KAPITULLI VIII

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

PhD.Cand.Artur HADROJ

JANAR, 2014

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Tabela e Prmbajtjes
8. PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN ......................................................................... 3
8.1. sht Papunsia? ...................................................................................................................... 3
8.2. Si matet papunsia?...................................................................................................................... 4
8.3. Norma Natyrore e papunsis ...................................................................................................... 5
8.4. Sa gjat jan t papunt pa pun? ................................................................................................ 6
8.5. Prse gjithmon disa njerz jan t papun? ................................................................................ 6
8.6. Kompromisi afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis.................................................. 10
8.7. Prejardhja e vijs s Phillips ...................................................................................................... 11
8.8. Zhvendosjet n vijn Phillips: Roli i pritshmrive ..................................................................... 13
8.8.1. Vija afatgjat Phillips .............................................................................................................. 13
8.9. Indeksi i Mizerjes ....................................................................................................................... 16
Pyetje dhe Problema ........................................................................................................................... 19

PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

KAPITULLI VIII
8. PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN
Papunsia prbn nj ndr smundjet m t rnda makroekonomike. Rritja e treguesit
t papunsis konsiderohet si nj simptom e fazs s rnies ekonomike. Prandaj analiza
teorike e saj merr nj rndsi t veant, sepse na lejon t prcaktojm drejt edhe
medikamentet, politikat prkatse pr ta shruar ose t paktn pr ta qetsuar kt
smundje.
Humbja e nj vendi pune mund t jet ngjarja m e pikllueshme ekonomike n jetn
e nj personi. Shumica e njerzve mbshteten n t ardhurat e tyre nga puna pr t ruajtur
standartin e jetess. Dhe shum njerz fitojn nga puna e tyre jo vetm t ardhurat, por
gjithashtu edhe ndjesi t arritjeve personale. Humbja e vendit t puns d.m.th nj standart m
i ult i jetess n t tashmen, ankth pr t ardhmen dhe nj vetvlersim i reduktuar pr veten.
N kapitujt e mparshm kemi par disa nga forcat q prcaktojn nivelin dhe rritjen e
standartit t jetess s nj vendi. Kryesisht kur i referohemi nivelit t kursimeve t nj
ekonomie, pr shkak se kursimet shrbejn pr t financuar investimet dhe pr rrjedhoj rritja
e investimeve si nj komponent i krkess agregate ndikon n rritjen e prodhimit t
prgjithshm t vendit. Nj faktor madje edhe m evident pr standartin e jetess s nj
vendi, sht norma e papunsis q ai prjeton n mnyre tipike. Njerzit q do t donin t
punonin, por nuk mund t gjejn nj vend pune, nuk i kontribojn prodhimit nga ekonomia e
mallrave dhe shrbimeve. Megjithse njfar shkalle papunsie sht e pashmangshme n nj
ekonomi t hapur me mijra firma dhe miliona puntor, norma e papunsis ndryshon n
mas t konsiderueshme n varsi t kohs dhe vendeve.
8.1. sht Papunsia?
Nj person quhet i papun n qoft se nuk disponon nj vend pune dhe sht i
gatshm pr pun. Numri i t papunve n nj ekonomi t caktuar sht numri i njerzve n
mosh pr pun, t cilt jan t aft dhe t gatshm pr t punuar n nivelet ekzistuese t
pagave dhe q kan nj vend pune.
Dy karakteristikat kryesore t nj rnie ekonomike jan renia e GDP-s dhe rritja e
papunsis. Ndryshimet n prodhim maten nprmjet llogaritjes s GDP-s, kurse ndryshimet
PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

n papunsi maten nprmjet llogaritjes s norms s papunsis. T dhnat statistikore pr

llogaritjen e norms s papunsis mund t merren n rrug t ndryshme. Si burime kryesore
statistikore mund t shrbejn t dhnat e mbledhura nga anketa e papunsis apo t dhnat
pr numrin e atyre individve q jan t rregjistruar n zyrat e puns. Vende t ndryshme
prdorin burime t ndryshme pr t matur normen e papunsis, por e prbashkta sht se
nje individ n nj koh t caktuar, mund t jet i zn me pun, i papun ose jasht forcs
puntore.
-

I zn me pun ( i punsuar) konsiderohet ai person q kryen nj pun t pagueshme,

qoft edhe kur mungon prkotsisht n pun pr shkak se sht i smur, me pushime
ose n greve.

T papun konsiderohen ata persona q nuk jan n pun por krkojn pun n
mnyr aktive ose q presin t rikthehen n pun.

T punsuarit plus t papunt prbjn Forcn Puntore. T gjith t tjert q jan n mosh
pune por nuk jan t zn

me pun dhe nuk krkojn n mnyr aktive pun, ata

konsiderohen si jasht forcs puntore.

8.2. Si matet papunsia?
Si e masin zakonisht agjencit qeveritare normn e papunsis n ekonomi? Ekzistojn dy
mnyra baz:
1. Numrimi i pretenduesve. Nj mnyr e thjesht sht t numrohen njerzit, t cilt
perfitojn pagesat pr papunsin n formn e transfertave. Meqense prfitimet i paguan
nj agjenci shtetrore, do t jet e leht t mblidhen t dhna mbi numrin e pretenduesve.
Qeveria ka gjithashtu nj ide t mir t krahut total t puns q sht e punsuar, sepse
merr nga ato pagesat pr taksat mbi t ardhurat personale. Athere sipas ksaj mnyre
norma e papunsi sht:

2. Anketat e forcs s puns. Metoda e dyt dhe ndoshta m e besueshmja sht duke dal
dhe duke pyetur njerzit, bazuar n prkufizimin e papunsis. Anketat e forcs s puns,
PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

bazuar n prkufizimin e standartizuar t papunsis nga Zyra Ndrkombtare e Puns

(International Labor Office) ILO, sht se: dikush q sht pa pun dhe i cili sht i
gatshm t filloj pun brenda dy javve pasuese dhe, ose ka qen duke krkuar pun
brenda katr javeve t kaluara, ose po pret t filloj nj pun. Kur qeveria ka vendosur t
gjith individt e mbuluar nga anketimi n nj kategori, ajo llogarit statistikat e ndryshme
pr gjendjen e tregut t puns. Forca e puns prkufizohet si shuma e t punsuarve dhe t
papunve.

Forca e Puns = Numri i t Papunve + Numri i t Punsuarve

Athere norma e papunsis matet si prqindje e forcs s puns t papun.

T njjtat rezultate t anketimit prdoren pr t prodhuar statistika n lidhje me pjesmarrjen

n tregun e puns.

Kjo statistik tregon pjesn e popullsis q ka zgjedhur t marr pjes n tregun e puns.
Prve statistikave t msiperme, me t dhnat e ankets mund t prllogariten edhe statistika
n lidhje me papunsin dhe pjesmarrjen n tregun e puns pr kategori t ndryshme t
shoqeris si: gra, burra, t rinj, t moshuar, sipas rracave, arsimit, etj, t cilat mund ti
sherbejn qeveris gjat hartimit t politikave t saj.
8.3. Norma Natyrore e papunsis
Nj ndr konceptet kryesore t teoris s tregut t puns n makroekonomin moderne
sht koncepti i Norms Natyrore t Papunsis. Norma natyrore e papunsis sht ajo
norm papunsie n t ciln tregjet e puns dhe t t mirave jan t balancuara. Pra, norma
natyrore e papunsis sht ajo norm papunsie, n t ciln forcat influencuese t mimeve,
pagave, inflacionit jan t balancuara.

PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

8.4. Sa gjat jan t papunt pa pun?

Duke e par papunsin si nj problem serioz pr nj ekonomi t caktuar, vlen t
theksohet dallimi i kohzgjatjes s papunsis. N qoft se papunsia sht afatshkurtr
arrijm n konkluzionin se ajo sht nj problem i madh pr ekonomin. Puntorve mund
tu duhen pak jav pr t gjetur nj vend pune, (nse jan t gatshm). Ndrsa n qoft se
papunsia sht afatgjat, athere arrijm n konkluzionin se sht nj problem serioz.
Puntort e papun pr shum koh ka shum t ngjar t prjetojn vuajtje ekonomike dhe
psikologjike, pse jo edhe t nxiten drejt rrugve t jashtligjshme pr fitimin e t ardhurave
duke ndikuar edhe n rritjen e nivelit t kriminalitetit.
Meqense kohzgjatja e papunsis mund t ndikojn n interpretimin ton n lidhje
me madhsin e problemit, athere supozojm se ne vizitojm do jav t vitit Zyrn e Puns
n qytetin e Durrsit pr t studiuar t papunt. do jav ne konstatojm se jan katr puntor
t papun, tre nga kta puntor jan t njjtit individ pr t gjith vitin, ndrsa personi i katrt
ndryshon pr do jav. Bazuar n kt provoj, a do t thoni juve q papunsia sht tipikisht
afatgjat apo afatshkurtr?
Pr tiu prgjigjur ksaj pyetje na duhet t bjm disa llogaritje t thjeshta: N kt
shembull ne kemi takuar gjithsej gjat vitit 55 njerz t papun (52 jav * 1 puntor) + 3
puntor = 55 , prej tyre 52 jan t papun pr nj jave dhe tre jan t papun pr t gjith vitin.
Kjo do t thot q

e periudhave t papunsis jan t shkurtra. Tani marrim

n konsiderat sasin totale t papunsis. T tre njerzit e papun pr nj vit (52 jav)
formojn 156 jav papunsi (52 * 3) = 156 jav papunsi. Bashk me 52 njerzit e papun pr
nj jav formojn: (52 * 3) + 52 = 208 jav papunsi. N kt shembull

papunsis i atribuohet atyre individve q jan t papun pr nj vit t plot. Pra shumica e
papunsis s vrojtuar n zyrn e puns n kt koh sht afatgjat.
8.5. Prse gjithmon disa njerz jan t papun?
Kemi diskutuar deri tani se far sht papunsia dhe se si matet ajo dhe problemet q
lindin n interpretimin e statistikave t papunsis. Megjithat nuk kemi shpjeguar se prse
ekonomit prjetojn papunsi. N shumicn e tregjeve n ekonomi, mimet prshtaten pr t
sjell n ekuilibr sasin e ofruar dhe sasin e krkuar. N nj treg ideal t puns, pagat do t
prshtateshin pr t balancuar sasin e puns s ofruar dhe sasin e puns s krkuar. Kjo
PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

prshtatje e pagave do t siguroj q t gjith puntort jan gjithmon t punsuar. Natyrisht,

realiteti nuk i prgjigjet ktij ideali. Ka gjithmon puntor q jan pa pun, edhe kur
ekonomia n trsi shkon mir. Me fjal t tjera, norma e papunsis asnjhere nuk bie n
zero, por n vend t ksaj luhatet rreth norms natyrore t papunsis. Ekzistojn arsye t
shumta se prse disa individ jan t papun:
1. Nj arsyeje prse ekonomit prjetojn gjithmon njfar papunsie, sht krkimi i nj
vendi pune. Krkimi i nj vendi pune sht proesi i iftimit t puntorve me vendet e
prshtatshme t puns. N qoft se t gjith puntort dhe t gjith vendet e puns do t
ishin njlloj, pra t gjith puntort do t ishin t mirprshtatur pr t gjitha vendet e
puns, krkimi i vendit t puns nuk do t ishte problem. Puntort e pezulluar do t
gjenin me shpejtsi vende t reja pune, t cilat do t ishin t mirprshtatura pr ta. Por n
fakt, puntort dallohen n shijet dhe aftsit e tyre, vendet e puns dallohen nga atributet
e tyre dhe informacioni n lidhje me kandidatt pr vende pune dhe vendet vakante t
puns sht shprndar ngadal midis shum firmave dhe familjeve n ekonomi.
2. Ligjet e pags minimale. Pr t kuptuar papunsin ne duhet t rishikojm sesi lind
papunsia nga ligjet e pags minimale. Megjithse pagat minimale nuk jan nj arsye
kryesore pr papunsin n ekonomi, ato kan nj efekt t rndsishm mbi disa nga
grupet me nivele veanrisht t larta t norms s papunsis.Kur nj ligj i pags
minimale e detyron pagn t mbetet mbi nivelin q balancon ofertn dhe krkesn, ai rrit
sasin e ofruar t puns dhe redukton sasin e krkuar t puns, t krahasuar me nivelin e
ekuilibrit. Ligjet e pags minimale nuk jan nj arsye prcaktuese pr papunsin,
shumica e puntorve n ekonomi kan paga mjaft m t larta sesa minimumi ligjor.
Ligjet e pags minimale jan detyruese m s shumti pr pjestart m pak t kualifikuar
dhe m me pak prvoj t tregjeve t puns, si jan t rijnt. Vetm midis ktyre
puntorve, ligjet e pags minimale shpjegojn ekzistencen e papunsis.

PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Grafiku 8.1. Papunsia nga nj pag mbi nivelin e ekuilibrit.

Teprica e puns = Papunsi

Paga

SL
Paga Minimale

E
WE

DL

LD

LE

LS

Numri t punsuarve

N kt treg t puns, paga n t ciln oferta dhe krkesa balancohen sht WE (paga e
ekuilibrit). N kt pag t ekuilibrit, sasia e ofruar e puns dhe sasia e krkuar e puns
barazohen t dyja me LE (numri i puntorve n ekuilibr). N t kundrt, n qoft se paga
sht e detyruar t mbetet mbi nivelin e eluilibrit, ndoshta pr shkak t nj ligji mbi pagn
minimale, sasia e ofruar e puns, rritet n LS dhe sasia e krkuar e puns bie n LD. Teprica e
puns q rezulton, LS LD prfaqson papunsin.
3. Ekonomiksi i Sindikatave. Nj sindikat sht nj organizat puntorsh q bn
marrveshje me pundhnsin pr pagat dhe kushtet e puns. Dendsia e sindikats mat
prpjestimin e forcs s puns s sindikuar, duke prjashtuar njerzit t cilt pr arsye
ligjore ose pr arsye t tjera nuk mund t jen antar t nj sindikate, pr shembull,
pjestart e forcave t armatosura. N nj kuptim m t gjr, dendsia e sindikatave
tregon numrin e antarve t sindikatave si nj raport i punonjsve civil plus t papunt.
N SHBA dendesia e sindikats sht rreth 15%, ndrsa n Seudi dhe Danimark,
dendsia e sindikats sht afr tri t katrtat. Nj sindikat sht nj lloj karteli. Ashtu si
do kartel, sindikata sht nj grup shitsish q veprojn s bashku, me shpresn e
shfaqjes s fuqis s tyre t bashkuar t tregut. Puntort n nj sindikat veprojn si nj
grup kur diskutojn pagat e tyre, prfitimet dhe kushtet e puns me pundhnsit e tyre.
PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Proesi me ann e t cilit sindikatat dhe firmat bien dakort mbi kushtet e punsimit quhet
kontrat kolektive. Kur nj sindikat bn marrveshje kolektive me nj firm, ajo krkon
paga m t larta, prfitime m t mira dhe kushte m t mira t puns sesa do t ofronte
firma n mungese t nj sindikate. Kur nj sindikat, e ngre pagn mbi nivelin e
ekuilibrit, nprmjet presionit q ushtron mbi firmen, ajo e rrit sasin e ofruar t puns
dhe redukton sasin e krkuar t puns, duke uar si rezultat n papunsi. Pra, kur
sindikatat arrijn t rrisin pagat pr nj pjes t puntorve q jan t sindikuar, athere
nj numr i caktuar puntorsh ngelen t papun ndrsa pjesa tjetr punsohen me paga
m t larta, kjo shkakton q numri i t papunve n ekonomi t rritet dhe pr rrjedhoj t
rritet oferta e puns n industrit e pasindikuara dhe m tej n uljen e nivelit t pagave.
4. Teoria e pagave t efikasitetit. Nj arsyeje tjetr se prse ekonomit prjetojn njfar
papunsie sht teoria e efikasitetit t pagave, sipas t cils firmat operojn me efikasitet,
n qoft se pagat jan mbi nivelin e ekuilibrit. N njfar mnyre, papunsia q lind nga
pagat e efikasitetit sht e ngjashme me papunsin q lind nga ligjet e pagave minimale
dhe sindikatat. N t tre rastet, papunsia sht rezultat i pagave prmbi nivelin q
balancon sasin e ofruar t puns dhe sasin e krkuar t puns. Mirpo ka edhe nj
dallim t rndsishm. Ligjet e pagave minimale dhe sindikatat, i pengojn firmat t ulin
pagat n pranin e nj tepric puntorsh. Teoria e pagave t efikasitetit pohon q nj
pengim i till pr firmat sht i panevojshm n shum raste, sepse firmat mund t jen n
pozit m t mir duke mbajtur pagat mbi nivelin e ekuilibrit t tregut t puns. Prse
firmat do t donin ti mbanin pagat t larta? Vendimi mund t duket i uditshm, sepse
pagat jan nj z shum i rndsishm i kostove t firmave. Normalisht ne presim q
firmat t maksimizojn fitimet e tyre, t mbajn kostot ulta edhe pagat mundsisht sa m
t ulta. Kapaciteti novator i teoris s pagave t efikasitetit sht se pagesa e pagave t
larta mund t jet fitimprurse, sepse ato mund t rrisin efikasitetin e puntorve t nj
firme. Ekzistojn disa modele t teoris s pagave t efikasitetit. Secili model sugjeron
nj shpjegim t ndryshm se prse firmat mund t dshirojn t paguajn paga t larta. Le
t marrim n konsiderat tani katr nga kta modele.
a. Shndeti i puntorit. Modeli i par dhe m i thjesht i teoris s pagave t efikasitetit
thekson lidhjen ndrmjet pagave dhe shndetit t puntorit. Puntort e paguar mir jan

PhD.Cand.Artur HADROJ

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

ata q ushqehen me nj diet m t ushqyeshme dhe puntort q ushqehen me nj diet

m t mir jan m t shndetshm dhe m produktiv.
b. Qarkullimi i puntorit. Puntort largohen nga puna pr shum arsyeje, pr tu punsuar
n firma t tjera, pr tu zhvendosur n pjes t tjera t vendit, pr tu larguar nga Forca e
Puns e kshtu me rradh. Shpeshtsia me t ciln ata largohen varet nga nj grup i tr
stimujsh me t cilt ata prballen, duke prfshir prfitimet e largimit dhe prfitimet e t
ndenjurit. Sa m shum ti paguaj nj firm puntort e vet, aq m rrall ata vendosin t
largohen. Pra nj firm mund ta reduktojn qarkullimin e puntorve t saj duke u paguar
atyre nj pag t lart.
c. Prpjekja e puntorit. N shum vende pune puntort kan njfar maturie pr at sesa
shum duhet t punojn. Si rezultat, firmat i monitorojn prpjekjet e puntorve t tyre
q kapen duke iu shmangur prgjegjsive t tyre pushohen. Por jo t gjith ata q
shmangen kapen menjher sepse monitorimi i puntorve sht i kushtueshm dhe jo i
prsosur. Nj firm mund t reagoj ndaj ktij problemi duke paguar paga mbi nivelin e
ekuilibrit. Pagat e larta i bjn puntort m t etur pr t fituar, dhe n kt mnyr u
japin puntorve nj stimul pr t shprehur prpjekjet e tyre m t mira.
d. Cilsia e puntorit. Kur nj firm punson puntor t rinj, ajo nuk mund q t njehsoj
plotsisht cilsin e kandidatve. Duke u ofruar nj pag m t lart, firma trheq nj grup
m t mir puntorsh q t kandidojn pr vende pune.
8.6. Kompromisi afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis.
Dy tregues t ndjekur nga afr t efektshmris ekonomike n do ekonomi t
prparuar jan inflacioni dhe papunsia.
Si jan t lidhura me njra-tjetrn kto dy tregues? M sipr analizuam q niveli i papunsis
varet nga disa karakteristika t ndryshme t krahut t puns, si ligjet e pags minimale, fuqia
e tregut t sindikatave, roli i pagave t efikasitetit dhe efektshmrin e krkimit t nj vendi
pune. N dallim nga ai, norma e inflacionit varet kryesisht nga rritja e oferts s paras, t
ciln e kontrollon Banka Qendrore e nj vendi. Ksisoj, n periudhn afatgjat, inflacioni dhe
papunsia jan kryesisht probleme t palidhura. N periudhn afatshkurtr, e vertet sht
pikrisht e kundrta. Mnyra m e mir pr t kuptuar kt marrdhnie afatshkurtr midis
ktyre treguesve sht ti referohemi Vijs s Phillips-it.
PhD.Cand.Artur HADROJ

10

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

8.7. Prejardhja e vijs s Phillips

N vitin 1958 nj ekonomist Neozelandez, q punonte n Shkolln Ekonomike t
Londrs, AW Phillips, botoj nj artikull n revistn Economica q titullohej Marrdhnia
ndrmjet papunsis dhe nivelit t ndryshimit t pagave n para n Mbretrin e Bashkuar,
1861 1957. N kt artikull Phillips tregonte nj bashklidhje ndrmjet nivelit t
papunsis dhe t inflacionit. Domthn Phillips tregonte se vitet me papunsi t ult
tentonin t kishin inflacion t lart dhe n vitet me papunsi t lart tentonin t kishin
inflacion t ult. Phillips arriti n konkluzionin se kto dy ndryshore t rndsishme
makroekonomike, inflacioni dhe papunsia, lidheshin n nj mnyr t zhdrejt. Kt lidhje
q zbuloj Phillips, ekonomistt Samuelson dhe Solow e pagzuan si Vija e Phillips.
Grafiku 8.2. Vija Phillips

Norma e Inflacionit
(% vjetore)
B
6
A

Vija e Phillips-it

Norma e Papunsis (%)

Vija Phillips ilustron nj shoqrim negativ ndrmjet nivelit t inflacionit dhe nivelit t
papunsis. N pikn A inflacioni sht i ult dhe papunsia sht e lart. N pikn B
inflacioni sht i lart dhe papunsia sht e ult.
Pr t par n mnyr m t plot sesi funksionon Vija e Phillips-it, athere i referohemi
modelit t krkess dhe oferts agregate duke marr nj shembull hipotetik: Pr ti thjeshtuar
PhD.Cand.Artur HADROJ

11

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

numrat, prfytyroni se niveli i mimeve i matur me indeksin CPI sht i barabart me 100 n
vitin 2007.
Grafiku 8.3. AD dhe AS, Kurba e Phillips
Norma e
Inflacionit (%
vjetore)

Niveli i
mimeve

AS
B

106

102

AD

Vija e
Phillips-it

AD
0

7500

(a)

8000

Sasia e
Output-it

7%

4%

Norma e
Papunsis

(b)

Grafiku (a) tregon t dy rezultatet duke prdorur modelin e krkess agregate dhe t oferts
agregate. Grafiku (b) ilustron po ato dy rezultate duke prdorur Vijn e Phillips. N grafikun
(a) ne mund t shohim implikimet pr prodhimin dhe nivelin e mimeve n vitin 2008. N
qoft se krkesa agregate pr mallra dhe shrbime sht relativisht e ult, ekonomia prjeton
rezultatin A. Ekonomia ka nj prodhim prej 7500 njsi dhe niveli i mimeve sht 102. N t
kundrt, n qoft se krkesa agregate sht relativisht e lart, ekonomia prjeton rezultatin B.
Prodhimi sht 8000 njsi dhe niveli i mimeve sht 106. Pra krkesa agregate e lart e lviz
ekonomin drejt nj ekuilibri me prodhim m t lart dhe nivel m t lart t mimeve. N
grafikun (b), ne mund t shohim far kuptimi kan kto dy rezultate t mundshme pr
papunsin dhe inflacionin. Meqense firmave u nevojiten m shum puntor kur ato
prodhojn nj prodhim m t madh t mallrave dhe shrbimeve, papunsia sht m e ult n
rezultatin B sesa n rezultatin A. N kt shembull, kur prodhimi rritet nga 7500 njsi n
8000 njsi, papunsia bie nga 7% n 4%. Pr m tepr, meqense niveli i mimeve sht m i
lart n rezultatin B sesa n rezultatin A, norma e inflacionit, sht gjithashtu m i lart, N
veanti, meqense niveli i mimeve ishte 100 n vitin 2007, rezultati A ka nj nivel t
inflacionit prej 2% dhe rezultati B ka nj nivel t inflacionit prej 6%. Pra ne mund ti
krahasojm t dy rezultatet e mundshme pr ekonomin, qoft n terma t prodhimit dhe n
terma t nivelit t mimeve.

PhD.Cand.Artur HADROJ

12

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

8.8. Zhvendosjet n vijn Phillips: Roli i pritshmrive

Vija Phillips duket se u ofron nj meny t rezultateve t mundshme inflacionpapunsi. Po a mbetet kjo meny e qndrueshme me kalimin e kohs? A sht Vija Phillips nj
marrdhnie mbi t ciln mund t mbshteten politikbrsit?
8.8.1. Vija afatgjat Phillips
N vitin 1968, Milton Friedman botoj nj referat n American Economic Review, i
titulluar Roli i Politiks Monetare, n t cilin Friedman-i argumentonte se nj gj q
politika monetare nuk mund t bej, prve pr nj koh t shkurtr, sht t kap nj
kombinim t inflacionit dhe papunsis mbi Vijn Phillips. N t njjtn koh, Edmund
Phelps, gjithashtu botoj nj referat q mohonte ekzistencn e nj kombinimi afatgjat
ndrmjet inflacionit dhe papunsis. Friedman-i dhe Phelps-i, i bazuan konkluzionet e tyre
mbi teorin saiore t paras, sipas t cils, rritja monetare nuk ka efekte reale, ajo vetm
ndryshon proporcioanlisht t gjitha mimet dhe t ardhurat nominale. N veanti, rritja
monetare nuk ndikon mbi ata faktor q prcaktojn nivelin e papunsis n ekonomi, t till
si fuqia e tregut t sindikatave, roli i pagave t efikasitetit ose proesi i krkimit pr vende
pune. Friedman-i dhe Phelps-i konkluduan q nuk ka arsye prse norma e inflacionit t jet i
lidhur n periudhn afatgjat me nivelin e papunsis.
Grafiku 8.4 Vija afatgjat Phillips

Norma e
Inflacionit (%
vjetore)

Vija Afatgjat e
Phillips-it

Inflacion i
Lart

B
1.Kur banka
qendrore rrit normn
e rritjes s oferts
monetare, norma e

inflacionit rritet Inflacion

i Ult

Norma
Natyrore e
Papunsis

2 por
papunsia
mbetet n
normn e saj
natyrore n afat
t t gjat.

Norma e Papunsis (%)

PhD.Cand.Artur HADROJ

13

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Sipas Friedman-it dhe Phelps-it, nuk ekziston ndonj kompromis ndrmjet inflacionit dhe
papunsis n periudhn afatgjat. Rritja e oferts s paras prcakton nivelin e inflacionit.
Pavarsisht nga norma e inflacionit, norma e papunsis trhiqet drejt nivelit t tij natyror. Si
rezultat, Vija afatgjat Phillips sht vertikale. Vija vertikale afatgjat Phillips n thelb sht
nj shprehje e ides klasike t asnjansis monetare. Vija vertikale Phillips ln t kuptohet
q politika monetare ndikon mbi ndryshort nominal (nivelin e mimeve) , por jo mbi
ndryshoret reale (prodhimin dhe papunsin). Pavarsisht nga politika monetare e ndjekur
prej Banks Qendrore, prodhimi dhe papunsia n periudhn afatgjat jan n nivelet e tyre
natyrore.
Grafiku 8.5. Si lidhet vija afatgjat Phillips me modelin e krkess agregate dhe me
modelin e oferts agregate?
Oferta agregate
aftagjat

Vija afatgjat e
Phillips-it
1.Nj rritje n
ofertn
monetare, rrit
krkesn
aggregate

Niveli i
mimeve

P2

Norma e
Inflacionit (%
vjetore)

3 dhe rrit
normn e
inflacionit

P1

A
AD
AD

0
2 rrit nivelin
e mimeve

Norma natyrore e
Output-it

Sasia e
Output-it

(a)

Norma natyrore e
Papunsis

Norma e
Papunsis

(b)
4 por i l output-in
dhe papunsin t
pandryshuara n
normat e tyre natyrore

Grafiku (a) tregon modelin e krkess agregate dhe t oferts agregate me nj vij vertikale t
oferts agregate. Kur politika ekspansioniste monetare e zhvendos vijn e krkess agregate
n t djatht nga AD n AD, ekuilibri lviz nga pika A n pikn B. Niveli i mimeve rritet
PhD.Cand.Artur HADROJ

14

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

nga P1 n P2, ndrsa prodhimi mbetet i njjt. Grafiku (b) tregon Vijn afatgjat Phillips, e
cila sht vertikale n nivelin natyror t papunsis. Politika ekspansioniste monetare e lviz
ekonomin nga inflacion m i ult (pika A) n inflacion m t lart (pika B), pa e ndryshuar
nivelin e papunsis. Megjithse politika monetare nuk mund t ndikoj mbi nivelin natyror
t papunsis, lloje t tjera politikash duhen ndrmarr. Pr t reduktuar nivelin natyror t
papunsis politikbrsit duhet t shikojn pr politika q prmirsojn funksionimin e
tregut t puns.
Pr t ndihmuar t shpjegohet marrdhnia afatgjat ndrmejt inflacionit dhe papunsis,
Friedman-i dhe Phelps-i futn n analiz nj variabl t ri q sht inflacioni i pritshm.
Inflacioni i pritshm mat sesa shum njerz presin q niveli i prgjithshm i mimeve t
ndryshoj. Inflacioni i pritshm sht nj faktor q prcakton pozicionin e kurbs s oferts
agregate afatshkurtr. N periudh afatshkurtr, banka qendrore mund t marr inflacionin e
pritshm si t dhn. Kur oferta e paras ndryshon, vija e krkess agregate zhvendoset dhe
ekonomia lviz prgjat nj vije t dhn t oferts agregate afatshkurtr. N kt kontekst,
n periudhn afatshkurtr, ndryshimet monetare ojn n luhatje t prodhimit, t papunsis
dhe t inflacionit.
Analiza e Friedman-it dhe Phelps-it mund t prmblidhet n ekuacionin e mposhtm:
Norma e papunsis = Norma Natyrore e Papunsis (Inflacioni Aktual Inflacioni i Pritshm)

Ky ekuacion lidh nivelin e papunsis me nivelin natyror t papunsis, inflacionin aktual

dhe inflacionin e pritshm. Pra, inflacioni aktual barazohet me inflacionin e pritshm kur
papunsia sht n nivelin e saj natyror. Ky ekuacion l t kuptohet q nuk ekziston nj Vij
e qndrueshme afatshkurtr Phillips. do Vij afatshkurtr Phillips pasqyron nj nivel t
veant t inflacionit t pritshm. Sipas Friedman-it dhe Phelps-it, sht e rrezikshme q t
konsiderohet Vija Phillips si nj meny alternativash n dispozicion t politikbrsit. Pra, n
analizn e tyre Friedman-i dhe Phelps-i arritn n konkluzionin se politikbrsit prballen
me kompromisin ndrmjet inflacionit dhe papunsis, por vetm me nj kompromis t
prkohshm.

PhD.Cand.Artur HADROJ

15

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Grafiku 8.6. Si e zhvendos inflacioni i pritshm vijn afatshkurtr Phillips?

Vija afatgjat e
Phillips-it

Norma e
inflacionit

2 por n afatgjat, inflacioni i

pritur rritet dhe vija afatshkurtr e
Phillips-it zhvendoset djathtas

Vija afatshkurtr e
Phillips-it me inflacion t
pritur t lart
Vija afatshkurtr e Phillips-it me
inflacion t pritur t ult
Norma e papunsis

Norma natyrore e
papunsis

1.Politika ekspansioniste e lviz

ekonomin lart prgjat vijs
afatshkurtr t Phillips-it

Sa m e lart t jet norma e pritshme e inflacionit, aq m i lart sht kompromisi

afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis. N pikn A inflacioni i pritshm dhe
inflacioni aktual jan t dy t ult dhe papunsia sht n nivelin e vet natyror. N qoft se
Banka Qendrore ndjek nj politik monetare ekspansioniste, ekonomia lviz nga pika A n
pikn B n nj periudh afatshkurtr. N pikn B inflacioni i pritshm sht ende i ult, por
inflacioni aktual sht i lart. Papunsia sht nn nivelin e vet natyror. N periudhn
afatgjat, inflacioni i pritshm rritet dhe ekonomia lviz drejt piks C. N pikn C, inflacioni i
pritshm dhe inflacioni aktual jan t dy t lart dhe papunsia sht n nivelin e vet natyror.
8.9. Indeksi i Mizerjes
A sht ekonomia n gjendje m t mir apo m t keqe se m par? Indeksi i
mizerjes (q llogaritet si shum e normave t papunsis dhe t inflacionit) sht ana tjetr e
medaljes s gjendjes ekonomike. Sa m i lart rezultati aq m e thell mizerja ekonomike.
Shpiksi i ktij indeksi sht Arthur Okun, nj ekonomist amerikan. Ai e ndrtoi kt indeks
menjher pas krizs s nafts s viteve 70, kriz e cila shkaktoi nj rritje t menjhershme
si n papunsi edhe n inflacion. Indeksi klasik i mizerjes e paraqet ekonomin amerikane n
nj gjendje mjaft t mir, krahasuar si me disa dekada t kaluara ashtu edhe me ekonomin e
PhD.Cand.Artur HADROJ

16

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

pjess m t madhe t Europs, e ngarkuar me norma m t larta papunsie. Nse flasim pr

mizerje n Shqipri sigurisht q mendja nga shkon drejtprdrejt n shkalln e prhapur t
varfris n vend, sidomos n faktin q m shum se 25% e popullsis jeton me m pak se 2
dollar amerikan n dit q prbn pragun e varfris absolute.Por n kt rast ne do t
trajtojm indeksin e mizerjes n kuptimin q i ka dhn ktij treguesi Arthur Okun, pra si
shum e norms s inflacionit dhe norms s papunsis. Le t analizojm t dhnat mbi
normn e inflacionit dhe t papunsis n Shqiperi pr periudhen 2000 2010.
Viti

Norma e Inflcaionit Norma e Papunsis Indeksi

(%)

(%)

Mizerjes

2000

2.4

16.8

19.2

2001

2.1

14.5

16.6

2002

4.8

16

20.8

2003

2.5

15.5

18

2004

15

17

2005

1.9

14.5

16.4

2006

1.8

13.78

15.58

2007

1.7

13.5

15.2

2008

1.2

12.5

13.7

2009

2.2

13.1

15.3

2010

1.8

12.5

14.3

Pr periudhn e marr n studim indeksi mesatar vjetor i mizerjes sht 16.55. Niveli m i
lart sht shnuar n vitin 2002 me 20.8 dhe m i ulti n vitin 2008 me 13.7. Pr periudhn
, 2000-2010 treguesi i mizerjes ka patur nj tendenc rnie si pasoj e reduktimit t t dy
treguesve prbrs t tij. Pra n prgjithsi, qndrueshmria makroekonomike dhe rezultatet
pozitive t arritura pasqyrohen edhe n tendencn rnse t indeksit t mizerjes. Madje
ekonomia shqiptare, nisur nga ky tregues, duket n nj gjendje m t mir se dy fqinjt
Maqedoni dhe Serbi, por m keq se dy fqinjt e vet Itali dhe Greqi. Ekonomistt e Merrill
Lynch kan ndrtuar nj indeks ndrkombtar me m shum element. Prve papunsis
dhe inflacionit, n indeks shtohen normat e interesit dhe bilancet e llogaris korente dhe t
buxhetit, prej t cilave zbritet rritja e GDP-s. Me fjal t tjera ky indeks jo vetm pasqyron
PhD.Cand.Artur HADROJ

17

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

sa e gzueshme ndihet sot ekonomia, por, duke shtuar bilancet e llogaris korente dhe t
buxhetit, evidentohet edhe aftsia e vendit pr t mbshtetur gzimin e tij. Pr shembull nj
defiit buxhetor i lart ndoshta do t thot taksa m t larta n t ardhmen.

PhD.Cand.Artur HADROJ

18

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

Pyetje dhe Problema

1. Jepen kto t dhna n lidhje me kategorizimin e popullsis pr nj vend hipotetik A:
1. Popullsia Totale
a. Individ nn moshn 16 vje
b. Pensionist
c. Studente
d. T burgosur
2. Forca Puntore Totale
e. Forca Ushtarake
3. Forc Puntore Civile
o T punsuar
o T papun
Norma e Papunsis
Norma e Pjesmarrjes n Tregun e Puns
Prcaktoni:
a.
b.
c.
d.
e.

5.000.000
1.100.000
240.000
460.000
150.000
?
200.000
?
?
?
13%
?

Sa sht forca puntore totale e vendit A?

Sa sht forca puntore civile e vendit A?
Sa sht numri i t papunve n vendin A?
Sa sht numri i t punsuarve n vendin A?
Sa sht Norma e Pjesmarrjes n Tregun e Puns n vendin A?

2. Sipas Ankets s Forcs s Puns n Britanine e Madhe, t publikuar n Shkurt t vitit

2005, n vjeshtn e vitit 2000, nga t gjith njerzit e rritur 27.569.000 ishin t punsuar,
1.546,000 ishin t papun dhe 17.136.000 nuk ishin n forcn e puns.
a) Sa e madhe ishte forca e puns?
b) Cila ishte norma e pjesmarrjes n tregun e puns?
c) Cila ishte norma e papunsis?
3. A kan puntort e mposhtm m shum gjasa t provojn nj papunsi afatshkurtr apo
afatgjat? Argumentoni.
a) Nj puntor ndrtimi i pezulluar pr shkak t motit t keq;
b) Nj puntor prodhimi q humbet punn e tij n uzin, q ndodhet n nj zon t izoluar;
c) Nj puntor i industris s prodhimit t karrocave t udhtarve i pezulluar pr shkak t
konkurencs nga hekurudha;
d) Nj kuzhinier fast-food-i, i cili e humbet punn e tij kur hapet nj restorant i ri matan
rrugs;
e) Nj saldator mjeshtr me pak arsim, i cili e humbet punn e tij, kur kompania instalon
makineri pr saldim automatik.

PhD.Cand.Artur HADROJ

19