LM ZERNE

Ali Osman Gndoan

Heidegger lm, insan varlnn var olur olmaz yklendii var olmann bir ekli
olarak grr. Heideggerin bu dncesine uygun olarak Heideggerden ok nce Jacob
Boehme, bir insan dnyaya geldii andan itibaren, lmek iin yeterince yaldr der. Evet,
dnyaya gelir gelmez lm ynnde yalanmaya balayan bir varlz. Canl olan lr ama
bunun farknda olan tek varlk insan olduu iin lmn insan asndan ifade ettii anlam,
insana en yakn olan dier canllardan ok farkldr. Homo sapiens olarak adlandrlan
bugnn insan trnden nce antropolojik olarak Neandertal olarak adlandrlan insann da bu
bilince sahip olduunu biliyoruz. nk Neandertal, dier hayvanlarda rastlanmayan bir
biimde llere kar ayr bir sayg duyar ve kendi llerini gmerdi. nk len, bir le
deildir; deerlidir, zen gsterilmesi gerekendir veya baz eyalarn len ile birlikte
gmmekten dolay len, aslnda lmemitir; sonsuzlua adanm bir yaama itirak etmitir.
Dier hayvanlarda olmayan bu durum, ilk insanlarn da lm bilincine sahip olduklarn, belki
de lmn kendisinden ok lenin varlnn tad anlam da ifade eder. Var oluun
deerine balanan bir lm algs zaman ierisinde lmn deerine dnm ve hatta
yaam, lm ile deerlendirme noktasna kadar gelmitir. lm, insan var oluundan
ayrlmayacana gre insan var oluunu btnl ierisinde kavramak isteyen filozof, lm
de, kendi lmn de bu btnlk ierisinde ele almak ve sze dkmek zorundadr. nk
yaam ile lm arasnda diyalektik bir iliki vardr. Karlkl olarak birbirlerinin deerini
artrrlar ve hatta karlkl olarak birbirlerine ontolojik temel olutururlar.
Gerek Heidegger gerekse Boehmenin szlerinden hareketle insan iin var olmann,
her an lm ile yz yze gelmek olduunu sylemek pek tabii mmkndr. Her an lm ile
yz yze gelen insan lme kar kaytsz kalamaz. Platondan beri bat felsefesinin lmeyi
renmek olduu ifade edilir. Hatta Faidonda Sokrates, baldran zehrini imeden nce
rencileriyle lm, lmden sonras ve ruh konularnda konuur. Felsefe yapmann lmeyi
renmek olduu dncesiyle ilk orada karlarz: Beden, ruhu kleletiren zincirdir, ruh
iin bir hapishanedir, ktle bulamtr; hakikatten, iyilikten, gzellikten, varlktan
uzaklam olan beden, ruhun hakikat alan olan idealara ykselmesinin nndeki engeldir.
nk beden maddedir, ktdr, irkindir ve varlk-olmayandr. Felsefe, bilgelik sevgisi
olarak bilgelie ulama imknn ancak idealara ulamakla elde edebileceine gre bu, ruhun
bedenin etkilenimlerinden kurtulmas, zgrlne kavumas ile salanabilir.
lm ynnde bir varlk oluumuz, varlmzn kararsz, geici niteliini aa vurur.
Her an lm ile yz yze gelmek, her ann deerini ifade eder: Her an deerlidir. nk her
an karar vermekte, tercihlerde bulunmakta ve dier mmkn karar ve tercihleri darda
brakmaktayz. Yaam tamamlamaya doru gidite var oluu ksrlatran bu durum, insann
trajik ve paradoksal ynn de ifa eder. Bu yn karsnda tutunacak dal yoktur, yaplacak
olan, tercih ve kararlarda isabet kaydetmek olabilir ama yaam, akl aar ve ou zaman
yaam, akln ve mantn dnda geliir. Bu durumda yaamdan yana olmak, Nietzsche gibi
amor fati, kaderini sev diyebilmekten geer.
lm, yaamn deerini artrr ve lmek zorunda olduunu bilen insann en doal
arzusu, Camusde olduu gibi, yaama deneyimlerini oaltmak olabilir. Yaama

Prof.Dr. Ali Osman Gndoan lm zerine

deneyimlerini olabildiince oaltmak, niceliin hkimiyeti deil midir? Uzun sre ve bol
deneyime sahip olarak m yaamak yoksa youn olarak m yaamak gerekir? Don Juan, pek
ok kadnla birlikte olur ama ak yaamaz. Oysa tek ama olabildiince youn bir ak, saysz
ayartmadan doan niteliksiz ilikiden daha ye tutulmamal mdr? Don Juan m yoksa Kerem
mi mutludur? te her ann deeri, ann srp gitmesini salayacak nitelik ile ilgilidir.
yleyse lm, yaam deitirir. Kendisine balandmz znel bir hal olarak lm,
yaammza biim verir. lm, srekli bizi takip eder. Dta bir nesne veya nesnel bir olgu
deildir. Bizden ayrlmaz ve bizi terk etmez.
nsan, gelecee atlm bir varlktr. Gelecee altm olmak, lme doru yol almaktr.
Albert Caraconun benzetmesiyle, bir okun hi amadan hedefine frlatlmas nasl ise biz de
hedefi skalama ans olmayan bir ok gibi lme doru frlatlm bir varlz. lme doru
atlmak, bu atln bilincinde olmak, lme balanmay gerektirir. lme balanmak, bilincin
herhangi bir eye balanmas gibi deildir. lme balanmak, onu yklenmek demektir.
lm yklenmek ne anlama gelir? lm yklenen ne yapar? Hi lm tecrbesine sahip
olma imkn olmayan bir varlk lme nasl balanr ve onu nasl yklenir? Bakalarnn
lmnden hareketle kendisi iin biricik imkn olan lm nasl kendimizin lm haline
getirilebilir? Bu sorularn nesnel cevaplar elbette yoktur. Zira kendi lm tecrbeme sahip
deilim. lmn analiziyle de bu sorular cevaplanamaz. nk lm, benim lmm olarak
beni ilgilendirir. Analiz, dtan bir bak gerektirir. Dtan bakla kendi lmm
deerlendirilemez. Kendi lmm, znel bir hal olmak zorundadr; o, bir var olu hali olarak
biricik ve sr dolu bir mahiyete sahiptir. Sadece kendi lmm olan lm dncesinden
dolay bakasnn yerine lmek veya lm hakkm bakasna devretmek mmkn deildir.
Heideggerin dedii gibi her dasein, kendi lmn lr. yleyse sadece lm yklenmek
deil, onu nceden yklenmek gerekir. lmeden nce lmek denilen bir durumu var olusal
olarak yaamak, fenomenolojik olarak ona ynelmek gerekir. lm soyut bir fikir olmaktan
karmak, onu bir hareket tarz hatta bir grev olarak grmek ile lmeden nce lmek
mmkn hale gelebilir. lm nceden gren bir var olu, var oluun samaln ve hiliini
gsterir. Bu anlamda lm, samaln kabul ve hatta onun zaferidir. rrasyonel olann
rasyonel varlmz zerindeki hkimiyetidir. Bu hkimiyet, lmn mutlaklna, yaamn
geiciliine iaret eder. Bunun iin lm karsnda alamamak gerekir. Sokrates, lm
annda kadnlarn kendi yannda bulunmasn bunun iin istememitir. Epiktetos, lrken
tpk olgun bir meyve gibi ol ve seni yetitiren aaca kret derken hakldr.
Levinas, lm ve Zaman adl eserinde lm iin geri dndrlemez olandr,
bilinmeyene giditir, dn olmayan bir yola ktr bu, adres brakmadan giditir gibi
ifadeler kullanr. Ama asl olan, lm ile yzn maskeye dntn ifade edii ilgintir.
nsan, anlamn yznde gsterir. Maske, yzn anlamn yok eder, canll alr gtrr.
lm ile yz yok olur. Yzn yok olmas bakn, ifadenin, anlamn, hayatn yok olmasdr.
Bu, zamann durmas demektir, yani gelecein yok olmasdr. Gelecek, beklediimiz eydir.
lm, beklemeyi yok eder. lmeden nce lmek, beklediimiz gelecei nceden yaamak
demektir. Kendini lme vermek ve onu yklenmek de kendini gelecee vermek ve onu
yklenmektir. Burada korkun bir paradoks ortaya kar: lm ile gelecek birlikte yaanr
ama lm, kendisiyle birlikte yaadmz gelecei yok eder. Bu, var oluun tamamlanmas,
nihayete ermesidir.