Arapca Ve Turkce de Isim Ve Fiil Cumlesinin Karsilastirilmasi The Comparison of Nominal and Verbal Sentence in Arabic and Turkish1

T.C.
KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLMDALI
ARAPA VE TRKEDE SM VE FL
CMLESNN KARILATIRILMASI
Zbeyt NALAKAN
YKSEK LSANS TEZ
KAHRAMANMARA
EYLL-2008
T.C.
TEMEL SLAM BLMLER ANABLMDALI
ARAPA VE TRKEDE SM VE FL
CMLESNN KARILATIRILMASI
Danman: Yrd. Do. Dr. Faruk FT
ZBEYT NALAKAN
YKSEK LSANS TEZ
KAHRAMANMARA
EYLL-2008

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
ARAPA VE TRKEDE SM VE FL CMLESNN

KARILATIRILMASI
Zbeyt NALAKAN
YKSEK LSANS TEZ
Kod No :
Bu Tez 01/09/2008 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan
Oy Birlii/Oy okluu ile Kabul Edilmitir.
Yrd. Do. Dr. Faruk FT

DANIMAN
Yrd. Do. Dr. M. Akif

ZDOAN
YE
Yrd. Do. Dr. Halil APAYDIN

YE
Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.
Prof. Dr. Ahmet Hamdi

AYDIN
Enstit Mdr Vekili
Bu alma..................................................................................................tarafndan desteklenmitir.
Proje No:..................
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil
ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunundaki hkmlere tabidir.

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
ZET
YKSEK LSANS TEZ

KARILATIRILMASI
Zbeyt NALAKAN
Danman: Yrd. Do. Dr. Faruk FT

Yl: 2008, Sayfa: 93
Jri
: Yrd. Do. Dr. Faruk FT

: Yrd. Do. Dr. M. Akif ZDOAN
: Yrd. Do. Dr. Halil APAYDIN
Dil, insanlarn duygu ve dncelerini muhataplarna anlaml bir ekilde

iletmelerini salayan bir aratr. Cmle de, bu itibarla, bir dilin en nemli unsur
ve imkanlarndan biridir.
Her dilin kendine has szdizimi ve szdizimi zellikleri bulunmaktadr. Ayr
dil ailelerine mensup olan Arapa ve Trkenin kendine has cmle yap ve zellikleri olduu gibi benzer ve farkl cmle yap ve zellikleri de vardr.
Bundan dolay, her dilin temel cmle yaps olarak kabul edilen isim ve fiil
cmlesinin ncelikle kendi dilbilgisi birikimi ve mant ierisinde, ardndan da karlatrmal olarak ele alnmasnn, dil renim ve retim srecinde kaynak dil
mensubu kimseye, kendi dilinin cmle zelliklerini rendikten sonra hedef dilin
cmle yap ve zelliklerini renmede birtakm yararlar ve kolaylklar salayaca
kabul edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Arapa, Trke, sim cmlesi, Fiil cmlesi, Karlatrma
DEPARTMENT OF BASIC ISLAMIC SCIENCES

INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
UNIVERSITY OF KAHRAMANMARA ST MAM
ABSTRACT
MA THESIS
THE COMPARISON OF NOMNAL AND VERBAL

SENTENCE IN ARABIC AND TURKISH
Zbeyt NALAKAN
Supervisor : Assist. Prof. Dr. Faruk FT

Year: 2008, Pages: 93
Jury
: Assist. Prof. Dr. Faruk FT

: Assist. Prof. Dr. M. Akif ZDOAN
: Assist. Prof. Dr. Dr. Halil APAYDIN
Language is a tool used by human as an interpersonal communication in

order to express feelings and ideas in a comprehensible way. Hence the sentence is
one of the most vital components of a language.
Each language has its own syntax and syntax characteristics. Turkish and
Arabic languages which belong to different language families have their own
sentence structures and characteristics in sipite of the fact that they share different
and similar sentence structures and characteristics.
The nominal and verbal sentences which are considered to be the basic
structure of each language should be mastered according to their own structures
and charactersitics then should be compared contrastively with other languages.
After the learner of a language masters his own language in terms of sentences
structure, he will be able to master the target language in terms of its sentence
structures and characteristics. This situation is likely to make contribution to the
learners learning and teaching a language.
Key Words : Arabic, Turkish, Nominal sentence, Verbal sentence, Comparison
II
NSZ
Dil, insanlarn ve toplumlarn birbirleriyle ve bakalaryla iletiimini ve anlamasn
salayan bir aratr. nsanolu da dilin szl ve yazl btn imkanlarn kullanmak suretiyle duygu, dnce, dileklerini vb. karsndaki muhatabna iletir.
nsan, duygu ve dncelerini szl ve yazl olarak dile getirme ve ifade etmede
cmlelerden yararlanr. Cmle, tek balarna anlam olmayan edat, bala, harfler ile bazen tek bana bir duygu ve dnceyi dile getirmeden yoksun kelimelerden meydana
gelen bir dilsel yapdr. Belli birtakm kurallar dahilinde oluturulan ve kullanlan cmleler, insann duygu ve dncelerini anlaml bir ekilde muhatabna ulatrmasn ve insanlar aras iletiimin olumasn salar. nsanlarn anlaml ve salkl bir ekilde iletiim ve
anlamasn salayan dilsel bir yap olan cmlenin incelenmesi bundan dolay nem arz
etmektedir. Biz de buradan hareketle, hem kendi anadilimiz Trkenin hem de hedef dil
olarak zerinde alma yaptmz Arapann cmle ve cmle zelliklerinin ele alnmasnn dil sahasnda yararl olacan dnerek Arapa ve Trkede sim ve Fiil Cmlesinin Karlatrlmas adl tez konusunu ele aldk.
almamzda, genel olarak yapld zere, sadece hedef dil olan Arapann
szdizim ve szdizim zelliklerinin ele alnmasnn yeterli olmayacan dndk ve
anadilimiz olan Trkenin szdizim ve szdizim zelliklerini de almamzn muhtevasna dahil etmek suretiyle karlatrmal bir szdizim almas yapmaya altk. Dil
almalarnda sadece hedef dilin ele alnmasnn ve anadilin/kaynak dilin ihmal edilmesinin dil renimi ve retimi srecinde birtakm zorluklara ve hedef dilin kavranlmasnda baz proplemlere yol at bilinen bir husustur. Bu skntlarn ortadan kalkmas iin
kaynak dil/anadil hedef dil karlatrmasnn byk bir nemi olaca kanaatindeyiz.
Biz de almamzda yukardaki dncelerden hareketle, ncelikle anadilimiz
Trkenin ve ardndan Arapann isim ve fiil cmlesinin zelliklerini detayl bir ekilde
verdikten sonra bir karlatrma yapmaya altk. Bylelikle iki dilin bu cmle yaplarnn benzerlik ve farkllklar ortaya konulmaya allmtr. Yine yer yer cmle zelliklerinin birbirlerini karlamayan veya baka bir ifadeyle bir dilde olup da dier dilde karl tam olarak bulunmayan durum ve hususlara da zmler retilmeye allmtr
Son olarak, tez almamzn her aamasnda deerli gr, eletiri ve tavsiyelerden
yararlandmz tez danman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Faruk iftiye, kaynak temininde yardmlarn esirgemeyen Sayn Yrd. Do. Dr. M. Akif zdoan ile retim grevlisi Sayn smail Akaya, kitap temininde ok yardmn grdm kardeim Betl
Nalakana, maddi ve manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen ailem ile ilim yoluna
bakoymu gen ilim yolcusu arkadalarma en kalbi kranlarm sunmay bir bor addederim.
Zbeyt NALAKAN
III
NDEKLER
ZET..................................................................................................................................I
ABSTRACT..................................................................................................................... II
NSZ ........................................................................................................................... III
NDEKLER ...............................................................................................................IV
KISALTMALAR .......................................................................................................... VII
1.
GR .........................................................................................................................1
1.1.
Aratrmann Konusu Ve Snrlandrlmas.......................................................1
1.2.
Aratrmann Yntemi.......................................................................................1
1.3.
Konuyla lgili Kaynaklar Ve nceki almalar ..............................................3
1.4.
Dillerin Snflandrlmas ..................................................................................4
1.4.1. Yap Bakmndan Dillerin Tasnifi.................................................................4

1.4.2. Kken Bakmndan Dillerin Tasnifi..............................................................4
1.4.3. Trke ...........................................................................................................4
1.4.4. Arapa ...........................................................................................................5
2.
1.5.
Temel Kavramlar ..............................................................................................6
1.6.
Kelm Cmle likisi.......................................................................................8
1.7.
Kelm-Kelim-Cmle-Kavl-Lafz Arasndaki Benzerlik Ve Farkllklar ..........9
1.8.
Arapada Cmle Snflandrmas ve eitleri ...............................................11
1.9.
Trkede Cmle Snflandrmas Ve eitleri...............................................13
TRKEDE SM VE FL CMLES ................................................................14

2.1.
sim Cmlesi (Ad Tmcesi) ............................................................................14
2.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii ...................................................14

2.1.1.1. Yklem
15
2.1.1.2. zne
16
2.2.
Fiil Cmlesi (Eylem Tmcesi) ........................................................................17
2.2.1. Fiil Cmlesinin eleri Ve e Dizilii.....................................................17
2.2.1.1. Yklem
17
2.2.1.1.1. Yklemde (Fiilde) Zaman
18
2.2.1.2. zne
26
2.2.1.2.1. zne eitleri
27
2.2.1.2.2. zne-Yklem Uygunluu
28
2.2.1.3. Nesne (Dz Tmle)
29
2.2.1.3.1. Nesne eitleri
30
2.2.1.4. Dolayl Tmle (Yer Tamlaycs)
31
2.2.1.5. Zarf Tmleci (Belirte)
31
2.3.
Trkede Cmle Vurgusu..............................................................................32
3.
ARAPADA SM VE FL CMLES ...............................................................35

IV
3.1.
sim Cmlesi ...................................................................................................35
3.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii ...................................................35

3.1.1.1.1. Mbteda
35
3.1.1.1.2. Mbtedann sim Cmlesindeki Fonksiyonu
35
3.1.1.1.3. Mbteda le lgili Durumlar
36
3.1.1.1.4. Haber
40
3.1.1.1.5. Haberin sim Cmlesindeki Fonksiyonu
40
3.1.1.1.6. Haber le lgili Durumlar
40
3.1.1.1.7. Haber eitleri
42
3.1.2. sim Cmlesinin Bana Gelen Nks Fiiller Ve Harfler ............................44
3.1.2.1. Nks/Nsih Filler
44
3.1.2.1.1. Kne Ve Grubu
44
3.1.2.1.2.
P Ve Grubu (Mukarebe Fiilleri)
45
3.1.2.1.3.
Ve Grubu
46
3.1.2.1.4.
UVWye Benzeyen Olumsuzluk Harfleri
46
3.1.2.1.5. Cinsini Nefyeden L (UYZ[W \V]PYW)_
47
3.1.3. Arapa sim Cmlesinde Zaman .................................................................48
3.1.3.1. Haberi Cmid veya Cmid Konumdaki simden Oluan sim Cmlesi 48
3.1.3.2. Haberi Mtak simden Oluan sim Cmlesi
48
3.1.3.2.1. Haberi sm-i Tafdil Olan sim Cmlesi
48
3.1.3.2.2. Haberi Sfat- Mebbehe Olan sim Cmlesi
48
3.1.3.2.3. Haberi sm-i Mefl Olan sim Cmlesi
49
3.1.3.2.4. Haberi sm-i Fil Olan sim Cmlesi
50
3.2.
Arapada Fiil Cmlesi ...................................................................................51
3.2.1. Fiil Cmlesinin eleri Ve e Dizilii.....................................................51
3.2.1.1. Fiil
51
3.2.1.1.1. Mazi Fiil
52
3.2.1.1.2. Muzari Fiil
55
3.2.1.2. Fil
56
3.2.1.3. Nib-i Fil
59
3.2.1.4. Mefl
61
3.2.1.4.1. Mefln Bih
61
3.2.1.4.2. Mefln Fh (Zarf)
64
3.2.1.4.3. Mefln Lieclih /Leh / Min Eclih
64
3.2.1.4.4. Mefln Maah
65
3.2.1.4.5. Mefln Mutlak
66
3.2.1.5. Hl
67
3.2.1.6. Temyiz
68
3.2.1.7. Mstesna
68
3.2.2. Arapada Cmle Vurgusu..........................................................................70
4. ARAPA VE TRKEDE SM VE FL CMLESNN
KARILATIRILMASI .................................................................................................74
5.
4.1.
Arapa Ve Trkede sim Cmlesinin Karlatrlmas ...............................74
4.2.
Arapa Ve Trkede Fiil Cmlesinin Karlatrlmas.................................78
ARAPADA SIK KULLANILAN SM VE FL CMLES KALIPLARI ........87

V
6.
5.1.
sim Cmlesi Kalplar ....................................................................................87
5.2.
Fiil Cmlesi Kalplar......................................................................................88
SONU....................................................................................................................89
KAYNAKA..................................................................................................................90
ZGEM
VI
KISALTMALAR
Ayr.
bkz.
byy.
ev.
Haz.
s.
ss.
ty.
vd.
vd.
yy.
: Ayrca
: Baknz
: Basm yeri yok
: eviren
: Hazrlayan / Hazrlayanlar
: Sayfa
: Sayfalar
: Tarih yok
: Ve devam
: Ve dierleri
: Yaynevi yok
VII
GR
1.
ZBEYT NALAKAN
GR
1.1. Aratrmann Konusu Ve Snrlandrlmas

Arapa ve Trkede sim ve Fiil Cmlesinin Karlatrlmas adl tezimizde
Arapa ve Trkede temel iki cmle tipi olarak kabul edilen isim ve fiil cmlesi ele
alnmtr.
Bir dilin retiminde ve reniminde cmle/szdizimi nemli bir yer tutmaktadr.
Herhangi bir dil renilirken ve retilirken, o dile ait cmle yaplarnn ve szdizimine
ait bilgilerin gz nnde bulundurulmas bu dilin renilmesini ve retilmesini kolaylatrmaktadr. Bunun yan sra hem kaynak hem de hedef dilin cmle yaplarnn ve szdizimi zelliklerinin karlatrmal olarak incelenmesi, hedef dil retim ve reniminde
kaynak dil mensubuna nemli kolaylklar salamaktadr. Biz de bu dncelerden hareketle, Arapa ve Trkede isim ve fiil cmlelerini karlatrmal olarak ele aldk.
Bir dilin birden fazla cmle eidinin olduu bilinen bir durumdur. Biz de, daha dar
kapsamda ve detayl bir ekilde aratrma yapmak iin, tezimizde ele almay dndmz cmle eitlerini isim ve fiil cmlesi olarak snrlandrmann uygun olacana karar
verdik. Ayrca hem Arapa hem de Trkede isim ve fiil cmlesinin temel cmle yaplar
olmasndan dolay her iki dildeki yan ve kompleks cmle yaplar ve zellikleri almamzn muhtevasnn dnda tutulmutur.
1.2. Aratrmann Yntemi
Arapa ve Trkede sim ve Fiil Cmlesinin Karlatrlmas adl tezimizin konusunun belirlenmesinde, aratrlmaya balanmasnda, konu ile ilgili gerekli bilgi, dokman ve kaynan toplanmasnda ve daha sonra da konunun eldeki veri ve malzemeler
altnda incelenmesinde, ele alnmasnda ve yazlmasnda ve bilimsel bir aratrma
zellii tamasnda uyulmas gereken prensipler gz nnde bulundurulmutur.
almamza ncelikle dnya dillerinin tasnifi ile Arapa ve Trkenin bu tasnifte
nerede bulunduu tespit edilerek balanmtr. Bunu yapmamzn sebebi, farkl dil gruplarna mensup olan Arapa ve Trkenin, doal olarak, cmle yaplarnn ve cmle ile ilgili dier zelliklerin farkllk arz ettiinin yanstlmak istenmesidir. Zira her dil ailesinin
kendine has cmle yaps ve zellikleri bulunmaktadr. Arapa ve Trkenin hangi dil
ailesi ierisinde bulunduu tespit edildikten sonra ilgili dillerin en gze arpan birtakm
zellikleri ksaca verilmitir.
Daha sonra ise, konuya girmeden nce tantlmas gerektiini tespit ettiimiz kavramlar da temel kavramlar bal altnda ele aldk. Ayrca bu kavramlarn bir ka
kendi aralarnda mukayese edilmi; benzerlik ve farkllklar ortaya konulmutur. Burada,
zellikle, cmle ve kelam kavramlarnn birbirleriyle olan ilikisine daha fazla yer ayrlmtr. Zira Arap nahvinin kurallarnn oluturulmaya baland ve bunu takip eden dnemlerde bu iki kavram, szdiminin temel terimleri haline gelmitir. Bu itibarla, bu iki
kavramn ayn eye mi tekabl ettii yoksa farkl eyler mi ifade ettiine deinilmitir. Bu
blmn sonunda ise, Arapa ve Trkede cmle taksimine yer verilmitir. Daha sonra
ise Arapa ve Trkede isim ve fiil cmlelerinin hangi cmle tr ierisinde deerlendirildii belirtilmitir.
1
GR
ZBEYT NALAKAN
almamzn ikinci blmnde nce Trke, daha sonra da Arapada isim ve fiil
cmlesi yapsal olarak ele alnmtr. Konuya ncelikle isim ve fiil cmlesi tarif edilerek
balanm, isim ve fiil cmlesinin temel szdiziminin nasl olduu belirtilmi, daha sonra
da cmle elerinin tarifleri yaplp ayrntl bir ekilde zelliklerine deinilmitir. Bunlardan sonra ise her iki dildeki cmle vurgusu irdelenmitir. Arapada cmle vurgusu
konusu incelenirken baz skntlarla karlalmtr. Konuya klasik gramer kitaplarnda
bugnden farkl ve ok dar bir ekilde deinilmesi veyahut da konunun bugnk anlamda
sistematik bir ekilde ele alnmamas, gnmzde konuyla ilgili yazlan yeni kitaplarn
olmay veya olanlarn da konuya bir alm getirememesi, bu konuda yazlan snrl saydaki kitaba ulalamamas gibi sebeplerden dolay konu yeterince ele alnamamtr.
Yapabildiimiz tek ey, elde bulunan mevcut kaynaklardaki bilgileri ortaya koymak ve
bunlardan hareketle birtakm karmlarda bulunmak olmutur. Bu itibarla, bu konunun
mstakil olarak allmas gerektiini dnmekteyiz. Cmle vurgusunu ele almamzn
en temel sebebi ise, her iki dilde de cmle elerinin yer deitirmelerinin cmlenin anlamna baz etkilerde bulunmasdr; ayrca konuya pek deinilmemi olmas da bizi vurguya deinmemize iten sebeplerden birisidir. Ayrca Trke ve Arapada cmle vurgusu
ksaca karlatrlmtr.
Son blmde ise, Arapa ve Trkede ise karlatrma yntemi kullanlarak
isim ve fiil cmleleri karlatrlm; iki dildeki cmleler arasndaki benzerlikler ve farkllklar, tespit edebildiimiz oranda, ortaya konmutur.
almamzn sonu ksmnda ise almamz genel ve nemli noktalaryla zetlenmeye allmtr.
almamzn sonuna ise Arapada ska kullanlan birtakm isim ve fiil cmlesi
kalb ve rnek cmleleri tablo halinde verilmitir.
Konu allrken hem Arapa hem de Trke kaynaklar kullanlmtr. Kullandmz klasik ve modern Arapa nahiv kitaplarnda, genel olarak, cmlenin mstakil bir balk altnda incelenmemi olmasndan dolay cmlenin eleri bu gramer kitaplarnn ilgili
yerlerinde (Bb- mansbt, bb- merft, bb- mecrrt gibi) bulunup yazlmtr. Ayrca gnmzde cmle zerine mstakil yaplan almalar da kullandk. Konuyla ilgili
Trke almalarn azl da gze arpmaktadr.
almann byk bir blm teorik olarak ele alnd iin daha iyi anlalmas iin
rneklerle desteklenmeye allmtr.
Tez yazlrken;
Metin iindeki kitap isimleri italik olarak yazlmtr.
Metin ierisinde ismi geen baz yazarlarn lm tarihleri parentez iinde
nce hicri, sonra da miladi olarak verilmitir.
Arapa zel isimler metin iinde harf-i tarifli olarak yazlmtr.
Tarif edilen kavramlar koyu karakterde yazlmtr.
Arapa olarak yazlan metinler 14 punto ile Traditional Arabic ile yazlmtr.
Arapa cmlelerin evirileri parentez iinde verilmitir.
Metin iinde geen ayetlerin ilk nce sure ad ile ayet numaras keli
parentez iinde verildikten sonra parentez iinde evirileri verilmitir.
GR
ZBEYT NALAKAN
1.3. Konuyla lgili Kaynaklar Ve nceki almalar

Tezimiz ile ilgili kaynak taramasnda ncelikli olarak Arapa ve Trke temel kaynak eserlere ulalmasna ve bunlarn kullanlmasna nemli lde gayret gsterilmitir.
Tezimizin Trke ile ilgili blmnde bu alanda kabul gren ve bilimsel zellii
olan temel dilbilgisi kitaplar ile cmle zerine yazlm mstakil kitaplara da mracaat
edilmitir.
Tezimizin Arapa ilgili blmnde ise arlkl olarak temel klasik ve modern nahiv
eserleri, birka nahiv szl ve makale ile cmle konusu zerine mstakil olarak yazlm eserlere mracaat edilmitir.
Konuyla ilgili mstakil almalarn hem Trke hem de Arapada azl kaynak
taramas esnasnda ortaya kmtr. Bununla birlikte biri doktora biri de yksek lisans tezi
olmak zere iki mstakil alma bulunmaktadr. Nizameddin brahimolunun hazrlad Arap Dilinde Cmleler ve Kurulu Yollar (1999) adl yksek lisans tezinde cmle
tasnifine gidilerek cmle trleri formle edilerek ele alnmtr.
Resul Sevinin hazrlad Arap Dilinde Cmle Yaps ve Biimi (2004) adl
doktora tezinde dilin tanm, menei, cmleyle ilgili kavramlar ile cmlenin anlaml en
kk birimi olan kelime, eitleri ve zellikleri bakmndan ele alndktan sonra asl konuya geilmitir. Tezin cmleyi ele alan temel blmnde cmleler snflandrmaya tabi
tutularak ele alnmtr.
Bizim de yer yer faydalandmz her iki almada cmle konusunun ok geni ekilde ele alnd grlmektedir. Biz ise, konuyu biraz daha dar kapsaml, derinlemesine
almay dndk ve konuyu isim ve fiil cmlesiyle snrlandrdk. Bu iki almada
sadece hedef dilin cmle yaplar ve zellikleri ele alnmtr. Biz ise sadece hedef dilin
allmasnn yeterli olmayacan dnerek kaynak dil olan Trkenin de cmle yap
ve zelliklerini de ele alarak her iki dilin cmle yap ve zelliklerini karlatrmaya altk.
GR
ZBEYT NALAKAN
1.4. Dillerin Snflandrlmas

Gnmzde konuulan ve yazlan dnya dillerin yap ve kken asndan snflandrlmas yaplmtr. Bir dil zerinde aratrma yapan kimse iin, o dilin yap ve kken bakmndan hangi grupta olduunun bilinmesi, bu dilin dier dillerle karlatrlmasnda,
aralarndaki benzerliklerin ve farkllklarn ortaya konulmasn salamaktadr. Biz de bu
itibarla, zerinde aratrma yaptmz Arapa ve Trkenin farkl dil ailesine mensup
olduklarn ortaya koymak suretiyle genelde bu iki dile ait zelliklerin, zelde ise bu iki
dilin cmle yaplarnn ve cmle zelliklerinin farkl olduunu ortaya koymak istedik.
Bugn yeryznde konuulan ve yazlan diller genellikle;
A- Yap (morfoloji) akrabal
B- Kken (genetik) akrabal olmak zere iki kategoride snflandrlmaktadr (Aksan, 1979: I, 103; Korkmaz, 2003: LXXIV; Ergin, 2002: 6-9; Edizkun, 1992: 16-19;
Korkmaz vd., 2001: 31-40; Gne, 2002: 14-19; Banguolu, 1990: 10-12).
1.4.1. Yap Bakmndan Dillerin Tasnifi
1. Tek heceli/yalnlayan/ayrntl/ayrml diller: ince, Tibete, Vietnam dili,
baz Himalaya, Afrika ve Endonezya dilleri
2. Eklemeli/balantl/iltisakl/bitiken diller: Trke, Moolca, Manutunguzca, Korece, Fince, Macarca
3. Bkml/ekimli/tasrifli diller: Hint-Avrupa ve Sami dilleri ailesi
1.4.2. Kken Bakmndan Dillerin Tasnifi
1. Hint-Avrupa Dil Ailesi
2. Hami-Sami Dilleri Ailesi
3. Bantu Dil Ailesi
4. in-Tibet Dil Ailesi
5. Kafkas Dilleri
6. Ural-Altay Dilleri Ailesi/Grubu/Takm
1.4.3. Trke
Trke, Ural-Altay dilleri ailesi/grubunun Altay kolunda yer alan sondan eklemeli
bir dildir.
Altay dil ailesinin balca zellikleri unlardr (Korkmaz, 2003: LXXI-LXXIV;
Korkmaz vd., 2001: 39-40; Gne, 2002: 16-17):
a. Hepsi sondan eklemelidir.
b. Kelimelerde cinsiyet fark gzetilmez. Bunun iin kelimeler ekil deiikliine uramaz.
c. Kelimelerin kk eksizdir. Kelime kk ve gvdeleri sabittir. Tretme yeni
eklerle yaplr.
d. Say sfatlarndan sonra gelen adlar genellikle teklik biimindedir; zel durumlar dnda, isimlere ayrca okluk eki getirilmez.
e. Cmle yaps bakmndan zne fiilden nce gelir ve genellikle batadr. Fiil
cmlenin sonundadr. Ad ve sfat tamlamalarnda, belirtilen (tamlayan) belirtilenden (tamlanan) nce gelir. Yani asl unsur sonda bulunur.
4
GR
ZBEYT NALAKAN
1.4.4. Arapa
Arapa, Sami dilleri ailesinin bat kolunda yer alan gney dillerinden biridir (esSlih, 2004: 52; er-Rfi, 1997: I, 62; Furat, 1996: 41; Bergstrsser, 2006: 15; Aksan,
1979: I, 134). Sami dil ailesine mensup olan Arapann belli bal zellikleri unlardr:
a. Arapada fiilin kk nszden oluur. Sesli harf bulunmaz; nl sesleri
harekeler salar.
b. Arapa ekimli bir dildir.
c. Arapada cinsiyet fark gzetilir. Yani kelimeler cinsiyet mzekker ve mennes olarak ikiye ayrlr.
d. Kelimelerin cmle iindeki grevleri kelimelerin irabna gre ortaya kar.
e. Arapada asl unsur bata bulunur.
GR
ZBEYT NALAKAN
1.5. Temel Kavramlar

Kavl ( ): Terkip halinde olsun, olmasn, manal olsun veya olmasn, insann
konutuu her lafz (el-Fkih, 1993: 70; Hasan, ty.: I, 16; Uzun, 1997: 68-69). Kelime,
kelm, kelim ya da cmle olsun kendisiyle konuulan ey (el-Him, 1998: 25). Bir anlama delalet eden lafzdr (ed-Dakr, ty.: 270; el-Fkih, 1993: 70). Alfabe harfleri, edat ve
harf-i cerlere (hurful-meni) de kavl denilir (el-Esterbd, 1978: I, 20).
Lafz ( ) : Anlaml veya anlamsz olsun insann azndan kan, insann telaffuz
ettii her trl sz ve sese denir (el-Esterbd, 1978: I, 21; el-Curcn, 2003: 272). Bir
isimden, bir fiilden, bir harften, bir terkipten (sfat ve izafet terkibi gibi) veya bir cmleden meydana gelen sze denir (rt, 1995: 13).
) : Manal olsun, olmasn, veya daha fazla kelimeden meydana gelen
Kelim (
lafz (bn Akl, 1964: I, 15; el-Him, 1998: 25; Hasan, ty.: I, 16; ed-Dakr, ty.: 286; elFkih, 1993: 77; Hrn, 2001: 25; Uzun, 1997: 69).
( Nil, Msrn servetidir) cmlesi tam bir anlam ifade ederken,
...( Sanayi yaygnlarsa) cmlesi ise tam anlam bildirmemektedir.
Terkb ( ): ster tam bir anlam, isterse naks (eksik) bir anlam ifade etsin iki
veya daha fazla kelimeden oluan kavl(sz)dir (el-Galyn, 1968: I, 10). Birka kelimenin birlemesinden meydana gelen lafza denir (rt, 1995: 13; el-Fkih, 1993: 76). Birden fazla kelimenin, bir ey ifade etmek zere yan yana gelmesiyle terkip oluur (Uzun,
1997: 136).
Terkb- snd ( ) : Msned ve msnedn ileyhten meydana gelen
terkiptir (Uzun, 1997: 138; el-Galyn, 1968: I, 10). Bir kelimenin bir lafzla hkm kazanmasdr (rt, 1995: 14). Bir anlam ifade etsin veya etmesin bir kelimenin bir baka
kelimeye isnad etmesidir (el-Fkih, 1993: 91).Terkip-i isnad, cmle olarak da isimlendirilir (Uzun, 1997: 138; el-Galyn, 1968: I, 10, III, 286; rt, 1995: 14; el-Fkih,
1993: 91).
snd ( ): Bir eyle dier bir eye hkm vermektir (Feyyz, 1995: 90; elGalyn, 1968: I, 10; Uzun, 1997: 61). Msned ile msnedn ileyh arasndaki ilikiye
denir (Atk, ty.: 118; Mubrek, 1992: 290; Wright, 1996: II, 250). ki kelimenin veya bu
ikisi gibi ilevi olan eylerin duyana bir eyler ifade edecek ekilde bir araya gelmesidir
(es-Sekkk, 2006: 38). rnein;
( ocuk gzeldir) cmlesinde ocuun gzel olmas isnaddr.
Msned-Mahkm ( - ) : Kendisiyle hkm verilene (el-Galyn, 1968: I,
10; Feyyz, 1995: 90) ya da baka bir ifadeyle hkm ifade edene (rt, 1995: 14)
denir. Cmle ierisinde fiil, ism-i fiil, mbtedann, naks fiillerin, inne ve grubunun, leyse
gibi amel eden harflerin ve cinsini nefyeden lmn haberi msned olurlar.
Msnedn leyh-Mahkmun Aleyh ( - ) : Msnedle hkm
kazanana (rt, 1995: 14), kendisi zerinde hkmedilene (el-Galyn, 1968: I, 10;
Feyyz, 1995: 90) veya kendine nispet edilen kelimeye (elebi ve Mftolu, 1996:
13) denir. Cmle ierisinde fil, nib-i fil, mbteda, naks fiillerin, inne ve grubunun,
leyse gibi amel eden harflerin ve cinsini nefyeden lmn ismi msnedn ileyh olurlar.
6
GR
ZBEYT NALAKAN
amel eden harflerin ve cinsini nefyeden lmn ismi msnedn ileyh olurlar.
ibih Cmle ( ) : Mteallak ibarede bulunmayan ( )
gibi umumi manal fiil veya ibih fiil olan zarf veya harf-i cerli isimlerdir (rt, 2006:
335).
( ][ antam yanmdadr)
( ][ Mminler cennettedir)
Cmle-i Mfde ( ) : ki veya daha fazla kelimeden meydana gelen, mstakil bir manas olan cmle (Uzun, 1997: 23; el-Crim ve Emn, 1964: I, 10). Cmle-i
mfdeye kelm da denmektedir.
Kelm ( ): Tek bana tam bir anlam ifade eden cmle-i mfidedir (el-Galyn,
1968: I, 11; Feyyz, 1995: 89). Duyan kimseye tam bir mana ifade sz; cmle-i mfide
(Uzun, 1997: 69). ki veya daha fazla kelimeden oluup mstakil bir anlam ifade eden
yap (Hasan, ty.: I, 15; el-Esterbd, 1978: I, 21; Mulise, 1997: 13). Kendi bana mstakil ve tam anlam veren yapdr (bn Cinn, 2001: I, 72). Biri dierine isnad eden iki kelimeden oluan yap (ez-Zemaher, 2006: I, 1; el-Esterbd, 1978: I, 31; bn Hall, 1999:
5). ki kelimenin bir isnadla bir araya gelip oluturduklar yap (el-Curcn, 2003: 266).
Bir meram, bir hkm (kasd) ifade eden kavle denir. Bir ey ifade etmeden (mfd) kast
ise, konuan kimsenin szn iitenin baka bireye ihtiya duymakszn susmasnn gerekmesidir (bn Him, 1210: II, 490; bn Him, ty.(a): 1; bn Him, ty.(b): 27; bn
Akl, 1964: I, 14; Kabve, 1989: 15).
( Hikmetin ba Allah korkusudur)
( renci baarl oldu)
( Doru olan kazanr), ifadeleri tam anlam ifade ettiinden dolay kelmdr.
...
( ayet alsaydn ) ifadesi, eksik anlam olsa da cmledir; fakat
eksik bir anlam olduundan dolay kelm olarak kabul edilmez. Zira art cmlesinin
cevab olmadan bu cmle kelm kabul edilmez. Trkede ise bu tr cmleler eksiltili
cmle diye adlandrlr.
Cmle ( ): Msned ve msnedn ileyhten oluan kavl (sz)dir (Uzun, 1997: 22;
el-Galyn, 1968: III, 286). Mn ifade edecek kadar kelimeden meydana gelen bir emir,
bir dilek, bir duygu, bir olay, bir hkm bildiren terkiptir. Cmle birbirini takip eden veya
birbiriyle i ie birka cmleden de meydana gelebilir (rt, 1995: 13). Bir anlam ifade
etsin veya etmesin bir araya gelmi lafz dizgesidir (el-Him, 1998: 25, 336). Mfid olan
sze cmle denir ki o da ya fiil ile filden ya da aralarnda isnad ve hkm bulunan iki
isimden hasl olur (Zihn, 1981: 53; bn Him, 1210: II, 490; el-Muberred, ty.: I, 8; ezZemaher, 2006: I, 1). ster bir anlam ifade etsin isterse etmesin, biri dierine isnad eden
iki kelimeden oluan yapdr (el-Curcn, 2003: 141; el-Fkih, 1988: 64; Hrn, 2001:
25). Cmle kelimesini stlahi anlamda ilk defa el-Muberred (. 285/898) kullanmtr
(Abdullatf, 2003: 23; brahimolu, 1999: 6).
( Ali yazd) ve
( Muhammet gitmektedir) cmleleri kendi
balarna anlaml iken ...
( ayet alsaydn ) cmlesi ise eksik anlam
bildirmektedir.
7
GR
ZBEYT NALAKAN
Haber Cmle ( ) : Hakknda doru veya yanl hkm verilen cmle

(bn Him, ty.(b): 32; el-Crim ve Emn, 1999: 139).
na Cmle ( ) : Hakknda doruluk veya yanllk hkm verilemeyen
cmle (Hasan, ty.: I, 337; el-Crim ve Emn, 1999: 139).
1.6. Kelm Cmle likisi
Kelm-cmle ilikisine gemeden nce bu iki kelimenin terimleme yolculuuna
gz atmakta fayda vardr. Arap nahvinin nc isimlerinden olan Sbeveyh (. 180/796) elKitb adl eserinde cmle ve kelm kelimelerini bizim kastettiimiz stlahi anlamda
deil de szlk anlamlaryla kullanmtr; fakat kelm kelimesini kitabnn sadece bir
yerinde stlahi anlamda kullanmtr (Abdullatf, 2003: 21-22; Slih, 1996: 99). Cmle, kavram olarak Sbeveyhten (180/796) sonra kullanlmaya balanm ve iki boyut
kazanmtr: Birincisi, cmle ile kelmn ayn ey olduu, ikincisi ise, cmlenin
kelmdan daha kapsaml olduu meselesidir (Abdullatf, 2003: 22; bde, ty.: 18-23).
te bu noktada, cmle ile kelmn tanmnn yaplmasnda iki gr ortaya kmtr:
ez-Zemaher (. 538/1144) gibi bir ksm alim cmle ile kelmn ayn olduunu dnmekte ve bu anlay onlar cmleyi, cmlede isnd (hkm) ve ifde(anlam)nin
bulunmas gerektiinden hareketle tanmlamaya; bn Him (. 761/1360) gibi bir ksm
dilci ise cmle ile kelm ayn ey olarak grmemekte ve bu yaklam onlar cmleyi,
cmlede yalnzca isnd olmas gerektiinden hareketle tanmlamaya gtrmtr. Kelm, bir isnada sahip olduundan ve anlaml olduundan dolay cmleden farkldr (elBb, 2006). bn Him, bu balamda yle demektedir: Birok insann yanld zere,
cmle ile kelm ayn ey deildir. Bu durum el-Mufassaln yazarnda [ez-Zemaher]
aka grlmektedir. Zira o, kelmn tanmn yaptktan sonra kelm cmle olarak isimlendirmitir. in dorusuna gelecek olursak, cmle kelmdan daha kapsamldr. nk
kelmn art, cmlenin aksine anlaml olmasdr. Bundan dolay byle dnen o kimselerin art, cevap, sla cmlesi vb dediklerini grrsn. Bunlarn hibiri anlaml deil
dolaysyla kelm da deildir (bn Him, 1210: II, 490). Cmle, kendi bana tam bir
anlam ifade etmiyorsa bu, kelm olarak isimlendirilemez.
( inde gayret gsterirsen ) cmlesi eksik anlama (
rnein,
)sahiptir. Zira art cmlesinin cevab burada zikredilmemitir ve bilinmemektedir.
Bundan dolay da kelm olarak isimlendirilemez.
ayet cevap cmlesi zikredilip
( inde gayret gsterirsen
baarl olursun) denilseydi cmle, kelm olurdu (el-Galyn, 1968: I, 12; Feyyz,
1995: 89).
Kelm ile cmleyi ayn ey olarak kabul eden Abbs Hasan yle demektedir:

Kelmda terkip ve bamsz bir anlamn bulunmas gerekir. Eer biz, sadece
(yaklat, geldi) veya ( kazand) dersek bu kelm olmaz. Zira bunlar mrekkep deildir.
Yine
( Sabahleyin geldi), ( Perembe gn kazand) ya da
( Grevini aksatacaksa) terkipleri de kelm olmaz. Bunlar her ne kadar terkip
olsalar da konuan ve dinleyenin tam ekilde anlayaca bir anlam ifade etmemektedir
(Hasan, ty.: I, 15).
Bir szn, ibarenin kelm olabilmesi iin yapsnda aadakilerin bulunmas gerekmektedir (el-Him, 1998: 24-25; Hrn, 2001: 23; el-Fkih, 1993: 79)
8
GR
ZBEYT NALAKAN
a- ki hakiki isim
:
b- Hkmen iki isim
:

c- isim
:
d- Bir fiil ve bir isim
:
e- Bir fiil ve iki isim
:
f- Bir fiil ve isim
:

g- Bir fiil ve drt isim
:
h- Bir isim ve bir cmle
:
i- Cmle
:
Cmle kelimesini terim anlamnda ilk defa el-Muberred (. 285/898) el-Muktadab
adl eserinde kullanmtr. Bununla birlikte cmle, kelm kadar sk kullanlmam ve
onun yerini alamamtr. Her iki kavram da kullanmdayken bazlar her ikisini de ayn
ey olarak kabul ederken, bazlar da ikisinin farkl ey olduunu kabul etmilerdir
(Abdullatf, 2003: 23). Sbeveyhten (. 180/796) sonra gelen baz nahivciler kelm ile
cmleyi ayn ey olarak grmler; genellik ve zelliine (umumilik-hususilik) deinilmeksizin biriyle dierini kastetmilerdir (Abdullatf, 2003: 23; Ayr. bkz.: bde, ty.:
18-21). Ml Zekeriyy, klasik nahiv kitaplarnn gzden geirildiinde kelm kelimesinin getii yerlerde cmle kelimesine de iaret edildiini, bu kelimenin de getiini
sylemektedir (Zekeriyy, 1986: 23).
Bununla birlikte cmle ile kelmn farkl olduunu ve umumilik-hususilik ynnden de ayr olduklarn syleyen dilciler de olmutur. rnein, bn Him (.
761/1360), kelm ile cmlenin farkl olduklarn belirttikten sonra cmlenin kelmdan daha kapsaml olduunu her kelm bir cmledir; fakat her cmle kelm deildir
szleriyle dile getirmitir (bn Him, 1210: II, 490; bn Him, ty.(a): 1).
Yukarda verilen bilgiler ve deerlendirmeler nda u sonular ortaya kmaktadr:
a- Cmle ve kelmn her ikisinde msned ve msnedun ileyh vardr.
b- Cmlede hem isnd (hkm) hem de ifde (anlam) vardr.
c- Kelmda ise anlam yoktur, sadece isnd vardr.
d- snda sahip olduklarndan dolay her ikisi de isnd terkiptir.
e- Cmle, kelmdan daha kapsamldr.
f- Kelam ve cmlenin kavram olma yolculuunun drt merhaleye ayrld gze
arpmaktadr. Birinci merhalede Arap nahvinin kurucu ve nclerinden olan Sbeveyh (.
180/796) cmle kavramn kullanmayp el-Kitb adl eserinde sadece bir defa terim
anlamyla kelm kelimesini kullanmtr. Cmleyi kavram olarak el-Muberred (.
285/898) ilk defa kullanmtr. kinci merhalede kelm ile cmlenin ayn olduu gr
arln hissettirmektedir. nc merhalede kelmn kullanm skl cmleden daha
fazla olup kelm cmleden daha dar kapsamldr. Drdnc aamada ise kelm ile cmlenin farkl olduu gr yaygnlk kazanmaya balamtr.
1.7. Kelm-Kelim-Cmle-Kavl-Lafz Arasndaki Benzerlik Ve Farkllklar
Yukarda verilen tarifler gz nne alnarak bu be kavram genelden zele doru
lafz, kavl, cmle, kelim ve kelm eklinde sralanmaktadr (bn Akl, 1964: I, 14).
Kavl anlaml olan ve anlaml olmayan kapsadndan dolay kelmdan daha
kapsamldr. Kavl, iki veya daha fazla kelimeyi kapsadndan dolay kelimden daha
kapsamldr. Ayrca kavl, kastedileni (maksd) ve kastedilmeyeni (ayr-i maksd) an9
GR
ZBEYT NALAKAN
laml veya anlamsz kapsadndan dolay cmleden daha kapsamldr (el-Him, 1998:
25-26). Yani ksaca, kavl, kelim, kelm ve cmlenin hepsini kapsar (bn Akl, ty.: I,
16; Hasan, ty.: I, 16, 18; ed-Dakr, ty.: 270).
Kelm mstakil cmleye denir. Buna gre sfat, hl, sla ve art gibi cmleler mstakil olmadklar iin kelm deildirler (bn Him, 1210: II, 490; rt, 1995: 14-15).
Yani, cmle kelmdan daha kapsaml olduu iin her kelm bir cmledir, ancak her cmle kelm deildir (el-Esterbd, 1978: I, 33; bn Him, ty.(a): 1; el-Curcn, 2003: 141;
el-Fkih, 1993: 62; Hrn, 2001: 25).
Kelim, anlam bakmndan, kelmdan daha kapsamldr; nk hem kendi bana
bir anlaml olan hem de olmayan ierir. Kelm ise sadece, kendi bana anlaml olan
ierir ve kelimden daha zeldir, dar kapsamldr (bn Akl, 1964: I, 16; bnul-Enbr, ty.:
3; bn Him, ty.(c): I, 12-13; el-Fkih, 1993: 78). Kelm da, yap bakmndan, kelime
gre daha kapsamldr. Zira iki kelimeden oluan bir ifadeye kelam denilir; fakat kelim
denilmez. kelimeden oluan anlaml bir ifade ise hem kelim hem de kelm denmesi
mmkndr. kelimeden oluan anlam olmayan bir ifade ise buna sadece kelim denilir. Bu zelliiyle kelm, kelimden daha zeldir (bn Him, ty.(c): I, 13; Hasan, ty.: I, 19;
el-Fkih, 1993: 78).
Cmle hem kelimden hem de kelmdan daha geneldir. nk baz cmleler yalnzca iki kelimeden oluur. Oysa kelim en az kelimeden oluur (Sevin, 2004: 33).
EKL 1: GENELDEN ZELE KAVRAMLAR
10
GR
ZBEYT NALAKAN
1.8. Arapada Cmle Snflandrmas ve eitleri

Bir dilin bnyesinde birden fazla cmle eidi bulunabilmektedir. Bundan dolay da
bir dilde cmle konusu ele alndnda veyahut da karlatrmal olarak iki farkl dilin
cmle zellikleri ele alnmak istendiinde ncelikle bu dillerdeki cmle snflandrmasnn ortaya konulmas gerekmektedir. Buradan hareketle biz de incelediimiz iki dildeki
cmle snflandrmas ile isim ve fiil cmlelerinin her iki dilde de hangi kategoride deerlendirildiini ortaya koymay hedefledik.
Nahivciler, cmleyi isim ve fiil cmlesi olarak iki ana snfa ayrmlardr (Bulut,
2000: 128; rt, 1995: 41; el-Him, 1998: 236-237; Abdulan, 1990: 97; er-Rcih,
2000: 83; Feyyz, 1995: 91). Nahivciler, cmleyi cmlenin balad kelimenin trn
esas almak suretiyle isim ve fiil cmlesi olarak ikiye ayrmlardr (Mubrek, 1995: 290;
Zekeriyy, 1986: 24). Arapada cmle, isnad gr temel alnarak isim ve fiil cmlesi
olarak iki ana tre ayrlmtr. sim ve fiil cmlesinin dndaki dier cmle trleri, isim ve
fiil cmlesinin alt trleridir (Abdullatf, 2003: 37; Abdulan, 1990: 97; Abdullatf
vd., 1994: 12). Nahivciler arasndaki yaygn gr cmlenin isim ve fiil cmlesi olarak
iki ana trde olmasdr (bde, ty.: 133).
Arapada cmleler anlam, yap, biim ve fonksiyon zelliklerine gre baz kategorilere ayrlmaktadr. Arapadaki cmle tasniflerinin de eitlilik arz ettiini belirtmek
isteriz. Klasik kitaplarda dank olarak bulunan bu tasnifleri be kategoride ele almak
mmkndr (Grkan, 2001: 53-54).
1- Anlam bakmndan (in veya haber/bildirme kipinde olan cmleler)
2- Yap bakmndan (cmledeki ilk kelimenin trne gre isim, fiil veya zarf cmlesi olanlar)
3- Haber cmle olup olmama asndan (byk veya kk cmle)
4- Temel cmleyle olan balants ve fonksiyonu asndan (hl, tefsiriye/aklama,
sla/bala, haber, mefl, muzafun ileyh ve artn cevap cmlesidir)
5- Cmledeki konumu bakmndan (rabta yeri olanlar veya olmayan cmleler)
Arapada cmle taksimi, msnedin cmle iindeki konumuna ve cmlenin balad kelimeye gre yaplmtr. yle ki msned, msnedun ileyhten sonra geldiinde
msnedin tr ne olursa olsun bu cmle, isim cmlesi olur. ayet msned takdim edilirse
ve ayn cmlede bulunan file isnat eden fiil olursa bu cmle, fiil cmlesi olur
(Abdullatf, 2003: 38). Baka bir ifadeyle, Arapada cmle tesbit kriteri cmlenin balangcdr (Tasa, 2002: xxxvii).
Muhammed brhm bde, eski alimlerin cmle tasnifini yaparken hareket noktasndan hareket ettiklerini sylemekte ve bunlar genel fonksiyon (anlamna gre), yapsal ve yan cmleler olduunu sylemektedir (bde, ty.: 132-135).
bn Him cmleyi isim, fiil, ve zarf cmlesi eklinde ana gruba ve farkl alt
gruplara ayrmtr (bn Him, 1210: II, 492-501). bn Him, ez-Zemahernin bu
cmleye bir de art cmlesini ilave ettiini ancak bu art cmlesini fiil cmlesinin ierisinde deerlendirmenin daha doru olacan sylemektedir (bn Him, 1210: II, 492).
Nizameddin brahimolu hazrlad yksek lisans tezinde cmleyi yap, tam ve eksik olu, ifade, irab bakmndan ve yan cmleler eklinde be ana grupta incelerken (Bkz.:
brahimolu, 1999: 23 vd.), R. Resul Sevin ise hazrlad doktora tezinde yapsna, anlamna, zamanlarna, irabna gre cmleler eklinde drt ana grupta incelemitir (Sevin, 2004: 89 vd.).
Sonu olarak, Arapada cmle taksimi genel olarak cmlenin ba taraf esas alnmak suretiyle yapmtr. Yani baka bir ifadeyle, cmlenin balad kelimenin
11
GR
ZBEYT NALAKAN
tr (isim, fiil, zarf vb.) cmlenin isim, fiil, zarf cmlesi vb. olarak taksim edilmesine yol
amtr. Cmle taksimi yaplrken cmlenin ba tarafnn hangi kelime tryle baladnn esas alnmas, isim cmlesinin isim ile, fiil cmlesinin ise fiil ile balayan cmle olarak kabul edilmesini salamtr. Ne var ki bu bak asnn ortaya kard bir sorun
vardr: Cmle taksimi yaplrken cmlenin hangi tr kelime ile balad m yoksa isnadn ne tr kelime olduu mu esas olmaldr?. rnein, cmlesi fiil,
cmlesi ise isim cmlesi olarak kabul edilmektedir. Her iki cmleye baktmzda iki
cmle arasndaki tek farkn cmle elerinin yer deitirmesidir. nk her ikisinde de
msned fiilidir. Bu durumda, bu iki cmle fiil cmlesi olarak deerlendirilebilir mi
yoksa deerlendirilemez mi?, fiil cmlesi, sadece fiil ile balayan deil; ayrca isimle de
balayp fiilin isnad olarak getii cmle olarak da tarif edilebilir mi? gibi sorular ortaya
kmaktadr (ez-Zabelv, 2007).
12
GR
ZBEYT NALAKAN
1.9. Trkede Cmle Snflandrmas Ve eitleri

Cmle, yklem durumundaki kelimenin cinsine, karlad hkm saysyla oluan
yapsna, ekil zelliine ve anlam zelliine gre eitli gruplara ayrlrsa da cmleler,
esas olarak yap bakmndan eitlilik gsterirler. Cmleleri trlere ayrma, daha ok yklem esas alnarak yaplr (Erkul, 2004: 47).
Kelimelerin, ekim ekleri ve edatlar gibi yardmc elerin bir araya gelerek meydana getirdikleri anlaml yap, cmleyi oluturur. Kelimeler arasnda kurulan anlam ilikisini sonuta bir yklem belirler. Yklem olmadan cmle tamamlanm saylmaz. Cmleden karlacak hkm ancak yklemle salanr. Demek ki cmlenin en belli bal esi
yklemdir ve cmlenin snflandrlmasnda birinci derecede rol oynar.
Cmleleri trlere ayrma ilemleri ounlukla yklem esas alnarak yaplr. Yklem, ok ynl olduu iin cmlenin yaps, sahip olduu birok zellie gre snflandrlr (Korkmaz vd., 2001: 190-191).
Farkl ekillerde snflandrmalar olmakla birlikte, Trkedeki cmle eitlerini u
ekilde tasnif edebiliriz:
A- Yklemlerine Gre Cmleler
1. sim Cmlesi
2. Fiil Cmlesi
B- Yklemin Yerine (elerin Diziliine) Gre Cmleler
1- Kurall (Dz) Cmle
2- Devrik Cmle
C- Anlamna Gre Cmleler
1- Olumlu Cmle
2- Olumsuz Cmle
3- Soru Cmlesi
D- Yaplarna (Yarg Saysna) Gre Cmleler
1- Yaln (Basit) Cmle
2- Birleik Cmle
3- Bal Cmleler
4- Sral Cmle
13
TRKEDE SM VE FL CMLES
2.
ZBEYT NALAKAN
Tezimizin bu blmnde, Trkede isim ve fiil cmlesi ele alnacaktr. sim ve fiil
cmlesi konusuna, ncelikle bu iki cmle eidine ait birok tanm verildikten sonra tarafmzdan bir tanm yaplmaya allacaktr. Ardndan da iki cmle eidinin e dizilii
bir rnek ile aklanp daha sonra da cmle eleri detayl bir ekilde ele alnacaktr.
2.1. sim Cmlesi (Ad Tmcesi)
Trkede isim cmlesi farkl ve birok ekilde tarif edilmektedir. Bunlarn belli
balcalar unlardr:
Yklemi isim ya da isim soylu kelime olan cmleye (Abatay vd., 2003: 79;
Gencan, 1971: 72; Karahan, 2004: 96; Korkmaz vd., 2001: 197), yklemi isim soyundan
bir kelime olan bamsz yargl cmleye (Edizkun, 1992: 342), predikat, fiil unsuru isim
fiili ile bir isim unsurundan mrekkep cmleye (Ergin, 2002: 403), yklemi, ek fiil alm
isim ya da isim soylu kelime olan cmleye (Kavruk vd., 2001: 127), fiili ek fiil (imek
fiili/cevher fiili/varlk fiili/ekeylem) ya da hkm bildiren isim soylu bir kelimeyle kurulan cmleye (Glensoy, 2000: 441), yklemi, ek fiille (z fiil-cevher fiil) ekimlenmi bir
kelime veya kelime grubundan meydana gelen cmleye (Erkul, 2004: 47) isim cmlesi
denir. Yukarda verilen tariflerden hareketle isim cmlesini, yklemi ek-fiil alm olan
isim veya isim soylu kelime veya kelime gruplar ile kurulan ve bir yarg bildiren cmle
diyerek tarif edebiliriz.
2.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii
sim cmlesi, genellikle iki eden, zne ve yklemden meydana gelir (Karahan,
2004: 97; Abatay vd., 2003: 79; Erkul, 2004: 49; Ergin, 2002: 403).
Duvar yksektir. (Duvar: zne, yksek: fiil, -tir: ekfiil)
sim cmlelerinde zarf ve bulunma hali ekli yerli tamlayclar da sk kullanlr
(Karahan, 2004: 97; Ergin, 2002: 403; Erkul, 2004: 49; Abatay vd., 2003: 79).
stanbulun havas sonbaharda ok gzeldir. (stanbulun havas: zne, sonbaharda:
tmle, ok: zarf, gzel: yklem).
-eli ve denli yer tamlayclar isim cmlelerine pek girmemekle birlikte (R. imek, 1997: 85), isim cmlelerinde ynelme ve uzaklama hali yer tamlayclar da seyrek
olarak bulunur (Karahan, 2004: 98).
Kendi kendileriyle dolu olanlarda bakalarna yer yoktur. (Kendi kendileriyle dolu
olanlarda: -deli yer tamlaycs, bakalarna: -eli yer tamlaycs, yer: zne, yoktur: yklem).
sim yklemi dorudan doruya eylem bildirmedii iin isim cmlesinde nesne bulunmaz (R. imek, 1997: 85; Ergin, 2002: 403; Edizkun, 1992: 349; Gencan, 1971: 95;
Karahan, 2004: 12; Gne, 2002: 342; Korkmaz vd., 2001: 184). Zira yklemi yapma
veya yaptrma bildirmeyen bir cmlede yklemin nesneye ihtiyac yoktur (Karahan, 2004:
97). Bununla birlikte, yklemi borlu kelimesi olan isim cmleleri ile (Karahan, 2004:
98; Erkul, 2004: 50) yklemi geili (ettirgen-oldurgan) atl fiilimsi ya da fiilimsi niteliinde bir kelime olan isim cmleleri (Edizkun, 1992: 349) nesne alabilir.
Hayatm sana borluyum. (Hayatm: nesne)
14
ZBEYT NALAKAN
sim cmlelerinde yn zarf bulunmaz (R. imek, 1997: 85)

Yaplan aklamalardan hareketle isim cmlesinin, zne-yklem bata olmak zere
zarf ve tmlelerden meydana geldiini syleyebiliriz. sim cmlesinde szdizimi ise
genel olarak yledir:
ZNE+TMLE+ZARF+YKLEM
Bunun yan sra fiil cmlesinde olduu gibi isim cmlesinde de elerin yeri deiebilir.
2.1.1.1.
Yklem
sim cmlesinde yklem, isim veya isim soylu kelimelere ekfiil eklenmek suretiyle
oluturulur (Gencan, 1971: 73; R. imek, 1997: 45; Korkmaz vd., 2001: 179; Abatay
vd., 2003: 21, 79; Erkul, 2004: 25, 48; Ergin, 2002: 399; Glensoy, 2000: 441; Edizkun,
1992: 342; Karahan, 2004: 96). sim veya isim soyundan kelimeler ekfiil (i-mek fiili) ile
grlen/-dili gemi zaman, renilen/-mili gemi zaman ve geni zaman kipinde ekimlenerek yklem grevi yaparlar (Karahan, 2004: 96; Edizkun, 1992: 342; Korkmaz
vd., 2001: 179; Erkul, 2004: 48). Btn isim ve fiillerin sonuna gelerek, onlardan birleik fiil yaptndan ana yardmc fiil, isimleri birletirdii iin de isim fiili-cevher fiil
de denilen ekfiilin tek bana kk olarak kesin ve belirli bir anlam yoktur. Yalnz kk
olarak belirli ekim ekilleri ierisinde grlen ekfiil, hibir yapm eki almaz, hibir isim
veya fiil gvdesi oluturmaz. Bir halde bulunmak halinde, bir durum fiilidir. ol- yardmc fiiline yakn bir anlam vardr. Birlikte kullanld ismi o halde olma ifadesiyle
fiilletirir (Gne, 2002: 199). Ekfiilin gelecek zaman olmamakla birlikte i-mek ekfiili
yerine olmak fiili kullanlarak gelecek zaman da ifade edebileceini syleyenler de vardr (Banguolu, 1990: 476; Edizkun, 1992: 194). Ayrca geni zaman ifade eden i-mek
ekfiili imdiki zaman da ierisinde bulundurur (Korkmaz, 2003: 703).
Geni Zaman
Ben gzel-im
Biz gzel-iz
Sen gzel-sin
Siz gzel-siniz
O gzel-dir
Onlar gzel-dirler
Grlen (Belirli/Hikaye) Gemi Zaman
Ben gzel-i-di-m
Biz gzel-i-di-k
Sen gzel-i-di-n
Siz gzel-i-di-niz
O gzel-i-di
Onlar gzel-i-di-ler
renilen (Belirsiz/Rivayet) Gemi Zaman
Ben gzel-i-mi-im
Biz gzel-i-mi-iz
Sen gzel-i-mi-sin
Siz gzel-i-mi-siniz
O gzel-i-mi
Onlar gzel-i-mi-ler
Grld zere, Trkede isim cmlelerinin yklemi zaman bakmndan geni,
rivayet ve hikaye gemi zaman kapsamaktadr.
Yklem Olan Kelime Ve Kelime Gruplar
Yklemi isim ve isim cinsinden olan kelimeler eitli trlerde ortaya kar. Bunlarn
balcalar unlardr (R. imek, 1997: 83-84; Karahan, 2004: 17-18; Glensoy, 2000:
429; Erkul, 2004: 49; Edizkun, 1992: 342-343; Abatay vd., 2003: 21-25; Korkmaz vd.,
15
ZBEYT NALAKAN
2001: 179-180):
a-sim: Bizim lkemiz Trkiyedir.
b-Sfat: Hava bugn ok gzeldir.
c-Sfat-fiil: At binenin, kl kuanann.
d-Sfat tamlamas: Onlar birinci snftr.
e-Zamir: O kalem benimdir.
f-sim-fiil: Amacmz ykselmektir.
g-sim tamlamas: Buras okulun bahesidir.
2.1.1.2.
zne
zne, yklemi isim olan cmlelerde olan yani durumu karlayan edir. sim
veya isim soylu kelimeler zne olabilir (Abatay vd., 2003: 32-33; Karahan, 2004: 22;
Edizkun, 1992: 332-333; Erkul, 2004: 28-29; R. imek, 1997: 48). Balcalar unlardr:
a-sim: Gl, sevginin semboldr.
b-Sfat: Krmz, gzel bir renktir.
c-Sfat-fiil: Okuyan her zaman stndr.
d-Sfat tamlamas: Altn yzk ok pahalyd.
e-Zamir: Onlar, bu lkenin gururudurlar.
f-sim-fiil: iir okumak bir sanattr.
g-sim tamlamas: Sabrn sonu selamettir.
16
ZBEYT NALAKAN
2.2. Fiil Cmlesi (Eylem Tmcesi)

Trkede fiil cmlesi farkl ve birok ekilde tarif edilmektedir. Bunlarn belli
balcalar unlardr:
Yklemi, ekimli bir fiil olan cmledir (Erkul, 2004: 50; Banguolu, 1990: 532; R.
imek, 1997: 85). Yklemi ekimli bir fiil olan bamsz yargl cmledir (Gencan,
1971: 72; Ergin, 2002: 401; Abatay vd., 2003: 70; Korkmaz vd., 2001: 197). Yklemi
ekimli bir fiil veya birleik fiil olan cmledir (Karahan, 2004: 96). Haber (bildirme) veya
dilek (isteme/tasarlama) kiplerinden biriyle kurulan cmledir (Glensoy, 2000: 442). Yukarda verilen tariflerden hareketle fiil cmlesini, yklemi haber veya dilek kipinden ekimli bir fiil olan ve bir hkm ifade eden cmle diye tarif edebiliriz.
2.2.1. Fiil Cmlesinin eleri Ve e Dizilii
Trke fiil cmlesinde elerin yerleri sabit deildir; deikenlik arz etmektedir
(Karahan, 2004: 12). Bununla birlikte, Trke fiil cmlesinde elerin dizilii genel olarak yledir (Banguolu, 1990: 532; Karahan, 2004: 12; Gne, 2002: 340):
ZNE+ZARF+TMLE+NESNE+YKLEM
Ali bugn annesini okula getirdi.
Cmledeki bu elerin varl, says ve yeri, yklemin anlamna, soy ve at bakmndan niteliine ve ihtiyaca gre deiir. eler cmle iinde zorunlu veya yardmc
e olarak grev yaparlar (Karahan, 2004: 13). Fiil cmlesinin ykleminin geili ya da
geisiz olmas cmle elerinin saysn ve diziliini etkilemektedir (Abatay vd., 2003:
70). Yklemi geili fiil olan fiil cmlesi btn eleri alabilir (Karahan, 2004: 11, 96;
Ergin, 2002: 401-402; R. imek, 1997: 86; Erkul, 2004: 50; Abatay vd., 2003: 70). Yani byle bir fiil cmlesindeki eler unlardr: Yklem, zne, nesne, tmle ve zarf
(Erkul, 2004: 50; Abatay vd., 2003: 70; Ergin, 2002: 401-402). Cmlenin fiili geisiz
olursa, bu cmlede nesne bulunmayacandan cmle eleri fiil, zne, tmle ve zarftan
oluur (Abatay vd., 2003: 70; Ergin, 2002: 402; Erkul, 2004: 50; Karahan, 2004: 96).
2.2.1.1.
Yklem
Tmcede yargy yklenen ekimli eylem (Abatay vd., 2003: 20), cmlede yargy
zerinde tayan e (Karahan, 2004: 14), cmlede ii, oluu, hareketi, duygu ve dnceyi anlatan kelime (Glensoy, 2000: 432), ekime girmi i, hareket veya olu bildiren
kelime (Korkmaz vd., 2001: 178), cmlede i veya oluu, bir zaman ve ahsa bal olarak bildiren kelime ya da kelime grubu (Kavruk vd., 2001: 118), tmcede i, olu, kl,
dnce, duygu,imge, yarg anlatan szck (Gencan, 1971: 71), cmleyi bir yargyla
sonuca hazrlayan ya da cmleyi sonuca balayan kelime bei; kelime niteliinde bir
hece ya da harfe (Edizkun, 1992: 328) yklem denir.
Grld zere yklem,
a- Bir i, olu, yarg, kl vb. ifade etmeli
b- ekimli olmal
c- Zaman olmal
d- Bir ahsa bal olmal
17
ZBEYT NALAKAN
e- sim veya fiil soylu olmaldr

Yklemin zellikleri
1- Yklem cmledeki en nemli kelimedir; cmlenin temel unsurudur (Korkmaz
vd., 2001: 178; Ergin, 2002: 398; Edizkun, 1992: 328; Erkul, 2004: 24; Abatay vd.,
2003: 20; Karahan, 2004: 14).
2- Cmle yklem zerine kurulur. Bu e, ihtiyaca gre baka elerle desteklenir
(Karahan, 2004: 10).
3- Cmlenin dier unsurlar, ykleme bal olarak, onu eitli ynlerden tamamlar
(Karahan, 2004: 14; Erkul, 2004: 24).
4- Yklem, genellikle cmlenin sonunda bulunur. Ancak bir anlam ne karma,
vurgulama ihtiyac, zellikle iirde ahenk endiesi vb. sebepler, dier elerin olduu gibi
yklemin de yerini deitirebilmektedir (Karahan, 2004: 14). Daha ok konuma dilinde
grlen ve aslnda mantka, duyguca sebeplere dayanan durumlarda yklem cmlenin
sonunda olmayabilir (Erkul, 2004: 24; Abatay vd., 2003: 21; Edizkun, 1992: 331).
5- Fiil cmlesinde yklem ekimli bir fiil olarak bulunur. Fiillerden kurulmu yklemler bei esas zaman drd kip olmak zere ekimlenen kelimelerdir (Korkmaz vd.,
2001: 178).
6- Bir cmlede birden fazla zne, nesne, yer tamlaycs ve zarf bulunabilir. Ancak
yklem tektir. Bir sz dizisi iindeki yklem says, cmle saysn gsterir (Karahan,
2004: 15).
7- Yklemin yaps dier cmle elerin de belirleyicisidir (Karahan, 2004: 17).
rnein, yklemi geisiz fiil olan bir cmlede nesne bulunmaz (Karahan, 2004: 25).
8- ekimli bir fiil bir cmlenin olumas iin gerekli olan asgari arttr. ekimli bir
fiilde, sonuna eklenen eklerin ahs da bildirmesi dolaysyla fiilin yan sra fail de bulunmaktadr. Yani ekimli bir fiilden oluan tek kelimelik bir cmlede biri kapal dieri ak
olmak zere fiil ve zneden oluan iki unsur bulunmaktadr (Ergin, 2002: 398). rnein,
Yazdm kelimesinde yaz-mak fiil kk, -d gemi zaman eki ve -m de birinci
tekil ahs eki olup zne pozisyonundadr.
2.2.1.1.1.
Yklemde (Fiilde) Zaman
Fiil cmlesinde yklem, kii ve zaman kavram tayan ekimli bir fiildir (Abatay
vd., 2003: 70). Fiil cmlesinde yklem olan fiil, bildirme ve istek kiplerinden bir tanesiyle yaln ya da bileik zamanda ekime girer (Abatay vd., 2003: 70; Ergin, 2002: 399;
Erkul, 2004: 26-27; Korkmaz vd., 2001: 178).
Trkede fiiller ya haber (bildirme) ya da dilek (tasarlama) kiplerinden biriyle ekimlenirler. Ortaya kan veya kacak olan hareketi bildiren, yani belli bir zaman kavram veren fiil ekillerine bildirme kipleri denir (Korkmaz vd., 2001: 142). Bunlar da unlardr:
- belirli/hikaye/-dili gemi zaman
: Gel-di
- anlatlan/rivayet/-mili gemi zaman
: Gel-mi
- imdiki zaman
: Gel-i-yor
- geni zaman
: Gel-i-r
- gelecek zaman
: Gel-ecek
Bildirme kiplerinin aksine, tasarlama kiplerinde zaman kavram yoktur. Bu kipleri
yapan ekler art, istek, gereklilik veya emir eklinde grlr.
18
ZBEYT NALAKAN
- art
- istek
- gereklilik
- emir
: Gel-se
: Gel-e
: Gel-meli
: Gel-sin
2.2.1.1.1.1. Bildirme (hbar) Kipleri

2.2.1.1.1.1.1. Grlen Gemi Zaman (Hikaye Gemi Zaman)
Grlen gemi zaman kipi, zel kullanmlar dnda, genel olarak fiildeki olu ve
kln sylendii andan yani iinde bulunulan zamandan daha nceki bir zamanda bitmi,
tamamlanm olduunu gsteren bir zaman kesimini iine alr. Bu zaman kesimindeki
olu ve kln bitmiliine, konuan ya tank olmutur; bitmilik onun gzleri nnde
gereklemitir. Yahut da bu bitmilik konuann kesin bilgi ve kansna dayanmaktadr.
Bu bakmdan konuan tarafndan grlmemi olsa da gerekletii grlm kadar kesin
olarak bilinen ve kaynaklarda tarihe gemi bulunan belgeler bu kiple karlanr (Korkmaz, 2003: 584).
levleri
1- Konuan ve dinleyen tarafndan bilinen ve konuma annda bitmi, tamamlanm
olan bir olay anlatmada kullanlr (Korkmaz, 2003: 585; Edizkun, 1992: 175; Gne,
2002: 82). Konuan ve dinleyen de fiilin olu ann biliyorsa ayrca zaman belirtmeye
gerek yoktur (Gne, 2002: 82).
Birlikte okuldan ayrldlar.
2- Konuma annda tamamlanm bulunan, konuann grp tank olduu veya bildii ancak, dinleyen veya dinleyenlerin bilmedii bir olu ve kln ya da bir dncenin
anlatlmasnda kullanlr (Korkmaz, 2003: 586). Bu durumlarda sze, olayn zamann
belirten bir tamlayc eklenir (Gne, 2002: 82).
Ablamlar, dn akam tiyatroya gittiler.
3- Konuann tank olmad, ancak, konuanca gerekletii kesin olarak bilinen
olay ve bilgilerin anlatmnda kullanlr (Gne, 2002: 82; Kavruk vd., 2001: 88).
Atatrk, 1881 ylnda Selanikte dnyaya geldi.
Grlen Gemi Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar
Grlen gemi zaman kipi, ekimli fiillerde grn (aspect) bakmndan konuan
veya yazann kasteddii zel niyet ve anlama bal olarak cmle iinde yer yer zaman ve
ilev kaymasna uramtr. Bu kaymalarda fiil her ne kadar biim bakmndan gemi
zaman kalbnda ise de, ilev bakmndan grlen gemi zamana yakn olan veya onun
dnda kalan daha farkl bir zaman gstermektedir (Korkmaz, 2003: 596).
Grlen gemi zaman kipinde grlen balca zaman kaymalar unlardr:
a- Yakn Gemi Zaman fade Eder
Biraz, nce, birdenbire, hemen, hemencecik, imdi gibi ynlendirici zarflarn kullanlmasyla grlen gemi zaman kipi yakn gemi zaman ifade eder (Korkmaz, 2003:
596).
Mektup biraz nce postaya verildi.
b- Duyulan Gemi Zaman fade Eder
19
ZBEYT NALAKAN
Grlen gemi zaman kalb iinde olduu halde, konuan tarafndan grlp tank
olunmayan ve ancak duyuma veya sonradan renime dayanan bilgi ve olaylar, renilen
gemi zaman deerindedir (Korkmaz, 2003: 597; Edizkun, 1992: 340; Banguolu, 1990:
459).
Geen yzyl boyunca stanbul zaman zaman byk yangn felaketleri geirdi.
c- imdiki Zaman fade Eder
Bu gruba girenler, ekilce gemi zaman kalbnda olsalar da, ilev bakmndan o
anda yaplagelmekte olan bir eylemi gsterirler (Korkmaz, 2003: 598).
Sonunda, rencinin retmene not vermek, memurun amire emretmek istedii
gnlere geldik.
d- Gemi Zaman fade Eder
Karm ok kskantr beyefendi, bir duyarsa yanarm.
e- Gelecek Zaman fade Eder
Grlen gemi zaman kalbndaki baz fiiller de eylemin gereklemesi ve cmledeki anlam asndan, gelecek zamana ynelmi geni zaman yahut da gelecek zaman
ifade eder (Korkmaz, 2003: 599).
Dediin kmazsa, seni vurdum bil. (= vururum, vuracam)
Bizim diyar olarak kald ta kyamete kadar. (= kalacak)
2.2.1.1.1.1.2. Duyulan Gemi Zaman (Rivayet Gemi Zaman)
Gemi zaman kipi, fiilin karlad olu ve kln iinde bulunulan zamandan daha nce gerekletiini; ancak, konuann bunu grmediini, bilmediini, bakasndan
duyup rendiini veya farknda olmadan ilediini ve sonradan fark ettiini ya da grdn bildiren bir ekil ve zaman kalbdr (Korkmaz, 2003: 599-600; Ayr. bkz.:
Banguolu, 1990: 460; Edizkun, 1992: 176; Kavruk vd., 2001: 88; Gne, 2002: 81). Bu
zaman kipinde, grlen gemi zaman kipinde grlenin aksine, konuan eylemin yaplp
yaplmadn kesin olarak bilmemektedir (Edizkun, 1992: 176, 340; Banguolu, 1990:
460). Grlen gemi zaman ile duyulan gemi zaman arasndaki en nemli fark, gerekleen olay grp-grmeme, bilip-bilmeme ve duyuma dayanma noktasnda toplanmaktadr (Korkmaz, 2003: 600).
levleri
1- Konuan tarafndan grlp bilinmeyen ve bakasndan duyulan veya renilen
olu ve kllar anlatmak iin kullanlr (Korkmaz, 2003: 600; Gne, 2002: 81; Kavruk
vd., 2001: 88).
Hastaland iin, Aye okula gelememi.
Dn, Japonyada byk bir deprem olmu.
2- Konuulan tarafndan sonradan grlen, sonradan fark edilen olu ve kllar anlatmak iin kullanlr (Korkmaz, 2003: 601; Gne, 2002: 81).
Duydum ki unutmusun gzlerimin rengini
3- ama, hayflanma, yaknma, yanlma, pimanlk, sitem, kmseme ve teslimiyet bildiren anlatmlarda kullanlr (Korkmaz, 2003: 603)
4- Fiilin oluumu tahmine, yle kabullenmeye, varsayma dayanan anlatmlarda
(Korkmaz, 2003: 605) ve gerekletiinden emin olmadmz veya inanmadmz hareket ve hkmleri ifade etmek iin (Kavruk vd., 2001: 88) kullanrz.
20
ZBEYT NALAKAN
Duyulan Gemi Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

a- Grlen Gemi Zaman fade Eder
Bu tr kullanmlarda, fiilin karlad eylem bakasndan duyup renmeye dayanmamakta, dorudan doruya cmlenin znesi tarafndan gerekletirilmi bulunmaktadr (Korkmaz, 2003: 608).
Hazinenin arazisini parselleyip satmz.
b- Geni veya Gelecek Zaman fade Eder
Dilimizde seyrek rastlanan bu zaman kaymas, ileride gereklemesi muhtemel bir
olu ve kln, gemi zaman kalbna aktarlarak gereklemi gibi bir slupla anlatlmasndan kaynaklanmtr. Burada gereklemi gibi grnen anlatm aslnda gelecee ynelmi bir gereklemenin ifadesidir (Korkmaz, 2003: 609).
Bir gn baksam ki gelmisin. (= gelirsin, geleceksin)
2.2.1.1.1.1.3. imdiki Zaman Kipi
imdiki zaman kipi fiilin belirttii i, olu ve kln iinde bulunulan zamanla baladn ve devam ettiini ifade eden kiptir (Korkmaz, 2003: 610-611; Edizkun, 1992:
177, 339; Kavruk vd., 2001: 87; Gne, 2002: 82). Fiilin sonuna yor ekinin yan sra
-makta, -mada ekleri de eklenmek suretiyle oluturulur (Gne, 2002: 82; Kavruk
vd., 2001: 87; Korkmaz, 2003: 611). -yor eki ile -makta, -mada ekleri arasnda
farkllk bulunmaktadr. -yor ekinin temel grevi iinde bulunulan zamanda yani konuma annda srmekte olan i, olu ve kllar ifade eder (Korkmaz, 2003: 611; Gne,
2002: 83). -yor eki, belirtilenden ok daha geni bir zaman dilimini iine almaktadr
(Korkmaz, 2003: 611). -yor ekli kelimeyi gelecekte yapacamz hareketi ifade ederken
kullanabildiimiz halde, -makta, -mada eklerinin kullanld kelimeleri bu maksatla
kullanamyoruz. Mesela, Yarn Elaza gelmekteyim, beni garajdan aln. Diyemeyiz.
nk bunlar, ancak balam hareketleri ifade etmektedir (Kavruk vd., 2001: 87-88). makta, -mada ekiyle yaplan imdiki zaman -yor ekiyle yaplan imdiki zamandan
byk bir farkllk gstermemekle birlikte bunlar, balanm ve halen devam etmekte olan
olaylar kesin olarak anlatan imdiki zaman ifadesini tarlar (Gne, 2002: 84; Korkmaz,
2003: 621; Banguolu, 1990: 451-452). -yor ekli imdiki zaman, kimi kez eylemin balamadn, -mekteli imdiki zaman ise eylemin kesin olarak baladn gsterir
(Edizkun, 1992: 178). Bu eklerdeki srmekte olu zellii, yaplarndaki iinde bulunma ilevi tayan +DA bulunma durumu ekinden gelmitir (Korkmaz, 2003: 621). yor imdiki zaman ekinin, zaman erevesi daha geni olduu halde -mada ve makta eklerinde zaman erevesi daha dardr (Korkmaz, 2003: 621). Yani, bu eklerle
karlanan imdiki zaman, geni zaman ve gelecek zaman dilimini kapsayacak genilikte
deildir (Gne, 2002: 84). Bunlardan -mada eki -maktann hafifletilmi ekli olup,
onun kadar sk kullanma sahip deildir (Gne, 2002: 84; Korkmaz, 2003: 621).
levleri
1- imdiki zaman kipinin temel ilevi, eylemin konuma annda yaplmakta olduunu ya da yaplmaya balanacan bildirmektir.
21
ZBEYT NALAKAN
imdiki Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

Gemie ait bir olay, olu ve kl ifade etmek iin imdiki zaman kullanlabilir
(Korkmaz, 2003: 614; Edizkun, 1992: 178, 339).
Atatrk, nemli devrimler yapmaya balyor.
Edebi metinlerde ve konuma dilinde, sk sk yor ekinin duyulan gemi zaman
kipinin yerini tuttuu da grlmektedir. Bu kullanmda da hem ekteki kapsam genilii
hem de slup zellikleri etken olmutur (Korkmaz, 2003: 616; Banguolu, 1990: 464).
Onu bulamaynca dnp geliyorlar.
c- Gelecek Zaman fade Eder
imdiki zaman kipinin gelecek zaman ilevi ile kullanld yerler de oktur. Bu durum, cmlenin anlam yapsndan ve sze gelecek zaman ifade eden zarf/tamlayclar eklenmesinden anlalabilir (Korkmaz, 2003: 618; Gne, 2002: 84; Edizkun, 1992: 178,
340; Banguolu, 1990: 464).
Gelecek hafta stanbula gidiyoruz.
d- Geni Zaman fade Eder
Olay az nce balam, u an devam ediyor, gelecekte de devam edecektir (Gne,
2002: 84).
renciler, dikkatle dersi dinliyorlar.
Olay, alkanlk, srar, sreklilik gibi nedenlerle tekrarlanmaktadr (Gne, 2002:
84; Edizkun, 1992: 178, 340).
Sabahlar erken kalkyorum.
2.2.1.1.1.1.4. Geni Zaman Kipi
Geni zaman kipi, gemiten gelecee uzanan geni bir zaman kesimindeki olu ve
kllar iine alr. Her zaman arasnda gidip gelen bir esneklie sahiptir. Ekte esas itibaryla her zaman iine alan bir sreklilik ilevi vardr. Bu ilevi dolaysyla, sk sk
yaplan, alkanlk ya da adet haline gelen veya her zamann kapsayan ve genellik tayan
olu ve kllar hep bu kiple anlatlr. Deyim yerindeyse, kipin zaman st bir anlatma
sahip olduu sylenebilir (Korkmaz, 2003: 637).
Ekin zaman snrndaki esneklik ve her zamana kayabilme zellii geni zamandan
gemi, imdi ve gelecek zamanlara da kaydrabilmi ve ona bu zamanlarn ilevlerini de
yklemitir (Korkmaz, 2003: 637; Ayr. bkz.; Kavruk vd., 2001: 89; Banguolu, 1990:
462; Edizkun, 1992: 180). Bununla birlikte, kipteki genilik kavram, temel zamann
(gemi, imdiki, gelecek zamann) hepsini kapsamamakta; daha ok imdiki zaman ile,
gelecek zaman snrlar ierisinde cereyan eden olaylar anlatmaya yaramaktadr (Gne,
2002: 85). Ayrca, geni zaman kipiyle karlanan gemilik, imdilik ve geleceklik d/di, -m/-mi ve acak eklerindeki gibi kesin ve belirli deildir. Nispi bir belirsizlik vardr.
nk burada zaman, cmledeki znenin dayand maksat, znenin syleyi amac belirlemektedir (Korkmaz, 2003: 637).
levleri
1- Eylemin her zaman yaplr ya da devam eder olduunu bildirir (Edizkun, 1992:
340; Gne, 2002: 85).
Kitap okumay ok sever.
22
ZBEYT NALAKAN
Geni Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

Geni zaman, gemite gereklemi olan ve konuan tarafndan grlen veya bilinen olaylarn anlatmnda kullanlr (Korkmaz, 2003: 641; Edizkun, 1992: 181)
Geceleyin bir lk iitilir, herkes dar frlar
Bu kullantaki zaman eki, gemite gerekleen ancak konuanca grlmeyen olu
ve kllar ifade eder (Korkmaz, 2003: 642).
Halit Ziya stanbulda doar.
c- Gelecek Zaman fade Eder
Gereklemesi mmkn ve muhtemel olaylarn anlatmnda kullanlr. htimal ifadesi tayan bu szlerde, genellikle zaman ifadeli zarf tamlaycs yer alr (Gne, 2002:
86; Korkmaz, 2003: 644; Edizkun, 1992: 181).
Babam akama gelir.
d- imdiki Zaman fade Eder
imdiki zamanda meydana gelen olaylar anlatmak iin kullanlan geni zaman srekliliin sz konusu olduu durumlarda kullanlr (Gne, 2002: 85). Bununla birlikte bu
tr bir kullanmda, -yor veya makta/-mada ekleriyle kurulmu imdiki zamandaki gibi
bir kesinlik ve sreklilik yoktur (Korkmaz, 2003: 642).
imdiki zaman kullanmlar balca unlardr:
- Gemite balayp halen devam eden olaylarda kullanlr (Gne, 2002: 85).
Bakt ki, ocuk inat etmekte ayak diretir
- Alkanlktan kaynaklanan sreklilikleri ifade etmek iin kullanlr (Gne, 2002:
86; Banguolu, 1990: 462; Kavruk vd., 2001: 89; Edizkun, 1992: 181).
Tren, hergn bu saatte hareket eder.
O, ok sigara ier.
- Her zaman tekrarlanmas mmkn olan genel geer hakikatlerin srekliliini ifade
etmek iin kullanlr. Daha ziyade ataszleri, zdeyiler, yarglar, kanunlar, kurallar vb.
bu ekilde ifade edilir (Gne, 2002: 86; Banguolu, 1990: 462).
Allahn dedii olur.
leyen demir ldar.
2.2.1.1.1.1.5. Gelecek Zaman Kipi
Gelecek zaman kipi, henz gereklememi bulunan; ancak, fiilin gsterdii olu ve
kln gelecekteki bir zaman kesiminde mutlaka gerekleeceini bildiren bir kiptir. Yaplacak i niyet halinde olsa bile, gereklemesinde kesinlik bulunduu iin gelecek zaman
kipinde bir kesinlik vardr (Korkmaz, 2003: 623; Gne, 2002: 88; Edizkun, 1992: 179;
Banguolu, 1990: 465; Kavruk vd., 2001: 88). Bu gelecek zamann asli ilevidir.
Ahmet yarn Ankaraya gidecek.
Kapsam ok geni olan gelecek zaman kavramnn fiildeki snrn izmek iin,
cmle iinde, ayrca bugn, yarn, akama, geceleyin, daha sonra, iki hafta nce, yl
sonra, be gne kadar, yaknda, nmzdeki gnlerde, sonsuza dek gibi ynlendirici birtakm zaman zarflar da kullanlr (Korkmaz, 2003: 623).
23
ZBEYT NALAKAN
Gelecek Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

a- Grlen ve Duyulan Gemi Zaman fade Eder
Askerliini yaptktan sonra bir sre gazeteci olarak alacaktr. (= alm, alt)
b- Geni Zaman fade Eder
Sussanz, iyi olacak
c- imdiki Zaman fade Eder
Bekle! Hemen geleceim.
2.2.1.1.1.2. Tasarlama (Dilek) Kipleri
Tasarlama kipleri, fiilin olumlu veya olumsuz yndeki gereklemesini; tasarlanan
istek, emir, art ve gereklilik kavramlar iinde veren kiplerdir. Bu tanm biraz daha amak gerekirse; denilebilir ki, tasarlama kiplerinde, bildirme kiplerindeki gibi bildirme,
haber verme biiminde bir olu ve kl yoktur. Bu kipler, daha gereklememi olan, ancak gereklemesi istek, emir, art ve gereklilik ekillerinde tasarlanan kiplerdir.
Tasarlama kipleri, ekil gsteren belirli ekler ile kurulur. Bu ekler, haber kiplerinde
olduu gibi (ekil bildirme zellii dnda, ayn zamanda) ak ve belirli bir zaman kavram da tamazlar. Ancak zaman esinden de tmyle yoksun deildirler. nk, bu
kipler, konusuna ait bir eilimi, bir istei, bir emri ya da bir gereklilii dile getirdikleri
iin, gerekleme artlar bakmndan dolayl da olsa yine belirsiz bir gelecek veya imdiki zaman ierirler. Tasarlama kiplerini birletiren ortak zellik, aralarndaki ilev ayrlklarna ramen, hepsinin de sonu olarak tasarlanm bir dilee ynelmi olmalardr. Bu
kiplerin zamanlara gre deil, ilevlerine gre adlandrlmalarnn nedeni de byle ak
bir zaman gsterme zellii tamamalarndandr (Korkmaz, 2003: 647; Ayr. bkz.: Gne,
2002: 76).
Tasarlama kiplerinde zaman kavramn belirtmek iin genellikle zarflara bavurulur.
Bazen bu durum, metnin balam iinde baka szlerle de ayarlanabilir (Korkmaz, 2003:
648).
Tasarlama kipleri drt tanedir:
2.2.1.1.1.2.1. stek Kipi
Fiil kk ya da gvdesine e/-aeklenmek suretiyle oluturulan istek kipi fiile istek,
niyet, arzu gibi zellikler katar. Yani bu kip, yaplan iin istendiini veyahut da o ie niyet
edildiini dile getirir (Korkmaz, 2003: 648; Edizkun, 1992: 183; Kavruk vd., 2001: 90;
Banguolu, 1990: 469).
Geleyim
Gelesin
Gelesin
Gelesiniz
Gelse
Geleler
2.2.1.1.1.2.2. Dilek/art Kipi
Fiil kk veya gvdesine se/-sa ekinin eklenmesiyle oluturulan dilek/art kipi,
bir eylemin, oluun ve kln olmas veya yaplmasn bir arta veya bir dilek, istee balayan kiptir (Korkmaz, 2003: 676; Gne, 2002: 79; Edizkun, 1992: 185).
-sa/-se eklenerek oluturulan fiil art ifadesi tayor ise bu ek art kip; dilek, te24
ZBEYT NALAKAN
menni, istek, arzu ifade ediyorsa dilek kipi olarak kabul edilir ve fiile, bu husus gz nnde bulundurularak dilek veyahut da art anlam verilir (Geni bilgi iin bkz.: Korkmaz,
2003: 676-693; Gne, 2002: 79; Edizkun, 1992: 184).
Yarn hava iyi olursa, Urfa taraflarna gezmeye gideriz. cmlesindeki olursa fiili art anlam tarken, Keke benim de bir sevdiim olsa. cmlesindeki olsa fiili ise
dilek anlam tamaktadr.
Gelsem
Gelsek
Gelsen
Gelseniz
Gelse
Gelseler
2.2.1.1.1.2.3. Gereklilik Kipi
Fiil kk veya gvdesine -meli/-mal ekinin eklenmesiyle oluturulan gereklilik
kipi, istenilen ya da tasarlanan eylemin, oluun veya kln yaplmas gerektiini bildiren
kiptir (Korkmaz, 2003: 693; Kavruk vd., 2001: 91; Edizkun, 1992: 182; Banguolu,
1990: 471). Kipin eki kullanlmazsa cmle, gerekmek fiilinin geni zamanyla bitirilir
(Kavruk vd., 2001: 91).
Gelmeliyim
Gelmeliyiz
Gelmelisin
Gelmelisiniz
Gelmeli
Gelmeliler
2.2.1.1.1.2.4. Emir Kipi
Bir olayn olmasn ya da olmamasn, bir iin yaplmasn ya da yaplmamasn
emir/hitap eklinde ifade eden ekim eklidir.
Geleyim
Gelesin
Gel
Gelin/Geliniz
Gelsin
Gelsinler
2.2.1.1.1.2.5. Bileik Zaman Kipleri
2.2.1.1.1.2.6. Hikaye Bileik Zaman
Grlen gemi zaman kipinin hikayesi
Duyulan gemi zaman kipinin hikayesi
imdiki zaman kipinin hikayesi
Gelecek zaman kipinin hikayesi
Geni zaman kipinin hikayesi
art kipinin hikayesi
stek kipinin hikayesi
Gereklilik kipinin hikayesi
2.2.1.1.1.2.7. Rivayet Bileik Zaman
Duyulan gemi zaman kipinin rivayeti
imdiki zaman kipinin rivayeti
Gelecek zaman kipinin rivayeti
Geni zaman kipinin rivayeti
art kipinin rivayeti
25
: Geldiydim
: Gelmitim
: Geliyordum, gelmekteydim
: Gelecektim
: Gelirdim
: Gelseydim
: Geleydim
: Gelmeliydim
: Gelmimiim
: Geliyormuum, gelmekteymiim
: Gelecekmiim
: Gelirmiim
: Gelseymiim
ZBEYT NALAKAN
Gerklilik kipinin rivayeti

stek kipinin rivayeti
: Gelmeliymiim
: Geleymiim
2.2.1.1.1.2.8. art Bileik Zaman

renilen gemi zamann kipinin art
Duyulan gemi zaman kipinin art
imdiki zaman kipinin art
Geni zaman kipinin art
Gelecek zaman kipinin art
Gereklilik kipinin art
: Geldiysem
: Gelmisem
: Geliyorsam, gelmekteysem
: Gelirsem
: Geleceksem
: Gelmeliysem
2.2.1.1.1.3. Katmerli Bileik Kipler

2.2.1.1.1.3.1. Hikaye Bileik Kiplerinin art
Grlen gemi zaman hikayesinin art
: Geldi idiysem
Duyulan gemi zaman hikayesinin art
: Gelmi idiysem
imdiki zaman hikayesinin art
: Geliyor idiysem
Gelecek zaman hikayesinin art
: Gelecek idiysem
Geni zaman hikayesinin art
: Gelir idiysem
Gereklilik kipi hikayesinin art
: Gelmeli idiysen
2.2.1.1.1.3.2. Rivayet Bileik Kilerinin art
Duyulan gemi zaman rivayetinin art
: Gelmi imisem
imdiki zaman rivayetinin art
: Geliyor imisem
Gelecek zaman rivayetinin art
: Gelecek imisem
Geni zaman rivayetinin art
: Gelir imisem
Gereklilik kipinin rivayetinin art
: Gelmeli imisem
2.2.1.2.
zne
zne, yklemi fiil olan cmlelerde yklemin bildirdii ii yapan veya olu ierisinde bulunan unsurdur (Erkul, 2004: 27; R. imek, 1997: 48; Ergin, 2002: 399; Edizkun,
1992: 332; Gencan, 1971: 74; Glensoy, 2000: 432; Karahan, 2004: 18; Banguolu,
1990: 525; Korkmaz vd., 2001: 181; Kavruk vd., 2001: 119).
Fiil cmlesinde zne, yklemin (fiilin) atsna gre deiiklikler gstermektedir.
Fiilin etken, edilgen, dnl-ite atl olmasna gre znenin durumu da farkllk gstermektedir.
znenin zellikleri
1- Bir fiil cmlesinde isim veya isim soylu kelime ve kelime gruplar zne olabilir
(Edizkun, 1992: 332-333; Erkul, 2004: 28-29; Karahan, 2004: 22-23; Ergin, 2002: 395;
Gencan, 1971: 74-75; Korkmaz vd., 2001: 181; Banguolu, 1990: 526).
2- Bir cmlede birden fazla zne bulunabilir (Korkmaz vd., 2001: 182; R. imek,
1997: 48; Abatay vd., 2003: 33; Erkul, 2004: 28; Karahan, 2004: 19).
Vapur yanayor, yolcular ayaa kalkyor, svari ise iskeleyi gzlyordu.
26
ZBEYT NALAKAN
3- zne, cmlede birka ykleme balanabilir. Bylece birden ok yklemin

tek/ortak znesi olur (Erkul, 2004: 28; Karahan, 2004: 22; Abatay vd., 2003: 37).
Hem okudum hem yazdm
4- zne, fiile okluk, iyelik ve aitlik eki dnda ekim eki almadan balanr
(Karahan, 2004: 19; Erkul, 2004:28; R. imek, 1997: 48; Ergin, 2002: 399; Gencan,
1971: 75; Abatay vd., 2003: 32; Korkmaz vd., 2001: 182).
5- zne, baz cmlelerde, bir kelime veya kelime grubu olarak yer almaz. Cmlenin
znesi, yklemin tad ahs ekinden anlalr. ahs ekinin iaret ettii zamir, cmlenin
znesidir (Karahan, 2004: 20; Abatay vd., 2003: 33; Edizkun, 1992: 333; Korkmaz vd.,
2001: 183).
(Ben) Koarak eve geldim.
ahs zamirleri, znenin vurgulanmas gerektiinde cmlede yerlerini alrlar
(Karahan, 2004: 20; Edizkun, 1992: 333; Abatay vd., 2003: 34).
6- Baz cmlelerde, znelerden biri, dierlerinin aklaycsdr (Karahan, 2004:
19).
retmenimiz, Ahmet Bey, kalp krizi geirmi.
7- Kurall cmlelerde zne cmlenin banda yer alr (Korkmaz vd., 2001: 183).
2.2.1.2.1.
zne eitleri
2.2.1.2.1.1. Gerek zne

Etken, dnl ve ite atl fiille kurulan cmlelerin znesidir. Bu tr cmlelerde
zne, ii, eylemi dorudan yapan veya olandr (R. imek, 1997: 49; Gne, 2002: 344;
Edizkun, 1992: 333; Banguolu, 1990: 544).
Postac geldi. (Etken atl fiil)
ocuk giyindi. (Dnl atl fiil)
Horozlar dvyor. (te atl fiil)
2.2.1.2.1.2. Gizli zne
Bir cmlede eitli sebeplerle zne sylenmeyebilir. Cmlenin znesi, yklemin tad ahs ifadesinden anlalr. ahs ekinin gsterdii zamir cmlenin znesidir. te,
szel olarak zikredilmeyen bu znelere gizli zne denir. znedeki bu gizlilik anlamca
deil, ekil ynndendir (Gne, 2002: 344; Kavruk vd., 2001: 119; Glensoy, 2000:
432).
Akama kadar alt. (Bu cmlede gizli zne o nc tekil ahstr)
2.2.1.2.1.3. Szde zne
Yklemi edilgen atl bir fiil cmlesinde yer alp zne gibi grnen; ama gerekten
zne olmayan ve nesneden dnen znelere szde zne denir. Szde zne, bir hareket,
bir i gerekletirmez; yaplan hareket, i ve olutan etkilenir (Gne, 2002: 345; Erkul,
2004: 30; R. imek, 1997: 49; Kavruk vd., 2001: 119; Edizkun, 1992: 333; Banguolu,
1990: 544). Nee Abatay ve arkadalarna gre ise, yklemi edilgen atl fiille kurulmu
cmlede zne (szde zne) olmaz; nesne olur (Bkz.: Abatay vd., 2003: 44-47).
Eve girince ayakkablar karlr. (ayakkablar: szde zne)
27
2.2.1.2.2.
ZBEYT NALAKAN
zne-Yklem Uygunluu
Trkede zne ile yklem arasnda say ve ahs bakmndan uygunluun olmas
gerekmektedir.
2.2.1.2.2.1. Say Bakmndan zne-Yklem Uygunluu
1- Genel olarak zne tekil ise yklem de tekil olur (Erkul, 2004: 30; Abatay vd.,
2003: 38; Glensoy, 2000: 432; R. imek, 1997: 53). zne oul ise yklem de ouldur
(R. imek, 1997: 53; Erkul, 2004: 30; Glensoy, 2000: 432).
Ali geldi.
ocuklar top oynadlar.
Bununla birlikte yukardaki genel kurala uymayan durumlar da vardr. Bunlar unlardr:
2- zne olan oul insan isimleri, tekil veya oul ykleme balanabilir (Karahan,
2004: 23; Abatay vd., 2003: 39).
ocuklar geldi(ler).
oul znelerin bireyleri teker teker deil de bir btn olarak dnlyorsa yklem tekil olur (Gencan, 1971: 79).
Amerikada iiler grev yapm.
oul znelerin bireyleri teker teker dnlyor ve dndrlmek isteniyorsa
yklem de oul olur (Gencan, 1971: 80).
Gen kzlar glmseyerek geliyorlar.
3- znesi oul bitki, hayvan ve cansz varlk ismi olan cmlede, yklem genellikle
tekil olmakla birlikte bazen de oul olabilmektedir (Karahan, 2004: 23; Gencan, 1971:
78; R. imek, 1997: 53; Glensoy, 2000: 432; Abatay vd., 2003: 42; Banguolu, 1990:
543; Ergin, 2002: 404; Erkul, 2004: 32; Edizkun, 1992: 335; Gne, 2002: 346).
Yine yeillenmi fndk dallar.
Her taraf sinekler pislemi.
Dalar yeeriyor.
4- znesi oul organ ismi olan cmlede, yklem tekil ykleme balanr (Karahan,
2004: 23; Erkul, 2004: 32; Edizkun, 1992: 335; Abatay vd., 2003: 41; Glensoy, 2000:
432; R. imek, 1997: 54; Gencan, 1971: 77).
Neden salarn aarm arkada
5- zne olan oul soyut isimler, genellikle, tekil ykleme balanr (Karahan,
2004: 23; R. imek, 1997: 54).
Baklar ona evrilmiti.
6- zne olan tekil veya oul topluluk isimleri tekil ykleme balanr (Karahan,
2004: 24; Gencan, 1971: 78; Erkul, 2004: 32). Edizkuna gre, bu durumda yklem oul
da olabilir (Edizkun, 1992: 334).
Kalabalk gittike artyor.
nsanlar miting alanna yava yava ilerliyor.
2.2.1.2.2.2. ahs Bakmndan zne-Yklem Uygunluu
zne ile yklem arasnda ahs bakmndan bir uygunluk bulunur. znesi deiik
ahslardan olumu bir cmlede znenin yklemle uyumlu olmas gerekir (Karahan,
28
ZBEYT NALAKAN
2004: 24; Erkul, 2004: 31; Edizkun, 1992: 336; Gencan, 1971: 81).
1- znesi tekil veya oul birinci ve nc ahs olan cmlenin yklemi oul birinci ahstr.
Ali ve arkadalar kitap okumay ok seviyor.
2- znesi tekil veya oul birinci ve ikinci ahs olan cmlenin yklemi oul birinci ahstr.
Sen ve ben, bu ii baarrz.
3- znesi tekil veya oul ikinci ve nc ahs olan cmlenin yklemi ikinci oul ahstr.
Sen ve o bu ii yapmalsnz.
4- znesi tekil veya oul birinci, ikinci ve nc ahs olan cmlenin yklemi
oul birinci ahstr.
Biz, siz ve onlar yarn adada buluacaz.
2.2.1.2.2.3. znenin Dmesi
Baz cmlelerde znenin dt grlr. Bu tr cmleler, znenin anlalmas iin
sebep olan cmlelerdir (Erkul, 2004: 33; Ayr. bkz.: Gencan, 1971: 121; Glensoy, 2000:
434). Cmle ierisinde zneni dt durumlar unlardr:
1- Bir soruda geen zne, cevapta tekrarlanmaz.
-Ahmet nerede?
-(Ahmet) zmirde.
2- zneyi karlayan varln gsterilmesi veya grlmesi durumunda, sadece yklem sylenir.
Ne kadar yksek! (u da ne kadar yksek!) anlamnda
3- Yklemin belirtilmesi durumunda, zne sylenmez.
Yazd sz Mevsim yazd anlamndadr.
4- Farkl yklemlerin, ortak zneye bal bulunduu durumlarda, zne bir defa sylenir ve hepsini iine alr.
Ahmet kitabn at, notlarn kard ve beklemeye balad.
5- Yklemi edilgen olan cmlelerde zne, ya sylenmez veya tarafndan szcyle cmleye balanr.
Bu kitap, tarafndan hazrlanyor.
6- Merhamet, vme ve yerme ifade eden durumlarda, zne sylenmez.
Ne cesur adamm!
7- Konuanlar arasnda, konunun, daha nce sz konusu olmu olmas durumunda,
zne atlanarak sze balanr.
Grd m? (Ahmet grd m?) yerine
8- ahs zamiri olan zne debilir.
Dn kye gelmiler.
2.2.1.3.
Nesne (Dz Tmle)
Cmlede yklemin bildirdii, znenin yapt iten etkilenen e, nesnedir. Nesne,

sadece yklemi geili olan cmlelerde bulunur. Geili fiiller, nesneye ynelerek onu
etkiler. Nesne, geili fiil cmlelerinin zorunlu esidir. Yani geili fiilin gsterdii hareketin nesne olmadan gereklemesi mmkn deildir. Geisiz fiillerde ise kl ve olu
29
ZBEYT NALAKAN
znenin stndedir. Byle fiiller nesne istemez. (Karahan, 2004: 25; Ayr. bkz.: Ergin,
2002: 339-340).
2.2.1.3.1.
Nesne eitleri
2.2.1.3.1.1. Belirtisiz Nesne

Yklemi geili eylem olan cmledeki yaln halde bulunan nesneye belirtisiz nesne denir (Abatay vd., 2003: 53; Banguolu, 1990: 527; Edizkun, 1992: 349; R. imek,
1997: 57; Gencan, 1971: 82).
Orhan cam krd.
2.2.1.3.1.2. Belitili Nesne
Yklemi geili eylemlerden oluan tmcelerde eylemi dorudan etkileyen, belirtme durumunda bulunan nesnedir (Abatay vd., 2003: 56). Belirtili nesne, ykleme i
ykleme eki ile baland iin belirli, zel bir varl gsterir. Bu demektir ki belirtili
nesnenin gsterdii varlk, ilgililerce bilinir (R. imek, 1997: 58).
Orhan cam krd.
Nesnenin zellikleri
1- Nesne, fiile eksiz veya ykleme hali eki ile balanr. Eksiz olarak balanan belirtisiz nesne, ykleme hali ekiyle balanan ise belirtili nesnedir.
2- Belirtisiz nesne, genel ve belirsiz bir varl karlar. Nesnenin genel ve belirsiz
bir varla iaret ettiini gstermek iin belirtisiz nesneden nce, gerektii zaman, bir
belgisiz sfat gelebilir (Edizkun, 1992: 351).
Bugn, bir telgraf aldm.
Belirtili nesne ise bilinen ve tannan bir varl karlar. Nesnenin belirli ve tannan
bir varla iaret ettiini gstermek iin kelimeye i ykleme hali eki eklenir.
Nevzat, bugn kitab getirecek.
-i durum taksn alm nesneler, kendisine sylenen kiiler arasnda belli olan varl (varln btnn, hepsini) anlatmaya yarar (Gencan, 1971: 83).
Turgut, kitab ald. (Kendisine sylenen kiinin bildirdii kitab)
Turgut, kitap ald. (Belirtilmemi, herhangi bir kitap)
3- Belirtisiz nesne yklemin yannda yer alr. Belirtisiz nesne ile yklem arasnda
daimi bir iliki vardr. Bu sebeple yklemle belirtisiz nesne arasnda da/de, dahi, bile gibi
kuvvetlendirme edatlar ve soru eki dnda genellikle baka bir e giremez (Karahan,
2004: 26).
ocuklara eker de datm
4- Belirtili nesnenin cmle iindeki yeri deikendir. Ykleme hali eki, nesneye sadece belirlilik deil ayn zamanda szdizimi iindeki yeri bakmndan bamszlk da kazandrr (Karahan, 2004: 26).
Raporu dikkatli bir ekilde inceledi.
ocuk ekerleri yiyordu.
5- Bir cmlede birden ok nesne bulunabilir. Ancak bu nesneler belirtili veya belirtisiz ayn cinsten olmaldr. Belirtili veya belirtisiz nesneler ayn cmle iinde yer alamaz
30
ZBEYT NALAKAN
(Karahan, 2004: 26). Gencan ise, Her geili yklemin bir tek nesnesi bulunur. Bir yklem birden ok nesne alamaz. Balalarla balanan, virgllerle ayrlan ikiz, z nesneleri bir saymak gerekir demektedir (Gencan, 1971: 84).
6- Art arda sralan cmlelerde nesne ortak olabilir (Karahan, 2004: 27; Abatay vd.,
2003: 53).
Aye devini hazrlad ve retmenine gsterdi.
7- sim cmlelerinde nesne bulunmaz (Karahan, 2004: 27; Erkul, 2004: 37;
Banguolu, 1990: 527; Gencan, 1971: 85).
8- sim ve isim cinsinden kelime ve kelime gruplar nesne olabilir (Karahan, 2004:
28; Banguolu, 1990: 527-528; Edizkun, 1992: 350-351; Erkul, 2004: 37-38).
2.2.1.4.
Dolayl Tmle (Yer Tamlaycs)
Cmlede, yklemin bildirdii eylem ya da oluun getii, bulunduu, kt, ayrld yeri; hangi yne evrildiini ve deerini bildiren tmlece dolayl tmle denir. Dolayl tmleler ismin e, -de ve den hallerinde bulunurlar. Eklendikleri kelimelere, e eki
yaklama, ynelme, -de eki bulunma ve den eki de kma, uzaklama anlam katarlar
(Erkul, 2004: 39-40; Kavruk vd., 2001: 120-121; Glensoy, 2000: 433; Ergin, 2002:
400; Abatay vd., 2003: 58; Banguolu, 1990: 529).
Dolayl Tmlecin zelllikleri
1- Dolayl tmle sonuna e, -de ve den eki eklenmi kelime veya kelime grubundan oluabilir (Karahan, 2004: 29; Erkul, 2004: 40-41; Abatay vd., 2003: 58-60).
2- Bir cmlede birden fazla ayn ve ayr cinsten dolayl tmle bulunabilir
(Karahan, 2004: 29; Abatay vd., 2003: 58).
ocuk bahede aaca bakyordu.
3- Ynelme ve uzaklama hali eki alm dolayl tmleler isim cmlesinde bulunmazlar ya da ok az kullanlrlar. Bulunma hali eki alm dolayl tmleler ise hem isim
hem de fiil cmlesinde bulunabilir (Karahan, 2004: 30; Edizkun, 1992: 353-356).
2.2.1.5.
Zarf Tmleci (Belirte)
Cmlede yklemi yer, zaman, yer, yn, l, durum, nitelik, tarz, sebep, miktar, vasta, art, soru vb. gibi zellikler ynnden tamamlayan eye zarf tmleci denir
(Karahan, 2004: 32; Abatay vd., 2003: 62; Edizkun, 1992: 360; Korkmaz vd., 2001:
188; Kavruk vd., 2001: 121; Glensoy, 2000: 433-434; Ergin, 2002: 400; Erkul, 2004:
41; Banguolu, 1990: 530).
Zarf Tmlecinin zellikleri
1- sim cinsinden bir kelime ile kelime gruplarndan zarf-fiil ve edat grubu zarf olarak kullanlabilir (Erkul, 2004: 41-42; Karahan, 2004: 32, 35).
2- Bir cmlede ayn veya ayr trden birden fazla zarf bulunabilir. Ayn cinsten
zarflarn bir arada bulunduu bir cmlede, genellikle zaman zarf dier zarflarn nnde
yer alr. Miktar bildiren zarflar ise yklemin hemen yanndadr (Karahan, 2004: 33; Kavruk vd., 2001: 121).
31
ZBEYT NALAKAN
2.3. Trkede Cmle Vurgusu

Cmle vurgusu, nem verilmek istenen enin daha baskl biimde sylenmesi
(Abatay vd., 2003: 120) veyahut baka bir ifadeyle de Cmlede, kimi kelime ya da kelime beklerinin tekilerden daha dik, daha baskl, daha belirli syleniidir (Edizkun,
1992: 94) eklinde tarif edilmektedir.
Trkede cmle esas olarak zne bata, yklem sonda ve dier eler zne ile yklem arasnda olacak ekilde dizilir. Bu genel eilime ramen, deikenlik cmlenin btn
elerini kapsayabilir. Ayn kelimlerle kurulmu birden ok cmledeki anlam fark, elerin szdizimindeki yerlerinden anlalmaktadr (Karahan, 2004: 12; Ayr. bkz.: Abatay
vd., 2003: 18).
Yiit bu akam tiyatroya gidecek. (Baka yere deil, tiyatroya.)
Bu akam tiyatroya Yiit gidecek. (Bakas deil, Yiit.)
Yiit tiyatroya bu akam gidecek. (Baka zaman deil, bu akam.)
elerin diziliindeki bu hareketlilik, bu esneklik, Trkenin anlatm imkanlarn
genileten nemli bir zelliktir (Karahan, 2004: 13). Trkenin szdizimine gre, ifadelerde geen kelimlerin yeri ok nemlidir. Bir kelime, baka bir kelimeden nce veya
sonra kullanlrsa, kelimelerin deeri deiir. Bunun iin kelimlerin grev ve deerleri
yerlerine gre tespit edilmelidir (Glensoy, 2000: 428).
Tmcede en nemli e yklemdir. Bu nedenle tmce iindeki szcklerin yklemle ilikileri, tmce iinde ona uzak ya da yakn olular asndan deiik deer ve grevler kazanrlar. Tmcede ykleme yakn olan e yklemden sonra en nemli edir
(Abatay vd., 2003: 19). Bu bakmdan ykleme en yakn olan kelime de o lde deerlidir (Glensoy, 2000: 428). Trkede cmle vurgusu ou zaman cmle iinde hkm
tayan e olan yklemin zerindedir. Bununla birlikte, kimi kez de nem verilmek istenen, ne karlmak istenen ve yklemin yannda, nnde yer alan enin zerine kaymaktadr (Abatay vd., 2003: 19, 120-121; Karahan, 2004: 13; Glensoy, 2000: 428;
Erkul, 2004: 44; Gencan, 1971: 96, 97). nk, Trkede cmle vurgusunun yeri sabit
deil deikendir (Edizkun, 1992: 95; Abatay vd., 2003: 121; Banguolu, 1990: 121).
Ayn kelimelerden oluan ve e dizilii ayn olan cmlede cmle vurgularnn yerini
deitirerek farkl anlamlar elde etmek mmkndr (Karahan, 2004: 13). Zira, cmle vurgusu anlamla ilgilidir (Edizkun, 1992: 96; Abatay vd., 2003: 121).
rnein, ocuklar, az nce bahede oynuyordu tmcesinde vurgu, bahede szcnn zerindedir. Oysa tmce, Az nce bahede ocuklar oynuyordu biiminde
deitirildiinde nemli olan enin ocuklar olduu grlr ve vurgu bu szcn zerine kayar (Abatay vd., 2003: 19).
Ayrca, cmlede elerin yerleri deitirilmeden de cmle vurgusu kaydrlabilir
(Abatay vd., 2003: 121; Gencan, 1971: 62; Banguolu, 1990: 121).
rnein, Ben sizi orada grdm cmlesi olduu gibi sylenince kelimelerin anlamlar dnda bir ey sezilmez. Fakat gereken heceler kuvvetli bir ekilde vurgulannca
cmlede anlam deiiklikleri ortaya kmaktadr (Gencan, 1971: 62). Aadaki cmlelerde vurgular italik ve koyu harflerle belirtilmitir.
Ben sizi orada grdm. (bakas deil, ben)
Ben sizi orada grdm. (bakasn deil, sizi)
Ben sizi orada grdm. (baka yerde deil, orada)
Ben sizi orada grdm. (grdmde phe yok; inkar edemezsiniz)
Yklemden uzak dm znelerin de cmle vurgusu aldklar grlmektedir. Bunun iin bu zneden sonra virgl konulmaldr (Gencan, 1971: 62).
32
ZBEYT NALAKAN
Koca Ali, bu karar duyunca mrnde ilk defa olarak sarsld.

Cmlede kelimelerin nemlerine gre sraland ve en nemli kelimelerin yklemin yannda bulunduu grlse de; nesne unsurunun yklemden ayrlmad da grlr:
Ali, dn cam krd cmlesinde belirtisiz nesne cam yklemden ayrlmaz. Belirtisiz nesne, de balacyla balanrsa, yine yklemin yannda olur, o zaman da anlam
deiir:
Size bir gmlek de alalm. (Baka alnanlar gibi)
Bir gmlek de sana alalm. (Bakalarna alnd gibi) (Erkul, 2004: 45; Gencan,
1971: 97)
33
ARAPADA SM VE FL CMLES
3.
ZBEYT NALAKAN
Tezimizin bu blmnde, Arapada isim ve fiil cmlesi ele alnacaktr. sim ve fiil
cmlesi konusuna, ncelikle bu iki cmle eidine ait birok tanm verildikten sonra iki
cmle eidinin e dizilii bir rnek ile aklanp daha sonra da cmle eleri detayl bir
ekilde ele alnacaktr.
3.1. sim Cmlesi
simle balayan cmledir (bn Him, ty.(a): 1; bn Him, 1210: II, 490; el-Him,
1998: 337; Feyyz, 1995: 92; rt, 1995: 41). Mbteda ve haberden meydana gelen ve
tam mana ifade eden (Uzun, 1997: 52-53) ya da asl mbteda ve haberden oluan cmledir (el-Galyn, 1968: III, 287; el-Antk, ty.: 9). simle veya ism-i fil, ismin mtaklar
ve ism-i fiil gibi isme benzeyenle balayan cmledir (Mubrek, 1992: 291). sim cmlesi,
bir hkm bildiren ve isimle balayan cmledir (Bulut, 2000: 128).
3.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii
sim cmlesinin mbteda ve haber olarak isimlendirilen iki temel esi vardr.
MBTEDA + HABER
(1)
(2)

(2)
(1)
Yukardaki cmlede kelimesi isim cmlesinin ilk esi olan mbteda,
kelimesi ise isim cmlesinin ikinci esi olan haberdir.

3.1.1.1.1.
Mbteda
Mbteda, banda lafz bir amil olmayp genel olarak isim cmlesinin banda bulunan, sarih isim, munfasl zamir ve mevvel mastar olan, genellikle de marife olan, hkmn (isnad) zerine ina edildii ve haber ile birlikte anlaml bir cmle oluturan ref
halinde bulunan edir (el-Antk, ty.: 9; el-Him, 1998: 125; bn Him, 1950: 129130; Hasan, ty.: I, 400-401; bn Ya, ty.: I, 162-163; el-alyn, 1968: II, 257; elCurcn, 2003: 278; bnus-Serrc, 1999: I, 58; ed-Dakr, ty.: 327).
3.1.1.1.2.
Mbtedann sim Cmlesindeki Fonksiyonu
sim cmlesini oluturan iki temel eden biri olan mbteda, haberin hkmn (is35
ZBEYT NALAKAN
nad) tar. Yani, isim cmlesinde durumu mbteda gerekletirir. Bundan dolay
mbteda, msnedun ileyh (muhdesun anh/mahkumun aleyh)tir, yani isim cmlesindeki
durumu zerine alan, yklenendir. Mbteda olan kelime bir habere sahip olmakszn hibir hkm ifade etmez. Mbteda ile haber birleerek anlaml bir cmle oluturur.
Mbteda olmazsa haberin bildirdii hkm hibir ey ifade etmez.
3.1.1.1.3.
Mbteda le lgili Durumlar
a- Mbteda irab ynnden merf olmaldr (bn Ya, ty.: I, 162; bn Him, 1950:
129; el-alyn, 1968: II, 258; Hasan, ty.: I, 401; Abdullatf, 2003: 98; ed-Dakr, ty.:
ve ile ebih bizzaid
harf-i
329). Bununla birlikte mbteda bana zaid
cerini alabilir ve bu durumda lafzen mecrr ama mahallen merf olur (el-alyn,
1968:II, 258; el-Antk, ty.: 9-10).
b- Mbtedada esas olan marifeliktir, mbtedann marife olmasdr (el-alyn,
1968: II, 258; bn Ya, ty.: I, 166; el-Him, 1998: 127; bn Him, 1950: 130;
Mubrek, 1992: 142; Abdullatf, 2003: 98; bnus-Serrc, 1999: I, 59; ed-Dakr, ty.: 329;
Feyyz, 1995: 94; el-Muberred, ty.: IV, 127). nk mbteda, mahkmun aleyhtir yani
zerine hkm ina edilen edir. Hkmn bir anlam olmas iin de mahkmun aleyhin
marife (bilinen/belirli) olmas gerekir. Zira mehul (bilinmeyen/belirsiz) zerine hkmde
bulunmak bir anlam ifade etmez. Bir hkmde bulunmann amac, konuan kimsenin
muhataba, muhatabn bilmedii eyi ifade etmesi, retmesi ve bylece bilgi ynnden
ikisinin de ayn konuma ve seviyeye gelmesini salamaktr. Eer zerine hkm ina
edilen mbteda marife olmazsa bu bir anlam ifade etmez (bn Ya, ty.: I, 166; bn
Him, 1950: 130; el-Him, 1998: 127; Hasan, ty.: I, 440; Abdullatf, 2003: 98; elHim, 1984: 125; bnus-Serrc, 1999: I, 59; ed-Dakr, ty.:329; el-Esterbd, 1978: I,
231; bnul-Enbr, ty.: 69; el-Muberred, ty.: IV, 126).
Mbtedada esas olan marifelik olmakla birlikte, mbtedann nekre olduu durumlar
da vardr. Mbteda nekre olunca ya umumilik ya da hususilik ifade eder (bn Him,
1950: 130; el-Him, 1998: 127; Mubrek, 1992: 142-143; ed-Dakr, ty.: 329-331; elEsterbd, 1978: I, 230-232). Bunlarn balcalar unlardr:
1- Mbteda art ismi olursa.

[ Zilzal, 7] (Kim zerre arlnca hayr yaparsa onu grr)
2- Mbteda istifham (soru) edat olursa.
( Yanndaki nedir?)
3- Mbteda nefy (olumsuzluk) ve istifham edatndan sonra gelirse.
( Evde hi adam yok)
4- Mbteda
den sonra gelirse.

(Bir zr suundan daha naho olabilir)
5- Mbteda haberiye keminden ( ) sonra gelirse
( Ne kadar da nasihat verdik)
6- Mbteda olan kelime, iine ald btn fertleri kastediyorsa yani kelime cins
isim olursa.
( Erkekler kadnlardan daha gldr)
7- Mbteda mevsufu olmayan sfat tamlamas olursa.

( ][ Alim [insan], cahilden hayrldr)
36
kadr)
ZBEYT NALAKAN
8- Nekre mbteda cer veya nasb grevi yapyorsa.

( zntl kimseye yardm etmek kefarettir)
( Yoksulu kollayp gzetmek gzeldir)
9- Nekre mbtedann bana lmul-ibtid () gelirse.
( Adam gerekten de faydal bir kimsedir)
10- Taaccup (aknlk, hayret) anlam ifade ederse.
( Bahar ne de gzel!)
11- Lafzen, takdiren veya manen vasf olursa.

( Mmin bir kul elbette ki mrikten daha hayrldr)
=[ ( ]Sana emir [byk emir] geldi)
=[ ( ] Adamcaz [zavall adam] yanmzda)
12- Cr-mecrur ya da zarftan sonra gelirse.
( Aacn zerinde ku var)
( Her toplumun bir yol gstereni vardr)
13- Dua veya beddua olursa
( lde ve tartda hile yapanlarn vay haline!)
( Selam, zerinize olsun)
( Allah ifa versin)
14- Kendisinden sonra gelen ksma irab bakmndan tesir ettiinde.
( lim yolunda bir kuru vermek milleti ahlandrr)

( yilii emretmek ve ktl yasaklamak sada-
15- Hl cmlesinin banda olursa.

( Yldzlar parldarken yrdk)
16- zul-fuciyyeden ( ) sonra gelirse

( Bir de baktm ki kk alevler sarm)
17- Levldan ( ) sonra gelirse

( Sabr ve inan olmasayd hzn insan yer bitirirdi)
18- Medh (vme) ve zemm (yerme) cmlesinde.
( Halit, ne de ho adamdr!)
19- Lafzen ve manen izafetle
( Edebin ziyneti en hayrl ziynettir)
( ] [ Herkes [her bir kimse] lecek]
c- Mbtedann takdimi: sim cmlesinde zerine hkm ina edilen e (mahkumun aleyh) olan mbteda esas olarak haberden nce cmlenin banda gelmelidir (bn
Him, 1950: 137-138; bn Akl, 1964: I, 227; el-Him, 1998: 129; el-alyn, 1968:
II, 270; Hasan, ty.: I, 460; el-Him, 1984: 138; bn Hall, 1999: 83; Hlis Efendi, 1998:
60; el-Esterbd, 1978: I, 230).
3.1.1.1.3.1. Mbtedann Zorunlu Olarak (Vcben) Haberden nce Gelmesi
1- Mbteda, soru edat, art edat, mut-taaccub, kemul-haberiyye, ibtida lmna
bitimi zamir-i n ve haberi f ( )ile bitiik olan ism-i mevsulle balayan bir kelime
37
ZBEYT NALAKAN
olursa bata gelmek zorundadr (bn Akl, 1964: I, 238; el-alyn, 1968:II, 270; elHim, 1998: 129; Hasan, ty.: I, 451; Abdullatf, 2003: 101-102; bn Hall, 1999: 83; elEsterbd, 1978: I, 256, 257).
(Kapdaki kim?)

(Arayan bulur)
( Edep ne de gzeldir)
( Ne kadar da nasihat verdik)
( Baarl olana dl vardr)
2- Marife ve nekrelikte mbteda ile haber eit olup, maksad anlatacak baka bir
iaret (karine) bulunmazsa mbteda bata gelmek zorundadr (el-alyn, 1968: II, 270271; el-Him, 1998: 130; Abdullatf, 2003: 100-101; bn Akl, 1964: I, 232; Hasan,
ty.: I, 448; bn Hall, 1999: 83; el-Esterbd, 1978: I, 256, 257). rnein,
cmlesinde iki kelime de marife olduundan dolay hangisinin mbteda hangisinin de
haber olduu belli deildir. ayet biz, kardeten bahsetmek istersek o zaman cmle
( Senin kardein Alidir); Aliden bahsetmek istersek de o zaman cmle
(Ali senin kardeindir) eklinde olur.
3- Mbteda, habere tahsis edilmi veya baka ifadeyle haberden hasr kastedilmise yani mbteda haber ile snrlandrlmsa mbteda bata gelmek zorundadr (bn Akl,
1964: I, 235; el-alyn, 1968: II, 271; el-Him, 1998: 129; Hasan, ty.: I, 451;
Abdullatf, 2003: 101; bn Hall, 1999: 83; el-Esterbd, 1978: I, 258). Hasr ise, ve
edatlaryla yaplr.
( Muhammed, sadece bir resuldr)
( Ben sadece apak bir uyarcym)

4-Mbtedann haberi, faili mbtedaya ait gizli bir zamir olan fiil cmlesi olursa
mbteda bata gelmek zorundadr (bn Akl, 1964: I, 234; el-Him, 1998: 130; Hasan,
ty.: I, 450; el-Esterbd, 1978: I, 256).
][ ( Gerek [o] ycedir)
5- Mbtedann banda harfi var ise mbteda bata gelir (bn Akl, 1964: I, 236;
el-alyn, 1968: II, 270, 310; Hasan, ty.: I, 451; el-Esterbd, 1978: I, 259).

( Yorgunluk olsa da ilim, rahat olsa da cahillikten daha
iyidir)
d- Mbtedann zikri (cmle ierisinde bulunmas) ve hazfi (cmleden drlmesi):
Mbteda esas olan, hkmn anlaml olmas iin cmle ierisinde bulunmasdr. Bununla
birlikte mbtedann vcben (zorunlu olarak) ve cevzen (tercihen, tercihe bal olarak)
drld yerler de vardr (el-Him, 1998: 131).
3.1.1.1.3.2. Mbtedann Tercihe Bal Olarak (Cevzen) Drld Durumlar
Hazfin yapldna dair bir delil var ise o zaman mbteda cevzen hazfedilebilir (elalyn, 1968: II, 261; bn Him, 1950: 138; Hasan, ty.: I, 460; el-Him, 1998: 131;
el-Antk, ty.: 10; bn Ya, ty.: I, 182; Feyyz, 1995: 95; el-Esterbd, 1978: I, 272).
Byle bir durumda hazf yapmak, konuan veya yazan kimsenin tercihine baldr; ister
hazfeder ister hazfetmez.
Mbtedann cevzen hazfedildii belli bal durumlar unlardr:
38
ZBEYT NALAKAN
1- Soru cmlesinin cevabnda mbteda hazfedilebilir (el-alyn, 1968: II, 261;

Hasan, ty.: I, 460; Atk, ty.: 120; bn Him, 1210: II, 822; Hlis Efendi, 1998: 60; edDakr, ty.: 331; Feyyz, 1995: 95).
( Baba nerede?) sorusuna ( Bahede) eklinde cevap veren kimse
soru cmlesinde geen kelimesini tekrar sylemeye gerek duymam, sorunun
cevabnda mbteday hazfetmitir. aslnda ( Baba bahededir)
anlamndadr.
2- art cmlesinin cevabnn banda bulunan cevap fsndan sonra mbteda hazfedilebilir (Atk, ty.: 121; bn Him, 1210: II, 822; ed-Dakr, ty.: 331).

[ Fussilet, 46] (Kim iyilik yaparsa kendi lehine, kim
de ktlk yaparsa kendi aleyhine) ayetinde banda f bulunan art cmlesinin cevabnda mbteda drlmtr; ayet ( Ameli kendi lehine, ktl
kendi aleyhine) eklinde takdir edilmitir.
3- Kavlden ( )ve trevlerinden sonra gelirse mbteda hazfedilebilir (Atk, ty.:
121; bn Him, 1210: II, 823).
... [ Furkan, 5] (Daha ncekilerin uydurduklar hikayeler
dediler) ayeti ... ( Kuran, daha ncekilerin uydurduklar
hikayeler dediler eklinde takdir edilmitir.
4- Haber, anlam ynnden mbtedann sfat olursa mbteda hazfedilebilir (bn
Him, 1210: II, 823).
....[ Tevbe, 112] (Tvbe, kulluk ve hamdedenler) ayeti
( Tvbe edenler, kulluk eden ve hamdedenlerdir) eklinde takdir
edilmitir.
3.1.1.1.3.3. Mbtedann Zorunlu Olarak (Vcben) Drld Durumlar
Mbtedann vcben drld belli ba durumlar ise yledir:
1- Medih (vme) ya da zemm (yerme) fiillerinin mahsusu olduunda (el-Him,
1998: 131; Hasan, ty.: I, 465; el-alyn, 1968: II, 262; bn Akl, 1964: I, 255; elAntk, ty.: 10; ed-Dakr, ty.: 331; el-Esterbd, 1978: I, 273).
( ][ Ebu Talip ne hotur)
2- Mbteda kaseme (yemine) delalet eden bir ak lafz olup konuan ile dinleyen
tarafndan biliniyorsa (el-Him, 1998: 132; el-Antk, ty.: 10; el-alyn, 1968: II, 262;
Hasan, ty.: I, 466; bn Akl, 1964: I, 256; ed-Dakr, ty.: 332).
=[ ( ] Yemin ederim ki yapacam)
3- Haber, fiil anlamnda kullanlan bir mastar (masdar- naib) yani haber fiilin anlamna gtrecek bir mastar ise (bn Akl, 1964: I, 256; el-Him, 1998: 131; Hasan, ty.:
I, 466; el-alyn, 1968: II, 262; el-Antk, ty.: 10; ed-Dakr, ty.: 332).

=[
( ] Benim sabrm gzel sabrdr)
4- dan sonra merfu isim gelirse (Hasan, ty.: I, 468; el-Him, 1998: 132).
=[ ( ] Liderlere zellikle de Saada ikramda bulun!)
5- Emir fiil yerine geen mastardan sonra gelirse (Hasan, ty.: I, 468).

cmlesindeki mastar, mbteda olan emir fiilinin yerine
gemitir. Bu cmlenin asl ( Allahm su ver! , Yadr mevlam su!)
39
ZBEYT NALAKAN
demektir.
cmlesine dnerek nin mbtedas hazfedilmitir. Yani,
( Yamur iin sana dua ederiz) demektir. Burada mbtedadr.
e- Mbteda cmle iinde sarih isim, munfasl zamir, mevvel mastar, bana zaid
, alm bir kelime ve ibih zaid bir kelime olabilir (bn Him, 1950: 129;
el-Him, 1998: 125; el-alyn, 1968: II, 263; el-Antk, ty.: 9-10).
f- Mbteda bir veya birden ok haber alabilir (bn Ya, ty.: I, 193; bn Him,
1950: 137; el-Esterbd, 1978: I, 263; Hasan, ty.: I, 480; el-alyn, 1968: II, 266;
bnus-Serrc, 1999: I, 65). Ama birden fazla olmas ciz deildir (Hlis Efendi, 1998:
60).
3.1.1.1.4.
Haber
Haber, mbtedaya isnat edilen ve mbteda ile birlikte anlam btnleyen, tamamlayan edir (bn Him, 1950: 130; el-Him, 1998: 125; Hasan, ty.: I, 401-402; elalyn, 1968: II, 257; ed-Dakr, ty.: 181; Uzun, 1997: 39). Duyan kimsenin hakknda
bilgi sahibi olduu ve mbteda ile birlikte bir kelm haline geldii, dorulama, tasdik
etme ve yanllama bildiren isimdir (bnus-Serrc, 1999: I, 62)
3.1.1.1.5.
Haberin sim Cmlesindeki Fonksiyonu
sim cmlesinin dier esi olan haber, mbtedann zerinde hkm gerekleen
edir yani mahkmun bihtir. Mbteda haber ile bir anlam kazanr; haber mbtedann
durumunu ortaya koyar.
3.1.1.1.6.
Haber le lgili Durumlar
a- sim cmlesinin banda lafzi bir amil bulunmad mddete haber merfdur
(el-alyn, 1968: II, 263; bn Him, 1950: 130).
b- Haberde esas olan mtak nekre olmaktr; bunun yan sra haber camit bir kelime olabilir (el-alyn, 1968: II, 263). Bununla birlikte haber bazen marife de olabilmektedir (el-Him, 1998: 133; Hlis Efendi, 1998: 61).
c- Haber, mbteda ile mfred-tesniye-cem bakmndan ve menneslik-mzekkerlik
bakmndan uygun olmaldr (el-alyn, 1968: II, 263; Hasan, ty.: I, 410-418).
d- Haberin takdimi: sim cmlesinin ikinci esi olan haberde esas olan, mahkumun
bih olduu iin mbtedadan sonra gelmesidir (bn Akl, 1964: I, 227; el-Him, 1998:
129; Hasan, ty.: I, 448; el-alyn, 1968: II, 270; Feyyz, 1995: 94). Bununla birlikte
haber vcben ve cevzen mbtedan nce gelebilir (bn Him, 1950: 137; el-alyn,
1968: II, 270; Feyyz, 1995: 94).
3.1.1.1.6.1. Haberin Zorunlu Olarak (Vcben) Mbtedadan nce Gelmesi
1- Haber, cmle banda bulunma zellii olan bir kelime ise (bn Akl, 1964: I,
243; el-Esterbd, 1978: I, 259; el-alyn, 1968: II, 272; el-Him, 1998: 130; Hasan,
ty.: I, 457; Abdullatf, 2003: 103; ed-Dakr, ty.: 186; Feyyz, 1995: 94; Koak, 1992: 75;
rt, 1995: 43).
( Aye nasl?)
40
ZBEYT NALAKAN
( Snav ne zaman?)
2- Haber mbtedaya has ise yani mbteda ile snrlandrlyorsa (bn Akl, 1964: I,
243; el-Esterbd, 1978: I, 263; el-alyn, 1968: II, 272; el-Him, 1998: 131; Hasan,
ty.: I, 457; Abdullatf, 2003: 103; ed-Dakr, ty.: 186; rt, 1995: 43). ve
edatlaryla yaplr.
( Yalnzca rabbim adildir)
( Sadece alan vlr)
3- Mbtedada habere ait bir zamir bulunursa (bn Akl, 1964: I, 240; el-Esterbd,
1978: I, 259; el-alyn, 1968: II, 272; el-Him, 1998: 131; Hasan, ty.: I, 456;
Abdullatf, 2003: 105; ed-Dakr, ty.: 185; Feyyz, 1995: 94; Koak, 1992: 74; rt,
1995: 43; bn Cinn, 2001: II, 159). Bu durumda zamirin mercii, hem lafzen hem de
rtbeten geride kalmamas iin haber takdim edilmektedir (Sevin, 2004: 178).
( Evde sahibi vardr)
4- Mbteda nekre ve haber de zarf veya cr-mecrur olarak gelirse (bn Akl, 1964:
I, 240; el-Esterbd, 1978: I, 259; el-alyn, 1968: II, 271; el-Him, 1998: 131; Hasan, ty.: I, 456; Abdullatf, 2003: 103; ed-Dakr, ty.: 185; Feyyz, 1995: 94; Koak, 1992:
74; rt, 1995: 42; bn Cinn, 2001: I, 304). Byle bir durumda takdim-tehir gereklidir.
Aksi halde normal dizimde oluan terkip, cmle olmaz, yalnzca sfat terkibi olur (Sevin,
2004: 178; Geni bilgi iin bkz.: bn Ya, ty.: I, 167-168; el-Esterbd, 1978: I, 232; bn
Cinn, 2001: I, 304-305).
( Evde adam vardr)
( Onlarn baklar rtldr)
e- Haberin zikri (cmle ierisinde bulunmas) ve hazfi (cmleden drlmesi):
Haberde esas olan, cmle iinde bulunmas ve zorunlu olarak drlecek gerekeler olmadka bundan uzak durulmasdr (el-Him, 1998: 132). Bununla birlikte baz durumlarda haber vcben veya cevzen drlebilir.
3.1.1.1.6.2. Haberin Tercihe Bal Olarak (Cevzen) Drld Durumlar
Hazfin olduuna dair bir iaret olmas ve hazf yapldnda anlamn etkilenmemesi
artyla haber cevzen hazfedilebilir (el-alyn, 1968: II, 263; Hasan, ty.: I, 460; edDakr, ty.: 186). Balcalar unlardr:
1- Soru cmlelerinin cevaplarnda ou zaman haber debilmektedir (el-alyn,
1968: II, 263; Hasan, ty.: I, 460; Feyyz, 1995: 95; bnus-Serrc, 1999: I, 69).
( Tarlada kim var?) sorusuna diye cevap veren kimse aslnda
( Tarlada Ali vardr) demektedir.
2- zul-mufcttan ( ) sonra gelen mbtedann haberi debilir (elalyn, 1968: II, 263-264; Hasan, ty.: I, 461; ed-Dakr, ty.: 186).

=[ ( ] ktm bir de ne greyim ocuk yerinde
duruyor)
3- Mbteda farkl fakat haberleri ayn olan sral cmlelerde ilk mbtedadan sonraki
mbtedalarda haber zikredilmeyebilir (bn Him, 1210: II, 824; el-alyn, 1968: II,
264; ed-Dakr, ty.: 186).
[ ] =[ Rad, 35] (Yiyecek-iecek ve glgelenme
snrszdr)
41
ZBEYT NALAKAN
3.1.1.1.6.3. Haberin Zorunlu Olarak (Vcben) Drld Durumlar

Hazfe delalet eden bir iaret olduunda aadaki durumlarda haber vcben hazfedilir:
1- Haber genel bir olu bildirip mbteda da edatndan sonra gelirse (bn
Him, 1950: 139; el-Him, 1998: 132; Hasan, ty.: I, 472; el-alyn, 1968: II, 264; elAntk, ty.: 11; bn Hall, 1999: 86; bnus-Serrc, 1999: I, 68; ed-Dakr, ty.: 187; elEsterbd, 1978: I, 274; el-Muberred, ty.: III, 76).
=[
( ] Nil olmasayd Msr fakir
olurdu)
2- Mbteda, yemin cmlesinde aka grlyorsa (bn Him, 1950: 139; bn
Akl, 1964: I, 253; el-Him, 1998: 132; Hasan, ty.: I, 472; el-alyn, 1968: II, 264; elAntk, ty.: 11; bn Hall, 1999: 86; ed-Dakr, ty.: 186).
=[ ( ] Hayatma yemin olsun ki yapacam)
3- Haber, birliktelik bildiren vv- maiyye ( ) ile atfedilen kelimeden sonra
gelirse (bn Him, 1950: 140; bn Akl, 1964: I, 252; el-Him, 1998: 132; Hasan, ty.:
I, 373; el-alyn, 1968: II, 266; el-Antk, ty.: 11; bn Hall, 1999: 86; ed-Dakr, ty.:
186).

( ] =[ Her insan memleketiyle anlr)
4- Haber, cinsini nefyeden dan sonra gelirse (bn Akl, 1964: I, 413; elalyn, 1968: II, 338; el-Antk, ty.: 11).
=[ ( ] Ne ek ne de phe var)
f- Bir isim cmlesinde birden fazla haber bulunabilir (bn Him, 1950: 137; elalyn, 1968: II, 266; bn Ya, ty.: I, 193; el-Esterbd, 1978: I, 263; Hasan, ty.: I,
480; Abdullatf, 2003: 68-69; Hlis Efendi, 1998: 60; bnus-Serrc, 1999: I, 65; edDakr, ty.: 188).
( Halil, yazar, air ve hatiptir)

3.1.1.1.7.
Haber eitleri
3.1.1.1.7.1. Mfred Haber ( )

Tesniye veya cem olsa bile cmle olmayan habere denir (el-alyn, 1968: II,
266). Mfred haber, mfred isim, sfat, izafet, cmle olmayan terkiplerden, ibh-i izafetten ve ibh-i fiillerden oluur (rt, 2006: 104; rt, 1995: 43). Mfred haber,
mbtedaya ait bir zamir tamyor ve cmid bir kelimeyse mbtedaya mzekkerlikmenneslik ve say bakmndan uygunluk gstermeyebilir (el-alyn, 1968: II, 268; elHim, 1998: 165): ( Din muameledir) . Mfred haber, mbtedaya ait bir
zamir tarsa say ve ahs ynnden uygun olmaldr (el-Him, 1998: 164-165).
3.1.1.1.7.2. Cmle Olan Haber ( )
Cmle olan haber u ekilde bulunur:
42
ZBEYT NALAKAN
a- sim cmlesi olarak gelir (el-alyn, 1968: II, 268; el-Him, 1998: 135; Hasan, ty.: I, 423; Koak, 1992: 75; rt, 1995: 44; Hlis Efendi, 1998: 60; el-Esterbd,
1978: I, 237; bnul-Enbr, ty.: 73).
( Muhammedin babas mhendistir)

b- Fiil cmlesi olarak gelir (el-alyn, 1968: II, 268; el-Him, 1998: 135; Hasan,
ty.: I, 423; Koak, 1992: 75; rt, 1995: 44; Hlis Efendi, 1998: 60; el-Esterbd, 1978:
I, 237; bnul-Enbr, ty.: 73; bnus-Serrc, 1999: I, 64).
( Allah bilir)
c- art cmlesi olarak gelir (bn Ya, ty.: I, 171; rt, 2006: 104; Koak, 1992:
76; rt, 1995: 44).
( Cmert kimseye ikram edersen o da sana ikram eder)
d- ibih cmle olarak yani zarf ibaresi veya cr-mecrr ibaresi olarak gelir (bn
Him, 1950: 133; bn Ya, ty.: I, 171; el-Him, 1998: 136; el-alyn, 1968: II, 269;
Hasan, ty.: I, 431; Koak, 1992: 76; rt, 1995: 44; bnus-Serrc, 1999: I, 63).
( Ahmet, senin yanndadr)
( Cennet, annelerin ayaklar altndadr)
Cmle olan haberin, mbtedayla ilikisini ortaya koyan bir rbtn olmas gerekmektedir (bn Him, 1950: 131; el-alyn, 1968: II, 268; el-Him, 1998: 135; Hasan,
ty.: I, 424; el-Esterbd, 1978: I, 238). Eer bu rbtlar olmaz ise, cmlenin eleri arasndaki ban kopmasndan, kesilmesinden dolay haber cmle, mbtedaya yabanc kalr,
cmle anlamsz ve ilikisiz bir cmle haline dnr. rnein;
ve cmlelerinde terkibin (cmle elerinin
diziliinin) bozuk olmasndan ve rbtlarn ortadan kaybolmas ile anlam karklnn
ortaya kmasndan dolay bu cmlelerin bu ekilde sylenmesi doru deildir (Hasan,
ty.: I, 424).
Mbteda ile cmle olan haber arasnda iliki kuran kelimelerin (rbt) balcalar
unlardr:
1- Mbtedaya ait gizli (mstetir/mukadder) ve ak (briz) zamir (bn Him, 1950:
131; el-Him, 1998: 135; el-alyn, 1968: II, 268; Hasan, ty.: I, 424; Feyyz, 1995:
94; el-Esterbd, 1978: I, 238). Zamirin ilk mbtedaya ahs ve say bakmndan uygun
olmas gerekmektedir (Hasan, ty.: I, 425).
( iftinin erdemi byktr)

)( ( Hakikat ycelir)
2- sm-i iaret (bn Him, 1950: 132; el-Him, 1998: 135; el-alyn, 1968: II,
268; Hasan, ty.: I, 425; Abdullatf, 2003: 111).
( Takva rts en hayrl eydir)

3- Lafzen, manen (anlamca) veya daha genel bir ifade ile mbtedann cmle ierisinde tekrarlanmas (bn Him, 1950: 132; el-Him, 1998: 135; el-alyn, 1968: II,
268; Abdullatf, 2003: 110).
[ * Hakka, 1-2]
43
ZBEYT NALAKAN
3.1.2. sim Cmlesinin Bana Gelen Nks Fiiller Ve Harfler

3.1.2.1.
Nks/Nsih Filler
Mbteda ve haberin bana gelip, mbteday faile benzeterek ref eden ve haberi de
mefule benzeterek nasb eden fillere nks/nsih fiil denir. sim cmlesinin bana gelen
bu nks fiiller mbteday ismi olarak ref, haberi ise haberi olarak nasb eder (el-alyn,
1968: II, 275; el-Him, 1998: 142; Hasan, ty.: I, 494; Mubrek, 1992: 150; Koak,
1992: 79).
sim cmlesinin bana gelen bu naks fiiller cmleye irab, anlam ve zaman bakmndan tesir ederler.
3.1.2.1.1.
Kne Ve Grubu
ve grubundan olan fiiller, fiil cmlesinin banda kullanldklar zaman yardmc fiil kabul edilirler. Bu fiiller oldu anlamnda kullanldklar zaman naks fiillerdir. Bunlarn, mazi, muzari ve emir ekimleri yaplabilir. Yalnz, nin sadece
mazi ekimi yaplr (Koak, 1992: 80). Bu nks fiiller on tanedir:
3.1.2.1.1.1. rb Ynnden sim Cmlesine Etkisi

Nks fiiller, isim cmlesinin bana geldiklerinde mbteday ismi olarak ref, haberi
de haberi olarak nasb ederler.
3.1.2.1.1.2. Anlam Ynnden sim Cmlesine Etkisi

Nks fiiller, isim cmlesinin bana geldiklerinde cmlenin anlamn eitli bakmlardan etkilemektedir.
- , bana geldii isim cmlesinin anlamn olumsuzlatrr.
Gl gzeldir.
Gl gzel deildir.
- nks fiil olarak isim cmlesinin bana geldiklerinde isim cmlesine tahavvl (bir halden baka bir hale dnme) anlam katar.
Meyve olgundur.
Meyve olunlat / olgun hale geldi.
( )
44
ZBEYT NALAKAN
- nks fiilleri, isim cmlesinin bana geldiklerinde isim

cmlesine srekli olma, sreklilik anlam katarlar.
Yolculuk faydaldr.
( )
Yolculuk her daim faydaldr.
3.1.2.1.1.3. Zaman Bakmndan sim Cmlesine Etkisi

Haberi cmid isim veya cmid isim konumunda olan bir isim cmlesinin nne
herhangi bir lafzi amil gelmedii mddete, cmle geni ve imdiki zaman bildirir. Cmlenin bana gelen baz nks fiiller cmlenin zamann deitirmektedir.
- Bana gelmi bir isim cmlesinin zaman imdiki/geni zamandan gemi
zamana ve gelecek zamana dnr.
Hava scaktr.
Hava scakt.
Hava scak olacak.
- dndaki nks fiiller, isim cmlesinin banda geldiinde isim cmlesinin

zaman deimez.
3.1.2.1.2.
Ve Grubu (Mukarebe Fiilleri)
sim cmlesinin bana gelen ve grubundaki nks fiiller, isim cmlesinin

mbtedasn isimi olarak ref, haberini de haberi olarak nasb eder. Bu fiillerin haberleri
daima muzari fiille balar (rt, 2006: 139). Yaklama (mukarebe), mit (tereci) ve balama (r) fiileri olarak ksma ayrlr (el-alyn, 1968: II, 289).
Mukarebe fiilleri, haberin meydana gelmesinin yakn olduunu ifade eder (elalyn, 1968: II, 289). olmak zere tanedir.
( ( )Neredeyse / az kalsn yamur yayordu)
Terecci fiilleri, haberin meydana gelmesi iin mit ifade eder (el-alyn, 1968: II,
289). olmak zere tanedir.

( ( )Hasta inallah iyileir)
ur fiileri ise iin baladn ifade eder (el-alyn, 1968: II, 290). Birok balama fiili bulunmakla birlikte (rt, 2006: 140; el-alyn, 1968: II, 290) sk kullanlanlar unlardr: .
( ( )ocuk alamaya balad)
45
3.1.2.1.3.
ZBEYT NALAKAN
Ve Grubu
Bu harfler, isim cmlesinin bana geldiklerinde mbtedasn ismi olarak nasb, haberini de haberi olarak ref ederler. Nks fiillerin aksine cmlenin zamann etkilemez;
yalnzca cmlenin anlamn etkiler. Bu harfler olmak zere alt
tanedir.
a- Anlam Ynnden sim Cmlesine Etkisi
- bana geldii isim cmlesinin anlamn pekitirir.
renci alkandr.
renci (kesin/muhakkak) alkandr.
- , bana geldii isim cmlesini mastara evirir ve aynen gibi cmlenin

anlamn pekitirir.
- , bana geldii isim cmlesine benzetme anlam katar. Cmlenin mbtedas
haberine benzetilir.
Kitap, retmen gibidir.
- , kendinden nce gelen cmleden kaynaklanan yanl anlalmay nlemek iin

kullanlr.
Ahmet zengindir; ama ne var ki cimridir.
- , bana geldii isim cmlesine meydana gelmesi mmkn olmayan veya olmas ok g anlam katar.
Keke genlik geri gelseydi
Keke babam yaasayd

- , bana geldii cmleye beklenti, umut anlam katar.
Muhtemelen bugn hava gzel olacak.

3.1.2.1.4.
ye Benzeyen Olumsuzluk Harfleri
ye benzeyen olumsuzluk harfleri de ayn gibi isim cmlesinin

46
ZBEYT NALAKAN
anlamn olumsuzlatrr ve ismini ref, haberini de nasbederler (el-alyn, 1968: II,

296; rt, 206: 169).

( renci alkan deildir)

( Hibir sokak kalabalk deildir)
( efik hilekar deildir)

[( Vakit] Dinlenme vakti deildir)
nin ismi haberi ile ayn olduundan dolay nin ismi genelikle drlr.
rnein,
cmlesinin asl

cmlesidir.
3.1.2.1.5.
Cinsini Nefyeden L ()
Cinsini nefyeden l, ismin kapsad fert veya eyann tamamnn olumsuz olduunu ifade eder (el-alyn, 1968: II, 333; rt, 2006: 174). Cinsini nefyeden l, ve
benzerleri gibi ismini nasb, haberini ref eder (el-alyn, 1968: II, 334; rt, 2006:
174). Cinsini nefyeden lnn ismi mansb ve mebni olarak iki ekilde gelir.
Cinsini nefyeden lnn isminin mansb olmas iin (rt, 2006: 174);
1- Nekre olmal
2- zafet olmal
3- ibih izafet olmal
4- ( )ile ismi arasna baka kelime girmemeli
5- nne harf-i cer gelmemeli
( Rabbine ibadet eden hi kimse Allahn rzasndan mahrum kalmaz).
Cinsini nefyeden lnn mebni olmas iin (rt, 2006: 174);
1- Nekre olmal
2- Mfred olmal
3- ()nn bana harf-i cer gelmemeli
4- ( )ile arasna baka isim girmemeli
( Hibir servet, shhatten daha kymetli deildir).
47
ZBEYT NALAKAN
3.1.3. Arapa sim Cmlesinde Zaman

Arapada isim cmlesini zaman asndan ele almak iin isim cmlesinin haberine
gz atlmas gerekmektedir.
3.1.3.1.
Haberi Cmid veya Cmid Konumdaki simden Oluan sim Cmle-
si
sim cmlesinin haberi, fiil (mazi ve muzari fiil gibi) ya da fiil manasnda isim
(ism-i fil ve ism-i mefl gibi) olarak gelmezse ve isim cmlesi gibi zaman ifadesi
bulunan nks fiillere mamul olmazsa, yani zamann snrlayan bir karine bulunmazsa
imdiki zaman ifade eder (M. imek, 1997: 137).
( renci alkandr: Geni zaman)

( renci alkand: Gemi zaman)

( renci alkan olacak: Gelecek zaman)
Grlecei zere, mazi fiil , gemi zaman iin kullanlrken, muzarisi olan
imdiki zaman iin kullanlmamaktadr (M. imek, 1997: 137).
3.1.3.2.
Haberi Mtak simden Oluan sim Cmlesi
3.1.3.2.1.
Haberi sm-i Tafdil Olan sim Cmlesi
sm-i tafdil, ounlukla, aksine bir iaret (karine) bulunmad srece sreklilik ve
devam bildirir (Hasan, ty.: III, 395).

( Gne yeryznden daha byktr).
sm-i tafdil, sreklilik anlamnn yan sra karinelerle gemi veya gelecek zaman
ifade edebilir (Sevin, 2004: 215). Yukardaki cmlenin bana getirilirse gemi
zamanda sreklilik, getirilirse gelecek zamanda sreklilik ifadesi salanr. Ancak,
dikkat edilmelidir ki, bu durumda
kalb, sadece sreklilik ifade etmekte, gelecek
kalb deil ve kalplar
zaman ya da gemi zaman ifadelerini
salamaktadr. O halde,
kalb, cmlenin zamann deitirecek bir karine
bulunmad srece, mutlak sreklilik, bulunursa bu karinenin ifade ettii zamanda
sreklilik manasn verir (M. imek, 1997: 136).
3.1.3.2.2.
Haberi Sfat- Mebbehe Olan sim Cmlesi
Sfat- mebbehe, belirli bir zaman ile snrlanmayan ve bylece gemiten gelecee devam etmekte olan bir sbuta ve devamlla delalet eder (el-alyn, 1968; I, 189;
Hasan, ty.: III, 282, 294; ed-Dakr, ty.: 211; Mubrek, 1992: 78).
( Sait, gnl cmert biridir).

48
ZBEYT NALAKAN
Belirli bir zaman ile snrlanmayan ve bundan dolay da sreklilik ve devamllk

ifade eden sfat- mebbehe belli bir zamana tahsis edilmek istendiinde ism-i fil (
)
kalbna sokulur istenilen zamana uygun bir karineyle bu zamana tahsis edilir (elalyn, 1968; I, 197; Hasan, ty.: III, 307; ed-Dakr, ty.: 213; Mubrek, 1992: 78).
( Yz, dn gzeldi)
( Yz, u an gzeldir)
( Yz, yarn gzel olacak)
3.1.3.2.3.
Haberi sm-i Mefl Olan sim Cmlesi
sm-i mefl, ism-i filde geerli olan artlarla etkili olur ve mehul muzari gibi
kendisinden sonra gelen kelimeyi nib-i fil olarak ref eder ve fiilin gsterdii zaman
ifade eder (Sevin, 2004: 213).
Kendisinden sonra mansup ya da merfu bir isim bulunmakszn ve izafeti yaplmakszn yaln olarak kullanlan ism-i mefl, ism-i filde olduu gibi gemi zaman, gelecek
zaman ya da imdiki zaman iin gelmi olabilir ve ifade ettii zaman karinelerle ortaya
kar (M. imek, 1997: 130).
[ Hud, 11/103] (O, insanlarn kendisi iin toplanaca bir gndr)
[ Enm, 6/29] (Bizler diriltilecek deiliz)
[ Hud, 11/8] (Onlara azap geldii gn, onlardan
evrilmeyecek).
sm-i mefln fiili iki veya daha fazla mefl alan fiilden tremise birincisini
nib-i fil ref eder, dierleri ise mefl olduklar iin mansup olarak kalrlar (Hasan, ty.:
III, 275; Mubrek, 1992: 110).
( Babasna elbise verildi).
sm-i mefl l ve sz olarak iki ekilde kullanlr (ed-Dakr, ty.: 24; Feyyz,
1995: 211; Mubrek, 1992: 110). sm-i mefl l olarak kullanldnda gemi, imdiki
ve gelecek zamann her birine delalet edebilir (ed-Dakr, ty.: 24; Feyyz, 1995: 211;
Mubrek, 1992: 110). Yani, a bitiik ism-i mefl, gemi zaman, imdiki zaman ve
gelecek zaman manasnda mil olur. Ancak, ifade ettii zaman karinelerle belli olur.
( Yarn/Dn kitap verilecek/verilen kii geldi) (M. imek,

1997: 131).
sm-i mefl sz kullanldnda, soru, nida ve olumsuz edatlarndan sonra ya da
sfat veya haber olarak gelmesi artlaryla imdiki zaman ve gelecek zamana delalet eder
(ed-Dakr, ty.: 24; Feyyz, 1995: 211; Mubrek, 1992: 110).
( mir, babasna hakkn imdi veriyor ya da yarn verecek). Burada da zaman karine belirler (M. imek, 1997: 131).
sm-i mefln izafetine gelince, ism-i filde olduu gibi imdiki zaman, gelecek
zaman, gemi zaman ve sreklilik ifadesi iin izafetli ekli kullanlr. Ancak, gemi
zaman ifadesi iin yaplan izafet hakiki izafet olduu iin, kendisine sfat olarak geldii
kendisinden nceki ismin marife olmas gerekmektedir.

( Kardei hapsedilmi olan Butros gitti) rneinde olduu gibi.
Kendisinden nceki isim nekre olursa, muzaf olarak gelen ism-i mefl, imdiki zaman ya
49
ZBEYT NALAKAN
da gelecek zaman manasnda olur.

( Kardei hapsedilmekte olan/hapsedilecek olan bir renci gitti)
gibi (M. imek, 1997: 131).
sm-i mefl, nib-i filine muzaf olduunda sfat- mebbehe yani sabit sfat anlam ve sreklilik ifade eder (Hasan, ty.: III, 277; bn Akl, 1964: II, 122).
( Sen her daim gzde birisin).
3.1.3.2.4.
Haberi sm-i Fil Olan sim Cmlesi
sm-i fil, kullan ekline gre gemi, hl veya gelecek zaman anlamna gelir ve
tpk fiili gibi i grr (Sevin, 2004: 211). sm-i fil ile muzari fiil arasndaki benzerlik,
zellikle mefln nasbettii durumlarda szkonusudur. Hibir mefl nasbetmeyen ismi fil ise, mana asndan muzari fiile tam olarak benzemez (er-Rz, ty.: I, 176dan aktaran M. imek, 1997: 117).
sm-i filin iki trl kullanm vardr:
a. sz olarak: sz olarak kullanlan ism-i fil, mana, lafz ve mefln
nasbetmesi asndan muzari fiile tam olarak benzer ve onun gibi, imdiki zaman veya
gelecek zaman ifade eder (M. imek, 1997: 117). sz kullanlan ism-i filin imdiki
zaman ya da gelecek zaman ifade etmesi iin haber, sfat veya hl olmas, banda soru
veya olumsuzluk edatnn bulunmas veya nida harfinden sonra gelmesi gerekmektedir
(el-alyn, 1968: III, 282; Hasan, ty.: III, 249; ed-Dakr, ty.: 18; Mubrek, 1992: 107;
Abdullatf, 1994: 546; Feyyz, 1995: 208; Nreddn, 1996: 209).

( Zeyd, Amr dvecek/dvyor)
( Zeyd, bir ata binerek geldi)

( Zeyd, Amr dvyor mu?)

( Zeyd, Amr dvmyor)
sm-i fil, sz olarak gemi zaman manasnda kullanldnda mefln
nasbetmez, dolaysyla muzari fiile benzemez (er-Rz, ty.: I, 308den aktaran M. imek, 1997: 117).

( Bir adama, Zeydi dvene uradm).
sm-i fil, sz olarak gemi zaman manasnda kullanldnda meflne muzaf
olmas gerekmektedir.

( Bir mektup yazdm)
b- l olarak: sm-i fil, ile birlikte, imdiki veya gelecek zaman kullanmnda
muzari fiil, gemi zaman kullanmnda ise mazi fiil kullanmnda olmaktadr (M. imek,
1997: 118). sm-i fil, l kullanmnda her zaman ifadesinde de mefln nasbeder
(el-alyn, 1968: III, 282; Hasan, ty.: III, 254; bn Akl, 1964: II, 110).

( Yoksullara dn verdi/bugn veriyor/yarn verecek).
50
ZBEYT NALAKAN
3.2. Arapada Fiil Cmlesi

Fiil ve fil, fiil ve nib-i fil veya naks fiil ile naks fiilin isim ve haberinden oluan
(bn Hiam, ty.(c): II, 492; el-alyn, 1968: III, 287; Mubrek, 1992: 291; Kabve,
1989: 19), mil bir fiil ile balayan yani tam bir ekil veya tam bir olay tam olarak ifade
eden (Mubrek, 1992: 291), fiille balayan ve anlaml bir kelm olabilmesi iin bulunmas
gereken iki temel eye sahip (Feyyz, 1995: 108), nks fiille balamayan (er-Rcih,
2000: 173), fiil ve filden veyahut da fiil ve nib-i filden meydana gelen (Uzun, 1997:
37), fiille balayan; fiil, fil ve mefulden oluan (rt, 1995: 45), cmleye fiil cmlesi
denir. bn Him, fiil cmlesini fiil ile balayan cmle diye tarif ettikten sonra
ve cmlelerinin de fiil cmlesi olduunu sylemektedir. nk, bn Hima
( Zeydi dvdm, onu dvdm),
gre, bu iki cmlenin takdiri
( Abdullah aryorum) eklindedir (bn Hiam, ty.(a): 2-3).
3.2.1. Fiil Cmlesinin eleri Ve e Dizilii
Arapada fiil cmlesi birok unsurdan olumaktadr. Bunlar, temel eler ( )ve
yan eler ( )eklinde iki ksma ayrmaktadr. Temel eler,fiil, fil ve nib-i fil;
yan eler, mefl, hl, temyiz ve mstesnadr.
Arapada fiil cmlesi genel olarak fiil fil - mefl eklinde sralanmaktadr.
3.2.1.1.
Fiil
Fiil cmlesinin temel elerinden biri olan fiil farkl ekillerde tarif edilmi ve
aklanmtr (Bkz.: zbalk, 1996: 6-7; Sevin, 2004: 62). Tanmlarn ortak noktas
fiilin, eylem ( )ve zaman ( )birlikte ifade etmesidir.
Arapada fiil, biim, bin, cins (ahs), say, irab ve amel (etkinlii) ynyle ele
alnmtr. Klasik gramer kitaplarnda zaman ynnden ok amel etme yn ne karlm ve buna vurgu yaplmtr. Gramer bilginlerine gre Arapada zamanlar ayrt etmek
o kadar nemli deildir. nemli olan fiilin amel etmesi veya etmemesidir (Sevin, 2004:
62-63; Ayr. bkz.: zbalk, 1996: 1-2; Akyz, 1995: 12; es-Semerr, 2001: 351-352;
ler, 2003: 57).
Arapada fiiller esas olarak mazi, muzari ve emir diye e ayrlmaktadr. Biz de,
emir fiili hari tutarak, fiilde zaman konusunu mazi ve muzari ana bal altnda inceleyeceiz. Fiillerin zamanlarn incelerken ilk nce o fiilin asl ilevini ele alacaz daha
sonra da fiillerdeki zaman kaymalarn irdeleyeceiz. Fiiller konusunda Trkede mstakil iki alma olduu ve almamzn esasn oluturmad iin fiiller konusuna ksaca
deineceimizi ve ou zamanda ilgili almalara mracaat edilmesini dipnotlar vastasyla salayacamz da hatrlatmak istiyoruz.
51
3.2.1.1.1.
ZBEYT NALAKAN
Mazi Fiil
Mazi fiil, asl olarak konuma anndan nce balam ve bitmi, tamamlanm eylemleri ifade eder. Ancak konuma anndan be dakika ncesi de, bir yl, bir asr ncesi de
gemi zaman kapsamna girmektedir (zbalk, 1996: 31). Bundan dolay, mazi fiili
aadaki gibi tasnif edip inceleyeceiz.
3.2.1.1.1.1. Basit/Mutlak Gemi Zaman
Mutlak gemi zamandan kast, iinde bulunulan vakitten nceki gemi zamandr.
Bu zaman yakn ya da uzak olabilir. Mutlak gemi zaman ifadesi, gemi zamann tmn ierebildii gibi gemi zamann sadece belli bir blmyle de snrl kalabilir. Bu
gibi gemi zaman ieren cmlelerde, zamandan ok olay nem nplandadr (Sevin,
2004: 7). Bu kipin kullanld belli bal durumlar unlardr:
Gemite olup biten bir oluu bildirir (ler, 2003: 58; M. imek, 1997: 7).

( Snavda baarl oldum).
Bir i veya oluun ok defa olduunu ve yine ok defa olabileceini bildirir (ler,
2003: 58).
( Nahivciler anlat).
Gemite meydana gelip hala devam eden eylemleri ifadede kullanlr (zbalk,
1996: 44).
rnein,
[ Bakara, 40] (Size verdiim nimetleri hatrlayn) ayetinde
mazi fiili verme eyleminin gemite olduunu ve devam ettiini bildirmektedir.
Bunun yan sra mazi fiil, baz edat ve harflerle kullanldnda da mutlak gemi
zaman ifade etmektedir (Bkz.: M. imek, 1997: 9-14).
d)

[ Nebe, 40] (Keke toprak olsaydm)
[ Tevbe, 107] (Biz, ancak iyilik istedik)
( Gnein scakl olmasayd, canllar soktan lr-
3.2.1.1.1.2. Yakn Gemi Zaman

Arap dilinde mazi fiil, gemi zaman ifade ettiinde, bu zamann yakn gemie de,
uzak gemie de ihtimali vardr. Bu durumda olan fiil, lafz ve zaman olarak mazi yani
gemi zamandr. Daha dorusu snrsz bir gemi zamandr. Mutlak mazi diye ifade
edilebilecek bu snrsz gemii, yakn gemie tahsis etmek iin bana baz kelimeler
getirilir (zbalk, 1996: 32); ayrca mazi fiil baz zarflarla birlikte kullanldnda da
yakn gemi zamana tahsis edilir (zbalk, 1996: 35).
Mutlak maziyi yakn gemie tahsis etmek iin kullanlan edatlardan biri dr
(Sbeveyh, 1988: III, 117; zbalk, 1996: 32; Hasan, ty.: I, 52; ler, 2003: 59).

cmlesi Otobs yeni/biraz nce/demin ayrld anlamna gelmekte52
ZBEYT NALAKAN
dir. Bunun yannda, mazi fiili yakn gemie tahsis etmek iin baka edatlar da kullanlmaktadr (Bkz.: zbalk, 1996: 34-35; M. imek, 1997: 19-22).
( Ne yamur yad, ne de kar)
( Ali, sa aarm olarak geldi)

( Hrsz dvseydin ya!)
3.2.1.1.1.3. Uzak Gemi Zaman
Uzak gemi zaman, bir i veya oluun uzak gemite olduunu veya gemite olan
i veya olulardan birinin dierinden nce gerekletiini bildirir (ler, 2003: 59). Mutlak
gemi zaman uzak gemi zamana tahsis etmek iin;
+ +
+ +
+ kalplar kullanlmaktadr (zbalk, 1996: 36-37; ler, 2003: 59; M.
imek, 1997: 22). Mutlak maziyi, uzak gemi zamana tahsis etmek iin ayrca baz zarflar da kullanlmaktadr (zbalk, 1996: 37).
( Ben gelmeden kmt.)

( Ambulans gelmeden lmt.)
( retmen geldiinde renciler gitmiti.)
... [ Yunus, 13] (And olsun ki sizden nce nice nesilleri
yok etmitik )
3.2.1.1.1.4. Mazi Fiildeki Zaman Kaymalar

Arapada mazi fiil esas olarak, gemite olan olaylar ifade etmekle birlikte imdiki zaman (hl), gelecek zaman (mstakbel) ve gemi zamana da ihtimali ifade etmektedir
(zbalk, 1996: 30).
3.2.1.1.1.4.1. Hl (imdiki Zaman)
Mazi fiil, u durumlarda imdiki zaman ifade eder:
1- Evlenme, al-veri, kiralama gibi szlemelerde (zbalk, 1996: 64; Hasan,
ty.: I, 53; ler, 2003: 58). Bu tr kullanmda fiilin yaplmas ile yapld zamann birbirine yakn olmasndan dolay mazi fiil hl (imdiki zaman) ifade eder (zbalk, 1996: 64;
Hasan, ty.: I, 53).
( Seninle evlendim) cmlesi esasen mazi grnl olsa da anlam bakmn-
dan Seninle evlendim deil Seninle evleniyorum anlamndadr.

2- Balama fiillleri (efl-i r), mazi olarak kullanldklar halde imdiki zaman
ifade eder (zbalk, 1996: 65; Hasan, ty.: I, 53).
rnein, ( Ahmet glmeye balad) ifadesiyle anlatlmak istenen,
53 1996: 65).
Ahmetin konuma annda glmesidir (zbalk,
ZBEYT NALAKAN
metin konuma annda glmesidir (zbalk, 1996: 65).

Bunun yan sra taaccp kalb, vme ve yerme fiili, karinesiz olarak kullanlan ,
ile birlikte kasem cmlesi iinde ve imdiki zaman karinesiyle kullanlan mazi fiiller
de hl ifade eder (Bkz.: zbalk, 1996: 66-71; M. imek, 1997: 41-45).
3.2.1.1.1.4.2. Mstakbel (Gelecek Zaman)
Mazi fiil, u durumlarda gelecek zaman ifade eder:
1- Fiil talep, yani fiil emir, dua, beddua, temenni gibi anlamlar ifade ettiinde
(zbalk, 1996: 72-77; Hasan, ty.: I, 53).

( Allah falancaya rahmet etsin) dua cmlesinde mazi fiil gelecek zaman
ifade etmitir (Bkz.: Bostanc, 2004: 27; enli, 1999: 18).

( Kii Allahtan korksun da sevap kazanaca bir iyilik
ve anlamnda olup bu suretle gelecek
yapsn). Bu cmledeki ve fiilleri
zaman ifade etmektedir (Sbeveyh, 1988: III, 100).

2- Mjde ve tehdit ifade ettiinde (zbalk, 1996: 77; Hasan, ty.: I, 54; ezZerke, ty.: III, 372).
rnein, [ Kevser, 1] (Biz sana Kevseri verdik) ayetinde verme ii

gelecekte yani ahirette gerekleecektir. Zira Kevser cennettedir ve cennete girme zaman
henz gelmemitir (Hasan, ty.: I, 54). Kyamet gn, kafirlerin tehdit edildikleri azap anlamna da gelen terimi ( Allahn buyruu gelecektir) ayetinde
yerine kullanlarak burada da istiare yolu tutulmu ve mazi gelecek zaman
anlamnda kullanlmtr (zbalk, 1996: 78).
3- Mazi fiil, gelecei anlatan bir fiile atfedildiinde (zbalk, 1996: 79; Hasan,
ty.: I, 54).
[ Neml, 87] (Sura flendiinde
gklerde ve yerde bulunan kimseler korku iinde kalkacaklar) ayetinde ]\mazi fiili
^_`a muzari fiiline atfedilerek gelecek zaman manas kazanmtr (ez-Zerke, ty.: III,
373). Mazi fiil, bunun dnda da farkl yollarla gelecek zaman anlam ifade etmektedir
(Bkz.: zbalk, 1996: 81-99; M. imek, 1997: 29-39).
3.2.1.1.1.4.3. Hem Gemi Hem De Gelecek Zaman Anlamna Geldii Yerler
1- Mazi fiil, bir art edat olan
sonra gelirse belli karinelerle hem gemi hem
de gelecek zaman ifade eder (Hasan, ty.: I, 55; zbalk, 1996: 105).
[ Mminun, 44] (Herhangi bir mmete peygamberliin
geldii her defasnda, onlar peygamberlerini yalandlar) ayetinde olayn meydana geldiini bildiren kesin haberler olduu iin mazi fiil anlamnda kullanlmtr (Hasan, ty.: I, 55).

[ sra, 97] (Yatacaklar yer cehennemdir. Onun atei
her ne zaman snmeye yz tutsa, hemen alevini arttrz) ayetinde cehennemliklerden bah54
ZBEYT NALAKAN
sedilmekte ve bunun ahirette gerekleecek bir olay olmasndan dolay

ve mazi
fiilleri gelecek zaman ifade etmektedir (zbalk, 1996: 107).
2- den sonra mazi fiil geldiinde (zbalk, 1996: 107-108; Hasan, ty.: I, 55).
( Piramide onu yapan ustann girdii yerden girerim)

cmlesinde fiili tarih karinesiyle gemi zaman ifade eder. nk yllar nce len bir
ustann imdi veya gelecekte girmesi gibi bir durum ortaya kamaz (Hasan, ty.: I, 55).

[ Bakara, 149] (Her nereden yola karsan,
yzn Mescid-i Haram tarafna evir) ayetinde
mazi fiili arta bal bir fiil olup
ileriye dnk bir eylemi ifade ettiinden dolay gelecek zaman ifade etmektedir
(zbalk, 1996: 108).
Bunlarn yan sra mazi fiil, baka yollarla da hem gemi hem de gelecek zaman
ifade edebilmektedir. Biz bunlar vermekle yetiniyoruz (Bkz.: zbalk, 1996: 99-112;
M. imek, 1997: 47-49).
3.2.1.1.2.
Muzari Fiil
Konuma annda meydana gelen (imdiki zaman) ya da daha sonra meydana gelecek (gelecek zaman) olaylar, eylemleri ifade eden fiile muzari fiil denir (el-alyn,
1968: I, 30; ed-Dakr, ty.: 349; zbalk, 1996: 113-115). Bu, muzari fiilin sarf asndan
ifade ettii zamanlar gsterir (M. imek, 1997: 51). Bunlarn yan sra muzari fiil bir
takm ek ve karinelerle gemi zaman ve geni zaman da ifade edebilir. Biz de bundan
dolay muzari fiili imdiki zaman, gelecek zaman, gemi zaman ve geni zaman olarak
drt ksmda ele alacaz.
3.2.1.1.2.1. imdiki Zaman
Arapada hl, hzr, dim gibi adlarla da anlan imdiki zaman eylemin konuma
annda yapldn ve devam ettiini ifade eder (zbalk, 1996: 121; Wright, 1996: II,
18; ler, 2003: 59). Muzari fiil, iki ekilde imdiki zaman ifade eder:
1- Yaln olarak kullanldnda veya baka bir ifadeyle herhangi bir karineden yoksun olarak kullanldnda (Hasan, ty.: I, 57; zbalk, 1996: 122).
( renci snfta ders alyor).

2- Birtakm zarf, ek ve edatlarla kullanldnda muzari fiil imdiki zaman ifade
eder (Bkz.: zbalk, 1996: 122-130; M. imek, 1997: 53-59; Hasan, ty.: I, 57-58).
3.2.1.1.2.2. Gelecek Zaman
inde bulunduumuz zamandan sonraki sreyi kapsayan gelecek zamann temel
kalb, muzari fiil kalbdr. Bu kalp, bazen yaln olarak, bazen de baz ek ve karinelerle; istek, arzu ve tasary, yaplmas planlanan ve henz gereklememi eylemleri anlatr, ayn zamanda kararllk bildirir. Muzari fiilin gelecek zaman iin kullanld yerler;
55
ZBEYT NALAKAN
emir, nehiy, talep beklenti, kararllk, kesinlik ve art ifade eden kullanmlardr (M. imek, 1997: 59; rnek kullanmlar iin bkz.: zbalk, 1996: 136-182; M. imek, 1997:
60-88).
3.2.1.1.2.3. imdiki Zaman
Tabiat kanunlar, sabit ve kesinlii kantlanm bilimsel bilgiler, alkanlk haline
gelmi eylemler, beceri ve yetenekler, ynetmelik, anayasa, tzk gibi metinler, ataszleri
geni zaman ifade eden muzari fiil kalbyla ifade edilir (Bkz.: zbalk, 1996: 119-121;
M. imek, 1997: 88-89; ler, 2003: 59).
( Dnya, gnein etrafnda dner).

( renci, her gn okula gider).
( Milletvekilinin koltuu, lm ya
da hapisle cezalandrlaca bir su ilemesiyle bozulur).
( Bir elin nesi var, iki elin sesi var).

3.2.1.1.2.4. Gemi Zaman
Muzari fiil, birtakm karine ve edatlarla gemi zaman ifade edebilmektedir (Bkz.:
zbalk, 1996: 182-192; M. imek, 1997: 90-100).

( Seni hastanede ziyaret edecektim)
[ Hucurat, 7] (ayet o, birok ite size uysayd skntya
derdiniz)
3.2.1.2.
Fil
Malm fiile isnat eden merf isimdir (el-Antk, ty.: 25; Feyyz, 1995: 108).
Malm tam fiile ya da o anlama gelen fiile isnat eden isimdir (Hlis Efendi, 1998: 21; edDakr, ty.: 259; el-alyn, 1968: II, 237). Kendisinden nce gelen malm ve tam fiil
veya ibh-i fiilin isnat edildii sarih ve mevvel merf ismdir (Uzun, 1997: 35; bn Akl,
1964: I, 462; bn Him, ty.(c): II, 83; Abdullatf vd., 1994 : 432). Fiili yapana fil denir
(er-Rcih, 2000: 173). Tam veya tam hkmndeki fiilden sonra gelip ona, fiili yaparak
veya fiile konu olarak isnat eden isimdir (el-Fkih, 1993: 193; Mubrek, 1992: 134).
Filin zellikleri
1- Fil mahallen, lafzen ve manen de olsa her zaman merfdur (bn Him, ty.(c):
II, 84; el-alyn, 1968: II, 238; ed-Dakr, ty.: 259, 260; bn Akl, 1964: I, 462;
Abdullatf, 2003: 128; Mubrek, 1992: 134; Nreddn, 1996: 71)
2- Fil, msnedden yani fiilden sonra gelmek zorundadr (bn Him, ty.(c): II, 85;
el-alyn, 1968: II, 238; el-Antk, ty.: 25; ed-Dakr, ty.: 259, 260-261; bn Akl, 1964:
I, 465; Abdullatf, 2003: 128; Mubrek, 1992: 136; Nreddn, 1996: 71; bnul-Enbr,
56
ZBEYT NALAKAN
ty.: 76; el-Esterbd, 1978: I, 187)

3- Fil cmlenin vazgeilmez temel elerinden biri olduu iin (Sbeveyh, 1988; I,
23; ed-Dakr, ty.: 261) cmlede bulunmas (zikr) zorunludur, yani hazfedilmemesi gereklidir (bn Him, ty.(c): II, 88; el-alyn, 1968: II, 240; Abdullatf, 2003: 131; erRcih, 2000: 176; Mubrek, 1992: 136; Nreddn, 1996: 71; el-Muberred, ty.: I, 19).
Bununla birlikte filin drld yerler olduu gr de vardr (Bkz.: bn Him,
ty.(c): II, 88 [1 nolu dipnot]). Filin cmlede bulunup hazfedilmemesi gerektii gr fiil
cmlesinin temel yapsnn gz nne alnmasndan kaynaklanmaktadr. nk fiil cmlesine zg bu temel yap fiilin bir file ihtiyac olduu ve fiillerin kendi balarna meydana gelmeyecei grn vurgulamaktadr. Bylece bu gr dilde yaygnlk kazanm
ve bundan dolay da fil hazfedilmeyip, fiilin zhir veya mukadder, mstetir veya briz
bir faile sahip olmas art haline gelmitir (Abdullatf, 2003: 131-132). Sbeveyh de
simler fiile bakarak daha nceliklidir. nk, isim fiilsiz edebilir ama, fiil isimsiz edemez. Yani isim olmadan fiil bir ie yaramaz demektedir (Sbeveyh, 1988; I, 20; Ayrca
bkz.: el-Esterbd, 1978: I, 230; el-Muberred, ty.: I, 19, IV, 50).
4- Fil cmlede olmak artyla cmlenin fiili, hazfe delalet eden bir karine varsa
hazfedilebilir (el-alyn, 1968: II, 241; ed-Dakr, ty.: 261; bn Akl, 1964: I, 473).
5- Fil, msenna ve cem olsa bile fiil her zaman mfret olur (el-alyn, 1968: II,
243; ed-Dakr, ty.: 259, 261-262; Abdullatf, 2003:131; bn Akl, 1964: I, 476; Hasan,
ty.: II, 71; bn Him, ty.(c): II, 98).
6- Filde esas olan fiilden sonra ve meflden nce gelmektir. Baka bir ifadeyle, fiil cmlesinde filin yeri fiil ile mefl arasndadr (bn Him, ty.(c): II, 119; bn Akl,
1964: I, 484; el-alyn, 1968: II, 243; ed-Dakr, ty.: 260, 264; Sbeveyh, 1988: I, 34;
Mubrek, 1992: 136).
7- Bir fiil cmlesinde birden fazla fil bulunmaz; sadece filin matfun aleyhi olarak irb edilirler (er-Rcih, 2000: 176; bnul-Enbr, ty.: 77).
rnein, ( Zeyd, Amr, Ali ve Muhammet ayaa kalkt)
cmlesinde tek fil kelimesidir, dierleri ise fil olan kelimeye atfedilmitir.
8- Fil ile fiil arasnda nitelik (mzekkerlik-menneslik) bakmndan uyum olmak
zorundadr. Bunlarn belli ballar unlardr:
a- Fil, akl sahibi mfred, tesniye veya cem bir kelime olursa fiil de mzekker olur
(Hasan, ty.: II, 79)
/ / ( Mhendis/iki mhendis/mhendisler baarl oldu)
b- Fiil ile mennes filin aras edatyla ayrlmsa fiil mzekker veya mennes
olabilir; fakat fiil daha ok mzekker olarak kullanlmaktadr (bn Akl, 1964: I, 477; elalyn, 1968: II, 240; Koak, 1992: 131).
( Yalnzca Fatma ayaa kalkt)
c- Hakiki mennes olan fil fiilden ayr derse fiil mzekker veya mennes olabilir
(Hasan, ty.: II, 76; rt, 1995: 49; bn Akl, 1964: I, 477; el-alyn, 1968: II, 246).
=
( Bir kadn, yargn huzuruna kt)
d- Fil hakiki mennes olarak gelirse fiil de mennes olur (el-alyn, 1968: II,
245; rt, 1995: 48).
/ / ( Fatma/iki Fatma/Fatmalar geldi)
e- Fil, hakiki veya mecazi mennese ait gizli bir zamir ise fiil mennes olur (elalyn, 1968: II, 245).
( Hatice gitti)
( Gne douyor)
57
ZBEYT NALAKAN
f- Zahir fil hakiki olarak deil de mecazi olarak gelirse fiil mzekker veya mennes olabilir; fakat mennes olarak kullanm daha fazladr (el-alyn, 1968: II, 245; Hasan, ty.: II, 76; rt, 1995: 49; Koak, 1992: 133).
=
( Gne dodu)
g- Fiil, vme ve yerme ifade eden cmid bir fiil ve fil ise mfred hakiki mennes
bir kelime ise bu takdirde, fiil mzekker veya mennes olabilir (bn Akl, 1964: I, 483;
el-alyn, 1968: II, 246).
( mer ne ho ocuktur)
h- Fil, ile cem olmu mzekker bir kelime ise fiil mzekker veya mennes
olabilir; fakat mzekker olmas daha tercihe ayandr (el-alyn, 1968: II, 246).

/ ( Talhalar geldi)
j- Fil, akll cem mzekker salime raci bir zamir olursa fiil mzekker veya mennes olabilir; fakat mzekker olmas daha tercihe ayandr (el-alyn, 1968: II, 246-247).
( = Adamlar geldi)
i- Fil, ism-i cem veya ism-i cins olursa fiil mzekker veya mennes olabilir (elalyn, 1968: II, 247; Koak, 1992: 133).
/ ( Topluluk geldi)
/ ( Rumlar derlerdi ki)
k- Fil, cem mzekker slim veya cem mennes slime mlhak ise yani yan yana
ise fiil mzekker veya mennes olabilir (el-alyn, 1968: II, 247).
/ ( Oullar geldi)
/ ( Kzlar ayaa kalkt)

l- Gayr-i kl (insann dndaki) cemiler mfred mennes olarak kabul edildiinden bu kelimeler fil aldklarnda fiilleri mennes olur (rt, 1995: 49; Koak, 1992:
132).

( Hayvanlarn tamam ld)
m- Mzekker fil ile mennes fil atf suretiyle bir araya gelirse nce bulunana baklr. nce bulunan (matufun aleyh) mzekker ise fiil mzekker, mennes ise fiil mennes olur (rt, 1995: 49).

( Kz ve erkek renci altlar)

( Erkek ve kz renciler alt)
9- Fil, cmle ierisinde u ekillerde gelir:
a- Sarih (ak) bir isim olarak (el-alyn, 1968: II, 248; el-Antk, ty.: 26;
Mubrek, 1992: 134)
( Muhammet dnd)
b- Gizli bir zamir olarak (el-alyn, 1968: II, 248; el-Antk, ty.: 26; Mubrek,
1992: 134).
( Kardein yola kacak) cmlesinde fil, gizli zamir dir.
c- Ak zamir olarak (el-alyn, 1968: II, 248; el-Antk, ty.: 26; Mubrek, 1992:
134).
( Topla oynadk)
( Sadece ben ayaa kalktm)
d- Mevvel mastar olarak (el-alyn, 1968: II, 249; el-Antk, ty.: 26; Mubrek,
1992: 134).
( alman houma gidiyor)cmlesi anlamndadr.
e- Zid dan sonra lafzen mecrur, mahallen merf olarak (el-Antk, ty.: 26).
58
ZBEYT NALAKAN

( ahit olarak Allah yeter) cmlesi
eklindedir.
f- Zid den sonra lafzen mecrur, mahallen merf olarak (el-Antk, ty.: 26).
( Kimse geldi mi?) cmlesi eklindedir.
g- ekl izafet ile lafzen mecrur, mahallen merf olarak (el-Antk, ty.: 26).
( Dzene dikkat etmen beni mutlu ediyor) cmlesi
ile ayndr. kelimesindeki harfi eklen muzafun ileyhtir; fakat

anlam ynnden mastarnn filidir.
h- Taaccp terkibindeki zid harfi ile lafzen mecrur, mahallen merf olarak (elAntk, ty.: 26).
( Sait ne de cmerttir) cmlesi ile cmlesi ayn anlamdadr.
3.2.1.3.
Nib-i Fil
Mehul veya mehul fiil hkmndeki fiilden (ibih fiil) sonra gelen msnedun
ileyhtir, isimdir (el-alyn, 1968: II, 250; ed-Dakr, ty.: 386). Kendisinden nce gelen
mehul ve tam fiil veya ibh-i fiilin isnat edildii sarih veya mevvel merf isme denir
(Uzun, 1997: 104). Mehul fiilden sonra gelen ve fil hazfedildikten sonra filin yerine
geen sarih ve mevvel isme denir (Mubrek, 1992: 139). Filin dp onun yerine geen
mefldr (el-Curcn, 2003: 312). ibih fiilden kast ise ism-i mefl ve ism-i mensptur
(el-alyn, 1968: II, 250).
( alkan kimse taltif edilir)
( Ahlak vlen kiis methedilir)

( Peygamber ahlak olan ile dost ol!) cmlesinde kelimesi
kelimesinin nib-i filidir. Zira ism-i mensup ileyh olan kelime ism-i mefl olarak
yorumlanr.

( Huyu peygamberlerinki gibi olan
Cmle ise
kimseyle arkadalk et) anlamndadr.
Cmlede fil drldkten sonra nib-i fil, filin yerine geer ve filin hkmlerine (zelliklerine) tabi olur (bn Akl, 1964: I, 499; el-alyn, 1968: II, 251; ed-Dakr,
ty.: 386). Cmlede filin hazfedilip yerine nib-i filin gemesinin lafzi ve manevi sebepleri vardr:
a- Lafzi Sebepler
a1. Cmlede cz (sz ksa tutmak) kastedildiinde (bn Akl, 1964: I, 499 [2 nolu
dipnot]; bn Mlik, 1990: II, 124; ed-Dakr, ty.: 386; Mubrek, 1992: 139).
[ Nahl, 126] (Eer cezalandracak olursanz, o taktirde,
size verilen cezann ayniyle cezalandrn) ayeti
(Sizi
cezalandrdklarnn aynisiyle cezalandrn) eklindedir (Mubrek, 1992: 139).
a2. Nesirde secinin dzgn olmas ve korunmas iin (bn Akl, 1964: I, 499 [2
nolu dipnot]; bn Mlik, 1990: II, 125; ed-Dakr, ty.: 386).

( Srrna iyi sahip kann tutumu vlr) cmlesi

( nsanlar, srrna iyi sahip kann tutumunu verler) eklindedir (bn
Akl, 1964: I, 499 [2 nolu dipnot]).
a3. Manzum szde nazmn (veznin) dzgn olmas iin (bn Akl, 1964: I, 499 [2
59
ZBEYT NALAKAN
nolu dipnot]; bn Mlik, 1990: II, 125; ed-Dakr, ty.: 386).
b- Manevi Sebepler
b1. Filin muhatap tarafndan bilinip deinilmesine ihtiya olmadnda (bn Akl,
1964: I, 499 [2 nolu dipnot]; ez-Zerke, ty.: III, 144; bn Mlik, 1990: II, 125; elalyn, 1968: II, 251; Mubrek, 1992: 139).
[Nisa, 28] (nsan zayf olarak yaratlmtr)
b2. Fil, muhatap tarafndan bilinmiyor ve belirlenemiyorsa (bn Akl, 1964: I, 499
[2 nolu dipnot]; el-alyn, 1968: II, 251).

(Ev soyuldu)
b3. Cmledeki karkl, belirsizlii gizlemek iin (bn Akl, 1964: I, 499-500 [2
nolu dipnot]; el-alyn, 1968: II, 251; Mubrek, 1992: 139). rnein, sz syleyen
kimse biniciyi tanyor ama bunun muhatap tarafndan bilinmesini istemiyorsa yani binici
(Ata binildi) cmlesini kurar (el-alyn, 1968: II,
yi zikretmek istemiyorsa
251).
b4. Filden veya filin yapt iten korkulduunda (bn Akl, 1964: I, 500 [2 nolu
dipnot]; bn Mlik, 1990: II, 126; el-alyn, 1968: II, 251; Mubrek, 1992: 139). Dven
kimse konuan tarafndan biliniyor ama yapt iten dolay ondan ekinilip fil zikredil

(Birisi dvld) denilir. Bir hrsz muhatap tarafndan
mek istenmiyorsa
biliniyor ama ondan ekiniliyorsa fil zikredilmez ve

(At alnd) denilir.
b5. Fil tahkir edilmek isteniyorsa (bn Akl, 1964: I, 500 [2 nolu dipnot]; bn Mlik, 1990: II, 126; Mubrek, 1992: 139).
( Bakana suikast yapld)

b6. Fil yceltilmek ve filin onuru muhafaza edilmek isteniyorsa (bn Akl, 1964:
I, 500 [2 nolu dipnot]; ez-Zerke, ty.: III, 144; bn Mlik, 1990: II, 126; el-alyn,
1968: II, 251; Mubrek, 1992: 139).
(Domuz yaratld)
b7. Filin zikredilmesi bir anlam ifade etmiyorsa yani filin zikredilmesi nemli deilse (bn Mlik, 1990: II, 125; el-alyn, 1968: II, 251; Mubrek, 1992: 139; ed-Dakr,
ty.: 387).
[ Nisa, 86] (Size selam verildiinde daha
gzeliyle veya misliyle selam verin) ayetinde selam verenin zikredilmesi nemli deildir;
nemli olan, selam veren herkese selam ile mukabele etmektir (el-alyn, 1968: II,
251).
Cmlede Filin Dmesiyle Onun Yerine Geen Unsurlar
1- Mefln bih (bn Akl, 1964: I, 507; el-alyn, 1968: II, 252; ed-Dakr, ty.:
387; Mubrek, 1992: 140; el-Antk, ty.: 71; rt, 1995: 50). Bunun iin fiil mteaddi
olmaldr (el-Antk, ty.: 71).
(alkan kimse vlr)
2- Cr-mecrr (bn Akl, 1964: I, 507; el-alyn, 1968: II, 253; ed-Dakr, ty.: 387;
Mubrek, 1992: 140; el-Antk, ty.: 71; rt, 1995: 51; Koak, 1992: 117). Bunun iin
fiil mteaddi (ed-Dakr, ty.: 387) veya lzm olabilir (ed-Dakr, ty.: 387; el-Antk, ty.: 71).
Fiille kullanlan harf-i cerin de tall (sebep, gereke bildirme) ifade etmesi gerekmek60
ZBEYT NALAKAN
tedir (el-alyn, 1968: II, 253; Mubrek, 1992: 140).

3- Muhtas mutasarrf mastar (bn Akl, 1964: I, 507; ed-Dakr, ty.: 387; el-alyn,
1968: II, 254). Muhtas mutasarrf mastar, cmlede msnedn ileyh olarak gelebilen yani
mefln mutlak olduu gibi baka irab alabilen (Uzun, 1997: 92) ve vasf (durum), izafet, nev ve aded ile mukayyed (snrlandrlm) mastardr (el-alyn, 1968: II, 254; bn
Akl, 1964: I, 508 [1 nolu dipnot]).

[ Hkka, 13] (Sura bir frl ile frldnde) aye
tindeki mastar aded (say) ile mukayyed olduu iin nib-i fil olabilirken
cmlesindeki
mastar ise mutasarrf olmakla birlikte muhtas olmad iin bir anlam
ifade etmez ve bundan dolay da filin yerine geemez. Zira mutasarrf mastar muhtas
olmadka filin yerine geip de nib-i fil olamaz (el-alyn, 1968: II, 254).
4- Muhtas mutasarrf zarf (bn Akl, 1964: I, 507; el-alyn, 1968: II, 253; edDakr, ty.: 387). Muhtas mutasarrf zarf, cmlede msnedn ileyh olarak vaki olabilen
yani mefl- fhten baka irab alabilen (Uzun, 1997: 92) ve vasf, izafet ve alem ile
mukayyed (el-alyn, 1968: II, 254) mastardr.

(Tm gn yrnd) cmlesinde zarf bir vasf/sfat ile,

(Kadir gecesi geirildi) cmlesinde izafetle,

(Ramazanda oru tutuldu) cmlesinde ise alem bir kelime ile mukayyed olduu iin nib-i fil olabilirken
( Bir
(Mekana oturuldu) cmlelerindeki zarflar muhtas olmavakit beklendi) veya
dklar iin filin yerine geemezler; fakat bir alem, vasf veyahut da bir izafetle
mukayyed hale gelirlerse filin yerine geebilirler (el-alyn, 1968: II, 254).

( Uzun bir sre beklendi)
( Bol bir yere oturuldu)

Nib-i fil, filin zelliklerine (hkm) tabidir ya da baka bir ifadeyle nib-i fil ile
filin zellikleri ayndr. Filin zelliklerine daha nce deindiimiz iin bu zellikleri
tekrar zikretmek istemiyoruz.
3.2.1.4.
Mefl
Cmlede fiilin tarzn, yneldii ahs veya nesneyi, sebebini, yerini, zamann ve
file fiilde elik ettiini bildiren kelimeler mefl genel adyla anlmaktadr (Sevin, 2004:
101).
3.2.1.4.1.
Mefln Bih
Filin yapt iin (fiil) zerinde meydana geleni olumlu veya olumsuz olarak gsteren ve bundan dolay fiilin eklini deitirmeyen mansup isme denir (el-alyn, 1968:
III, 3; ed-Dakr, ty.: 355; el-Antk, ty.: 65; Mubrek, 1992: 188; Feyyz, 1995: 119;
Abdullatf vd., 1994: 445; Nreddn, 1996: 77). Filin yapt iin (fiil), harf-i cer alarak
veya almayarak, zerinde meydana geldii e (el-Curcn, 2003: 312).
Mefln Bihin zellikleri
1- Mansuptur (el-alyn, 1968: III, 5; Abdullatf vd., 1994: 445; Nreddn,
1996: 78).
61
ZBEYT NALAKAN
2- Mefln bih lafzi ve manevi sebeplerden dolay hazfedilebilir [cevzen hazfi]

(bn Him, ty.(c): II, 184; Mubrek, 1992: 189; ed-Dakr, ty.: 356).
2a. Lafzi Sebepler
a- Soru cmlesinin cevabnda (el-alyn, 1968: III, 5; ed-Dakr, ty.: 355;
Nreddn, 1996: 78).

( Halili grdn m?) sorusuna
eklinde cevap verildiinde
mefl olan kelimesi dmektedir.
b- Ayetlerdeki faslalarda (bn Him, ty.c.: II, 184; Mubrek, 1992: 189; ed-Dakr,
ty.: 356; el-alyn, 1968: III, 5).
[ Duha, 3] (Rabbin seni ne brakt ve ne de sana darld) ayetinde
fasladan dolay drlmtr. Ayet, ( Sana darlmad)
anlamndadr.
c- Karine ile sz ksaltmada yani czda (ez-Zerke, ty.: III, 163; bn Him,
ty.(c): II, 184; bn Mlik, 1990: II, 124; el-alyn, 1968: III, 5; Mubrek, 1992: 189; edDakr, ty.: 356; Nreddn, 1996: 78).
( Yapmasaydnz helak olmutunuz) cmlesi ( Bir
ey yapmasaydnz helak olmutunuz) anlamndadr.
2b. Manevi Sebepler
a- Kk drme (tahkir) olduunda (ez-Zerke, ty.: III, 164; bn Him, ty.(c): II,
184; ed-Dakr, ty.: 356; Mubrek, 1992: 189).

[ Mcadele, 21] (Allah, mutlaka galip geleceiz diye yazd) ayeti

( Allah, kafirlere kar mutlaka galip geleceiz diye yazd) anlamndadr.
b- Edepten dolay sylenmesi uygun olmayan eyler olduunda (bn Him, ty.(c):
II, 184; ed-Dakr, ty.: 356).
( O, benimkini grmedi, ben de onunkini
Hz. ienin
grmedim) cmlesinde ( cinsel organ) kelimesi drlmtr.
Mefln bihi u durumlarda hazfetmekten uzak durmak gerektir:
a- Mefln bih hasredilmise (bn Him, ty.(c): II, 184; bn Akl, 1964: I, 544;
ed-Dakr, ty.: 356).

( Yalnz brahimi cezalandrdm)
b- Soru cmlesinin cevabnda gerekli ise (bn Him, ty.(c): II, 185; bn Akl,
1964: I, 544; ed-Dakr, ty.: 356).
( Kime ikramda bulundun?) sorusunda istenilen cevap dir. Bundan

dolay drlmemelidir.
3- Bir cmlede birden fazla mefln bih olabilir. Bunun iin cmlenin fiillinin birden fazla mefl alan mteaddi fiil olmas gerekir (el-alyn, 1968: III, 3).
4- Mefln bih cmle ierisinde konumda bulunur: Filden sonra, filden nce,
fiil ve filden nce (Abdullatf, 2003: 143).
a- Filden sonra (Fiil Fil Mefl)
Arapa fiil cmlesinin temel yaps fiil fil mefln bih eklindedir. Bu szdiziminin bu ekilde olmas gereken durumlar unlardr:
- Fil ve mefln irab gizli olup fil ile mefl birbirinden ayrt edecek bir karine
yoksa ve bundan dolay da her ikisinin kartrlaca endiesi varsa (el-Esterbd, 1978:
I, 190; bn Akl, 1964: I, 487; Hasan, ty.: II, 84; el-alyn, 1968: III, 7; ed-Dakr, ty.:
264; Abdullatf, 2003: 145).

( Musa, saya vurdu)
- Fil muttasl zamir, mefl ise sarih bir isim ise (el-Esterbd, 1978: I, 191; bn
62
ZBEYT NALAKAN
Akl, 1964: I, 488; el-alyn, 1968: III, 8; ed-Dakr, ty.: 264; Abdullatf, 2003: 145).

( Zeyde vurdum)
- Fil ve mefl muttasl zamir ise (el-Esterbd, 1978: I, 191; Hasan, ty.: II, 84; elalyn, 1968: III, 8; Abdullatf, 2003: 145).
( Ona vurdum)
- Mefl, veya edatlarndan sonra gelmise (el-Esterbd, 1978: I, 191; bn
Akl, 1964: I, 489; el-alyn, 1968: III, 8; ed-Dakr, ty.: 265; Abdullatf, 2003: 145).

( Yalnz Zeyd, buday ekti)
( Yalnz Ali, kardeine retti)
b- Filden nce (Fiil - Mefl - Fil)
- Mefl muttasl zamir, fil ise sarih isim ise (ed-Dakr, ty.: 265; Feyyz, 1995: 123;
Mubrek, 1992: 188).
( Beni bir dost ziyaret etti)
- Fil, mefle ait bir zamir tayorsa (el-alyn, 1968: III, 7; ed-Dakr, ty.: 265;
Feyyz, 1995: 123; Mubrek, 1992: 188; bn Cinn, 2001: I, 300).
[ Mmin, 52] (O gn, zalimlere bahaneleri yarar
salamayacak)
- Fil, veya dan sonra gelirse (el-alyn, 1968: III, 8; ed-Dakr, ty.: 265;
Mubrek, 1992: 188; Abdullatf, 2003: 146).

[ Fatr, 28] (Allahtan yalnzca Allahn alim kullar korkar)
( Muhabbeti yalnzca iyi eyler oaltr)

c- Fiil ve filden nce (Mefl Fiil Fil)
- Mefl bata gelmesi gereken kelime ise veya byle bir kelimeye muzaf olmu ise
(bn Akl, 1964: I, 485; el-alyn, 1968: III, 10; ed-Dakr, ty.: 266; Abdullatf, 2003:
144; Feyyz, 1995: 122; Mubrek, 1992: 188).

[ Mmin, 81] (Allahn hangi ayetlerini inkar ediyorsunuz?)

( Hangi kitab aldn?)
- Mefl, munfasl zamir ise (bn Akl, 1964: I, 485; Feyyz, 1995: 122; Mubrek,
1992: 189; Abdullatf, 2003: 144).
[ Fatiha, 5] (Yalnzca sana kulluk ederiz)
- Mefln nnde , kendinden sonra gelen fiilin nnde de harfi ya da
meflden sonra gelen fiilin banda harfi varsa (el-alyn, 1968: III, 11; ed-Dakr,
ty.: 266; Abdullatf, 2003: 144; Mubrek, 1992: 189).
[ Duha, 9] (Yetimi hor grme!)
[ Mddesir, 3] (Ve Rabbini ycelt!)
5- Mefl, cmle ierisinde u ekillerde gelir:
a- Sarih isim olarak (el-alyn, 1968: III, 4; el-Antk, ty.: 65; ed-Dakr, ty.: 355;
Mubrek, 1992: 188).
( ocuk, meyve yedi)
b- Muttasl zamir olarak (el-alyn, 1968: III, 4; el-Antk, ty.: 65; ed-Dakr, ty.:
355; Mubrek, 1992: 188).
( Usta, bana yol gsterdi)
c- Munfasl zamir olarak (el-alyn, 1968: III, 4; el-Antk, ty.: 65; ed-Dakr, ty.:
355).
[ Fatiha, 5] (Yalnz sana kulluk eder ve yalnz senden yardm di63
ZBEYT NALAKAN
leriz)
d- Mevvel mastar olarak (el-alyn, 1968: III, 4; el-Antk, ty.: 65; Mubrek,
1992: 188).

( Senin alkan olduunu rendim)
e- Cmle olarak (el-Antk, ty.: 65).
:( Dedi ki: Ben Abdullah)
6- Mefln bih, sarih ve gayr- sarih olarak ikiye ayrlr. Sarih mefln bih,
mteaddi bir fiilin harf-i cersiz ald mefldr (Uzun, 1997: 85; el-Him, 1998: 189).
( renci, devine alt) cmlesinde fiili mteaddi bir fiil olduu
iin mefln bihini dorudan almtr. Gayr- sarih mefl ise, fiillerin harf-i cer ile ald
mefldr (el-Him, 1998:189). Baz fiiller de, mefllerine, ancak ekim harfi [harf-i
cer, ZN] ile tesir ederler. Byle, nnde ekim harfi bulunan meflun bihe de gayr-i sarh
( Arkadama uradm) cmlesinde
fiili
denir (Maksutolu, 1969: 162).
mefln bihini dorudan ve tek bana alamadndan dolay harf-i ceri ile mefln
bihini almtr.
7- Fiil cmlesinde mefln bihin milinin yani fiilinin hazfedilmesinin zorunlu
(vcib) olduu durumlar vardr. Bunlar unlardr:
a- Ataszlerinde (bn Him, ty.(c): II, 185; el-alyn, 1968: III, 6; ed-Dakr, ty.:
atasznde fiil ( )drlmtr. Atasznn asl

355).
( Kpekleri ineklerin zerine sal!) eklindedir.
b- Tahzir slubunda (bn Him, ty.(c): II, 185; el-alyn, 1968: III, 13; ed-Dakr,
ty.: 356).
3.2.1.4.2.
Mefln Fh (Zarf)
Fiilin yapld yeri ve zaman bildiren kelimedir (el-alyn, 1968: III, 44;
Mubrek, 1992: 215; Koak, 1992: 145; Uzun, 1997: 85).
Mefln Fhin zellikleri
1- Mansuptur (ed-Dakr, ty.: 358; Abdullatf, 2003: 150; bn Him, ty.(c): II, 236;
bn Akl, 1964: I, 580; Mubrek, 1992: 218). Bunun iin zarf olan kelimenin zaman veya
mphem mekan zarf olmas gerekmektedir (el-alyn, 1968: III, 47).

( Geceleyin yola ktm)
Mefln fh ayrca mecrr ve mebni de olabilir:
( ocuk, sabahleyin uyand)
( Hi yapmadm)
2- Arapada cmle ierisinde yer deitirme bakmndan en esnek olan mefl,
mefln fhtir (Bkz.: Abdullatf, 2003: 153).
3.2.1.4.3.
Mefln Lieclih /Leh / Min Eclih
Fiilin yapl sebebini bildiren kelimeye denir (bn Akl, 1964: I, 574; el-alyn,
1968: III, 44; ed-Dakr, ty.: 359; Mubrek, 1992: 210; el-Curcn, 2003: 312).
64
ZBEYT NALAKAN
Mefln Lieclihin zellikleri

1- Mefln lieclih cmle ierisinde ekilde bulunur:
a- sz olarak ve muzaf olmayarak kullanldnda ou zaman mansuptur (bn
Him, ty.(c): II, 228; bn Akl, 1964: I, 575; ed-Dakr, ty.: 360; el-alyn, 1968: III, 43;
Mubrek, 1992: 210; bnul-Enbr, ty.: 187).

(ehir, gelecek olan kimseye hrmetten dolay sslendi)
ok az da olsa mecrur olabilmektedir.

Beyitte geen kelimesi anlamna gelmektedir.
b- ile marife olmu ise ounlukla harf-i cer ile mecrur olur (bn Him, ty.(c): II,
228; bn Akl, 1964: I, 575; ed-Dakr, ty.: 360; el-alyn, 1968: III, 44; Hasan, ty.: II,
226).
.
ok az da olsa mansup olabilmektedir.

Yukardaki beyitte geen

kelimesi anlamna gelmektedir.
c- Muzaf olarak gelirse hem mansup olarak hem de talil ifade eden harf-i cer ile
mecrur olur (bn Akl, 1964: I, 578; bn Him, ty.(c): II, 230; ed-Dakr, ty.: 361; elalyn, 1968: III, 44; Hasan, ty.: II, 226; bnul-Enbr, ty.: 187).
/
/

( Kt eyleri Allahtan korkudan braktm)
2- Mefln lieclihin mansup olmas iin u artlar tamas gerekmektedir (bn
Him, ty.(c): II, 225-226; el-alyn, 1968: III, 41-42; ed-Dakr, ty.: 359-360; Mubrek,
1992: 210; Abdullatf, 2003: 148-149; Uzun, 1997: 86-87; Koak, 1992: 158).
a- Nekre ve kalbi mastar olmaldr.
b- Fiilin yapl sebebini bildirmelidir.
c- Mastarn filiyle fiilin fili ayn olmaldr.
d- Fiil ile mastar arasnda uyum olmaldr.
e- Fiil kendi mastar dnda bir mastar olmaldr.
Yukardaki artlardan herhangi biri olmazsa mefln lieclih olan kelimenin talil
(sebep) ifade eden harf-i cerlerden biriyle mecrur olarak gelmesi gerekir (bn Akl, 1964:
I, 574; bn Him, ty.(c): II, 226; ed-Dakr, ty.: 360; el-alyn, 1968: III, 42; Mubrek,
1992: 210).
3- Mefln lieclihte esas olan, fiilden sonra gelmesidir. Bununla birlikte, gerek
mansup gerekse de harf-i cer ile mecrur olarak milinden yani fiilinden nce gelebilir (elalyn, 1968: III, 43; Abdullatf, 2003: 149; bnul-Enbr, ty.: 189; bn Cinn, 2001:
II, 159).
( lim renme akyla geldim)
( Ticaret iin yola ktm)

3.2.1.4.4.
Mefln Maah
anlamndaki harfinden sonra gelen ve birliktelik, beraberlik ifade eden

mefldr (bn Akl, 1964: I, 590). ncesinde cmle bulunan anlamna gelen dan
sonra gelen ve fiilin bir eyle birlikte yapldna delalet eden mefldr (Uzun, 1997: 85).
65
ZBEYT NALAKAN
Mefln Maahn zellikleri

1- Mefln maah ile fiil arasnda irtibat anlamna gelen harfi salar. Bu
itibarla, mefln maahtan nce gelen harfi (vv- maiyye) atf vvndan farkldr.
Mefln maah ile atf ve mtfun birbirine kartrlmamas iin u iki hususa dikkat
etmek gerekmektedir:
a. Cmlede atf kuralna aykr bir durumun bulunmas gerekir (bn Akl, 1964: I,
594; Abdullatf, 2003: 154; el-alyn, 1968: III, 71; Mubrek, 1992: 213; ed-Dadr, ty.:
366; Koak, 1992: 155).
( Zeyd ile beraber kalktm) cmlesinde kelimesi mefln
rnein,
maah durumundadr. da vv- maiyyedir. Zira vvn atf olmas iin
( Ben ve Zeyd kalktk)
fiilindeki bitiik zamiri ayr olarak tekrarlamak yani,
demek gerekir. zamiri tekrarlanmazsa, cmlede yukarda da grld gibi
mefuln maah ifadesi yer alr (Koak, 1992: 155-156).
b. Anlamn atfa uygun olmamas gerekir (Abdullatf, 2003: 154; el-alyn, 1968:
III, 70; Mubrek, 1992: 213; ed-Dadr, ty.: 366; Koak, 1992: 156).

( Ahmet, gne doarken/gnein douuyla birlikte
rnein,
geldi) cmlesinde dan sonra gelen kelime atf yaplarak

eklinde okunursa cmle anlamsz olur. nk bu takdirde cmle Ahmet ve gnein
douu geldi diye anlamsz bir hale girer.
2- Mefln maah cmlenin temel unsuru deil yan unsuru olmaldr. Yani cmle
onsuz da kurulabilmelidir (el-alyn, 1968: III, 68).
3- Mefln maah daima mansuptur.
4- Mefln maahn nnde cmle bulunmaldr (el-alyn, 1968: III, 69).
5- Fiilden ve birliktelik ifade ettii kelimeden nce gelmemelidir (bn Akl, 1964:
I, 592; bnul-Enbr, ty.: 185; el-alyn, 1968: III, 74; ed-Dakr, ty.: 365; Abdullatf,
2003: 154; bn Cinn, 2001: II, 159).
cmlesinde mefln maah fiilden nce, cmlesinde ise
mefln bih birliktelik (mushabe) ifade ettii kelimesinden nce geldiinden dolay
bu ekilde bir anlaml ve kurall cmle kurulamaz.
3.2.1.4.5.
Mefln Mutlak
Fiilin anlamn pekitiren, vurgulayan, hangi ekilde ve ka kez yapldn aklayan mansup mastardr (bn Akl, 1964: I, 557; el-alyn, 1968: III, 29; el-Antk, ty.:
99; ed-Dakr, ty.: 361; Koak, 1992: 150).
Mefln Mutlakn zellikleri

1- Her zaman mansuptur (el-alyn, 1968: III, 33).
2- Mefln mutlak, tekid anlam bildiren mastar ise fiilden sonra gelmek zorundadr; tarz ve say bildiren mastar ise soru veya art edat olmad mddete fiilden nce
veya sonra da gelebilir (el-alyn, 1968: III, 34).
66
ZBEYT NALAKAN
3- Bir karine varsa mefln mutlan mili (fiil) debilir. Bunun iin mastarn tarz
veya say bildiren mastar olmas gereklidir (el-alyn, 1968: III, 34).
4- Mefln mutlakta esas olan mastarnn fiilinden tremesidir. Bununla birlikte, e
anlaml mastarlardan da mefln mutlak oluturulabilir (Koak, 1992: 151).

( Bir oturula oturdum) cmlesinde fiil olan kelime ile mefln mutlak
olan mastarn fiili e anlamldr. Ayrca bazen, mefln mutlak olarak, rubai mastar yerine slasi mastar da kullanlabilir. Bu durumda, fiil ayn kktendir (Koak, 1992: 151).
( Arkadamz, yorucu bir yolculuk yapt) cmlesinin fiili rubai iken
mefln mutlak olan kelime ise cmlenin fiilinin sulasi kkne ait mastardr.
3.2.1.5.
Hl
Fiilin meydana geldii anda, filin, mefln veya her ikisinin durumunu aklamak
iin getirilen vasfa (nitelie) hl denir (Uzun, 1997: 42; ed-Dakr, ty.: 162).
Hlin zellikleri
1- Cmle ierisinde ism-i fil, mbalaa ism-i fil, ism-i mefl, sfat- mebbehe,
ism-i tafdil hl olabilir (Mubrek, 1992: 220; Uzun, 1997: 42).
2- Hlde esas olan mfret olmaktr; bununla birlikte cmle (isim veya fiil cmlesi)
veya ibih cmle (zarf veya cr-mecrr) olabilir (Uzun, 1997: 43; Mubrek, 1992: 225;
el-alyn, 1968: III, 95-96; ed-Dakr, ty.: 169; Koak, 1992: 162-163).
( Zeyd, koarak geldi)
( Sait, glerek geldi)
( Halit, gzlerinden yalar szlerek gitti)
( Bulutlarn arasnda hilali grdm)
( Zeyd, eli bann zerinde geldi)
3- Mahallen veya takdiren mansuptur.
4- Cmlede hl bir ve birden ok olabildii gibi zlhl de (hl sahibi) bir ve birden
ok olabilir (bn Akl, 1964: I, 651; bn Mlik, ty.: II, 348; ; bn Him, ty.(c): II, 335; elalyn, 1968: III, 106-107; ed-Dakr, ty.: 168; Mubrek, 1992: 224-225; Uzun, 1997:
42).
( Hzl hzl yryerek geldim) cmlesinde iki tane hl ve bir sahibi
vardr.
5- Hl, genel olarak nekre; zlhl (hl sahibi) ise marife olarak gelmektedir (bn
Akl, 1964: I, 630, 633; el-alyn, 1968: III, 78, 83; Koak, 1992: 161; ed-Dakr, ty.:
164, 165; bn Him, ty.(c): II, 300, 308; Mubrek, 1992: 222; bn Mlik, ty.: II, 325,
331). Bununla birlikte, hlin marife, zlhlin ise nekre olduu durumlar da vardr. Bu
durumda hl, zlhlden nce gelmeli, zlhle sfat veya izafet ile tahsis edilmeli, kendinden nceki cmle ya olumsuz ya da soru cmlesi eklinde olmaldr (Mubrek, 1992: 222;
bn Him, ty.(c): II, 309-314; bn Akl, 1964: I, 633 [2 nolu dipnot]; ed-Dakr, ty.: 165;
el-alyn, 1968: III, 83-84; bn Mlik, ty.: II, 331).
( Binerek gelen dnda kimse gelmedi)
( Sana birisi binmi olarak geldi mi?)
( Samimi dost yardm istemek iin bana geldi)
67
ZBEYT NALAKAN
6- Hl ile zlhl say ve cins bakmndan uygun olmaldr (Koak, 1992: 164).

( Kz ocuu, glerek geldi)
( Hzl hzl gittiler)

( ocuk, alayarak geldi)
( Yemene gitmek zere yola ktk)
7- Esas olan hlin hem fiilden hem de sahibinden/zlhalden sonra gelmesidir. Bununla birlikte, hlin vucben ve cevzen hem fiilden hem de sahibinden nce geldii durumlar vardr (Bkz.: el-alyn, 1968: III, 85-91; Mubrek, 1992: 224; ed-Dakr, ty.: 166167; bn Akl, 1964: I, 643, 647; bn Him, ty.(c): II, 318-335; bn Mlik, ty.: II, 334348; bn Cinn, 2001: II, 160).
3.2.1.6.
Temyiz
Cmid, nekre ve mansb bir isim olan temyz, cmlede say, arlk, uzunluk, hacim, alan ls veya st kapal anlatlan (kinayeli) lafzlar veya cmledeki nisbeti aklamaktadr (Sevin, 2004: 108).

( Kahirede on yedi gn oturdum) cmlesinde
kelimesi ( on yedi) saysn aklamaktadr.
lleri (vezn, keyl, misha) ve sayy (aded) aklayan temyizin cmle iindeki
irab yledir (el-alyn, 1968: III, 110 vd.; rt, 2006: 224 vd.):
a- Genel olarak mansuptur . ( Tacir, bir kintar pamuk satt)
b- harf-i ceriyle mecrur olarak.
( Tacir, bir kintar pamuk
satt)
( Tacir, bir kintar pamuk satt)
c- Muzafun ileyh olarak mecrur.
3.2.1.7.
Mstesna
ve benzeri edatlardan sonrakinin ifade ettii hkm, ncekilerin hkmnden karmaya (Uzun, 1997: 64) istisna denir. stisna edatndan sonra gelen isme mstesna,
istisna edatndan nce gelen isme de mstesna minh denir.
( Kardein hari yolcular geri dnd) cmlesinde istisna edat
, mstesna minh ve mstesna da kelimeleridir. Bu cmlede dan
sonra gelen isim, nceki ismin hkmnn dndadr.
dan sonra gelen mstesnann irab u ekillerde olmaktadr:
a- Mansb
1. Cmle olumlu ve mstesna minh cmlede geiyorsa (el-alyn, 1968: III, 126;
rt, 2006: 248; Abdullatf, 2003: 170).
( Ahmet hari adamlar geldi)
2. Mstesna, mstesna minhten nce gelirse (el-alyn, 1968: III, 132).
( Tembeller hari renciler baarl olurlar)
3. Mstesna, mstesna minh grubundan deilse (el-alyn, 1968: III, 132).
b- Mstesna minh cmlede var ve cmle olumsuz ise, mstesna ya mansup olur ya
da mstesna minhten bedel olur yani ayn irab alr (rt, 2006: 248).
68
ZBEYT NALAKAN

( Gl dnda bahede iek grmedim) cmlesinde
mstesna iken
cmlesinde ayn kelime bedeldir.
( Necip dnda hi kimse gelmedi) cmlesinde kelimesi
mstesna iken
cmlesinde
kelimesi bedeldir.
c- Cmlede mstesna minh yoksa, mstesna mahzuf mstesna minhin irabn alr
(rt, 2006: 248).
( Sadece alan kazanr) cmlesinde mstesna olan kelimesi fil
yerinde olduu iin merf olmutur.
dndaki istisna edatlarndan sonra gelen mstesnann irab u ekildedir:
a- Mecrur
1. ve istisna edatlar, kendilerinden sonra gelen mstesnalara muzaf
olduklar iin mstesna da muzafun ileyh olarak mecrur olur (rt, 2006: 249).

( Bir kitabn dnda kitaplar okudum)
( Mmin, Allahtan baka kimseden korkmaz)

2. istisna edatlar harf-i cer olarak kabul edildikleri zaman
kendilerinden sonra gelen mstesna mecrur olur (el-alyn, 1968: III, 139; rt, 2006:
249). //( mer dnda retmenler geldi)
b- Mansup
fiil olarak kabul edildiklerinde veya bana masdar ()s gelince
bunlardan sonraki ksm mefl olduundan mansuptur (rt, 2006: 250).
/
( Biri hari trenler istasyonu terk etti)
69
ZBEYT NALAKAN
3.2.2. Arapada Cmle Vurgusu

Trkede olduu gibi Arapada da cmle vurgusu bulunmaktadr. Bununla birlikte vurgu konusunun gemite ve gnmzde tam ve net bir ekilde ele alnmad dile
getirilmektedir. Klasik dnem Arapa nahiv ve belaat kitaplar gzden geirildiinde bu
husus aka grlmektedir. Vurgu terimini karlayan herhangi bir kelime kullanlmamakla birlikte, Arapada cmle vurgusu genellikle kasr edatlar ve yntemleriyle yaplmtr (Akay, 1994: 82, 84). Gnmzde ise vurgu zerine aratrmalar yapld grlmektedir; bu balamda vurgu kavram Arapada ( www.arabization.org.ma, 2008;
www.arabicacademy.org.eg, 2008) ya da
(Bkz.: Bergstrsser, 1994: 72;
www.arabization.org.ma, 2008; www.arabicacademy.org.eg, 2008) kelimeleri ile karlanmaktadr. Bu noktada, Arap dil almalarnda bu kavramn hala tam olarak oturmad
veya bir kavram kargaasnn olduu ortaya kmaktadr. Merkezi Kahirede bulunan
Arap Dil Akademisinin (Mecmaul-luatil-arabiyye) resmi internet sitesinde vurgu
kavram (ng. Accent) ve (ng. Accent, Stress) kelimeleri ile karlanrken;
merkezi Fasn Rabat kentinde bulunan Arapalatrma Koordinasyon Ofisinin
(Mektebetu tenskit-tarb) resmi internet sitesinde (ng; Fr. Accent, Stress) ve
kelimeleri karlanmaktadr. Cmle vurgusu kavram Arap Dil Akademisinin
resmi internet sitesinde terkibiyle, Arapalatrma Koordinasyon Ofisinin
resmi internet sitesinde ise ve
terkipleriyle karlanmtr
(www.arabicacademy.org.eg, 2008; www.arabization.org.ma, 2008).
Cmle vurgusu, bir cmledeki kelimelerden birini teki kelimelere gre daha baskl sylemektir (Rudeyn, 2002: 219dan aktaran Yldrm, 2003: 200;
www.arabicacademy.org.eg, 2008).
sim cmlesinde vurgu (nebr) takdim-tehir ile yaplr. sim cmlesinin anlamna
etki eden bu takdim-tehir, isim cmlesinde anlama etki etmeyen dier eit takdimtehirden farkldr; zira birincisinde yerleri deien kelimelerin grevi deiir, anlam etkiler, ikincisinde ise grevleri deimez ve anlam etkilemez.
Bir baka deyile, normal sralamada takdim-tehir ile tahsis meydana gelir. Ancak
gramer kural gerei takdim edilen kelime tahsis anlam ifade etmez. Mesela,
sznde (
sz eklinde haberin takdimi tahsis ifade eder, ancak
)takdimi tahsis ifade etmez. nk burada haber, mbteday tashih etmektedir (Sevin, 2004: 163 [787 nolu dipnot]).
Arapada mbteda ve haberden oluan cmlelerde mbteda ve haberden hangisinin vurgulanaca, ortama gre belirlenir. u cmleyi ele alalm: ( Ahmet
evdedir). Eer bu cmle kim evdedir? sorusunun cevab olarak verilirse, mbteda (Ahmet) vurgulanr. Fakat cmle Ahmet nerededir? sorusuna karlk olarak sylenirse,
haber (fid-dri) vurgulanr (Yldrm, 2003: 200).
Rudeynye gre daha ok herhangi bir pheyi gidermeye ynelik olan dz cmle
vurgusu Arapa dahil btn dnya dillerinde ayndr. Yani u rnekte olduu gibi btn
dillerde muhatabn dikkati cmle iindeki kelimelerden hangisine ekilmek isteniyor ve
zihninde bir soru iaretinin kalmamas arzu ediliyorsa, o kelime daha vurgulu telaffuz
edilir:
70
ZBEYT NALAKAN

( Sabah namazn mescitte kldm.)
Buna gre, rnekte mescit kelimesi vurguland takdirde namazn baka yerde deil, mescitte klnd mesaj verilmi olur. Cmlede fecr kelimesi vurgulanrsa, mescitte
klnan namazn le, ikindi, akam veya yats namazlarndan biri deil, sadece sabah
namaz olduuna dikkat ekilmi olur. Bunun yannda salleytu (namaz kldm) fiili vurguya konu olursa, sz konusu namazn klnd mesaj verilir, bylece bu namazn karldna ilikin bir phe varsa giderilmi olur (Rudeyn, 2002: 219dan aktaran Yldrm,
2003: 200-201; Ayr. bkz.: Akay, 1994: 82).
Yukarda deindimiz gibi, Arapada vurgu genellikle kasr edatlar ve yntemleriyle yaplmtr. Kasr, belirli yntemler kullanlarak bir eyin baka bir eyle tahsis edilmesi, onunla snrlandrlmasdr (Atk, ty.: 142; el-Him, 1984: 179; el-Crim ve Emn,
1999: 217; Uzun, 1997: 68; es-Suyt, 2002: II, 796). Kasr, aadaki u metod ve edatlar
ile yaplr (Atk, ty.: 142; el-Him, 1984: 179; el-Crim ve Emn, 1999: 217-218; Sezer,
2001: 23; Akay, 1994: 82-83):
1- Olumsuzluk (nefy) ve hari tutma (istisna) : Bu tr vurguda cmlenin bana
veya baka bir olumsuzluk edat getirilir ve vurgulanacak e dan sonra gelen edir.
( Mehmet Akif sadece airdir), ( air sadece
Mehmet Akiftir). lk cmlede, Mehmet Akifin sadece bir air olduu, filozof veya baytar olmad vurgulanr. kinci cmlede ise, Mehmet Akiften baka air olmad vurgulanr (Akay, 1994: 82). Kasrn bu tr, muhatabn, dinleyenin inkar ve ret ettii veya
phe duyduu bir olay karsnda ya da inkar ve ret eder gibi grnd durumlarda
kullanlmaktadr (el-Him, 1984: 180 [1 nolu dipnot]).
2- edatyla: Bu tr vurguda cmlenin bana edat getirilir ve vurgu cmlenin
sonundaki kelimededir.

[ Fatr, 28] (Allahtan yalnzca alim kullar saknr).
3- gibi atf harfleriyle:

( Cahilin dostluu rahatlk deil skntdr) cmlesinde dan
kelimesi snrlandrlm ve vurgulanmtr.
nce gelen
( Hitabette iyi deilim ama iirde iyiyim) cmlesinde den
( yilik yerli yerinde
sonra gelen kelimesi;
olmazsa adalet deil zulmdr) cmlesinde ise den sonra gelen kelimesi
snrlandrlm ve vurgulanmtr (Atk, ty.: 142-143).
4- Takdim-tehir ile: Arapada cmleler belli bir szdizimine gre dzenlenir. Bununla birlikte, cmle elerinin yerleri deiebilmekte ve bunun sonucunda da cmlede
birtakm anlam deiikleri ve farkllklar meydana gelmektedir (Cndiolu, 2005: 37,
38). Daha nce de deindimiz gibi, cmle ierisinde takdim-tehir bazen gramatikal (nahvi) sebeplerden ve zorunluluklardan yaplrken bazen de anlam etkilemek ve anlama
farkllklar katmak iin yaplmaktadr. Takdim-tehirin gramatikal yn ilgili blmlerde
incelendii iin burada takdim-tehirin anlam zerindeki etkisinden veyahut da baka bir
ifadeyle szdiziminin farkllamasnn anlama ne tr farkllklar kattndan bahsedilecektir.
Arapann zelliklerinden biri de, cmlede nem verilmek istenen, nem verilen
ve vurgulanan kelimenin, enin cmlenin bana getirilmesidir yani vurgu cmlenin
banda bulunan kelime zerindedir (Sbeveyh, 1988: I, 34, 80-81; bn-i Haldn, 2004: II,
810; bn Haldn, ty.: I, 550-551; el-Curcn, 1978: 84; ez-Zerke, ty.: III, 235; el-Crim,
71
ZBEYT NALAKAN
2000: 393; Bergstrsser, 1994: 133). Bir baka ifadeyle de Cmlenin banda bulunan
kelimeler [vurgu bakmndan] dier kelimelerden daha kuvvetlidir (Bergstrsser, 1994:
72). rnein Bana Zeyd geldi [ ]cmlesi ile Zeyd bana geldi [ ]
cmlesi (iaret ettikleri anlam itibariyle) farkldr. nk konuann nem verdii ve vurgu yapt husus cmlenin banda zikrettii kelimedir. Zeyd bana geldi cmlesi ile
ahstan ok (yani gelenin kim olduundan ok) bizzat gelme fiiline vurgu yaplr. Bana
Zeyd geldi cmlesiyle ise gelme fiilinden ok, ahsa vurgu yaplr (bn-i Haldn, 2004:
II, 810; bn Haldn, ty.: I, 550-551; Bergstrsser, 1994: 133).
Fiil cmlesinde mefl filden nce gelirse yani szdizimi fiil-mefl-fil eklinde
gelirse vurgu mefle kayar. rnein, ( Ali mektup yazd) cmlesinde vurgu
mefln bih olan kelimesindedir. Mefl fiilden nce gelirse yani mefl-fiil-fil
eklinde gelirse yine vurgu mefle kayar ve tahsis ifade eder.
rnein, [ Fatiha, 5] (Sadece sana kulluk eder ve senden yardm
dileriz) ayetinde kulluk yaplacak olunan ve yardm istenilecek kimsenin bakas deil,
sadece Allah olduu bu ekilde ifade edilir (ez-Zerke, ty.: III, 236).
Cr-mecrr fiilden nce gelirse, ne alnan cr-mecrr vurguyu zerine eker. rnein,
[ Bakara, 210] (ler Allaha dndrlr) ayetinde cr-mecrrun
fiilden nce getirilmesiyle ilerin dnp dolaaca kiinin sadece Allah olaca
vurgulanmtr. ayet cr-mecrr, fiilden sonra gelseydi o zaman ilerin dnp dolaaca
yerin sadece Allah olmayaca anlam kard ki, bu da imkanszdr (Atk, ty.: 138).

[ Teabun, 1] (Mlk de vg de ona aittir) ayetinde cmlenin haberi,
hkmranln ve vgnn yalnzca Allaha ait olduunu ifade etmek, vurgulamak iin
mbtedasndan nce getirilmitir (ez-Zerke, ty.: III, 236).
Hl olan kelime fiilden nce gelirse vurgu hl olan kelimeye kayar.
rnein,
(Erkenden iime gittim) cmlesinde ie gitme vaktinin
erken olduu vurgulanmak iin hl cmlenin bana getirilmitir (Atk, ty.: 138).
Arapada baz cmle elerinin yeri deiken olup vurguyu zerlerine ekebilmekle birlikte, baz elerin yeri sabit olup deimemekte veya yeri deien eler ise vurguyu zerine ekememektedirler. nk, takdim-tehir yaplacak eler mefl, hl, crmecrr ve haber olarak snrlandrlmtr (ez-Zerke, ty.: III, 236; Atk, ty.: 138). rnein, cmlenin banda da gelebilen zarf (mefln fh) vurgu tamaz (Sezer, 2001: 25).

( Dn, sana iinde en gzel tebrikler bulunan bir
mektup gnderdim). Bir mefl tr olan mefln maah da cmle banda fiilden nce
ve shibul-hlinden nce gelemez (Bkz.: Mefln maah).
Trke ve Arapada cmle vurgusunu karlatrdmzda unlar ortaya kmaktadr:
1- Trkede cmle elerinde esas olan, yardmc elerden temel eye doru dizilmektir. Bu itibarla, cmlenin en nemli esi, genellikle, yklem veyahut da ykleme
en yakn kelime olmaktadr; yani, vurguyu belirleyen kstas yklem ve cmlenin dier
elerinin yklemle mnasebeti, yaknlk-uzaklk ilikisidir. Trkede cmle diziliinin
bir sonucu olarak, vurgunun cmlenin sonlarnda ortaya kt grlmektedir.
Arapada ise cmle, cmlenin ne ile baland esas alnarak tasnif ve tarif edildiinden dolay cmlenin ilk kelimesi nemlidir; yani vurguyu belirleyen kstas Trkenin
aksine cmle elerinin yklemle uzaklk-yaknlk ilikisi deil, cmlenin banda bulunmasdr. Trkede dz isim ve fiil cmlesinin her ikisinde de vurgu genel olarak yk72
ZBEYT NALAKAN
lemdeyken; Arapada yalnzca fiil cmlesinde vurgu yklemin (fiil) zerinde, isim cmlesinde ise vurgu mbtedann (zne) zerindedir. Arapa ve Trkede fiil cmlesindeki
bu vurgu dz cmle yaplarnda karlkl olarak, tam olarak olmasa da, yanstlabilir.
2- Trkede fiil ve isim cmlelerinin elerinin her biri yer deitirilebilir, ayn kelimelerle farkl ekillerde cmleler oluturulabilir ve dolaysyla her bir cmle vurgunun
yer deitirmesinden dolay farkl anlamlar gsterebilir.
rnein, Ekmei Ali yedi cmlesinde zne grevinde olan Ali kelimesi esas
olarak cmlenin nesnesi olan ekmei kelimesinden nce getirilmitir. nk bu cmlede ekmei yiyen kimsenin Ali olduu vurgulanmak istenmitir.
Arapada ise gerek isim gerekse de fiil cmlesinde her enin sadece vurguyu zerine ekebilmek iin yer deitiremedii grlmektedir. sim cmlesinde haber
mbtedadan, fiil cmlesinde ise mefln fil veya fiilden, hlin fiilden ve cr-mecrrun
fiil ve mbtedadan nce gelmesi vurguyu bu kelimeler zerine ekmektedir. Mefln
maah gibi baz elerin cmledeki yerleri deimemekte, zarf gibi baz eler yerleri deise de vurguyu zerine ekememektedirler. Arapada fiil cmlesi, isim cmlesine gre
vurgu bakmndan daha msait ve esnektir. Ayrca, cmle elerinin gramatikal zorunluluklardan ve sebeplerden dolay yer deitirmelerinin vurguya ve dolaysyla cmlenin
anlamna herhangi bir etkisi olmamaktadr.
rnein, ( Ali onu yazd) ve ( Ali mektup yazd) cmlelerinin
dizilii fiil-mefl-fil eklindedir ve esas cmle diziliinden (fiil-fil-mefl) farkldr.
Her iki cmlede mefl filden nce gelmitir. Birinci cmlede mefln filden nce
gelmesi yalnzca gramatikal zorunluluktan dolaydr ve vurguyu zerine ekmemektedir.
Fakat ikinci cmlenin mefl de her ne kadar birinci cmlenin mefl gibi filden nce
gelse de burada gramatikal bir zorunluluk yoktur ve yalnzca mefl vurgulamak amac
vardr.
3- Arapa ve Trkede vurgunun farkl ve benzer ekillerde ortaya konduu grlmektedir. Arapada belli edatlar ve harflerle yaplan bir vurgu slubu bulunmakta
olup bu Trkede yoktur. Arapada sonda gelmesi gereken enin bata gelmesi ile
Trkede nem verilen enin ykleme yaklatrlmak suretiyle vurguyu zerine ekmesi benzerlikler tamaktadr. Vurgunun bu eklinde, Arapada cmle esi sondan baa
doru gelerek, Trkede ise cmle esi batan sona doru yani cmlenin sonunda bulunan ykleme yaklamak suretiyle vurguyu zerine ekmektedir. Arapa ve Trkede de
cmle elerinin yerleri deitirilmeksizin tonlama yoluyla istenilen e vurgulanabilir
veyahut da bu cmle farkl anlamlar ifade edebilir. Bu noktada, Muhammed Ali el-Hl
unlar dile getirmektedir: Cmlenin kelimeleri ve kelimelerin dizilii sabit olduu halde,
bir cmlenin birden fazla tonlama ekliyle sylenip her syleni eklinin farkl bir anlama
sebep olmas mmkndr. Cmlenin, kelimelerini deitirmeksizin, tonlamay deitirme
yoluyla haber, soru veya arma cmlesi yaplmas mmkndr. Bylece tonlama, cm
cmlesinin, haber cmlesi,
lenin dilbilgisel anlam faktrlerinden biri olur.
arma cmlesi ya da soru cmlesi eklinde sylenmesi mmkndr (el-Hl, 2000: 43).
rnein, Trkede de ok akllsn cmlesi tonlama ile hem taltif, vme hem de istihza anlam verebilir.
73
KARILATIRMA
4.
ZBEYT NALAKAN

KARILATIRILMASI
4.1. Arapa Ve Trkede sim Cmlesinin Karlatrlmas

1- Arapada isim cmlesi msnedun ileyhten (mbteda), Trkede ise yklemden
hareketle tarif edilmektedir. Yani Arapada isim cmlesi tarif edilirken cmlenin isim
veya isim soylu kelime ile balamas esas alnrken haberin ne tr kelime, kelime grubu
veyahut da cmle olduu nemli deildir. Trkede ise isim cmlesi tarif edilirken, cmlenin ne tr bir kelime ile balad esas alnmaz; sadece yklemin isim veya isim soylu
bir kelime olduu esas alnr ve yklemin bata, ortada veya sonda olmas cmlenin isim
cmlesi olmasn deitirmez.
Arapada isim cmlesi yaps bakmndan cmle snflandrlmas iinde deerlendirilirken, Trkede isim cmlesi yklemi bakmndan cmle snflandrlmas iinde
deerlendirilmektedir.
2- Arapadaki isim cmlesi ile Trke isim cmlesinin szdizim dzenei birbirine
benzemektedir. Arapada mbteda ve haber adn alan ve temelde bu iki ana unsurdan
oluan isim cmlesinde; nce mbteda (Trkedeki karl zne) ve daha sonra haber
(Trkedeki karl yklem) bulunur (Grkan, 2001: 56). Trkede isim cmlesinde
genel olarak zne bata, yklem ise sonda bulunur. nk Trkede cmlenin ana unsuru olan yklem ounlukla sonunda bulunmaktadr. Baka bir ifadeyle, Trkede cmlenin ana unsuru yklem cmlenin sonunda olup yardmc unsurdan ana unsura doru bir
dizili vardr (Karahan, 2004: 12; Ayr. bkz: Sara, 2006: 67). Arapada ise temel e,
genel olarak, bata olur ve yardmc eler ondan sonra gelir.
3- Arapa ve Trkede isim cmlesinin elerinin yerleri deiebilir. Trkede
isim cmlesinde btn eler yer deitirebilir. Bunun sonucunda, ayn kelimelerle kurulmu birden ok isim cmlesinde anlam farkllklar ortaya kar. Trkede cmle elerinin diziliindeki bu hareketlilik ve esneklik Trkenin anlatm gcn ve imkanlarn
genileten bir zelliktir (Karahan, 2004: 12). Arapada da isim cmlesinin temel eleri
olan mbteda ve haberin yer deitirdikleri grlmektedir (takdim-tehir). Bu bazen gramatikal (nahv) sebeplerden bazen de anlamsal (bela) sebeplerden dolay olmaktadr.
( Evde bir adam vardr) cmlesinde, normalde mbtedasndan
rnein,
sonra gelmesi gereken haberin mbtedadan nce geldii grlmektedir. Bunun sebebi
normalde marife olarak gelmesi gereken mbtedann nekre olarak gelmesi ve haberin de
cr-mecrr eklinde gelmesidir. Bu ekilde gelen mbteda haberinden nce geldii tak : Evdeki bir adam) oladirde byle bir terkip isnad terkibi deil sfat terkibi (
caktr. Byle bir durumu ortadan kaldrmak iin cmlenin temel diziliinde bir deiiklie
gidilmitir (Bkz.: bn Ya, ty.: I, 167-168).
cmlesinin Trke karl Evde
bir adam vardr. Bu cmlenin elerinin yerlerinin deitirilmesiyle be tane daha cmle
ortaya kar:
Evde vardr bir adam.
Vardr evde bir adam.
Vardr bir adam evde.
Bir adam vardr evde.
74
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
Bir adam evde vardr.

Bu cmlelerdeki elerin yer deitirmesi ayn cmlenin Arapasndaki gibi gramatikal (nahv) zorunluluklardan ve sebeplerden dolay deil anlamsal sebeplerden dolaydr.
4- Arapada isim cmlesinde cmlenin haberi fiil cmlesi olabilmektedir. Arapa
isim cmlesinin ikinci esi olan haberin fiil cmlesi olmas durumunda Trkedeki fiil
kkenli yklemle gelen cmleler benzerlik tar (Eren, 2000: 10). Haberi, fiil cmlesi
eklinde gelen isim cmleleri, Arapann aksine Trkede isim deil fiil cmlesidir
(akr, 1994: 139). Arapada isim cmlesi kabul edilen bu yapdaki cmle Trkeye
evrildiinde fiil cmlesine dnmektedir.
cmlesi Arapada haberi fiil cmlesi olan bir isim cmlesi
olarak kabul edilirken Trkeye Erkek renci snavlarda baarl oldu eklinde fiil
cmlesi formunda evrilmektedir. Baka bir ifadeyle, Arapa metinde haber cmlesi olarak bulunan ifadelerin Trke karl yklem formunda olup, Arapadaki gibi ayr bir
cmle fonksiyonu grmemektedir (Grkan, 2001: 72). Arapada isim cmlesinin haberi
zaman bildiren mtak isimlerden de oluabilmektedir. Bu tr kelimeler Trkede zaman
ifadesi bildirmez. rnein, yazan-yazar kelimesi Trkede yalnzca isim grevinde
kullanlrken, kelimenin Arapa karl olan kelimesi isim grevi grd gibi
belli artlar tadnda da fiil grevi grebilmektedir. Haberi mtak bir kelime olan
Arapa isim cmlesi de Trkeye evrilirken fiil cmlesine dnmektedirler. rnein,

cmlesi Arapada isim cmlesidir; fakat cmlenin haberi olan

kelimesi burada muzari fiil anlam tadndan dolay cmle Trkeye Ahmet, u an
mektup yazyor eklinde fiil cmlesi olarak evrilir.
5- Trkede isim cmlesinin znesi sadece isim ve isim soylu kelime olarak gelir.
Arapada ise isim cmlesinin haberi isim ve isim soylu kelimelerin yan sra isim, fiil,
art cmlesi ve ibih cmle olarak da gelmektedir. Bundan dolay, Trke cmle yapsnda Arapa isim cmlesi ile benzerlik arz eden cmle genelde isim kkenli yklemle gelen
cmledir (Eren, 2000: 10).
6- Arapada isim cmlesinde birden fazla haber, Trkede ise birden fazla yklem
bulunabilir.
7- Arapada isim cmlesinde mbtedann hazfedildii (drld) durumlar olduu gibi Trkede de isim cmlesinde znenin drld durumlar bulumaktadr.
Benzer tek durum soru cmlesinin cevabnda mbtedann ve znenin drlmesidir.
Yine soru cmlesinin cevabnda her iki dilde de haber ve yklemin drlmesi de benzer
tek durumdur.
8- Trkede isim cmlesi zaman bakmndan geni/imdiki, rivayet gemi ve hikaye gemi zaman bildirir. Ekfiilin gelecek zaman olmadndan dolay bunu olmak
fiili yerine getirir (Edizkun, 1992: 344). Arapada isim cmlesi zaman bakmndan gemi, imdiki/geni ve gelecek zaman bildirir (M. imek, 1997: 137). Bu noktada, iki
dilin benzerlik gsterdii grlmektedir. Trkede isim cmlesinde zaman ifadesi isim
soylu yklemin sonuna eklenen ekfiilden anlalr. Arapada isim cmlesinin haberi
cmid veya cmid hkmnde isim olduunda cmlenin banda gibi nks bir fiil
gelmezse imdiki/geni zaman bildirir. Gemi zaman ifadesi isim cmlesinin bana gelen ile salanrken gelecek zaman ifadesi de yine isim cmlesinin bana gelen
ile salanr. Bu noktada, haberi cmid ve cmid hkmnde isim olan isim cmlesi ile
75
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
Trke isim cmlesini zaman bakmndan deerlendirdiimizde unlar ortaya kmaktadr:

a- Arapada isim cmlesi, bana gibi nks bir fiil almadnda imdiki/geni
zaman bildirirken; Trkede isim cmlesinin isim soylu ykleminin sonuna eklenen dir
ekfiili geni zaman bildirir. Arapada i- fiilini, olmak manasna gelen mastaryla
salarz. Ancak Trkedeki i- isim fiilinin imdiki zaman ekimi, eklinde muzari
fiille deil, sadece haberin isme isnat edilmesiyle salanr (M. imek, 1997: 157). Ayrca, isim cmlelerinde, kip eki tamayan yklemler, geni zaman kipindedir (Karahan,
2004: 96).
b- Arapada isim cmlesi, bana gibi nks bir fiil aldnda gemi zaman
ifade ederken; Trkede isim cmlesinin isim soylu ykleminin sonuna eklenen di ekfiili gemi zaman ifade eder.
c- Arapada isim cmlesinin bana geldiinde gelecek zaman ifade ederken;
Trkede isim cmlesinde olmak fiili gelecek zaman ifade eder. Bu noktada, Arapa
ile Trke isim cmlesinin benzerlik gsterdii grlmektedir. Zira iki dilde de gelecek
zaman ifadesi ayn fiille karlanmaktadr.
Arapa isim cmlesi, haberi mtak isim, mazi veya muzari fiil olursa bunlarn tadklar zaman ifadelerini bildirirler.
9- Arapada mzekkerlik ve menneslik varken Trkede byle bir durum sz
konusu deildir. Arapada isim cmlesinde mbteda ile haber arasnda bu uyum zorunludur yani mzekker mbtedann mzekker haberi, mennes mbtedann da mennes
haberi olur. Trkede ise isim cmlesinin zne ve yklemi arasnda byle bir ayrm yoktur; eril ve diil iin tek ve ayn yklem kullanllr.
10- Arapa isim cmlesinin bana gelen ve grubundan bir kelime geldiinde bu
cmle yine isim cmlesi olarak deerlendirilir; fakat bu ekliyle Arapa isim cmlesi
Trkeye evrildiinde bazen fiil cmlesi formuna dnt grlmektedir. Bunun
sebebi ve grubundaki kelimelerin ayrca fiil ilevi de grmesidir.
rnein,

cmlesi Trkeye evrildiinde renci baarldr eklinde
cmlesi Trkeye evrilirken renci
isim cmlesi olarak evrilirken,
baarl oldu/hale geldi eklinde fiil cmlesi olarak evrilmektedir. Ayrca, unutulmamaldr ki, ayn cmle Trkeye renci baarlyd eklinde gemi zaman ifadeli bir
isim cmlesi olarak da evrilebilmektedir. Bunu, cmlenin siyak-sibak ve karineler belirlemektedir.
11- Trkede isim cmlesinde cmle elerinin vurgu sebebiyle daha rahat yer deitirdikleri grlmekte ve dolaysyla vurgu cmlenin her esine kayabilmektedir.
Arapada cmle eleri her ne kadar yer deitirseler de bu ou zaman gramatikal zorunluluklardan, sebeplerden dolay olmakta ve Trkedekinin aksine elerin her yer
deitirmesinde vurgu sz konusu olmayabilmektedir.
12- Trkede isim cmlesinde kullanlan baz eler fiil cmlesinde de kullanlabilmektedir. Fiil cmlesinde olup da isim cmlesinde kullanlmayan tek e nesnedir.
Arapada ise isim ve fiil cmlesinin tek ortak esi zarftr (Bulut, 2000: 129).
13- Trkede isim cmlesinin yklemi isim veya isim soylu bir kelime olduundan
dolay daima durum bildirirken Arapada ise isim cmlesinin haberinin hem isim ve isim
soylu kelime hem de fiil ve fiil soylu kelime olabilmesinden dolay durum, olu ve hareket bildirebilir.
76
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
14- Arapada isim cmlesinin eleri olan mbteda ile haberin say (nicelik) bakmndan yani mfret, tesniye ve cem olarak her zaman birbirlerine uymas gerekmektedir. Trkede ise Arapadaki gibi tesniye sigas yoktur; yani, Trkede ikilik ifade eden
kelimeler de tekildir. Yine Trkede bazen oul olan znenin tekil znesi olabilmekteyken Arapada byle bir uygulama yoktur.
rnein, znesi oul olan renciler baarldrlar cmlesi yklemin sonundaki
-lar oul eki drlerek renciler baarldr eklinde de ifade edilirken ayn cmlenin Arapas cmlesi haberi mfret olacak ekilde yani
eklinde ifade edilemez.
15- Arapada mbteda ve haberi yan yana getirerek isim cmlesi oluturulduunda
aralarnda balant kurmak iin Trkede olduu gibi ayrca bir cevher (ek) fiil getirilmez (Sevin, 2004: 98 [99 nolu dipnot]). Trkede isim cmlesi, zne ve ek fiil alm
yklemden oluur. Bu ek fiil drlebilir. Kip eki tamayan ykleme sahip isim cmleleri geni zaman ifade eder. Anlam pekitirmek veya ykleme ihtimal anlam katmak iin
de dir ek fiili kullanlabilir (Karahan, 2004: 96; Gencan, 1971: 73; Korkmaz vd., 2001:
179; Banguolu, 1990: 536).
77
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
4.2. Arapa Ve Trkede Fiil Cmlesinin Karlatrlmas

1- Arapada fiil cmlesi, genellikle fiille balayan cmledir. Arapada fiil cmlesi, isim cmlesindekinin aksine msnedden hareketle tarif edilmitir. Bu, fiil cmlesinin
msnedi olan fiilin cmle banda bulunma zorunluluundan kaynaklanmaktadr. Eer
isim cmlesinde de cmlenin msnedi olan haber de cmle banda gelseydi isim cmlesi
de msnedi esas alnarak tarif edilirdi. Trkede ise fiil cmlesi, isim cmlesinde olduu
gibi yklemi esas alnarak tarif edilmitir. Tek fark ise, isim cmlesinin ykleminin isim
ve isim soylu bir kelime olmas iken fiil cmlesinin ykleminin fiil olmasdr. Trkede
fiil cmlesinin fiilinin esas yeri cmlenin sonu olmakla birlikte cmlenin herhangi bir
yerinde de bulunabilir ve bu, cmlenin fiil cmlesi olmasn etkilemez. Arapada ise fiil
cmlesinde fiil her zaman cmlede bata bulunmak ve filden nce gelmek zorundadr.
Bu kurala uyulmadnda ise cmle fiil cmlesi olmaktan kp isim cmlesine dnr.
Arapada fiil cmlesi yaps bakmndan cmle snflandrlmas iinde deerlendirilirken, Trkede fiil cmlesi yklemi bakmndan cmle snflandrlmas iinde deerlendirilmektedir.
2- Arapadaki fiil cmlesi ile Trkedeki fiil cmlesinin elerinin sralamasnda
farklllar ortaya kmaktadr. Trkede cmlenin szdizim sralamas; zne-nesneyklem eklinde gerekleirken, Arapa fiil cmlesinin sralamas; yklem/fiil-zne/filnesne/mefl biiminde olmaktadr. Ayn anlamlar ifade eden Trke ve Arapa iki fiil
cmlesi rneini ele alalm:
TRKE E DZL
231
Ahmet
Topa
Vurdu
(2)
(3)
(1)
(3)
(2)
(1)
Zeynep
(2)
(3)
(2)
(1)
Mektup
(3)
ARAPA E DZL
123
Yazyor
(1)
YKLEM / FL: (1), ZNE / FL (2), NESNE / MEFL (3)

Grld gibi Trke yklem, cmle sonunda yer alrken; Arapa fiil/yklem
cmlenin ilk kelimesidir (sadan sola doru). Trke cmlede zne bata iken; Arapa
cmlenin znesi ikinci sradadr. Nesneler de farkl konumdadr. Her dilin farkl cmle
diziliini bozmak veya bunlar bire bir eitlemek de mmkn deildir. Zira her bir enin
yerini deitirdiimiz zaman, ya cmlenin tr deiir ya da vurgusu deiir. Bu sebeple
anlam farklar ortaya kabilir. Dolaysyla Arapa retimi ve ediniminde bu farklarn
gz nnde bulundurulmas ve mukayeseli cmle dizilii iyi bir ekilde ele alnmal ve
ok sayda rnekle desteklenmelidir (Grkan, 2001: 57-58).
3- Trkede bildirme kipinde be tane fiil varken Arapada ise mazi ve muzari
olarak iki tanedir. Muzari fiil de hl (imdiki zaman-geni zaman), mstakbel (gelecek
zaman) bildirir. Fiillerin yaln zamanlar Trkeden hareketle Arapa ile mukayese edildiinde aadaki u tablo ortaya kmaktadr:
78
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
TRKE
Bir mektup yazdm.
Bir mektup yazdm.
HKAYE
Dn bir mektup
GEM ZAMAN yazdm.
Dn bir mektup
yazdm.
RVAYET
GEM ZAMAN
Bir mektup yazmm.

Bir mektup yazmm.
Bir mektup yazmm.
Dn bir mektup
yazmm.
Dn bir mektup
yazmm.
MDK ZAMAN
GEN ZAMAN
GELECEK
ZAMAN
Bir mektup yazyorum.

(Hl) Mektup
yazmaktaym.
Bir mektup yazyorum.
Bir mektup yazarm.
Bir mektup yazarm.
Bir mektup yazacam.
Bir mektup yazacam
ARAPA
Yaln mazi fiil
Mazi fiil+
sm-i filin
meflne izafeti ve
gemi zaman karinesiyle
sm-i filin meful
yoksa; tenvinli olarak gemi zaman
karinesiyle
Yaln mazi fiil
Mazi fiil+
Anlatma fiilleriyle
birlikte
sm-i filin
meflne izafeti ve
gemi zaman karinesiyle
sm-i filin meful
yoksa; tenvinli olarak gemi zaman
karinesiyle
Yaln muzari fiil
ve gibi
yaplardan sonra
sm-i fil
Yaln muzari fiil
sm-i fil
Yaln muzari fiil
sm-i fil
Tabloda da grld gibi Trkedeki hikaye gemi zaman Arapada drt ekilde karlanmaktadr. Bunlarn ilk ikisi sadece fiil cmlesinde, son ikisi de sadece isim
cmlesinde haber olarak kullanlmaktadr.
Trkedeki rivayet gemi zaman Arapada be ekilde karlanmaktadr. Bunlarn ilk sadece fiil cmlesinde, son ikisi de sadece isim cmlesinde haber olarak kul79
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
lanlmaktadr.
Arapada yaln mazi ve mazi+, hem hikaye gemi hem de rivayet gemi
zaman ifade etmektedir. Bu fiillerin hikaye gemi ya da rivayet gemi ifade ettii,
kullanld cmledeki siyak-sibak ilikisi, anlatm slubu, lafzi ve manevi karineler vb.
ile ortaya kar.
Trkede imdiki zaman, geni zaman ve gelecek zaman ayr kiplerle karlanrken, Arapada bu zaman muzari fiille karlanmaktadr.
Yukarda tablodada grld zere, edat belirli gemi zaman eki d ve belirsiz gemi zaman eki m, fiili ek eylem du, ve harfleri gelecek zaman eki
acak karlamaktadr (ler, 2003: 64).
Trke ile Arapann zamanlar karlatrldnda u farkllklar ortaya kmaktadr (ler, 2003: 65):
Gemi zaman kiplerinde kullanlan ayn zamanda gemi zaman fiil
kkdr. Arapada fiil kkyle gemi zaman kipinin nc ahs iin ayn
olmas, Trkedeki fiil kk + gemi zaman ekine gre yapsal farkllk
gstermektedir. Sz konusu kipinin dier ahslara gre ekimi vardr.
Arapada yakn gemi iin kullanlan + bileik yaps Trkenin
yaln zamanlarndan belirli gemi zaman karlamaktadr.
Arapada imdiki, geni ve gelecek zaman iin kullanlmaktadr.

Dolaysyla bu yapdaki ) ( Trkenin zaman eki yor, -r,acak
eklerini karlamaktadr.
kipinin Arapada gelecek zaman iin kullanlmasnn Trkede benzeri

yoktur.
ki dilin zamanlar arasndaki bu farkllklardan dolay anadili Trke olan bir kimsenin Arapann zamanlarn renmede birtakm zorluklar yaayaca muhtemeldir.
Muhtemel zorluklar unlardr (ler, 2003: 65-67):
Arapann zamirlerinin saysnn (14) Trkenin zamirlerinden (6) bir hayli fazla
olmas, gerek gemi zaman kipi , gerekse imdiki zaman, geni zaman,
ve gelecek zaman kipi nun ekim ve kullanmlarnda rencilerin balang ve orta dzeyde glkle karlamasna yol aacaktr. nk renciler, sz
konusu fiil kullanmlarnda anadilinde olmayan ikil ve diil zamirlerine gre fiil
ekimiyle karlaacaklardr.
Trkenin yaln zamanlarndan belirli gemi zamann Arapada hem ,
hem de + bileik yapsyla karlanmas yapsal ve anlamsal gle
yol aacaktr. Dolaysyla rencilerin iki yapy birbirinin yerine yanl bir ekilde kullanmas beklenmektedir.
Trkede ok kullanlan belirsiz gemi zamann Arapada birebir karl olmamas, rencileri dndklerini Arapa ifade ederken farkl kullanmlara
sevkedecektir. Esasen Araplar, bizim belirsiz gemi zaman kipiyle ifade ettiimizi belirli gemi zaman kipi ) ( ile ifade etmektedirler.
Dolaysyla rencinin balangta kipini belirli gemi zaman olarak

renmesi zihninde bir karkla yol aacak ve belirsiz gemi zamanda ifade
80
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
etmek istediini kimi zaman + ) ( veya + +

( ) kipiyle dile getirmesine neden olacaktr.
Arapann + + bileik yaps yalnzca Trkenin belirsiz gemi

zaman hikyesini; + bileik yaps imdiki zamann hikyesini
karlamaktadr. Bu durum rencinin anadilinde kulland eitli bileik
zamanl yaplarn Arapada karln bulamamasna yol aacak ve dolaysyla
kendisini ifade ederken bir takm glklerle karlamasna neden olacaktr.
kipinin imdiki zaman, geni zaman ve gelecek zaman iin kullanlmas
ayn genin farkl ortamlar iin kullanlmas durumudur. Bu durum, anadili
Trke olanlar ayn geyi farkl ortamlarda kullanma glyle kar karya
getirecektir. Ancak bu zorluk anadili Arapa olanlarn Trke renmeleri durumunda daha fazla olacaktr. nk onlar farkl ortamlar iin farkl geler kullanmakla kar karya kalacaklardr.
kipi anadili Trke

Arapada gelecek zaman iin kullanlan tenvinli
olanlar iin yeni bir durum olacaktr. Bu kipin, gelecek zaman iin kullanlan
ile + / kiplerinin yansra kullanlacak olmas ayn
anlamda kullanlan eitli yaplar ayrt etme glne yol aacak, ayrca
gelecek zaman iin Trkede karl olan + / kipinin daha
fazla kullanlmasna neden olacaktr. Baka bir deyile anadili Trke olanlar
kipini + / kipine nazaran daha az kullanma eiliminde
olacaktr.
Bu mukayesede yalnzca yaln fiiller ele alnm; tasarlama (dilek) kiplerine, bileik
yaplara alamann hacmini arttracandan ve bunlar ele alan almalar olduundan
dolay yer verilmemitir (Geni bilgi iin bkz.: M. imek, 1997: 147-158; ler, 2003:
65-67).
4- Trkede fiil cmlesinde gerek, gizli ve szde zne olmak zere eit zne
grlmekteyken Arapada ise nib-i fili de fil hkmnde kabul edersek iki tanedir.
Trkedeki gerek zne fiilin atsna gre belirlenir. Etken, dnl ve ite fiillerle
kurulmu cmlelerin zneleri gerek znedir. Bunun Arapadaki karl ayn atl fiillerle kurulmu olan sarih isim olarak bulunan fildir.
Ali okula gitti.

Trkedeki yklemin sonundaki ahs eki olan gizli zne Arapada fiilin sonuna
eklenen ak ve gizli zamirdir.
Bahede top oynadk.

( )
Yolculuk yapyor. (O)
Trkedeki szde znenin Arapadaki karl nib-i fildir. Her iki dilde de bu
eler edilgen/mechl fiil ile kullanlr.
Talep kabul edildi.

5- Trkede fiil cmlesinin tmleleri nesne, dolayl tmle ve zarf olmak zere
tanedir. Trkedeki nesnenin Arapadaki karl mefln bihtir. Belirtili nesne,
mefln bihin bana harf-i tarif ( )getirilirek yaplr. Belirtisiz nesne de ise mefln
bih harf-i tarifsiz olarak kullanlr.
81
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
Muhammet kitab okudu.
Muhammet (bir) kitap okudu.
Trkedeki dolayl tmle grevi gren kelime, Arapa ayn ileve sahip harf-i cer
denilen bir isimle beraber ya da zarf ve onu takip eden mecrur bir isim (Grkan, 2001: 59)
ile karlanr. Ynelme hali eki -a/-e harf-i ceri, bulunma hali eki -da/-de harf-i
ceri ve uzaklama/ayrlma hali eki -dan/-den ise / harf-i ceriyle ifade edilebilir.
Ali tiyatroya gitti.

Ali durakta bekliyor.
Ali niversiteden mezun oldu.
Trkede zarf ilevi gren kelime Arapada mefln fh, mefln lieclih,
mefln mutlak, mefln maah ve hl ile karlanr.
Tren saat bete hareket edecek.

Kitap almak iin ktphaneye urad.
Adam bana bir kere bakt.
Ali, gn doarken geldi.
e yryerek giderim.
6- Arapadaki mefllerin bir ksm Trkede karlanabilirken, bir ksm da tam

olarak karlanamamaktadr. Aada da grld gibi mefller Trkede tmlelere
tekabl etmektedir.
a. Mefln bih
: Nesne
b. Mefln mutlak
: Zarf tmleci
c. Mefln lieclih
: Zarf tmleci
d. Mefln fh
: Dolayl tmle, zarf tmleci
e. Mefln maah
: Zarf
Muhammet kitab okudu.

Ali, gn doarken geldi.
Kitap almak iin ktphaneye urad
Ali durakta her gn bekliyor.
e yryerek giderim.
7- Arapada cmlenin eleri, cmledeki grevlerinden ve irablarndan tannr

(Hasan, ty.: I, 72). Cmle elerinin dzenlenmesine, cmle anlamnn oluturulmasna
katkda bulunan irab sayesinde; birden fazla anlam tamas muhtemel olan bir lafzn
cmle ierisinde hangi anlamyla tebarz ettiini, cmlenin hangi esi olduunu tespit
etmek mmkndr (Kaya, 2000: 76). Trkede ise, cmle eleri, cmledeki grevleri
yan sra aldklar eklerle de tannr. zne ve belirtisiz nesne ise ek almadklarndan dolay
cmle iindeki grevlerinden tannrlar.
Aadaki Arapa cmlede geen kelimesi cmle iindeki farkl ilev
grmesine gre yani farkl e olmasna gre irb almaktadr.
82
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
Hilal kt.
nsanlar hilali seyretti.
Topluluk, hilale sevindi.
kelimesi birinci cmlede fil olduundan dolay merf, ikinci cmlede

sarih mefln bih olduundan dolay mansup, nc cmlede ise ayr-i sarih
mefln bih olduundan dolay mecrurdur. Grld zere kelimenin cmle iinde
hangi e olduu o kelimenin irabndan anlalabilmektedir. Hilal kelimesi, birinci
cmlenin Trkesinde zne konumunda olduundan ek almam, ikinci cmlede belirtili nesne olduundan i ekim ekini alm ve nc cmlede ise dolayl tmle olduundan dolay e ekim ekini almtr. Arapada harekelerin yapt grevi, Trkede
kelimelerin sonlarna eklenen ekler yapmaktadr.
Aadaki tabloda Trke fiil cmlesinde bulunan elerin cmle iindeki grnmlerinin Arapada nasl olutuunu gstermeye alalm.
TRKE
ARAPA
ELER CMLE NDEK
ELER
GRN
Yklem
Genel olarak cmlenin Fiil
sonunda yer alr ve kelimenin yapsnn fiil soylu
olmasndan
anlalr.
Sonuna ahs ekleri gelir
veya yaln haldedir.
zne
Belirtili
Nesne
Belirtisiz
Nesne
Dolayl
Tmle
Ek almaz ve cmlede
bata gelir.
Kelimenin sonuna ,i; u, ekim ekleri eklenir
ve yklem ile zne arasnda gelir.
Ek almaz ve yklem ile
zne arasnda gelir.
Kelimenin sonuna e, de, -den ekleri eklenir ve
zne ile nesne arasnda
gelir.
Ekli-eksiz kelime, kelime
gruplar ve tamlama olarak zne ile nesne arasnda gelir.
Fil
Mefln bih
Mefln bih
CMLE NDEK GRN

Cmlenin banda gelir ve
kelimenin yapsnn fiil soylu
olmasndan anlalr. Mazi ve
muzari fiilde ahs ifadesi,
fiilin
yaln
olmasndan,
merf veyahut da fiilin sonuna eklenen muttasl zamirlerden anlalr.
Cmle ierisinde fiilden sonra
merf olarak gelir.
Harf-i tarifli ve mansub olarak cmlenin sonunda gelir
Harf-i tarifsiz ve mansub olarak cmlenin sonunda gelir.

rab
bakmndan kelimenin
Bana
sonu mecrur olur ve cmle
gelmi kelime sonunda bulunur.
grubu
Mefln mut- rab bakmndan kelimenin
Zarf
lak,
Mefln sonu merf, mansb ve
lieclih, Mefln mecrr olabilir. Cmle olarak
fh,
Mefln da gelebilir.
maah, Hl
8- ekimli fiillerdeki kii ekleri ayn zamanda cmlenin znesi olduundan dolay
ahs zamirleri kullanlmayabilmektedir (Abatay vd., 2003: 33; Gencan, 1971: 121;
Edizkun, 1992: 333). rnein, Onu sabahleyin bahede grdm cmlesinde, cmlenin
83
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
yklemi olan grdm fiiline eklenmi olan -m kii eki ben ahs zamirine tekabl
edip zne grevindedir. Eer cmlede dikkat ahs (zne) zerine ekilmek ve ahs pekitirilmek istendiinde kii zamiri olan zneleri cmlede zikretmek gerekir (Edizkun,
1992: 333; Gencan, 1971: 121; Abatay vd., 2003: 34; Banguolu, 1990: 539). rnein,
Seni ok seviyorum cmlesinde eer zne vurgulanmak, ne karlmak istenirse cmleye ben ahs zamiri eklenerek cmle Ben, seni ok seviyorum eklinde sylenir.
Arapada da buna benzer bir durum vardr. Bir fiil cmlesinde fil, fiile takdim edildiinde oluan isim cmlesinde baa geen munfasl zamir mbteda olur ve bylece
mbteda tahsis anlam ifade eder; baka bir ifadeyle de mbteda ne karlr, vurgulanr
(el-Him, 1984: 181).
rnein,
( Bu sabah retmenimi okulun
bahesinde grdm cmlesi
eklinde isim
cmlesine evrildiinde mbteda (zne) ne karlr ve Ben, bu sabah retmenimi
okulun bahesinde grdm anlamna gelir. Arapann bu hususta Trkeden farkllk
gsterdii tek nokta fiil cmlesinin filinin fiile takdimi ile cmlenin bana getirilen
munfasl zamir vastasyla fiil cmlesinin isim cmlesine dntrlmesidir. Trkede
cmle, Arapann aksine isim cmlesine dnmez ve fiil cmlesi olarak kalr.
9- Trkede tmleler, Arapadaki mefllere gre cmle ierisinde yer deitirme bakmndan daha esnektir. Arapada cmle ierisinde yer deitirme bakmndan en
esnek olan mefl, mefln fhtir (Bkz.: Abdullatf, 2003: 153). Mefln bih, mefln
lieclih ve mefln mutlak da cmle ierisinde asli yerlerinin dnda cmle ierisinde
farkl yerlerde bulunabilirken; mefln mutlak daima cmle sonunda gelmektedir.
10- Trkede bir fiil cmlesinde birden fazla zne, nesne, tmle bulunur; ama
yklem daima bir tanedir. Arapada fiil cmlesinde fiil ve fil tektir; ilk filden sonra
gelen fil grevindeki kelimeler fil deil, filin matfun ileyhi olarak kabul edilirler.
Mefl ve hl birden fazla olabilir.
11- Arapa ve Trkede fiil cmlesinin en nemli esi fiil/yklemdir. Zira her iki
dilde de fiil cmlesinde hkm bildiren edir.
12- Trkede fiil cmlesinin ykleminin yer deitirme bakmndan Arapa fiil
cmlesinin fiiline oranla daha esnek olduu grlmektedir. Trkede yklemin esas yeri
cmlenin sonu olmakla birlikte yklem cmlenin banda ve sonunda bulunur ve bu durum cmlenin fiil cmlesi olma durumunu bozmaz; yani cmle yine fiil cmlesidir. Yklemin sonda deil de cmlenin herhangi bir tarafnda bulunmas fiil cmlesini devrik fiil
cmlesine dntrr. Arapada ise fiil cmlesinin fiili bata bulunmak zorundadr. Fiil,
ayet filden sonra gelecek olursa bu cmle fiil cmlesinden isim cmlesine dnr.
Ayrca, Arapada fiil cmlesinin fili dndaki dier eleri fiilden nce gelseler bile
cmle yine fiil cmlesi olarak kabul edilmektedir.
13- Trkede fiil cmlesi sadece ekimli bir fiilden oluabilir. nk bu ekimli fiil ayn zamanda cmlenin znesi olan ahs ekini de bnyesinde barndrmaktadr. rnein, sadece ekimli bir fiilden oluan Geldim cmlesinde geldi gemi zamanl bir
yklem ve m ahs eki de cmlenin znesidir. Benzer bir durum Arapada vardr. e
kimli bir fiilin sonuna ilave edilmi muttasl zamirler fil konumundadr. rnein,
cmlesinde fiil ve
muttasl zamiri de fildir.
14- Arapada fiil cmlesinin filinin her ne kadar drlebilecei ynnde grler olsa da esas olan cmlenin iki temel esinden biri olan filin cmle ierisinde bulunmasdr. Trkede ise fiil cmlesinin znenin cmleden drlebildii durumlar vardr.
15- Arapada fiil cmlesinin bir esi olan nib-i fil, her ne kadar filin hkmne
84
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
tabi olsa da, bir fil gibi deerlendirilmemi; mefl gibi amel ettii sylenmitir. Zira
mefl gibi nib-i fil de etkileyen deil etkilenen edir. Nib-i filin Trkedeki karl olan szde zne ise ounlukla bir zne tr kabul edilmitir. Bunun yannda edilgen
atl fiillerle kurulmu fiil cmlesinde szde zne olarak bulunan enin esasnda nesne
olduunu syleyenler de bulunmaktadr. Gerek Arapada gerekse de Trkede
mechul/edilgen atl fiillerle kurulmu fiil cmlelerindeki nib-i fil ve szde znenin
mefl/nesne gibi deerlendirilmesi parelellik arz etmektedir. Arapada fiil cmlesinin
bir esi olan nib-i filin kullanlmasnn birok sebebi vardr. Bunlardan Trkedeki
szde zne ile ayn amala kullanlan tek ortak nokta, cmlede fil/zne yerine yaplan
iin yani fiilin/yklemin n plana karlmasdr.
16- Arapa ve Trkede fiil cmlesi, isim cmlesine gre daha fazla kullanlmaktadr (Abatay vd., 2003: 70; el-Crim, 2000: 392).
17- Arapada fiil cmlesi fiil ile balar; nk Arapada fiil cmlesinde ne karlmak istenen olay yapan yani fil deil, meydana gelen olay yani fiildir. Bu itibarla,
Arapann eylem-merkezli bir dil olduu sylenebilir. Trkede yklem he ne kadar
bata bulunmasa ve zne-merkezli bir dil olsa da, fiil cmlesinde Arapadaki gibi esas
olan znenin deil, yklemin ne karlmasdr (Cndiolu, 2005: 38; el-Crim, 2000:
392). Baka bir ifadeyle, Arapa ve Trkede fiil cmlelerinin yaplar, yklemlerinin
yerleri farkl olsa da fiil cmlesinde eylem ne karlr, vurgulanr.
18- Trkede fiil cmlesinde e dmesi olabilir; zne, yklem ve dier eler
cmleden drlebilir (Bkz.: Gencan, 1971: 121-122; Edizkun, 1992: 330; Erkul, 2004:
24, 27; Sara, 2006: 68, 74). Arapada da fiil cmlesinde e dmesi (hazf) olabilir; fiil,
mefln bih, hl, temyiz, mstesna cmleden drlebilir. Fil, cmlenin temel unsurundan biri olsa da, cmleden drlebilir ynnde grler de vardr. Grld zere,
sebepleri ve amalar farkl olsa da Arapa ve Trkede fiil cmlesinin elerinin drlmesi her iki dilin ortak zelliklerindendir.
19- Arapa ve Trkede fiil/yklem ile fil/zne arasnda ahs ve say bakmndan
baz uygunluklar bulunmak zorundadr. Arapada isimlerde cinsiyet ayrm olduundan
dolay isimler mzekker ve mennes ikiye ayrlrlar. Trkede ise isimlerin cinsiyeti
sz konusu deildir. Bununla birlikte isimlerin gsterdikleri varlklar erkek ya da dii
olabilir. rnein, horoz eril, tavuk diildir. Yine hayvanlarn cinsiyetlerini belirtmek iin
ismin bana erkek ve dii kelimeleri getirilir. rnein, bir kedinin cinsiyetini belirtmek
iin erkek kedi veya dii kedi denir (Aksan, 1980: II, 89). Grld zere, Arapa ile
Trke bu bakmdan birbirlerinden farkllk gstermektedir. rnein, Trkede retmen kelimesi hem erkek hem de kadn iin kullanlrken; Arapada bu kelime, cinsiyet
ayrm olduundan dolay ve kelimeleriyle karlanr. Trkede isimler tekil ve
oul olmak zere ikiye ayrlrken; Arapada isimler mfred, tesniye ve cemi olmak
zere e ayrlr. Bu noktada Trkede Arapadaki tesniyelik (ikilik) olmad, Arapada isimlerde oulluk say bakmndan ve zeri iken, Trkede ise oulluk iki ve
zeridir. Arapa kelimesi Trkeye iki retmen veya retmenler olarak
evrilir. Ayrca Trkede ekimli fiillerin tekil ve oul ekimi olmak zere toplam alt
taneyken; Arapada ise mfret, tesniye ve cemi olmak zere fiillerin on drt ekimi vardr. Trkede Arapadaki gibi fiilin tesniye ekimi yoktur.
Arapada fil, mfret, tesniye veya cemi olsun fiil daima mfret olur. Trkede
ise, genel olarak, zne tekil ise yklem de tekil, zne oul ise yklem de oul olur.
85
KARILATIRMA
ZBEYT NALAKAN
renci kitap okuyor.
ki renci/renciler kitap okuyor.
renciler kitap okuyor / okuyorlar.
Arapada ayr-i kil cemi filin, mfret ve mennes fiili olur. Trkede ise, cansz oul znelerin, hem tekil hem de oul fiili olabilir.
Kalemler krld /krldlar.
Arapada fil, insan vcudunda iki tane olan organsa, mfret ve mennes fiili olur.
Trkede zne ise oul organ ismi ise yklem tekil olur. Arapada fil, cemi organ
ismiyse ayr-i kil cemi gibi kabul edilir ve mfret ve mennes fiili olur.
Kulaklarm duymuyor.
Muhammetin dileri krld.
Arapada fil, cemi ismi ise fiil hem mzekker hem de mennes olarak mfret
olarak gelir. Trkede ise zne, tekil veya oul topluluk isimi ise fiil, ou zaman, tekil
olarak gelir; ayrca ok az da olsa oul olarak gelir.
stanbulu Trkler fethetti.
86
CMLE KALIPLARI
5.
ZBEYT NALAKAN
ARAPADA SIK KULLANILAN SM VE FL CMLES KALIPLARI
5.1. sim Cmlesi Kalplar

CMLE KALIBI
RNEK CMLE
M+H
M + H (sim cmlesi)
M+ H (Fiil cmlesi)
M + H (Zarf)
M + H (Cr-mecrr)
MH (ibih cmle) + MM (Nekre)
MH (Soru ismi) + MM
M (Sla cmlesi) + H
M (Mevvel mastar) + H
M (Kem-i haberiyye) + H
MH (ibih cmle) + MM (Habere ait

zamir tayan)
M: Mbteda,
H: Haber,
MM : Muahhar mbteda,
MH: Mukaddem haber
87
CMLE KALIPLARI
ZBEYT NALAKAN
5.2. Fiil Cmlesi Kalplar
CMLE KALIBI
RNEK CMLE
F + Fa
F + Fa + M
MF + NF
F + MM (Zahir isim-Fiile bitiik zamir)

+ MFa
MM (Zahir isim+Munfasl zamir) + F

+ MFa
F: Fiil
Fa: Fil
M: Mefl
NF: Nib-i fil
MF: Mechul fiil
MM: Mukaddem mefl
MFa: Muahhar fil
88
SONU
6.
ZBEYT NALAKAN
SONU
Arapa ile Trke farkl dil ailelerine mensup iki farkl dildir. Bu farkllk, iki dilin
szdizimini ve szdizimi zelliklerinin de farkl olmasna yol amtr. Her iki dilde ok
sayda farkl cmle yap ve eidi olsa da temel cmle yaps isim ve fiil cmlesi olarak ikiye ayrlmaktadr.
Arapa cmle diziliinin temel mantalitesi, asl eden tali eye doru cmle elerinin sralanmas iken, Trkede ise tali eden asl eye doru olan e dizilii eklindedir. Baka bir ifadeyle syleyecek olursak, bir Arap nem verdiini cmlenin banda zikreder, bir Trk ise nem verdiini cmlenin sonuna saklar.
Trkede isim ve fiil cmlesinin her ikisi de yklem esas alnarak tasnif ve tarif
edilmektedir. Baka bir ifadeyle, cmlenin isim veya fiil cmlesi olmas cmlenin ykleminin isim veya fiil soylu bir kelime olmasna baldr.
Arapada ise cmle tasnif ve tarifinde esas olan cmlenin balad kelime trnn
ne olduudur. Bunun iin isimle balayan cmleye isim cmlesi, fiil ile balayan cmleye
ise fiil cmlesi denilir. Gnmzde baz Arap dilcileri cmlenin tasnifinde ve tarifinde cmlenin ne ile baladnn deil, msnedin isim veya fiil soylu bir kelime olduunun esas alnmas gerektiini dile getirmektedirler. Bu anlay, Trkenin cmle tasnif ve tarifi ile ayndr. Her ne kadar cmle konusunda bu tr yeni alm ve anlaylar olsa da temel ve klasik
grler ve kurallar hala kullanmdadr ve ar basmaktadr.
Trke isim ve fiil cmlesi yap ve e says bakmndan aynilik gstermektedir.
Trkede isim ve fiil cmlesinde ayn e isimleri kullanlmaktadr. Arapada ise isim ve
fiil cmlesi hem yap hem de e says bakmndan farkldr. Arapada isim ve fiil cmlesinde farkl e isimleri kullanlmaktadr.
Arapada isim cmlesinde mbteda, Trkede ise yklem n plana karlmaktadr.
Arapada ve Trkede fiil cmlesinde fiil/yklem n plana karlmaktadr. Arapa ve
Trkede isim cmlesinin dizilileri birbirine benzerken, fiil cmlesinin dizlileri farkllk
gstermektedir.
Arapa ve Trkede isim ve fiil cmlelerinin eleri temel dizililerinden farkl olarak dizildiklerinde birtakm anlam farkllklar olumaktadr. Cmle vurgusu her iki dilde
de olan bir husustur. Cmle vurgusunun, Arapada genel olarak cmlenin banda, Trkede ise cmlenin sonunda olduu kabul edilmektedir.
Arapada kelimelerin cmle ierisinde hangi e pozisyonunda olduklar kelimelerin
irablarndan anlalrken, Trkede ise bu durum cmle ierisindeki kelimenin eksiz olmasndan veya hangi eki aldndan anlalr.
Arapa ve Trkede fiil cmlesinin en nemli esi fiildir. Fiil, bir eylem bildirdii
gibi zaman da ifade eder. Arapa ve Trkede fiillerin zamanlar karlatrldnda benzerlik ve farkllklarn olduu grlmektedir.
Son olarak, iki dile ait isim ve fiil cmleleri karlatrldnda birtakm benzerlik ve
farkllklarn olduu grlmektedir. Dil renim ve retiminde cmlelerin bu farkl ve
benzer zelliklerin gz nnde bulundurulmas nemli kolaylklar salayacaktr.
89
KAYNAKA
ZBEYT NALAKAN
KAYNAKA
ABATAY, N., ZEL, S., AM, A., 2003, Trkiye Trkesinin Szdizimi, 2.bask, Papatya
Yaynclk, stanbul, 134s.
ABDULAN, AHMED ABDUL-AZM, 1990, el-Mustalahun-nahv, Drus-sekfe
lin-ner vet-tevz, byy., 222s.
ABDULLATF, M., H., 2003, Binul-cumletil-arabiyye, Dru arb lit-taba ven-ner
vet-tevz, Kahire, 410s.
ABDULLATF, M., H., MER, A., M., ZEHRN, M., N., 1994, en-Nahvul-ess,
4.bask, Drus-selsil lit-taba ven-ner, Kuveyt, 656s.
AKAY, ., 1994, Arapa ve Trke Seslerin Telaffuzu ve Aralarndaki likiler, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Ezurum.
AKSAN, D., 1979, Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim, 2.bask, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara, I-III.
AKYZ, V., 1995, Arapada Fiil Zamanlar, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 507s.
el-ANTK, M., ty., el-Minhc f kavid vel-irb, 8.bask, Dru-arkil-arab, BeyrutLbnan, 296s.
ATK, A., ty., lmul-men beyn bed, yy., 669s.
el-BB, C., D., el-Hasisul-bunyeviyye lil-fil vel-ism, http://www.awudam.org/trath/08/turath08-004.htm (20.10.2006).
BANGUOLU, T., 1990, Trkenin Grameri, 3.bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara,
628s.
BERGSTRSSER, G., 1994, et-Tatavvurun-nahv lil-luatil-arabiyye, (Gzden geiren
ve notlandran: Ramazn Abdud-tevvb), 2.bask, Mektebetul-hnc, Kahire, 231s.
_____, 2006, Sm Dilleri Tarihi, (haz. Hulusi Kl-Eyyp Tanrverdi), 1.bask, Anka Yaynlar, stanbul, 160s.
BOSTANCI, A., 2004, Arapada Dua slbu, Nsha arkiyat Aratrmalar Dergisi,
Yaz 2004 (14), ss.25-48.
BULUT, A., 2000, Arap Dili Aratrmalar I Sesler Lugav bdl lk Sga Meselesi Terkb
tikkn Snr, 1.bask, Alfa, stanbul, 212s.
el-CRM, A., 2000, el-Cumletul-filiyye essut-tabr fil-luatil-arabiyye, elCrimiyyt, 3.bask, Daru-urk, Kahire, ss.392-395.
el-CRM, A., EMN, M., 1964, en-Nahvul-vdh, Drul-merif, Msr, I-III.
_____, 1999, el-Belatul-vdha (e-erh), Drul-merif, byy., 308s.
el-CURCN, ABDULKHR., 1978, Delilul-icz, Drul-marife lit-taba ven-ner,
Beyrut, 428s.
el-CURCN, AL B. MUHAMMED, 2003, Kitbut-tarft, 1.bask, Drun-nefis, Beyrut, 476s
CNDOLU, D., 2005, Kuran evirilerinin Dnyas, Kakns, stanbul, 264s.
AKIR, M., 1994, Sibeveyh retim Yntemi ve Koyduu Baz Nahiv Kurallar,
Anadolu Matbaas, zmir, 152s.
ELEB, R., MFTOLU, N., H.,1996, Teshlul-bela, Anadolu Matbaas, zmir,
(52+134)s.
ENL, M., S., 1999, Arapa Fiil ekimleri ve Sarf Bilgisi, Bakanlar Matbaaclk, Erzurum, 424s.
90
KAYNAKA
ZBEYT NALAKAN
RT, M., M., 2006, Arapa Dilbilgisi Nahiv, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
Yaynlar, stanbul, 453s.
_____, 1995, Arapada Cmle Kuruluu ve Tercme Teknii, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 173s.
ed-DAKR, A., ty., Mucemun-nahv, Mektebetul-kym, Kum, 439s.
DUYMAN, R., 1984, Uygulamal Kompozisyon Bilgileri, Seda Yaynlar, stanbul, 317s.
EDZKUN, H., 1992, Trk Dilbilgisi, 4.bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 407s.
EREN, C., 2000, Modern Tercme Metodlarna Giri (Arapa-Trke/Trke-Arapa), Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlar, Erzurum, 208s.
ERGN, M., 2002, Trk Dil Bilgisi, Bayrak Yaynevi, stanbul, 407s.
ERKUL, R., 2004, Cmle ve Metin Bilgisi, An Yaynclk, Ankara, 184s.
el-ESTERBD, RADYYUDDN MUHAMMED B. EL-HASAN, 1978, erhur-rad
alel-kfiye, Cmiatu Kr Ynus, byy., I-IV.
el-FKH, ABDULLAH B. AHMED, 1993, erhu kitbil-hudd fin-nahv, 3.bask,
Mektebetu vehbe, Kahire, 342s.
FEYYZ, S., 1995, en-Nahvul-asr dellun mubsitun li kavidil-luatil-arabiyye,
1.bask, Merkezul-ehrm lit-terceme ven-ner, Kahire, 375s.
FURAT, A., S., 1996, Arap Edebiyat Tarihi I, stanbul niversitesi Yayn, stanbul, 365s.
GENCAN, T., N., 1971, Dilbilgisi, 2.bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, stanbul, 502s.
GLENSOY, T., 2000, Trke El Kitab, 1.bask, Aka Yaynlar, Ankara, 638s.
GNE, S., 2002, Trk Dili Bilgisi Tarih Geliim, Ses, Kelime ve Cmle, 6.bask, Yy.,
zmir, 380s.
GRKAN, N., 2001, Arapa ve Trkede Szdizimi/Cmle, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 8, ss.51-76.
EL-ALYN, M., 1968, Cmiu-dursil-arabiyye, 10.bask, ntirtu Nasr Husrev,
Tahran, I-III.
HLS EFEND, RVNLI MEHMED, 1998, Telhisun-nahv, (Hzr. Kenan DemirayakM. Sadi enli), Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 97s.
HRN, A., 2001, el-Eslbul-iniyye fin-nahvil-arab, 5.bask, Mektebetul-hnc, Kahire, 232s.
HASAN, A., ty., en-Nahvul-vf, 3.bask, Drul-merif, Msr, I-IV.
el-HM, A., 1984, Cevhirul-belga fil-men vel-beyn vel-bed, 2.bask, Kahraman Yaynlar, stanbul, 428s.
_____ , 1998, el-Kavidul-essiyye lil-lugatil-arabiyye, 1.bask, el-Mektebetulasryye, Beyrut, 360s.
el-HL, M., A., 2000, Arapa retim Metotlar, (ev. Cihaner Akay), Bizim Bro
Basmevi, Ankara, 144s.
BDE, M., ., ty., el-Cumletul-arabiyye mkevvintuh envuh tahlluh, 2.bask,
Mektebetul-db, Kahire, 208s.
BN AKL, BAHUDDN ABDULLAH, 1964, erhu bn Akl, 14.bask, ntirtu Nsr
Husrev, Tahran, I-II.
BN CNN, EBUL-FETH USMN, 2001, el-Hasis, 1.bask, Drul-kutubil-ilmiyye,
Beyrut, I-III.
BN HALDN, ABDURRAHMN B. MUHAMMED, ty., Trhu bn Haldn, 4.bask,
Dru hyit-Tursil-Arab, Beyrut-Lbnan, I-VII.
BN HALL, AHMED KR, 1999, Tebsratut-tullb f ilmil-irb, (Hzr. Kenan
Demirayak-M. Sadi enli), Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Yayn,
134s.
BN HM EL-ENSR, C., 1210, Munil-lebb an kutubil-erb, 4.bask, ntirtu
91
KAYNAKA
ZBEYT NALAKAN
seyyidi-uhed, Kum, I-II, 1013s.

_____ , 1950, Katrun-ned ve bellis-sed, 5.bask, Matbaatus-sede, Msr, 383s.
_____ , ty.(a), el-rb an kavidil-irb ve tercmesi, (hzr. Kenan Demirayak-M. Sadi
enli), yy., byy., (56+86)s.
_____ , ty.(b), erhu uzriz-zeheb f marifeti kelmil-arab, Mektebetus-sade, Msr,
480s.
_____ , ty.(c), Evdahul-meslik il elfiyyeti bn Mlik, Menrtul-mektebetil-asriyye,
Beyrut, I-II.
BN MLK, CEMLUDDN MUHAMMED B. ABDLLAH, 1990., erhut-teshl,
1.bask, Hicr lit-taba ven-ner vet-tevz, byy., I-IV.
BN YA, MUVAFFAKUD-DN B. YA B. AL, ty., erhul-mufassal, elMektebetut-tevfkiyye, Kahire-Msr, I-IV.
BN- HALDN, ABDURRAHMN B. MUHAMMED, 2004, Mukaddime, ev. Halil
Kendir, Yeni afak Promosyonu, stanbul, I-II.
BNUL-ENBR, EBUL-BEREKT ABDURRAHMN B. MUHAMMED B. EB
SAD, ty., Kitabu esrril-arabiyye, Matbtul-mecmail-ilmiyyil-arab bi
Dmek, byy., 496s.
BNUS-SERRC, EB BEKR MUHAMMED B. SEHL, 1999, el-Usl fin-nahv,
Muessesetur-risle, 4.bask, Beyrut-Lbnan, I-III.
BRAHMOLU, N., 1999, Arap Dilinde Cmleler ve Kurulu Yollar, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Bursa.
LER, E., 2003, Arapa ve Trkede Zamanlar-Kartsal zmleme, Nsha arkiyat
Aratrmalar Dergisi, K 2003 (8), ss.55-68.
KABVE, F., 1989, rbul-cumel ve ebhil-cumel, 5.bask, Drul-kalemil-arab, Halep, 397s.
KARAHAN, L., 2004, Trkede Sz Dizimi, 7.bask, Aka Yaynlar, Ankara, 192s.
KAVRUK, H., SALMAN, R., ZTRK, A., AYDIN, G., UUR, H., KARAGZ, N.,
2001, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm, 2.bask, Uurel Matbaas, Malatya, 258s.
KAYA, M., 2000, Dilbilim ve Anlama Etkisi Asndan Arap Dilinin Balca zellikleri,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Erzurum.
KOAK, ., 1992, Arapa Dilbilgisi (Szdizimi), ADTCFY, Ankara, 316s.
KORKMAZ, Z., 2003, Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1224s.
KORKMAZ, Z., ERCLASUN, A., B., ZLFKAR, H., PARLATIR, ., AKALIN, M.,
GLENSOY, T., BRNC, N., 2001, Trk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, 5.bask,
Yarg Yaynevi, Ankara, 546s.
MAKSUTOLU, M., 1969, Arapa Dilbilgisi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 360s.
MECMAUL-LUATL-ARABYYE,
http://www.arabicacademy.org.eg/FrontEnd/search.aspx (03.06.2008)
MEKTEBETU TENSKT-TARB, http://www.arabization.org.ma/Dictionnaire.asp
(03.06.2008)
_____, http://www.arabization.org.ma/Dictionnaire.asp?m=menu4.gif (03.06.2008)
MUBREK, M., 1992, Kavidul-luatil-arabiyye, 3.bask, e-eriketul-alemiyye lilkitb, Beyrut-Lbnan, 306s.
el-MUBERRED, EBUL-ABBS MUHAMMED B. YEZD, ty., el-Muktadab, lemulktb, byy., I-IV.
MULSE, Mahmd Husn, 1997, en-Nahvu-f, Muessesetur-risle, Beyrut, 616s.
92
KAYNAKA
ZBEYT NALAKAN
NREDDN, HASAN MUHAMMED, 1996, ed-Dell il kavidil-luatil-arabiyye,

1.bask, Drul-lumil-arabiyye, Beyrut-Lbnan, 264s.
ZBALIKI, N., R., 1996, Arap Dilinde Zaman Asndan Fiiller, Anadolu Matbaaclk,
zmir, 216s.
er-RCH, A., 2000, et-Tatbkun-nahv, 3.bask, Drul-marifetil-cmiiyye, skenderiye, 446s.
er-RF, M., S., 1997, Trhu dbil-arab, 1.bask, Mektebetul-mn, byy., I-II.
SLH, ABDURRAHMN EL-HCC, 1996, el-Cumle fi Kitbi Sbeveyh, Mecelletu
mecmeil-lugatil-arabiyye, 78, ss.98-113.
es-SLH, S., 2004, Dirstu f fkhil-lua, 16.bask, Drul-ilm lil-melyn, Beyrut,
400s.
SARA, M., A., Y., 2006, Klsik Edebiyat Bilgisi Belgat, 4.bask, Gkkubbe, stanbul,
326s.
SARICA, S., GNDZ, M., ty., Gzel Konuma Yazma (Kompozisyon), Fil Yaynevi,
stanbul, 443s.
es-SEKKK, EB YAKB YSUF B. EB BEKR MUHAMMED B.AL, 2006,
Mifthul-ulm, el-Mektebetu-mile 2.0.
ES-SEMERR, ., 2001, Arapada Fiil ve Fiil Sistemi, (ev. Ahmet Bostanc), Sakarya
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 3, ss.351-358.
SEVN, R., R., 2004, Arap Dilinde Cmle Yaps ve Biimi, Yaynlanmam Doktora
Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Erzurum.
SEZER, ., H., 2001, Muhtasar Arapa Cmle Kalplar, Sebat Ofset, Konya, 96s.
SBEVEYH, EB BR AMR B. OSMAN B. KANBER, 1988, el-Kitb, 3.bask,
Mektebetul-hnc, Kahire, I-V.
es-SUYT, CELLUDDN ABDURRAHMN B. EB BEKR, 2002, el-tkn f
ulmil-kurn, 5.bask, Dru bn Kesr, Dmek-Beyrut, I-II.
MEK, M., A., 1997, Arapada Zaman Kalplar, Kullanm Alanlar ve Trkedeki
Zamanlarla Karlatrlmas, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Sivas.
MEK, R., 1997, Trk Dili ve Edebiyat Trk Dili-4, imek Yaynlar, stanbul, 148s.
Tahran,
TASA, M., 2002, Kuranda Cmle Yaps, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara.
UZUN, T., 1997, Arapa Sarf-Nahiv Terimleri Szl, Damla Ofset A., Konya, 176s.
WRGHT, W., 1996, Grammar of the Arabic Language, Third edition, Librairie Du Liban,
Lebanon, I-II.
YILDIRIM, K., 2003, Arap Dilinde Nebr (Vurgu), Dokuz Eyll niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, K-ilkbahar 2003 (XVII), ss.163-191.
ez-ZABELV, S., el-Cumletul-filiyye vel-cumletul-ismiyye, http://www.awudam.org/trath/42-43/turath42-43-009.htm (03.06.2007).
ZEKERYY, M., 1986, el-Elsiniyyetut-tevlduyye vet-tahvluyye ve kavidul-luatilarabiyye, 2.bask, el-Messesetul-cmiiyye lid-dirst ven-ner vet-tevz, Beyrut, 184s.
ez-ZEMAHER, EBUL-KSIM CRULLAH MAHMD B. MER, 2006, el-Mufassal
f sanatil-irb, el-Mektebetu-mile 2.0.
ez-ZERKE, BEDREDDN MUHAMMED B. ABDULLAH, ty., el-Burhn f ulmilkurn, Mektebetu drut-turs, Kahire, I-IV.
ZHN, M., 1981, el-Muktadab, Marifet Yaynlar, stanbul, 378s.
93
ZGEM
01.01.1983 tarihinde K.Marata dnyaya gelen Zbeyt NALAKAN ilkretimini
ehit Yusuf avu lkokulunda tamamlad. Orta ve lise renimini ise K.Mara Anadolu
mam Hatip Lisesinde tamamlad. 2001 ylnda, KS lahiyat Fakltesinde yksek renimine balad ve 2005 ylnda bu faklteden mezun oldu. Ayn yl KS Sosyal Bilimler
Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Arap Dili ve Belagat dalnda yksek lisans
eitimine balad. K.Marata imam-hatip olarak grev yapmakta olup evlidir.
e-posta: z_nalcakan@hotmail.com & znalcakan@gmail.com

Arapca Ve Turkce de Isim Ve Fiil Cumlesinin Karsilastirilmasi The Comparison of Nominal and Verbal Sentence in Arabic and Turkish1

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Arapca Ve Turkce de Isim Ve Fiil Cumlesinin Karsilastirilmasi The Comparison of Nominal and Verbal Sentence in Arabic and Turkish1

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T.C.

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

YKSEK LSANS TEZ

YKSEK LSANS TEZ

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

ARAPA VE TRKEDE SM VE FL CMLESNN

Yrd. Do. Dr. Faruk FT

Yrd. Do. Dr. M. Akif

Yrd. Do. Dr. Halil APAYDIN

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Prof. Dr. Ahmet Hamdi

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

ARAPA VE TRKEDE SM VE FL CMLESNN

Danman: Yrd. Do. Dr. Faruk FT

: Yrd. Do. Dr. Faruk FT

Dil, insanlarn duygu ve dncelerini muhataplarna anlaml bir ekilde

DEPARTMENT OF BASIC ISLAMIC SCIENCES

THE COMPARISON OF NOMNAL AND VERBAL

Supervisor : Assist. Prof. Dr. Faruk FT

: Assist. Prof. Dr. Faruk FT

Language is a tool used by human as an interpersonal communication in

Aratrmann Konusu Ve Snrlandrlmas.......................................................1

Konuyla lgili Kaynaklar Ve nceki almalar ..............................................3

Dillerin Snflandrlmas ..................................................................................4

1.4.1. Yap Bakmndan Dillerin Tasnifi.................................................................4

Temel Kavramlar ..............................................................................................6

Kelm Cmle likisi.......................................................................................8

Kelm-Kelim-Cmle-Kavl-Lafz Arasndaki Benzerlik Ve Farkllklar ..........9

Arapada Cmle Snflandrmas ve eitleri ...............................................11

Trkede Cmle Snflandrmas Ve eitleri...............................................13

TRKEDE SM VE FL CMLES ................................................................14

sim Cmlesi (Ad Tmcesi) ............................................................................14

2.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii ...................................................14

ARAPADA SM VE FL CMLES ...............................................................35

sim Cmlesi ...................................................................................................35

3.1.1. sim Cmlesinin eleri Ve e Dizilii ...................................................35

Arapa Ve Trkede sim Cmlesinin Karlatrlmas ...............................74

Arapa Ve Trkede Fiil Cmlesinin Karlatrlmas.................................78

ARAPADA SIK KULLANILAN SM VE FL CMLES KALIPLARI ........87

sim Cmlesi Kalplar ....................................................................................87

Fiil Cmlesi Kalplar......................................................................................88

1.1. Aratrmann Konusu Ve Snrlandrlmas

1.3. Konuyla lgili Kaynaklar Ve nceki almalar

1.4. Dillerin Snflandrlmas

1.5. Temel Kavramlar

Haber Cmle ( ) : Hakknda doru veya yanl hkm verilen cmle

1.8. Arapada Cmle Snflandrmas ve eitleri

1.9. Trkede Cmle Snflandrmas Ve eitleri

sim cmlelerinde yn zarf bulunmaz (R. imek, 1997: 85)

2.2. Fiil Cmlesi (Eylem Tmcesi)

e- sim veya fiil soylu olmaldr

Yklemde (Fiilde) Zaman

2.2.1.1.1.1. Bildirme (hbar) Kipleri

Duyulan Gemi Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

imdiki Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

Geni Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

Gelecek Zaman Kipindeki Zaman Kaymalar

Gerklilik kipinin rivayeti

2.2.1.1.1.2.8. art Bileik Zaman

2.2.1.1.1.3. Katmerli Bileik Kipler

3- zne, cmlede birka ykleme balanabilir. Bylece birden ok yklemin

2.2.1.2.1.1. Gerek zne

Nesne (Dz Tmle)