majtku (ustawowo ograniczony zakres)
okrelonych ustawami dotacji
i subwencji.
partia polityczna nie moe przeprowadza zbirek publicznych
SUBWENCJE CELOWE
s przeznaczane na dziaalno
statutow partii
maj do niej prawo partie, ktre
uzyskay co najmniej 3% gosw
na swoje okrgowe listy kandydatw na posw (6% gosw,
jeli partia wchodzia w skad
koalicji wyborczej)
wysoko subwencji ustalana
jest na zasadzie stopniowej
degresji, proporcjonalnie do
cznej liczby gosw oddanych
na listy okrgowe kandydatw
na posw tej partii
85
Tabl. 12
ZASADA ZIEMI
dziecko nabywa
obywatelstwo
pastwa, w ktrym
si urodzi
REPATRIACJA
obywatelstwo nabywa
osoba polskiego pochodzenia, powracajca do
kraju
NATURALIZACJA
nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi przez Prezydenta RP
NATURALIZACJA
UPROSZCZONA
nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi pozostajcemu
w zwizku maeskim z obywatelem polskim
UZNANIE APATRYDY
osoby nieposiadajcej adnego
obywatelstwa (bezpastwowca)
za obywatela polskiego
UTRATA OBYWATELSTWA
obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swj wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta
RP na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
AUTONOMIA MAESKA
zawarcie zwizku maeskiego przez obywatela
polskiego z osob niebdc obywatelem polskim nie
powoduje zmian w obywatelstwie maonkw
zmiana obywatelstwa
jednego z maonkw nie
pociga za sob zmiany
obywatelstwa drugiego
maonka
NIEUTRACALNO
OBYWATELSTWA
obywatel polski nie moe
utraci obywatelstwa polskiego, chyba e sam si go
zrzeknie
86
Tabl. 13
ZASADA ZIEMI
z mocy prawa
przez urodzenie
gdy oboje
rodzice s
obywatelami
polskimi
jedno z rodzicw jest
obywatelem
polskim,
a drugie jest
nieznane bd
nieokrelone
jest jego obywatelstwo lub
nie posiada
adnego obywatelstwa
OPCJA WYBORU
dziecko rodzicw, z ktrych jedno jest
obywatelem polskim, drugie za obywatelem innego pastwa, nabywa przez
urodzenie obywatelstwo polskie
rodzice w owiadczeniu zoonym
zgodnie przed waciwym wojewod
(zamieszkali w kraju) lub konsulem
(zamieszkali za granic) w cigu
3 miesicy od dnia urodzenia si
dziecka mog wybra dla niego obywatelstwo pastwa obcego, ktrego
obywatelem jest jedno z rodzicw, jeeli
wedug prawa tego pastwa dziecko
nabywa jego obywatelstwo
ODZYSKANIE OBYWATELSTWA
POLSKIEGO
dziecko nabywa obywatelstwo polskie,
jeeli po ukoczeniu 16 lat, a przed
upywem 6 miesicy od dnia osignicia penoletnoci zoy odpowiednie
owiadczenie przed waciwym wojewod lub konsulem i organ ten wyda
decyzj o przyjciu owiadczenia
CUDZOZIEMIEC
zamieszkujcy
w Polsce co
najmniej 5 lat
na podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si
moe zoy wniosek
o nadanie
obywatelstwa za
porednictwem
waciwego
wojewody lub
konsula
obywatelstwo
nadaje Prezydent RP
zamieszkujcy
w Polsce na
podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si,
ktry pozostaje
co najmniej
3 lata w zwizku maeskim
z osob posiadajc obywatelstwo polskie
moe zoy
w cigu 6
miesicy od
dnia uzyskania
zezwolenia na
osiedlenie si
albo 3 lat i 6
miesicy od
dnia zawarcia
zwizku maeskiego
odpowiednie
owiadczenie
przed waciwym wojewod
lub konsulem
i organ ten wyda
decyzj o przyjciu owiadczenia
APATRYDA
bezpastwowiec,
osoba o nieokrelonym
obywatelstwie
lub nieposiadajca adnego
obywatelstwa,
jeli zamieszkuje w Polsce
na podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si na
terytorium RP
co najmniej 5 lat
moe by uznany za obywatela
polskiego na
swj wniosek
decyzj o uznaniu wydaje
wojewoda
POZOSTAE
PRZYPADKI
REPATRIANT
repatriantem
jest osoba
polskiego pochodzenia, ktra
przybya do RP
na podstawie
wizy w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia
si na stae
repatriant
nabywa
obywatelstwo
polskie z mocy
prawa z dniem
przekroczenia
granicy RP
OSOBA, KTRA
UTRACIA
OBYWATELSTWO
przez nabycie
obywatelstwa
obcego wskutek
zawarcia maestwa z cudzoziemcem lub
w zwizku z zawarciem takiego
maestwa
moe odzyska
obywatelstwo
polskie, jeeli
po ustaniu tego
maestwa lub
jego uniewanieniu zoy
odpowiednie
owiadczenie
przed wojewod lub konsulem i organ ten
wyda decyzj
o przyjciu
owiadczenia
87
Tabl. 14
NIEZALENO WEWNTRZNA
statuty oraz uchway zwizkowe okrelaj swobodnie struktury organizacyjne zwizkw zawodowych, zasady
czonkostwa w zwizku zawodowym
oraz sprawowania funkcji zwizkowych
UPRAWNIENIA ZWIZKW
88
UTWORZENIE ZWIZKU
STATUT
Tabl. 15
prawo organizowania zgromadze przysuguje osobom majcym pen zdolno do czynnoci prawnych,
osobom prawnym, innym organizacjom, a take
grupom osb
ZAWIADOMIENIE ORGANU GMINY
organizator zgromadzenia publicznego zawiadamia
organ gminy w taki sposb, aby wiadomo o zgromadzeniu dotara nie pniej ni na 3 dni, a najwczeniej
30 dni przed dat zgromadzenia
TRE ZAWIADOMIENIA
1) imi, nazwisko, data urodzenia i adres organizatora
oraz nazwa i adres osoby prawnej lub innej organizacji,
jeeli w jej imieniu organizuje on zgromadzenie,
2) cel i program oraz jzyk, w ktrym bd porozumiewa si uczestnicy zgromadzenia,
3) miejsce i data, godzina rozpoczcia, planowany czas
trwania, przewidywana liczba uczestnikw oraz projektowana trasa przejcia, jeeli przewiduje si zmian
miejsca w czasie trwania zgromadzenia,
4) okrelenie planowanych przez organizatora rodkw
sucych zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia oraz rodkw, o ktrych dostarczenie zwraca
si do organu gminy
ROZWIZANIE ZGROMADZENIA
PRZEWODNICZCY ZGROMADZENIA
zgromadzenie moe by rozwizane przez przedstawiciela organu gminy, oddelegowanego przez organ
gminy dla nadzoru nad zgromadzeniem,
jeeli przebieg zgromadzenia zagraa yciu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach lub gdy
narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy ustaw
karnych
zgromadzenie powinno mie przewodniczcego, ktry otwiera zgromadzenie, kieruje jego przebiegiem
oraz zamyka zgromadzenie
89
90
akty wykonawcze
przepisy porzdkowe
(rozporzdzenia)
co do zasady wchodz w ycie po upymona ogasza w okresie od dnia wie 3 dni od dnia ich ogoszenia
ogoszenia danej ustawy, a przed przepisy porzdkowe ogasza si
dniem jej wejcia w ycie; akt taki
w drodze obwieszcze, a take w sposb
nie moe wej w ycie wczeniej
zwyczajowo przyjty na danym terenie
ni ustawa (moliwe jest to
lub w rodkach masowego przekazu,
take pniej, lecz wejcie w ycie
obowizkowe jest take ogoszenie ich
ustawy przy jednoczesnym braku
w wojewdzkim dzienniku urzdowym
obowizujcych aktw wyko w uzasadnionych przypadkach wejcie
nawczych moe uczyni tak
w ycie z dniem ogoszenia, gdy zwoka
ustaw niewykonaln w praktyce
mogaby spowodowa nieodwracalne
do czasu wejcia w ycie aktw
szkody lub powane zagroenia ycia,
wykonawczych)
zdrowia lub mienia
terminy krtsze
w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mog wchodzi w ycie
w terminie krtszym ni 14 dni, a jeeli wany interes pastwa wymaga
natychmiastowego wejcia w ycie aktu normatywnego i zasady demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie, dniem wejcia
w ycie moe by dzie ogoszenia tego aktu w dzienniku urzdowym
RETROAKCJA (akt prawny wywierajcy skutki prawne przed dat ogoszenia)
generalny zakaz rekreacji (prawo nie dziaa wstecz lex retro non agit)
bezwzgldny w przypadku prawa karnego (nullum crimen sine lege)
i podatkowego (nullum tributum sine lege)
aktowi normatywnemu mona nada wsteczn od daty jego ogoszenia
moc obowizujc, jeeli zasady demokratycznego pastwa prawnego nie
stoj temu na przeszkodzie (w szczeglnoci gdy powiksza on sfer praw
i wolnoci, a nie obowizkw), wyjtkiem s wzgldu sprawiedliwoci spoecznej (np. odebranie uprawnie emerytalnym zbrodniarzowi, ktre naby
pod rzdem niedemokratycznego systemu prawnego)
DZIENNIK USTAW RP
w dzienniku ogasza si:
1) Konstytucj,
2) ustawy,
3) ratykowane umowy midzynarodowe
4) rozporzdzenia z moc ustawy wydane
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
5) rozporzdzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Rad Ministrw, Prezesa Rady Ministrw, ministrw
kierujcych dziaami administracji rzdowej,
przewodniczcych okrelonych w ustawach
komitetw, bdcych czonkami Rady Ministrw oraz Krajow Rad Radiofonii i Telewizji,
6) teksty jednolite aktw okrelonych
w pkt 14,
7) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Dzienniku Ustaw,
8) uchway Rady Ministrw uchylajce
rozporzdzenie ministra
oraz inne akty prawne
DZIENNIK URZDOWY RP
MONITOR POLSKI
w dzienniku ogasza si:
1) zarzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej wydane na podstawie ustawy,
2) uchway RM i zarzdzenia Prezesa Rady
Ministrw, wydane na podstawie ustawy,
3) teksty jednolite aktw okrelonych w pkt 1 i 2,
4) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Monitorze Polskim lub aktw normatywnych, ktre nie byy ogoszone,
5) umowy midzynarodowe zatwierdzane
przez Rad Ministrw,
6) uchway Sejmu i Senatu oraz uchwayZgromadzenia Narodowego,
7) akty urzdowe Prezydenta RP,
8) postanowienia Trybunau Konstytucyjnego
warunkiem wejcia w ycie ustaw, rozporzdze oraz aktw prawa miejscowego jest ich ogoszenie (art. 88 ust. 1 Konstytucji RP)
Tabl. 16
Tabl. 17
ORGANY
USTAWODAWCZE
ORGANY
PRZEDSTAWICIELSKIE NARODU
SEJM
skada si z 460 posw
wybory do Sejmu s powszechne, rwne, bezporednie i proporcjonalne oraz odbywaj si w gosowaniu
tajnym
DWUIZBOWO
NIERWNORZDNA
Sejm zosta wyposaony w szersze
kompetencje ni Senat, szczeglnie
w zakresie kontroli nad rzdem
SENAT
skada si ze 100 senatorw
wybory do Senatu s powszechne, bezporednie i odbywaj si w gosowaniu tajnym
POSIEDZENIA
autonomia
organizacyjna
samodzielno okrelania przez izby swojej
struktury wewntrznej i formy
pracy w postaci
regulaminw Sejmu i Senatu
autonomia budetowa
wydatki izb wyodrbnione
s w budecie pastwa, wyczone z kontroli Ministra Finansw, istnieje moliwo
wspomagania z rezerw RM
rozbudowany aparat
pomocniczy izb:
Kancelaria Sejmu
Kancelaria Senatu
POSIEDZENIA S JAWNE
tajno obrad
Sejm (Senat) moe uchwali tajno obrad bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2 ustawowej liczby
posw (senatorw)
TERMINY POSIEDZE
posiedzenia Sejmu zwouje Marszaek Sejmu w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwa Sejmu
posiedzenia Senatu zwouje Marszaek Senatu w terminach przez
siebie ustalonych, zgodnych z uchwalonym przez Prezydium
Senatu planem pracy
PORZDEK DZIENNY POSIEDZENIA
w Sejmie ustala Marszaek Sejmu po wysuchaniu opinii Konwentu Seniorw
w Senacie ustala Marszaek Senatu na wniosek Prezydium zaopiniowany przez Konwent Seniorw
91
Tabl. 18
trwa 4 lata
wybory do Sejmu
i Senatu zarzdza Prezydent nie pniej ni
na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
i Senatu, wyznaczajc
wybory na dzie wolny
od pracy, przypadajcy
w cigu 30 dni przed
upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
i Senatu
Prezydent RP zwouje
pierwsze posiedzenie
nowo wybranego Sejmu
na dzie przypadajcy
w cigu 30 dni od dnia
wyborw
92
UCHWA SEJMU
Sejm moe skrci
swoj kadencj uchwa
podjt wikszoci co
najmniej
2/3 gosw ustawowej liczby posw
ZARZDZENIEM PREZYDENTA
po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka
Senatu
OBLIGATORYJNE
FAKULTATYWNE
w razie nieudzielenia
przez Sejm wotum
zaufania Radzie Ministrw zwyk wikszoci
gosw
(III TRYB
POWOYWANIA RM)
jeeli w cigu
4 miesicy od dnia
przedoenia Sejmowi
projektu ustawy budetowej nie zostanie ona
przedstawiona Prezydentowi do podpisu
Prezydent RP zarzdza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia skrcenia kadencji Sejmu
Tabl. 19
WYMG QUORUM
GOSOWANIE JAWNE
(zasada)
RODZAJE WIKSZOCI
GOSOWANIE IMIENNE
o przeprowadzeniu gosowania
imiennego decyduje Sejm wikszoci
gosw na wniosek Marszaka Sejmu
lub na pisemny wniosek poparty
przez co najmniej 30 posw
BEZWZGLDNA WIKSZO
GOSW
REASUMPCJA GOSOWANIA
powtrzenie gosowania, w razie gdy
jego wynik budzi uzasadnione wtpliwoci (nie stosuje si przy gosowaniu
imiennym)
wniosek o reasumpcj moe by
zgoszony wycznie na posiedzeniu,
na ktrym odbyo si gosowanie
WIKSZO USTAWOWEJ
LICZBY CZONKW IZBY
jest zasad
Sejm i Senat podejmuje uchway
zwyk wikszoci gosw, chyba
e przepisy Konstytucji, ustaw lub
regulaminw stanowi inaczej), m.in.
Sejm uchwala ustawy zwyk
wikszoci gosw
wymagana m.in. dla:
w Sejmie: odrzucenia uchway
Senatu o odrzuceniu w caoci
bd wprowadzeniu poprawek do
uchwalonej przez Sejm ustawy,
wyraenia wotum zaufania dla RM
(I i II TRYB), przy powoywaniu oznaczonych organw pastwowych
(funkcja kreacyjna)
w Senacie: wyraenia zgody na
powoanie przez Sejm okrelonych organw (funkcja kreacyjna),
uchwalenia ustawy zmieniajcej
Konstytucj
Sejm: m.in. wyraenie wotum
nieufnoci dla Rady Ministrw albo
poszczeglnych ministrw
kwalikowana wikszo
w obecnoci co najmniej poowy
ustawowej liczby posw Sejm:
m.in. ponowne uchwalenie ustawy,
ktra zostaa zawetowana przez
Prezydenta (wikszo 3/5 gosw),
uchwalenie ustawy zmieniajcej
Konstytucj (wikszo 2/3 gosw)
kwalikowana wikszo ustawowej liczby posw Sejm: podjcie
uchway o skrceniu kadencji izby
(wikszo 2/3 gosw)
93
Tabl. 20
KREACYJNA
uchwala ustaw
zmieniajc Konstytucj (zob. Zmiana Konstytucji)
uczestniczy w procesie
powoywania
Rady Ministrw
USTAWODAWCZA
uchwala ustawy
wyraa w formie
ustawy zgod
na ratykowanie
niektrych umw
midzynarodowych
(zob. Proces
ustawodawczy)
(zob. rda prawa)
STAN WOJNY
I POKOJU
Sejm decyduje
w imieniu RP
o stanie wojny
i o zawarciu pokoju
94
na wniosek: powouje
Prezesa Narodowego Banku
Polskiego na wniosek Prezydenta, Prezesa Instytutu
Pamici Narodowej na
wniosek Kolegium Instytutu
Pamici Narodowej
za zgod Senatu: powouje
Prezesa Najwyszej Izby
Kontroli, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika
Praw Dziecka, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych
Osobowych
KONTROLNA
KONTROLA
POLITYCZNA
NAD RAD
MINISTRW
KONTROLA
WYKONANIA
BUDETU
PASTWA
wyraanie
Radzie
Ministrw
konstruktywnego wotum
nieufnoci
wyraanie
wotum
nieufnoci
ministrowi
(zob. Odpowiedzialno
polityczna RM)
udzielanie
rzdowi
absolutorium
z wykonania
budetu
pastwa
(zob. Finanse
publiczne)
INNE
rozpatrywanie sprawozda
Najwyszej Izby Kontroli, Krajowej
Rady Radiofonii i Telewizji,
Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych, wysuchanie
corocznej informacji Rzecznika
Praw Obywatelskich w sprawie
stanu przestrzegania wolnoci
i praw czowieka i obywatela
wnioski o przedstawienie
informacji biecych przez
czonka RM
wniosek moe zoy klub
poselski lub grupa co najmniej
15 posw
w sprawie przedstawionej
informacji przeprowadza si
dyskusj
zapytania poselskie
skada si w aktualnych sprawach
o charakterze
jednostkowym,
dotyczcych prowadzonej przez RM
polityki wewntrznej
i zagranicznej oraz
zada publicznych
realizowanych
przez administracj
rzdow
pytania w sprawach
biecych
zadawane s
ustnie na kadym
posiedzeniu
Sejmu i wymagaj
bezporedniej
odpowiedzi
nad pytaniem
i udzielon
odpowiedzi nie
przeprowadza si
dyskusji
uchwalaj:
opinie (stanowisko
komisji w okrelonej sprawie)
dezyderaty (postulaty komisji w okrelonej sprawie)
komisja ledcza
moe by powoywana do zbadania okrelonej
sprawy, m.in. ma
prawo wzywania
i przesuchiwania
kadej osoby
Tabl. 21
Konwent Seniorw
w jego skad wchodz: Marszaek, wicemarszakowie,
przewodniczcy klubw poselskich (przedstawiciele k, jeli
reprezentuj w chwili rozpoczcia kadencji Sejmu osobn list
wyborcz)
komisje sejmowe
ORGANIZACJE POSELSKIE
posowie mog tworzy w Sejmie
kluby poselskie lub koa poselskie
oparte na zasadzie politycznej
posowie mog take tworzy
w Sejmie zespoy zorganizowane
na innych zasadach
KLUB
tworzy co
najmniej
15 posw
KOO
tworzy co
najmniej
3 posw
komisje stae
obecnie w liczbie 25
komisje nadzwyczajne
mog by powoywane przez Sejm
komisja ledcza
moe by powoana do zbadania
okrelonej sprawy
95
Tabl. 22
skierowa projekt do
Komisji Ustawodawczej
I czytanie
odbywa si na
posiedzeniu
waciwej
komisji,
jeli chodzi
o pozostae
projekty
Komisja Ustawodawcza
moe wikszoci 3/5
gosw zaopiniowa
projekt jako niedopuszczalny
II CZYTANIE PROJEKTU
na posiedzeniu plenarnym
przedstawienie sprawozdania komisji
przeprowadzenie debaty oraz zgaszanie poprawek
i wnioskw
96
Tabl. 23
uchwali poprawki
podj uchwa o odrzuceniu ustawy
w caoci
SEJM moe odrzuci uchway Senatu
bezwzgldn wikszoci gosw
w obecnoci minimum 1/2 ustawowej
liczby posw
podpisuje ustaw
w cigu 21 dni
i zarzdza jej
ogoszenie
w Dzienniku Ustaw
moe wystpi do TK
z wnioskiem w sprawie jej
zgodnoci ustawy
z Konstytucj
Prezydent odmawia
podpisania ustawy,
gdy TK uzna j za
niezgodn
z Konstytucj
Prezydent nie
moe odmwi
podpisania ustawy
uznanej za zgodn
z Konstytucj
97
Tabl. 24
OWIADCZENIA
LUSTRACYJNE
osoba ubiegajca
si o mandat posa
lub senatora skada
PKW owiadczenie
o ujawnieniu pracy
lub suby w organach bezpieczestwa
pastwa lub wsppracy z nimi w latach
19441990
zoenie nieprawdziwego owiadczenia
powoduje wyganicie mandatu
98
OGRANICZENIE AKTYWNOCI
pose lub senator jest obowizany powiadomi odpowiednio Marszaka Sejmu (Senatu) o zamiarze
podjcia dodatkowych zaj, z wyjtkiem dziaalnoci podlegajcej prawu autorskiemu i prawom
pokrewnym; nie mona podejmowa dodatkowych zaj ani otrzymywa darowizn, mogcych
podway zaufanie wyborcw do wykonywania mandatu
naruszenie tych ogranicze powoduje odpowiedzialno regulaminow
OBOWIZEK SKADANIA OWIADCZE O STANIE MAJTKOWYM
owiadczenie skada na rce Marszaka Sejmu (Senatu) do dnia zoenia
lubowania i corocznie w trakcie kadencji w terminie miesica od dnia
zarzdzenia nowych wyborw do Sejmu i Senatu
informacje zawarte w owiadczeniu o stanie majtkowym s jawne
i podawane do wiadomoci publicznej
REJESTR KORZYCI
niezoenie owiadczenia o stanie majtkowym powoduje odpowiedzialno regulaminow oraz utrat, do czasu zoenia owiadczenia,
prawa do uposaenia
podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w owiadczeniu o stanie
majtkowym powoduje odpowiedzialno karn
Tabl. 25
IMMUNITET MATERIALNY
(indemnitet)
IMMUNITET FORMALNY
(procesowy)
ZAWIESZENIE OBLIGATORYJNE
od dnia ogoszenia wynikw wyborw do dnia wyganicia mandatu
pose nie moe by pocignity
bez zgody Sejmu do odpowiedzialnoci karnej
ZAWIESZENIE FAKULTATYWNE
postpowanie karne wszczte wobec osoby przed dniem wyboru jej
na posa ulega na danie Sejmu
zawieszeniu do czasu wyganicia
mandatu
NIETYKALNO
pose nie moe by zatrzymany lub
aresztowany bez zgody Sejmu,
z wyjtkiem ujcia go na gorcym
uczynku przestpstwa i jeeli jego
zatrzymanie jest niezbdne do
zapewnienia prawidowego toku
postpowania
o zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu, ktry
moe nakaza natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
WNIOSEK
wniosek w sprawie wyraenia zgody na pocignicie posa do odpowiedzialnoci za
przestpstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bd zatrzymanie
w sprawie o przestpstwo cigane
z oskarenia publicznego wnosi
Prokurator Generalny
adwokat
wnosi si do
PREZYDIUM SEJMU
99
Tabl. 26
uchwalio
Konstytucj RP
2.4.1997 r.
odbiera przysig od
Prezydenta RP obejmujcego
swj urzd
decyduje o uznaniu
trwaej niezdolnoci
Prezydenta
do sprawowania urzdu
ze wzgldu na stan
zdrowia
na wniosek
co najmniej
140 czonkw
zgromadzenia
100
Tabl. 27
ARBITER POLITYCZNY
Prezydent RP stabilizuje wadz
w pastwie, dziaa z pozycji autorytetu
w ewentualnych koniktach politycznych, stoi na stray konstytucyjnego
adu RP
WYBORY
INCOMPATIBILITAS (niepoczalno)
STRANIK KONSTYTUCJI
Prezydent RP czuwa nad
przestrzeganiem Konstytucji
PRZEJCIOWE PRZESZKODY
W SPRAWOWANIU URZDU
przeszkody faktyczne
(np. choroba)
przeszkody
prawne
postawienie
Prezydenta
RP w stan
oskarenia
uchwa
Zgromadzenia Narodowego
ODPOWIEDZIALNO PREZYDENTA
ODPOWIEDZIALNO POLITYCZNA
Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialnoci politycznej
przez instytucj kontrasygnaty
odpowiedzialno polityczn za akty
urzdowe Prezydenta RP ponosi
Prezes Rady Ministrw
ODPOWIEDZIALNO
KONSTYTYCYJNA
za delikt konstytucyjny
(zawinione naruszenie Konstytucji lub
ustaw) Prezydent RP ponosi odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
ODPOWIEDZIALNO KARNA
za popenienie jakiegokolwiek przestpstwa Prezydent RP ponosi odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
(zob. Zgromadzenie Narodowe,
Trybuna Stanu)
IMMUNITET FORMALNY
(PROCESOWY)
niewyraony bezporednio
w Konstytucji
Prezydenta RP w stan oskarenia
moe postawi jedynie Zgromadzenie
Narodowe
101
Tabl. 28
AKTY PRAWNE
INNE CZYNNOCI
W INNEJ
FORMIE
rozporzdzenia
zarzdzenia
postanowienia
W FORMIE
PISEMNEJ
podlegaj
kontrasygnacie
Prezesa RM
102
AKTY
KONTRASYGNOWANE
wymagaj dla swojej
wanoci podpisu
Prezesa RM
KONTRASYGNATA
podpis Prezesa RM pod
aktem urzdowym Prezydenta RP
PREROGATYWY
akty urzdowe podejmowane osobicie, bez
obowizku
kontrasygnaty
ZAMKNITY
KATALOG
PREROGATYW
(art. 144 ust. 3 Konstytucji RP):
Tabl. 29
W ZAKRESIE SPRAW
ZAGRANICZNYCH
koordynuje polityk
midzynarodow RP
w zakresie polityki zagranicznej wspdziaa z Prezesem Rady Ministrw
i waciwym ministrem
ratykuje i wypowiada
umowy
midzynarodowe
posiada prawo biernej
i czynnej legacji
mianuje i odwouje
penomocnych przedstawicieli RP w innych
pastwach i przy
organizacjach midzynarodowych,
przyjmuje listy uwierzytelniajce i odwoujce
akredytowanych przy
nim przedstawicieli dyplomatycznych innych
pastw i organizacji
midzynarodowych
w czasie pokoju Prezydent RP sprawuje zwierzchnictwo nad Siami Zbrojnymi za porednictwem Ministra
Obrony Narodowej
mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowdcw rodzajw Si Zbrojnych na czas okrelony
na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrw, mianuje i odwouje Naczelnego Dowdc Si Zbrojnych
nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej okrelone w ustawach stopnie wojskowe
zarzdza, na wniosek Prezesa RM powszechn lub czciow mobilizacj i uycie Si Zbrojnych do obrony RP
postanawia o stanie wojny, jeli Sejm nie moe zebra
si na posiedzenie
w razie szczeglnych zagroe dla pastwa
moe wprowadzi, na wniosek Rady Ministrw, stan
wojenny lub stan wyjtkowy na czci albo caym
terytorium pastwa
dysponuje ustawodawstwem wyjtkowym (rozporzdzenia z moc ustawy)
KLASYCZNE
UPRAWNIENIA
GOWY PASTWA
stosuje prawo aski
(cakowite lub czciowe darowanie sprawcy
czynu orzeczonej prawomocnie kary), prawa
aski nie stosuje si do
osb skazanych przez
Trybuna Stanu
nadaje obywatelstwo
polskie i wyraa zgod
na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
nadaje ordery
i odznaczenia
(z urzdu przewodniczy
kapituom orderw)
ma prawo zwracania si
z ordziem do Sejmu,
Senatu i Zgromadzenia
Narodowego
inne
(m.in. nadawanie tytuu
naukowego profesora)
103
Tabl. 30
W STOSUNKU
DO RZDU
oddziaywanie
na tok pracy
zarzdzanie wyborw
do Sejmu i Senatu oraz
zwoywanie ich pierwszego posiedzenia
(o znaczeniu technicznym)
prerogatywa skracania
kadencji obu izb
(zob. Kadencja Sejmu
i Senatu)
wpyw na dziaalno
prawotwrcz
oddziaywanie na tok
pracy i polityk
moe zwoa
RAD GABINETOW
w sprawach szczeglnej
wagi
Rad Gabinetow tworzy
Rada Ministrw obradujca pod przewodnictwem Prezydenta RP,
Radzie Gabinetowej nie
przysuguj kompetencje
Rady Ministrw
INNE KOMPETENCJE
W STOSUNKU
DO WADZY
SDOWNICZEJ
powouje sdziw
na wniosek Krajowej
Rady Sdownictwa
powouje organy wadzy sdowniczej
Pierwszego Prezesa
Sdu Najwyszego
Prezesa Naczelnego
Sdu Administracyjnego
Prezesa i Wiceprezesa
Trybunau Konstytucyjnego
jednego czonka do
skadu Krajowej Rady
Sdownictwa
prawo skadania
wnioskw
do Trybunau Stanu
o pocignicie do odpowiedzialnoci konstytucyjnej czonka RM
do Trybunau Konstytucyjnego w sprawach
z zakresu jego kognicji
Prezydent RP otrzymuje
coroczne sprawozdania
z dziaalnoci SN, NSA, TK
KOMPETENCJE
USTROJOWE
inicjatywa
ustrojodawcza
moe przedoy
projekt ustawy
o zmianie Konstytucji
KOMPETENCJE
KREACYJNE,
ORGANIZACYJNE
ORAZ KIEROWNICTWA
KANCELARYJNEGO
kreacyjne
powouje dwch czonkw Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji
wnioskuje do Sejmu
o powoanie Prezesa NBP
powouje 3 czonkw
Rady Polityki Pieninej
referendum
moe zarzdzi, za zgod
Senatu, referendum
oglnokrajowe
KANCELARIA
PREZYDENTA RP
powouje i odwouje szefa Kancelarii Prezydenta
RP, nadaje kancelarii statut, wykonuje uprawnienia w zakresie kierownictwa wewntrznego
pozostae kompetencje
okrelone w ustawach
(w 2002 r. 59 ustaw)
104
Tabl. 31
ROLA USTROJOWA
FUNKCJA WYKONAWCZA
zapewnia wykonywanie ustaw
FUNKCJA ADMINISTROWANIA
I KIEROWANIA
kieruje administracj rzdow
FUNKCJA RZDZENIA
wytycza kierunki polityki pastwa
w sferze wewntrznej i zewntrznej oraz podejmuje strategiczne
decyzje polityczne
KOMPETENCJE
W ZAKRESIE STANOWIENIA PRAWA
wydaje rozporzdzenia
wydaje uchway o charakterze wewntrznie obowizujcym
dysponuje inicjatyw ustawodawcz (wyczn inicjatyw ustawodawcz
w przedmiocie projektu ustawy budetowej), moe zgosi projekt ustawy
jako pilny
posiada prawo do wnoszenia poprawek do projektw ustaw rozpatrywanych przez Sejm
KIEROWNICZO-KOORDYNACYJNE
oglne
koordynuje i kontroluje prace organw administracji rzdowej
moe uchyli akty prawne wydawane przez ministrw
ma prawo kierowania dziaalnoci wojewodw
chroni interesy Skarbu Pastwa
budetowe
uchwala projekt budetu pastwa
kieruje wykonaniem budetu pastwa oraz uchwala zamknicie rachunkw pastwowych i sprawozdanie z wykonania budetu
bezpieczestwo i obronno
zapewnia bezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz porzdek publiczny
zapewnia bezpieczestwo zewntrzne pastwa
sprawuje oglne kierownictwo w dziedzinie obronnoci kraju oraz okrela
corocznie liczb obywateli powoywanych do czynnej suby wojskowej
sprawy zagraniczne
sprawuje oglne kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi pastwami i organizacjami midzynarodowymi
zawiera umowy midzynarodowe wymagajce ratykacji oraz zatwierdza
i wypowiada inne umowy midzynarodowe
autonomia wewntrzna
RM okrela organizacj i tryb swojej pracy
105
Tabl. 32
TRYB PRACY
Prezes RM
STAE KOMITETY
KOLEGIALNO
RM rozpatruje sprawy w trybie
zapewniajcym kolegialne podejmowanie rozstrzygni
wiceprezesi RM
mog by powoani
o zakresie ich obowizkw
decyduje Prezes RM
ministrowie
speniaj podwjn rol:
1) jako czonkowie organu
kolegialnego Rady Ministrw
2) jako jednoosobowe naczelne organy administracji
ministrowie
resortowi
(dziaowi)
stoj na czele jednego
lub kilku
dziaw
administracji
pastwowej
ministrowie
bez teki
(zadaniowi)
wypeniaj
zadania
wyznaczone
przez Prezesa RM
przewodniczcy
komitetw
okrelonych w ustawie
np. przewodniczcy Komitetu Bada Naukowych (jednoczenie Minister Nauki)
posiedzenia
RM
kworum
co najmniej
1/2 skadu
RM
uchway
zapadaj
zwyk
wikszoci
gosw
KOMISJE WSPLNE
droga
obiegowa
rozstrzygnicie
poszczeglnych spraw
nastpuje
w drodze
korespondencyjnego
uzgodnienia
stanowisk;
poszczeglni
czonkowie RM
wyraaj na
pimie zgod
na przyjcie
okrelonego
dokumentu
brak konsensusu w tym trybie powoduje
przekazanie
sprawy
na posiedzenie
RM
106
Tabl. 33
II TRYB (REZERWOWY)
II TRYB (REZERWOWY)
DESYGNACJA PREZESA RM
ZGOSZENIE KANDYDATA NA
PREZESA RM
POWOANIE RM
PRZEZ PREZYDENTA
Prezydent RP
powouje Prezesa RM i na jego
wniosek pozostaych czonkw
RM oraz odbiera
od nich przysig
PREZYDENT RP
desygnuje Prezesa Rady Ministrw
Prezes RM proponuje skad RM
POWOANIE RM PRZEZ
PREZYDENTA
w cigu 14 dni od dnia pierwszego
posiedzenia Sejmu lub przyjcia
dymisji poprzedniej Rady Ministrw
Prezydent RP
powouje Prezesa Rady Ministrw
wraz z pozostaymi czonkami
Rady Ministrw i odbiera od nich
przysig
WYSTPIENIE PREZESA RM
PRZED SEJMEM
Prezes RM
w cigu 14 dni od dnia powoania
przez Prezydenta RP, przedstawia
Sejmowi program dziaania Rady
Ministrw (expos) z wnioskiem
o udzielenie jej wotum zaufania
WOTUM ZAUFANIA
Sejm uchwala wotum zaufania
bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2
ustawowej liczby posw
POWOANIE RM
Prezydent RP powouje wybran
przez Sejm Rad Ministrw i odbiera przysig od jej czonkw
WOTUM ZAUFANIA
ZWYKA WIKSZO
GOSW
Sejm w cigu 14 dni od dnia
powoania RM przez Prezydenta RP udziela jej wotum
zaufania wikszoci gosw
w obecnoci co najmniej 1/2
ustawowej liczby posw
w razie nieudzielenia Radzie
Ministrw wotum zaufania
w III TRYBIE
OBLIGATORYJNE SKRCENIE
KADENCJI SEJMU
Prezydent RP skraca kadencj
Sejmu i zarzdza wybory
Legenda:
ciemniejszy kolor aktywno Sejmu
janiejszy kolor aktywno Prezydenta RP
107
Tabl. 34
INDYWIDUALNA
czonkowie RM ponosz przed Sejmem odpowiedzialno indywidualn za sprawy nalece do ich kompetencji lub powierzone im przez RM
ZGOSZENIE WNIOSKU
wniosek zgasza co najmniej 46 posw
wniosek skada si w formie pisemnej
na rce Marszaka Sejmu
wniosek moe by poddany
pod gosowanie nie wczeniej ni po upywie 7 dni
od dnia jego zgoszenia
powtrny wniosek moe
by zgoszony nie wczeniej
ni po upywie 3 miesicy
od dnia zgoszenia poprzedniego wniosku
wniosek
zgoszony przez co
najmniej 115 posw
moe by zgoszony
przed upywem
3 miesicy od dnia
zgoszenia poprzedniego wniosku
ZGOSZENIE WNIOSKU
wniosek zgasza co najmniej 69 posw
wniosek kieruje si do odpowiednich komisji sejmowych
analogiczne wymagania co do terminw jak w przypadku wotum nieufnoci dla Rady Ministrw
GOSOWANIE NAD WOTUM NIEUFNOCI
Sejm wyraa ministrowi wotum nieufnoci
wikszoci ustawowej liczby posw
ODWOANIE MINISTRA
Prezydent RP
odwouje ministra, ktremu Sejm wyrazi wotum
nieufnoci
108
Tabl. 35
ZWIERZCHNICTWO SUBOWE
jest zwierzchnikiem subowym pracownikw administracji rzdowej, a take zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej
109
Tabl. 36
OGLNA KLAUZULA
KOMPETENCYJNA
samorzd terytorialny wykonuje
zadania publiczne niezastrzeone przez
Konstytucj lub ustawy dla organw
innych wadz publicznych
ZASADA WSPLNOTY
SAMORZDOWEJ
og mieszkacw jednostek zasadniczego podziau terytorialnego stanowi
z mocy prawa wsplnot samorzdow
Ustawy dookrelaj:
wsplnota samorzdowa (gmina)
lokalna wsplnota samorzdowa
(powiat)
regionalna wsplnota samorzdowa
(wojewdztwo)
ZASADA DOMNIEMANIA
KOMPETENCJI GMINY
gmina wykonuje wszystkie zadania
samorzdu terytorialnego niezastrzeone dla innych jednostek samorzdu
terytorialnego
SAMORZDOWA DEMOKRACJA
POREDNIA I BEZPOREDNIA
zasada reprezentacji przedstawicielskiej
jednostki samorzdu terytorialnego
wykonuj swoje zadania za porednictwem organw stanowicych
i wykonawczych
wybory do organw stanowicych s
powszechne, rwne, bezporednie
i odbywaj si w gosowaniu tajnym
zasady i tryb zgaszania kandydatw
i przeprowadzania wyborw oraz warunki wanoci wyborw okrela ustawa
zasady i tryb wyborw oraz odwoywania organw wykonawczych
jednostek samorzdu terytorialnego
okrela ustawa
ustrj wewntrzny jednostek samorzdu terytorialnego okrelaj, w granicach ustaw, ich organy stanowice
instytucja demokracji bezporedniej
referendum samorzdowe (lokalne)
czonkowie wsplnoty samorzdowej mog decydowa, w drodze
referendum, o sprawach dotyczcych
tej wsplnoty, w tym o odwoaniu
pochodzcego z wyborw bezporednich organu samorzdu terytorialnego zasady i tryb przeprowadzania
referendum lokalnego okrela ustawa
110
PRAWO ZRZESZANIA SI
gminy i powiaty mog tworzy zwizki w celu wsplnego wykonywania
zada publicznych
w drodze porozumienia gminy
i powiaty mog powierza sobie
okrelone zadania publiczne
prawo udziau w midzynarodowych
zrzeszeniach spoecznoci lokalnych
i regionalnych
SAMODZIELNO I NIEZALENO
SAMORZDU
przysugujc mu w ramach ustaw
istotn cz zada publicznych samorzd wykonuje w imieniu wasnym
i na wasn odpowiedzialno
samodzielno jednostek samorzdu
terytorialnego podlega ochronie
sdowej
brak stosunku nadrzdnoci i podlegoci midzy jednostkami samorzdowymi
zakres dziaania samorzdu wojewdztwa nie narusza samodzielnoci
powiatu i gminy
organy samorzdu wojewdztwa
nie stanowi wobec powiatu i gminy
organw nadzoru lub kontroli oraz nie
s organami wyszego stopnia w postpowaniu administracyjnym
SAMODZIELNO FINANSOWA
jednostkom samorzdu terytorialnego
zapewnia si udzia w dochodach publicznych odpowiednio do przypadajcych im zada
dochodami jednostek samorzdu
terytorialnego s ich dochody wasne
oraz subwencje oglne i dotacje
celowe z budetu pastwa
jednostki samorzdu terytorialnego
maj prawo ustalania wysokoci
podatkw i opat lokalnych w zakresie
okrelonym w ustawie
Tabl. 37
NIEZAWISO SDZIW
GWARANCJE NIEZAWISOCI
sposb powoywania sdziego
sdziowie powoywani s przez Prezydenta RP na wniosek
Krajowej Rady Sdownictwa na czas nieoznaczony
na stanowisko sdziego moe by powoana osoba, ktra
spenia wysokie wymagania okrelone w ustawie
zasada nieusuwalnoci
sdziowie s nieusuwalni
zoenie sdziego z urzdu lub zawieszenie moe nastpi
jedynie na podstawie orzeczenia sdu w przypadkach ustawowo okrelonych
sdzia moe by przeniesiony w stan spoczynku na skutek
uniemoliwiajcych mu sprawowanie jego urzdu choroby
lub utraty si, a take po osigniciu wieku emerytalnego,
w trybie regulowanym
niedopuszczalno przeniesienia
przeniesienie sdziego do innej siedziby lub na inne stanowisko nastpuje za jego zgod (poza przesankami obiektywnymi
np. zniesienie sdu)
status materialny sdziego
sdziom zapewnia si warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadajce godnoci urzdu oraz zakresowi ich obowizkw
niepoczalno i apolityczno
sdziowie nie mog sprawowa mandatu poselskiego ani senatorskiego, sprawowa funkcji we wadzy wykonawczej (rzdowej i samorzdowej), nalee do partii politycznej, zwizku zawodowego
ani prowadzi dziaalnoci publicznej niedajcej si pogodzi
z zasadami niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw
immunitet sdziowski oraz nietykalno
immunitet formalny: sdzia nie moe by, bez uprzedniej zgody waciwego sdu, pocignity do odpowiedzialnoci karnej
ani pozbawiony wolnoci
nietykalno: sdzia nie moe by zatrzymany lub aresztowany,
z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa, jeeli
jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidowego toku postpowania
o zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si prezesa waciwego miejscowo sdu, ktry moe nakaza natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
ZASADA INSTANCYJNOCI
postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne
ZASADA UDZIAU OBYWATELI W SPRAWOWANIU
WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI
ustawa zapewnia udzia obywateli w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwoci (realizowana poprzez funkcj
awnika, czonka skadu orzekajcego przed sdami
I instancji)
ZASADA JEDNOLITOCI
Sdy i Trybunay wydaj wyroki w imieniu RP
jednolita struktura sdw obejmuje cae pastwo
ZASADY O CHARAKTERZE PRAW CZOWIEKA
zasada prawa do sdu
kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy,
niezaleny, bezstronny i niezawisy sd
zasada jawnoci
wyrok ogaszany jest publicznie
wyczenie jawnoci rozprawy moe nastpi ze wzgldu na moralno, bezpieczestwo pastwa i porzdek
publiczny oraz ze wzgldu na ochron ycia prywatnego
stron lub inny wany interes prywatny
zasada nullum crimen sine lege
odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci
si czynu zabronionego pod grob kary przez ustaw
obowizujc w czasie jego popenienia
zasada prawa do obrony
przepisy procesowe stwarzaj gwarancje udziau w postpowaniu sdowym, w czynnociach procesowych,
zaskarania orzecze (zakaz reformationis in peius)
obrona formalna: kady, przeciw komu prowadzone jest
postpowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postpowania, moe on w szczeglnoci
wybra obroc lub na zasadach okrelonych w ustawie
korzysta z obrocy z urzdu
zasada domniemania niewinnoci
kadego uwaa si za niewinnego, dopki jego wina nie
zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sdu
111
Tabl. 38
SD NAJWYSZY
sprawuje nadzr nad dziaalnoci sdw
powszechnych i sdw wojskowych w zakresie
orzekania oraz wykonuje inne zadania
SDY SZCZEGLNE
SDY POWSZECHNE
SDY WOJSKOWE
SDY ADMINISTRACYJNE
orzecznictwu sdw
wojskowych podlegaj
sprawy o przestpstwa
popenione przez: onierzy w czynnej subie
wojskowej, pracownikw
cywilnych zatrudnionych
w jednostkach wojskowych
oraz jecw wojennych
SDY REJONOWE
SDY GARNIZONOWE
SDY OKRGOWE
SDY OKRGOWE
WOJEWDZKIE SDY
ADMINISTRACYJNE
SDY APELACYJNE
NACZELNY SD ADMINISTRACYJNY
(zob. Cz III. Prawo administracyjne)
112
Tabl. 39
SZCZEGOWE KOMPETENCJE
z urzdu
kadencja
czonkw
pochodzcych
z wyboru
trwa
4 lata
113
Tabl. 40
ORGANIZACJA
ORGANY
ORGANY SAMORZDU
zgromadzenie sdziw
izby Sdu Najwyszego
IZBY SN
izby rozstrzygaj na zasadzie autonomii sprawy przekazane
do ich kompetencji
IZBA CYWILNA
IZBA KARNA
IZBA PRACY, UBEZPIECZE SPOECZNYCH
I SPRAW PUBLICZNYCH
IZBA WOJSKOWA
KOMPETENCJE
sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci
rozpoznawanie kasacji przysugujcych stronie od wyroku
lub postanowienia wydanego przez sd II instancji i koczcego postpowanie w sprawie
podejmowanie uchwa rozstrzygajcych zagadnienia prawne
budzce wtpliwoci w konkretnej sprawie
podejmowania uchwa majcych na celu wyjanienie przepisw prawnych budzcych wtpliwoci w praktyce lub ktrych
stosowanie wywoao rozbierzno w orzecznictwie
rozpoznawanie innych spraw okrelonych w ustawach
SN na wniosek Prokuratora Generalnego uniewania prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, ktra ze wzgldu
na osob lub przedmiot nie podlegaa orzecznictwu sdw
w chwili orzekania, jeeli orzeczenie to nie moe by wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postpowaniach
sdowych
organ sdowej werykacji wyborw
rozpoznawanie protestw wyborczych oraz stwierdzania
wanoci wyborw do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a take wanoci referendum oglnokrajowego
i referendum konstytucyjnego
opiniodawcze i sygnalizujce
opiniowania projektw ustaw i innych aktw normatywnych
dotyczcych sdownictwa
SKADY ORZEKAJCE
skad podstawowy
SN orzeka w skadzie 3 sdziw, chyba e ustawa stanowi
inaczej
skad 7 sdziw SN
rozpoznaje zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnicia przez skad podstawowy, ktry rozpoznajc kasacj
lub inny rodek odwoawczy, mia powane wtpliwoci co do
wykadni prawa
na podstawie wniosku o podjcie uchway (zoonego przez
Pierwszego Prezesa SN, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prokuratora Generalnego), jeli w orzecznictwie sdw powszechnych, sdw wojskowych lub SN ujawni si rozbienoci
w wykadni prawa
skad caej izby SN, skad poczonych izb SN,
peen skad SN
jeli skad 7 sdziw uzna, e znaczenie dla praktyki sdowej
lub powaga wystpujcych wtpliwoci to uzasadniaj, moe
zagadnienie prawne lub wniosek o podjcie uchway przedstawi skadowi izby, natomiast izba skadowi dwch lub wicej
izb albo penemu skadowi Sdu Najwyszego
114
ZASADY PRAWNE
uchway penego skadu SN, skadu poczonych izb oraz skadu caej izby z chwil ich podjcia uzyskuj moc zasad prawnych (skad 7 sdziw moe postanowi o nadaniu uchwale
mocy zasady prawnej)
zasada prawna wie wszystkie skady orzekajce SN
jeeli jakikolwiek skad SN zamierza odstpi od zasady prawnej, przedstawia powstae zagadnienie prawne do rozstrzygnicia penemu skadowi izby
odstpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izb,
przez poczone izby albo przez peny skad SN wymaga
ponownego rozstrzygnicia w drodze uchway odpowiednio
przez waciw izb, poczone izby lub peny skad SN
jeeli skad jednej izby SN zamierza odstpi od zasady prawnej uchwalonej przez inn izb, rozstrzygnicie nastpuje
w drodze uchway obu izb, izby mog przedstawi zagadnienie prawne do rozpoznania przez peny skad SN
Tabl. 41
SKAD TRYBUNAU
15 sdziw wybieranych przez Sejm
na 9 lat
kandydatw na
stanowisko sdziego
Trybunau przedstawia co najmniej 50
posw lub Prezydium Sejmu
uchwaa Sejmu
w sprawie wyboru
sdziego Trybunau
zapada bezwzgldn
wikszoci gosw
w obecnoci co
najmniej 1/2 oglnej
liczby posw
prezesa, wiceprezesa
Trybunau powouje
Prezydent RP spord dwch kandydatw przedstawionych
przez Zgromadzenie
Oglne Sdziw
Trybunau
KONTROLA
UPRZEDNIA
(PREWENCYJNA)
na wniosek
Prezydenta RP
stwierdza zgodno z Konstytucj
ustawy przed jej
podpisaniem oraz
umowy midzynarodowej przed jej
ratykacj
KONTROLA
NASTPCZA
na wniosek:
Prezydenta RP, Marszaka Sejmu, Marszaka
Senatu, Prezesa RM, 50
posw, 30 senatorw,
Pierwszego Prezesa
Sdu Najwyszego,
Prezesa NSA, Prokuratora Generalnego, Prezesa
NIK, Rzecznika Praw
Obywatelskich,
a take innych podmiotw w zakresie ich
waciwoci
orzeka o:
zgodnoci ustaw
i umw midzynarodowych z Konstytucj
zgodnoci ustaw
z ratykowanymi
umowami midzynarodowymi, ktrych
ratykacja wymagaa
uprzedniej zgody
wyraonej w ustawie
zgodnoci przepisw
prawa, wydawanych
przez centralne
organy pastwowe,
z Konstytucj, ratykowanymi umowami
midzynarodowymi
i ustawami
INNE SPRAWY
KONTROLA
KONKRETNA
PYTANIA PRAWNE
kady sd moe
przedstawi Trybunaowi pytanie prawne
co do zgodnoci
aktu normatywnego
z Konstytucj, ratykowanymi umowami
midzynarodowymi
lub ustaw, jeeli
od odpowiedzi na
pytanie prawne zaley rozstrzygnicie
sprawy toczcej si
przed sdem
SKARGI
KONSTYTUCYJNE
(zob. Skarga
konstytucyjna)
orzeka w sprawach
sporw kompetencyjnych pomidzy
centralnymi konstytucyjnymi organami
pastwa
orzeka w sprawach
zgodnoci
z Konstytucj celw
lub dziaalnoci
partii politycznych
na wniosek Marszaka
Sejmu rozstrzyga
w sprawie stwierdzenia przeszkody
w sprawowaniu
urzdu przez
Prezydenta RP, gdy
Prezydent nie jest
w stanie zawiadomi
Marszaka Sejmu
o niemonoci sprawowania urzdu
w razie uznania przejciowej niemonoci
sprawowania urzdu
przez Prezydenta
Trybuna powierza
Marszakowi Sejmu
tymczasowe wykonywanie obowizkw
Prezydenta
115
Tabl. 42
WEJCIE W YCIE
ORZECZENIA W SPRAWACH
S PODSTAW WZNOWIENIA
POSTPOWANIA
orzeczenie Trybunau o niezgodnoci z Konstytucj, umow
midzynarodow lub z ustaw aktu
normatywnego, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne
orzeczenie sdowe, ostateczna
decyzja administracyjna lub rozstrzygnicie w innych sprawach,
stanowi podstaw do wznowienia
postpowania, uchylenia decyzji
lub innego rozstrzygnicia na
zasadach i w trybie okrelonych
w przepisach waciwych dla danego postpowania
zob.
art. 145a KPA
art. 4011 KPC
art. 540 2 KPK
116
Tabl. 43
PRZYMUS
ADWOKACKI
skarg moe dla
skarcego sporzdzi wycznie
adwokat lub radca prawny
samodzielnie we
wasnej sprawie
skarg moe
sporzdzi sdzia,
prokurator, notariusz, profesor lub
doktor habilitowany nauk prawnych
KOSZTY SKARGI
koszty sporzdzenia skargi przez
adwokata (radc
prawnego)
skarga jest wolna od opaty
sdowej
TERMIN
skarg naley zoy w cigu
3 miesicy od dnia dorczenia skarcemu
prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji
lub innego ostatecznego rozstrzygnicia
117
Tabl. 44
118
ODPOWIEDZIALNO KONSTYTUCYJNA
ponosz j wymienione osoby, ktre w zwizku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzdowania, chociaby nieumylnie, naruszyy Konstytucj
lub ustaw
ODPOWIEDZIALNO KARNA
Prezydent odpowiada tylko przed Trybunaem
czonkowie RM za przestpstwa popenione
w zwizku z zajmowanym stanowiskiem, jeeli
Sejm uzna czne pocignicie do odpowiedzialnoci konstytucyjnej i karnej za celowe
ODPOWIEDZIALNO
PONOSZ
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
moe by postawiony
w stan oskarenia wycznie przez Zgromadzenie
Narodowe
prawo do pocignicia
do odpowiedzialnoci
konstytucyjnej przysuguje
wycznie Sejmowi
etap parlamentarny
postpowanie przed Komisj Odpowiedzialnoci
Konstytucyjnej
wstpny wniosek o pocignicie do odpowiedzialnoci moe by zoony
przez: Prezydenta, 115
posw, sejmow komisj
ledcz
uchwaa o pocigniciu do
odpowiedzialnoci
etap jurysdykcyjny
postpowanie przed Trybunaem z udziaem
2 oskarycieli sejmowych
KARY WYMIERZANE
ZA DELIKTY
KONSTYTUCYJNE
w odniesieniu do
Prezydenta zoenie
z urzdu, a w odniesieniu do pozostaych
osb utrat zajmowanego stanowiska
w odniesieniu do
posw pozbawienie
mandatu poselskiego
utrat czynnego
i biernego prawa wyborczego w wyborach
Prezydenta, do Sejmu,
do Senatu w wyborach do Parlamentu
Europejskiego oraz do
organw stanowicych
jednostek samorzdu
terytorialnego,
zakaz zajmowania
kierowniczych stanowisk lub penienia
funkcji zwizanych ze
szczegln odpowiedzialnoci w organach
pastwowych i w organizacjach spoecznych,
utrat wszystkich lub
niektrych orderw,
odznacze i tytuw
honorowych
na czas od 2 do 10 lat
PRZESTPSTWA
za czyny wypeniajce
znamiona przestpstwa
Trybuna Stanu wymierza kary przewidziane
w ustawach karnych
Tabl. 45
powoywany
przez Sejm za
zgod Senatu,
na 6 lat
Kolegium NIK
Prezes NIK jako
przewodniczcy,
wiceprezesi i dyrektor generalny
NIK oraz 14 czonkw Kolegium
(7 przedstawicieli
nauk prawnych
lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorw jednostek
organizacyjnych
NIK)
KONTROLUJE
OBLIGATORYJNIE
KRYTERIA
KONTROLI
PODMIOTY PASTWOWE
dziaalno organw administracji rzdowej, Narodowego Banku Polskiego,
pastwowych osb prawnych i innych pastwowych
jednostek organizacyjnych
legalno
gospodarno
celowo
rzetelno
DEPARTAMENTY
(CENTRALNE)
DELEGATURY
(TERENOWE)
KONTROLUJE
FAKULTATYWNIE
PODMIOTY SAMORZDOWE
dziaalno organw samorzdu
terytorialnego, komunalnych
osb prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych
legalno
gospodarno
rzetelno
PODMIOTY PRYWATNE
dziaalno innych ni pastwowe
i samorzdowe jednostek organizacyjnych i podmiotw gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystuj one majtek lub rodki
pastwowe bd komunalne oraz
wywizuj si z zobowiza nansowych na rzecz pastwa
legalno
gospodarno
119
Tabl. 46
120
PODJCIE CZYNNOCI
RPO podejmuje czynnoci, jeeli powemie wiadomo, wskazujc na naruszenie wolnoci i praw czowieka i obywatela
z wasnej
inicjatywy
na wniosek
organw samorzdw
na wniosek
Rzecznika
Praw Dziecka
na wniosek
obywateli lub
ich organizacji
nie
podj
sprawy
zwrci si o zbadanie
sprawy do waciwych
organw, w szczeglnoci
organw nadzoru, prokuratury, kontroli pastwowej,
zawodowej lub spoecznej
(obowizek obligatoryjnego wspdziaania z RPO)
zwrci si do
Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia
kontroli dla
zbadania okrelonej sprawy
lub jej czci
CHARAKTER
WERTYKALNY NARUSZENIA
PRAW I WOLNOCI
czynnoci RPO mog dotyczy
tylko naruszenia praw na linii jednostkaorgan wadzy publicznej,
nie zajmuje si on natomiast sporami midzy osobami zycznymi
(charakter horyzontalny)
KRYTERIA PODJCIA
CZYNNOCI
legalno dziaa i rozstrzygni
administracji w odniesieniu do
praw i wolnoci jednostki
zasady wspycia i sprawiedliwoci spoecznej
kady ma prawo wystpienia
do RPO z wnioskiem o pomoc
w ochronie swoich wolnoci
lub praw naruszonych przez
organy wadzy publicznej
(art. 80 Konstytucji RP)
ODFORMALIZOWANY
WNIOSEK
wolny od opat
nie wymaga zachowania
szczeglnej formy
minimum merytoryczne: powinien zawiera oznaczenie
wnioskodawcy oraz osoby,
ktrej wolnoci i praw sprawa
dotyczy, a take okrela
przedmiot sprawy
OCHRONA PRAW I WOLNOCI
W WYMIARZE GENERALNYM
RPO moe:
1) wystpowa do waciwych
organw z wnioskami o podjcie inicjatywy ustawodawczej
bd o wydanie lub zmian
innych aktw prawnych w sprawach dotyczcych wolnoci
i praw czowieka i obywatela
2) wystpowa do Trybunau Konstytucyjnego o zbadanie zgodnoci
z Konstytucj aktw normatywnych
3) zgosi udzia w postpowaniu przed TK w sprawach skarg
konstytucyjnych i bra udzia
w tym postpowaniu
4) wystpowa z wnioskami do
Sdu Najwyszego o podjcie
uchway majcej na celu wyjanienie przepisw prawnych budzcych wtpliwoci w praktyce
lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie
Tabl. 47
GWARANCJE NIEZALENOCI
apolityczno i ograniczenia
aktywnoci
czonek Krajowej Rady nie moe
nalee do partii politycznej, zwizku
zawodowego ani prowadzi dziaalnoci publicznej niedajcej si pogodzi
z godnoci penionej funkcji
czonek nie moe posiada udziaw
ani akcji spki bdcej producentem
albo nadawc radiowym lub telewizyjnym
ograniczenie moliwoci odwoania
czonek moe by odwoany tylko
w przypadkach przewidzianych
w ustawie
STANOWIENIE PRAWA
wydawanie rozporzdze
121
Tabl. 48
ORGANY
Prezes NBP
powoywany przez Sejm na wniosek
Prezydenta RP, na 6 lat
Zarzd NBP
Rada Polityki Pieninej
skad:
Prezes NBP jako przewodniczcy
osoby wyrniajce si wiedz z zakresu nansw (organ fachowcw)
powoywane na 6 lat, w rwnej liczbie
przez Prezydenta RP, Sejm i Senat
(obecnie 9 czonkw)
gwne zadania:
ustala corocznie zaoenia polityki pieninej i przedkada je do wiadomoci
Sejmowi rwnoczenie z przedoeniem przez RM projektu ustawy
budetowej
w cigu 5 miesicy od zakoczenia
roku budetowego skada Sejmowi
sprawozdanie z wykonania zaoe
polityki pieninej
122
Tabl. 49
STAN WYJTKOWY
PRZESANKI WPROWADZENIA
FORMA WPROWADZENIA
rozporzdzenie Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrw
rozporzdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjtkowego
Prezydent RP przedstawia Sejmowi w cigu 48 godzin od podpisania
rozporzdzenia
Sejm niezwocznie rozpatruje rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej i moe je uchyli bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co
najmniej 1/2 ustawowej liczby posw
rozporzdzenie Rady
Ministrw
123
Tabl. 50
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM
og
obowizujcych norm
prawnych
regulujcych
tryb wyboru
organw
przedstawicielskich
FUNKCJE PRAWA
WYBORCZEGO
FUNKCJA KREACYJNA
ksztatowanie przez wyborcw skadu personalnego organw przedstawicielskich
FUNKCJA
POLITYCZNO-PROGRAMOWA
wyraenie przez wyborcw poparcia
dla okrelonego programu
politycznego
FUNKCJA LEGITYMUJCA
suweren (nard) udziela elektom
prawnego i moralno-politycznego
tytuu do sprawowania powierzonej
im wadzy
FUNKCJA INTEGRACYJNA
zespolenie zbiorowo okrelanego podmiotu wadzy suwerennej
przez okrelenie zasad dotyczcych
procesu ksztatowania i wyraania
jego woli
FUNKCJA PETRYFIKACYJNA
przez tre norm prawa wyborczego zmierza si do wykreowania
i zdeterminowania ksztatu systemu
partyjnego (np. zapobiegania nadmiernemu rozdrobnieniu)
124
W ZNACZENIU SZEROKIM
(sensu largo)
og zasad okrelajcych tryb
przygotowania i przeprowadzenia wyborw oraz
podziau mandatw
ZASADY KONSTYTUCYJNE
ZASADA POWSZECHNOCI
prawo uczestniczenia w gosowaniu maj wszyscy doroli obywatele, ktrym prawo
nie zabrania wzicia udziau
w wyborach wystpuje
jedynie cenzus obywatelstwa i wieku
prawo do bycia wybranym
(bierne prawo wyborcze) jest
ograniczone wyszym cenzusem wieku (21 lat pose,
30 lat senator,
35 lat Prezydent RP)
ZASADA RWNOCI
formalnie kady wyborca
dysponuje rwn liczb
gosw
materialnie zapewnia si
rwn si gosu kadego
wyborcy (przez jednolit
norm przedstawicielstwa,
metod wyznaczania
okrgw wyborczych oraz
system wyborczy sensu
stricto)
nie ma zastosowania w wyborach do Senatu
ZASADA
BEZPOREDNIOCI
wyborcy dokonuj wyboru
swoich przedstawicieli
bezporednio, bez udziau
porednikw
ZASADA TAJNOCI
GOSOWANIA
wyborca ma moliwo podjcia decyzji w warunkach
zapewniajcych tajemnic
W ZNACZENIU WSKIM
(sensu stricto)
zasady ustalania wynikw wyborw i podziau
mandatw
RODZAJE SYSTEMW
WIKSZOCIOWY
w okrgu jednomandatowym mandat uzyskuje
kandydat, ktry zdoby najwiksz liczb gosw
w okrgach wielomandatowych mandaty otrzymuj kandydaci z listy, ktra otrzymaa najwiksz
liczb gosw
znajduje zastosowanie w wyborach do Senatu wyborach Prezydetna RP (bezwzgldna wikszo) wyborach wjtw (burmistrzw, prezydentw miast)
w wyborach do rady w gminie liczcej do 20 000
mieszkacw
PROPORCJONALNY
moe by stosowany tylko przy okrgach wielomandatowych,
rozdziau mandatw midzy konkurujce listy dokonuje si proporcjonalnie do odsetka uzyskanych gosw
metoda dHondta
liczb gosw oddanych na poszczeglne listy
wyborcze dzieli si przez kolejne liczby naturalne,
a najwiksze uzyskane ilorazy daj mandaty przysugujce poszczeglnym ugrupowaniom
stosowany w wyborach do Sejmu, wybr rady
w gminie liczcej powyej 20 000 mieszkacw,
wyborach do rad powiatw, wyborach do sejmikw wojewdztw
inne metody:
metoda St. Lague
wersja podstawowa gosy uzyskane przez poszczeglne listy dzieli si przez kolejne liczby nieparzyste
wersja zmodykowana pierwszym dzielnikiem jest
1,4
w Polsce obecnie niestosowany (by stosowany w wyborach do Sejmu)
metoda Hare-Niemeyera sprzyja maym i rednim
ugrupowaniom,
zastosowana w wyborach do Sejmu w 1991 r.
KLAUZULE ZAPOROWE (PROGI WYBORCZE)
w podziale mandatw bior udzia tylko te ugrupowania, ktre uzyskay odpowiedni minimalny procent
poparcia w skali kraju (5% gosw, 8% gosw dla komitetw koalicyjnych w wyborach parlamentarnych,
brak progu dla komitetw mniejszoci narodowych)
w wyborach samorzdowych do rad miast na prawach powiatu, rad powiatu i sejmikw wojewdztwa
prg 5% w skali danej jednostki
Tabl. 51
gwne zadania:
rejestrowanie okrgowych list kandydatw na posw oraz kandydatw na
senatorw
ustalanie i ogaszanie wynikw gosowania
i wynikw wyborw w okrgu wyborczym
gwne zadania:
przeprowadzenie gosowania w obwodzie
ustalenie wynikw gosowania w obwodzie i przekazanie ich waciwej
okrgowej komisji wyborczej
WYBORY SAMORZDOWE
(DO RAD GMIN, RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW)
TERYTORIALNE KOMISJE WYBORCZE
(gminne, wojewdzkie i powiatowe)
gwne zadania:
rejestrowanie kandydatw na radnych
ustalenie wynikw gosowania i wynikw wyborw i ich ogaszanie
rozpatrywanie skarg na dziaanie obwodowych komisji wyborczych
gwne zadania:
przeprowadzenie gosowania w obwodzie
ustalenie wynikw gosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej
wiadomoci oraz przesanie wynikw
gosowania do waciwej terytorialnej
komisji wyborczej
gwne zadania:
ustalanie zbiorczych wynikw gosowania i przekazanie ich wraz z protokoami
obwodowych komisji wyborczych do PKW
125
Tabl. 52
wybory s
powszechne
bezporednie
gosowanie jest tajne
SYSTEM WIKSZOCIOWY
mandaty otrzymuj kandydaci, ktrzy otrzymaj
w okrgu najwiksz liczb gosw
ROZDZIA MANDATW
metoda dHondta
PRG MINIMALNEGO POPARCIA
w podziale mandatw w okrgach wyborczych uwzgldnia si wycznie okrgowe listy kandydatw na posw
tych komitetw wyborczych, ktrych listy otrzymay co
najmniej 5% wanie oddanych gosw w skali kraju (8%
dla komitetw koalicyjnych)
nie dotyczy komitetw mniejszoci narodowych
126
Tabl. 53
SENAT
wybiera si 100 senatorw
senatorem moe zosta obywatel polski majcy prawo wybierania, ktry najpniej w dniu wyborw koczy 30 lat
nie maj prawa wybieralnoci osoby, wobec ktrych wydano prawomocne orzeczenie sdu stwierdzajce utrat prawa wybieralnoci, o ktrym mowa w art. 21a ust. 2 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa z lat 19441990 oraz treci tych dokumentw (ustawa lustracyjna)
nie mona kandydowa rwnoczenie do Sejmu i do Senatu
ZARZDZENIE WYBORW
wybory zarzdza postanowieniem Prezydent RP
nie pniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
wyznaczajc wybory na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
[w razie skrcenia kadencji Sejmu wyznaczajc ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od wejcia w ycie
uchway (postanowienia) o skrceniu kandecji]
w postanowieniu okrela si kalendarz wyborczy (harmonogram czynnoci niezbdnych w toku postpowania wyborczego)
OBWODY I OKRGI WYBORCZE
stae obwody wyborcze
gosowanie w wyborach przeprowadza si w staych obwodach gosowania utworzonych na obszarze gminy na podstawie przepisw
ustawy z 16.7.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdztw
obwody gosowania w szpitalach i w zakadach pomocy spoecznej
obligatoryjne: jeeli w dniu wyborw bdzie w nich przebywa co najmniej 50 wyborcw
fakultatywne: przy mniejszej liczbie wyborcw po zasigniciu opinii kierownictwa danej jednostki
obwody gosowania dla wyborcw przebywajcych w zakadach karnych i aresztach ledczych
obwody gosowania dla obywateli polskich przebywajcych za granic
obwody gosowania dla wyborcw przebywajcych na polskich statkach morskich
znajdujcych si w podry w okresie obejmujcym dzie wyborw, jeeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborcw i jeeli istnieje
moliwo przekazania waciwej okrgowej komisji wyborczej wynikw gosowania niezwocznie po jego zakoczeniu
OKRGI W WYBORACH DO SEJMU
wielomandatowe okrgi wyborcze
w okrgu wyborczym wybiera si co najmniej 7 posw
ustalenia liczby posw wybieranych w poszczeglnych okrgach wyborczych oraz podziau wojewdztw na okrgi wyborcze
dokonuje si wedug jednolitej normy przedstawicielstwa, obliczonej przez podzielenie liczby mieszkacw kraju przez ogln
liczb posw wybieranych w okrgach wyborczych
127
Tabl. 54
komitet wyborcw
ZAWIADOMIENIE
komitety zawiadamiaj PKW do 50 dnia przed dniem wyborw o zamiarze zgoszenia kandydatw na posw
i senatorw, a w przypadku koalicyjnego komitetu wyborczego i komitetu wyborcw o ich powstaniu, doczajc odpowiednie informacje i dokumenty
jeli zawiadomienie spenia warunki okrelone w ustawie, PKW w terminie 3 dni od dnia jego dorczenia postanawia o przyjciu zawiadomienia
komitety wyborcze mog wykonywa czynnoci wyborcze po wydaniu przez PKW postanowienia o przyjciu zawiadomienia
DO SENATU
komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu
wyborczym najwyej tylu kandydatw na senatorw,
ilu senatorw jest wybieranych w danym okrgu
wyborczym
zgoszenia kadego kandydata na senatora dokonuje
si odrbnie, jeeli komitet wyborczy zgasza wicej
ni jednego kandydata na senatora, to zgoszenie
kadego z kandydatw musi by poparte odrbnie
podpisami wyborcw
zgoszenie kandydata na senatora powinno by poparte podpisami co najmniej 3000 wyborcw
listy zgaszaj do okrgowych komisji wyborczych penomocnicy komitetw wyborczych najpniej do 40 dnia przed
wyborami
okrgowa komisja wyborcza rejestruje listy speniajce wymogi ordynacji
LOSOWANIE NUMERW LIST
Pastwowa Komisja Wyborcza (PKW) na podstawie protokow rejestracji list okrgowych przyznaje w drodze
losowania, najpniej w 30 dniu przed dniem wyborw, jednolity numer dla list tego samego komitetu wyborczego,
zarejestrowanych wicej ni w jednym okrgu wyborczym
128
Tabl. 55
SENAT
SENAT
SYSTEM PROPORCJONALNY
mandaty dzieli si pomidzy komitety wyborcze proporcjonalnie do uzyskanych gosw
ROZDZIA MANDATW
metoda dHondta
(preferujca silniejsze ugrupowania)
SYSTEM WIKSZOCIOWY
mandaty otrzymuj kandydaci ktrzy otrzymaj w okrgu
najwiksz liczb gosw
za wybranych na senatorw w danym okrgu wyborczym
uwaa si tych kandydatw, ktrzy otrzymali kolejno najwicej
oddanych gosw wanych
WANO WYBORW
STWIERDZENIE WANOCI WYBORW
PROTESTY WYBORCZE
mog by wnoszone z powodu dopuszczenia si przestpstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisw Ordynacji dotyczcych
gosowania, ustalenia wynikw gosowania lub wynikw wyborw
protest wnosi si na pimie do Sdu Najwyszego w terminie 7 dni
od dnia ogoszenia wynikw wyborw PKW w Dzienniku Ustaw RP
Sd Najwyszy rozpatruje protest w skadzie 3 sdziw w postpowaniu nieprocesowym i wydaje, w formie postanowienia, opini
w sprawie protestu
129
Tabl. 56
CZYNNE PRAWO
WYBORCZE
obywatele polscy korzystajcy z peni praw
wyborczych do Sejmu
KADENCJA PREZYDENTA RP
Prezydent RP jest wybierany na picioletni kadencj
i moe by ponownie wybrany tylko raz
ustpujcy Prezydent RP koczy urzdowanie z chwil
zoenia przez nowo wybranego Prezydenta RP przysigi
przed Zgromadzeniem Narodowym
ZARZDZENIE WYBORW
Marszaek Sejmu postanowieniem:
zarzdza wybory nie wczeniej ni na 7 miesicy i nie pniej ni na 6 przed upywem kadencji urzdujcego Prezydenta RP (w razie oprnienia urzdu Marszaek zarzdza wybory nie pniej ni w 14 dniu po oprnieniu urzdu)
wyznacza dat wyborw na dzie wolny od pracy przypadajcy nie wczeniej ni na 100 dni i nie pniej ni na 75 dni przed upywem kadencji urzdujcego Prezydenta (w razie oprnienia urzdu wyznacza dat wyborw na dzie wolny od pracy przypadajcy w cigu 60 dni od dnia zarzdzenia wyborw)
po zasigniciu opinii Pastwowej Komisji Wyborczej ustala kalendarz wyborczy
ZGASZANIE KANDYDATW
kandydata na Prezydenta RP zgasza co najmniej 100 000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu
KOMITETY WYBORCZE
utworzenie komitetu wyborczego (co najmniej 15 obywateli)
zgoszenie komitetu do rejestracji w Pastwowej Komisji Wyborczej (powino zawiera m.in. dane komitetu i jego penomocnika, pisemn zgod
kandydata na kandydowanie skada on dodatkowo przed PKW owiadczenie lustracyjne, wykaz 1000 obywateli popierajcych kandydata )
z chwil zarejestrownia komitet nabywa osobowo prawn
zgoszenia kandydata dokonuje penomocnik komitetu najpniej
w 45 dniu przed wyborami
ZGOSZENIE KANDYDATA
powinno zawiera:
imiona, nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania
zgaszanego kandydata wraz ze wskazaniem jego
ewentualnej przynalenoci do partii politycznej
nazw komitetu oraz imi, nazwisko i adres penomocnika oraz penomocnika nansowego
wykaz 100 000 obywateli popierajcych kandydata
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu
obwodowej komisji wyborczej w cigu jednego dnia
bez przerwy, midzy godzin 6.00 a 20.00
wyborca osobicie oddaje gos na jednego z kandydatw, ktrego nazwisko znajduje si na karcie do gosowania, przez postawienie w kratce
z lewej strony obok jego nazwiska znaku x
WYNIK WYBORW
WIKSZO
BEZWZGLDNA
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska
ponad poow wanie
oddanych gosw
PONOWNE GOSOWANIE
14 dnia po pierwszym gosowaniu
w ponownym gosowaniu wyboru dokonuje si spord 2 kandydatw, ktrzy w pierwszym gosowaniu otrzymali najwiksz liczb
gosw
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska wiksz liczb gosw
protesty wyborcze, ktre mog by skadane w cigu 3 dni od ogoszenia wynikw wyborw, i wano wyborw Prezydenta RP
stwierdza Sd Najwyszy nie pniej ni w 30 dniu po podaniu wynikw wyborw do wiadomoci publicznej przez PKW
130
Tabl. 57
Tabl. 57. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz I
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz I
powszechne, rwne, bezporednie, w gosowaniu tajnym
wikszociowe (rady gmin do 20 000 mieszkacw)
proporcjonalne (rady gmin powyej 20 000 mieszkacw, rady powiatw, sejmiki wojewdztw)
OBYWATELE UE
ktry najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat, stale zamieszkuje na obszarze dziaania
danej jednostki samorzdu
prawa wybierania nie ma obywatel UE niebdcy obywatelem polskim pozbawiony prawa
wybierania w pastwie czonkowskim UE, ktrego jest obywatelem
gdy zostali wpisani do staego rejestru wyborcw przed lub w okresie 12 miesicy poprzedzajcych dzie gosowania, jeeli
ukoczy 18 lat w okresie 12 miesicy poprzedzajcych dzie wyborw lub w dniu gosowania
przy ustalaniu faktu staego zamieszkania dla potrzeb niniejszej ustawy stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego: miejscem
zamieszkania osoby zycznej jest miejscowo, w ktrej osoba ta przebywa z zamiarem staego pobytu
BIERNE PRAWO WYBORCZE
przysuguje osobie majcej czynne prawo wyborcze
mona kandydowa tylko do jednego z organw jednostek samorzdu
nie maj prawa wybieralnoci osoby:
karane za przestpstwo umylne cigane z oskarenia publicznego
wobec ktrych wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzajcy postpowanie karne w sprawie popenienia przestpstwa umylnego ciganego z oskarenia publicznego
wobec ktrych wydano prawomocne orzeczenie sdu stwierdzajce utrat prawa wybieralnoci w zwizku z ustaw lustracyjn
obywatele UE niebdcy obywatelami polskimi pozbawionymi prawa wybieralnoci w pastwie czonkowskim UE, ktrego s
obywatelami
ZARZDZENIE WYBORW
wybory zarzdza rozporzdzeniem Prezes Rady Ministrw nie pniej ni na 30 dni przed upywem kadencji rad (w razie koniecznoci przeprowadzenia wyborw danej rady przed upywem kadencji z przyczyn okrelonych w ustawach, wybory zarzdza si
i przeprowadza w cigu 90 dni od wystpienia tej przyczyny) oraz okrela kalendarz wyborczy
dat wyborw wyznacza si na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 60 dni po upywie kadencji rad
USTALENIE LICZBY RADNYCH
liczb radnych wybieranych do rad ustala, odrbnie dla kadej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym stosowanie do przepisw Ordynacji i ustaw samorzdowych
OBWODY GOSOWANIA
gosowanie w wyborach do rad przeprowadza si w staych i odrbnych obwodach gosowania utworzonych na obszarze gminy
obwody stae
podziau gminy na stae obwody gosowania
dokonuje rada gminy na wniosek wjta (burmistrza,
prezydenta miasta)
stay obwd gosowania powinien obejmowa od
500 do 3000 mieszkacw (mniejsza liczba moliwa
w przypadkach uzasadnionych warunkami lokalnymi)
obwody odrbne
tworzone przez rad gminy na wniosek wjta (burmistrza, prezydenta
miasta) najpniej w 35 dniu przed dniem wyborw
w szpitalu, zakadzie pomocy spoecznej, zakadzie karnym i areszcie
ledczym, jeeli w dniu wyborw bdzie w nim przebywa co najmniej
15 wyborcw objtych rejestrem wyborcw w gminie, na terenie ktrej
pooona jest wymieniona jednostka
131
Tabl. 58
Tabl. 58. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz II
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz II
KOMITETY WYBORCZE
komitet wyborczy
partii politycznej;
koalicyjny
komitet wyborczy
jego funkcj peni
organ partii upowaniony do jej
reprezentowania
na zewntrz
zawiadomienie
PKW do 50 dnia
przed dniem
wyborw
komitet wyborcw
stowarzyszenia
i organizacje spoeczne
funkcj komitetu wyborczego organizacji peni organ
organizacji upowaniony
do reprezentowania jej na
zewntrz
zawiadomienie PKW do 50
dnia przed dniem wyborw
tylko w przypadku, gdy komitet wyborczy organizacji
zamierza zgosi kandydatw na radnych w wicej ni
w jednym wojewdztwie
RADY POWIATU
SEJMIKU WOJEWDZTWA
w razie zarzdzenia
wyborw do rad powiatw
na ten sam dzie, na ktry
zarzdzono wybory do rad
gmin, komitety wyborcze
zgaszajce listy kandydatw w wyborach do rad
powiatw mog zgasza
rwnie listy kandydatw
na radnych do rad gmin
w razie zarzdzenia
wyborw do sejmikw
wojewdztw na ten sam
dzie, na ktry zarzdzono
wybory do rad powiatw, komitety wyborcze
zgaszajce kandydatw
w wyborach do sejmiku
wojewdztwa mog
zgasza rwnie kandydatw na radnych do rad
powiatw
grupy list
dwa lub wicej komitety wyborcze mog w drodze umowy utworzy jedn grup list kandydatw
w danej jednostce samorzdu terytorialnego (z wyczeniem wyborw do rad gmin liczcych do 20 000
mieszkacw) w celu wsplnego udziau w podziale mandatw midzy listy kandydatw
132
Tabl. 59
Tabl. 59. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz III
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz III
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu obwodowej komisji wyborczej, midzy godzin 6.00 a 20.00, bez przerwy
DO RADY GMINY
DO RADY POWIATU
DO SEJMIKU WOJ.
DO RADY POWIATU
DO SEJMIKU WOJ.
SYSTEM
WIKSZOCIOWY
o wyborze na
radnego rozstrzyga liczba wanie
oddanych gosw
na poszczeglnych
kandydatw
w wyborach do
rady w gminie
liczcej do 20 000
mieszkacw za
wybranych w danym okrgu wyborczym uwaa si
tych kandydatw,
ktrzy otrzymali
kolejno najwiksz
liczb wanie oddanych gosw
SYSTEM PROPORCJONALNY
podziau mandatw pomidzy listy kandydatw lub grupy list dokonuje si proporcjonalnie do cznej
liczby wanie oddanych gosw odpowiednio na kandydatw danej listy albo grupy list
PROGI WYBORCZE
PROGI WYBORCZE
Metoda d Hondta
liczb gosw wanie oddanych na kad z list albo grup list w okrgu wyborczym dzieli si kolejno przez
1; 2; 3; 4; 5 i dalsze kolejne liczby, a do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposb ilorazw da si uszeregowa
tyle kolejno najwikszych liczb, ile wynosi liczba mandatw do rozdzielenia midzy listy lub grupy list;
kadej licie lub grupie list przyznaje si tyle mandatw, ile spord ustalonego w powyszy sposb
szeregu ilorazw przypada jej liczb kolejno najwikszych
Metoda Sainte-Leaguea
w przypadku grupy list, liczb gosw wanie oddanych na listy wchodzce w skad grupy dzieli si
kolejno przez 1; 3; 5; 7 i dalsze kolejne nieparzyste liczby, a do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposb
ilorazw da si uszeregowa tyle kolejno najwikszych liczb, ile wynosi liczba mandatw do rozdzielenia midzy listy w ramach grupy list
kadej licie przyznaje si tyle mandatw, ile przypada jej liczb kolejno najwikszych spord szeregu
ilorazw ustalonego w powyszy sposb
WANO WYBORW
WANO WYBORW
PROTESTY WYBORCZE
waciwy miejscowo sd
okrgowy rozpoznajc protesty
rozstrzyga o wanoci wyborw oraz o wanoci wyboru
radnego
mog by wnoszone w cigu 14 dni od dnia przeciwko wanoci wyborw do danej rady lub przeciwko
wanoci wyboru radnego z powodu dopuszczenia si przestpstwa przeciwko wyborom, naruszenia
przepisw Ordynacji dotyczcych gosowania, ustalenia wynikw gosowania lub wynikw wyborw
protest wnosi si na pimie do waciwego sdu okrgowego, na orzeczenie przysuguje zaalenie do sdu apelacyjnego
133
Tabl. 60
ZARZDZENIE WYBORW
Prezes Rady Ministrw, w drodze rozporzdzenia, cznie z wyborami do rad gmin
ORGANY WYBORCZE
PKW i komisarze wyborczy
organizuj wybory i sprawuj nadzr nad ich przebiegiem
stowarzyszeniom
i organizacjom
spoecznym
wyborcom
komitetom wyborczym,
ktre zarejestroway listy kandydatw na radnych w co najmniej poowie okrgw wyborczych w danej gminie
w celu zgoszenia kandydata na wjta komitet wyborczy musi uzyska poparcie ujtych w rejestrze wyborcw, co najmniej:
150 wyborcw w gminie liczcej do 5 000 mieszkacw
300 wyborcw w gminie liczcej do 10 000 mieszkacw
600 wyborcw w gminie liczcej do 20 000 mieszkacw
1 500 wyborcw w gminie liczcej do 50 000 mieszkacw
2 000 wyborcw w gminie liczcej do 100 000 mieszkacw
3 000 wyborcw w gminie liczcej powyej 100 000 mieszkacw
kandydatw zgasza si do gminnej komisji wyborczej najpniej w 25 dniu przed dniem wyborw
WYNIK WYBORW (analogia do wyborw Prezydenta RP)
WIKSZO BEZWZGLDNA
wybrany zostaje kandydat, ktry
uzyska ponad poow wanie
oddanych gosw
PONOWNE GOSOWANIE
14 dnia po pierwszym gosowaniu
w ponownym gosowaniu wyboru dokonuje si spord
2 kandydatw, ktrzy w pierwszym gosowaniu otrzymali
najwiksz liczb gosw
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska wiksz liczb gosw
134
NIEDOBR KANDYDATW
BRAK KANDYDATW
wyboru wjta dokonuje
rada gminy bezwzgldn wikszoci gosw
ustawowego skadu rady
w gosowaniu tajnym
ZGOSZONY JEDEN
KANDYDAT
wybory przeprowadza si, z tym
e tego kandydata uwaa si za
wybranego, jeeli w gosowaniu uzyska wicej ni poow
wanie oddanych gosw
jeeli nie uzyska takiej wikszoci
Tabl. 61
OBYWATELSTWO
UNII EUROPEJSKIEJ
ZARZDZENIE WYBORW
wybory odbywaj si w okresie wyborczym ustalonym w przepisach UE
wybory zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze postanowienia, nie pniej ni na 90 dni przed dniem wyborw,
wyznaczajc ich dat na dzie wolny od pracy przypadajcy w okresie wyborczym oraz okrela, po zasigniciu opinii PKW, kalendarz wyborczy
ORGANY WYBORCZE
PKW
zadania:
zapewnienie dostarczenia kart do
gosowania obwodowym komisjom
wyborczym
rozpatrywanie skarg na dziaalno
obwodowych komisji wyborczych
ustalanie i ogaszanie wynikw
gosowania oraz przekazywanie
ich waciwej okrgowej komisji
wyborczej
zadania:
przeprowadzenie gosowania
w obwodzie
- czuwanie w dniu wyborw nad
przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie gosowania
ustalanie i ogaszanie wynikw
gosowania w obwodzie i przekazywanie ich waciwej rejonowej
komisji wyborczej
zadania:
rejestrowanie okrgowych list
kandydatw na posw
ustalanie i ogaszanie wynikw
gosowania w okrgu wyborczym
rozpatrywanie skarg na dziaalno rejonowych komisji
wyborczych
135
Tabl. 62
KOMITETY WYBORCZE
Prawo do zgaszania kandydatw:
WYBORCY
PARTIA POLITYCZNA
(lub ich wyborcza koalicja)
KOMITET WYBORCZY PARTII POLITYCZNEJ
(koalicyjny komitet wyborczy)
funkcj komitetu wyborczego partii politycznej peni statutowy organ reprezentujcy parti
PRG WYBORCZY
w podziale mandatw uwzgldnia si wycznie listy
okrgowe tych komitetw wyborczych, ktre otrzymay co najmniej 5% wanych gosw w skali kraju
stosuje si system dHondta
uywany przy rozdziale mandatw take w wyborach do Sejmu RP
protesty wyborcze, ktre mog by wniesione w cigu 7 dni od ogoszenia wynikw wyborw, w kwestii wanoci wyborw rozstrzyga i podejmuje uchwa Sd Najwyszy
136
PRG FREKWENCJI
wynik referendum jest wicy, jeeli wzia
w nim udzia wicej ni poowa uprawnionych
do gosowania
referendum zarzdza Prezydent RP za zgod Senatu wyraon bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2
ustawowej liczby senatorw
REFERENDUM ZWYKE
moe by przeprowadzone w sprawach
o szczeglnym znaczeniu dla pastwa
REFERENDUM RATYFIKACYJNE
w sprawie wyraenia zgody na ratykacj
umowy midzynarodowej, ktr RP przekazuje organizacji lub organowi midzynarodowemu kompetencje organw wadzy
pastwowej w niektrych sprawach
REFERENDUM ZATWIERDZAJCE
ZMIAN W KONSTYTUCJI
jeeli ustawa o zmianie Konstytucji
dotyczy przepisw rozdziau I, II lub XII
Konstytucji
prawo udziau w referendum ma obywatel posiadajcy czynne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu
w referendum obywatele polscy, w drodze gosowania, wyraaj swoj wol co do sposobu rozstrzygnicia sprawy poddanej pod referendum
REFERENDUM OGLNOKRAJOWE
137
138
SKUTKI WICEGO
ROZSTRZYGNICIA
UPRAWNIENI DO UDZIAU
OGOSZENIE
wojewoda niezwocznie ogasza w wojewdzkim dzienniku urzdowym protok wyniku referendum
PRG FREKWENCJI
referendum jest wane, jeeli wzio w nim udzia co najmniej 30%
uprawnionych do gosowania
przy referendum w sprawie odwoania organu nie mniej ni 3/5
liczby biorcych udzia w wyborze odwoywanego organu
wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania si mieszkacw na cele publiczne jest rozstrzygajcy, jeeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 wanych gosw
ROZSTRZYGNICIE
WYNIK REFERENDUM
MIESZKACY JEDNOSTKI
SAMOOPODATKOWANIE
(TYLKO REFERENDUM GMINNE)
w sprawie samoopodatkowania
si na cele publiczne mieszczce
si w zakresie zada i kompetencji gminy
organ stanowicy
jednostki samorzdu terytorialnego podejmuje uchwa w sprawie przeprowadzenia referendum bezwzgldn wikszoci gosw swojego
ustawowego skadu
INICJATYWA PRZEPROWADZENIA
ODWOANIE ORGANU
w sprawie odwoania organu stanowicego
jednostki samorzdowej przed upywem kadencji (wycznie na wniosek mieszkacw)
w przypadku gminy take organu wykonawczego wjta (burmistrza, prezydenta miasta)
REFRENDUM OBLIGATORYJNE
ORGAN STANOWICY
PRZEDMIOT OGLNY
rozstrzygnicie sprawy dotyczcej wsplnoty samorzdowej
mieszczcej si w zakresie zada
i kompetencji organw danej
jednostki samorzdu
REFRENDUM FAKULTATYWNE
PRZEDMIOT REFERENDUM
REFERENDUM LOKALNE
w referendum lokalnym mieszkacy jednostki samorzdu terytorialnego jako czonkowie wsplnoty samorzdowej wyraaj swoj wol w drodze gosowania
Tabl. 64
* Poszczeglne tablice uzupenione zostay zamieszczonym na kocu ksiki, s. 213238 wykazem literatury, aktw prawnych oraz przypisami.
NEGATYWNIE
publicznych
wymagajcych
ochrony
okrelonych
ustawami
dziaalno
NEGATYWNIE
swoista
celowa
wadcza
organizatorska
kierownicza
oparta na prawie
POZYTYWNIE
POZYTYWNIE
OKRELANA PRZEDMIOTOWO
W SENSIE PODMIOTOWO-PERSONALNYM
OKRELANA PODMIOTOWO
W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM
ADMINISTRACJA POJCIE
141
Tabl. 2
NORMY
USTROJOWE
NORMY PRAWA
MATERIALNEGO
reguluj tworzenie
i obsadzanie organw administracji
i ich urzdw, ich
budow wewntrzn oraz wzajemne
relacje pomidzy
strukturami
okrelaj prawa
i obowizki podmiotw podlegajcych
administrowaniu oraz
skutki nieprzestrzegania norm, okrelaj
organy waciwe do
rozstrzygania spraw
oraz tre decyzji co do
praw i obowizkw
142
METODA ADMINISTRACYJNO-PRAWNA
REGULACJI NORMATYWNEJ
wikszo norm oparta jest o moliwo jednostronnego ksztatowania przez organ administracyjny
sytuacji prawnej podmiotw i rozstrzygania indywidualnych sytuacji
(wadztwo administracyjne)
SWOISTO
prawo administracyjne okrela
instrumenty i formy dziaania uksztatowane specjalnie dla organizacji i dziaania administracji
CECHY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
1) rnorodno rde prawa w sensie formalnym (ustawy, rozporzdzenia, zarzdzenia, statuty,
regulaminy),
2) wielo rde prawa (pod wzgldem liczby
aktw prawnych),
3) brak kodykacji (skodykowane s normy procesowe Kodeks postpowania administracyjnego),
4) brak jednolitoci merytorycznej w obrbie prawa administracyjnego mona dokonywa
dalszych kompleksowych podziaw (np. na prawo
budowlane, transportowe, telekomunikacyjne),
5) pochodzenie wikszoci rde prawa od samej
administracji,
6) wystpowanie rde prawa obowizujcych
lokalnie, ze wzgldu na potrzeb regulacji, ktra nie
wystpuje na obszarze caego kraju,
7) wywieranie skutkw w zakresie innych gazi
prawa (przede wszystkim prawa cywilnego)
Tabl. 3
DOKTRYNA ZAGRANICZNA
NIEMIECKA
E. Forstho7
Administracja publiczna jest niedeniowalna, a co najwyej jest do opisania, gdy rnorodno, w jakiej przejawiaj
si poszczeglne dziaania administracyjne, kpi z kadej jednolitej formuy.
ANGIELSKA
E. C. S. Wade, G. Godtrey Phillips8
Prawo administracyjne jest t gazi prawa publicznego, ktra dotyczy ukadu, wadztwa, obowizkw, uprawnie
i odpowiedzialnoci rnych organw rzdowych zajmujcych si administracj, czyli zwile ujmujc, jest prawem
odnoszcym si do administracji publicznej. W takim szerokim ujciu prawo administracyjne obejmuje nie tylko
prawo odnoszce si do struktury administracji centralnej i lokalnej, lecz take prawo, ktrego przedmiotem s usugi
spoeczne, rzeczy i urzdzenia uytecznoci publicznej (np. woda, gaz, usugi pocztowe, transport) oraz kontrola i regulacja dziaalnoci prywatnej podejmowanej z powodw spoecznych i rodowiskowych (np. kontrola imigracyjna,
udzielanie koncesji, planowanie przestrzenne).
143
Tabl. 4
ZASADY USTROJOWE
ZASADY MATERIALNE
zasada rozdzielnoci
kompetencyjnej organw
precyzyjne i jasne rozgraniczenie
zada (sfery kompetencji) i odpowiedzialnoci za nie poszczeglnych
organw, nie naley dopuszcza do
dublowania si uprawnie, sytuacji,
gdy nie jest jasne, jaki organ ma
dziaa, lub aden organ nie uznaje
si za kompetentny w danej sprawie
(pozytywne i negatywne spory kompetencyjne)
144
ZASADY PROCEDURALNE
(FORMALNE)
najwaniejsze zasady
postpowania administracyjnego:
zasada prawdy materialnej
organy administracji d do ustalenia prawdziwego stanu faktycznego
od ktrego uzalenione s okrelone
skutki prawne
zasada trwaoci rozstrzygni
administracyjnych
co do zasady nie jest dopuszczalne
prowadzenie postpowania i wydanie
rozstrzygnicia w sprawie ju prawomocnie rozstrzygnitej (dotyczcej
tego samego, niezmienionego stanu
faktycznego)
zasada domniemania
prawidowoci aktw
administracyjnych
akt administracyjny uznawany jest za
wany i wywoujcy skutki prawne,
dopki nie zostanie uniewaniony
w caoci lub w czci w odpowiedniej
procedurze przez powoany do tego
organ
zasada dwuinstancyjnoci
postpowania
od rozstrzygnicia administracyjnego
(w szczeglnoci: decyzji administracyjnej) w danej sprawie suy (z wyjtkami) odwoanie w administracyjnym
toku instancji do organu wyszego
stopniem, ktry ponownie rozpatruje
spraw i moe uchyli lub zmieni
zaskarone rozstrzygnicie
Tabl. 4
145
Tabl. 5
po stronie wadczej
podmiot administrujcy
(a wic organ administracji lub
inna jednostka wykonujca zadania administracji publicznej)
stosunek
zewntrzny
stosunek wewntrzny
po stronie podporzdkowanej
podmiot prywatny spoza sfery podmiotw publicznoprawnych (osoba zyczna, osoba prawna, uomna osoba prawna,
inna jednostka majca osobowo prawa administracyjnego,
tzn. mogca posiada wasne interesy chronione prawnie
i bdca organizacyjnie wyodrbniona)
inny podmiot administrujcy
podporzdkowany albo nadrzdny organizacyjnie lub subowo
TRE STOSUNKU
skorelowane obowizki i uprawnienia stron stosunku polegajce na dziaaniu, znoszeniu bd zaniechaniu
146
na podstawie
indywidualnego
aktu administracyjnego
(np. decyzja o przyznaniu koncesji)
SYTUACJA PRAWNA
moe by rozumiana jako kada sytuacja spoeczna
danego podmiotu, ktrej elementy skadowe zostay
uksztatowane prawnie w sposb bezporedni
lub poredni, ze wzgldu na konkretne zdarzenie
faktyczne (J. Bo)1
nie kada sytuacja spoeczna ma znaczenie prawne,
wywouje skutki prawne
(zob.: Cz I Fakty prawne)
Tabl. 6
hierarchiczne podporzdkowanie
organw niszego stopnia organom
wyszym
HIERARCHICZNE
PODPORZDKOWANIE
jednostronna zaleno organu (podmiotu) podlegego (niszego stopnia)
od organu (podmiotu) zwierzchniego
zaleno osobowa
organ wyszy decyduje o obsadzie
personalnej organw niszych stopni,
a take o nagradzaniu i karaniu, pociganiu do odpowiedzialnoci i zwalnianiu
zaleno subowa
organ wyszy ma prawo kierowania:
moe wyda organowi niszemu polecenie subowe w kadej sprawie
kierowanie za pomoc aktw generalnych: zarzdze, oklnikw, wytycznych, instrukcji oraz aktw indywidualnych: polece subowych
DECENTRALIZACJA
jest to taki sposb zorganizowania administracji, w ktrym organy niszego stopnia nie s hierarchicznie podporzdkowane organom stopnia wyszego
ELEMENTY
wyrane okrelenie kompetencji
decentralizowanego podmiotu administracji, s ustalone lub przekazane
w drodze ustawowej
samodzielno realizowania
kompetencji
(w tym zagwarantowanie samodzielnoci nansowej)
RODZAJE
decentralizacja terytorialna
polega na wyposaeniu we wskazane
przymioty organw administracji na
szczeblach podziau terytorialnego
decentralizacja rzeczowa
powierzenie samodzielnym organom
lub organizacjom zarzdzania pewnymi
rodzajami spraw
przykad:
przykad:
jednostki samorzdu terytorialnego
samorzd zawodowy
(np. lekarski, adwokacki), zakady
administracyjne, przedsibiorstwa
pastwowe
147
Tabl. 7
wydawanie aktw
administracyjnych
stanowienie aktw
normatywnych
kierowanych do
podmiotw podporzdkowanych
organizacyjnie lub
subowo (sfera
wewntrzna)
formy wadcze
dziaania faktyczne
zawieranie umw
umowy publicznoprawne
(porozumienia administracyjne)
dziaania
spoeczno-organizacyjne
czynnoci
materialno-techniczne
administracji
umowy cywilnoprawne
formy niewadcze
WEWNTRZNA
obejmuje stosunki organu administracji z jednostkami
podporzdkowanymi organizacyjnie oraz pracownikami
podporzdkowanymi subowo
organizatorska (wiadczca)
polega na zaspakajaniu grupowych potrzeb spoecznych przez
dziaania organizacyjne i wiadczce, np. w zakresie ochrony zdrowia,
edukacji, kultury, infrastruktury technicznej
POLICJA ADMINISTRACYJNA
dziaania polegajce na ochronie bezpieczestwa
i porzdku publicznego, w szczeglnoci ycia,
zdrowia i mienia
WIADCZENIA MATERIALNE
zapewnianie materialnych warunkw ycia
w spoeczestwie, np. pomoc spoeczna,
przedsiwzicia uytecznoci publicznej
148
Tabl. 8
akt hybryda
zawieraj rnorodne dyspozycje: nakazy, zalecenia, wskazwki organizacyjne,
przytacza przepisy prawne, radzi
149
Tabl. 9
moliwoci te s
charakterystyczne dla
KIEROWNICTWA
moliwoci te wystpuj
w NADZORZE
NADZR
funkcja organu, ktry jest wyposaony w moliwo wicego wpywania na jednostki nadzorowane
prawne okrelenie rodkw nadzoru
sposoby i formy wykonywania nadzoru musz by wyranie okrelone w przepisach prawnych
RODKI NADZORU (PRAWNA LISTA RODKW NADZORU)
oddziaywanie merytoryczne
oddziaywanie personalne
STOSUNEK POJ
pojcie szersze KIEROWNICTWO > NADZR > KONTROLA pojcie wsze
KIEROWNICTWO
organ kierujcy moe w kady sposb prawnie dozwolony wpywa na
dziaalno jednostki podlegej
150
NADZR
ingerencja wadcza
w jednostk nadzorowan
KONTROLA
bez moliwoci ingerencji wadczej
Tabl. 10
resortowa
w tym samym
pionie organizacyjnym
(np. kontrola
Prezesa RM
w stosunku do
wojewody)
kontrola
administracji
rzdowej
nad administracj samorzdow
midzy
resortowa
w innym pionie organizacyjnym
(np. kontrola
Inspekcji Sanitarnej)
KONTROLA ZEWNTRZNA
jednostka kontrolujca
spoza administracji publicznej
kontrola parlamentarna,
prezydencka, sdowa,
Trybunau Konstytucyjnego,
prokuratorska, spoeczna, kontrola
Rzecznika Praw Obywatelskich
kontrola pastwowa
Najwysza Izby
Kontroli
z urzdu
(NIK)
kontrole planowe
przeprowadzane wedug harmonogramu,
z uwzgldnieniem miejscowej i rzeczowej intensywnoci wystpowania zjawisk negatywnych
kontrole dorane
podejmowane z urzdu lub na wniosek w razie potrzeby niezwocznego
zbadania dziaalnoci danej jednostki
kontrola faktyczna
kontrolowane jest podejmowanie
czynnoci i jej prowadzenie
kontrola nastpcza
w stosunku do dziaa i czynnoci ju
dokonanych
DYNAMICZNY
kontrola zupena
badaniu podlega caoksztat dziaa danej jednostki
kontrola ograniczona
badaniu podlegaj konkretne czynnoci lub ich rodzaje
151
Tabl. 11
wykonywanie kontroli
przedmiot kontroli
wewntrzna organizacja
i dziaania podmiotu kontrolowanego
kontrola instancyjna
dokonywana jest przez organ odwoawczy
(organ wyszego stopnia) na podstawie
przepisw kodeksu postpowania administracyjnego
uruchamiana jest przez zoenie odwoania,
zaalenia lub skargi przez zainteresowany
podmiot lub w formie fakultatywnej zmiany
lub uchylenia decyzji ostatecznej
KONTROLA MIDZYRESORTOWA
o zakwalikowaniu do tej grupy decyduje zasig kontroli danej jednostki (szerszy ni resort)
podstawowe cechy:
1) organy kontrolujce (najczciej inspekcje) maj miejsce w ramach okrelonego resortu, ale zakres ich dziaalnoci jest powszechny
2) sposb okrelenia zakresu kontroli ma charakter przede wszystkim rzeczowy (rne dziedziny dziaalnoci lub przestrzeganie
przepisw (np. dotyczcych higieny)
3) organy inspekcji czsto wyposaone s w rodki wadcze (nadzr): wydawanie decyzji, wymierzanie kar administracyjnych lub za
wykroczenia (mandaty)
4) kontrola inspekcji daje wiksze gwarancje obiektywnoci (brak powiza z podmiotem kontrolowanym) oraz fachowoci kontroli
(wykwalikowani pracowniczy i specjalistyczny sprzt)
WYKONUJ J M.IN.:
Pastwowa Inspekcja Sanitarna
Inspekcja Handlowa
Kontrola Skarbowa
Dozr Techniczny
Inspekcja Farmaceutyczna
Inspekcja Weterynaryjna
152
Tabl. 12
SD UBEZPIECZE
SPOECZNYCH
sprawuje kontrol nad
decyzjami wydawanymi w zakresie ubezpieczenia publicznego
przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych
SD OKRGOWY
W WARSZAWIE SD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTW
rozpatruje odwoania od decyzji Prezesa
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, Prezesa Urzdu Regulacji
Energetyki, Prezesa Urzdu Regulacji Telekomunikacji i Poczty i niektrych innych
(dotyczcych transportu kolejowego)
Trybuna Konstytucyjny
dokonuje sdowej kontroli legalnoci aktw normatywnych (z wyczeniem aktw prawa miejscowego)
PRZEDMIOT KONTROLI
KONTROLA AKTW ADMINISTRACYJNYCH
bezporednia (kontrola jakby instancyjna T. Bigo, F. Longchamps)
przedmiotem postpowania sdowego jest akt administracyjny (przede wszystkim decyzja), najczciej po wyczerpaniu toku
instancji administracyjnych; uruchomienie postpowania nastpuje przez zaskarenie danego aktu do sdu administracyjnego lub
powszechnego (wyjtek) w celu jego uchylenia lub zmiany; przed sdem nawizuje si stosunek spornoprocesowy zrwnuje si
pozycja strony (adresata decyzji) i organu administracji, ktry na etapie postpowania administracyjnego wystpowa z pozycji wadczej; orzeczenie sdu ksztatuje na nowo indywidualn spraw, ktrej dotyczy akt
porednia
podstawy do kontroli poredniej stwarzaj przepisy prawa cywilnego i karnego; ocena legalnoci danego aktu administracyjnego
jest w tym przypadku elementem pomocniczym w postpowaniu w sprawie cywilnej lub karnej
KONTROLA AKTW NORMATYWNYCH
kontrola aktw normatywnych centralnych organw pastwowych naley do Trybunau Konstytucyjnego
akty prawa miejscowego (terenowych organw administracji rzdowej) oraz samorzdu terytorialnego, a take rozstrzygnicia
nadzorcze nad tymi aktami podlegaj kontroli sdw administracyjnych
KONTROLA UMOWNEJ DZIAALNOCI ORGANW ADMINISTRACYJNYCH
kontrola sdowa obejmuje dziaania administracji publicznej oparte na prawie cywilnym; kontrola ta odbywa si na oglnych zasadach prawa cywilnego postpowania i postpowania cywilnego i nie nosi cech swoistych, wywoanych udziaem organu administracji jako strony (uczestnika) postpowania
153
Tabl. 13
podmioty administracyjne
ORGANY ADMINISTRACYJNE
(zob. Organy administracyjne)
ZAKADY ADMINISTRACYJNE
np. szkoy (zob. Zakady administracyjne)
AGENCJE PASTWOWE
rnego typu (zob. Rnego rodzaju podmioty administrujce)
PODMIOTY PRYWANTE
realizujce funkcje z zakresu administracji publicznej
(zob. Rnego rodzaju podmioty administrujce)
154
Tabl. 14
155
Tabl. 15
ORGANY CENTRALNE
np. Komendant Gwny Policji
TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI RZDOWEJ
rzdowe organy
administracji oglnej,
np. wojewoda
administracja zespolona
w wojewdztwie i powiecie, np.
kurator owiaty, powiatowy inspektor nadzoru budowlanego
powiatowego: rada
powiatu oraz zarzd
powiatu (na czele ze
starost)
wojewdztwa: sejmik
wojewdztwa oraz zarzd
wojewdztwa (na czele
z marszakiem)
156
Tabl. 16
SAMORZDOWE
np. sejmik wojewdztwa, wjt gminy
Skadu osobowego
JEDNOOSOBOWE (MONOKRATYCZNE)
np. Prezes Rady Ministrw, wojewoda
KOLEGIALNE
np. Rada Ministrw, rada powiatu
CENTRALNE
np. Gwny Inspektor Celny
TERENOWE
np. Wojewdzki Komendant Policji
Relacji podporzdkowania
PODLEGE HIERARCHICZNIE
np. zespolona i niezespolona administracja terenowa
ZDECENTRALIZOWANE
np. organy samorzdu terytorialnego
Sposobu wykreowania
POWOANE AKTEM
ORGANU PASTWA
np. Prezes RM i ministrowie
przez Prezydenta RP
POWOANIE NA MOCY
DECYZJI
np. wojewoda przez Prezesa
RM
WYBORY
np. wjt gminy (burmistrz,
prezydent miasta)
Charakteru kompetencji
ADMINISTRACJI OGLNEJ
np. Prezes RM, wojewoda
RESORTOWE
np. minister
WYSPECJALIZOWANE
np. Gwny Inspektor Farmaceutyczny
ORGANY POMOCNICZE
np. sotys, rada osiedla
ORGANY OPINIODAWCZE
np. kolegium opiniodawcze przy wojewodzie
ORGANY PODSTAWOWE
(I stopnia, I instancji)
np. wjt gminy
ORGANY ODWOAWCZE
(wyszego stopnia, II instancji)
penice wycznie t funkcj
procesow, np. Samorzdowe
Kolegium Odwoawcze
organy wystpujce jako organ podstawowy lub odwoawczy (wyszego stopnia) w zalenoci od rodzaju
rozstrzyganej sprawy
np. organ naczelny minister, wojewoda, wojewdzki
inspektor nadzoru budowlanego
157
Tabl. 17
Tabl. 17. Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania publiczne
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz I
RNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJCE PODMIOTY WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE WYBRANE POJCIA,
ROZRNIENIA, PODZIAY cz I
ZWIZANE Z FINANSOWANIEM I POZYCJ PODMIOTU W SYSTEMIE FINANSW PUBLICZNYCH
statio sci (stationes sci)
pastwowa lub samorzdowa jednostka organizacyjna nieposiadajca osobowoci prawnej, ktra w stosunkach cywilnoprawnych dziaa w ramach swoich zada w imieniu i na rzecz Skarbu Pastw; nazw t powszechnie okrela si rwnie organy
jednostek organizacyjnych, ktre dokonuj czynnoci za Skarb Pastwa
np. minister, wojewoda, starosta (w zakresie mienia Skarbu Pastwa, ale nie mienia powiatu jako osoby prawnej)
jednostka budetowa
jednostka organizacyjna sektora nansw publicznych, ktra wszystkie swoje wydatki pokrywa bezporednio z budetu, natomiast
wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane s do budetu pastwa albo na rachunek jednostki samorzdu terytorialnego
status taki ma wikszo urzdw organw administracji (np. ministerstwo, urzd wojewdzki)
zakad budetowy
nieposiadajca osobowoci prawnej jednostka organizacyjna sektora nansw publicznych bdca czci pastwowej sfery
budetowej, pokrywajca koszty swojej dziaalnoci z przychodw wasnych
moe otrzymywa z budetu dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe, nieprzekraczajce 50% kosztw jego dziaalnoci,
z wyczeniem dotacji inwestycyjnych
wpaca do budetu nadwyki rodkw obrotowych
powoywanie, likwidacja, przeksztacanie komunalnych zakadw budetowych nastpuje decyzj organu stanowicego
jednostki samorzdu terytorialnego (np. rady gminy), przy uwzgldnieniu zapisw ustawy o gospodarce komunalnej i ustawy
o nansach publicznych
gospodarstwo pomocnicze
wyodrbniona z jednostki budetowej, pod wzgldem organizacyjnym albo te nansowym, cz jej dziaalnoci podstawowej lub dziaalno uboczna
koszty dziaalnoci pokrywa z uzyskanych przychodw wasnych
mog otrzymywa dotacje przedmiotowe oraz jednorazow dotacj na wyposaenie w rodki obrotowe
rozliczenie z budetem: netto wpaca do budetu poow osignitego zysku
pastwowe fundusze celowe
fundusz powoany ustawowo, ktrego przychody pochodz ze rodkw publicznych, a wydatki s przeznaczone na realizacj
wyodrbnionych zada
mog wystpowa w formie wyodrbnionego rachunku bankowego lub jednostki organizacyjnej (osoby prawnej)
do dysponentw tych nale m.in. ministerstwo pracy i polityki spoecznej (Fundusz Pracy, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb
Niepenosprawnych), prezes ZUS (Fundusz Ubezpiecze Spoecznych)
PODZIA ZE WZGLDU NA CHARAKTER PENIONYCH FUNKCJI
komendanci, obsugiwani przez komendy, wykonujcy najczciej zadania w sferze bezpieczestwa powszechnego i porzdku
publicznego, np. Komendant Gwny Policji, Komendat Wojewdzki Pastwowej Stray Poarnej
inspektorzy, obsugiwani przez gwne inspektoraty, a take urzdy dozoru, wypeniajcy funkcje w sferze bezpieczestwa
i porzdku publicznego o charakterze specjalistycznym i technicznym, np. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Pastwowy
Wojewdzki Inspektor Sanitarny
prezesi urzdw zwanych urzdami regulacyjnymi, do ktrych zada naley regulacja funkcjonowania wanych gospodarczo
i spoecznie rynkw o charakterze monopolistycznym w interesie konsumentw, np. Prezes Urzdu Regulacji Energetyki, Prezes
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw
komisje, obsugiwane przez urzdy komisji lub biura, funkcje kontrolne i regulacyjne, np. Komisja Nadzoru Ubezpiecze i Funduszy
Emerytalnych
PASTWOWE OSOBY PRAWNE, PRZEDSIBIORSTWA, FUNDACJE
np. przedsibiorstwa uytecznoci publicznej podlege najczciej ministrom np. Poczta Polska (ministrowi waciwemu do spraw
transportu), Lasy Pastwowe (a w nich Suba Lena, majca na mocy ustawy uprawnienia do uycia rodkw przymusu bezporedniego i nakadania mandatw)
INNE JEDNOSTKI WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE (O ZRNICOWANYM STATUSIE PRAWNYM I ORGANIZACYJNYM)
np:
jednostki badawczo-rozwojowe
Polski Koncern Naftowy ORLEN spka akcyjna
komitety
PKP Polskie Linie Kolejowe spka akcyjna
ambasady, konsulaty
Stra Ochrony Kolei, kierowana przez Komendanta Gwne podmioty planistyczno-doradcze o charakterze profesjonalnym np. Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych (zago Stray Ochrony Kolei
Polski Zwizek owiecki
koczyo swoj dziaalno 31.3.2006 r.), Rzdowe Centrum
Pastwowy Zakad Higieny
Legislacji, komisje kodykacyjne
158
Tabl. 18
Tabl. 18. Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania publiczne
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz II
RNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJCE PODMIOTY WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE WYBRANE POJCIA,
ROZRNIENIA, PODZIAY cz II
AGENCJE PASTWOWE (RZDOWE)
podmioty majce w nazwie okrelenie agencja s zrnicowane pod wzgldem statusu i w zalenoci od niego mog by to:
ORGANY ADMINISTRACJI
jeli speniaj wymagania denicyjne organu
(zob. Organ administracji denicje)
najczciej kierownicy
takich agencji wystpuj jako centralne organy
administracji pastwowej podlege okrelonemu organowi naczelnemu (ministrowi)
np:
Prezes Pastwowej
Agencji Atomistyki,
waciwy w sprawach
bezpieczestwa
jdrowego i ochrony
radiologicznej
Agencja Rozwizywania
Problemw Alkoholowych (na czele z dyrektorem) powoywana
w literaturze jako organ
centralny, ktrego
status jest jednak w tym
wypadku dyskusyjny
na podstawie umowy
(zlecenia funkcji) przez
organ administracji
159
Tabl. 19
ZASADA
DOBROWOLNOCI
nikogo nie wolno zmusza
do udziau w stowarzyszeniu lub ogranicza jego
prawa do wystpienia ze
stowarzyszenia
ZASADY
DEMOKRATYCZNE
tworzenie stowarzysze
przyjmujcych zasad
bezwzgldnego posuszestwa ich czonkw
wobec wadz stowarzyszenia jest zakazane
nikt nie moe ponosi
ujemnych nastpstw
z powodu przynalenoci
do stowarzyszenia albo
pozostawania poza nim
ZASADA SPOECZNEJ
PRACY CZONKW
stowarzyszenie opiera
swoj dziaalno na pracy
spoecznej czonkw; do
prowadzenia swych spraw
moe zatrudnia pracownikw
ORGANY
WALNE ZEBRANIE
CZONKW
najwysza wadza
stowarzyszenia
w sprawach,
w ktrych statut nie
okrela waciwoci
wadz stowarzyszenia, podejmowanie
uchwa naley do
walnego zebrania
czonkw
ADMINISTRACYJNY
160
stowarzyszenie
jest obowizane
posiada:
ZARZD
(kieruje biec dziaalnoci i reprezentuje stowarzyszenie
na zewntrz)
oraz
ORGAN KONTROLI
WEWNTRZNEJ
(zwykle: Komisja
Rewizyjna)
sprawuje:
starosta waciwy ze wzgldu na siedzib stowarzyszenia
wojewoda waciwy ze wzgldu na siedzib stowarzyszenia w zakresie nadzoru nad dziaalnoci
stowarzysze jednostek samorzdu terytorialnego
organ nadzorujcy ma prawo:
da dostarczenia przez zarzd stowarzyszenia,
w wyznaczonym terminie, odpisw uchwa walnego
zebrania czonkw (zebrania delegatw)
da od wadz stowarzyszenia niezbdnych wyjanie
w razie stwierdzenia, e dziaalno stowarzyszenia jest
niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu organ nadzorujcy, w zalenoci od rodzaju i stopnia
stwierdzonych nieprawidowoci, moe wystpi o ich
usunicie w okrelonym terminie, udzieli ostrzeenia
wadzom stowarzyszenia lub wystpi do sdu
SDOWY (SD REJESTROWY)
sd, na wniosek organu nadzorujcego lub prokuratora, moe:
udzieli upomnienia wadzom stowarzyszenia,
uchyli niezgodn z prawem lub statutem uchwa
stowarzyszenia,
rozwiza stowarzyszenie, jeeli jego dziaalno wykazuje race lub uporczywe naruszanie prawa albo
postanowie statutu i nie ma warunkw do przywrcenia dziaalnoci zgodnej z prawem lub statutem
na wniosek organu nadzorujcego sd wydaje postanowienie o rozwizaniu stowarzyszenia, w razie gdy:
liczba czonkw stowarzyszenia zmniejszya si poniej liczby czonkw wymaganych do jego zaoenia,
stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie wadz i nie ma warunkw do ich wyonienia
w okresie nie duszym ni rok
Tabl. 20
TRYB TWORZENIA
osoby mogce utworzy stowarzyszenie, w liczbie co najmniej 15
uchwalaj statut stowarzyszenia
i wybieraj komitet zaoycielski
WNIOSEK O REJESTRACJ
komitet zaoycielski skada do
sdu rejestrowego wniosek o rejestracj wraz ze:
statutem
list zaoycieli, zawierajc imiona i nazwiska, dat i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz
wasnorczne podpisy zaoycieli,
protokoem z wyboru komitetu
zaoycielskiego
informacj o adresie tymczasowej
siedziby stowarzyszenia
REJESTRACJA W KRS
sd rejestrowy wydaje postanowienie o zarejestrowaniu stowarzyszenia w terminie do 3 miesicy od
zoenia wniosku po stwierdzeniu,
e jego statut jest zgodny z przepisami prawa i zaoyciele speniaj
wymagania okrelone ustaw
STATUT
okrela w szczeglnoci:
1) nazw stowarzyszenia, odrniajc
je od innych stowarzysze, organizacji
i instytucji,
2) teren dziaania i siedzib stowarzyszenia, cele i sposoby ich realizacji,
3) sposb nabywania i utraty czonkostwa,
przyczyny utraty czonkostwa oraz prawa
i obowizki czonkw,
4) wadze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupenianie skadu
oraz ich kompetencje, sposb reprezentowania stowarzyszenia oraz zacigania
zobowiza majtkowych, a take
warunki wanoci jego uchwa,
5) sposb uzyskiwania rodkw
nansowych oraz ustanawiania skadek
czonkowskich,
6) zasady dokonywania zmian statutu,
7) sposb rozwizania si stowarzyszenia
stowarzyszenie, ktre zamierza tworzy terenowe jednostki organizacyjne,
jest obowizane okreli w statucie
struktur organizacyjn i zasady tworzenia tych jednostek
rda powstania:
skadki czonkowskie,
dochody z wasnej dziaalnoci,
dochody z majtku stowarzyszenia
oarno publiczna
darowizny, spadki, zapisy
stowarzyszenie moe otrzymywa dotacj pastwow
DZIAALNO
GOSPODARCZA
stowarzyszenie moe prowadzi dziaalno gospodarcz
dochd z dziaalnoci gospodarczej stowarzyszenia suy
realizacji celw statutowych
i nie moe by przeznaczony do podziau midzy jego
czonkw
PRZYWILEJ PODATKOWY
dochd stowarzyszenia, ktrego cele statutowe s spoecznie uyteczne, jest wolny od
podatku dochodowego od
osb prawnych w czci przeznaczonej na te cele
uprawomocnienie si postanowienia
wpis do rejestru stowarzysze
stowarzyszenie uzyskuje osobowo
prawn i moe rozpocz dziaalno
STOWARZYSZENIE ZWYKE
uproszczona forma stowarzyszenia, nie posiada osobowoci prawnej
mog je zaoy min. 3 osoby
zaoyciele uchwalaj regulamin jego dziaalnoci,
informuj na pimie waciwy, ze wzgldu na przysz
siedzib stowarzyszenia, organ nadzorujcy (starost)
jeeli w cigu 30 dni od dnia uzyskania informacji
o zaoeniu stowarzyszenia zwykego nie zakazano
jego dziaalnoci, moe ono rozpocz dziaalno
161
Tabl. 21
DEKONCENTRACJA WEWNTRZNA1
oznacza, i organ administracji w ramach podziau pracy moe upowani okrelone osoby (pracownikw
urzdu) do wykonywania czci jego
kompetencji
pracownik upowaniony przez organ
nie moe przekaza tych uprawnie
osobie trzeciej, nie jest bowiem organem (zakaz subprzekazania)
osoby te dziaaj w imieniu organu administracji, on ponosi odpowiedzialno za ich dziaania i decyzje
osoby te realizuj kompetencje danego organu, a nie kompetencje wasne, bo prawo nie przyznaje im kompetencji wasnych
fakt, i dana osoba podejmuje dane czynnoci w imieniu organu wynika
z podziau pracy, majcego umoliwi technicznie i czasowo wykonywanie przez organ funkcji administrujcych
Przykady:
Artyku 32 ust. 1 ustawy z 5.6.1998 r. o administracji rzdowej w wojewdztwie: Wojewoda moe upowani na pimie pracownikw urzdu wojewdzkiego, niezatrudnionych w jednostkach organizacyjnych stanowicych aparat pomocniczy kierownikw
zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich, do zaatwiania okrelonych spraw
w jego imieniu i na jego odpowiedzialno, w ustalonym zakresie, a w szczeglnoci do
wydawania decyzji administracyjnych
Artyku 39 ust. 2 ustawy z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym: Wjt moe upowani swoich
zastpcw lub innych pracownikw urzdu gminy do wydawania decyzji administracyjnych () w imieniu wjta.
STATUTY I REGULAMINY URZDW
162
wojewoda:
nadaje statut urzdowi wojewdzkiemu (podlega on zatwierdzeniu przez Prezesa RM)
okrela szczegow organizacj oraz tryb pracy
urzdu wojewdzkiego regulaminem ustalonym
w drodze zarzdzenia
czci regulaminu urzdu wojewdzkiego s
regulaminy komend, inspektoratw i innych
jednostek organizacyjnych, bdcych aparatem
pomocniczym kierownikw zespolonych sub,
inspekcji i stray wojewdzkich, ustalone przez
kierownikw tych jednostek i zatwierdzone przez
wojewod (w przypadku niezatwierdzenia wyej
wymienionych regulaminw kierownicy tych
jednostek mog wystpi do waciwego ministra
o wszczcie przez niego sporu z wojewod)
na wniosek starosty, zaopiniowany przez waciwego kierownika zespolonej suby, inspekcji lub
stray wojewdzkiej, moe (co do zasady) tworzy,
przeksztaca i likwidowa jednostki organizacyjne stanowice aparat pomocniczy kierownikw
powiatowych sub, inspekcji i stray
Tabl. 22
organ centralny
to organ o waciwoci oglnokrajowej, niewymieniany
przez Konstytucj RP (np. Komendant Gwny Policji)
Konstytucja RP nie uywa pojcia organw naczelnych, lecz pojciem takim posuguje si wiele ustaw
CECHY ORGANW NACZELNYCH (J. Bo)
s powoywane przez Prezydenta RP, bezporednio lub po uprzednim wyborze przez Sejm
posiadaj pozycj zwierzchni wobec pozostaych organw administracji rzdowej
ich waciwo terytorialna obejmuje obszar caego kraju
do organw naczelnych naley zaliczy:
Prezydenta RP (cho jego pozycja wykracza poza status organu administracji)
Rad Ministrw, jako organ kolegialny
Prezesa Rady Ministrw, jako organ monokratyczny (jednoosobowy)
poszczeglnych ministrw
przewodniczcych komitetw w skadzie Rady Ministrw
(zob. Cz II. Prawo konstytucyjne)
CECHY ORGANW CENTRALNYCH (J. Bo)
ich waciwo terytorialna obejmuje obszar caego kraju
s tworzone przewanie w drodze ustawowej, ich istnienie nie ma podstaw w Konstytucji RP
s powoywane przez organy naczelne (przewanie przez Prezesa RM)
ich organami zwierzchnimi i nadzorczymi s: Sejm, Rada Ministrw, Prezes Rady Ministrw, poszczeglni ministrowie (w tym kontekcie dyskusyjny jest status, np. Gwny Inspektor Inspekcji Handlowej obecnie podporzdkowany nie ministrowi, lecz organowi
centralnemu: Prezesowi Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, nie bdzie mia statusu organu centralnego, jeli przyjmiemy
to kryterium, cho ma kompetencje oglnokrajowe)
stanowi wewntrznie obowizujce rda prawa (np. zarzdzenia)
s przewanie organami zwierzchnimi w stosunku do organw terytorialnych (np. Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego w stosunku do Wojewdzkiego, Komendant Gwny Policji w stosunku do komendantw wojewdzkich i powiatowych)
WYBRANE ORGANY CENTRALNE
podlege Sejmowi:
Gwny Inspektor Pracy
Gwny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
podlege Prezesowi Rady Ministrw:
Prezes Gwnego Urzdu Statystycznego
Polski Komitet Normalizacyjny
Prezes Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw
Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego
Szef Agencji Wywiadu
Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego
Prezes Urzdu Zamwie Publicznych
163
Tabl. 23
164
Przykadowo:
Dzia budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa obejmuje sprawy:
1) architektury
2) geodezji i kartograi
3) budownictwa
4) nadzoru architektoniczno-budowlanego
5) zagospodarowania przestrzennego
6) wspierania mieszkalnictwa
7) gospodarki nieruchomociami, jeeli odrbne ustawy nie stanowi inaczej
8) polityki miejskiej
9) rzdowych programw rozwoju infrastruktury komunalnej
10) ogrdkw dziakowych
nadzr nad organami centralnymi
minister waciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej sprawuje nadzr nad Gwnym Geodet Kraju i Gwnym Inspektorem Nadzoru
Budowlanego
Przykadowo:
Dzia gospodarka wodna obejmuje sprawy:
1) ksztatowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobw wodnych
2) utrzymania rdldowych wd powierzchniowych, stanowicych wasno Skarbu
Pastwa wraz z infrastruktur techniczn zwizan z tymi wodami, obejmujc
budowle oraz urzdzenia wodne
3) budowy, modernizacji oraz utrzymania rdldowych drg wodnych
4) ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urzdze wodnych zabezpieczajcych przed powodzi oraz koordynacji przedsiwzi
sucych osonie i ochronie przeciwpowodziowej pastwa
5) funkcjonowania pastwowej suby hydrologiczno-meteorologicznej i pastwowej
suby hydrogeologicznej, z wyczeniem zagadnie monitoringu jakoci wd
podziemnych
6) wsppracy midzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zada nalecych
do dziau
nadzr nad organami centralnymi
minister waciwy do spraw gospodarki wodnej sprawuje nadzr nad dziaalnoci Prezesa
Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
Tabl. 24
MINISTERSTWO
SEKRETARZE STANU
minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu (popularnie nazywanych wiceministrami) oraz gabinetu politycznego
ministra
zakres ich czynnoci okrela minister
s powoywani przez Prezesa RM na wniosek waciwego ministra
s odwoywani przez Prezesa RM
dyrektor generalny ministerstwa
(analogicznie dyrektorzy generalni innych urzdw
administracji) zapewnia funkcjonowanie i cigo pracy urzdu, warunki jego dziaania, a take organizacj
pracy, w szczeglnoci wykonuje czynnoci z zakresu
prawa pracy z pracownikami urzdu, gospodaruje
jego mieniem, sprawuje nadzr nad komrkami
organizacyjnymi
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
f ) informatyki
g) zamwie publicznych
h) administracyjno-gospodarczych
i) obronnych
j) kontroli, skarg i wnioskw
k) ochrony informacji niejawnych
l) audytu wewntrznego
165
Tabl. 25
166
art. 153 ust. 1. Konstytucji RP: W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zada pastwa, w urzdach administracji rzdowej
dziaa korpus suby cywilnej.
Prezes Rady Ministrw
jest zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej
sprawuje nadzr na sub cywiln
moe wydawa zarzdzeniem wytyczne i polecenia w zakresie przestrzegania zasad suby cywilnej
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
wykonuje z upowanienia Prezesa RM zadania z zakresu
suby cywilnej (w miejsce zlikwidowanego: Urzdu Suby
Cywilnej)
Rada Suby Publicznej
organ opiniodawczo-doradczy oceniajcy przebieg postpowa kwalikacyjnych, konkursowych i egzaminacyjnych
w subie publicznej
Wysza Komisja Dyscyplinarna i komisje
dyscyplinarne
zajmuj si rozpoznawaniem spraw dyscyplinarnych czonkw korpusu suby cywilnej
Krajowa Szkoa Administracji Publicznej
pastwowa jednostk organizacyjna przygotowujca do suby publicznej przez:
ksztacenie kadr (status szkoy wyszej)
prowadzenie postpowa kwalikacyjnych dla pracownikw suby cywilnej ubiegajcych si o mianowanie
przeprowadzania egzaminw do pastwowego zasobu
kadrowego
przeprowadzania konkursw na wysokie stanowiska
pastwowe
suchacze zobowizani s, po zakoczeniu nauki, do 5-letniej
pracy w administracji publicznej oraz otrzymuj z pominiciem suby przygotowawczej, mianowanie na urzdnika
Suby Cywilnej
PASTWOWY ZASB KADROWY
pastwowy zasb kadrowy stanowi zbir kandydatw na wysokie stanowiska pastwowe, okrelone ustaw, m.in.: kierownicy centralnych urzdw administracji i ich zastpcy,
prezesi agencji pastwowych i ich zastpcy, prezesi zarzdw pastwowych funduszy
i ich zastpcy, dyrektorzy generalni urzdw, kierujcy departamentami w ministerstwach i urzdach centralnych
pastwowy zasb kadrowy tworz m.in.:
urzdnicy suby cywilnej (w okresie 10 lat od dnia wejcia do zasobu, po upywie tego
okresu konieczne jest zoenie egzaminu z wynikiem pozytywnym)
osoby, ktre zo z wynikiem pozytywnym egzamin (egzamin przeprowadza Krajowa
Szkoa Administracji Publicznej)
osoby, ktre wygraj konkurs ogoszony przez Prezesa Rady Ministrw, rozpisany w sytuacji, gdy ze wzgldu na szczeglne dowiadczenie lub umiejtnoci zawodowe, ktre
s wymagane do pracy na stanowisku obsadzanym z pastwowego zasobu kadrowego, nie jest moliwe powoanie osoby z pastwowego zasobu kadrowego
osoby mianowane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na penomocnych
przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych pastwach i przy organizacjach
midzynarodowych
osoby posiadajce stopie naukowy doktora
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
Tabl. 26
SZCZEBEL POWIATOWY
brak organw administracji rzdowej waciwoci oglnej
organy powiatowego samorzdu terytorialnego:
organ uchwaodawczy: rada powiatu
organ wykonawczy: zarzd powiatu, na czele ze starost
powiatowa administracja zespolona:
starostwo powiatowe (aparat pomocniczy starosty)
powiatowy urzd pracy, bdcy jednostk organizacyjn powiatu
jednostki organizacyjne stanowice aparat pomocniczy kierownikw
powiatowych sub, inspekcji i stray
powiatowa rzdowa administracja niezespolona
np. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowy Inspektorat Weterynarii
WSPLNE WYKONYWANIE
ORAZ ZLECANIE ZADA
INNYM PODMIOTOM
w celu wsplnego wykonywania
zada publicznych gminy mog
zawiera porozumienia z innymi
gminami (porozumienia midzygminne) i z administracj rzdow
w celu wykonywania zada
gmina moe tworzy jednostki
organizacyjne, a take zawiera
umowy z innymi podmiotami,
w tym z organizacjami pozarzdowymi
rada gminy moe upowani
organy wyej wymienionych
jednostek i podmiotw do
zaatwiania indywidualnych
spraw z zakresu administracji
publicznej (wydawanie decyzji
administracyjnych)
powiat moe zawiera z organami administracji rzdowej porozumienia w sprawie wykonywania zada publicznych z zakresu
administracji rzdowej powiat
moe zawiera porozumienia
w sprawie powierzenia prowadzenia zada publicznych z jednostkami lokalnego samorzdu
terytorialnego (innymi powiatami), a take z wojewdztwem,
na ktrego obszarze znajduje si
terytorium powiatu
w celu wykonywania zada
powiat moe tworzy jednostki
organizacyjne i zawiera umowy
z innymi podmiotami
167
Tabl. 26
SZCZEBEL WOJEWDZKI
wojewoda jako organ administracji rzdowej waciwoci oglnej
wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz
kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich,
dyrektora generalnego urzdu wojewdzkiego oraz dyrektorw
wydziaw (urzd wojewdzki: aparat pomocniczy wojewody)
delegatury urzdu wojewdzkiego: tworzone w celu usprawnienia
dziaania wojewdzkich organw zespolonej administracji rzdowej
penomocnicy wojewody: w przypadkach uzasadnionych szczeglnymi potrzebami, na czas oznaczony, do prowadzenia spraw
w okrelonym zakresie
168
Tabl. 27
wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray
wojewdzkich, dyrektora generalnego urzdu wojewdzkiego oraz dyrektorw wydziaw
(zob. Administracja zespolona)
rozporzdzenia porzdkowe
w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowizujcych, jeeli jest to niezbdne do ochrony ycia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego
WOJEWODA
jest organem wydajcym decyzje
w rozumieniu KPA
organem wyszego stopnia w rozumieniu KPA
169
Tabl. 28
niepene
aparat administracyjny wydzielony strukturalnie (np. powiatowy, wojewdzki urzd pracy)
organizacj administracji zespolonej (nazwy, zakresy dziaania itd.) okrela statut urzdu wojewdzkiego (statut starostwa
powiatowego) nadany przez wojewod (starost), a szczegy organizacji i funkcjonowania zespolonych sub regulaminy
ustalone przez ich przeoonych i zatwierdzane przez wojewod (starost)
OSOBOWE
wyraa si w powoywaniu i odwoywaniu
kierownikw sub,
inspekcji i stray
kierownikw zespolonych
sub, inspekcji i stray
powiatowych powouje starosta, po zasigniciu opinii
wojewody, z wyjtkiem
Komendanta Powiatowego
Policji Komendanta Powiatowego Stray Poarnej, ktrych powouj komendanci
wojewdzcy po zasigniciu opinii starosty
FINANSOWE
oznacza wczenie budetu danej suby, inspekcji czy stray do budetu organu administracji oglnej (wojewody)
KOMPETENCYJNE
kierownicy wojewdzkich sub, inspekcji i stray dziaaj z ustawowego upowanienia w imieniu wojewody (zasada) lub w imieniu wasnym, lub te okrelona kompetencja jest przypisana
samemu wojewodzie
170
kierownicy powiatowych
sub, inspekcji i stray dziaaj w imieniu wasnym
Tabl. 29
171
Tabl. 30
172
Tabl. 31
173
Tabl. 32
zabr austriacki
stopie niszy: gminy
i obszary dworskie
stopie wyszy:
powiaty (jednostki dla
administracji rzdowej
i samorzdowej)
zabr pruski
podzia wielostopniowy
prowincje, rejencje i powiaty jako jednostki terytorialne dla administracji rzdowej
samorzd na szczeblu powiatu (podwjna rola jednostki podziau)
gminy oraz obszary dworskie (funkcje publicznoprawne sprawowa
waciciel ziemski)
OKRES MIDZYWOJENNY
Artyku 65 Konstytucji marcowej z 1921 r.: Dla celw administracyjnych Pastwo Polskie podzielone bdzie w drodze ustawodawczej
na wojewdztwa (byo ich 16), powiaty i gminy miejskie i wiejskie, ktre bd rwnoczenie jednostkami samorzdu terytorialnego.
od 1920 r. autonomia lska (wojewdztwa lskiego)
15.7.1920 r. statut organiczny wojewdztwa lskiego
organami lska byy: Sejm lski (48 posw), rada wojewdztwa (organ wykonawczy, 5 osb) z wojewod na czele (mianowany przez Naczelnika, a potem Prezydenta)
1933 r. ustawa scaleniowa
prba racjonalizacji podziau przy uwzgldnianiu naturalnych uwarunkowa
podzia gmin na jednostki pomocnicze gromady
powiatowe zwizki samorzdowe rada powiatowa, wydzia powiatowy ze starost na czele (starosta organem administracji rzdowej)
nadzr nad dziaalnoci jednostek samorzdu mia charakter dwojaki samorzdowy (sprawowany przez przeoonego gminy)
i administracyjny (sprawowany przez ministra, wojewod, komisje rewizyjne i izby obrachunkowe).
1935 r. Konstytucja kwietniowa
brak zasady szerokiego samorzdu czy autonomii wojewdztw
samorzd terytorialny uznany za szczegln cz administracji pastwowej
moliwo wprowadzenia przez pastwo obligatoryjnych zwizkw samorzdowych
1937 r. korekta granic wojewdztw
OKRES POWOJENNY cz I
w pierwszym okresie utrzymanie podziau przedwojennego: wojewdztwa, powiaty i gminy; jednostki pomocnicze gromady
i dzielnice (Warszawa, d)
19451950 reformy podziau
utworzenie nowych wojewdztw (m.in. na ziemiach odzyskanych)
zniesienie statutu organicznego wojewdztwa lskiego
istniao 17 wojewdztwa, 5 miast wyczonych z wojewdztw, 324 powiaty w tym miejskie (1948 r.), 2994 gminy i 40 124 gromad (1948 r.)
19501954 r.
zniesienie organw samorzdu terytorialnego, administracji oglnej i cz niezespolonej
rady narodowe jako jednolite organy wadzy w terenie (zgodnie z Konstytucj lipcow z 1952 r. wybierane na 3 lata organami w gminach, miastach, dzielnicach wikszych miast, powiatach i wojewdztwach; rady narodowe poszczeglnych szczebli wybieray swoje
prezydia i byy zalene od rad wyszego szczebla; daway pozory samorzdnoci, w rzeczywistoci zalene od central partyjnych
podziay duych gmin, przeksztacanie duych gromad w gminy
1954 r.
zlikwidowanie gmin
gromada jednostk podstawow (utworzono 8789 gromad w miejsce 3001 gmin, liczba powiatw zwikszona do 322),
gromadzkie rady narodowe (dziaay od 1954 r. do koca 1972 r.)
ze skutki reformy: niewyposaenie gromad w odpowiednie kompetencje, oddalenie mieszkacw od organw administracji
(do powiatu), kopoty kadrowe.
174
Tabl. 33
AKTUALNIE
1998 r. wprowadzenie zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
gminy (jednostka podstawowa)
powiaty
wojewdztwa
gmina
podstawowa jednostka podziau, lokalna wsplnota samorzdowa
tworzenie, czenie, dzielenie i znoszenie gmin rozporzdzeniem
Rady Ministrw po zasigniciu opinii i konsultacjach spoecznych
2475 gmin (na 2005 r.)
miasta
maj status samodzielnej gminy (gmina miejska) lub, w przypadku niewielkich miast, wchodz w skad gminy miejsko-wiejskiej
nadanie gminie lub miejscowoci statusu miasta rozporzdzeniem Rady Ministrw
powiat
lokalna wsplnota samorzdowa
obejmuje obszary ssiadujcych ze sob gmin lub obszar
miasta (na prawach powiatu)
tworzenie, czenie, dzielenie i znoszenie powiatw w drodze
rozporzdzenia Rady Ministrw, po zasigniciu opinii i przeprowadzeniu konsultacji lokalnych
379 powiatw 314 ziemskich i 65 grodzkich (miast na
prawach powiatu)
wojewdztwo
dwojaki charakter: 1) najwiksza jednostka podziau terytorialnego dla celw administracji publicznej rzdowej; 2) jednostka
samorzdu terytorialnego regionalna wsplnota samorzdowa
tworzone i znoszone w drodze ustawy, zmiana granic
zwizana z tworzeniem, czeniem i znoszeniem powiatw
rozporzdzeniem Rady Ministrw po zasigniciu opinii
organw stanowicych jednostek samorzdu (np. rady
powiatu), ktrych zmiany dotycz
175
Tabl. 34
system dualistyczny
samorzd oprcz zada wasnych wykonuje take zadania zlecone z zakresu administracji rzdowej; system przyjty w Polsce
zadania zlecone ustawowo
kryterium organizacyjne
model jednostopniowy
(jedna, podstawowa jednostka samorzdu terytorialnego oparta na zasadniczym podziale terytorialnym kraju)
jednostopniowy samorzd gminy funkcjonowa np.
w latach 19901998
176
model wielostopniowy
funkcjonujcy w Polsce od
1999 r. model trjstopniowy
wzajemna niezaleno
trzech jednostek samorzdu terytorialnego: gminy,
powiatu i wojewdztwa
Tabl. 35
177
Tabl. 36
178
Tabl. 37
GMINA
POWIAT
WOJEWDZTWO
pojcie:
wsplnota samorzdowa oraz
odpowiednie terytorium
mieszkacy gminy tworz wsplnot samorzdow z mocy prawa
pojcie:
lokalna wsplnota samorzdowa
oraz odpowiednie terytorium
mieszkacy powiatu tworz
lokaln wsplnot samorzdow
z mocy prawa
pojcie:
regionalna wsplnota samorzdowa oraz odpowiednie terytorium
najwiksza jednostka zasadniczego podziau terytorialnego kraju
w celu wykonywania administracji pastwowej
mieszkacy wojewdztwa tworz
regionaln wsplnot samorzdow z mocy prawa
179
Tabl. 37
tworzenie gmin
(decyzja) Rada Ministrw,
w drodze rozporzdzenia (take
na wniosek zainteresowanych
gmin) tworzy, czy, dzieli i znosi
gminy oraz ustala ich granice,
ustala i zmienia nazwy gmin oraz
siedziby ich wadz
(wytyczne) zmiany maj zapewni gminie terytorium moliwie
jednorodne ze wzgldu na
ukad osadniczy i przestrzenny,
uwzgldniajcy wizi spoeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz
zapewniajcy zdolno wykonywania zada publicznych
(konsultacje) wydanie rozporzdzenia, wymaga zasignicia
przez ministra waciwego do
spraw administracji publicznej
opinii zainteresowanych rad
gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji
z mieszkacami, a w przypadku
zmian granic gmin naruszajcych granice powiatw lub
wojewdztw dodatkowo opinii
odpowiednich rad powiatw lub
sejmikw wojewdztw
tworzenie powiatw
(decyzja) Rada Ministrw,
w drodze rozporzdzenia (take
na wniosek zainteresowanych
powiatw i gmin) tworzy, czy,
dzieli i znosi powiaty oraz ustala
ich granice, ustala i zmienia
nazwy powiatw oraz siedziby
ich wadz
(wytyczne) ma zapewni
powiatowi terytorium moliwie jednorodne ze wzgldu na
ukad osadniczy i przestrzenny,
uwzgldniajcy wizi spoeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz
zapewniajcy zdolno wykonywania zada publicznych
(konsultacje) wydanie rozporzdzenia wymaga zasignicia
przez ministra waciwego do
spraw administracji publicznej
opinii zainteresowanych podmiotw, w przypadku zmian granic
powiatw naruszajcych granice
wojewdztw dodatkowo opinii
odpowiednich sejmikw wojewdztw
wojewdztwa tworzy si
w drodze ustawowej
obecna regulacja: ustawa
z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu
trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
(decyzja) zmiana granic wojewdztw, w tym zwizana z tworzeniem, czeniem, dzieleniem
lub znoszeniem powiatw, nastpuje w drodze rozporzdzenia
Rady Ministrw, po zasigniciu
opinii organw jednostek samorzdu terytorialnego, ktrych
zmiana dotyczy
(wytyczne) przy dokonywaniu
zmian naley dy do poprawienia warunkw wykonywania zada o charakterze wojewdzkim
oraz zachowania regionalnych
wizi spoecznych, gospodarczych i kulturowych
jednostki pomocnicze
gmina moe tworzy jednostki
pomocnicze:
soectwa, dzielnice, osiedla i inne
jednostk pomocnicz moe
by rwnie pooone na terenie
gminy miasto.
jednostk pomocnicz tworzy rada
gminy, w drodze uchway, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkacami lub z ich inicjatywy
zasady tworzenia, czenia,
podziau oraz znoszenia jednostki
pomocniczej okrela statut gminy
180
organem uchwaodawczy w soectwie: zebranie wiejskie; wykonawczy sotys; doradczy: rada soecka (sotys oraz czonkowie rady soeckiej wybierani s
w gosowaniu tajnym, bezporednim, spord nieograniczonej liczby kandydatw, przez staych mieszkacw soectwa uprawnionych do gosowania)
organ uchwaodawczy w dzielnicy (osiedlu): rada o liczbie czonkw nie
wicej ni 21;
organem wykonawczym: zarzd, na czele z przewodniczcym (statut osiedla
moe ustali, e w osiedlu organem uchwaodawczym jest oglne zebranie
mieszkacw; oglne zebranie wybiera zarzd osiedla)
Tabl. 38
POWIAT
WOJEWDZTWO
statut gminy
uchwala rada gminy
projekt statutu gminy powyej
300 000 mieszkacw podlega
uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrw na wniosek ministra waciwego do spraw administracji
publicznej; w sprawach spornych
rozstrzyga Rada Ministrw
statut powiatu
statut wojewdztwa
aparat administracyjny
starostwo powiatowe
organizacj i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego
okrela regulamin organizacyjny
uchwalony przez rad powiatu na
wniosek zarzdu powiatu
kierownikiem starostwa
i zwierzchnikiem subowym
pracownikw jest starosta
akty prawa miejscowego obowizujce na terenie wojewdztwa lub jego czci na podstawie
upowanie ustawowych
samorzd wojewdzki nie stanowi przepisw porzdkowych (na
obszarze wojewdztwa uprawniony jest do tego erenowy organ
rzdowej administracji oglnej
wojewoda)
181
Tabl. 38
przepisy porzdkowe w przypadkach niecierpicych zwoki
moe wyda wjt, w formie
zarzdzenia (zarzdzenie to podlega zatwierdzeniu na najbliszej
sesji rady gminy; traci ono moc
w terminie okrelonym przez rad
gminy w razie odmowy zatwierdzenia bd nieprzedstawienia
do zatwierdzenia na najbliszej
sesji rady
wjt przesya przepisy porzdkowe do wiadomoci wjtom ssiednich gmin i starocie powiatu,
w ktrym ley gmina, nastpnego
dnia po ich ustanowieniu
ogaszanie aktw:
wojewdzki dziennik urzdowy
przepisy porzdkowe ogasza si
w drodze obwieszcze, a take
w sposb zwyczajowo przyjty
na danym terenie lub w rodkach
masowego przekazu, obowizkowe jest take ogoszenie ich
w wojewdzkim dzienniku
urzdowym
ogaszanie aktw:
wojewdzki dziennik urzdowy
przepisy porzdkowe ogasza si
w drodze obwieszcze, a take
w sposb zwyczajowo przyjty
na danym terenie lub w rodkach
masowego przekazu, obowizkowe jest take ogoszenie ich
w wojewdzkim dzienniku
urzdowym
ogaszanie aktw:
wojewdzki dziennik urzdowy
182
Tabl. 39
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
RADA GMINY
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
RADA POWIATU
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
SEJMIK WOJEWDZTWA
kadencja: 4 lata, liczc od dnia wyborw (odwoanie organu stanowicego przed upywem kadencji moe nastpi w drodze referendum lokalnego)
SKAD
SKAD
SKAD
radni w liczbie:
15 w gminach do 20 000 mieszkacw
21 w gminach do 50 000
23 w gminach do 100 000
25 w gminach do 200 000 oraz po trzech
na kade dalsze rozpoczte 100 000
mieszkacw, nie wicej jednak ni 45
radnych
przewodniczcy i jeden do trzech
wiceprzewodniczcych: wybierani przez
rad gminy, ze swego grona, bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co
najmniej poowy ustawowego skadu rady,
w gosowaniu tajnym (odwoanie wymaga
tej samej wikszoci, na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego skadu rady)
radni w liczbie:
15 w powiatach liczcych do 40 000
mieszkacw oraz po 2 na kade kolejne rozpoczte 20 000 mieszkacw, ale
nie wicej ni 29 radnych
radni w liczbie:
30 w wojewdztwach liczcych do
2 000 000 mieszkacw oraz po trzech
radnych na kade kolejne rozpoczte
500 000 mieszkacw
183
Tabl. 39
GMINA ORGANY
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
RADA GMINY
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
RADA POWIATU
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
SEJMIK WOJEWDZTWA
KOMPETENCJE
KOMPETENCJE
KOMPETENCJE
184
oraz m.in.
uchwalanie powiatowego programu
zapobiegania przestpczoci oraz
ochrony bezpieczestwa obywateli
i porzdku publicznego
uchwalanie powiatowego programu
przeciwdziaania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy
oraz m.in.
uchwalanie strategii rozwoju wojewdztwa
uchwalanie Priorytetw wsppracy
zagranicznej wojewdztwa,
podejmowanie uchwa w sprawie
uczestnictwa w midzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach
wsppracy regionalnej
Tabl. 40
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD POWIATU
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD WOJEWDZTWA
nazewnictwo:
wjt gminy wiejskie
burmistrz miasto
prezydent miasto powyej 100 000
mieszacw, a take miasta, w ktrych
przed wejciem w ycie ustawy o samorzdzie gminnym dziaa prezydent
(miasta powyej 50 000 mieszkacw
i miasta bdce siedzib wojewdzkiej
rady narodowej)
funkcji wjta oraz jego zastpcy nie
mona czy z funkcj wjta lub jego
zastpcy w innej gminie, czonkostwem w organach jednostek samorzdu terytorialnego, w tym w gminie,
w ktrej jest wjtem, zatrudnieniem
w administracji rzdowej, mandatem
posa lub senatora
wybr
wjt (burmistrz, prezydent miasta)
wybierany jest w wyborach bezporednich (zob. Wybory wjta gminy cz II)
(w przypadku niedoboru kandydatw
wyboru wjta dokonuje rada gminy
bezwzgldn wikszoci gosw; jeeli
rada gminy nie dokona wyboru wjta
w terminie 2 miesicy od dnia wyborw, obowizki wjta do koca kadencji
peni osoba wyznaczona przez Prezesa
Rady Ministrw, na wniosek ministra
waciwego do spraw administracji
publicznej)
kadencja
kadencja wjta rozpoczyna si w dniu
rozpoczcia kadencji rady gminy lub
wyboru go przez rad gminy i upywa
z dniem upywu kadencji rady gmin
po upywie kadencji wjta peni on
swoj funkcj do czasu objcia obowizkw przez nowo wybranego wjta
skad zarzdu:
od 3 do 5 osb
starosta jako przewodniczcy
zarzdu, wicestarosta oraz pozostali
czonkowie
skad zarzdu:
5 osb
marszaek wojewdztwa jako jego
przewodniczcy, wicemarszaek lub 2
wicemarszakw i pozostali czonkowie
wybr
sejmik wojewdztwa wybiera marszaka wojewdztwa bezwzgldn
wikszoci gosw ustawowego
skadu sejmiku, w gosowaniu tajnym
sejmik wojewdztwa wybiera wicemarszakw oraz pozostaych czonkw zarzdu na wniosek marszaka
zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowego
skadu sejmiku, w gosowaniu tajnym
wybr skadu zarzdu powinien
nastpi w cigu 3 miesicy od dnia
ogoszenia wynikw wyborw samorzdowych
kadencja
185
Tabl. 41
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD POWIATU
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD WOJEWDZTWA
odwoanie
uchwaa organu stanowicego jednostki samorzdu w sprawie
nieudzielenia zarzdowi absolutorium jest rwnoznaczna ze zoeniem
wniosku o odwoanie zarzdu, chyba e po zakoczeniu roku budetowego
zarzd powiatu zosta odwoany z innej przyczyny (uchwa w sprawie absolutorium organ stanowicy podejmuje bezwzgldn wikszoci gosw
ustawowego skadu rady powiatu), nastpnie nie wczeniej ni po upywie
14 dni od tej uchway, po zasigniciu opinii komisji rewizyjnej i regionalnej
izby obrachunkowej, organ stanowicy moe odwoa zarzd wikszoci
co najmniej 3/5 gosw ustawowego skadu, w gosowaniu tajnym
organ stanowicy (rada powiatu lub sejmik wojewdztwa) moe odwoa
przewodniczcego zarzdu (odpowiednio starost lub marszaka) z innej
przyczyny ni nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego skadu organu stanowicego (uchwaa wymaga
wikszoci co najmniej 3/5 gosw ustawowego skadu, w gosowaniu
tajnym)
odwoanie starosty (marszaka) albo zoenie przez niego rezygnacji jest,
odpowiednio, rwnoznaczne z odwoaniem caego zarzdu albo zoeniem rezygnacji przez cay zarzd
rada powiatu (sejmik wojewdztwa) moe na uzasadniony wniosek
starosty (marszaka) odwoa poszczeglnych czonkw zarzdu zwyk
wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu
rady, w gosowaniu tajnym
GWNE KOMPETENCJE
GWNE KOMPETENCJE
186
Tabl. 42
ZADANIA ZLECONE
Z ZAKRESU
ADMINISTRACJI
RZDOWEJ
na mocy ustawy
(np. ewidencja dziaalnoci gospodarczej)
na mocy porozumienia zawartego
z organami rzdowymi
ZADANIA ZLECONE
Z ZAKRESU ADMINISTRACJI
RZDOWEJ
na mocy ustawy (np. pobory
wojskowe)
na mocy porozumienia zawartego z organami rzdowymi
zapewnienie wykonywania
okrelonych w ustawach zada
kierownikw powiatowych sub,
inspekcji i stray (rzdowa administracja zespolona w powiecie)
WSPPRACA
przy formuowaniu strategii
rozwoju wojewdztwa i realizacji
polityki jego rozwoju, wsppracuje w szczeglnoci z jednostkami
lokalnego samorzdu terytorialnego z obszaru wojewdztwa oraz
z samorzdem gospodarczym
i zawodowym, administracj
rzdow, szczeglnie z wojewod,
innymi wojewdztwami, organizacjami pozarzdowymi szkoami
wyszymi i jednostkami naukowo-badawczymi, moe wsppracowa z organizacjami midzynarodowymi i regionami innych
pastw, zwaszcza ssiednich
187
Tabl. 43
SUBWENCJA OGLNA
dla gmin: cz wyrwnawcza i rwnowaca, dla powiatw: cz wyrwnawcza i rwnowaca, dla wojewdztwa: cz
wyrwnawcza i regionalna
cz owiatowa (dla gmin, powiatw i wojewdztw)
o przeznaczeniu rodkw z tytuu subwencji oglnej decyduje organ stanowicy jednostki samorzdu
DOTACJE CELOWE Z BUDETU PASTWA
na zadania z zakresu administracji rzdowej oraz inne zadania zlecone ustawami
na zadania realizowane na mocy porozumie zawartych z organami administracji rzdowej
na usuwanie bezporednich zagroe dla bezpieczestwa i porzdku publicznego, skutkw klsk ywioowych
nansowanie lub donansowanie zada wasnych
na realizacj zada wynikajcych z umw midzynarodowych
dochodami jednostek samorzdu terytorialnego mog by:
rodki pochodzce ze rde zagranicznych, niepodlegajce zwrotowi
rodki pochodzce z budetu UE
inne rodki okrelone w przepisach
188
Tabl. 44
DOCHODY PRYWATNOPRAWNE
dochody jednostek budetowych gminy, dochody z usug
dochody, ktre gmina osiga wykorzystujc, jako waciciel, nalece do niej mienie komunalne, m.in.: sprzeda mienia komunalnego, czynsze z dzieraw i najmu (lokale mieszkalne, uytkowe, grunty)
spadki, zapisy i darowizny
dochody zwrotne (z kredytw i poyczek, wpyww z obligacji emitowanych przez gmin, odsetek od nieterminowych wpat do
budetu, odsetek od rodkw pieninych zgromadzonych na rachunku bankowym)
DOCHODY SAMORZDU POWIATOWEGO WYLICZENIE USTAWOWE
dochody zwyczajne (obligatoryjne):
udziay w podatkach stanowicych dochd budetu
pastwa w wysokoci okrelonej odrbn ustaw
subwencje z budetu pastwa na zadania realizowane przez powiat
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania realizowane przez powiatowe suby, inspekcje i strae
dochody powiatowych jednostek budetowych oraz
wpaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych
dochody z majtku powiatu
dochody fakultatywne:
subwencja wyrwnawcza z budetu pastwa
dotacje celowe z budetu pastwa
dotacje z pastwowych funduszw celowych
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania z zakresu administracji rzdowej lub samorzdu wojewdztwa przejte w drodze
porozumienia
spadki, zapisy i darowizny
odsetki od rodkw nansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitau
dochody fakultatywne:
subwencja wyrwnawcza z budetu pastwa
dotacje celowe z budetu pastwa i pastwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez wojewdztwo
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania z zakresu administracji
rzdowej wykonywane przez wojewdztwo na podstawie porozumie zawartych z organami administracji rzdowej, dotacje celowe
z budetw gmin lub powiatw na zadania z zakresu tych jednostek
samorzdu terytorialnego wykonywane przez wojewdztwo na podstawie porozumie zawartych z organem gminy lub powiatu
inne wpywy na podstawie przepisw szczeglnych
189
Tabl. 45
190
MIENIE POWIATU
mieniem powiatu jest wasno
i inne prawa majtkowe nabyte
przez powiat lub inne powiatowe
osoby prawne
powiat jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw
i obowizkw, ktre dotycz mienia
powiatu nienalecego do innych
powiatowych osb prawnych
MIENIE WOJEWDZTWA
mieniem wojewdztwa jest
wasno i inne prawa majtkowe
nabyte przez wojewdztwo lub
inne wojewdzkie osoby prawne
wojewdztwo jest w stosunkach
cywilnoprawnych podmiotem
praw i obowizkw, ktre dotycz
mienia wojewdztwa nienalecego do innych wojewdzkich osb
prawnych
sposoby nabycia mienia:
stworzenie majtkowej bazy
w 1999 r.:
przejcie mienia przejmowanych
jednostek organizacyjnych, m.in.
instytucji kultury o znaczeniu regionalnym, szk i placwek o znaczeniu regionalnym
przekazanie na podstawie decyzji
administracyjnej wojewody wydawanej z urzdu lub fakultatywnie
na uzasadniony wniosek zarzdu
wojewdztwa
przez czynnoci prawne za zasadach oglnych (wedug Kodeksu
cywilnego)
Tabl. 45
ZASADY REPREZENTACJI
owiadczenie woli w imieniu gminy
w zakresie zarzdu mieniem skada
jednoosobowo wjt (burmistrz,
prezydent miasta) albo dziaajcy
na podstawie jego upowanienia
zastpca wjta, samodzielnie albo
wraz z inn upowanion przez wjta
osob
jeeli czynno prawna moe spowodowa powstanie zobowiza pieninych, do jej skutecznoci potrzebna jest
kontrasygnata skarbnika jednostki samorzdu (gwnego ksigowego budetu), obowizek kontrasygnaty moe
wynika z pisemnego polecenia subowego (skarbnik powiadamia jednak wtedy organ stanowicy jednostki oraz
regionaln izb obrachunkow)
OBOWIZEK SZCZEGLNEJ PIECZY NAD MIENIEM
ustawa o samorzdzie gminnym oraz ustawa o samorzdzie powiatowym
przewiduje, i obowizkiem osb uczestniczcych w zarzdzaniu mieniem
gminy i powiatu samorzdu terytorialnego jest zachowanie szczeglnej starannoci przy wykonywaniu zarzdu mieniem i jego ochronie
zaostrzona odpowiedzialno cywilna i pracownicza (wina, choby nieumylna wystpuje przy niedooeniu kwalikowanego rodzaju naleytej
starannoci szczeglnej)
inne rodzaje odpowiedzialnoci:
karna (niegospodarno art. 296 KK)
odpowiedzialno za naruszenie dyscypliny nansw publicznych na podstawie ustawy z 30.6.2005 r. o nansach
publicznych
191
Tabl. 46
STATUT ZWIZKU
okrela m.in. nazw, czonkw,
zadania, zasady udziau w kosztach, zasady likwidacji zwizku
ORGANY ZWIZKU
organ stanowicy i kontrolny: zgromadzenie zwizku
skad (zwizek gmin):
wjtowie gmin uczestniczcych w zwizku (zasady reprezentacji i siy
gosu okrela statut)
organ wykonawczy:
zarzd zwizku
powoywany i odwoywany
przez zgromadzenie spord
jego czonkw
o ile statut tak stanowi, dopuszczalny jest wybr czonkw zarzdu spoza czonkw
zgromadzenia w liczbie
nieprzekraczajcej 1/3 skadu
zarzdu zwizku
z innymi wojewdztwami oraz z powiatami ze swojego obszaru w sprawie powierzenia prowadzenia zada
publicznych
192
wsppraca midzynarodowa
wojewdztwo uczestniczy w dziaalnoci
midzynarodowych instytucji regionalnych oraz jest w nich reprezentowane na
zasadach okrelonych w porozumieniu
zawartym przez oglnokrajowe organizacje zrzeszajce jednostki samorzdu
terytorialnego
Tabl. 47
STATUT
stowarzyszenia okrela
jego organizacj, zadania
oraz tryb pracy
193
Tabl. 48
zakad budetowy
jednostki samorzdu
(np. miejski zakad gospodarki
komunalnej i mieszkaniowej)
spka handlowa
jednostki samorzdu mog tworzy spki
z ograniczon odpowiedzialnoci lub spki
akcyjne, a take obejmowa udziay lub akcje
w takich spkach
np. Rzeszowska Gospodarka Komunalna Sp.
z o.o. (prowadzi m.in. przedsibiorstwa: Miejskie Przedsibiorstwo Komunikacyjne, Miejskie
Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej)
powierzenie zada
osobom zycznym, osobom prawnym
lub jednostkom organizacyjnym nieposiadajcym osobowoci prawnej
w drodze umowy na zasadach
oglnych z zachowaniem przepisw
o zamwieniach publicznych
194
Tabl. 49
stwierdzenie niewanoci
uchway lub zarzdzenia organu
samorzdu
zarzdzenia tylko w przypadku
samorzdu gminnego gdzie
zarzdzenia moe wydawa jej
jednoosobowy organ wykonawczy wjt (burmistrz, prezydent
miasta)
organy stosujce rodki:
wojewoda,
regionalna izba obrachunkowa
ORGANY NADZORU
nadzr nad dziaalnoci samorzdu wojewdztwa
sprawuje Prezes Rady Ministrw i wojewoda,
a w zakresie spraw nansowych
regionalna izba obrachunkowa
w przypadku nieuchwalenia budetu przez organ stanowicy jednostki samorzdu terytorialnego do dnia 31 marca roku budetowego, izba ustala budet tej jednostki w terminie do koca
kwietnia roku budetowego w zakresie obowizkowych zada wasnych oraz zada z zakresu
administracji rzdowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumie
w zakresie spraw powierzonych ze sfery swojej waciwoci (zadania administracji rzdowej) wojewoda moe wstrzyma wykonanie uchway i przekaza j do ponownego rozpatrzenia, wskazujc zaistniae uchybienia oraz termin jej ponownego uchwalenia
jeeli uchwaa organu gminy, powiatu lub samorzdu wojewdztwa podjta w wyniku ponownego rozpatrzenia nie uwzgldnia wskaza wojewody, moe on uchyli uchwa i wyda
w to miejsce zarzdzenie, informujc o tym waciwego ministra (zarzdzenie zastpcze)
zarzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od daty jego wydania, chyba e w tym
czasie waciwy minister wyda inne rozstrzygnicie
jeeli waciwy organ jednostki samorzdu, wbrew obowizkowi wynikajcemu z przepisw o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje
publiczne, nie podejmuje uchway, nie odwouje ze stanowiska lub nie rozwizuje umowy
o prac, wojewoda wzywa organ gminy do podjcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni
w razie bezskutecznego upywu terminu wojewoda po powiadomieniu ministra waciwego do spraw administracji publicznej wydaje zarzdzenie zastpcze
195
Tabl. 50
RODKI NADZORU
RODKI NADZORCZE
uzalenienie rozstrzygnicia
organu samorzdu od innego
organu
196
Tabl. 51
skarga nie
przysuguje, jeeli
w sprawie
orzeka ju
sd administracyjny
i skarg
oddali
warunkiem
zoenia
skargi
jest
uprzednie
wezwanie
organu do
usunicia
naruszenia
197
Tabl. 52
ORGAN IZBY
kolegium
zoone z prezesa oraz
czonkw etatowych i pozaetatowych
czonkw powouje na wniosek prezesa izby oraz liczb
ich okrela Prezes RM (etatowych na czas nieokrelonych,
pozaetatowych na 6 lat)
wymagania co do kandydatw na czonkw oraz
ograniczenia ich aktywnoci
(niepoczalno funkcji)
podobne jak przy SKO
WACIWO MIEJSCOWA
okrelona rozporzdzeniem
Prezesa RM
obecnie 16 izb w poszczeglnych
wojewdztwach
orzekanie
ZASTPCZE UCHWALANIE BUDETU JEDNOSTKI
3-osobowe skady orzekajce (od uchway skadu suy
w przypadku nieuchwalenia budetu przez organ stanowicy jedodwoanie do kolegium izby)
nostki samorzdu terytorialnego do dnia 31 marca roku budeto sprawy o szczeglnym znaczeniu nale wycznie do
wego, izba ustala budet tej jednostki w terminie do koca kwietnia
waciwoci kolegium izby (m.in. zastpcze ustalanie
roku budetowego w zakresie obowizkowych zada
budetu jednostki samorzdu terytorialnego, orzekanie
w przypadku stwierdzenia niewanoci uchway budetowej w caow trybie nadzoru o niewanoci uchwa i zarzdze wyci lub w czci budet lub jego cz dotknite niewanoci ustala
dawanych przez organy jednostek samorzdu terytorialkolegium izby
nego w sprawach nansowych)
198
Tabl. 53
podstawowe cechy:
kluczowa forma dziaania administracji
akt stosowania prawa w oparciu o akt normatywny (generalny i abstrakcyjny)
okrela wico prawa i obowizki indywidualnego adresata w konkretnej sprawie
akt jednostronny (wadcze rozstrzygnicie)
wydanie aktu musi znajdowa podstaw w ustawie
wydawany przez podmiot realizujcy zadania administracji (w szczeglnoci przez
organy administracyjne)
wydawany w zwizku ze spektrum regulacji administracyjnej, moe jednak
wywoa skutki poza prawem administracyjnym (np. decyzja wywaszczeniowa
pozbawia wasnoci skutek w prawie cywilnym)
nieakty (akty pozorne, nigdy niewywierajce skutkw prawnych, nie zachodzi konieczno ich uniewaniania)
wydane przez podmiot oczywicie niewaciwy, nieposiadajcy danej kompetencji
z pominiciem wszelkiej procedury,
np. prawo jazdy wydane przez instruktora szkoy nauki jazdy, decyzja o wywaszczeniu gruntu wydana przez zoliwego sotysa
wadliwo nieistotna
np. akt zawiera oczywiste omyki rachunkowe, pisarskie, wymagaj one wtedy sprostowania lub wyjanienia
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
199
Tabl. 54
200
Tabl. 55
DEKLARATORYJNE
odtwrcze
potwierdzaj istniejcy ju przed ich wydaniem stosunek prawny, sytuacj prawn
wynikajc z samej ustawy
z chwil ich wydania adresat nie zyskuje nowego prawa (czy te nie jest obciony
nowym obowizkiem), lecz moe skutecznie powoywa si na swoje prawo
obowizuj ex tunc (skutek prawny od chwili zajcia sytuacji owocujcej uksztatowaniem stosunku prawnego, a nie od chwili wydania aktu), np. decyzje stwierdzajce nabycie uprawnie z mocy prawa, np. nabycie prawa do emerytury
ZAWIADCZENIA
od aktw deklaratoryjnych naley odrni zawiadczenia, ktre w zasadzie nie s aktami administracyjnymi, bo nie s aktami woli
(wico ksztatujcymi sytuacj prawn adresata), lecz aktami wiedzy
niemniej posiadanie okrelonego zawiadczenia jest czsto niezbdne formalnie do uzyskania okrelonego uprawnienia lub korzyci, np. zawiadczenie o niekaralnoci
Ze wzgldu na usytuowanie adresata aktu (w zwizku ze sferami dziaania administracji)
WEWNTRZNE
adresowane do podmiotw podporzdkowanych organizacyjnie lub
subowo organowi wydajcemu akt
np. polecenia subowe
ZEWNTRZNE
adresowane do podmiotw niepodlegych organizacyjnie lub subowo organowi
wydajcemu akt przede wszystkim podmiotw prywatnych (obywatela, spki,
organizacji spoecznej)
w tej kategorii mieszcz si wszelkie DECYZJE ADMINISTRACYJNE
SWOBODNE (UZNANIOWE)
warunki wydania aktu nie s okrelone lub s tylko czciowo okrelone, pozostawiajc mniejsz lub wiksz swobod organowi administracji, ktry w zakresie uznania
administracyjnego, dokonujc okrelonego wartociowania, wybiera okrelon
merytoryczn decyzj (np. decyzja o przyznaniu zezwolenia na bro paln, decyzja
o przyznaniu koncesji)
Ze wzgldu na inicjatyw wydania
Z URZDU
organ wydaje akt z wasnej inicjatywy,
np. decyzja o ustaleniu podatku od nieruchomoci, decyzja o wywaszczeniu nieruchomoci
NA WNIOSEK
o wydanie aktu wnioskuje jego przyszy adresat, np. wniosek o wydanie
pozwolenia na budow, zezwolenia na handel alkoholem, o wydanie paszportu, przyznanie ulgi podatkowej itp.
BEZ ZGODY
np. polecenia subowe, ustalenie podatku, powoanie do
odbycia suby wojskowej, wywaszczenie nieruchomoci
SKUTKUJCE BEZPOREDNIO
np. ostateczna decyzja o wywaszczeniu nieruchomoci pozbawia prawa wasnoci, jest podstaw do
wpisu w ksidze wieczystej, akt mianowania wywouje skutki w sferze prawa pracy (choby prawo do
wynagrodzenia i okrelonego wymiaru urlopu)
SKUTKUJCE
POREDNIO
np. decyzja o przyznaniu
lokalu jako podstawa do
zawarcia umowy najmu
201
Tabl. 56
podzia ten jest wtpliwy, gdy znaczna cz aktw administracyjnych ma skutki mieszane, czsto przyznajc prawo, porednio
obcia take obowizkiem (np. wykonywanie dziaalnoci w sposb okrelony w koncesji)
Ze wzgldu na adresata lub brak adresata
AKTY INDYWIDUALNE
wedug denicji kady akt administracyjny kierowany jest do indywidualnie
oznaczonej osoby, tak wic akt indywidualny skierowany do urzdnika X,
obywatela Y czy te spki Z jest zasad
AKTY RZECZOWE
nieposiadajce adresata w sensie podmiotu prawa, np. akt
nadania nazwy ulicy, imienia
szkole, ustalajcy herb gminy
podzia ten moe by dyskusyjny ze wzgldu na podstawowy wymg denicyjny aktu administracyjnego (zob. Akt administracyjny cz I)
Ze wzgldu na temporalny i incydentalny zakres obowizywania
BEZTERMINOWE
niezawierajce
okrelania czasu
ich obowizywania
TERMINOWE
ustalajce stosunek
prawny na okrelony czas, np. koncesja
wydana na 10 lat
JEDNORAZOWE
akt zwizany z incydentalnym wydarzeniem,
po ktrego zanikniciu
przestaje obowizywa
ZAWIERAJCE WARUNEK
warunek rozwizujcy: w przypadku ziszczenia si
przyszego, niepewnego zdarzenia akt traci moc
warunek nawizujcy: w przypadku ziszczenia si
przyszego, niepewnego zdarzenia akt zyskuje moc
inne
PROMESY
s przyrzeczeniem organu administracji, e wyda w przyszoci
akt administracyjny okrelonej treci, np. promesa wydania koncesji (w promesie uzalenia si udzielenie koncesji od spenienia
okrelonych warunkw; w okresie obowizywania promesy
nie mona odmwi wydania przyrzeczonego aktu, chyba e
w midzyczasie zmianie ulegy istotne okolicznoci okrelone
w ustawie z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
WSPWYDAWANE
zezwolenie dotyczce wytwarzania lub importu wycznie produktw leczniczych weterynaryjnych wydaje Gwny Lekarz Weterynarii w porozumieniu z Gwnym Inspektorem Farmaceutycznym
WYDAWANE PO ZASIGNICIU OPINII
np. zezwolenie na wytwarzanie odpadw niebezpiecznych wydaje
starosta po zasigniciu opinii wjta
LICENCJA
nadaje uprawnienia zwizane z posiadaniem okrelonych kwalikacji
KONCESJA
sfera reglamentacyjna nadaje
prawo do podjcia okrelonej
dziaalnoci (obecnie tylko
6 dziedzin dziaalnoci podlega
koncesjonowaniu, np. wytwarzanie broni i amunicji i obrt nimi)
202
Tabl. 57
DECYZJA ADMINISTRACYJNA
kada decyzja administracyjna jest aktem administracyjnym
merytoryczno
decyzja rozstrzyga spraw w caoci lub w czci co do jej istoty
(merytorycznie) lub w inny sposb
koczy spraw w danej instancji
konkretno
dotyczy konkretnej sytuacji
faktycznej
indywidualno
adresatem decyzji
jest indywidualnie
oznaczony podmiot
przykad: prezydent Krakowa (jako prezydent miasta na prawach powiatu peni te funkcj starosty dla miasta na prawach powiatu
Krakowa) wydaje decyzj w sprawie pozwolenia na budow, zezwalajc na wybudowanie domu o powierzchni 200 m2, na dziace X1,
pooonej w Krakowie, inwestorowi Janowi Kowalskiemu
CECHY DECYZJI W UJCIU MATERIALNYM (L. ukowski)
DECYZJE PROCESOWE
203
Tabl. 58
uzasadnienie prawne
wyjanienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisw prawa
wymienienie w uzasadnieniu wycznie przepisw bez podania przyczyn
kwalikacji prawnej oraz zastosowanych metod wykadni jest niewystarczajce
zaniechanie
uzasadnienia
decyzji stanowi
jej wad i moe
by przedmiotem jej uchylenia
w postpowaniu
odwoawczym
204
DECYZJE WYDAWANE
W IMIENIU
art. 268a KPA: Organ administracji
publicznej moe w formie pisemnej
upowania pracownikw kierowanej
jednostki organizacyjnej do zaatwiania spraw w jego imieniu w ustalonym zakresie, a w szczeglnoci do
wydawania decyzji administracyjnych,
postanowie i zawiadcze
Tabl. 59
warunek
zlecenie
Ustawodawca czsto posuguje si w przepisach okrelajcych uwarunkowania decyzji pojciem warunku, np. dopenianie okrelonych warunkw, cho
obowizek taki naleaoby kwalikowa raczej jako zlecenie. Dla prawidowego odrnienia zlecenia od warunku mona, jak si wydaje, przyj, i celem
zlecenia jest spowodowanie pewnego zdarzenia, wywoanie okrelonego skutku
przez podmiot, na ktrego korzy decyzja zostaa wydana, a warunek jest
zdarzeniem, ktrego ziszczenie lub nieziszczenie nie podlega lub podlega tylko
czciowo woli adresata decyzji.
205
Tabl. 60
206
Tabl. 61
czynnoci materialno-techniczne
np. zatrzymanie przez funkcjonariusza Policji, zablokowanie k
pojazdu parkujcego nieprawidowo, dorczanie pism, sporzdzanie protokou z czynnoci, wpis do odpowiedniego rejestru
musz posiada wyran podstaw prawn
wewntrzne
dziaania organu administracyjnego w stosunku do
podporzdkowanych podmiotw (sfera wewntrzna
dziaania administracji)
regulowane przez przepisy wewntrzne, np. prawo powielaczowe: instrukcj (kancelaryjn)
zewntrzne
dziaania organu administracyjnego w stosunku do adresatw
niepodporzdkowanych subowo ani organizacyjnie (podmiotw prywatnych)
musz posiada podstaw w prawie powszechnie obowizujcym
lub wynika z aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej)
prowadzenie okrelonych
rejestrw
i dokonywanie w nich wpisw (np. rejestr pojazdw,
ewidencja dziaalnoci
gospodarczej, rejestry rzeczoznawcw, dziaalnoci
regulowanej itp.)
prowadzenie dziaalnoci informacyjnej (np. oglna zasada informowania stron w postpowaniu administracyjnym o okolicznociach faktycznych i prawnych, aby strona nie poniosa szkody
z powodu nieznajomoci prawa, obowizek naoony na wjta dotyczcy informowania mieszkacw gminy o wykorzystaniu rodkw budetowych gminy)
dziaania uwiadamiajce i propagandowe (pomoc w przeciwdziaaniu alkoholizmowi i narkomanii, rozwizywaniu problemw spoecznych)
czynnoci egzekucyjne (charakter wadczy np. wejcie do lokalu, usunicie z miejsca egzekucji
osb przeszkadzajcych w jej prowadzeniu)
wydawanie zawiadcze
207
Tabl. 62
POSTPOWANIA SPECJALNE
W SPRAWIE UBEZPIECZE SPOECZNYCH (Dzia III)
ZAWIADCZE (Dzia VII)
SKARG I WNIOSKW (Dzia VIII)
ROZSTRZYGANIE SPORW O WACIWO
208
Tabl. 63
209
Tabl. 64
rodki zaspakajajce
zmierzaj bezporednio do wykonania obowizku
rodki przymuszajce
przez sw dolegliwo zmierzaj porednio do wykonania obowizku, stosowane wyjtkowo grzywna w celu przymuszenia
NIEWADCZE
zobowizany (dunik), dunik zajtej wierzytelnoci,
biegy skarbowy, dozorca zajtej ruchomoci, zarzdca zajtej nieruchomoci
w egzekucji zobowiza pieninych
o kompetencji oglnej
(wyspecjalizowany, domylny organ egzekucji):
naczelnik waciwego
terytorialnie urzdu
skarbowego
210
Tabl. 65
ROZSTRZYGANIE SPORW
KOMPETENCYJNYCH
NSA rozstrzyga spory o waciwo midzy
organami jednostek samorzdu terytorialnego i midzy samorzdowymi kolegiami
odwoawczymi oraz spory kompetencyjne
midzy organami tych jednostek a organami administracji rzdowej
akty normatywne
administracji
akty prawa miejscowego organw
jednostek samorzdu terytorialnego
i terenowych organw administracji
rzdowej
akty nadzoru
nad dziaalnoci
organw jednostek
samorzdu terytorialnego
ROZSTRZYGNICIA SDU
uchylenie aktu
jeli uchyla decyzj lub postanowienie w caoci albo w czci, gdy stwierdzi:
naruszenie prawa materialnego, ktre
miao wpyw na wynik sprawy
naruszenie prawa dajce podstaw do wznowienia postpowania administracyjnego
inne naruszenie przepisw postpowania,
jeeli mogo ono mie istotny wpyw na
wynik sprawy
stwierdzenie niewanoci aktu
stwierdza niewano wadliwej decyzji
lub postanowienia w caoci lub w czci
(w przypadku zajcia przyczyn okrelonych
prawem proceduralnym art. 156 KPA lub
w innych przepisach)
poprzestaje na stwierdzeniu, i decyzja lub
postanowienie zostao wydane z naruszeniem prawa, jeli zachodz przyczyny
okrelone w KPA lub innych przepisach
zobowizuje organ do czynnoci
sd, uwzgldniajc skarg na bezczynno
organw w sprawach, zobowizuje organ
do wydania w okrelonym terminie aktu lub
dokonania czynnoci lub stwierdzenia albo
uznania uprawnienia lub obowizku wynikajcych z przepisw prawa
stwierdzenie
niewanoci
sd, uwzgldniajc skarg na akt
prawa miejscowego, stwierdza
niewano tego
aktu w caoci
lub w czci albo
stwierdza, e
zostay wydane
z naruszeniem
prawa, jeeli
przepis szczeglny wycza
stwierdzenie ich
niewanoci
uchylenie aktu
nadzoru
sd, uwzgldniajc skarg
jednostki
samorzdu
terytorialnego
na akt nadzoru,
uchyla ten akt
inne
akty organw jednostek samorzdu
terytorialnego i ich
zwizkw, podejmowane w sprawach
z zakresu administracji publicznej
w sprawach,
w ktrych przepisy
ustaw szczeglnych
przewiduj sdow
kontrol, stosujc
rodki okrelone
w tych przepisach
pisemne interpretacje przepisw prawa
podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach
WYCZENIE
WACIWOCI
sdy administracyjne nie s waciwe
w sprawach:
wynikajcych z nadrzdnoci i podlegoci organizacyjnej
w stosunkach midzy
organami administracji publicznej
wynikajcych z podlegoci subowej
midzy przeoonymi i podwadnymi
odmowy mianowania
na stanowiska lub powoania do penienia
funkcji w organach
administracji publicznej, chyba e obowizek mianowania lub
powoania wynika
z przepisw prawa
niektre sprawy
wizowe
211
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1. Pojcie pastwo
Literatura podstawowa:
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie do nauki o pastwie i prawie, Lublin 2003,
Rozdzia IV.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki o pastwie i polityce, Lublin 2007, Rozdzia I.
Literatura uzupeniajca:
J. Jellinek, Oglna nauka o pastwie, Warszawa 1921.
Tabl. 2. Cechy pastwa
Literatura podstawowa:
L. Antonowicz, Podrcznik prawa midzynarodowego, Warszawa 2006, Rozdzia V i VI.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia V.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia I.
Literatura uzupeniajca:
J. Bodin Andegaweczyk, Sze ksig o Rzeczypospolitej, Warszawa 1958.
J. J. Rousseau, Umowa spoeczna, Kty 2002.
Akty prawne:
Konstytucja RP z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.).
Karta Narodw Zjednoczonych z 26.6.1945 r. umowa midzynarodowa powoujca ONZ, podpisana
w San Francisco (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.), wesza w ycie 24.10.1945 r.
Tabl. 3. Teorie powstania pastwa
Literatura podstawowa:
L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyku XX wieku, Warszawa 2005.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia III.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia III.
Literatura uzupeniajca:
Arystoteles, Polityka; Ustrj polityczny Aten, [w:] Dziea wszystkie, t. 6, Warszawa 2001.
w. Augustyn, Pastwo Boe, Kty 1998.
F. Engels, Anty-Duhring: pan Eugeniusz Duhring dokonuje przewrotu w nauce, Warszawa 1949.
Tene, Pochodzenie rodziny, wasnoci prywatnej i pastwa. W zwizku z badaniami Lewisa A.
Morgana, Warszawa 1977.
T. Hobbes, Lewiatan czyli Materia, forma i wadza pastwa kocielnego i wieckiego,
Warszawa 1954.
L. Gumplowicz, Socjologiczne pojmowanie historii (przedruk odbitki z Przegldu Filozocznego,
Warszawa 1899), Warszawa 1960.
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
213
215
217
219
221
223
225
227
229
230
231
233
234
235
237
238
Indeks rzeczowy
(Liczby oznaczaj numery stron)
Acquis communautaire 64
Administracja 141, 143
dziaanie 148
niewadcze formy 148, 206207
paszczyzny 148
sfery 148
wadcze formy 148
kontrola sdowa 153
niezespolona 171
pastwowa 144145
rzdowa 164
dziay 164
swoiste rda prawa wewntrznego 149
zespolona 170
Agencje pastwowe (rzdowe) 154, 159
Akt administracyjny 19, 199202
kontrola 153
zob. Decyzja administracyjna
Akt normatywny 19
kontrola 115, 153
ogaszanie 26, 90
zob. rda prawa
Akt prawa miejscowego 19, 23, 25, 169, 181
Akt prawny 17, 19, 20, 102
budowa 3336
Analogia iuris 49
Analogia legis 49
Argumentum a fortiori 50
Aparat administracyjny 162
Aparat pastwowy 8
Apelacja 63
Centralizacja 147
Common law 16, 21, 23
Czynno konwencjonalna 51
Czynnoci prawne 51
B
Budet pastwa 122
D
Decentralizacja 147
Decyzja administracyjna 19, 121, 148, 156, 205
zob. Akt administracyjny
Denicja legalna 31, 33, 41
Dekoncentracja 147, 162
Delikt konstytucyjny 118
Demokratyczne pastwo prawne 10
standardy midzynarodowe 11
zasady 11, 79
Doktryna 19, 23
Domniemanie 61
faktyczne 61
prawne 61
Dowody 6162
Dyspozycja normy prawnej 27, 28, 29, 30
Dziaalno gospodarcza 56
Dziennik Ustaw 20, 26, 90, 97
E
Egzekucja w administracji 209210
zob. Odpowiedzialno prawna
F
Fakty prawne 51
Falandyzacja prawa 50
Finanse publiczne 122
Fontes iuris cognoscendi 23
Fontes iuris oriundi 23
239
Indeks rzeczowy
G
Ga prawa 17, 18
Gmina 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Grupy nacisku 9
Gospodarka komunalna 194
H
Hierarchiczne podporzdkowanie 147
Hipoteza normy prawnej 27, 28, 29, 30
I
Immunitet
formalny 98, 101, 111, 120
materialny 98
parlamentarny 97, 98
Inicjatywa ustawodawcza 96, 105, 122
Incompatibilitas 97, 100
Informacja prawna 2324
Instytucja prawna 17
Interes prawny 61
Ius cogens 18
Ius dispositivum 18
J
Jednostki organizacyjne (instytucjonalne) 53, 54
substrat 55
Jednostki samorzdu terytorialnego 179187
dochody 189
mienie 190191
zadania 177
zob. Gmina, Powiat, Wojewdztwo
Jzyk prawniczy 31
Jzyk prawny 31
K
Kierownictwo 150
Klauzula generalna 36, 41
Komisarz wyborczy 125
Komisje wyborcze 125
Komitet wyborczy 128, 130, 132, 136
Konstytucja 75
rodzaje 75
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19, 23, 75, 76
zasady 78
zmiana 77, 104, 137
Kontrasygnata 102
Kontrola 150
midzyresortowa 152
nad samorzdem terytorialnym 198
resortowa 152
rodzaje 151
240
Indeks rzeczowy
Odpowiedzialno prawna 57
typy 5861
Okrg wyborczy 127
Organ administracji 121, 155157
centralny 156, 157, 163
naczelny 156, 157, 163
rzdowej 156
samorzdowej 156
Organ pastwowy 8, 154
Organy wyborcze 125, 134, 135
Orzecznictwo 19, 21, 23
Osoba zyczna 53, 56
Osoba prawna 53, 56
likwidacja 55
mieszana 54
pastwowa 54
samorzdowa 54
teorie 55
typy 55
tworzenie 55
uomna 53, 56
P
Pastwo 3, 4
forma 7
funkcje 6
teorie powstania 5
typ 7
zob. Demokratyczne pastwo prawne
Pastwo prawa 10, 11
zob. Demokratyczne pastwo prawne
Pastwowa Komisja Wyborcza 125
Pastwowy zasb kadrowy 166
Parlament Rzeczypospolitej Polskiej
zob. Sejm
Partia polityczna 9, 84, 85
Podmioty administracyjne 154
Podmioty administrujce 154, 158159
Podmioty prawa 53
zob. Osoba zyczna, Osoba prawna
Podzia terytorialny 173175
Postpowanie administracyjne 208
Postpowanie procesowe 6163
Powiat 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Prawa czowieka i obywatela 8183
katalog 84
konstytucyjne rodki ochrony 83
zob. Rzecznik Praw Obywatelskich
zasady oglne 82
Prawo 6
a normy pozaprawne 15
formalne (proceduralne) 18, 6163
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
funkcje 6
koncepcje 14
obowizywanie 4243
podziay 18
w znaczeniu podmiotowym 17
w znaczeniu przedmiotowym 17
zasady 32
Prawo administracyjne 18, 32, 142, 143
Prawo wyborcze
bierne 126, 127, 130, 131, 134, 135
czynne 126, 127, 130, 131, 134, 135
Prezes Rady Ministrw 104, 106, 107, 108, 109, 110
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 97, 101, 107, 123
akty urzdowe 102
kompetencje 103104
odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu 118
prerogatywy 102
Proces ustawodawczy 9696
Protest wyborczy 129, 130, 133, 136
Prg wyborczy 124, 126, 129, 133, 136
Przedsibiorca 56
Przepis 17
bezwzgldnie obowizujcy (ius cogens) 18, 35
blankietowy 34, 40
jednostronnie obowizujcy (semidyspozytywny) 18, 35
rodzaje 3336
wzgldnie obowizujcy (ius dispositivum) 18, 35
Publikator urzdowy 20, 26, 90
R
Rada Bezpieczestwa Narodowego 103
Rada Gabinetowa 104
Rada Ministrw 104, 105109, 123
kompetencje 105
odpowiedzialno polityczna 108
odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu 118
struktura 106
tryb powoywania 92, 107
Rada Polityki Pieninej 104, 122
Ratio legis 46
Referendum
oglnokrajowe 137
lokalne 110, 138
Regionalna izba obrachunkowa 156, 198
Reguy inferencyjne 49
Reguy kolizyjne 43
Retroakcja 26, 90
Roszczenie 17
Rozporzdzenie 19, 23, 24, 109, 121, 123
porzdkowe 169
z moc ustawy 19, 24, 123
Rzecznik Praw Obywatelskich 83, 120
241
Indeks rzeczowy
S
242
U
Umowa midzynarodowa 19, 23, 24, 103, 115, 137
Unia Europejska 64-72
czonkowie 64
lary 64
instytucje 6871
obowizywanie prawa 43
obywatelstwo 86
rda prawa 6667
Uprawnienie 17
Urzd 162
Ustawa 19, 23, 24, 115
budetowa 122
zob. Budowa normy prawnej, Zasady techniki
prawodawczej
V
Vacatio legis 90
W
Weto prezydenckie 97, 104
Wadza sdownicza 111
zasady konstytucyjne 111
Wadztwo
administracyjne 142
zakadowe 172
Wnioskowanie z podobiestwa (argumentum
a simili) 49
Wnioskowanie z przeciwiestwa (a contrario) 50
Wojewoda 168, 169
Wojewdzki dziennik urzdowy 20, 26, 90
Wojewdztwo 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Wotum nieufnoci 108
Wotum zaufania 107, 109
Wybory 124136
do Parlamentu Europejskiego 135136
do Sejmu 92, 125, 126129
do Senatu 92, 125, 126129
na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 125, 130
samorzdowe 110, 131134
stwierdzenie wanoci 129, 130, 133, 135
zarzdzanie 127, 130, 131, 134, 135
wjta (burmistrza, prezydenta miasta) 125, 135
Wykadnia prawa 4448
Wynikanie aksjologiczne 49
Wynikanie instrumentalne 49
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
Indeks rzeczowy
Z
Zakad administracyjny 154, 172
Zasada legalizmu 10, 79
Zasada prawna 114
Zasada spoecznej gospodarki rynkowej 80
Zasady techniki prawodawczej 3741
Zdolno do czynnoci prawnych 53
Zdolno prawna 53
Zdolno procesowa 61
Zdolno sdowa 61
243
PLANSZE
BECKA
Podst
awypr
awask
adaj
si
zt
r
zechczci
.
W pi
er
wszej zapr
ezent
owane zost
a
y el
ement
ar
ne zagadni
eni
a pr
awa,
t
r
adycyj
ni
e zal
i
czane do pr
zedmi
ot
u:
Pr
awoznawst
wo l
ub
Wst
p do
pr
awoznawst
wa
,znaj
duj
cegosi
wpr
ogr
ami
est
udi
wpr
awni
czych.Wi
adomoci
t
e st
anowi
naj
czci
ejt
ake t
r
zon pr
zedmi
ot
w pr
awnych nauczanych na
ki
er
unkachni
epr
awni
czychw r
amach
Podst
aw pr
awa
,
El
ement
w pr
awaczy
t
e
Encykl
opedi
ipr
awa
.
W czci dr
ugi
ej zapr
ezent
owana zost
a
a podst
awowa mat
er
i
a pr
awa
konst
yt
ucyj
nego,awi
cpr
zedewszyst
ki
mt
emat
ykazasadust
r
oj
owychpast
wa,
st
r
ukt
ur
aikompet
encj
eor
ganw past
wowych,at
akepodst
awowezagadni
eni
a
pol
ski
egopr
awawybor
czego.
Cz t
r
zeci
a zawi
er
a wi
adomoci z zakr
esu czci ogl
nej pr
awa
admi
ni
st
r
acyj
nego.Pr
zedst
awi
apoj
ci
at
ypowedl
aadmi
ni
st
r
acj
i
,char
akt
er
yzuj
e
r
ne r
odzaj
e podmi
ot
w admi
ni
st
r
acyj
nych,f
or
my dzi
a
ani
a admi
ni
st
r
acj
ize
szczegl
nym uwzgl
dni
eni
em akt
w admi
ni
st
r
acyj
nych, a t
ake el
ement
y
pr
ocedur
yadmi
ni
st
r
acyj
nej
.
Podst
awypr
awaki
er
owaneszar
wnodost
udent
wpr
awa,j
akis
uchaczy
ki
er
unkw ni
epr
awni
czych,umol
i
wi
aj
szybki
e por
zdkowani
e isyst
emat
yzowani
emat
er
i
a
u.Wal
or
yopr
acowani
apozwal
aj
kszt
a
t
owakr
gpot
encj
al
nych
Czyt
el
ni
kw szer
okoczyni
cznowejpr
opozycj
iWydawni
ct
waC.H.BECKuni
wer
sal
neopr
acowani
epodst
awowychwi
adomociopr
awi
e.
Mat
eusz Dr
oba asyst
ent Uni
wer
syt
et
u Rzeszowski
ego. Posi
ada bogat
e
dowi
adczeni
e dydakt
yczne. Pr
owadzi
zaj
ci
a (
wi
czeni
a) z pr
zedmi
ot
w
pr
awni
czych na ki
er
unku pr
awni
czym or
azwyk
adyiwi
czeni
a na ki
er
unkach
ni
epr
awni
czych(
m.
i
n.ekonomi
i
)
,wt
ym t
akewwyszejszkol
ezawodowej
.Aut
or
publ
i
kacj
inaukowychzzakr
esupr
awaadmi
ni
st
r
acyj
negoicywi
l
nego.
PODSTAWYPRAWA
Podst
awypr
awaspi
er
wszpozycj
w nowejser
i
ipubl
i
kacj
iWydawni
ct
wa
C.H.BECKPLANSZEBECKA.Ser
i
at
aopi
er
asi
napr
ezent
acj
iwi
adomoci
w t
abl
i
cach, schemat
ach i wykr
esach, st
anowi
cych samodzi
el
ne ca
oci
,
wdomi
nuj
cym uk
adzi
e:j
ednozagadni
eni
ej
ednast
r
ona.
DROBA
PLANSZEBECKA
PLANSZEBECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJ
NE
PRAWOADMI
NI
STRACYJ
NE
www.
skl
ep.
beck.
pl
,emai
l
:
dz.
handl
owy@beck.
pl
ht
t
p:
/
/
www.
beck.
pl
,t
el
.0223112222,f
ax:0223377601
I
S
BN9
7
8
8
3
2
5
5
0
0
5
2
9788325500528
c
e
na4
9z
MATEUSZDROBA