Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
vi phn
Tran S Tung
Tch phan
He qua: lim
sin u(x)
=1
u(x)0 u(x)
u(x)
=1
u(x)0 sin u(x)
ln(1 + x)
=1
x 0
x
lim
lim
lim
1
b) lim 1 + = e, x R
x
x
1
He qua: lim (1 + x) x = e.
x0
lim
ex - 1
=1
x 0
x
u'
1
' = - 2
u
u
( u ) ' = u'
2 u
u
(e )' = u'.e u
Trang 1
Tch phan
Tran S Tung
f(x)dx = F(x) + C
Bo e: Neu F(x) = 0 tren khoang (a ; b) th F(x) khong oi tren khoang o.
3. Cac tnh chat cua nguyen ham:
af(x)dx = a f(x)dx (a 0)
[ f(x) + g(x)] dx = f(x)dx + g(x)dx
f(t)dt = F(t) + C f [ u(x)] u'(x)dx = F [ u(x)] + C = F(u) + C
(u = u(x))
nh ly: Moi ham so f(x) lien tuc tren oan [a ; b] eu co nguyen ham tren oan o.
Trang 2
Tran S Tung
Tch phan
dx = x + C
du = u + C
x a+1
x dx = a + 1 + C
(a -1)
ua+1
u du = a + 1 + C
dx
= ln x + C
x
(x 0)
e dx = e
x
x
a dx =
du
= ln u + C
u
e du = e
u
+C
ax
+C
ln a
(a -1)
u
a du =
(0 < a 1)
(u = u(x) 0)
+C
au
+C
ln a
(0 < a 1)
dx
2
cos2 x = (1 + tg x)dx = tgx + C
du
2
cos2 u = (1 + tg u)du = tgu + C
dx
sin
dx
= x +C
x
du
sin
du
= u +C
u
(x > 0)
1
(a 0)
1
sin(ax
+
b)dx
=
cos(ax + b) + C
(a 0)
dx
ax + b = a ln ax + b + C
e
ax + b
1
dx = eax + b + C
a
(a 0)
dx
2
=
ax + b + C
ax + b a
(a 0)
Trang 3
(u > 0)
Tch phan
Tran S Tung
x2 + a
tren R.
Giai:
Ta co: F '(x) = [ln(x + x 2 + a)]' =
(x + x 2 + a)'
x + x2 + a
2x
1+
2 x2 + a
x + x2 + a
=
=
x2 + a + x
x 2 + a(x + x 2 + a)
Vay F(x) vi a > 0 la mot nguyen ham cua ham so f(x) tren R.
ex
V du 2: CMR ham so: F(x) = 2
x + x + 1
khi x 0
khi x < 0
ex
khi x 0
La mot nguyen ham cua ham so f(x) =
tren R.
2x
+
1
khi
x
<
0
Giai:
e tnh ao ham cua ham so F(x) ta i xet hai trng hp:
a/ Vi x 0 , ta co:
e x
khi x > 0
F '(x) =
2x + 1 khi x < 0
b/ Vi x = 0, ta co:
Trang 4
1
x2 + a
= f(x)
Tran S Tung
Tch phan
F(x) - F(0)
x 2 + x + 1 - e0
= lim= 1.
x 0
x-0
x
F(x) - F(0)
ex - e0
= lim+
= 1.
x0
x-0
x
+
gia tr cua tham so.
F '(a ) = f(a)
F '(b - ) = f(b)
Trang 5
Tch phan
Tran S Tung
x2
khi x 1
V du 3: Xac nh a , b e ham so: F(x) =
ax + b khi x > 1
2x
la mot nguyen ham cua ham so: f(x) =
2
khi x 1
khi x > 1
tren R.
Giai:
e tnh ao ham cua ham so F(x) ta i xet hai trng hp:
2x khi x < 1
a/ Vi x 1 , ta co: F '(x) =
2 khi x > 1
b/ Vi x = 1, ta co:
e ham so F(x) co ao ham tai iem x = 1, trc het F(x) phai lien tuc tai x = 1, do
o :
lim- F(x) = lim+ F(x) = f(1) a + b = 1 b = 1 - a
(1)
x 1
x 1
f(x) - F(1)
x2 - 1
= lim= 2.
x 1 x - 1
x -1
F(x) - F(1)
ax + b - 1
ax + 1 - a - 1
= lim+
= lim+
= a.
x 1
x 1
x -1
x -1
x -1
(2)
a - b = 4
b = -3
b - 2c = -7
c = 2
Trang 6
Tran S Tung
Tch phan
BAI TAP
x p
Bai 1. Tnh ao ham cua ham so F(x) = ln tg +
2 4
T o suy ra nguyen ham cua ham so f(x) =
1
.
cos x
ln(x 2 + 1)
,x0
2
ln(x 2 + 1)
,x0
2
la mot nguyen ham cua ham so f(x) = x + 1
x2
1
,x=0
Bai 3. Xac nh a, b, c sao cho ham so F(x) = (ax 2 + bx + c).e- x la mot nguyen ham cua
ham so f(x) = (2x 2 - 5x + 2)e- x tren R.
S: a = 2 ; b = 1 ; c = 1.
Bai 4. a/
b/
S: a/ F(x) =
Bai 5. a/
x 3 + 3x 2 + 3x - 7
va F(0) = 8.
(x + 1)2
x2
8
+x+
;
2
x +1
x
p p
va F = .
2
2 4
1
b/ F(x) = (x - sin x + 1)
2
b/
20x 2 - 30x + 7
3
tren khoang ; +
2
2x - 3
S: a/ a = 4; b = -2; c = 1;
Trang 7
Tch phan
Tran S Tung
Giai:
1
Ta luon co: f(ax + b)dx = f(ax + b)d(ax + b) vi a 0.
a
Ap dung tnh chat 4, ta c:
Ghi chu: Cong thc tren c ap dung cho cac ham so hp:
3
(2x + 3) dx
c/
2e x
dx
ex + 1
d/
(2 ln x + 1)2
dx
x
Giai:
1
1 (2x + 3)4
(2x + 3)4
3
+C=
+ C.
a/ Ta co: (2x + 3) dx = (2x + 3) d(2x + 3) = .
2
2
4
8
3
cos5 x
+C
5
2ex
d(ex + 1)
x
dx
=
2
ex + 1
ex + 1 = 2 ln(e + 1) + C
(2 ln x + 1)2
1
1
d/ Ta co:
dx = (2 ln x + 1)2 d(2 ln x + 1) = (2 ln x + 1)3 + C.
x
2
2
V du 3: Tnh cac tch phan bat nh sau:
a/
2sin
x
dx
2
b/ cot g2 xdx
c/ tgxdx
Giai:
a/ Ta co: 2sin 2
x
dx = (1 - cos x)dx = x - sin x + C
2
sin x
d(cos x)
dx = -
= - ln cos x + C
cos x
cos x
Trang 8
d/
tgx
dx
cos3 x
Tran S Tung
d/ Ta co:
Tch phan
tgx
cos
dx =
sin x
d(cos x)
1
1
dx = -
= - cos -3 x + C = + C.
4
4
cos x
cos x
3
3cos3 x
1 + x dx
2
b/
1
dx
- 3x + 2
Giai:
a/ Ta co:
x
1 d(1 + x 2 ) 1
dx
=
= ln(1 + x 2 ) + C
2
1 + x2
2 1+ x
2
b/ Ta co:
1
1
1
1
dx =
dx =
dx
- 3x + 2
(x - 1)(x - 2)
x - 2 x -1
= ln x - 2 - ln x - 1 + C = ln
x-2
+ C.
x -1
BAI TAP
Bai 6. Tm nguyen ham cua cac ham so:
x
a/ f(x) = cos2 ; b/
2
S: a/
1
(x + sin x) + C ;
2
f(x) sin 3 x.
1
- cos x + cos3 x + C.
3
b/
e (2 - e
d/
e2-5x + 1
ex dx;
-x
)dx; b/
e/
S: a/ 2e - x + C;
x
d/
ex
2x dx ;
c/
2 2x.3x.5x
10x dx .
ex
ex + 2dx
ex
+ C;
(1 - ln 2)2 x
b/
1
- e2-6 x - e- x + C; e/
6
c/
6x
+C
ln 6
ln(ex + 2) + C .
d/
(1 - 2x)
x 4 + x -4 + 2 dx ;
2001
dx; e/
x3 1
S: a/
- + C;
3 x
d/
b/
x 5 x dx ; c/
x 2 + 1 dx ;
3 - 4 ln x
dx
x
55 7
x + C;
7
b/
1 (1 - 2x)2002
- .
+ C;
2
2002
Trang 9
e/
c/
1 2
(x + 1) x 2 + 1 + C ;
3
1
(3 + 4 ln x) 3 + 4 ln x + C.
6
Tch phan
Tran S Tung
Vi f(x) =
x 2 - 4x + 5
2
th viet lai f(x) = x - 3 +
.
x -1
x -1
Vi f(x) =
1
1
1
th viet lai f(x) =
x - 5x + 6
x -3 x -2
Vi f(x) =
1
1
th viet lai f(x) = ( 3 - 2x - 2x + 1)
2
2x + 1 + 3 - 2x
tg 2 x = (1 + tg 2 x) - 1
cot g 2 x = (1 + cot g 2 x) - 1
x n (1 + x 2 ) + 1
1
= xn +
.
2
1+ x
1 + x2
(1 - x)2003 (1 - x)2004
+
+ C.
2003
2004
1
1
S dung ong nhat thc: x = .ax = [(ax + b) - b]
a
a
Trang 10
Tran S Tung
Tch phan
Ta c:
1
1
x(ax + b)a = [(ax + b) - b)(ax + b)a = [ (ax + b)a+1 d(ax + b) - (ax + b)a d(ax + d)]
a
a
Ta xet ba trng hp :
Vi a = 2, ta c: I =
=
1
1
[ln ax + b +
] + C.
2
a
ax + b
Vi a = 1, ta c:
I=
1
[ (ax + b)-1 d(ax + b) - (ax + b)-2 d(ax + b)]
2
a
1
1
[ d(ax + b) - (ax + b)-1 d(ax + b)] = 2 [ax + b - ln ax + b ] + C.
2
a
a
Vi a R \ {-2; - 1}, ta c:
I=
dx
- 4x + 3
Giai:
Ta co:
1
1
1 (x - 1) - (x - 3) 1 1
1
=
= .
= .
x - 4x + 3 (x - 3)(x - 1) 2 (x - 3)(x - 1)
2 x - 3 x -1
2
1 dx
dx 1 d(x - 3)
d(x - 1) 1
Khi o: I = .
-
-
' = .(ln x - 3 - ln x - 1) + C
= [
2 x -3
x -1 2
x -3
x -1
2
=
1 x -3
ln
+ C.
2 x -1
dx
x +2 + x -3
Giai:
dx
sin x.cos
Giai:
Trang 11
Tch phan
Tran S Tung
1
1
sin 2 x + cos2 x sin x
1
sin x
2 . 1 .
Ta c:
=
=
+
=
+
sin x.cos 2 x
sin x.sin 2 x
cos2 x sin x cos2 x cos2 x tg x
2
2
x
1
d tg
sin x
d(cos x)
1
x
2
Suy ra: I =
dx +
dx = -
+ 2 =
+ ln tg + C.
2
2
x x
x
cos x
cos x
cos x
2
cos2 tg
tg
2 2
2
V du 5: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
cos
Giai:
S dung ket qua:
ta c: I =
dx
= d(tgx)
cos2 x
1
dx
1 3
2
2
.
=
(1
+
tg
x)d(tgx)
=
d(tgx)
+
tg
xd(tgx)
=
tgx
+
tg x + C.
cos2 x cos2 x
3
BAI TAP
Bai 9. Tm ho nguyen ham cua cac ham so:
a/ f(x) = (1 - 2x 2 )3 ;
b/
f(x) =
2 x - x 3ex - 3x 2
;
x3
(2 + x )2
;
x
d/
f(x) =
1
3x + 4 - 3x + 2
c/ f(x) =
12 5 8 7
x - x +C ;
5
7
b/
24 6
3
x x + x 3 x 2 + C;
7
5
d/
1
3
3
(3x - 4) + (3x + 2) + C.
9
S: a/ x - 2x 3 +
c/ 6 3 x 2 +
4
- e x + ln x + C;
3x x
1
;
2
x - 6x + 5
b/
f(x) =
4x 2 + 6x + 1
;
2x + 1
c/ f(x) =
4x 3 + 4x 2 - 1
;
2x + 1
d/
f(x) =
-4x 3 + 9x + 1
;
9 - 4x 2
S: a/
1 x-5
ln
+ C;
4 x -1
1
b/ x 2 + 2x - ln 2x + 1 + C;
2
2
1
1
1
c/ x 3 + x 2 - x - ln 2x + 1 + C ;
3
2
2
4
Bai 11. Tm ho nguyen ham cua cac ham so:
Trang 12
x2 1
2x - 3
d/
- ln
+ C.
2 12 2x + 3
Tran S Tung
Tch phan
p
p
b/ cos 2x - .cos 2x + ;
3
d/ cos 4 x;
e/ sin 4 x + cos4 x;
1
S: a/ x - cos2x + C ;
2
b/
c/ cos3 x;
1
7p 1
p
sin 5x +
+ sin x - + C
10
12 2
12
c/
3
1
sin x + si n3x + C;
4
12
d/
3
1
1
x + si n2x + si n4x + C;
8
4
31
e/
3
sin 4x
x+
+ C;
4
16
f/
5
3
x + sin 8x + C.
8
64
Trang 13
Tch phan
Tran S Tung
x = a sin t vi - t
2
2
a2 - x 2
x = x cos t vi 0 t p
a
p p
x
=
v
i
t
- 2 ; 2 \ {0}
sin t
a
p
x = cos t vi t [0; p] \ { 2 }
p
p
x
=
a
tgt
v
i
<
t
<
2
2
x 2 - a2
a2 + x 2
a+ x
a-x
hoac
a-x
a+x
(x - a)(b - x)
x = acos2t
x = a + (b a)sin2t
dx
(1 - x 2 )
Giai:
at x = sin t; -
p
p
<t<
2
2
Trang 14
Tran S Tung
Tch phan
dx
(1 - x 2 )3
cos tdt
dt
=
= d(tgt)
3
cos t cos2 t
x
1- x
+ C.
(1 - x 2 )3 = cos3 t va tgt =
p
p
< t < cos t > 0
2
2
x
1 - x2
cos2 t = cos t
cos t = 1 - sin 2 t = 1 - x 2
x 2 dx
x2 - 1
Giai:
V ieu kien x > 1 , ta xet hai trng hp :
Vi x > 1
1
p
2 cos 2tdt
;0<t<
Suy ra: dx =
sin 2t
4
sin 2 2t
x 2 dx
2dt
2(cos2 t + sin 2 t)2 dt
=- 3 =sin 2t
8sin 3 t cos3 t
x2 - 1
at: x =
1
1
1
1
= - (cot gt. 2 + tgt.
+
)dt
2
4
sin t
cos t sin t cos t
1
1
1
2 1
= - (cot gt. 2 + tdt.
+
)
2
4
sin t
cos t tgt cos2 t
1
d(tgt)
= - [- cot gt.d(cot gt) + tgt.d(tgt) + 2
].
4
tgt
1
d(tgt)
I = - [- cot gt.d(cot gt) + tgt.d(tgt) + 2
]
4
tgt
1 1
1
1
1
= - (- cot g2t + tg2 t + 2ln tgt ) + C = (cot g2 t - tg2t) - ln tgt + C
4 2
2
8
2
1
1
= x x2 - 1 - ln x - x2 - 1 + C.
2
2
Vi x < 1 e ngh ban oc t lam
Khi o:
1
1
sin t
2sin 2 t
1 - cos2t
1
cos2 2t
tgt =
=
-1
=
=
=
2
cos t 2sin t.cos t
sin 2t
sin 2t
sin 2t sin 2t
sin 2 2t
Trang 15
Tch phan
Tran S Tung
dx
(1 + x 2 )3
Giai:
at: x = tgt; -
p
p
dt
< t < . Suy ra: dx =
&
2
2
cos2 t
x
1 + x2
dx
(1 + x 2 )3
cos3 tdt
= cos tdt.
cos2 t
+C
Chu y:
1. Trong v du tren s d ta co:
1
1 + x2
= cos t va sin t =
x
1 + x2
cos2 t = cos t
p
p
dx
2
(a + x 2 )2 k +1
, vi k Z.
Bai toan 2: S dung phng phap oi bien so dang 2 tch tch phan I = f(x)dx.
PHNG PHAP CHUNG
Ta thc hien theo cac bc:
+ Bc 1: Chon t = y(x), trong o y(x) la ham so ma ta chon cho thch hp
+ Bc 2: Xac nh vi phan dt = y '(x)dx.
+ Bc 3: Bieu th f(x)dx theo t va dt. Gia s rang f(x)dx = g(t)dt
+ Bc 4: Khi o I = g(t)dt.
Dau hieu
Ham so mau co
Ham so f(x, j(x)
a.sin x + b.cos x
Ham f(x) =
c.sin x + d.cos x + e
Ham f(x) =
1
(x + a)(x + b)
Trang 16
Cach chon
t la mau so
t = j(x)
x
x
t = tg (vi cos 0)
2
2
Vi x + a > 0 & x + b > 0, at:
t = x+a + x+b
Vi x + a < 0 & x + b < 0, at:
t = x - a + -x - b
Tran S Tung
Tch phan
2-t 2-t 8 1 1 9
.t . - dt = (t - 2t 8 )dt.
=
3
3
6 18
1
1 1
2
1 10 1 9
(t 9 - 2t 8 )dt = t10 - t 9 + C =
t - t +C
18
18 10
9
180
81
x 2dx
1- x
Giai:
at: t = 1 - x x = 1 - t 2
Suy ra: dx = - 2tdt &
x 2 dx (1 - t 2 )2 ( -2tdt)
=
= 2(t 4 - 2t 2 + 1)dt
t
1- x
2
2
1
=-
2
2
[3(1 - x)2 - 10(1 - x) + 15] 1 - x + C = - (3x 2 + 4x + 8) -1x + C
15
15
x 5 3 (1 - 2x 2 )2 dx = x 2 3 (1 - 2x 2 )2 xdx =
Khi o: I =
3 7 4
(t - t )dt =
8
1 - t3 2 3 2 3 7 4
.t - t dt = (t - t )dt.
2
4
8
31 8 1 5
3
(5t 6 - 8t 3 )t 2 + C
t - t +C=
88
5
320
3
[5(1 - 2x 2 )2 - 8(1 - 2x 2 )] 3 (1 - 2x 2 )2 + C
320
3
(20x 4 - 4x 2 - 3) 3 (1 - 2x 2 )2 + C.
320
Tch phan
Tran S Tung
sin 3 x cos xdx = sin 2 x cos x sin xdx = (1 - cos2 x) cos x sin x dx
= (1 - t 4 ).t.(2tdt) = 2(t 6 - t 2 )dt.
1
2
1
Khi o: I = 2 (t 6 - t 2 )dt = 2 t 7 - t 3 + C = (3t 6 - 7t 2 )t + C
3
21
7
=
2
(cos3 x - 7 cos x) cos x + C.
21
1 1
1
2
2
1 - dt = f12(t - ln t + C = [1 + sin x - ln(1 + sin x)] + C
2 t
2
cos2 xdx
sin8 x .
Giai:
at: t = cotgx
1
dx,
sin 2 x
cos2 xdx cos2 x dx
1
dx
dx
=
= cot g 2 x 4
= cot g 2 x.(1 + cot g2 x)2
8
6
2
2
sin x
sin x sin x
sin x sin x
sin 2 x
= t 2 .(1 + t 2 )2 dt.
Suy ra: dt = -
2
1
1
Khi o: I = t 2 .(1 + t 2 )dt = (t 6 + 2t 4 + t 2 )dt = t 7 + t 5 + t 3 + C
5
3
7
1
=
(15cot g 7 x + 42 cot g 5x + 35cot g3 x) + C.
105
V du 10: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
- ex / 2
Giai:
at: t = e- x / 2
1
dx
Suy ra: dt = - ex / 2 dx - 2dt = x / 2 ,
2
e
dx
dx
e- x / 2 dx
-2tdt
1
=
=
=
= 2(1 +
)dt
x
x/2
x
-x / 2
x/2
-x / 2
e -e
e (1 - e ) e (1 - e ) 1 - t
t -1
Trang 18
Tran S Tung
Tch phan
-x / 2
Khi o: I = 2 1 +
+ ln e- x / 2 + 1) + C.
dt = 2(e
t -1
Chu y: Bai toan tren a dung ti kinh nghiem e la chon cho phep oi bien t = e - x / 2 ,
tuy nhien vi cach at t = ex / 2 chung ta cung co the thc hien c bai toan.
V du 11: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
1 + ex
Giai:
Cach 1:
at: t = 1 + ex t 2 = 1 + e x
Suy ra: 2tdt = e x dx dx =
2tdt
dx
2tdt
2tdt
&
= 2
= 2
.
2
t -1
1 + ex t(t - 1) t - 1
dt
t -1
1 + ex - 1
Khi o: I = 2 2
= ln
+ C = ln
+C
t -1
t +1
1 + ex + 1
Cach 2:
at: t = e- x / 2
1
dx
Suy ra: dt = e - x / 2dx - 2dt = x / 2 ,
2
e
dx
dx
dx
-2dt
=
=
=
1 + ex
ex (e- x + 1) ex / 2 e- x + 1
t2 + 1
Khi o: I = - 2
dt
t +1
2
= - 2 ln t + t 2 + 1 + C = -2 ln e- x / 2 + e - x + 1 + C
dx
x +a
2
, vi a 0. .
Giai:
at: t = x + x + a
2
x
x2 + a + x
dx
dt
Suy ra: dt = 1 +
dx
=
dx =
2
2
2
t
x +a
x +a
x +a
dt
Khi o: I = = ln t + C = ln x + x 2 + a + C.
t
dx
V du 13: Tnh tch phan bat nh: I =
.
(x + 1)(x + 2)
Giai:
Ta xet hai trng hp:
x + 1 > 0
Vi
x > -1
x + 2 > 0
at: t = x + 1 + x + 2
Trang 19
Tch phan
Tran S Tung
1
( x + 1 + x + 2)dx
dx
2dt
1
Suy ra: dt =
+
=
dx =
t
2 (x + 1)(x + 2)
(x + 1)(x + 2)
2 x +1 2 x + 2
dt
Khi o: I = 2 = 2 ln t + C = 2 ln x + 1 + x + 2 + C
t
x + 1 < 0
x < -2
Vi
+
<
x
2
0
Suy ra: dt = dx =
2 (x + 1)(x + 2)
2 -(x + 1) 2 -(x + 2)
dx
2dt
=t
(x + 1)(x + 2)
Khi o: I = - 2
dt
= -2 ln t + C = -2 ln -(x + 1) + -(x + 2) + C
t
BAI TAP
Bai 12. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
x4
x2 - x
a/ f(x) = x (x - 1) ; b/ f(x) = 10
; c/ f(x) =
;
x -4
(x - 2)3
2
S:
a/
1
2
1
(x - 1)12 + (x - 1)11 + (x - 10)10 + C.
12
11
10
x2 - 1
d/ f(x) = 4
;
x +1
b/
1
x5 - 2
ln 5
+ C.
20 x + 2
x2 - x 2 + 1
d/
ln
+ C.
2 2 x2 + x 2 + 1
2x - 5
c/ ln x - 2 + C;
(x - 2)2
Bai 13. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
a/ f(x) =
S:
a/
2x
x + x -1
2
b/ f(x) =
1
2
2 3
(x + a )
2 3 2
x (x 2 - 1)3 + C;
3
3
b/
(a > 0) ;
x
x +a
2
c/ f(x) =
+ C;
3x 6
c/ 6
+ x + ln 6 x - 1 + C.
2
c/ f(x) =
sin x + cos x
;
sin x - cos x
cos3 x
1
d/ f(x) =
; e/ f(x) =
.
sin x
sin 4 x
S:
a/
33 2
3
3
sin x + 3 sin14 x - 3 sin 8 x + C;
2
14
4
Trang 20
1
3
x - x
2
Tran S Tung
Tch phan
b/
x p
ln tg + + C;
2 4
c/
33
1 - si n2x + C;
2
d/
1
ln sin x - sin 2 x + C;
2
e/
1
- cot g3x - cot gx + C.
3
1
1 + e2 x
2 x.3x
;
c/ f(x) = x
9 - 4x
S:
a/
c/
b/
f(x) =
x +1
;
x(1 + xex )
d/
f(x) =
1
;
x ln x.ln(ln x)
- ln(e- x + e-2 x + 1) + C;
1
3x - 2 x
, ln x
+ C;
2(ln 3 - ln 2)
3 + 2x
Trang 21
xe x
+ C;
1 + xex
b/
ln
d/
ln ln(ln x) + C.
Tch phan
Tran S Tung
udv = uv - vdu.
Bai toan 1: S dung cong thc tch phan tng phan xac nh I = f(x)dx.
PHNG PHAP CHUNG
Ta thc hien theo cac bc sau:
+ Bc 1: Bien oi tch phan ban au ve dang: I = f(x)dx = f1 (x).f2 (x)dx.
u = f1 (x)
du
+ Bc 2: at:
v
dv = f2 (x)dx
+ Bc 3: Khi o: I = uv - vdu.
V du 1: Tch tch phan bat nh: I =
x ln(x + x 2 + 1)
x2 + 1
Giai:
x
x2 + 1
dx.
1+ x
u = ln(x + x 2 + 1)
x2 + 1 =
du =
at :
x
x + x2 + 1
dv
=
x2 + 1
v = x 2 + 1
dx
x2 + 1
u = cos(ln x)
du = sin(ln x)dx
at :
x
dv = dx
v = x
Khi o: I = x cos(ln x) + sin(ln x)dx.
(1)
u = sin(ln x)
du = cos(ln x)dx
at:
x
dv = dx
v = x.
Khi o: J = x.sin(ln x) - cos(ln x)dx = x.sin(ln x) - I
Trang 22
(2)
Tran S Tung
Tch phan
x
Thay (2) vao (1), ta c: I = x.cos(ln x) + x.sin(ln x) - I I = [cos(ln x) + sin(ln x)] + C.
2
Chu y: Neu bai toan yeu cau tnh gia tr cua mot cap tch phan:
I1 = sin(ln x)dx va I 2 = cos(ln x)dx
ta nen la chon cach trnh bay sau:
u = sin(ln x)
du = cos(ln x)dx
at :
x
dv = dx
v = x
Khi o: I1 = x.sin(ln x) - cos(ln x)dx = x.sin(ln x) - I 2 .
(3)
u = cos(ln x)
du = - sin(ln x)dx
at :
x
dv
dx
=
v = x
Khi o: I 2 = x.cos(ln x) - sin(ln x)dx = x.cos(ln x) + I1 .
(4)
x
I 2 = [sin(ln x) + cos(ln x)] + C.
2
ln(cos x)
dx.
cos2 x
Giai:
u = ln(cos x)
at :
dx
dv
=
cos2 x
sin x
dx
du = cos x
v = tgx
Tch phan
Tran S Tung
Cach 1: (S dung tch phan tng phan). Ta thc hien theo cac bc sau:
u = P(x)
+ Bc 1: at :
dv = sin axdx
+ Bc 2: Khi o: I = -
du = P '(x)dx
.
1
v = - a cos ax
1
1
P(x) cos a + P '(x).cos ax.dx.
a
a
Cach 1: (S dung phng phap he so bat nh). Ta thc hien theo cac bc sau:
(1)
(2)
Xet J = x cos2xdx.
dx
du = dx =
u = x
x2 + 1
at :
dv = cos 2xdx
v = 1 si n2x
2
x
1
x
1
Khi o: J = sin 2x - sin 2xdx = sin 2x + cos 2x + C. (2)
2
2
2
4
1
x
1
Thay (2) vao (1) ta c: I = x 2 + sin 2x + cos 2x + C.
4
4
8
V du 5: Tnh : I = (x 3 - x 2 + 2x - 3)sin xdx.
Trang 24
(1)
Tran S Tung
Tch phan
Giai:
Ta co: I = (x 3 - x 2 + 2x - 3)sin xdx
= (a1x 3 + b1x 2 + c1x + d1 ) cos x + (a2 x 3 + b 2 x 2 + c2 x + d 2 )sin x + C
Lay ao ham hai ve cua (1), ta c:
(x 3 - x 2 + 2x - 3)sin x = [a2 x 3 + (3a1 + b2 )x 2 + (2b1 + c2 )x + c1 + d 2 ].cos x -[a1x 3 - (3a2 - b1 )x 2 - (2b2 - c1 )x + c2 - d1 ].sin x
ong nhat ang thc, ta c:
a 2 = 0
3a1 + b2 = 0
(I)
va
2b
+
c
=
0
1 2
c1 + d 2 = 0
(2)
-a 2 = 1
3a2 - b1 = -1
(II)
2b
c
=
2
2 1
- c2 + d1 = -3
+ Bc 1: at :
.
1 ax
ax
v
e
=
dv
e
dx
=
a
1
b
(1)
Khi o: I = eax cos(bx) + eax sin(bx)dx.
a
a
+ Bc 2: Xet J = eax sin(bx)dx.
du = b cos x(bx)dx
u = sin(bx)
at
1 ax
ax
v
=
e
dv = e dx
a
1
b
1
b
Khi o: J = eax sin(bx) - eax cos(bx)dx = eax sin(bx) - I. (2)
a
a
a
a
1
b 1
b
+ Bc 3: Thay (2) vao (1), ta c: I = ea cos(bx) + [ eax sin(bx) - I]
a
a a
a
[a.cos(bx) + b.sin(bx)eax
+ C.
a2 + b 2
Cach 2: (S dung phng phap hang so bat nh). Ta thc hien theo cac bc :
I=
(1)
Tch phan
Tran S Tung
A= 2
Aa + Bb = 1
a + b2
+ Bc 3: Vay: I =
[a.cos(bx) + b.sin(bx)]eax
+ C.
a2 + b 2
Chu y:
1. Neu bai toan yeu cau tnh gia tr cua mot cap tch phan:
I1 = eax cos(bx)dx va I 2 = eax sin(bx)dx.
ta nen la chon cach trnh bay sau:
S dung tch phan tng phan cho I1, nh sau:
du = - b sin(bx)dx
u = cos(bx)
at:
1 ax
ax
v
e
=
dv = e dx
a
1
b
1
b
Khi o: I1 = eax cos(bx) + eax sin(bx)dx = eax cos(bx) + I 2 .
a
a
a
a
S dung tch phan tng phan cho I1, nh sau:
du = b cos(bx)dx
u = sin(bx)
at:
1 ax
ax
v
e
=
dv = e dx
a
1
b
1
b
Khi o: I 2 = eax sin(bx) - eax cos(bx)dx = eax sin(bx) - I1 .
a
a
a
a
T he tao bi (3) va (4) ta nhan c:
(3)
(4)
[a.cos(bx) + b.sin(bx)]eax
[a.sin(bx) - b.cos(bx)]eax
+
C.
I
=
+ C.
2
a2 + b 2
a2 + b 2
2. Phng phap tren cung c ap dung cho cac tch phan:
I1 =
Tran S Tung
Tch phan
u = cos2x
at:
x
dv = e dx
du = -2 sin 2xdx
x
v = e
(2)
x
x
dv = e dx
v = e
Khi o: K = ex sin 2x - 2 e x cos 2xdx = ex sin 2x - 2J
(3)
Cach 2:
(4)
1
Vay: I = (5 + cos 2x + 2sin 2x)ex + C.
10
+ Bc 1: at :
.
1 ax
ax
v
=
e
dv
=
e
dx
a
1
1
+ Bc 2: Khi o: I = P(x)eax - P '(x).eax .dx.
a
a
Cach 2: (S dung phng phap he so bat nh). Ta thc hien theo cac bc :
Trang 27
Tch phan
Tran S Tung
(1)
(2)
3x
dv = e dx
du = dx
1 3x 1 3x
1 3x 1 3x
1 3x . Khi o: I = xe - e .dx = xe - e + C.
3
3
3
9
v = 3 e
du
=
dx
u = ln x
x
at :
a
dv = x dx
v = 1 x a+1
a +1
x a+1
xa
x a+1
x a+1
Khi o: I =
ln x -
dx =
ln x + C.
a +1
a +1
a +1
(a + 1)2
Trang 28
(2)
Tran S Tung
Tch phan
V du 9: Tnh I = x 2 ln 2xdx.
u = ln 2x
at :
2
dv
=
x
dx
dx
du = x
x3
x3
x3
2
.
Khi
o
:
I
=
ln
2x
x
dx
=
ln
2x
+ C.
1
3
3
9
3
v = x
BAI TAP
Bai 16. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
a/ f(x) = ln x;
b/ f(x) = (x 2 + 1)e2x ;
c/ f(x) = x 2 sin x;
a/ x ln x - x + C
b/
1
(2x 2 - x + 3)e2x + C;
4
d/
1 x
e (sin x - cos x) + C;
2
f/ ex tgx + C.
a/ f(x) = e ;
ln x
b/ f(x) =
;
x
S:
a/ 2( x - 1)e
ln 2 x
b/ 2 ln x - 2x + C;
x
+ C;
e/
x
[sin(ln x) + cos(ln x ] + C;
2
x 2
K
x + K + ln x + x 2 + K + C.
2
2
(HVQY_1999)
b/ f(x) = (x 2 + 2)sin 2x
(HP_2000)
a/
1 4
1
x ln x - x 4 + C;
4
16
1
x
1
b/ - (x2 + 2)cos2x + sin2x + cos2x + C;
2
2
4
Trang 29
Tch phan
Tran S Tung
sin x
.
sin x - cos x
Giai:
cos x
sin x - cos x
Goi F(x) va G(x) theo th t la nguyen ham cua cac ham so f(x), g(x). Ta co:
sin x + cos x
f(x) + g(x) =
sin x + cos x
sin x + cos x
d(sin x - cos x)
F(x) + G(x) =
dx =
= ln sin x - cos x + C1.
sin x - cos x
sin x - cos x
sin x - cos x
f(x) - g(x) =
= 1 F(x) - G(x) = dx = x + C2 .
sin x - cos x
1
F(x) + G(x) = ln sin x - cos x + C1
Ta c:
F(x) = (ln sin x - cos x + x) + C.
2
F(x) - G(x) = x + C2
Chon ham so phu: g(x) =
cos4 x
V du 2: Tm nguyen ham ham so: f(x) =
sin 4 x + cos 4 x
Giai:
sin 4 x
Chon ham so phu: g(x) =
sin 4 x + cos4 x
Goi F(x) va G(x) theo th t la nguyen ham cua cac ham so f(x), g(x). Ta co:
sin 4 x + cs 4 x
f(x) + g(x) =
= 1 F(x) + G(x) = dx = x + C1
sin 4 x + cos 4 x
cos 4 x - sin 4 x
cos2 x - sin 2 x
cos 2x
f(x) - g(x) =
=
=
4
4
2
2
2
2
2
sin x + cos x (cos x + sin x) - 2 cos x.sin x 1 - 1 sin 2 2x
2
Trang 30
Tran S Tung
Tch phan
F(x) - G(x) =
2 cos2x
d(sin 2x)
1
sin 2x - 2
dx = - 2
=ln
+ C2
2 - sin 2x
sin 2x - 2
2 2 sin 2x + 2
F(x) + G(x) = x + C1
Ta c:
F(x) =
1
2 + sin 2x
=
+
F(x)
G(x)
ln
C
2
2 2
2 - sin 2x
1
1
2 + sin 2x
ln
x +
+ C.
2
2 2
2 - sin 2x
1
cos 4x + C2
4
BAI TAP
Bai 19. Tm nguyen ham cua cac ham so:
a/ f(x) =
S: a/
sin x
;
sin x + cos x
c/ f(x) =
ex
e x + e- x
1
1
1
1
(x - ln sin x + cos x + C; b/ (si n2x - si n4x - x) + C; c/ (x + ln ex + e- x ) + C.
2
4
4
2
Trang 31
Tch phan
Tran S Tung
Tren c s a tam thc bac hai ve dang chnh tac va dung cac cong thc sau:
xdx
1.
x2 a = 2 ln x
2.
x2 - a2 = 2a ln x + a + C, vi a 0
dx
a +C
(1)
x-a
(2)
xdx
x 4 - 2x2 - 2
Giai:
Ta co:
dx
xdx
1 d(x 2 - 1)
=
=
x 4 - 2x 2 - 2 (x 2 - 1)2 - 3 2 (x2 - 1)2 - 3
1 1
x2 - 1 - 3
1
x2 - 1 - 3
= .
ln
+C=
ln
+ C.
2 3 x2 - 1 + 3
4 3 x2 - 1 + 3
Chu y: Cung co the trnh bay bai toan tng minh hn bang viec oi bien so trc khi
ap dung cac cong thc (1), (2). Cu the:
Bien oi tch phan ban au ve dang:
xdx
xdx
x4 - 2x2 - 2 = (x 2 - 1)2 - 3
at t = x 2 - 1
Suy ra: dt = 2xdx &
Khi o : I =
xdx
1 dt
= . 2
.
2
(x - 1) - 3 2 t - 3
2
1 dt
1 1
t- 3
1
x2 - 1 - 3
=
.
ln
+
C
=
ln
+ C.
2 t2 - 3 2 2 3 t + 3
4 3 x2 - 1 + 3
Trang 32
Tran S Tung
Tch phan
x 3dx
V du 2: Tnh tch phan bat nh: I = 4
x - x2 - 2
Giai:
2 1 1
x - +
3
x dx
1
2 2 2 1
Ta co: I =
=
dx -
2
2
2
2 1 9 2 2 1 9
x
x
2 4
2 4
1
2 1 2 1
x - d x -
d x2 -
1
2
2 1
2
=
+
2
2
2
4 2 1 9
2 1 9
x - x - 2 4
2 4
1 3
1 1 2 1 9 1 1
2
2 +C
= . ln x - - + . ln
2 2
2 4 4 3 x2 - 1 + 3
2 2
x2 -
1
1 x2 - 2
ln x 4 - x 2 - 2 + ln 2
+ C.
4
2 x +1
Can hieu rang thc chat no la mot dang cua phng phap he so bat nh, nhng ay e
P(x)
phan tch
ta s dung cac ong nhat thc quen thuoc.
Q(x)
x2
Dang 1: Tnh tch phan bat nh: I =
dx, vi a 0.
(ax + b)2
PHNG PHAP CHUNG
1
1
2b
b2
.
+
2
a-2
a-1
a
a (ax + b)
(ax + b)
(ax + b)
1
dx
2bdx
b 2dx
I = 2 .
+
Khi o:
=
1 d(ax + b)
2bd(ax + b)
b 2 d(ax + b)
.
+
.
a3 (ax + b)a-2 (ax + b)a-1 (ax + b)a
Trang 33
Tch phan
Tran S Tung
x2
V du 3: Tnh tch phan bat nh: I =
dx.
(1 - x)39
Giai:
S dung ong nhat thc: x 2 = (1 - x)2 - 2(1 - x) + 1
x2
(1 - x)2 - 2(1 - x) + 1
1
2
1
Ta c:
=
=
+
.
39
39
37
37
(1 - x)
(1 - x)
(1 - x)
(1 - x)
(1 - x)39
Khi o: I =
=
dx
2dx
dx
-
+
37
38
(1 - x)
(1 - x)
(1 - x)39
1
2
1
+
+ C.
36(1 - x)36 37(1 - x)37 38(1 - x)38
Chu y: M rong t nhien cua phng phap giai tren ta i xet v du:
x3
V du 4: Tnh tch phan bat nh: I =
dx.
(x - 1)10
Giai:
S dung ong nhat thc (cong thc Taylo): x 3 = 1 + 3(x - 1) + 3(x - 1)2 + (x - 1)3 .
x3
1 + 3(x - 1) + 3(x - 1)2 + (x - 1)3
Ta c:
=
(x - 1)10
(x - 1)10
=
1
3
3
1
+
+
+
.
10
9
8
(x - 1)
(x - 1) (x - 1) (x - 1)7
1
3
3
1
Khi o: I =
+
+
+
dx
10
9
8
(x - 1) (x - 1) (x - 1)7
(x - 1)
1
3
3
1
=+ C.
9
8
7
9(x - 1) 8(x - 1) 7(x - 1) 6(x - 1)6
Dang 2: Tnh tch phan bat nh: I n =
dx
, vi a 0 va n nguyen dng.
(ax + bx + c)n
2
Trng hp 1: Neu n = 1
Ta xet ba kha nang cua D = b 2 - 4ac
Kha nang 1: Neu D > 0
1
1
1
(x - x 2 ) - (x - x1 )
Khi o:
=
=
.
2
ax + bx + c a(x - x1 )(x - x 2 ) a(x1 - x 2 ) (x - x1 )(x - x 2 )
=
1
1
1
.
a(x1 - x 2 ) x - x1 x - x 2
Trang 34
Tran S Tung
Tch phan
1
1
1
1
[ln x - x1 - ln x - x2 ] + C.
dx =
a(x1 - x2 ) x - x1 x - x2
a(x1 - x2
Do o: I1 =
1
x - x1
.ln
+ C.
a(x1 - x 2 )
x - x2
1
dx
1
=+ C.
2
a (x - x0 )
a(x - x0 )
b
1
dt
, ta c: I n = n 2
2a
a (t + k)n
u = 2
du = - 2
n
(t + k)
(t + k)n +1
dv = dt
v = t
Khi o: I n =
=
1
an
1
an
t
t 2 dt 1
t
[(t 2 + k) - k]dt
2n
2n
+
=
+
2
n
(t 2 + k)n +1 an (t 2 + k)n
(t 2 + k)n +1
(t + k)
t
dt
dt
+ 2n 2
- k 2
2
n
n
n +1
(t + k)
(t + k)
(t + k)
t
n
(t 2 + k)n + 2n(I n - kI n+1 ) 2nkI n+1 = (t 2 + k)n + (2n - a )I n
t
2(n - 1(kI n = 2
+ (2n - 2 - a n -1 )I n +1
(1)
n -1
(t + k)
=
1
an
Chu y: V cong thc (1) khong c trnh bay trong pham vi sach giao khoa 12, do o cac
em hoc sinh khi lam bai thi khong c phep s dung no, hoac neu trong trng hp c
s dung th o la mot cong thc qua cong kenh rat kho co the nh c mot cach chnh
xac, do vay trong tng hp n > 1 tot nhat cac em nen trnh bay theo cac bc sau:
Bc 1: Xac nh I1.
Bc 2: Xac nh In theo In1 (chng minh lai (1)).
Bc 3: Bieu dien truy hoi In theo I1 ta c ket qua can tm.
V du 5: Cho ham so f(x) =
1
x - (m + 2)x + 2m
2
Trang 35
Tch phan
Tran S Tung
b/ m = 2.
Giai:
dx
dx
dx
d(x - 2)
d(x - 1)
=
-
=
-
x - 3x + 2
x -2
x -1
x-2
x -1
x-2
= ln x - 2 - ln x - 1 + C = ln
+ C.
x -1
a/ Vi m = 1:
I = f(x)dx =
b/ Vi m = 2:
I = f(x)dx =
dx
1
=+ C.
2
(x - 2)
x-2
dx
(x + 4x + 3)3
2
Giai:
Xet tch phan J n =
Vi n = 1
dx
dx
1 1
1
1 x +1
=
=
+ C.
dx = ln
x + 4x + 3
(x + 1)(x + 3) 2 x + 1 x + 3
3 x +3
Vi n > 1
Bang phng phap tch phan tng phan vi phep at:
1
2ntdt
u = 2
du = - 2
n
(t - 1)
(t - 1)n +1
dv = dt
v = t
J1 =
dx
, ta lan lt co:
(x + 4x + 3)n
2
Khi o: J n =
=
t
t 2 dt
t
[(t 2 - 1) + 1]dt
+
2n
=
+
2n
(t 2 - 1)n+1 (t 2 - 1)n
(t 2 - 1)n+1
(t 2 - 1)n
dt
dt
t
+ 2n 2
+ 2
= 2
+ 2n(J n + J n +1 )
n
n
n +1
(t - 1)
(t - 1) (t - 1)n
(t - 1)
2
2nJn+1 = Jn = Do o:
t
t
- (2n - 1)Jn 2(n - 1)Jn = - 2
- (2n - 3)Jn-1
n
(t - 1)
(t - 1)n-1
2
=
+
2n
3)J
n
1
1 t
J2 = - 2
+ J1
2 t -1
1
t
1 t
1 t
I = J3 = - 2
+
3J
=
+
3
+
J
2
4 (t - 1)2
4 (t 2 - 1)2
2 t -1
=-
x+2
3(x + 2)
3
x +1
+
+ ln
+ C.
2
2
4(x + 4x3+) 8(x + 4x + 3) 16 x + 3
2
Trang 36
Tran S Tung
Tch phan
(lx + m )dx
, vi a 0 va n nguyen dng.
(ax 2 + bx + c)n
Phan tch: lx + m =
l
lb
(2ax + b) + m 2a
2a
Khi o: I n =
l
(2ax + b)dx
lb
dx
+ (m - )
2
n
2
2a (ax + bx + c)
2a (ax + bx + c)n
a/ Vi J n =
l
(2ax + b)dx
th:
2a ((ax 2 + bx + c)n
Neu n = 1, ta c:
J1 =
l (2ax + b)dx l
=
ln ax 2 + bx + c + C.
2
2a ax + bx + c 2a
Neu n > 1, ta c:
Jn =
l
(2ax + b)dx
l
1
=. 2
+ C.
2
n
2a (ax + bx + c)
2a(n - 1) (ax + bx + c)n-1
b/ Vi K n =
dx
, ta a biet cach xac nh trong dang 2.
(ax + bx + c)n
2
Tong quat hep: Trong pham vi pho thong chung thng gap tch phan bat nh sau:
I=
P(x)dx
, vi a 0 va bac cua P(x) ln hn 1.
ax 2 + bx + c
1 A
B
+
.
a x - x1 x - x 2
Trang 37
Tch phan
Tran S Tung
2x 3 - 10x 2 + 16x - 1
4x - 1
A
B
=
2x
+
=
2
+
+
x 2 - 5x + 6
x 2 - 5x + 6
x -3 x-2
Ta c hang ang thc: 4x - 1 = A(x - 2) + B(x - 3)
(1)
Bien oi:
Do o: I = 2x +
dx = x 2 + 11ln x - 3 - 7 ln x - 2 + C.
x -3 x -2
Nhan xet: Trong v du tren viec xac nh cac he so A, B bang hai cach co o phc tap
gan giong nhau, tuy nhien vi bai toan can phan tch thanh nhieu nhan t th cach 2
thng to ra n gian hn.
Dang 4: Tnh tch phan bat nh: I n =
a1x 2 + b1x + c1
A
B
C
=
+
+
2
(x - a )(ax + bx + c) x - a x - x1 x - x 2
A
B
C
Do o: I =
+
+
dx = A ln x - a + Bln x - x1 + Cln x - x2 + C
x - a x - x1 x - x2
B
C
C
Do o: I =
+
+
dx = A ln x - a + Bln x - x 0 + C.
2
x
a
x
x
x
x
(x
x
)
0
0
Trang 38
Tran S Tung
Tch phan
a1x 2 + b1x + c1
A
B(2x + b)
C
=
+
+
(x - a )(ax 2 + bx + c) x - a ax 2 + bx + c ax 2 + bx + c
B(2ax + b
C
A
Do o: I =
+ 2
+ 2
dx
x - a ax + bx + c ax + bx + c
dx
= A ln x - a + Bln | ax 2 + bx + c | + C 2
ax + bx + c
dx
c xac nh bang phep oi bien x = tgt vi
Trong o tch phan J = 2
ax + bx + c
p p
t - ; .
2 2
Tong quat: Tnh tch phan bat nh:
P(x)dx
I=
, vi a 0 va bac cua P(x) ln hn 2.
(x - a )(ax 2 + bx + c)
Ta thc hien theo cac bc sau:
Bc 1: Thc hien phep chia a thc P(x) cho (x - a)(ax 2 + bx + c) ta c:
P(x)
a1x 2 + b1x + c1
= Q(x) +
(x - a )(ax 2 + bx + c)
(x - a )(ax 2 + bx + c)
(a1x 2 + b1x + c1 )dx
Bc 2: Khi o: I = Q(x)dx +
(x - a )(ax 2 + bx + c)
(x 2 + 2x - 2)dx
V du 8: Tnh tch phan bat nh: I =
x3 + 1
Giai:
x 2 + 2x - 2
x 2 + 2x - 2
A
B(2x - 1)
C
Bien oi:
=
=
+ 2
+ 2
3
2
x +1
(x + 1)(x - x + 1) x + 1 x - x + 1 x - x + 1
(A + 2B)x 2 - (A - B - C)x + A - B + C
=
x3 + 1
A + 2B = 1
A = -1
x 2 + 2x - 2
1
2x - 1
Khi o:
=+ 2
3
x +1
x +1 x - x +1
2x - 1
x2 - x + 1
1
2
Do o: I = + 2
dx
=
ln
|
x
+
1|
+
ln
|
x
x
+
1|
+
C
=
ln
+C
x +1
x +1 x - x +1
Dang 5: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
, vi a b
(x + a)2 (x + b)2
Trang 39
Tch phan
Tran S Tung
= 1,
a- b
1
1
(x + a) - (x + b)
=
=
(x + a)2 (x + b)2 (a - b)(x + a)(x + b)
(a - b)2
1
1
x + b x + a
1
(a - b)2
1
2
1
(x - b)2 - (x + a)(x + b) + (x + a)2
1 1
2 (x + a) - (x - b)
1
=
.
+
2
2
(a - b) (x + b) a - b (x + b)(x + a) (x + a)2
=
2 1
1
1
1 1
+
2
2
(a - b) (x + b) a - b x + b x + a (x + a)2
ta c:
1
1
2 1
1
1
+
I=
2
x+a
2x + a + b
a - b ln x + b - (x + b)(x + a) + C.
dx
V du 9: Tnh tch phan bat nh: I =
(x + 3)2 (x + 1)2
=
1
(a - b)2
Giai:
S dung ong nhat thc:
(x + 3) - (x + 1)
= 1,
2
1
(x + 3) - (x + 1)
1 1
1
=
=
2
2
4 x + 1 x + 3
(x + 3) (x + 1)
2(x + 3)(x + 1)
1 1
2
1 1 1
(x + 3) - (x + 1)
1
=
+
=
+
2
2
2
4 (x + 1) (x + 1)(x + 3) (x + 3) 4 (x + 1)
(x + 1)(x + 3) (x + 3)2
=
1
dx
dx
dx
dx
-
+
+
2
4 (x + 1)
x +1
x+3
(x + 3)2
1 1
1
1 x+3
2x + 4
- ln | x + 1 | + ln | x + 3 | + C = ln
+ C.
4 x +1
x + 3
4 x + 1 (x + 1)(x + 3)
P(x)
Q(x) dx
Trang 40
Tran S Tung
Tch phan
P(x)
Q(x)
Bc 1: Phan tch Q(x) thanh cac a thc bat kha quy, gia s la:
Q(x) = A n (x).Bm (x).C k (x), vi n, m, k N.
trong o A(x), B(x), C(x) la a thc bac hai hoac bac nhat.
Xac nh c cac he so a1i , ai2 , b1j , b 2j , c1t ,ct2 bang phng phap he so bat nh.
Bc 3: Xac nh:
n i
a .A'(x)
ai m bj .B'(x) b2j k c1t .C'(x)
ct
I = D(x)dx + 1 i
+ i 2 + 1 j
+ j + t
+ t2
A (x) j=1 B (x) B (x) t=1 C (x) C (x)
i=1 A (x)
x 3 - 3x 2 + x + 6
V du 10: Tnh tch phan bat nh: I = 3
dx.
x - 5x 2 + 6x
Giai:
Ta co:
x 3 - 3x 2 + x + 6
2x 2 - 5x + 6
2x 2 - 5x + 6
a
b
c
=
1
+
=
1
+
= 1+ +
+
.
3
2
3
2
x - 5x + 6x
x - 5x + 6x
x(x - 2)(x - 3)
x x -2 x -3
Ta c hang ang thc: 2x 2 - 5x + 6 = a(x - 3)(x - 2) + bx(x - 3) + cx(x - 2)
e xac nh a, b, c trong (1) ta co the la chon mot trong hai cach sau:
Trang 41
(1)
Tch phan
Tran S Tung
Khi o:
x 3 - 3x 2 + x + 6
1
2
3
=
1
+
+
x3 - 5x 2 + 6x
x x -2 x -3
2
3
1
Do o: I = 1 + +
dx = x + ln | x | -2 ln | x - 2 | +3ln | x + 3 | +C.
x x -2 x -3
V du 11: Tnh tch phan bat nh: I =
7x - 4
dx.
x - 3x + 2
3
Giai:
7x - 4
7x - 4
a
b
c
=
=
+
+
2
2
x - 3x + 2 (x + 2)(x - 1)
(x - 1)
x -1 x + 2
Ta co:
(b + c)x 2 + (a + b - 2c)x + 2a - 2b + c
(x - 2)(x - 1)2
(1)
e xac nh a, b, c trong (1) ta co the la chon mot trong hai cach sau:
b = 2
ong nhat ang thc, ta c: a + b - 2c = 7
2a - 2b + c = -4
c = -2
Khi o:
7x - 4
1
2
2
=
+
.
2
x - 3x + 2 (x - 1)
x -1 x + 2
3
1
2
2
1
Do o: I =
+
dx = + 2 ln | x + 1 | -2 ln + | x + 2 | +C.
2
x -1 x + 2
x -1
(x - 1)
x 3 - x 2 - 4x - 1
V du 12: Tnh tch phan bat nh: I =
x 4 + x3
Giai:
Ta co:
x - x - 4x - 1 x - x - 4x - 1 a
b c
d
=
= 3+ 2+ +
4
3
3
x -x
x (x + 1)
x
x
x x +1
=
Trang 42
Tran S Tung
Tch phan
c + d = 1
a = -1
b + c = -1
b = -3
Bai toan 3: Xac nh nguyen ham cac ham hu t bang phng phap oi bien
PHNG PHAP CHUNG
x k -1.P(x k )dx
Q(x k ) .
1 P1 (t)dt
k Q1 (t)
(1)
Chu y:
j '(x).P[j(x)]dx
Q[j(x)]
Khi o: I =
1
dt
2
4 (t - 4)2
1
[(t + 2) - (t - 2)]2
16
1 [(t + 2) - (t - 2)]2
1 1
2
1
Ta c: I =
dt =
- 2
+
dt
2
2
2
64
64 (t - 2)
(t - 4)
t - 4 (t + 2)2
Trang 43
Tch phan
Tran S Tung
1 1
1 t-2
1
- ln
+C
64 t - 2 2 t + 2 t + 2
1 2t
1 t-2
=- 2
- ln
64 t - 4 2 t + 2
1 2x 4
1 x4 - 2
+ C = - 64 x 8 - 4 - 2 ln x 4 + 2
+ C
(2x + 1)dx
x 4 + 2x3 + 3x2 + 2x - 3
Giai:
Bien oi I ve dang: I =
(2x + 1)dx
(x + x + 1)2 - 4
2
(2x + 1)dx
dt
= 2
.
2
(x + x + 1) - 4 t - 4
2
dt
t -2
x2 + x - 1
Khi o: I = 2
= ln
+ C = ln 2
+ C.
t+2
t -4
x + x +3
V du 15: Tnh tch phan bat nh: I =
Bien oi I ve dang: I =
1
at t = x + .
x
x2 - 1
x 4 + 1dx.
Giai:
1
1
1- 2
1- 2
x dx =
1 x2 dx.
1
2
+x
x + -2
x2
x
Suy ra: dt = 1 - 2
x
x 2 = dt
dx &
2
t2 - 2
x+
x
1-
1
- 2
dt
1
t-2
1
x
Khi o: I = 2
=
ln
+C =
ln
+C
1
t -2 2 2 t+ 2
2 2
x+ + 1
x
x+
x2 - x 2 + 1
=
ln
+ C.
2 2 x2 + x 2 + 1
1
Phng phap nay cho du t c s dung oi vi cac ham so hu t, tuy nhien trong
nhng trng hp rieng no lai to ra kha hieu qua.
Bai toan 4: Xac nh nguyen ham cac ham hu t bang phng phap tch phan tng
phan
PHNG PHAP CHUNG
Trang 44
Tran S Tung
Tch phan
P(x)Q '(x)dx
Q n (x)
u = P(x)
du
Bc 1: at
Q '(x)dx
v
dv = Q n (x)
Bc 2: Khi o: I = uv - vdu.
x 4dx
(x 2 - 1)3
Giai:
Bien oi I ve dang: I =
x 3 .xdx
(x 2 - 1)3
u = x3
du = 3x 2 dx
at :
xdx
1
dv = (x 2 - 1)3
v = 4(x 2 - 1)3
Khi o: I =
x3
3
x 2 dx
+
4(x 2 - 1)3 4 (x 2 - 1)2
(1)
4 x -1
x +1 x +1
4 x + 1 x - 1
x3
3 x -1
2x
Thay (2) vao (1), ta c: I = + ln
- 2
+ C.
2
3
4(x - 1) 16 x + 1 x - 1
Chu y: e xac nh tch phan J chung ta cung co the tiep tuc s dung tch phan tng phan
nh sau:
u = x
du = dx
at:
xdx
1
dv
=
v
=
(x 2 - 1)2
2(x 2 - 1)
Khi o: J = -
x
2
2(x - 1)
1 dx
x
1 x -1
=+ ln
.
2
2
2 x -1
2(x - 1) 4 x + 1
Trong phan nay chung ta se i xem xet mot vai bai toan c giai bang cac phng
phap khac nhau va muc ch quan trong nhat la can hoc c phng phap suy luan
qua moi v du.
Trang 45
Tch phan
Tran S Tung
x2 - 3
V du 17: Tnh tch phan bat nh: I =
dx.
x(x 4 + 3x 2 + 2)
Giai:
at t = x 2 . Suy ra: dt = 2xdx & x 3 (2 - 3x 2 )8 dx =
Khi o: I =
t -3
dt.
t(t + 1)(t + 2)
t -3
t(t - 1)(t + 2) dt
t -3
a
b
c
(a + b + c)t 2 + (2a + 2b + c)t + 2a
Ta co:
= +
+
=
t(t + 1)(t - 2) t t + 1 t + 2
t(t + 1)(t + 2)
a + b + c = 0
a = -3/ 2
t -3
31
4
5 1
Khi o:
=+
t(t + 1)(t + 2)
2 t t +1 2 t + 2
4
5 1
3
5
31
Do o: I = +
dt = - ln t + 4 ln | t + 1 | - ln | t + 2 | + C
2
2
2 t t +1 2 t + 2
3
5
= - ln(x 2 ) + 4 ln(x 2 + 1) - ln(x 2 + 2) + C.
2
2
V du 18: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
t(x6 + 1)2 .
Giai:
at t = x 3 .
Khi o: I =
dx
1
dt
= . 2
6
2
x(x + 1)
3 t(t + 1)2
1
dt
2
3 t(t + 1)2
1
a
bt
ct
(a + b)t 4 + (2a + b + c)t 2 + a
Ta co: 2
= +
+
=
t(t + 1)2 t t 2 + 1 (t 2 + 1)2
t(t 2 + 1)2
a + b = 0
ong nhat, ta c: 2a + b + c = 0
a = 1
a = 1
b = -1
c = -1
dt
1
t
t
= - 2
- 2
.
2
t(t + 1)
t t + 1 (t + 1)2
2
1
t
t
1
1 1
- 2
dt = ln | t | - ln | t 2 + 1 | + . 2
+C
Do o: I = - 2
2
2
2 t +1
t t + 1 (t + 1)
1
t2
1
1
x6
1
= (ln 2
+ 2 ) + C = (ln 6
+ 6 ) + C.
2
t +1 t +1
2
x +1 x +1
Trang 46
Tran S Tung
Tch phan
1 - x4
V du 19: Tnh tch phan bat nh: I =
dx.
x(1 + x 4 )
Giai:
at t = x 4 . Suy ra: dt = 4x 3dx &
Khi o: I =
Ta co:
1 - x4
1 1- t
= .
4
x(1 + x ) 4 t(1 + t)
1 1- t
dt
4 t(1 + t)
1- t
a
b
(a + b)t + a
= +
=
t(1 + t) t t + 1
t(t 2 + 1)2
a + b = -1
a = 1
1- t
1
2
ong nhat ang thc, ta c:
= t(1 + t) t t + 1
a = 1
b = -2
2
|t|
x4
1
Do o: I = dt
=
ln
|
t
|
2
ln
|
t
+
1
|
+
C
=
ln
+
C
=
ln
+ C.
(t + 1)2
(x 4 + 1)2
t t +1
V du 20: Tnh tch phan bat nh: I =
(x 3 - 1)dx
x(x3 - 4)(x 4 - 4x + 1) .
Giai:
Bien oi I ve dang: I =
(x 3 - 1)dx
(x 4 - 4x)(x 4 - 4x + 1)
dx +
d x + + 1
x
x
I=
dx =
=
2
2
2 1
1
1
1
x 2 + 2x - 1 + + 2
x + + 2x + - 3
x + + 1 - 4
x x
x
x
x
1-
1
x2
1
1 x + x +1- 2
1
x2 - x + 1
= ln
+ C = ln 2
+ C.
4 x + 1 +1+ 2
4 x + 3x + 1
x
Trang 47
Tch phan
Tran S Tung
BAI TAP
Bai 20. Tnh tch phan sau:
dx
a/ 2
;
4x + 8x + 3
1 2x + 1
ln
+ C;
S: a/
4 2x + 3
dx
;
- 7x + 10
1 x-5
b/ ln
+ C;
3 x-2
b/
dx
.
- 2x - 1
1 3x + 3
c/ ln
+ C.
4 3x + 1
c/
a/
5ln x - 1 - 3ln x - 2 + C; b/
c/
3ln x + 2 - ln x + 3 + C;
d/
3x
c/
2x + 7
dx;
x + 5x + 6
2
2x + 5
dx;
9x - 6x + 1
9 x -1
5ln x + 1 - ln
+ C;
2 x +1
d/
2
17 1
ln 3x - 1 - .
+ C.
9
9 3x - 1
(x 3 - 3x + 2)dx
e/
;
x(x 2 + 2x + 1)
1
1
a/ ln x + 1 - ln x + + C;
2
2
(x + 2)2 dx
f/
.
x(x 2 - 2x + 1)
b/ 4 ln x - 1 + 5 ln x - 4 + 7 ln x + 3 + C;
1
2
3 3
1
c/ - ln x + ln x - + ln x + + C;
3
33
2 11
3
d/
1
7
1 9
1
x + ln x - ln x - - ln x + + C;
4
16
2 16
2
e/ x + 2 ln x 4 ln x + 1 -
4
+ C;
x +1
f/ 4 ln x - 2 ln x - 1 -
9
+ C.
x -1
x 5dx
x2 - 1
dx
;
g/
h/
;
x(x10 + 1)2 x 4 + 1 dx;
x6 - x3 - 2
S:
a/
c/
1 x2 - 2
ln
+ C;
2 x2 - 1
1
4 2
ln
b/
x 2 - (1 + 2)
+ C; d/
x 2 - (1 - 2)
Trang 48
x 5dx
2dx
x6 - x3 - 2 ; e/ x(x 2 + 1) ;
i/
x3
x 2dx
k/
dx;
(1 - x)10 .
(x 2 + 1)2
1
1
4
ln x - 1 + 4
+ C;
4
x +1
1
1 x3 - 2
ln x6 - x3 - 2 + ln 3
+ C;
6
18 x + 1
Tran S Tung
Tch phan
x2
+ C;
x2 + 1
f/
1
x2
ln 2
+ C;
8 x +4
e/
ln
g/
1 x10
9
ln 10
+ C; h/
+ 10
9 x +1 x +1
x+ - 2
1
x
ln
+ C;
2 2 x + 1 + 2
x
i/
1
1
2
ln(x
+
1)
+
+ C; k/
2
2
x + 1
1
1
1
+ C.
7
8
7(x - 1) 4(x - 1) 9(x - 1)9
2x 2 + 2x + 5
x 2 - 3x + 2
m
n
p
a/ Tm m, n, p e f(x) =
+
+
2
(x - 1)
x -1 x + 2
(HTM_1994)
3
ln (x - 1)(x + 2) + C.
x -1
b/
x4 - 2
;
x3 - x
1 x2 - 1
ln
+ C.
2
x2
b/
1 2
1
x + 2 ln x - ln x 2 - 1 + C;
2
2
b/
(HTM_1994)
1 x2 - 1
ln
+ C.
2
x2
3x 2 + 3x + 3
.
Bai 26. Cho ham so y = 3
x - 3x + 2
a
b
c
+
+
.
2
(x - 1) x - 1 x - 2
(HQGHa Noi_1995)
-
3
+ 2 ln x - 1 + ln x + 2 + C.
x -1
x 2001
(1 + x 2 )1002
c/ f(x) =
x2 - 1
(x 2 + 5x + 1)(x 2 - 3x + 1)
b/ f(x) =
1999
x(x
1001
1 x2
S: a/
2002 1 + x 2
c/
+ C;
1 x 2 - 3x + 1
ln
+ C.
8 x 2 - 5x + 1
Trang 49
b/
1
+ 2000)
1
x1999
ln 1999
+ C;
1999 - 2000 x + 2000
Tch phan
Tran S Tung
Van e 8:
e xac nh nguyen ham cac ham lng giac ta can linh hoat la chon mot trong cac
phng phap c ban sau:
1. S dung cac dang nguyen ham c ban.
2. S dung cac phep bien oi lng giac a ve cac nguyen ham c ban.
3. Phng phap oi bien.
4. Phng phap tch phan tng phan.
1. S DUNG CAC DANG NGUYEN HAM C BAN
Bai toan 1: Xac nh nguyen ham cac ham lng giac bang viec s dung cac dang
nguyen ham c ban.
Dang 1: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
sin(x + a)sin(x + b)
Bc 2: Ta c:
dx
1
sin[(x + a) - (x - b)]
I=
dx =
dx
sin(x + a)sin(x + b)
sin(a - b) sin(x + a)sin(x + b)
1
sin(x + a).cos(x + b) - cos(x + a).sin(x + b)
=
dx
sin(a - b)
sin(x + a)sin(x + b)
=
1
cos(x + b)
cos(x + a)
dx -
dx
sin(a - b) sin(x + b)
sin(x + a)
1
[ln | sin(x + b)} - ln | sin(x + a) |] + C
sin(a - b)
1
sin(x + b)
ln
+ C.
sin(a - b) sin(x + a)
Chu y: Phng phap tren cung c ap dung cho cac dang tch phan sau:
dx
sin(a - b)
1. I =
, s dung ong nhat thc 1 =
.
cos(x + a) cos(x + b)
sin(a - b)
2. I =
dx
cos(a - b)
, s dung ong nhat thc 1 =
.
sin(x + a) cos(x + b)
cos(a - b)
Trang 50
Tran S Tung
Tch phan
1
.
p
sin x.cos x +
4
Giai:
Cach 1: S dung phng phap trong dang toan c ban
p cos x + p - x
cos
4
S dung ong nhat thc: 1 =
=
= 2 cos x + - x .
p
4
2
cos
4
2
p
p
p
cos x + - x
cos x + cosx + sin x + sin x
4
4
4
Ta c: F(x) = 2
dx = 2
p
p
sin x.cos x +
sin x.cos x +
4
4
sin x +
cos x
4
= 2
dx +
dx
p
sin
x
cos x +
= 2 ln | sin x | - ln cos x + + C = 2 ln
4
sin x
+C
p
cos x +
4
d(cot gx)
d(cot gx - 1)
= - 2
= - 2 ln cot gx - 1 + C.
cot gx - 1
cot gx - 1
dx
sin x + sin a
Trang 51
Tch phan
Tran S Tung
1
.
2 sin x + 1
Giai:
Bien oi f(x) ve dang:
1
1
1
1
1
f(x) =
= .
= .
6x + p
6x - p
p 4
1 2
sin x + sin
sin
.cos
2 sin x +
6
12
12
(1)
p
6x + p 6x - p
cos
= 2 cos 6x + p - 6x - p
12
12
6
=
S dung ong nhat thc: 1 =
12
12
3
3
cos
6
2
cos
3x + p 6x - p
cos
12
12
Ta c: F(x) =
2 3 sin 6 + p .cos 6x - p
12
12
6x + p
6x - p
6x + p
6x - p
1 cos 12 .cos 12 + sin 12 .sin 12
=
6x + p
6x - p
2 3
sin
.cos
12
12
6x + p
6x - p
cos
sin
1
12 dx +
12 dx
=
6x - p
2 3 sin 6x + p
cos
12
12
1
6x + p
1
6x + p
6x + p
1
12 + C.
=
ln
ln sin 12 - ln cos 12 + C =
6x
2 3
3 cos - p
12
sin
Bc 1: Bien oi I ve dang:
sin x.sin(x + a )
I = tgx.tg(x + a )dx =
dx
cos x.cos(x + a )
cos x.cos(x + a) + sin x.sin(x + a )
=
- 1 dx
cos x.cos(x + a )
cos adx
dx
=
- dx = cos a
-x
cos x.cos(x + a)
cos x.cos(x + a )
(1)
Tran S Tung
Tch phan
4
Giai:
p
p
p
4 =
4 -1
Bien oi f(x) ve dang: f(x) =
p
p
cos x.cos x +
cos x.cos x +
4
4
p
cos
2
1
4
=
-1 =
.
- 1.
p
p
2
cos x.cos x +
cos x.cos x +
4
2
dx
2
dx
- dx = -x +
Khi o: F(x) =
(1)
p
p
2
cos x.cos x +
cos x.cos x +
4
4
dx
e i xac nh : J =
ta la chon mot trong hai cach sau:
p
cos x.cos x +
4
Cach 1: S dung phng phap trong dang toan c ban.
p sin x + p - x
sin
p
4
4
S dung ong nhat thc: 1 =
=
= 2 sin x + - x
p
4
2
sin
4
2
Ta c:
p
p
p
sin x + - x
sin x + cos x - cos x + sin x
4
4
J = 2
dx = 2
dx
p
p
cos x.cos x +
cos x.cos x +
sin x + 4
sin x
p
= 2
dx -
dx = 2 - ln cos x x + + ln cos x + C
cos x
cos x + p
4
cos x
= 2 ln
+ C = - 2 ln 1 - tgx + C.
p
cos x +
4
Cach 2: Da tren ac thu cua ham di dau tch phan
dx
dx
Ta co: J = 2
= 2
2
cos x.(cos x - sin x)
cos x(1 - tgx)
Trang 53
Tch phan
Tran S Tung
d(tgx)
d(1 - tgx)
= - 2
= - 2 ln 1 - tgx + C
1 - tgx
1 - tgx
Vay ta c: F(x) = -x - ln 1 - tgx + C.
= 2
dx
asin x + b cos x
PHNG PHAP CHUNG
Ta co the la chon hai cach bien oi:
Cach 1: Ta co:
1
dx
1
dx
=
I=
a2 + b2 sin(x + a )
a2 + b 2 2 sin x + a cos x + a
2
2
x+a
d tg
1
dx
1
2
=
=
x+a
a2 + b 2 2tg x + a cos2 x + a
a2 + b 2
tg
2
2
2
1
x+a
ln tg
=
+ C.
2
a2 + b 2
Cach 2: Ta co:
1
dx
1
sin(x + a)dx
I=
=
2
2 sin(x + a )
2
2 sin 2 (x + a)
a +b
a +b
1
d[cos(x + a )]
1
cos(x + a ) - 1
==ln
+ C.
2
2 cos 2 (x + a ) - 1
2
2
cos(x + a ) + 1
a +b
2 a +b
Chu y: Chung ta cung co the thc hien bang phng phap ai so hoa vi viec oi bien:
x
t = tg .
2
2
.
V du 4: Tm ho nguyen ham cua ham so f(x) =
3 sin x + cos x
Giai:
2dx
dx
dx
Ta co: F(x) =
=
=
p
x p
x p
3 sin x + cos x
sin x +
2sin + cos +
6
2 12
2 12
x p
d tg +
dx
x p
2 12
=
=
= ln tg +
+ C.
x p 2x p
x p
2 12
2tg + cos +
tg +
2 12
2 12
2 12
a1 sin x + b1 cos x
dx.
a2 sin x + b2 cos x
Tran S Tung
Tch phan
Bc 2: Khi o:
A(a2 sin x + b 2 cos x) + B(a2 cos x - b2 sin x)
I=
dx
a2 sin x + b 2 cos x
= A dx + B
a2 cos x - b2 sin x
dx = Ax + Bln a2 sin x + b 2 cos x + C
a2 sin x + b 2 cos x
4 sin x + 3cos x
.
sin x + 2 cos x
Giai:
Bien oi: 4sin x + 3cos x = a(sin x + 2 cos x) + b(cos x - 2sin x)
= (a - 2b)sin x + (2a + b) cos x
a - 2b = 4
a = 2
ong nhat ang thc, ta c:
2a + b = 3
b = -1
Khi o: f(x) =
cos x - 2sin x
d(sin x + 2 cos x)
= 2x - ln sin x + 2 cos x + C
Dang 6: Tnh tch phan bat nh: I =
a1 sin x + b1 cos x
dx
(a2 sin x + b2 cos x)2
Bc 2: Khi o:
I=
= A
=
dx
a2 + b2 sin(x + a ) a
2
A
a22 + b22
ln | tg
Trong o sin a =
B
2 sin x + b2 cos x
x+a
B
|+C
2
a2 sin x + b 2 cos x
b2
a22 + b 22
va cos a =
a2
a22 + b 22
Trang 55
Tch phan
Tran S Tung
8cos x
.
2 + 3 sin 2x - cos2x
Giai:
Bien oi: f(x) =
8cos x
8cos x
=
2
3sin x + 2 3 sin x cos x + cos x ( 3 sin x + cos x)2
2
b = 2 3
a + b 3 =
Khi o: f(x) =
Do o: F(x) =
=
2
2 3( 3 cos x - sin x)
3 sin x + csx
( 3 sin x + cos x)
2dx
d( 3 sin x + cos x)
- 2 3
3 sin x + cos x
( 3 sin x + cos x)2
1
2 3
x p
ln tg + + C.
2
2 12
3 sin x + cos x
Chu y: Trong li giai tren ta a tan dung ket qua trong v du 4 la:
2dx
1
x p
= ln tg + + C
2 12
3 sin x + cos x 2
dx
asin x + b cos x + c
a
a2 + b 2
va cos a =
b
a2 + b 2
x -a
d
1 x -a
1
dx
1
Khi o: I =
= 2 = tg
+ C.
2c cos2 x - a c cos2 x - a 2
2
2
2
2. Neu c = - a2 + b 2
Ta thc hien phep bien oi:
Trang 56
Tran S Tung
Tch phan
1
1
1
1
=
= .
asin x + b cos x + c c[1 - cos(x - a )] 2c sin 2 x - a
2
trong o sin a =
a
a2 + b 2
va cos a =
b
a2 + b 2
x -a
d
1
dx
1 2 1
x-a
Khi o: I =
=
= cot g
+ C.
2c sin 2 x - a c sin 2 x - a c
2
2
2
3. Neu c2 a2 + b 2
x
Ta thc hien phep oi bien t = tg .
2
Khi o: dx =
2dt
2t
1 - t2
,
sin
x
=
&
cos
x
=
.
1 + t2
1 + t2
1 + t2
2dx
.
2sin x - cos x + 1
Giai:
x
1
1
1
x
1
2dt
at: t = tg , ta c: dt = .
dx = 1 + tg2 dx = (1 + t 2 )dx dx =
2
2 cos2 x
2
2
2
1 + t2
2
4dt
x
tg
-1
2
2dt
d(t + 1)
t -1
1
+
t
2
Khi o: I =
= 2
= 2
= ln
+ C = ln
+C
x
t +1
4t
1 - t2
t + 2t
(t + 1)2 - 1
tg + 1
+1
2
1 + t2 1 + t2
x p
= ln tg - + C.
2 4
Dang 8: Tnh tch phan bat nh: I =
a1 sin x + b1 cos x + c1
dx.
a1 sin x + b2 cos x + c2
Bc 2: Khi o:
A(a2 sin x + b 2 cos x + c2 ) + B(a2 cos x - b2 sin x) + C
I=
a2 sin x + b2 cos x + c2
= A dx + B
a2 cos x - b2 sin x
dx
dx + C
a2 sin x + b 2 cos x + c2
a2 sin x + b2 cos x + c2
Trang 57
Tch phan
Tran S Tung
dx
a2 sin x + b 2 cos x + c2
dx
c xac nh nh dang 4.
2 sin x + b 2 cos x + c2
5sin x
..
2 sin x - cos x + 1
Giai:
Gia s: 5sinx = a(2sinx cosx + 1) + b(2cosx + sinx) + c
= (2a + b)sinx + (2b a)cosx + a + c.
2a + b = 5
a = 2
2sin x - cos x + 1 = ln tg 2 - 4 + C.
a1 sin 2 x + b1 sin x cos x + c1 cos2 x
dx.
Dang 9: Tnh tch phan bat nh: I =
a2 sin x + b2 cos x
PHNG PHAP CHUNG
Ta thc hien theo cac bc sau:
Bc 2: Khi o:
(A sin x + Bcos x)(a2 sin x + b 2 cos x) + C
I=
dx
a2 sin x + b 2 cos x
= (Asinx + Bcos x)dx + C
dx
a2 sin x + b 2 cos x
Trang 58
Tran S Tung
Tch phan
= - A cos x + Bsin x +
dx
a2 + b2 sin(x + a)
2
= - A cos x + Bsin x +
trong o sin a =
b2
2
2
a +b
2
2
C
a22 + b22
ln | tg
x+a
| +C
1
a2
va cos a =
2
2
a + b 22
4sin 2 x + 1
V du 9: Tm ho nguyen ham cua ham so f(x) =
.
3 sin x + cos x
Giai:
Gia s: 4sin2 x + 1 = 5sin2 x + cos2 x = (asinx + bcosx)( 3sinx + cosx) + c(sin2 x + cos2 x)
= (a 3 + c)sin 2 x + (a + b 3)sin x.cos x + (b + c) cos2 x.
a 3 + c = 5
a = 3
c = 2
b + c = 1
2dx
3 sin x + cos x
1
x p
= - 3 cos x - sin x - ln tg + + C.
2
2 12
Chu y: Trong li giai tren ta a tan dung ket qua trong v du 4 la:
2dx
1
x p
= ln tg + + C.
2 12
3 sin x + cos x 2
dx
.
asin x + b sin x cos x + ccos2 x
2
Bc 1: Bien oi I ve dang: I =
dt
.
at 2 + bt + c
dx
3sin x - 2sin x cos x - cos2 x
2
Trang 59
Tch phan
Tran S Tung
Giai:
S dung ang thc:
Ta co:
dx
= d(tgx)
cos2 x
d tgx -
dx
1
d(tgx)
1
3
I=
=
=
2
2
2
2
(3tg x - 2tgx - 1) cos x 3
1 4 3
1 4
tgx - tgx - 3 9
3 9
1 2
tgx - 1
3 3 + C = 1 ln tgx - 1 + C = 1 ln sin x - cos x + C.
= ln
4 tgx - 1 + 2
4 3tgx + 1
4 3sin x + cos x
3 3
Bai toan 2: Xac nh nguyen ham cac ham lng giac s dung cac phep bien oi
lng giac
PHNG PHAP CHUNG
S dung cac phep bien oi lng giac a bieu thc di dau tch phan ve dang quen
thuoc. Cac phep bien oi thng dung bao gom:
Phep bien oi tch thanh tong (chung ta a thay trong phng phap phan tch)
Ha bac
1
sinx.cosy = [sin(x + y) + sin(x - y)]
2
1
cosx.siny = [sin(x + y) - sin(x - y)]
2
(HAN97)
Giai:
1
S dung cac phep bien oi tch thanh tong, ta c: f(x) = (cos8x + cos2x)
2
1
11
1
Chu y: Neu ham f(x) la tch cua nhieu hn 2 ham so lng giac ta thc hien phep bien
oi dan, cu the ta i xem xet v du sau:
Trang 60
Tran S Tung
Tch phan
p
p
Giai:
p
Ta co: f(x) =
p
(1)
p
1
3
2
2p
p
p
1
3
2
1
1
1
1
1
= - cos x + cos 2x.cos x = - cos x + (cos3x + cos x) = cos3x.
4
2
4
4
4
Suy ra: f(x) = tg3x
1
1 sin 3x
1 d(cos3x)
1
Khi o: F(x) = tg3xdx =
dx = -
= - ln cos3x + C.
4
4 cos3x
12 cos3x
12
2.2. S dung phep ha bac:
ay chung ta nh lai cac cong thc sau:
1 - cos2x
3sin x - sin 3x
a/ sin 2 x =
c/
sin 3 x =
2
4
1 + cos x
3 cos x + cos3x
b/ cos2 x =
d/
cos3 x =
2
4
c s dung trong cac phep ha bac mang tnh cuc bo, con hang ang thc:
sin 2 x + cos2 x = 1.
c s dung trong cac phep ha bac mang tnh toan cuc cho cac bieu thc, v du nh:
1
1
sin 4 x + cos4 x = (sin 2 x + cos2 x)2 - 2sin 2 x.cos2 x = 1 - sin 2 2x = 1 - (1 - cos 4x)
2
4
1
3
= cos 4x +
4
4
3
sin 6 x + cos6 x = (sin 2 x + cos2 x)3 - 3sin 2 x + cos2 x) = 1 - sin 2 2x
4
3
3
5
= 1 - (1 - cos 4x) = cos 4x + .
8
8
8
V du 13: (HVQHQT_98): Tm ho nguyen ham cua ham so :
a/ f(x) = sin3 x.si n3x
b/ f(x) = sin 3 x.cos3x + cos3 x.sin 3x.
Giai:
Trang 61
Tch phan
Tran S Tung
3sin x - sin x
3
1
.sin 3x = sin 3x.sin x - sin 2 3x.
4
4
4
3
1
1
= ( cos 2x - cos 4x ) x - (1 - cos 6x) = (3 cos2x - 3cos 4x + cos6x - 1) .
8
8
8
Khi o: F(x) =
1
(3cos2x - 3cos 4x + cos 6x - 1)dx
8
1 3
3
1
3sin x - sin 3x
cos3x + 3 cos x
.cos3x +
.sin 3x
4
4
3
3
= (cos3x.sin x + sin 3x.cos x) = sin 4x.
4
4
Khi o: F(x) =
3
3
sin 4xdx = - cos 4x + C.
4
16
sin x - cos x
;
sin x + cos x
b/
f(x) =
cos2x
.
sin x + cos x
Giai:
a/ Ta co: F(x) =
sin x - cos x
d(sin x + cos x)
= -
= - ln(sin x + cos x) + C
sin x + cos x
sin x + cos x
b/ Ta co: F(x) =
cos 2x
cos2 x - sin 2 x
dx =
dx
sin x + cos x
sin x + cos x
sin 3x.sin 4x
.
tgx + cot g2x
Giai:
Bien oi bieu thc di dau tch phan ve dang:
sin 3x.sin 4x sin 3x.sin 4x
1
=
= sin 4x.sin 3x.sin 2x = (cos x - cos 7x)sin 2x
cos x
tgx + cot g2x
2
cos x.sin 2x
Trang 62
Tran S Tung
Tch phan
1
1
= (sin 2x.cos x - cos 7x.sin 2x) = (sin 3x + sin x - sin 9x + sin 5x).
2
4
Khi o: I =
1
(sin x + sin 3x + sin 5x - sin 9x)dx
4
1
1
1
1
= - (cos x + cos3x cos 5x - cos 9x) + C.
4
3
5
9
Tong quat: Cach tnh phan dang:
sin
Bai toan 3: Tnh tch phan cac ham lng giac bang phng phap oi bien
PHNG PHAP CHUNG
Tnh tch phan bat nh sau: I = R(sin x, cos x)dx trong o R la ham hu t.
Ta la chon mot trong cac hng sau:
Hng 4: Moi trng hp eu co the a ve tch phan cac ham hu t bang phep oi
x
bien t = tg .
2
(1 + sin x)cos x
2 + sin x
at t = sinx
Suy ra: dt = cos xdx &
(1 + sin x) cos x
1+ t
dx =
dt
2 + sin x
2+t
Trang 63
Tch phan
Tran S Tung
Khi o: I =
1+ t
1
dt = 1 dt = t - ln | 2 + t | + C = sin x - ln | 2 + sin x | + C
2+t
2+t
Nhan xet: Trong bai toan tren s d ta nh hng c phep bien oi nh vay la bi
nhan xet rang: R(sinx, cosx) = R(sinx, cosx) do o s dung phep oi bien
tng ng la t = sinx.
V du 17: (HTCKT HN_96): Tnh tch phan bat nh: I =
Bien oi I ve dang: I =
dx
4
sin x.cos x
Giai:
dx
dx
at: t = tgx
Suy ra: dt =
Khi o:
dt
dx
dx
dt
&
=
2
cos x
cos2 x 4 tg3 x 4 t 3
4 t3
= 4 4 t + C = 4 4 tgx + C.
1
1
=
ieu nay rat quan trong, khi
2
t
|t|
khi o ta phai xet hai trng hp t > 0 va t < 0.
sin xdx
cos x sin 2 x + 1
Giai:
dt
at t = cosx dt = sinxdx do o: I = -
t 2 - t2
Ta can xet hai trng hp t > 0 va t < 0. Cu the:
Vi t > 0, ta c:
1
d
dt
1
2
2
1
I=
= t =
ln 2 + 2 - 1 + C =
ln
t
t
2
2
2
2
t2 2 - 1
-1
t
t2
Vi x < 0, ta c:
1
d
dt
1
2
2
I=
ln
= - t = + 2 -1 + C
t
t
2
2
2
t2 2 - 1
1
t
t2
=-
1
ln
2
2 + 2 - t2
1
+C =
ln
t
2
Tom lai ta c:
Trang 64
2 + 2 - t2
+ C.
t
2 + 1 + sin 2 x
+ C.
cos x
Tran S Tung
I=
Tch phan
1
ln
2
2 + 2 - t2
1
+C=
ln
t
2
2 + 1 + sin 2 x
+ C.
cos x
Bai toan 3: Xac nh nguyen ham cac ham lng giac bang phng phap tch phan
tng phan.
PHNG PHAP CHUNG
Chung ta a c biet trong van e: Xac nh nguyen ham bang phng phap tch phan
tng phan, oi vi cac dang nguyen ham:
Dang 1: Tnh: P(x)sin axdx hoac P(x) cos axdx vi P la mot a thc thuoc R[x] va
a R* .
u = P(x)
u = P(x)
Khi o ta at:
hoac
dv = sin axdx
dv = cos axdx
Dang 2: Tnh: eax cos(bx) (hoac eax sin(bx) vi a, b 0
u = cos(bx)
u = sin(dx)
Khi o ta at:
hoa
c
ax
ax
dv = e dx
dv = e dx
x
V du 19: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
cos2 x
Giai:
S dung phng phap tch phan tng phan, bang cach at:
u = x
du = dx
dx
v = tgx
dv = cos2 x
sin x
d(cos x)
dx = x.tgx +
= x.tgx + ln | cos x | +C.
Khi o: I = x.tgx - tgxdx = x.tgx -
cos x
cos x
cos2 xdx
V du 20: Tnh tch phan bat nh: I =
.
sin 3 x
Giai:
cos x.d(sin x)
.
sin3 x
u = cos x
du = - sin xdx
at:
d(sin x)
1
dv = sin 3 x
v = - sin 2 x
Bien oi I ve dang: I =
Khi o: I = -
cos x
dx
cos x
x
=
d
ln
tg
sin 2 x sin x
sin 2 x
2
Trang 65
cos x
x
= - 2 - ln tg + C.
sin x
2
Tch phan
Tran S Tung
BAI TAP
Bai 28. Tm ho nguyen ham cua ham so:
a/ f(x) =
c/ f(x) =
f/
S:
1
p
cos x cos x +
4
cos2 x
sin x + 3 cos x
b/ f(x) =
d/ f(x) =
b/ -
1
2 + sin x - cos x
sin x
e/ f(x) = sin x.si n2x.cos5x
1 + sin 2x
p
1
x p
cot g + + C;
2 8
2
1
p 1
1
1
x p
x p
c/ sin x + + ln tg + + C; d/
ln tg + +
+ C;
2
6 8
2 6
2 8 2(sin x + cos x)
2 2
11
1
1
1
3
p
p 1
p
1
4 3
4
Bai 29. Tm ho nguyen ham cua ham so sau:
sin 3 x
a/ f(x) =
(HSP II Ha Noi _1999)
3sin 4x - sin 6x - 3sin 2x
b/ I = cos5x.tgxdx
K = cos3x.tgxdx
(HNT Tp.HCM A_2000)
1
x
cot gx
d/ f(x) =
e/ f(x) =
2
sin 2x - 2sin x
sin x
1 + sin x
p
p
f/ f(x) = tg x + .cot g x +
g/ f(x) = (x 2 + 2)sin 2x
3
6
1
si n3x - 1
S: a/ - ln
+ C;
48 sin 3x + 1
1
b/ I = 2sinx - 2 sin 3x + sin 5x + C;
K = - cos3x + 2 cos x + C;
3
1
2
cos x - 1
c/
+ ln
+ C;
d/ -x cot gx + ln sin x + C;
8 1 - cos x
cos x - 1
c/ f(x)=
e/
g/
cos x -
sin x
1
3
f/ x +
ln
+ C;
ln
+ C;
1 + sin x
3 cos x + p
1
1
3
- x 2 cos2x + x sin 2x - cos2x + C.
2
2
4
Trang 66
Tran S Tung
Tch phan
2.
3.
2.
xdx
2
x a
dx
x2 a
= x2 a + C
= ln x + x 2 a + C.
Bai toan 1: Xac nh nguyen ham cac ham so vo t bang phng phap oi bien
Dang 1: Tnh tch phan bat nh cac ham hu t oi vi x va
I = R x,
ax + b
co dang:
cx + d
axx + b
dx vi ad - bc 0.
cx + d
PHNG PHAP CHUNG
ax + b
ax + b
b - dt n
tn =
x= n
cx + d
cx + d
ct - a
a+ x
Chu y: Vi hai dang ac biet: I = R x,
dx hoac I = R x,
a-x
a-x
dx chung ta
a+ x
a+ x
dx , ta co the xac nh bang cach:
a-x
a+ x
co ngha khi -a x < a nen x + a > 0, do o (a + x)2 = a + x.
a-x
Khi o: I =
x+x
a+ x
dx
xdx
+ 2
dx =
dx = a
a-x
a - x2
a2 - x 2
a2 - x 2
Trang 67
Tch phan
Tran S Tung
dx
Trong o:
xdx
2
a2 + b 2
a -x
= -a a2 - x 2 + C.
dx
3
x + 1[ 3 x + 1)2 + 1]
Giai:
dx
3
x + 1[ 3 (x + 1)2 + 1]
3t 2 dt
3tdt
= 2
2
t(t + 1) t + 1
3tdt 3 d(t 2 )
Khi o: I = 2
= 2
= ln(t 2 + 1) + C = ln[ 3 (x + 1)2 + 1] + C.
t +1 2 t +1
V du 2: Tnh tch phan bat nh: I =
dx
2x 2x + 1
Giai:
at: t = 2x + 1 t 2 = 2x + 1 .
Khi o: I =
dt
t -1
t 2 - 1 = 2 ln t + 1 + C = 2 ln
dx
tdt
dt
= 2
= 2
2x 2x + 1 (t - 1)t t - 1
2x + 1 - 1
+ C.
2x + 1 + 1
xdx
x2 - 4 x
Giai:
Ta nhan xet:
1
2
2
3
1
4
9 4
12t17dt 12t14 dt
t4
= 8 3 = 5
= 12 t + t + 5
dt
t -1
t -1
x2 - 4 x t - t
xdx
11
9 4
t10 t 5 1
t4
Khi o: I = 12 t + t + 5
+ + ln | t 5 - 1 | + C.
dt = 12
t -1
10 5 5
dx
(x + a)(x + b)
x + a > 0
Trng hp 1: Vi
x + b > 0
Trang 68
Tran S Tung
Tch phan
at: t = x + a + x + b
x + a < 0
Trng hp 2: Vi
x + b < 0
at: t = -(x + a) + -(x + b)
dx
x 2 - 5x + 6
Giai:
Bien oi I ve dang: I =
dx
(x - 2)(x - 3)
x - 2 > 0
Vi
x > 3.
x - 3 > 0
at: t = x - 2 + x - 3
1
( x - 2 + x - 3)dx
1
suy ra : dt =
+
dx =
2 (x - 2)(x + 3)
2 x-2 2 x-3
Khi o: I = 2
dx
2dt
=
t
(x - 2)(x - 3)
dt
= 2 ln | t | + C = 2 ln | x - 2 + x + 3 | +C
t
x - 2 < 0
Vi
x < 2.
x - 3 < 0
at: t = x - 2 + 3 - x
1
[ 2 - x + 3 - x]dx
1
+
dx
=
suy ra : dt =
2 (x - 2)(x - 3)
2 2 - x 2 3 - x
Khi o: I = -2
dx
2dt
=t
(x - 2)(x - 3)
dt
= -2 ln | t | +C = -2 ln | 2 - x + 3 - x | +C
t
a2 - x 2 co dang:
I = R(x, a2 - x 2 )dx, vi ad - bc 0.
PHNG PHAP CHUNG
x =| a | cos t vi 0 t p
Tch phan
Tran S Tung
x 3dx
1 - x2
Giai:
p
p
<t<
2
2
x 3dx
1 - x2
sin 3 t.cos dt
1
= sin 3 tdt = (3sin t - sin 3t)dt
cos t
4
1
3
1
(3sin t - sin 3t)dt = tgt + C = - cos t + cos3t + C
4
4
12
3
1
1
1
1
1
= (1 - sin 2 t) - 1 + C = (1 - x 2 ) - 1 1 - x 2 + C = - (x 2 + 2) 1 - x 2 + C
3
3
Cach 2: at t = 1 - x 2 x 2 = 1 - t 2
x 3dx
x 2 .xdx
x 2 .xdx
(1 - t 2 )( -tdt)
=
=
=
= (t 2 - 1)dt
Suy ra: 2xdx = 2tdt &
2
2
2
t
1- x
1- x
1- x
1
1
1
Khi o: I = (t 2 - 1)dt = t 3 - t + C = (t 2 - 3)t + C = - (x 2 + 2) 1 - x 2 + C
3
3
3
Dang 4: Xac nh nguyen ham cac ham so hu t oi vi x va
a2 + x 2 co dang:
I = R(x, a2 + x 2 )dx, vi ad - bc 0.
PHNG PHAP CHUNG
x
=
|
a
|
tgt
v
i
<
t
<
2
2
2
2 (hoac co the t = x + a + x )
Tran S Tung
Tch phan
Suy ra: dx =
dt
dt
& 1 + x 2 dx =
.
2
cos t
cos3 t
dt
cos tdt
cos tdt
=
=
cos3 t
cos4 t
(1 - sin 2 t)2
at: u = sint.
Khi o: I =
=
p
p
<t< .
2
2
cos tdt
du
=
(1 - sin 2 t)2 (u + 1)2 (u - 1)2
du
1 u +1
2u
= ln
+C
2
2
4 u - 1 (u + 1)(u - 1)
(u + 1) (u - 1)
1 sin t + 1
2 sin t
ln
+C
x
x
+1
2
2
2
1
1+ x
+C
= ln 1 + x
x
x
x
4
-1
+ 1
- 1
2
2
2
1+ x
1+ x
1 + x
1 x + 1 + x2
= ln
+ 2x 1 + x 2 + C
4 x - 1 + x 2
1
1
= (2 ln | x + 1 + x 2 | +2x 1 + x 2 ) + C = (ln | x + 1 + x 2 | + x 1 + x 2 ) + C.
4
2
t2 -1
2t
t2 - 1 t2 + 1
1+ x = t =
2t
2t
2
Suy ra: dt = 1 +
1 + x2
1 + x 2 dx =
Khi o: I =
x + 1 + x2
2t 2
t2 + 1
dx
=
dx
=
dx
dx
=
dt
2
2
2
+
+
1
x
t
1
2t
t2 + 1 t 2 + 1
1 (t 2 + 1)2
1 2 1
. 2 dt =
dt = t + + 3 dt
3
2t
2t
4 t
4
t t
1 2 1
11 2
1
t + + 3 dt = t + 2 ln | t | - 2 + C
4
t t
42
2t
1
1
1
= t 2 - 2 + 4 ln | t | + C = 4x 1 + x 2 + 4 ln x + 1 + x 2 + C
8
t
8
1
= (ln x + 1 + x 2 + x 1 + x 2 ) + C.
2
u = x 2 + 1
du =
at :
x2 + 1
v = x
dv = dx
Trang 71
Tch phan
Tran S Tung
Khi o: I = x x 2 + 1 -
Vi J =
x 2dx
x2 + 1
x 2dx
[(x 2 + 1) - 1]dx
dx
=
= x 2 + 1dx -
2
x +1
x2 + 1
x2 + 1
= I - ln x + x 2 + 1 + C
(2)
x 2
1
x + 1 + ln x + x 2 + 1 + C.
2
2
Chu y:
1. Trong cach giai th nhat s d ta co:
1
x
1 + x2 =
cos t va sin t =
cos t
1 + x2
cos2 t = cos t
p
p
2. Ca ba phng phap tren (tot nhat la phng phap 2) c ap dung e giai bai toan
tong quat:
x 2 + adx =
a
x 2
dx
ln x + x 2 + a +
x + a + C;
= ln x + x 2 + a + C.
2
2
2
x +a
a+b
(b - a)2
&A=2
4
A
t 2
ln t + t 2 + A +
t +A +C
2
2
(b - a)2
a+b
2x + a + b
=
ln x +
+ (x + a)(x - b) +
(x + a)(x + b) + C.
8
2
4
Dang 5: Tnh tch phan bat nh cac ham hu t oi vi x va
x 2 - a2 co dang:
I = R(x, x 2 - a2 )dx, vi ad - bc 0.
Trang 72
Tran S Tung
Tch phan
|a|
p p
x
v
i
t
=
- 2 ; 2 \ {0}
sin t
(hoac co the t = x 2 - a2 )
x | a | vi t [0; ] \ { p}.
p
= cos t
2
xdx
2x 2 - 1 + 3 x 2 - 1
Giai:
Cach 1: at: t = x 2 - 1 t 2 = x 2 - 1
Suy ra: 2tdt = 2xdx &
Khi o: I =
Ta co:
xdx
2x 2 - 1 + 3 x 2 - 1
xdx
2(x 2 - 1) + 3( x 2 - 1 + 1
tdt
2t + 3t + 1
2
tdt
2t + 3t + 1
2
t
t
a
b
(a + 2b)t + a + b
=
=
+
=
(2t + 1)(t + 1)
2t + 3t + 1 (2t + 1)(t + 1) 2t + 1 t + 1
2
a + 2b = 1
a = -1
ong nhat ang thc, ta c:
a + b = 0
b = 1
Khi o:
t
1
1
=+
.
2t + 3t + 1
2t + 1 t + 1
2
1
1
1
1 (t + 1)2
Do do: I = +
dt = - 2 ln | 2t + 1 | + ln | t + 1 | +C = 2 ln | 2t + 1 | + C
2t + 1) t + 1
=
1 ( x 2 - 1 + 1)2
ln
2 2 x2 - 1 + 1
Vi x > 1:
at: x =
1
p
, t [0; ) .
cos t
2
Suy ra: dx =
sin tdt
,
cos2 t
1 sin t
.
dt
2
(1 + tg 2 t)tgt.dt
(1 + tg2 t)tgt.dt
= cos t cos t
=
=
2
2(1 + tg 2 t) - 1 + 3tgt 2tg 2 t + 3tgt + 1
2x 2 - 1 + 3 x 2 - 1
1
+
3tgt
cos2 t
xdx
Trang 73
Tch phan
Tran S Tung
Khi o: I =
at: u = tgt.
(1 + tg2 t)tgt.dt
.
2tg 2 t + 3tgt + 1
dt
(1 + tg 2 t)tgt.dt
u.du
2
Suy ra: du =
= (1 + tg t)dt &
= 2
2
2
cos t
2tg t + 3tgt + 1 2u + 3u + 1
1
1
1
1 (u + 1)2
Khi o: I = +
+C
dt = - ln 2u + 1 + ln u + 1 + C = ln
2
2 | 2u + 1 |
2u + 1 u + 1
=
1 (tgt + 1)2
1 ( x 2 - 1 + 1)2
ln
+ C = ln
+ C.
2 2tgt + 1
2 2 x2 - 1 + 1
Vi x < 1 (t lam)
ax 2 + bx + c co dang:
I = R(x, ax 2 + bx + c)dx, vi ad - bc 0
PHNG PHAP CHUNG
4a -D
2
2ax + b
-D
2ax + b
D
D 2ax + b
Bc 1: Ta co: ax + bx + c =
1
4a
D
2ax + b
D
Tran S Tung
Tch phan
ax 2 + bx + c = t - x a hoac t + x a.
2. Neu c > 0, at
ax 2 + bx + c = tx + c hoac tx - c.
ax 2 + bx + c = t(x - x1 ).
Giai:
Cach 1: S dung phep oi bien: t = x + 1 dt = dx.
Khi o: I = t 2 + 1dt.
t2 - 2
(t 2 + 2t + 2)dt
dx =
2(t + 1)
2(t + 1)2
t 2 - 2 (t 2 + 2t + 2)dt 1 (t 4 + 4)dt
Khi o: I = x 2 + 2x + 2dx = t =
.
.
2
3
2(t
+
1)
2(t
+
1)
4
(t
+
1)
1
6
4
1 t2
4
[t + 1 - 4 +
]dt = [ - 3t + 6 ln | t + 1 | +
]+C
2
4
t + 1 (t + 1)
4 2
t +1
1 ( x 2 + 2x + 2 + x)2
= [
- 3( x 2 + 2x + 2 + x) +
4
2
+6 ln x 2 + 2x + 2 + x + 1 +
Dang 7: Tnh tch phan bat nh I =
x 2 + 2x + 2 + x + 1
] + C.
dx
(lx + m) ax 2 + bx + c
dt
at 2 + b t + g
Chu y: Phng phap tren co the c ap dung cho dang tong quat hn la:
Trang 75
Tch phan
Tran S Tung
I=
(Ax + B)dx
(lx + m)n ax 2 + bx + c
dx
(x + 1) x 2 + 2x + 2
Giai:
at: t =
1
1
x = -1
x +1
t
dt
1
khi t > 0
t(- 2 )dt
2
dx
dt
1
1
+
t
t
suy ra: dx = - 2 dt,
=
==
2
dt
t
1
1
(x + 1) x + 2x + 2
khi t < 0
t. 2 + 1
2 +1
1 + t 2
t
t
Khi o:
Vi t > 0, ta c:
I = -
dt
1+ t
= - ln t + 1 + t 2 + C = - ln
1
1
+ 1+
+C
x +1
(x + 1)2
1 + x 2 + 2x + 2
x +1
1 - x 2 + 2x + 2
= - ln
+ C = ln
+ C = ln
+ C.
x +1
x +1
1 + x 2 + 2x + 2
Vi t < 0, ta c:
I=
1
1
1 - x 2 + 2x + 2
= ln t + 1 + t + C = ln
+ 1+
+ C = ln
+ C.
x +1
x +1
(x + 1)2
1 + t2
dt
1 - x 2 + 2x + 2
Tom lai vi t 0 x -1 ta luon co: I = ln
+ C.
x +1
3. S DUNG TCH PHAN TNG PHAN
Bai toan 3: Tnh tch phan cac ham vo t bang phng phap tch phan tng phan
PHNG PHAP CHUNG
Vi cac ham vo t, trong pham vi pho thong phng phap tch phan tng phan t c s
dung, tuy nhien chung ta cung can xem xet.
V du 10: Tnh tch phan bat nh: I =
x 2 + adx
Giai:
xdx
u = x 2 + a
du =
at:
x2 + a
dv = dx
v = x
Trang 76
Tran S Tung
Tch phan
Khi o: I = x x 2 + a -
Vi J =
x 2 dx
x2 + a
x 2 dx
(1)
x +a
[(x 2 + a) - a]dx
x2 + a
dx
= x 2 + adx - a
= I - a ln x + x 2 + a + C.
x2 + a
(2)
x 2
a
x + a + ln x + x 2 + a + C.
2
2
x-a
dx, vi a > 0
x+a
x a
V ieu kien
x < -a'
Ta xet hai trng hp:
Vi x a th:
x -a
x-a
2xdx
dx
dx =
dx =
- a
x+a
x 2 - a2
2 x 2 - a2
x 2 - a2
= x 2 - a2 - ln x + x 2 - a2 + C.
Vi x < a th:
x -a
a-x
dx
2xdx
dx =
dx = a
-
x+a
x 2 - a2
x 2 - a2
2 x 2 - a2
= ln x + x 2 - a2 - x 2 - a2 + C.
V du 11: Tnh tch phan bat nh: I =
x -1
dx
x +1
Giai:
x 1
V ieu kien
. Ta xet hai trng hp:
x < -1
x -1
Vi x < 1. Ta co:
1- x
dx
2xdx
I=
dx =
-
= ln x + x 2 - 1 - x 2 - 1 + C
2
2
2
x -1
x -1
2 x -1
x -1
2 x -1
dx
Vi x 1 . Ta co: I =
dx =
2xdx
x -1
= x 2 - 1 - ln x + x 2 - 1 + C
dx
, vi a 0 vab - c 0.
ax + b + ax + c
Trang 77
Tch phan
Tran S Tung
1
1
( ax + b + ax + c)dx =
[ (ax + b)1/ 2 d(ax + b) + (ax + c)1/ 2 d(ax + c)]
b-c
a(b - c)
2
[ (ax + b)3 + (ax + c)3 ] + C
2a(b - c)
dx
+ x -1
x +1
Giai:
v(x)dx
u2 (x) a
Bc 1: Phan tch:
v(x)
u2 (x) + a
a[u2 (x) + a]
u2 (x) + a
bu(x)
u2 (x) + a
c
u2 (x) + a
xdx
2
x a
2.
= x 2 a + C.
3. x 2 adx =
dx
2
x a
= ln x + x 2 a + C
x 2
a
x a ln x + x 2 a + C.
2
2
(2x 2 + 1)dx
x 2 + 2x
Giai:
Ta co:
2x 2 + 1
x 2 + 2x
2x 2 + 1
(x + 1)2 - 1
a[(x + 1)2 - 1]
(x + 1)2 - 1
Trang 78
b(x + 1)
(x + 1)2 - 1
c
(x + 1)2 - 1
Tran S Tung
Tch phan
ax 2 + (2a + b)x + b + c
x 2 + 2x
a = 2
a = 2
Khi o:
2x 2 + 1
x 2 + 2x
4(x + 1)
= 2 (x + 1)2 - 1 -
Do o: I = [2 (x + 1)2 - 1 -
(x + 1)2 - 1
4(x + 1)
(x + 1)2 - 1
5
(x + 1)2 - 1
(x + 1)2 - 1
]dx
= (x + 1) x2 + 2x - ln x + 1 + x2 + 2x - 4 x2 + 2x + 5ln x + 1 + x2 + 2x + C
= (x + 1) x 2 + 2x + 4 ln x + 1 + x 2 + 2x - 4 x 2 + 2x + C.
BAI TAP
Bai 30. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
x3
x
x3
1
; e/ 3
; c/
; d/
;
3 4
2x + 1 + 1
x+2
x
+
x
1+ x +1
1
x
1
f/
; g/ 10
h/ tgx +
3
x +1
2x + 1 + 2x - 1
(2x + 1)2 - 2x + 1
a/
S:
x +1
; b/
3
3x + 1
a/
11 3
3 5
c/
1
(x 2 + 2)3 - 2 x 2 + 2 + C;
3
d/
b/
1
1
(2x + 1)3 - (2x + 1) + C;
6
4
33 4
3
3
(x + 1)2 - 3 x 4 + 1 + ln( 3 x 4 + 1 + 1) + C;
8
4
4
e/ 2 x - 3 3 x - 6 6 x + ln( 6 x + 1) + C;
36
(2x + 1)2 + 3 6 2x + 1 + 3ln 6 2x - 1 - 1 + C;
2
10 10
10
1
g/
(x + 1)19 - 10 (x + 1)9 + C; h/ - ln cos x + (2x + 1)3 - (2x - 1)3 + C.
19
9
3
Bai 31. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
x
1
1
1
a/
;
b/
; c/
; d/
9x 2 - 6x
x 2 + 6x + 8
x 2 + 2x + 3
x2 - x - 1
4x + 5
2x
x2 + 1
x
e/
; f/
; g/
; h/
.
2
2 3
x x4 + 1
x 2 + 6x + 1
x + x2 - 1
1 + x + (1 + x )
f/
1
9x 2 - 6x + ln 3x - 1 + 9x 2 - 6x + C; b/ ln x + 1 + x 2 + 2x + 3 + C;
9
1
c/ ln x + 3 + x 2 + 6x + 8 + C;
d/ ln x - + x 2 - x - 1 + C;
2
S: a/
Trang 79
Tch phan
Tran S Tung
e/ 4 x 2 + 6x + 1 - 7 ln x + 3 + x 2 + 6x + 1 + C;
f/
1
1
g/ ln x - + x - + 2 + C;
x
2
dx
x2 + 3
Tnh
h/ 2 1 + 1 + x 2 + C.
= ln(x + x 2 + 3) + C.
2 2 2
x (x 2 - 1)3 + C;
3
3
x 2 + 3dx
x 2 - 4x + 8dx.
1
3
x x 2 + 3 + ln(x + x 2 + 3) + C.
2
2
1
b/
(x - 2) x 2 - 4x + 8 + 2 ln x - 2 + x 2 - 4x + 8 + C.
2
Bai 33. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
1
1
;
b/
.
a/
(x 2 + 16)3
(1 - x 2 )3
S: a/
S: a/
+ C.
16 x + 16
1 - x2
Bai 34. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
1
x -1
1
a/
;
b/
; c/
;
(x - 1) 1 - x 2
(x + 1) x 2 + 1
(x - 1) - x 2 + 2x + 3
d/
+ C;
1
x + x2 + x + 1
1+ x
S: a/ + C;
1- x
b/
e/
x2
x2 + x + 1
f/
1
.
1+ x + 1+ x
1 - x + 2(x 2 + 1)
b/ ln x + x + 1 + 2 ln
+ C;
2(x + 1)
2
1 2 + -x 2 + 2x + 3
c/ - ln
+ C;
2
2(x - 1)
3
1
t4
d/
+ ln
+ C, vi t = x + x 2 + x + 1.
3
2(1 + 2t) 2 1 + 2t
e/
f/
1
1
1
(2x - 3) x 2 + x + 1 - ln x + + x 2 + x + 1 + C;
4
8
2
1
1
1 t -1
1+ x
x + x - x.t + ln
+ C, vi t =
.
2
2
4 t +1
x
Trang 80
Tran S Tung
Tch phan
2.
3.
4.
Bai toan 1: Xac nh nguyen ham cac ham sieu viet da tren cac dang nguyen ham
c ban
PHNG PHAP CHUNG
Bang cac phep bien oi ai so, ta bien oi bieu thc di dau tch phan ve cac
dang nguyen ham c ban a biet.
V du 1: Tnh cac tch phan bat nh sau:
a/ I =
dx
x
e - e- x
b/
J=
2 x.ex
dx
16 x - 9 x
Giai:
d(ex ) 1 ex - 1
a/ Ta co: I = 2x
= ln
+C
e - 1 2 ex + 1
b/ Chia t va mau so cua bieu thc di dau tch phan cho 4x, ta c:
x
4 x
4
d
1
3
3 dx = 1 . 1 ln
J=
dx =
2x
4 4 2x
4 2
4
ln
ln
1
1
3 3
3
3
4
-1
3
+C
x
4
+1
3
1
4 x - 3x
=
.ln x
+ C.
2(ln 4 - ln 3)
4 + 3x
2. PHNG PHAP PHAN TCH
Bai toan 2: Xac nh nguyen ham ham sieu viet bang phng phap phan tch
PHNG PHAP CHUNG
Can hieu rang thc chat no la mot dang cua phng phap he so bat nh, nhng
ay ta s dung cac ong nhat thc quen thuoc.
dx
.
V du 2: Tnh tch phan bat nh : I =
1 - ex
Trang 81
Tch phan
Tran S Tung
Giai:
1
(1 - ex ) + ex
ex
=
=
1
+
.
1 - ex
1 - ex
1 - ex
ex
d(1 - ex )
Suy ra: I = 1 +
dx = dx -
= x - ln 1 - ex + C.
x
x
1- e
1- e
Ta c:
Bai toan 3: Xac nh nguyen ham ham sieu viet bang phng phap oi bien
PHNG PHAP CHUNG
Phng phap oi bien c s dung cho cac ham so sieu viet vi muc ch chu
ao e chuyen bieu thc di dau tch phan ve cac dang hu t hoac vo t, tuy nhien
trong nhieu trng hp can tiep thu nhng kinh nghiem nho a c minh hoa bang cac
chu y trong van e 4.
dx
V du 3: Tnh tch phan bat nh : I =
.
2x
1+ e
Giai:
Cach 1: at t = 1 + e2 x t 2 = 1 + e2 x
tdt
dx
tdt
dt
&
= 2
= 2
Suy ra: 2tdt = 2e2 x dx dx = 2
t -1
1 + e2 x t(t - 1) t - 1
dt
1 t -1
1
1 + e2x
Khi o: I = 2
= ln
+ C = ln
+C
2
t -1 2 t +1
1 + e2x + 1
Cach 2: at: t = ex
dx
dx
dx
dx
-dt
Suy ra: dt = -e-xdx - dt = x ,
=
=
=
.
e
1 + e2x
e2x (e-2x + 1) ex e-2x + 1
t2 +1
dx
dt
Khi o:
= -
= - ln t + t 2 + 1 + C = - ln e - x + e- x + 1 + C.
2x
2
1+ e
t +1
dx
V du 4: Tnh tch phan bat nh : I = x
e - ex / 2
Giai:
1
dx
at t = e- x / 2 . Suy ra: dt = e- x / 2dx - 2dt = x / 2 ,
2
e
dx
dx
e - x / 2 dx
-2tdt
1
= x
= x/ 2
=
= 2 1 +
dt
x
x/ 2
-x / 2
-x / 2
e -e
e (1 - e
) e (1 - e
) 1- t
t -1
1
-x / 2
Khi o: I = 2 1 +
+ ln e- x / 2 + 1 + C.
dt = 2(e
t -1
4. PHNG PHAP TCH PHAN TNG PHAN
Bai toan 4: Tm nguyen ham cac ham sieu viet bang phng phap tch phan tng
phan
Trang 82
Tran S Tung
Tch phan
ax
ax
dv = e dx
dv = e dx
Bai toan 2: Tnh: P(x)eax dx vi a R *
u = P(x)
Khi o ta at:
ax
dv = e dx
V du 5: Tm ho nguyen ham cua ham so f(x) = (tg 2 x + tgx + 1)ex .
Giai:
Ta co: F(x) = (tg 2 x + tgx + 1)e x = (tg2 x + 1)ex + ex tgxdx. (1)
Xet tch phan J = e x tgxdx.
dx
= (1 + tg2 x)dx
u = tgx
du =
2
cos x
at:
x
dv
e
dx
=
v = ex
(2)
dx
1 + e2 x
Giai:
Ta co:
dx
1 + e2x
Khi o: I =
dx
ex e-2x + 1
d(e- x )
e
-x
+1
e- x dx
e-2x + 1
=-
d(e- x )
e-2x + 1
(1)
= - ln(e- x + e-2 x + 1) + C
Chu y: Ta co the s dung phng phap oi bien e lam tng minh li giai, bang cach:
at t = ex .
Khi o: I =
t2
dt
1 + e2x
dt
= -
1
+1
t2
dt
t 1 + t2
1
d
t = - ln 1 + 1 + 1 + C
t
t2
1
+
1
t2
= - ln(e- x + e-2x + 1) + C.
Trang 83
Tch phan
Tran S Tung
-x
x
-x
e +e
e +e
x
-x
e +e
f(x) + g(x) = x
= 1 F(x) + G(x) = dx = x + C2 .
e + e- x
F(x) + G(x) = ln ex + e- x + C1
1
Ta c:
F(x) = (ln e x + e- x + x) + C.
2
F(x) - G(x) = x + C2
BAI TAP
Bai 35. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
1
1+ x
a/ 2 x.e x ;
b/
;
c/
;
x
1+ e
x(1 + x.ex )
x
e/ e .sin(e );
e2 x
f/ 2x
;
e +2
g/
1
;
x ln x
Trang 84
d/
ln x
;
x
2
h/ x.ex .
Tran S Tung
Tch phan
2 x.ex
a/
+ C;
1 + ln 2
S:
xe x
c/ ln
+ C;
1 + xex
ex
b/ ln
+ C;
1 + ex
2
ln x. ln x + C; e/ - cos(e x ) + C;
3
1 2
g/ ln ln x + C;
h/ e x + C.
2
Bai 36. Tm ho nguyen ham cua cac ham so sau:
d/
a/
f/
e2x - 1
;
ex
b/ (1 + e3x )2 .e3x ;
1
.e x ;
x
g/
sin x
;
ecos x
S: a/ ex + e- x + C;
b/
d/ ln
t -1
+ C, vi t =
t +1
f/ 2e
+ C;
c/
f/
e2x
1
ln e2x + 1 + C;
2
; d/
; e/
e2x
4 x
ex + 1
e +1
1 + ex
1
h/ x
.
e (3 + e- x )
1
4
4
(1 + e3x )3 + C; c/ 4 (ex + 1)7 - 4 (ex + 1)3 + C;
9
7
3
t -1
ex + 1; e/ 2t + ln
+ C, vi t = 1 + ln x;
t +1
g/ e- x + C;
h/ ln
3ex
+ C.
3ex + 1
a/ x e ;
S: a/
2x
b/ e .cos3x;
c/ e .sin x;
e/ x n .ln x, n -1.
1 3x
1 2x
e (9x 2 - 6x + 2) + C; b/
e (2 cos3x + 3sin 3x) + C;
27
13
1
1
3
3
3
c/ e x (sin x - cos x) + C; d/ - 2 ln 3 x + ln 2 x + ln x + + C;
2
2x
2
2
4
x n +1
x n +1
e/
ln x + C;
n +1
(n + 1)2
S:
ln x
d/
;
x
g/
e x + e- x + 2;
x ln(x + x 2 + 1)
x2 + 1
d/
1
1+ x
ln
;
1 - x2 1 - x
x -2 x
ex sin x
a/ .e + C;
b/
+ C;
c/ e x (e3x + e2x ) + C;
x+2
1 + cos x
2
1 1+ x
d/ ln
e/ x ln(x + x 2 - 1) - x 2 - 1 + C;
+ C;
4 1- x
2
f/ (1 + ln x) 1 + ln x - 2 1 + ln x + C; g/ x 2 + 1. n x + x 2 + 1 - x + C.
3
Trang 85
Tch phan
Tran S Tung
f(x)dx = F(x)
b
a
= F(b) - F(a).
Chu y: Tch phan f(x)dx ch phu thuoc vao f, a, b ma khong phu thuoc vao cach ky
a
f(x)dx
la dien tch
hnh thang cong gii han bi o th cua ham so y = f(x, truc Ox) va hai ng thang
x = a va x = b.
3. Cac tnh chat cua tch phan:
Gia s cac ham so f(x), g(x) lien tuc tren khoang K va a, b, c la ba iem cua K, da
vao nh ngha tch phan ta co cac tnh chat sau:
a
Tran S Tung
Tch phan
b
Tnh chat 8. Neu m f(x) M, "x [a; b] th m(b - a) f(x)dx M(b - a).
a
Tnh chat 9. Cho t bien thien tren oan [a; b] th G(t) = f(x)dx la nguyen ham cua
a
f(t) va G(a) = 0.
V du 1: Tnh cac tch phan sau:
2
x 2 - 2x
a/ I =
dx;
x3
1
x
4
J = (3x - e )dx.
b/
Giai:
2
2
1 2
a/ Ta co: I = - 2 dx = ln | x | +
x
x
1 x
x
3 2
b/ Ta co: J = x - 4e 4
2
= (ln 2 + 1) - (ln1 + 2) = ln 2 - 1.
1
Chu y: Trong v du tren ta a s dung nh ngha cung cac tnh chat 1, 3 va 4 e tnh tch
phan V du sau ay se s dung tnh chat 5 e tnh tch phan cua ham cha dau tr tuyet
oi.
V du 2: Tnh tch phan sau: J =
- 1 dx.
-1
Giai:
x
-1
+
0
1
- 2.
2
Chu y: S dung tnh chat 6, 7, 8 ta se i chng minh c cac bat ang thc tch phan.
p 3p / 4
dx
p
V du 3: Chng minh rang:
.
2
4 p / 4 3 - 2sin x 2
Giai:
Trang 87
Tch phan
Tran S Tung
p 3p
Tren oan ;
ta co:
4 4
2
1
1
1
sin x 1 sin 2 x 1 1 3 - 2sin 2 x 2 1.
2
2
2
3 - 2sin 2 x
Do o:
3p / 4
p/ 4
trong o:
3p / 4
3p / 4
1
dx
dx
2
dx.
2
3
2sin
x
p/ 4
p/ 4
3p / 4
p/ 4
3p / 4
1
1
p
dx = x
= &
2
2 p/ 4
4
3p / 4
(1)
3p / 4
dx = x
p/ 4
= 2.
(2)
p/ 4
dx
p 3p / 4
p
Thay (2) vao (1) ta c:
(pcm).
2
4 p / 4 3 - 2sin x 2
x + a khi x < 0
V du 4: Cho ham so: f(x) = 2
x + 1 khi x 0
a/ Xet tnh lien tuc cua ham so a cho tai iem x0 = 0.
b/ Vi a e ham so lien tuc tai x = 0, hay xac nh
f(x).dx.
-1
Giai:
a/ Ham so xac nh vi moi x R.
Ta co:
x0+
x0
x0
x 0
f(0) = 1.
Vay:
Neu a = 1 th lim+ f(x) = lim- f(x) = f(0) = 1 ham so lien tuc tai x0 = 0
x0
x0
x0
b/ Ta co:
1
-1
-1
-1
-1
2
f(x)dx = f(x)dx + f(x)dx = (x + 1)dx + (x + 1)dx =
11
.
6
Chu y: Nh vay chung ta s dung hau het cac tnh chat e giai cac v du ve tch phan,
duy con tnh chat th 9 o co mot dang toan ma cac hoc sinh can quan tam la ao
ham cua ham so xac nh bi tch phan. Ta co cac dang sau:
x
Trang 88
Tran S Tung
Tch phan
u(x)
Dang 2: Vi F(x) =
a
u(x )
Dang 3: Vi F(x) =
v(x)
F(x) =
u(x)
f(t)dt -
v(x )
b/ G(x) =
c/ H(x) =
(t
(t
+ 2 + 1)dt;
x2
x2
+ sin t)dt.
2x
Giai:
x2
x2
x2
2x
2x
e tnh tch phan xac nh ngoai cac phng phap c ban ma chung ta a biet e xac
nh nguyen ham, cu the co:
1. Phng phap s dung bang nguyen ham c ban.
2. Phng phap phan tch
3. Phng phap oi bien
4. Phng phap tch phan tng phan.
5. S dung cac phep bien oi.
con co them mot vai phng phap khac v du nh phng phap cho lp tch phan at biet.
Van e 1: TNH TCH PHAN BANG PHNG PHAP PHAN TCH
Bang viec s dung cac ong nhat thc e bien oi bieu thc di dau tch phan
thanh tong cac bieu thc ma nguyen ham cua moi bieu thc o co the nhan c t bang
nguyen ham hoac ch bang cac phep bien oi n gian a biet, t o ta xac nh c gia
tr cua tch phan.
Trang 89
Tch phan
Tran S Tung
1
x5
V du 1: (HTM HN_95) Tnh tch phan: I = 2 dx.
0 x +1
Giai:
S dung ong nhat thc: x 5 = x 5 + x 3 - x 3 - x + x = x 3 (x 2 + 1) - x(x 2 + 1) + x.
1
x
1
1
1 4 1 2 1
2
Ta c: I = x 3 - x + 2
dx = x - x + ln(x + 1)] = ln 2 - .
2
2
4
x +1
4
0 2
0
V du 2: (e 91) Cho f(x) =
sin x
cos x + sin x
cos x - sin x
a/ Tm hai so A, B sao cho f(x) = A + B
cos x + sin x
p/ 2
b/ Tnh
f(x)dx.
Giai:
a/ Ta co:
sin x
cos x - sin x (A + B) cos x + (A - B)sin x
= A + B
=
cos x + sin x
cos x + sin x
cos x + sin x
A + B = 0
1
A=B=- .
ong nhat ang thc, ta c:
2
A - B = 1
b/ Vi ket qua cau a/ ta c:
p/ 2
f(x)dx =
p/2
cos x - sin x
1
1
p/2
0
p
=- .
4
BAI TAP
Bai 1. Tnh cac tch phan:
a/
dx
;
x
b/ x 1 - xdx;
0
S: a/ 4
b/
4
5
c/
x 2 - 2x - 3
c/
dx;
2-x
0
1
- ln 2
2
d/
d/
dx
x + 1 + x -1
1
(3 3 - 2 2 - 1)
3
p
8
4 sin x
a/
;
1
+
cos
x
0
b/ tg 2 2x(1 + tg 2 2x)dx;
S: a/ 2
b/
ex
c/ x
dx;
2
(e
+
1)
0
1
6
c/
1
6
e3
d/
1
d/ 2
2
1 [a
dx
x 1 + ln x
Tran S Tung
Tch phan
S: a = 3
Bai 4. Cho hai ham so f(x) = 4cosx + 3sinx va g(x) = cosx + 2sinx.
a/ Tm cac so A, B sao cho g(x) = A.f(x) + B.f(x)
b/ Tnh
p
4
0
g(x)
dx.
f(x)
2
1
S: a/ A = ; B = - ;
5
5
p 1
7
- ln
10 5 4 2
b/
Bai 5. Tm cac hang so A, B e ham so f(x) = Asinpx + B thoa man ong thi cac ieu
kien: f '(1) = 2 va
0 f(x)dx = 4.
2
S: A = - ; B = 2.
p
Trang 91
Tch phan
Tran S Tung
j (b)
b. Neu ham so f(x) xac nh va lien tuc tren oan [a ; b], ham so x = j(t) xac nh va
(i) Ton tai ao ham j(t) lien tuc tren oan [a; b]
(ii) j(a) = a va j(b) = b.
(iii) Khi t bien oi t a en b th x bien thien trong oan [a ; b]
Khi o:
Bai toan 1: S dung phng phap oi bien so dang 1 tnh tsch phan I = f(x)dx.
a
Giai:
Ta thc hien theo cac bc sau:
Bc 1: Chon x = j(t), trong o j(t) la ham so ma ta chon cho thch hp.
Bc 2: Lay vi phan dx = j(t)dt
Bc 3: Tnh cac can a va b tng ng theo a va b
Bc 4: Bieu th f(x)dx theo t va dt. Gia s rang f(x)dx = g(t)dt
b
Bc 5: Khi o: I = g(t)dt.
a
Lu y: Chung ta can nh lai cac dau hieu dan ti viec la chon an phu kieu tren thong
thng la:
Dau hieu
Cach chon
x = a sin t vi - p / 2 t p / 2
x = a cos t vi 0 t p
x 2 - a2
a
p p
x = sin t vi t [- 2 ; 2 ] \ {0}
p
a
x = cos t vi t [0; p] \ { 2}
a -x
a +x
Trang 92
Tran S Tung
Tch phan
Dau hieu
a+ x
hoac
a-x
Cach chon
a-x
a+x
x = acos2t
x = a + (b - a)sin 2 t
(x - a)(b - x)
V du 1: (HTCKT_97) Tnh tch phan : I =
2
2
x2
1 - x2
dx.
Giai:
at x = sint, khi o: dx = costdt
oi can:
x 2 dx
Ta co:
2
p
t= .
2
4
vi x= 0 t = 0; x =
1 - x2
1 p/ 4
Khi o: I = (1 - cos 2t)dt =
2 0
V du 2: Tnh tch phan : I =
1 1
t - sin 2t
2 2
2/ 3
p/ 4
=
0
p 1
- .
8 4
dx
x x2 - 1
Giai:
at x =
1
cos t
, khi o : dx = - 2 dt
sin t
sin t
oi can:
vi x= 1 t = p/2; x =
1
cos tdt
2
Khi o: sin t
=
1
p/ 3
1
sin t
-1
sin 2 t
p/ 2
p/ 2
2
p
t= .
3
3
p/2
dt = t p / 3 = 6
p/ 3
2/ 3
dx
x
1
1- 2
x
1
, ta se nhan c: I =
x
3/2
1/ 2
p/3
dt
1- t
p/ 3
.
p
du = u p / 6 = 6 .
p/3
o chnh la li giai co the bo sung (e phu hp vi han che chng trnh cua Bo
Trang 93
Tch phan
Tran S Tung
GD&T) hau het cac tai lieu tham khao trc ay.
0
a+ x
dx, (a > 0)
a-x
Giai:
at x = a.cos 2t, khi o: dx = -2a.sin 2tdt.
oi can:
Ta co:
vi x = -a t =
p
p
; x=0 t=
2
4
a+ x
a + a.cos2t
dx =
(-2a.sin 2tdt) = cot gt (-2a.sin 2tdt)
a-x
a - a.cos2t
= -4a.cos2 t.dt = -2a(1 + cos2t)dt.
p/ 2
p/2
p
= a 1 - .
Khi o: I = -2a (1 + cos 2t)dt = -2a t - sin 2t
2
p/ 4
4
p/ 4
b
Bai toan 2: S dung phng phap oi bien so dang 2 tnh tch phan I = f(x)dx.
a
Giai:
Ta thc hien theo cac bc sau:
Bc 1: Chon x = j(t), trong o j(t) la ham so ma ta chon cho thch hp, roi xac nh x =
y(x) (neu co the).
Bc 2: Xac nh vi phan dx = j(t)dt
Bc 3: Tnh cac can a va b tng ng theo a va b
Bc 4: Bieu th f(x)dx theo t va dt. Gia s rang f(x)dx = g(t)dt
b
Bc 5: Khi o: I = g(t)dt.
a
Lu y: Cac dau hieu dan ti viec la chon an phu kieu tren thong thng la:
Dau hieu
Cach chon
Ham co mau so
t la mau so
t = j(x)
Ham f(x) =
a.sin x + b.cos x
c.sin x + d.cos x + e
t = tg
x
x
(vi cos 0)
2
2
1
(x + a)(x + b)
t = x+a+ x+b
Vi x + a < 0 & x + b < 0, at:
t = -x - a + -x - b
Trang 94
Tran S Tung
Tch phan
p/3
cos dx
p / 6 sin x - 5sin x + 6
Giai:
at x = sint, khi o: dt = cosxdx
vi x =
oi can:
Ta co:
p
1
p
3
t= ; x= t=
6
2
3
2
cosdx
dt
dt
= 2
=
sin x - 5sin x + 6 t - 5t + 6 (t - 2)(t - 3)
2
B
[(A + B)t - 2A - 3B]dt
A
=
+
dt =
(t - 2)(t - 3)
t -3 t -2
A + B = 0
T o:
-2A - 3B = 1
Suy ra:
A = 1
B = -1
cos xdx
1
1
=
dt.
sin x - 5sin x + 6 t - 3 t - 2
2
Khi o: I =
3/2
1/ 2
1
t -3
1
dt = ln
t -2
t -3 t -2
3/2
= ln
1/ 2
3(6 - 3)
5(4 - 3)
x3dx
3
1 + x2
Giai:
3t 2dt
.
2x
vi x = 0 t = 1; x = 7 t = 2.
3
x 3 .3t 2 dt
Ta co:
=
= 3t(t 3 - 1)dt = 3(t 4 - t)dt.
3
2xt
1 + x2
x dx
t5 t 2
Khi o: I = 3 (t - t)dt = 3 -
5 2
1
=
1
141
.
10
b
Bai toan 3: S dung phng phap oi bien so dang 3 tnh tch phan I = f(x)dx.
a
Giai:
Da vao viec anh gia can cua tch phan va tnh chat cua ham so di dau tch
phan ta co the la chon phep at an phu, thong thng:
Vi I =
f(x)dx = 0
-a
Vi I =
p/2
Trang 95
p
- x.
2
Tch phan
Tran S Tung
p
Vi I =
2p
f(x)dx
Giai:
0
2004
-1
(1)
x = 1 t = 1;
0
Khi o: I = - ( -t)
1
2004
3t 2dt
.
2x
x=0t=0
1
(2)
p/2
cos 4 x
dx.
cos 4 x + sin 4 x
Giai:
at t =
p
- x dx = -dt
2
oi can:
vi x = 0 t =
p
p
; x = t = 0.
2
2
p
cos 4 ( - t)(-dt)
p/ 2
p/2
sin 4 tdt
sin 4 x
2
Khi o: I =
=
=
dx.
4
4
4
4
p
p
p / 2 cos 4 ( - t) + sin 4 ( - t)
0 cos t + sin t
0 cos x + sin x
2
2
0
Do o: 2I =
p/2
p/2
cos 4 x + sin 4 x
p
p
dx = dx = I = .
4
4
2
4
cos x + sin x
0
Trang 96
Tran S Tung
Tch phan
BAI TAP
Bai 6. Tnh cac tch phan sau:
x dx
4
0 x + x2 + 1
a/ x 5 (1 - x 3 )6 dx; b/
0
S: a/
1
;
168
b/
p 3
18
c/
c/ x 5 1 - x 2 dx; d/ 2
0
848
;
105
d/
1 1
- ln 2.
2 2
cos x.dx
;
6 - 5sin x + sin 2 x
a/
c/
cos x.dx
-1 e x + 1 ;
1
S: a/ ln
10
;
9
b/
d/
b/
p 2
;
12
p
2
0
cos x
dx;
7 + cos2x
c/ sin1;
Trang 97
d/
p
;
3
sin x.cos3 x
dx
1 + cos2 x
Tch phan
Tran S Tung
Van e 3: TNH TCH PHAN BANG PHNG PHAP TCH PHAN TNG PHAN
b
udv = uv
b
a
Cong thc:
- vdu
a
Bai toan1: S dung cong thc tch phan tng phan xac nh I = f(x)dx.
a
Bc 3: Khi o: I = uv a - vdu.
a
p/2
(x
+ 1)sin xdx.
Giai:
u = (x 2 + 1)
du = 2xdx
at:
v = - cos x
dv = sin xdx
p/ 2
Khi o: I = - (x + 1) cos x 0 + 2
Xet tch phan J =
p/ 2
p/ 2
x cos xdx = 1 + 2
p/2
x cos xdx.
Trang 98
x cos xdx
(1)
Tran S Tung
Tch phan
u = x
at:
=
dv
cos
xdx
p/ 2
du = dx
v = sin x
Khi o: J = x sin x 0 -
p/ 2
sin xdx =
p
p
p/ 2
+ cos x 0 = - 1
2
2
(2)
p
Thay (2) vao (1) ta c: I = 1 + 2 - 1 = p - 1.
2
p
Giai:
p
1 p 2x
e (1 - cos2x)dx
2 0
1
e2 p 1
Xet tch phan: I1 = e dx = e2 x =
2
2
2
0
0
(1)
2x
(2)
p
0
du = -2sin 2xdx
u = cos2x
at:
1 2x
2x
dv = e dx
v = 2 e
p
p
1
e2 p 1 p 2x
Khi o: I 2 = e2x cos 2x + e2x sin 2xdx =
- + e sin 2xdx
2
2
2 0
0
0
(3)
du = 2 cos 2xdx
u = sin 2x
at:
1 2x
2x
dv = e dx
v = 2 e
p
p
1
Khi o: I 2, 1 = e2x sin - e2x cos 2xdx = -I 2 .
2
0
0
14
4244
3
(4)
I2
e2 p 1
e2 p 1
- - I2 I2 =
- .
2 2
4 4
1 e2 p 1 e2 p 1
1
Thay (2), (5) vao (1), ta c: I = [
- -(
- )] = (e2 p - 1).
2 2 2
4 4
8
2
ln(1 + x)
dx.
x2
1
(5)
Tch phan
Tran S Tung
Giai:
1
du
dx
=
u = ln(1 + x)
1+ x
at:
dx
dv
=
v = 1
x2
x
2
2
2
1
1
1
1
1
Khi o: I = - ln(x + 1) +
dx = - ln 3 + ln 2 + +
dx
x
x(x
+
1)
2
x
1
+
x
1
1
1
2
1
3
= - ln 3 + ln 2 + (ln | x | - ln(x + 1)) = - ln 3 + 3ln 2.
2
2
1
BAI TAP
Bai 8. Tnh cac tch phan sau:
a/
d/
p
2
S: a/
b/ (x + 1)2 e x dx;
ex .sin 3x dx;
p
2
0
x ln(x + 1)dx
2
3 - 2e x
;
13
c/
b/
5e2 - 1
;
4
c/
7e3 - 1
27
Trang 100
1e (x + 1)2 dx.
1
d/ ln 2 - ;
2
e/
p
- 1;
2
f/
2e
.
e +1
Tran S Tung
Tch phan
Bc 1:
c1
c2
c1
ck
- 3x + 2dx
-1
Giai:
Ta i xet dau ham so f(x) = x 2 - 3x + 2 tren [1, 4], ta c:
x
f(x)
1
+
3
3
3
19
1
1
1
= x 3 - x 2 + 2x - x 3 - x 2 + 2x + x 3 - x 2 + 2x = .
2
2
2
3
-1 3
1 3
2 2
Chu y: Vi cac bai toan cha tham so can ch ra c cac trng hp rieng biet cua tham
so e kheo leo chia c khoang cho tch phan, ta xet hai dang thng gap trong pham vi
pho thong sau:
b
Neu a b th:
b
x2
1
I = (a - x)dx = ax - = (a - b)(a + b - 2a )
2 a 2
a
Trng hp 2:
Tch phan
Tran S Tung
b
x2
I = (a - x)dx + (x - a)dx = (ax - )
2
a
a
a
a
a
x2
+ ( - ax)
2
a
1
= a 2 + (a + b)a + (a2 + b 2 ).
2
Trng hp 3:
Neu a a th:
b
x2
1
I = (x - a )dx = ( - ax) = (a - b)(2a - a - b).
2
2
a
a
b
Trng hp 1:
Trng hp 2:
x2
x2
x1
x1
x1
x2
x1
x2
Chu y: Vi bai toan cu the thng th cac nghiem x1, x2 co the c so sanh t nhien vi
cac can a, b e giam bt cac trng hp can xet va ay la ieu cac em hoc sinh can lu
tam.
1
Giai:
Ta i xet cac trng hp sau:
Trng hp 1: Neu a 1
1
x 3 ax 2
a 1
Khi o: I = - x.(x - a)dx = - (x - ax)dx = - = - .
2 0 2 3
3
0
0
2
Trang 102
Tran S Tung
Tch phan
a
x 3 ax 2
x 3 ax 2
a3 a 1
= - + = - + .
2 0 3
2 a 3 2 3
3
BAI TAP
Bai 9. Tnh cac tch phan sau:
a/
d/
g/
-3
4
3
x
0 | 2 - 4 | dx;
1
x 2 - 6x + 9dx;
a/ 8;
S:
c/
| sin x | dx;
1 - sin 2xdx;
S: a/ 2;
-1
-1
4 - | x | .dx;
h/
x 3 - 2x 2 + xdx.
3
2
2 2
f/
;
3
b/
2 3
ln ;
7 4
1
g/ 4 +
;
ln 2
c/
2p
d/
b/ 4; c/ 2 2;
(| 2x - 1 | -(x |2 )dx;
e/
b/
e/ 2(5 - 3);
a/
b/
(| x + 2 | - | x - 2 | dx;
| x | dx
;
-1 x - x 2 - 12
c/
f/
-1
| x | -xdx
5
;
2
24 3 + 8
h/
.
15
d/
2 + 2 cos2xdx
1 + sin x.dx.
d/ 4 2.
a/ Tnh I(t).
b/ Tm gia tr nho nhat cua I(t), vi t R.
t + 1 - e, t e
| x - m | dx;
b/
1 | x
- (a + 1)x + a | dx.
1
2 - m, m 0
S: a/
m 2 - m + 1 , 0 < m 1.
Trang 103
3a - 5
,a 2
6
(a - 1)3 3a - 5
b/
,1< a < 2
6
3
5 - 3a
, a1
Tch phan
Tran S Tung
Phng phap:
Ta tm max[f(x), g(x)], min[f(x), g(x) bang cach xet hieu:
f(x) - g(x) tren oan [a ; b]
f(x) g(x)
T o:
Giai:
Xet hieu: f(x) - g(x) = x - 3x + 2 tren oan [0 ; 2] :
2
x
f(x) g(x)
0 +
Do o:
Vi x [0; 1] th max[f(x); g(x)] = x 2
x3
3
= x dx + (3x - 2)dx =
+ x 2 - 2x
0
1
3 0 2
1
1
3
17
= +6-4- +2 = .
3
2
6
1
BAI TAP
a/
c/
max(x; x 2 )dx;
0 min(x; x
S: a/
55
; b/
6
)dx;
b/
d/
4
;
3
c/
1 min(1; x
p
2
0
)dx;
7
;
4
Trang 104
d/
2 - 2.
Tran S Tung
Tch phan
Van e 6:
Trong van e nay ta i chng minh roi ap dung mot so tnh chat cho nhng lp tch
phan ac biet.
Tnh chat 1: Neu f(x) lien tuc va la ham le tren [a ; a] th: I =
f(x)dx = 0.
-a
Bien oi I ve dang: I =
Xet tnh phan J =
-a
-a
(1)
f(x)dx.
-a
at x = - t dx = -dt
oi can:
x = a t = a; x = 0 t = 0
1/ 2
1- x
cos x.ln
dx.
1+ x
-1/ 2
Giai:
1- x
Nhan xet rang: ham so f(x) = cos x.ln
co:
1+ x
1 1
Lien tuc tren - ;
2 2
1- x
1- x
f(x) + f(-x) = cos x.ln
+ cos( -x).ln
1+ x
1+ x
1- x
1 + x
= ln
+ ln
cos x = ln1.cos x = 0.
1 - x
1+ x
f(- x) = - f(x).
1 1
Vay, f(x) la ham le tren - ; , do o theo tnh chat 1 ta c I = 0.
2 2
Tch phan
Tran S Tung
phan tng phan, xong o lai khong phai y kien hay. ieu o cho thay viec nhn nhan
tnh chat can va ac tnh cua ham so di dau tch phan e t o nh hng viec la
chon phng phap giai rat quan trong.
2. Tuy nhien vi mot bai thi th v tnh chat 1 khong c trnh bay trong pham vi kien
thc cua sach giao khoa do o cac em hoc sinh len trnh bay nh sau:
0
1/ 2
1- x
1- x
(1)
I = cos x.ln
dx + cos x.ln
dx .
1+ x
1+ x
-1/ 2
0
Xet tnh chat J =
1- x
cos x.ln
dx
1+ x
-1/ 2
at x = - t dx = -dt
1
1
oi can: x = - t = . x = 0 t = 0.
2
2
Khi o:
0
1/ 2
1/ 2
1+ t
1- t
1- x
I = - cos(- t).ln
dx
dt = - cos t.ln
dt = - cos x.ln
1+ x
1- t
1+ t
1/ 2
0
0
(2)
-a
I=
f(x)dx = 2 f(x)dx.
Bien oi I ve dang: I =
Xet tnh phan J =
-a
-a
(1)
f(x)dx.
-a
at x = - t dx = -dt
oi can:
x = a t = a;
x=0t=0
Mat khac v f(x) la ham chan f(t) = f(t)
0
(2)
f(x)dx
-a
Trang 106
Tran S Tung
Tch phan
1
2x 3
Ta khong nen s dung phep bien oi: I = 2 x dx =
3
0
2
= .
3
bi khi o ta nhat thiet can i chng minh lai tnh chat 2, ieu nay khien bai toan tr
x3
nen cong kenh hn nhieu so vi cach lam thong thng, cu the: I =
3
-1
2
= .
3
2. Tuy nhien khong the phu nhan s tien li cua no trong mot vai trng hp rat ac
biet.
Tnh chat 3: Neu f(x) lien tuc va la chan tren R th :
I=
f(x)dx a
+
ax + 1 = f(x)dx vi "a R va a > 0.
-a
0
PHNG PHAP GIAI
f(x)dx
x
-a a + 1
x = - t dx = -dt
oi can: x = 0 t = 0; x = a t = a.
Mat khac v f(x) la ham chan f)t) = f(t).
0
Khi o: I1 =
Vay: I =
Ap dung:
x 4 dx
V du 2: Tnh tch phan: I = x
-1 2 + 1
Giai:
0
x 4dx 1 x 4dx
Bien oi I ve dang: I = x
+ x
-1 2 + 1
0 2 +1
Xet tch phan J =
x 4 dx
x
-1 2 + 1
at x = t dx = dt
oi can:
x = 1 t = 1,
x = 0 t = 0.
Trang 107
(1)
Tch phan
Tran S Tung
0
Khi o: J = -
(2)
p
Tnh chat 4: Neu f(x) lien tuc tren 0; th:
2
p/ 2
f(sin x)dx =
p/2
f(cos x)dx.
CHNG MINH
p
- x dx = -dt
2
p
p
oi can: x = 0 t = , x = t = 0.
2
2
at t =
Khi o:
p/ 2
f(sin x)dx = -
p/2
p/2
p
f(sin(
t)dt
=
f(cos
t)dt
=
p/2
p/2
f(cos x)dx).
p/2
f(cos x)dx.
Bc 2:
p/ 2
thng la: 2I =
p/2
f(sin x)dx +
p/ 2
f(cos x)dx =
Ap dung:
V du 3: Tnh tch phan: I =
cosn xdx
cos n x + sin n x
Giai:
at t =
p
- x dx = -dt
2
oi can:
x=0 t=
p
,
2
x=
p
t = 0.
2
Trang 108
f(cos x)dx)),
p/ 2
f(sin x)dx + b
p/ 2
Tran S Tung
Tch phan
p
cosn - t ( -dt)
p/ 2
p/ 2
sin n tdt
sin n x
Khi o: I =
dx.
=
=
p
0 cosn t + sin n t 0 cosn x + sin n x
np
p / 2 cos n
- t + sin - t
2
2
0
Do o: 2I =
p/2
p/2
cos n x + sin n x
p
p
dx
=
dx
=
I
=
.
2
4
cos n x + sin n x
0
b
a+b b
Tnh chat 5: Neu f(x) lien tuc va f(a + b x) = f(x) th I = xf(x)dx =
f(x)dx.
2 a
a
CHNG MINH
at x = a + b - t dx = -dt
oi can: x = a t = b;
x=bt=a
a+ b b
2I = (a + b) f(t)dt I =
f(x)dx.
2 a
a
He qua 1: Neu f(x) lien tuc tren [0 ; 1] th: I =
p-a
xf(sin x)dx =
p p-a
f(sinx)dx
2 a
x sin xdx
.
2
0 4 - cos x
Giai:
p
p
x sin xdx
x sin xdx p
=
2
3 + sin 2 x = xf(sin x)dx.
4
(1
sin
x)
0
0
0
Bien oi I ve dang: I =
at x = p - t dx = -dt
oi can:
x = p t = 0;
x = 0 t = p.
p
p
d(cos t)
d(cos t)
d(cos t)
I
2I
=
-p
=
p
2
2
0 4 - cos t
0 4 - cos t
0 cos t - 4
= -p
p p d(cos t)
p 1 cos t - 2
I=
= . ln
2
2 0 cos t - 4 2 4 cos t + 2
=
0
Trang 109
p ln 9
.
8
Tch phan
Tran S Tung
2 p-a
xf(cos x)dx = p
2 p-a
f(cos x)dx.
2p
x.cos
xdx
Giai:
at x = 2 p - t dx = -dt
oi can:
x = 2p t = 0;
0
x = 0 t = 2p.
2p
Khi o: I =
2p
2p
tdt
p 2p
= 2 p cos tdt - t cos tdt = (cos3t + 3cos t)dt - I
2 0
0
0
3
2p
2p
p1
2I = sin 3t + 3sin t = 0 I = 0.
23
0
b
CHNG MINH
at x = a + b - t dx = -dt
oi can: x = a t = b;
x=bt=a
a
p/2
1 + sin x
ln
dx.
1 + cos x
Giai:
at t =
p
- x dx = -dt
2
p
p
,
x = t = 0.
2
2
p
0
p
p/ 2
1 + sin 2 - t
1 + cos t
1 + sin t
Khi o: I = ln
(
dt)
=
ln
dt
=
ln
dt
1
+
sin
t
1
+
cos
t
1 + cos - t
p/2
0
0
oi can:
=-
x=0t=
p/ 2
1 + sin x
ln
dx = -I 2I = 0 I = 0.
1 + cos x
Trang 110
Tran S Tung
Chu y:
Tch phan
ieu o se giup chung ta co c mot phng phap oi bien mi, cu the ta xet
v du sau:
V du 7: Tnh tch phan: I =
p/ 4
ln(1 + tgx)dx.
Giai:
at t =
p
- x dx = -dt
4
oi can:
x=0t=
p
p
, x= t=0
4
4
p/ 4
p/ 4
p
1 - tgt
2
Khi o: I = - ln[1 + tg( - t)dt = ln(1 +
)dt = ln
dt
4
1 + tgt
1 + tgt
p/ 4
0
0
p/ 4
p/ 4
2I =
dt -
p/ 4
p/ 4
p ln 2
p ln 2
I=
.
4
8
Tnh chat 7: Neu f(x) lien tuc tren oan [0 ; 2a] vi a > 0 th
2a
Ta co:
2a
2a
(1)
2a
f(x)dx.
a
at x = 2a - t dx = -dt
oi can: x = a t = a;
x = 2a t = 0.
Ap dung:
V du 8: Tnh tch phan: I =
3p
Trang 111
(2)
Tch phan
Tran S Tung
Giai:
Viet lai I di dang:
I=
3p / 2
3p
(1)
3p / 2
3p
3p / 2
at x = 3p - t dx = -dt
oi can:
x=
0
Khi o: J = -
3p
3p
t=
,
2
2
x = 3p t = 0.
3p / 2
=-
3p / 2
3p / 2
a+T
f(x)dx = f(x)dx.
0
CHNG MINH
Ta co:
a+ T
f(x)dx = f(x)dx +
f(x)dx +
f(x)dx
(1)
a+ T
f(x)dx.
a+ T
at t = x - T dx = dt
oi can: x = a + T t = a;
x = T t = 0.
a+ T
f(x)dx =
(2)
f(x)dx. (pcm)
Ap dung:
V du 8: Tnh tch phan: I =
2004 p
1 - cos2xdx.
Giai:
Viet lai I di dang:
I= 2
2004 p
2p
4p
2p
sin x dx = 2( sin x dx +
sin x dx + ... +
2004 p
2002 p
sin x dx)
(1)
Tran S Tung
2p
Tch phan
sin x dx =
4p
2p
2p
2p
p )
= 4008 2.
Nhan xet: Nh vay neu bai thi yeu cau tnh tch phan dang tren th cac em hoc sinh nhat
thiet phai phat bieu va chng minh c tnh chat 8, t o ap dung cho tch phan can tm.
BAI TAP
Bai 14. Tnh cac tch phan sau:
a/
1p
2
p
2
e/
1 - x2
dx;
1 + 2x
b/
p
2
p
2
x 2 | sin 2 x |
dx;
1 + 2x
p
x + cos x
dx; c/ x.sin 3 x.dx;
2
0
4 - sin x
x 4 + sin x
dx;
-1 x 2 + 1
f/
p
sin 7 x
dx
2
k/
dx.
; 0
-1 (e x + 1)(x 2 + 1)
sin 7 x + cos7 x
h/ ln 3 (x + x 2 + 1) dx; i/
-1
S:
sin 2 x
dx;
-p 3x + 1
d/
p
;
4
p 4
f/ - ;
2 3
a/
1
ln 9;
2
2
g/ e2 ;
3
b/
c/
3p
;
4
p
;
2
p
i/ ;
4
e/ p + 2;
d/
h/ 0;
p
k/ .
4
Bai 15. Cho lien tuc tren R va thoa man: f(x) + f(- x) = 2 - 2 cos 2x , "x R
3p
S: 6.
tga
1
e
cot g a
x.dx
dx
+
= 1, (tga > 0) .
1
2
x +1 e
x(x 2 + 1)
1
Bai 17. Cho ham so f(x) lien tuc tren oan [0; + ) thoa man f(t) = f , vi "t > 0 va
t
ham so.
p
f(tgx) , neu 0 x 2
g(x) =
f(0) , neu x = p
2
Chng minh rang:
p
a/ g(x) lien tuc tren 0; ;
2
b/
Trang 113
p
4
0
p
2
p
4
g(x).dx = g(x).dx.
Tch phan
Tran S Tung
Van e 7:
BAI TAP
Bai 18. Tnh cac tch phan sau:
x4 - 1
dx;
x2 + 9
a/
e/
4 2
x15 .dx
(x8 + 1)2
x.dx
;
-1 (x + 2)2
b/
c/
35 5
25
e/
. 125 +
;
192
192
c/
9
5 2 x .dx
(2x 2 + 18)dx
d/
;
0 (x 5 + 1)3 ;
(x 2 - 6x + 13)2
g/ x(1 - x 2 )n dx;
4
b/ ln 3 - ;
3
; f/ (1 + x)n dx;
20 p
- 18;
3
S: a/
11p 7
2
+ ; d/
;
8
4
45
2 n +1 - 1
f/
;
n +1
g/
1
.
2(n + 1)
a/
tga
d/ 1
f/
S:
x 3 .dx
;
x8 + 1
1
2
0
b/
x 3 .dx
;
x 2 - 3x + 2
c/
dx
;
x(x 4 + 1)
2
cot ga
b (a - x )dx
x.dx
dx
e/
+
,
(tga
>
0)
1
0 (a + x 2 )2 , (a, b > 0);
1 + x 2 e x(1 + x 2 )
2+ 6
2
x2 + 1
dx;
x4 + 1
1+ 5
2
1
g/
(x 2 + 1)dx
.
x4 - x2 + 1
a/
p
;
16
1 21 3 7
b/ ln + ln ;
4 2 4 2
e/
b
;
a + b2
p
f/ ;
8
p
g/ .
4
Trang 114
1 32
c/ ln ;
4 17
d/ 1;
Tran S Tung
Tch phan
Van e 8:
BAI TAP
Bai 20. Tnh cac tch phan sau:
a/
d/
g/
p
8
0
cos2x.dx
;
sin 2x + cos2x
p
4
0
sin x.dx
;
6
sin x + cos6 x
p
2
0
sin x + 7 cos x + 6
dx;
4sin x + 3 cos x + 5
S:
a/
p 1
+ ln 2;
16 8
e/
5p
;
32
f/
4 sin 3 x.dx
;
1 + cos4 x
b/ 4
0
p
4
p
4
e/
c/ 4
0
dx
;
sin x + 2sin x cosx - 8cos2 x
2
sin 6 x + cos6 x
dx;
6x + 1
p
2
0
h/
b/ 2 ln
f/
cos2x.dx
;
(sin x + cos x + 2)3
sin x.cos x dx
2
a .cos2 x + b 2 .sin 2 x
3+2 2
;
2
8
5+8 2
;
27 (2 + 2 )2
p
4
0
g/
1 2
c/ ln ;
6 5
dx (a, b 0)
2
d/ ln 4;
3
p
9 1
+ ln + ;
2
8 6
h/
1
.
|b|+|a|
p
2
p
6
cis3 x.dx
;
sin x
S:
p
4
0
b/
p
2
p
3
cos x - sin x
dx;
2 + sin 2x
c/
x.sin x.dx
;
2
cos
x
3
e/ 3p
a/ ln( 2 + 1);
3+ 2
b/ ln
;
2 +1
p
d/ ;
3
e/
c/ -
f(x) =
A.cos x
B.cos x
.
+
(2 + sin)2 2 + sin x
0
p f(x).dx.
2
x .cos x.dx; b/
p2
p2
4
f/
4p
.
35
sin 2x
co the bieu dien di dang:
(2 + sin x)2
S: A = 4; B = 2; ln4 2.
p
2
0
9
;
24
4p
- 2 ln(2 + 3);
3
T o tnh:
p
3
p
4
cos ( x ).dx; c/
2
Trang 115
x.dx
;
sin2 x
Tch phan
d/
Tran S Tung
p
4
0
p3
8
0
x.tg x.dx;
p2
a/ - 2;
4
S:
2x
x
f/ x 2 .sin .dx;
0
2
e/ sin 3 x.dx;
3p2 1
b/
+ ;
8
2
c/
p 1
p2
d/ - ln 2 - ; e/ 3p - 6;
4 2
32
p(9 - 4 3)
;
36
f/ -8(p2 + 4).
n-1
0 sin
p
2 cosn
0
p
2
0
x.sin(n + 1)x.dx;
S: a/ 0;
b/ 0;
c/ 0;
d/
1
.
n +1
c/ I =
5cosx - 4sinx
;
(cosx + sin x)3
S: a/ 0;
b/
p
p
2
0
cosn x.dx
;
cosn x + sin n x
p
2
0
3sin x + 4 cos x
dx.
3sin 2 x + 4 cos2 x
b/ I =
d/ I =
p
;
4
c/
1
;
2
d/
p
2 3
+ ln 3.
p
sin 2 x.dx
cos2 x.dx
va J = 6
.
0
sin x + 3 cos x
sin x + 3.cos x
a/ Tnh: I 3J va I + J.
5p
3
3p
2
p
2
0
1
ln 3;
4
cos2x.dx
.
cos x - 3 sin x
1
3 -1
b/ K = ln 3 .
8
2
p
S: b/ J = 0.
Trang 116
Tran S Tung
Tch phan
Van e 9:
BAI TAP
Bai 28. Tnh cac tch phan sau:
a/
d/
x -1
dx
2 3 x + 1 . (x - 1)2 ;
0
2
2
S:
b/
1+ x
.dx;
1- x
4
1
dx
(1 + x m ).m 1 + x m
e/
a/
3 3
( 3 - 3 2 );
2
d/
1
(p + 4 - 2 2 );
4
x - 4 dx
.
; c/
x+2 x+2
b/ ln3 - 1;
e/
x
.(x - 2).dx;
4-x
, m N*.
c/ p - 4;
1
- 1.
2
dx
2 x
2
-1
16 - x 2
; b/
x 2 4 - x 2 .dx;
1 p
S: a/ - ln tg ;
4 12
d/
5p
3
;
6
4
dx
x x2 - 9
c/ x3 . 1 + x2 dx;
e/ x (x 2 + 4)3 .dx;
f/
b/
p
;
18
e/
32
(4 2 - 1);
5
c/
3
2
x 2 . (3 - x 2 )3 .
2
( 2 - 1);
15
f/
9
(4 p + 9 3).
64
4
4 3
3
S: a/
x2 - 4
dx;
x
x 2 x 2 - x 2 .dx;
b/
22
1 - x2
.dx;
x2
c/
2a
f/ x 2ax - x 2 .dx; g/
0
1
(4 3 - p);
3
b/
1
p
(4 - p); c/ ;
4
6
pa4
;
e/
16
pa3
f/
;
2
g/
p
2
0
dx
;
x + 3 + x +1
b/
p
.
6n
dx
-1 1 + x +
Trang 117
1 + x2
dx
x - x2
a
2
a -x
x 2 .dx
2x - x 2
d/
x n -1.dx
d/
1
2
1
4
2n
(a > 0; n 2).
1
(3p - 8);
4
Tch phan
c/
Tran S Tung
dx
1 x2 (
S: a/
x2 + 1 + x)
19
- 3 - 2;
6
c/ ln
(2x + 1)dx
x 2 - 4x + x + 2
x n .dx
x3 + a3
b/ 1;
(2 + 5)( 2 - 1) 2 2 - 5
+
;
2
2
d/
1
d/ 8 - 3 2 - ln(3 + 2 2).
2
; (a > 0,n N)
b/
2
ln(1 + 2 ).
3
Trang 118
Tran S Tung
Tch phan
Van e 10:
BAI TAP
Bai 33. Tnh cac tch phan sau:
a/
ln 2
d/
dx
;
x(1 + ln 2 x
S: a/
ln 5
1 - e2x .dx; b/
e/
ex . e x - 1
dx;
ex + 3
1 + ln 2 x
dx;
x
1
2- 3
3 + ln
;
2
2+ 3
p
d/ ;
4
b/ 4 - p;
2 1
+ ln(1 + 2);
2 2
e/
dx
c/
f/
x 1 - ln x
ln x 3 1 + ln 2 x
.
x
c/
p
;
6
f/
3 3
( 16 - 1).
8
ln x
dx;
x2
e2 1
1
b/ 2 dx;
e ln x
ln x
p
3
p
6
e ln x.dx
ln(x + 1).dx
e/
d/
;
;
0
1 (x + 1) 2
x +1
1
S: a/
1
(1 - 2 ln 2 );
2
b/
d/ 2 ln 4 - 4 2 + 4;
f/
1
(2e - e2 );
2
e/ 0;
ln(lnx).dx
;
x
e3
c/ e2
ln(sin x).dx
.
cos2 x
c/ ln
f/
27
;
4e
3 3 3 p
ln
- .
3
2
6
p
2
0
log 2 (1 + tgx).dx;
p
(1 + sin x)1+cosx
2 ln
0
1 + cosx
p
S: a/
;
8
p
b/ ln 2;
8
dx;
b/ 4 ln(1 + tgx)dx;
0
x.ex dx
;
0 (1 + e x )3
d/
e2 + 4e + 1 1 e + 1
c/ 2 ln 2 - 1; d/
- ln
.
4(e + 1)2
2 2
Trang 119
Tch phan
Tran S Tung
e giai phng trnh, bat phng trnh tch phan thong thng trc tien ta can i
xac nh tch phan trong phng trnh, bat phng trnh o, sau o se thu c mot
phng trnh, bat phng trnh ai so quen thuoc.
BAI TAP
x
Bai 36. Giai va bien luan phng trnh sau vi an x: 2 (mt - m + 2)dt = 3 - m
0
S: m > 4 : vo nghiem
m = 4 : x1 = x 2 =
m=0: x=
1
2
3
4
0 m < 4 : x1, 2 =
m-2 4-m
m
1
1
(t
)dt
=
m
t
2
1
1
: vo nghiem
2
1
m= :x=1
2
1
m > : 2 nghiem
2
S: m <
d/ (2 t -1.ln 2 - 2t + 2)dt = 2 x
0
-x
1
+ .
2
Trang 120
Tran S Tung
f/
Tch phan
x
3
2
tdt
1 - t2 . 1 + 1 - t2
S: a/ x = e5 ; x = e-7 ;
d/
x = 1;
= 6 - 2x(1 + 2 1 - x 2 )
b/ x = 2;
c/ x = ln2;
e/ x = 1; x = 2;
1
f/ x = .
2
c/
dt
2 3
(1 - t )
p
S: a/ x = K , K Z;
2
b/
x = Kp
x = l2p l = 0, 1, 2,...
x = 1 1 + m8p , m = 0, 1, 2...
2
Trang 121
c/
x = 0.
Tch phan
Tran S Tung
p/ 2
sin
x.dx (n N)
at:
u = sin n -1 x du = (n - 1)).sin n -2 x.dx
dv = sin x.dx v = - cos x.
I n = - sin n-1 x.cos x]p0 / 2 + (n - 1).(I1- 2 - I n )
Dang 2: I n =
p/ 2
cos n x.dx (n N)
n -1
p/ 4
tg n x.dx.
p/ 2
x .cos x.dx va J n =
0
n
at:
u = x du = n.x
dv = cos x.dx v = sin x
p/ 2
x n .sin x.dx.
n -1
.dx.
p
I n = - nJ n - 1
2
Tng t: J n = 0 + nI n -1
(1)
(2)
n
p
= .
2
Trang 122
Tran S Tung
Tch phan
1
at:
u = x n du = nx n-1 .dx
dv = ex .dx v = e x .
I n = [x n .e x ]10 - nI n -1
1
1
xn
=
dx
hay
I
x n .e- x .dx
n
x
0 e
0
Dang 6: I n =
at:
u = x n du = nx n-1 .dx
dv = e- x .dx v = -e- x .
I n = [-x x .e- x ]10 + nI n-1
e
Dang 7: I n = ln n x.dx (n Z* )
1
at:
u = ln n x du = n.ln n-1 x,
dv = dx v = x.
1
dx
x
BAI TAP
Bai 42. Cho I n = sin n x.dx va J n = cos n x.dx , vi n N, n 2.
Chng minh cac cong thc truy hoi sau:
1
n -1
1
n -1
I n = - sin n -1 x.cos x +
I n -2 .
J n = sin x.cos n -1 x +
J n -2 .
n
n
n
n
Ap dung ta tnh I3 va J4.
1
2
S: I3 = - sin 2 x.cos x - cos x + C.
3
3
1
3
3
J 4 = sin x.cos3 x + x + sin 2x + C.
4
8
16
Bai 43. Cho I n = x n .sin x.dx va J n = x n .cos x.dx , vi n N, n 2.
Chng minh rang:
I n = -x n .cos x = nx n -1.sin x - n(n - 1).I n -2.
J n = x n .sin x + n.x n -1 .cos x - n(n - 1).J n -2 .
Ap dung ta tnh I2 va J2.
S: I 2 = -x 2 - cos x + 2x.sin x + 2 cos x + C.
J 4 = x 2 sin x + 2x cos x - 2sin x + C.
Trang 123
Tch phan
Tran S Tung
p/2
sin
x.dx, (n N)
p/ 4
cos
x.dx.
S: b/
c/
Bai 46. at; I n =
p/4
p
.
2
d/
Jn = In .
tg x.dx, (n N)
n
1
.
n +1
xn
dx, (n N* )
1- x
e - nx
dx, (n N* )
-x
1- e
0
a/ Tnh I1.
b/ Tm he thc gia In va In1.
S: a/
I1 = ln
2e
; b/
1+ e
I n + I n -1 =
Trang 124
1
(e1- n) - 1)
1- n
Tran S Tung
Tch phan
f(x) 0
a
g(x).dx .
a
h(x).dx = A, g(x).dx = B
a
a
Hoac ta chng minh: m f(x) M, vi m = min f(x), M = max f(x)
b
Dang 5:
M.dx = M(b - a) = B.
a
f(x).dx | f(x) | dx .
dau = xay ra khi f(x) 0, "x [a; b]
BT (5) c suy ra t BT dang 2 vi nhan xet sau: "x [a; b] , ta luon co:
- | f(x) | f(x) | f(x) |
b
f(x).dx
a
| f(x) | .dx.
a
Ghi chu:
Trang 125
Tch phan
Tran S Tung
1. Thc chat chng minh bat ang thc tch phan chnh la chng minh:
f(x) g(x), "x [a; b]. Neu dau = xay ra trong bat ang thc f(x) g(x) ch tai
mot so hu han iem x [a; b] th ta co the bo dau = trong bat ang thc tch phan.
2. Do BT la mot dang toan phc tap, nen moi dang tren co nhieu ky thuat giai, v vay
trong phan bai tap nay, khong i theo tng dang tren ma i theo tng ky thuat giai.
Ky thuat 1: Dung phng phap bien oi tng ng hoac chan tren, chan di
BAI TAP
Bai 49. Chng minh cac bat ang thc:
1
1
x19 .dx
1
<
<
a/
3
3
6
20
20 2 0 1 + x
c/
1
<
50
1/ 2
dx
(3 + 2 cos x)
0
<
1
.
2(3 + 3)2
0<
b/
d/
p
<
6
dx
2
4-x -x
<
p 2
.
8
200 p
cos x.dx
1
<
x
200 p
100 p
2
1
1 - e- x .dx 1.
e 0
e- x .sin x
p
dx <
2
x +1
12e
t
2 3
(tg t +3tgt)
tg 4 x
p
p
Bai 51. Cho I(t) =
dx, vi 0 < t < . Chng minh rang: tg(t + ) > e 3
cos 2x
4
4
0
t
ln x
Bai 52. at: J(t) =
dx, vi t > 1.
x
1
Tnh J(t) theo t, t o suy ra: J(t) < 2, "t > 1.
Ky thuat 2: Dung bat ang thc Cosi hay Bu Nhia Cop Ski
BAI TAP
Bai 53. Chng minh cac bat ang thc:
a/
p/ 2
b/
p/ 3
p/ 4
c/
27p
2
2p
.
3
p/ 3
Trang 126
Tran S Tung
b/
Tch phan
e
3 + 2 ln 2 x + 5 - 2 ln 2 x )dx 4(e - 1)
sin x x.dx p
< ;
1 + x2
4
0
b/
3 cos x - 4sin x 5p
.
x2 + 1
4
Ky thuat 3: S dung GTLN GTNN cua ham so tren mien lay tch phan bang bang
bien thien.
BAI TAP
Bai 56. Chng minh cac bat ang thc:
2 2 x.dx
1
< 2
< ;
a/
5 1 x +1 2
c/ 54 2
11
b/
4
;
27
x + 7 + 11 - x ).dx 108;
-7
d/ 2.e
-1/ 4
x2 -x
.dx 2e ;
p 3
<
3
e/
dx
2
cos x + cos x + 1
<
2p 3
.
3
Ky thuat 4: S dung tnh chat ong bien, nghch bien cua ham so bang cach tnh ao
ham
BAI TAP
Bai 57. Chng minh cac bat ang thc:
a/
3
<
4
p/3
sin x.dx 1
x < 2;
p/ 4
b/ 2 p 7
2p
1+ x 2
dx >
d/ e x, "x. Suy ra :
200
p+ 4
4
e- x .dx 0, 01.
100
x
e/ 1 < ln x < , vi x > e. Suy ra : 0,92 <
e
dx
3 ln x
< 1.
Ky thuat 5: S dung bat ang thc Bu Nhia Cop Ski trong tch phan bai tap 9.16
BAI TAP
Bai 58. Chng minh rang neu f(x), g(x) la hai ham so lien tuc tren [a ; b] th ta co:
Trang 127
Tch phan
Tran S Tung
2
b
b
b
2
2
f(x).g(x).dx
f
(x).dx.
g (x).dx.
a
a
a
(BT tren goi la BT Bua Nhia Cop Ski trong tch phan)
Bai 59. Chng minh rang:
2
1
1
1
Bai 60. Cho f(x) la ham so xac nh lien tuc tren [0 ; 1] va f(x) 1, "x [0; 1] .
Chng minh rang:
1
1 - f (x).dx 1 - f(x).dx .
0
dx
Trang 128
Tran S Tung
Tch phan
Trong bai toan tm gii han cua tch phan thng co 2 dang sau:
t
a
t
f(x).dx
ket qua.
b
BAI TAP
Bai 62. a/
Tnh I(x) =
dt
t(t + 1) , (x > 1)
b/
Tm lim I(x)
x +
S: a/ ln
Bai 63. a/
2x
;
x +1
Tnh I(b) =
ln10
S: a/
ex .dx
3
ex - 2
3
1
6 - (eb - 2)2 / 3
2
2
b/
ln 2.
b/
Tm lim I(b)
b/
6.
e- nx .dx
(n N* )
-x
0 1+ e
Trang 129
b ln 2
Tch phan
Tran S Tung
Tnh I n + I n -1 , t o tm lim I n .
x +
t2 + 1
b/
S: a/ ln 4 + ln
(t + 2)2
Bai 65. a/
ln4.
b/
Tnh I(x) =
2t.ln t.dt
I(x).
(1 + t 2 )2 , (x > 1). Tm xlim
+
1
S: a/ 0;
Bai 66. a/
b/
ln 2.
em
t.(m - ln t).dt.
x
b/
S: a/
x0
1 2m
e + 2x 2 ln x - (2m + 1)x 2
4
Trang 130
b/
1 2m
e ; m = ln 2.
4
Tran S Tung
Tch phan
x
=
a
x = b (a < b)
S=
f(x) dx
(1)
* Ve o th (C) : y = f(x) vi x [a ; b]
(C): y = f(x)
a/ Trng hp 1:
Neu o th (C) nam hoan toan
tren truc hoanh Ox (hnh a) th:
S
0
(1) S = f(x).dx
a
b/ Trng hp 2:
Neu o th (C) nam hoan toan
di truc hoanh Ox (hnh b) th:
(Hnh a)
(1) S = - f(x).dx
a
c/ Trng hp 3:
Neu o th (C) cat truc hoanh Ox tai mot iem
co hoanh o x = x0 (nh hnh c) th:
(1) S =
(Hnh a)
x0
(C): y = f(x)
S
S = S1 + S2
a
(Hnh c)
* Ghi chu: Neu f(x) khong oi dau tren oan [a ; b] th ta dung cong thc sau:
S=
f(x)dx
a
Trang 131
Tch phan
Tran S Tung
Neu (*) vo nghiem tren khoang (a ; b) th ta xet dau f(x) tren oan [a ; b] e bo dau
gia tr tuyet oi hoac ta s dung trc tiep cong thc sau:
S=
f(x)dx
a
x0
x0
f(x)dx - f(x)dx.
x
f(x)
x0
+
Ghi chu:
(1) Dien tch S luon la mot gia tr dng (khong co gia tr S 0).
(2) Vi cau hoi: Tnh dien tch gii han bi (C): y = f(x) va truc hoanh th ta phai tm
them hai ng x = a, x = b e lam can tch phan, hai ng nay chnh la giao iem
cua (C) va truc Ox, la 2 nghiem cua phng trnh f(x) = 0 (theo phng phap ai so).
Vi cau hoi n gian hn nh: Tnh dien tch gii han bi ng (C) : y = f(x) th ta
phai hieu o la s gii han bi (C) va truc hoanh.
(3) Mot so ham co tnh oi xng nh: parabol, ng tron, elip, ham gia tr tuyet oi, mot
so ham can thc; li dung tnh oi xng ta tnh mot phan S roi em nhan hai, nhan ba,
... (cung co the s dung tong hoac hieu dien tch).
(4) Phan ln dang toan loai nay ta nen dung phng phap o th hieu qua hn; mot so t
phai dung phng phap ai so nh ham lng giac v ve o th kho.
Trang 132
Tran S Tung
Tch phan
Van e 2: DIEN TCH HNH PHANG GII HAN BI HAI NG (C1), (C2)
1. Dien tch hnh phang gii han bi hai ng (C1), (C2)
(C1 ): y = f(x)
(C ):y = g(x)
2
x = a
x = b (a < b)
S = f(x) - g(x) dx
M
S
0
(C1)
(C2)
(hnh 2a)
S = [f(x) - g(x)]dx .
(C2)
(C1)
(hnh 2b)
x0
g(x) - f(x) dx +
f(x) - g(x) dx
x0
x0
x0
S1
I
x0
(C1): y = f(x)
S2
(C2): y = g(x)
Neu (*) vo nghiem tren khoang (a ; b) th ta xet hieu f(x) g(x) e bo dau | |.
Tch phan
Tran S Tung
x0
Trang 134
Tran S Tung
Tch phan
y
(C4)
(C1)
(C3) S2 S3
S
A 1
x3
x4
x1
x2
x3
x1 x2 x3
Trang 135
(C2)
D
x4
Tch phan
Tran S Tung
S = x 1 + x 2 .dx.
0
oi can: x = 0 u = 1;
Ta co: S =
u3
u2du =
3
x = 1 u = 2.
2
=
0
1
(2 2 - 1) (vdt)
3
1 + ln x
dx
x
1
dx.
x
x = e u = 2.
at: u = 1 + ln x u2 = 1 + ln x 2u.du =
oi can: x = 1 u = 1;
2
2
* Ta co: S = 2u .du = u3
3
1
=
1
2
2
(2 2 - 1 = (2 2 - 1) (vdt)
3
3
V du 3 (van e 2): Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
y = x 2 - 2x va y = -x 2 + 4x.
Trang 136
Tran S Tung
Tch phan
Giai:
*
o th (P1): y = x 2 - 2x va (P2 ) :y = -x 2 + 4x
nh tren hnh ve.
Hai o th cat nhau tai 2 iem O(0 ; 0) va A(3 ; 3).
(P1)
4
3
0
1
1
2 3
4
(P2)
2x 3
0
0
2
2x.dx +
2 3
8
2x.dx = 2.
x = .
3
0 3
Tnh:
8 - x 2 .dx
vi:
2 2
2 2
(P)
B
S1
2
C
8 - x 2 .dx = I.
p/ 2
x = 2 2 t = p/ 2
p/ 4
p/2
cos t.dt = 8
p/ 4
p/2
sin 2t
= 4t +
= p - 2.
2 p/ 4
8
2
+ p-2 = p+ .
3
3
Do o: S1 =
4
Do tnh oi xng nen: SOBAC = 2.SOAB = 2 p + .
3
Trang 137
p/ 2
1 + cos 2t
dt
2
p/ 4
A
2 2
Tch phan
Tran S Tung
4
S2 = 6 p - .
3
V du 5 (van e 4): Chng minh rang khi m thay oi th Parabol (P): y = x2 + 1 luon cat
ng thang (d): y = mx + 2 tai hai iem phan biet. Hay xac nh m sao cho phan dien
tch hnh phang gii han bi ng thang va parabol la nho nhat.
Giai:
* Phng trnh hoanh o giao iem cua (P) va (d):
x 2 + 1 = mx + 2 x 2 - mx - 1 = 0
(1)
D = m 2 + 4 > 0, "m
(P)
(d)
2
B
x2
x2
x 3 mx 2
+ x
S = (mx + 2 - x - 1)dx = - +
2
3
x1
x1
2
x1
x2
1
m
= - (x 32 - x13 ) + (x 22 - x12 ) + (x 2 - x1 )
3
2
1
= - (x 2 - x1 ). 2(x 22 + x1x 2 + x12 ) - 3m(x 2 + x1 ) - 6
6
1
1
4
=m 2 + 4. 2(m 2 + 1) - 3m 2 - 6 =
(m 2 + 4)3 .
6
6
3
4
Vay: min S = khi m = 0.
3
V du 6 (van e 3): Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
y = x2 , y =
x2
27
,y= .
8
x
Giai:
x2
27
* o th (P1 ) : y = x , (P2 ) : y = , (H) : y =
8
x
2
(P1)
A
x2 =
27
x 3 = 27 x = 3 toa o A(3, 9).
x
(P2)
(H)
9/2
3
S2
S1
Tran S Tung
Tch phan
x 2 27
9
=
x = 6 toa o B 6, .
8
x
2
*
S = S1 + S2 = (x 2 0
6
27 x 2
x2
)dx + 8
8
3 x
dx = ... = 27 ln 2 (vdt) .
V du 7 (van e 3): Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng: parabol (P):
y = 4x - x 2 va cac ng tiep tuyen vi parabol nay, biet rang cac tiep tuyen o i qua
M(5/2, 6).
Giai:
*
(d2)
y = K x - + 6
2
4x - x = K x - + 6
2
4 - 2x = K
(1)
(d1)
M
S1
S2
(2)
(P)
B
4
2 5/2
x = 1 K = 1
x 2 - 5x + 4 = 0
x = 4 K = -4
*
5/2
(2x + 1 - 4x + x
)dx +
(-4x + 16 - 4x + x
)dx = ... =
5/ 2
9
(vdt).
4
Ve o th (C): y = f(x) = x 2 - 4x + 3
f(x), f(x) 0
* Xet o th (C) : y = f(x) =
-f(x), f(x) < 0
*
y
(C)
3
0 1
1
3 4
Tch phan
Tran S Tung
2
1
2
= 2. (3 - x - 4x + 3 )dx = 2 [3 - (x - 4x + 3)]dx + [3 - ( -x 2 + 4x - 3)]dx
0
1
0
...............
= 8 (vdt)
2
0
+
1
0
Trang 140
3
0
Tran S Tung
Tch phan
BAI TAP
Bai 1. Cho Parabol (P): y = x 2 - 4x + 3 va ng thang (d) : y = x 1.
Tnh dien tch gii han bi:
a/ (P) va truc Ox;
b/ (P), truc Ox va truc Oy;
c/ (P), truc Ox, x = 2 va x = 4;
d/ (P) va (d);
e/ (P), (d), x = 0 va x = 2.
4
4
9
b/ ;
c/ 2;
d/ ;
S: a/ ;
3
3
2
Bai 2. Tnh dien tch gii han bi cac ng:
1
a/ (C) : y = x + 2 , tiem can xien cua (C), x = 1 va x = 3;
2x
5
b/ y = x(x + 1) , truc Ox, truc Oy va x = 1;
e/ 3.
b/
5
.
48
9
= 0.
4
b/ x - y3 + 1 = 0; x + y - 1 = 0.
c/ x 2 + y2 = 8; y2 = 2x.
d/ y = 2 - x 2 ; y3 = x 2 .
Trang 141
Tch phan
Tran S Tung
e/ y =
S: a/
1 - x4
; x = 0; x =
1
;
3
b/
1
.
2
5
;
4
4
c/ 2 p + ;
3
d/
32
;
15
e/
p
.
12
Bai 7. Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
a/ y = x.ex ; y = 0; x = -1; x = 2.
b/ y = x.ln 2 x; y = 0; x = 1; x = e.
c/ y = e x ; y = e- x ; x = 1.
d/ y = 5x -2 ; y = 0; x = 0; y = 3 - x.
e/ y = (x + 1)5 ; y = ex ; x = 1.
S: a/ e2 -
2
+ 2;
3
24
1
+ ;
25ln 5 2
d/
b/
1 2
(e - 1);
4
e/
23
- e.
2
c/ e +
1
- 2;
2
Bai 8. Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
a/ y =
x2
+ 2x va y = x + 4;
2
b/ y = - x 2 + 2 x + 3 va 3x + 5y - 9 = 0;
c/ y =
x
va y = 0; x = 1; x = 2;
x +1
d/ y = ln x ; y = 0; x =
S: a/
26
;
3
b/
55
;
6
2
c/ 1 - ln ;
3
1
va x = e.
e
2
d/ 2 - .
e
Bai 9. Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
a/ y = sin x + cos2 x, cac truc toa o va x = p;
b/ y = sin 2 x + sin x + 1, cac truc toa o va x =
p
.
2
c/ y = x + sin x; y = x; x = 0; x = 2 p.
d/ y = x + sin 2 x; y = p;x = 0; x = p.
p
S: a/ 2 + ;
2
b/ 1 +
3p
;
2
c/ 4;
d/
p
.
2
Bai 10. Dien tch gii han bi cac ng thang x = 1; x = 2; y = 0 va Parabol (P) bang
15. Tm phng trnh cua (P), biet (P) co nh la I(1 ; 2).
S: y = 3x 2 - 6x + 5.
x 2 + 2x - 3
Bai 11. Tnh dien tch hnh phang gii han bi (C): y =
, tien can xien
x+2
x = 0 va x = m > 0. Tm gii han cua dien tch nay khi m + .
m+2
S: S = 3ln
; lim S = +.
2 m +
Trang 142
Tran S Tung
Tch phan
2x
.
x -1
a/ Chng minh rang hnh phang c gii han bi (H), tiem can ngang va cac
ng thang x = a + 1; x = 2a + 1 co dien tch khong phu thuoc vao tham so a
dng.
b/ Lap phng trnh tiep tuyen (d) cua (H) tai goc toa o. Tnh dien tch hnh
phang gii han bi (H), (d) va ng thang x = 2.
S: a/ 2ln2;
b/ 2ln3.
Bai 13. Cho Parabol (P) : y = x2. Hai iem A va B di ong tren (P) sao cho AB = 2.
a/ Tm tap hp trung iem I cua AB
b/ Xac nh v tr cua A, B sao cho dien tch cua phan mat phang gii han bi (P)
va cat tuyen AB at gia tr ln nhat.
S: a/ y = x 2 +
1
;
1 + 4x 2
1
Bai 14. ng thang (D) i qua iem M ; 1 va cac ban knh truc dng Ox, Oy lap
2
thanh mot tam giac. Xac nh (D) e dien tch tam giac co gia tr nho nhat va tnh
gia tr o.
S: (D) : y = -2x + 2.
Bai 15. Cho Parabol (P): y = x2. Viet phng trnh ng thang (d) i qua I(1 ; 3) sao cho
dien tch hnh phang gii han bi (d) va (P) at gia tr nho nhat.
S: y = 2x + 1.
Bai 16. Tren Parabol (P) : y = x 2 lay hai iem A(1 ; 1) va B(3 ; 3). Tm iem M tren
cua (P) sao cho tam giac MAB co dien tch ln nhat.
cung AB
1 1
S: M ;
3 9
Bai 17. Xet hnh (H) gii han bi ng tron (C): y = x 2 + 1 va cac ng thang
y = 0; x = 0; x = 1. Tiep tuyen tai iem nao cua (C) se cat t (H) ra mot hnh thang
co dien tch ln nhat.
5
1 5
S: max S = ; M ; .
4
2 4
Trang 143
Tch phan
Tran S Tung
(C)
(H)
(C)
(H)
Van e 2: The tch vat tron xoay do hnh phang (H) gii han bi 4 ng:
(C) :x = f(y), x = 0, y = a, y = b (a < b) sinh ra khi quay quanh truc Oy c tnh bi cong
thc:
b
(C)
(C)
(H)
a
b
Trang 144
Tran S Tung
Tch phan
Van e 3: The tch vat tron xoay do hnh phang (H) gii han bi 4 ng:
(C1 ) : y = f(x), (C2 ) : y = g(x), x = a, x = b (a < b) vi f(x) va g(x) cung dau) sinh ra khi
quay quanh truc Ox c tnh bi:
b
(3)
* f(x) va g(x) cung dau co ngha la hai phan o th cung nam mot pha oi vi truc Ox,
vi moi x oan [a; b].
*
(C1)
y
(C2)
(H)
x
(C2)
(Cy )
(H)
(H)
B (C2)
Trang 145
b
(C1)
y
a
(C1)
x
A
(H)
(C2)
Tch phan
Tran S Tung
(C1)
B
V1
V2
(C2)
a
Van e 4: The tch vat tron xoay do hnh phang (H) gii han bi 4 ng:
(C1 ) : x = f(y), (C2 ) : x = g(y), y = a, y = b (a < b) vi f(y) va g(y) cung dau) sinh ra khi
quay quanh truc Oy c tnh bi:
b
(4)
C2
b
x2
C1
(H)
x1
0
y
C2
C1
b
x2
(H)
x1
A
x
Trang 146
Tran S Tung
Tch phan
(P)
4
1
b/ (P) : y = 8x x = y 2
8
2
1
899 p
1
V = p 2 - y2 du = p 2 2 - y 4 dy = ... =
(vtt).
64
32
8
-1
-4
2
x=2
V du 2: Goi (H) la hnh phang gii han bi truc hoanh va parabol (p) : y = 2x - x 2 . Tnh
the tch cua khoi tron xoay khi cho (H)
a/ quay quanh truc hoanh
b/ quay quanh truc tung.
Giai:
a/ The tch V khoi tron xoay khi quay (H) quanh truc hoanh la:
2
16 p
(vtt).
15
y
1
b/ (P) : y = 2x - x 2 x 2 - 2x + y = 0 (1)
D' = 1- y 0 0 y 1
(P)
x1
x2
(H)
x1 = 1 - 1 - y , (0 x1 1)
(1)
x 2 = 1 + 1 - y, (1 x 2 2)
The tch V khoi tron xoay khi quay (H) quanh truc tung la:
1
2
1
8p
.
3
x2
+ y 2 = 1 quay quanh truc hoanh. Tnh the tch cua
4
khoi tron xoay c tao nen.
Giai:
x2
x2
1
2
2
(E) :
+ y = 1 y = 1 y=
4 - x 2 , (| x | 2)
4
4
2
The tch V khoi tron xoay can tm la:
2
V = p y 2 .dx =
-2
p
8p
(4 - x 2 ).dx = ... =
(vtt).
4 -2
3
1
2
Tch phan
Tran S Tung
y = x x = x1 = 2
y = 2 - x x = x 2 = 2 - y.
y
2
1
2
1
y= x
A
1
y = 2-x
32 p
=
(vtt).
15
BAI TAP
Bai 18. Tnh vat the tron xoay sinh ra bi phep quay quanh truc Ox cua mien (D) gii han
bi cac ng:
a/ y = lnx; y = 0; x = 2.
b/ x 2 + y - 5 = 0; x + y - 3 = 0.
c/ y = x 2 ; y = x.
d/ y = x 2 - 4x + 6; y = -x 2 - 2x + 6.
e/ y = x(x - 1)2 .
f/ y = x.e x ; x = 1; y = 0 (0 x 1)
g/ y = e x ; y =- x + 2 ; x = 0; x = 2.
h/ y = x ln(1 + x 3 ); x = 1.
i/
(P) : y = x 2 (x > 0), y = -3x + 10; y = 1 (mien (D)) nam ngoai (P)).
p
k/ y = cos 4 x + sin 4 x; y = 0; x = ; x = p.
2
153p
3p
S: a/ 2 p(ln 2 - 1)2 ;
b/
;
c/
;
5
10
d/ 3p
p
e/
.
105
g/ p(e2 - 1)2 ;
h/
p
(2 ln 2 - 1).
3
f/
p(e2 - 1)
;
4
i/
56 p
.
5
k/
3 p2
.
8
Bai 19. Tnh the tch khoi tron xoay c tao thanh do quay xung quanh truc oy hnh
phang gii han bi cac ng:
a/ y = x 2 ; y = 1; y = 2. .
b/ y = x 2 ; x = y2 .
t +
Trang 148
Tran S Tung
Tch phan
p
S: a/ S(t) = ln t; V(t) = p - ;
t
t +
Bai 21. Cho mien (D) gii han bi ng tron (C): x 2 + y2 = 8 va parabol (p): y2 = 2x.
a/ Tnh dien tch S cua (D).
b/ Tnh the tch V sinh bi (D) khi quay quanh Ox.
S: a/
4
- 2 p.
3
b/
4p
(8 2 - 7).
3
Bai 22. Tnh the tch vat the gii han bi cac mat tao nen khi quay cac ng:
x
a/ y = b
a
2/3
b/ y = sin x; y = 0 (0 x p)
a/ quanh truc Ox
x
x
c/ y = b ; y = b
a
a
a/ quanh truc Ox.
3
pab 2 ;
7
p2
b/ a / Vx = ;
2
b / Vy = 2 p2 .
4
c/ a / Vx = pab 2 ;
15
pab 2
b / Vy =
.
6
p
d/ a / Vx = ;
2
b / Vy = 2p.
Trang 149
Tch phan
Tran S Tung
2 + x .dx;
x2 - 1
dx;
x
b/
-2
c/
d/
x 2 dx
e/ 2
;
2
0 (x + 1)
g/
f/
4 - x2
dx
(1 + x 2 )3
p/ 4
x
dx;
cos2 x
p/ 4
sin 4 x + cos 4 x
h/
dx;
3x + 1
-p / 4
.cos xdx;
i/
x 2dx
p/ 2
cos2x.dx
sin x + cos x + 2 ;
0
k/
5 p / 12
p / 12
8
(4 - 2);
3
1 1
e/ - + ln 2;
4 4
dx
;
sin 2x + 2 3 cos2 x + 2 - 3
p
3
p
2
;
c/
3- ;
d/
;
3 2
3
2
p
2
1 p/ 2
3p
f/ + ln
;
g/
(e - 1);
h/
;
4
2
2
16
3
i/ 2ln3 2;
k/
.
4
1
-2)x + 1), x 0
.
Tm
gia
tr
K
e
Bai 2. Biet f(x) =
f(x).dx = 1.
2
K(1
x
),
x
>
0
-1
S: a/
b/
S: K = 3.
Bai 3. a/ Cho ham so f(x) =
e 2x
ex
2x
sin t
3p
b/ Tm gia tr x 0;
e
ha
m
so
f(x)
=
t dt at cc ai.
2
x
S: a/ x = - ln 2.
b/ x =
p
.
3
2t + 1
dt, - 1 x 1.
t
2t
+
2
0
Bai 5. Cho ham so f(x) = (t - 1)(t - 2)2 dt. Tm iem cc tr va iem uon cua o th f.
0
Trang 150
Tran S Tung
Tch phan
17
4 4 112
S: CT : 1; - ; .Uon : 2; - ; ;
12
3 3 81
Bai 6. ng thang (D): x 3y + 5 = 0 chia ng tron (C) : x 2 + y2 = 5 thanh 2 phan,
tnh dien tch cua moi phan.
S: S1 =
5p 5
- ;
4 2
S2 =
15p 5
+ .
4
2
1
Bai 7. Xet hnh phang (H) gii han bi ng cong (C): y = ; y = 0 ; x = 1; x = 2. Tm
x
toa o iem M tren (C) ma tiep tuyen tai M se cat t (H) ra mot hnh thang co
dien tch ln nhat.
3 2
S: M ; .
2 3
Bai 8. Cho iem A thuoc (P): y = x2, (A khac goc O); (D) la phap tuyen tai A cua (P)
((D) vuong goc vi tiep tuyen tai A vi (P)). nh v tr cua A e dien tch gii
han nh bi (P) va (D) la nho nhat.
4
1 1
1 1
S: min S = ; A ; hay A - ; .
3
2 4
2 4
x 2 y2
=1
Bai 9. Cho hnh (H) gii han bi: 16 4
.
x = 4 2
128p
.
3
y = ax 2 , a > 0
Bai 10. Cho hnh (H) gii han bi:
.
y
=
bx,
b
>
0
Quay hnh (H) goc phan t th hai cua he toa o quanh truc Ox. Tm he thc
gia a va b e the tch khoi tron xoay sinh ra la hang so, khong phu thuoc vao a
va b.
S: b5 = K.a3, vi K la hang so dng bat ky.
Bai 11. Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
y = x 2 - 4x + 3 , y = x + 3.
109
(vdt).
6
Bai 12. Tnh dien tch hnh phang gii han bi cac ng:
S:
x2
x2
y = 4va y =
.
4
4 2
Trang 151
Tch phan
Tran S Tung
S: 2 p +
4
(vdt).
3
-3x - 1
va hai truc
x -1
(e thi.......................................... khoi D_2002)
Bai 13. Tnh dien tch hnh phang gii han bi ng cong (C): y =
toa o.
S: 1 + 4 ln
4
(vdt).
3
2 3
S:
p/2
S:
x x +4
1 5
ln .
4 3
dx
1 - 2sin 2 x
dx.
1 + sin 2x
(e thi.......................................... khoi B_2003)
1
ln 2.
2
2
S:
x
1 + x + 1 dx.
1
(e thi.......................................... khoi A_2004)
11
- 4 ln 2.
3
S:
1 + 3 ln x.ln x
dx
x
(e thi.......................................... khoi B_2004)
116
.
135
3
Trang 152