BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Biaa Ksiga 2016

niemiecka odpowied
na obecne wyzwania
w zakresie bezpieczestwa
Kamil Szubart

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 266/2016
10.08.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Przyjta 13 lipca 2016 r. przez rzd federalny Biaa Ksiga

2016 definiuje obecne zagroenia dla bezpieczestwa Niemiec
oraz okrela strategi niemieck. W tym sensie zastpuje ona
mocno ju zdezaktualizowany dokument z 2006 r. W odrnieniu
jednak od niego Biaa Ksiga 2016 nie zostaa poddana pod
dyskusj na forum Bundestagu, co wywoao krytyk ze strony
parlamentarnej opozycji: Zielonych i Lewicy.
W Biaej Ksidze 2016 wyrniono dwie zasadnicze
czci. W pierwszej, skadajcej z dwch podrozdziaw: Polityka
bezpieczestwa (Zur Sicherheitspolitik) i Priorytety Strategiczne
Niemiec (Deutschlands Strategische Prioritten), zdefiniowano
katalog kluczowych zagroe dla bezpieczestwa wewntrznego
i midzynarodowego Niemiec oraz ich sojusznikw, a take rol
gwnych organizacji midzynarodowych: NATO, UE, OBWE i ONZ.
W czci drugiej Przyszo Bundeswehry (Zur Zukunft Der
Bundeswehr) omwiono kierunki rozwoju niemieckich si zbrojnych na najblisz dekad. Naley zatem oczekiwa, e Biaa
Ksiga 2016, pomimo dynamiki zmian w sferze bezpieczestwa, bdzie obowizywa przez nastpne 10 lat, wyznaczajc
cele i priorytety RFN na arenie midzynarodowej.
Za jedno z najwikszych zagroe uznano dziaania amice
zasad suwerennoci i poszanowania granic, co odnosi si bezporednio do sytuacji wzdu wschodniej flanki NATO, zwizanej
z rosyjsk agresj na Ukrainie. Zdecydowano si wic na jednoznaczne wskazanie Federacji Rosyjskiej jako tego podmiotu stosunkw midzynarodowych, ktry przy uyciu siy lub groby jej
wykorzystania prbuje zmieni dotychczasow architektur bezpieczestwa i granice w Europie.

1z5

W zwizku z tym podkrelono trwao wsplnoty euroatlantyckiej oraz zobowiza sojuszniczych w ramach art. 4 i art. 5 Traktatu waszyngtoskiego, co jest
zgodne z niemieck polityk bezpieczestwa i co zostao zaprezentowane na szczycie
NATO w Warszawie. Szczegln uwag obok zobowiza sojuszniczych powicono
konfliktowi hybrydowemu. Uznano, e zobowizania sojusznicze Berlina musz opiera
si rwnie na trzecim po odstraszaniu konwencjonalnym i zwikszeniu zdolnoci
reagowania na konflikt hybrydowy filarze, a wic odstraszaniu nuklearnym. Wyranie zadeklarowano, e cho RFN popiera dziaania na rzecz rozbrojenia nuklearnego,
to bro nuklearna pozostanie jednym z najwaniejszych elementw doktryny militarnej mocarstw nuklearnych. Sojusz Atlantycki, w tym Niemcy musz by zdolne do jej
wykorzystania w ramach szerokiego wachlarza rodkw odstraszania przeciwko
potencjalnemu agresorowi. Zdecydowano si zatem odwoa do polityki nuklearnej
NATO (NATO Nuclear Sharing), zakadajcej udostpnianie przez USA taktycznych
adunkw jdrowych niektrym pastwom czonkowskim. Koczy to de facto dyskusj
polityczn, zainicjowan umow koalicyjn pomidzy CDU/CSU a FDP z 2009 r.,
na temat wycofania z terytorium Niemiec amerykaskich taktycznych bomb jdrowych B61, skadowanych w bazie si powietrznych w Bchel.
W dokumencie wiele miejsca powicono cyberbezpieczestwu. Jest to efekt
rosncego znaczenia nowych technologii, wykorzystywanych take przez organizacje
terrorystyczne i midzynarodowe grupy hakerskie. Ataki w cyberprzestrzeni mog by
wymierzone w infrastruktur polityczno-wojskow oraz w cele mikkie, a wic
elementy infrastruktury krytycznej. Sie jest te wykorzystywana przez organizacje
terrorystyczne do kolportowania materiaw propagandowych. Dziki temu mona
dotrze do nieograniczonej liczby odbiorcw bez podejmowania ryzyka dekonspiracji.
Do najwikszych zagroe, ujtych w Biaej Ksidze 2016, naley terroryzm
organizacji islamskich, przede wszystkim Al-Kaidy i tzw. Pastwa Islamskiego (PI).
Aktywno PI to z jednej strony wzrost zagroenia terrorystycznego na terytorium
Niemiec, a z drugiej konieczno wczenia si Niemiec do midzynarodowej koalicji
antyterrorystycznej. Zagroenie ze strony komrek islamistycznych dziaajcych
na terytorium RFN przekada si te na wzrost atrakcyjnoci populistycznych ruchw
spoecznych (PEGIDA i HoGeSa) i skrajnych partii politycznych (AfD), co zaostrza w Niemczech dyskurs polityczny. Niepokojce s rwnie informacje Federalnego Urzdu
Ochrony Konstytucji i Federalnego Urzdu Kryminalnego, e okoo 800 niemieckich
obywateli i staych rezydentw wyjechao na Bliski Wschd i do Afryki Pnocnej
w okrelonym celu aby doczy do PI lub Al-Kaidy. Biorc pod uwag atrakcyjno
ideologii dihadu, trend ten w najbliszych latach bdzie si nasila i dlatego naley
uzna to zjawisko za jedno z najwikszych zagroe dla bezpieczestwa wewntrznego RFN. Wymaga to podjcia przez niemieckie wadze szeroko zakrojonych dziaa,
w tym profilaktycznych, obejmujcych take ludno napywow (uchodcw).
Mimo implementacji przez rzd niemiecki Willkommenskultur, w Biaej Ksidze
2016 podkrelono, e niekontrolowane migracje mog wpyn na bezpieczestwo
RFN i jej sojusznikw, zwaszcza dysponujcych mniejszymi zasobami finansowymi,
materialnymi i ludzkimi. W dokumencie stwierdzono, e frustracja spoeczna wynikajca z braku yciowych perspektyw, utrudnionego dostpu do edukacji i rynku pracy
moe prowadzi do radykalizacji nastrojw wrd modych ludzi, co sprzyja bdzie

2z5

planom lokalnych komrek terrorystycznych dotyczcym rekrutacji nowych czonkw.

Autorzy Biaej Ksigi 2016 wzywaj wic do zintensyfikowania dziaa zarwno
na poziomie narodowym federacji i krajw zwizkowych, jak i transnarodowym
na forum europejskim. W zamyle takie sformuowanie ma na celu wczenie w rozwizanie obecnego kryzysu uchodczego rwnie partnerw spoza Unii Europejskiej,
przede wszystkim pastw aspirujcych do czonkostwa, m.in. Turcji i pastw bakaskich oraz OBWE.
Oprcz klasycznych zagroe dla suwerennoci i integralnoci terytorialnej,
a take terroryzmu i tzw. zagroe mikkich (niekontrolowane migracje), w Biaej
Ksidze 2016 wymieniono te: proliferacj broni masowego raenia, nielegalny
obrt broni konwencjonaln i technologi wojskow, bezpieczestwo energetyczne,
pastwa upade, wreszcie zagroenia dla zdrowia i ycia w postaci epidemii i pandemii.
W kontekcie bezpieczestwa energetycznego skoncentrowano si na zagroeniu dla
midzynarodowych szlakw handlowych i przesyowych, generowanym zarwno przez
pastwa, np. Rosj stosujc regularny szanta gazowy wobec Ukrainy, jak i aktorw
pozapastwowych, np. zagroenie dla eglugi morskiej wzdu Rogu Afryki i na Malajach ze strony zorganizowanych grup piratw.
Odnoszc si do pastw upadych, podkrelono, e ich wpyw na proces destabilizacji bezpieczestwa midzynarodowego wyranie wzrs, i to zarwno w wymiarze
regionalnym, jak i globalnym. Jest to efekt utrzymujcego si od czasu arabskiej
wiosny w 2011 r. chaosu w niektrych pastwach Afryki Pnocnej i Bliskiego
Wschodu. Sytuacja w tych pastwach potguje destabilizacj w pastwach ssiednich,
m.in. Jordanii i Turcji, jak rwnie przyczynia si do powstania PI, czyli organizacji
terrorystycznej z ambicjami quasi-pastwowymi.
Podobnie jak to byo poprzednio, take w Biaej Ksidze 2016 znalazo si
odwoanie do epidemii i pandemii. W zwizku z bardzo du mobilnoci ludnoci
na wiecie zagroenia te w wielu przypadkach maj ju charakter globalny. Dlatego
autorzy dokumentu wzywaj pastwa czonkowskie UE do wikszego zaangaowania
na rzecz najnowszej inicjatywy wsplnoty Europejskiego Korpusu Medycznego (European Medical Corps), ktry zainaugurowa swoje dziaanie w lutym 2016 r.
W dokumencie wskazano, i najwaniejsze dla bezpieczestwa RFN i jej sojusznikw s NATO i UE. Podkrelono te, e Stany Zjednoczone i ich obecno militarna
w Europie stanowi podstaw funkcjonowania Paktu Pnocnoatlantyckiego. Natomiast
w porwnaniu z Bia Ksig 2006 nowym elementem jest zwrcenie uwagi na potrzeb bliskiego wspdziaania midzy UE a NATO. Odzwierciedla to wic ustalenia szczytu
w Warszawie na pocztku lipca 2016 r., na ktrym podpisano dwustronn deklaracj
o wsppracy midzy obiema organizacjami midzynarodowymi.
Szczegln uwag naley zwrci na fragmenty donoszce si bezporednio
do Rosji. Autorzy opowiadaj si za utrzymaniem i rozwijaniem dialogu ze stron
rosyjsk. Niewtpliwie ma to suy zagodzeniu do ostrego tonu pojawiajcego si
w pierwszej czci Biaej Ksigi 2016. Zreszt jest to zgodne z obecn strategi
dyplomacji niemieckiej, a nawet caego NATO prowadzenia rwnolegych dziaa,
czyli w ramach koncepcji odstraszania i w ramach dialogu z Moskw. Zdaniem autorw Biaej Ksigi 2016 dialog z Rosj powinien si odbywa na kilku paszczyznach.

3z5

Najwaniejsze to: Rada NATO-Rosja, UE oraz dyplomacja wielostronna na forum OBWE.

W przypadku OBWE uznano rwnie za konieczne dalsze wzmacnianie jej wymiaru
polityczno-wojskowego. Suy maj temu m.in. tegoroczne zmiany w Dokumencie
Wiedeskim (2011), a take rozwijanie militarnych i pozamilitarnych rodkw budowy
zaufania i bezpieczestwa (CSBMs). Myli si rwnie o przygotowaniu dokumentu,
ktry mgby zastpi martwy ju Traktat CFE. W Biaej Ksidze 2016 znalazy si
stwierdzenia, e OBWE peni kluczow rol w systemie wczesnego ostrzegania i monitorowania stron konfliktw na obszarze euroazjatyckim: Ukraina, Naddniestrze i Grski
Karabach.
Pomimo podtrzymania w Biaej Ksidze 2016 poparcia dla koncepcji otwartych drzwi NATO, zwaszcza wobec Ukrainy i Gruzji, to oba te pastwa mog liczy
jedynie na niemieckie poparcie dla funkcjonujcych obecnie programw wsppracy
z Sojuszem, czyli Partnerstwa dla Pokoju oraz Komisji NATO-Ukraina i Komisji NATO-Gruzja.
W Biaej Ksidze 2016 znalaza si deklaracja, e Niemcy podejm dziaania
na rzecz wzmocnienia WPBiO (CSDP), szczeglnie w jej wymiarze wojskowym, poniewa obecny stan nie odzwierciedla moliwoci, jakie stwarza Traktat z Lizbony. W tym
celu zapowiedziano niemiecko-francusk inicjatyw utworzenia Wsplnej Europejskiej Unii Bezpieczestwa i Obrony, a take powoanie europejskiej kwatery gwnej
i europejskiego szpitala polowego. Jest to efekt decyzji o opuszczeniu UE przez Wielk Brytani, ktra tradycyjnie bya najwikszym przeciwnikiem rozwijania zdolnoci
militarnych w ramach WPBiO. Wedug Biaej Ksigi 2016 rdze wsppracy niemiecko-francuskiej powinien zosta rozszerzony o wspdziaania z Polsk w ramach Trjkta Weimarskiego oraz pastwami, ktre rozwijaj wspprac wojskow z Niemcami,
m.in. Holandi.
Podkrelajc niemieckie wysiki na rzecz reformy Rady Bezpieczestwa ONZ,
autorzy dokumentu cz to z moliwoci uzyskania przez RFN staego miejsca w tym
najwaniejszym organie ONZ, co zreszt stanowi powtrzenie zapisw z Biaej Ksigi
2006.
Natomiast zasadnicza rnica midzy dokumentem z 2006 r. a Bia Ksig
2016 dotyczy okrelenia roli Bundeswehry. Mimo obecnego zaangaowania onierzy
niemieckich w kilka misji szkoleniowych i stabilizacyjnych poza obszarem traktatowym NATO, to jednak nastpio cakowite odejcie od misji typu out-of-area na rzecz
zada zwizanych z obron terytorium RFN i pastw sojuszniczych. W kontekcie
misji stabilizacyjnych i szkoleniowych pooono szczeglny nacisk na niemieckie
zaangaowanie w operacje pod egid UE i ONZ. W pierwszym przypadku jest to zwizane z postulowanym we wczeniejszych czciach Biaej Ksigi 2016 zwikszeniem
zdolnoci militarnych w ramach WPBiO. Novum jest stwierdzenie, e RFN i jej siy
zbrojne mog uczestniczy w tzw. koalicjach ad hoc, sucych rozwizaniu aktualnych problemw bezpieczestwa i tworzonych take z pastw spoza UE i NATO. Przykadem jest zaangaowanie Niemiec w koalicj przeciwko PI, skadajc si z blisko
60 pastw.
Chocia kanclerz Angela Merkel na szczycie NATO w Newport (2014) popara
rekomendacje o minimalnych wydatkach na cele obronne w wysokoci co najmniej 2%

4z5

PKB, nie spodziewano si, e zobowizanie to zostanie ujte w Biaej Ksidze

2016. Obecnie niemieckie nakady na obron wynosz jedynie 1,2% PKB i spenienie
zobowiza z Newport wymagaoby niemal podwojenia tych wydatkw. Autorzy Biaej
Ksigi 2016 zdecydowali si jednak podkreli, e celem Niemiec bdzie zwikszanie
wydatkw militarnych, aby osign zalecany poziomu, przy jednoczesnym efektywnym wykorzystywaniu obecnych zasobw Bundeswehry.
Gwnym wyzwaniem dla Bundeswehry jest zdaniem autorw dokumentu
zapewnienie jej efektywnoci, co mona osign m.in. przez wspdziaanie z pastwami sojuszniczymi, zarwno z UE, jak i NATO. Za przykad takiej wsppracy
wskazano w Biaej Ksidze 2016 Brygad Francusko-Niemieck z Mlheim oraz
1. Korpus Niemiecko-Holenderski z Mnster. Wspomniano take o koniecznoci rozwijania wsppracy z pozostaymi partnerami, rwnie w ramach Trjkta Weimarskiego.
Drugim czynnikiem skutecznego dziaania niemieckich si zbrojnych jest nowy sprzt
i wyposaenie, a take wsparcie dla prowadzonych obecnie prac badawczych w ramach
oglnoeuropejskich konsorcjw zbrojeniowych, m.in. Airbus Group, MEADS i Europejska Agencja Obronna (EDA).
*
Charakterystycznym elementem Biaej Ksigi 2016 jest zdefiniowanie Rosji
jako gwnego sprawcy destabilizacji systemu bezpieczestwa w Europie. Godne
podkrelenia jest rwnie okrelenie kilku obszarw zagroe, ktre cz ze sob
klasyczne zagroenia o charakterze konwencjonalnym z zagroeniami pozamilitarnymi,
mogcymi tworzy tzw. stref szarego bezpieczestwa, wymagajc dziaa na rnych
paszczyznach.
Naley te pamita, e na implementacj zapisw Biaej Ksigi 2016
na przykad w odniesieniu do obecnoci militarnej USA w Europie czy te pogbienia
wsppracy w ramach WPBiO, duy wpyw bdzie mia wynik wyborw prezydenckich
w USA na pocztku listopada 2016 r. i we Francji w kwietniu 2017 r., a przede
wszystkim wybory do Bundestagu w Niemczech, we wrzeniu 2017 r.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Kamil Szubart pracownik naukowy Instytutu Zachodniego, zajmuje si problematyk

bezpieczestwa w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa
RFN.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5