Antibirokratska Revolucija U Nikšićkom Kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju
PREDGOVOR
Interesovanje za ovu temu proisteklo je iitavajui razliitu literaturu koja se
bavila tematikom vezanom za burne dogaaje u Crnoj Gori s kraja 1988. i poetkom
1989. godine. Primijetio sam da se u literaturi za ovu tematiku ne nalazi dovoljno
validnih podataka vezano za deavanju u Nikikoj optini tokom ovog turbulentnog
perioda koji je kasnije nazvan antiborakratska revolucija.
elio sam svojim radom da dam skroman doprinos da se dogaanja vezana za
antibirokratsku revoluciju u Nikikom kraju objektivno sagledaju
i objave na
jednom mjestu.
Rad je zahtijevao prilian napor na sakupljanju i iitavanju literature. Iz svih
tih izvora trebalo je izvui objektivne zakljuke. Tokom izrade ovog rada najvie sam
koristio dva lokalna lista iz Nikia koji su izlazili u periodu na koji se rad odnosi, to
su Nedjeljnik Nikike novine i list kolektiva Nikike eljezare Boris Kidri, Naa
rije. Znaajno mi je koristio i rad Vladimira Kekovia koji je kao ef crnogorske
slube D.B. bio sudionik ovih dogaaja i svoja opaanja i operativna saznanja slube u
kojoj je radio objavio u knjizi Vrijeme metea 1988-89.
Trudio sam se da rad oblikujem tako da ima to veu preciznost prilikom
navoenja injenica, objektivnost i dubinu analize istorijskog procesa kojim se bavi.
Napravio sam stoga podjelu na pet poglavlja koji se tiu razliitih aspekata i dogaaja
vezanih za antibirokratsku revoluciju u Nikikom kraju ali i uopteno u itavoj Crnoj
Gori jer se ovaj proces ne moe posmatrati van konteksta optih deavanja na
prostoru SFRJ.
Potovan je princip hronolokog slijeda dogaaja, ali nije ni zanemarena
injenica da se prelomnim dogaajima u SFRJ koji su uticali na deavanja vezana za
antibirokratsku revoluciju u Crnoj Gori pa i u Nikiu posveti vie prostora i panje.
Prvo poglavlje bavi se socioekonomskim i drutvenopolitikim prilikama u
Nikiu uoi mitinga solidarnosti odranog 18. septembra 1988.
Drugo poglavlje govori o pripremama i samom toku, reakcijama na miting kao
i ono to se na njemu ispoljilo.
Tree poglavlje opisuje burna deavanja u Nikikoj optini od 7. do. 10
oktobra 1988. kada Niki postaje arite bunta i radnikog nezadovoljstva.

etvrto poglavlje odnosi se na period kada su se strasti prividno stiavale.
Govori o brojnim zakljucima i rezolucijama koje su doneene od gotovo svih
kolektiva u Nikiu tih dana.
Peto poglavlje govori o poslednjem inu antibirokratske revolucije i smjeni
republikog i optinskog rukovodstva u Nikiu, kao i okolnostima pod kojima je do
toga dolo.
U sklopu priloga prikazan je dnevni red pojedinih sjednica Optinskog
komiteta, drugih drutvenopolitikih organizacija Nikia, sa instrukcijama i
zahtjevima u vezi
sa politiko bezbjedonosnom situacijom u optini u svijetlu
protestnih okupljanja i zborova u Nikiu.

Prikazane su fotografije sa mitinga na gradskom trgu u Nikiu i ispred optine
kao i sa zbora u krugu eljezare Boris Kidri. Objavljen je i telegram podrke koji je
radnicima eljezare poslala grupa intelektualaca iz Beograda.
Kraj ovog djela ujedno je i prilika da se zahvalim svom mentoru profesoru
doktoru erbu Rastoderu, na iskazanom povjerenju i korisnim savjetima.

UVOD
Priu o antibirokratskoj revoluciji u Nikikom kraju teko je razumjeti
ukoliko se ova pojava se posmatra u irem kontekstu deavanja u Crnoj Gori krajem
1988. i poetkom 1989. godine.
Takoe je potrebno napraviti svojevrsnu retrospektivu, osvrt na neke pojave i
dogaaje koji su uslovili stvaranje ambijenta u SFRJ a u okviru nje i u socijalistikoj
republici Crnoj Gori krajem sedamdesetih i poetkom osamdesetih koji e kasnije biti
iskorien kao plodno tle za irenje razliitih destruktivnih i negativnih pojava pod
platom borbe za reforme i rjeavanje nagomilanih socio-ekonomskih problema.
Ekonomska kriza koja je zahvatila zemlju poetkom osamdesetih, dodatno e
osnaiti autoritarne tendencije u drutvu na razliitim nivoima.
Inflacija je 1986. godine dostigla 190%, 1987.- 419% i 1988. 1.232%. Zemlja
je ulazila u ozbiljnu privrednu krizu koja je zahtijevala radikalne ekonomske zahvate.1
U Socijalistikoj Federativnoj Republici Jugoslaviji problem nezaposlenosti
prema evidencijama SIZ-ova za zapoljavanje u ovom periodu ini blizu 1,2 miliona
od ega je oko 80% mladih i to preteno obrazovanih strunih kadrova.2
Politike elite e u smislu svog opravdanja promijeniti prioritet akutnih pitanja
i svodie ih na nacionalno. To je posebno dolo do izraaja poslije smrti
neprikosnovenog autoriteta, partijskog i dravnog lidera Josipa Broza(1980).
Poslije ustava iz 1974., od jedinstvene partije kao glavnog integrativnog
faktora SKJ e prerasti u koaliciju republikih partija.3
Vee republike su za sebe traile vea prava. Istovremeno su i nacionalisti
stupili na scenu i svojim djelovanjem pristupili reenju zajednike drave.
U jesen 1986. godine pojavljuje se Memorandum Srpske akademije nauka i
umjetnosti (SANU) u kojem se otvara srpsko pitanje u kontekstu poloaja Srbije u
federalnoj Jugoslaviji i potencira prekompozicija drave.4
ivko Andrijaevi, erbo Rastoder, Istorija Crne Gore od najstarijih vremena od 2003., Podgorica, 2006.,
str. 482.
2
Nedeljnik, Nikike novine, broj 965, petak 22. jul 1988.
3
Ustav iz 1974. davao je veu samostalnost Republikama i Pokrajinama u odnosu na prethodni centralistiki.
Dravni sistem oznaen je od strane Srbije kao glavni uzronik politike krize jer navodno omoguava njen
nepovoljan poloaj u okviru SFRJ, koji se ogleda kroz politiku i ekonomsku dominaciju Slovenije i
Hrvatske.
4
ivko Andrijaevi , erbo Rastoder , Istorija Crne Gore od najstarijih vremena od 2003., Podgorica, 2006.,
str. 482.

Srpska akademija nauka i umjetnosti saoptila je svoje vienje drutvenog
stanja. Tvrde da su Srbi neravnopravni u donoenju odluka u federaciji koje su od
dalekosenog znaaja te da poloaj Srbije treba posmatrati u sklopu politike
ekonomske dominacije Slovenije i Hrvatske.5
Izbijanja demonstracija kosovskih Albanaca i njihovog guenja vojnopolicijskim snagama (1981) i isticanja zahtjeva za republiku od strane demonstranata
otvorili su pitanje statusa ove pokrajine i njene perspektive, poloaj Srba i Crnogoraca
u kontekstu esto isticane injenice da se od 1961. do 1981. iz ove pokrajine iselilo
42.2% Srba i 63.3% Crnogoraca. Otvoreno je pitanje revizije ustavno-pravnog
poloaja pokrajina koje su formalno bile u sastavu Srbije i zapoeo je proces
nacionalne mobilizacije.
Korijeni krize su dublji i potiu iz ranijeg perioda. Oni se javljaju u duem
vremenskom periodu, kao rezultat nespretnosti i nesposobnosti SKJ da osmisli i
otvori procese postepene, ali temeljite reforme politikog i ekonomskog sistema
zemlje. No, alternativa radikalnim reformama i demokratiji nije smjela biti ruilaka
hegemonistika opcija za koju se opredijelilo rukovodstvo Srbije.6
Vienacionalna drava u sistemu jednopartijske vladavine, kakva je bila SFRJ,
pourila je da se oslobodi jednoumlja i prevazienih dogmi. Svih est republika je
eljelo demokratiju, slobodu i pripadnost porodici evropskih naroda. Ali, osloboenje
od jedne stege, nametnulo je drugu, ponekad jo vru i bezobzirniju. Jednoumlje
komunizma zamijenjeno je nacionalnim, ili ak nacionalistikim.7
Razmah velikosrpskog nacionalizma kao najstremnijeg i najrasprostranijeg
pogodovao je narastanju separatistikog nacionalizma u Sloveniji i Hrvatskoj to ga je
kod graana u tim Republikama uinilo legitimnim i opravdanim kao tit od srpskog
hegemonizma.
Poetkom 1987. slovenaki intelektualci istiu nezadovoljstvo poloajem
Slovenije unutar SFRJ.8
Memorandum e kasnije postati idejna i politika platforma CK Srbije, a Miloevi njegov realizator.
Slobodan Miloevi je na VIII sjednici CK Saveza komunista Srbije izabran za predsjednika 23-24.
septembra 1987. U meuvremenu prilikom posjete Kosovu polju aprila 1987. i govora na mitingu
eksponirao se kao zatitnik srpskog naroda (niko ne sme da vas bije)
6
ivko Andrijaevi , erbo Rastoder, Istorija Crne Gore od najstarijih vremena od 2003., Podgorica, 2006.,
str. 483.
7
Momir Bulatovi, Pravila utanja, Istiniti politiki triler sa poznatim zavretkom, Narodna knjiga, Alfa,
Beograd, 2004., str. 16.
8
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988-89, KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 48-49.

Slovenija je eljela da stvori efikasan privredni sistem, da na nivou federacije
utvrdi jasne obaveze naroito oko finansiranja JNA, da sauva ustavni poloaj
republika i pokrajina na osnovu Ustava iz 1974. godine. Identini su bili ciljevi
hrvatskog rukovodstva.
Svi problemi sa kojima se suoavala Jugoslavija bili su u njoj samoj. Toga je bila
svjesna njena politika elita. Bile su neophodne promjene Ustava, privrede i Saveza
komunista Jugoslavije.
Slobodan Miloevi je mislio i radio drugaije. Preko reforme Ustava elio je da
promijeni poloaj autonomnih pokrajina i da ureuje odnose u federaciji onako kako
je to odgovaralo politici zasnovanoj na Memorandumu SANU iz 1986.9
Napustio je sistem dogovaranja sa predstavnicima pokrajina oko izmjena
Ustava Srbije i jednostrano proglasio nacrt ustavnih amandmana, kojima su se
smanjivale nadlenosti pokrajina. Kada su predstavnici Vojvodine i Kosova odbili da
prihvate ovaj Nacrt Miloevi je posegao za vaninstitucionalnim mehanizmima
olienim u odborima za organizovanje mitinga i izvoenje ljudi na ulice. Povod za to je
bilo pitanje Kosova gdje je od 1981. godine albanski nacionalizam izazvao politiku
krizu i iseljavanje Srba i Crnogoraca.10
Zemlja biva preplavljena mitinzima i demonstracijama na kojima je tokom
1988-1989. uestvovalo oko pet miliona ljudi.
Proces
raspirivanja
nacionalnih
strasti,
nacionalnog
romantizma,
homogenizacije i mobilizacije, pojaavanje nacionalnih emocija postali su opti dio

zadate propagande u drutvu. Bez poniranja u istorijske, drutveno-ekonomske,
politiko-socijalne, kulturne, idejno-strateke i druge probleme ne moe se dobiti
taan sud i prava ocjena tih dogaaja.11
Stanje na Kosovu je zaista bilo teko, ali ne toliko koliko je to tvrdila
Miloevieva propaganda. Od 1981. do kraja 1988. godine se iselilo 25.661
pripadnika srpske i crnogorske nacionalnosti, a vratilo se 4.151. Izgovorom da PK SK
Dragutin Papovi, Velike sile i unutranji neprijatelji, Nedjeljnik Monitor, broj 1078, petak, 17. jun 2011.,
str. 62-63.
10
Dragutin Papovi, Nacionalistiki mitinzi, Nedjeljnik Monitor, broj 1079, petak 24. jun 2011., str. 62-63.
11
Zbog strukture i teme rada jedna takva analiza nije mogua, drim da bi za takvu analizu bilo neophodno
napraviti posebnu studiju

Vojvodine nema dobar stav prema situaciji na Kosovu u Novom Sadu je 9. jula 1988.
godine odran prvi miting.12
Sve ea okupljanja, mitinzi i protesti, naputanja svojih ognjita, u javnosti je
stvaralo naelektrisanu psihozu otpora, podrke i pomoi napaenoj brai sa Kosova.
Ekonomski poloaj radnike klase korien je kao zahuktali zamajac koji svom
silinom rui temelje i drave i socijalizma. Kasniji razvoj dogaaja to najbolje
potvruju.13
Na mitinzima solidarnosti radnika, studentska i omladinska populacija
animirana je na mogue najgori nain: velikosrpstvom, kosovskim mitom. Emocije su
nadvladale razum.
Radi ire indoktrinacije masa organizovan je svenarodni nacionalistikopopulistiki pokret takozvana Antibirokratska revolucija prvo u Vojvodini, zatim
Crnoj Gori sa namjerom da se iri prema zapadnom dijelu zemlje, u kojima bi srpski
nacionalizam, puistikim metodama uvrstio svoje pozicije i tako promijenio i ojaao
odnos snaga u saveznim organima za predstojee promjene SFRJ.14
Velikosrpski nacionalizam je imao jasno razraenu strategiju i taktiku njenog
sprovoenja. Trebalo je komad po komad onesposobljavati i odvajati od
jugoslovenskog tkiva. A za to su morale doi na udar pokrajine, zatim Crna Gora, pa
BiH i srpski faktor u Hrvatskoj. Makedonija, okruena susjedima koji na nju imaju
nacionalne i teritorijalne pretenzije, nema drugog izbora do priklanjanja
velikosrpskim ambicijama i aspiracijama.
Na toj osnovi neto kasnije razvio se i slogan Svi Srbi u jednoj dravi.15
Mada je Centralni Komitet saveza komunista Jugoslavije na svojoj XVI sjednici
odranoj 29. jula 1988. zabranio odravanje mitinga solidarnosti van teritorije Srbije,
to nije potovano. Od ljeta 1988. godine poelo je odravanje mitinga po Crnoj Gori,
na kojima su isticani problemi iseljavanja Srba i Crnogoraca sa Kosova, zahtjevi za
radikalnije reavanje problema koji su vremenom prerasli u zahtjeve za ostavku
rukovodstva.
12
Samo do 15. avgusta 1988. g. pred Skuptinu SFRJ izmijenjalo se oko 30 veih okupljanja Srba i
Crnogoraca sa Kosova koji su dolazili organizovano sa zahtjevima i trasparentima da se uzmu u zatitu.
13
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988-89, KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 65.
14
Isto, str. 81-82
15
Marko Orlandi, U Vrtlogu, Montenegropublic, Podgorica, 1987., str. 148-149.

Miloevi je odluio da u Crnoj Gori potrai jo jedan glas potreban za podrku
u predsjednitvu SFRJ.16
Mitinzi solidarnosti populistiki nazvani dogaanje naroda naili su na
plodno tlo u Crnoj Gori i to iz vie razloga. Ovo tim prije to je osjeaj pripadnosti
srpskom nacionalnom korpusu u Crnoj Gori bio izuzetno jak pod uticajem decenijske
indoktrinacije velikosrpskom ideologijom, politikom i praksom.
U svim institucijama srpske nauke i kulture, a i svim srpskim medijima,
Crnogorci su tretirani kao Srbi to u potpuno otvorenom to u manje vie
prikrivenom obliku.
Nedostatak nacionalnih institucija i neracionalna prosvjetna politika, pogrean
pristup i metod izuavanja u kolstvu, u domenu drutvenih nauka, doprinijelo je
indokrinaciji irih masa i stvorilo pogodno tle
za njihovu manipulaciju i
instrumentalizaciju.
Tome je znatno doprinijela neadekvatna kulturna politika i kasno dobijanje
Univerziteta, razvoj i jaanje Televizije Crne Gore, dnevno izlaenje Pobjede,
Platforme o crnogorskoj nacionalnoj kulturi i putevima njenog razvoja.17
Ne treba zaboraviti ni ekonomske prilike u Crnoj Gori krajem osamdesetih.
Glavni problem bila je teka situacija u privredi socijalistike republike Crne Gore jer
je dug njene privrede 2.7 puta vei od jugoslovenskog prosjeka, da su 163 OOUR-a sa
preko 40.000 radnika poslovale sa gubicima, da se blizu 70% gubitaka odnosi na
najvee radne organizacije u Crnoj Gori i da blizu 100.000 graana Crne Gore prima
neku vrstu socijalne pomoi.18
Sve ovo i brojno drugi faktori stvarali su atmosferu punu naboja, nacionalne
ostraenosti i socijalno ekonomskog nezadovoljstva. Takva atmosfera je bila
izuzetno povoljna da se u nju ubace i instaliraju one snage i pojedinci koji sa tom
energijom mogu manipulisati i usmjeriti je na ruilake ciljeve.19
Politika situacija u Crnoj Gori je bila prividno stabilna ali je pod uticajem
dogaaja u Srbiji, koji su sredstva javnog informisanja prenosila, tenzija sve vie rasla
i prijetila erupcijom. Posebno je negativno primljena izjava Miljana Radovia,
16
Sa Crnom Gorom je ve imao pola federacije pod kontrolom, budui da je zemljom upravljalo osmolano
Predsjednitvo sastavljeno od po jednog predstavnika republika i pokrajina. Prethodno je smijenjeno
vojvoansko rukovodstvo 6. oktobra a kosovsko 18. novembra 1988. Crnogorsko rukovodstvo bilo je sledee.
17
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988-89, KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 44-45
18
Dragutin Papovi, Lo san koji ne prolazi, Nedeljnik Monitor, broj 1081, petak 8. jul. 2011., str. 62-63.
19

Predsjednika CK Crne Gore, da se Crna Gora nee paternalistiki postavljati prema
Crnogorcima na Kosovu jer je to stvar Republike Srbije.20
Ovo ne treba da udi ako se ima na umu injenica da je mit Kosova u ovom
periodu bio veoma prisutan u Crnoj Gori.
Kolektivna nacionalna svijest o jedinstvu i bratskoj povezanosti srpskog i
crnogorskog naroda stvarala je opte povoljnu klimu za organizovanje mitinga
podrke i solidarnosti.21
20
21
Isto, str. 85-86.

Vlado Strugar, Velika buna Crne Gore 1988-1989, INP Knjievne novine, Beograd, 1990., str. 265.

DRUTVENO-POLITIKE I PRIVREDNE PRILIKE U OPTINI NIKI UOI
ODRAVANJA VELIKOG MITINGA SOLIDARNOSTI SA SRBIMA I CRNOGORCIMA
SA KOSOVA
Optina Niki bila je znaajan industrijski centar u Socijalistikoj Federativnoj
Republici Jugoslaviji. Najznaajniji industrijski privredni centar Crne Gore.
Optina sa najveom teritorijom u Republici i drugi grad po broju stanovnika.
Privredna i politika kriza koja je zahvatila SFRJ odrazila se i na Nikiku optinu u
kojoj su poslovali veliki privredni giganti eljezara Boris Kidri, Pivara Trebjesa,
Rudnici boksita, Javorak i brojni drugi manji privredni kolektivi.
Mnogo toga krajem osamdesetih prolog vijeka nije ilo na ruku nikikoj
industriji, poev od nekih sistematskih rjeenja pa do raspodjele drutvenog
proizvoda kroz zaostajanje u rastu cijena proizvoda preko restriktivne monetarnokreditne politike i visokih kamatnih stopa.
Sudbinu privrede dijelila je dobrim dijelom i vanprivreda, prije svega
zdravstvo i obrazovanje.22
Rjeenje je trebalo traiti prije svega u boljem korienju kapaciteta, veoj
produktivnosti, racionalnijem korienju novca, smanjenju trokova poslovanja i
boljoj organizaciji posla.23
Na konferenciji Nikikih komunista odranoj 28. januara 1988. izmeu
ostalog je istaknuto da komunisti moraju djelovati ofanzivnije, dosljednije i mnogo
odgovornije u svakoj sredini zaotriti radne obaveze jer samo sa vie rada, veom
proizvodnjom i dohotkom mogu se nalaziti izlazi iz nagomilanih problema.24
Od 43 milijarde dinara gubitka 30.2 mld. je posljedica izuzetnog dispariteta
cijena, dok je 12.8 mld. posljedica neostvarenog planiranog obima i strukture
proizvodnje, neiskorienih mogunosti koje pruaju izgraeni kapaciteti, poveanja
nenaplaene realizacije, neblagovremene naplate kursnih razlika.
U Optinskom
komitetu Saveza komunista Nikia 14. i 15. aprila, odrani su sastanci sa sekretarima
OOSK predsjedavajuim konferencija SK i delegatima konferencija iz mjesnih
zajednica privrede i vanrpivrede.
22
Slabljenje privrede i pad ivotnog standarda izazivao je optu nesigurnost i nezadovoljstvo, kasnije e se
kanalisati kroz burna deavanja u Nikiu o kojima e u nastavku biti rijei.
23
Nedeljnik Nikike novine, broj 941, petak 5. februar 1988., str. 2
24
Isto, str. 3.

Na svim sastancima voena je otvorena rasprava, i ispoljen kritian odnos
prema problemima.
Komunisti Nikia su uvidjeli da od konferencija ne treba mnogo oekivati, jer
e one protei u opisivanju i kritici stanja i donoenju zakljuaka koji nee biti
realizovani.25
U Nikiu je 3. septembra odran zbor komunista i radnih ljudi industrije piva i
sokova Trebjesa. Na dnevnom redu Zbora nala se samo jedna taka: Trenutna
politiko bezbjedonosna situacija u Jugoslaviji. Uesnici skupa su iznijeli sljedee
zakljuke: Da sa krajnjom zabrinutou gledaju ekonomsko-politiko stanje
Jugoslavije. Smatraju da odgovornost za situaciju u kojoj se zemlja nalazi snosi
Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije.
Radnici takoe zapaaju da se Centralni komitet mora izboriti za sopstveno
jedinstvo i u cilju stvaranja toga jedinstva, eliminisati lanove koji, iako ne rade
direktno na razbijanju Saveza komunista Jugoslavije, svojim stavovima, javnim
istupanjima ili pasivnou dozvoljavaju da do toga doe.
Iznosi se miljenje da centralni komitet na svojoj sledeoj sjednici zapone
borbu protiv svih nacionalizama koji prijete jedinstvu Jugoslavije. U protivnom se sa
pravom moe postaviti pitanje da li Savez komunista moe biti avangarda radnike
klase.26
U Nikiu se posebno stvarao jedan talas negativne i negatorske energije,
animoziteti i otpori prema drutveno politikom vrhu republike i zemlje u cjelini zbog
nesposobnosti da se pokrenu cjelovitije i radikalnije reforme.
Brojni drutveni slojevi, posebno dio inteligencije, zalagao se i teio
demokratskim promjenama u svim sferama ivota a posebno u ekonomiji, politici,
kulturi, tradiciji drutva i irim integracijama. Ali u tome nee uspjeti.27
Na svim zborovima komunisti eljezare traili su odgovornost kako linu tako
i kolektivnu. Nijesu krili ogorenje kada su govorili o: otuivanju drutvene imovine,
rasipnitvu, izraenim socijalnim razlikama, brojnim zloupotrebama drutvenog
poloaja i drugim slabostima.28
25
Nedeljnik Nikike novine, broj 952, petak 22. april 1988., str. 2
Nedeljnik Nikike novine, broj 967, petak 9. septembar 1988., str. 4
27
28
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 650, Niki 20. april, 1988., str. 2.
26
10

Treba imati u vidu da se pojavljuje masovni odlazak radnika odnosno odsustvo
po osnovu bolovanja koje je bilo neopravdano, uzroci najveim dijelom lee u niskim
linim dohocima i interesu da se bolji uslovi standarda potrae u privatnom radu, ali i
u prihodima koji dolazi od poljoprivrede i slino.
Realna vrijednost linog dohotka stalno je opadala to znai da su zarade
sporije rasle od trokova ivota zbog ega je i standard radnika vie ugroen.29
29
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 651, Niki 4 mart, 1988., str. 3.
11

PRIPREMA REALIZACIJE MITINGA SOLIDARNOSTI U NIKIU REAKCIJE NA
ONO TO SE MOGLO UTI I VIDJETI
Po povratku sa svog odmora u Kuparima kod Dubrovnika doi se Slobodan
Miloevi da posjeti kamenite Viluse kod Nikia. Odvojio je za to jedan dan odmora.
U drutvu mu je bio pravnik Slobodan Vueti, ve afirmisani, drutveni i politiki
srpski kadar.
Ovaj izletniki boravak na Vilusima organizovali su Blao Zlopaa, Nikianin
koji je tada imao svoju privatnu ordinaciju (stomatoloku) u Cavtatu, a koji je,
svojevremeno, za vrijeme studija, bio cimer sa Miloeviem, i Slobodan Vueti, tada
lan najueg politikog rukovodstva Srbije, inae rodom sa Vilusa.
Posjeta je organizovana bez najave crnogorskom rukovodstvu, a odredite
kua Vuetia u Vilusima, stara i neuslovna i za kratak boravak. Na sastanku je iz
Nikia doao Radoslav Banjo Bulaji, generalni direktor eljezare Boris Kidri i
lan CK SKJ (tadanji elnik nikikih komunista nije se odazvao pozivu da doe na
ovaj sastanak). Budui dogaaji skinue enigmu sa ovog nimalo sluajnog susreta i
dogovora.
U predstojeim burnim deavanjima u Crnoj Gori u tzv. AB revoluciji, nikiki
metalci e se dokazati kao udarna pesnica i nepomirljivi buntovnici u ruenju
crnogorskog rukovodstva i njenih institucija.
Bulaji je tom prilikom prihvatio zahtjev da izvede radnike eljezare kao
najveeg kolektiva u Crnoj Gori, na mitinge i druge protestne skupove koji su tih dana
pripremani.30
Nakon odranog mitinga solidarnosti sa Srbima i Crnogorcima na Kosovu koji
su se nali na udaru albanskog nacionalizma u Titogradu i Kolainu 20. avgusta 31
Miroslav olevi je najavio ponovni dolazak u Crnu Goru i miting u Nikiu za 18.
septembar.32 olevievo obeanje iz Titograda: Vidimo se u Nikiu! bilo je za
30
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988-89., KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 52.
Centralni komitet savez komunista Jugoslavije bio je na svojoj 16 sjednici zabranio da se mitinzi
solidarnosti organizuju van Srbije ali je Miloevi odluio da izazove CK SKJ, a u tome su mu pomogle
crnogorske vlasti, koje su uprkos zabrani CK SKJ, dozvolile da se u Titogradu 20. avgusta organizuje miting
solidarnosti. Partijske organizacije u drugim republikama Slovenija, Bosna i Hercegovina takve zahtjeve su
odluno odbile, istina crnogorsko rukovodstvo je nastojalo da se ta akcija minimizira od strane republikih
organa ignorie i prepusti optinskim organima.
32
olovi je bio na elu organizacionog odbora za odlazak Srba i Crnogoraca na protestne mitinge van
Kosova. olovi, lice sa viom strunom spremom, tada zaposlen kao predstavnik Radio tona Pritine gdje
je bio i stalno nastanjen, od ranije je eksponiran za srpski nacionalizam.
31
12

crnogorsko rukovodstvo hladan tu i glavobolna provokacija. I svim silama se
upinjalo da se sprijei miting u gradu metalurga. Ni javnost nije bila pretjerano
oduevljena organizovanjem mitinga u Nikiu. Strepjelo se da se u Nikiu ne izazove
kakav incident. Nikiko rukovodstvo je odluilo da ne popusti pod pritiskom
republikih elnika koji su traili da se miting sprijei. 33
Kao to su ve najavili odravanje mitinga u Nikiu, lanovi Organizacionog
odbora otpoeli su intenzivne pripreme da se takav miting i odri. Datum odravanja
mitinga nije sluajno odabran (18. septembar 1988. god.). Naime, toga dana se
odravala fudbalska utakmica izmeu Sutjeske i Pritine to je dodatno
komplikovalo bezbjedonosnu situaciju i naboj nacionalistikog raspoloenja.
Odmah po povratku iz Titograda u Pritinu, olevi se povezao sa Tomaem
oroviem, direktorom Radio tona iz Beograda, bratom Mojaa orovia iz Nikia i
dogovorio se da se izvre intenzivne i opsene pripreme za organizovanje mitinga u
Nikiu. olevi koji je jo od ranije bio povezan sa pojedincima iz Nikia, sada
stvara i povezuje iroku mreu aktivista koji su se angaovali na pripremu mitinga
(izbor i ispisivanje parola, organizovanje grupnih dolazaka i nastup, priprema i
redigovanje govora i sl.).
Izmeu brojnih propagandnih pritisaka posebno objavljenih u rubrici
Politike Odjeci i reagovanja karakteristian je natpis loptanje, iseljavanje i
utanje, kojim se praktino pozivaju Srbi i Crnogorci da 18. septembra dou na
miting u Nikiu.34
olevi je pokuao da u krugu eljezare organizuje mini miting, s obzirom
na telegram koji su radnici eljezare, u znak podrke, uputili Srbima i Crnogorcima na
Kosovu, ali nije u tome uspio.35
Predsjednik optinske komisije socijalistikog saveza Rajko Aneli je
7.
septembra 1988. godine u razgovoru za radio Niki izjavio: Mi smo proitali u

tampi i saznali da se pominje da e u Nikiu biti miting i to ba 18. septembra za
Dan osloboenja grada. U vezi sa tim mi nemamo nikakav kontakt niti obavjetenje od
Odbora koji organizuje ove skupove. Ukoliko do tako neega doe, mislim da je
pravilo ponaanja da se prethodno ujemo i razgovaramo. Inicijativni odbor za
odravanje mitinga su sainjavali Moja orovi, Rade Danilovi, Slavko Milovi i
33
Branko, Vojii, Veseljko Koprivica,Prevrat 89, Liberalni savez, Podgorica, 1994.

Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988.-89., KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 75-76.
35
Branko, Vojii, Veseljko Koprivica , Prevrat 89,Liberalni savez, Podgorica, 1994., str. 34.
34
13

Blao Papovi (prva trojica diplomirani elektroinenjeri iz eljezare Boris Kidri a
Papovi iz Pivare Trebjesa).36
Na sastanku koji je odran u OK SSRN 14. septembra dogovoreno je da se
miting solidarnosti sa Srbima i Crnogorcima sa Kosova i Metohije odri u Nikiu u
nedelju, 18. septembra 1988. godine sa poetkom u 12 sati na Trgu marala Tita.
Za najavljeno okupljanje u Nikiu data je procjena od strane Predsjednitva
CK SK Crne Gore da je za ovaj miting naroito izabrana radnika sredina na granici sa
Bosnom i Hercegovinom, kako bi se mitinzi prenijeli na teritoriju te republike i dalje
prema sjeverozapadu zemlje. Takoe je ocijenjeno da ti mitinzi nose sa sobom veliku
opasnost od nereda i drugih incidentnih situacija. Takve ocjene su podrane od
predstavnika organa svih republika i pokrajna. Jedino predstavnica SK Srbije
(Radmila Anelkovi) nije se o tome izjanjavala. Iznijela je stav da je SK Srbije,
navodno, protiv odravanja mitinga.37
Na sjednici optinskog komiteta socijalistikog saveza radnog naroda skraeno
OK SSRN dogovoreno je da se miting organizuje na inicijativu odbora za organizaciju
protestnih skupova, a OK SSRN bie nosilac ukupne organizacije mitinga solidarnosti.
Takoe je dogovoreno da e na mitingu uesnike pozdraviti predsjednik OK SSRN
Rajko Aneli, zatim e govoriti jo jedan predstavnik drutveno politike zajednice,
a u ime Srba i Crnogoraca sa Kosmeta govorie Kosta R. Bulatovi iz Kosova Polja. 38
U organizovanju mitinga solidarnosti u Nikiu zapaenu ulogu su imala
bezbjedonosna interesantna lica (pod obradom SDB) iz raznih krajeva Srbije i Crne
Gore, ova lica (istina ne samo ona) angaovana su na pripremi mitinga, ispisivanju
poruka, parola i slogana, okupljanju i to masovnijem ueu graana. 39 Bitan uticaj
su imali i pojedini lanovi Organizacionog odbora za odlazak Srba i Crnogoraca na
protesne mitinge van Kosova, meu njima poznati srpski nacionalisti.40 U organizaciji
su bili ukljueni i pojedini novinari, koji su smiljali sadraj transparenata za budui
miting. Transparenti su ispisivani na Institutu za crnu metalurgiju u eljazari Boris
Kidri, pivari Trebjesa kao i po privatnim stanovima, gdje su boravili gosti iz Srbije
36
Nedeljnik, Nikike novine, broj 967, petak 09.septembar, 1988., str. 3.

Branko Vojii, Veseljko Koprivica, Prevrat 89,Liberalni savez, Podgorica, 1994., str. 69-70.
38
Nedeljnik, Nikike novine, broj 968, petak 16.septembar 1988., str. 2.
39
40
Isto, str. 30.
37
14

i gdje je zajedniki analiziran i korigovan govor koji e Kosta R. Bulatovi itati na
mitingu. 41
Za noenje transparenata angaovana su djeca rodbine i prijatelja, kako bi se
izbjegla odgovornost.42 Jo od ranog jutra 18. septembra 1988. poeli su da u Niki
pristiu Srbi i Crnogorci iz Pritine, Pei, Uroevca, Gnjilana, njih oko dvije hiljade.
Vie stotina Nikiana izalo je na trg Save Kovaevia da doeka drage goste. Neto
prije 11 sati nekoliko hiljada ljudi se uputilo prema nikikoj eljeznikoj stanici, gdje
je trebalo da stigne voz u kojem su se iz Titograda prevozili za Niki uesnici mitinga
sa Kosova i iz Srbije.43 Na vozu koji je doao iz Titograda bio je veliki transparent na
kome je pisalo: arkoviu Vue Brankoviu.44 Takoe su bili ispisani transparenti:
Ne damo te zemljo Duanova, ivjelo jedinstvo Srbije, Crna Gora na Kosovo kree.
Graani Nikia su skandirali: Niki je sa vama pjevali himnu i Od Vardara
pa do Triglava a na Trgu sat vremena prije poetka mitinga, odigrano je crnogorsko
oro. Grupe koje su nosile velike portrete Slobodana Miloevia prilikom prolaska
ulicama Nikia i kasnije na mitingu, frenetino su skandirale: Slobo slobodo,
Slobodane nae rosno cvijee, cio narod za tobom se kree.45
Miting je poeo neto prije 12 sati a otvorio ga je kako je zvanino najavljeno
Rajko Aneli, predsjednik OK SSRN Nikia istiui izmeu ostalog da su sazivai
ovog mitinga velika nevolja Srba i Crnogoraca na Kosovu, te da je cilj mitinga da
doprinese neodlonom i energinom slamanju kontrarevolucije na Kosovu.
Okupljenima se zatim obratio i Krcun Vujovi, predsjednik borake organizacije
Nikia koji je rekao: Zajedno smo se borili i izborili za slobodu i jedinstvo Jugoslavije
i zato ne prihvatamo podjele kao i to da je kosovska drama jugoslovenska bruka.
U ime mladih i radnike klase Nikia skupu se obratio Miodrag Radonji,
predsjednik Akcione konferencije SSO eljezare Boris Kidri naglaavajui pored
ostalog da je masovnost prisustva skupu potvrda slobodarskog Nikia da se
saosjea sa patnjama srpskog i crnogorskog naroda na Kosovu.
Neemo da budemo posluni i pokorni, neemo da budemo dio glasake
maine kada je to potrebno, da tiho govorimo i mjerimo svaku rije. Hoemo da jasno
41
U Nikiu su uoi mitinga doputovali organizatori sa Kosova olevi, Kosta Bulatovi i Zoran Gruji
www.maticacrnogorska.me
43
Nedeljnik, Nikike novine, broj 969, petak 23.septembar 1988., str. 3.
44
Vidoje arkovi je bio lan Predsjednitva Centralnog komiteta SKJ iz Crne Gore. Mitingai su ga
optuivali za navodnu zloupotrebu poloaja i neadekvatan odnos prema krizi na Kosovu.
45
42
15

i glasno kaemo kako nas je Tito uio. Ovo je samoupravna Jugoslavija i hoemo da se
pitamo i odluujemo, da poruimo rukovodstvu da se ne smije udaljavati od naroda.
Da kaemo Savezu komunista Jugoslavije da mora povratiti povjerenje naroda kako bi
odgovorio svojoj istorijskoj ulozi, kazao je mladi Radonji, uz opte odobravanje
mase , i dodao:
-
Zar je moralo da proe toliko vremena od kosovske drame da bi se shvatilo da

je to kontrarevolucija?
Takoe je porueno da oni koji ne mogu i ne ele da rjeavaju probleme treba da

prepuste mjesta sposobnijim i boljim, jer rukovodstvo mora sluati glas naroda.
Posebnu panju izazvao je govor Koste R. Bulatovia koji se skupu obratio u ime,
kako je istakao preostalog srpskog i crnogorskog ivlja sa Kosova i Metohije,
rijeima: Danas se vidi ta narod Crne Gore misli i osjea.46
Poto je istakao da im je izuzetno stalo do podrke crnogorskog naroda koji se i
danas napaja na vrelima tradicionalne heroike, potenja, asti i ljuckosti, Bulatovi je
izjavio uenje da rukovodstvo Crne Gore nije jo davno prije, podiglo svoj glas
protesta protiv zuluma na Kosovu. Nastavio je govor pitanjima da li e neko snositi
odgovornost ako se zahtjevi komunista i naroda izjalove?, Zato se rukovodstvo SKJ
i SFRJ zalae za inovniki odnos prema instrumentu demokratskog centralizma u
SKJ i drugim.
Mnogima je bilo udno da Bulatovi u svom govoru nije, ak ni jednom rijeju,
pomenuo ulogu i znaaj Crne Gore i Crnogoraca u NOR-u. Ali je zato u svom govoru
sluei se raznim natuknicama o jedinstvu i homogenizaciji srpstva, izbrisao
Crnogorcima nacionalni identitet.
Svi govornici su manje ili vie prekidani gromkim aplauzima i uzvicima
odobravanja. Najvie je bilo poziva na jedinstvo, poziva na neodlono razrjeavanje
situacije na Kosovu ali i prozivke dijelu crnogorskog rukovodstva. 47 Pri kraju mitinga
ule su se opasne i neprihvatljive poruke onih u prvim redovim prema bini, uzvikivali
su Hoemo oruje, Ubiemo Azema, Hoemo ustanak, Podigla se Srbija.48 Na
mitingu se najvie skandiralo Niki je sa vama, Svi smo Srbi, Slobo slobodo. A
od pjesama najvie su pjevane: Slobodane samo kreni, Nikiani svi su spremni!
46
Nedeljnik, Nikike novine, broj 969, petak 23.septembar 1988., str. 2-3.
47
48
Azem Vlasi je bio lan predsjednitva SKJ sa Kosova.
16

Srbija se stalno pita, kad e Slobo mjesto Tita, Trubite jae, trubite bolje, opet je
nae Kosovo polje i druge.49
Sve se deavalo u prisustvu kompletnog rukovodstva Nikia i ne malog broja
funkcionera iz organa Crne Gore . Niko nije reagovao.50
Na mitingu je bilo i djece koja su nosila parole sa porukama i eljama da i
njihovi vrnjaci na Kosovu imaju sreno djetinjstvo. Radnici IK-a Javorak nosili su
transparent Hoemo slobodu za Srbe i Crnogorce na Kosovu, a iz eljezare Boris
Kidri Neka pada to klimavo stoji. Veliki broj transparenata prozivao je jednim
dijelom crnogorsko rukovodstvo: arkovii trai novu bazu, Sa Orlandiem i
Miloeviem na barikade ako treba, arkoviu Vue Brankoviu, Crnogorsko
rukovodstvo, narod se izjasnio, a vi?. Meu blizu hiljadu transparenata bilo je i onih
sa stihovima iz Gorskog vijenca i narodne epske poezije: Trijebimo gubu iz torine,
to pogani od ljudi inite?, Ne damo te zemljo Duanova. Vieni su i transparenti
koji pozivaju na bratstvo i jedinstvo: Da ivimo svi u slozi Jugoslavijo ti pomozi,
ivjela JNA.. Na jednom transparentu bio je naslikan helikopter iz kojeg je visila
udica, a na njemu pisalo: Samo za slubene potrebe. Bila je to prepoznatljiva aluzija
na Vidoja arkovia o ijim se vonjama helikopterom do abljaka, Nikia, Pluina,
na bogate gozbe, ve uveliko prialo, zahvaljujui tekstovima objavljenim u
beogradskoj tampi, u kojoj je Miloevi, nakon smjene urednitva, postavio sebi
lojalne kadrove i tako preuzeo potpunu kontrolu.51
Na mitingu se okupilo oko 50 hiljada ljudi to ga ini jednim od najveih
skupova u istoriji Nikia. Meu prisutnima je bilo oko 2 hiljade kosovskih Srba i
Crnogoraca, kao i nekoliko hiljada gostiju iz Crne Gore, Bosne i Hercegovine i itave
Jugoslavije. Poto je trg bio prepun dio graana uesnika mitinga stajao je u okolnim
ulicama a oni mlai popeli su se na krovove oblinjih zgrada i tako pratili miting. Za
sve uesnike mitinga nekoliko radnih kolektiva, drutvenih organizacija obezbjedili
su sokove i sendvie koji su dijeljeni na nekoliko punktova u gradu.
Nakon zavretka zvaninog dijela mitinga neto poslije 13 sati, zaule su se
himna i pjesma Jugoslavijo, a nakon toga se kolona Srba i Crnogoraca sa Kosova i
Metohije uputila prema autobuskoj i eljeznikoj stanici odakle su vozovima,
Nedeljnik, Nikike novine, broj 969, petak 23.septembar, 1988, str. 4.

Niko od govornika se nije sjetio da se ogradi barem od nacionalistikog govora Koste Bulatovia.
51
Nedeljnik, Nikike novine, broj 969, petak 23.septembar, 1988, str. 4.
49
50
17

autobusima i automobilima krenuli prema Cetinju, gdje je istog dana u 15 sati odran
jo jedan miting solidarnosti.
I pored uzavrelih emocija zbog utakmice Pritina Sutjeska koja se igrala
18. septembra istog dana kada je odran miting, on je protekao bez znaajnih
incidenata, uglavnom po ve utvrenom scenariju, s tim to je govor Koste Bulatovia
kasnije izazvao brojna reagovanja zbog svojih ekstremno nacionalistikih elemenata i
intonacije. Optinski sud je kasnije kaznio jednog od graana Nikia koji se prilikom
okupljanja graana na mitingu solidarnosti grupi Srba i Crnogoraca obraao rijeima
ivio kralj Petar, ime je vrijeao patriotska osjeanja graana. To je bio i jedini
incident.52
Miting u Nikiu izazvao je veliko interesovanje medija. Radio Niki uivo je
prenosio cjelokupni miting. Miting su pratili i brojni mediji iz itave SFRJ, kao i
dopisnici stranih medija Rojtersa, Austrijske televizije i vedskog radija.53
List Politika je proturio dezinformaciju da radio Niki nije smio prenositi
nijednu rije sa mitinga jer su imali direktnu zabranu od strane Vidoja ivkovia i
predsjednika CK SK Crne Gore. Dnevni list Pobjeda i RTV Titograd objavile su da se
na mitingu ula parola Hoemo Ruse, u vremenu kada je jo postojala blokovska
podjela u svijetu, u Crnoj Gori gdje jo nijesu bili zarasli oiljci Informbiroa i Golog
otoka, jedna takva parola, kakva je pozivanje Rusa, imala je specifinu konotaciju. Oko
parole Hoemo Ruse, za koju do danas nije sa sigurnou utvreno da li je
izgovorena ili ne, digla se velika fama. Odmah je pokrenuta prava lavina reagovanja.
Prvo iz Nikia, gdje je presluan snimak Radio-Nikia, koji je direktno prenosio cijeli
tok mitinga i u ijoj se redakciji nalazio jedan od punktova za mitingovanje po Crnoj
Gori. Uzvikivanje Hoemo Ruse nije pronaeno na snimku. To je iskoristio Boro
Vuovi, direktor nikikog informativnog centra, a nakon januarskog prevrata
predsjednik nikike SO, da na sjednici Optinske konferencije SSRN Nikia optui
ureivaku garnituru TV Titograd da su oni to podmetnuli da bi kompromitovali cijeli
miting.
Kasnije su pojedini novinari tvrdili da se zapravo radi o nesporazumu. Naime,
dok je govorio Rajko Aneli, dolo je do kvara na mikrofonu. Tehniari su
osposobljavali ozvuenje, a Aneli je stajao na bini. Osjeajui se vjerovatno
52
53
Istro, str. 5.
Dnevni list, Pobjeda, Titograd, 19.septembar, 1988. Str. 3.
18

nelagodno zbog toga to je morao da prekine govor. U njegovoj blizini stajao je jedan
od uesnika mitinga sa guslama i u jednom momentu neko je viknuo iz mase Dajte
mu gusle, dajte mu gusle, a potom je nastalo skandiranje Hoemo gusle!. Drugi
su,pak, ivjeli u ubjeenju da je uzvikivano Hoemo Ruse na pojavljivanje profesora
Slobodan Vujai, koji je stradao po IB liniji, a koji, je inae vaio za rusofila.
Objavljivanje ove parole od strane TV Titograda iskorieno je za smjenu
rukovodstva televizije, a kasnije zvanina interpretacija dogaaja se svodila da je
autentina parola glasila: Hoemo gusle.54
Dejli telegraf (London) dva puta je komentarisao protestne mitinge u Crnoj
Gori. Za nikiko okupljanje istie da je jedno od najveih i da je, nakon nemira
studenata u Pritini 1981. godine, ovaj region stekao reputaciju etniki nemirnog
podruja, a po svom etnikom potencijalu mogao bi da bude prvi koji bi se otcjepio od
Jugoslavije.55
Predsjednitvo optinskog komiteta saveza komunista i predsjednitvo
optinske konferencije socijalistikog saveza radnog naroda odralo je sjednicu 21.
septembra, na kojoj je razmatrana Informacija o mitingu solidarnosti sa Srbima,
Crnogorcima i nealbanskim ivljem na Kosovu. U radu sjednice uestvovali su
predsjednici drugih drutveno politikih organizacija, Skuptine optine i izvrnog
odbora. Oba predsjednitva su zakljuila da je miting solidarnosti bio dostojanstven,
dobro organizovan i protekao bez ijednog incidenta. Takoe je ocijenjeno da je
gostoprimstvo Nikia i organizatora mitinga zloupotrijebio u svom nacionalistikom
govoru Kosta B. Radulovi koju je negirao crnogorsku naciju, nijednom rijeju nije
pomenuo narodnooslobodilaku borbu i pokuao da uesnicima mitinga nametne
svoju istinu o tobonjoj odvojenosti crnogorskog rukovodstva od njegovog naroda.
Zbog svega toga dva predsjednitva su se u cjelosti ogradila od govora Koste
Bulatovia.
Ustvreno je da se parola Hoemo Ruse nije ula na mitingu i odbaen kao
neosnovan sadraj pojedinih transparenata kojim se kritikuje rukovodstvo Saveza
komunista. Predsjednitvo optinskog Odbora Saveza udruenja boraca NORA-a
Niki, na sjednici odranoj 22. septembra 1988. g. odine razmatralo je politikobezbjednosnu situaciju u optini i zemlji. Jedinstveno je ocijenjeno da je politiko-
54
55
BrankoVojii, Veseljko Koprivica, Prevrat 89, LSCG, Podgorica, 1994., str. 37.
Isto, str. 62.
19

bezbjedonosna situacija u optini i zemlji veoma teka i sloena, a najvie uslovljena
stanjem na Kosovu, ekonomskim tekoama, napadima na tekovine revolucije.
Znaajna panja na sjednici bila je posveena odranom mitingu solidarnosti.
Predsjednito Optinskog odbora saveza udruenja boraca ogradilo se o jedan broj
parola koje su na mitingu bile prisutne a ije poruke nijesu bile u duhu bratstva i
jedinstva i jugoslovenskog zajednitva, u kojima je bilo neargumentovanih prozivki,
poziva na oruje itd. Odbaen je i govor Koste Bulatovia sa ocjenom da je
nacionalistiki i da kao takav nikako nije priliio skupu.56
Na sjednici republikog komiteta socijalistikog saveza radnog naroda koja je
odrana 3. oktobra u Titogradu, delegati iz Nikia su ocijenili da je obaveza Odbora
za organizovanje protestnih skupova, da se ogradi od nastupa Koste Bulatovia, s
obzirom da su, prilikom dogovora o organizovanju mitinga, preuzeli na sebe punu
odgovornost za sadraj govora, isticanje transparenata, da ne bude prozivke i da sve
poruke budu na liniji SKJ.
Predsjednitvo CK SK Crne Gore izdalo je zvanino saoptenje u kojem je
saopteno da je na osnovu svih provjera nepobitno utvreno da parola Hoemo
Ruse, koja je s razlogom puno komentarisana, nije ni u verbalnoj ni u pisanoj formi
bila na mitingu u Nikiu.57 Organizatori mitinga solidarnosti u Nikiu iskoristili su
okupljanje graana na liniji izraavanja solidarnosti sa Srbima i Crnogorcima na
Kosovu i za sprovoenje odreenih aktivnosti usmjerenih na plasiranje idejno
politikih stavova i poruka.58
56
Nedeljnik, Nikike novine, broj 970, petak 30.septembar, 1988., str.2.

Nedeljnik, Nikike novine, broj 971, petak 7.oktobar, 1988., str.4.
58
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea, 1988-89.,KPZ, Podgorica, 2003., str. 82.
57
20

HRONOLOGIJA BURNIH DOGAAJA U NIKIU NAKON PROTESTNOG MITINGA U
GLAVNOM GRADU REPUBLIKE
Niki postaje novo arite masovnog okupljanja i protesta
U Titogradu (dananja Podgorica) otpoeo je 7. oktobra oko 16 asova veliki

protestni miting pred Skuptinom Crne Gore.59 Na vijesti o dogaajima u Titogradu,
meu radnicima eljezare Boris Kidri i jo nekih nikikih kolektiva pada odluka
moraju se podrati zahtjevi radnika i graana pred Skuptinom Crne Gore. Oko
ponoi 7. oktobra u eljezari je odrana sjednica komiteta za optenarodnu odbranu i
drutvenu samozatitu nakon ega je oko 150 radnika okupljenih ispred fabrike
kapije obavijeteno da se kree oko 1 sat iza ponoi, dok se obezbijede partijska i
dravna zastava, amblem eljezare i slika druga Tita. Sa radnicima je za Titograd
otputovao direktor eljezare Vojin ukanovi. Mnogi pogoni u eljezari te noi gase
maine.60
Na mitingu u Titogradu obratio se uesnicima u ime eljezare Boris Kidri,
Duan Jakovljevi i prenio zahtjeve radnika. eljezarci su traili da se ubrza usvajanje
promjena Ustava SFRJ, zaustavljanje genocida na Kosovu, da se obezvjedi jedinstveno
jugoslovensko trite, bre zapoljavanje, obuzdavanje rasta cijena, odgovornost za
sve one koji su doveli Jugoslaviju u ovakvu situaciju. Svi radnici su za vrstu,
jedinstvenu Jugoslaviju, Titovu Jugoslaviju i bratstvo i jedinstvo, kazao je
Jakovljevi.61
59
Miting su pokrenuli radnici Radoja Dakia. Logistika je bila iz Beograda. Trebalo je napraviti reprizu
novosadskog scenarija gdje je rukovodstvo nakon protesta 5 i 6. oktobra podnijelo ostavke. Radnici tri
fabrike iz Rakovice koji su 4 i 5.oktobra odrali protestne zborove pred Skuptinom SFRJ traei reformu
politikog sistema, privrede i Saveza komunista. 6. oktobra su uputili telegram Dakievcima traei da i
oni obustave proizvodnju i solidariu se sa njima. Mitingai su ispostavili zahtjeve rukovodstvu definisane u
trinaest taaka. Izmeu ostalog, traili su ostavke prozvanih funkcionera, rastereenje privrede za 20% i hitnu
sjednicu Predsjednitva CK SK CG i SR SG.
60
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 663, srijeda 19.oktobar, 1988., str. 4.
61
Branko Vojii., Veseljko Koprivica, Prevrat 89, LSCG, Podgorica, 1994., str. 76.
21

Veina radnika vratila se u Niki oko 9 asova izjutra 8. oktobra, nakon to su
angaovanjem organa unutranjih poslova prekinute demonstracije pred zgradom
Skuptine SR CG.62
U Titograd su iste veeri 7. oktobra otputovali studenti i aci Doma Braa
Vuini i profesori Filozofskog fakulteta u Nikiu.
Nakon odluke predsjednitva SSO Doma oko 60 studenata polo je autobusom
sa direktorom Dragutinom Janjueviem i dekanom Fakulteta dr Blagojem
Ceroviem.63
Ve 8. oktobra nakon rasturanja mitinga u Titogradu, radnici 3. i 1. smjene
eljezare Boris Kidri uputili su se za Titograd.
Ponovo, i pored ubjeivanja
najodgovornijih da se ne ide, jer je protestni miting u glavnom gradu Republike

prekinut i (prema prvoj zvaninoj informaciji) uvedeno vanredno stanje (i neto
kasnije saopteno da su uvedene vanredne mjere), radnici se upuuju prvo u grad,
gdje su, takoe, od predstavnika DPO eljezare i rukovodeeg kadra ubjeivani da
odustanu od odlaska u Titograd. Vratio se samo manji broj njih, dok se ogromna
veina uputila ka Titogradu.64
Prevoz autobusima su im obezbjedili mimo znanja drutveno politikih
organa Republike Vladimir Bojovi, predsjednik izvrnog odbora SO Niki i Milorad
Roganovi, predsjednik OO Sindikata.65 Do Titograda nijesu stigli zbog intervencije
specijalnog odreda milicije Republikog SUP-a. Na 18 kilometru od Nikia, kod
Drenovtice, milicija im je preprijeila put sa dva golfa i vozilom pauk, pa su
radnici izali iz autobusa i put prema Podgorici nastavili pjeke.66
Izvrena je konsultacija sa drutveno politikim organima Republike i
donesena je odluka da se radnicima ne dozvoli odlazak za Titograd, pa im se u susret
uputila jedinica specijalne policije do mjesta sa koga e ih najlake odvratiti za
odlazak u Titograd. Tako je u mjestu Joviin kuk, poznat kao uta Greda, iako je ona
4km dalje, dolo do kontakta specijalaca i radnika.67 Komadant specijalne jedinice je
62
U kasnim veernjim satima 7. oktobra odrana je sjednica Predsjednitva CKSK CG i Predsjednitva SR

CG. Poslije viesatnog kolebanja donesena je Odluka o uvoenju hitnih mjera za spreavanje nastajanja
vanrednih prilika u Optini Titograd, na osnovu kojih su demonstracije prekinute uz intervenciju milicije, to
se dogodilo prvi put u istoriji Crne Gore.
63
Nedeljnik, Nikike novine, petak 14.oktobar, 1988, str. 2.
64
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 663, srijeda 19.oktobar, 1988. str.3.
65
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988 89., KPZ, Podgorica, 2003., str. 97.
66
Slina blokada napravljena je radnicima Oboda sa Cetinja ali su oni nakon razgovora sa milicijom odustali
od puta za Titograd i vratili se nazad,
67
22

vie puta preko magnetofona ponavljao Drugovi budite parlamentarni vratite se
jer u Titogradu nema mitinga, radi vae line bezbjednosti, graana....napadnute su
temeljne vrijednosti Jugoslavije od pojedinih grupa...68
Najuporniji radnici pokuali su da se probiju dalje, ne obazirui se na
upozorenja i tada dolazi do sukoba izmeu milicije i radnika.69 Padala je sitna kia sa
laganim junim vjetrom koji je duvao u smjeru radnika. U tim uslovima dolo je do
upotrebe suzavca. Najvie linom nepanjom, preskaui bankine na inae strmom
terenu, povrijedio se manji broj radnika. Bilo je i radnika koji su bjeei od suzavca, u
optem meteu, sletjeli niz strmu padinu 300 400m sve do sela u podnoje.
Nekoliko povrijeenih prevezli su mjetani. Oni koji su se mogli kretati nastavili su
pjeke do Glave Zete, i dalje autobusom do Nikia. Ostali su se ponovo vratili na
kolovoz i pjeke se vratili do Bogetia, a odatle dalje autobusom do Nikia. 70
Postavlja se pitanje, da li su procjene organa za intervenciju kod mjesta Joviinog
kuka, bile najcjelishodnije , s obzirom na posledice.
Po povratku u Niki osmorica radnika zatraila su ljekarsku pomo, a u
Medicinskom centru Niki, trojicu radnika zadravaju na bolnikom lijeenju, i to
jednog na odjeljenju Intenzivne njege.
Nije sasvim jasno zato organi SUP-a nijesu energinije
reagovali u
spreavanju polaska radnika sa autobuske stanice u Nikiu za Titograd. Kao i zato

nijesu nakon intervencije kod ute Grede, sali niz klanac da vide ima li
povrijeenih.71
Ovaj sukob radnika iz Nikia i milicije posluie kao jedan od udarnih
propagandnih aduta u kvalifikovanju tadanje republike vlasti kao antinarodne.
Taj dogaaj poprimio je kasnije, takorei, mitske dimenzije i uta Greda je zadugo bila
svojevrsni (uglavnom paradni) simbol stradanja od nenarodnog reima. Srpski
duhovnici e kasnije utu Gredu proglasiti novim Carevim Lazom.72
Inae u junu 1989. godine saznalo se i za jo jednu upotrebu suzavca tog 8.
oktobra. Nakon otkrivanja afere verca oruja iz Nikia za Kosovo, u koju je bilo
umijeano i nekoliko nikikih milicionera, naelnik nikikog SUP-a Danilo Kosti
68
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 663, srijeda 19.oktobar, 1988. str.4.
U policijskim izvorima se navodi da su radnici vrijeali miliciju, gaali flaama i kamenicama, to drugi
izvori ne pominju.
70
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 664, srijeda 2.novembar, 1988. str.4.
71
Isto, str.5.
72
Danilo Burzan, Zauzdavanje ludog vjetra, Pobjeda, Podgorica, 1998., str.20.
69
23

podnio je ostavku u obrazloenju naveo je i ovo: Imali smo nareenje da sprijeimo
odlazak graana u Titograd, ali silu nijesmo upotrebljavali. Grupa od 50-70 lica, pored
remeenja javnog reda i mira, pokuali su da se obraunaju sa milicijom i tada je kod
mjesta zvanog aalica baen suzavac u cilju odvraanja graana da idu u Titograd.73
Deavanja kod ute Grede brzo su se proula u Nikiu i izazvala revolt
velikog broja graana to je dodatno uslonjavalo politiko bezbjedonosnu situaciju u
optini.
Radnici (uglavnom tree smjene eljezare) i svi drugi koji su u subotu ujutro
bili krenuli za Titograd, vratili su se u Niki pred zgradu Skuptine optine. uli su se
opominjui uzvici: Ubie nam brau, Vratite nam dugove, Cijepali su zastavu.
U skuptinskoj sali radnicima se obratio Milorad Roganovi, predsjednik
Optinskog vijea Saveza sindikata, koji im je obezbijedio autobuse i uputio ih za
Titograd:
- Neshvatljivo je da zbog nekih pojedinaca u organima koji nijesu izvrili svoje
zadatke, radnici dobijaju batine! Ne treba ponovo ii u Titograd, ve dostojanstveno,
kako je to uvijek inio radniki i Jugoslovenski Niki, u najteim situacijama pa i ovoj,
saekajmo rezultate zajednike sjednice Predsjednitva SR Crne Gore i Predsjednitva
CKSK Crne Gore.
Ukoliko ne budemo zadovoljni odlukama ove sjednice, svi emo za Titograd,
upozorio je Roganovi. U meuvremenu se pred zgradom bilo okupilo jo oko etiri
hiljade ljudi, koji su traili da se ozvui plato, kako bi pratili razgovore, pa su radnici
eljezare odluili da izau van i pridrue se ostalim. I njima se obratio Roganovi s
predlogom da dostojanstveno saekaju ishod sjednice dva predsjednitva.
Vladimir Bajovi, predsjednik Izvrnog odbora Skuptine optine, potpaljivao je
graane dezinformacijom da su neki radnici eljezare pritvoreni, istiui da je alosno
da danas, poslije 44 godine, slobodarski Niki mora na ovakav nain da rjeava
probleme u koje je zapalo cijelo drutvo. Ipak, prekinut je zviducima i protestima, a
zatim su se za mikrofonom smjenjivali Vladimir Babovi, Mile Kneevi, Nikola
Radonji, Momilo Vukoti, Marko Dobrilovi, Tika Kora i Rato Spaji... podravajui
trinaest zahtjeva titogradskog mitinga.74
73
74
Branko Vojii, Veseljko Koprivica, Prevrat 89, Liberalni Savez, Podgorica, 1994., str. 100.
Isto, str. 111.
24

Na protestnom mitingu ispred zgrade SO u prisustvu predstavnika svih
drutveno-politikih organizacija uesnici mitinga su zahtijevali hitnu i objektivnu
istragu oko postupaka milicije kod ute Grede i ostavku Lazara oia koji je bio
republiki sekretar za unutranje poslove.75 Oko 15 sati uesnici mitinga u Nikiu
poeli su mirno da se razilaze, rijeeni da ipak saekaju odluke sjednice republikog
dravnog i partijskog rukovodstva.
Na prekidanje protestnog mitinga uticala je i jaka kia, ali i najava direktnog
TV i radio prenosi sjednice dva republika Predsjednitva.76
Studenti Filozofskog fakulteta koji se hrane u studentskoj menzi osuujui
upotrebu sile, i u znak podrke zahtjevima radnika poinju trajk glau.
Istog dana u poslijepodnevnim satima zasjedali su OK SK i Optinski komitet
za ONO i DSZ , razmatrajui politiko-bezbjedonosnu situaciju nakon dogaaja od 7. i
8. oktobra.
Na sjednici je istaknuto da javno ispoljeno nejedinstvo u viim rukovodstvima
Federacije, koje zapostavlja jedinstvene radniko-klasne interese i jedinstvo
Jugoslavije dovede do sve eeg masovnog manifestovanja nezadovoljstva radnike
klase to koriste i sve glasniji i organizovaniji neprijatelji socijalistikog
samoupravnog drutva. Na sjednici je zahtijevana detaljna informacija u vezi
donoenja odluke, izboru mjesta i nainu primjene vanrednih mjera od strane snaga
bezbjednosti prema radnicima eljezare na putu Niki-Titograd. Ocijenjeno je da su
te mjere ishitrene i neprimerene to je imalo za posljedicu vei broj povrijeenih lica,
i dalje uticalo na pogoranje politiko-bezbjedonosne situacije. Komitet ocjenjuje da
su nedovoljno objanjeni razlozi zbog kojih je Predsjednitvo SR CG donijelo odluku o
uvoenju vanrednog stanja u optini Titograd i zahtijeva najhitniju informaciju od
Predsjednitva SR CG u vezi sa tim kako bi radne ljude i graane ove DPZ mogao
informisati po ovom pitanju, jer su zahtjevi za tim od njih veoma naglaeni.
Komiteti za ONO i DSZ u OUR-a i MZ imaju zadatak da vre neprekidno
procjenu politiko-bezbjedonosne situacije, auriranje planova za vanredne prilike,
pojaaju mjere zatite drutvene imovine, naroito u organizacijama od posebnog
drutvenog inetersa.
75
76
Lazar oi je inae jedno vrijeme bio predsjednik optinskog komiteta saveza komunista, Niki.
Nedeljnik, Nikike novine, broj 972, 14. oktobar, 1988., str. 3.
25

Optinski komitet zahtijeva da se utvreni komplet mjera socijalne politike na
nivou SR Crne Gore dopuni utvrivanjem izvora sredstava za finansiranje i posebno
pokree inicijativu za obezbjeenje zimnica za najugroenije kategorije radnika u SR
Crnoj Gori.
Traeno je i utvrivanje hitne i konkretne odgovornosti za mogue
prekoraenje ovlaenja i istaknuto da je neophodno u svim organizacijama
udruenog rada a posebno u eljezari Boris Kidri, normalno odvijanje proizvodnog
procesa, u organizacijama gdje je u proteklim danima dolo do prekida procesa rada
obezbijediti nadoknadu proputenog.
Na kraju sjednice usaglaen je stav da je neophodno da Komitet Opte Narodne
Odbrane (ONO) i Drutvene Samozatite (DSZ) eljezare Boris Kidri procijeni
okolnosti pod kojima je 8. oktobra dolo do ulaska u fabriku veeg broja lica koji ne
rade u eljezari a koja su bitno uticala na obustavljanje proizvodnje i ponovno
upuivanje radnika prema Titogradu.
Zahtijevano je i da se vodi istrajan i strpljiv razgovor sa studentima kako bi se
prekinulo njihovo demonstrativno odbijanje hrane.77
Situacija u optini Niki dodatno se pogorala nakon sjednice dva
predsjednitva CK SK CG i SR CG koja je odrana 8. oktobra. Sjednica je direktno
prenoena od strane TV Titograd i radija.
Sjednica nije odavala ozbiljnost na nivou situacije u kojoj se zemlja nalazila. Na
toj sjednici je izlagao i Republiki sekretar za unutranje poslove koji je tvrdio da
nema povrijeenih radnika, a u isto vrijeme su se u Nikikoj bolnici nalazila tri teko
povrijeena radnika to je izazvalo veliki revolt radnika.
Radniki savjet eljezare je poslao telegram na adresu oba Predsjednitva, u
kojem ih je obavijestio o povrijeivanju radnika i o zahtjevu da se sprovede
objektivna istraga o ovom sluaju. Taj telegram nije proitan.
U nedelju 9. oktobra od ranih jutarnjih sati u Nikiu su se uli protesti
upueni na adresu republikog rukovodstva.78
U 9 asova izjutra okupio se dio radnika eljezare u krugu fabrike. Oni su
obustavili proizvodnju i zahtijevali odravanje zbora. Rukovodstvo fabrike
77
78
Isto, str. 4.
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 663, srijeda 19. oktobar, 1988., str. 5.
26

pokuavalo je da ih ubijedi da se vrate na svoja radna mjesta, a da se sa zborovanjem
saeka. Kada je izgledalo da e se u tome i uspjeti, odjednom se pronio glas meu
radnike da je jedan od njihovih kolega koji je povrijeen u intervenciji kod ute Grede
preminuo u bolnici. Jedna grupa kojoj je preneseni glas bio dovoljan da povjeruju u to,
odmah je poela da skandira Ubie nam ovjeka.
Da bi se stvari razjasnile hitno je pozvan Medicinski centar u ijoj su bolnici
zadrani povrijeeni radnici i od deurnog ljekara se saznalo da se radi o
dezinformaciji. To je saopteno radnicima koji su u meuvremenu izali van kapije
fabrike.
Ubrzo je meu radnike procurela jo jedna dezinformacija da je umro drugi
povrijeeni radnik. Direktor eljezare i jedan radnik su lino otili do bolnice da
provjere stanje povrijeenih, nakon ega su uvjeravali radnike da to nije istina, ali
situacija je bila takva da se vie nije moglo uticati na grupu koja je krenula prema
gradu. Uspjelo se, meutim, u tome da se kolona usmjeri ka Sindikalnom domu, gdje
je radnike saekao direktor Medicinskog centra Ratko Perovi i obavijestio ih o stanju
povrijeenih. Radnici su nakon toga nastavili prema gradu. Predvodio ih je direktor
metaluko metalskog kombinata eljezare Radoslav Banjo Bulaji. Protestni defile
ulicama Nikia i putem ka eljezari trajao je oko jedan sat. Nakon toga radnici su se
vratili u fabriku.79
Ispred Filozofskog fakulteta odran je zbor studenata koji se pretvorio u
miting. Zboru su prisustvovali osim studenata, uenici srednjih kola, radnici i
graani kao i grupe studenata iz Kragujevca za koje je prevoz obezbijedilo
rukovodstvo Nikia. Pored vie govornika proitan je i tekst telegrama: bezrezervne
i odlune podrke savezu SO Filozofskog fakulteta koji je uputila grupa
univerzitetskih profesora i knjievnika iz Beograda. U telegramu izmeu ostalog stoji:
Upotrebom metoda zastraivanja protiv radnika i studenata uinjen je sudbinski
tragian korak u odvajanju od sopstvenog naroda kome je osim toga nepravedno
podmetnut nacionalizam i to ne svoj nego tui. Posljednji in nemoi nije bilo samo
sramno batinjanje i poniavanje naroda na mitingu u glavnom gradu Crne Gore, nego
brutalno varvarsko zaustavljanje na putevima crnogorskim i survavanje radnika i
studenata Nikia niz litice ute Grede.
79
Isto, str. 6.
27

Ovaj telegram su potpisali: dr Ratko Boovi, profesor Univerziteta u Beogradu,
dr Jovan Strikovi, Veljko Kovaevi, pukovnik JNA, Radomir aranovi, profesor
Univerziteta,
Veljko Radovi,
knjievnik,
dr Borislav
Duverovi,
profesor
Univerziteta i Veselin Mini, knjievnik.80

Na zboru je govorilo vie lica, u ime Republikog komiteta Saveza socijalistike
omladine. Aco ukanovi koji je upoznao prisutne sa zakljucima Predsjednitva RK
SSO i studentskog doma iz Titograda.
Izneseni su zakljuci kojima su energino podrali sve radnike zahtjeve i
osuena je upotreba sile nad njima.81
Jedna manja grupa krenula je pjeke za Titograd ali su zaustavljeni od strane
milicije. Nesporno je da jedan dio profesora sa crnogorskog Univerziteta, svojim
jasnim i snanim stavom i porukom davao pozitivan eho kasnijim dramatinim
zbivanjima u Crnoj Gori.
Ispred zgrade Filozofskog fakulteta miting se oko 16 asova preselio pred
zgradom Skuptine optine. Masa je bila zapaljiva, uzavrela i estoka, reklo bi se
odluna na sve.
Okupljenim studentima, radnicima i graanima obratio se predsjednik
Predsjednitva OK SK Nikia Radonja Mini, pozivajui ih da sauvaju mir,
dostojanstvo i razum.
Njegovo izlaganje prekinuto je unim negodovanjem i skandiranjem Dosta
smo ekali, Ostavke, ostavke. Sledei govornik je bio dr Slobodan Vujai, koji je
izmeu ostalog rekao: Hoemo prave i demokratske izbore, hoemo prave ljude. Ovaj
narod nije krenuo da rui Ustav, nego da brani Ustav.
Obratio se i Ratko Spaji i upoznao uesnike sa stavovima omladinskog
rukovodstva Crne Gore. Izneseni
stavovi
podrani su dugotrajnim aplauzima i
skandiranjem.
Kontakt sa okupljenom masom nije uspio da uspostavi Milutin Tanjevi, lan
Predsjednitva SR CG jer se morao ukloniti sa govornice pred pravom provalom
protesta i zviduka.
80
81
Nedeljnik, Nikike novine, broj 972, 14. oktobar, 1988., str.4.
28

U toj atmosferi funkcionerima se zaista teko bilo usuditi da govore. Ipak,
odluio se dr Branko Kosti, potpredsjednik Izvrnog vijea Crne Gore, kojeg su
uesnici mitinga prihvatili.82
Obraajui se radnicima, studentima i graanima on je rekao da je protiv toga
da se na isti nain tretita Novi Sad i Titograd83 i da treba o tome razgovarati na
ustavni nain, tamo gdje se treba o tome odluivati, a ne na ulici.84
- Razmislite drugovi o dramatinosti trenutka u kome vam se obraam. Nije
osnovno pitanje rukovodstvo Crne Gore. Imajte u vidu da se radi o federativnoj
zajednici. Ne dozvolimo, pogotovo ne u slobodarskom Nikiu, da povuemo nijedan
potez koji moe dovesti do komadanja zemlje i do njenog raspadanja. Traim od vas
da u smirenoj atmosferi, koju zahtijeva ovaj trenutak, u prvom redu to imamo na umu.
A nije pitanje hoe li neko biti ili nee od postojeeg rukovodstva na svojim
funkcijama. Neka se saziva Skuptina Crne Gore, neka se saziva Centralni komitet.
Neka se svi organi izjasne o svima koji su na politikim funkcijama, i u Federaciji, i u
Republici. Ako sa tim odlukama ne budete zadovoljni, traite da mijenjaju delegate,
traite da birate novi Centralni komitet. Traite da na bazi vaih argumenata odlue o
sudbini svakoga, istakao je Kosti.
Kostia su uesnici skupa paljivo sasluali, ali nijesu prihvatili predlog da se
raziu. Uzvikavane su parole podrke Slobodanu Miloeviu i osude onima koji su ga
izdali kao i ostale: Hoemo ostavke, Zar suzavcem na hljeb to jedete, Dolje
Lazar ori, Specijalci ekaju vas eljezarci., Ko to smije radnika da bije, Pala
vlada u sred Novog Sada i ova e u sred Titograda, Nema rada dok ne padne vlada.
Miting je trajao do ranih jutarnjih sati. Zbog naruavanja javnog reda i mira u veem
obimu nakon zavretka mitinga Optinski sudija za prekraje kaznio je sa po 40 dana
zatvora 12 lica iz Nikia i sa 10 dana zatvora jednog maloljetnika. Dok je jo trajao
miting pred zgradom optine najavljeno je da e se narednog dana to jest u
ponedeljak 10. oktobra odrati u 15 asova zbor radnika eljezare.
Radnici prve smjene eljezare Boris Kidri stigli su u ponedeljak na posao
pod dozom uzbuenja za sve ono to se u prethodnih dva tri dana dogaalo u Nikiu.
Vijest o zakazivanju zbora radnika eljezare brzo se proirila po gradu, fabrikim
82
Isto, str. 5.
U Novom Sadu je 5. oktobra odran miting, na kojem je oko 30.000 ljudi trailo da rukovodstvo Pokrajine
odmah podnese ostavke. Nakon dvodnevnog mitinga i pritisaka Predsjednitvo PK SK Vojvodine je
podnijelo ostavke.
84
Vlado Strugar, Velika buna Crne Gore 1988 1989., INP, Knjievne novine, Beograd, 1990., str. 326.
83
29

halama svih nikikih kolektiva, kolama i fakultetu, kulturnim institucijama i
zdravstvenim ustanovama.85
Jo u ranim jutarnjim asovima pred kapiju eljezare poeli su pristizati
uenici srednjokolskog centra.86
Takoe je od samog jutra do popodneva trajao miting ispred zgrade Skuptine
optine. Oko devet sati na miting je dolo oko 4000 nikikih srednjokolaca sa svojim
profesorima, a potom radnici IK Javorka, Metalca i Autoprevoznog. U ostalim
kolektivima i ustanovama odrani su zborovi u krugovima fabrika i salama. Na svim
ovim skupovima podrani su zahtjevi radnika sadrani u 13 taaka saopteni na
titogradskom mitingu.
Vanredna sjednica Radnikog savjeta eljezare proirena sa predstavnicima
izvrnih tijela DPO eljezare i organizatorima procesa rada odrana je tri sata
neposredno pred poetak zbora radnika.
Dogovoreno je i odlueno da se Zbor priprema samo za radnike eljezare.
Takve informacije su date svim sredstvima informisanja i predstavnicima radnih i
drugih organizacija koji su dolazili sa zahtjevima da prisustvuju Zboru. Svima njima je
dato po pet propusnica za prisustvovanje, a istovremeno su zamoljeni da utiu na
svoje radnike da ne dolaze u krug fabrike.
Sve do 13:30 asova radnici obezbjeenja eljezare pridravali su se
dogovorenog. Dolaskom djece iz kole Mileva Lajovi-Lalatovi pred ulaznom
kapijom eljezare a neto kasnije, zbog velikog pritiska radnika drugih radnih
organizacija iz grada koji su u meuvremenu pristigli zaprijetila je evidentna
opasnost da e doi do povreivanja djece. Zbog posledica koje bi mogle nastati, ipak
je odlueno da se kapija otvori. Studenti Filozofskog fakulteta su se pridruili zboru
radnika poto su shvatili da je on otvoren, odnosno da je prerastao u miting.87
Zbor je poeo u 15 asova. Na njemu je bilo prisutno prema slobodnim
procjenama izmeu 10 000 i 20 000 ljudi.88
Prisutnima se obratio i pozdravio ih Duan Jakovljevi predsjednik Radnikog
savjeta eljezare, koji je pored ostalog, uesnike zamolio da se ponaaju
dostojanstveno.
85
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 663, srijeda 19. oktobar, 1988., str. 7.
Uenicima je zbor posluio kao povod da sa profesorima napuste nastavu
87
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 664, srijeda 2. novembar, 1988., str. 5.
88
Vie izvora daje razliite podatke o broju prisutnih
86
30

Radnici eljezare trae hitno sazivanje sjednice bez uobiajene procedure SK
CG i Skuptine SR CG na kojoj e se razmotriti aktuelna politika i ekonomska situacija
u Crnoj Gori, analizirati protekli dogaaji i obavezno postaviti pitanje daljeg
povjerenja Predsjednitvu i lanovima Predsjednitva CK SK CG i Predsjednitvu i
lanovima Predsjednitva SR CG i svim funkcionerima iz Crne Gore koji su izabrani u
organe Federacije.
Ovo vai i za Skuptinu optine Niki, Konferencije SK, SS, SSO optine Niki.
Radnicima se obratio i direktor eljezare Vojin ukanovi. On je uesnike
zbora upoznao sa svim dogaajima koji su prethodili zboru, sa problemima u radu
eljezare i sa predlozima radnika eljezare koji se odnosi na neodlonu potrebu
promjena u oblasti politikog sistema, ekonomske, socijalne i kadrovske politike.
Moramo se poeti navikavati da se svaka odgovornost, a naroito politika,
sastoji kako u akciji tako i u proputanju akcije, kako u injenju tako i u neinjenju
progresivnih odluka, rekao je direktor eljezare Vojin ukanovi.
Ako se poe od ovih principa odgovornosti smatramo da su se stekli uslovi da
se prihvati na jednoglasni zahtjev za ostavku ili razrjeene Republikog sekretara za
unutranje poslove druga Lazara oria. Razlozi za ovo su dogaaji oko intervencije
milicije u Titogradu, a naroito zbog intervencije milicije kod ute Grede i
povreivanja radnika.
Potom je ukanovi radnicima kazao:
- Pridruujemo se i opravdanim zahtjevima koji su se ranije uli na mitinzima
u Titogradu i Nikiu. I srcem i duim smo za vrstu, jedinstvenu Titovu Jugoslaviju, u
kojoj e vladati red, rad, znanje, sloga, bratstvo i jedinstvo.
Poslije direktora eljezare najavljen je da govori
Radivoje Brajovi, lan
Predsjednitva SR Crne Gore.

Iako je predsjednik radnikog savjeta eljezare najavljujui Brajovia kao
sledeeg govornika ukazao Zboru, kakve su njegove zasluge za razvoj eljezare i
zamolio prisutne da se ponaaju dostojanstveno nije uspio u tome. Radnici su burno
negodovali zvidanjem i skandiranjem Napolje, napolje, On se nama smijao, Dajte
mu suzavac, Okrenite mu lea i slino.89
89
31

Brajovi je uspostavio kontakt sa radnicima tek kada je najavio neopozivu
ostavku i kada radnici nijesu vie vidjeli u njemu predstavnika vlasti i dravnih
organa za koje su traili da snose dio odgovornosti.90
Kada se obratio prisutnima on je izmeu ostalog rekao da je radnika klasa
ustala da brani Jugoslaviju od njenog rukovodstva koje nije u stanju da utvrdi reforme
da okrene narod napretku i progresu i dodao Nemojte drugovi da budete u zabludi.
Vjerujte da se crnogorsko rukovodstvo borilo za jedinstvo Jugoslavije.
Nemojte da idemo u neto to moe da rui Jugoslaviju. Ja znam da vi to neete,
ali ne dozvolite da drugi iskoriste tekoe. Branite sebe, branite Jugoslaviju, a kad
mijenjate, ne dajte da dou nesposobni.
Brajoviev govor propraen je aplauzom. On je ak, na kraju sa radnicima i
zapjevao: Drue Tito, mi ti se kunemo.
Na zboru su jednoglasno prihvaeni stavovi Radnikog savjeta eljezare i
Drutveno-politikih organizacija eljezare u kojima je izmeu ostalog traeno:
1. Da se ubrza usaglaavanje i usvajanje amandmana na Ustav SFRJ.
2. Preduzimanje energinih mjera na suzbijanju kontrarevolucije na Kosovu;
Hitno sreivanje stanja na Kosovu.
3. Ubrzanje reforme privrednog sistema, naroito u oblasti rastereenja
privrede prevelikih obaveza ujednaavanja uslova privreivanja.
4. Obuzdavanje rasta cijena i spreavanje sve veeg pada ivotnog standarda.
5. Da se sprovede ostavka ili razreenje Republikog sekretara za unutranje
poslove zbog dogaaja oko intervencije milicije kod ute Grede i
povreivanja radnika.
6. Pozivanje na odgovornost svih nosilaca funkcija koji su se svojim radom
ogluili o zahtjeve radnika.
7. Da se hitno sazovu sjednice Centralnog komiteta SK CG i Skuptine SR Crne
Gore na kojima e se razmatrati aktuelna politika i ekonomska situacija u
Crnoj Gori i obavezno postaviti pitanje daljeg povjerenja Predsjednitvu i
lanovima Predsjednitva CK SK CG i Predsjednitvu i lanovima
Predsjednitva Crne Gore i svim funkcionerima iz Crne Gore koji su
izabrani u organe Federacije.
90
Brajovi je kasnije na sjednici Predsjednitva SR CG rekao da je ostavku podnio pod pritiskom i zamjerio
rukovodstvu eljezare to nije eliminisalo bune grupe koje na puistiki nain trae smjenu rukovodstva.
32

Zbor je traio da se ovi zahtjevi razmotre i realizuju najdalje do 20. oktobra
1988. godine.91
Nakon zavrenog zbora uesnici su se razili i radnici druge smjene vratili su
se mainama koje su stajale od petka uvee u treoj smjeni. Pogoni su poeli sa radom
u 17 asova.92
Neposredno nakon zavretka zbora Radivoje Brajovi u pratnji elnika
Nikikih komunista i direktora eljezare i Metalurko metalskog kombinata obiao je
pogone eljezare.
Na zboru u krugu eljezare bili su prisutni Stevo Goranovi, predsjednik
Skuptine Optine i Radonja Mini, predsjednik Optinskog komiteta SK.93
Radnici su na zboru najee skandirali: Ko to smije, ko to smije radnika da
bije. Ovu parolu sa zadovoljstvom je podravala velika veina prisutnih uesnika
zbora. Nita manje nijesu ni izostale parole Pala vlada pala vlada u sred Novog Sada i
ova e i ova e usred Titograda i Nema rada nema rada dok ne padne vlada.
Uoi odravanja zbora radnika u eljezari i neposredno poslije njegovog
zavretka stigao je veliki broj telegrama podrke radnikoj klasi eljezare od radnika
mnogih radnih organizacija, drutveno-politikih organizacija, vaspitno-obrazovnih
ustanova i od pojedinaca iz raznih krajeva Jugoslavije.
Izmeu ostalih telegrame podrke je uputila grupa doktora, profesora,
ininjera i knjievnika iz Beograda.94
Istoga dana odrani su zborovi radnika rudnika boksita i pivare Trebjesa. Na
ovim zborovima radnici ova dva kolektiva iznijeli su zakljuke da su u najveem dijelu
opravdani i prihvatljivi 13 zahtjeva radnika istaknutih na mitingu u Titogradu. 95
Istaknuto je da se u cjelosti podravaju zahtjevi radnikog savjeta eljezare
Boris Kidri iz Nikia, i zahtijevaju s obzirom na ukupnu situaciju u Crnoj Gori
hitno sazivanje vanrednih sjednica Skuptine Crne Gore i CK SK Crne Gore.
91

Nije na odmet pomenuti da je za 58 sati stajanja pogona eljezare izgubljeno oko 140 milijardi starih
dinara dohotka a to je 1/3 mjesenog bruto linog dohotka.
93
Optinsko rukovodstvo Nikia otvoreno je podravalo sve zahtjeve radnika, studenata i graana Nikia.
Takav stav doveo je do zahlaivanja odnosa sa republikim rukovodstvom.
94
95
Ovi zahtjevi su se odnosili na traenje reformi, ubrzano rjeavanje svih otvorenih pitanja i smjenu
odgovornih za nastalu krizu u drutvu.
92
33

Na svom zboru radnici Boksita su istakli da se ograuju od svih istupanja koja
nijesu na liniji ouvanja bratstva i jedinstva, kao i onih koja udaraju na temelje
jedinstvene federativne, socijalistike i samoupravne Jugoslavije.
Uglavnom sline zakljuke iznijeli su istog dana na svom zboru radnici centra
za kulturu i izmeu ostalog dodali: Energino se odbija svaka pomisao da su mitinzi
poprimili nacionalistiki karakter, a svima je jasno da se Niki na te trube
(separatistike, velikosrpske i sl.) nikad nije odazivao.96
Povodom deavanja u Nikiu optinski komitet Saveza Socijalistike
Omladine
(SSO) je na sjednici 11. oktobra razmatrao aktuelnu politiko-
bezbjedonosnu situaciju u optini.

Na sjednici je zakljueno da je ukupno politiko-bezbjedonosno stanje veoma
sloeno i da je to rezultat naraslih ekonomskih, socijalnih i politikih protivrjenosti
koje su proizale iz neblagovremenog rjeavanja, odnosno pasivnosti i nedovoljne
odlunosti onih ija je to nadlenost na svim nivoima.
Iznijeto je miljenje da su protesti iskljuivo klasno-socijalnog karaktera i da
kao takvi ne mogu znaiti ruenje sistema, legalnih institucija i negiranje samobitnosti
crnogorske nacije i dravnosti SR Crne Gore.97
96
97

Isto, str. 4.
34

ZATIJE PRED FINALNI IN I SMJENU RUKOVODSTVA
REPUBLIKE I OPTINE NIKI
U skladu sa zakljukom Predsjednitva SR Crne Gore i Predsjednitva CK SK

Crne Gore na sjednici od 8. oktobra formirana je radna grupa sa zadatkom da ispita
sve okolnosti u vezi sa primjenom hitnih mjera na spreavanju vanrednih prilika.
Poseban prioritet u svom poslu radna grupa dala je dogaaju koji se 8. oktobra desio
kod mjesta Joviin kuk (uta Greda), koji je zbog pravog uvida u konfiguraciju terena,
obiao vei broj lanova Grupe. Pribavljena je i medicinska dokumentacija o
povredama uesnika u ovom dogaaju.
Ocijenjeno je da se radi o izuzetno tekom dogaaju kod Joviinog kuka i pored
toga to su mjere primijenjene u skladu sa propisima, s obzirom da se dogaaj
odigrao na izuzetno tekom terenu i u znatno oteanim meteorolokim uslovima.
Radna grupa je takoe iznijela stav da smatra opravdanim nezadovoljstvo
radnika eljezare izazvano izjavom predstavnika organa SUP-a kojom je radnike koji
su se kretali prema Titogradu, nazvao militantnom grupom.98
Sjednica optinskog komiteta Saveza komunista Niki odrana je 13. oktobra.
Po njihovoj ocjeni protekli mitinzi imali su za cilj da se deblokira birokratija, a ne da
se rui postojei sistem. Takoe je reeno da je ukupnim zbivanjima u drutvu
pokrenuta ogromna energija masa koja angaovanjem na pravim pitanjima kroz
institucije sistema, uz odgovarajue usmjerenje moe imati izvanredan doprinos za
rjeavanje problema i izlazak iz krize.
Na sjednici je istaknuto i da znaajna panja u narednom periodu mora biti
posveena socijalnom raslojavanju jer se sve vie akumulira egzistencijalna
ugroenost, na jednoj, i izobilje koje nije rezultat rada, na drugoj strani. Aktuelna
situacija u drutvu nalae da se niko ne moe distancirati od odgovornosti.
Odrana je 19. oktobra zajednika sjednica Predsjednitva Skuptine optine,
izvrnih organa drutveno-politikih organizacija i Izvrnog odbora Skuptine optine
Niki na kojoj je razmatrana aktuelna ekonomska, socijalna i politika situacija u
98
35

optini sa osvrtom na informaciju o protestnim zborovima i mitinzima odranim 8. 9.
i 10. oktobra u Nikiu.
O aktuelnoj politikoj, bezbjedonosnoj, ekonomskoj i socijalnoj situaciji u
optini uesnike sjednice upoznao je predsjednik Optinskog komiteta Saveza
komunista Radonja Mini, a sa zakljucima komiteta za optenarodnu odbranu i
drutvenu samozatitu Duko Lalievi, sekretar Predsjednitva Optinskog komiteta
Saveza komunista Nikia. Dogovoreno je da se sa svim ovim dokumentima upoznaju
delegati Skuptine optine i organi svih drutveno-politikih organizacija.99
Ve 13. oktobra, zbog burnih reagovanja iz radnikih sredina, posebno
nikike, a po sugestiji republikog rukovodstva podnio je ostavku Lazar oi,
republiki sekretar za unutranje poslove.100
Vanredna sjednica sva tri vijea skuptine optine Niki odrana je 24.
oktobra 1988. u gotovo etvoroasovnoj diskusiji koja je voena nakon uvodnog
izlaganja predsjednika SO Niki Steva Goranovia. Tu se ukljuio veliki broj delegata
i predstavnika radnih kolektiva.
Zakljueno je da su neefikasnost sistema i najodgovornijih ljudi koji u njemu
djeluju doveli najvei dio radnike klase, omladinu i veliki broj graana Crne Gore, pa
i ire, u toliko nezavidan poloaj da je njen bunt potpuno razumljiv i opravdan.
Navedeno je da je nedopustivo da za taj bunt pojedinci tvrde da je naruen, voen sa
strane, da vodi ruenju sistema i slino. Nedolino ponaanje grupice ljudi u vrijeme
mitinga i zborova u Nikiu osudili su mnogi diskutanti ali su istovremeno istakli da
ta grupica nije predstavljala ni jedan promil uesnika mitinga i da zbog toga sistem
zemlje nije mogao biti doveden u pitanje. Sve ocjene i zakljuci o bezbjedonosno
politikoj i drutveno-ekonomskoj situaciji u optini usvojeni su jednoglasno. Zatim
se tajnim glasanjem odluivalo o daljem povjerenju lanovima Predsjednitva i
Izvrnog odbora Skuptine optine. Svima njima ukazano je povjerenje.
Radniki savjet eljezare odrao je sjednicu 25. oktobra na kojoj je govoreno o
dogaajima u kolektivu od 7. do 10. oktobra. Zakljueno je da radnici nijesu ili u
Titograd da trae promjenu osnovnih vrijednosti sistema, ve naprotiv, da se one
sauvaju.
99
Nedeljnik, Nikike novine, broj 974, petak 28. oktobar, 1988., str.2.
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988.-89., KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 104.
100
36

Jednoglasno su ocijenili da se i dalje insistira na realizaciji zakljuaka sa zbora
radnika eljezare. lanovi radnikog savjeta imali su i primjedbu na izlaganje
Radivoja Brajovia nakon zbora u eljezari, i Radniki savjet se ogradio od dijela
diskusije u kome Brajovi tvrdi da su neke grupe uticale na tok zbora u eljezari.
Takoe su odbaene tvrdnje Brajovia da je govor direktora eljezare Vojina
ukanovia na zboru 10. oktobra postrekivaki djelovao na radnike.101
U Nikiu je 26. oktobra odrana sjednica optinskog vijea Saveza sindikata.
Na sjednici su svi zahtjevi koji su se uli na zborovima i mitinzima jednoglasno
podrani. Sjednica optinskog odbora SUBNOR-a Niki odrana je 31. oktobra. Borci
nikike optine odluno su se zaloili za razbijanje kontrarevolucije na Kosovu svim
Ustavom raspoloivim sredstvima za rastereenje dohotka privrede i zatitu ivotnog
standarda.102
Borci su ocijenili
da su nacionalistike teze akademika Vlada Strugara,
saoptene na sjednici Crnogorske akademije nauka i umjetnosti veoma opasne.103

Na sjednici optinskog komiteta saveza komunista Niki odranoj 3.
novembra izmeu ostalog je reeno Da mitinga nije bilo trebalo ih je naruiti kako bi
se konano shvatilo ta treba initi da se brojni problemi koji ve godinama prate
drutveno-ekonomski razvoj rjeavaju. Predsjednik Konferencije OOSK eljezare se,
izmeu ostalog, zahvalio Radivoju Brajoviu to je podnosei neopozivu ostavku na
mitingu pred eljezarom vratio radnike eljezare na posao.
Kasnije e na sjednici radnikog savjeta eljezare prilikom usvajanja
zakljuaka u vezi deavanja u fabrici od 7. do 10. oktobra doi do negodovanja jer je u
izvjetaju stajalo da se duguje zahvalnost Radivoju Brajoviu to je pomogao da se
radnici smire i vrate na posao.
Zajednika sjednica lanova konferencije OO SK Odravanje eljezare Boris
Kidri odrana je 3. novembra u prisustvu Izvrnog sekretara CK SK CG Milovana
urikovia. Centralno pitanje bilo je predlog podrke Programu mjera za otklanjanje
uzroka gubitaka eljezare. urikovi je u izlaganju pokuao da objasni namjere
velikosrpskih nacionalista koji su imali za cilj da srue crnogorsko rukovodstvo nakon
101
Nedeljnik, Nikike novine, broj 974, petak 28. oktobar, 1988., str.4.
Isto, str. 5.
103
Na sjednici Crnogorske akademije nauka i umjetnosti 27. oktobra 1988. akademik Strugar je podnio
predlog o mogunosti ujedinjenja Crne Gore i Srbije takozvani Crnogorski MINI MEMORANDUM
102
37

ega se veliki broj delegat i organizatora procesa proizvodnje javio za rije i diskusiju
urikovia okarakterisao kao neprimjerenu situaciji.104
Na uu u Beogradu odran je 19. novembra u reiji Slobodana Miloevia
najvei miting solidarnosti do tada. Na miting u Beogradu otputovao je znaajan broj
lica iz Nikia. Interesovanje radnika eljezare da budu sudionici mitinga bilo je
izuzetno, pa je i pored spiska putnika koji je bio napravljen bilo mnogo onih koji su
bili prekobrojni koji su se nadali da e neko odustati od puta.
U toku putovanja pjevane su provokativne pjesme i uzvikivane parole U
Titogradu kraj Morae, osta Vlada da nam plae.105
uranovi Veseline, izdajnie domovine, a i Marko isto tako.106
lan predsjednitva CK SKJ Marko Orlandi i sekretar Predsjednitva CK SK
Crne Gore Savo ekari boravili su 19. decembra 1988. godine u Nikiu, i sa
drutveno politikim aktivom optine vodili razgovor o aktuelnim ekonomsko
socijalnim i politikim prilikama u Optini. Oni su takoe uestvovali u radu
Konferencije Saveza komunista eljezare na kojoj se raspravljalo o devetomjesenom
poslovanju i politiko bezbjedonosnoj situaciji.
Marko Orlandi je na sastanku u eljezari izmeu ostalog rekao da poputanje,
rasplinjavanje i razvodnjavanje odgovornosti na svim podrujima ide na ruku
negativnim tendencijama koje ozbiljno dovode u pitanje unutranju stabilnost zemlje
u cjelini, i svakog njenog dijela sa manjim ili veim razlikama, zavisno od toga kakva je
ekonomsko socijalna i politika situacija u pojedinim sredinama.
Govorei o Informaciji dva crnogorska predsjednitva i nesporazumima oko
toga, sekretar predsjednitva CK SK Crne Gore Savo ekari je rekao: da su
nesporazum Nikia i republikih organa otuda to je dolo do razliitih gledanja i na
pojedine dogaaje i postupke. Predsjednik OK SK je naglasio da je politiko stanje u
Nikiu pod snanim peatom oktobarskih zbivanja, a potom naveo podatak da na
nedavno odranim sastancima osnovnih organizacija Saveza komunista, 56 OOSK sa
oko 2 000 osamsto lanova, nije htjelo da predlae kandidate za organe Saveza
komunista.107
104
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 665, petak 17. novembar, 1988., str. 3.
Vladimir Kekovi, Vrijeme metea 1988.-89., KPZ Podgorica, Podgorica, 2003., str. 113.
106
Veselin uranovi u to vrijeme je bio lan Predsjednitva SFRJ a Marko Orlandi lan Predsjednitva CK
SKJ.
107
Nedeljnik, Nikike novine, broj 982, petak 23.decembar, 1988. str. 2.
105
38

Znaajan broj osnovnih organizacija Saveza komunista (OOSK) to nije uinio
jer je smatrao da je kadrovska obnova organa SK do jedne treine nedovoljna za
rjeavanje problema u drutvu.108
Od 159 OOSK koje su odrale sastanke, njih 52 sa oko dvije i po hiljade lanova
su zahtjevale odravanje vanrednog Kongresa.109
108
Na 17 sjednici Centralnog komiteta SKJ, odranoj u Beogradu od 17-19. oktobra, odlueno je da se u roku
od mjesec i po dana izvri obnova Centralnog komiteta novim kadrovima do jedne treine.
109
Nedeljnik, Nikike novine, broj 982, petak 23.decembar, 1988. str. 3.
39

OSTAVKE RUKOVODSTVA REPUBLIKE NAKON EGA
I RUKOVODSTVO OPTINE NIKI UBRZO PODNOSI OSTAVKE
Finalni miting koji e dovesti do ostavki kompletnog rukovodstva Republike
poeo je u Titogradu 10. januara 1989.godine. Na mitingu pred Skuptinom Crne Gore
prvi su pohitali radnici Radoja Dakia i studenti Crnogorskog univerziteta.
Istog dana u predveerje u Titograd su doputovali radnici eljezare Boris
Kidri. Pored radnika iz eljezare u Titograd su doputovali i radnici drugih kolektiva
iz Nikia, u prvom redu pivare Trebjesai Onogota
Dolazak Nikiana pratila je pjesma Otvorte se vrata stara evo ide eljezara i
Oj Skuptino, mirno stani, evo idu Nikiani. Svaki dolazak nikikih radnika na
miting oduevljeno je pozdravljan, najee uzvicima Titograd Niki i Niki
Niki.
Formiran je Organizacioni odbor od studenata, asistenata i radnika Radoja
Dakia. Sastavljeni su zahtjevi od 6 taaka, od kojih je kljuni zahtjev bio ostavke svih
funkcionera u Republici i njenih najviih predstavnika u Federaciji. Miting je trajao
itave noi i nastavljen sjutri dan jo jaim tempom i sa veim brojem uesnika nego
prethodnog dana.
Oko 13 asova 11. januara 1989. godine, potpredsjednik Skuptine saoptio je
da je zahtjev okupljenih za ostavkama rukovodstva ispunjen.110
Kolektivne ostavke dali su Predsjednitvo SR Crne Gore i Predsjednitvo CKSK
Crne Gore. Ostavke su usvojene i izvrnim sekretarima Predsjednitva CKSK Crne
Gore, a podnijeli su ih i lanovi Predsjednitva CKSKJ iz Saveza komunista Crne Gore
Vidoje arkovi i Marko Orlandi, izvrni sekretar ovog predsjednitva Slobodan
Filipovi, Veselin uranovi, predsjednik Skuptine SR Crne Gore. Kolektivne ostavke
podnijeli su i Predsjednitvo Republike konferencije SSRN i Predsjednitvo
Republikog vijea sindikata.
Izvrni organi svih optinskih drutveno politikih organizacija Nikia, na
zajednikoj sjednici odranoj 11. januara 1989. godine, razmatrali su politiko
bezbjedonosnu situaciju u optini Niki s tim u vezi iznijeli da se politiko
110
Vladimir Kekovi , Vrijeme metea, KPZ, Podgorica, 2003., str. 114.
40

bezbjedonosna situacija u optini stalno pogorava, posebno novonastalom
situacijom u Titogradu, koja se svom svojom teinom prenijela na Niki.111
Stevo Goranovi, predsjednik skuptine optine Niki, je izjavio za medije da
su radni ljudi Nikia neposredno i preko zvaninih organa, javno saoptili svoj stav i
odnos prema radnikim i studentskim zahtjevima, davajui im bezrezervnu podrku.
Smatram da saoptavanje ispoljenog raspoloenja graana nije nikakav na lini
odnos prema bilo kojem rukovodstvu, ve naa politika dunost i obaveza. Oito
nae dobronamjerne poruke su potcjenjivane. Rasplet dogaaja uvruje nas u
uvjerenju da smo ispravno postupali i da su nai stavovi izraz raspoloenja radnike
klase.112
Na vanrednoj sjednici OKSK u ponedeljak 16. januara, kojoj su prisustvovali i
lanovi CK SK Crne Gore i CK SKJ iz Nikike optine, neposredan povod bili su izlazak
i zahtjevi grupe radnika Rudnika boksita koji su istog dana ispred zgrade SO izmeu
ostalog, traili ostavku politikog rukovodstva Optine. Predsjednitvo optinskog
komiteta je izjavilo da je spremno da podnese ostavke ukoliko je to neophodno. Ali je
ocijenjeno da nikiko rukovodstvo nije odvojeno od naroda to je i dokazalo za
vrijeme burnih politikih previranja, naroito nakon dogaaja kod ute Grede.
Izneseno je miljenje da je zbog svega to je uinjeno u oktobru neopravdan
zahtjev za smjenu tog rukovodstva. Predsjednitvo SO Niki je odralo 17. januara
1989. godine sjednicu na kojoj je podralo inicijativu koja je prihvaena u Skuptini
SR Crne Gore za odravanje prijevremenih, odnosno vanrednih optinskih
delegatskih izbora u Republici.
Ve 19 .januara prva smjena Bluming valjaonice eljezare Boris Kidri oko
150 do 200 radnika okupila se u ranim jutarnjim asovima u krugu fabrike kliui
Hoemo ostavke, Dolje foteljai i druge sline parole. U meuvremenu je direktor
eljezare pokuao da stupi u kontakt sa radnicima da im objasni, da se proces
proizvodnje ne smije prekidati, koje su i kakve tete od toga.... No, taj apel nije uspio.
Poto su oko 10 asova dobili zastave, krenuli su kroz pogone kako bi pokuali
poveati grupu, popuniti je predstavnicima ostalih pogona jer bi to onda bili zahtjevi
svih radnika eljezare. Meutim, nijesu oduevljeno doekani. Radnicima je
predloeno da se na pola sata vrate u svoje radne jedinice u konsultuju ostale radnike,
111
112
Nedeljnik, Nikike novine, broj 985, petak 13.januar, 1989., str. 1.

Isto, str. 3.
41

pa ukoliko zahtjevi svih radnika budu za smjenu optinskog rukovodstva, da se pred
Skuptinu Optine Niki ide organizovano. Barjaktari nijesu imali strpljenja nego
su se, naputajui fabriki krug, uputili prema gradu. Oko 11 asova grupa eljezaraca
je stigla ispred Skuptine. Na brzinu je formiran organizacioni odbor koji je postavio
niz svojih zahtjeva, a kao glavni zahtjev ostavka optinskog rukovodstva.
Organizacioni odbor nije interesovalo to to nijesu zahtjevi svih radnika
eljezare, nije ih interesovalo ni to da se, legalnim putem omogui graanima,
radnicima, komunistima grada Nikia da se izjasne o svom rukovodstvu.113
Oko petsto radnika pred zgradom optine sve glasnije su traili ostavku
najodgovornijih ljudi Kombinata i eljezare, ostavke Optinskog komiteta,
predsjednika Skuptine optine Niki, sekretara SO, predsjednika Optinskog vijea
sindikata i ostavku predsjednika Predsjednitva CK SKJ Stipe uvara. Traeno je i
poveanje linih dohodaka u eljezari za 100%.
Kompromis je, mada ne i rjeenje, pronaen u tome da se okupljenim
radnicima obrate predsjednik OK SK Radonja Mini, kojega su, u meuvremenu
skinuli sa liste ostavki, predsjednik omladine grada Ratko Spaji, predsjednik
sindikata eljezare Obren Sekulovi i radnik Milo Perovi.
Radonja Mili je pozdravljen burnim aplauzom. Mini ih je upoznao sa
zakljucima Optinskog komiteta i apelovao da se vrate postrojenjima. Ovaj apel je
propraen negodovanjem.
Predrag Pantovi je u ime Organizacionog odbora apelovao na radnike da se
vrate na radna mjesta. Ni njegov apel nije uspio, naprotiv, propraen je negodovanjem
i skandiranjem: Ostavke, ostavke, ekaemo ovdje... pridruilo im se jo oko 200
radnika druge smjene eljezare.
U poslijepodnevnim asovima eljezarcima se
pridruilo 60-ak rudara.

Optinski komitet sastao se 19. januara u veernjim asovima. Na sjednici je
zakljueno da je postupak okupljanja ispred zgrade SO grupe radnika eljezare i
rudnika Boksita neprimjeren trenutku i da je nanio veliku tetu demokratskim
procesima u Crnoj Gori. Omladinci ispred SSO Nikia istakli su da je neprihvatljivo
da Savez komunista ucjenjuje Radniki savjet eljezare telegram u kojem je navedeno
da se proces proizvodnje u ovoj fabrici ne moe organizovati dok optinsko
rukovodstvo ne podnese ostavku.
113
Naa rije, List kolektiva eljezare, broj 670. Srijeda 26.januar, 1989., str. 2.
42

Komitet je takoe preporuio drugim drutveno politikim organizacijama i
delegacijama da na odgovarajui nain organizuju aktivnosti provjere povjerenja
svojih organa. Nakon vieasovne rasprave, Predsjednitvo optinskog komiteta
podnijelo je na sjednici svoju ostavku.
Iste veeri sastao se i Radniki savjet eljezare. Na samom startu delegati su
bili u prilici da uju i usmeno podnoenje ostavke direktora eljezare Vojina
ukanovia, koji se odluio na taj korak u skladu sa ranijim obeanjem da e to uiniti
ako se proces proizvodnje u eljezari bude obustavio.
Nakon dvoasovne rasprave delegati su bili sloni u ocjeni da treba podrati
zahtjeve radnika. Prihvaeni su svi zahtjevi, osim jednog da se lini dohoci poveaju
100%.
Sastao se i Komitet za ONO i DSZ grada Nikia, i poslije vieasovne diskusije
odlueno je da institucije, organi i ljudi od kojih su traene ostavke ponude svojim
organima ostavke. Tako je i uinjeno. Ostavke su podnijeli: predsjednik i
potpredsjednik OS Niki, Izvrni odbor i predsjednik IO Niki, predsjednik
Optinskog vijea sindikata, predsjednik i izvrni sekretar OK SK i predsjednik
Socijalistikog saveza radnog naroda.114
Tog dana u eljezari ostvarena je robna proizvodnja od svega 247 tona,
odnosno 450 tona manje od proizvodnje koja je ostvarivana prije i poslije 19. januara.
Samo na osnovu izostajanja robne proizvodnje nije ostvaren prihod od 190 milijardi i
700 miliona dinara.115
Na vanrednoj sjednici Skuptine optine Niki od 27. januara ostavke
rukovodstva optine i zvanino su potvrene.116
Skuptina se ponovo sastala 21. februara. tom priliko izabrano je novo
Optinsko rukovodstvo. Za predsjednika skuptine optine jednoglasno je izabran
Borislav Vuovi, a za sekretara skuptine optine Nikola Mili.117
114
Isto, str. 3.
Istro, str.1.
116
Nedeljnik, Nikike novine, broj 988, petak 3.februar, 1989., str. 2.
117
Nedeljnik, Nikike novine, broj 991, petak 24.februar, 1989., str. 1.
115
43

ZAKLJUAK
Neosporavajui nedoreenost i protivurjenost socijalizma, inertnost u
sprovoenju reforme koje su se morale dogoditi, okotalost politikog miljenja i
struktura, ipak se moe zakljuiti da su ovi mitinzi bili poar raspameenog i
ostraenog nacionalizma ma koliko se podupirali socijalnim i ekonomskim
problemima.118
Od samog poetka odravanje skupova bilo je demagoki populizam, a
propagandno se tvrdilo da su to spontani pokreti i okupljanja naroda, iako se radilo o
organizovanom pokretu. Radi boljeg i efikasnijeg propagandnog djelovanja taj pokret
se vjeto koristio nezadovoljstvom naroda zbog deavanja na Kosovu i Metohiji, kao i
tekom ekonomskom situacijom i predstavljao kao pokret usmjeren na savladavanje
krize, odnosno, pokret sa prvenstveno socijalnim zahtjevima.
Ovi mitinzi bili su i rijetka prilika da ovdanje stanovnitvo ispolji sopstveno
nezadovoljstvo onim to se deava u Jugoslaviji i Crnoj Gori. Kao ilustracija mogu
posluiti transparenti i uzvikivanja upravo na mitingu u Nikiu: Hoemo slobodu,
socijalizam, samoupravljanje i ravnopravnost, Ovo je demokratija narod je sudija,
Smrt neprijatelju Jugoslavije, Hoemo jedinstvenu Jugoslaviju....
Na osnovu
operativnih podataka i prislukivanja telefonskih razgovora
crnogorska SDB u akciji Korab, uspjela je da razotkrije kako se ne radi ni o kakvoj

autentinoj pobuni graana Crne Gore, ve o organizovanom puu pod dirigentskom
palicom Miroslava olevia, a prema unaprijed
planiranom scenariju od strane
Slobodana Miloevia, koji se tada nalazio na mjestu predsjednika CK SK Srbije.

Organizatori mitinga koristili su propagandno naelo pojednostavljivanja slike
svijeta (u smislu izvjesnog iskrivljavanja stvarnosti, korienja stereotipa, upotreba
figure i kreiranja konkretnog neprijatelja ili pronalaenja krivca rukovodstva,
birokratije, kosovskih Albanaca), stvaranje i odravanje permanentne psihoze
ugroenosti. Naelo segmentacije publike i propagandna slojevitost ogledali su se u
prilagoavanju tema i poruka karakteristikama odabranih ciljnih grupa i vrsti
interesovanja primalaca, odnosno uesnika na mitinzima. Primjenjivanjem je i
tehnika ponavljanja sadraja negativnih poruka u diskreditovanju
njihovim povezivanjem sa
118
rukovodstva
dogaajima koji u svijesti ljudi izazivaju negativna
Branko Vojii, Veseljko Koprivica, Prevrat 89, Liberalni savez, Podgorica, 1994., str. 172-173.
44

osjeanja (izdaja, teror i sl.). Poslije mitinga solidarnosti po Crnoj Gori, koji su vie
predstavljali opipavanje snage i reakcije aktuelne vlasti, doli su na red protestni
mitinzi.
Sa zahtjevima za smjenu rukovodstva mitingai su svjesno postavljali
zahtjeve koje objektivno nije bilo mogue izvriti. Nametao se i jasan utisak da i nije
bitno da li e se u rjeavanju otvorenih pitanja postii uspjeh ili ne, nego da se ta
otvorena pitanja iskoriste kao povod za krizu i smjene rukovodstva.119
Organizatorima su ili na ruku i dosta mlitavi politiki zakljuci i ocjena
najviih dravnih politikih foruma i organa u Republici o ovim dogaajima i njihovoj
pravnoj sutini uz nejedinstvene i disonantne ocjene pojedinih njihovih lanova.120
Umjesto odlunog obraunavanja s nacionalistikim snagama, Predsjednitvo
CK SK Crne Gore i Predsjednitva SR Crne Gore su izjavili da su demonstracije bile
izraz opravdanog nezadovoljstva radnika i graana prema ekonomskoj krizi i da su u
zavrnici mitinga nacionalistike snage pokuale da zloupotrijebe protest za
svrgavanje vlasti.
Crnogorsko rukovodstvo je potcjenjivalo ili nije uvialo da je upravo to
strategija Miloevieve politike prema Crnoj Gori i da tu strategiju treba odluno
suzbiti.
Niko nije direktno osudio politiku Slobodana Miloevia, ak se niko nije
usudio ni da ga imenuje kao glavnog inspiratora. Meu rijetkima koji su uviali
stvarnu pozadinu tih dogaaja bio je Vidoje arkovi, koji je izjavio: Poputanje pod
pritiskom takvih grupa znailo bi kapitulaciju koja bi imala dalekosene negativne
posljedice za sve tekovine nae revolucije.121
Uzrok crnogorske 1989. godine treba traiti i u nainu tretiranja crnogorskog
nacionalnog pitanja. Crnogorsko rukovodstvo je tolerisalo odreenje crnogorske
nacije, po kojoj crnogorska nacionalna posebnost izvire iz srpskog nacionalnog stabla,
to je znailo da je rije prosto o dijelu srpskog naroda koji se moe a i ne mora,
posebno posmatrati.
Jedan od uzronika bio je i nedoraslost, nesposobnost i neodlunost vodeih
snaga crnogorskog drutva u jednom dugom razdoblju, da se na adekvatan nain
119
www.maticacrogorska.me
121
Dragutin, Papovi, Miloeviev udar na Crnu Goru, Nedeljnik Monitor, broj 1080, Podgorica, 01.jul,
2011., str. 62
120
45

suoe sa opasnostima i prepoznaju i identifikuju trajni nacionalni interesi, s druge
strane.122
Poslije ustolienja marionetske vlasti u Crnoj Gori Srbija dobija etvrti glas
presudan za odluivanje u Federaciji, to e biti uvertira njenog razbijanja, to je i
formalno bilo dovoljno
Miloeviu da blokira sve programe, sve mehanizme i
institucije sistema u SFRJ koji nijesu bili po njegovoj volji.123

U februaru 1989. godine na Kosovu je kriza umjesto pregovorima rijeena
tako to je proglaeno vanredno stanje tokom kojeg su pale prve rtve. To je bio
sutinski kraj Jugoslavije.124
Novo rukovodstvo Crne Gore je svoj program nazvalo Nova razvojna filozofija
Crne Gore, a kakva je to filozofija bila, dovoljno je rei da su slijepo slijedili politiku
Miloevia. Umjesto samostalnog i ravnopravnog faktora federacije, marginalizovali
su poloaj i ulogu Crne Gore, dovodei je, na kraju, u bratski zagrljaj sa Srbijom,
prethodno poruivi sve mostove sa svim drugim republikama.
Da se neko odluno suprotstavio politici Miloevia na vrijeme, dok jo nije
uspostavio kontrolu nad JNA, izbjegao bi se rat. Jugoslavija moda ne bi opstala, ali je
gotovo sigurno da bi razlaz bio miran, bez sukoba, razaranja i brojnih rtava.
122
Marko, Orlandi, U vrtlogu, Montenegropublic, Podgorica, 1997., str. 249.
124
ivko Andrijaevi, erbo Rastoder, Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do 2003., Podgorica,
2006., str. 491-492.
123
46
PRILOZI
47
Dokument br. 1 Dnevni red sjednice Optinskog komiteta od 20.9.1988.
48
Dokument br. 2 dopis optinskog komiteta osnovnim organizacijama saveza

komunista od 10.10.1988.
49
Dokument br. 3 dnevni red sjednice Optinskog komiteta 3.11.1988.
50
Dokument br. 4 dopis optinskog komiteta za ONO i DSZ svim optinskim organima
od 12.10.1988.
51
Dokument br. 5 - Telegram podrke radnikom savjetu eljezare Boris Kidri od

grupe univerzitetskih profesora i intelektualaca iz Beograda povodom organizovanja
zbora od 10.9.1988.
52
Fotografija br. 1 Miting u Nikiu na Trgu Marala Tita (dananji Trg Slobode)
18. septembra 1988.
Fotografija br. 2 Uesnici mitinga kreu iz Nikia na Cetinje gdje je istog dana
odran drugi miting.
53
Fotografija br. 3 Protest ispred SO Niki 9.10.1988.
Fotografija br. 4 Direktor metaluko metalskog kombinata eljezare Radoslav Banjo

Bulaji, predvodi radnike u protestnoj etnji gradom 9.10.1988.
54
Fotografija br. 5 Miting u krugu eljezare Boris Kidri u Nikiu 10.10.1988.
Fotografija br. 6 Radivoje Brajovi lan predsjednitva SR Crne Gore

daje ostavku pred okupljenim narodom u krugu eljezare Boris Kidri
55

SPISAK PRILOGA
Dnevni red pojedinih sjednica Optinskog saveza komunista Niki i dopisi drugim
drutveno politikim organizacijama
Dokument br. 1 Dnevni red sjednice Optinskog komiteta

od 20.9.1988..................................................................................................................
48
Dokument br. 2 Dopis optinskog komiteta osnovnim

organizacijama saveza komunista id 10.10.1988. ........................................... 49
Dokument br. 3 Dnevni red sjednice Optinskog

komiteta od 3.11.1988............................................................................................... 50
Dopis optinskog komiteta za (ONO) optenarodna odbrana i (DSZ) drutvena

samozatita drugim optinskim organima.
Dokument br. 4 Dopis optinskog komitetaa za ONO i DSZ svim

optinskim organima od 12.10.1988. .................................................................... 51
Telegram podrke radnicima eljezare Boris Kidri
Dokument br. 5 - Telegram podrke radnikom savjetu eljezare

Boris Kidri od grupe univerzitetskih profesora i intelektualaca
iz Beograda povodom organizovana zbora od 10.9.1988............................ 52
Fotografije
Fotografija br. 1 Miting u Nikiu na Trgu Marala Tita

(dananji Trg Slobode) 18. septembra 1988........................................................53
Fotografija br. 2 Uesnici mitinga kreu na Cetinje gdje je istog

dana odran drugi miting............................................................................................ 53
Fotografija br. 3 Protest ispred SO Niki 9.10.1988. ............................... 54
Fotografija br. 4 Direktor metaluko metalskog kombinata

eljezare Radoslav Banjo Bulaji, predvodi radnike u protestnoj etnji
gradom 9.10.1988. ...................................................................................................... 54
Fotografija br. 5 Miting u krugu eljezare Boris Kidri

u Nikiu 10.10.1988. .................................................................................................. 55
Fotografija br. 6 Radivoje Brajovi lan predsjednitva SR Crne Gore

daje ostavku pred okupljenim narodom u krugu
eljezare Boris Kidri ............................................................................................. 55
56
LITERATURA
tampa:
Listovi:
Dnevni list Pobjeda
Nedjeljnik Monitor
Nedjeljnik Nikike novine
Naa rije Radniki list kolektiva eljezare Niki
Elektronski sajtovi
Monografije
Andijaevi ivko, Rastoder erbo, Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do

2003., Podgorica, 2006.
Publikacije
Burzan Danilo, Zauzdavanje ludog vjetra, Pobjeda, Podgorica, 1998.
Bulatovi Momir, Pravila utanja istiniti politiki triler sa poznatim

zavretkom, Narodna knjiga, Alfa, Beograd, 2004.
Kekovi Vladimir, Vrijeme metea 1988-89., Podgorica, 2003.
Orlandi Marko, U vrtlogu, Montenegropublic, Podgorica, 1997.
Vojii Branko, Koprivica Veseljko, Prevrat 89., Liberalni savez, Podgorica,

1998.
Strugar Vlado, Velika buna Crne Gore 1988- 1989., INP Knjievne novine,
Beograd, 1990.
57

Antibirokratska Revolucija U Nikšićkom Kraju

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Antibirokratska Revolucija U Nikšićkom Kraju

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

sa politiko bezbjedonosnom situacijom u optini u svijetlu

protestnih okupljanja i zborova u Nikiu.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

homogenizacije i mobilizacije, pojaavanje nacionalnih emocija postali su opti dio

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Isto, str. 85-86.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

septembra 1988. godine u razgovoru za radio Niki izjavio: Mi smo proitali u

Branko, Vojii, Veseljko Koprivica,Prevrat 89, Liberalni savez, Podgorica, 1994.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Nedeljnik, Nikike novine, broj 967, petak 09.septembar, 1988., str. 3.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Zar je moralo da proe toliko vremena od kosovske drame da bi se shvatilo da

Takoe je porueno da oni koji ne mogu i ne ele da rjeavaju probleme treba da

Azem Vlasi je bio lan predsjednitva SKJ sa Kosova.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Nedeljnik, Nikike novine, broj 969, petak 23.septembar, 1988, str. 4.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Nedeljnik, Nikike novine, broj 970, petak 30.septembar, 1988., str.2.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

U Titogradu (dananja Podgorica) otpoeo je 7. oktobra oko 16 asova veliki

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Ponovo, i pored ubjeivanja

najodgovornijih da se ne ide, jer je protestni miting u glavnom gradu Republike

U kasnim veernjim satima 7. oktobra odrana je sjednica Predsjednitva CKSK CG i Predsjednitva SR

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

spreavanju polaska radnika sa autobuske stanice u Nikiu za Titograd. Kao i zato

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Univerziteta i Veselin Mini, knjievnik.80

podrani su dugotrajnim aplauzima i

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Radivoje Brajovi, lan

Predsjednitva SR Crne Gore.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Nedeljnik, Nikike novine, broj 972, 14. oktobar, 1988., str.972.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

(SSO) je na sjednici 11. oktobra razmatrao aktuelnu politiko-

bezbjedonosnu situaciju u optini.

Nedeljnik, Nikike novine, broj 972, 14. oktobar, 1988., str.3.

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

U skladu sa zakljukom Predsjednitva SR Crne Gore i Predsjednitva CK SK

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju

Antibirokratska revolucija u nikikom kraju