r

P X

NOSOLOGIA METHODICA
S

TE N

MORBORUM CLASSES
Juxta Sydenhami menteni 6c Botanicorum ordinem.

A U CT O R E
FRANCISCO BOISSIER DE SAUVAGES
Regis

ac

Confiliario

Medicime

Medico

olimque Boranices

Scientiarum MonfpeHenfis
fis

Florentince

forum

&

Phyfico

Botaniccp

Infituti Bononienfis

'Si

morbi

ciijiislibet

MU

hiftoriam

Sumptibus

Academia

Uffalienfis, BeroJinen-

Suecicde

Natura

curiQ-,

6c emendatior.

PR IMU

diligenter perfpeclam

non fcirem

Regio

Socio.

Editio ultima , aulior

TO

Univerfime

Monfpelienfi

Profejfore

Londinenfis,

-^

in

adferrcc

haberem

S.

par malo remediuiu nximquam

Syd^ejiham.

AMSTELODAMI,
FRATRUM DE TOURNES,
MDCCLXVIII.

jgtMat^KiMtiiiMi^atiJjgMaiaaitBt mL'kiuaaa!iKMM!iiaH'RaM!MisaiiBaEaCTi

A
Y P O G
'ERBIS

ageremus quod fa6lo jam com

probatum eil, fi in laudes divagaremur,
encomia iibri , non citius in lucem editi

&

quam

Paucis igitur
caneremus,
monebimus authorem noflrum integro triennio nervos
venditi

intendiffe in cailigando

eum quo nunc

du(5lum, ad

dum

reptus

& augendo

fcientise

dcmeflam poil

BERRIMUS

CRAMER
,

cnm morte

prse-

opima quidem, quam no-

fe relinquebat

Aft providus,

colendus amicus noiler

dixerit

per-

medicce amantes arcebantur a

colligenda iegete alcera

vifllme

quod

meritis honoribus lauris apoUinaris defrauda-

Porro

tus eil.

proftat maturitatis gra-

publici juris facere gefliebat

,

opere

tantDe obilitit

jadurae

JOHANNES ANTONIUS

Medicinae Do6lor,

theorise

VIR CELE-

intentus

non
^

qui licet praxi valedeilitic

de

arte

bene

mereri.

AD LECTOREM.
mereri.
referre

eftLEcxoR. Benevole cui acceptas

debeas pofteriores D. D. FRANCISCI
Ille

BOISSIER DE SAUVAGES
meliorem ordinem redadlas

difquifitiones in

defoecatas

&

indice per*

Quare etiam sequum eft

fpicuo ac fideli exornatas :
veniat in partem grati animi fensus,

CRAMERUS

quo nos erga authorem principalem afFe6los profitemur Le6tores quoslibet erga utrumque affedluros iri
non dubitamus.
Atque ut nihil defiderandum fjpereffet , authoris
fubjunximus panegyrin exaratam & nobifcum humaniffime communicatam a D. D ilATTE celeberri,

mo

Academise Monfpelienfis Scriba. Tot commoda

in hanc editionem cumulata nos perfuafos babent eam
non- minus ac prima Publico gratam efle futuram ,
magis magifque ejufdem benevolentiam in nos con?

&

verluram

effe.

Dabamus Calendis

Januarii

1768.

DEDI-:

ATIO

AB AUTHORE PRIMiE EDITIONI

P

^.

A.

DOCTISSIM^ ET NOBILISSIM^ MARI-ANGEL-^

ARDINGHELI APUD NEAPOLITANOS ^VI E^:
SEXUS SUI DECORI AC ORNAMENTO SALUTEM.

ULTUM
LI

tWi dehent,

Medicince

&

&

quod

eximia

Lingua leporlhus, do6fiffmifque

Qudecumque funt in Philofoplud

ditaveris.

&

Mathefi pulchra

ARDJNGHE-

cultores

Fhyfices

Halefii opera Italicde

tuis notis

Ilkftnffma

utilia

crepundiorum vice ? vix

->

annos fexdecim nata tra^afi ; ftyli tui gratiis y Mufarum floribus

de haemaftaticd ComftmiUter meos de febre y de infl.ammatione

&

facium eft ut exemplo tuo

Fldrentimts
meas de aere
Manetti
de me-

^tate adornafti

mentarios hac

hinc

&

du5lus III. Profejftor

dicamentis Dijftertationes doBis fuis commentariis auxerit , aliique
de Bombycibus
eruditi viri ovufculum de ele^fricitate Medicd y
'

Itald Lingud donaverint

&

Florentinde

Phyfico

me

numerum

coomarint

dam.

VaU,

&

demum

commoti tum
Bononienfls Acade-

tuo fuffragio
Inftituti

peregrinum in fuorum fodalium

qud benignltate

pro

parum debeo

&

cum

ipfis

quidem multum

MARI-

ne mireris itaque illuftriffma

quod pro tuis be?jeficiis ; tibi grates publicas

vero non

ANGELA

Botanica

antea ignotum

mide Socii

tibi

repen-

Digitized by the Internet Archive

in

2011 with funding from

Open Knowledge Commons and Harvard Medical School

http://www.archive.org/details/nosologiamethodi01bois

***********************************

ORDINUM ET GENERUM
MORBORUM &c.
T M
I N D E X
L

CLASSIUM,

Rolegomena;

CLASSIS

I Synopfis

p. ^6.-

Nofologiae hiftoricas fun-

damenta.

VITIA

p. 9^'

De Methodo

Nofologica. 12
Confpedus Methodi Jonftoni

&

Ordo

I.

Macuy

p.

124.

14
Nomenclatura Nofologica. 26

Leucoma.
Vitiligo

12^
137

Nofologiae Pliilofophicse fundamenta.

34
de Viribus animatis.
4^
60
de Viribus inanimatis.

Ephelis.

12S

de

Sennerti.

Morborum

principiis.

Clavis Claffium.

70
79

Methodus morbi detegendi. 81

Lelori Philiatro.
84
Synopfis

num.

Ciaffium

6c

Ordi5

Gutta-rofea.

12^^

Ncevus.

1 30:

Ecchymoma.
II.'

i^i^*

Effore[centide. p. i^i.^

Pullula, Papula?
Varus.
Herpes.
Epinydis.

Phlydaenasi

131

132
134

Pfydracia,

135*

Hidroa.

13^

III.

Phymam

p.

137

Erythema.

137

pedeTO.

141:

Em-

INDEX CLASSIUM,

fl

Emphyfema.
Phlegmone.
Bubo.

142
143
144

Exophthalmia.

145-

Blepharoptofis.

Parotis.

146"

Hypofcaphyle

Scirrhus.

Furunculus;
Anthrax.
Cancer.
Paronychia.
Phimoiis.

IV. Excrefcemla

Proptoma.

181

Exania.
Exocyfte.

182

184

Hyftcroptofis.

185*

Enterocele.
Epiplocele.
Gaftrocele.
Hepatocele.
Splenocele.

189
201

Hyfterocele.
Cyftocele.
Encephalocele.
Hyfteroloxia.
Parorchidium.

Ibid.

Condyloma,

ijy
1^6
JS7

Bronchoceie.

173
175
179
180

147
148
I4P

Verruca.

Hordeolum.

p. 17I'

Paragloffe.

15*3

Pterygium."

ibid.

p. ij; '*

Sarcoma.

VI. E6iofia

5*4

Ibid,

Exoftofis.

y8

Gibbofitas,

60

Lordofis.

16^1

206
208
205J

21

217
220
222
224
230
232

Exarthrema.
Diaftafis.

V.

Cyjlides, p.

162.

Loxarthrus.

Aneuryfma,
Varix.
Marifca.
Hydatis.

1^3
1

64

16 s

VIL P%^,p.

Ibid.

ContufiO,

166

Fradura.

Apoilema.
Excmphalus.'

Uid.

Ofcheoceie,

ibid.

168

23;
23^
23S

Pun6lura.

Hydarthrus.'

ibid.

234.

Vulnus.

Staphyloma.
Lupia.

Excoriatio,

ibid.
'

Fiffura.

Ruptura.
Amputatura.

23P
240
Ibid.
ibid.

Ulcus.
Exulceratio.

Ibid,
~

241
Sinus

O R D

N UM

241

Sinus.

in

6ca;

Rubeola.

432-

Fiftula.

ibid,

Miliaris.

Rhagas.

ibid.

Purpura.

Efchara.

ibid.

Eryfipeks;

Caries.

Scarlatina,

Arthrocace

243

EfTera.

44^
44P

Aphthae,

CLASSIS

II Synopfis,

243
II.

F E BR E s p. 245*.
Ordo L Contlnua p. 281.

Phrenitis.

4;8
4^3

289

Pleuritis.

4^6"

25)7

Gaftritis.

47^,

301
308
317

Enteritis.

Epiploitis.

478.
480.

Metritis.

481;

Cyftitis.

483,

Ephemera.
Synocha.
Synochus.

Typhus
Helica.
)

Paraphrenitis.

11. Remittentes

Membranofa

p. 320.

Amphinierina.

322
333
342

Tritaeophya.

Tetartophya,

III.

Parenchymatofe , p. 483.;

Cephalitis.

484'

Cynanche.

487
4P4

Carditis.
III. Intermittentes

p. 343.

Quotidiana.

347
349

Tertiana.

Quartana.

35-5*

Erratica.

Peripneumonia,
Splenitis.

500
503

Nephritis.

50^

Hepatitis.

yp

CLASSIS IV

CLASSIS

III Synopfis?^

PhlegmasIjE

Ordo

I.

3^4.

p. 3(^4.

Ordo

Exanthematiccs p. 41

Peftis.

Variola.

Pemphigus.

SPA

414
422
430

I.

I.

Synopfis, ^06.
p.

$06.

Tonici partiales , p.y^^"

Strabifmus ,

527
530

Trifmus^
Oftipitas

Contradura

5*37

Cram-

INDEX CLASSIUM,

iv

Crampus.

^40
11.

Priapifmus.
11. Tonici

Tetanus

Offrejfiva

ibid.

generaUs

p-;^!-

5*41

Catochus.

j).6sS-

Stertor.

6s6

Dyfpncea.'

ihid.

Afthma.
Orthopnoea:
Angina.
Pleurodyne.

661

s^z

Rheuma.

Carphologia.

}A9

Hydrothorax.

670
611
6%i
626
688

Pandiculatio,

ihid.

Empyema,

^93

Apomyttofis.

yyo

54y

III. Clonicl

farthks

P-

Nyftagmus.

^^1-

Convulfio.

Wid.

Tremor.

SSl
$60
S6S

Palpitatio.

Claudicatio,

IV.

CLASSIS VI

Sync)pfis. 6^6.

ir\
Debilitates

Ordo

I.

p. 65)0.

Dyfrfihefaj p. 718,

Catarada.
Clonici generaks

p.

Rigor.
Eclampfia,

S^l
S69
Sll
sss
S90
S92

Epilepfia.

Hyfteria.

Scelotyrbe.
Beriberia.

CLASSIS

Synopfis^^

Anhelationes.
Ordo I. SfafmodiccP
Ephiakes.
Sternutatio.

Ofcedo.
Sinojultus.

Tuiiis.

S^l'

5^4.

p. S96.
p

p.

628.

628
631
652
634
^47

Anofmia.

719
724
730
74;
750

Agheuftia
Dyfecoea.

7P
Ihid.

CaHgo.
Amblyopia.
Amaurofis.

Paracuiis.

ISS

Cophofis

75*7

Aneefthefia.

763

II.

Anefnhyrma

p.

Anorexia.

^^y.

Adipfia.

l6s
770

Anaphrodifia;

ibid

III.

Mutitas,

Dyficinefice

p.

772.

77;

Apho-

O R D
Aplionia.

NU M

77P
780

Pfellifmus;

Paraphonia;

&c,

Afphyxia.

815*

V. Comata

Hemiplegia;

783
788
7P i

Ecftafis.

Paraplexia.

75>7

Typhomania.

Paralyfis.

IV.

Afthenia.

801

Carus.

Lipothymia,

808
80^

Apoplexia.

CLASSIS VII

I,

X T

Synopfis jp,

DOLORE
Ordo

ND
S.

835"

837

MI

Odontaigia.

78
83
8;

Fyrofis.

Oftocopus.

26

Cardiogmus,

Rheumatifmus.

28

Catarrhus.

Pruritus.

3S
37
39
41
42

Algor.
Ardor.

44
4^

Stupor.

II.

73

Dyfphagia;
18

Anxietas.

845"

IL

Arthritis.

Laffitudo.

824
828
830
832

III. Pe^orisp p. 78.

p.

f^agi p.

I,

822.

Cataiepfis.

Lethargus.
Cataphora.

Leipopjyckiie p. 7pp.

.Syncope

6cc. p.

Capltis p. 47.

IV. Abdominales tnterm

p.

Cardialgia.

88

Gaftrodynia.
Colica.

93

Hepatalgia,

p^
107

Splenalgia,

III

Nephralgia
Dyftocia.

4P

Cephalaea.

5-3

Hemicrania.
Ophthalmia,

V. Parfmm externarum ^

p.

128.

128

Maftodynia,
Rachiakia.
71

12

117
122

Hyfteralgia.

Cephalalgia.

88;

I T I

Lumbago.
.^*

Ifciiias

VI

ND EX

C L A

Ifchias.

141

Prodalgia.

14;
147

Pudendagra.

CLASSIS VIII

Synopfis ,

Vesani^

Ordo

p.

S S I

IV. Ve^wds anomalit^l 26Z

Amnefia.
Agrypnia.

26^
271.

CLASSIS IX

Fluxus

6^.

p.

Vertigo.

166

O R D o I.

SufFufio.

74
ipo

Haemorrhagia,
Hasmoptyfis.
Stomacace.
Hgematemefis.
Hsematuria.
Menorrhagia.
Abortus.

Lopia.

Syrigmus.
Hypochondrialis.

iP3

Somnambulifmus.

205"

II.

15)5)

Morofttates p. 208.

Pica.

Bulimia.

215"

II.

220

Hepatirrhoea.

Noftalgia.

Haemorrhois.

Panophobia.

221
223

Satyriafis.

224

Melaena.

Nymphomania.

226"

Tarantifmus.

229
232

Hydrophobia.

Paraphrofyne.

Daemonomania.
JVIania.

278. 421.
282.

p.

284
287
.

2.^^

2^6
300

^06
312

Alvi fluxus fangulnolentl

Antipathia.

Amentia.
Melancholia.

p.

Sanguifluxus

Poiydipfia.

Defma

Synopfis, 275*

211

III.

;o

ly^.

Hallucmamnes

I.

p.

238.

240
248
2y

260
264

Dyfenteria.

321
323

324
332

Ahi fluxus non fangmnotentu

Naufea.

334'

Vomitus.
Ileus,

33^
344

Cholera.

Diarrhoea.

3 5*4

CoeHaca.
Lienteria.

^o
361

Tenefmus,

3 62

yo

III. Se-

18

O R

t) I

NUM

8cc,

VII

Plilegmatia.
III. Seri fluxus p.

S6s.

Ephidrofis.

369
372

Epiphora.
Coryza.

37(^

Ptyalifmus.
Anacatharfis.
Diabetes.
Enurefis.
Dyfuria.
Pyuria.

LeucorrhceaJ
Gonorrhoea.
Dyfpermatifmus.
Otorrhoea.

474
47 B

Graviditas.

45)1

111.

Hydropes partiaks, p.^^y.

Hydrocephalus.
Phyfocephalus.

377
382
383
38^
388
3^4
3^7
401

Phyfometra,
Tympanites.
Meteorifmus.

5-13

404

Ifchuria.

520

411
413

Galadirrhoea.

Phyfconia.

IV. y^enfluxusy^. 413.

45)5"

4^7
497
498

Plydrorachitis.
Afcites.

"

Hy drometra.

510
512
y

IV. Tuhera^

p,

139.

Rachitis.

5-3^

Scrophuia.

542
547

Flatulentia.

413

Carcinoma.

^dopfophia.

417
418

LeontiafiS.

y^cj

Maiis.

5-5-0

Framb^fia.

554

'

lia.

CLASSIS

Synopfis

MoRBi Cachecticij

Ordo L

Macies

Tabes.
Phthifis.

Atrophia.
Aridura.
II. Intumefcentia

p.

440
433.

p. 445*.

V.

Impetigines. p. ^^j.

Sypliilis.

j-)8

ScGibutus.

6"

44^
4y I
^60

Eiephantiafis.

^6j

Lepra.

5^72

Scabies.

575*

4(^4

Tinea.

578

p. 4^5".

VI.

Icferitio'

p.

582.

Polyfarcia.

^6-j

Aurigo

5*84

Pneumatofis.
Anafarca,

468
470

Meiafitierus.

5-9

PhOTygmus,

S94!

VIII

INDEX

CLAJSjSIU M,

ORDINUM

6cc.

Phthiriafis.

602.

Trichoma.

60 3

Alopecia,

Gangr^na.

606
6op
^14

Necrofis.

625*

XIV. Morbi ferofi.

672
XV. Morbi flatulenti.
67;
XVI. Morbi purulenti. 677
XVII.Morbi acrimoniofi.58o
XVIII. Morbi organici. 682
XIX. Morbi vulnerarii. 684
XX. Morbi emphralici. 6^6
XXI. Morbi verminofi. 688
XXII. Morbi calculofi. 690

CLASSES MORBORUM
^TIOLOGIC^, 629.

XXIII. Morbi fpafmodici.^pi

dp 5;
XXIV. Morbi atoni.
XXV. Morbi morales. 6^ 8

Chlorofis.

VII. Cachexia anomata j

Elcofis.

5^5
p.

601

Clafiium aetXDlogicarum fynopfis,

63

6"

Morbi venenati. ^38

II. Morbi virulenti.
^43
III. Morbi exanthematici.^4^
IV. Morbi metaftatici.
650
V. Morbi febricofi.
6$2.
65-4
VI. Morbi miafmatici.
tS;9
VII. Morbi phlogiftici.
66\
VIII. Morbf fanguinei.
IX. Morbi biliofi.
667,
X. Morbi faburrales.
66$
66^
XI. Morbi pituitofi.
XII. Morbi catarrhales; 670
XIII. Morbi laaei.
671

ClassisI.

METHODUS ANATOMiCA MORBORUM. p. 702

Classis

I.

-Morbi Cutanei

verfales.
II.

Morbi

uni-

702
cutanei partiales;
705;

704'
Morbi artuum.
IV. Morbi fexuum.
705"
V. Morbi fenfuum.
ibid.
VI. Morbi capitis.
70^
VII. Morbi pe6toris.
707
VIII. Morbi abdominis. 708
IX. Morbi setatum.
709
Table des noms fran^ois des
rnaladies.
71%
III.

O G

DE MONSIEUR

DE

SAUVAGE&

agaBfflMaiii^s5aBS^?gg3a 3T^iiJgiaas^^
'

;.

^0^f^

TT

/^^

k-k

tf

g ji^

m^

^viutsmSMi^jrjmsfMsS^MifMik^jiiVi

-y^^

(iJa^.iijii;a^i]@@fo][5]ai](i]iB]fa!gaa[@s@L3@s@^^
sgaBa^rs^SEgT^iai

paBrayammigiags^^

I)

S I

E U

C
ILr/

^^72^-

z/;2.e

A^iJcmbUe piihlique de la Societi

Royale des Sciences de MontpeUier par M.

DE
Secretaire perpitiiel de cette
TE
,

RaT

Compagnie.
'RANgois BoissiEB. DE

Sauvages de

la Croix^

de Frangois Boifiier , Seigneur de Saiivages , ancien

Capitaine au Regiment de Flandres , & de Gillette Blanchier ^
Daquit a Alais le 12 Mai 1706 , jour fameux dans FHiftoire de
la Societe royale par une eclipfe toCale de foleil , epoque de nos
premiers travaux. Ce qu'il y eiit ici de plus remarquable , c'eft
qu'il vint au monde au moment precis ou le foleil difparut entief ement i circonitance qui n'eut pas pafle pour indilferente dans
Ges temps ou les aftres , prepofes par Paveugle ignorance au
fixienie

fils

gouvernement des chofes

a

la

naiifance des

hommes

d'ici-bas

prefidoient particulierement

celebres

&

fe faifoient

un devoir aux

yeux du prejuge d'annoncer leurs deftinees.

Les difpoiitions naturelles de M. de Sauvages firent naitre en
& faveur des prefages plus sii.rs qu tous ceux qu'on tiroit autre-

O G E

cometes & des eclipfes. II fut aife de s^appercevoir qu'il

meritoit une excellente education
celle qu'il re^ut a Alais fut
cependant aflez defedlueufe ; on n'y avoit pas encore etabli de
College public , & il n'eut pour guide dans les Humanites Sc
la Philofophie que des Maitres d'un merite obfcur , plus propres a nuire qu'a contribuer aux progres de leurs Difciples. Ce
defavantage, tres-grand en lui-meme , le fut moins pour i'Academicien que nous regrettons
fes talents furent le reparer
j
ils applanilfoient par d'heureux efForts les difficultes les plus confi-

fois des

derables

de

&. embelliffoient les differentes routes qu'il etoit oblige

fe frayer.

Ces premiers fucces exciterent vivement la tendrefle d'un pere

dont les foins pour Feducation de fes enfants fe trouvoient malheureufement bornes par fa fortune , qu'un proces de trente ans
qu^on lui avoit injuftement fufcite , avoit fort derangee. Dans
ofoit efperer

cette fituation

ment

merite

que

ie

il

&

&

les talents

ce n'etoit pas fans

fuppleant par

rimperfeftionv de leur premiere culture

fonde-

eux-memesa

releverojent une famille

&

& tres-bien alliee , pleine d'honneur

de vertu , jouifiant depuis plus de trois fiecles de Teftime &c
de la coniideration publique , comme par un droit here-

originairement noble

ditaire.

Determine par un penchant qu'on etoit bien eloigne de com, Mr. de Sauvages , apres la Phiiofophie , vint etudier en
Medecine a Montpellier ce fut au commencement de 1722.
L'Univerfite de cette Ville comptoit alors , entre les ProfelTeurs
a qui ie depot de fa reputation avoit et6 conlie, Mrs. Aflruc 5
Deidier , Haguenot , Chicoyneau. Mr. de Sauvages faifit avidement & recueillit avec foin les inflru6lions de ces grands Maitres;
battre

&

peut dire qu'apres la nature , ils eurent, a certains egards,

la gloire de 1'avoir forme.
Du caradere dont il etoit, il ne pouvoit fe permettre des
progres mediocres ; il eut vouiu tout epuifer , du moins toat
approfondir. L'Anatomie , la Chymie , la Botanique , pour
laquelle ii prit une forte palfion, toutes les connoilTances , qui
font la bafe natureile de la profefTion qu'ii devoit exercer, ne lui
i'on

liiffifoient

pas,

Des recherches

que beaucoup d'autres negli-

DEM. DESAUVAGES.
geoient

fans

fcrupule

lui

pavoiffoient

importantes

& meme

par-tout il decouvroit des rapports plus ou moins

avec Tart de guerir. 11 fuivit la Phyfique dans toutes
& a regard des
fes branches & jufques dans fes mojndres details
Mathematiques, dont fon frere aine, qui ne fe contente pas d'en

neceffaires

fenfibles

connoitre le prix , iui avoit deja communique le' goiat , il les

s'ylivroit totalement dans le temps des
apprenoit delui-meme,
pafler
a Alais': il ie rendoit mfenfiblement la
alloit
vacances qu'il

&

Geom.etrie afiez familiere pour etre en etat de Fappliquer a la

Medecine, comme il a fait depuis avec tant de fucces dans une

mulritude d'Ecrits.
II fut recu Dodleur de Montpellier en 1726.
Sa Thefe de
Licencefit du bruit ; il agita cette quefdon Sl Famour peut etre
gueri par des remedes tires des plantes\ miatiere tres-fufceptible
d^agrement, &: dont lechoix feul pouvoit indiquer un amateur
:

de la Botanique. La maladie , dont il oloit attaquer les funeftes

fymptomes , fouvent plus dangereufe que les iievres les plus
vioientes

pas

n'e{l

communement

comprife dans ce qui

fait

proprement Pobjet de la Medecine :il efl: vrai que le Medecin du

jeune Antiochus decouvrit la folle paffion de ce Prince par 1'appiication des regles de fon art ; mais il ne. s'avifa nullement de
foup^onner que les plantes en pareil cas pufient avoir Fhonneur
de la guerifon , & le remede qu^^il propola , comme feul infailHble ^
s'ofFrit fans doute plus naturellement. Comme tout interefle dans
la vie des hommes d'un merite rare & diftingue , nous ne ferons
mdle difficuite de dire ici que la Thefe de M. de Sauvages lui
valut pour quelque temps le furnom de Medecin de Vamour,
Ce n'efi:pas fous ce titre que.PAllemagne , 1'Italie ^ rAngleterre
& les autres Pays f<^avants Tont connu depuis.
M. de Sauvages , dans fa patrie plus qu'ailleurs , fut le Medecin de Tamour il eut dans fa jeunelTe , ou parut avoir le coeur
tendre i il failbit des vers, & on ne parioit a Alais que des
pieces de Poefie qui lui echappoient frequemment , pour ou
contre le beau fexe ^ felon qu'ii en etoit bien ou mal traite. Les
pieces qu'un peu de depit iui arrachoit ^ tenoient fouvent lieu
de remede pour une guerifon que ies plantes n'auroient pas opeaee , 6c juilifioient en quelque forte le nom dont on ravoit
:

,;

&

O G E

peut jiiger de ^dii talent pour les vers par plulieurs

fa compofltion inieres dans les Mercures de ce ternpsde
morceaux
la
ce font des Madrigaux , des Epigrammes , des Sonnets, des
Elegies j & d'autres Ouvrages de cette efpece j tous ailez bons
pour permettre a leur Auteur d^afpirer a la reputation de
Poete j mais il eut le courage de renoncer a cette gloire , dont
Tappas efl fi feduiiant. Sa profeiTion , qu'il ne perdoit point de
yue , Toccupa bientot plus que jamais , il regarda comme des
diflradtions importunes tout ce qui pouvoit le detourner de
jdecorc. Oi\

,Get

objet principal

les

petits vers furent

facriiies a

fon devoir

fes amufemients , & le Dieu

ne fut plus pour lui que le Dieu de la Medecine.
Les grands talents doivent fe perfeilionner dans la CapiJ:a1e. M. de Sauvagesj qui s'y rendit vers 1730, y paiTa envirori
jquinze mois au milieu des Sciences & des Sgavants , 6c proJbablement il s'y feroit fixe , fi les attaques frequentes d'uri
mal d'yeux , mal trop cruel pour un homme de lettres , ne
Feutlent ramene malgre lui dans fa patrie. 11 attribuoit a l'air
)C au climat de Paris cette incommodite qui , en fe diiTipant
^
lui laiifa le refte de fes jours un peu de foibleife dans Forgane
peut-etre devoit-il s'en prendre a la grande appli,de la vue
.cation au travail , prodigieufement redoublee dans la Capitale
par les occafions pius multipliees de s'inilruire ; mais il ell: rare
que ceux qui ont commis des exces en ce genre^ s'en accufent
il

les

bannit impitoyablement de

,du Parnaife

de bonne

foi.

Ce qui efl certain ^ c'ell: que pendant ce fejour de Paris il

con^ut & executa Theureufe idee d'un Ouvrage , oii les maladies , exadlement diftinguees par leurs genres & leurs efpeces
fe trouvent diflribuees en differentes claiTes , fuivant la methode
employee pour les plantes par les^otanifles. II avoit d'abord
communique fon plan a rilluflre M. de Boerhaawe , qui , en
louant le projet , n'avoit point diiTimule les difficultes de Texecution j mais les obftacles , loin de rebuter M. de Sauvages ^
fervoient a l'animer. 11 pourfuivit fon entreprife avec vivacite 5
il lut
une iniinite de livres que les nombreufes bibliotheques
'

de

Paris lui fourniiToient

fimentees dans

la

il

profelTiQn

confulta les perfonnes les plus expej

il

amafra des materiaux

il

le^

DEM. DE SAUVAGES.

mit en oevivres. Tout cela fe fit en peu de temps ; & a peine

que le Public re^^ut de lui le
fut-il de retour en Province ,
Traite des Claffes des Maladies , en un volume in- 1 2 , con>
pofe en fran(^ois.
Ici commence la reputation de M. de Sauvages parmi fes Confreres & dans le monde fgavant. Son livre , qui n'eft que le
germe d'un autre beaucoup pius confiderable qu'il a publie
dans la fuite fur la meme matiere , le fit connoitre des-lors^
avantageufement. II n'eut pas befoin d'un autre titre pour monter au grade de Profeffeur en Medecine dans 1' Univerfite de
-

Montpellier

fans pafler par les epreuves ordinaires

du

concours-

Les Ciaifes des Maladi^s parurent en 173 ,

&
trois ans apres le Roi lui donna la furvivance de Ta Chaire
qu'occupoit dans cette Univerfite feu M. Marcot ^ Fun de nos'
Academiciens , premier Medecin ordinaire de S. M. & Medeciri
des Enfants de France.
Place a 28 ans a cote de ceux qu^il avoit eu pour Mai-'
tres 5 deftine a former comme eux de dignes Eieves , il jugea'
bientot que , pour donner fur toutes les parties de k Medecins
d'utiles inftrudlions , il falloit en redtifier d'abord la theorie ,
etraiigement defiguree par plufieurs opmions , dont la raifori
Texpdrience confpirent egaiement a d^montrer la faufiete.
Ces opinions , on eft force de le dire , dominoient dans rUni-*
verfite de Montpellier M. de Sauvages les y avoit trouvees lorfqu'il 6toit venu pour y etudier en Medecinej lui-meme, dans
les avoit peutetre adoptees fur la foi
les commencements ,
moins
on lui doit cette juflice , qu'il s'etoit
d'autrui ; mais au
bientot detronlpe , faris abandonner , fur une infmite d'autres
point^ tres effentiels , la dotrine confi:ante de cette meme
Ecole 5 dodrine qu'il avoit regue avidement & foigneufement recueillie , eomme nous Tavons deja dit. 11- efl: ne^
Is
opinions fpeculatives , qui
les
eelfaire d'obferver que
ehoquoient tant , n'etoient point particulieres a cette Ecole fl
senommee \ c'etoient les dogmes favoris de beaucoup d^autres
de

difpute.

la

&

&

Facultes

dne a

enfeignes par des

d'ailleurs les pius

celebres

M. de Sauvages

grandes

pedtables n'impofoient plus a

a qui la Medeobiigations. Ces autorites ref-

hommes

Ferreurlui paru#

O G E

au contraire plus dangereufe par

noms

du

que

credit

lui

pretoient des

pius

de confiance

reveres.

Les Medecins
la

le

faufie do6trine
titre

qui

foutenoient avec

dont nous

parlons

de Medecin Mechaniciens

, fe

le

fe

paroient volontiers

diflinguant par

la

de

ceux de leurs predecefleurs qui n'avoient vu dans les phenomenes de reconomie animale , qu'une fermentation imaginaire ,
un combat chimerique des alkaHs avec les acides. Pour eux ,
ils faifoient profeffion de n'admettre que des idees claires , des
,

principes diflintement connus. Us

appelloient

a leurs fecours

la Phyfique experimentale , la mechanique hydraulique , la

Geometrie ; mais par malheur ils en abufoient , & c'etoit la
fource de leurs egarements. lls tiroient fouvent d'une experience
foucertaine ou d'un principe vrai , de fauifes confequences
:

&

vent
On
mettoit fur le compte des Mechaniques & de la Geometrie ,
des theoremes pretendus, des axiomes qui ne le furent jamais;
efpece d'outrage que l'on faifoit impunement a des fciences dont
le partage efl: ia certitude.
On avancoit avec une entiere affijrance qu'un fluide , mu pac
auffi

la

meprife

Ferreur venoit du principe

meme,

une force donnee , re^oit toujours fur fon palTage un accroiffement de viteiTe a mefure que ce paflage eft plus retreci ort
foutenoit que les machines augmentent les forces , tandis qu'elles
ne font que les appliquer & les modiiier on ne vouloit tenir
on adaucun compte des pertes cauiees par les frottements
mettoit des reflTorts fuperieurs a la force qui les avoit comprimes 3 des mouvements fans moteurs , des effets plus grands que
leurs caufes. Ainfi, quand il etoit queftion d'expliquer comment le
niouvement du fang continue , nonobil:ant les refiflances accumulees qui devroient , ce femble , en peu d'infl:ants l'aneantir ;
on difoit qu'en vertu de la ftrudlure particuliere du coeur , ce
mouvement une fois imprime devoit , a Taide des aliments que
nous prenons , de Tair qui nous environne & que nous reipirons , durer toute la vie
& fi Ton fentoit malgre cela la
neceffite de remonter la machine, on attribuoit^ cette fon6lionau
Huide nerveux , qui s'en acquittoit miraculeufement ; car oii
:

etoit

S A
V A G E S.
9
toit bien eloigne de penfer que ce fluide , qui , empruntant
fa viteffe du fang , n'a pu prendre d^ailleurs , dans les ruppofitions
le
les plus favorables , qu'une petite portion de la force que
fang a perdue , ne peut lui rendre , felon les loix ordinaires
de Ja nature , plus de mouvement qu'il n'en a re^u. Pour rendre raifon de Faugmentation du mouvement du fang dans la
fievre , on difoit que les obftrudlions des petits vailTeaux , de
cela feul qu'elles retreciffoient & genoient le paffage de
ce
liquide , lui donnoient plus de viteffe & fi Ton avoit quelque
honte de faire naitre fi mal adroitement la force de la refiflance
meme , on faifoit reagir les vaiffeaux fur le fang , en fuppofant
dans le tiffu de leurs iibres un reffort fi merveilleux & fi parfait , que nul effort n'etoit capable de tenir ces vaiffeaux diftendus , ou du moins de les empecher de fe retablir. La theorie ordinaire de rinflammation n'etoit pas moins vicieufe
la
meme illufion regnoit par-tout ; les memes principes , par un
enchainement neceffaire ^ mais malheureux , ramenoient toujours

D E

M.

D E

les

memes

confequences.

L^amour de

la

verite

dominoit

dans M. de Sauvages.

II

pente de fon cara6lere , quand il prit la genereufe

refolution de combattre ces erreurs , depuis long-temps accreditees. Q.uelque determine qu'ii fut a les pourfuivre fans relafuivit la

che , & s'il etoit po/fible, jufqu'a leur entiere extin6lion , il

cacha d'abord une partie de lon projet par egard pour les
Profeffeurs , fes Confreres , qu'il voyoit tous plus ou moins attaches a ces fauires explications. Rien de plus fimple en apparence
que fon debut il propofoit avec la modeftie d'un nouveau venu
quelques difficultes en forme d'eclairciffements. Bientot il fe
montra plus hardi , & comme on avoit dii le prevoir , on ne
fut pas long-temps fans en venir de part & d'autre a une guerre
declaree. M. de Sauvages attaquant toujours , & fes adverfaires
mettant en oeuvres tout ce qu'ils avoient de reffources pour fe
defendre , la difpute s'anima de plus en plus , les fubterfuges
& le bruit de Fecole troublerent plus d'une fois la m.arche compaffee & geometrique de M. de Sauvages ; mais il ne fe contenioit pas d'argumenter fur les bancs , il expoioit fes pretentions dans plufieurs Differtations imDrimees ^ qui fe fuccedoient
:

;:

10

O G E

unes aiix autres avec rapidite , enforte que ceux qui avoient
fe trouvoient forces de le lire. Infenfible,
ment il gagnoit du terrein ; fes adverfaires , malgre la bonne
contenance qu'ils affedoient , etoient poufTes de polle en pofte :
leur embarras 5 dans de certains moments , etoit extremci ih
ne vouioient pas reiTufciter la fermentation pour jamais aboiie ^
6c ils ne favoient guere plus ou fe refugier.
les

refuf^ de 1'ecouter

II falkit reconnoitre que

M, de Sauvages avoit raifon fur
bien des points ,
que plufieurs des explications qu'il combattoitj pouvoient fans le moindre inconvenient lui etre facri-

&

demanda feulement ce qu'ii pretendoit mettre a la

pouvoit repondre , & il le fit d'abord , qu'une erreur
n'efl: ni plus ni moins erreur , foit qu'on la remplace ou non
par des verites ; mais il comprit bientot que^dans la pofition
ou il etoit 5 cette reponfe , ii foiide , fi vraie , ne feroit pas
long-temps fatisfaifante. Le perfonnage de fimple deflru6leur
ri'ef!: pas toujours
propre a foumettre ou a gagner les efprits
on n'habite pas volontiers fur un tas de ruine 5 on cherche un
petit edifice , ou Ton puiffe loger avec quelque surete. Prefle
par cette confideration , il fe refolut enfin a mettre au jour
fon fentiment fur toute cette matiere , tel que nous ailons
iiees

place.

on

lui

11

Texpofer.

Les phenomenes de reconomie animale , en prefentant a

chaque infi:ant une force qui croit comme la refiftance meme 5
fe montrent fuperieurs aux loix ordinaires de la mechanique ; ii
efl d'aiileurs fort naturel que des puiflances animees augmentent leur efFort a mefure qu'on ieur refifle , & dans l'homme
corporel & fpirituel tout enfemble , il exifle certainement une
puiflTance de cette efpece. L'ame , de Taveu de tout le monde ,
principe des mouvements volontaires du corps humain
efi: le

M. de Sauvages,

des mouvements invoExcitee par le fentiment confus de fes

befoins , occupee en tout temps de la confervation du corps
auquel elle efl; unie , pouffee par le defir inne d'eloigner le
terme fatal qui doit rompre cette union , elle agit dans cette
vue par une efpece d'inliin6l , fans fe rendre fenfiblement
eile Feft auffi

felon

&

naturels.

temoignage

de fon

lontaires

adtionj elle eft le

moteur qui remonte

la

D E
machine

tendent

qiii

D E

M.

A U V A G E

combat efficacement

elle

a fupprimer

le

les

S.

ordinaires

refiftances

cours de nos liquides

r
,

elle fait

nouveaux

obflacles , elle oppofe de noudans

ces
fortes d'efforts redoubles que
veaux efforts , & c'eft
efforts heureux ou malheureux felon
les
confifte la fievre ;
Tunique
dont
but
eft
notre
guenfon
circonilances 5 efForts
meme on reconnoit ici cette nature , dont le Medecin doit
etudier la marche & feconder les operations. Tel efl le fyfleme
peine s'etoit-il
queM. de Sauvages fe fit une gloire d'adopter.
explique dans une DiiTertation qui en promettoit beaucoup
d^autres, que fes adverfaires , a qui la guerre defenfive avoit

circulerle fang-; a de

mal

afTez

reufli

furent aggrefTeurs a leur tour

fe flattant

de

prendre bientot leur revanche. Les objedlions ne manquerent

oppoferent a M. de Sauvages que fon opinion le
ils
pas
conduifoit a donner non ieuiement aux betes , niais aux plantes
meme 5 une ame intelligente j il repondit, & de vive voix , 6c
dans piufieurs Thefes ou DilTertations imprimees , qu'il n^avoit
jamais cru que les betes fuffent de pures machines , Sc qu'a
Tegard des phenomenes de la vegetation , on favoit alTez que
la chaleur du foleil , celle des feux fouterreins ^ Fadion des
fucs de la terre , en etoient , fans autre principe moteur , les
veritables caufes , on lui nia que Pame peut agir fans s'appercevoir de fon a6lion. II eut recours alors a tout ce que la
Metaphyfique pouvoit lui fournir fur les perceptions obfcures
:

&

de Pamejilcita Texemple des pafplus foudains 6c les plus indepenefFets

les
dont
les
5
dants de la volonte font fi fenfibles fur nos organes. Si Tobfcuaffedlions confufes

les

iions

du fujet faifoit naitre des objedlions , elle les rendoit

moins concluantes. L'incertitude des coups portes pendant la
rite

nuit

on

efl
eft

fouvent

vivement

une reffource
preffe

&

heureufe

Ton echappe

pour
a

la

eviter

les

faveur

des

tenebres.

M. de Sauvages n'avoit pas le premier propofe cette opinion 5 qui etoit celle de plufieurs modernes , fans parler de
tous les felateurs qu'elle a eu dans l'antiquite j rnais s'il n'efl
pas Tinventeur du fyfteme , il fe Feft renda propre ^ en lui
^,

donnant une nouvelle forme

en

cherchant a Fappuyer

Bii

par

O G

L
E
T2
des preuves nouvelles , en travaillant plus que perfonne a le
il
s'en eft occupe dans la plupart de fes
mettre en credit
ouvrages , il y revenoit continuellement ; il en a tant parle
qu'il nous a mis dans la neceffite d^en parier beaucoup nous.niemes.
Apres plufieurs annees que dura cette difpute > les efprits
agites fe caimerent. Q,u'a-t-il enfin refulte de cette contror
verfe d'ecole ? Rien d^utile pour la pratique ^ il le faut avouer:
:

Animiftes ou non , emploient dans les memes

occafions les memes remedes \ & la nature de fon cote , Tame
i\ Ton veut , n'en fait ni plus ni moins.
Pour la Theorie de la
Medecine , M. de Sauvages Fa reformee , comme il ravoit
les

Medecins

projette

la

>

faufie

d^hui totalement

a combattue
Montpellier ,

do6trihe qu'il

decreditee a

&

du fang
univerfellement regu
on a bonne envie de
:

on peut

il

efi:

il

meme du

coeur

&

ne fera jamais
de le defendre , quand
que de perfuader ceux qui

croire auffi qu'il

plus aife

foutenir

le

aujour-

eft

n'y a pas
Tegard du fyfteme qui

d'apparence qu'elle s'y releve jamais.

attribue a Tadlion de Fame le mouvement
la circulation

qui feront naturellement portes a le rejeter. La plupart des Me^

decins fe contenteront de reconnoitre en general un principe
des mouvements vitaux , fuperieurs au mechanifme ordinaire :
quel que foit ce principe , il exifi:e , c'efl: afiez ; la curiofite
.

bien reglee fe difpenfera d'aller plus

ioin.

Et au fond , c'efl ici la marche & Pefprit de la Phyfique

fnoderne; tout s'y reduit en derniere analyfe a quelques prm^cipes d'experience , inconnus en eux-mem^ , ainfi que dans
leur liaifon avec la caufe premiere , & manifefi:es feulement par
leurs effets. De-la le reproche de renouveller les qualitesoccultes;
reproche dont on efl aujourd^hui fort peu touche. M. de Sau.vages admettoit trois principes de ce genre Fimpulfion ; elle
eft obfcure , quoiqu'elle tombe fous les fens
Fattradion j la
raifon
1'experience Tavoit fait Neutonien , avant que la mode
meme invitat de Petre la facuite motrice de Tame i elle fe
decouvre dans les mouvements volontaires ,
nous avons vu
:

&

&

qu'il faifoit
faires

&

dependre de

naturels..

la

meme

caufe les

mouvements

oecei^

DE

M.

DE SAUVAGES.

15

Pendant qu'il etoit le plus occupe de la conteftation dont

nous venons de rendre compte , il fe menageoit du temps pour
apprendre PAnglais , devenu fi utile a ceux qui ambitionnent
la

d'exceller dans les fciences j & , en Tapprenant , il

en Franqois FHemaftatique ^oulaStatique des Animaux

gloire

traduifit

Hales. il y joignit un Gommentaire , qui fut

Geneve en 1744 , avecla tradu6lion du texte , & deux
Differtations du Tradudeur , Tunefur la fievre , & Fautre furFin-

du

celebre

imprime

flammation. L^infufiifance des explications pretendues mechaniques eft demontree dans ces DiflTertations , ouTame , principe des

mouvements

du coeur

de Sauvages

developpe
dans Fecole

faire

regner

paroit jouer
les

ici
,

&

le

memes
il

les

principal

idees

expofe

qu'i]

role.

M,

vouloit

TUnivers

i^avant.

Sa Tradulion de 1'Hemailatique ne pouvoit etre d'ailleur3

que favorablement accueillie. Elle fut , avec tout ce qui i'accompagne , mife a fon tour en Italien par une jeune Napolitaine , & en Allemand a Leipfick , avec les notes particulieres
que Mademoifelle Ardingheli , c'eft le nom de cette fgavante
italienne , avoit ajoutees a celles du Tradudleur Francois.
En 1740 , M. de Sauvages fut nomme par le Roi pour faire ^
a la place de M. Chicoyneau le fils , qui venoit de mourir ^
les demonflrations des plantes au Jardin royal de cette Ville ^
alternativement avec M. Fitz-Gerald , qui, etantmort lui-meme
en 1748 5 le laiiTa pour plulieurs annees charge de tout ce
travail. II eut en 1752 un Erevet de Sa Majefte , qui , avec
le titre de ProfelTeur royal de Botanique , lui en attribuoit
pius particulierement les fonftions pendant la jeuneife de celul
que ces memes fondlions regardoient natureilement. Cetoit
fervir M. de Sauvages que de fournir de Paliment & de rexercice au gout qu'ii avoit toujours temoigne pour la Botanique. Ses
lecons fur cette fcience eurent beaucoup d'eciat
on couroit
en foule pour l'entendre ; on le luivoit dans fes herborifations a la campagne , d'ou ii rapportoit de temps en temps
difFerentesplantes, dont ce pays s'6toit cru jufqu'alors depourvuw
li en faifoit venir en meme temps quantite d'etrangeres. Avec
nos richefTes , croilToit le nombre de, ceux qu'il rendoii cap^
:

14
bles d'en

&

faire

ufage

O G E

on voyoit

naitre

iur fes pas des plantes

des Botaniiles.

parokre en 175 1 fon Ouvrage, intitule Metkodus

Toliorum , ou Expoiition d'une nouvelle Methode ^pour connoitre les efpeces par les feuilles. La fe trouve le Catalogue
d'environ 500 plantes des environs de Montpellier > qui manquent dans le Botanicum Moafjielienfe de M. Magnol. Ce
menie Catalogue , fous le nom de Flora. Monfpelienjis , ei1:
encore infere dans le IV tome des Amcenitates Acadejnica: de
M. Linnseus. Cet illuilre Chef des Botaniftes de nos jours ,
deja depuis long-temps en correfpondance avec M. de Sauvages 5 marquoit publiquement en toute occafion Feftime qu'il
avoit pour lui. 11 faut remarquer que des 500 plantes dont
nous parlons , il y en a plufieurs que M. de Sauvages a caracnommees. II a fait cinq genres nouveaux , le Triant^
terifees
11

fit

&

hemum , VEbenus, le Camphorofina ,\q Buffbnia &

ces deux derniers font confacres a deux hommes

le

Reaumuria

celebres

les

Botaniftes font dans Fufage de faire de ces fortes de prefents

non feulement a

mais encore a d'autres perfonnes

diflinguees. 11 etoit julle que M. de Sauvages en eut un de
cette efpece ; il ie dut a M. Linnseus , qui donna le nom de
leurs pareils

Sauvagefia a une plante venue de la Cayenne. M. Boerhaawe

avoit de meme autrefois grave fur une plante le nom de feu
M. NiiTolle , un des plus fgavants Botaniftes de cette Compagnie.

L'ordre chronologique des produ6lions de M. de Sauvages

a fa Pathologie
nous conduit a fes Klemens de Phyiiologie
methodique , deux Traites oii la force motrice de Tame n'eit
pas oubliee , compofes en Latin pour rinftrudtion principalepublies en 1755
ment des Etudiants en Medecine ,
'75 9'
de
en
plus
trouvons
neghgeant
dates
ou confondant les
Nous
,
,

&

&

un grand nombre de

DiiTertations latines fur

Tantot

des fujets parti-

y ouvre de nouvelles fources

les
maladies ; tant6t il examine les
de pronoftics pour
avantages que peut avoir la maniere dont on pratique la
Medecme chez les Chinois ici fon objet eft d^etablir Piniluence
4es afttes fur le corps humain j influence phyfique , biea
culiers

tres-intereiTants.

il

D E

M.

de

celle

differente

ment de

cet

voiler

nature

Eloge

D E S A U
que nous avons

V A G E
traitee

d'aveugle fuperliition

S.

15

au commence-

la , voulant denerveux , il imagine le premier

& prouve 5 autant qu'on le peut , par la plus exadle analogie ,
que ce fluide eil le meme que le fliiide eledrique ; ientiment adopte depuis prefque univerrellement , & qui comote
entre fes partifans le fameux Phyiicien de Philadeiphie , M,
Franklin , dont le fulfrage , dans tout ce qui concerne rEIectricite, ne peut etre que d'un grand poids.
On trouvera dans le quatrieme tome de la Colledlion de
M- detialler une DifTertation de M. de Sauvages (a) ^oij il a raffemble tout ce qu'il avoit dit ailleurs de plus fort pour etablir
fon fyfleme de Fadtion de Tame , comme principe des mouvements du coeur. Cet Ecrit lui attira une critique tres - polie
de M. Eberhard , ProfeiTeur de Math^matiques a Wittemberg
aujourdhui de Medecine a Hall en Saxe. M. de Sauvages
repondit avec la meme politeiTe , aufli
eloignee de Pancien ton des Ecoles , qu'aiTortie au ton moderne des Aca-

la

du

fluide

-,

&

demies.
ii

avoit pris

ce ton de bonne heure

acquis toute la perfedion.

II

s'etoit

Sc

il

vu des 173

avoit aifement
i

attache

fous

de Correfpondant , a la Societe royale des Sciences ,

qui , Fayant nomme Adjoint quelque temps apres , i'avoit
eniin ^leve en 1740 au grade d^Aifocie dans la claiTe des
Botanilies. Peu d'Academiciens , nous pouvons le dire , ont
ete plus aiHdus que lui, & ce qui ef!: tout autrement important , plus utiles a nos Conferences. II fe prefentoit rarement
les mains vuides ; il
rendoit la plupart de nos Seances inte-.
refTantes, ou par fes propres ouvrages , ou par ceux que lui
envoyoient continuellement divers Sgavants de TEurope , fes
Correfpondants.
Un caradlere d'utilite , plus prochaine & plus fenfible ^
diftingue , entre tous les differents Memoires que nous avons
le titre

C ^
im^srio

])

Cette DifTertatioii

anmc&

in cor.

effc

intitulee

Ps Naturd

rsdiyiya fiu

i^
de

lui

fon Ecrit fur

Obfervations

fur

les

la

O G E

maladie des Boeufs du Vivarais

Eaux minerales

d'Alais

le

detail

fes

qu'il

nous a donne des guerifons operees a Montpellier par le moyen

de i'EIe6lricite , fon Memoire fur la maniere d'elever les vers
a foie 5 fujet qu'il abandonna bient6t a M. 1'Abbe de Sauvages ,
ibn frere j qui Pa traite , comme Fon fait, avec le plus grand
fucces.

Les Recueils de FAcademie des Sciences de Paris offrent

deux Memoires de M. de Sauvages , envoyes en 1739 Sc
1742 pour notre tribut annuel. L'un de ces Memoires met
en evidence les qualites nuiiibles de certaines plantes ; Tautre
ef!: la Relation de la maladie d^une fille , tout a la fois fomnambule

&

Un

cataleptique.
fait

particulier a

notre Academcien

c'efl:

qu'apres

la

mort de M. de Plantade , la place de Secretaire ayant vaque dans la Compagnie environ un an & demi , il en iit durant
ce temps-la les fondlions , fans que le foin qu'il prenoit de
ralTembler

&

de mettre en ordre

les

produdtions des autres,

Fempechat de produire beaucoup lui-meme.

Quoique fes recherches fe foient etendues

fur prefque toutes

nos voiumes prouveront que , meme dans TAcademie , l'application des Mathematiques a la Medecine fut
toujours un de fes grands objets j ce qui lui donna plus d'une
fois occafion de nous entretenir de fes difputes avec les Profefieurs , fes Confreres , dont pluiieurs etoient auffi les notres
comme Academiciens. LaSocietej prife pour jiige de certains
points conteftes , decida toujours en faveur de M. de Sauvages ,

nos Sciences,

en s'abftenant de toucher a des queftions metaphyfiques , qui

ne font nuUement de fon reifort.
Les Compagnies f^avantes etrangeres ornerent leurs liftes dii
nom de M. de Sauvages. U etoit des Societes royales de Londres , d'Upfal & de Stockolm , de l'Academie de Berlin , de
celle de 1'Inftitut de Bologne , des trois Societes etablies a
Florence , de l'Academie Imperiale des Curieux de la Nature , qui , en Taggregeant , lui donna le nom de Straton
fecond.

Ces

differentes adoptions

academiques

en

le

rendant plus
celebre

D E

m.

D E

A U V A G E

17

S.

nombre de ceux qui recherchoient

fa correfpondance. On ne hniroit point , li Pon vouloit fimplement nommer les S^avants , tant du Royaume que des Pays
etrangers ,
qui fe faifoient honneur Q'etre en commerce

celebre

avec

augmentoient

le

lui.

Aux Academies

emprelTees de fe raffocier ^ il faut joindre

couronnerent fes travaux. II remporta le prix en 1748 ,
au jugement de PAcademie des Sciences & Belies - Lettres de
Toulouie , par une DiiTertation iur la rage. Deux igavants
Traires , dont Fun a pour objet Fadtion des medicaments 5
& 1'autre , les efFets de Fair fur le corps liumain , lui iirent

celles qui

decerner les memes recompenfes litteraires par FAcademie de

Bordeaux. Celle de Rouen lui donna une femblable couronne
pour FEcrit qu'il lui avoit envoye fur les animaux venimeux
de France. 11 concourut pour le prix propofe par 1'Academie
de Berlin , fur la queftion celebre de la caufe du mouvement
mufculaire , & FOuvrage qu'il avoit prefente fut imprime a
la fuite de celui qui avoit eu la preference.
Nous ne faifons qu'indiquer des Ecrits iuffifamment connus
Les deux DiHertations couronnees a Bordeaux , ont ete traduites en Italien , & commentees par M. Manetti , fcavant
Profefleur de Florence. La DiiTertation fur la rage a regu jafqu'a

Fhonneur des editions pofterieures.

demandoit a M. de Sauvages depuis lcng-temps une
nouvelle edition du Traite des ClalTes des Maladies qui etoit
devenu rare , & il avoit promis de la donner
il
ht bien
plus que de tenir limplement fa parole , lorfqu'il publia fon
grand Ouvrage , intitule
A^ofologla methodica fijlens 3Ior^
horum claffes j generci & fpecles , &c. en cinq volumes in-Z^^
imprime a Amfterdam en 1765.
II efl vifible
en effet que ce dernier Ouvrage 1'emporte
infiniment fur celui que Ton avoit redemande c'efl: toujours
le meme projet d'une diftribution methodique des maladies

trois fois

On

en

&

clafTes , en genres
en efpeces ; mais
prodigieufemeut accrue dans 1'execution ,

&

nouvelle.

L^arrangement total

vations font en bien plus grand

efl:

ici

la

matiere

forme
mieux entendu

nombre

&

la

eft
,

plus variees.

C
(

s'efl

prefque

les

obfer-

L'Autat

O G

E
L
iB
il
a regu des fecoiirs d\m
jndique les fources ou il a puile
dans
l'Academie
M.
CufTon , Dodeur en
Confreres
de les
,
Medecine de Montpellier , qui lui a fourni Fidee & les principaux details d'une des ClaiTes , avec certaines efpeces
certains genres darrs les autres ClaiTes , & quelques ordres
:

&

particuliers.

comprennent 295 genres , fouslefquels viennent fe

environ
ranger
2400 efpeces de maladies juiqu'ici obiervees
Qjael nombre prodigieux d'ennemis M. de Sauvages ne fe flattoit

Dix

claifes

connokre

cependant pas de
Sa Nofologie efl: dediee a
les

gheli

fe

il

fouvenoit

tous.
la

favante Mademoifelle Ardin-

d'avoir ete traduit par

elle ^

& meme

embelli.

On

peut dire avec verite que M. de Sauvages a donne j

dans fa Nofologie methodique , un Didlionnaire des maladies
univerfel & raifonnei une introdudion generale a leur connoiffance

un Traite

qui confidere nos

qui tient

maux

&

milieu entre la Pathologie ^

ia Therapeutique , qui s'appliquea
le

un Ouvrage vraiment clalTique 5 neceffaire aux

Comm.engants , & que les plus experimentes dans l'Art doi-

les

guerir

vent eux-memies fans

eomm.e
Corneille

on a
,

dit

ce&

confulter

autrefois

d'une

le Breviaire

des MedecinSj,

des Tragedies

du grand

qu'elle etoit le Breviaire des Courtifans.

Doit-on s'etonner apres cela que la reuffite de cet Ouvrage

marquees ; qu'on Tait imprime deja plus
ait ete des plus
d'une fois , que pluiieurs fameux Profefieurs fe foient empreffes
d^Qn adopter entierement l'elprit & la methode ; que le cekbre
M- Linnsus ait pris la Nofologie methodique pour bafe de
fes leg(3|ns de Medecine dans PUniveriite d'UpfaI.
Ce Savant Suedois , Pun de nos AlTocies etrangers , avec
qui M. de Sauvages entretenoit toujours une exadle correfpondance , doit iixer ici plus particulierement notre attention,
il admiroit les Ouvrages dont nous avons parle ^ il aimoit tendrement & merne pailionnement PAuteur , qui de lon cote
lui avoit vou6 les memts ientiments: c'eft une efpece de phenomene que cette vive amitie de deux perfonnes , qui ne
s'etoier}t iamais vues. Nous ne doutons point que M. Linnseus

D E

D E

M.

A U V A G E

S.

19

donne des larmes iur une perte que notis avons tant de
fujets de deplorer. 11 parloit fans ceile de M. de Sauvages ,
comme d'un des plus grands ornements qu'ait j^mais eu ia
Faculte de Montpellier ; il le preferoit fans hefiter a des
hommes iublim.es , qui ont fait aufii la gloire de ce fiecle. En
lui ecnvant, c'ecoit tantot 3 aa grand , a Vlllujlre Sauva.ges , tantot , au Prince des Medecins. li iavoit bien qu'il blelleroit par~
fon ami \ mais il ne pouvoit fe
la l'extreme modeftie de
rcfoudre a fupprimer Piiommage qu'il croyoit devoir en toute
occafion a un merite fi eminent.
11 ecoit
ordinaire a notre ^Academicien de recevoir ces i^ithetes honorables des etrangers 5 dont pluiieurs , voyageant
dans d'aatres parties de la France , ie detournoient pour
Je venir voir a
Montpellier , ou ia chaire de ProfelTeur le

in^ait

lixoit.

On

fouvient encore d'un Seigneur Prudien

fe

vant dans cette

lon

le

qui, en arri-

conduisit chez celui

qui temoigna i'a furpnfe

voyant
que ceux a qui il
meme , en
ne favoient d'abord a quel perionnage il donnoit

qu'il appelloit le

&

demanda qu^^on
Grand Sauvages , &

ville

indignation

s^adreiToit

ce nom.

Les Ecrits qui

les

avoient acquis cette reputation , etoient

de fa vafte ]e6ture , de fes meditations
obfervations fur fon art , de fes calcuTs

lui

relultats precieux

profondes

^ de fes
mathematiques , d'un grand nombre d'experiences de Phyfique ^ d^Hydraulique , fouvent faites par lui - meme. II compoioit du refle avec une extreme facilite. Des qu'il avoit une
fois con^u & bien medite fon fujet , il laJiToit aller fa pkime
avec une rapidite prodigieufe ^ de la des negligences dans

fon f^yle
d'ailleurs

certains

qui pourroit en general etre plus chatie.

tres-fcrupuleufement

principes

rigoureux

en ecrivant fur

qu'il

s'ecoit

faits

les
il

II

fuivoit

Sciences

rejetoit

au

mepris de fon ancienne Poefie , la plupart des expreirions ligutees , pkifieurs metaphores meme , dont Fufage efi; familier 5
qui donnent au difcours plus d'agrement & de vivacite
ce
defaat d'ornements etoit au fond im inconvenient affez me-

&

Cij

20
diocre

&

etrangers

les

O G E

fur

tout

n'en

ont

paru

jamais

choqiies.

Qiielqu^attaclie qu'il fut a fon cabinet

a fes livres

a fes

quittoit tout pour les malades qui reclamoient

experiences,

il

fon fecours.

Ils

furent d'abord en petit

nombre

ce n'eft pas

n'eut du talent pour la pratique ; mais il ignoroit entieement Tart de fe faire valoir , & il falloit du temps pour
reduire au iilence ceux qui pretendoient borner fon merite a
^qu'il

Les etrangers lui rendirent bientot jufiice

parts un nombre infini de confultations
11 lui venoit de toutes
a pratiquer dans la viile plus qu'aucommengoit
il
meme
&
pararavant , lorfque ia m.ort nous Ta enleve.
Sa maladie , qui dura pres de deux ans , fe manifefta par
une difficulte de refpirer , qui , reiiflant a tous les remedes
& augmentant toujours , ne Pempecha pas neanmoins de
vaquer , pendant un tem.ps , a fes travaux ordinaires. 11 continua de frequenter & les Ecoles de Medecine & TAcademiej
prepara quelques augmentations pour une nouvelle edition
il
de la Nofologie methodique ^ il mit la derniere main a un
grand nombre de Memoires , deflines par cette Compagnie
la fimple fpeculation.

.,

Memoires, ainfi perfedionnes

meme deux m^ois avant fa mort.
alors oblige de garder la chambre , &

a rimpreiTion
remis par lui II

etoit

ces

force de s'alliter

fa

me

enfin

furent

il

fut

vivement attaquee , fit prorefiburce.

II
ne s'occupa bientot plus
muni des fecours de la Religion , il

poitrine

noncer qu'il etoit fans

que de Tautre vie ; &
mourut dans les difpofitions les plus edifiantes^ le 19 Fevrier
1767 , age de 60 ans & 9 mois. II avoit enfeigne la Medecine dans la Faculte de J\iontpellier pendant pres de 33 ans,
foit en qualite de lurvivancier de M. Marcot , foit apres la

mort de ce dernier, comme ProfelTeur Titulaire.

Les fentiments qu'il a fait paroitre en finiflant , etoient la
fuite de ceux qu'il avoit eu toute fa vie. Les verites de la Foi
le trouverent dans tous les temps plein de refpedl & de fouChriftianifme , pour
miffion. 11 avoit etudie les preuves du
etre en etat de

montrer

dans Foccafion

qu'elles font

dans

DE SAUVAGES.

DE

21
M.
concluantes que les demonftrations geometriques il ne s'en etoit pas tenu , fur cette importante matiere y
long-temps avant fa mort , on Fa vu vivre ,
a la theorie ;
leur

genre

auiri

&

non feulement en honnete

homme

mais encore en tres-bon

Chretien.

comme

dans fon caradlere. II

il
, &
recevoit des
communiquoit
autres auili volontiers ce qu'ils etoient en etat de lui apprendre. Ses connoifTances paiToient fans fafte dans fes converfations ; nulle envie d'etaler. 11 portoit quelquefois dans le monde
qui s'oppofe ii
cet air que Fon prend dans le Cabinet >
fouvent malgre nous a renjouement & aux graces.
II avoit epoufe en 1748 Jeanne Yolande Foucard d^Olimpies,
fiile de Nicolas Foucard d'Olimpies ^ Capitaine au Regiment
Dauphin , Dragons ^ Chevalier de Saint Louis ,
fccur de
Monfieur le Lieutenant de Roi de Montpellierj avec laqveiie
il
a vecu dans la plus parfaite union. II en a laiffe deux fils
quatre filles.
11

etoit fimple

dans

fans

mceurs

fes

peine

ce qu-il favoit

&

&

&

Piufieurs freres qu'il avoit fe font tous diflingues dans difFe-

on a deja parle du gout de Taine pour les

Mathematiques. M. FAbbe de Sauvages j l'un d'entr'eux , connii
par plufieurs Ouvrages , efl AiTocie Veteran dans cette Compagnie il eft facheux pour nous que > retenu par d'importants
devoirs , il ne puiiTe nous confoler par fa prefence de la perte
d'un frere dont nous regretterons long-temps^ & les talents
mcsj & Tutile afTiduite.
rentes profelTions

N,

LEGOMENA.
ULL U

ii

mum

s efl qul , vulgaribus Medlcins prlncipils imbutus , anipaulo attentius ad praxim appulerit , cujus ob oculos infi-

nltse fere

quotls diebus

que vel morborum

non

obverfatce fuerint difficultates,

diverficas

vel iignorum confufio

qucmnova

vel

fymptomatam facies , vel Auftorum diffenfio , ut millena alia

anclpitem non detinuerint. Ego quidem ad has rehsrentem
ifiittam ,
Collegas
confulebam , ad longiorem ufum
diuturnioanguftlas
fi
,
da<^us
brevi
dimittebar:
in
ipforum
ii
Auftores
evolvebam
fcriexperientlam
,
rem
invenlebam
quidem
fed
attinentia
id
enim
,
ad
rem
non
multa
ptis bene
folemne nlmis eft , quidquid in libris illis non quaeritur , illud ubique obviura
eft ; quidquid vero quaeritur , hoc nufquam adeft. Demum reperi forte Pra-

&

&

^icos eximios
fuIfTe

titos
nlfi

fimulque antlquas

dicebant

vel amlca

&c

Ita

qui fe fimillbus olim nodls irre-

fidei viros

hls opprefTos

quaedam nianus fuppetias

ut

Hoc

novltiis infortunlo laborate fenfifTent.

feri^

tuIifTet

efl

Medicins vale

dixIfTent

communi omnlbus

aut fe

utique exiguum

fed

unlcum

ferme miferls folatium , quod tamen mentem meam hoc onere non penltus
liberavit , unde fedulus fqmper arladneum quoddam inquifivi filum , cujus
ope ab illo praxeos labyrlntho me pofTem extrlcare.
2. Prlmam in cognofcenda morbi curandi fpecle fitam efTe difficultatem
fenfi faclle ; alteram in detegenda indlcatione , aut methodo ad eam fpeclem

curandam accommodata , jacere non difficilliis intellexl veriam deficere lipropria cullibet medendi mebros ex quibus morbi cujufvls fpecles pateat ,
nemo
poffit,
Medicorum
fiquldem efl
hoc
deduci
inficiabitur
; notum
thodus
hunc efTe , fi Auftorlbus fides fit , ufum theorls Medlcae , ut in diverfis
:

&

&

quos praxis exhibet

Medici grefTus dirigat , atque obferva,

tionum penuriam fuppleat , ita ut hujus ope munitus tyro , quotquot fpecles
morborum reperit , poffit ex fiiofyflemate non folum apte difllnguere , fed
etiam dedu6lls ex eodent fonte indicationlbus curare tantilim autem invaluit

infinltis

cafibus

hasc opinio

&

ut oranls candidatus

vlx e fcholis egreffus

qulbufdam hypothefibus munltus

Sauvages Nofologia Methodica. Tom. I.

ulbus

omnes ferme

verbis

dlftlndlo-

fpernat Au6lores

Hippo-

omnes

ut

vi

hoftes circumdant

mediam morborum aciem

feque in

theorlae fuperaturus

fuae

OM E N A.

R O L E G

Hippocratem &c Galenum derldeat

tot fiftunt obices,

audafter immittat.

fuam

ut brevi tenieritatem

fentiat

ga vertere tamen erubefcat , ad artis magiftros reverti nefciat ; quid

defperatiorre crefcit audacia , maxime fi medicaftros , planos , fibi

&

opes verbofis ftrophis

quod heu

&

nimis frequens eft

eamdem

ter-

ex

fit ?

famam

obfervaverit

&

vultu
vijm tyrunculus
tum ignorantiam tum diffidenriam

ille

comparantes

veteratoria

arte

vel-

Aft imbellem tot

init

ad gravitatem compofito , fuaiti

fi6ta velans audacia , venales phrafes ore do<ftorali profundit ,
volens impofuerit , femetipfum tandem deludit , ipfe
fciens
gefi:u

&

&

cum

diu

failitur

,
,

aliis

&

fe

magni momenti perfonam exiftimat.

3. Qui non ftupore vulgi fibi qusftum facere , fed Artis prudentiam honeftis ftudiis comparare contendunt , illi non a quacumque theoria in Mepraxim duci fe patientur , nec omnem Empyricorum inftar theoriam
hanc quidem fedulo vites , cujus principia precaria ex phantafia ,
potius quam ex repetita experientia , deducuntur , quseque in pollibilitatibus
fubfiftens , faftis feu experimentis indubitatis non undequaque fulcitur
ea
etenim pro bafi artis Medicae non licet afifumere , de quibus ufque adeo fumus incerti , ut nemo de bonis fuis tam incertus efife velit ; non enim vitas
minor quam pecunis habendae debet efle cura non itaque pro certis ob^
trudenda funt de quibus inter viros 8c mathematice Doftos., &. minimis praedicinae

abjicient

difputatur , five c|us fenfu perceptis certitudine fe non exaemonet Pitcarnius.

4. Sed quantum abeft ut fimilibus principiis haftenus fuperftrufta fit theoria Medica
erroribus
eam , antequam dete6la fuififet circulatio , falfam
eam ante hocce feeculum
plenam fuifife facile concedetis. O fyftematici
furnorum Chymicorum fumo obnubilatam , & a veritate multum alienam efi^e
fuclamabitis omnes , qui hodie primas tenetis , mechanicae feftas fautores
judiciis irretitos

quant

ut

&

pereft itaque ut veftra theoria

pum
nat

mechanicae

certiiis attigerit-,-&c ita tuta fit

quam

tyronibus

ut praxi

non operofo

titulo

&

condecorata

&

viam brevem

longo ufu eruditis

veritatis fco-

planam
feqni

fter-

fufficiat.

&

Inde tamen fequitur veteres faltem theorias , utpote fallaces

erroneas , praxi Medicae promovendae inutiles fuiffe , adeoque haliucinatos efife harum fectarum patronos qui ad haec ufque tempora Medicinae culmen attigifife puta-

bant, ut gloriantur hodierni Mechanici.

5.

Si

tamen quod

res

eft

liceat

effari

utcumque Neotericis concedam

temporibus praxim Medicam ,

eft , fed tantum annofiori
cumulatae fenfim prafticorum experientise ; principia fiquidem qu^ pro
mechanicis jaftantur , ita funt a veris mechanices principiis aliena , ita funt
potiflrimiim Ballonii^ Dured , ac
erronea , ut ea veterum Galenicorum
Riverii principiis nequaquam anteponenda videantur
cordis machinam adinftar mobilis perpetui fine motore moveri
proinde a fluidorum inertia
paulo

feliciorem

hoc tamen

efife

noftris

quam

theoriae prsftantiori

antiquis

tribuendum non

&

&

&

&

vifcofitate

vaforumque

affri6tibus

nequaquam

retardari

quin a

refiftentiis

motuiji

PROLEGOMENA.
motum

adaugeri

vulgo pronunclant Neoterici

mentibus repagulis minime

cilius

putant

reftitui

sequilibrari

fed

quo

5
corpora

cum

fortius diftenduntur

pre-

eo fa-

vero in locis anguftloribus non. refpeftive

fluida

elaftlca

fed

majorem velocitatem obtinere contendunt , quanquam vis pellens folito maior non fuerit
ex legibus fympathias , ftimulorum , nullibi promulgatis , fed commentitiis , oeconomiam animalem regi , feu quod idem eft , fato
quodam coeco gubernari volunt nuperi , &: hanc iepidam theoriarn , licet raeabfolute

chaniccE

Scientiarum Academiis cognitse prorsus contrariam, mechanicse

in

epitheto condecorant.

Nec mirum

6.
fe

folum

morbum
fis

afFeratur

eidem (qR^ manclpatos

Geometris diffident ,

licet

quantum omnes a

ipforum fententias

exemplum

in

Regionibus

diverfis

in

Neotericos

eft ipfos

tantiim diffidere

veris

eadem Schoia

fed etiam in

circa

inter

&

non

eumdem

invlcem repugnare. Febris , morborum

vellicato corde prlmus
hanc ab Irrltato

claf-

fibi

&

ter

ab eo corde intus preftb &: a fanguine diftenfo

cx

illis

al-

ab obftruftis extremis fanguiduftibus ; quartus a lymphatlcis arteriofts impedltls ; quintus k

venis majoribus compreffis ; fextus a fluldi nervel prava indole ; feptlmus a
fyftematls nervei tenfione &c commotione , &c , deducere conatur. Qusenam
nixa

eft theoria quas

inconcuffis

cunftls fatisfaclat phaenomenls

Omnes

nat

tris

fingute

&

Anatoml^
,

& pjaxl

efte probavlt experlentla

his fufficienti
,

quae

tempore

rerum

eft

HydrauUcs

iolidam

a decennlo clrclter caput extulere

nullam ex

tertius

prlnciplis

tutamque bafim

controvertuntur a

Infter-

Geome*

praxi utllem aut neceftarlam

magiftra

imo

qui diverfa fentiunt

febrem impugnant ; idem enlm

Medicus , fi ex lanionum turba fuerit , febrem repetitis phlebotomiis aggredltur ; quam fi ftercorarius fit
ut cum Gcdeonc Harveyo loquar , repetitis cathartlcls
clyfmatls Infequetur , licet eam neuter a plethora, nec a cacochylla , fed a minimorum vaforum obftrudione fa^tam arbitretur. Eximium
non pridem fato funftum hic novlmus prafticum ( D. Vcrny ) qui , licet
omnes morbos tum acutos tum chronicos chylo craffiori trlbueret , hos tamen
eadem oppugnabat methodo , qua csteri , dlverfis omnlno opinlonibus
imbuti , quales Iliuftrlffimi Vmiffms 5i Chirac\ qul morbos omnes fermentatloni , &: lUuftr. Deidkr
qui eos turbatas circulationi , tanquam caufs ac,
in theorla

non Inde

diverfis auxilils in praxl

&

&

cenfebant.
7. Nulla eft ergo haftenus Inter theoriam &t praxim connexio ; praxis tradltlone comparatur ,
nemo Ita de fuls prlnciplis theoretlcis certus eft , ut

&

ab

cum

dum

de corio humano agitur , dirigi

hadenus pauca fint princlpia de quibus

illis ,

&

fe

patlatur

ita

parum

&: merito

quidem,

dubltarl poftit ac in

accidlt ut Ars Medica ,

tam exlguos progreftiis fecerit , ut theorla nondiim ad praxim candldatos manuducere poffit , feu tam pauca princlpia certa &: indubitata fuppeditet ? hocce infortunium &f Artls difficultatem
fummam , & artificum negligentiam
Incuriam forte majorem arguit. Non
multi funt artifices qui veram fcientlam fibi comparare debita faltem methodo

re gravi

omnium

feria

neceffi.UTi

noblliffima

&

efiet

undenam vero

antiquiffima

&

ftudeant

P R

4
fludeant *

cum

L E

ipfa plebs crafTa

&

G O

A.

inerudita de Medicis judicium

fuum

inter-

&

quaeftui tantum inhiant,

ponat ,ipfi placere operse pretium reputant qui famse
cum vero non altior veritatis inquifitio , nec ipfa veritas populo unquam arPharmarideat , hanc viam inire cavet Medicus , qui , (i muliercularum
copolarum praejudiciis obtemperet , famae euh-nen citius muho adepturus eft.
8. Principia ea tantum in re Medica debent admitti , de quibus ita certi
fimus ac de iis quae fenfus evidentia demonftrat ; ea vero nihil ahud funt
fyllogifmi geometrice concatenati.
quam experimenta
fi
9. Expcrirl dicimur ea quae ad noftras fenfationes attenti percipimus
fafta univerfi fpontanea attent^ obfervemus ope visus , taftus , auditus , &c.
haec obfervatio vocatur experienda r fi vero ad haec fada fpontanea concurrat opera noftra ftne qua facla illa non acciderent , haec obfervatio experimentum nuncupatur fada qusehbet quatenus in fenfus noftros incurrunt five
fponte five arte fiant , vocantuF phcenomena. Experientia itaque nihil aliud

&

&

eft

quam phaenomenorum

attenta obfervatio

cognitio ex fenfatione orta

quae dicitur conjlans

cumftantiis necelTario connexis

cumftantis

ipfi

fit

idem itaque fonat

ac

cum

cir-

quando adfunt tantiim

cir-

cognitio phaenomeni

contingens vero

vero cum neceflaria experientias

; falfa
in experientia exprimuntur quse fenfibus non fimt

ut

cum

non potuerunt ,
connex^ omittuntur. Errores autem
,

fi

contingenter connex

requifita deficiunt

percepta

vel percipi

vel

qusdam

circumftantise

neceffario

qui in formanda conftante experientia

committi pofTunt , funt i^. Si accenfeantur circumftantiae ftne quibus phaenonon ommenum femper dari poteft , adeoque fuperflu^. i''^. Si pauciores
nes , quae phaenomeno funt neceflario connexae , referantur circumftantiae.
3. Si non afFeratur quantitas determinata circumftantiarum quae datum pha^nomenum demonftrent.
10. Error /autem familiariflimus eft judicium fuum cum experientia confundere ; hic vero admittitur error quoties phaenomenum talibus verbis exprimimus , quibus aliquid vel tanquam caufa , vel tanquam effeflus praedicatur , imo tanquam principium alterius. Nequaquam enim patet fenfibus folis
connexio inter caufam &C effeftum , feu nulla caufa , quatenus caufa eft ,
a fenfibus percipi poteft. Alias experientiae leges videfis ih Oratione inaugurali Clarijf. Mufchenbroeckii ,
Hamhergeri prcefatione ad Phyjicam. Si data
quaedam propofitio ex aliis tanquam notioribus per fyllogifmos colligitur ,
probari dicitur ; probatio autem dicitur demonfiratio , fi in fyllogifmis , quos

&

',

&

inter fe

concatenamus

non utamur

praemiffis

nifi

definitionibus

experi-

mentis
* Nifl

magna qusepiam miraque mutahumanarum rerum fiat , aftufti de bo-

tio

nis fludiis eft

tis

utpote confufis ac corrup-

nemine veritatem ipfam

fcientiae

thodum

famam

&

quserente.

fed tantum

Logicam me-

Mathematicas demonftrationes
fugiunt plurimi, alii cum grayitate tantum

increpantes , atli fcurrlle aliquid comment\ , alii in rifum , fannafque difceptatione

abrepta.

Si quis

fermoni

ftrationes audire audet

n6

intelligit, aut

fi

ftare

is

vel

intelligat

&

demonnon omniquod dog-

&

mata fua impugnet , illico irafcitur

devovet dialedticos. Gakn, Method, Med, l. 2

PROLEGOMENA.
mmtis

& propojitionibus

jam ante demonjlratis.

11. Definitio eft enumeratlo notarum , quarum ope quidpiam cognofcimus &c ab aliis diftinguimus. Si itaque morbi debite obfervati pha^nomena
quorum ope a confimilibus potefl:
enumeremus , quae ipfi propria funt ,
dignofci , morbi illius definitionem obtinemus.
Propofitio theorica indemonftrabilis , feu cujus veritas fimplici terminorum
valore percepto cognofcitur , axioma vocatur , quales funt propofitiones in
quibus de fubjedlo pronunciatur tantum quod in ejus definitione continetur
ut totiim ejl majus fud parte. Quidquid de genere afFxrmari poteft , illud
indiibitatis

axiomatis

&

etiam affirmatur de quovis fub

illo genere contento , &. huic axiomati inniomnis fyllogifmus.

12. Demum Ars Medica a Philofophia , Mechanlca , Geometria
aliis
Scientiis generalibus terminos non folum , fed etiam principia , debet mutuari , adeoque ex illls Medicl debent afTumere propofitiones demonftratas
nec eas demonftrare eorum eft.
13. Quamdiu methodum demonftratlvam negligent Medicins cultores , non
mlrum erit fi Artls hujus principia nulla fint , qus ea certitudine , qualis ad
praxlm eft necefi^aria , polleant ; Medica theoria femper fluduabit ,
cuau^lorltas valuerlt , Ipfa in Medico
jusvls oplnlo , prout tuentls Ingenlum
orbe vakblt.
Ineptiarum communis origo , quod
14. Hsec eft , ni falior , errorum
fcillcet fpretls obfervationibus obvlls , &: phaenomenis vuIgatifiHmis , ex quibus
lege ratioclnii corollaria certa
utilia deduci pofifent , Medicl ad abdita
fublimla continuo tendant ; eaque , quo magis ab intelledu remota funt , eo
vi fuse imaglnatlonis atfingere , divinare , aut verbls exponere pertinaciijs conentur. Quasnam fint hujus vel IHius morbl phcenomena hoc attenta folum
docet obfervatio , ob oculos cujufvls Id eft pofitum ,
nuUum ingenil co-

titur

&

&

&

&

&

&

&

natum

atque propter nlmiam facilitatem fymptomatum cujufvis morbi accurata contemnitur Hiftoria , nulla ferme nifi ofcltanter
raptim traditur , licet ex ea fola , velut ex veritatis fonte , pofiit optima deduci theoria , ut ex accurata Cceleftlum phssnomenorum obfervatione optim.a fyftemata
exiglt

&

deduxere Aftronomi

verum

perantibus caufis difi!erendum

de abditlflimis

fi

fit ,

&

noftrum captum longe fu-

milleni illico praefto funt cedlpi

qui afifum-

ex phantafia , non vero ex ipfa re , principiis verbofas nec non Ingeniofas comminifcuntur hypothefes , quas fi quis negaverit , nemo pofiit comprobare , qus tamen velut norma praxeos a multis habentur.
Sic , ut explicaret Willijius quare in Apoplexia fenfus &: motus voluntarli ferientur , dum
motus vitales vlgent
augentur , is finxlt nervos voluntariis motibus deftlnatos a cerebro , at vlralibus munils dicatos a cerebello ortum ducere ,
cerebrum folum in Apoplexi^ laborare , cerebellum vero a prefilone &c infarptis

&

&

ftu

immune

lum

firmlus

fo

illico

efl!e

eflfe

pronunciavit

cerebro

pereat animal

demonftrante

falfa efife

&

quod

ita vitas

ut fuaderet

finxit

allis ,

necefirarium

ut

iterum cerebel-

hoc ablato vel pref-

quas tamen omnia vel gratnita , vel , experientii

comperient quicumque experlrl vo,comperimus ,
;

&

luerint.

PROLEGOMENA.

6
Verum

quia multo facilius eft in mufeo fingere ,

,
amphitheatro experimenta caute 6c accurate inftituere ; hoc certe
mirum femper mihi vifum eft quod horum morborum , quorum caufa nos
luerint.

quam

experiuntur pauci

in

&

maxime

latet

curatio feliciftimos fugit prafticos

Apoplexi^

&c

ut Epilepiia

Ephlaites

ab ignaris plurima venditantur remedia arcau^

cana certiilima , ita a novitiis Medicis lubentius tradatur Theoria ,
faciliiis , ut putant , explicetur ; quos novitios interea primorum mechanices
Anatomiae principiorum ignaros fsepe comperimus.
theorematum
Sunt
plurimi qui dum humanse machinEe , etiamft valde complexae,
j ^.
explicare non
omnes effeftus dogmatice ac velut ex cathedra dilucidare
verentur , fimpliciffimce machinae , ut ve6lis , librs , theoriam , aut prima
Hydraulicse fcienprincipia ita turpiter- ignorant , ut hanc ipfam Mechanicae
tiam quaft ignorare parum ftt , etiam vilipendere non erubefcant , atque omHyfteriee

ficut

&

&
&

&

&

iiem difciphnam Mathematicam , veram Phyficae &: Philofophiae matrem ,

inaneni , erroribus fetam clamitent , ejufque ftudiura phihatris vertant vitio ,
ac e foro medico indignabundi relegent.
NuUa eft temeritas magis punienda , ajebat olim Sanciorlus , quam nulla
habita
iis

experientia repugnare experientiae

qui

pem

quam

idem pronunciandum videtur de

ignorant Mathefim fuperciUose defpiciunt

qu^ fyrmate

nifi

forte

eam

vul-

hoc
,
pondus abjicerent , aft abiit falfis exagitata jocis , ut narrat Btrnoullius.
Atque haec eft altera errorum in Medicina parens , Mathefeos fcilicet
ignorantia , vel ut redlius loquar, Methodi Geometrics contemptus ,
averfatio ; Hcet enim multae fint in Mathematica difciphnae , quibus Medicus ,
Phyficufque carere poteft , ut Aftronomia , Gnomonica , Trigonometria ,
&c. nulkis tamen re6lam animaUs oeconomise notitiam affequetur , qui fluidorurn generales proprietates , velocitates , vires ex HydrauUca non cognoverit ; qui vaforum cavitates , diametros , fuperficies , foUdorum firmitatem ,
Mechanica ceftimare nefciverit ;
fibrarum motus , tonos ex Geometria
opticJE prima
auditus
vifufque
theoriam
quem
acoufticae ,
nemo
caUebit ,
elem.enta fugerint ; nuUus demum , quod potiflimum eft , nec experimenta
accurata capere , aut nova tentare , aut ex iUis certo ratiocinio confequenMedicis rebus tuto philofophari
tias deducere ; verbo , nec in Phyficis
potis erit , qui Geometricam ratiocinandi Methodum , qus , demonftrante
"Wolfio , optima Logica eft , ignoraverit ; nuUus denique eximia qu in aclis
Academiarum , in fcriptis Medicorum eruditiflimorum hujus aevi , quidquam
imitentur

deftituta fociis fuis perfuadere volebat

ut

inutile

&

&

&

&

inteUiget

qui

Arithm.eticae

&:

Geometrias

principiis

non

fuerit

fufficienter

imbutus.
16.

Ex

his

tamen

fariam efle Mathefim

a;qui
,

rerum aeftimatores non inferant

ut iUa deftituti eximios

non

ita

Medicis necef-

poflint fe

praeftare prac-

medendum

nemi;
hoc tantum in anitnum induxi meum ut credam nuUam fine Phyfica mathematica dari pofle
certam humanae machinas theoriam , qua qui praeditus fuerit , Anatomias
ticos
nis

aut ut iUa folum fcientia eruditi iUico ad

enim

in

mentem tam deUra

venire poteft

opinio

fint apti

&

materiae

PROLEGOMENA.

matenae Medlc^ fimul peritus , is quondam ad praxim Medlcam confequendam aptior evafurus fit verbo , id unice probandum fufcepi , quod omnium certiffima theoria ex Anatomia: &: Phyfices experimentalis , iimulque
Philofophiae mathematicas , penu depromenda ht , quas cum negligant ^ulgo Medici , mirum non eft fi erroribus feta fit morborum stiologia atque
cum falfa eft , ea non magis Medico utilis efl: , quam Architedto Mufica ;
nec proinde poteft Medicum in praxi dirigere , nec accurati fymptomatum
:

&

experienti^ vices fupplere , licct contraftudii , annofsque obfervationis

rium clamet Medicorum multorum fententia.
ly. Medicina , nemine refragante , conje^fturalis eft adhucdum fcientia ^
adeoque is eam callere nemo poteft , qui in arte conieftandi rudis extiterit ; verum hanc Artem quis unquam docuit prster Mathematicos ,
fcilicet
Hughenium , BernoulU , Montmort
sGravefande ? quis in mathefi rudis
quas toties in praxi Medica nos manuducere derit^ circa probabihtates ,

&

bent

ratiocinari valebit ?

Non

i8.

poflum vero hoc argumentum

theorias Medicas breviter perftringam

mos

dimittere

quin

alterum

omnia

fcilicet invaluit

vitium

geiieraliter

&

vage tantum pertra<fl:are , omnem in phasnomenis exponendis circumftancaufarum diftinftionem ,

quantitatum determinationem prsetermittere ; cum tamen ex illa folum acribei^ determinari poilit veritas.
In
Geometria , iigno unico omifib , minima quantitate neglefta , contraria aut
falfa prorfus exfurgit problematis folutio , ut quod negativum fuerat , poiitivum evadat , vel e contra quanto frequentius in Medicis computis error
debel iri^pere , cum iine methodo , &: pro phantaiias du6lu ex principiis fse-

&

tiarum

&

pius

fuppoiitis

diiBcuhates intricatiilimas

diluuntur

Si

quis

lympham

in

&

ex fanguine pleuritici feparatam cernens , a calore inflammatorio congela^am fuiife probare contendat , is fervorem in farguine fummum eife praedicat , attritum fohdorum fiuidorum in febribus acutis exagerat ,
non mirum putat idem intra corpus humanum accidere lymphas ,
quod in aqua buUiente iieret ; ii vero experimenta accurata fumamus , hunc
errorem confutare non erit arduum , cum lympha non coaguletur niii a
patella poiitam

&

&

calore

jjiim
preiiio

ope
ut

56 graduum , & tamen ianguis in vivo homine non incalefcat ultra

gradum Thermcmetri Reaumuriani. Fieri poteil , aiunt plurimi , ut
aeris in duos cylindros planos marmoreos 16 linearum diametro ,

febi

non

fuii
niii

unitos
vi

preilionem aeris

600
,

&

&

dein frigori

librarum
huic

foli

fummo

expoiitos

eos tanta vi adunet,

unde concludunt irrmenfam eile

qui
tribuendam eife corporum adha^iionem

feparentur

&

errorem vijudicium fuum cum experientia confundunt ,

tarent , ii accurata obfervatione perfpicerent prefiicnem aeris non majorera
effe pondere columnae mercurii ejufdem baiis, cujus altitudo fit 28 pollicum
atque hoc pondus fupra bafim 26 linearum in diametro ron fuperat
58 libras , feu fere decimam partem 600 librarum , unde concluderent rec-

iic

ratiocinantur

tius prefTionem aeris decies minorem ^^Q

adhaslionem producere.

quam

ut poflit

hanc marmorum,
19.

Ei

PROLEGOMENA.

Ex

19.

&

atque rimilibus prlncipiis vagis

poflibllltate fuppofit^

Indetermi-

deducunt Medici theorici , qui iion experimentis ducuntur , fed ex hypotheiibus fuis fal:a determinant , qui contraria prorfus pro
lubitu concludere potuiiTent : hoc fieri d&bu , trgo fit , folemne ratiocinium
eft , fed in Phyiicis fallaciflimum , in quibus hoc fere tantimi valet prioris
inverfum , hoc fit ^ crgo fierl debet ^
ad fummum confequentice fevero ratiocinio ex faftis derivatae ,
rursus experimentis firmatae , quid certi in
Phyficis expromere poffunt.
20. Dolendum certe eft quod a tam brevi tempore Mediclna Mathefeos
opem , mediante Alph. Borcllo , mutuata fuerit ; ferior setas haud dubie
Bellini , Jiifini , BernouUi , Michetotii , Hambergcri laboribus fruetur , {i plunatis quofvis eifeftus

&

&

nafcantur \\n Halefio {\mi\ts

res

hypothetica

tum

fere funt

ejus ieges

quam

funt

eft in

velocitas

hodie viget

qualis

theorii

omnes

abfoluta

fatis

cognitae

quanto

qu^nam

nondum

fit ,

fatis

fit
in minlmls vafis ,
Jacohus Keill ; verum ejus

eft

compertum

preftio fanguinis in vafe quiefcentis docet vulgarls Hydraullca

nam

transfluentis

noulli

me

preffio

fit

Hydrodynamicd

in

detexit

Illufirijf.

nondum

fed

&

cen-

tardior

demonftravit non dudura

labili

in praxira dirigi fe patietur

anni a quibus inventa eft clrculatio fanguinis

aorta

tam

fed interea nullus fapiens a

nuper tantum nos docult

Illufirifi.

quaenam

verum

lit

quae-

DanieL Bcr-

&

vlfcoiitas nuperrlquld valeat illius adhiefio

Hambergerus : at quantiim ab hac vlfcofitate ,
vafo;

&

rum minimorum affri6lu retardetur hujus motus adhuc Inquirendum reftat ;

nondum itaque numeris omnibus eft abfoluta circulationls cognltio , qua tamen deftituti claram & certam theorlam obtlnere non poftumus.
21. Quid itaque Medlco inter praxeos fcopulos verfanti fupereft Interea
perfugli ? qus nautica fuppleblt acus quod In morborum procellis ex luce dequid annofam expeTientiam

ficit ?

dam

ingenli

fuls arcanls

pauci

non

nifi

per mortes acqulrendam , fupquorum multi mlra qua,

audiamus hac de re non quofvls Medicos

plebit ?

nlfi

vi

ad

fcopum

aut proprli folertil fe

remedlls

fummam

'attlglftMe

contendent

multi

plurlmi hypothefibus fu^ praxeos fellcltatem trlbuent

fene^flam

& famam pervenerlnt

Morborum

id honorls repetltis lap-

acceptum
,
Confulamus candldlflimum Artls Maglftrum , fimulque fellclffimum
oplferura Thom. Sydenhamum , Anglls lumen , Artis Phoebum , quem fine
honorifica praefatlone , ut cum Boerhaave loquar , nomlnare erubefcerem ,
de cujus erga rempubllcam Medlcam meritls nunquam ita magnlfice lolibus

fatallbus

experimentls

longaeque

obfervatlonl

referent.

&

quar

quin id ejus

fit

22. Sentlo autem

fuperatura dlgnltas.

noftrae Artis incrementum

,
primo Hifioria Morborum feu defcrlptlo quoad
>> fieri poteft graphica
naturalls ; fecundo praxis feu Methodus circa eof dem ftabllis ac confummata.
23. ,5 Quod autem fpeftat ad Hifionam Morborum ; prlmo expedit ut
morbi omnes ad definitas ac certas fpecles revocentur , eadem prorsus
dillgentia ac acrlbeia
qua id fadum videtur a Botanicis In fuls Phytolojj
,

alt

Hlppocrates Anglus

in his confiftere ut habeatur

&

PROLEGOMENA.
redafti

natura

5^
5,

quoad nonnulla fymptomata

ac

fe

inter

diverfum

difcreti

eodem genere

Qiiippe reperiuntur morbi qui fub

giis.

fibi

etiam

nomendatura
invicem confimiles , tamen
ac

&

modum

medicandi

expoftulant.

Cardui quidem nomen ad plures herbarum fpecies extendi nemo nefcit :

vero parum accurat^ faciet rei Herbarise Scriptor , qui generalem hujus Plantse defcriptionem , qua fcilicet a caeteris ftirpibus difcrepat , proat

ponere contentus , propria interim & peculiaria cujufque fpeciei figna

eodem fa charafteres , quibus ab invicem difcriminantur , contempferit
fatis
eft
fcriptori
nec
communes
dumtaxat
modo
morbi
alicujus
ne
mul
annotaffe.
apparentias
Efto
fane
omnibus
non
tiformis
morbis
eamdem

contingere varietatem ; tamen complures efle qui , licet ab Audoribus

&

5,

fub

eodem

fint

indole

55

diflributio in fpecies reperitur

ullam fpeciei difl:in6lionem tradentur, diffimillima

titulo citra
,

in fequentibus pagellis
,

id

fit

uti

fpero

palam

plerumque

fiet.

Imo

ctiara ubi

ut hypothefi alicui

quas

phaenomenis fubftruitur , fuus refervetur honos ; ac proinde ejufmo di difcriminatio , non tam ad morbi quam ad Audoris ingenium , philofophandique theoriam accommodata eft. Sic Galenici , humorum quater55
nione prsoccupati , morbos omnes in fanguineos , biliofos , pituitofos ,
melancholicos divifere , fumpta non ab evidentibus eorum humorum
55

veris

&

praedominii fignis

fed a materia morbifica feepius fiditia

Pnracdfus morbos
in acidos

&

inde faftum

in falfos

divifit

alkalinos diftinxere
eft

ut arbitror

fed frudlu perexiguo

terreos

mercuriales

diftinftione.
alii

Sic

Chemici eos

ob pr^conceptam mente theoriam ; atque

morborum in fy Ivam tam immenCam ^

hiftoriam

excrevifi^e.

33

24. Secundo feponatur tantifper oportet qu^cumque hypothefis Philofophica , qu^ Scriptoris judicium prseoccupaverit ; quo fafto , tiim demiim

35

morborum phaenomena

35

curatifi[ime

&

annotentur

clara ac naturalia

quantumvis minuta

per fe ac-

exquifitam piftorum induftriam imitando

Enim vero

qui vel

poquot erroribus anfam prsbuerint hypothefes iftas Phyfiologicae ,' dum

Scriptores , quorum animos falfo colore ills imbuerint , iftiufmodi phaenonunquam
j, mena morbis affigunt , qualia , nifi in ipforum cerebro , locum
hypothefis
venire
fi
quam
;
debebant
autem
in
confpeftum
,
y, habuerant
,
Adde
quod
quando
&:
fi
ipfi
pro
concefla
rata
habent
,
conftaret
veritas.

fymptoma aliquod , quod cum difta hypothefi appofit^ quadret , revera

,,5

nasvos

teft

leviffimas maculas in imagine exprimunt.

dici vix

morbo competat cujus typum delineaturi funt , tum illud fupra modum
evehunt , ac plane reddunt ex mure elephantem , quafi in hoc fcilicet tofin hypothefi minus congruat , aut prorfus filen,5 tius rei cardo verteretur
:

aut levi

tio

fubtilitatis alicujus

53

modari

pede tranfmittere confueverunt , nifi forte beneficio

philofophics in ordinem cogi , ac quoquo modo accom-

falfem

55

poffit.

&

j9

perpe25. Tertio exp^dit ut in defcribendo aliquo morbo peculiaria

funt
qus;
qualia
tua phsenomena feorfim ab accidentalibus &: adventitiis (

55

non tantum ob

y^

aegrotantiura

temperiem 6c astatem

Sauvagcs Nofoloia Mechodica. Tora.

fed etiam

ob

ratio
,5

nem

PROLEGOMENA.

10
nem medendi
,5
55
35
55

diverfam varie fe habent ) enarrentur. Nam {-xpQ dccldit ut

facies morbi variet , pro vario medicandi procefTu , ac nonnulla fymptomata non fam morbo quam Medico debeantur. Cifus aurem oppldo raros prseterire dcbet fcriptor

carum

quemadmodum

defcriptione falviae

in

eru-

g. morfus inter figna difcriminantia iftius planise neutiquam re55

cenfentur.
Hujus hiftoriae utihtas , pergit Sjden/iamus , omnem xftimationem
55
excedit , &: prse ea argutiolx
fubtiles difquifitiones , quibus Neoterico55
rum hbri ad naufeam fere inferciuntur, nullo in numero funt habend;je.
55
i6. Has tres Nofologise confcribendse regulas , fcilicet fpecierum , generumque accuratam diftindionem mere hiftoricam , philofophicse theorise ab
v.

&

&

charafterum a fymptomatis conftantibus derivatioNec enim fada , quse tantum hiftoria recenfet
philofophico debent confundi , fecus falfa eft experientia ( lo);
nec philofophicse theoriae debet inniti Hiftoria ; nam nimis hadenus ruinofum
eft hoc fundamentum ( 6-20 );
ciim a notioribus ac certioribus ftt femper ordiendum in veritatis difquifitione , femper pro bafi theorise fternenda
eft
prsemittenda hiftoria , non vero theoria debet efiTe bafis hiftoriae. Tertia vero regula ex eo pendet principio quod cum fymptomata in fenfus incurrant , non vero caufae , ea fi conftantia fint , charaderem certiorem
evidentiorem ad morbbs cognofcendos praebeant.
hiftoria fepofttionem

nem , diftat
cum judicio

ipfa fapientia.

&

&

&

27. TripHcis generis eft

&

Mathematica.

tide adeflfe febrim

dyfpnoeam

&

cognitio caufarum
illi

datur

tio

fi

&

cognitio

tuftim
;

fic

&

vim

Hiftorica

fic hiftoria

dolorem

Phijofophica

docet in pleuri-

peftoris. Philofophica eft

cognitio pleuritidis eft philofophica

principiis oriantur illa

vel pleurae inflammatione.

& vim ,
fymptomatum

furam revocaverit pulfus frequentiam

fitatem

fcilicet

quatuor fymMathematica cogniquantitates &: earum menfurse cognofcantur ; fic fi quis ad men-

ex quibus

pulmonum

v. g. ex

principiorum

qui novit qua de caufa

ptomata

humana

Hlfiorica eft cognitio faftorum

tuflJis

&

fimilium

caloris
,

ille

gradum

doloris inten-

cognitionem horum

ma-

thematicam obtinet.

omnes alias antecedere,

morborum Dogmaticum

28. Cognitio hiftorica debet

ciftima.

co

&

Philofophica cognitio
curiofa eft

ac

demum

mathematica omnium

& eft

omnium

diftinguit

fimpli-

ab Empiri-

eft certiftima

&

in pra-

&

proinde rariffima.
haftenus minus exculta
,
29. Cuivis profefto in Mathematicis verfato , vel in Medicina facienda
paulo magis occupato manifeftum eft , nos nihil ahud in rebus cognofcere
quam earum ad alias relationem , legefque ,
proprietates virium , quibus
XI prgeftantiftima

aft

&

eas mutare vel ab

,j

autem

guntur
55
55
33
S3

illse ,
:

nam

mutari folent. Loquar de rebus corporeis

vires
viriumque leges aftionibus mutuis
utrinque redditis detealiis

&

aftiones

virium invenimus

&

earum eventa

caufa vero phyfica

funt data

illa

quorum ope

leges

&

tantopere a Philofophis queefita

rerum natura eft illud in rebus ignotum a quo vires emanare volunt. IUud
;

autem cum fciri non poffit , nifi prius agnitis viribus , harumque legibus
, neque quidquam praeftet nifi per vires , fequitur viribus ignotis.

inventis

noti'

PROLEGOMENA.
nullam

vero efTe inutilem

,j

notltlam

5,

incumbit folum ut vires medicamentorum

efle

illlus

notls

&

ii
adeoque

morborum,

Medicis

quse per ope-

&

ad leges revocent , non autem

rationes poffunt inveniri , expendant
infudent
caufis
phyficis
eruendis
quae
ut
non nifi ex prius inventis vi
,
leglbus
pofTunt
iifque
rium
deduci
,
inventis
Medico non Amt profuturae.

,
Fitcarn. Pmloq. pag. x.
30. Quscnam fit relatio gravitatis auri ad gravitatem aqux novimus ; quid
fe non novimus ; leges
lit ipfamet auri gravitas in
proprietates gravitatis , qulbus tam feliciter utuntur artifices in horologiis , machlnls aftronomi-

&

cis

aliifque

&

ex obfervata

menfurata hujus efFe6luum quantitate adipifcimur

hge folae leges nobis funt utiles cognitu

hoc eatenus
leges

vitatis

fcitu

utile foret

velocitaris

que

inventis

illis

tione

quam

&

fed

li-

at-

philofophica gravitatis cognitio vix eft Mechanico profuefto

&

de philofophica morborum
fedantur Medici , cum ex

totis viribus

mathematica horum

rivata

tum

Idem diftum

quatenus ex hac philofophica cognitione gra-

virium leges ex phsenomenis inventsc funt

gravitatis caufa

fit

nifufque menfuras accuratas deduceremus

cet ignoretur ht^ecce caufa

tura.

verum quxnam

notitia

in praxi neceflarium

quidquid

utile

medicaminum cogni-

hiflorica
efl

fcitu

&

inde dequidquid ccr-

derivetur.

Nofologlce Hijlorlcce fundamenta

morborum fcientia , feu habitus demonflrandi quidquid

morbis afBrmamus aut negamus ,
efl pars Pathologiae. Ad demonflrandum debet inflitui ratiocinium experimentis indubitatis feu faftis hifloricis ,
definitionibus , axiomatis ,
propofitionibus alibi demonflratis innixum ergo
ad Nofologiam neceflTarise funt morborum definitiones , hiftoricae defcriptiones ,
mechanicis
principia certa ex anatomicis , chemicis , hydraulicis
51. Nofologia efl

&

<3e

&

&

&

tnutuata.

magnus efl fubjedlorum cognofcendorum numerus , toties ad

memoriam juvandam ordo neceffarius efl , feu neceffaria efl
{imilitudo obvia in modo quo res fe invicem confequuntur ; & ordo in tradendis fcientise dogmatis vocatur Methodus ; cum itaque magnus fit morborum numerus , in illorum hifloria tradend^ & cognitione juvanda metho32. Quoties

&

intelJigentiam

dus

efl:

neceflfaria.

33. Vocabula funt idearum nof^rarum figna ; fed ideo loquimur, aut fcribimus , ut noflras ideas ,
nofl:ra ratiocinia cum aliis communicemus ; nec

&

ea communicare poflfumus
aliis

cognitus

que

dum

ab

fit

volumus

horum fignorum

valor

fit

determinatus

&C

vocabulorum definitionem ; adeonecefifum eft ut valor vocabulorum ,

potefl per

intelligi

fixus, conilans

&

aliis

cognitus, feu ut vocabulis defi-

utamur.

34.

^ero

nifi
fieri

aliis

quibus utimur,
nitis

quod tantum

Vocabulorum
fi

fit

&

terminorum

inconflans &c vaga

Nommdatura^ ea
Auftoris ideas in mente

Artis definitio vocatur

diverfas ab

ideis

leao-

PROLEGOMENA.

12

unde aequivocatio , quse eatenus vitatur, quatenus cuique

diverfum
propriumque nomen competit , nec eodem nomine res
diverfae
rei
diverfae , nec diverfo nomine res eaedem fignificantur ; qui contrarias fequi-

leftorum excitat;

leges

tur

ideo loquitur

is

Duplex

3!).

eil

vel fcribit

non

ut

intelligatur.

Nofologiae hiftoricse fundamentum

Mcthodus

fcilicet

6c

Nomcnclatura.

^.

''

Methodus Nofologise

56.

difpofitio

eft

De

brachiatas

ut

&

ticulares

morborum
fl

artlculos

ftoriae

Naturalis

fynoptica

,
,

&
&

alia

efl: ,

dividantur morbi in externos

abdominis

capita

alia

Externi

&

interni

&

Synoptica

f}/fl:ematica.

in partes binas oppofitas &: fucceflive

univerfales.

peftoris

Methodo Nofologlcd,

in internos

particulares

bifurcatas vel

ambo

morbos

in

in parr
capitis

&

artuum.
Illa vero Methodus procedit per libros
paragraphos ; veriim jamdudum experientia docuit Hipotiflimum Botanicae cultores eam Methodum non ita

claram efle ac facilem , quam efl: Methodus Syftematica.

37. Syftematica Methodus morbos fimiles flmilibus conjungit Sc a diflimilibus feparat , atque omnes individuos morbos ad fuas fpecies , iflas ad gederenera , rursus genera ad ordines ,
illos ad paucas clafles reducit ;
lida Synoptica omnes Hiftoriae Naturalis cultores jam pridem fyfl:ematicam

&

&

Methodum fequuntur.
a fe invicem dif38. Notas appello rebus intrinfeca , unde agnofcuntur
cernuntur. Wolf. Loglc. 79. Verum fcopus NofoIogiDc efl: , ut hujus ope
ab invicem difcernamus : ergo cum fcopus feu finis
morbos agnofcamus
tantiim

&

&

non

nifl

per media poflit attingi

&

incumbit Medico Nofologiae fl:udiofo

notas Characleres vocant Botanici.
3 9.

illa
,

media

ut notas

fint

notse

morborum

hoc potifllimum

Has

adipifcatur.

notarum nec plurium , nec pauciorum quam

agnofcendam -,
ab aliis difcernendam fufficiunt

Definitio eft enumeratio

quse ad

rem

definitam

&

&

&

Wolf. Log. 153.

ex ea fignificatur notio completa
determinata termino
cuidam refpondens ; ut itaque morbi in nobis exfurgat notio completa
de~
terminata , ejus definitio feu notarum
charafterum enumeratio inquirenda efl:*

&

&

40. Ut nota nos

evldentior

morbi cognitionem deducat , ea quaefito debet eflfe

atque ut certa morbi cognitio fiat , notis certis
debet inniti , adeoque definitiones morbi ex notis certis

&: clarior

conftantlbus ea

in

&
&

evidentibus funt defumendse.

41. Notas ad definitum agnofcendum

Genus atque
tia

difFerentia fpecifica.

fpecifica definitionem conficiunt.

fuas fpecies reducantur

ex hoc

&

&

ab

aliis

Wolf Log. 183

Si itaque

ipfo genera

diftinguendum prsebent
ergo genus

&

differen-

morbi ad fua genera

&

fpecies

definiuntur

&

ad

atque

complete
determinate cognofcuntur.
42. Morborum fingularium
individuorum fimilitudo Species vocatur ,
fimilitudo fpecierum Genus conftituit , ut fimilitudo generum facit Ordincm , atque ordinum convenientia ClaJJis eft^

&

PROLEGOMENA.
Si notas plurlbus plantis individuis

limbo quinquepartito

nibus florem infundibuliformem

quinquefidum

ftamina duo

generis jafmini ideam obtineo

obfervo
pinnata

quibus

cum

aliis

fed

fi

calycem tubulofum

baccam dipyrenam

om-

ut jafminis

inde

iimul pluribus iHorum individuis notas

ejufdem generis difcernuntur , ut folia oppoiita

ideam determinatx fpeciei
; inde

funt oppofita ternata

in aliis

feu differentiam

43. SimiU

ab

illa

unicum

piflillum
:

13

communes confiderem

fpecificam eruo.

artificio

non folum

idea

generum

ordinum

&

clafiium

fed

idea ipfius morbi in genere potefi; erui , fi quod efl: omnibus morbis commune perfpiciamus , fimulque in quo ab fiatu fanitatis differat cognofcamus

ciim autem definitio

atque ea perfpeda idea , morbi definitio comparatur
enumeratio notarum , quse clariores efi['e debent re definita , facile eft
:

fit

&

concludere eos errare qui morbos definiunt , eorumque genera

principiis evidentibus &: certis , fed ex ignotis , obfcuris ,

non ex
incertis

fpecies

litigiofis

&c

deducunt.

44. Erronese funt itaque morbi definitiones , qu^ petuntur tum a Difpojidofaltem obfcura ; tuma
partium fenfus fsepius fugiente , eaque hypothetica
Sede fsepius fuppofita , vel gratuita in partibus quae fub fenfus non cadunt, tum

&

quia funt internse

a Caufa

qux

tum

proegumenis

cipiis five

inde notas

quia exigux nimis

quam

ut cerni queant

per fe quatenus caufa in fenfus cadere

non

potefl:

;
;

tum demura
tum a Prln-

five procatarfticis quse funt extrinfeca corpori

morborum non

conftituunt

ac pro-?

(38).

45. Dividuntur fpeciatim morbi diverfimode , fed potiflimum juxta quatuor diverfas methodos , fcilicet Alphabeticam , Temporariam , Anatomi"

cam &: ALtiologicam , quibus omnibus methodum Symptomaticam ante"

ponendam cenfemus.
46. Alphahetica methodus ea eft qux morbos conjungit , qui nomine
funt affines,

vel ratione

fimilitudinis

Talem fequuntur Mangetus

ne

nominum,

in Potyalthea

litterarum

aut

James

I)iciionnaire

initialium,

de

Medeci-

&c.

Verum cum nomen flt nota extrinfeca quam

& ex hominum arbitrio pendeat, nec Artis

gegrotantes prDe fe

non

fe-

morborum finguad morbi cognitionem non devenire

runt,

tyronibus

cognita nomina , ex illis

prxterea in hoc ordine morbi indole prorsus diverfi conjunguntur ,
ut apoplexia 6>C alopecia , paralyfis
paronychia
feparantur vero qui

lorum

fint

pofliimus

&

maxime

rheumatifmus
iis

efle

&

quoad indolem , ut pleuritis

hepatitis , arthritis 8>C
evidens eft hanc methodum ab omnibus Nofologise ftudio-

affines funt

rejiciendam.

Temporaria methodus illa eft quse morbos ratione durationis dividlt

prout longius , breviufve temporis fpatium percur,
rere confueverunt j talem methodum fecuti funt Aretceus,
C<zUus Aure47.

In chronicos 6c acutos

lianus^ aliique.

48. Verum ea raethodus in eo peccat quod nullus fit charad^er evi-

dens, quo prima die chronicus ab acuto difcernatur , quod ciim acutus &:

chroni-^

14

R O L E G O

A.

&

tantum temporis quantitate,

quantitas {imilltwdinem
non turbet, ex eo principio nec genus, nec fpecies erui poffunt; fimilia
etenim, falva fimilitudine , quantitate differre poffunt , ac proinde morbus
iive longior five brevior
poteft effe ejufdem generis
ejufdem claffis,
minus non mutet fpeciem. Ad~
meritoque dicitur in Scholis , quod majus
de quod nullus fit limes naturalis inter chronicum ,
acutum , &c datur
tantum limes arbltrarius , a quolibet pari jure , quo Inftitutus fuit , rejiciendus , ciim dentur morbi quos non majori jure quis ad acutos reduxerit quam
alter ad chronicos
quoties autem non dantur limites inter genera
inter
fpecies , illa ejusdem ordinis , iftse ejufdem generis cenfentur , fecus genera
quod foret abfurdum j praecerea
fpecics multiplicarentur In infinitum
funt morbi acuti qui ultra quadraginta dles ,
chronici qui citra terminantur; demum ex illa methodo tum demum morbi Claflis cognofcitur, cum
ipfum noffe minus neceflarium eft , feu ciim defierit.
49. Anatomica methodus juxta corporls partes, quae morbornm fedes
chronicus differant

&

&

&

&

&

&

funt

procedere confuevit

univerfales

&

bos

capitis

particulares

pec^orls

atque dividit morbos in externos

morbos

in

xtatls, fexus

&

&

artuum , quo faflo in

fymptomata delnde recenfent

abdominis

&

&

Internos

demum

In

mor-

fingulls par-

morbos enumerant
:
verum pro
morbis habent quse omnes prafticl inter vitia , feu morborum princlpia
fymptomata ea appellant qu3e morborum nomine ab
caufas recenfent ,
omnibus praftlcis falutari confueverunt. Vide Ideam univerfalem Medicime
J. Jonjloni Amjierodami 1 6^44 , juxta quem Apoplexia , Mania , Rabies
Cephalalgia , &;c, morbl non funt , fed varus, verruca , vuhiufculum , lentigo , &c , morbi funt , qu3e nomenclatura quantum a prafttcorum more
tibus

&

&

aliena flt, Ignorat

nemo,

nifi

qui fcholafticls

Confpecius methodi Jonjloni

^o.

Morbi prlmarlo dividuntur

organicos

argutiohs

&

efl:

imbutus.

Sejineni,

vel fecundarlo.

Prlmario in fimilares

5c folutse unltatis feu communes.-

lo. Similares funt morbi intemperlel cum materla, vel fine mamorbi occultarum qualltatum.
Intemperles fine materia funt calida , humlda , frlglda , ficca 8>c compofita.

51.

teria

A.

&

cum

&

blllafa, melanchollca
ferofa.
ab aere infe(B:o , aqua , contagio , veneno , fafcino.
52. B. 1. Organici funt in conformatlone , numero , magnitudine, &: fitu.
Conformatlo dividltur In figuram , cavltatem , &c fuperficlem vltlofas.

Intemperles

Occwhx

materia funt fanguinea,

qualitates funt

Magnitudo peccat vel defeftu vel excefTu , ut

tulento

folido

Numerus peccat

tumore humorali

vel In defeftu vel in excefiTu.

Sltus mutatur In luxatione

53. C.

in

purulento.

Communes

&

hernia.

funt vulnera

ulcera

Secundario divlduntur morbi In externos

&
,

frafturae.

&: internoSf

fla-

^
D.

54.

R O L E G O

Externi funt iterum tumores

A.

15

cutanei, ulcera, luxationes,

afFe(5lus

fradurge.

Tumores Sanguimi , corpulentia

paronychia

pernio

ecchymoma

phlegmo, bubo, phygetlum

Tumorcs Biliofi ^ eryfipelas, herpes.

Tumores Pituitoji ^ oedema.
Tumores Melancholici, fcirrhus, cancer.
Tumores S alfo - Jerofo - bilioji , fcabies ,
vari

epinydis, alphus

leuce, impetigo

parotis,

carbunculus.

phlydlaenx
,

fudamina

firones

gutta rofea.

Tumores Jaccati ^ ftrumee , ganglion , meliceris , fteatoma, atheroma.

Tumores folidi , verrucae, clavi, caili.
Tumores a folidis alib incumhejitibus , aneuryfma , varix.
Tumores maligni , elephantiafis , carbunculus , variol^e , morbiili.
55. E. AffeUus cutanei funt lentigines , ephelides , naevi , maculse hepamalus odor^, alopecia , porrigo, plica , gangrsena, &c.
ticae , pruritus ,
Interni

dividuntur in univerfales &: particulares.

56. F. Univerfales funt Fcbres

non

putrid'je

putridx, malignae

&

pefti-

lentes.

Non

putridae feu

purse

Putridse continentes

Putridse

ephemera

fynochus

periodicae primarise

fynocha.

putris

caufus.

tertiana continua

quartana continua

quo-

continua.

tidiana

Putridse

periodicae

&

fecundariae ex inflammatione vifceris, Lipyria

lenta,

ex lafte corrupto.
,
Intermittentes fimphces , tertiana , quartana , quotidiana.
Intermittentes compolitae , tertiana duplex , quotidiana duplex , quartana
duplex , tripiex , femitertiana.
Heftica Febris.
Febres malignae , variolae , morbilli , febris petechialis , morbus Hungaricus , fudor Anghcus.
Febres peftilentes , peftilentia.

ex vifcere putri

corrupto

Morbi particulares funt non venenati , vel venenati.

57. G. Non venenati funt primo morbi capitis ^ qui dividuntur in morin fymptomata cerebri in funftionibus Isefis.
bos cerebri ,
i". Morbi cerebri funt ejus intemperies , meatuum anguftia ,
commotio

&

inflammatio

hydrocephalus

Symptomata

fenfus Cxterni

capitis

contufio

Imaginatioais vertigo ; Ratiocinationis oblivio

mania,

lia^
X\s

lafjitudo

bus

rabies ; Senfus interni

inquietudo

cataiepjis

tremor,

rigor,

coma

delirium

vigil

apopUxia,

trachoma

emphyfema

fra6i:ura.

vigilia,

phrenitis

coma

melancho'

Motus

animaincu"
Mixta
;
Jpafmus
,
Symptomata in excretis ca^
lethargus ;

parabyfis

carus

epilepjia

vulnus

Senfus communis

cephalalgia ;

tarrhus.

2. Morbi oculorum

lum,

grando

trichiafis ,

phalangofis

cancer, hydatis, hordeomaradofis, encanthis,

phthiriafis,

gegilops.

P R

i6
scgllops,

fiftula

G O M E N

L E

ophthalmia

unguis

A.

pannus, hypofphagma, nebula

al-

bugo
puftula, ulcus , mydriafis , hypochyma , catarafta , atrophia.
Symptomata ^ dolor , ftrabiimus , myopia , ny6lalopia , amauroiis , gutta
,

ferena

3^^.

tinnitus

presbytia , amblyopia.
Morbi aurlum ^ inflammatio
,

ulcus.

Symptomata.

doior

Airditas

obauditio.

4, Morbi narlum , ulcus , ozsena , polypus. Symptomata , flernutatio , Iiaemorrhagia , anofmia , coryza.
5^^. Morbi oris ^ ranula , aphthx, labiorum filTura, parulis , excrefcentia , ulcas

&c. Symptomdta

nigrities

ofcitatio,

ptyalifmus

odontalgia

foetor

detitiura

flupor.

58. H. Morbi medii ventris funt tumores , ulcera , vulnera , anguRi3,/&c,

faucium, gutturis , trachese , pulmonis , thoracis , cordis, mammarum &c.
Symptom at a ^ zngms. , pleuritis , tabes, phthiiis, aflihma, tuffis , hxmoptyfis , palpitatio , fyncope.
^9. l. Morbi infimi v^/zm^ funt tumores varii , ut inflammationes , abfceffjs , prolapfus, hernise , nec non ulcera, iiflute, vulnera, rhagades , obflirudiones , intemperies, &:c, (sfophagi, ventricuh , intefdnorum, ani, genitalium , &c.
^y/Tz/j^o/TZrf/^ , difficultas deglutiendi ,
dolor , ardor ventricuh , anorexia,
nimia appetentia , appetitus depravatus , polydipiia, codlio tefa, iingultus,
ruftus, naufea, vomitus , cholara, iliaca, colica , alvi retentio , henteria
coeliaca, diarrhoea , dyfenteria , fluxus hcpaticus, ani pruritus, tenefmus,
hsemorrhoides , cachexia , hydrops afcites , tympanites , anafarca , i(fl:erus ,
atrophia, affeftio liypochondriaca, fcorbutus , diabetes, ifchuria, dyfuria
midus cruoris , falacitas , priapifmus , fatyriafis, gonorrhoea; uteri imbecillitas , dolor ; menfium fluxus , ftillicidium , difficultas ; fluor muliebris , morbus virgineus , fuffbqatio uteri , furor uterinus , melancholia mulierum , fteri^
litas,

&'c.

Appendlx de

Arthrltide.

K. De Morbis
tabilibus

De

venenatis.

lue venerea

de venenls

foflilibus

vege-

animalibus.

L. De Morbis puerorum. De morbls capitls , medii ventris , infimi ventris.

60. Verum haec methodus efl: confufa , fallax
incommoda : Confufa
quidem efl: ; cum etenlm partes fimilares , ut arterlae , venae , nervi , fibrse ,

&

fluida

cum omnibus

mufculis

vifcerlbufque

fint

intime mixtae

adeoque

ex eo quod nervus fit affef^us non fequltur hoc vel illud vifcus
hanc illamve partem non efle affedlam
imo omnes in parte affedl fimul
confufse

afficiuntur,

unde

nulla diftinftio a fede poteft repetl

fant eontinuae Invlcem

quis
cutjs

enim

&

non

ita

pfaeterea partes

limites extus fenfibiles novit Inter partes Internas

interna

eft

vicina continua

inteftinum ileum

quam
arterils

&

tegit
,

epidermis

venifque

omnes

determinatse ut llmites poffint afllgnari

num

colllgata

poteft

fimul

&

una inflammarl quin

afficlatur ?

jejunura quis noflTe poteft in .vivo

externas? nui

homltle

limites
,

&

Inter

qui In ca-

davere

PROLEGOMENA.
davere funt

arbitrarii

quis

Morbos bene multps quos

guit?

fent univerfalibus

qui vires

omnium

trahunt

cache<Stici

fimul artuum

decolores

17
vivis

In

lienls

diftin-

particulares vocant pari jure adfcribere po{-

inflammatorii

funt

tales

hepatis

limites

prgecifos

leprofi

febre fcilicet ftipati

profternunt

fenfumque

&

foporofi

motum

illis

de-

tabidi.

61. Incommoda

efl:
methodus Anatomica , quia in ipfis tyronibtts fuppoAnatomiae notitiam , nec non quia ex cognita parte cui morbus infidet
non certius morbi caufa
indoles cognofcitur , nec proinde medendi methabetur
cum
idem
vifcus afficere pofllnt morbi omnino diflimiles ,
thodus
,
apoplexia , febris
eamut phrenitis
fyncope , anorexia , boulimia ,
oedema , intemperies ficca
dem partem poffint labefadlare phlegmone
humida ; adde quod propter confenfum nervorum fymptomata ad unam ,
caufa ad akeram partem referuntur , ut in fympathicis morbis ; ac propter extenfionem partium , morbus fimul ad partes diverfas referri poflit , ut

nit

&

&

&

&

&

&

&

obfl:ru6lo refto
teriae

vomitu

non

morbos

fimilitudo

morbis

diflimilibus

ita

ut

gnitio

clafliis

efl:

&

affedse

iteranda

fsepius

dolet

tenditur

venit

juxta hanc

generalis

fingulse partes dolere poflint

repetenda

nullius fere ufus

efl:

nulla

methodum

&

inter

efl:

conjun<5i:is

Therapeia

theoria doloris in fin-

fcilicet de dolore efl:

ad ejus generum , utpote

quoties
efl:

Theoria
,

ma-

fed etiam per os

quod prsecipuum vitium

fed

ratione partis

cum omnes

gulis ckflnibus

abdomen

foliim

rejiciuntur

quseflio

&

diflS.milium

coco-

gnitionem.

62. Fallax demum efl: methodus , tum qualis ejl ^ cum omnes morbos
lequaquam tradat , quales funt morbi fingulis mufculis , ofllibufque , glandulis ac vifceribus fupervenientes ; nullus Auclor agit juxta hunc ordinem de
morbis cerebelli &: medullse fpinalis , cyfl:idis fellese , thymi , capfularum atrabilarium , medullx ollium , &:c
tum qualis debet ejfe , quia fedes morbi
multip'ex efl: vel dubia , vel prorsus ignota , quam tamen hsec methodus
notiflimam fupponit , cum ex hac ad morborum notitiam deducere debeat.
Sit vomitus in exemplum
qusenam fedes hujus eft ? an os , ex quo fit rejeftio ? an cefophagus , trans quem peragitur ,
ex quo folo quandoque
evomenda prodeunt ? an ventriculus , ut putant plurimi , qui iterum ejus
diverfas membranas , ut villofam , nerveam , mufcularemve pro lubitu incufant ? an inteflina , ut in vomitu iliaco a bubonocele ? fed vomitus blliofus ex hepate procedlt , urinofus ex renibus , Sc fic deinceps
fedes ergo
hujus morbi mukiplex eft ;
cum fcriptor eum quo referat nefcit , Le<ftor ,
:

&

&

ubi

eum

qusefiturus

lancholiae

ephialtes

fit

ignorat neceflfario.

Quaenam

efl:

fedes manise

me-

fomnambulifmi , tarantifmi , vertiginis , catalepfeos ,

,
mille aliorum ? hoc determinat tantiim hypothefis , fed
affedse methodo eruetur evidentia qux charafterem con-

oblivionls
picse

&

nunquam ex fedis
ftituit. Ex hac morborum
cerebelU juxta Lowerum

fedis ignorantia
y

thoracis

fit

ut ephialtes in ventriculo quarto

mufcuHs juxta

D.

Deidler, in fl:oma-

chojuxta pkres, in pulmone iuxta alios reponatur , &c. Quaerit C^lius Aurekanus quis locus in hydrophobis patiatur j &: refpondet mrvos affici justa
Suuva^es Nofologia Methodica, Tom. I.
Dem^C

iS
Democrhum

PROLEGOMENA.

meningcs juxta Afdepiadls feftatores ; diaphragma juxta allos

/
Artemidorum ; ventrem juxta Gaium Herophili
Jlomachum juxta Artorium
diaphragma fimul fi credatur Magno Lpheredatorem ; cor , ilia , caput
;

&
&

num
cos

morborum frequentlffimus fedem habet in cerebro juxta MortO'

Galenum ; in finihus arteriarum juxta plures Neoteri;
in pancreate tefle Sylvio ; in flomain mefenterio fseplus tefte BagUvo
ut putant plures praftlcl. Syphilldem locat in lympha & femine D. AfFebrls

Jio.

cho

in corde juxta

truc ; in fpiritibus naturalihus Mercurialis

in A^;;^ie Perdulcis

&Cc. Qiise fen-

tentlarum difcrepantia fatis evlncit morborum fedem non ita evldentem eiTe
ut ea poflit eharafterem morbls cognofcendls &. d'gnofcendIs idoneum fuppedltare , ad^oque methodum ex fede petltam hulc fcopo mlnus utUem efte.

&

dlvldlt ,
63. jEtiologica methodus morbos a caufis &: princlplls definlt
prlncipia cognlta fupponit ,
,
ex hoc fonte notas ad morbos cognofcendos &c dlftinguendos mutuatur.
Sic ciim Galenici febris caufam putabant effe calorem in corde accenfum
in artus diffufum , ac calorem eum in humoribus , in fpirltlbus
in folidls accendl exlftimabant , febres ipfi divifere In cheticas feu ab accenfis hu\n heclicas feu ab accenfis folidls partibus ; quac
moribus aut fpiritibus ,
ab accenfis humorlbus , illas rursus dividebant in fanguineas , billofas , pltuimelanchoHcas.
tofas
Paracelfifise qui omnes morbos produci fomniabant a fulphure , terra ,
aftrorum influxu , eos in fulphureos , terreos
fale , mercurio , feu fplritu
aftrales dividere amabant ,
ab illis prlnclplls defifalfos , mercuriales ,
niebant. Tachenius vero fere omnes in acidos , alkalinos ,
neutros difcrl-

feu caufas

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

minabatur.

64. Quantum vero erronei fint fimiles charafteres ex caufa hypothetica

&. arbitraria du6li , quifque facile perciplt ; aft non ita qulfque fentit erro-

rem qui ex charaftere setiologico ad rationis & experlentlae normam accommodato poteft exoriri , quod ut intelligatur dlco primo nunquam Aledicinam
progreffuram fore niji firmis & induMtatis Jit innixa fundamentis ; fi enim
mutabilia inconftantiaque fuerint ejus fundamenta,

futuram

efle

confequens

eft,

Verum

eam mutabllem

borum ^tlologise , quales a Sennerto , Sydenhamo ,

Hoffmanno , Pitcarnio , &c , traduntur , muhum inter
tuo impugnant

quollbet decennio mutantur

non

Riverio

logia

poflTunt.

iabilem

mor-

Boerhaave

fe difcrepant

fe

mu-

adeoque firma arti Medic

foret morborum atio^

Secundo
non tamen ad morbos cognofcendos & difiinguendos , ea
peditare valet : quia caufa quatenus caufa nequaquam in fenfus
fundamenta fubfternere

&

optlmse quae ha<f^enus traditse funt

licet certa

characteres
Incurrit (

fup'

Ham-

&

ex prlnclpiis feu caufis remotis tantum

Phyfic. Prcefat. pag. 35.),
morbi pofllibilltas , non pr^efentla intenigitur. Nugaretur Botanicus qui , cum
divideret,
plantarum charafteres ahis prsebendos haberet , plantas definlret
feu cognofcendas prsebere vellet ex earum dotibus Hcet obfcurls , dubils ,
fenfus fugientibus , vel ex earum fttu^lura intlma , hypothetica , ut folIIcu
lis , tracheis ; quia deiirum eft ab ignotis ad ignotorum cognitionem proceherg.

&

dere ^

PROLEGOMENA.
dere

&: figna debent elTe clariora re defignanda

19

a quo certe errore longe

&

proportione confpicuis parqui a numero , figura , fitu

,
omnibus obviarum fiias clafiTes, fuaque genera ac fpetium externarum
cies determinant , atque ad radices non nifi inviti recurrunt, ciim alia figna
genera caeteros dodeficiunt. Rideretur Zoologus qui , ut animalium fpecies
myfpermaticis
, aliifque
ceret , eorum charafteres ex ovis , aut animalculis
fimilitudines
funt
fpecies
fteriis generationis vellet deducere , quia genera
diftant Botanici

&

&

&

obvise

id

efl:

tuitur charafter

Cum

adeoque qui evidentia

dividendum ineptus
ad definiendum ,
confpicuse

fenfibus
,

is

&

&

claritate defi:i-

eft.

&

autem morborum

caufse fint faepius internac , ade6principia

que in corporis abdito latentes , ignotx vel extrinfecse homini , ac tanium
morbi pofl^ibilitatem inferentes , ex caufa iitcumque certa nuUus charafter evidens , &: ex principiis ( i 5 5 ) ut ut evidentibus nullus charafter certus erui
poteft. Si quis dux aut centurio militum fuorum fignaturas ex nsevis abditis
fenfum omnem fugientibus , exanotis obfcuris , ignotis , fignifque vifum

65.

&

&

morborum

fi

tentaret his

detegendis prsefedus.

Ita

morbos ex caufis &c prlncipiis defignet , de

ideo morbos defignabit ut a nemine cognofci pofi^nt ,

hiftoriographus
,

is

fapientiae repwgnat.

66*
fi

dividat

&:

finiat

quod

recognofcere

ftuftra delertores

raref

Morborum quidem caufam

velitis

necefifarium exiftimo

fas pro-ximas prsefertim

5c principia cognofcere utilifiimum

veriim ea notitia adhuc in votls eft ,

ante Harvisum ignorarunt Medicl In praxl

morborum

&

imo
cau-

felicifiimi

feponenda cft tantlfper

theorla Philofophica ,
omnis hypothefis
harum caufarum Indagatio ex
ipfa morborum Hiftorla debet deducl , ufln Geometri^ ex datis feu cognitis
non vice verfa.
ad ignotarum quantitatum Inventlonem procedendum efl: ,
67. Symptomatica demum methodus ea eft quse a phxnomenis morborum
conftantibus , &: evidentibus fymptomatis eorum charaderes repetit.
Qua enim , ait Anglus Hippocrates ^ aut compendiofiore aut etiam alii
eundum eft , deprehendi, vel
^, vla , vel caufae morblficse , quibus obviam
veriim quidquid

fit ,

In

tradenda

&

hiftoria

&

&

Indlcationes curatlvae elici pofifunt , quam certa 6c diftin8:a peculiarlum

^ fymptomatum perceptlone ? Neque enim ulla eft circumftantla tam levis
aut exigua , quse fuos ufus ad utrumque non habeat. Nam ut demus allquid varietatls a temperamento Indlviduorum
traftandi ratlone profi,5
^ clfcl , nihilominus adeo aequabilis ac fibl ubique fimilis eft naturse ordo
In producendls morbis , ut in dlverfis corporibus eadem plerumque reperlantur ejufdem morbi fymptomata
non fecus ac unlverfales plantarum
5j
notse
ad
omnla
cujufque
fpeciei
Qui violam
indivldua
rite fe difturidunt.
j3
V.
accurat^
defcrlpferit
phaenomcaut
ejus
,
chara(iterem
femel
ejus
g.
ab

propor nls conftantibus ut partium frudificatlonls figura , numero , fitu

tlone definiverlt, omnibus ubique terrarum vlolis hiftoriam illam feu cha radlerem tum generlcum , tum fpecificum fingulis fpeciei Indlviduls con-

&

&

,9

venlre facile anlmadvertet.

68.

,5

Et quidem exlftimo

pergit

Au(^or

n9i ob
\j

eam potiffimum
%

caufarn

accu,*"

P R

20

morborum

G O

L E

A.

ad hunc ufque diem deftltui, quia fcilicet

pierique eos pro confufis inconditifque Natuise , male fe tuentis &: de fta tu fuo dejeftse , efFeftis tantum habuere , ac proinde laterem lavare creAt profefto haud
55 deretur is qui juftam eorumdem enarrationem moliretur.
33 mintis fe Summum Numen legibus certis adftrinxit in morbis producenclis
animalibus.
Quin
33 feu humoribus morbificis maturandis quam in plantis

accuratlori

hiftoria

&

33

imo

33

tus

3,
3.3

33
33
35
33

33

33
33
3,

3,
33

33

j3
33

39

uti

cuilibet plantse

competunt

ftve animali proprii

quidam ac peculiares

afFec-

habet in qualibet fucci cujufvis exaltatione , ubi

femel in fpeciem eruperit j
fane qui febris quartanse v. g. ordinem ,
acceftum , tempeftatem , invafionis horam , phsenomena frigoris , caloris ,
,

ita fe res

&

verbo omnia fymptomata penficulatius trutinaverit , haud mimorbum hunc fpeciem efife
quam funt illae ob quas eredit plantam eflfe fpeciem quse parem femper
ad normam e terra nafcitur , fioret , interit , &c , eo tantum difcrimine
quod cum plantarum fpecies, demptis parafitis , per fe fubfiftant , iftae morborum fpecies ab iis dependent humoribus vel caufis , a quibus generantur.
69. 3, Sed ut ad rem revertamur ; non minus certo etiam a minutifiimis
fymptomatis indicationes curativas Medicus poteft deducere , quam ab iifdem fumpfit diagnoftica ; atque adeo non femel mihi 1n mentem fubiit ,
quod fi morbi cujuflibet hiftoriam diligenter perfpedam haberem , par
malo remedium nunquam non fcirem adferre , variis phsenomenis viam ,
qua mihi incedendum foret , haud dubiam , prsemonftrantibus. Quae quidem phaenomena , fi inter fe fedulo conferantur , manu quafi ducerent
ad indicationes illas maxime obvias , quse ex intimo naturse fenfu , non ^
vero ex phantafise erroribus , depromuntur.
70. 33 Atque his fane gradibus ad medieinse faftigium afcendit ille nunquam fatis laudatus Medicorum Romulus Hippocrates , .qui hanc arti Mereceffum

nus

ille

firmis rationibus inducetur ut credat

dicse infuper ftruendse folidam ac inconcufiTam fubfternens bafim , ( naturae

morbis medentur ) id egit ut morbi cujuflibet phsenomena aperta traderet
in partes per vim adada , ut in ejus hbris de
33 nulla hypothefi adfcita ,
de Aff&ciionihus videre eft ; In hoc ftetit magna Divini Senis
33 Morhis ,
53 theoria. Haftenus Sydmhamus.
71. Humana corpora machinas efife in iifdem faltem setatibus , fexu
temperamentis invicem fimiles , vel maxime affines , docet tum exterioeatenus quid in medicinae
rum , tum interiorum partium comparatio ;
propofitio
pro certa habetur ;
praxi ac vitse ufu certum eft , quatenus illa
nondum vifu perventriculum
habetur
Titio
cor
certum
fic
pulmones ,
,
partium proportioceptum , eumdem fitum , locum , eamdem figuram
33

33

&

&

&

&

fennam , eadem dofi , in iifdem cireumftantiis , eofdem efFeftus generales efife in ambobus produfturam i panem
profuturum pro alimento ; venena qusedam ambobus nocitura , &c Et hxc
certitudo moraUs in vita fufBcit.
prlncipiis eofdem morbos fub iis72. Hinc fequitur ab iifdem caufis
dem circumftantiis obventuros eflTe; 6c uti certum eft ambobus ferumfan-

nem

obtinere circiter ac in Mgevio

&

guinis

PROLEGOMENA.
guinls lixivlorum per urinas

bilem per hepar fecernendam

eadem has vel

fore

ita

nia-

funftionum, excretionum , vel

qualitatum indu^tura eft. Verirni illae Iseliones feu mutationes , quatenus iti
fenfus incurrunt
horum datis
confpicuse funt , vocantur Symptomata^
caufis fufficientibus ,
illa velut effeftus confequi neceiTum efl:;
quoniam nil

teries morbifica

illas laefiones

&

accidit in

&

univerfo fortuito

&

fortuna eft

numen

fiftitium,

quod ignoran-

caufarum ortum debet; datis itaque caufis morborum confequi debent

principiis diverfa.
neceiTario
fymptomata, eaque pro diverfis caufis
necefTaria inter fymptomata ,
caufas connexio
ve73. Certa datur
confpicu;^. adeoque ex quiriim fymptomata funt mutationes evidentes
charaderibus ad caufarum cognitio<iem procedendum
bus tanquam notis
aut procedere pofTumus ; ergo non ex caufis ,
nec ex fede morboeft ,
rum ad eorum fymptomata , fed ex fymptomatis ad fedem , caufafque morborum eft procedendum , tutoqae progredi poteft Medicus.
Ex his fequentes Canones deducere lieeat.
74. * Definitio morbi eft enumeratio fymptomatum Q.\:m ad illius genus
vel fpeciera cognofcendam
ab aliis diftinguendam flifliciunt.
Peccat
itaque
definitio
quam ingrediuntur ea quse funt obfcumorbi
75.
propria quse fenfibus in vivo hora
hypothetica , ut fedes interna
mine non poteft diftingui
veriam ea fedes eft in definitione recenfenda
qu3e fenfu aut segri relatu percipitur, licet caufa vel principium moibi reapfe
alibi lateaf.
Sic quaecumque pars m ephialte primario
laboret ,
quoniam
aeger fenfum gravaminis ad exteriora peiloris refert ,
illud fymptoma in
definitione reponendum eft ,
utriim in cerebello, pulmonibus, ftomacha
tix

&

&

&

&

&

&

&

&

&

ftt

materies morbifica

non

in

definitione

pronunciandum

fed

in

setiolo-

Sedes itaque fymptomatum confpicua foliim , noii

vero fedes caufae abdita in definitionibus eft exponenda , fecus experimengia inveftigandum eft.

tum cum

judicio confunditur ( 10. ).

76. Peccat iteriim definitio , quse canfx vel principiorum mentionem facit ,
nec in genere definiendo tolerari poteft , quia licet certum foret
inconcttfTum hoc morbi genus ab ea caufa produci ,
ciim tamen ea fub

&

Medicive non cadat , ea notam , vel charafterem fuppeditare

male definitur pleuritis a Gorrdto inflammatio feu tumor rubore , calore ,
dolore ftipatus in merabrana eoftas fuccingente ; quia calor
6c dolor tantum, non vero rubor
tumor , fenfu percipi pofumt,
fenfus 3egri

non

poteft.

Sic

&

&

&

quia utrura

illa

membrana

afficiatur

in fenfus

non

incurrit.

&

conftans morborum ftet definitio

77. Hinc faftum eft ut nulla certa
ex Arijlotele pleuritis eft liquidse materiae co<5tio , feu denfatio. Ex Apollonio definitur paffio ternporalis ,, atque celer fecundiim hypezocotas, aliquanC 3

lic

* PefTitnum errorem admlfit TheJJalus ,

qui nec ipfas aftionum noxas, nec affeSus , qui earum caufse funt , morbos cen-

, fed ioYis evacuationibus M&dicss ia

Gakn.
tentos efl^ Wilt,

(et

PROLEGOMENA.

iz
quando

in

fepius fine tumore. Ex AfcUpiade dicitur huatque celer interiorum lateris partium cum feSorano dolor vehemens interiorum lateris partium

pulmonis partibus

moris fluor temporis parvi

bre atque tumore.

Ex

cum

&

febribus acutis

Gordonlo

tuflicula

pag. 20j. )

(^Lilii

a coftis fa6ta

Antiqui credebant,
aciditas

eft

febris

qua variae qualitatis liquor excluditur. Ex

apoftema calidum velaminum coftarum in-

acuta

Helm, pUura furens pag.

continua

inflammatoria

dirigit

&

pleurae,

a cerebro

pituitae

fed per conatus convuifivos archei:

cipium agens humores verfus pedus

folvere

dicitur laceratio

non per pondus

concepta ex archeo

64

Tab.

eft

Ex Hdmondo

teriorum clibani peftoris.

divulfio

vel

Ij^d.

eft

ejus

ut
peregrina
,

Ex Junckero

fecundaria

&

defluentis

qua prin-

flatim in pleura fa6lam re-

intendit.

78. Definitio nimis flrifta efl: 5c falfa, quse omni fpeciei non compeatque fpecies ad genus datum pertinet , quje cum illo fymptomatis eftit ,
fentialibus magis afBnis eft quam cum aliis generibus.
ftridae

Sic

admittunt,

nimis funt pleuritidis defmitiones quse lateris tantum dolorem

cum

detur pleuritis dorfalis Hippocratis

pleuritis mediaftini

Avi-

ad aliud genus quam ad pleuritidem dimitti

non pofTunt , quseque tamen dolorem pe6loris quidem , at nullum lateris,
inferunt.
Quinam autem ftnt generis limites fola docet accurata omnium
fpecierum ha6lenus obfervatarum enumeratio , quam qui ignorat, is genus

ctnnA^

fpecies

aliseque

definire apte

non

poteft,

79. Definitio nimis

quse

fortuito.

nifi

eft laxa

qu3e

aliis

generibus

quam

definito congruit,

adeoque rejicienda, cum quae funt diftinguenda confundat.

Gorr&o prolata multis morbis a
Sie definitio
pleuritidis ab ArifottU
pleuritlde diverfts congruit ; levis phlegmone pleuram afiiciens poteft nullam febrem acutam inferre , adeoque nec pleuritidem ; quotidie in cadaveribus eorum qui pleuritidem non funt paffi cernimus loca fubtumida
rubro colore pleuram deturpantia, haud dubi^ priiis leviter inflammata.
80. Definitio erronea eft, qux principium vel caufam in fenfus non incurrentem determinat ; illa enim determinatio non foliim eft fsepius erronea, verum licet certa fit, non eft ad definitioHem apta. Sic errabat Sennertus diirn in definienda pleuritide inflammationem a pleura coftarum ad"
pulraones ufque extendi per venam cavam aut azygon pronunciabat ;
Jonfonus ciim eam ab influxu fanguinis fervidi , effufi ; Helmontius ab
acido, fieri putabant: veriim
Neoterici , qui hserentiam fanguinis in minimis vafis , tanquam caufam , inter inflammationis charafteres reponunt
fimilem culpam admittunt , cum ab hgerentia fanguinis , qua tali , calor ,
dolor , pulfatio , diftenfio, tumorque nequaquam produci poflint.
81. Genus morbi eft ejus definitio , feu enunieratio notarum, quibus
cum omnibus e']ufdem claffis
earum quibus ab illis
ordinis convenit,
difcrepat; fic pleuritidem vocat AUxander TralUanus concurfum febris acu-

&

&

&

&

&

&

tae

lih,

pulfus duri
vf.

cap.

I.

&

doloris punftorii thoracis

ratione febris

tuffis

&

fptrandi

atque doloris coavenit

difficultatis

pleuritis

cum hepatiti-

PROLEGOMENA.
patltide

nephrltlcle

tione tuffis

peripneumonia

fedis doloris

Quoniam genus

82.

ail

ra-

&

dyfpnoese ab iifdem difcrepat generibus.

quidquid diduni eft de
fimilitudo fpecierum ,

efi:

genere convenit fpeciei cuique hujus generis , adeoque

tum eft de genere fuo loco , fruftra repeteretur in fpecie

ptomata generalia

23

morbis inflammatoriis

aliifque

in diverfis fpeciebus

ac proinde therapeia generalis

eadem

fimilia funt,
( 76 )

eft

&

fmiiles

ergo

quod femel cicverum cum fymfunt eorum cauf^E

cum genera

methodicti

&

femel tradtta
iimul theoria ac praxis generica tradi poteft ,
difponuntur,
quod in methodo anatomica
Sfetiolorepeti non debet in diverlis locis,
gica vitari vix poteft, cum quot fint partes , qux v. g. inflam.mari pofTunt,
toties theoria &: therapeia tradenda fit.

&

VX

83. Species ejufdem generis tot debent enumerari , quot funt obfervafimilitudines inter individuos morbos ejufdeni generis, qu3C cum fym-

ptomatis genericis fymtomata conflanter propria ab

ferunt. Licet

enim

il!se

fpecies

illis

fecum ad-

diverfa

brevitatis gratia aut propter ufus recepti ty-

a fede, vel a principiis procatarfticis aut proegumenis denomiea tamen ratione fic vocantur qua fymptomata diverfa hifce nomi-

rannidem,
nentur

nibus tantum fignificantur.

ficat

quam eam

Sic pkuritls mediajtlni

Aviunn<&

nihil aliud fignl-

fpeciem, quam his verbis expreflit Auftor , qui

numerat. Sic pleuritis dorfalis Hippocratis ea efl

pleuritidis

fymptomata ipfi propria

refpiratio fingulfpecies in qua dolor praecipuus ad dorfum refertur ,
licet ex hoc nomine nequaquam determinetur fedes caufse
tuofa videtur
morbi , fed tantum fedes ad quam referuntur pr^ecipua fymptomata , quod
femel pro femper monitum volumus.

&

84. DifferentidL morborum funt fimplices ill?e relationes per quas allx fpeab aliis diflinguuntur ratione potiflimum quantitatis. Sic differentia eft
breves , acutos
morborum , fi in longos
chronicos , magnos
parvos , leves
graves , fortes
debiles , dividantur : clafTes vero , ordines
genera
fpecies diflinguuntur ratione qualiratis ,
adeoque fine aliis af,

cis

&

&

&

&

&

&

fumptis

enim

aut

fcilicet

fine

potefl

dari

minus

parato

intelligi

ut majus

intelligi

rubrum , rotundum

ad

relatione

non

dulce

potefl.
,

oppofita

alia

per fe

calidum

Quantitas

pofTunt.

intelligi

autem &:

fine relatione ad

alterum

contra vero qualitas dari potefl

&c,

&c fine alio oppofito

ipfi

ut

com-

potefl.

85. Similia falva fimilitudine quantitate differre poflunt : ergo qux difcrepant ratione quantitatis pofTunt effe fimilia , ut major imago minori
adeoque quantitas non mutat clafTem , ordinem , genus nec fpeciem ,
tantum differentiam conflituit. Inde fequitur magnum effe difcrimen inter
fpecies morborum
eorum differentias , quse perperam in fcholis con-

&

&

&

repugnante Argenterio.
monente dudum
86. Gradus funt quantitates qualitatum (^Wolf, Ontologia, j^rj.^, ade6=
que per fe & fine comparatione ad aliud intelligi nequeunt;
qualitates,
ftinduntur

&

falva identitate

mutat genus

&

fimilitudine

nec fpeciem

gradu

morbi

difFerre poiTunt

i^taque

ergo gradus nosa

qucrum fymptomata

funt fimilia

14

R O L E G O

ut calor major vel minor

minor, &c,
fymptomata

nec genere

,
,

fint intenfiora

A.

putredo major vel minor , extenfio majof vel

nec fpecie , ea folum ratione difcrepani, quod
Vel remiffiora.

87. * Scio fore plurimos qui hanc fpecierum enumerationem nequaquam

probaturi funt , fiquidem in arte potiffiinum quseftuofa, in qua non juxta
rationis

fed

momentum

auftoritatis

Juxta

judicari

confuevit

plurimi

hac arte quidquid a fuis prseceptoribus non acceperunt, aut ipfi non conceperunt , illud fuperciliofe contemnunt ; id enim in Botanica , licet minime
Pharmacopolse plantarum
lucrofa , fadlum novimus ; Rizotomi fiquidem
Linnao fuiffe
genera
fpecies tot novas tam accurate a Tournefordo ,
propofitas acriter doluerunt ,
certe ex eo tantum ftomachari illos puto
quod cum nomen fibi in re herbaria fecerint , percipiant tamen ab aliis fciquorfum , aiunt, tanta eura , tantoque labore planre quod ipfi nefciunt
tulas inquirere.&: mufcos ac mufcas venari , cum e tot miliibus vix ducent3e fint ,
quarum in Medicina ufus fit. Sic etiam idiot^e quaerunt quorfum
fuis afterifmis inferunt fidera
-Aftronomi innumera defcribunt , notant ,
,
quorum utilitatem non percipiunt ego vero profanum vulgus cenforum fain

&

&

&

&

&

contemno, ut hifce objeftionibus non refpondeam; hoc tamen

nos , quod impune illud
inter Aftronomos, Zooiogos

tis

&

men
dus

ac infeftum ignorari

ciem , in Medico culpa

duenda.
8b'.

poffit;

efl: ,

eft difcri-

&

ail

infonti

iftud

fi-

hanc vel iliam ignorari morbi fpeplurimorum f^epe hominum fanguine

Quot miferi mortales medicamentis omnimodis fruftra ple^tuntur ab

Medicorum imitatoribus ob ignoratam morbi fpeciem ? Cepha-'
fyphiliiicam qui non novit , eam infauflis ominibus per phleboto-

ofiiciofis

l(Zam

mias

martialia

emetica

cathartica

fuppreffa

nocivis

&

id genus carnificinae
,
vulgo clavum , repetitis fan-

fonticulos
,

catharticis aggredietur ignarus

guinis miflionibus

riculum conjiciet
fcabie

Cephalalgiam hyfericam

debellare conabitur.

&

sea^ram in

q?iam fpeciei gnarus graho laudani

pngnabit Medicafler

afl

tunicis

fcabiofi

ultimum pe^fcitem

Pharmacopolarum armis im-

aut faltem fruflraneis

indutis

liberabit.

eruditus

fanabit Medicus.

Anorexiam ab animi pathemate , ut a moerore produtflam , incafTum per

amara , emetica , ftomachica fubievare tentabit, qui hanc ab aliis ejufdem
generis fpeciem non diflinxerit.
89. ,, Et fane , ait Baglivi (^lib. 2. prax. med. cap. 9.) inter prseo pua Artis noflrse defiderata illud merito reponimus , ut finguli qui que morbi in tot fpecies fubdiflinguantur , quot funt morbi primarii a
ii
* Efl:
jui

autem ab

Inltlo

propofitum

IUtid:

omnem morborum numerum Metho-

do non invenerit, liunc maxime in ipfis

medendi methodi foribus lapfurum; ciim
conflet totidem efTe medendi rationes quot
funt

morborum

idece

feu fpecies ) ergo

qui-

in enumerandis morbis egiffe, ut neque individuis proprietatibus attentws in-

fic

finitos

neribus

non
fit

nec in primis flarim gein promptu cuique

id
fed ei tantum qui in methodis

ftatuat

fubfiftat

efl,

exercitatiirimus.

GaUn.

PROLEGOMENA.
',5

quibus foventur

&

aut caufse vehementes

cuntur

5,

non medendi methodus

25

conftantefque a qulbus produ-

fingularum fpecierum proponaatur figna charaderiftica

cuilibet

&

opportuna

ftabills

eadem

nec

potiftirnum

nomine

ratione qua id faftum videmus a Botanicis, qui fub generali

cujus plantse

5,

funtque adeo feduli in defcribendis magnitudine

5,

aliisque

guant , ut infigni laudum ornamento digni profe6i:6 videantur.

Contra
Medici morbos nonnullos , qui in tot fpecies diftingui deberent , quot funt
morbi principales aut caufae vehementes a quibus foventur , quia in nonnuUis fymptomatibus fibi fimiles videntur,
fub uno generali titulo comprehendunt , eademque medendi methodo in fingulis utuntur ; cum re venatura diverfi ad invicem fint,
diverfam medendi methodura
ra
expofcant finguli,
finguii patiter fub propriis reponi titulis debeant,
prout de cardui fpeciebus fuperius confideravimus, '^

,f

v. g.

Cardui,

plant3e accidentibus

plures

quibus

carduorum

unam

&

ali-

fpecies coraprehendunt ^
figura , colore , fapore

cardui fpeciem ab

alia diftin-

&

&

90.

Talem vero morborum

C3e reftaurator, ut

duos

fuse

hiftoriam tanti fecit

fummus

ille

Artis medi-

Praxeos medicse libros impenderit in ftabiliend^

Medicorum Academia

le, qU3e huic operi perficiendo tantum intenta foret :

gantur potiflimum cap, 4. i. libr, z. ubi prsejudicia Medicorum diverfa a nobis fentientium firmis rationibus evellit ,
nec infinitas, nec inconftantes

&

eKe morborum

dmhamo

&

fpecies

fat

clar^

demonftrat

rationibus

a ClariJ/imo

Jy-

experientia petitis.

His calculum fuum inclytus addit Mortonus , qui in defcribendis variis

pulmonaris fpeciebus nobis praeluxit, quique in Frtzfatione ait,
vehementer exoptandum efte , quin
hoc faeculo jure merito exfpeftan'*
dum , ut prseftantilfimorum virorum opera
confiliis , cseterorum pari

phthifeos
5,
5,

,,

&

&

ratione

morborum

hiftoria

in clariori

luce ponatur

frequentiflime

enim

Medicinse opprobrium, seque ac in segrotantium fummum damnum,

plurimos raorbos fub uno generaU titulo , plerifque Medicorum fcriptis
comprehenfos ,
atque uni eidemque medendi methodo accommodatos
paflim reperimus , qui cum a diverfis caufis originem fuam ducant , ita adniodiam diverfis fymptomatis ftipati seque diverfas indicationes fubminiftrant ,
methodumque curandi , quo tandem optatus eventus attingi pof-

in

differentem requirunt.
Cum vel pene dejerare poflSm nemiquantumvis generali hac fcientia inftru<flum atque verfatum , cum fucceffu felici artem fuam exercere poffe, donec vel ingenii fui acumin^
diverfitate caufafingulari fretus , vel multo etiam ufu inftru6lus , pro
rum ,
fymptomatum , dlftindiorem morborum ideam fibi ipfe forma-

fit ,

seque

nem,

verit

&
&

perfpedam habuerit ;

atque inde

fit

quod

&

nulla

alia

ars prsc-

medicinalem adeo longo ufu

experientia indigeat , &cquam digno rifu exciperetur, ait Illujirijf. Muf91. ,, Quanto ille
gravc (^Prafat. de Arthritide^ qui, dum artem exercere profeffus fit Gemadamantes , quotquot fub eodem nomine circumferuntur, non
3, mariam,
Idem foret Medici error , {\
diftingueret, &c omnes pro veris haberet.
Sauvages Nofologia Methodica. Tom. I.
arthriter

&

PROLEGOMENA.

26

arthritidis diverfas

non

cliftingueret fpecies

dum

hic

fcilicet

uni eidemque tantum

negle(^4 diftinftio"

morbo

j3

ne,

verendum ne,

,5

git

multis iifque longe inter fe diverfis &: diverfa ratione impugnandis

,5

ancipiti prorfus

eventu, praelium

92. Non omittendum

is
de Gorter fuffragium
funt fpecies plantarum ,
'

morborum

&

D.

Leydenfi Academia ProfefToris

fpecies

naturam

bfiOere contin-

commlttamus.

in renebri^.

celebris in

eli:

in

fuis

asque

conftantes

operationibus

exiftimat

ac

conftantiflimam

quod a nemine fanas mentis negari

contendit. Hoc fi concedatur ,
poteft , magna equidem affulget fpes , obfervando naturae curfum , &c
rcdigendo operationes in ordinem , tandem praxim ad illam certitudinem
perventuram, qua hodie gloriatur Botanica. Botanici plantas digeflerunt
quas itidem in fpecies;
clafTcs,
hoc non minori in Mej, in genera
poflfe
certitudine
fieri
reor
fuafit
dicinae
praxi
mihi fimilitudinis id in
;

in
quibufdam
D.
de Gorter Orat. Inauguutrifque
&:
ratio
experientia
,

ral. Au6:oritates fummi ponderis ,

feu exemplum ab hujufce Academiae
Cancellario olim & Archiatrorum Comite D. D. Chtcojneau, dum de pefte fi:ripfit ,
a Celeberr. Regins Archiatro D. Hdvetio , dum de varioeffe

&

&

propofitum in noftras partes traherem, nifi in Pathologia

thodica prius idem animadvertifTem , quocirca hifce fuperfedere vifum
J-egatur de his Illujir, Gaubii Fatbologia.
la diflerit,

2.^.

93. Sl quae ab

abftrahimus,

aliis

eft.

Nomendatura Nofologlca,
ea vocabulis peculiaribus defignamus

&

feoc

modo

liias

memorias mandantur, ac diutius retinentur.

Empyrics. Z84.

abftraftiones

me-

fiunt

magis

clarae

diftinftae

&

abftrafta faci-

Demonftrat Wolfius Pfy"

chologiiS

&

nec enim
fpecies Morborum fiint notiones abftraftac ;
94. Genera
Illa
dantur in univerfo tum genera, tura fpecies, fed tantum individua.
itaque peculiaribus vocabulis , id eft, norrunibus funt defignanda , ut cla, diftinfliiufque cognofcantur ac intelligantur.
95. Nomina fi tollas , nuUa eft cognitio rerum , ait Ifidorus ; nec enim
Gonoquio ulli locus eft fine norainibus , nec eas intuitive fatis cognofcere
poflfumus, ut docet quotidiana experientia; unde fit ut quo quid diftindius
noffe voluraus , eo accuratius ejus noraen raeraoriae infigiraus. Sic venatopes cuique cani, paftores cuique ovi , duces cuique militi noraen proprium
adfcribunt, fine quo nulla, nifi confufa 8c obfcura , foret eorura cognitio,
Talis eft brutorura cognitio , illa plantas plures norunt , heros fuos diftinguunt, aft nomina nefciunt.
fcribiraus ut ab aliis intelligamur ; qui ideo loqiw96. Ideo loquiraur

rius

&

tur ut

non

is pfittacorura inftar
reddit fine mente fonos , vel
Vocabula
nomina funt figna idearum noftrarum ,
quantum fonant , vel quantum ex definitione conftanti cereorum fignificatus. Si itaque ob iacoaftantiam ^loquendi eo-

intelligatur

incaflura lo^itur.

tantum valent
ttts

eft

&

fixus

&

&

dem

O M

E N A.
L E G
P R
27
dem nomlne plures ideae enuncientur, eo prolato , auditor, quid fignificet
hoc nomea non intelligit, adeoque qui verbis sequivocis utitur, is ideo loqui videtur ut intelligi non poffit. Eodem itaque nomine unica tantum idea
debet , fi cordate loquamur.
97. Fruftra fit per plura quod poteft fieri per pauciora ; unico nomine una
idea exprimi poteft apprime, adeoque eidem rei diverfa nomina affigere
fruftraneum eft ; cuilibet itaque generi unicum nomen , illudqHe quoad
quaslibet hujus generis fpecies nomifieri poteft fimpliciftjmura convenit ,
etiam ephiteto ipfi addito , feu fpecifico dene generico non folttin , fed
Epheraera v. g. nomen eft genericum febris continentis
bet defignari.
quod fufficit ad omnes ejus fpecies generice defignandas ; verum quoniam
fignificari

&

&

datur fpecies fudore intenfo ftipata , altera a laflis proventu puerperis communis , illae fpecies nomen fuum fpecificum poftulant , unde merito alia ephealtera vero cphemera laciea nuncupatur.
Immerito vero
Hydropyreton , quia hoc nomen novum genus exhiberet

mera fudatoria ,
vocaretur

prior

Quo

adeoque generica nomina fine neceffitate multiplicaret.

nomina generica, feu genera , eo facihus retinentur Sc
ro tot genera conftituantur,
ceffitate

&

cum fummo

pauciora funt

Si vequot fpecies , tunc ea multiplicantur fine nefcientiae detrimento , res enim

recidit ad pri-

intelliguntur

mum

cahos, 6c omnis methodus inutilis eft.

98. * Si propter loquendi inconftantiam uni nomini plures vulgo figni^catus refpondeant , tunc temporis Auftor debet, Geometrarum more, quid

jpfe

hoc nomine

definitioni

intellecturus

conftanter

decipi,
rateres

vel

decipere

&

difcurfus

eodem

definitione

monere,

&

charaftere Arithmeticus in

fuas

com-

decem , nunc ut fignificaret

nequam & veterator , cum vel
vellet; verum nomina funt idearum noftrarum chafunt idearum computa , quae-iedori reddi debent ,

reddendo uteretur
is haud
dubie
,

puto

quatuor

praemifla

fit ,

adhsrere. Si
,

nunc ut

ftultus

eftet

fignificaret
,

vel

adeoque qui eodem vocabulo diverfas ideas indifcriminatim exprimit, is femetipfum non intelligere , vel ab aliis non intellrgi conatur , adeoque errat

Veieres nervi noniine intellexerunt indifcriminatim

vel decipit.

vum & tendinem

omnem inteftinum
,

&

ligamentum

indigitavere

runt merito effervefcentiam

magis

diftinftas

&

&

ner-

nomine motum

Phyfici fermentationis

nuperrimi vero ab eo vocabulo exclufe-

putrefaciionem

diftindlifque

nominibus

idcce

evaferunt.

&

&

oratoribus fuas ideas fynonymis

homonymis exprunere
99. Poetis
folemne eft , illis enim non vera loqui , fed auri potiiis quam menti jucunda proferre animus eft ; fed in fcientia gravi 6c feria aequivocas voces adhi-

D
* Multo lucidius effe oplnor iinicul que rei feorfim un\jm nomen , ipfique
propriura , indere eoque perpetuo uti
cam fciam quod communia nomina ,
quas alterum non magis quara alterum
,

bere

fignificant , auditorem confundunt &

perturbant , ut non cognofcat quid fit
tandem quod dicitur priufquam Kqui,

,,

vocum
lib.

i.

djftingxiaCur.

Ga-Un. de Dyfpneeaf

P R

2s
bere

prorfus Inconfultum eft

decoras fcholafticorum

tricae

L E G O M E N A.
& ex illa prava confuerudlne

fluunt

&

difputationes

qus Geometris

&c

itlas

in-

Sapienti-

bus naufeam movent , in quibus fcilicet de verbis continuo luditur ; quoniam cum voces aequivocas inconfiderate vel confulto adhibeantur , tutum
eft refpondenti , vel prsefidi in diftinftionibus repetitis perfugium , unde ar-

gumenta eluduntur

&: difputatio philofophica in rixam muliebrem vel pue-

rilem altercationem degenerat.

loo. Nuilum fere genus

eft morbi cui conftans competat definitio,

exprimum
Nofologi
officium
eft
adeoque
cuique
mor( 77 )
borum nomini generico conftantem fignificatum imponere.

perientia docet

loi.
patribus

Nomina
,

generica apte

definiri

non potuerunt a

qui plures fpecies deinceps inventas ignorarunt

neribus includcKe non potuerunt ; ergo

omnes ha^lenus obfervatas ampleftantur.

fic

primis

medicinae

adeoque

definiantur genera

fuis

ge-

ut fpecies

102. Nomina generica fimphcia folis generibus morborum competere debent (99) adeoque rejicienda funt ea nomina quse aliis fubjeftis communia funt, feu quse ex Phyfiologia , Botanica, Zoologia, aliifque fcienAppetitus , furor^ P^ffio , tc&dium funt
tiis in Nofologiam translata fuere.
termini Pfychologias

&

ergo ex Nofologia funt expungendij

fic

minus

placent,

qui Anorexia.

Appetltns defe(^us,

Furor uterinus,

qui

Paflio iliaca

qus

Tasdium

Fames

fpecles,'

,
dejcciioy fluxus
coctio ^ appetentia^
&Ca
adeoque e generibus morborum expungendi.

termini phyfiologici,

'^

quac Bulimia,

bovllla ,

Miftus cruentus ,
Deje^lio frequens
Fluxus alvi.
Fluor albus-,

lUus.

quod Mdamholidi

vitae,

103. Famcs^ Judor^ mictus

^nt

Nymphomania,

qui Hcematuria^
quse Diarrhcea,

qui Diarrhcea.
qui Leucorrhcea,

Agrypnia.

Vigiliae

Motus convulfivus

Convulfio,

Infultus Epilepticus

Eclamp/ia,

Chorea

Scelotyrhe,

sanfti Viti

Cibi faftidium

Cacojitia,

Apprehenfio,

Catalepjis^

104. Morbus y affeUus y diathejis ^ lues , epidemia^ dolor, fehris ^ ahi

fiuxus ^ imhecilliias, intemperies , &c, funt termini claflium
ordinura ,

&

adeoque generibus minim^ applicandi

ne

cum genus

defignatur

le^r
claffena

claffem

inteingat

PROLEGOM
E|N
&
ne per plura nomina genus

A.
fignificetur

19
,

quod

per

unicum poteft exprimi.

Morbus Neapolltan

us

qui Syphilis.

Diathefis fcorbutica

qu2e Scorbutus,

Epidemia peflilens
Dolor auris,

qui Otalgia.

quse

uteri

Hyjleralgia,

qui

peftorjs

Febris ardens

&c.

qui Plcurodyne,
qua^ Tritmphya.

putrida

quae Synochus,

quartana
quotidiana contlnua

quai Quartana,
qu33

AmpHmtrina,

peftilens,

qus

Pejlis.

Alvi fluxus cruerttus

qui Dyfenteria.

chyloflis

qui Cceliaca.

ferofiis

qui Diarrhcea.

Imbecillltas hepatis

quse Chlorojis.

quse Anorexia,

ventriculi y

Morbus facer
Morbus herculeus ,
Morbus comitialis,
Morbus caducus,
Lues

Pefiis,

Epilepjia,

deifica

Malum

Sti,

Joannls;

Incubus
Succubus ^
Incubo ,
Pftigalium

Eplii&ltes,

Epibole ,
Cochettiar

Chauchevieille

&

105, Nomlna generlca fynonyma funt eligenda,

optima pejoribi anteponenda.
Morbus GalHcus Baglivi , Lues Neapolitana Gallorum , Lues Bavarica ,
Morbus Lujitanicus , Paturfa , Pudendagra , Morbus mcvius , Scorbutns Nea~
poUtanus , Mentagra , Lues venerea , Variola magna Jouberti , &c, funt

fynonyma

Syphilidis

Fracaflorii

quam

AngJi

Indi

Hifpani

aliis

etiam

mrm-

tas buas,

Las bubas.
Lepian.

plici

Pua.

dendagra

Pellarola.

Unghiarola.

G -M

L E

nominibus * hic non recenfendis infigniunt

claiTibus communia , nec non ex regionibus

The yaws.
Ochiarola.
Borxail.

P R

30
*

titulo
,

Tunt rejicienda

&

Vari-ok

&

mentagra deceptiva funt

dis,

aut

{implicibus

coalitis,

ex

his

A.i
nomina compotita &C
venerea

tri-

paturfa ut barb.ira ableganda

pu-

petita

ut lues

&

ex diverfi linguis confarcinata

expungenda.
diftinlis , pro generibu5 defignanfunt poftponenda.
,

optimum nomen fyphilis

106. Nomina compofita ex vocabulis

fupereft itaque

castera funt

French-poxnambakaflac.

Inflammatlo Hepatis

quae HepatUls,

Renum

Nephritls.

Inteftinorum

EnterltiSi

Meningum

Ventriculi

Phthijis.

Gonorrhcea.

Leucorrhxa purulenta,

Uteri
Paffio hyfterica

Hyjleria.

Colica

Colica.

Hydrops abdomlnis.,

Afcites.

Anafarca.

Intercus

Chorea Sanfti Vlti

Sputum fanguinis,

Scelotyrhe.

Hcemoptyjis.

Profluvium alvi,
Melancholia-morbus

Diarrhoea.

Melancholia,

Cholera-morbus ,
Pavor noflurnus,
Ardor urinae
Miftus cruentus ,

Dyfuria.
Hcematuria,

Morbus virgineus,
Morbus arquatus,

AurigOi

Cholera.

Panophohia,

Chlorofis,

Ifterus niger,

Melasicierus,

Difiicultas refpirandl

Dyfpncea.

Sitls

Polydipjia.

nimia,

Ardor

ventriculi

Pyrofis.

L^vitas inteftinorum,

Lienteria,

Difficultas inteftinorum

Coma
Coma
Amor
107.

Phrenitis.
Gajiritis,

Ulcus pulmonum,
Ulcus Proftatarum

tis

fomnolentum

Nomlna

barbaraf,
,

feu

nec graeca nec latlna, barbarls Sc Garaman-

ut

Gutteta,

Heimve

Dyfenteria,
Cataphora.

Typhomania,
Erotomania.

vigil

infanus.

funt jelinquenda

,'

quae Epilepfia,
.

Nojlalgia,

Subeth

R O L E C O

Anaphrodijia,
Malis.
Fyrojis.

Veirola,

Nomina

31

Hypochondriajis,

Aproximeron,
Dievaren
Soda

o8.

A.

Benberia.

Beriberi

Mirachia

&

quEE Cataphora,

Subeth

Syphllis^

-deceptiva vel fpeciebus contraTia

ut diminutiva

Fluxus hepaticus, qui non femper efl: hepaticus

Fames canina , qu iupina , humana etiam eft ,
_
Fluor albus , qui etiam viridis , luteufque
-

Pavor nofturnus , qui faepe diurnus

Noftambulifmus , qui interdiu fit
Incubus

Hepatirrhag..

Bulimid.

_
-

Leucorrlma.
PanophQbis.,

Somnambulifmus.

qui eft fuccubus

Morbas

Ephialtes,

Americanus , &c.
,
Morbilli , quaii plures parvi morbi , ciam iit unus
magnus ,
Variolae, ciim fit unicus morbus, st varis diverfus ,

qui eft Gallicus

Italicus

Syphilis.

&

Morbus

non

qui fubjedis

regius,

parcit,

autem nomen grascum, ut leucorrhoea, hepatirrhoea ,

quo latinum, interea multo pauciores deludit

Licet
lius

Rubeola.
Variola.

laborare videatur

Aurigo,
vitio

6c

fimin

tolerabi-

eft.

Nomina

109.

da

plui-alia

veritati repugnantia, rejicienda funt.

generica ex

aliis

artibus

&

fcientiis

mutuata,

illis

reftituen-

funt.

Ex Zoologls tejludo y talpa ^ lupus ^ cancer^ ovum y uva^ unguis.

Ex Botanicis lichen , paronychia.
Ex (Sconomicis clavus , nodus , lorum , ignis Perjicus , pannus

.,

guti&

Jerena.

iio.

Nomina caufarum

&

principiorum pro

ttiorbis ipfis

generice defi-

gnandis funt crronea.

IBus

venti

Objiruciio
Indigejii^

Sabutra
Conatus
Vapores
Icius

Suppreio

foUs

Vermes
Viras

Cetkulus

mmjium

Angina, Rheumatifmus.
Dyfpnoea, Aurigo , Cephatea.
Vomitus , Diarrhoea , Cholera , Ephemera.
Cholera , Synochus , Diarrhbea.
Pleuritis , Lumbago , Rheumatifmus.
Pleuritis

Chlorofis,

Hyfteria,

Epilepfia, Vertigo.

,
Phrenitis , Ophthalmia , &c.
Dyfuria , Ifchuria , Nephralgia.
Eclampfia , Bulimia , Colica , Carus.

Cephalalgia

Syphilis , Scorbutns , Variola.

Cephalalgia , Afthma , Vertigo

Anorexia.
Vitm.

Fiimocutofum
Dyjpepjia

DefcBus

Meteorifmus.

Colica,

mictionis

vencris

A.

Hepatalgia.

Vomica hpads
Flatus

Amaurofis , Amblyopia
Ophthalmia, &;c.
Anorexia , Cardialgia , Diarrhoea.

(^^j')

R O L E G*0

32

Stranguria.

aUus

Anaphrodifia.

appctitus

Anorexia.

apud Au^lores ejufmodi nomlna pro rhorborum generipro morbis vermes , calculos , &c, non erubefcunt
obtrudere ; quidni gladios, lapides , dentes ferarum , aera , ignem , flercus , morbis annumerant ? cum ab his omnibus intra corpus adadis , vel
Infinita

bus

proftant

venditata:

illi

intempeftive admotis^ funftiones aeque Isdantur ac a vermibus, calcupure effufo , aqua <:olle6la , faburra , &c. Omnia venena , medicamenta , ahmenta morbos inducunt , anne propterea morbi funt ?

ipfi
lis,

III. Defef^us

&

pofitivum

privatio nihil eft

Miror hsec nomina

mente imprimit.

nullam ideam morbi

6c

Fclici Platero

ita

arrififle

ut claf-

fem defeduum infl:ituerit , ut defecius. partus , fudoris , laQationis , conceptionis , motus vitalis , digeftionis , dejeftionis.
Verum utcumque a fuppreffis quibufdam evacuationibus fiant ahquando morbi ,
ipfi
tamen defe<9:as, morbi non funt.
Sunt bene mult^ mulieres quse optime valuere fine
menftruis, multi viri fine ufu veneris ; funt qui per femimenfem non dejiciunt feces 5c optime fe habent ; ergb fuppreilio eorum per fe morbus non

Cum

eft.

quis

fonticulis

phlebotomias

horum fuppreflio ipfi morbos inducit

quod fuppreflio vomitus , diarrhoeas,

catharfi

ut

notum

efl:;

vomitui
afl:

eft

afifuetus

non fequitur
morbus inde

inde

hasmorrhagiae , &c, fit

tot
fint morbi quot funt morborum dequod
abfurdum fequeretur
fedus , feu quofdam morbos efle morbi privationem. Has fupprefliones , hofque
defedus nullus Grsecorum Medicorum morbis annumeravit , ut patet ex

enim

illud

&

nominum genericorum

fi
hsec valeipfis a Grsecis inditorum ;
genera in infinitum excrefcerent : etiam fi idea morbi fit negativa , ut in foporofis accidit , illum tamen per fymptorriata pofitiva definire confultius eft , quia quod adeft obfervare licet , quod non eft

defedlu

ret

generum

divinandum
112.

inftitutio,

eft

&

Nomina

in

fenfus

generica

-non

incurrit

nova morbis

adeoque fymptoma non eft.

qui ad priora genera non
debent iraponi , vel nomina

novis,

&

pertinent , a methodicis Auftoribus pofl^unt

vacua ex antiquis Auftoribus ad illos fignificandos determinari

Log,
Si

vide

Wolf.

144.
qui novas plantas obfervant,

rent, nuUa

cum

harum

illas

nomine proprio

novo non

infigni-

Si perecommunicari poflet notio.

grinator urbium quas obfervat nomen ignoret, is earum ideam diftindam
non retinet. Idera de morbis di<ftum efto; fi nomen non habuerint, nulla

eorum
leges

eft

notio

aliis

ergo

fi

prudentia fancitas.

diftinfta

novi
Sic

fit)t ,

C(elius_

novo nomine debent

Aurdianus nomen

infigniri

juxta

indidit plurimis

mor-

P R

L E

G O

A.

33

Omirogono ,

Phaged^n^

ut Catakpji , Hydrophobicc

Cceliacd, , i^/emorbis ,
,
,
phamiaji^ Afiid , Tympanid, Plinius teftls eft fuo aevo nomen colicce inditum fuiiTe. Zwingerus potopatridalgiae feu noJlaLgicz ; Baglivus Hyjlcri<x,
Boerhaave Gajlriddi ^ Enteriddij. Fracajforius Syphilidi, &'c, impofuerunt.
Et quoniam novum genus eft , etiam fi res definita fit antiqua , ciim novae
ipfum ad novam methodum accommodatur , idcirco
fpecies ipfi aptantur
non folum Aftronomi fiderum nomina plurima nova in medium artulere,
Ruyfchius nomina nova mufculis, memfed &: Anatomici, ut Winslow ,
branis , Botanici plantis , Zoologl pifcibus , infeftis , avibus dudum cogniGeometrse curvarum clafles ,
genera plura nominavetis impofuerunt ;
runt ; verbo qua proportiene fcienti^ paulo felicius excultce &: latius profpecierum diftin6liora
mellora multimotae funt, ea nomina generum
pllcare neceffum fuit , idem in Arte Medica evenit , ut patebit conferenti
deinceps Neotericis cognitorum,
genera morborum Cdilio Aureliano

&

&

&

&

&

113. Nomina morborum generica^ fi epitheto fuerint ftipata , fpeciflca

evadunt ; eatenus enim epithetum nomini generlco additur , ut ejus valor
quid diftinftum a genere defignet , adeoque fpeciem determlnet
eplthetorum vero leges eaedem funt ac nominum genericorum, quibus tamen fequentes addantur.
114. Diftinftio morborum in lcgitimos Scjpurios, veros
falfos , ut plantarum in veras
fallax ; nam qui definlvit red^
fatuas , eft omnino fpurla
genus , ipfique nomen indidlt , ex hoc ipfo exclufit fpecies hulc definitioni repugnantes , ergo fpecies illae nomine eodem generico Infigniendae non funt.
:

&

&

Fleurids v. g, definltur morbus

tufli

&

falfam

dyfpnoea

idem

eft

qu

infignitus.

ac

fi

Si

febre

acttta

dolore peftorls pundorio

jam ea dividatur

divideretur In

eam

in

veram

quas eft pleurltls

&
,

fpuriam feu

&

eam

qaaE

hanc enim falfam vocant , quod

certe abfurdum eft. Antlqui verum vel legltimum morbum eum vocabant,
qui juxta fuam fententiam fiebat a quodam humore determinato, ut cynanche a fangulne: fpurium vero qul partim a fangulne , partim a pituita, ut

non

eft

aut

falfo

pleuritis judlcatur ,

anglna catarrhalls. Ruftlcl pari errore dividunt v. g. falviam in veram , qus

&: In fpuriam , qus falvla non eft , fed phlomis vel ftachys.

falvia eft,

115. Species morborum a regione , fubjefto, tempeftate non debent denomlnari , qula illcE condltiones in Ipfo aegrotante non funt confplcuae

&

idem morbus diverfis regionlbus , fubjedls , tempeftatlbus , &c, eft

communis.
Colica Pictonum infeftat in Moravla , Hungarla , rarlor eft hodie apud
Pi^lones.
fyphllis Infeftat Americanos j Italos, Anglos, &cMorhus virgineus , chlorofis , etiam fcorta
uxoratas mulieres , im@
quandoque vlros infeftat.
Quartana autumnalis eadem eft ac verna , asftlva , hiemalls. Rldemus veteres Botanlcos qui plantarum genera
fpecles dlvldebant In montanas
pratenfes , arvenfes , maritlmas , &c, qula eadem fpecies nimc in pratis
Sauvages Nofologia Methodica, Tom. I.
nunc
E

Lues Gallica feu

&

&

R O LE G O

34

nunc in arvis , nunc in montibus &c,

co errore nondum liberatos effe.

Nomina

enafcitur

A.

mirum

eft

Nofologos ab

eatenus valent , quatenus charafterem prae fe

cognofcatur aut ab aliis diftmguatur ; verum epitheta
quae indicant caufam aut quid obfcurum , dubium , in (tn^us non incurchara6lerem feu notam non fuppeditant ,' adeoque omnia quae ex
rens ,

116.

quo

ferunt

fpecifica

fpecies

caufa laiente , fede ignota deducuntwr , funt

,
nonuna.
utilia
Terdana hghlma Galeni quas a bile fincera.
Temana noihu Galeni quas a bile
phlegmate.
Scorhutus ab addo , fcorhutus ah alkalino.
CephaltzcL fympathica , cephalcea idiopathica,

hypotheii

vel minus

fallacia

&

Pleuritls ejjentialis

pleuritis fecundaria.

nominibus au6lor intelhgat , non caufam nec fedem , fed

fymptomata in defcriptione recenfenda , quse fpeciem illam diflinguunt , nomen eft tolerabile, maxime fi breve &: triviale.
figuris ornata, comparativa , fuperlativa aut
117. Epitheta , tropis
Si

vero

illis

&

quovis
lia ,

&

modo gradum

rejicienda funt.

torum figmenta

Nihil

demum

fefquipeda-

quod verum
procul
non vero allegorica 6c

itaque ora-

quantitatem defignantia

pulchrum

nomina propria

fint

nifi
,

ac
:

vi-

fucata ;

de Wolf. Log. /49.

Tarantifmus mirandus Guiller.
Epilepfia mira ahdominalis Heurnil.
Nomina relativa nihil docent ciim in ipfo morbo relatlo non
bfervari, nifi plures fimul comparentur, iique prasfentes.
ApopUxia lcvis ^ apopUxia gravis,
Ophthalmia rece^s ^ ophthalmia inveterata,
Amphimerina Uvior feu notha Bonetl.
Amphimerina fyncopalis minuta Jonftoni.

poteft

fefquipedalia brevioribus funt poftponenda. Potopatridalgia Zwinlocum cedat Nojialgia Nenteri; Malum hypochondriaco-hy/iericum Jun-

Nomina
geri

cedat Hyfieri^ BagUvi,

118. Nomina fpecifica quafi in aegrotante reperlundas ac velut infcriptas
notas, eafque conftantes,
evidentes referre debent.
Harumce regularum rationes qui fufius perfpeftas habere voluerit, adeat
Excellentiffimi D. Linn^i Botanicorum principis Criticam botanicam , ad cu*
jus exemplum nomina morbis epitheta tiim trivialia addidimus ad fpecies deckeri

&

fignandas

hoc opus

tum

fcientifica

feu

charafteriftica

addenda proponimus

iis

qui

aut fimile ulterius promovere voluerint.

Nofologice Philofophicce Fundamenta,

119. Philfophia
difc,

z^.

eft

fclentia

poflibilium

quatenus

efle

Cognitio philofophica non in nuda fadi notitia

poflimt,

fubfiftit ,

ut

Wolf.
hifto-

rica

PROLEGOMENA.
rlca

poffibilitas feu cur iftius

ca

demonftrandi quod

habitus

eft

laftiones

morborum

humani obvios

in vita

ricam habemus

Wolf.

quam

vios applicantur

circa principia

afferitur

caufas

&

re-

Gra^ci tzdologiam vocant.

If 120. Quorum philofophica nobis

fus

35

rationem fa6li palam facit ; ut intelligatur ejus

modi quid fieri poffit. Nofologia itaque philofophi-

ulterlus progrefla

fecl

41

difc.

ubi

eft

cognitio, ea certiori fucceffu ad ca-

quam

applicantur

eorumdem non nifi hiftohumana ob-

ubi

ea ad plures cafus in vita

eorumdem non

nifi

hiftoricam

habemus

fi

ratio

competit in notione generis contineatur , Wolf 42; atque

ab ea propofitionum numerus imminuitur , ut cognitione minus ampla inqui ex cafu fpeciali obfervato notioilru6lus ad plures cafus fit paratus ,

quod

ejus

nem

fpeciei

enunciare poteft ( id. 4j); ac demiim philofophica comathematicae viam fternit,

animum voluptate

univerfaliter

&

gnitio hiftoricam juvat,

perfundit

&

rerum cognofcere

qui potuit

felix

itaque quin nofologia philofophica Medicis

utilis fit

eaque Dogmaticos ab Empiricis

cognitione

fubfiftebant.

innixa

cipiis

nuUam

eft

Verum

tunc hiftoricas
habere aetiologiam

diftinguit

quam

eft

&

hiftorica prseftantior ,
Empirici enim in mera hiftorica
,

philofophica fuerit erronea

fi

fimplici

Haud dubium

caufas.

6>c

falfis

prin-

poftponenda videtur ; fadus enim

falfam , ex qua fcilicet in errores

Medicus jnduceretur.
1

21

&

non, exigit ut hic Phyfiologias

noftri ratio

Inftituti

notum

PathologiaS

in Medico
non folum auxiliorum, ut medicaminum , inftrumentorum, fed Sc
humanae machins notitiam tum hiftoricam, tum philofophicam; id tantum

Hygieines

Therapeuticas fundamenta tradamus

eft

requiri

in nos

fufcipimus ut fundamenta philofophicae nofologiae hocce sevo minus

cognita aut neglefta

prolixior eftem
aliifque

gica

&

Wolfius

quae

tamen

me quidem
nexum

&

judice,

neceflfaria funt,

, multo
Winslowo , Boerhaavc , Pitcarnio , Schreibero ,
cognita fuppono.
Atque quoad fundamenta ontologica , pfycholomathematica , ea omnia folus fere fuppeditare poteft Celeber,

paucis tradamus

in quibus

fi

ordinera exquirerem

caetera ex

cujus

certe

&

ftratione munitas in

terminos

utpote definitos

ufum vocare

meum eft.
Homo eft aggregatum

Sc propofitiones

nequaquam vero iterum

definire

demonnec de-

monftrare
122.

hydraulica fimul

123.
fingulae

lam

Humana machina
partes

ex anima viventc

&

motabili atque machina

unitis.

&

ita

Summo Numine

eft

fabrefafta,

aftiones ad totius confervationem feu tutelam

ut

&

ejus

mede-

mirifice confpirent.

Sic oculus ita ftruftus eft , ut ejus fingulae partes eo colliment , ut nitida
obieftorum externorum imaguncula in retina depingatur , unde moneatur
anima de objelorum fibi utilium aut noxiorum praefentia media per quae
ille finis attingitur funt corne^ convexitas
radiorum refranpelluciditas ,
,
gibilitas , eorum a cryftallino refraftorum convergentia ; veriim ut cornea
fic pellucida fervetur ,
lachrymis afBuentibus lubricari debuit , ab extema:

rum

PROLEGOMENA.

3^

rum Injunarum accelTu per palpebras , earumque ni<9:ationem munlri debult,

globus appofitis mufculis verfus obje^fla dirigi, pupilla ad moderandam lununc dilatari , &c.
,
autem
fita eft fapientia ,
ut finem utilem fibi proponat
hoc
1 14.
cum autem humaagens , ad quem obtinendum media optima dirigantur

cem nunc

conftringi

In

nam machinam

attente coniideranti pateat ejus fingulas partes in

&

fui

to-

&

confervationem ultimo confpirare ,

fingularum aftiones dirigi in fiquin hunes proximos , qul funt media ad finem obtinendum aptiffima ,
mana machina a faplentlflimo Creatore iit fabrefa61:a nullum eft dublum.
in natis pul125. Vita animalium eft coexiftentia adlionum cordis ,
monum , cum aftlonibus anlmae pofita a<flione ponitur vis, quae ejus eft
anlmales coexiftentes audit.
ratio fufficiens , adeoque vita vires vitales
126. Vita pcrfecla eft complexus omnium a6lionum in totlus confervatlonem tendentium ; ut autem in eumdem finem confentlant , non omnes
tius

&

&

a^tiones
ceri

eodem tempore

poffiblles

fomnus

fed

&

vigilla,

eademque ^tate debent fimul

&

manducatio

exer-'

&

dejedio, accrefcentia

ge-

neratio dlverfis temporlbus peragi.

127. Perfeciio

eft

unum

fenfus in

fufficientia

finem

ejus organa conftruxit

rent

quoties itaque

tanquam

in

unum

ad finem,

Deus vero

con-

dlverforum

plurium

feu

hominem perfeftum

creavit

&

Ita

ut fingula in totius confervationem mirifice confpi-

organorum omnium adllones

finem

confentiunt

&

&

finis

totlus

in

Deo

confervationem

intentus attingitur

vita hominis hulc fini conformls perfeda dicltur.

128. Sic a^liones omnes oculi ad perfeftionem tendunt, cum ipfius figura, pelluciditas , mobilitas , proportio ea funt , ut objeffca poffint in retlclaram
na ful imaginem , quantum fieri poteft , amplam , nitldamque
deplngere , palpebraa Injurias externas arcere , fingula fluida folidaque nutriri
a putredine immunia fervari.

&

&

129.

Si

jores funt

campus

pupilia folito

datur

produftum ex dlftindlone

xlmum

claritate

atque ea augetur in tenebrls

mirifice aptatur

fi

vifionls

folito

eiufque lux ma-

minus conftrtngatur

mlnor , lux minor eft , fed in magna luce vifio eft diautem certa pupillse apertura omnium utiliffima , ex qua

vifionls

ftinftior

campus

magls dilatetur,

fed vifio interdiu confufa evadit

&
,

ad diverfas objeftorum

amplltudlne vifus

eft

omnium ma-

decrefclt in luce merldiana

diftantlas

dem

limitatum faclt, fed intra datos limites perfeftum

humanae machinae confiftere poteft Intra certos hmites

mlcrofcopium , etiamfi remota objefta non

ab audore fuo conftruftum eft, attingat.

attingat

atque

ea difpofitio vifum qul-

adeoque perfeftio
uti

modo

perfeftum eft
finem ob quem

Homo

gaudet viribus limitatls, feu non nlfi datum vlrlum gradum

aftlones vitales
animales funt finltae ; errant itaque illi
qul fanltatem ex aftionum vigore seftlmant ,
cum infefta minimls viribus.
praedita sque fana &: perfe<^a fint ac boves 5c elephantes multo majori
vigore pr^diti,,
130.

obtlnet

ejufque

&

131. Sar^

PROLEGOMENA.
131. S anitas h.i{\:once

37

phsnomenorum

conliderata eft concuiTus

quai

vi-

&

ftru*^uram perfeftam defignant. Gulenus , qui fanitatis nomine intellitam

perfeftionem reexercitium laetum, conftans &: facile ,
fun6lionum
gebat
ponebat in quatuor conditionibus , (ciYicet fanuatc , mtegntate, robore^for-

md
fi

feu pulchritudine.

131. Ad fanitatem concurmnt perfe(?ca partium omnium combinatio , qii2C

{it
partium fenfibilium, y?rc?m dicitur; fi infenfibilium , vocatur in fo-

lidis

textus

eft totius

Stru6^ura

in fluidis crafis vel mifcela.

corporis debita

cens firmitas &: connexio,

fervationem requiritur.

quafis

perfeifla eft

133. Veriim illa machina fana non efl niii vivat

donetur; nulla enim machina agit fine motore,
ga^vitatem

Quae
dunt

ad-

vita

ejus

convenientium,

stati &: fexui

interno

perfe6la

in

efl:

totius lon-

confpirantium.

concurrunt

illa

adeoque datur

motore

nifi

&

complexus a^lionum tempori

cum

&

forma , feu concinna proportio , dead fun6lionum perennitatem &: totius con-

integritas

vel invicem

ratio illius

coexiflunt

concurfus

vel

fibi

mutuo

unum dependet ab

feu

fucce-"

altero

vel cum altero conne6litur: cognitio vero fanitatis philofophica ea efi:, quse rahsc vero ratio captu
tionem fufficientem reddit hujus mutuae connexionis
:

vel inventu

eft

difficilis

eam Medicorum

ut probat circa

poros

&

diffenfus.

proportio juxta
jufta
primarum
tem.peries
ex
qualitatum
Galenoi
expeditus
;
asquabilis liquidorum fermenaequabilis fanguinis circuitus ex Pltcarnio :
tatio ex JFilliJioi vel expeditus humorum placide fervefcentium circuitus

134.

Effentia

fanitatis

fcilicet

eft

inter

fluida

Afdepiadem

&

cutn idoneo fibrarum tono,

,
docente Hecqueto:

tefte

Burette

&

folidorum

nos vero machinam

librium

omnem

fluidorum cequi-

bene

habere

fe

cum quoad crafim fluida , folidaque quoad

cum ipfo motore concurrunt , ita ut quam
& quam minimas impendat,
maximas vires fervet motor
135. Sic cor bene fe habet , cum taiis efl: ejus textus , ut flefli , conatque decenter agere putamus
ftrufturam ad finem machinse

trahique fe patiatur

&

ita

fabrefadum

efl: ,

& dimittat ea vi qux ad circulationem

ut in fyncope,
torpeat- motor & motus

tim

quam

ut fanguinem accipiat alterna-

per omnia vafa

lipoth^mia

&

fufficit,

ita

ut

nec de viribus

non
fuis

impendat , ut in fyncope
febre
fic enim &: afl:ioquibus a Deo illa machina deftinatur , facile
nes ,
conftanter perfici
poflunt , 6c propter illam virium parcimoniam longasvitas feu perennitas virium confervatur.
animas fimul perfeftiorem red136. Mutatio , qus flatum corporis
ultra

par eft

&

&

fana dicitur , atque fi confpicua fit vel fenfibus poflit percipi, ea

ph(znomenum fanitatis vocatur ; illa vero phsenomena duplicis funt generis,
vel enim ea confiflunt in motu fenfibili per vifum , ta6lum , auditum ,
dit

&

Funcliones

voqantur

ut

loquela

refpiratio

contra6lio

mufcularis

in-

ceflus

3S
cefTus

dejec^Io,

tium

dilpofitlone

P R

mlftio

fed

L E

exrpuitio

&:c *

vel

motu partlum

fine

&: ea Qualuat&s dici confueverunt

magnitudo

G O M E N
,

A.

confiftunt

fenfibiH

pa?-

corporis lenfibilium manifefto

Medicis

ut

figura

color

fitus

&:c.

137. Mutatio , quse homlnis ftatum minus perfeftum faclt vel oftendlt ,
morbofa dicitur , eaque fi fit confplcua , fymptoma vel phaenomenum morbofum nuncupatur ; fymptomatum vero duplex eft genus fcllicet in funciione,
ut raucedo, claudicatio, palpitatio, pulfatio frequens, eje61io frequens , fudor
in qualitatc , ut flavedo in aurigine , afperitas in fcaimmodlcus , &c ;
bie , odor in ozaena , tumor in afcite , rubedo in fecibus.
138. Fluidi folidive prlus in corpore contenti exitus feu emlflio extra
corpus^f vocatur in genere excretio vel evacuatlo , fed ex definltlone allata
evacuatio eft motus partlum corporls confplcuus, ergo funftionlbus eft accenfenda; unde alia efl funftlo in motu folidorum confpicuo , qualls in
ambulatione , loquela, &c: alia in motu fluidorum extra corpus, ut in
ml6lIone , exfpuitione. Unde fequltur dlvifio fymptomatum ab Antiquis in

&

fun6lIone
.-

135?.

gent

in

excretione

&

in qualitate vitiatis.

Morbi omnes hominls flatum imperfe<^iorem faclunt quandlu

quod enumeratlone pateblt ; morbi autem omnes reducuntur ad

vi-

fe-

brem , iniiammationem , convulfionem , paralyfim , anhelationem , dolorem , vefanlam , evaeuationem &c cachexiam oftendendum efl in iilis vel
ftrufturam , vel crafim , vel motoris vires nOn in longaevitatem confentire
eo modo quo in flatu perfedto.
:

iir.

140. In febre

vel fluida

acriora eos flimulant

folito

unde

vifcldlora

vires vitales

canales

fuos

inferciunt,

vel

ad ea difcutienda vel corrigenda

abfumuntur majori proportione quam ut poffint pari paflTu reitaque illa optima vlrlum impenfa (134} quae parcimonia
long^vltati profplcit , dum nulla Impendent fanltati pericula.
141. Morbi inflammatorii virlum vitallum dlfpendio, eoque magno fiunt,
ut febres , adeoqae de longaevitate hominls detrahunt ; fed prsterea dolo-

evehuntur
farciri

&

ris

variat

debllitatis

puratlone

In

caufa

hominem

quam vergunt

a funftionlbus confuetis avertunt

integrltati

& fup-

machinae nocent.

142. Gonvulfivi morbi funt quoad nervos idem quod febrlles quoad va;
maximo virium anlmalium difpendlo fiunt ; unde fumma fefunftlonum fanitatis feriatio.
quitur debllitas
In
paralytlcis
nervi, qui ad eum finem funt fabrefadi ut animam
143.

fa fangulfera

&

mo-

* Facukates homlnls

allae
corpM-lbus
animales dicuntur,
ut facultas cognofcendi, appetendi, movendi , refpirandi ,
pulfandl in corde
arteriis,
Quarum alise vitales dicun-

animalis

proprise,

&

&

tur

&

ut refpiratio

& pulfus;

cjpteraa ani-

males vulgo vocantur

pendere folse putantur
ipfis

vegetabilibus

quia

ab anima
vero

facultates

communes

quse vegeta-

poffent nuncupari , funt facultas crefcendi , nutriendi , digerendi , fecernendi,

generandi.

biles

&

PROLEGOMENA.

39

moneant de obje(5torum noxiorum & utilium praEfentla, jam impreflionibus eorum tranlmlttendis funt impares ; ergo ad totius confervationem
cautelam non concurrunt.

&

144. In dolorificis vires abfumuntur , ut in inflammatoriis ; alque anidolore detenta cseteris fun6lionibus exfequendis impar eft, atque inte-

ma

nervorum

gritas

labefaclatur.

145. In vefanis anima, cujus finis prascipuus

bonum appetere , nec vero cognofcendo , nec

nec etiam

propiori

fini

invigilat

telleftus,

feu fanitatis tutelas

dum

abfurdis

ideis

&

verum dignofcere &

bono fedlando apta efi:-;

efl

pars ejus nobiiior

fcilicet

in-

appetitibus depravatis tranfverfum

rapitur.

In evacuatoriis morbis,

146.

cipes turbantur

vel continuis excretionibus fun(fl:iones prin-

vel immodicis efRuxibus vires exhauriuntur

in

dorumque

crafis

fed

pejorem

quin in

di-

fanitatc

147. In
fano tantiim difcrepant quantum interna folidorum textura
re

adeoque

modo diflribuuntur in longasvitatis detrimentum.

cachefticis demum forma, color , casterEeque apparentis a

verfo ac

non eamdem
feftiflima (124),
crafim

cum

fl:atu

flui'

&

in his morbis
ftrufturam
efl
ad longaevitatem necefTaria utpote per-

evidens

qus

a perfe^lo ftatu non pofTunt machinae difcede-

ruant

efle

ftru6lura

eft

148. Hine concludere licet a morbis omnibus flatum hominis imperfefl^iofieri ,

quandiu viget morbus , adeoque morbos omnes malis phyficis
cfTe annumerandos.
Malum enim id efl quod nos flatumque noflrum red-

rem

dit imperfe<ftiores.

149. Quoniam vero rnalum ratione cujus ab infortunio graviori liberainur in eo ftatu bonum efl: refpeftivum
fi
dantur conatus naturse qu(?:

rum ope

a caufis morbificis,

conatus falutares dicuntur

cet obfervatio:

que

morbi

verum

illi

quod

in

conatus funt mutationes morbofas

itaque morbi

dantur;

morbos indufturis liberemur, ilfi

homine locum obtinere quotidiana do-

aut pejores

qui

falutares,

fcilicet

(137) adeomorbis multo

quique proinde , licet in fe fint malum abfolutum y

graviori nos liberent, pro hono rcfpeclivo poffunt haberi ; fic vomitus fpontaneus vel arte excitatus , qui crapulofum ab apoplexia ingruente excitat , morbus efl falutaris ; diarrhcea , quae febrem gra-

immunes
cum a malo

pe)oribus nos

vem

avertit

utilis

&

fervant

bona cenfetur ;

150. Nulla in corpore mutatio fieri vel concipi poteft

omne fymptoma mutatio efl (137), adeoque fit per

fed

num

vel externum

fubjefto
ciens

quae

febris intermittens ,

epilepfiam

pari titulo laudatur.

tollit,

fymptomatum

patebit

mutatio ftatus

cujus ftatus mutatur

ergo

ftituentium.

omne

fere
fere

cujus

vocatur aclio

omnium

nifi

per

motum

motum

vel inter-

ratio fufficiens centinetur

Ontol. yi^ )

fed ratio fufB-

continetur in ipfo homine, ut attendenti

aftioni partium kominem con-^
evidentes a caufis extcrnis, ut vulnera ^

fymptoma debetur

Excipiendje funt laefipnes

E N

non morbis,

quse

contufiones, fradluras,

R O L E G O

40
nera

A.

fed afFe^llbus feu

vitlls

ac-

cenfentur,

Adlo omnis

151.
tur

aiflio

&

effedus virium immediatus, feu fine vl nulla da-

efl:

pofita

ponitur

vi

aftio

nifi

detur refiftentia

aequalls

ipfi

Ontolog. 72? )j cum autem mutationes morbofae plurimse fiant a partium

homlnis aftione , dantur in homine vires, qu^ ipfius fi:atum mutare, at(

que fymptomata inducere pofiunt ; morbi autem , fi ex horum numero

affeftus excludamus , omnes a viribus humanis dependent.
152. Omne ens quod poteft vires exerere feu agere , potentla aciiva
vocatur feu facultas {OntoL
verum in homine partes tiim fluids ,

yO

tum
in

folidas

fe

tum

mutuo

in

fubflantia incorporea

qua

mutua

a61:ione

anima

feu

vltale

exerunt

vires

commercium

confiftit

agunt

adeoque

mutationes morbofae corporis 6c anim^e potentiis aftivis feu facultatibus funt

ut

plurimum

Hoc

tribuendae.

ad

morborum

recenfitas attendamus
occafionem praebeant corporum externorum , ut applicatorum Sf ingefiorum , aftiones , ipfi tamen
fiant mumorbi nunquam exoriuntur nlfi vires Ipfius hominis exerantur ,
tationes in corpore a fluidorum , folidorum, aut ipfius princlpii vitalis &C

153.

febres

ut

ulterius

patebit

inflammationes

fi

&:c

clafifes

enim

licet

illis

&

viribus.

fentientls

In cadavere vlgent

154.
licls

communes

ut

gravitas

vegetabillbus

facultates
,

attraftio

elafiicitas

,
,

&
&

machlnls hydrauquas ex his forte

&

pendent putrefaftivus
fermentatlvus motus , difTolutlo , relaxatio , con&: preffio verdenfatio , pilorum , ungulum vegetatlo , fluidorum lapfus ,
adeoque fymptofus imas partes , colorum , odorum , firmitatis mutatio ,
mata In qualitatibus mutatls , & pauca in excretionibus, qula paucse exmotu mufcularl; nullae vero fiunt in
cretiones fiunt independenter a fenfu
cadavere mutationes qu^ pendent a perceptione, appetitu , motu mufcula-

&

ri ,

motu

funftiones enim illse ani;

adeoque ornnes mutationes quae
tum corporis , tum animx dependent

pulfus &: circulationis ac refpirationis

mae praefentiam

&

aftlonem requlrunt

fponte fiunt in homlne a facultatibus

priores vegetabilibus

communes

funt

pofleriores

quod continet

animalibus proprise.

ratlonem fufRcientem cur

alterum poffit exiftere , feu eft illud ex quo alterius pofiibilitas intelligiPathologi , qui verborum xquivocationem parum curant , illud caufcz
tur.
remoia nomine Infignlunt , llcet caufa a principio multum difcrepet , hinc
inextricabilis in arte mecfeca oritur confufio; caufa , ait Celeber. Aflrucius ^
Principium

cjr^.

illud

5,

dam

efl

illud

efl

quod morbum producit

effe facile

cenferemus

fi

&

in

fe

hanc folam

ufus permitteret

caufiz

pace

nomlne

tanti

virl

infignien-

dixerlm

&

hominis efi^e , ut rationi potiiis quam ufui irrationali obfecundet : ipfe vero fatetur multum dlfficultatis effe in tradenda
definitione caufae , quia etiamnum , ufu ita volente , folent ,
fub communi

abufum non

nomine

effe

ufum

confundi tum caufz efficuntcs

qux morbum

re

vera

faclunt

twm

PROLEGOMENA.
tum caufx,

feu ut melius dicsimus

quidem morbum non producunt

41

condltiones Jine quibus

fed abfentes

qu9e

pr^efentes

ne produceretur , impedirent.

156. Principia funt tum conditiones, tiim occafiones, tum circumftannec non materia , inftrumentum , finis ,
prophafis.
Sic quoniam pofito fanguinis grumo arteriolam vel venulam obturante,
ex eo non intelligitur a6lu vas illud dilatari , atque proinde tumere
grnmus ille non efl: caufa tumoris , fed intelligitur tamen non repugnare
quominus dilatetur vas; eft ergo principium tumoris , iliudque materiale^
quia tumoris partem confi:ituit ; quoniam vero vas intumefaftum efl: pars
organica , cum in tumoris compofitionem ingrediatur , illud efl: principium
injlrumentum tumoris.
organicum , fedes
S\ illius grumi haerentia , quae per fe tumorem non facit ,
ad illius produftionem fit necefifaria , ut multi putant , ex eo dicitur conditio feu principium fine quo non fieret tumor
(i
vero principium ad tumorem non fit
neceflarium , ut vafis angufila , illud tumoris occajio dicitur quatenus huic
anfam prsebet fi caufa acceiferit. Si vero nec neceffarium fit , nec utiie,
fed praefens , ut rubedo fanguinis ejufve acriraonia , illud principium araimfiantia tantum dicitur.
Iliud propter quod agens quidpiam exfequitur,
finis dicitur : fic (\ ideo excitetur tumor , ut materies venenata e fanguine
fecedat , ilia depuratio fanguinis caufa finalis ab aliis di6la , finis efi: tumoris feu fcopus a principio agente intentus.
Si tumoris occafio fit vaforum
laxitas ,
vel infpififatio fanguinis a cacochylia ,
quia haec raere pafiiv^ fe
habent in tumoris produftione , 6>c prsevix funt difpofitiones in corpore
tunc principia proegumena vel pr<zdifpofi.tiones vocantur , ut plethora , fpiffitudo , intemperies , acrimonia , &c. Si vero tumoris occafio fit a(ftiva
ut impetus , nifus , preflRo fanguinis , etiamfi ad effeftum per fe infufficiens , vel animi excandefcentia , vociferatio, curfus qui impetum, nifum-

&

tiae ,

&

que illum producat

cis

prophajis

157.

unde

Caufa

efl:

exiftit

IUud

efl

quod

evidens

&

Grse-

externum.

ex quo intelligitur alterius a(5lualis exiflentia ^

ex quo non aftualitas , fed tantum pofl!ibilitas
poflibile quod contradiftionem nullam involvit , fed ide

dicitur

illud

difcrepat a principio

intelligitur.

non

ea procatarciicum principium vel excitans dicitur

quoties

poteft exiftere

pofito

principio

non

neceftario ponitur

prmcipiatum ; verum pofita caufa , necefTario poninitur ejus effecius ,

eff^eftus hac fola ablata
etiam fi nihil aliud ponatur,
tollitur. Caufa etenim , eatenus eft caufa , quatenus effedum , feu alterum quid
ab ipfa diverfum producit , ita ut effedum fine caufa , ut caufam fine effeftu
fuQ , dari contradi61orium fit. Quod aftu exiftit, id poflibile eft, fed ex
ejus fequela

fcholafticis

&

ergo a fortiori poflTibilitas aiterius , atque proin;

de caufa eft fpecies principii: exemplo definitiones elucidabuntur,
158. Potentia, qua vafa humanse machinae refiftunt fuse elongationl,
aut nituntur ad fe decurtandum ,
vocatur contraciiUtas ; ut potentia , qua
refiftunt fuse ruptioni , feu nituntur in cohsefipnem , tenacitas nuncupatur.

caufa intelligitur aftualitas

Sauvages Nofologia Muhodica,

Tom,

I,

1593

42

R O L E G O

A.

159. Preffio fluidorum quse agit perpendiculariter in vaforum parietes

vocatur pnffio lauraUs.
160. Vis qua columna fluidi in bafim antecedentis agit juxta vafis axim,
vocatur vis progrcffiva , vel preffio fecundiim axim.

161. Caufa tumoris

aut

mefcere quatenus a
nifi

a prefi[ione

preflioni

quatenus

orbiculares

cum

feu

itaque

laris

decurtationem nituntur

in fui

adeoque

fit ,

fupra vafis

non pofTunt

fed

eatenus refiflunt vafa in

atque

preflionis

lateralis

Vafa eatenus poflunt intudiftendi

omnis enim aftio fluidorum perpendicularis

preflio

eft ut vafis fibrse

eft exceifus preflionis

Demonflratio.

contentis diflenduntur

fluidis

laterali

comprefl!x

perficiei

fum

genere

in

vaforum contraftilitatem

lateralis

energia major

longiores evadanr

dire6lio

tranfeat per

fibrse

tum

gequilibratur a

lateralis

fluidi

vi

eft

8c

cum

axim

vafis

longitudinales

vafis

tum

contradlilitate

contradlilitatis

preflio

fu-

efl

fano fluidorum

fl;atu

illis

necefllim

necef-

perpendicueft

ut fibrse

ab axi recedant ; fed fl fibrsc, adeoqae parietes ab axi vafis recedant ,

vas intumefcit ; ergo dato exceiTu preflionis lateralis fupra vafis contraftilitatem , vas illud intumefcere neceflfarium eft ; quod erat probandum.
162. Hinc fequitur vas intumefcere data eadem ejus contra61iIitate , fl

illse

vis lateralis

fluidi

major evadat,

folito

eadem

163. Sequitur iterum data

fi

contradtilitas

preflione

vas didudlum

laterali,

iri

ejus minuatur.

Sequitur etiam tumoris magnltudinem"^Tore in ratione compofita ex

164.

dlrefta preflionis lateralis

&

inverfa

contra6liiitatis,

165. Nec non liquet , ceflfante contradilitate vafis , ut fit a ruptione

ejus, aut^ quod inde fequitur, ceflfante preflione laterali fluidorum , nul-

tumorem

lum

fieri

eofdem

moris

efl^e

fluidis

induftse.

poflfe

fluidis

adeoque

limites

ac limites contraftilitatis vafis

magnitudine tu-

in

ac

limites prefilionis

166. Prefllio vlva feu colilfio illata vafis , quolibet pulfu cordis , eadem
ac quse in bafim columnse fluidi antecedentis infertur; fed ea cfl: ut
quadratum velocitatis refpedivse columnarum , fcilicet antecedentis &c fubfequentis: adeoque Intenfitas tumoris, fl vafis contra6tiIitas flt eadem, efl:
eft

huic quadrato velocitatis refpeftivse proportionalis.

167. Preflio, quam fluidum exercet in vafis parietes, eft femper ut vis
emboli cordis illud promoventis
urgentis ; verum ea efl menfura maximse velocitatis quam fanguis in dato vafe potefl: concipere ; eft enim ea
vis , ut illius velocitatis quadratum, ex hydrodynamicis, adeoque data retardatione fanguinis antecedentis ,
ilia vis
eft menfura preflionis lateralis ,

&

quse

tumorem

168.

Hinc

contraftilitate

fuo exceflii inducit.

fequitur

cum

tumorem tunc

fanguis

vi

totali

fore

maximum

cordis premet

&

fub

vafis

eadem

parietes

vafis

quod

cum vas eft omnino obftru(5i:um,

in hoc cafu tumoris magnitudinem pro viribus cordis augBri &c minui , quod in varioiis accidit; puftu]?e enim decrefcente vitali preflRone recedunt.
i69.Hinc
accidit

PROLEGOMENA.
169. Hlnc fequltur etiam tiimorem^

rem

venis

in

quam

in

arteriis

obflruclis preffio lateralis

efl:

major eKcefTus,
170. Effe6lus
chan. 24.

fuis

data

maxima,

43

vi cordls

&: contradilitas

vafis

fore

(^ex Htzmajlatiquc p.

quia

eadem

mtijo-

2i/ ) venis
minor; unde

debetur tumor.

cui

integri

caufis

refpondent

proportione

Me-

Wolf.

&

En

a principio diftinguitur
alterum criterium, quo caufa cognofcitur
jam aliads liquet ; ciim enim exceffus prellionis lateralis fupra
contratliiitatem vafis fit caufa tumoris , qua proportione crefcit ille exceffus ( 162-169 ) vel decrefcit , ea crefcit, vel decrefcit tumor.
effluens
172. Sic vafe tranfveriim feflo, quoniam fanguis antecedens

171.

ut exemplis

&

non

refiftit

fubfequenti

velocitatum difFerentia

tum

pari prorfus velocitate fluit

tum juxta axim vaiis ( 1 66 ) ,

loo, illico vafis tumor evanefcit.
Ligata vena ,
major fit tumor quam

Z4y

173.

tamen

in

cum

174.

Ab

in

flatu

ligata

ejufdem diametri

lateralis

fupra contra<5liiitatem major futurus efl*

sequalibus

caufis,

iifdem

pofitis

circumflantiis

idem femper

producitur effedus, Hamhergcr. Phyf. /2*^. 18..

In Scholis defe6lu definitionum accuratarum vulgo flatuitur unius
res pofife dari caufas

quia caufse nomine

compofito

caufse in effeflu integro

caufse

aut

demum quoddam

dam modo cum non

per

eji

ar-

ven^ minor fit quam arterise,

eadem fit ( 168 ), excefTus pref-

fano contraftilitas

utroque cafu preilio

lateralis

fionis

efl

n.

quia

teria,

ut

nulla

nec proinde preflio

patet ex Hdimajianque

feu nulla velocitas refpedliva

lateralis

pag.

&

adeoque

caufa proxima

rei

plu-

fed partem

vel tantum occafionem aut

principium

caufa confundunt
efficiens ,

non caufam integram

fubjedum

verbo caufam quofecus unius effeclus eadem fcm^

intelligunt,

Id. ihid.

^75* Q^"^ P''^ caufa tumoris haerentiam fanguinis In vafe reponunt , illi
pro caufa principium (168) tantum aflignant, quo femel errore imbuti
facile exiflimabunt eumdem effe<5tum induci poffe tum ab illa hcerentia
tiim a preffione laterali , \\xm a contraftilitatis decremento , tum ab aliis diverfis , ut putant, caufis j nec mirum omnes ideas confundi, cum nomina
confunduntur ( 95 ).
176. Ut fuam regulam tueantur illi Philofophi regerunt lutum a fole indurari , a quo cera hquefit , adeoque unius caufse effeftus diverfos efTe pronunciant. Veriim fol efl quldem principium , non vero caufa lutum indurans; nam nifi accederet humi-di exhalatio
terrearum molecularum major feu latlor contaftus , lutum non obdurefceret , dato eodem fole ; cerae
vero moleculae non exhalant humidum, fed fluido lucls circumvolutse , velut
atmofphxra tenuiffima , fe non nlfi per exilia , raraque puntfla contingunt ,
unde fluxilis evadit cera
confufis vocabulis , o-mnia confundi necefTum efl.
Nulla
efl
177.
fcientia in qua fsepius errent artifices quam In Arte Medica, in qua tamen error fit damnofior,
excipias; atque
fi Theologiam

&

.,

F 2

fons

44

O M

R O L E G

A.

quod non caufam pro caufa habeant; pofi hoc^

ergo propter hoc ^ nullum pejus & tamen frequentius ratiocinium.
178. Ut unum alterius caufa dicatur , non fufficit ut uno pofito fequaeo ablato tollatur ; fed requiritur ut etiam ex uno intellitur alterum ,
fons errorum prseclpuus eft

&

gi poflit

akerius aftualis exiftentia

tione refpondeat effedlus quantitas

tio,

quae fine

vi

mutante

atque ut

&

non

perfici

illius

caufse intenfitati

quoniam omnis

effe6l:us

(150), neceffum

poteft

propor-

eft

eft ut

mutaquod

pro caufa habetur vim habeat fufficientem ad effeftum ipfi adfcriptum; fecus ex uno non intelligeretur alterum , quod exemplis patebit.
179. In navigio fi quis videat tenfis velis navigium progredi, his laxanequaquam ramen velorum tenfionem pro caufa motus navis
tis quiefcere ,
tenfio per fe navi motum non poflit impertire
arborum multarum vegetatio , his avolatis cefTat ;
aft
quoniam ex hirundinibus non datur intelligendum quod fuccum intra
Mirum eft omnes
fiftulas arboreas trudit , illse vegetationis non funt caufa.
fere morborum , quae circumferuntur , caufas , non minus illis effe ridicuSanguinis haerentia in vafis per fe motum fubfequentis quidem retarlas.
ut in febre accidit ; interea illa
dat , ergo multum abeft quin acceleret ,

poterit referre

ciim

illa

datis hirundinibus datur

hserentia pro caufa febris venditatur

preftio cerebro illata

pro

caufa

caufa confunduntur. Sic Aftrologi

litu

refpeftivo reponunt

quatenus

&

ut

convulfionis

quafi in

pro

caufa tumoris

quia

eventuum caufam
illo

fttu

in

item 5c

principia

fcilicet

cum

iiderum afpe<Su feu

qusdam nova

vis refideret.

Hamberger.
etenim unum
phyf. prdifat. j3 , nec proinde quatenus eft alterius effedus
ex altero intelligere eft non fimplicis perceptionis, adeoque fenfus operanam illatione feu ratiocinio opus eft , ut unum ex
tio , fed intelle^lus ;
verum caufa eft illud ex quo alterius aftualitas intellialio concludamus ;
ergo nihil quatenus eft caufa fenfibus percipitur.
gitur feu infertur ;
Experientia vero eft cognitio horum qus ex fola attentione ad perceptiones
noftras patent ( Wolf Log, ^'G^) ;
ergo nullam caufam, nullumque effeftum, qua tales , ulla vel obfervatio , vel experientia demonftrat , contra quam pronunciant Scholaftici.
181. Prognofis eft cognitio caufse,
unius certitudo ab alterius certi180. Nihil

eft

caufa,

fenfibus

cognofci poteft,
:

&

tudine pendet.

Ideo quidpiam eventurum effe tuto prsefagimus , quia illud cognofcimus

ex quo intelligitur alterius praefentia , feu quia alterius aftualitas cum
,

dari

eo neceffario connedlitur ; fed pofita caufa BecefTario ponitur efFeftus

adeoque quanto certius noviraus illam pofitum iri caufam , tanto certiiis
effeftum praefagimus ; veriim dato principio datur tantum poflibilitas eventus , adeoque non repugnat ,
eo pofito principio , eventum non fubfecuturum , adeoque eventum quidem conjeftare pofTumus , certo prsefagire

non pofTumus. Quanto

utilitas

cognitionis caufae

excefTu vis venti

&

intervallo diftat certitudo a conjeftura

&

fluxus

cognitionis

principii.

aquarum fupra

tanto etiara

Ciim navis progrediatup

refiftentias inertiae navis,

& vifcofita-

PROLEGOMENA.
aqu^

fitatls

eamque

velocitatem,
poffibile

182.

accurate

&

prsefagire

quin effeftus fequatur

eft

ptomatum

exceilum

illum

fi

congeriei

noverim

determinare, licebit

tuto praefagitur

dimetiar navis

quia data caufa im-

cognita caufa morbi vel datse fym-

ita

45

certo

illa

congeries.

morborum ex fymptomatum cognitione dependet; veenumeratio fymptomatum nec plurium nec pauciorum

Diagnofis

rum definitio eft

quam quas ad genus cognofcendum & ab aliis dignofcendum fufficiunt
( 74 ) , ergo diagnofis morborum ex bona definitione dependct.
ut illorum
183. Si fymptomata ita cognofcantur connexa cum altero ,
ex hoc altero intelligatur
alterum eorum

a6^ualitas

feftus

feu illud

ptomatum

cognitio

diagnofim

&

caufam

effe

eorumque cum

inde cognofcimus

caufis

ea

alterius ef-

effe

ac proinde accurata

fym-

connexionis notitia totam Implet

prognofira.

184. Slgnum

ens, quo alterius prxfentla

eft

vel adventus

vel prx-

conneftuntur cum
caufis, ut his pofitis caufse ponantur, vel fequantur; ergo fymptomata funt
figna caufarum prsefentium vel antecedentium
morbi vero funt fymptomatum connexorum concurfus; ergo ciim ex fymptomatis eorum concurcolligitur

terltio

(^Ontolog.

C)5i )

fed

fymplomata

ita

&

fus

connexio intelligantur

fymptomata

funt

morborum

figna

eaque

certa.

185. Princlplis
babilia

vel plures

morbus.
186.
^eque

pofitls

morborum

SI

"^

seque

cafus

jaclaatur

morbus

eaque

plus

eft poffibilis

poffibiles

duse

vel

in

miniis

ergo prlnclpla funt figna produbia , prout pauciores funt

quibus datis his principiis detur

iimul tefferae

quoniam

funt

36 modl

talis

diverfi

punfta fua exhibeant , fa6io jaftu pro,

babilitas datum pundum appariturum effe eft ad certitudinem ut i ad 35.
SI datum punftum ut 7 fex modis seque facilibus exhiberi poffit, probabi-

litas

,poffibIles

eft

quibus tefferse

ills

fexta pars certitudinls.

187. Vcrijimilitudo

quam

eft

probabilitas quae fe

habet ad certltudinem

in

ma-

quoniam plufquam oftodecim funt cafus iii

quibus jaftls duabus tefferis poffunt exhiberi numerus 7, vel 6,
vel 2,
vei 4, funt enim illi cafus ao poflibiles, jaftls illis tefferis verofimile eft
fore ut alteruter ex hls numerls punftorum contingat.
i88. Incertitudo eft probabilitas minor dimidia certitudine ; fic quonlam
ex 36 cafibus poffibilibus , numerus 7 poteft tantum fex modls contingere
non veroiimile eft , fed Incertum utrum numerus feptem prlrao ja6lu conjori

ratione

ad

1.

Sic

tlngat.

1S9. Duhium eft probabilitas quae dimidiam certltudinem adaequat ; fic

oftodecim fmt cafus ex 36 poffibilibus, ^qui eventui faveant, ille eventus dublus eft;
fic fi in morbo eventus quidam ex concurfu fortuito totidem principiorum poffit accidere , ac eventus contrarius, uter-accldat du

fi

bium

eft.

1(^0.

Pof'

'

P R

46

OLEGOMENA.
&

primus.&C minimus gradus probabilitatis

cum ignovide s^Grayefandc Log.
191. Quo certius. cognofcitur morbi caufa, eo prognofis ejus cesrtior,
quo plura
feu eo veriiimilitudo eventus magis ad certitudinem accedit ;
morbi principia cognofcuntur , eo probabilitas ad verifimilitudinem magis
accedit , feu eo prognofis eik verifimilior.
192. Fericulum eft ftatus in quo funt cafus poflibiles quibus malus evenfic periculum mortis eft in morbo ,
quo c;teris paribus tot
tias contingat ;
funt qui fato cedunt y quot convalefcunt ;
hoc vocatur pericuLum Jimplex,
Si cafus seque pofiibiles convalefcentiae fint plures quam mortis , periculum
minus : Si vero pauciores , majus dicitur ;
in hoc cafu morbus lethalis
pronunciatur j quia segrum moriturum eft verofimile , in altcro vero in190. PoJJibllitas
rantia confunditur ;

efl:

&

certum,

Quo fundamentum

193.
bilitas

&: e contra

minus eft , eo minor eft probaex principii notitia deducitur eo mihoc principium in dato morbo concur-

probabilitatis

probabilitas qu3e

nor eft, quo minus verofimile

furum qKq.

eft

Si quantitas effeftus viribus caufse

194.

gnitio philofophica

a mathematica

co-

proportionata demonftretur,

omnimodam

haurit certitudinem

Wolf,

Sic fi demonftretur aneuryfmatis incrementum proportione

difo. prdif. 27 ).
refpondere, in dato cafu , vi trufivse cordis, feu ahitudini ad quam fanguis intra tubum verticalenl aortse infertum poteft afcendere , modo non

variet

ejus

contraftilitas

arterise

eadcm data

aut

vi cordis

trufiva,

e]us

aneuryfmatis incrementum refpondere duftilitati arterix , ea cognitio mathematica omnimodam certitudinem impertit philofophicse , atque utilitatem.

195. Inde enim fequetur experimenta eetiologiae refponfura efle; fic experimento fequenti setiologia poteft comprobari.
Sumatur vefica fuilla ,
humana ejufdem capacitatis , deinde appenfis iifdem ponderibus inveniatur
utra ex illis dato tempore dudihor fit , feu magis extendi fe patiatur : quo
fa6lo fi utrique aptetur tubus verticalis ad orificium ,
aqua ad eamdem
altitudinem affundatur, docet experientia tumorem fingularum fore in ra-

&

&

tione

duftilitatum

afU3e in

tubis

mentis altitudo
effe

quia

fucceffu

196.

feu inverfa contra6lilitatum

altitudo

fed

qux

tumoris quantitas

advertendum

vefica diutius

&

cseteris

fi

deinceps diverfa

paribus

erit ut

fit

aquae pre-

temporis adhibiti rationem habendam

,
ea paulo duftilior evadit , atque

eft

diftenditur

temporis magis intumefcit,

Effecius Jimplex

tumore generico

is

eft in

compojitus

quo unica mutatio confideratur ,

quo plures, ut in tumore rubro,

ut

in

dolori-

,
duro , &c,
Caufa phsenomehi fimplicis debet feorfim confiderari antequam ad
caufam phaenomenorum concurrentium fimul deveniamus , fine qud cautela
plures errores in Medicina admittuntur
ideo tumor pulfat , quia per inter-

fico ,

pulfatili

197.

;.

valla

d^

fenfibilia preffio lateralis fuperat

ideo

rubet

contraftilitatem vafis aut partis tumi-

quia radios rubros refledit pars ,

maximam vero

c3etero-

rum

PROLEGOMENA.

47

&

ideo rubri radii plures

demonftrante Newtono ;
refle^tuntur , .quia fanguis ejufdem coloris majorem hujus fuperficiei partem
tingit, tiim quia lymphatica vafa plura fubivit , tum quia fanguifera diftenfa
ideo
latiora funt , nec obftat membranarum pelluciditas
fublimiora fimul
intertext^
diflravaforum
diduftorum
fibise
nerveae
parietibus
quia
dolet ,
ideo tumor durus eft , quia vis fanguinis retropellentis refiftit ne
huntur
preflione digiti tumor in minus volumen redigatur , adeoque fuam figuram
mutet , quod , ut deprimi poflit , neceflfarium eft.
1^8. Jam vero cum tumor his fymptomatibus prssditus dicatur tumor inflammatorius , ciim fimul calore intenfo ftipatur , atque cum omnia fymptomata intelligantur ex exceflfu preflionis lateralis alternx , abfolute ad-

rum partem

abforbet

&

vaforum

fupra

audae,

contradiiitatem

illum

excefliim

tumoris in-

efl^e

flammatorii caufam confequitur.

199. Cum autem non idem ex uno intelligat unus ac alfer , prout ille
accuratam vel nuilam obtinet Philofophise notitiam , quod eft dati morbi
caufa refpeftu unius , non ea eft refpe6i:u alterius , nec dati morbi caufa
abfolute datur nifi quae talis demonftratur ; quo pa61o demonftretur caufa
allata tumoris infiammatorii , vide fufius in H(zmafiatiqu& d& Cinjiammation,
nifi quatenus a viribus
100. Corpus omne perfeverat in ftatu fuo,
imprelfis cogitur ftatum fuum mutare ex lege prima univerfi ( Ncwton.
Leg. i ) , cujus legis nulla alia eft ratio pr?eter Dei voluntatem , adeoque
illa perfeverantia inter effeftus naturales non eft reponenda.
fit fecun201. Mutatio motus eft proportionalis vi motrici imprefl^ce,
dum hneam re6lam qua vls ilia imprimitur ( N&wton. leg. 2. ihid. ), Vulnus eft partium folldarum animalis prius continuarum feparatia mechanice
fada j fit autem mechanice cum vires ipfum' vulnus infligentes agunt ra-

&

tione molis

figurae,

velocitatis

&

fitus

qux

in ienfus incurrere polTunt.

202. Partes continuee ideo cohserent, quia per plurimas fuperficies fe

tangunt ;
vis illa cohaefionis menfuratur ex pondere , quod ,ad illas dilTociandas requiritur ;
evanefclt,
vis autem coh'^fioms a minima remotione
quia decrefcit in diftantiarum ratione duplicata.
membraVis qua fibr^e
nx nituntur in fui decurtationem , feu contra5lilita$ elaftica , eft in aequilibrio cum vi cohaefionis ufque dum contaftus illi minuuntur ;
fa^^a folu-

&

&

tione continui

contra<^iIitas

illico

labia

vulneris

feparat

&

in

circularem

multo
major fit gladii craflitie. Sanguis vehementer diftendens venam , vel arteriam nititur ad fibrarum ejus feparationem ,
aliquando fit ut fic vafa ut
aneuryfmata crepent feu vulnerentur,
203. Caufa vulneris eft vis fibras continuas ab invicem dimovens , major
earum tenacitate , feu cohsefione (158), adeoque cum vis illa dimovens
nunc intra, nunc extra corpus fit, ut vidimus ,
ea refuitet ex vi appli-

flexuram

diducit

Ita

ut

infixo

Intra

cutim

gladio

hiatus vulneris

&

&

cata

&

impetu cruoris , &:c ,

ex vi infita partium , feu contra6liiitatis ;
contradilitas , fub eaquo major eft vis inftrumenti fimul
dem tenacitate, eo majus vulnus; 8c fub eadem inftrumenti
contraftiil-^
,

ut vi gladii

&

&

tatis

PROLEGOMENA.

48

qu6 minor

eft partis cohsefio nativa ,

eo vulnus majus
hinc feetiam vulmis fieri pofle fponte fine adaufto nifu fanguinis ik fine
i(5lu externo, modo contra6liiitas augeatur in majori ratione quam cohsefio,
ut cum frigore rhagades fiunt: &: fi contractilitas fimul cum iftus energia
tatis vi

quitur

atque minima cohsefione concurrat , vulnus eft in eorum -fingulorum ratione compofita : fequitur etiam impoflibile eflTe vulnus , quandiu cohaefio
partium fortior erit viribus tiim imprelTis, tum infitis ad parte$ feparandas,

unde

tum

leviter difl:ra<S2e partes

iri

vafculorum omnia

tione

non yulnerantur

atque fequitur vulnus fana-

quoties vel fponte vel arte accedunt ita

ciatur contaftus

interftitiola

vulneris

iabia

accurate replentur

nativa redeat coh9efio atque tenacitas

ficque

&

accre-

ut amififus

refar-

falfum eft

non poni, nec abJata toUi, nifi pro cauadeoque principium proponatur.
204. Non minor debet efiTe cautela in Medico ut caufam morbi a non
caufa difiiinguat , quam in Judice ne criminis teftem pro au(5lore habeat
cum de vita humana in utroque cafu agatur ; nec potefi: hsec difiindio initaque pofita caufa vulneris vulnus
fa

vuhieris infi:rumentum

quae fine
accurata caufss & principii acquiratur notitia
& conftanti definitione comparari non potefi, Veram caufse ideam non
fliitui,

qui

illi

tolli ,

rum

nifi

difi:indta

habent

exemplo vulneris utuntur, ut probent fublata caufa effe6lum non

quia nunc infi:rumentum cum caufa , nunc vulnus cum hiatu labio-

vulneris perfeverante confundunt

hiatus

vero perfeverat ex lege

&

ma

pri-

Ncwtoni ,
producitur ob virium excefifum ex lege fecunda^ nec innon agat
ftrumentum ad vulnus fufficit , cum illud ex fe fit iners

&

feparans

fit fupeipfi impreffas ,

nec vulnus
partium tenacitate.
205. Concurfus ^ Gtxcis Syndrome , fymptomatum invicem connexorum
morbus eft ; fic definitur morbus a Veteribus , tefl:e Clerico ( Hijiolre de la
Midecine , pag. j^i); concurfus vero efl: fymptomatum conftanter fibi
coexiftentium vel fuccedentium feries ; ea vero definitio eft cseteris anteponenda quae raotas ad definitum cognofcendum
ab aliis diftinguendum

nifi

per vires

nifi vis

infligat ,

rior

&

fuppeditat

verum quoniam fymptomata eoirumque concurfus

in fenfus in-

partium vero internarum difpofitio fenfus latet , melior eft defini,

a fymptomatis quam a partium interna difpofitione ; prxterea ea de-

currunt
tio

eft antiquiflima ,
nifi Hippocraticam excipiamus , quse
erat quxcumque molejlia in corpore conftanS
notabilis ;
atque ufui loquendi Pra6licorum conformis : omnes enim morbi figillatim , ut apoplexia , pleuritis
fyncope^, dyfenteria , &c, vulgb per fymptomata fua definiuntur, atque
finitio

&

adeo morbus in genere per fymptomata debet definiri.

zo6. Nullus eft tam fimplex morbus , cujus fymptomata plura non fint
licet
enim in definitione unum aut alterum tantum fymptoma recenfere
fufiiciat , non minus verum eft ea. fimul efiTe plurima
quod cataratflx vel
,
amaurofeos exemplo patebit ; coecus enim non folum vifu orbatur , ut ex
ejus relatu cognofcitur

glaucoma

catarafta

fed etiam

vel

labes

eft

in

vel pupilla laborat mydriafi

&

oculis

confpicua

immobilitate ,

ut

ut in
gutta

P R

G O M E N

L E

A.

4^

fimulque coeci procedendo manus ad anteceiTLim porrigunt

in media iuce Coelum verfiis
ne in obvia corpora capite impingant,
oculos dirigunt , ita ut aflueti ex inceffu , geftu , iitu , aliifque notis plurimis coecos dignofcant, Colica fimplex videtur morbus cujus dolor efl: Tymferena

g.i;tta

&

ptoma conftans

&

verilim &c agrypnia

&

&

faciei

didorfio

&

&: corporis con-

&

borbo,
rygmi , &c , vd alia fymptomata dolorem concomitantur.
207. Quoniam nihil efl: fine ratione fufEcienti , datur ratio cur certa
fvmptomata (imul concurrant feu coexiftant , aut fibi mutuo fuccedant,
adeoque conne<^antur ; illa vero ratlo eft ipfamet connexio organorum quse
tradlio

decubitus

&C dyfpncea

conftipatio

dyfuria

morbis afficiuntur, materiei morbificae quje piures partes fimul infedat, facultatum feu earum potentiarum quae ad materiam illam corrigendam aut eliminandam fibi mutuo auxilium praebent datur itaque connexio eadem quie eft

in

&

inter principia

ex quo

funt

mutationes

dum

adeoque

eft

fenfibiles

in

funftionibus

vel in

eft illud

yerum

qualitatibus

facultatibus tum
corporis ,
tum animae
tum corporeis , tum animatis
de quibus agenutpote morborum omnium principiis , antequam ulterius pro!.

mutationes omnes

.(152),

Caufa morbi itaque

fymptomatum connexorum concurfus

adualis

intelligitur

fymptomata

&

eventus, caufam &: efFeftum.

debentur

viribus

cedamus.

De
Vis

10%.

dicltur

quod

Virihus anlmatis,

in

72^2),

ubi datur vis

datur facultas

facultate

afl:

ibi

continet ratlonem fufficientem a^lualitatis

fe

adeoqwe

a^lionis (^Ontolog,

ubi datur facultas

eft

caufa,

cujus efFe6tus acilo dicitur;

quia nulla alio fine agendi potentia feu

non femper datur adlio , quia a potentia

ad aftum non valet confequentia

( i 52 ). Facultates hominis alise funt ipfi

vero vegetabilibus communes (154); a8:iones quse nunquam in plantis obfervantur ,
in hominibus fiunt , funt animalibus proprise. In nulla planta obfervatur cognitio , appetitus, nec proinde fenfus nec voluntas , ut cuique notum efl: , verum
nullus motus mufcularis ,
ci!im mufculis careant plantse , feu fafciculls fibrarum qu3e decurtat^ partes appenfas transferant; motus enim mimofse mufculares eflfe nullus demonfl:rat ;
nullum proinde cordis motum his adfcribere licet, cum
cor fit mufculus ,
ipfis nullus fit mufculus,
nullum proinde cor, nulla
vaforum pulfatio , nulla , tefl:e Hales ^ circulatio , nuUa qualis in quadrupedibus refpiratio ; verum hse omnes fun^iones homini competunt,

^ animalibus

aliis

propriae,

ali^e

&

&

&

&

eas

vegetabilium

funftionibus opponere

licet.

209. Perperam a Neotericis facultates a foro Medlco ablegantur , quafi

^
vero materla fubtllis earum vices fola fuppleret , vel ablegantur ex eo quod

earum
citatis

effentia nobls

quarum

fit

ignota

nos

verum ea

ratione

ablegandum
ms eft ne pro rebus mera nomina tradantur ;
Smvagcs NQfolo^ia Muhodica, Tom, L
.
,

eflentia

latet

nomen

eflfet

gravitatis

vel ex eo

elafl:i-

quod me-

veriim vocabula etiam

fi(5ia

ul

PROLEGOMENA.

50
ut

X,

quantltates ignotas in fuls computis

ira

feliciter

pientiflimi Mathematici, ut horum minifterio veritates

accefTas inveniant ; fic Mechanici potentias animatas ,
non curant , ut operarios , bruta , in praxi adhibent ,

aliis

&

fent
.

&

quarum

vires

adhibent ia-

Philofophis In-

quarum

elTentlam,

in theoria recen-

&C effeftus experientia fola cognofcunt.

210. Nos pari jure facuhates homini proprias fola experientla cognitas
principia muharum fun6lionum
indagablmus , tanquam caufas efFeftuum
quin judicium noftrum de
eafque inftar Mechanicorum conftderabimus ,
modo , quo anima agat in corpus , Cartefianx , Leibnitlanae &. AriftotehSufHcIt ut nobis quotidiana conftet experlenc?e opinionibus interponamus.
appetltum , motum
tia ab anima tanquam prlncipio pendere intelleftum,
refpirationem , cum iUi motus prsefente anlmufcularem , motum cordls
diverfimode ea mutama dentur , abfente feu non agente evanefcant,
ta vel afFe61a mutentur ; quse certe ratio Mathematlcorum Princlpem Alphonfum Borcllum impulit ad credendum animam efle prlncipium vitse, (^e
motu animal. pag, i ) , quod fides
SS. Patrum unanimis confenfus confirmat , ( Pouget Catech, Monjp, P, I S. i ch. 2. ) ; nec diffentiunt quotquot fuere , fi Cartefianos paucos excipiatis , Philofophi, quotquot a Galeno ad nos extitere Medlci , maxime vero Riverius , Dulaurentius , Ba-glivius , Lancifus ,
inter Neotericos Mathematicos Cheyneus , Porter-

&

&

&

&

&

field

&c.

&

211. Tres funt prsecipu^ animse facuhates, cognofcit enim, appetit

movet , quod omnlbus vegetabillbus
foflillbus eft denegatum.
212. Facukas cognofcendi dupllcis eft ordinis; infeilor brutis communisj^.
fvrperior feu intelleftus homini proprius.
213. Inferior continet fenfum, imaginationem , memorlam , reminifcenriarfi.
214. Superior illationem , attentionem , reflexionem , abftrafitlonem , ingenium
ratienem , de quibus in aorbis vefanis agemus.
2T5. Facukas appetendi duplex eft , fuperior homini propria,
inferior
brutls hominique communis.
216. Superior eft incUnatio anintse ad objeftum pro ratione boni in eo
diftinfte percepti , feu intellefti,
Voluntas dicitur ; vel reclinatio anlmee
ab ob]efto pro ratione mah in eo diftinde percepti, id eft intelledi,
Noluntas Wolfio dicitur.
217. Inferior eft inclinatio anlmae ad objeftum pro ratlone boni in eo
confufe , id eft per fenfationem folam percepti ,
ea Cupido , vel appetitus fenfitivus vocatur.
Vel reclinatio animae ab objefto pro ratlone maK in
eo confiife percepti ,
Averfatio nuncupatur ( Pfycholag. Empyr. 681 ).
Rurfus
218.
cupido
averfatio funt vel debiles , vel vehementes ; ultimse vocantur animi pathemata ;
quse in cupidine confiftunt , jmunda^

&

&

&

&

&

&

&
&

quse in averfatione ingrata funt.

219. Facultas

movendi vel

cum

noluntate aut

quse

cum

cum

locomotlva

voluntate

duplex eft;

determinatur ad

alia

Libertas qusc

agendum; aHa Natura

cupidine aut averfatione mbtus exfequitur.

120.

Mo

PROLEGOMENA.
116. Motus
211. Voluntarius

a libertate
eft

pendens

quem malumus

ille

exfequi

ji

vel

eft vel voluntarius,

invltus.

quam

omittere

ipfi repugnat natura , ut ad amicum fcribere , amafiam alloqui.

212. Invitus eft motus quem quis facit, duni eum mallet

{Wolf^

nec

omittere

motus quo nefarius ferale pegma

quo natura repugnante brachium amputandum Chirurgo porri-

3o/),

Fhilof. I.

confeendit,

ut

invitus

eft

gimus.
2.13.

Motus a natura produ6tus vel

eft

fpontaneus

vel coaftus.

224. Spontamus motus eft ille quem cupido determinat voluntate noii
repugnante , ut cibos jucundos deglutire in efurie.
225. Coacius eft motus quem appetimus voluntate repugnante , ut conatus ad egerendas feces in tenefmo , fcalptus exc.orians in pruritu ; illos
motus mallemus non appetere.
funt aciivi
226. Motus tum liberi tum naturales pendent a nobis,
aut a gravitate , funt
caeteri vero quos ab impetu corporum reciptmus ,
non affuttos.
pajjivi.
Rurfus aftivi dividuntur in affuetos

&

&

227. Inaffueti fiunt

agitare difcit

cum

difficultate

&

attentione

dum

ut

quis choreas>

vel fcribendi arte informatur.

228. Affuiti fiunt fine reflexione 6c cum aliquali levamine, five vjgilemus , five etiam dormiamus. Sic mulier incogitanter verba deblaterat
cbriofus propofiti omnis immemor vinum deglutit , fcabiofus dormiendo fe
fcalplt.

229. Motus iterum ratlone mOtlvI funt indiffermtes ^

feu

arbltrarii

vel

neceffarii neceflitate morali.

230. Indifferentes funt illi quos utrum omittamus vel exfe-quamur nen
intereft , ut ambulare a dextris , finlftris , vel qulefcere.
231. Necejfarii vero quos animi pathema determlnat , vel confuetudo di'
^at, verbi gratia, tlmidi ex bombardae explofione contremlfcunt neceftario ; Iracundi ex injuria accepta fremunt , nec cohibere fe pofliint ;
naufeofi ingrata medicamina exfpuunt 5
ob aftuetudinem garruli a loquacilatc

multum

vix poffunt abftinere

232. Motus Iterum

Confpicui

ut

pueruli irrequleti vix in loco fe continere valent.

funt confpicui feu externi

alii

manuum

crurum

vlx fiunt nobis

alii

latentes interni.

infciis

& invitls

quan=

diu viget mentis Ubertas.

Interni

&

non

confpicui faeplus nobls

llvse, pupillse conftrlftio

ut

ad lucem

Infcils ,

motus cordis, ftomachl, &c, perficiuntur.

Ex his fequitur motus fimul diidum

233.
rios

6>c

InternoS effe vel coaftos,

dependentes

ut refpiratlo

oculi dlreftio

deglutltlo

ad objefta; Imo
fiimme

affuetos,

vel a^voluntate,

reflexlone,

fa-

invitis,

neceffa-=

vlglha in

&

,
nobis infciis atque invitls perfici.
234. Libertas eft facultas agendi confequenter ad voluntatem
tatem , feu quse determlnatur ab idels boni vel mali diftinills ,

telleftum perceptis

agit

anima

cum

ideas retlnet, abjlclt,

&
&

revocat

nolun
per In,

comparat.

ideoque

organis imprimit;

A.

alia

efl

moven-

libertas

alia cogitandi.

di,

Natura

2.3 5.

non
11

cum motum

&c

G O

P R'0 L E

52
parat

agendi confequenter ad cupidinem

eft facultas

rationales fed fenfitivas

confufis

impetus

quales per organa fenfuum obtinentur

,

ab

feu quae determinantur

aliis

& averfationeni

ideis

boni vel

inftinftus,

ma-

coecus

vocatur.

236. NaturtC nomen fumimus in fignificatu apud Medicos receptiflimo

(98), atque abjicimus alios fignificatus , quales funt ejjendce , ut cum
agunt de natura auri; fcmiddtads Ethnicorum, ut cum aiunt naturam huic

mundo
puris

pr^efie
univerji

dicunt quidpiam

&

qualitads
ut

cum

indolis

dicitur in

^ natura infitum

cum

ut

tra<5tant

de

n^atura fanguinis,

rerum natura; ortus Si nadvitatis

effe

fanitatis

ut ciim

ut ciim pronuntiant quid-

vide Boyleum de naturd ipfd.

237. Natura eft facultas agendi confequenter ad cupidinem aut averfationem ; veriim nuUa alia poteft efte ratio cur illa facultas cupidinem aut
averfationem confequatur , nifi quia cupido feu animse inclinatio ad bonum
nifi
fimul prseconfufe perceptum incaftum a Deo nobis iniita foret ,
flo efTet facultas objedum bonum afTecutura , vel malum ex fe repulatque vana foret ilia facultas bonum abripiendi , malum fugandi
fura ;
averfaatque diftinfti , feu cupido
nifi effet aliqualis hujus cognitio,
cum itaque illa facultatis cum. cupidine connexio fummse Dei fapientio;
providentix quadret apprime ^ iilius rationem nos attigifTe verofimiU
tiae

piam

aut juxta naturam

efle naturale,

&

&

limum

eft.

238.

Cum

reclinatio

lo

nobis infita

mala fuganda funt

quin
ieat

libertas

nullus

Sc

ftrse vitse

licet

ad bonura propenfio , &: a ma,

motus ad bona fedanda

inelu6labilis

fit

&

quatenus tale nobis apparet

ineluiflabiles

tollatur;

fic

etiamfi

tamen mentis compos

tutelam

felicitatis

faltem necefHtate morali ^

quis libertate fe laqueo fufpendendi pol-

feu neceffarii

id prxftat

utiles

funt,

adeoque motus qui ad no-

coafti

6c necefTarii

videntur

mechanica , fed tantiim moralis neceffitas. Unde

Galeno facultas producens motus in corpore humana

nulla eos determinet

laatura

definitur

&

naturae vim quamdam intellige,, Per nomen

corppribus, quse ab ea reguntur , inhabitantem
cujus effentia quaenam fit quserere ,
de noftra anima , aut ejus prin-cipatu, minime necefTe eft
.
.
inerudita natura, quse opus funt efHut
nidare, tufftre , fingultire , fcalpere , pandiculari ;
.
cit ,
.
,

neceffarios;
.re

alibi

convenit in his

fic

ait:

ipfis

&

nec quo
artus pro lubitu movemus , fed neque quis mufculus ille fit ,
palo agere poflit moventi animali cognitum eft; ciim nonnuIlOs mufculos, ut popliteum , quidam Anaton^ici peritiflimi ante nos ignoraverint
nihilominus tamen omnes homjnes .ipfius genu articulum fimul atque voluerint^infleftunt. " Galen. in VII. Epidem.
239.
3j

Nonnulli quidem

trantur,

aliqui in fpiritu,

tuenties.

Aft

utr^im

unam
aliqui in

effe

animje flaturceque fubftantiam arbi-

corporis proprietate eas confiftere

corporea an incorporea

vis

fta-^

noftro conditore ce-

3J,,

re--

P
^
j5

R O L E G O

A.

53

rebro indifa fuerit , 8>r morientibus animalibus recedat, nullam hac de

Hinc par
re firmam rationem habeo " Sic fentit Galtn ihid. pag. ^o^.
:

potentiam motricem, quac fanitatis

fuit femper a Medicis
fadefiniebatur vis corporibus infita per quam ea reguntur ,
infignita ,
Ga"
regit.
citra
hunc
five
five
animalia
,
voluntatis
nutu
,
cultas
qux
,
,5

dudum apud Medicos cognitam

tet

fuifTe

regimen obtinere videbatur, quicque hoc nomine naturse

&

&

Hinc eam Hippocrates fanitatis tutricem

" Omnes autem omnino Medici,
55
Afclcpiade &c Cartefianis exceptis , idem fere ad hanc ufque dicm cenfuetanquam fundamento, optimam,
atque huic effato Hippocratico ,
runt ;
medicinsE praxim fuperadftruendam elfe contendunt Sydenhamus , Stahlius ,
vide Sydenham. in prcefat.
paucis mutatis Bocrhaavc ac Ho^mannus :
Bocrhaavc in Orationc , dc honorc Medici , Jcrvitutc ;
Hoffmann. diff.
dc natura fanitatis tutricc , & morhorum mcdic&trice.
240. Etiamfi parum ad medicinam fpe61et utrum in anima, utrum in
eorpore refideant faculiates motrices , veritatis tamen gratia, lubet eorum
refellere fententiam , qui naturam corpoream tantum admittunt ,
&; animae
facultatibus non annumerant.
Hanc autem opinionem dudum propofwerat
Afclcpiadcs viginti fcilicet abhinc fseculis , . qui , tefte Galcno., in eo om"
nibus refragatur , non raodo Medicis , verum etiam reliquis hominibus
quod naturam in morbis quidquam moliri negat ; " ille nec naturae, nec
55
animae propriam ullam fubftantiam facultatemve arbitratur , fed has atomorum quodam congreflu fieri ; juxta hunc nulla perceptio animse infita efl:
fed ex fenfu
per fenfum , omnia quse in nobis fieri videntur , fa6la funt,
imo nullam efife in anima qua; ratiocinatur facultatem afierit. Prudentia,

&

de

1.

lib.

ien.

fymptom.

caiijis.

morborum medicatricem

appellat.

&

&

&

juxta Afclepiadeos, merse nugse funt

continentia aliseque virtutes,

ulla noftri cura eft

naturam

omnia

prseterea

verum etiam nocere

fieri ne-cefiitate

contendit

tefte

&

non folum

nec Diis
prodefiTe

Aureliano dc phreni"

Ccelio

&

Galcno dc naturalih. facultatib. lih. i.

^
241. Hanc fe^lam a veteribus irrifam, tefie Galcn-o
Theologi^se 6t Pfychologiae principiis omnino adverfam , theori^ Hippocraticae oppofitam , dudum exoletam , quidam in medium protulere Neoterici , aniroae quidem fuam
tidc

.,

concedentes , verum eam omnibus fuis facultatibus , una

quafi vero facultas motrix fit minus elTentialis animae,
;
quam cognitio, quae tamen pacate dormientibus deeffe videtur, tefl:e Lockio ;
ut fcilicet Democritus divinum Numen Athenis pelleret , iilud ridiculum fecit
mundi regimine fpoliavit , seterna per otia Isctum vivere permifit ; ita
Afchpiades ejus Sedator impius, ut animam profligaret , eam a cseteris corporibus
non differre , nulla facultate motrice gaudere ; naturam , quse ab Hippocratc
immaterialitatem

excepta

fpoliantes

&

intelligens,

faculratibus

^oluit;

ma

fapiens &: provida

noflrse machinse re<ftrix habebatur, ax animss

&

ex motu explicare
expungendarn docuit ; omnia ex materie
fieri mechanica neceflitate
fine motore, adeoque fato om-

&

omnia

gubernari contqndit.

Hc

eft in

fumma

Afclepiadea fe^la , quse a Carte-

fianH-.

54
non multum

RO LEGOMENA.

excepta impletate. Sed ad obje^llonum folutledeveniamus.

242. Ex eo quod motus naturales nobis infciis peragantur, non fequitur eos ab anima tanquam potentia motrice non fieri,
243, In homine nihil datur praeter corpus &: animam ; fi itaque raotus
fiana

abludit,

nem

=*

mufcularis

ut refpiratio

a corporeis viribus

nequaquam

fieri poflit

illam

A viribus corporis fieri non potefl refpiraab anima fieri confequens eft.
fi omnis
materia refiftat motui ,
motus femel acceptus continuo in
tio ,
machinis decrefcat propter affriftus,
per aliquot minuta aequabilis non
poflit remanere ; verum refpirationis motus etlam in dormiente aequabilis eft,
paulo major evadit , licet machina pe6loris refiftat motui ,
ratione
affndius multum de impreffa vi deperdat ;
adeoque non a viribus corpoperfeverat motus refpirationis
reis, ut elafticitate , gravitate , impulfione,
fed ab anima.
?
244. Animae ineflfe facultatem motrlcem quillbet ad fe ipfum attendens
percipit , cum ex propria noftra oblervatione ideam potentise motricls acquiramus , ex obfervatione vero corporum ideam inertise primum derive"

&
&

&

&

mus ;
gis

ita

eft

enim

corpori

efrentialls eft

&

corpus five extenfum

illa

denfum

inertia
,

feu inadivitas

eo magis

refiftat

ut

motui

quo ma& quo

machina magis eft compofita, c6 majoribus motoris viribus indigeat ut

moveatur.
245. Saltem mofus plures fieri confeqnenter ad voluntatem, eofque ab
ergo motus hominis
anlmae potentia motrice fieri nemo hodle inficiatur
in homine
qui a machina fieri nequeunt , eos ab anima fieri necefTum eft
aquls immerfo
recens mortuo , vel metu phlebotomise defunfto , faltem
in inftanti quod vitam termlnat , idem eft mechanifmus , eadem aeris , aut
fluidi ambientis preffio ,
eadem in machina elafticitas , imo forte major,
ut ex rigefcentia artuum liquet, eadem fluida adfunt, fola deficit anlmx
aftlo , adeoque motus naturales , ut refpiratlo y nequaquam debentur principio corporeo, vel machinae difpofitlonl , fed anlmae, quae juxta Scrlpturam
Sacram eft vivens
motabilis , feu principium vitae 5c motus.
246. Motus qui fiunt nobls dormlentibus , nobls infciis fjepe peraguntur,
:

&

&

ut me^Tibra transferre, loqul

imo,

ut ait

GaUnus

neque palpebrarum motus femper advertis,

55

de mctu mufcul. lib. 2.

neque ciun concionem ha-

bes

ai)

&
& ejus

* In homlne furdo
tnuto aftlones
ejus libertate fieri non dubitamus , li-

ci^t

&

ejus voluntatiji

nequaquam fimus

confcientlae

intuitive confcii

fuffi.-

cit

ut vid^amus ejus aftiones circumftan-

tiis

moralibus refpondere; (ctrcumftantias

oppono impreflioaibus phyficis

ad has aftiortes in machina humana mechaiiice edendas fufRcientibus ) unde con,
riiorales

cludere pofTum

cum Borelh adlum

refle-

xum , quo anlma

advertat fe velle , ( fe
movere) non efTe necefTarium ad hoc ut
velit (vel moveat) /. 2 de mot. animaL
propof. 80: natura
ter k voluntate

&

enim

agit

ut independenter a voluntate
tia alterius adftantis

independen-

confcienria

(iS^).

&

agentis,
confcien-

PROLEGOMENA.
,5

bes,

aut

oras,

aut diiputas

bus, neque cum Athenas

j,

rum

aftionibus

nam

adhibes

adis ex

55

mentem omnlum partlum moti-

Pyraeo

omnibus

particularibus

imprudenter

cogitabundi fepius

peregerunt

cruiter

aut etiam prseterierunt locum ad quem principio proficifcebantur utrum

igitur ambulatio , neque animae aftio efl: , neque motu voluntario fit }
quse in foranis ac iEque enim nos &: ambulatio pr^efens videtur latere ,
tonica e^rum
motus
quse
moventur
aftio
cidit
,
quidem
partium
,
autem

non
moventur.
quse

247. Nec regerant hoc difcrlmen effe quod motus voluntarios , etiatnfl
aftu dum fiunt, non attendamus ; attamen eos, cum fafti funt , ab anima
:

&

recordemur; veriim regerit Galenus multos homines etiam

voluntario aftiones quafdam egiffe , quarum paulo pofl: penitus funt obliti
ut qui per metum , aut ebrietatem , aut aliquid aliud generis ejufdem ege runt , nihil amplius eorum, quaeegerint, recordantur, ea ratione quod non
intenti aftionibus tota mente fuerint , 5c ob hanc caufam in ira , cuEis
omnino in vehementibus patheipatis
ebrietate , timore , phrenitide ,
nullius
eorum
quse
egerint
in
amplius meminerint.
pofterum

248. Perceptiones bfcurze , quales funt in fomno , nequaquam fiabites

funt ; nihil igitur mirum , fi motu voluntario refpirationem in fomnis agente,
poftquam expergefadi fucrimus , non poffimus dicere an fecundiim voluntatem refpiraverimus ;
quod illi, qui
fed fimile profefto accidit,
pedes
manus in fomnis moverit, Sc aliquid fit locutus, poftea illopependiffe

&

&

&

tum
te;

oblitus dicat

qui

&

mente errant

tus voluntarios

&

membrorum motum
feu delirant

obeunt;

loquuntur

fed ne hi quidern

vocem

fieri

abfque volunta-

&

vadunt , &: cmnes mocum ad ingenium redierint

amplius meminerunt quid egerlnt. Caltn. ibid,

2-49' 3j Quod autem totum opus refpirationis voluntate 5c fponte ab anima
fiat , declaravit fervus barbarus ; qui cum vehementi ira concitatus mor tem fibi confcifcere decreviffet , proftratus humi , refpirationeque cohibit^ ,
immobilis erat , poftea vero paululura volutatus
,j longo quidem tempore
hoc pa6lo mortuus eft. Id, ibid,
250. ,. ^.orum operum , qu*e motu voluntario fiunt, alia libera funt,
alia vero affe^libus corporis ferviunt. Priora perpetuo abfque impedi mento a nobis fiunt, ut ire ad aliquem, alloqui , quidpiam capere Sr acci pere: pofleriora vero non perpetuo, fed in terapore quodam & cum menfur^,
fic egerere 8c mingere corporis afFeftuum funt remedla ; atqui aliqui ta cuerunt quidem annum integrum &c eo amplius fponte fua , egeftionem
vero vel urinam retinere, non mod annis , fed ne menfibus quidem
fsepe
adeo enim urgent
quin imo nec diebus paucis nemo potuit
fimile efl
ut quidam in locum confuetum abire non valuerint
35 angunt ,
etenim periculum efl ue quis moriatur , nifi refplra55 refpirationis opus ,
ne igitur quifpiam ex ep
verit , atque extrem^ moleflum efl fuffocari
quod refpirationem cohibere non pofTumus , id<;irco miniine voluntariajB
" Galcn, ihid,
35 t^t refpiratlonengt exiflimet.
^5i.HinQ

&

251. Hlnc edam

dos tanquam

A.

motus human^ machin9e anlmae efle acircribenmotrici , licet a voluntate non pendeaat , feu nobis

requitur

potentiifi

peragantur.

invitis

Qui

prurita laborant

gravi

&

ad ufque cruentationem
decreverit.

Lippi

il!i

id

non

licet

duftu

fenfitlvi

fe

voluntas

fcalpere

etiam involuntari^ oculos fricant:

afFefti

motus (ux irae

cum fuum metum

diverfos

tremunt , lugent, fijfpirant ,

autem hos motus. ab animae facultate
neeaverit

feu anpetitus

cupidinis

dolorem fcalpunt

pforophthalmia

ir^ perciti involuntarie

iieri

R O L E G O

5^

indices inftituunt

eft,

meticulofi

maxime;

celare vellent

quis

vel averfatione

cupidinej,

motus ab anima

fieri judicamus quos boni vei mali perceptio determinat, quique huic perceptioni
hujus motivi inteniitati refpondent , ita
crefcente crefcant , mutata mutentur ;
ut hac perceptione celTante cefTent ,
iilud enim eft alterius efFedus , cui proportione refpondet ,
ex quo hujus effe^lus produftio potefl: intelligi ( 157. 170); verum tremor a periculo imminente feu a perceptione mah etiam moralis proximi determinatur
corpus autem ab ilio malo nequaquam afficitur ; quis enim fanae mentis
crediderit corpus magis affici mechanic^ a vifu fenteiitiae lethiferse , quam a
vifu diplomatis venialis ?
prout periculum gravius efl vel levius , fymptonfiata metus funt graviora aut leviora, cseteris paribus, atque periculo cefTante
cefTant , &:c :
venia reo trementi nuncietur , tunc liber a majori metu,
fi
minoribus maiis attendere aptus efl, adeoque mutata perceptione mutantur
motus
phsenomena
praeterea cur anima extremo periculo percita hifce
motibus hoftium & adflantium commiferationem fibi conciliare debeat

lilos

&

&

&

&

&

&

poflit

quifque poteft intelligere

Numine

inftituta

unde

ut gentes etiam

fit

videantur

ut

cum phaenomena pathematum

humana: focietas

qux loquelam

&

vocem pathematum,

caritatis

articulatam

fummo

fune colligetur

aliarum

non capiunt

ergo quos nuUa corut fletus

poris mechanica impulfio , illos anim?e afFeftio determinat motus etiam invitos,
illi ex pfychologise principiis intelliguntur , adeoque datur in anima facultas
rifus,

intelligant

&

a voluntate diftin6la, quje

horum motuum

caufa

eft.

252. Ex his liquet cur homo motus in fe ipfo moraliter necefTarios fupprimere non pofTit , licet ab anima pendeant.
Etenim homo ineluftabili ferme neceftitate ad fehcitatem , feu conftantem
voluptatem propendet ,
impoffibile eft.ut fibi malum , qua malum judicatur , inferat, feu ut fe odio profequatur, docet experientia
confcientia ;
veriim funt motus in homine moraliter necefTarii , ut motus refpirationis, motus

&

iique continuo

&

&

in certis cicumftantiis , ut fecum,

capitis reclinaticj
tenefmo ; niftatio ,
cum oculis corpus quoddam noeiturum admovetur ; clamoribus auxilium advocare , ciim nos urget hoftis infuperabilis malitia; aut fl^tu , fupplice vultu
illius coramiferationem
commovere , cum nullum aliud fupereft perfugium.
Ergo licet morus ab anima pendeant, illi non miniis funt moraliter necefTaril.
253. Neceflitas motus eft ipftus utiiitati perceptx , &c afTuetudinis vehe-

cordis

urinae egeftio

alii

potiffimum

per intervalla

in dyfuria

&

&

meti

P R
raentise proportionalis

helitum cohibere per pauca fecunda ,

magnitudine aut numero penfetur
facillime

verum

A.

5t

noxa nos poiTe anmodo fequentibus infpirationibus quod

^eficit

mus

G O

L E

quoniam docet experientia

per haec fecunda cohibe-

illum

minutum unum

per

iine

jam

aut alterum cohibito anhelitu

&

imminet fumma peftdri anxietas, adeoque anima metu contiirbatur , &: fi non fponte noftra fed aliena vi cohibeatur , ut immerfione in
aquam, vel laqueo collum vinciente , illam violentiam ne per unicum minutum tolerare pofTumus ; atque ciim pericuhjm tunc temporis velociflime
dentibus , unguicrefcat, vel uno temporis fecundo animal fit ftrangulatum
virium
exfolutionem
ufque
ad
reluftatur*;
atque
horrendis
conatibus
bus,
exhauriat
fibique
mortem
paululum
vires
citius
laboribus
,
accehifce
fi
etiam
leret , non minus in hoc mortis periculo fatius efi: anceps experiri remedium ,
quam nuilum , huicque legi potentia motrix obtemperat. Patet itaque eo magis
conatu utili abfl:inere , quo conatus iile ad vitam
efie impoifibile a motu
utilior aut magis neceflarius judicatur. Neque enim omnes, ait GaUniis de
motu muJcuL ad moriendum funt proclives , etiamfi infinitis malis confliftenqui eo progrediuntur abire e vita cum fummo dolore nolunt.
tur,
254. Millies experti fumus ab ortu quod, fuppreffa per aliquod tempiu
refpiratione , orta laefio &: anxietas folveretur dein refpirationis magnitudine vel numero adauftis videlicet ait GaUnus dc dyfpnaa , /. /. omfacultatem ei fubfer,, nis velox motus propter urgentem fit utilitatem
robufl:am , fi nulium ex organis relu(S:e5, vire valentem , hoc eft, integram
tur; poflibile eft quandoque utilitate multum urgente, etiamfi facuhas mode rate debilior fit, motum fieri velociorem ; fi vero amplius debilitetur, non amfed denfam magis pro veloci fieri a^ionem;
5, plius poflibile eft fieri velocem,
exiftere caufam diximus , prioris fcilicet
denfitatis
aftionum
unam
omnis
enim

enim
illa
urgente non amphus ceflare ; fufiiis
aftionis
defe6tum
coguntur
,

in
Puljibus
lihro
de.
funt
omnia
hsec
demonftrata. " Sic GaUnus ; atque
5,
Isedimur,

'

&

&

&

&

cum

millies experti fimus utilem

cumque ab

illo

tudinis hos

motus

pariter

cilius

eft;

fic

vel

conatum

iteramus

vi

paribus circumftantiis

in

motivi

praeteriti

hinc facile quifque percipit

feu

ut-

aflfue-

quod quo

eo illam intermittere vel illi reludari diffiqui propter aliquod levamen olim expertum aflueti funt niiUi incogitantes
certos geftus exerendo ,
inviti eos exe-

antiquior eft confuetudo

<Elando,

efle

conatu vires exfolvantur

motus

&

&

eo pertinacius aut majori neceflitate , quo longior eft confuetudo, ac quo motus ad vitam eft magis neceflarius. Hinc licet concludere
Sauvages Nofologia Mcthodica, Tom. L
motum
H

runt

* Mirum videtur plurimis naturam aliquando nocere, ut aiebat Afclepiades ^

ciim fcilicet in conatibus vires exfolvit
,

mortem maturat,
rlnt

veriim

&

conatus efFrsnes fueinde hos conatus ab anima

fi

etiam rationali non fieri, fine jure deduciim ipfamet voluntas, quam ani-

cum,

mse rationalis facultatem non inficiantur

ipfaqye animse pathemata , in ipfis negotiis moralibus , quorum ideas diftindas obtinet,

faepe hallucinetur,

8c ipfa volenti

quot funt qui prse metu minoris pericuii in majus feferunt prsscifibi

pites

noceat

5^
motum

R O L E G O

P
cordis

utpote a conceptionls punfto aflfuetum

A.
dlfficirius

iin^l

pofTe

motu refpirationis. Unicus homo notus eft, fcil. Chiliarcha Townshend

apud Chcyneum the mglish Malady ^ pag. 307. qui cordis motum fufHamiverum & homines filveftres ex Pondicheri, tefte Homnare fibi poffet ;

&

fervus barbarus Galeni, refpirationem fibi fupprimere poiuerunt.

^
confuetudo (imul concurrant ad motum
255. Si vehemens cupido
etiam vitse non necelTarium , fed indifFerentem , motus ab illis motivls determlnati fupprimi quldem , fed cum dlfficultate proportlonaU pofifunt j atque hi motus fine concurfu voluntatis
reflexionls peraguntur ; fic vino
dedlti neceflitate morali duli bibunt ; gravidae malacia , puelte pica labobergio

&

&

rantes, Hcet firmiter animo

gere

vix

pr3&

ii

manibus

decreverint

habeant

id

non vorare, gypfum non

fal

abftlnere pofTunt

&

attin-

etiam in-

allo

&

non cogltantes vorant ; qui tabaci plca laborant, illi licet acri ftudio immerfi pulverem naribus infplrant , pyxidem, quam confuho abjecere,

tentse

in

confuetls facculis

256.

&

Si

mufcuH

cupidinls

incogitantes inveftlgant.

quorum motus

dl(51:amini

horum motus

conformis

eft

fumme

fenfibus

necefTarius

noftris

ut

dudum

vifui

non

afTuetus,

pateant

invltis etiam , mechanlca ne,

ab anlma fiat ; pupilla in locis obfcuris ea proportione dilatatur, qua majori radiorum lucldorum copia opus eft ad obje6la
diftlnguenda , adeoque cum objeda remotlora cernimus , eam dllatamus
ubi vero objefta vivldlori luce colluftrata , aut proximiora confJDlcimus
eam conftringimus ; fimulque palpebrse fuperioris motus oculi motum
direftionem conftanter fequitur , ita ut oculo deorfum flexo deprlmatur
furfum verfo relevetur ; atque totus ocuh globus , ipfiusque cryftalllnse lentls,
prout objefta diftantiora aut proximiora cernimus , aptetur huic diftantlse , ut

ceflitate

fieri

nobls nequidem attendentibus

videtur

licet

&

jam vero potentia motrix , quae pro diverfidirlgit in finem

numerofa inftrumenta aptat, movet
milem , intelllgens eft , adeoque in nobis anima eft ; atqui hcet ab anima fiant
hi motus , nec cognofcuntur illi mufculi, per quos fiunt , nec nervi quibus
fiuldum nerveum excipiunt , nec ipfi motus cum aftu fiunt ; tantum perfentitur
diftindius clarlufque videamus

&

tate clrcumftantiarum

laffitudo,

cum

diutius iidem peraguntur, ut

cum

mlnutias attente perfplclmus,

ut cum folem afpiclmus ,

;
eaque tantum Anatomici quidam
Opticl norunt non Ita pridem.
'257. E contra vero motus digitorum , eorumque cum noftra voluntate

aut microfcopio utimur

atque nobis invltls fiunt

&

connexionem percipimus, quia ocuUs noftris fubjacent , dum interea mufculorum ulnse his motibus infervlentium nos latet contradio , qula lUi mufcupharynli ocuUs non fubjiciuntur ;
idem diftum efto de mufcuiis laryngis
gis, quorum plurimos nequidem exiftere, nedum moveri noverant antlqui Anatomici ; quls autem dubltat quiii apte
concinne pro dlverfitate tonorum
articulorum vocis , iUi dato ordine ,
data vi contrahantur , tum anlma volente, tum pathematis afFeda; adeoque quin motus
mere naUberrimi
turales ab ilUs exerceantur, qui nobis tamen per vitae totius curriculum funt
ignoti, ut ignotse hadenus omnibus fuerunt chordse vocales lUuft. Ferrenii.

&

&

&

&

&

&

258. Non,

PROLEGOMENA.
-258.

Non mirum

itaque

ii

mufculi cordis,

5^

quorum motus

niii

cafuni

auditum , vifumque prorfus fugit , a pi imordio vit9e

,
vitam
continuo neceitarius , nobis nec attendentibus , imo
ad
affuetus eft ,
invitis, fuas contraftiones in fomno atque vigilia alternatim exfequantur, licet ita ab anima pendeant ut refpirationis ad inftar poffint accelerari,
a
diverfis animi pathematis intendi , remitti , retardari , prout vitalis utilitas
excipias

palpltationis

&

&

&

neceffitas exegerint.

Nec

motura aliquahis enim repo-

objiciant cordis exfefti 6c extrafti

lem aliquandiu perftare , adeoque ab anima non pendere ;

Alph. Bordlus caudam lacertae refeclam pariter
Divus Augujiinus
moveri , quam tamen voluntario moveri norunt omnes imo plurima hodie
cognita funt infefta ut polypus feu Hydra Linnai (^Faunce. Succ, iz8S) cuvelut ovarii frufta foejus fingula frufta vivunt, ut vivunt fingula ova ,

&

nit

cundata.
2 59>
firaui

la

Ad hoc

ut

concurrant

cantus

faltus

\n
,

qusedam snimeC facultas agat, non necefifum efl ut aliae

fomnambulis fiunt oninia opera voluntaria , ut loquedifcurfus concinnus , absque eo quod fomnambulus vi-

fenfu , ulla memoria adorum gaudeat ,

vide Hijlor,
Somnamhulifmi & Catalapfcos.
Qui optimo valent intelledu, non omnes memoria , acumine, vifu, taftu , olfa^lu, non conftanti voiuntate , &c'
fic
pollent ; optime videmus , licet furdi , judicamus fine vlfu , &c
natura independenter a
tnotum libertas exercet independenter a natura,
voluntate; pugnat cupido cum voluntate quoties allquid volumus quod averfamur, ut cum brachium Chirurgo amputandum porrigimus voluntario, fed
voluntas cum id volumus
non fponte ( iii. 214); confentiunt cupido
fimul efurimus ; inviti nequod cupimus , ut cum volumus manducare ,
farii patibulum confcendunt , libere tamen artus ad afcenfum movent , non

deat

audiat

ullo

^*^

&

&

&
&

id eft penes eos eft non afcendere motu fuo proprio , atque naturepugnat , verumtamen afcendunt ne graviora ferant infortunia : non
voluntario fcabiofus fe fcalplt , nec fponte , fed coaftus ab anxietate , quam

fponte,

ra

nec voluntario puerpera nifus edit ad partum neceftarios

Qu9e cum ita fint , ut ab ipfis mulierculis cognofcantur ^
non poflTum fatis demirari plures Philofophos ita coecutire, ut praefrafte nefcalptus

fedat

quos natura

ciet.

quam cum omnibus non - philofophis confentire. Eft autem

ait GaUnus d& Dyfpn(za , quod nuila tinftura adeo ineluibij, in confeffo
hter
imbuitur
quam affe^tio ad vifiofa dogmata ; neque enim ullis perfua,5
fionibus
revocari
poflunt in ipfis connutriti , ut cum demonftrativis me
gare malint

thodis non eruditi fint , nec de vero , aut falfo judicare fciant , nec fine
odio erudiri fe patiantur ; " Tales funt noftro xvo , qui fi rationum momenta pacate audire velint , ex eo quod Galmus , Riverius , Stahlius plus
anim^ , quam par eft , tribuerint , ipfi etiam quod juftum eft
de-

&

H
* Narrat Gaknus fe pedibus
puliHm.

iter

bi-

2.

aliquot milliarium confeciiTe

fomno tamen

fe

P R

6o

G O

L E

A.

bitum detrahere conantur , ficque cum horum vitia efFuglunt , in contraria

refpirationis mechacurrunt: novi quidem plures q^q. qui motum cordis
nice fieri contendunt ; quafi vero motus voluntarius non fit mechanicus
motus mufculorum a Bordlo mechanicis legibus non dudum foret exfed id contendunt quod fcilicet fiat a difpofitione machinse , fine
plicatus
per vim aeris ambientis , aut ahmentorum , aut
ulio motore interno ,
demum ab elafticitate vaforum ; verum ea qui audaciias jaditant , ut plurimum prima mechanices elementa ignorant , aut prsejudicio erroneo laborant , cum fcilicet vires a machinis adaugeri ,
mobile perpetuum line motore dari contendunt , quos hic refutare non efl: animus ; fufficit enim in arte
medica ut fciamus ita connexos eflfe motus humanae machinse cum animse
ipfius motibus , aut affedibus , ut fi ab anima reapfe dirigerentur hi motus
non alio modo prorfus fe haberent caufarum primarum effentiam non quaerimus, fed motuum machinae ad mentis affeftus relationes inquirimus (30),
naturae nomen juxta fignificatum a Medicis dudum receptum adhibemus. Cxteriim mukis difficultatibus nofl:ram premi fententiam non ignoramus , verum in his adi^ipulamur GaUno qui fic ait , qui evidentibus
fidem abrogat fenfus expers eft ; qui vero de dubiis prompte pronunciat
temerarius eft; qui autem propter obfcuritatem quae in his inefl:, quac

&

&

&

&

&

^,

etiam clara funt habet

3j

fufpe^ta habet

35

rum

fufpe^la

verum etiam

fludet avertere

non

fapiens

De

fcepticus

efl

porro qui non

modo

quae clara funt propter obfcuritatem dubioefl: ;

/.

d&

motu mufcul, ^S^",

Viribus inanimatis^.

260. Omnes motus humanse machinse ab anima, tanquam a principio

fuo, dependere nemo debita attentione praeditus unquam crediderit ;
quia

motus hifce fimiles in corporibus inanimaanimalium cadaveribus , in quibus etiam

dantur facuhates feu potentise motrices his producendis fufficientes , nec daluce
tis

meridiana

clarius

ut vegetabilibus

elt

dari

foffilibus

&

anima.
261. Facultates llte funt gravltas , cohxfio, feu attraftio , elafticitas;
quse ex his pendent eleftricitas , putrefaftio , fermentatio , calor , rarefaftio,

tur

&

diffolutio

condenfatio

tium preffioni obnoxius

nes animalibus
digeftionem

&

&

&c

pr^terea aeris ambientis

homo

vegetabilibus

generationem

efl: ,

atque

communes,

illse

ut

corporumque irruenad funftio-

caufse fufficiunt

nutritionem

eo difcrimine quod

illse

fecretionem,

in animalibus adju-

ventur a motu mufculari qui deeft in vegetabilibus (208).

262. ,j Ferme demonftratum efTe puto (ait Illuftrifl'. Medicus
Geometra
G. Cheync The English Malady , pag. c/o.) dari in quovis animali ftve
j5
perfefto five imperfedo principium ex fe ipfo agens, ex fefnetipfo movens
35
,3 merus mechanifmus , Id eft , forinfecus ImprefTus motus , juxta certas leges &:
55 proportione data ad corporum fuperficiem , vegetationis phsenomenis forte

&

39

poteft fatisfaceie,

aft

ad animationem,

feu animalium,

&;

ne minimi

P R
'35

quidem

infefti

j,

que htcc

y,

Geometrarum
263.

eft

vitam

omnium

L E

G O

explicandam

fufficere vix

fapientiffimorum &c

in,

A.
unquam

6i
crediderim

at-

mechanicis verfatiffimorum

univerfalis fententia.

Quantum motus

perpetuus in meris machinis

poffibilis

fit

in prse-

&

juxta cognitas univerfi leges in me determinare hac fenti rerum ftatu

tenus non fufcipio. Exiftimo tamen quod ratione affriftus corporum ac
continu3e jaftuise quam motus omnis in tellure noftra patitur , atque raeumdem im tione impoffibilitatis defcribendse unius reftse per unicum
motus
ille perennis non minus efl: impoffibilis quam in prsefertti
,
pulfum
jj

&

arithmeticae ftatu circuli quadratura

55

nes integras feu

finitas

vel furdarum quantitatum per fradio-

expreffio.

3,

164. Verum quod omne animal perpetuum mobile fit , ob innatum fe

internam ipfius potentiam , id extra omipfum movens principium ,
nem dubitationis aleam effe exiflimo ; atque mechanice , id eft , ex fola
motu extus impreffia , conjundis etiam omnibus numerorum
materia

3,

&

geometrise viribus,

3,

id

efl,

,3

fuam prodere.

,3

3,

&

&

cujuslibet

animalis

quantum concipio, verba

Omne

viventis

vacua

(Qnihs

funftiones expllcare

efFutire

&

ignorantiam

iic) ), fed omnis

refiflit motui ( Wolf. Cqfmolog.
ergo &: motui refiflit. Si corpus unum in alterum
quiefcens incurrit, impetus in confliftu ex percuffione amifTus eft ad impetum , quem ante eum habebat , in ratione maffie corporis quiefcentis ad

265.

machina

efl

corpus

corpus,

mafTam

utriufque fimul ( Cofmolog. 42C) ) , motus ergo machinae impreffiis

corpore partim amittitur; fic fi columna fanguinis alteram quiefcentem impetat ipft sequalem , dimidia motus quantitas ex hoc confli61:u amitti-

ab

tur.

alio

In congreffu corporum imperfefte elafticorum vis viva qu3e amittitur eo

quo elafticitas magis a perfefta recedit, demor^ftrat s^Gravefancorpora perfefte elaftica de fua motus quantitate amittere demonftrat (^Wolf Cofmolog. ^CS^. Cum itaque organa corporis humani fluida fint mollia, &: elafticitate fenfibili deftituta, atque firma, ut cerebrum ,
pulmo , hepar , adeps , imperfeftiffime fint elaftica , certum eft maximam
virium ipfis impreffiarum partem continuo deperdi.
266. Vegetabilia vafis aeque elafticis, ac homo , prsedita, &: lifdem aeris
ambientis aftionibus ac nos expofita , tantum vegetant , fecernunt , nutriuntur ,
aeris
generant , atque horum omnium motuum ratio in adione folis ,
major
dc ;

eft

imo

&

&

atmofphaerici poteft haberi

quia vegetationis

proportionalis viribus expanfivis

&

fecretionis

&c,

intenfttas eft

diffolventibus atque eleftricis, quas

fohs

unde crefcente calore crefcunt , & decrefcente, ut hieme, decrefcunt illae fun<5liones: verum motus mufcularis cordis,
peftoris, artuum nequaquam refpondent adionibus folis , aeris &C aliarum
virium corporearum, fed refpondent motivis ab anima perceptis, ejus cupidini, averfationi, voluntati
noluntati , adeoque funftiones animales de-

calor ipforum fuccis impertit

&

pendent a principio animalibus proprio

bus &: vegetamibus comrauni.

vegetabiles vero ab alio animanti

PROLEGOMENA.

62,

267. Imperlum animse in cor direfte ex obfervatis fequentlbus demon'

ex improvifo perftratur. Homo , qui vehementer animo perturbatus ,
fuerat , per aliquot horas frigidiffimo fudore diffluxit , &: pulfum
terrltus
modo exilem , modo nwlium habebat , deinceps vero fedato animi motu cor
fanguis fuos naturales motus gradatim recuperabant , &: tales per hoper
ram ftabant animo prorfus pacato , rurfus illi motus evanefcebant ,
femihoram veluti moribundus ille videbatur homo.
Alterl valida
voluntaria crurum
brachiorum extenfio pulfatlones cordis vlglnti intra minutum folitis addebat, fimulque ita erat exiguus pulfus,

&

&

&

&

&

homine quiefcente pulfationes 34^ circiter

horam numerabantur ; fed cum totis vi,
adeoribus cucurriffet , earum numerus 3340^ ad 150* intra mlnutum ,
que ad 9000:1 intra horam afturgebat ; fere quintuplo frequentiores erant.
Cum homo moveri incipit, pulfus ftatim folito minor evadit , dein fenfus

ut vix diftingui poflet:

qaovis minuto

&

fim crefcit
velocius

folito

ut antennarum

moverl

motum
di

ceflare

innumerls

cordis ab

cum

cor

obfervatis conftat

anima

vel fufflaminari

corculum identldem

deln vero

exerere

vult

minuto erat 13"^ vel

pulfum accelerant ; ergo

in
,

anlmal

facultatibus

tefte

&

Lijier

6um

per Intervalla in-

motum quemdam artuum

velut ex

illius

ipfius

ftrenue

arbitrlo

Cheymo Engl. Mal. pag. C8,

prout diverfis pathematis

&

Animal (Economy prop. z i. Martinus

obfervat IUarum

motu

^qualla a

cachinnus pulfum acceleravlt 25^ pulvoluntario refpirabat ter vel qua-

homo

ille

vel immediate ab animae afFeftibus

Br. Robinfon

h(zc

Cochleis aglt

ds.

ciam

numerus pulfationum additus

cordls vel mediate

mutatur:

incalefcit:

&

in

per

Tuflis, deglutitio, le6lio alta voce

14"^ circiter:

motus

bismllle

motum

per

minuto

fationibus in
ter

vel

eft

affefta

vel

inten-

vlde Nicholjii orat, de animti medicii,

268. In omni humanae machinae mutatione morbifica Ita affici animam

autumavit Divus Senex ,
pathemate percelli , ut morbum per moleftiam ,
feu anlmae Ingratam fenfationem definiverit ;
quotidlana docet experientia nullum effe morbum, ft dellros excipiamus, in quibus anima non mo-

&

&

lefte

&

afficiatur

paralyticis

perculfa,

ut

cachedicis
iia

&

tum debilitate
tum dolore , ut

In

foporofis

chronicis

hydrophobla

diris

inconcuffimi manet in

viduum

&

contriftata
in

convulfivis

fed in

ut in

ipfis

delirls

febrilibus

&

evacuatoriis

;
tum metu
tum moerore confumpta, ut in

inflammatoriis

morbis,

dolorificis

ut

mania, melancho-

animam agitari norunt Clinici , adeoque

omni morbo aliquod animi pathema comitem indipathematis

adjungi.

169. Non folum itaque direfte probatur animam , utpote corporis amlcam , pravo ftatu molefte affici , adeoque cum potentia motrice fit prsedita,

&

malum averfetur , huic morbificse caufse pro viribus reluftari ; veriim

etiam probari poteft potentias corporea?? y &: machinse difpofitlonem ad morbofos conatus edendos non fufficei^e , atque mechanicam morborum , ut
alunt , explicationem iegibiis moiiis rgiu^tdri
qaod exemplis fequentibus paj
tebit.
^

170.

Sic

PROLEGOMENA.
tuffis

Sit

VJQ.

norunt omnes

fiftere

jnonibus effufum

peftus illapfam

vel

exemplo

iti

eam

6^

&

fonora exfpiratione conatque ejus occafionem efle pus , fanguinem in pul:

pulverem

vel tubercula

in fublta

aquse

la6lifve

phlegmonem

guttulam inter ridendum in

aliudque vitium in trachea

contendunt autem Afclepiadei , qui mechanicam fe:

amplexantur, illud ex eo fieri, quod aqu'de v. g. guttula premendo
nervos trachese proritet influxum fluidi nervei , mechanica neceflitate adautuflis.
6tum verfus mufculos exfpiratorios , unde horum contradio
vis
mechanices
etenim
leges
guttulae
rimam
theoria
peccat
in
;
271. Ifla
glottidis partim obturantis nihil aliud eft quam illius pondus, adeoque infinite parva refpeftu vis vivse totius peftoris ad tufllim excitandam necefl^apeftoris , imo corporis in tufli fat velociter concutitur
riae ; moles enim
eflque pluribus millionibus major pondere guttulae ; jam vero fl moles gutvel pulmone enatum

^am

&

per velocitatem fuam initialem muhiplicetur atque conferatur moh tomachinse concuflse per fuam velocitatem multiplicatiJe , immenfa certe
difparitas ;
ergo impofllibile eft a mole guttulse hanc fuccuflionem cor-

tulae

tius
efl:

poris

fieri

motum

mechanica pondus per machinam

nunquam efle majus mole movesiut quifque mechanices principiis imbutus ap-

certiflimum fiquidem

&

in

in

eft

fuam velocitatem du6lum

in fuam velocitatem du(5la,

prime novit ,
ex ve6i:is theoria Uquet.
veficam ipfi con271. In vefte aqueo , ope tubuli exilis aqua pleni ,
tinuam replentis , pondera immenfa quidem attolluntur , verum tanto tardius elevatur pondus , quam ipfa aqua intra tubulum fluit , quo tranfverfa
te

&

&

veficae

fedtio

non minor

amplior

eft vi

eft

tubuli

viva ponderis

feftione

dum

atque vis viva aqu^ in tubulo

,
atque hoc ipfo exemplo

elevatur

fequitur theoriam quam impugnamus

,
prorfus abfurdam.
hydrauUc3e contrariam ,
vi pulveris pyrii
273. Si quis ad vim in aquae guttula expanfivam ,
iimilem confugiat , ut ejus energiam intendat , is non folum ineptum ifigmentum fomniat , verum eo etiam conceflb , non minus ftant principia mechanica allata ; atque fingendum rurfus erit toties mirum in modum explodi
hunc pulverem pyrium , quoties tuflis iteratur , quod per intervaHa revertitur ,
hoc fine ratione fufficiente fieret , quod eft abfurdum.
274. Supereft ut iUi mechanici confugiant ad mechanices leges non foliim ha^lenus ignotas, verum cognitis haftenus prorfus oppofitas; nec de-

ad cafum allatum fponte applicato

&

eflfe

&

&

funt qui

dem

tales

faciant

leges quondam
verum ufquequo

inveniri

leges

pofie prsefumunt,

iUse

deteft-je

fuerint

ut
,

fuis

certum

dubiis
eft

fi-

theo-

riam eorum circa tuflBm , aUofque motus fympathicos eflfe principiis cognicontrariam, adeoque anti-mechanicam;
prseterea non arduum foret
probare leges mechanicas univerfaks non minus efle neceflarias quam Arith-

&

tis

meticae
2.75.

&

Geometrise principia : ///. BernouUi^ Aci. Petropol. T. /.

rarefadione, atque attraftione omni
condenfatione
,

Si fluidum

fepofita, per

&

tubum conicum progrediatur ,

&

eadem

trans

quamUbet

tionem hujus quantitas eodem tempore prsetereat, velocitatem

fec-

in bafi

efl^e

tanto

prolegomena.

6a

apice, quanto iplius feftio ab illlus fec^tione

hoc eft principium asque certum , ac certum eft duo bis fumidem ac quatuor. Idem de aliis generaliter acceptis mechanices
dic^um puta ; verum quae neceffaria funt , fecus eife non poffunt

minorem

tanto

fuperatur

pta

velocitate in

efte

principiis

adeoque ea principia ab aliis quondam everti pofte prorfus impoflibile eft.

276. Ut theoriae abfurditatem ulterius perfpiciamus , advertendum eft
fingi gratis a pfeudo-mechanicis nervos alios voluntati , alios vero mechaminimis partibus interamborum fila intime fingulis
nifmo fubditos ,
texta j cum enim videant tufl[im pro lubitu ab anima excitari, atque etiam

&

&

mechanicam , ut alunt
nequaquam poffe , quod
prlnclpium dudum confutaverat GaUnus (242-256); atque fic entla citra
tuffim nobis invitis procrearl

inde colllgunt tuffim

feu automatlcam per organa vokmtatl fubdlta

neceffitatem
los

&

verlfimllitudinem multlplicare coguntur

tantum motui

efie

fieri

&C n?quaquam

fenful miniftrantes

nervos autem nuldemonftrat fenfus

ex tenulffima aclcula ubivis impafta oriandus.

examlnemus refplrationis motus , eos fere in

nam
tonorum diverforum , quos auris
;
diftlngult , numerantur 9632.. ( Sauveur Hijl. d& VAcad. des Sc.
finguli Ite) qui
rum quoad vlm varlare poflAint ,
pr^terea funt fufplrla, gemitus, fingultus,
Si diverfos multlpllcefque

277.

&

infinltum varlablies effe vldebimus

&

fietus

fternutamenta

cantus

fimplex

crlmlna

&

ftertores

modulatus

quae fingula

ab

ita

ex

exfplratlonls
tuffis

Illis

nemo

ut

rifus

infinlta loquelae

dlverfae

funt

diftlnfta

aliis

&c,

cantante,

&

organorum motum expoftulant

ratlo

ofcitatlones

eft

tuffientem

cachlnnl

feu

fpecies

unlca

cum

clamores

vocls artlculatce dlf,

&

&

determlnatum

determinata exfpi-

ridente

fingultiente

confundat.

&

Nullum eft in ampliffima veficularum pulmonarium fuperficle

punftum, quod a pulvlfculo , cruore, pure, &c, effufo,
tumore quovls preffum tuffi occafionem non picebeat , adeoque nuHus eft
278.

trachese duftu

nervus

nulla

fibra

in

his

numero motibus non

nltis

guttula nulla

fit

organa rlfum

partibus

mlniftret

quse

&

cum autem

tuffi

&

fingulis aliis

Illapfa in

Infi-

tracheam aquae

ratlo cur ea potliis premat organa tuffim excltatura, quam

fingultum, ofcltatlonem, cantum , fletum, &c , producere

&

fi
ea omnla mechanlce peragantur , machinae enlm femper
necefquldquld agere poflfunt exfequuntur ; nuUa eft parlter ex mechanicls
ratlo , cur aquse guttula inter rldendum Infplrata tuffim folummodo conftan-

apta

fario

ter

excltet

quam

Imo

demonftrarl

hlfce pofitis

ex probabllitatum calculo eam nunabfurda funt Itaque princlpla in hoc ab-

poteft

excltandam fore

furdum deducentia.
279.

Si

ex plurlbus ^que poffibllibus unum conftanter contlngat, data

In machina, cul prlnclplum movens
intelllgens prseeflfe

&

certa condltlone

compertum
farlum

eft.

eft

Illius

Cum

cafus

enlm

fierl

deleftum a prlnclplo

nlhll fiat fine ratlone

illo

fufficlenti,

intelllgente necef-

atque In

illa

china anlmata nullus ex his cafibus potius determlnetur a mechanlfmo

maquam
alter.

P R
alter

cum tamen unus

determinari debet

280. Aquse

atque id

fcilicet

non

mechanicis
ut orificia

data enim

veriim in

ita

fieri in

fit

E N

A.

65

a princlplo Intelllgente

is

humana machina probant fequentia.

rimam glottidis fua

dimidia pars obturata

dimidia confueti

nifi

guttula chordis vocalibus adhaerens

vlfcofitate pariim obturat

fpiratoriis

G O

L E

conftanter determinetur

pars

aeris

tunc iifdem viribus ex-

exfpirari

potefl:

embolum pellente quantitates

eadem
illis circumfi:antiis eadem aeris infpirati
vi

plo diutius in pulmone remanens

evadit tum refrigerando fanguini ,

&

incalefcens

quantitas

minus

duplo

ex legibus

effluentes funt

du-

infufficiens

tum auferend^e fecum calidse pulmonum

atque imminuto fanguinis puhnonaris refrigerio ,
ejus hahtui
anxietas , quse fola
fupprefi^o conftanter fupervenit moleftia ,
iterata

exhalationi

&

&

&

vel ampliori aeris frigidiufculi infpiratione potefi: fublevari

fenfus vigeat

fi

ut docet cujufvis experientia , adeoque vires refpiratorise intenduntur ad

iterandam &: augendam infpirationem.
281. Quantum intendi debeant vires refpiratorise , ut duplo major aeris copia
dato tempore refpiretur , docet hydraulica ; vires enim emboli debent crefcere quadruplo ut eadem per orificium duplo minus infpiretur vel exfpire-

jiz

(^Hi^mafiatique pag.

So^

atque ut fexdecies
^
duplo major aeris copia
refpiretur ( ibid. n, c\x ) adeoque fexdecuplo major vis impendenda venit , quod potentiam motricem exfolveret , nec efficaciter illi dyfpncese obtur aeris quantitas

major

viam

impendatur

vis

fub

ut

n..

circumftantiis

illis

iret.

282. Verum fi femel aut bls vires exfpiratorise multiim intendantur ad

accelerandum keris effluxum, tunc adaufto aeris prsetereuntis in guttulam
aquse obftruentem impetu, potefl vi aeris il!a guttula foras extundi , &c fic
unico vel altero conatu materia morbifica
molefiia toUi ; natura itaque
repetitis tentaminibus .oliin erudita hunc conatum feu tuffim falubrem, licet
in certis cafibus infufficientem , excitabil cum brevi adeoque mediocri virium difpendio.
^cSj. Hinc fequitur eo vividiores fore conatus , data eadem potentia motrice , quo major fuerit
hominis fenfirefpirandi necefilitas urgens ,
bilitas aut meticulofitas ;
fi
enim illud obturaculum majorem aeris infpirandi
quaatitatem intercipiat , conatus erunt promptiores
magis coali \ fi minor intercipiatur aeris copia, homo poterit pro lubitu tufi!im differre aut lon-

&

&

&

&

gius intermittere
perientia.

tionem

Si
licet

convalefcentes
potentia

atque interea urgentioribus negotiis defungi , ut docet exparibus homo olim inde molefiiam expertus , fuffoca-

cseteris

minime impendentem
,

hyftericae

magnam

tuffim

excitabit,

metus pathemate , fummo angore ,

204. Hinc etiam fequitur quod
aeris

quantitatem intercipiat

metuat

&

nimis
,

fenfibiiis fit

iliico

&

vividam

atque ex levi guttulse refiftentia

in facie
fi

&

ita fit pofita

&

pro

fummo

pereelletur.

geftu expreffi>,

guttula aquse

ut funt

ut

minorem

ob minorem fanguinis fervorem non

tranquillus
fimulque magnanimus fit

aut ^eger

tanto fanguinis refrigerio indigeat

vel

delicatuH, pufillanimes

&

fomnolentus , vel debita papaveracei hypnotici dofi fedatus

Sauvages Nofologia Methodica, Tom, I.
I

tunc ea-

dem

PROLEGOMENA.

66
dem

data vi guttulae nervos prementis , vel rara, vel nulla tuftis exoriatur.
catarrhofis nol:es pacatas fyrupus de papavere conciliare
phthificis

&

SIc
folet

non

materiae morbificae

leftiam toUendo.

vim minuendo

Sic a gravi nuncio

fed principii fentientis

vel negotio fuperveniente

tuflis ,

mofin-

eodem mechanifmo fuperftite , ex eo folum quod

minor obfcuretur , &: quod principium inteUigens urgentio-

gultus quotidie

ceiTant

majori moleftia
neceffitati debeat occurrere.
ri

maU

285. Confufa perceptio

i^diKio

titur

no

Gx-i^ds

fympathia

affeftibus corporis

ftatu lactetur

pariens moleftiam

dicitur

quia huic machinse

moleftias a caufis

perfentit

fociata

ita

a pravo vero ingrate afticiatur;

que hujus vitae felicitas ex corporis

286. Cum autem in anima fmt
eas

confenfus Latinis

velcom-

ideo autem anima moleftatur five compa-

integritate

ftc

robore

efl: ,

fed

ipfis

ut

ab ejus boadeo,

ejus voluptas
,

motrices,

facuttates

morbificis

&

forma dependeat.

non incaflum

ea

amovendis aliquatenus

&

commodiftime fi fint externae ; fic fpinam digito inpar eft , maxime certe
fixam dentibus , unguibus, inftrumentis aveiUmus ; incommode vero , fi fint internse , quia non ita prsefto funt mufculi &: organa csetera motus , nec via exifacile

tui

prseftant

Sic

patet.

nifi

fuerit

fi

premendo

venenum

epigaftrium

in ventriculo,

fola

vix

quidquam manus

mufcularis ventriculi foras

vis

ano vel cato materiam morbificam poteft amandare; verumtamen

petunt auxilia; tunc enim uber

alia

fup-

proventus, uber
potus , quem fitis imperat , materiem demulcet , vel huic vehlculum fuppemufculi abdoditat , unde vomltus juvatur , fimulque potentia refpiratoria
minales adjuvant ; imo mufcull , qui truncum inclinant , ad hoc ut facllliis
ex ftomacho venenum cum fuo vehiculo poffit ellminari , nobis volenilbus
falivse

&:

liquidi

gaftrici

',

vel Invitls concurrunt.

287.

Leges

itaque fympathics

funt propofitiones rationi conformes

&

quas apud

plurlmos funt verba inanla

juxta quas potentla^ motrlces

ut liber-

oeconomia animaU conftanter exfequuntur.

Leges ilias quotidiana promulgat obfervatio.
libertas In homlnls longasvltatem pro ma288. Lex piima, Natura

tas

natura

fuas operationes in

&

chlnas ftatu

&

fuls

vlribus confpirent.

Lex fecunda Libertas externas Sc Intelleflu perceptas noxas tum

tum morales amoveat ; Internis natura profpiciat ; naturee funt
morborum medlcatrlces Hippocr. Epid. y.
290. Lex tertia. Urgentlori perlculo occurrendum eft , adeoque prout
nobillus organum afficitur , & noxa gravior eft , conatus quidam Intendan289.

phyficas

tur

tius

negleftis

csterls

aut major virlum quantitas abfumatur

experiundo conamen

quam

anceps po-

nullum.

291. Lex quarta. lUa organa ad operationem concHrrant, qus fini obtinendo magis apta funt ,
in gravi ac urgenti perlculo labor fit continuuSj

&

in

minus urgente detur

intermiffio

laborls,

vel

remiffio

ad vires recupe-

randas neceflaria.
2C)2.

Harum legum exempla

allquot attullmus

(151.

2.56.

280.)

&

funda-

PROLEGOMENA.
damenta

plura

fequentibus prolaturi

modo

bina ab

6^
Illujlr.

Boerhaave

mutuari liceat, Vix alieni quid natum in vivente , aut extrinfe-cus in illud fufceptum , furtim licet , ipfa ftatim 'fabricae conditio , falli nefcia
raotus excitat , ad expellendum , quod mora noceret ; ad mitiiicanda
qus molimiafpera ; refolvenda fpiffa ; ad diflfoluta nimis cogenda.
,
quas
na vomitus , aliarumque expulfionum per alvi, vefica^, cutis vias
excitationes ,
attradionefque , humorum ad fedem mali , ut diluat
abluat , detergeat , leniat , proturbet , noxiam
Qui febriles impetus , ut
enervent
aflimilent
materiem peregrinam
expellant,
,
invertant
maturent
,
,

ut
corrigi
nefas;
vel
fecernatur
fincero
quod
denique , u* , novis
mali;
,,
iifdem
affuefcat.
Febrim
laudamus Medici
turbata
dein
ferendis
natura
,
5,
inilrumentum feiiciffimum , quo natura perficit mille morborum acutorum
diuturnorum , aliter incurabillum , fanationem perfeftiffimam , &c. Gut

&

tula aceti oculi

,,

fed

membranam externam

,,

pebrarum mufculum.

,,

primit

fraftum.

firvhute,

tuto

ejicit

bulbum

Ille

exprimit laticem

certe

attingat;

tenellam

Isderet

limina fervans, dolor vi conveliit orbicularem pal-

fidelis cufi:odia,

\mc

oculi

ad glandulam lachrymiferam aptemperat,

in-

&

cujus leni copia aceti acre

&; plura JBoerhaavs

293. Qul mechanicam ignorant,

illl

facile in

credant a machlnis vel exiguam potentiam

Or&t,

ammum

maximos

de honore Medicl

inducunt fuum ut

effeftus pra;fi:are poife

mortuas ac vivas non diftinguant , ex eo quod fumma

ppndera ope machinse per exiguam vim fuilineantur , effeftus virlbus impenfis feu caufis multo majores exifiiimant.
,, Non defunt qui putent ma chinam excogitari poffe , cujus ope minimo labore maxima v. g. aquas
quantitas ad quamcumque altitudinem ( adeoque quantacumque velocitate)

cum

atque

vires

&

animum

fuum in anquirendis rotis, veftioperam

perdunt , neque audiendi funt
,
eadem
hujufiiiodi promifibres cum magni quid fibi videntur Invenifife:
exiftente potentia abfoluta , dlco omnes machinas , quas nuUas patiuntur
friftiones , & quse nullos motus ad propofitum finem Inutiles generant

elevari

bus

poffit

excruciant

ponderibus appendendis

,,

eumdem

,,

ftrat

fed

praefiiare , neque unam alteri prasferendam eife ; demonBernouUi Hydrodyn. pag. i6'6'. Hijl. de V Acad. des Sc.
lyoj. pag. 100. Atque in machina hydraulica perfe6liffima , cum maximum quem poteil: effeAum exerit , vis abfoluta fluidi motoris efi: ad vim
fiuidi feu ponderis In motum a6li ab illa, feu ad effeftum ut lyem ad 40^
circiter, ut ye ad i^
ihid. pag. /95. Seu maximus effeftus ab impulfu
fiuidi efl: ad potentiam abfolutam , qua machina movetur , ut 4^^ ad 2^^"^
atque fi perfeftiffima fupponantur humana machinamenta , in his tamen
movendis ex feptem virium gradibus fex fere abfumuntur antequam effe6lus
oriatur ad propofitum finem utilis.
Qus ciim vera fint , quanto in errore

effeflum

Celebr.

Z?.

verfantur
tia

ilii

qui ex

motus cordis

ducere conantur.

machinarum

Quam

dlfpofitione

&

multiplicatione faspe

ficti-=

&

exigua deex vi materiei femel impreffa

abfurdi qui ex refifl:entia oppofita tanquam ex cau-

pulmonis

fa

P R

68
falfis

innititur

P''^'

'99'

principiis

me

294. Piget

vide

O M

G
E
A.
quam deploranda ars rrtedica quae tam
Euhr, Mem. de rAcad. dc Berlin lySz*

L E

fa motus incfementum deducunt

///.

,,,,,..

certe ac ferme pudet diutius

examinatis viribus inanimatis

eorum opmiones confutare

ut gravitate

elafticitate , quas hu,

,
machinae funftionibus omnibus explicandis aptas fupponunt pfeudomechanici ; pr^cipuos circa id argumenti errores indicalfe fuffecerit.
Gravitas vis efl: materiei quantitati proportionalis , quse continuo deor-

figillatim

mans

fum

corporis partes fluidas folidafque urget

noftri

hinc

fit

ut illico gravi-

humi procumbant , qui fyncope corripiuntur , quia ceffante illico omnium mufculorum contra6lione , nil obftat gravitati ; veriim quandiu viget
ut dum ftamus vel ambulamus , ea gravitas a vi mufculari
illa contraftio ,
ta^e

quandiu cor viribus integris fanguinem in circulum

fluidorum fere pro nuila habenda efl: ,
inde
etiam fit ut licet fanguis continuo deorfam premat , interea quandiu vigent
vires cordis non magis ingurgitet fenfibiliter cerebrum , cum , homine jacente, gravitas fanguinem a cerebro non revellit, quam ciim caput eft ereftum.
Afl: fl vis contraftiva cordis multum flt imminuta, quoniam vis gravitatis
fluidorum , femper eadem in fe , jam cum vi mufculari cordis rationem
multo majorem obtinet , tunc temporis fluida deorfum a gravitate detrufa
partes inferiqres diftendunt , maxime ii , fanguine diflbluto , lympha ab eo
chloroticis intumeffacilius feparetur ; inde pedum repentina in afciticis
centia , quam foli majorum venarum preffioni ab obfl:ruftionibus vel lym-

multiim fuperatur.

promovet ,

vis

Sic

&

gravitatis

&

pha
la

in

abdomine

effufa

perperam adfcribunt

pendentia tam accidunt

gravitate

in

omnia autem phasnomena a

cadaveribus

quam

in

vivis

fo-

animali-

cadavera enim in amphitheatris per noftem fufhus , ut Anatomici norunt

penfa mirum in modum partibus imis intumefcunt.
295. Elaflicitas efl: vis , qua corpora coraprelTa , fi vis comprimens ablata fit , {q(q in prifliaum fl:atum reflituunt , abfque eo quod illa figurse re:

nec vi mufculari, nec gravitati tribui poffit. Vis elaflica efl: sequalis
quandiu elater ulterius comprimi vel inflecli potefl: ; adeoque
,
perfl:ante vi premente in eodem gradu,
vis elaflica cum ipfa premente in
quilibrio permanet.

ilitutio

vi fleftenti

Hoc ignorare videntur qui motus alternos vaforum a fola vi elaftica de-
ducere conantur,
qui etiam , ad huius figmenti defenfionem , elaterem
perfeftum in vafis fingunt , ut horum motum perennem explicent verum praeterquam quod abfurdum efl: efife eumdem eumque perfeftum , feu maximum

&

gradum

elafticitatis

&

cerebro

&

in diverfis

renibus

&

ejufdem hominis

placenta

tendinibus

vafis

&

&

adipe

folidis

aorta

ut

&

in corde
lymphati-

&

hominibus , wt in foetu
adulto , cum tamen vel
Quis
placents contaftus contrarium doceat
non videt ea vafa fortius ab ira , debillus a metu moveri , licet elafl:icitas
eadem fit ; atque proinde , fine ratione , vaforum motus ab elaflicitate de-

cis

irno

kviffiraus

duci,

in

pulpae

diverfis

cerebri

Mirum quod

in

&

vafis

fanguine ingurgitatis aut vifcido liquido diften-

PROLEGOMENA.
&

69

motum

contraftivum fortiorem , qualis ei\ In phlegmone

tardius fe reftituant
cum corpora eo lentius
deducant
,
ab elafticitate
Vitrum
&c
ebur
certe
multo majori
retinentur.
diftenfa
vi
quo majori
quinta parvenas
tamen
una
decima
arterise
,
pollent
quam
elafticitate
///.
Ri^^^cto in
imo
elafticitas
demonftrante
,
perfe6tione
eorum
a
abeft
te
s

mfar^lis

&

&

&

Aci. Acad, Bonon. perfe^a elafticltas non nifi maftis indefmite parvis , iit
quam tamen mollillimis &: maximis vifceribus nomolecuiis lucis competit
:

adfcribunt Theorici.

ftri

Qus

296.

impulfionem fpeftant

morborum convulfivorum

fufius

profequemur

dum

theoria, ubi motus fympathicos

agetur

de

non ex motu

&

ex cceca mechanifml neceffitate , fed ex profemel forinfecus imprefifb ,

vid^ naturse potentia motrice deducemus ; unicum hic argumentum adducemus ex pathematum efFefiibus defumptum , adverfus eos qui omnia mechanice explicare conantur.

Docet

experientla

cujufvis

defpexerlnt vifu facile

procacl

epiftola

6i

ex

fpafmodicis fere

irafci,

omiftb

plures

ka

homlnes ex

ut

ex

refponfo

omifta
febre

alterius

qaem

calore

oderint aut

ex confpefta
motibus violentis

falutatione

corripiantur

Ora tiiment ird , mgrefcunt fanguine veme 5

Lumina , gorgonco fxyius angue , micant^
Qul ea phsenomena ex motu machlnae

forlnfecus ImprefTo eruere contendunt,

mechanlces elementa turplter

prlma

implngunt ,r 5i vix ferla refutatlorefponfi fint mers privane digni funt; nam ciim omlffio falutationls
tiones feu nihiium , ea machlns utcumque folerter difpofits motum im
pertlre pofTe , abfurdus qul dixerit
verum eos motus independenter a voergo
luntate fieri norunt omnes , unde primi Irs Irapetus non Imputantvir
evidens eft eos prlnciplo Interno tum fentlenti tum moventl tiibuendos efle ;
verum in Ira motus cordls ingeminatur , febris fugax accenditur , refplratlo
velox &c frequens exeritur , adeoque illud prlnclpium motus hl fenfus magnum habet in cor
pulmones imperlum.
297. HIs argumentls preffi Pfeudo-mechanlci In Scepticorusn partes tran
feunt ,
hls reponunt nobis ignotum effe prorfus moduir. , quo in corpus agit anlma ; verum non magis fcimus quo pa6lo agat ilia in motlbus
voluntarlls ; anne inde fequltur eara non agere ? nec magls hovimus quoin

&

&

&

modo

cohsfionls caufa agant , num ideo corpora non

non premunt , nec adha^rent corpora ? Concludamus Itaque cum Mechanlcorum Prihcipe Alph. Bordlo
quod principium
caufa effe^liva motus animallum fit anlma , quod nemo profe^lo ignodurante vita motus in els
jj rat, ciim animantla per anlmam vivant ,
ridn amplius aninia operante
5, perfeveret ; extlnfto vero anlmah , id eft
immobills relinquitur.j qubdmukipilces,
j, machlna animalis omnlno Iners
feu natufali- appetitu quo
^j &: plurimge animalis adiones fiant eled^Ione,
gravltas

gravltant

elaftlcltas,

elateria

&

&

&

l %

5>

<^^s^^

R O L E G O

70

A.

hoc quoque ut evidentifiimum ab omnlbus admittitur

5, dam anlmalis ,
quoque
cognitionem &c appetitum per fe tantum animaeft
5, manifeftum
movere
impellere , fed opus habere inftrumentis nenon
^, lis partes
facultatibus
ut
locomotiva, &c. Bordl. de. mot. anim. p. i,
,
ceffariis
,j
opinioni
non
Huie
folum
adhaeferunt quotquot in hocce Lycaeo
25?8.
floruere ante hoc ultimum fgsculum Antiftites celeberrimi , ut Gordonius ,
Joubertus , Riveritts , Dulaurmdus , &c
in hoc Sant:orum Paverum
trum dogmatis , ut D. Augujlino
ipliufque Ecclefis doftrinas adftipulamur; omnes enim Orthodoxi unanimiter pronunciant animam rationalem
Catech. Monfpel. p. i. S. i. cap. z^ nec
efte vitas humanae principium
parvi facienda , ut quidam putant , ea mutua principiorum concordia ; nihil
enim in Philofophia verum efte poteft , quod in Theologia , Jure , aliave
cum veritas una fit, repugnante licet Luthero 6c
fcientia, falfum fuerit;

&

&

&

.,

Averroe

&

earum viribus , qus funt omnium alIo299. Hatf^enus de facultatibus

mutationum hominis principia : cum autem in confeiTo fit eadem
principia qU(Z in fano faciunt aciiones fanas , ipfa in (Zgro morbofas facere
,
de viribus , quse harurh principia funt , agere oportuit , ut morborum cau-

&

num

fas intelligeremus

fundamentis innixi deinceps fymptomata enu-

his itaque

cleare conabimur,

De Morborum

prmcipiis,

300. Ph(znomenum Id omne eft quod in fenfus incurrit , vel inde quam
proxime deducitur, Boerhaave Infit. 8y6. Morbofum ph^nomenum , feu
fymptoma , eft quscjumque fun6lio vel qualitas , quse alio modo fe habet

quam

in

&

a fanitate alienum
quidquid evidenter mutatum
viribus
inanimatis
a
mutantur
feu ab
Qualitates fsepe quidem
,

fanitate

obfervatur.

feu

lifdem quee vegetabilibus

communes

quas

exiftere

cadaveribus

in

vel

enim partes intumefcere poftunt,

funt

nulla

ficque

etiam

vel

excitari

qualitas

eft

non

poffit

vitiofa

cadaveris

&

&

odores nocolores alienos adipifci ,

omnes mutationes cachevos emittere , &: exficcari ,
indurefcere,
6licis motbis eflentiales fubire.
301. Verum funftiones morbofse , ut febris , dolor, convulfio , paralymultiplex evacuatio , qus fcilicet a mufculari vifcerum motu defis,
pendet , nequaquam fine virium animalibus propriarum concurfu pofliint

&

&

fieri

efle

unde

principio

agunt.

tur,
efle

patet

principia

Si

quis aeri

cijtis

ficcitas

eft

v.

g.

&

afperitas

ift^

vero

fuerit

ut

aiunt

neceffitate

expofitus
,

vegetabilibus

mere

digitorum

rigiditas

8c

inhserentes

quidem a
mechanica tantum
illse

ide febre corripia-

mechanicis

vaforum conftridionem

cutis

tum

combinata

faepius

frigido

principiis

^condenfationem

animalibus

omnium

diriguntur

intelligente

evidens

tum

vires

morborum

hinc

adfcribendam

pallor

refiftentia

ad

frigus

motum
nec

PROLEGOMENA.

71

major ; quoci idem evenintus

affumptis
morbus oriretur.
fi
a
venenis
qulbufdam
turum eft,
fpafmodici
artuum fubfultus , dein
fenfus
frigoris
horrores,
Verum
302.
,
pulfuum
cordis
inde
fubfequens
vigor , frequenvirium
augmentum
vero
,
tia , febris , calor viriLus animafibus adfcribi debent , ita ut vix magnus foret
error, fi diceremus morbos omnes fere a virium utriufque generis concurfu
produci , ita tamen ut materiem morbificam fuppeditent vires inanimatae ,
eam vero aggrediantur
impugnent vires animatac ; unde quifque percinec non

fanguinls coagulatio, vifciditas,

refiftentia

&

&

Veteres

pit

quld

cum

materia morbifica ;

intellexerint
fic

morbifics trlbuenda funt

rlce

ciim

dixere

morbum

fumpto veneno cauftlco

,

ut dolor ventrlculi

ejjc

naturce,

luclam

fymptomata matecalor deurens huc relaalla

vero funt naturs conamina huic veneno mitigando , vel ejiclendo apta, ut uber fallvce proventus, cardialgla , quee ventrlcull conftriftlonem denotant , naufes ,
vomitiones , quibus cum muco gaftrico venenum foras amandatur : Ratlone itaque cauf^ alia funt fyw.ptomata materia
morbifica , alia vero fymptomata naturcs, adfcribenda , ex horum concurfu
tus

alia

,*

&

morbus

eft

confiatus.

303. Omnium^ itaque fymptomatum prlnciplum eil: vis quscumque fanum hominls ftatum Ita mutans ut ille miniis perfeftus evadat feu vls fanas fundiones
qualltates Immutans In allas ; nulla enlm mutatio fierl poteit fine vi motrice, vel refiftente
quia omnis mutatlo aftio eft , cujus cau,
:

&

fa

vis

efl:.

304. In omnl morbo caute dlftlnguenda funt ea qus patent

tum 3Egri tum Medlcl Incurrunt, ab illis quas eos latent,

fus

conjefturali vel

ptcmata

certo ratioclnio dlgnofci tantum pofiunt

fymptomatum

feu In {^n'

&

priora

quse vel

fym"

funt

ex quibus fcilicet
fymptomatum poffiblli.tas intelligitur. Sic In perlpneumonia omnis mutatio
confpicua in funflionlbus , ut tuffis , febrls , dolor , exfpultio eruenta , fudor, jaftatio , &C, &: in qualitatlbus , ut calor , rubedo, humlditas cutls,
&c , fymptoma eft ; omnis vero aftio interna , ut arterlarum pulfus
puhnonum conftrlftio , dilatatlo , crucwls in puimones impetus, fluldl nervei Influxus , atque omnls mutata tum fluldorum tum folidorum difpofitlo ,
ut fluidorum vifcidltas, acrimonla , folidorum tenfio , laceratio , &c , eft
fymptomatum peripneumonlae principium internum.
Ex his prlncipils atque caufis aha funt quae nocent omnino corpori, ut.
aftlo venenl , cacochyliae , vlfcldi , acris , vulnus , preffio externa , verbo
naoblces &: ftimuH ,
ea noxia appello , ut diftinguantur a Hbertatis
,

pofterlora funt

principia interna

&

&

conatlbus

turas

men

fi

qui

non eventu

venenum deglutltum

llcet

fymptomata multa

faltem fcopo

funt

crltlca v.

utUia

g.

morborum

producant

ta-

prlncipla.

SIc

culi

vomltus principlum , occafio , fed noxla ; ventricontraftlo ad id expellendum, eft prlnclpium vomltus ejufdcm, itA

utile

&

eft

falutare.

Principia morborum externa funt vlres corporum quorumvls quas

fua preflione, vel adione valent corporis qualitates ac fundiones mutare,

305.

Ita

72
ut a

R O L E G

fanltate recedant

O M

huc pertinent aer

ignis

A.
aqua

, anlmalia ,
fofprimas vias fubfiftunt: primae enim vise , notante Piicarnio ^ quafi extra corpus habentur ^
feu corpora extranea recenfentur , fi aliunde in eas devenerint , ut vermss

ita

vegetantia

filia

quatenus exterius applicantur

,'

aut

intra

nec inter corporis partes recenfentur.

;
morborum vero magni306. Morbi aiii funt magni , alii vero parvi
tudo aeflimatur ex fymptomatum gravitate , intenfitate, numeio, extenfioalimenta

ne

&

duratione.

307. Symptomatum gravitas sftimatur , cseteris paribus , ex ufu feu neceffitate organorum , quorum hasc fymptoma^^a fjnt fuufii'. nes {TiMtJ.de. Sic
palpitatio , fyncope, quas cordis motum Isefum defignant, funt fymptomata
graviora claudicatione , qu^ motum cruris isEfum indicat , m qurintum moquo plures funtus cordis ad vitam eft magis neceffarius motu cruris
diones ex unius organi bono flatu dependent , eo iliius oigani Isefio gra:

vior cenfetur.

308. Intenfitas fymptomatls ex hujus gradibus aeftimatur ; fic qui duplo,

frequentius refpirat altero , is dyfpnoeam duplo , triplove intenfiorem patitur : qui molem corporis fui duplo tardius rariufve movere valet,
is debilitate duplo intenfiori affligitur.
309. Numerus fymptomatum quo major eft , cseteris paribus , eo major
cenfetur morbus , five. eadem organa afficiantur , five diverfa ; fic in morbo acuto, fi delirium , convulfio, dyfpnoea, naufea , febris fimul adfint,
morbus major eil quam fi alterutrum adfuerit.
310. Extenfio fymptomatum ejufdem fpeciei 3efl:imatur ex numero partium ab illis detentarum, atque earum fpatio ; fic fcabies totam cutim afficiens , immobilitas omnium artuum , morbum majorem eonftituunt , quam
fi pars tantum his
afficeretur.
311. Demum duratio feu pertinacla fymptomatis , ejus magnitudinis
csteris paribus , menfura efl ; fic quo diarrhoea longius perfeverat , eo matriplo

jor

morbus

efi.

312. Omnis morbus eft imperfe6tIo , adeoque malum ; verum omnis

mali perceptio intuitiva moeror efi: in principio intelligente
cognofcente,
ergo morbum omnem comitatur moeror feu mpleftia , unde morbus segritudp *,

&

segrimonia

nuncupatur

non femper

in

morbis

tamen

innotefcit.

deiiris
;

,
>

foporofifque mcsror ^gri

.

313. Homo malum necelTaric) averfatur, quateiius tale ipfi videtur, adeoque in omni asgro datur sgritudinis averfatio, aut quod eodem recidrt
fanitatis cupido, quandiu fanse mentis ed ,
famitatem inter bona numerat.

&
..'-.,

*;

feu

JEvritudo

efi:

fiatus vltae imperfeftus

imperfeda funftionum

&

qualitatum
omnium confpiratio in longsevitatem; duplicis vero generis eft segritudo, materiaits feu vitiiim fluidorum
folidorum fi,

&

314. Ve-

five inconfpicuum , five

aegritudo forexiguum, five notabiie:

ve confplcuum

&

rymptomatum
connexorum concurfus.

malis quas morbus eft,

notabilium

&

feu

P R
Verum

314.

perceptio

G O

L E

E N

A.

75^
aut mali eft moti-

sgritudinis

confufiffima

llc^t

quo ad illud malum abigendum &: pro viribus impugnandum determinantur facultates motrices ; omnes enim cum partium fabrica ad totius coniervationem mire confpirant (113), adeoque cum ftatus partium mutari
poffit in meliorem a libertate , fi de externis agatur , 4 natura , ii de innatura debent adternis quaeftio fit , data mutatione morbifica , libertas

vum

&

verfus principia

morborum

interna infurgere

materiem morbificam cor-

ut

rigant vel eliminent.

31^. Confpirant itaque libertas St natura in fanitatem , cum morbis ipfis

conflidamur ; verum fi confpirent inter fe , non tamen fimul ad eumdem
alia morborum principia ,
adeoque
finem collimant materiae morbificae
imperfeclus eft adlionum omnium , partiumque confenfus in quo ^gritudo confiilit, atque a fanitate difcrepat ( 116 ) : non repugnat itaque divinae bonitati Sc
Providentise dari in nobis principium aftionum quod morbos producat
ctuB idem principium morborum occafiones
m.aterias morbificas impugnare non definat, fanitatis tutelse
segritudinis medelae invigilet. Quomodo
malum phyficum falva Summi Numinis bonitate &: fapientia exiftat, fp^ol^

&

&

fius fufe oflendit

316.

ad

in

Quonlam

Thcologia naturali.

vires

hominis limltat^ funt

quacumque

(150),

polTibile

efi:

ut ill^

vero in ratione
aequalitatis fuerint , mors eft in
procindu : fi vero minores fuerint vires
materiae morbificae viribus naturse , eo minus eft periculum , quo priores
pofterioribus minores funt facultates.
vires materias morbificae fint

in

ratione

fi

&

317. In fanitate vires naturales funt in data ratione ad vires vitales ,

utraeque in data ratione ad vires animales, Pitcarn. EUm. Mcdic. 1/3.: datur etiam

illas quae funt harum virium prinnotum eft infantibus vires cordis minores effe quam vires omnium fimul mufculorum, circiter ut moles cordis eft ad moles alloruin mufculorum ; & qua ratione crefcunt vires cordls in adultis , eadem

cipia.

vires

certa proportio inter facultates

Sic

artuum

in

illls

augentur

atque

in fenibus pari pafTu decrefcunt

uti

vires cordis

idem di6lum

Ita

&

vires

artuum

efto de viribus aliorum or-

ganorum.
318. Quoniam potentla motrix

qus

velut eft virium

omnium penus

&
&

promptuarium , In diverfas partes diftribultur , ut in cor , peftus , artus ,

tamen per aliquot annos In ftatu fano, data diei hora, eadem permanet
docenteexperientia, neceffum eft ut quantum virium fingulis diebus abfumitur , tantum eodem tempore refarciatur ; imo paulo magls reparetur , cum
adolefcentes Infantibus validiores evadunt; deinceps vero aetate Ingravefcente paulo minus reftauretur , cum fenibus rainores fint vires quam adultis.
319. Docet ulterius experientia
quotidie

in

farlitate

abfumuntur

alias

&

elTe

extraordinanas
fortioribus
les

vlres

reparantur

afluales

ordinarias

quae urgente neceflitate exeruntur in

,
atque quo vires a^^uales majores fimul exeruntur

minores fuperrimt.
Sauvages Nojologia Mahodica,

Tom.

I.

qu^

vero vlres aftuales

pathematis
exereitiis

alias

&

e6 potentia-

^iO.Quo

PROLEGOMENA.

74
Qu6

320.

fim in fanitate
facultas

eft

major virium quantitas In qiisdam organa mittifur ultra doconfuetam , eo minores Tunt vires potentiales , feu eo mlnor

fuperftes

atque exfolutioni proximior.

&

peftoris ciim aftionibus

321. Vita eil coexiftentia adlionum cordis ,
anima^ (125); fed ablata vi toilitur aftio , eaque imminuta minuitur,
adeoque quo propius efl: exfolutioni faciiltas, quae ell: veluti virium promp-

aftionum omnium , adeoque &c vitalium imminutio vel cefmors proximiiis imminet.
312. Facultatis motrieis exfokitio malum efl pbyficum omnium maximum , adeoque qliod natura maxime cavere debet ; aft: pofitis caufis morbificis
integritati ,
circulationi, fiuidi nervei
fecretioni obllantibus , mors
etiam imminet , qus averti vel procraftinari non poteft nifi difpendio vituarium
fatio

eo

feu

rium vitalium , qus has caufas morblficas corrigere , vel eliminare contendant ; ergo five quiefcat ,
five laboret natura , cum notabilia vifcera funt
impedita , atque ad ea liberanda multum virium impendere opus efl , hinc
6c inde periculum eft.
323. Datur in anima regimen corporis feu facultas tum libertatis , tum
naturse , ex pluribus motibus , per ftrufturam corporis poffibilibus , eos determinandi , qui utiliores videntur. Sic nobis etiam invitis
fspe infciis
illa facultas velo palatino utitur ,
tum ad nares pofticas obturandas , tum
ad alimenta in gulam , aerem in os , vel in nares dirigendum , atque ea ex
illis
diverfis motibus ssque poffibilibus utiliorem pro circumftantiis eligit
eadem vero facultas in morbis ceconomiara animalem regit , atque urgen-

&

periculo

tiorl

occurrit.

fummis doloribus, qui fluidi nervei penum exhaurlquandoque illico motus cordis multum imminuitur,
ac veluti fufHaminatnr , flmulque omnes facultates feriantur , fit fyncope
ex qua excitati segrotantes fepe
morbis immunes convadoloribus
lefcunt ; qui fi labor
dolor perfeverafiTent , cum fummis conatibus illis
obiifient.
Licet autem fyncope malum videatur fumme terrificum ,
do324. Inde

rent

/i

flt

ut

in

perfeverarent,

&

&

&

&

loribus atrociffimis pejus

&

conatuum

lem

&

feriationem

forte ideo in

produftam

ufque

a.

lemniter celebratam,

multiplex docet obfervatio

interea
,

vel

fufpenfionem

graviflimis

fuifle

eam motuum

plurimis

malis phlebotomiam ad animi

sgris

uti-

deliquium

&

veluti foMedicins patribus olim fuifle multoties

fyncopticis
agitaquod paradoxum agendo de morbis

bimus.

325. In vifcerum infarftibus quandoque tanta offertur cordi

,
&: tantum motus fanguinis retardatur
ut mors in procinftu fit ,
'

-quid

efl:

virium in

his refiflentiis fuperandis tollatur

veluti

fi

refifl:entia,
nifi

quid-

orificium cor-

dis alterutrum obturetur ; certe tunc temporis una falus eft quidquid eft viverium in corde , fortius contrahendo
obice fuperando conftanter ,
hementer impendere ; licet enim ea luta non femper felicem fortiatur ef-'
feftum , adeoque eventu fit quandoque noxia , in fcopo femper falubris

&

&

ft.

Sic

fi

quis hoftis enfe diftrifto

fugientem

profequatur

&

tranfilienda

P R
occurrat fugienti fovea,

adeoque lapitis
de periculum

L E
eam

is

Ratio

A.

75

reda ratione utens,

exponere, quam cer^um aliun-

potius tranfilire debet

prscipitis pericufo
fubire.

G O M

eft

incerto fe
facultas

percipiendi

nexum

veritatum uni-

verfalium ( IVolf. Pfychol. 4^J ) ; quod autem incertum certo periculum

rationi confenhoc eft veritatibus cognitis, adeoque
iit anteponendum,

&

taneum.
326. FacultAS

quse poffunt exeri

virtus , hc robur sftimantur ex infenfitate preffionum

ex velocitate punfti machins cui preffio i!Ia applicatur

quo labor
BcrnouUi Hydrodyn, pag.

&: ex duratione feu temporis longitudine

pounda

etiam

eam

perfeverat

ille

16"^':

dicitur

vires potentiales

Exercldum

quae pofiTunt intra diem quiete

vero plus virium impendatur in
af^ionibus , quam qus intra hoc tempus reiarciri valent , labor dicitur;
febris, afthma , peripneumonia laboribus funt annumeranda, unde vul-

fomno
his

facultatem appellant plurimi.

317.

fic

abfoluta

&

pailu

go

segri

tia

peragitur

febre

efl:

impenfa virium,

quotidianis

reparari;

ailhmate

laborare d^icuntm
-

vel molimzn

dicitur conatus

maximam defatigationem ,
qus potentiam exhauftura

fi

&

iUi

labor qui

finis.

vero conatus

alicujus

gra-

qui inducunt

viriam impenfam non cito reparabilem,

fett

efl, viohnti nuncupantur.

318. Penitus exhauflis viribus potentise motricis , mors efl ; fed qu6 labor violentior efl:, eo cltius exhauriuntur vires iilas ; er^o eo citius cefTat
omnis a<^io ,
merito aiunt violentum non q^q durabile.
ut potentia
319. DificuUas operis eft, ut refiflentia obicis direfte ,
motrix inverfe ; feu eo quid efl difficihus motu , quo ab eadem vi impenfa tardius movetur;
data eadem obicis mole &c refiflentia abfoluta , ed
difBcilius efl , quo facultas , feu potentia motrix minor efl: ; fic quo majus
pondus ab iifdem operariis trahendum eft , eo tardius trahitur ;
idem
pondus ab operario uno , quam a duobus fimiiibus
fimiliter applicatis ,
duplo diflicilius movetur.
ut quantitas virium
330. DifTicuItas operis efl, ut hujus tarditas fimul
vi dead illud exfequendum impenfarum ; fic fi bolus in oefophago pofitus
glutiendus duplo tardius delabatur, iifdem vfribus impenfis , ex eo difiiculfed fi vires fimul tripio majores impentas deglutitionis duplo major efi ;
dantur , novies efl major illa difficukas.

&

&

&

&

&

&

&

331.

Si

impenf^
tur

obicum movendorum
feu his imminutis

eadem remanet

la tarditate

motus

velocitates a preflione exortse fint

viribus velocitas decrefcat

difHcultas

errant itaque

iUi

&

ut vires

adauftis adaugea-

diilicuhatem ex fo-

qui

vel ex fola virium impenfarum quantitate metiuntur.

fit minor,
&: fimul vis impenfa major, difKculvis
impenfa
fimul obicis minor efl: vequo
major ,
,
locitas ; difficultas autem moleftia eft principii fentienris orta ex refiftentia
movendi & ex propria motoris debilita^e refpeftiva ; neque enim in machi-

332.

Si obicis velocitas

tas tanio

nis

major

uUa proprie loquendo datur

Facilitas operis efl eo

333.

&

efl

difficultas.

major,

quo

ve-locius

&

movetur corpus,
quo

76PROLEG0MENA.
qu6

dlutius

moveri

Illud

conftanter

illud

potefl

fine

eo major

efl

poteft

facultas

cius illud corpus

movetur

nor

eft difficultas

334. Alacrltas
operibus,

feu

cum

adefl:

cilitas,

feu

eft

animEe

illa

&:

confi:antia

alacritas,

mania &:

illius

In

fanitate

etenim quo diutius

detrimento moveri
fimul quo velo-

refiftentia

&
,

adeoque eo mi-

qua facilitatem in omnibus

cognofcit; mczror h contra

atque ut in fanitate adefl funftionum fa-

ita

in

intuitive

asgritudine

difHcultas,

laffituda,

&

morbis deiiris exceptis.

fano facultas efl major,
labor, feu virium Impenfa mi-

aliis

&

335. In flatu
nor quam in sgritudine.

adeoque

facultatis

efl:.

modificatio

exfequendis

difficultatem perfentit

fine

motrix potentia

feu

eo minor eft
feu eo facilitas major
,

fun(9:ionibus

mcsror adfunt

defatigationem

citra

defatigatione

omnes exercentur

fun6Viones

facile,

&

conf^anter

alacriter

&

multo majores vires urgente neceflitate poffunt exerceri , quod notum efl omnibus ; &: in asgritudine tantum quasdam
funftiones exercentur ; casters vero non pofTunt exerceri , ut in febrilibus ,
foporofifque morbis j quasdam vero exercentur cum vi folita vel minori
alias vero nequaquam pofTunt , ut in paralyfi ; ergo facultas in toto minor
eft

febrilibus

In

fine defatigatione

exercentur
res

menfes

tudine

impenfa

ut
fic

&

inflammatoriis plures fundliones quidem

motus cordis

refpiratio;

pofTunt exerceri,

verum non

cum fumma

conflanter

&

vi

per plu-

imo cum fummo moerore fummaque laflidifHciiis efl , adeoque virium

atque fimul motus mufeularis artuum

in eis

major

336. Morbus eo

efl

&

facultas minor,

quo vires caufse noxls funt majores ^

,
minor , ejufque fimul conatus major ; etenim malum
extremum impendet , fi ad aequiiibrium accedant vires caufas noxise
facultas , aut fi poflerior a prioribus fuperetur ; verum quo facultas naturse
minor efl: , fimulque plus virium fuarum impendit , eo facilius efl eam vi
caufse noxiae squari, vel ab illa fuperari ,
tunc eo magis efl pofliblle,
ut mors accedat, adeoque (191) ille flatus tanto periculofior efl:.
337. Morbus eo brevior futurus eft, quo vis materice morbificas vel caufas noxia; minor
ejus conatus majores ,
tunc
efl, fimulque facultas
falus efl proxima ; vel eo brevior efl , quo vis materise morbificas major
efl , fimulque facultas,
e]us conatus minores, &: tiinc mors efl in pro-

&

facultas

periculofior efl

naturje

&

&

&

&

&

cins5Iu.

&

periculo con338. Morborum acudes sfiimatur ex eorum brevitate

intenfitate (308); nam
jundis, adeoque acuties asflimatur ex gravitate

&

morbus (307. 308) eo materies morbifica macum autem facultas fit limitata (316) adeoque eo citius exfolvatur , quo plus virlum
impendlt , eo cltius accedlt ad sequlllbrlum cum viribus caufas noxlge , unde

quo gravior Sc

jores

vires

brevitas

intenfior efl

obtinet,

fimulque vires majores exerit facultas;

&

periculum morbi.
339. Quo plus virium impenditur adverfus caufam noxlam , fimulque
minores funt harum virium effeftus fenfibiies, eo periculum efl urgentius.
Liga-

PROLEGOMENA.
fiores

arteriarum

exhauritur

citius

ejufque eifedus fenfibiles

340. Idem

alio

modo

bus moventur

ita

vires

77

conatus
priori ca-

in

utut frequen-

aUero cafu , quia licet

hunc obicem tollen-

&

periculi

refflentia

decrefcit- vis

vitalis,

imminuuntur.
qua^ ex affridu
,
fluidorum , quae ab iliis viri-

feu vis pulfus &: refpirationis

poteft oftendi

difpendia virium

ut vis quadrupla alterius

quam

velocitatem duplam ejus

do
rem; ergo

cito

pulTus

proinde

crefcunt in ratione duplicata velocitatis

ad

majoris

citoque

&

in

conatus

cafu

in

facultas

quam

&

majores

tamen

interea

refpiratio

&

virium

plus

evadent
vires

intenduntur

p!us

interea

adeoque

fiunt

&

intendantur

cafu

iliacis

alterutra ligaretur

fi

interea brevi debiliores

utroque

dum

arterils

motus cordis

fu fatifcent

in

quam

arsimal,

exerit

ambabus

cane

Ligatis in

'

vis

non

po/Iit impertire

fimplex impertit

fed

dato fluipaulo mino-

quam minores

majores abfumuntur in majori ratione

ve-

non poffunt etfedus fenfibiles in pulfu

refpiralione edere; ergo effeduum fenfbilium quantitas crefcit in minori
quam virium impenfa. Sic in agonem ducentibus licet cpnatus
ratione,
interni fint vehementiilimi , ut patet ex interni caloris intenfitate , tamen
abfumptse

vires

riim

in

affriiiibus

&

pulfus eft

debilis

tur intra cor &c

&

moUis , quia m.axima pars virium abfumifeu exilis

majora vafa, nec nifi pars eorum exigua fuperftes ad ar-

minores pertingit , in quibus explorari poteft.

341. Si funftiones difriculter &: molefte exerceantur, datur sgritudo ;
ideo enim difiiculter &: molefte exercentur , vel quia aufta eft organorum
vel fluidorum his infervientium refiftentia (319), vel imminuta facultas

terias

his fundionibus exercendis deftinata;

rarius vel
nift

folito

fatigatio

tardius(33o)
major

&

fiat

folito

virium impenfa

infirmitas

verum auda

adeoque

qua pofita ponitur

( Graecis arrojlia

refiftentia funftiones fiunt

peccant imminute vel

abolite

hffitudo

qu32 segritudinis eft

de-

fynonymum )

imminuta vero facultate, idera eft ac fi refiftentia fuiffet adaufta j nam fi

vis hominis duplo minor evadat , is pondus folitum duplo difficiliijs gelet ; adde quod quoties crefcit fun6lionum difficultas , anima segre fe habet, feu moleftia aiRcitur , adeoque ii fun6liones difficulter exerceantur
datur segritudo.

341.
in ipfum

Uno

organo affefio

poffunt

agere

fum moveri non

poteft

vero

vires illius organi

feu huic

auxillari

ob ftru6luram

tantum

aut fine

partium

atque eorum quse

quibus

debent

organum I^-

intendi

c^teras

minui.

Vires enim funt menfura vifae (311): debent itaque illse fumma cura
parcimonia confervari , quae ftne facultatis detrimento non poffunt abfumi
verum ut fatisfiat indicationi defumptse a vitio , feu caufa noxia corrigenda, vel eliminanda in dato vifcere, debent neceffario vires impendi; nam
fine viribus nulla mutatio , nec proinde correftio aut expulfio ; fi vero vi-
res in aliis vifceribus ad laefum non pertinentibus adhibeantur more fblito
vel copiofius folito, facultas exhauritur: utrique autem fcopo fatisfit , li
vires utiles impendantur
inutiles fupprimantur ; v. g. fit repagulum in

&

pul^

R O L E G O

73
pulmonarl

arteria

quod circulationem

lum nequaqaam removeri

teriarum

adau<fl:a

poteil

repetita

aut corrigi

pulmonum

vel

fanguinis

A.

impediat

atteri,

repagu-

lltud

&

vi cordts

nifi

valida &c alterna

ar-

conftridione

fymptomata prcxlucet ; tunc

artuum minuuntur
aegerque frultra
cum in vita protraac periculof^ fuas vires in deambulando impenderet
obic-e lethifero amovendo lint necelTaris , adeoque tunc tempohenda
viribus
ceger
artuum deftituitur.
ris
piior adilo palpitationis

pofterior

mortis

urgente

autein

periculo,

fuffocationis

vires

&

ftrufturam

propter

343. Verilim

illorum valida conftriftio

cordis

&

dexter ventrlculus fanguinem vehementius in arteriam

quin

eum

linifter

alterna

aortam majori

In

infpiratio

fiat

&

rubedo

ut calor, tenfto

quia aftiones

motricis

potentiae

vi trudat

poteft

in

iterari

nec cordis

pulmonarem

trudere

adeoque necefiarium

eft,

ut

&

exfpirado velox

aorta proficifcentes uberius influat

evadat

non

pecloris,

quin alternae liant eorum dilatationes

ut fanguis in arterias ab
,
adeoque ut pulfus vehemens , frequens
fitis ,
aliaque fymptomata fuperveniant,

machinam ab

machinse

illius

ftru(5lura

partini determinantur.

344. Ipfius parcimonise exempla

bre

V. g. vires

ftomachi
lia

vires

mlnuuntur

cerebellum

cordis

artuum ,
venus filet

multum

vires imaginationls

&

vero artus

attentionis

infardum

menlngum intenduntur

aft

fenfuum organa

In

illico

fe-

vlres

ad negotia moraeft cerebrum aut

veriim ea molimi-

ergo vlres cordis fseplus intenduntur

cjeiera

increfcunt

foporofis morbis

in

vlrlbus cordis

cseteri

omnibus morbls obfervantur

In

arteriarum

conatus cerebri

na dependent a
apoplexia

&

ut in

nerveo defrau-

fluido

daotur.

&

partlbus mlnus nobili34^. In morbis chronids exlgua funt inltio vitia

bus nocent, aut earum funftiones levius impediuntur; fint v, g. lymphatica
qusedam obftruda in mefenterio , quonlam arteria mefenterica fuperior decimam fextam circiter fangulnls aortam fubeuntls partem traiicit , atque iillus declmae (Qxfx. partis vix una centefima eodem tempore fluit per om-

nes fimul fumpta^ arterias lymphaticas ex ea pr.omanantes , obftructis

nibus fimul iHis arteriolls lymphaticis , refiftentia cordi obiata non eft
lor

quam i6oo^

que
tribus

quatuorve

i6oooa pars
que

pars refiftentise

obftruila tantum

fi

exinde

non

nifi

quod ex
exigui

cum

pericuium

refpiratlo

&

non mirum itaverum fi

vlx confpicui conatus exfurgant

quoniam inde dimidia

ad vitam

adeoque fummi

decima , ut obftruftls
ortum eft tantum

aorta obftru6la nafceretur

&
,

parte

perlculum inde

glandulis,

dimidia glottidis pars obtur.etur

impcditur,

ab aorta obftrufla nafceretur, adeo-

qu^e

horum lymphaticorum

mefenteril

periculi

fit

vlvidi

omma-

neceifaria

aeris

fummum

conatus exfurgunt,

refpirandi

pars

exinde imminet

feu

datur morbus

acutiis.

&

funflionibus etiam
346. In chronids morbis non inveteratis xgri ftant ,
moralibus voluntariis, ut artifices fuis operibus, htterati ftudiis, licet debihter

Incumbvmt

quia

pauccc vires

in

caufa

mGrbifica

amohenda impen"
dun-

P R
duntur

fruflra

cefntates, ut viiftus parandi

dendum

&c

347. In
virium

348.

virium

A.

79

temporis

tunc

fi

imDgJiditur

externis negotiis

fano

vires

potentialium

at

in

amoliendo

vitio

rffcumbendum

ali^e

deambulandum

iinde
,

lu-

fmgulis

diebus impenfce funt totrus facultatis,

aiunt

pars

ejigua

morbis autem acutis

in

quo morbus
quo ab initio fuo remotior , feu crifi propior.
morbi periculum minus efl: quam In vigore, quia initio faimpenf^ funt eo

fmgulis diebus

gravior

efl:

non fuppetunt.

flatu

feu

vires

&

fiandum

ad

aegris

&

nrgeant nefamae fuftinend'je, urgenitiori occurrere debent

contra niultum

acutis e

G O

L E

uberlus abfumendce

major pars

facultatis,

&

Initio

&

cultas fere integra eft,

deinceps continuo imminuitur

fomno

vel eliminata caufa noxia, natura quiete,

&

ufquequo correfta

cibis copiofioribus vires

fuas refarciat.

349. Superata caufa noxia

ac

fluidi

dente

nervei dijftributionem

convakfcemid ^

pulfus

natura quiefcit

viftrix

fenfim

reftituit;

qui plenus,

fic

&

confuetam virium

febricitantibus

in

tenfus, velox

frequens

acceadeo-

&

que validiffimus fuerat, jam rarus

vires artuum
,
mollis^ parvus evadit ,
e contra crefcunt , ita ut fenfim le6lulo fuo iniidere , in alterutrum latus
dormire , dein furgere , ambulare , opificiis , ftudiifque incumbere , acutias
aiidire , cernere , folida alimenta coquere , &c , valeat.

350. Reflituta virium proportione fana

appetitu vigente , exercitio re,

fenfim facultas haiftenus iraminuta vires fuas integras recuperat ,
convalefcentia in fanitatem abit ;
fuperato morbo principali , rema-

flituto

&

&

fic

net

fymptoma individuum

tioque alternis

&

fcilicet infirmitas,

debito paflu

qux fomno,

quiete

exerci-

tollitur.

Doftrina virium adeo ad disetam praefcribendam , ad medicaminum praefertim vehementiorum ufum , nec non ad morborum theoriam , necefTaria
tanti in medicina momenti efl , ut mirum fit nullas hac de re traditas fuiffe
ex profefTo regulas, quas tamen mechanica hodie i^, a Medicis commer-data fuppeditat ; prsecipuas attulimus , quas vereor ne Philiatri ut obfcuriores
negligant , &; Geometrse ut nimis claras
cuique obvias contemnant.

&

C L
351. Morbi

funt

A VI

C L

U M.

S S I

fymptomatum notabllium invicem

connexorum eon-

curfus.

Symptomafa magis obvia & fimul conflantlora agmen ducunt, & morborum charafterem effentialem conilituunt , eaque vocantur pathognomonica, feu charafteriflica.
Signa charafteriftica

&

funt

triplicis

ordinis,

in

fundionibus, excretionibus

qualitatibus.
'

Sl

PROLEGOMENa.

8o

aut refpeftlve

Si pulfus frequens fit,

ad

artus validus

fomnum

cltfa

Teu

Si febris

du6lus

in

patella

Intermittentes.

Membranofae.

Phlegmafm

vel pkleg-

r,,^.,,,^,,^^

Exanthematofs.

&

albefcente ob-

criifla

inflammatio

datur

V.

calore intenfo

Contlnua.

fcbris e^,

eaque ut plurlmum ve-

fit ,

hemens cum dolore

fanguis

fit

^^^^^^

immmutejiemj

oc lenlus

tamen validus

pulfus

deblles fint artus

fi

Parenchymatfas.

mafia.

Si mufcull

mlne

& circumftantiis

robore
fet

voluntatl fubdltl invlto ho-

fortius contrahantur

contrakantar

tius

Si

non

ac voluntatl

Tonici

ejus

exfpedandum

Spajmi

ef-

Clonici partiales.
Clonici generalesi

eft.

praecipuum fymptoma fit refpiratio

difficilis> anhdatio dlcltur.

Sparmodicas.

tiones

frequens,

Si

&

organis,

tum

cjatj^

movendi

facultas

fubdltas,

fimul

fentiendi

tum leornm

in

Opprefriyse.

Dyfaefthefiae.

partes voluntati

facultas

iimul,

partiales.

Tonici generales.

for-

fubditi folit6

fpafmus

quam ab

tv

deri-

Anepithymise.
Uyfcinefiae.

Lipopfychi^.

debilitas eft.

Comata.
Vagi.

Cum

praeclpuum fymptoma efi: molefta fenfatio , qualls a punftura ,

diftractione , dolor adefl: , vel algema.

Capitis.

DoloTi

Thoracis.
Abdominis,-

Artuum.

Quando prseclpuum fymptoma

tate

imaglnatlone ,
,
aut cupidlne depravatls ,

In

fifl:It

judlcio

eft, fic

non
Si

difta

quod

illse

vefania

facultates

Halluclnationes.

Vefania,

fange

Dellria.

Morofitates.

fint.

contlnenda

ras vel frequentlus

potlftimum fluida, fo,

vel copiofius

allena a ftaru fano ejiclantur,

eftj^

convolun-

\Q\Jiuxus,

vel

evacuatio

Sangulfluxus,
Alvifliixus.

Fluxus
Serlfluxus.

Aerifluxus

Si

PROLEGOMENA.

^
fymptoma

pr^ecipuutn

SI

mutata
ficiem

fit

qualltas

(136) quoad volumen

colorem , cachcxia eft.

fuper-

Macles.

Tumores.

V
Cachexm

-?

Tubera^**

impetlslnes.

V.

Decolorationes.

Vltlorum feu morborum pathologlcorum , qui nlhll aliud funt quam morproprie didorum elementa , In noflra pathologia hiftoriam dedi-

borum
mus;

funt

talia

maculae

tla,

morborum

terna

ulcus

&c,

vulnus

fradlura

luxatio

tumor

de quibus fufe tra6lant Medico-chirurgi

ut vermes , calculos , fluida effufa , &cc

excrefcen-

prlncipia

in-

morborum

cenfu ablegamus.

Methodus Morhi
Quonlam
morbo

qu3e

deducenda

ea figna funt

omnlum optima

funt intrinfeca

autem

ea

&c

detegendi,
quse

ex hoc fonte figna

morborum

vel

funt

fecum

gerlt ^egrotans

morborum potiffimum

principla,

ut

caufa

feu
funt

occafio

quatenus Intus latent ; vel pha^nomena , feu fymptomata , fenfibus segri aut Medici obvla ; atque evidens eft , non ex principiis , fed ex fymptomatis morborum charafteres effe deducendos.
Quse autem funt cegrltudlni extrlnfeca , ut regio , tempeftas , aer , clbus
potus , applicata , &:c, ea quidem figna morbi fuppeditare pofTunt, fed
fedes

materla

&

non

&

primaria

pathognomonica

tamen nequaquam

quae

in individuo

ne-

gllgenda.

Ut

figna

tis

allcujus

claflium

nofte

eflfe6lus

miliarls

&

quid

confueta

diftindifilimos

fufticit

dignofcat opus eft

duum

ut

quid v.

ab

ut naevl

morbis
vel

illis
,

In

febris

g.

fit

perfpel:os habere debet chara-

Is

non folum notas fymptoma,

verum etiam harum notarum notas
id eft

calor,

ejufque gradus,

pulfus

ejus

qusenam

frequentia

ac

xtati

proprle

di6lis

verrucse,

vulnufcula

fi

interna

feu

&

qu3e

fuerint

In praxl seftlman-

quales

vel parvl

momenti,

fummo nominum

abufu pro

fimplicla

maculse, quse

pathologia vendltantur

eorum elementls

vltia

aetati

ex phyfiologia tum hiftorica

ea vero omnia

apprime diftinguenda funt

ac diverfi gra-

ac temperamento fatemperamento cuique eft natlva

ac gradus calorls medius culque

tum philofophica derivantur.

Quoniam de morbis agitur
tur

Medicus

obtlneat

Intrlnfeca

omnlum

fteres

princlpiis

tantum morborum
fi
vero externa

annumeramus

&

pro fymptomatis fimplicibus

vix notabilibus habentur, nifi cum aliis notabilibus comblnata fyndromen morbofam conftituerlnt.
Cum femel perfpe^lse fuerint ofto combinationes fymptomatum quse
clafles defignant , Imo ordinum vlginti feptem in quos illae clafl^es fubdividuntur, attente confiderandum eft In aegro qusenam fint illius fymptomata

Sauvagcs Nofologia Methodica\

Tom.

I.

prse-

PROLEGOMENA.

82

de quibus xger ipfe conqueritur ; ea etenim modo fuerint conultra morbi initium perfeverent, charaderem morbi conftituunt.
ftantia,
Symptomata vero alia morbis acutis communia funt, alia vero chronicis , adeoque claffes plures non unam defignant , unde iilis non adhaereudum eft , fed ulterius progrediendum fic laflitudo fpontanea, cacofuia ,
horror , capitis gravimoeror, debilitas, laboris foliti averfatio , rigor

prsecipua

&

&

tas

morbos

febriles

dolorificos

acutos

evacuatorios in-

ut in praeludio morbi genus non ita fa;

diflinguatur, tunc autem a fymptomatis prsecipuis defumuntur indica-

prsenunciant

difcriftiinatim
cile

inflammatorios

tiones

&

diaeta

tenuis

hinc

fit

cemmunia,

prsefcribuntur auxilia hifce claflibus

quies

vense feftio,

generalia difta,

ut

ufquequo fymptomata patho-

julapia,

gnomonica morbum quaefitum prodiderint.

Nullus fere morbus eft , qui fimulari non poflit , feu
voluntas non excitet , fi vehementer faltem cupiverit, &c
veteratoriis artibus rudis non fuerit; non foliim etenim
mendici lepram , hydrocelem , elephantiafim, auriginem ,

cujus

fymptomata

impoftor in hifce
obfervante Parco

mutitatem , procarcinoma, tibiarum ulcera , fimulant; verum nova

morborum genera multi vafri folertiflime mentiuntur , ut colicam ab angue
intra abdomen latitante , vampirifmum , fagarum dsemonomaniam , obfervante Gariddlo Hiji. plant. GajJ&ndo , aliifque
epilepfiam fanatici , concidentiam ani

uteri

omnimodas alii fingunt vidi infantulam , quae , ut matri fuse magnum mcerorem incuteret, per dies quindecim gravem morbum miris fymvulfiones

ptomatis ftipatum mentita eft. Nobilis matrona , ut quid de fe fentirent amicae Sc aemulse comperiret , hemiplegiam per menfem dexterrime finxit. Sunt
qui Medicos mentita afphyxia deludunt. Aricilla ex urbe cum fua hera exce-dere recufans , allio in podicem intrHfo febrem fibi conciliabat. Morbos vefa-

&

nos , dolorificbs ,
quotquot ex gegrorum relatu detegere confuevimus 5
pro lubitu Imitantur aftuti. Haematemefim largius haufto cruore bubulo aflimulabat puella , ut ex coenobio dimitteretur tuflim , fingultum , naufeam
fternutationem ipfi pueruli norunt imitari ; unde nifi vafritiem calliditate fua
detegat &: retundat Medicus , fimulatos
fiditios morbos pro verls ha:

&

bebit.

Qul vero fymptomatum concurfus apprime novit Medicus , illa vaframenta facile comperiet, ex eo quod impoftores fymptomata ex partium
nexu nequaquam dependentia , feu nequaquam invicem connexa referant; fi
Medicus ipfis fidem prsebere fimulans , eos folerter interrogaverit ; fi graves
operationes

chirurgicas

lem iegrotantem

facile

&

mochlica

evacuantia

prsefcripferit

Is

verfipel-

deludet.

morbis non fimulatis fymptomatum gravlorum combinatione ^

ad quam morbus attinet, fponte patet , eodemque pafto ordo detegitur; atque comparatis hujus generibus, non difficile eft ad morbi oblati genus
devenire. Mulier humi ftrata inventa eft fenfiis omnis, motufque
Inventa in

claflds

voluntarii expers , cum

profundi foporis fpecie ;

pulfo

pleno

molli

qulfque in clafldum

&

refpiratlone

ftertorofa

&

ordinum charaderibus ver-

P R

G O

L E

E N

A.

83

morbi clafTem fextam hujufque ordinem , qui comatofos feu foporofos morbos continet , ftatim adibit , atque fic ex viginti feptem morborum ordinibus unicus ipfi venit examinandus , feu mediante hac methodo
laboris
vigefimam tantiim inquifitionis
partem habet exantlandam
vero
quoniam
decem
morbus
inter
hujus generis ordines redein
hic
periundus eft , fingula genera debent examini fubjici , atque ex foporis
ftertore ,
omnium artuum flexibilirate , segrum apoplexia.
altitudine ,
fatus,

&

&

laborare

quum

commota, &c,

ex plethora

ex fedula

verum cum

apoplexiae plures fint fpecies

Medicus inquirat num ex lapfu

num vero ex cacochylia febrilem

ut

eft

commotione

num

comperiet

facile

&

capitis derafi

tiarum infpeftione
laboris partibus

&

&

niofa caufarum

infarftum excitante

capitis

linguae

reli-

vel cranii fradlura

haec apoplexiae fpecies

manibus contreftati

orta

flierit,

faciei

quod

circumftan-

ac demum inge,
deteiSo genere ex 270

fagaci adftantium iiiterrogatione

principiorum conje(ftura comperiet

unica fupereft

ifiu

fi

2700

fpeciebus

anatomica vel setiologica

ut

decem ac
morborum unica

cuique ordini genera

fuerint

generi decem fuerint fpecies , ex

-fi cuique
qusefita fic tuto facileque determinatur.

Qui ver6 alia methodo ,

nunquam , nifi longa prius

experientia fuerit edoftus,

ufus

fuerit

1$

aut a prxceptoribu?

per traditionem eruditus, fine alterius ope partem afte^lam detefturus eft,
cum in apoplexia generica cerebri vel cerebelli hanc vel illam partem afti-

&

in fyncope fiquidera seger fenfus omnis

monec cerebrum affeftum fupponitur ; dein vero utrum ce-

ci nihil

certo demonftret;

tus eft

expers

rebrum fit primario vel fecundario affeftum decidendum

morbi qusefiti nomen innotefcat ; verum illa diftinftio ex
conjefturali
diftus

&

derivanda venit

fallaci

qui fpecies

diftinftas

aut

demum

eft,

nullus eft his methodis ad-

numero proponat

fufficienti

antequam

ratiocinio fsepius-

unde nova

confufio.

Non me
feftbre
effe

&

in

ArchiatrO

detegenda morbi fpecle

tam adfcribendse

&

hacce noftra methodo , quam Sydenhamianam^

utpote a Felice Flate.ro , quondam Bafileenfi Profere delineatam , reftius appellarem , maximas fuper-

latet interea in

aut etiam Platerianam

difficultatesj

quam Medicorum

incuriae

verum

diftindse fingularum fpecierum haf:enus traditse funt

cujus

defcripticnes ex fym='

novae fiquidem quotidie in praxi occurrunt , quibus tamen

aliis obfervatas
effe non dubito, ac ia quibus cefpitant

ptomatis petitse

ab
hxrent , qui earum hiftoriam
fimillimas

non methodo funt

non accuratse

illse

ratione

&

definiendi

modum fymptomatum connexionem

,

ignorantes in therapeia neceftario caligant

atque

quod maxime dolendwm

cum fummo segrorum periculo ab aliis ignoratas, fcriptis

& cum aliis communicare curent
fi vero
folertes
illud vigeret inter
morborum obfervatores quod inter Botanicos , amicum Sc affiduum commercium
nullus dubico quin Nofologia brevi tempore ad eum perfedionis gradum affurgeret, quo hodierna

eft

vix

ulli

non
mandare,

funt Medici qui eas fpecies

nifi

gloriatur Botanica.

l>

LECTO-

LECTORI PHILIATRO.
MA

G N u M opus aggredlor , cuique exfequendo vires mese nequaquam fuffefturse funt. Hujus perficiendi caufa Bagllvius Academiam
medicam inftituendam effe cenfebat , hujusque ftatuta & leges propofuerat.

Hujus operis
dicaverat

utilitatem

fed fruftra.

imo neceflitatem , antea magnus Sydenhamus

NuUus inventus efl: qui illud negotium in fe

prsefufci-

pere voluerit.

Idem

eft inPcitutum quod triglnta abhinc annls ,

juvenill audacia , anlconceperam , de quo fic fcrlbebat fummus Boerhaave,
Inftitutum
claffes morbis laudo, opus quippe ut labo33 egregium de ordinandis in
utile ; acre judicium , copiam ftudii Medici fummam , fa riofum , ita
pientiam denique pari cum diligentia conjuniflam hercle requlrens; ordo
" appofite vero Deum deprcabatur , ut ani enim vero p^rplacet.
jnos vitamque fufficeret , qui tantis par eflem.
iEtate proveftior operis utilitatem eo clarius fentio; verum
dlfficultas
oftingentse morborum fpecies , praeter quadrinnon minor eft ; mille

mo

&

&

&

gentas affeftuum varietates,

defignandse

dum

funt defcribendse

apponenda

cuique

theorla brevis prsefigenda,

huic oneri iuftinendo par

Unum
philidem

Verna
alia

alii

adornavlt,

neandas

in

curatio

quaeque charafteribus

&

Mortomis vires ,
vitam abfumpfit
Lind Scorbutum , Ajlrudus Sygenera elaboravere ; verum nemo claffem qua par efi:

in

traftans

altero toti

fuerunt.

adhucdum

diclna

fuis

nomina , genus adfcribenconveniens addenda

nemo folus

Omnes itaque non perficiendas

me fumo ut cuique pateat quot &

methodo
,

&

fele6i:iora

eft.

aut alterum genus

&

Trillerus

funt

eo

defiderantur,

fine ut

fed

quifque,

&

ad genus fpeciemque reducat

faltem praxeos

annis,

exfequatur neceffum
rafteres

conferat

inveftiget
;

quod

ita

eft

fi
,

munere

fuo

refte

difficile

defcriptioni
eft

ut

fuae

eas in

defungi cupiat.

morbi

deli-

me-

ufum fuurn
eft ,

\}t

hifliorlam

hlftoriam ab his

decem morborum

in

promovendce

omnino neceflfum

ut in Auftoribus ejufdem

adeoque

fuse

artis

cupldus, quse deficiunt fupplere queat.

Quifque Clinicus , quas obfervat xgritudlnes Indivlduas
defcribat

tantummodo

quanta funt qu3e

primis

autem
,

&

id

cha-

confignatam

fpeciebus obferva-

vix unam in Auflorlbus rede defcriptam invenire detur. IUe ergo Au,
fiofum defeftus novo labore vindicandus eft,
ex multis ejufdem fpeciei

tis

&

hiftoriis

Ex

indlviduis fpeclei charafter eft eruendus.

multis ejufdem morbi individuis relationlbus fpeciei charader erui

non

ab illis hiftoriis fepoaantur quaecumque ad theoriam attinent,

quaecumque mera funt accldentia ex segri vel Medici errore oriunda ,
quod quam arduum fit nemo non vldet j imo ut hiftoriographus hanc fpeciem ab aliis ejufdem generis diftinguat, alias cognoi(:ere opus eft; operse
poteft,

nifi

&

ita-

LECTORI PHILIATRO.
,

85

itaque pretium erat ejufdem generis omnes fpecies faltem delineatas exhibere, ut fingularum comparatione charadleres cuique proprii poffent affignari.

morbum curandum habent

Medici qui ignotum

modum

progrediendi

mutationefque

ip(i

bent cum Anglo Hippocrate Sydenhamo

quive

ejus

ordinarias ignorant,
in

(e

inter

tenebris

eventum

confiteri

de-

fcopulos ver-

segrumque tandiu de vita fua periclitari, Cum nulla theoria , nuHaque

progrefiTum divinandum ; is fyead illius morbi eventum ,
pe timebit fubitara mutationem , eique totis viribus obfiftet , a qua tamen
naturae conatus falutiferos turbabit , novos
is
falus ^egrotantis dependet ;

fari,

&

fagacitas fufficiat

&

&

noxios excitabit,

quandonam cundlandum

aut

fit,

agendum

prorfus

ignorabit.

Cum

pyxide nautica, in proceilofo praxeos mari

bo paroxyfmos

crifes

plus prodeft etiam

aliafque

nihil

vellet

dirigi

mutatioiies hiftoria edoclus prjevidet

agendo,

quam

qui h?ec

ille

ignprat multa fine fcopo,

ordine fufcipiendo.

iine

Unica
fe

nullum efl: pretium

,
Medicus , qua , veluti
pofTet: qui cnim in mor-

de proprio aut parentis aut nati corio agitur

quo hiftoriam morbi curandi non redimere

fere

quovis

in

morbo via eft- qua natura

bubonum eruptionem;

confuevit, ut in pefte per

larum fuppurationem
itaque Medicus qui

tam viam

in

tritseophya

hiftoria

hujus

a dato

morbo

variola

in

ardenti per dlarrhoeam biiiofarn

fpeciei

iiberafe

per pnftu:

folus

hanc determinaviamque falubrem na-

inftruftus novit

eo verfus conatus fuos dirigere ,

hanc viam ignorat, non nift fortuito ipfam profequetur,
cum e bene multis h?ec fola tuta fit , periculofam ali^m quamcumque verofimiliter infiftet , aut mutato in his dubiis confilio , naturse
motus cofitinuo perturbabit.
Nihil itaque noftra magis refert quam , ut cujufvis morbi obvii hiftoriam
poteft

parare; qui vero

turse

&

calleamus

&

-lit,

Cum

modi seque

iint

cus tanturri ex
eft

pro

cem

hujus ignorantia nullis theoriis

hac ignota aeger in certo

poflibiles

falute

caftbus

aeque

quam

nuUo

ftudio fuppleri pof-

enim decem
fi
morbus terminari poflit ,
unihoc ignorato non minus timendum

difcrimine verfetur;

&

datus

in falutem ducat

illis

segri

quibus

viiTe

ea ludo ale^ decidenda veniret , 5c ex depoflibilibus , novem exitium ,

unicus falutem allaturus
fi

effet.

Ea itaque confideratio debet omnes Medicos ad hiftoriam morborum

promovendam incitare , maxime fi refpiciant ad utilitatem quam ex prsegrefforum Medicorum laboribus
& periculis , hujus hiftorise folius ope ex,

habemus pro fingulis morbis non folum

medicaminum , fed etiam , quod prseftat , medendi methodos
verum idem Medicis accidit quod Botanicis; millense tribuuntur cuique herbae a Plinio , Diofconde, aliifique Veteribus virtutes ; vervim ea dmnia funt
nobis inutilia , quamdiu de qua herba prxdicentur hsec miracvila nefcimus.
Quid autem fit FLlnii althsea , Diofcoridis rhabarbarum , Homeri nepenthe^ aliseque innumerae plantse certe determinare non potuere eruditi
qui a
,
cerpturi

fint;

numerofas quidem

formulas

tre-

retro annls

trecentis

C T O R

8^

fumma

contentione

{itionem ad bene multa volumina

ut

ita

reje<5lo

ptiones

tam vano labore

deduxere
nuperi

ut MatluoLus

coafti

charatSterefque ab integro elaborare,

futurum

quiciquid in

earum

de

virtutibus

accurata critica hanc inqui-

6>C

&

notas

conftiterit

DuUchampius

plantarum

fuerint

nomina
ad

defcri-

figere,

feros

ut,

nepotes

certo tranfmitti poffit.

Idem haud dubie Medicis labor exantlandus incumbit; immenfa iiquidem

medicaminum virtutibus vohimina , in quibus ad hunc
iliumve morbum fanandum certa nobis promittuntur auxilia , nobis inutilia
prorfus funt , quia quid intelligant per hunc j vel illum quem nominavere
morbum , hodie nemo poteft intelligere ; quippe mera funt morbi ut medicaminis nomina , defcriptiones vero nullx , aut ad fummum genericae ;
unde confufa ,
conje6luralis exfurgit tantum cognitio
qu3E proftant de

&

nominantur morbi , niii defcriptione fixa determinentur ; defcrlptionis defeftu ignoramus haftenus quid iint morbi plurimi ab Hippocrau
nuncupati , ut typhus , pachy , avante , phrontis , phoenicie , leuce , hippouris , pherea ; quid Plinii gemurfa , aliique innumeri; nec defcriptio indlvidui morbi fufficit , quippe quae fpeciem non definit
ergo nobis incumbit,
ut non folum individuos morbos accurate defcribamus , fed ut ex numerofis
individuorum hiftoriis , fpeciei cujufque charalerem eruamus.
Fruftra

nomine proprio non defignetur morbus , ejus cognitio obfcura efl: vel
fic ignoramus fere quid fint morbi ab Hippocratc defcripti ,
qui;
bus nullum nomen impofuit, ut morbus Scitharum , quem irata Venus Yra:^
nia immittebat ; quid magni fplcnes ; quid morhus niger , morbus ruciuofus^
quos certius cognofceremus , fi ad melancholiam , fcorbutum , melaenam
Si

confufa

aliave genera nominibus definitis

infignita,

eos

retuliffet.

Ophthalmise nomine quemcumque oculorum morbum dolore , rubore notatum intellexere Veteres , atque in hocce genere morbi centena diverfarum certe virtutum remedia laudaverunt , ut emollientia , deterfiva , corrofiva ,
quorum quifnam ,
attrahentia ,
repercutientia , exficcantia ,

&

quo tempore

ufus effe debeat prorfus ignoramus

rum

labor in recenfendis

cie

&

inanis

eft

itaque

Vete-

&

inquirendis tot remediis , qulppe in qua fpeadhibenda fint ignoramus ; nec enim fibi quis
rofarum fufficere ,
perfuadere poterit
in
ophthalmia chemofi aquam
fyphilltica curanophthalmla
qwae ad opbthalmiam taraxim fufficit , nec in
immenfas opes
interventu
quidquam
da
profecififet Sioanei coUyrium, cujus
ophthalmia
in
interna
boni
fe lucratum eile fatetur Audor ;
vero
quid
,

in

pf?efi:itiirent

quo hujus

ftadio

millena coUyria

quae

retinse

inflammationem non

attigiflTent

aut exacerbaffent.

Cum

itaque

diverfa tantum

diverfis

fpeciebus

remedia

competant

&

pro dlverfis ejufdem generis fpeciebus quandoque contrarla prorfus fint neceffaria , evidens eil curationes promifcuas , qu3e uni generi adicribuntur
nOn vero cuique fpeciei proprlae funt, eife', fi non periculofas , faltem inutiles ; &: multo plus profecIiTe
folum Saint - Yns , qui cuique ophthalmlae

P
mlse

&

Neotericorum turba
fpeciebus

diftinftis

A T R

O.

87

remedia, quam tota Grxcorum , Arabum ,

qux confufaneam , multiplicemque medelam , non

fummo

aflignavit

propria

fpeclei

labore

fcriptis

confignavir.

Species vero cujufque generis determinare hoc opus , hic labor eft. Mulfunt Auftores qui logices ignari tot genera ftatuunt, quot fpecies ; ut
ti
qui idem genus in ophthahiiiam , taraxim, chemo-fim , feu totidem genera

necnon qui diverforum generum fpecies fub eodem generico no;

mine reponunt ; fic Typhi nomine Medici Cnidii defcripfere febrem coatinuam vulgo mahgnam diftam, necnon tritDCophyam ardentem , rheumademum anafarcse fpeciem , quos ideo tanquam jntifmi , diarrhoex ,

dividunt

&

eptse divifionis Auftores vituperat Hippocratcs.

Falfa funt , aut faltem inutiiia quse circa

&

prognoftica

funt

cie vera

gravis
fert

fic

periculofus

cum

diagnoftica figna,

&

cle

fumma

variola benigna

obambulante fanetur

rum

quis

fi
,

hifl:oriis

genus morbi traduntur vulg^

quoties ea tantiim de una aut altera fpevariola in genere proferat quod morbus {\t
Magiftri cautela traftandus

artis

uUo Medici

fine

auxilio

pro-

falfa

segroque

per

vicos

cum eum errorem ferme in omnibus morboAuftores, exceptis paucis nuperis, noii mirum fi

atque

admiferint

medica nuUos per viginti fsecula progreiTus fecerit, cum Botanica, indimidium faeculum a Methodicis exculta, ad fcienti^e decus oc certitufaciilima evafit.
dinem evefta fuit , ac foecundiffima fimul
confuetudinem ac ufum
Scholafi:ica itaque prsejudicia exuant Medici,
ars
tra

&

&

rationis loco

etenim

non fequantur

qua duci

fe

abufus

patiuntur

cum

non confirmetur

loagiori ufu

haftenus

falfa

fuerit

&

theoria

adhucdum

prseftare potefi: eam evidentiam 6c

falute hominum mercandum
de vita
Theoria quidem utilis eft, ut hypothefis
eft, &: quam ipfa non habet.
phyfica , non ad probandam thefim , ut perperam putant quidam Philofophi, fed ad verum indagandum , uti folemne eft Geometris, qui ex falf^
fuppofitione ad problematum folutionem perveniunt.
lUuftriffimus omniumque hujus sevi fagaciffimus experimentator D. Haks
fatetur fe poft millena capta in corpore animalium experinienta ,
toties
veluti divinare vohiit , ita
hallucinatum efife , quoties fafta prxvidere ,

in

multis

obfcura

certitudinem

qux

dubia

aut

requiritur

minime

&

ubi

&

ut

theoria

8i analogia

tadus

fus &:

eum

ignari

fsepius

dirigebant.

confultaexperientia,
libus determinare

eum

deceperint

Quanto

fsepius

& fola theoria duce,

audent

atque hypothefibus

ipfi
,

phyfices

quid

in

rebus tamen ad quas vi-

hallucinantur Medici
fiat in

corporis

hydrodynamices

aut principiis evidenter

&

qui , nqn
humani penetralogices non raro

innixi.

falfis

Oh Chy!

mici, Humoriflae, Mechanici toties delufi , nunquamne fatebimini cognitionem hiftoricam pr^ecedere debere,
infidam ducem efte theoriam?

&

Duplex

eft

morbi charafter
vero defcriptivus ,

cujufvis

que proprius ; alter

eo quod genus v. g. ileus
ex eo inteUigitur iUud dolore

in

&

fcilicet

faciitms

cuique methodo

&

methodo

coramunis

cui;

ex

dolorificorum topicorum ordine repoflatur

partis fingularis,

5c fixo

ftipari

adeoque

il-

iud

O R

C T

88

chara6lere repeiere fuperfluum eft

ptomata , fcilicet foetidam vomitionem,

lud

&

ejufdem

ordinis

fcilicet

methodo

charafter fa6llrius a

eft

defideretur

fcriptivus

reponatur

claffe

acutos

colica

-a

ejus hiftoria tradenda

dignofci poflit

humorales

ut

prout cuique fimlles

folufque

ea v.

in

(it

eil,

ab

aliis

&

hic

vero charafter de-

fi

duo fym-

ut

ope

cujus

inter

in

quacumque

abdominales,

claffes inflituere placuerit.

veftibus ialignita recognofci debeat

ejus charafter faftitius ex crif-

crlfpus aut refimus,

g.

cum

alla

diftinguatur

evacuatorios

inter

miles in fua cohorte determinatis

Si

6>cc

dependens

arbitrarii

addere

alvi conftipationem

gaftrodynia,

fufficitque

ail fi in exercttu con;

detegendus foret, prseter
hunc chara6lerem requlreretur fignatura, feu charafter defcrlptivus, quo ab
aut caplllorum eadem crifpatura affeftis difilngui
aliis eodem nafi vitio ,
quaque fpecle praster charaderem fa6lipoifet ; ita in quovis genere ,

patura

vel. fimitate

infignibus cohortis eruitur

fufo, depofitis infignibus cuique cohorti

proprils,

&

tium
alils

&

claffis

internofci

ordinis

&

requiritur

defcrlptlo,

feu

fignatura qua polTit ab

uterque chara6ler in ben^ muUis morbis adhuc defide-

ratur.

Hljlona

i^ hifloria tradit phsenomena

adveniunt ; per horas in peracutis
per dies in acutis , per menfes in chronlcis ; atque hlfloriam morbi tradlturus debet 2<^ obfervare ne terminis metaphoTlcIs le6lori fucum faciat
3^ ne plus referat quam quod in fenfus Incurrlt, feu quod idem eft, ne
quod judicat de caufa , princlpio , Interna fede morbi , unquam cum factis
confundat , aut commifceat ; fimllis in hoc ruflicis qui Medico Interroganti quid mali fentiant , fuam de e]us mali caufa opinlonem in phsenomenorum iocum obtrudunt ,
conatum , Jlomachl aperturam , fimiliaque inania
verba incufant, cum deberent tantummodo refpondere fe ahqua parte dolere , vomere , aut aliud quid experiri.
In fignatura vero non eo quo apparuerunt ordine pjiaenomena recenfenfenda funt , fed eo quo ab aliis congeneribus morbis diflipgul queant ; fic cum
differt

a Jignaturd

morbi eodem ordine ,

quo

in

In

eo

quod

segrotls

&

in hifloria aegri

aetas

fexus

medicamlnum

fucceffus

recenferi

fignatura nil

in

determlnandum
aciiones

animcz

fufficit
^

temperamentum

juvantia

eorum

&

viftus

vltse feu

debent accurate
debet , nlfi quod ad

laedentla

referri

cum autem omnia phxnomena

ut fenfum

intelleftum,

cupiditates,

&

artls

ratlo

fcrupulofe

eum

ab

aliis

poffint reducl

voluntates

&

ad

mo-

ad funciiones naturales , ut refpirationem , pulfum ; ad excretiones , ut

dejeftionem, urinx emlffionem ,
ad qualitates , ut colorem, faporem , figuram , &c ; eodem etiam ordine phsenomena charafterlflica recentus

&

alvi

feri

poffunt.

In hifloria

morum,

morborum

defideratur pinax

quibus praeclpui Au6lores

citatione operis ubi

illius

feu

defcriptio fult tradita

nomlnum fynonyfpeciem defignavere cum

catalogus

eamdem morbl

horum enim Au6lorum ope

quifque Medlcus quam obfervat fpeciem cum defcriptis fpeciebus

conferre , ut fimllitudinem , aut differentiam
prognofim , atque curam ex
,

potefl

illis

P
ffiutiietur

ilHs

atque ex plurlbus

A T R

I
finiul

O.

Sc>

charafterem

collatis hiftoriis

fpecifi-

determinet , optimamque medendi methodum (eligat.

Nec inutile foret diverfam ejufdem morbi theoriam pro diverfitate feclarum confiderare , adeoque theoriam Galenicam , Chymicam, Pneumaticam , Mechanicam , StahUanam invicem componere , quae f^eoQ. nomine tenus difcrepant ; verum diverfam pro diverfis regionibus & feftis medendi
methodum examinare muho utilius eflet, quarum m-ethodorum fpecimina

cum

palfim adjiciam.

De

nomenclatura generum fufe egi

fpecialia attinet

veram

quse

&

ab

funt

fufficiunt

quaha pro

characierijiica

funt

fpec'ei cognofcendae

prima

viribus in

&

arbitraria, fed in ufu

feu

quod vero nomina

fcilicet

alia

definitionem comprehendunt

didinguendae

minime

prima parte

in

ea duplicis funt ordinis

fpeciei

aliis

hibui; ea

commercio

ad-

clafTe

prse longitudi-

ne vix ufurpanda ; afl: ad lignandos morbos neceiTaria , ut fignalurs ad mirecoguofcendum

Alia vero funt trlvialia , quse brevitate .funt folum commendanda , adeoque in ufu loquendi commodiffima, ut apoplexia pitidtofa^ diarrhcea bi^
clari per fe denotant ,
6c
liofa , &c , quse utpkirimum nihil difiinfti
litem

vei

nomen

milites

ope
in

charafterifticum, vel defcriptionem

cuique
ni

militare tribuitur ipfi

fignatura fuppeteret, vix

ufu

ordinario

gul?e

nomen

neceiTario

Verum

&

breve

detegi poffiet datus miles

ufurpandum

In his vero

eft.

Logicae feverioris vix fervari poffiint

ra fimul ac breviora epitheta

annexam requirunt;

proprium

quia

fic

apud

fed cujus

quod tamien

imponendis re-

non meliora,

fed ufitatio-

necelTario feHgenda funt.

nominibus eharafterifticis ejedem regulx exigunt , ut

phaenomenis tantum imponantur; 2*^ ut fine tropis &: figuris
Rhetorices per verba propria , fimplicia exprimantur ; 3'^ ut numquam ab
iis quse funt abdita ,
ut fedes interna , caufa, principium morbi, repetantur ; muho minus a regione , setate , fexu , tempefiate deducantur ; 4*^
ut
4 qualitatibus abfolutis , non vero relativis, deriventur ; cum enim ea nomina ad morbum detegendum , ejufque fpeciem determinandam conferre
debeant, ea nequaquam debent cognitum fupponere quod inquiritur, nec
quidquam referre , nifi quod inipfo segro phaenomenisexpreffiim potefl: reperiri ; nec in segro videre eft utrum apoplexia fit levior altera , vel gravior ; utriira
in ftabiliendis

nomina i

colica fit in mefenterio , vel in ileo ; utrum fit cholera Indica , vel Europea;
utrum morbus fit virgineus , vel morbus puerperse , cum Europeus eodera , quo Indicus , &i virgo eodem quo gravida , ac reciproce , morbo
poffit affici
Verbo , nihil in charaftere , nec proinde in nomine charafleriftico poteft admitti ,
quod fimplex attentio ad phsenomena fenfibus
nifi
olDvia poteft edocere ;
id omne quod iir.aginando , aut ratiocinando
adeffe intelligimus , id totum ad theoriam fcorfim debet amandari.
Finem faciam mutuatis verbis III. Gaubii in Patkologid nuperrime edita
fic loquentis
cur defperent Medici
Ex quibus apparet , non efte
fo re aliquando , ut ingens morborum humanorum numerus , esemplo ab
:

&

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom, L

3,

hifto-

C T O R

)o

hlfton^e natiiralis Scriptoribus petito

5,

qui

55

ab omni

obfervatione

in

ordinem fyftematicum redig^tur,

hypothed feflarumque commento

liber

fola

nixus

fideli

genera, fpecies exhibeat, fuis fmgula charadlerifmis,

plenis , interftinfta. Specimina jam nunc a Recentio-

clafTes,

certis, manifeftis ,
ribus edita potius in fpem erigunt , tentaminibus muhiplicatis haud de futuros fucceilus, remque tanti momenti , ac bonis ideo omnibus exopiic tandem feliciter perfeftum
tatilTimam
iri ,
ut non in nominibus dun55
taxat morborum inveniendis {e(e utilem pra^ftet , fed praecipue facilem ad
3,
eruendas curationes viam expediat. " Haec III. Profeffor Leydenfis. Huic
calculum fuum addit 111. Thornas Simfon iii Aciis Edimburginfibus ^ Tom.
IV. articuL XX. qui fmgulorum morborum fpecies, generaque q^^q eodem
modo defcribenda contendit , quo plantas defcripfere Botanici.
Nuperrime III. Baro van Swicten paffim in Conimcntariis ^ ut de Iftero ,
de Mania , &:c , concludit his verbis
haftenus diftis patet , foUicite
,, ex
diflinguendas elTe varias morborum fpecies , ut fingulis idonea medela ad,5
hiberi poffit, ciim illa , quse huic fpeciei fanandae conducunt, in alia
,,
ejusdem morbi fpecie nocerent. " Hujus pra^ceptis adhserens Clar. Prcy5,
Jinger Mcdicus Vimncnfis clafies morborum capitis juxta noftrara fere methodura elaboravit. Quod autem hanc fpartam feliciter a me fuifife exornatam putet ///. Equcs Linnaus Archiater Suecicus , ut refert in fuis '^//z^/zitatibus Acadcmids Vol. VI; qaod , inquam , Nofologiam magnificis extolciim aulat verbis in fuis Epijlolis , hoc certe tribuo benevolo ejus animo
tem ille vir in multis, fed maxime in methodis dijudicandis , praeftantiffimus iit, non parum mihi gratulor quod hicce mea methodus ipii potiffi,

J.5

mum

arriferit.

Huic

fpeciei

multas

methodum

setiologicam

fum

ut

fpecies

&

&

aliquot genera,

necnon appendicis

inftar

methodum redaftas , addere vipateat qu^ generalis medendi metho-

anatomicam

in

ope aedologicse cuique

ex anatomifpeciebus ejusdem claffis conveniat ;
diagnofim morborum meca cognofcant tyrones noftram nomenclaturam
eft

dus fingulis

&

morborum

&

thodis
.

tion

antiquis

morbos

congruere
fed segros in

apoplefticos, hydrophobos

nominum

Ut uno

ut

funt

PotuilTem etiam,

claflfes
,

segros defignantium

modis quales
Nofologia

pofife.

tertianarios

penuria

morbi, fed de

de Plantis

in

redigere

ut

quartanarios,

feu

quaeftionem

oculi iftu innotefcat duratio

fymptomatis fimplicibus hic non agitur

charaderes , qui ea breviter indicant:

&
,

Ccclii

in epilepticos

&c

hinc cuique clarum

fubftantiis

Botanica

more

fubjeftis

Aurcliani

paralyticos

nifi

fuifiTet ,

obftitiffet

non de

morborum,

in

effe.

periculum cujusque morbi , ( de

ad calcem nominis appofuimus

morbum acutum, feu velocem & periculofum^

morbum brcvcm^ cito defiturum, & fine vitae periculo::
C. morbum chronicum^ feu longum & periculofum
3L. morbum longuniy ieu tardigradum fine periculo^
A. Jndicat
B.

P, mes-

P. inorbum per pcriodos

A T R

recurrentem

O.

91

aut remittentem

aut intermit-

tentem

D. morbum duhium ,
fatis

feu cujus duratlo

&

periculum variant

aut

noa

conftant

&c,

a, b, c,

ejusdem

varietates

fpeciei fignificant

Arabes.

literae

indivldui^ rigorofe loquendo a fc

quadantenus omnia ejufdem arboris folia;
verum tamen pradice loquendo quidam invicem fimiles funt, ut duae
apoplexiae ferofse, du3e diarrhoeae biliofae, &c: &C illa individuorum fimilitudo vocatur fpecies: fic duae diarrhoex biliofae funt ejufdem fpeciei; Species

Morbi

invicem

quofquot

obfervantur,

funt

diffimiles, ut diffimiUa funt

id

fe continent tantiim morbos individuos.

Horum morboquoad fymptomata accidentalia , fortuita , fugacia aut quoad
intenfitatem majorem minoremve fymptomatum , vocatur
efi;

efl:

fimilitudo feu convenientia

itaque.morbi fub

rum

differentia

gradum

varictas.

Genus

quippe continet fub

Demuin

cUfJis

claffis eft,

efl:

fe diverfas

feos ordo dicitur

fpeclerum

fic

ut firofam

diarrhxa genus eft,

biliofam

generum

ephcmeram^ quartanam

qui velut exigua

Errant itaque Philofophi

vel convenientia

fimilitudo

contmQi fynochum

fpecies

fic

&c:

Jlcrcorofam,
fcbris

&

quae

pars claf-

claffis eft.

In logica

&. hlftoria naturall peregrini,

qul

iti-

quod ^enus eft , & fpeciem quod clafjis vel

genus eft. Fateor pro diverfa methodo clafles & genera mutarl ; non miniis tamen , data methodo , quisque definitionibus fuis debet adhgerere , quippe , fine definitionibus fixis vocabulorum, nulla poteft in do<^rinis demondlfcriminatlm claffem vocant

ftratio

valere

&

ft habitus afterta

fine

demonftratione nulla datur fgientia

quippe fcientia

demonftrandi.

Mi

SYN-

9^

SYNOPSIS CLASSIUM
D

T O R
C L A

Ymptomata
auxiliis

ORDo

Ordo
ORDo
OR Do
ORD o
ORDO
ORDo

I.

S S

cutai^ea levidenfia,

Maculm

OR
"
',

Chimrglcg

coloris natlvl mutationes.

tumores humorales, exlguij gregales.

tumores humorales folltarii.
IV. EXCRESCENTIJE , tumores a folidls aclau6]tis.
V. Cystides , tumores capfulati fluido referti.
VI. EcTOPij^ , folidarum partium a fua fede dimotlones.
III.

Phymata

VII.

Plagae y

feu continui folutiones.

I.

IL F E B R E

fortifve viribus

CoNTiNUJE , quarum

S,

artuum imminutis.

pyrexla femel crefcit femelque decrefclt

II.

Remittentes

quarum pyrexia

plurles

crefclt

&

decrefclt

decurfu aegrltudinis.

ORDo
.

vel mechanicis

decurfu aegrltudinis.

D O
in

A.

Efflorescentim,

IL

Pulfus frequens

in

VI TI

curanda.

CLASSIS
ORD

I.

rivc^b

III.

Intermittentes

recedit ia

dQcu rfu

quarum pyrexla

segritudinis.

pluries accedlt &c

om-

SYNOPSIS CLASSISUMIET ORDINUM.

CLASSIS

PHLEGMASIM,

II L

Concurrit pyrexia continua vel remittens

flammatione , vei cum exanthematis.

OrdO
Ordo

ExanthematiCjE

I.

maligna

faepius

Membranaceje

II.

pyrexia

OR

D O
in

intenia

(a)

cura

in-

pyrexia

lenta.

vilcera

membranofa dolent, tument cum

acuta..

Parenchymatosm^

III.

vifceribus far6lis,

tionis

cum

cutanex

eruptiones

quandoque

93

non

dolor

adefl:

facciformibus

cum

obtufus

calor

pyrexia acuta

tumor

&:

fuppura-

apparatu.

q"i

C L A

S S

IV.

i;'

.j

'

''

'

"

'

'"

'

ML

P A S

Contraftio invita, conllans vel interpolata, mufculorum organis loco motivis, non vitalibus, infervientium.

Ordo

I.

Tonici partiales ,

rigiditas

&

immobilitas artus vel organi

determinati.

R D O n. Tonici GENERALES ,

rigiditas totius fere

Clonici partiales
Ordo
vel artus, ejufve motus
Ordo IV. Clonici generales
III.

agitatio

coafta,

corporis.

non

libera,

organi

vitiofus.
,

agitatio coa6):a totius fere corporis,

fenfibus fsepe obfcuratis.

mmmamiamimammm

CLASSIS
Agitatio invita

defatigans

fpiratio difficilis

Ordo

I.

SpasmodiCjE

fpiratione vel

ANHE LATIO NES.

V.

frequens

mufculorum pe6loris
,

infultus

infpiratione

eft calor

adau<Sus

unde

re-

fugace$ agitationum peftorls

cum

ex-

fonora.

M
|a) Pyrexia

fine febre acuta.

cum

pulfu fdllto fortlori aut frequentiori.

O r p 0;

SYNOPSISCLASSIUM

94

Ordo

II.

tiones

Oppressivm^

conftanres

in

paroxyfmis pe6>orIs

ipfis

a-^ita-

eseqae frequentes ac laboriolk.

CLASSIS VL D E B I LITATE S.
Vires folitas in agendo exerendi impotentia.

rium difpenfatrices funt

tendi
movendi.

tresj

Facultates vifacultas cognofcendi, appe-

&

OR

D o

^yS^

tus fine fbpore.

I.

Ordo

II.

mis

OR

Or

Dysaisthesiae

Anepithymiae
libidinis

fitis ,

d o

IIl.

non

in

(ine

Dyscinesiae

Ordo

V.
necnon

debilitates

debllitas vel

ut vifus, tadus, audi-

cupiditatum, ut

abolitio

fa-

fopore.
debilitas

motuum

in

organis locomotivis

vitalibus.

d O IV. LlPOPSYCHlAE
vitalium

fenfuum

adeoque

CoMATA
phantafise

feu

morbi fyncoptici,

debilitates

motuum

totius corporis.

feu

morbi

obfcuratio

foporofi

omnifque

debilitas,

fenfus

motuumque liberorum imminutlo

vel

fuppreflio.

CLASSISVII. D

O L O R E

S.

Cujusvis experientia cognofcendi, nulla definitione diilinfte

explicabiles funt.

O
O
O

R d o

R d o
R D o

Ordo
tis,

Ord o

DoLORES VAGI qui nomen a fede fixa non habent.

DoEORES CAPITIS ut ocull, orls Cranli dentlum.
oefophagl
ut laterls
III, DoLORES THORACIS
dorfi.
ut ftomachl, inteftml, hepaIV. DoLORES ABDOMiNis

I.

II.

&:c.

V.

DoLORES ARTUUMy

CLASSIS
Charafter

eft

ut ifchias

VIII.

imaginationis

lumbago, &c.

VE
judicii

N I JE.

voluntatis

&

de-

pravatio.

RD O

O R D

E T
I.

N U

Ordo
ab organorum externorum
Deliria^ errores judicii
Ordo
TIallvcinaTiones

M.

95

imaginationis,

errores

falvo inte!lelu

vitio.

ab imaglnationis

I I.

tus corrigere

Ordo

MoROSiTATES y

III.

vitlo

quod

intellec-

nequit.

&

voluntatis

cupidilatis depravatio in

ap-

petendo aut averfando.

ORDo

Anomalim

IV.

morbi prloribus

CLASSIS

affines.

FL UX U

IX.

Cliarafter eft eje61io iluidorum aut contentorum

titate, qualitate^

Ordo

demetudine notabilis

Sanguifluxus

I.

ejediones cruentje,

S,

_,

qus quan-

efl:.

vel

fanguinese

unde-

cumque procedant.

ORD

Alvifluxus

II.

phago

eorum

dejeftiones ex ano

Odor III. Serifluxus

quam
puris ex
Ordo IV. Aerifluxus

aliis

CLASSIS
'O R D O

Ordo

I.

II.

figurae

ejeftiones

e primis

locis

Coloris

vel rejet^iones ex oefo-

qu3e in primis viis latebant.

flatuum, vaporum

X.

lymphae,

urinae,

muci,

ladis,

viis.

&c,

ejeftiones.

H E X I JE.

molis in corporis habitu depravatio.

Macies corporis partium molllum extenuatlo.

Tumores , corporls generalis intumefcentla , feu adaudum
,

vo-

lumen.

=Ordo

III.

Hydropes

partlum quarumdam Intumefcentia a contentis

adauftis, faeplus fluldls colleftis.

O R D o IV. Tubera partlum quarumdam intumefcentise firmse.

O RDO V. Impetigines cutanei tumores puftulofi, cruftacei, gregales.
O R D o V Deco,lorationes coloris nativi depravatlones.
,

I.

RDo

V I L Anomalim

contlnent morbos prlorlbus aifines.

ir

^^

CLASSIS

>,^ >x >,< >x >^ TVf ">V5'

'f'i'

"T^f^^V^
'r + 'r'r4'+*'rHr'r-r"r'r'r-l' + 4*-t'i'-f-^
+ >V*
+ *r'r*f''r >V5
">V<^

PRIM^

CLASSIS

SYNOPSIS.
A.

Charact. Syndromes fymptomatum cutaneorum

ORD O
I.

MACULiE

I.

l^EUCOMA,

mutadones

leviores.

coloris nativu

/^/^ ,.macula opacans corneam.

ViTlLlGO, macula cutem deprimens.

III. Ephelis , roiiffeur , macula catis corymbofa fufca.
IV. GuTTA ROSEA, couperqfc ^ macula faciei corymbofa
n.

N^vus Jein
VL EccHYMOMA,
V.

ORDO

rubra,

macula congenita protuberans.

ecchyjnofe , macula a fanguine fub cute

effufo.

'Evvi.ORESCE^TiM^ tumores humorales exigul

II.

gregales,

a.

b.
c.

PuSTULA , pujlule, phyma parvulum apice ruptum.

Papula, bouton phyma parvulum defquammari folitum.
Phlyctaena, /'/i/7frt;'/ze veficula fluido plena.
,

Varus

tuberculum durum, conftans.

VIL Herpes , dartre , papularum prurientium corymbus.
VIII. EpiNYCTis, phlydsenarum atrarum congeries dolens.
IX. Psydracia, porcelaine , phymata eryfipelatofa.
d.

bourgeon,

X. HiDROA,

ORDO
XI.

echauboulure

III.

ErythEMA

exantheraata miliaria phly(5tenoidea.

VnYMkT K,

tumores humorales

folitarii.

phyma rubrum, calens , diffufum.

phyma
album , rndolens, molle.
,
XIIL EmphysEMA
elafticum.
emphyfeme phyma pallidum
XIV. SciRRHUS ycirrA^, phyma durum, indolens cuti concolor.
XV. Phlegmone, phlegmon ^ phyma rubrum calidum, fphseroideum

XIL (Edema

eryjipile

ademe
,

,'

pulfans.

XVI, BuBO, huhon^ phyma fcirrhofo-phlegmonodeum

''^ -:'-:

"^
_

in glandula.

XVIL

CLASSIS

SYNOPSIS. VITIA.

I.

XVII. Parotis , parotiJe , bubo juxta aurem.

XVIII. FuRUNCULUS, furonde y phyma lubdurum

97

mflammatum

pro-

minens.

XIX, AnthrAX

charbon^

phyma

apice gangrcCnofum

ambitu

in-

flammatum.

XX. Cancer cancer , phyma rcirrhofum, lancinans.

XXI. ParonychiA , panaris phlegmone extremi digiti,
XXII. Phimosis phimojis phlegmone prxputii.
,

ORDO

IV. ExCRESCENTIiE, tumores

a folidis adauciis.

Hl^Wl. SarcoMA, farcome, excrefcentia carnofa.

XXIV. CoNDYLOMA ccndylome ^ excrefcentia c^frfartea
XXV. Verruca, vtrrui excrefcentia cutanea globofa.
XXVI. Pterygium , onglet^ excrefcentia plana in ocuh
,

tendiaeave,

XXVII. HORDEOLUM

orgcoUt, excrefcentia varo

cantho.

iimilis

ad tarfos pal-

pebrse.

XXVIII. BronchOCELE, gouetre, excrefcentia gutturis.

XXIX. EXOSTOSIS exojlofe , excrefcentia oflis inftar dura.
XXX. Gibbositas, bojfe, protuberantia oflium thoracis.
XXXI, LORDOSIS, protuberantia ab offibus artuum inflexis.
,

"

ORD O

V. Cystides, tumorcs

XXXII. AnevrysmA

aneuryfme,

capfulati fluido refeni,

cyftis arteriofa.

XXXIII. Varix, varice, cyftis venofa.

XXXIV. HydatiS, hydatide , cyftis lymphx duftuum.

XXXV. MariSca,
podicis

tumor fanguine turgens,

hemorrhoide^

in

margine

isque pertinax.

XXXVI. Staphyloma

Jlaphylome

vel

cyftis cornese ,

corneam per-

forans.

XXXVII. Lupia loupe

XXXVlII, Hydarthrus,

XXXIX, Apostema,
XL. Exomphalus

exomphale

VI. EcTOPIvE

Exophthalmia

Bl&pharoptosis,

cyftis umbilicalis faepius aquofa.

faujfe hernie

cyftis in fcroto.

partium folidarum

fenfibus

XLII.
XLIII.

plena.

cyftis articuli . aquofa.

apojlime, cyftis purulenta.

XLI, OscheocelE,

ORDO

cyftis in articulis fpiflfo fluido

tumeur hlanche

chtite

fud fcde dimofw

obvia,

de foeil,

Iraillement,

Sama^es Nofologia Methodica, Tom. L

edopla

oculi.

e^topia palpebrge.

XLIV.

C L A

98

S S

XLIV. HypOSTAPHYLE ,
XLV. Paraglosse chUte

Y N O

I.

chute de la luctte

dc la languc

XLVL Proptoma,

P S

S.

eftopia uvulx.
,
eflopia fingnae.

e6lopia appeadicis externc^e,

ut

i,ibii,

rcroti

au-

ricul^e.

XLVII, Exania, chutc dc Vanus, prolapfus ani.

XLVin. EXOCYSTES , chktc dc vejjie prolapfus veficce urinariae..
XLIX. HysTEROPTOSiS chute dc matrkc prolapfus uteri.
L. Enterocele, entcroclle y hernia inteftini.
LL Efiplocele , epiploccle hernia epiploi.
LII. GastrocELE , gajtrocele y hernia fiomachi.
hernia hepatis.
LIIL HepatOCELE, hepatocile
hernia lienis.
LIV. Splenocele fpUnocelc
LV. Hyste^OCELE, hyJlcroclU , hernia uteri.
LVI. Cystocele , cyjiocele hernia veficse.
enciphaloceU , hernia cerebri.
LVil. Encephalocele
ohliquiU
dc la matricc
Hysteroloxia,
LVIII.
uteri obliquitas.
^LIX. Parorchidium, edopia tefticuli.
LX. ExarthreMA luxation , ofiium mobilium luxatio.
,

LXI. DlASTASlS, diajiafe^ offium immobilium receflfus.

LXII. Loxarthrus , offium mobilium obliquitas refpeftiva

mum

ORDO

citra fpaf-

&: exarthrema.

VII.

PlAGyE,

continui folutiones

vitia

dialytica^

ILL Lin?icci.
LXIII.

VuLNUS,

hUjfure^ continui folutio, hians,

cruenta.
^

LXIV. PunctURA, piquure continui folutio intus tantiim extenfa.

LXV. ExcoriatiO , icorchure , cuticulse vel cutis a carnibus fubjec,

tis

feparatio.

LXVI. Contusio ,

meurtrljfurc

partis

carnofae in

minimis punftis

at-=

tritio.

LXVII. Fractura, fraciure^ divifio oflium in fragmenta

LXVIII. FissURA , felure , offium divifio rimam referens.

LXIX. RuPTURA

rupture

ligamentorum

feparabilia.

tendinumve ab

offibus di-

vulfio.

LXX, Amputatura

coupure ,

excifio

partis

totalifve

articuli

dex

truncatio.

LXXI. Ulcus,

uUere

partium mollium erofio purulenta , cute

pure vitiofo.
,
differt ab ulcere ut excoriatio a vulnere.

pro-

fundior , patulo fundo

LXXII. Exulceratio
t.XXIII. SlNUS

Jinus

LXXIV. ISTV L A. y

emififarium abfceflus vel apofi:ematis orificium.

fJiuU y ulcus finuofum

intus callofum,

fundo

fa^pe

cariofo.

LXXVo.

V
LXXV. RhagAS,
LXXVI. ESCHARA
LXXVII. Caries ,
to

gergure
efcare

carie,

crufta

offis

His nominibus
ratio

iim

fe

iic

vi

cauftlcorum
afpera

ulcus medull^

cum

ulcus

patiuntur,
nifi

oflis

carie.

tantum confpicua intelligenda volumus: fi enim ea

hepatis, caries coftarum, exulce,

vitia

&c

ea inter morbos

pulmonis ad phthifim

offis

latens

ad oftocopum

quorum
ejus

&c

principia funt inquirenda

vulnus latens ad hasmoptypertinent.
Medici in mor,

&

diagnofi funt primo fenfuales artifices,

debeant,

faspius fa6la.

periofteo exfolia'

ut ulcus pulmonis, cerebri

arthrocace

borum
ci

99

denudata.

inreftinorum,

veniunt

mortua

erofio cava vel

LXXVIIL Arthrocace Linn^i,

intus lateant,

A.

folutio contlnui ficca in marginibus partium.

licet

velint in

feu fenfu
phasnomenis dudeinceps vi intelleftus abditas earum caufas inquirere

Empyricorum turba

jdefidere.

C'Xrh^<J'4

100

>$

^ ^

CLASSIS

^ ^ ^

*<|>

>^

j$;

^^

"f"

PRIMM THEORIA.
mssBmmmWitKfm'ii\mim~ mwmnw wkjrm

VI

T
S

AFFECTUS SUPERFICIARII
mammmmsuMmam

vltla confplcua m partibus externls corporls , feu prav^ partlum

confpicuarum difpofitiones , ex quibus magis laeduntur qualitates , ut figura , color , quam ipfarum fundiones ; unde minus nocent fanitati &: robori quam pukhritudini
integritati , ut cum antiquis has quatuor vale-

SUnt

&

tudinis conditiones diftinguam.

Dlftinguuntur a morbis fequentlum

ptomatum

claflium

qula

vix intenfitate aut extenfione notabilium

funt
quis

fi

fyndromes fymtamen maluerit

&

morbos ordinare ,
maculas ad cache61icos decolores, efflorefad inflammatorios exanthematicos , vel cache<^icos leprofos , aliosque ad alias claflfes referre , non repugnabo.
Ex his autem intelleftis faciliijs fluet cseterorum morborum theoria
cum a fimplicibus ad
quippe affeftus ifti funt veluti illorum elementa,
compofita progredlendum fit, a vitiis iflis corporeis exordlendura duxi.
Ifla vitia funt i^ vulnera ,
i^ ulcera, 3^ maculse, 4^ exanthemata
5*? phymata, 6^ excrefcentise , 7^ cyflides , 8^ procidentise , feu edoplse.

hos

inter

centias

&

De

duobus prioribus

vulnere

ulcere

adum

efl

in

pathologia,

contufione ortos incidemus

&

quoties in

toties eas

morbos a

fpecies Traumaticas

nuncupabimus
fic
apoplexia traumatica dicetur fpecies ea quse a cranii
&adura, commotione , vulnere, contufione, &c, capitis ortum ducit, ut
:

eas

CLASSIS

VITIORUM THEORIA.

I.

eas dlftlnguamus ab fpeciebus fpontands

ne caufa evidenti
Caeteri

vel principio

affaftus

fuperficiarii

id efl

loi

qu3e a principio Interno

fi-

mechnnico procedunt.

vulgo didi morhi chimrgici non

ita

evidentis

adeoque theoriam magis elucidatam expoltulant maxime quia

multo pluribus morbis internis occaiionem prsbent ; adeoque theoriam non
foium phymatis, excrefcentiis, fed & morbis inflammatoriis cachefticifque
applicandam hic in anteceflum tradere neceirarium judico.
1. Tumor , Graecis oncos, eft quidquid praeter naturam crefcit in humano
funt originis

corpore, Gakno detiniente; juxta Neotericos eft prseternaturalis eievatio parfrigidum

adfcribitur humoris cujusdam
vulgo dividitur in calidum
is
tis
h^rentiae tanquam caufae, cul hserentiae caufam prscbent res non naturales dicts , &c. Verum has deiinitiones ingrediuntur vocabula a nemine hadlenus
admodum obfcura , a quibus abllinebimus ; ut autem de
re(^e definita ,
tumoribus diUicide agamus , prasmittenda funt more Alphonji Bordli quse-

&

&

dam lemmata lucem huic theoria; foeneratura.

2. Volumen corporis humani fani crefcit In dies ab ortu ufque ad vigelimum quintum clrciter aetatis annum cum notabili altitudinls augmento astaj

te

vero

proveftiori

diebus

horis

fpertlnls

3.

&

latum

confuevlt In

quinquagefimum , aut fexagefimum

profundum fub eadem altltudine ; nec non

ut

clrca

matutinis, aliquot

Volumen quarumdam partium

aetate

raturls

quas

tantumdem ve-

crefclt

pra^ aliis deter*

humani

corporis

fertili

abdomen

gravidis

hypogaflrium veficam

faturls,

mammse

&

puerpe-

alvum exone-

Increfcunt.

Sanltas

4.

fingulis

decrefclt.

minata setate , hora , &c

rls, hora paflus epigaftrlum

qus

hneis crefcit altltudo

augeri

ex

phyfiologia

facultas

temperamento

omnes

efl

omnino

funftiones

tempori conveniunt , jucunde , confianter ,

facile exercendi ; exercentur autem ill^ funftiones per partes corporls tanquam inflrumenta , quorum moles , firus
figura Ita conclnne a
Saplentlflimo Numine funt ordinata , ut ad fines plures fimul &: optimos obaetatijfexul,

&

&

tlnendos mirifice concurrant.

Itaque

Si

5.

moles

aberrent

noflra culpa aut poena

fitus

partlum a regula,

vel figura

non mirum

quod

imperfeda exlnde evadat machlna , feu fi ilfdem fun^lionibus dato tempore

ordlne exercendis
impar evadat; ut In machina aut flatua omnlum perfe61iflima , nil Immutarl potefl: , quln perfe^lio vitletur; ita in humana machina (quae fi perfefta
fuerit
anlmatay^^^ dicltur ) nulla fitus , molis , figurse mutatlo fieri potefl
evenlt,

efl:

fi

&

&

quln

imperfedlus evadat

Moles

6.

mites

partium

patet

molem

&

ejus ftatus
Ipfius

recens nati

Hus corporis mire dlfcrepat

non eadem
abfoluta

feu

corporls

cum

adultl

magnitudo

ratione excrefcunt diverfas

faltem relativa

partium

fiat

cegritudo.

varlat

In

admodum

diverfis

ejus partes

fibl

Intra

ranltatls

mole eonferendo: nec enlm

Invicem

setatlbus,
;

verum etiam
fi
,
non

tamen
comparatarum
datur

II-

fo-

magnitu-'

do

C L A

I02

S S

do con/lans, a\it fa.nUan conveniens proportio ^ a qua fi partes abenaverlnt,

morbofam molem habere dlcuntur. His pofltls,
7. Protuberantia eil partis magnitudo adauila ultra quam exlgit fanitati
conveniens proportio.
Protuberantia dicltur abfohaa ^ fi alterutrlus partis moles auiyeatur
8.
dum csterarum magnitudo eadem perilat. lidativa vero vocatur , fi darce
partis volumen idem perreveret, dum in aliis omnibus imminuitur. Sic ma*
ci!entl5 oflium jundlurse , fcapuls , claviculae protuberant.

ScHOLIUM

9.

I.

Omnis

protuberantia

non

eft

molis

augmentum

moles enim eft ut quantitas materiae in parte ; verum protuberat pars etiainfi
tantum eadem materies majus fpatium occupet , ut in meteorifmo , tympanite
ergo omnis protuberantia non eft molis augmentum.
II.
folldave ex uno loco in alterum
Si liquida,
10.
transferantur , crefcet quidem moles partis recipientls ; afi: quoniam illud
incrementum fit cum alterlus diipendio , totius corporls moles non crefclt,
fecus totum corpotls pondus augeretur ; ergo omnis protuberantia non fupponlt molem corporis auftam.
III. De vifcerls fingularls tumore, nequaquam cer11.
to ex fenfu taftus judicare poffumus ; nam ut certum foret judicium,
deberet prlus t^t perfpeftum
nativum hujus vifceris volumen ,
hujus
incrementum ; fed ambo nos latent utplurlmum; ergo anceps efl de tumore vlfcerum judlcium ex taftu petitum. Pro exemplo fumatur Ilen: eum
Intumefaftum cenfemus tum ex elevatlone regionis abdominalis quas ipli
refpondet , tiim ex ejus percepta Inter contreftandum refiflentia. Verum
non certo conflat quantum fit In vivo homine llenis volumen , imo nuper
tantiim Innotuit illud pofl paflum non Idem effe quam ante paflum; nec
ex renltentia regionls iilius abdominails ad llenis tumorem valet confequen:

SCHOLIUM

ScHOLlUM

&

&

tia

ciim indurarl poffit vifcus

mole minui
tabidae

&

fic

&:

volumen fervare

prlflinum

fimul

induratur lens cryftalllna

&: fimul decrefcit

imo

arefcunt partes

minuuntur.

II. Protuberat pars omnis vel, au6lo volumine

gura mutata , vel mutato partis

13. Voliimtn dicltur auclum

vel au6la

mole

vel

fi-

fitu.

,
fi fpatlum a parte
occupatum majus evanon au6lo partis pondere hujus protuberantias exempla pr^bent emphyfema a rarefafto aere , pneumatocele , tympanitls & meteorlfmus.
14. Moks dlcitur aufta , fi pondus partls increfcat i quod dupllci modo

dat

fieri

poteft

vel au6lo fimul volumlne ,

eodem volumine
prior vero
te

rum
offa

vulgatiffimus.

fed

ifte

vel

crefcente

ult^mus cafus

partis

eft

denfitate

&

tantiim poftibllis

Talls eft protuberantia a fluidis vel folidis in par-

oedemate , phlegmone, hernia, farcomate.

Figura mutata protuberantias non raro producit , ut in gibbis , quofternum , coftae , vertebrae extrorfum fle^luntur ; rachiticis , quorum

aggeftis
I 5

perfiftente

ut in

vel intorta,

fcirrho

vel

fpina ventofa afFedta

&

intus cariofa in extremis in-

tumefcunt:.

i6f Slz

VITIORUM THEORIA.
16.

denique

Sftiis

ofiium luxatione

fra(^ura

Tumorcs vocantur

17.

partium protuberantis

illce

inconfpicua dilatata congeftis producuntur

fa

lipelas

fcirrhus

oedema

vafa fenfibiliter didufta

intra

quse a fluidis intra va-

funt

tales

phlegmone

ery-

9im-

emphyfema, &c.

18. Cyjlides vel tumores faccati

dis

103

mutatus quandoque tumores effingit , iit

vifcerum, mufculorum prolapfu , diflorfiane.

partlum

funt protuberantias

illse

qu

fiunt

conceptacula quaevis fenfibilia

cumulatis , ut anevryfma , va-

vel intra

ruptione, vel erofione fafta ,

rix, abfcefTus, hydrocele, phlyftsena.
19. Excnfunti(Z funt illae partium protuberantias ,quae a fluidis in partes
folidas, carneas, ofTeafve converfis producuntur , ut verruca , farcoma,
diduftione,

exof^ofis,

20. Lordofcs

rum e
tato

demum

funt

cseters

protuberantis

fua fede dimotione dependent,

five

qu2e a partium folida,

mutata tantum figura , five mu-

fitu.

Cum

autem de tumoribus tantum agere

propofitiones

quibus

Omnes

21.

intelleftis

horum

organic^ molis

corporis partes

animus, prsemittendse funt

ferat

theorla in confpeftum
,

voluminis,

fe

fitus

prodat.

&

figurEe

mutationi refiflunt.

fuse

m anatomia vocamus organum iilud , quod ita toti cohaetamen ratione figurse
ufus a contiguls diverfum vkleatur ; fic
Particula vero dicitur portio
digitus efl pars manus , unguis pars digiti.
organi a cseteris fitu tantum aut loco diflinda , ut particula unguls , ten22. Partem

ret

&

ut

dinis.

I*

Quidem omnis

fuo fiatu

quamdiu

lege univerfi

&

materia gaudet vi inertise,

a viribus applicatis

quam Newtonus

tradidit

non
;

tamdiu

perfeverat

In

fuum mutare ex
materia corporis humani

cogitur flatum

ergo

&

feu pars quselibet.

2 Ut moles vel volumen partis mutetur

daeque ex loco in locum transferri ; verum
haerent per fibras

pi,

bus

&

infiedl
,

vel

continuas
loca

vlcina

qux

volumen

partls

fine violentia

In quae

quse refiftunt fuse expulfioni

partes

illae

folidae

ut docet

quin vires his

flui-

priorl loco

non pofTunt elongari

transferuntur

dimotionl

mutarl non potefl

debent partes

&

plena funt

aliis

adrum-

parti-

anatomej ergo moles

refiflentiis

majores adhi-

beantur

quln prolnde proportionalis fuperetur refiflentia.

,
'
3*^ Fluida cmnla corporis humani vlfcofa funt,
eo magis refi/luntmotui, quo majores In tubis vehentibus affrldus patluntur ; fed afFri<5lus in mlnimls potlffimum vafis funt maxlml, ut patet ex bulla aerls, aut aquse in-

&

tubum capillarem adafta , qu^ vi flatus vix potefl ejlcl : cum autem ad
lumores proprie diftos fiulda e loco in locum per mlnima vafa transferri
debeant , fimulque Intra vafa plena non poflint urgeri quin fuperent vaforum eorum renlxum ,
contradlilltatem nativam , evidens efi: non exlguam hinc &c inde fuperandam effe refiflentiam verum fi partes folidse or-

tra

&

ganicse ofIee

lint

infledendae

vel rwmpendse ad hoc ut

novam

figuram

^ L A

104
vel novum

S S

adiplfcantur ficum , refiflentia fuperanda adhuc major

patet partes organicas corporis noftri refiftere omni figurie , fitus

eft

0^2,0

&

molis

mutationi,

SCHOLIUM.

23.
vis

quye vis

vel

eiafiickas

tra61je fuse ruptioni

q^q

neris

refiftunt

tenacifiiimas

&

ita

habent

ita

coria

tenacitas

qua

llaccida

licet

diverfa eft

reiiftentes

fui

Vires

animalium

illas

ni-

qua

dif-

diverfi

ge-

diciturj altera eft vis

fcilicet

contraftionem

foemellarum

feu facile elongari

&

tamen

a vervecinis ea ratione diftingui pof-

multum

quss facile frangi poftAint

admodum

vitrum

in

&C mollia vix elaftica

e contra vero ligna viridia

poftunt elongari

vires

carnes

elafticas

ut carnes ovillae

&

vocatur.

conftat

parum

efte

reftftunt

contraftilitas

&

docet obfervatio

potiffimLim annofarum
efte

cile

partibus noftris

funt

fuae elongationi

tuntur,

fint

Duse

qua ^hrx, noftrse

elafticum eft

tamen

tenacitatis

non

fragile

ita fa-

ergo

elafticitas a tenacitate.

24. Utraque vis fi caetera fint paria eft in partibus ejufdem diametri ut
quadrata diaraetrorum , vel ut numerus fibrarum, adeoque refiftentia utra-

que

crefcit in partibus

25.

ScHOLIUM.

prout funt

temperamento,

verfa eft pro

crafiliores.

Tenacitas

I.

aetate

partium

abfoluta
,

corporis

fexu; major in adultis

&

humani

di-

annofis,

ut

ex ufu culinario notum eft , minor in junioribus faginatis, delicate nutritis,

non multiim exercitatis. Cutis , ligamenta , tendines , membranse majori
moUiffimse
tenacitate gaudent quam caeterae partes molles
tenerrimae parmollis , fed tenax
tes funt cerebrum , cerebellum , medulla fpinalis , lien
eft pulmo, vefica
firma &c tenax arteria , inteftinum ^ uterus , renes; du-

&

rum

fed

26.

fragile

pancreas

SCHOLIUM

mortem

horis

hepar.

Loramentum

II.

cutis

refedum, longitudinale, unius

humanx
lineys

viginti

quatuor poft

quadratye feftionem ha-

quam ducentas libras, ut expertus fum,

, fuftinet citra ruptionem plures
Tenacitas ventriculi humani non excedit libras 30, ex meis &; Halefianis
experimentis , aft tenacitas arteriarum eft quam maxima.
In pede vituli , cujus circumferentla erat 4 pollicum , {\ ponamus craffitiem perioftei uni femi - iinese xqualem , fe(ftio tranfverfa totius perioftei
bens

22 D. HaUs dans
juxta experimentum
libras
rupturam
,
fymphyfis fola pei
,
43
riofteo nudata fuftinuit tantum 119 Ubras , licet fymphyfis haberet fedionem -.jequalem 182 lineis ergo tenacitas fymphyfis eft 3. 6 vicibus minor tenacitate cutis.
erat

12

linearum

r Ha:majlatique

illa

autem

&

fuftinuit ante

27.

Refiftentiae fibrarum

earum.
Partes eo

viribus eas diftrahentibus funt in

ratione fimpla

denfitatis

28.

denfiores

funt

quo

intra

datum fpatium plures

fibras

ejufdem generis obtinent ; fic caro mufcuh minus eft denfa ejus tendine
quanto pauciores in eadem tranfverfa feftione fibras longitudinales obtinet

quam

ipfius

tendo.

Docet autem

jpatur fafciculus carnis mufcularis

experientia

quam

quod multo minori

fafciculus

vi

rum-

tendineus ejufdem diametri.

VITIORUMTHEORIA,
tri

prout

plures

tendine

in

fecandse

quam

funt fibrx

ifi

lo^

pari fafciculo

^arneo.

29. Eamdem vero efle ventris totius mufculi tenacitatem quam fui ten"
docet experientia, qua conftat non facilius difrumpi mufculos in veninde fibrarum tenatre quam in tendine , quippe cum idem fit hinc
dinis

&

cium numerus.

&

Flexilitas

30.

quam

dudilltas fibrarum aeftimatur ex quantitate elongationis

patiuntur direfte

diflrahentis invet-

6c ex intenfitate potentiae ipfas

minorem habent confraftilitatem

ab iifdem viribus magis intra datum tempus fe elongari patiuntur.
31. Contraftilitas partium noflrarum efl in ratione inverfa earum
fe

adeoque carnes

tendines

eo

que

longi-

tudinis.

Etenim

32.

docet

ab iifdem ponderibus

experlentia

appenfis

capillos ,V

chordas fidium , loramenta cutis eo magis elongari , quo majorem obtinent nativam iongitudinem , adeoque ad majorem fagittam earum arcus inflefti a

ponderibus, vel viribus infleilentibus

verum quo magis

bus diduci patiuntur chordge , eo minus contradliles funt

tas partium eil: in ratione inverfa nativae longitudinis.
35. Sic

fi

capillum

elongemus ad

tum

lineas

humanum

duas,

pedis

longitudine

eodem pondere duplo

fe
:

ab iifdem viriergo contradili-

pondere

unius

unciac

brevior capillus una tan

linea elongabitur.

34. Contraftilitas partium corporis humani efl ut earum tenfio.

35. Illa propofitio veriflima efl, lic^t in fcholis continuo contradidlio-

nem

patiatur

fi

enim loramentum

cutis

humanae

diverfis 6t fucceflive

ma-

ponderibus diflrahatur , docet obfervatio quod cum nativa majorem

eo major
adepta efl tenfionem , tunc quo magis elongatur
tenditur ,
vis requiratur ut ulterius elongetur , feu quod eodem recidit , eo magis ni-

joribus

&

ad

tatur

feu

fui

elaflicitas;

contraftionem
ergo

fed

contraftilitas

nifus in

partium

contraftionem
corporis

efl

humani

contraliiitas
efl

ut earunv

tenfio.

36. Vulgo objiciunt fcholaflici fibras fic diflenfas fuum tonum amittere ^
&C tamen eas adhuc tenfas fupponunt , quod efl contradiftorium : flatim enira

atque fibra fuum tonum amittit , ea flatim laxatur , vel rumpitur ; utrobique vero jam nulla efl vel faltem non eadem tenfio , adeoque non mi-

nus verum efl quod contratlilitas fibrarum tandiu crefcat , quandiu crefcit
earum tenfio.
37. Experimentum, In recenti cadavere menfuravi loramentum cutis tres
pollices longum longitudinale , axi brachii parallelum ; ilios tres pollices totidem lineis nigris diflinxi, dein loramentum diflecui
a cute feparavi;
hoc loramentum feparatum decurtatum efl fponte ,
habuit tantiim duos
pollices , fed ciim proprio pondere traheretur, pendulum fcilicet , longitudo
tuit 28. 3 linearum. Hinc fequitur vim contra6tilem in cadavere eam effe, ut
una tertia longitudinis nativae parte cutis loramentum decurtare pofTet.

&

&

38. Experimentum.

In alio cadavere ,
Sauyages Nofologia Methodica, Tom. L

fimilibus

cum
O.

cautelis,

fumpfi
tria

io6
tria

lorame^a

excifionem inter

ante

venta iunt 71.

;!,

Hinc fequitur

dem

latitudinis eflfe

Hinc

39.

C L A $ S I S L
& ejufdem in corpore direftionis quae erant
& poft excifionem ia46
70
93

aequalis latitudlnis
Te

53. 6

ut

lin.

patebit attendenti

decurtationes

loramentorum

ejuf-

nativis longitudinibus proportionales.

fequitur etiam

Nam

lin,

lin.

35. 6.

contradilitates cutis in diverfis cadaveribus effe

primo cadavere contraftio ad longitudinem erat , ut i

fed fatendum efl
in hoc vero cafu , ut 3 ad 10: feu ut l ad 3
ad 3
in tam delicatis menfuris errorem femi-linese facile obrepere poiTe.
40. Experimentum. Loramentum 36 lineas longum, fed ab excifionead duos
pollices decurtatum , appenfis ponderibus in priflinam 36 lin. longitudinem
deduxi ; dein vero pondera sequalia , sequalibus temporum intervallis , ilH
loramentum
appendi , &; produ6liones creverunt juxta tabulam fequentem
erat femi-pollicem latum ex cute humana defumptum.

diverfas.

in

41.

Pondera

Produftiones

in

Pondera

appenfa.

lineis decimalib.

appenfa.

I.

%.

4.

ir.

7-

12.

20.
21.

9-

13-

2-3-

10.

14.

24.

5-

12.

M-

24.

6.

13-

16.

78.

M-

17-

^526.

18.

18.

27.

910.

19.

19.

19.

20.

27.
28.

3*

4-

41.

Produdllones in
lineis decimalib.

Hoc loramentum appenfo pondere 134 drachmarurn extenfum

efl

fupra tres pollices una tantum duodecima fuse nativse longitudinis parte.

43. Primis ponderibus elongationes erant multo majores, quam cum majorem tenfionem adeptum erat loramentum ; cum a primo pondere , quod
erat 633. 3 granorum, extenfum fuerit quatuor decimalibus partibus unius
line^e , a decuplo vero pondere non 40 decimalibus ,
fed tantum circiter
19 vel 20 harumce partium excreverit , adeoque duplo minus elongatum
fuerit ,
a pondere vigecuplo non 8p, fed tantum 28 partibus, adeoqu triplo fere minus excreverit.
44. Elongationes loramentorum cutis humanse crefcunt quidem a viribus
i

&

ea

diftrahentibus,

diftrahentium

Ita

fed

minori ratione

in

quam ponderum

ut extenfio duplo major exigat

vim

decies

feu

virium

majorem ,

&

elongatio fepties major exigat

45. Experimentum,

vim vigefies majorem.

Capillos humanos & crines equinos

ribus affixi tabulse verticaU

&

appenfis ponde-

elapfo aliquo tempore vidi eos

una 25^

fui

parte

O R U M T H

fenfim elongatos

parte

fuiffe

barometrum quiefcebant;
tur, accedente

fic

O R

A.

107

quamdiu thermometrum &c

&:

calore

elongaban-

frigore decurtabantur iterum.

6>C

aliquoties repetito fequitur fibras femel data

fponte fuccefTu temporis laxari

quievifTe^

accedente humiditate

fed

aeris

Ex hoc experimento

46.

diflenfas

dem

ficcitate

&

fibrse

enim

quse

vi

appenfo eo-

pondere longiores deinde evadunt , tantumdem laxiores fiunt.

etiam ab aere calido &; humido laxari fibras fimpllces ani-

47. Sequitur

malium

non

&

a frigido ac ficco decurtari.

ratlo , cur fuccefTu temporis phlegmonum dolor fponte
48.
minuatur , etiam non mutata tempeflate , laxatis fcilicet fibrls.
ficcitate
49. Sequitur etiam cur dolores partlum- tenfarum a frigore
intendantur , fomentis vero calidis
humidis lenlantur.
,

Unde

intortas,

patet

&

&

aftionem medicaminum in fibris laxandis vel dlflrahendis

merentur egregia lUufirijJ. Brian Robinfon experlmenta in traciatu de Animali (Economiii y quae cum non repeticrim , ifllc
Circa

50.

fummam

attentionem

recenfere fuperfedeo.
51. Expcrimentum. Sumpfi arteriam carotidem canis recens jugulatl , 6c
ante excifionem menfuravl in ipfius longitudlne 27. 7 lineas; ea refetfta
habuit 12 lineas : dein illlus extrema machlnae applicata longltudinaliter
traxi,

quam
bis

ufquequo in medio tranfverfim rumperetur arteria. Sed paulo anterumperetur illa habuit longitudinem duplam feu 55 linearum. Idem

repetii

&

in arterils

in venls.

COROL LARIUM.

52.

Antequam

arteria,

fenfim

diflrahendo intra

minuta , rumpi queat , illi vis tanta applicanda efl quanta

ad ejus longitudinem dupllcandam requlritur, quae certe vls efl maxima^
fed non facile determinanda.
Conferantur experimenta (26).
arteriae
Sequitur
etlam
diduftionem citra rupturam eam fieri pofTe
53.
intra breve tempus qu3e fedlionem nativae quadruplam acquirat , quandoquidem fibras circulares , ut expertus fum , difirahendo pofTumus duplo
longiores reddere antequam rumpantur.
Habebant
arterla carotis fimlli experimento expofitas funt.
54. Cutls
autem ante extenfionem in cadavere fclllcet tres polllces atramento diflincExtenfae habuerunt 6 pollices
flatim ruptse funt ; fingula fragmentos.
ta ita decurtata funt illico , ut fimul fumpta tres tantum poilicS haberent^
quod ante experimentum non credldlfrem,
vaforum elafllcitatem permanere pofl
55. Non inde fequitur fibrarum
dlfbra^llones omnium maxlmas , nlfi temporis ad dlflrahendum impenfi ratio habeatur
certum quippe efl: quod fi tamdiu perfeveret traftlo ut fuccus
nutritius appellens poflit vacuola fibrarum a diftraftione relifta replere,'
tunc fihra laxatur , &c in contraflienem minus nititur , ut patet ex antiallquot temporis

&

&

&

quorum anevryfmatum
56.
recent!

Expmmtntum.
,

&

animali

uEqualla

viventi

feu fecundum
'''-

naliter,

rnclfione.

vulnera

verum

alia

eodem inf^rumento
tranfverfim

artuum diredionem

alia

6c Gbfervavi

infixi

cadaveri

vero longitudi-

illico

labia vulne*

C L A

io8

S S

I.

a fe invicem recedere , flatim velocius , dein tardius ufque ad sequllibrium

hiatus autem vulneris longitudinalis fuit ad hiatum tranfverfalis ut 5 ad 1 2.

ris

CoROLLARIUM.

Hiant vulnera pro ratione tenfionis fibrarura

57.
refedlarum, adeoque tenfio fibrarum cutis longitudinalium efi: ad tenfionem
tranfverfarum ut 12 ad 5 , plus quam duplo major. In arteriis femel obfervavi tenfiones

sequales in fibris tranfverfis ac

efife

in longitudinalibus.

&

inde mufculum cruris quo

58. Experimentim, In cane denudavi hinc
forcipibus
fecui ; decurtatus efl: una
unum
vivo
animali
,
tibia extenditur
parte ; longitudinem vero , adadis intra tendines ad aequalem
tertia fui
diftantiam aciculis , determinaveram ; tentavi idem in altero mufculo poft
mortem animalis , feu hora integra poft ceftationem motus cordis,
ea-

&

&

dem
-

fuit

omnino

retraciio.

59. Errant itaque

mal

exfpiravit

qui defeftum elafticitatis incufant ftatim atque ani-

illi

quod non

confulta experientia

opinionem fuam jure

Sc ut

tueantur, temere pronunciant.

60. Experimentum
ftitueram

in

AUxandri Stward

venam, nervumque comitem

fafciculum
lineas

filo

horum

hinc

&

quod

D. Davifard:

Amphitheatro

in

collo,

inde conftrinxi;

in

&

diftantia

vena

nervus

61. In cadavere hominis afcitici pedibus

bus mortui, idem experimentum in crure

bobus menfuravi 6

atque

ligaturas

eorum
xj,

fuij:

12,

lin.

'B-

24,

^,

oedematofis

&

in

brachio

&

novem

inftitui,

in

dle-

am*

pollices.

Habuit vero arteria refeda

vena

inter

annis in-

arteriam

habuit vero

fafciculum tranfverfim fecui,

arteria refefta

dififecui

crure

in

alias

eum

ante

multis

cane vivo

nervus

4-

P-

4-

I.

5-

3-

lin.

5-

62. Sequitur ex primo experimento in vivis arteri?e tenfionem effe ad

tenfionem nervi ut
15.
7 ad 3. 2.
-'
Tenfionem arterix, ad tenfionem vense ut
15.
7 ad 14. 4.
Ven^e tenfionem ad tenfionera nervi ut
14.
4 ad 3. 2.
Sequitur
altero
experimento
ex
quod arterise tenfio ad tenfionem nei^
63.
ad 8.
vi fit in cadavere ut
23
5,
ad
Vense tenfio ad tenfionem nervi ut
8.
23
5,
ad 23.
Arterix tenfio ad tenfionem vense ut
?,3
64.
poft

CoROLLARiUM.

novem

In hoc cadavere nervus

dies elafticitatem ac in

non minorem

habuii

cane vivo.
65.

Co-

VITIORUM
65.

COROLLARIUM.

T H E O R

Arterise &c venae in

A.

109

cadaveribus antlquls multo

mufculi vix In antimagls relaxantur propter tunlcam earum mufcularem

quis cadaveribus habent duodecimam elafticitatis nativse partem.
I.
Si vulnus infiigatur plantae pedum ruftlcorum ,
66. S C H O L I u
callofa , nuUus obfervatur hiatus ; vix ullus y
qu2e fcilicet valde eil dura
:

&

{i

dudum

vulnus infligatur cruribus

introrfum
pofis

cellulis

67.

&

fle6:itur

68.

II.

Vulnus carnibus infliftum

cute latiorem, intus

in

in quo
,
etiam cafu cutis
quod eam fuflinebat, ex adi-

oedematofis

fero fcilicet,

elapfo.

ScHOLiUM

formem
curvam

fubfidet

continuo

relinqult

flriftior.em

hiatum cunel-

&: labla vulneris in

infleftuntur.
carotis

Si

nlbus hinc

vel loramentum

&: inde

firmlter

ejusdem ubique latltudlnls harpaglelongetur , margines cito parallemedio longltudinis multo minus diftant quacn
cutls

compreflTum

lifmum fuum amittunt , &: in

margines in arcum introrfum curvantur. Aorf^ fruflum ,
fic difl:raftum, duplo anguftius evafit in medio quam in fuls extremis pau16 antequam rumperetur ; hujus phsenomeni rationem mechanicam detegere
non eft arduum.
in extremis, feu

COROLLARIUM. Cum

69.

eorum

medio

diftrahuntur

&

vafa,

nervi,

canales

quilibet

diftrahantur

minores evadunt, quo magis

in maxima diftra<^ione quadruplo anguftiores poftlmt eva-

feftiones in

longitudinis tanto

dere.

pro Jiamine habeamus, & tranfverfas pro tranomlnlbus a textrina mutuatis , ftamen in homine magis eft tenfum , quam fubtegmen.
71. Si tela in omnem fenfum aequaliter dlftrahatur , intercapedines pari
paffu crefcent ut arese telae. Si vero ftramen fortius tenfum fit quam fublegmen , vel reciproce , intercapedines non erunt quadratae , fed dblong^.
72. Ih vafis dilatatis pori feu Intercapedines nativam figuram fervare debent , quln fibrse longitudinales aeque tenfas fini ac tranfverfales , fed non
idem in tumoribus cutis debet accidere.
73. Expcrimentum. Adolefcentis recens mortul veficam urlnariam afiiiimextremo Infimo tubl vltrei in pollices &: femi - pollices dlvifi ita
pfi,
aptavl , ut aquam ab illo Influentem reclperet ; ftatlm intumuit vefica ita ut
ea mihi
altitudo aquae in tubo foret asqualis altitudlni veficae In aplce,
vivo
homine
fano
amplitudo.
in
maxlma
quani
veficse
videtur
patltur ,
,
Deinde vero tantum aquae affudi , ut pollice
femlflTe aqua fupra hoc
filum libere veficae circumduftum, quod erat 145
punftum emineret ,
lin. longum , ita ut ambo ejus extrema fe tangerent ,
non amplius potiut
veficam undique amplefti , ejufque extrema 5 lineis a fe recefterunt , deln
fitantumdem aqua addidi ut duplo magis feu tres pollices emineret,
la extrema recefferunt ab invicem 11 | Uneis,
fic fucceffive juxta hanc
70.

md

Si

fibras longltudinales

feu fubtegmine

&

&

&

&

&

&

tabulam,

Aki=

C L A

IIO

6.

29.

5.

5-

19

30

i6.

21.

31

19.

22

33'

21.

24.

34.

^T

?3'
24.
26.

3536.

9-

lo
12

veficaa

augmentutn.

18

Clrcumfer.

aq-use

in tubo.

lin.

11.

I S
Akitudines

augmentura.

in tubo.

S S

Circumfer. veficse

aquae

Altitudines

13

26.

i6

^7
28

27.

28

3738.

30.

5.

31

3940.

I
2r

6c vefica tunc crepuit.

COROLLARIUM.

74.
habuit

cijm

circumferentia

16,
illa

&

fic

plena

erat

minor

Veficae

&

nondum

circumferentia

diftenfa,

154

feu

lineas;

tranfverfa

crevit

autem

primo experimento 5 lineis, in fecundo 11. 5 , terrio

Quoniam vero volumina funt ut circumferentiarum cubi,

in

porro.

incremeata fuerunt

Volumina,

Vires.

I.

491.
652.
4 915.

3-

5-

3 59-

Differentise.

124.
868.
4. 488.
5. 048.
5. 586.
2.

3.

5-

^79-

10

6.

539-

7-

077.

20

26,
12.

12.
II.

75. Ex hac tabula fequitur increfcere quidem volumina crefcentibus viribus diftendentibus , ita tamen ut priora incrementa multo majora fint quam
fubfequentia

ita

ut

cum

vis

ut

unum ,

dupla producat incrementum non ut

increrftentum

50:

&

vis

42,

non ut 63, ied ut 44:

quintupla non ut 105, fed

produxit incrementum ut 2
fed
vis

ut

ut

38:

vis

tripla

1 ,

vls

producat

quadrupla non ut 84, fcd ut

55, feu dimidio mlnorem.

76. Verifimlllimum eft incrementa longltudinum in fibrls eamdem fequi

rationem ac fequuntur ordinatae curvae logarithmlcae , cujus abfclftae reprasfentmtur a viribus dlftendentibus , veruni muko majori dlligentia &C numero forent inilituenda experimenra ut theorlae quadraret experientia.

77. lumores

vix

unquam

fiunt in

vafis majufculis arteriohs

a caufa interna

VITIORUM
quam

maxima

vls

78.

parietum

peripheriarum

per

fanguinis

Verum non

laxitas

Hakjio

demonftrante

quia

terri^,

ita

fe

T H E O R

illas fluentis

vaiis

in

ramorum ejufdem

trunci

vafis

eamdem

juxta

A.

iii

vigefies tnajor eft

22.
quippe tenuifas

Hczmajlatique. exper.

res habet in capillaribus

decrefcit

eorum

tenachatis

vis

major

rationem

qua

peripheria trunci

eft

&

fumrr.a
;

cum

autem propter numerum capillarium ex eodem trunco oriundorum portentofum

fumma
eadem

quitur ab

circumferentiarum multoties excedit peripheriam trunci, ievi preffiva fanguinis vafa capillaria multo magis dilatatum

Vide Pulfus & circulat. Thcoriam Monjpd.

quam arterise majufculs,
,
lySx editam , art. 44. 4y. )
79. Quare vero tam debilia vafa in ftatu fano sequilibrent prefliohem fui
non intumefcant , ratio eft quod quanto debiliora fant fuis
fanguinis ,
truncis, tanto minor eft preffio lateralis , quam a pr^terfluente fuo fanguine experiuntur (^PulJus theoria . Co, 72). Verum ft minima vafa obfirufta fuerint , tunc quoniam fanguis arteriofus in iftas agit tota ilia vi
illae tamen
multoties laxiores
flexiqu^ in truncos obftru6los ageret ,

iri

(^

&

&

liores funt

&

truncis

theoria puljus

&

necefiiim eft ea portentofe dilatari

o^

ut docet obfervatio

6* Jequentibus.

&

flexibile
vafis capillaribus
, undique sequaliter
conflatum, intumefcat a. fanguine vafa capillaria dilatante , illud inter crefcendum figuram fuam non mutabit ; verum fi involvatur intra capfulam flexibilem ,
illa capfula refiftat fuse ampliationi , tunc tcmporis capfula figuram quantum fieri poteft fphaeroideam adipifcetur , cjuia qua parte eius parietes funt complanati , ea minus refiftunt fuse expanfioni , adeoque magis
recedent a centro quam partes prominentes ; nec fuperveniet aequilibrium ,
nifi cum omnes partes sequaliter a celitro fuerint remotae , feu corpus fub-

fruftulum

80. Si

carnis

&

globofum
glandulis

evaferit.

Idem

membrana

accidit

humani
ut mufculis ,
quarum proinde intumefcentia

corporis

part^ibus

fua celiulari involutis,

figuram globofam affe6lat , ut docet obferyatio.

81. Si vero tantum dilatentur vafa membranae cellularis cuti fuppofita ,
tunc quia fluidum inferciens in viciniam undequaque poteft diffundi , quippe

cijm

cellulae iateraliter inter

diffufus

erit

inftar globi

&

ut docet

cularibus cutaneis

mem nexum
nicent

fe

communicent

in

omnem

plagam tumor

ille

non vero fupereminebit ad

,
idem evenire debet vafis reti-

figuram artus affedi fequetur

oedema

emphyfema

aut alterius

invicem

in

omnem

inde tumor folidus

tnembranse , quse ciim per retiforplagam fupra hanc membranam commu-

cujufvis

fed

fuperficialis

&

diffufus

obfervari

debet

,,

ut accidit in eryfipelate.

82. Sedes ergo

fipelatofi

infar<f^us

&c oedematofi.

phlegmonodei diverfa

Prior eft in

fpatio

&

eft

folido,

a fede infarflus erjr-

quod undique ex pau-

in paucas venas dein refundit^

fanguinem accipit ,
fphseram vel fphseroideum folidum debet pars intumefcere ; pcfteriores fiunt in eodem plano reticulaii vaforum aut cellularum quse vix in
cis arteriis ramofiflimis

unde

in

altum excrefcere poffunt.

C L A

112

S S

I.

Docent Geometras quod" fi tela expanfa prematur ab eadem

omnibus punftis fuis , ea tela , vel minima vi , infledatur in curvam
83.

deinceps crefcente vi

conformata

fuerit

magis ac magis incurvetur

feu undique claufa

atque

tela

fi

diftendatur a fluido

&C

vl
,

6c

in faccuni
illa

tela in

corpus fphaericum ellipticumve debet immutari ( BernouiUl dc motu mufculari

Hermanni Phoronom. &c )

hunc faccum fuerit contenta ,

intra

ab aqua diftendantur

nam

autem eodem

res

recidit flve

tantum aqua

five faccus fuerit fpongiis refertus, quse fpon-

ab intumefcentia fpongiarum
ex qua aequalitate pref,
fionis exfurgit tumoris fphsericitas, fi sequalis fuerit in omnem plagam refiftentia.
ut pulmonis ,
84. Hinc patet cur obftrufto fruftulo cujufdam vifceris
hepatis , utcumque polyhedrico , illud fruftulum in tumorem fphtcroideum mutetur , quia fcilicet conflatum eft ex vafculis capillaribus fanguinem ab uno trunco
giye

prefTio lateralis ^equaliter in

pari paffu crefcet

omnem loci

difFerentiam

recipientibus
tiuntur

unum

in

capfulse cancellos poffit

unde idem

accidit

figuram fphsericam
lis

refundentibus

ut docet anatomia
fe

&

difFundere

fed

non

ramos vicinos

intra ejus

facile extra capfulam _;

madentibus pleno , qui
undique involutus aliis faccuita

ac facculo polyhedrico fpongiis

adipifceretur

nifi

foret

&

robore excrefcentibus.
85. Inde concludere , ni fallor , pofllumus tumores fphacroideos eos
pafTu

pari

quorum

fubftantia eft veluti

nes glandulae

vef-

finguli lobi capfula cellulari

ut fanguis facile in

ita

&

vifcera

facculo involuta

ex glandulis conflata

efTe,'

om-

vel capfulata

e contra vero tumores dif-

ut

funt

eryfipelatofi , oedematofi , fiunt intra vafa vel cellulas telae inftar expanadeoque non coercitas.
86. Vense ad eamdem a corde diftantiam pofitse non folum funt arterlis
comitibus fer^ duplo capaciores , verirm , ut docet obfervatio , fibras habent
circulares multo du6liliores , quam arteriae ; ita ut tum ratione tenuitatis parietum , vense jufdem nativse diametri ac arteriae , poffint ab eadem vi
fluidi immiffi crefcere una tertia parte magis quam arteriae
( Tkeoria pulfus . ly, ad ao ). Hinc fequitur tumores in vifceribus venofis magis excrefcere pofTe quam in arteriofis ,
tunc tumores maxime dilatari , cimi
infarftus ex arteriis tranfit in venas , quod videtur fieri in odontalgia catarfufi

ias

&

rhali

genae

bilis

&

cum enim

materies cofta
fluxilis evafit , tunc fubito intumefcunt
fimulque dolor remittitur, quia venae multo laxioris &c minus fenfi-

textus funt

quam

arterise.

87. Partes intumefcentise fiise refiftunt vi contraflilitatis fuae (patet ex

propof. I n. 23. ) verum quo major eft craffities parietum vaforum
canalium cseteris paribus , eo major eft contradilitas ( . ^14): ergo quo

&

membran^e diftendendse

cxieris paribus , eo minor futura eft

certum eft intra fiftulas ofTeas fieri quandoque maximas
congeftiones, quse tamen parietum oflfeorum refiftentiam vincere non poffunt , unde nullus tumor
e contra in vafis lymphaticis vel leviflima preffio

craffiores funt

intumefcentia.

Sic

iateralis

^8,

vas in

Quo

magnam molem

denfiores funt Sc

extendit.

compadiores membran^ vafa vel vifcera coercentes

VITIORUM THEORIA.

113

eo major eft ipfarum contraftilitas fuperanda ad hoc ut intumefcant;

arterise ejufdem craffitiei ac vense , cum duplo aut triplo majorem ha-

tentes,
fic

qu^m

beant firmitatem

tanto minias ab

illx ,

eadem

preffione interna didu-

centur.
itaque

Refiftentiae

89.

compofita

in ratione

molem

quas partes opponunt

craffitiei

conftituentium

involventium

fuae

ciam itaque

intumefcentise

membranarum

denfitatis

6>c

lien

&

funt

earum vafa

&

omnium vifcerum
in molem immen-

minime coerceatur ,
textiis fit aliunde moUiffimi , lien
fam , quantum fert abdominis cavitas , poteft excrefcere. Pulmones quidem intra datos limites a cavo peftoris coercentur , verum eorum lobi
feorfim funt in excrefcendo liberi

gua

pulmones

diftra6li

vi

longiores

textuque du6tiliffimo praediti ; nam exiplagam poffunt evadere duplo fe ipfis

omnem

in

ergo infarftus in lobis pulmonis

facile poffimt

admodum

intumef-

cere.

90. Cseteris paribus

eo major, quo major

intumefcentia

intra

partis

tenacitatis

fuse

applicatur;

vis diftendens ipfi

fed

limites

eft

tamen intumeicen-

minori ratione quarn vires diftendentes ( 75 ).

vifcus in duplum fui voluminis per vim ut 2
lllud non poteft intumefcere triplo magis , nifi per vim quinquies majorem
crefcit

tia

91.

feu ut 10
fine

_teft

in

initio intum.efcat

Si

patet ex tabula

(74

atrociflimis doloribus

ergo femel intumefaftum vifcus non pointumefcere , quippe cum necefi^ario

ulterius

multo major , quam quse huic intumefcentise refpondet ;

reaftionem parem experiatur , adeoque diftenfionem
ex qua dolor proportionalis exfurgit , femel enatus tumor non
,
crefcere intra vafa ejufdem generis , quin atrociffimus dolor ex-

applicanda

cum
maximam
atque

poteft

fit

vis

haec

vis

furgat.

91. Induratio
mefcentia

mus

crefcit

&

renixus

quam

tendens dire6le

93.

&

non

pari

Si

fibra

diftenfio

ergo

paftu crefcit

cum

vis

crefcit

ut

major evadit

tanto

vis

dif-

diftendens increfcit
partis re-

durities.

SCHOLTU.M.

diftrahitur,
facile

Verum

vires diftendentes.

qua crefcit partis intuEtenim intumefcentia mi-

in ratione

crefcit

&: ut elongatio inverse

&C elongatio fibrarum

nixus

partis

habita partium diftendentium ratione.

ejus tenfio

minus

quo majoribus viribus

non elongetur , ut quifque

pari paffij elongetur,

crefcit

quam

fi

concipit.

94. Quo magis accedit fibra ad terminum extremum fuse tenfionis , e6

magis accedit ad terminum fuae tenacitatis , qui in eodem extremo punfto
concurritj ergo quo major evadit durities
renixus tumoris cito crefcentis ,
feu ejufdem tenfio , eo m.agis imminet periculum TUptionis , unde effufio fanguinis ; hinc inflammatio fyftrophica , vel etiam fphacelus.
95. Ad fphacelum in ho cafu vitandum , vitanda eft vaforum difniptio,'

&

'

quod
cet

ipfa ptjeftare

poffimt emollientia

fed fine tanto ruptionis periculo

quorum

quam cum

ufu

fionem fuam fervant , nec remittitur vis diftendens.

Sauvages Nofologia Muhodica, Tom, I,

quidem tumor excreffibrae

rigiditatem

6>C

ten"

^^

C L A

114
Ad

S S

I.

rphacelum in hoc cafu vltandum , altera methodus eft , ut vls diftendens minuatur , quod praeftant phlebotomiae repetitae , &: vi6lus tenuls.
06. Ergo fi phlegmonodei aut eryfipelatofi tumores gangraenam mlnitentur , duplo utilius efl fimul emollire fibras potu &c fotu diluentibus , atque
detrahere viftu tenui

diftendentis

vlres cruoris

&

evacuatoriis

quam

al-

tantum auxillum adhibere.

dicunrur ea medicamina , qrse fibras condenfando , &c
Repellentla
97.
fiuida coagulando impediunt ne tumores inflammatorli excrefcant ; veriim
terutrum

cum augmentum
non

tenfivae,

mina

tumoris

Inflammatoril

periculofum

ita

dum

quam

fit

reddant ejus excenfionem

diffT.ciliorem

perftant

ruptio

ejus

vires fanguinls dif-

cum

atque

repellentia in

ea medica-

hoc cafu noxia

funt.

Ex

98.

46

corollario

fequltur

temporis

folo lapfu

mlttl

tenfionem fibrarum corporls fponte re-

adeoque phlegmones

&

tenfio

dolor

fi

non

Operse itaque pretium ei\

exfpelare , fi fierl poflit ,
impedlre tenfionls augmentum ; tempore fcilicet res segrl In melius mutantur, a fortiori vero fi apta adhibeantur interim auxllia.
humldus fibras relaxat ; fed In phleg99. Ex corollarlo 47 aer calidus
humldum haurimone fsepifi!ime relaxatio utilis efl: ; ergo aerem calidum
crefcat in dies

evadit &c minultur.

tolerabillor

&

&

&

re

quod eodem

feu

proficuum

inltlgare

recidit

emollientibus

fotibus

efl:.

100. Docet experlentla partes corporis humanl

deflrufllonem, portentose intumefcere
gravidltate

teflie

infarda

modo

eadem

pari

afcite

non

vafis, fluida prius Ipfis

adeoque

&

infarftus

natta

ratione

paflu

ex

refolutae poflfunt

&

crefcat tenfio

impafta

referarl

illis

poflTe

&c.

dilatantur

cutaneorum

excretoriorum

tumorem

tepidifque

qua

Afl:

tardigrada

proportione

intercapedines
crefcunt ut

& inhxrentia

noxam

citra

modo

ofculis

eflSuere

earum

expanfio-,

tumefcit pars

&

tunicarum

(71 ),
totum; expanfis autem

per vlas Ilberiores fluere poflfunt

&c hsec prima ad refolutionem

aut

fiat

Dilatatis

via.

vaforum Intercapedinibus , materise

perfpirare ; unde curatur infardus j &: hic
,

6^

modus.
tamen femper metuendum

eft alter refolutionis

loi.

Non

refoluto infard^u

maxlmam

tia

cera

priflinum

efl:

Inefle partibus dudlilitatem

ut uterus

ne partes

volumen non recuperent

volumen

millies

&

majus

admodum

elafticitatem

adiplfci pofliint

cum quaedam

vif-

fere

fui

imo identidem portentose ampliari, &: iterum

102. Sunt tamen partes in humano corpore ita parum

elaflicltate

funt

mammse

cil^

diducuntur

illas

fit

rum

ingulnum

genitallum

faciei

Illibata

conftringi.
elafticse

palpebrarum

quales
quse fa-

&

nec facile priftinum tonum recuperant,

anatomici ; quippe fi acum adigant , ut
confuendam cadaverum exenteratorum cutem , non raro notavimus

primis

inter

partes

cutis

dlflenfk,

docet enim experien-

elongantur

diftinguere

fuperius recenfitas

poflTunt

multo

faciliiis

dividi

quam

cutis

dorfi

brachio-

aliarumve partium.
103.

Tu"

VITIORUM THEORIA.

115

103. Tumores partium corporls humanl prius fanl fiunt a viribus partium utplurlmum fluidarum partes continentes extrorfum prementlbus.
104. Tumores fiunt ex fluldis Intra vafa vel receptacula contentis ; Illa

vero vafa &: receptacula, quandiu elafticitate gaudent , nituntur in fui contraftlonem ; cum autem intumefcunt , illa tendunt in omnem loci differencum itaque fola fluida In Ipfis contenta
tiam ab Interioribus ad exteriora
In omnem locl differentlam ; fola fluida ^funt inftrupremant extrorfum
:

&

menta

quorum

105.
poflinit
poflit

vim

ablata

fit

fuflicientem Impertirl , nlfi elafllcltas partium continentium

ergo vis illorum fluidorum ab alio fonte repetenda efl:.

illis
:

Sunt quldem

106.

me

adlioni ea intumefcentia poflit tribui.

Verum flulda non ratlone ful ponderis folius hos tumores inducere
cum non ea fit altitudo columnse fluidi fuperincumbentis , qiise:

elaflica

expandl
tympanite

poffunt

tet in

vl

flatulenti

nls

flatus

quse

calore

putredine

membranas ambientes fumma v^.

ru6I:u
emphyfemate , pneumatofi ,
Veriim funt

expanfivse trlbuendi funt.

aut

cum autem

lymphx

folius

aftioni

funt

&c

&

tribuendi

&

fum-

fermentatione

dlflendant

ut

aeris

viribus

folls

potifi!imum flulda rarefcibilia

primis viis

in

aer fcilicet

ergo
alii

ut

ita

ut pa-

tumores

qui fangul-

phlegmone

nullum fenfibile elaterium habeant , nlfi cacalefafta vix una ducentefima ful parte excrefcant , tumores
lefiant ,
paululum notabiles ipforum fluidorum rarefcentiae adfcribi non pofiTunt: fuperefl igitur ut vl trufivae a corde mutuafse trlbuantur , potiflimum viribus
lymphae , quibus vafa , membranafque coercentes in notabiles
fangainis
tumores dlducere queant.
107. Vis circulatoria fuccum nutritium In dlverfas partes deducit ; verum

cedema

illa

fluida

&

&

excrefcentix fiunt a fucco nutritio coplofius adhserente

converfo

non tamen

&

licet

alia vi

fuccus nutritius

quam

vi

&

in folidas

partes

& ofla durefcat

appelllt & eas diducit

adbaefionls In carnes

vl trufiva cordis

ad partes

trufivis cordls etiam tribuenda efl hsec tumorum fpecies , non

tanquam caufae , fed tanquam princlpio. Si cum Hippocratc per partes conuntas intelligamus fluida, per contmentes vero folida feu membranas, evidens eft vires trufivas fluidorum requlri ad hoc ut in homine prius fano partes continentes in tumorem eleventur.

ergo viribus

108. Excefi^us vlrium

In partibus

contentls fupra

contradilitatem Sc

re-

tumorum.
ex quo alterius

fiftentiam continentium efl caufa

aftualitas mtelWgitm ; principium

109. Caufa dicitur iilud
ex quo tantum Intelligitur alterius poffibilitas ( Pathol. method, n. 15.)
atque caufa eft Illud , quo pofito folo producltur effeftus , quo folo fublato
toUitur effedus ( Mariotte Ejjai de Logique ),
ex hoc caufa cognofcitur

illud

&

quod

effedlus Integer

illl

fit

continuo proportionalis ( Wolf. Mcchan. . 14. )

His pofitis certum eft parres corporis humani continentes cum concontinuo luctari ; qulppe imminuta partium contentarum refiftentia ,

,110.
tentis

ftatim continentes

In

tumorem

attolluntur

appofitam cucurbltulam pars fuppofita

illico

fic

detradlo aeris pondere

intumefcit

P 2

feda externa

per

arteriae

cu-

C L A

ii6

S S

I.

adeoque imminuto illius robore , caeterse tunicae in anecujufvis tunlca

e contra vero adaufto partium continentium robore ,
elevantur
vryfma
, &c
,

elaterio

preffione

flringentia

ut

per frigida

fit

partes continentes

&

aequilibrium inter partes continentes

Verum

lumen.

potentix

oppolitse

momentis virium aequalibus

per fpalmum

conftringuntur

luftari

preffionem

per ad-

cum

e contra vero

perfl:at

neutra mutatur quoad voquse ideo quiefcunt, quia in fe agunt

contentas

mutuo

&. fe

sequilibrari dicuntur

ergo

partes continentes &: contentse continuo luiStantur.

111. Jam vero

fifjefint,

cum

cum

partes continentes

quandiu nec crefcunt, nec decrefcunt

sequalia funt

impoffibile eft eas intumefcere

continentibus

illae
;

partes

verum

fi

iii

sequilibrio

earumque-

vis

po-

momenta

qua partes con-

extrorsum urgent continentes, iftarum vires contralivas fuperet, non

extrorfum fleftantur ; cum ergo caupoteft fieri quin continentes eleventur
cum , hac pofa efficiens illud fit ex quo intelligitur alterius aftualitas ,
tentse

&

&

necefifario ponaftur

fita,

rium

alterum

quibus partes contentse

ram caufam

ablata tollatur

evidens

exceffiim vi-

efl:

continentes extrorfam premunt

effi;

tumo-

quiefitam.

majorem

tumorem

quanto major erit

quantacum,
que fit iftarum vis abfoluta , aut quantulacurnque fit contentarum energia ;
ergo tumor feu effeftus illi exceffui virium erit continuo proportionalis.
113. Evidens efl: etiam quod li eoufque , eaque velocitate partes continentes extendantwr , ut demum ad uhimum fu^ tenacitatis terminum deveniant , feu mediae rumpantur , tunc temporis ceffat acbio contentorum in
continentes partes , feu jam fluida in hac parte non amphus continentur ,
non agunt adverfus membranas quae ruptae deficiunt , adeoque nullam vim
112. Inielligitur etiam tanto

fore

vis partes continentes diflrahens fupra ipfarum contraftilitatem

in ipfas exercent ; fed ubi nulla efl aftio mutua , nullaque vis , nullus efl
virium exceffus , nec proinde tumor ; unde fequitur quod rupto vafe , anevryfmate , aut alio tumore , ita ut fluida non amplius retineantur a folidis , tumorem evanefcere neceffum eft.
^
114. In excrefcentiis , fcirrhis, aliifqite tumoribus huiufmodi, rupta qul-

dem

cute

componitur

rum cum
dis

fum
fum

nequaquam evanefcit tumor , quia partes , ex quibus tumor

non funt fluld^ , de quibus haftenus agimus , fed propter ea-

fuis vafis

funt habendae

minimis adhserentiam
partes

minimum

autem

illae

non

&

vifcofitatem pro partibus foli-

fufficienti vi

cum

protruduntur extror-

tumorera fcirrhopartem folidam excrevere ; adeoque cum vires , quibus extrorfum urgentur , fint tam exiguse , ut propriam inertlam , proprium pon,

ut vel

vei

extuberare poffint

femel

in

in

dus non poffint fuperare , partes illx fcirrhofse , Induratae perflant in fuo
quandoquidem ea lex efl univerfi , ut quodcumque corpus perfeve;
ret in fuo ftatu , nifi quatenus virlbus applicatis cogltur flatum fuum mutare ; praeierea fi confideremus in fcirrho tot tumores exiguos , quot funt
vafcula iUum conftituentia , quoniam femel indurata parte fcirrhofa , in-

ilatu

fpiffata fluida

propria vifcofitate

renituatur

elafiicitati

vaforum

&

nuIUm
fenfi-

VITIORUM THEORIA.

117

vlm trufivam habent, qua yafa, fua ulterius diftenclant , nullus

amplius fit tumor , fed ea perftant in ftatu fuo. Quorfum autem corpora
perftent in ftatu fuo , fi nulte vires de novo accedant , qu9e ftatum mu-

fenfibllem

tent

nulla alia inquirenda

eft

quam

ratio

lex

univerfi

&

conftans

feu

immutabilis fummi Numinis voluntas.

115. EfFedus
ducitur

quodcumque phsenoraenum quatenus

eft

adeoque

mutatio: ergo ubi nuUa mutatjo

eft

a caufa
nulius

pro-

ful

effeftus

&

Ergo quse non mutantur pro effeftibus non

funt habenda , feu nuUa caufa prseter legem univerfi affignanda eft quorfum corpora perftent in fuo ftatu , fi vires nullse de novo ipfis applicentur ; vide Newton. Principia Mathcmatica l. i,
ubi nuUus effeftus

nulla caufa.

116. Nulla mutatio nec

per

nifi

fieri

&

ex
Cofmol. )
cujufvis tumoris

illa

nec concipi quideVn poteft ,

motrix , ( Wolf. i^j.
tumoris , adeoque vis motrix eft

corporibus

in

Verum motus

motum.

caufa

dicitur

concipitur poffibilitas

principium

fine

quo

vis

non

fieri

poteft

nec

ejus

concipi

produftio.

Non

poftiim itaque

mirari

fatis

dodrinam Neotericorum

&

cum

qui

me-

fe

mechanice omnia in Arte Medica explicare conchanicos profiteantur,

tendant , interea pro tumorum caufa non fanguinis motum , vel nifum , fed
ejus

tantum haerentiam
abfurdum

nicae peritos

117.

Tum

ftagnationemve reponunt

Hserentia eft defeftus motus

fanguinis

progreffivi

quse per vafa debent

moventur ,
tum. Ergo

quod

apud mecha-

certe

cum nuUa concipi poflit

hcerentia non eft caufa cur

adeoque quies columna-

verum ex lege
nunquam ftatum fuum

fluere

corpora quiefcentia
nus partium vicinarum , mutabunt ;
nulla vis accedat

eft.

&
in

univerfi

muho

fi'

mi-

jam

fi
mutent, ideo mutant quia
corporibus mutatio nifi per mo-

partes continentes

in

tumorem

ele-

ventur.

118.
caufis
litas

Ex eo quod

fluidum in vafe haereat

partes vkin?e e loco

intelligitur

moveantur

verum cum

&

&

caufa

cum

nil

impedit

adeoque

turaoris

quommus ab
ipfarum

aliis

poffibi-

principium non miniis differant

quam

aftum non valeat confequentia , a principio tumoris ad ejus produchionem nulla pariter datr , feu;
principium non fuflicit ad tumorem producendum.
119. Vix ullus eft uberior in Medicina fns errorum quam illa caufse
aftus

&

differt

a potentia

potentia ad

quam eerte cautiias vitare debuiftent Medici , ciim

,
Medicse ftudium theoreticum in caufi.s morborum dignofcendis
principiis tantiim indicationes curatorias eruenverfetur ; quippe ex caufis
das efle contendit Gaknus-.,
in hoc Dogmaticos ab Empiricis diftinguit.
Si vero indifcriminatim principium pro caufa accufetur , njhil eft quod pr
morbi cujufvis caufa non poffit haberi , cum nihil eft ex quo non intelligatur morbi cujufvis poffibilitas. Democritus pro eaufa phrenitidis biiem ad
cerebrum delatam accufabat ; Polybus gener Hippocratis flatum feu aerem
pro quorumvis morborum caufa habebat ,\libro dcflatibus
) quod falfiffiprincipii

confufio

totius Artis

&

&

mum

C L A

S S I S I.
verum fi illud caufa fit ex quo alterius poffeu quod quomodocumque ^d alterius exiftentiam conc
bilem efle caufam phrenitidis , & flatum omnium mor-

ii8

mum

nemo

eflTe

hodle ignorat

fibilitas

intelligitur

currit

certum

erit

fed quod de bile dico , alter de faburra , alter de fanguine , de

de fluido nerveo pari jure pronuntiaturus efl; ; unde nihil erit concertum in Arte Medica magi'^; quam in Aftrologia
Alchemia.
flians
120. Hserentia quidem fluidoruin tfl principium tumorum , quatenus non
poteft haerere fanguis, vigente vi clrculatoria , quin eadem vi , qua haeret,
ipfe refiflat fanguini retrofequenti , qui proinde ex axi vahs in parietes diffunditur , ut docet Hydraulica ; fluidorum enim aftio lateraHs in vafa crefcit pro ratione qua ipfis refiftitur ,
qua pone fortius urgentur. Verum
hserentia illa eft occafio tantiim hujus fanguinis ad latera diffufionis,
\is
movens fanguinem adverfus hunc obicem eft fola incufanda tanquam caufa
efliciens ; quod ita verum eft ut piuries obfervaverim , ligatis arteriis carotidibus in cane vivente ,
ahera vice hgata aorta in abdomine , akera
etiam hgata arteria inteftinah in fimih animah , licet animalia per diem fupervixerint ,
aUa per hebdomadas , nullum tamen inter cor
hgaturam
obfervavi tumorem fakem ocuhs confpicuum , tum quia preflio laterahs in
arterias , fi cordis vires
non crefcant , pro nihilo eft habenda refpeftu

borum

urina

&

&

&

&

&

&

&

arteriarum

refiftentiac

nequidem

vel

quod

&

animalia prse dolore

illa

metu

cum

tremeret ) vires fuas vitales mifi obftrufta

fuerint propter ravafis
nores folito haberent. In minoribus
,
habet
prefiSo enim latenon
ita
fe
res
mechanicas
allatas,
tiones
;
( 78 )
multo in tenuibus
ralis utcumque eadem ac in majoribus , cum minores

&

ejularent

parietibus refiftentias reperiat

laxis

tumor ex theoria jam

Verum

121.

pium

fed alterum continuo

facile

eorum

contraflilitatem fuperat

obftruftio prxvia fit frequentiflimum tumorum princidemonftratu plures tumores fine ulid obftruftione quotiquia Neotericis paradoxum videtur , eft paulo fufiiis oC-

fieri , quod
,
tendendum , &: quoniam experimenta

facilius intelliguntur

quam

ab experimentis ordiar.
In cadavere tubum aliquot pedes altum verticahter ere^lum
tinuo plenum aptavi ureteri juxta renes ; aqua iUico in veficam

hydraulicis petitse

fphinfter

mufcuh

in

unde

hcet

eft

die

licet

expofita,

rationes ex

atonus
cadaveribus non
illius

foret

aiunt

ut

exiguam

fui

&

elaterii

vehiti

&

aqua con-

influxit

paralyticus

partem fervent

illa

&

licet

aqua

tumorem elevavit veficam , nec guttula per urethram efiluxk ufquequo vefica multum intumuifiet ; tum autem cum aqua ex urethra flueret ,
non proinde cefi^abat veficae tumor , imo cum tubum aqua plenum
fenfim in

&

aqua per
akiorem in hoc experimento adhiberem , pari pafifu
fimul vefica magis induruit
urethram copiofius , velociufque effluxit ,
atque intumuit. Ex quo patet non ab haerentia fluidi faftum fuifle illius
tumoris augmentum , cum velocitas aquae veficam transfluentis , au6la akipaululiam

&

tudine tubi

112.

increfceret

Piuries

nedum

fieret

experimentum idem

hserentia.
in

pulmone

tentavi

tubum

fcihcet

eum-

yiTIORUM THEORIA.
eumdem

aptavi arterise pulmonari

fim in venas &:

bronchia transfluente

in

ut nivis inftar albefceret

fano infarfta

in ftatu

aqua calida

&:

pulmo

interea

vafa

illius

quam

119

continebat

fen-

elutriavi fanguine

ita

nemo fan^ dixerit illius vafa magis quam

cum aquam ex altitudine tubi tres pedes alti
;

pulmo prius ita coUapfus , ut vix quartam cavi pedoris

repleret partem , jam in tantum tumorem attoliebatur , ut totum cavum
multum fuperemineret , interea dam pleno rivo aqua ex veexpleret
puimonaribus
& etiam ex ore effluebat ; imo adhibito tubo fex pedes
nis

fluere finerem

&

alto

muho

aqua

velocius

quam

efflueret

fanguis

perftante

vita

hoc.

in

circulabatur.

Unde evidentiffime liquet , quod intumefcentia partium poteft concum omnimoda vaforum Hbertate , & cum folito majori fluidorum

113.
fiftere

velocjtate

quod

qui negaverit in media luce coecutire

Non

velit.

evi-

ita

tamen omnes Meut curfu , non folum pulmones

dici norunt quod a vahdiffimis exercitiis ,
intumefcant & turgeant , quod ex dyfpnoea iilico oborta , quandoque ex

homine

dentia funt experimenta in vivo

inftituta

haemoptyfi fuperveniente hcet augurari

conftri^lae turgidiores

evadant

annuU digitum manus premant

Verum

24.

fanguinem

vi

jori

crefcat

fluida

fanguinem ,
aqua manu

leviter

eur lapides

attigerint

ab

fi

&

imo

urgentur

vi

vix

preflfa

iit laxandum
Anatomia non poiTe

frigore

videantur

&:c.

propelli

ma-

refle^flantur

magis reagunt in fubfequentcm

norunt vel phyfices tyrones quod

manui

reftftat

durum

fed

vehementer a manu

fi

&

refiftat,

oblique explofi

tanquam a corpore

folido

hinc patet ratio

aquge

fuperficiem

fi

quod non

acc;-

projiciantur.

patet fanguinem in vafis

fubfequente

fubfequens ad latera vaforum diffluat

corpora enim

ex tormentis

urgeri vehementius a

circuletur

prius

tibise

anguftiores

ramofas , quin affriftus fanguinis cum vafis

fanguinem urgentis , feu pro quadrato velocitatis

vis

in illam

pofitis

etiam

calcei

collarium

&

enim antecedentia eo

globi

illa

leniter

125. His
peti

tunc non fecus ac corpus

ar<5lius

docet Hydraulica

quo majori

percutiatur

verum

ut vefpere

intra arterias

pro ratione

impreflTse

dit

ipfa

ita

interea

in

motu

nec

exiftentem non

prlus

quin

illi

obftat

conftituta

refiftat

quod

pofl^e

im-

adeoque quin

fanguis antecedens

refiftunt fuse accelerationi

ut

probat fuse s*Gravefandc ; nec minus refiliunt lapides plani fupra amnis fuperficiem juxta ejus fluentum obhque projefti , quam fi tranfverfim projicerentur

modo

velocius projiciantur

quam

illa

aqua

126. Nil itaque jam obftat quominus intelligamus

g.uis

fortius

agat in vaforum parietes,

fufficit

ut

diffluit.

quod ad hoc

velocius

ut fan-

in ipfos propel-^

latur.

127. Ad has incitas redafti Neoterici hoc unicum adeunt perfugium

quod fcilicet ille fanguinis impetus vaforum majorum tantum pulfationem ,
non vero tumorem conftantem produfturus fit , &: quod ad intumefcentiarr^
totius corporis

jz8,

hoc

fufficiat

Verum vanum

eft

non ad intumefcentiam partis.

refponfumj quippe cum crefcente vl cordls

trii-

^Tiv^,

C L A

120

S S

I.

folum crefcat fangulnis impetus diaftoles arteriarum tempore ^

,
fed etiam tempore earum fyftoles , cum artericC fortius diduft^e , interfiva

noti

miffa

per

diaftolem

cordis

fanguinis in

prefTione

ipfas

fortius reagunt

in

fanguinem , eumque fortius urgent ; velocitas utroque tempore , licet ineequalis , femper eft major velocitate confue-a , adeoque ciim data velocitate fanguinis majori , partes faltem aliquantulum dtbeant intumeicere , certum eft utroque tum fyftoles tum diaftoles tempore eas in tumorem diduc-

tum

iri

quod

li^.

erat

Quoad

primum.

alteram perfugii partem

Tlalkri obfervatis dari habenas

vel naturali

tario

nihil

nerveas

rem)

ad

laxantur

fatis notum efl: ex

pro animae iniperio

jam

qi

Illujlnjf.
(

volun-

vel ftringuntur, unde pari palTu

vafa arteriofa , qiise ab ipfis ambiuntur , magis vel minus patula fiunt
jam
vero fupponamus arteriae v. g. mefentericae orificium
cujus diameter eft
trium linearumj laxatis habenis , quatuor lineas in diametro acquirere, certum eft quod fanguis muho velocius intra illius ramos influxurus fit quam
antea ; ut hujus afferti ratio pateat , notandum efl: fanguinem dum ex trunco in ramos procedit in fpatia femper amphora procedere , adeoque fanguis magis eft CGmpreflus &: coercitus in truncis quam in ramis , quod patet ex faltu fanguinis ex truncis pertufis ; is enim decies longius exilit , quam
ex ramulis eodem vulnufculo perforatis , ut ulterius docent experimenta hydrauhca D. Carre , Mariotte , &c , quod quantitas fluidorum , quae ab
eadem vi truduntur per orificia diverfa fit major in magnis in majori ratiohe , quam quse ab orificiorum amphtudine repetitur ; quippe cum attritus
oriundus a circumferentia , cui columna fluidi adhaeret , eft major in minoribus vafis quam in majoribus refpeflive ad quantitatem fluidi in ipfis
contentam , pauluhim crefcente orificio , quantitas transfluens crefcit in majori ratione quam orificiorum , feu minus deperdit ex parte attritiis quam
:

ciim per anguftiora vafa fluebat

lyoS

des Sc.

ex

orificio

quam ex eo ,
36, fed ut 64 &

&

72

Exinde patet

130.
conftriftis

natarn abfque eo
re

rubere

quod

eft

iUlus

D.

Mem.de VAcad,

Carre (

&

|, duplo .major efHuit

2, hcei illa orificia non ^fint

vel

impetum

dum

cseterae

&

in

&

arteriDS

in

habenis

&

arteriam determi-

adeoque certam partern calefrigent

hoc autem in
,
,

pallent

animi pathematis
morbis obfervatur ;
benis arteriam maxillarem ambientibus ,

iftius

fanguinis

cordis intendatur,

vis

intumefcere

laxatis

crefcere

obfervante

36.

igitur

vicinis truncis

fic

cujus diameter

hquidi copia
ut

cujus diameter eft 2

&

verecundia fcihcet laxatls

conftri6lis

ope

nervi

ha-

recur-

cruor toto fere , quem a corde concepit , impetu fercalorem fubitaneum genis impertit , fanguine
,
,
ad has cutanea? arteriolas cekrius appellente ; fimile etiam accidit in .-pathemate quod miferationem' coiJnitatur , in quo hcet palleat facies , interea

tentis

axillaribus

faciem

tur in

&:

ruborem
'

incalefcunt fubit^ aures

caput

&: tinniunt; in infuhu, apoplexise

faciefque prsefertim

intujnefcit

non raro totum

rubet, turget ad hvedinem ufque

cum

V
tWttl

calore

R U

oculorum prominentia

T H E O R
&c

dum

partes

A.

121

inferlores frigent

6c

conftringuntur.

Imo

131.

febres

ctnkt Bonetus

partiales

obfervatae

ut

( in Sepulchreto de fcbrib.^,

febris

unius brachii

quam

re-

ab eo mechanlfmo folum pol-

qwod autem in phlegmone , v. g. in panaritio , detur ma;

tumor , imo pulfatio fortior in brachio morbofo quam in altero , nemo poteft negare ; cum autem illa fymptomata ab hxrentia fanguinis
nequaquam procedere pofiint tanquam a caufa , ut fufius oftendi ( Dijfertation fur Vinflammation a. la fuitc dc C Hcemafiiquc ) ; fupereft ut ex impetu
fanguinis in partem determinatam adau6l:o illa phsenomena repetantur.
132. Principia tumorum funt vel preffio contentorum in contenta folito

funt explicari
)or calor

inajor

vel reaftio continentium folito minor.

133. Pofita enim preffione contentorum in continentia folito majori , fieri

poteft ut ea fuperent refiftentiam continentium , ft fcilicet vires continentium

non fuerint adaudae , & reciproce ergo ex his intelligitur poffitumorum , adeoque haec funt tumoris principia ex definitione ( 109).
134. COROLLARIUM. Quoniam in ftatu morbofo , ut in cachexia ,
reaftio folidorum eft maxime debilis , & vis gravitatis fluichlorofi
afcire
dorum eadem perftat , poteft fieri ut lympha fluxilior folito , e cruore fa-

pari paftu

bilitas

ponderans in partes decliviores , earum contraftilitatem fu,

adeoque eas in tumorem attoUet , qui tumor frigidus , mollis , pal-

cilius

feparata

peret

lidus

&

indolens

prementis

C0E.OLLARIUM.

digiti

veftigium fervans

fpecies eft csdematis.

vero lympha , adeps , mucus in vafis fui's

colljgatur propter adhaefionem mutuam partium accedentium cum indigenis,
nec vafa refiftere poffint vi qua hae moleculce ad fe invicem accedunt ,
aut vi qua per columnam fubfequentem urgentur , intereaque propter anguftiam ramulorum ex hifce vafis prodeuntium non ulterius trudi poffit fluidum
illud vifcofum, id ibi loci concrefcet , congeretur , atque fi in faccum nupartes folidas mutetur , dabitur excrefcentia , fecus erit fcirrhus feui
tritium
tumor durus, indolens , pallidus , vel cuti concolor, non elafticus fi ^utem vafa lymphatica uberius quam par eft didu6la fint per antecedentem
phlogofim , vel per contufionem , aut ruptis fanguiferis celluiae adipofse
cruorem exceperint , quoniam nullum eft fere in illis elaterium , fanguis in
ipfis cefpitabit , quiefcet , &C in primo cafu rubedinem , in altero livedinem
prse fe feret pars infardla , talis eft fugillatio , vetus ophthalmia caloris ex135.

Si

&

pers

maculse

lividse

feu vibices.

136. Si tumor eft circumfcriptus , calens , rubens , dolens , pulfatilis ,

ad fuppurationem vergens , is Phlegmone dicitur fi vero diffufus feu portio
majoris fphaerse rubens , acriter dolens , preffione albefcens , uniformis , is
:

Eryfpelas eft aft fi rubens , diffufus , pruriginofus , farinaceus , punflatus ,

ad defquamationem vergens Herpcs vocatur. Plura in calce Pathologicc nofriz
tumorum genera
ifti ultimi tumores calidi
fpecies videbis
vulgo dicuntur ob calorem comitem confueto majorem; priores, cum emphyfemate
,
carcinomate , frigidi cenfentur.
Sauvages Nofologia Methodica. Tom. I,
i-tj, Tu:

&

C L A

122

S S

I.

Tumorum

calidorum caufa eft impetus cruorls in vafa fxplus ob37.

ftrufta, major quam eft ipforum nativa contradilitas. Frigidorum vero cauminor quam nativus fluidorum appellentium imcontra^lilitas
eft
fa
1

petus.

138. Calor&:

cum

reatio

particularum Ig;iearum adioni

adioni proportionalis

proportionalis

teniitati

niam

eft

humana machina mutuse fluidorum

aftio in

calor nativo

efl:

major

fl

par

flt

fit

&

proportlonalis

folidorum

illa

vero

aftioni refpondet

calor etiam readionis illorum in-

fluidi

neceflum

ignei

Jam vero quo-

copia.

fluidorum &c folidorum fit nativa intenflor , nec poteft efte intenfior nifi fluidorum impetus
augeatur , nec folidorum elafticitas deficiat , patet tumorum calidorum cau-

fam

ut

efte

impetum

(it ,

cruoris in

vafa

ut reaftio

efl:

majorem quam

eft

nativa ipforum con

traftilitas.

139. Data obftruftlone in va(is minimls , modo fangulnis natlvus irnpenon minuatur , velocitas refpeftiva inter columnas fubfequentes , &C columnam obftfuftam major eft (^Theoria pulfus /i^. 12.^. ), atque fi impe-

tus

major evadat , inde oriturus eft non folum turaor , fed etiam afmajor , cui gradus caloris refpondebit.
membranarum ambientlum elaftlcltas mlnua140. Si vero vaforum
huc accedentium vis trufiva , Imo licet minuafrur , nec crefcat fluldorum
tur , fed in majori ratione quam crefcit continentium elafticltas , mlnor erit
rea^lio mutua , ac proinde mlnor calor folito , quod frigus appellatur ;
unde patet tumorum frlgidorum prlnclpium.
tus

ille

friftus

&

&

in ignem proje<^3e
141. Cruoris moleculse exficcatae
vero partes lymphae
, docente experlentia ; non item
cruorls ordlnarla etiam in mlnlmis vafts eft major
cltas

piunt

flammam conci:

prseterea

velo-

quam velocltas
& quorum fum-

lymphse in fuis lymphaticls , quippe a corde remotlorlbus ,

ma alveorum eft amplior alveo arterlarum fangulnearum ex qulbus procedunt ; verum aftlo partlcularum ignearum refpondet velocitati dupllcatsc
eorum rea^io ;
fluidi ilias fecum devehentis , fi par fit aftio in folida ,
adeoque cruor eft aptior ad calorem conclplendum quam Ipfa lympha ;
unde fit ut tumores rubri f<Epius calidi fint , lymphatici vero feu pallldi

&

potius

frigidi.

142. Morbus

eft

fymptomatum connexorum

id eft

ab eodem prlncl-

&

notabilium fyndrome ; docet Pathologia ; morbi quo,rum

fymptoms/a funt fervor , feu calor intenfus , dolor , febris acuta , nec non ,
fuerlnt, rubor
tenfio , habent fymptonaata ab eodem inflamfi externi
plo pendentium

&

mationis

principio dependentia

inflammatorii

quorum

morbls cachefticls
cos Sc

frlgidos

horum tumorum

theorla

adeoque connexa , unde vocantur morbi

,
jam ex dl(^is elucefcit. Idem dlftum efto de

qui tumores

f^plus

oedematofos ,

indolentes inter

fcirrhofos

leprofos

fymptomata fua numerant

afciti-

qui ex

tlieoria facilius intelliguntur.

I43.Cyfti'

O R U M T H

9 R

A.

i2j

145. Cyftides feu tumores faccati, aliae pendent a cauiis mechanicis, ut

aliae
anevryfmata , varices , tympanites , afcites , pneumatocele , &c
k
produftio enim abfcefffis,
caufis phyiicis, ut abfceffus , fpina ventofa , &c
:

feu fuppurationis

cariei

ex

principiis

tantum

phyficis

ut difiblutione

anevryfmatum

pu-

varicum ex
fluidorum nifu, impetu , qui vaforum &f receptaculorum continentium contraftilitatem fuperet , facil^ deducitur , adeoque ex principiis mechanicis eruitur. Horum vero affeduum praxim tum generalem tum fpeciatem ex Chirurgicis Auftoribus, ut H&ijlero , Platnero , &c, eruendam relinquo.

trefaftione

erofione

intelligitur.

Afl:

caufa

CLAS.

124

CLASSIS

V IT I

I.

,-....:.,

A.
mi

CLASSIS PRIMA.
A FFECTUS
./x
lum
terea

Cum

SUPERFICIARII

quia

feu

FITIA

Morbi Chlmrgld vulgo

qui a fanguinis vitio

tum qula levioris momenti Chirurgis curandi committuntur

manus operatione plurimi potiflimum indigent , ut fanentur. In-

dicuntur

foventiir

autem ad horum curam quse

recenfentur

plura voluerit

affeftuum theorise
,

&

adeat Au6tpres qui

medicae iimul auxilium exigunt.

artis

attinent in

morborum graviorum

parum

praxi

ut Hdjl&rus

hiftoria

&

animus eft ;
qui
Pmtus , de hifce fuse

infiftere

&

ex profeiTo fcripferunt.

O R D O

MA
MAcuLAColorum

eft colorls

alienus.

&

craflitie

theoria

denfitate

ut ad

L M.
,

feu color a fano

&

verum nondum

principla attentl

fatis

eft

inde corollaria

confueto
,

&

cutis

evoluta

illa

ad praxim

&

ideo vulgo macularum theoriam a colore fluldovel cutem tlngentium deducimus , ut flavedinera a bile

utlHa deducere poflSmus

,

S.

pendet a laminarum epidermidis

Phyfici

prima colorum

rum epldermidem

M U

mutatio in parte

diverfitas

docent

Tubedinem a cruore , pallorem a lympha praedominante ; fic dlverfos colorum gradus a mutata datl humoris crafi , aut confiftentia deducimus , ut hvldltatem in ecchymomate a cruorls coagulo , flavedlnem Ipfi ecchymomati
fuccedentem ab ejufdem cruorls dllutlone ; qulppe docet experlentia paucas fangulnis ftillas multa aqua dilutas linteum album flavedlne Inficere
fic
cryftalllnl In catarafta , cornese in caliglne alborem a lympha coagulata eruimus, ex eo quod hoc fluidura coagulatum albefcat. Quam crafla yero
:

&

man-

M
inanca

A C U L

hsec philofophia

fit

plebem fapere

ultra

non

iE.

in theoria inutile eft

u c o

ignorant qui
,

A.

phyficis funt

in

cum

verfatl

ex hac theoria

125
verum

nondum

cer-

tior praxis erui poteft.

Genera macularum funt fex ; fcilicet , Leucoma , FitUigo , Ephelis , Gutta

Navus , & JEcchymoma ; cxtercJe decolorationes morbis gravibus accen-

rofea,
fentur

u-t

petechia

chloroiis

aurigo

L E U

I.

C O

phlegmafise

febrefque varise.

Tay^.

Eft macula cornese.

Albuginea membrana oculi

flavefcit

in aurigine

nigrefcit \n

melasi^ero

5c oculi ecchymomate ; cornea vero in leucomate albefcit , vel fubflavefcit

aut pelluciditatem amittit , quod fme colore quodam accedente fieri non
poteft.

Cum

fuitlmam homogeneitatem , neceflum eft ut

lymphse corneam nutrientis , ejufque lamellarum fpecifica gravitas ; itaque opacitas qu3e leucoma comitatur tnbuenda eft
cijm fluida folidis faciliiis mutentur , in leucomate fluida
heterogeneitati ;
corneam alluentia gravitatem fpecificam nativam amiferunt. Notum eft lympham calore coagulari fimul
albefcere ; opacatur autem in boc cafu
quia multas particulas aeris in locum feri exhalantis recipit ; aer enim , cum
in ftatu

pelluciditas

fupponat

eadem

fano

fere

fit

&

&

fit

fpecifice levior noftris

millies

admifceri

quin heterogeneitas

fibris

&

fluidis

non

adeoque opacitas

poteft

illis

fuperveniat

copiofius

pro

qi!2e

gradu craflitiei lam.ellarum nunc omnes radios confufos refleftit , unde albedo ; nunc paucos tranfmittit , unde color grifeus , ut in nebula.
I. Leucoma Nephelium , Nebula Latinis , Achlys & uEgis Gi^ecorum, GalXich ombrage , nuage, L.
Eft macula fubpellucida corneae , qupe facit ut objefla tanquam trans fumum aut nubem videantur , adeoque obfcuriora fint. Infpeftione obliqua dignofcitur ab opacitate humoris aquei in caligine mydriafim, cataraftam lacteam ruptam ,
cataraftam cryftallinam nafcentem comitante. Dividitur in
Achlyn &; in ^Egida pro gradu obfcuritatis , fed plus vei minus non mutat
fpeciem. Differt ab albugine ex eo quod albugo omnino opaca fit , aiba ,
cretacei coloris ,
quandoque paululum eminens.

&

&

Ssepius oritur poft

iore nimio

ut

ophthalmiam variolofam

ambuftione

aut

humidam

opacatur cornea etiam a

necnon

fpiritibus acidis

a caut vi-

nitri aff"ufis ; necnon ab alkalinis , ut oleo tartari ; a collyriis acrionon tamen a fpiritu vini , qui nudam lympham opacat.
Nephelium de arte excitatur ,
utile eft in mydriafi , ubi ophthalmia Int^rna eft , cum I.ucis jubar eft retundendum ne retinam laedat.
Nephelium multo facilius fanatur albugine , iifdem fed lenioribus admotis
remediis ; fsepe in infantibus fponte per jetatis mutationem evanefcit. Pro-

trioli

ribus

&

deft fuccus anagallidis

na$

inftillatws

vel cseruleae

vel purpurese,

fqccus calcitrapse ac cyani juvant

bis

in

die per feptima-

facchari candidi pulvis

3

fse-

C L A

\%6
pe

eft

fatis

inftillatur

S S

vinum emeticum

vapor

anifi

I.

A.

quod oculos minime

Ixdit

Leiicoma albugo , Gallice Tache blanche. Si refplendeat

Gallis perle. L.
, Grascis paralampjis ,

2.

etiam

utiliter

dicitur

Latinis

aquae foeniculi profunt.

rimrganta

in albuginem D.
adeoque inflammata ;

Diftinguitur

lens

fubeminens

coloris cretacei

Sequitur

vetus

fi

graviora

fed

a calce
crafTa

&c

&

ophlhalmiam

ut

chemofim

caliginem obfcuriffimr.m inducit;

albiflima

eft

unquam fanatur
hypopyo

vix

cum onyge

cave ne confundas

fit ;

margine rubra , doaliorum Audlorum , qi.ae eft

qucE efl in

albuginem

in

inflammationis expers.

principia nephelii

hypofphagma , combuftionem
dum mediam tegit corneam ,

maxime

Yyts

S.

&

catara^la,

empyefi.
Curatur leucoma D. St. Yves incipiendo ab ophthalmia illud comitante
vide Saint Yves des maladies des yeiix.

Leucoma

vulgare ajii radi volunt , quod in panno tantum convenit. WoolLeucomate multa humiditate ftipato fuadet fufFumigia repetita ex
aloe , myrrha , mafliche , baccis juniperi in prunas ardentes injeftis , fumo
tepido ad oculos per infundibuluni dedufto ; vel quod tutius efl , & fuadet
Mauchdrtus , vapor ex decofto horumce medicaminum , necnon hyfTopi ,
houjius

ferpilli

origani

cum

marini

roris

pauxillo camphoras in

coffese

aqua

valerianx radicis

vel vino bullientium

aut lavacrum ex hac decoftione paratum

quod

CoIIyria licca fiunt ex pulvere tenuifHmo

tutius

teflae

feminis foeniculi

necnon collyrium

ef^.

ovorum

calcinat^e

oflis

matularum ; acriora funt

agarici
,
,
collyria ex felle pifcium , tauri , axungia viperina , croco metallorum in polhnem redadlo , oleo buxi , vel chartse , qu tamen mifcela raellis edulcorantur
damnatur vitrioli aeruginis pulvis ; fed leviffima eorum folutio m
aqus magn^ copia non raro ufurpatur ; eademque lege adhiberi poteft eufepisE

florentinas

iridis

albiflimi

tartari

phrafise &C chelidonii majoris fuccus.

&

Boerhaave repetitum ufum aquilse albae ,

catharticorum ad folvcndam
corneam a leucomate liberandam prcefcribit.
,

&

lympham
3

Leucoma

Efl fpecies
cedit.
illis

cicatrix

qu^

Graecis oule

vel vulneri

Quae vulneri fuccedit

qui cataraftae extraftionem

proprium
longe

aliter

ut

nullum faepe

fuccedit

Gallice

vel ulceri

cicatrice.

abfceffuique

cornese fanatis fuc-

fponte fere femper evanefcit

circumcifa cornea paffi funt

,
:

ut videre efi in

hoc

efl

corneae

vefligium relinquant vulnera pura

cicatricis

in ulcere

&

onyge

nam

propter

afl

inflammationem

&

prxgrefTam ,
puris acrimoniam gravis fuboritur macula albefcens.
Curatur iifdem remediis , quibus albugo , raro vero fanatur ; praecavetur
autem cicatrix cornese a puflulis variolofis oriunda , fi infufum croci cum
pauxillo camphorse quotidie in oculos infundatur.
4. Leucoma Gerontoxon Mauchart. de maculis corneje , Latinis arcus fenWs. L
Efl macula arcuata

vel clrcularls

albefcens utpluriraum

atque in

cir-

cumfe-

M
centro

circellus

eft

laminas pofitse
&:

eft

talis

A C U L

cumferentla cornese

r^epius

obvia

vlfuique

u c o M
ideo minime

Originem debet

pellucidus.

ceratoceles

feu herniw:

nocens

27

cujus

in

puftulae inter intimas corneae

introrfum rupt^e, cujus peripheria

fsepe origo

A.

opacata

efl:

cornese

talem vidi

pro

ha-

infanafeili

betur.

hypohypopyon

Cseteras maculas vide in fpeciebus caliginis Sc ophthalmise, fcilicet

fphagma

hypohsema
diapyefim , elcoma ,
,

caliginem lafteam

unguem

onygem

feu

ophthalmiam phlyftsenodem , in quibus omnibus

efl: macula cornese ; fed ex his non affeftus limpliciter , fed morbus inducitur.
cataracid in Claffe VI. &c de ofhthalConfule itaque difta de caligine
mia in Clafle VII.
&:

&

FlTlLiGO,

II.

Morphie.

Eft macula corymbofa

fione cutis
tes

ex minoribus maculis compofita , cura depref, feu

ubique corporis obvia , feu quafvis indifcriminatim corporis par-

non fimul omnes

afficiens.

Tres priores fpecies aevo noilro vix obfervantur.

j, Fitiligo alphus ; Morph^za alba Arabum ; Alguada Avicenn. Tom. 2.
pag. 244 Lepre des Juifs. C.
Eft macula pallefcens , vel alba , maculis rainoribus difcretis non confluentibus ; ea, interdum ferpit a parte in partem , dum vetus eft , atque fquamas excitat , adeoque leviffimam afperitatem , quse maxima eft in lepra ferCuratio impoffibilis efl: , fi pars acu punfta fanguinem non fundit ;
pigine.
fecus poffibilis
2. Vitiligo

T.

I.

fed difficiilima. In alpho capitis

Liuce

pili

funt nativi coloris.

Leuce Gicecorum ; Albara Avicennse, Boneti Sepulchr,

pag. 764. C.
_

Color
fuccefTu

eft

albidior

quam

in alpho

temporis delabuntur

&

pilique

affe^tas

partis

glabrefcit pars

fi

funt

albi

fed

priiis capillata fuit

vi-

tium autem altiiis ferpit jn cutim fubjeclam , unde fefta non fundic fanguinem , nec fanari potefl , maxinie fi pars glabra evaferit. Avicenna albaras
vocat, ciam vitium ad ofTa ufque penetrat. In Phthificis obfervavit Ballonius
Parad. 39.
3. VitiLigo melas Gorrsei definit. de alphi fpeciebus; Morphcsa nigra Avi,
Tom. 2. pag. 244. cap. 20. C.
Conflat maculis non corymbofis , fed paucis
diffitis , fubfquamofis , ac
fufci coloris. Alhara nigra vocatur, fi profundius ferpat hic color in carnes
ad ofTa ufque.

cennse

&

Curatio. PraemifTa phlebotomia

purgationes ex epithymo

chade
infufo

do

additis

omni

die

pafTulis

&

agarico

ficubus.

prsefcribere

&

pisefcripta diseta

myrobalanis

Prsef^at

infundatur

aqu2B cafei juxta Avicennam. Juvant

rarum adminiflratio cum epithymo

nigris

euchyma
,

autem ferum

fcilicet

inflituantur

polypodio
laftis

&

epithymi drachma una

maxime balnea

dein fmapifmi

&

floe-

cum epithymo

repetita

&

dropaces parti

in ca-=

trypbe-ailec^lge

a^pli=

LA

128

quo

applicantui' ufque

Vide Avicennam d&

morphcecB

ciira

4. Vidligo hepadca

foye

S S I S

Ephdis

nigrcz

Celfi

V IT

I.

cuticula feparetur

A.

quod per

intervalla

&

nigm.

alharcB

iterandum

MaculiS hepaticcz Sennerti

eft/

ChaUar

du.

L.

; Leberjleclc Solenandri.

qu9e non nudas , ut len,

dorfum
funt palmae ma,
,
poft quaitanam
tertianam
gnitudine ; non raro periodice revertuntur ,
necnon cum noftalgia accedunt , cuticulxque levem defquamationem affeDiftinguitur maculis amplis flavo-nigrefcentlbus

fed teftas partes afficiunt

tigines

ut inguina

&

&

runtr

Curatio obtinetur

bus

1''

catharticis

2^

diseta

3 jufculis leviter incidentibus

ex

cibis eledis

&

diureticis

minim^

cum

acri-

heagrimonia , cufcuta , cichorio , &c

4 fri6lione
iterata partis ; 5 balneis ; 6 finapifmo parti applicato, &, ciim irritaverit
ablatoj vel cataplafmate ex fapone liquefado , fiic.: Vide Sennertum de ma,

aut

paticis

culis

falitis ;

ut

capillaribus

hepaticis

lib.

part, 3 fecl.

cap. 8.

EPH

III.

E L I s

Cognofcitur ex maculis umbrinis

nus

vel tibias

acquiiitae
1.

rarius

partes

corymbofis

faciem

vel

ma-

unde difcrepant.

Nigredo a Sole^ Sennert. de

Ephelides fuat maculse

afficientibus.

,
,

Rouffeeur.

glabris

te^tas

nsevi vero funt congeniti

Ephelis a Sole

plantis

cutis vitiis hb.

part.

3 ;

Gallice Hdle. L.

Epkelis Grsece apo tou eliou , a Sole dicitur. Dlffert illa

iit guttata , fed continua , verno tempore

Affe6li folati.

macula nigricans ex eo quod non

tenerifque puellis familiaris

temporis delabitur

nem delendam

fi

infolentur.

&c Cuticula a fole adufta fucceffa

,
puelfe Monfpeii<2nfes oxycrato utuntur ad hanc nigredialise pafta ex amygdalis amaris , alise aqua
rofarum cum

Prgecavetur umbraculis

chirothecis

pauxillo camphorse

gummi ceraforum

aut

in aceto

vel

foliis cerafi

recen-

tibus fe eluunt.
2. Ephelis grayidarum. Sennert. ibid. cap.

Sunt maculse umbrinae

tQS

tum apud gravidas

folitarise

,
,

tum apud

palmum

2.

L.

latse

frontem prsecipue afficienIllce maculse redeunti-

oppilatas virgines.

bus catameniis evanefcunt.

Curantur abluendo ex decofto baccarum lauri cum melle
ex feminibus cannabis vel fucco ex radice bugloffi , 5cc.
3

Ephelis lentigo

taches de rouffeur

Eft macula corymbofa

magnitudinem coagmentata

lentilles.

vel emulfione

L.

feu ex minoribus lenticularibus

quseque

ut Ephelis a Sole

quoad colorem

&

partes Soli expofitas

non infolatas afficit ; seftivo imprimis tempore

albidiores inficiens
hieme decrefcens , atque cutes teneriores ,
potiffimum apud eas qu3e pilo ruffo gaudent , quas vocamus Us blondes , 6*
Us cheyeux ardens
Laudan-

defoedat

crefcens

fed puellas etiam

&

A C U L

iE.

Laudantur ad has eluendas aqua ex

ta

pafta ex

BalloTiio

ainygdalis amaris

cacochymi

funt

4. Ephelis ab igne
Illae

doque

mus

feminibus

tache d& briilure.

funt

cicatricofse

fummo

nec

E L

fambuci

&

fabarum
,

deftilla-

obfervante

funt cacoethea.

L.

quan, umbrinse ,
ad fucos confugiaquales foeminarum tibias,

&: fubflavae

emendabiles

ulla arte

129

s,

I
,

Lentiginofi

braflicae.

apud eos

vel ab ambuftione procedunt maculae

vel a

ulcera

floribus

calore epidermidem infufcante

nifi

&: femora deturpant , fi f^pius hieme foculos pedibus fuppofuerint.

C. Ephelis lutea ^ color icterodes infantum Junckeri ; B. ^
Eft macula flava auriginofa unam aut alteram partem afficiens , recens naVide Aurigincm,
tis fuperveniens
:

6. Ephelis fcorbutica.

Eft macula ampla , livefcens, palmi magnltudine , quae crura, lumbos, aliasve partes infufcat , quaeque etiam noftalgiam non raro comitatur , fed ad
fcorbutum attinet , ut ephelis vibex , vulgo vibices , ad ecchymoniata fpe6lat.

IV.

GUTTA ROSEA

Goutte-rofe

Couperofe

Rougeurs.

Cognofcitur ex maculis faciei rubris , guttatis , parum prominentibus

diu permanentibus. Diuturnitate diifert ab eryfipelate.
,

aut

&

afperis

Gutta rofea fimplex ; taches hepatiques , Verduc Pathol. tom. i pag. 192,
Goutte-rofe Turner. Gallici. L.
Sunt maculse fubafperse , eminentes , rubrse , corymbofse , quas faciem fsspius , quandoque brachia , collum , pedus aggrediuntur , fine defquamatione ,
1.

line pruritu notabili

nafum

faepe tuberibus

deturpat in vinofis.

Difficillime

&

curatur per medicamenta fanguinis acrimoniam

fervorem compefcentia ,
,
qualla funt jufcula refrigerantia antifcorbutica , ferum laftis , lafticinia , acidulse , balnea prEemiflis diureticis , ut jufculis ex teftudine , ex cancris fluviatihbus , millepedibus. Dein ad topica deveniendum , qualia funt teftacea in
fucco limonum diftbluta , cofmetica vulgatiffima
2. Guttarofea herpetica ^ Sennert. cap. 6 S. i
Diftinguitur per pruritum

fquamofas

puftulas

lac virginale

pomata

&c.

Couperofe dartreufe ; L.
quae faciem , nafum de-

lib. 5

turpant.

Curatur ut herpes. De hac fpecie vide Gabelchoverum.

3. Gutta rofeafyphiUtica\ Couronne de Vlnus\ C.
Sunt puftuise rubrse , rofese , durse , callofae , circulares , non

faftigiatse , fummanantes , fquamofiC , furfuraceae , flavse in labiis , nafo , faepius circa frontem ,
tempora
poneque aures , ubi feriatim difpofitse veiuti corollam referunt , vulgo le chd"

ma

parte ulcerolse

ficcse

fine

pure

aliquando humidse

&

Afruc de morbis venereis lib. 4 cap. i n. ^.

Signa funt fyphilidis confirmatcS , &: curantur ut fyphilis.

pelet.

De

4. Gutta rofea febrilis.

Meyferey

tom.

In febribus malignis obfervatur gutta rofea

Jieus

nigricans

tumidus

puftulofus evadit

Saumges Nofologia Methodica, Tom. L

2 n.

241. B.

qua nafus purpureus , brun-

qu3e fymptomata mortem immiR
nentem

in

-^

CLASSISLVlTlk.

130

nentem prsenunciant

rumve

ex

evafiffe obfervavit

quinque

segris hac affedis vlx unum alteaccedit gangraena aromaticis curanda , non

vlginti

Au6lor

vero fcarificanda.

Y.
macula congenlta

Efl:

Navus ligUlum

V u

Envie.

quae viilgo trlBuItur vehementl cupldltati

exagltata fuit

ter inltio graviditatis

1.

quandoque cum

qua ma-

partis eminentia.

r2vus lemicularis SennQvti}, \u]^6 fein ; h.

Eft macula nigcicans

fubrotunda , parva , una vel multlplex , quandoque

alias plana , qu3e nedum noceat , faepe in facie ita
placet , ut fimiles maculas , cum deficlant , effingant puellae.
2. Ndivus maternus , Sennert. L. P.
Efl decoloratio congenita , certls temporlbus evanefcens vel decrefcens ,

emlnens

&

revertens

allls

verrucofa

tempore

ficus

quae quldplam a matre gravlda cupltum

ut vulgo ferunt

reprsefentat

mori

ut ficum

fraga maturefcunt

morum

ipfique

carnem

vividlori colore nltet

denegatum
,

atque quo

&

apud puel-

apri

Laudant Germanl ad hoc vitlum fananimprovifum conta6lum manus cadaverls humani.

las fuppreffis

dum

catamenlls intumefcit.

ECCHYMOMA, Ecchymofe,

VL
macula nigrlcans

Eil;

vefcens

vel atro-rubra

non congenita

nec afpera

aut livefcens

fed plana aut

fucceffu temporis fla-

parum promlnens

&

fubfolitaria.
1

Ecchymoma ah

Sennertl

ictu

pelidne Grsetis

,
;

Ecchymojis Auftorum
meurtrijfiire

Sugillatio Latinis

contufion Gallis.

Livor

D.

DIxFert ab allis fpeclebus per cognitum impetum quo corpus contundens

partem fugillatam impegit , unde differt a vibice.
commlxta quandoque Inflammatione ,
Cognofcitur etiam ex dolore ,
con)vm6f:o vujnere , &c. Pendet a cruore in textum cellulofum effufo , cujus color trans epldermidem aut cutlm pellucet.
Curatur larga aut repetita phlebotomia
potu calido refolvente , foraentis fimllibus , ut ex parietaria contusa cum aqua vltse mlxta , vino calido;
ii levls
fit
contufio , fufficlt fsepe aqua frlgida ex qua charta madens parti
apponitur , vel unguentum album Rhafis
fi nietus fit gangraense , aqua vitae
camphorata , aqua Reglnae Hungarlae , fapo Venetus in urina , vino , vel
aqua viise folutus , applicantur , imo fcarificationes inflituuntur ; vide Hufier.

&

&

Chirurg. de contufione
2.

cap.

&

i5.

Ecchymoma melafma Galeni

Efl fpecies
mfeflat

diuturna

fine princlpio

conflans

evidenti

de ven^feciione
,*

nigror Latinis
fenibus

cui fupervenit ecc^jymojis,.

,
;

L.

familiaris

unde a prima fpecie

qux potiffimum
differt.

tibias

Mulierlbus a

catamenlls fuppreflis fupervenit.

3.

Ecchymoma

Vibices

funt

vibex
llvores

vibices

fponte

vulgo. A.

morbis acutls

ut typho

pefle

variola

fuper-

A C U L

fupjrvenlentes
vel flagellatas

nigricantes

vel lividoe in

Ecchymoma a

Clunes

tum

acutis

Jfja
partes

fuifTent

coccyx

dorfum

chronicis

&

dantur

ientigi-

quibus diutius incumbunt

&

vibices

um=

D.

compre.(jiom.

flavas

nec non magnae maculae palmares

lumbis , dorfo.

tibiis

brinse vel livefcentes in cruribus

^.

A.

caefe

fcorbuticum. C.

In fcorbuto praeter maculas exiguas

iies

H Y M O M

C:

quales verbcribus

curantur ut morbi acuti.

Ecchymoma

4.

iE.

longitudlnales

&C

segri

a diuturna compreffione nigrefcunt

foluin epidermis ac cutis gangraenafcunt

fed

in

morbis tum

excoriantur

& non

quandoque malum hoc profun-

dius ferpit.

Curatur i mutato fitu &c fublevata parte a ^preffione per convenientia

20 vino in quo rofae rubrae ebullierint , ipfifque roiis applicatis ;
;

pulvinaria

30 remediis gangraenam avertentibus.

6. Ecchymoma hypopyon Paul. iEginet^e, L. feu hypopbLhalmiaWippo cra."
tis

tio

ab hypopyo diverfiffimus ei\.

Ecchymoma pulpcbrarum. Ecchymoma hypofphagma jEginets , SuglllaL. ad caliginem referenda efl:
qu hcsmalops Hippocratis.
Ecchymoma hyponychon , fubunguium Sennerti lib. 5. a prima fpecie

afFetlus

7.
;

8.

non

difcrepat.

Cserers maculae pertinent ad caliginem In dyf<3erihefiis , petechiam in exanthematicis , &: ad decolorationes in cachedicis.

ORDO SECUNDUS.
Efflores
Ifferunt
cutis

quod

a maculis

elevatio per pufiulas

t I

jE

Elevures.

varos

concurrat

m.utatiotiem

praeter coloris

phlydsenas

papulas

fimilefve af-

peritates cutaneas.

Fufiultz

funt tumores

apice fuppurantur

&

in

exigui

Papulcs. differunt a puftulis ex

apice rejiciunt

ut

diametri

linearis

circiter

pus vel in cruftas abeunt

.(

eo quod non fuppurantur

dein abeunt in fquamas furfuraceas

colorati

G-A\. pufluks
,

fed quid

qui

bubes.^

humidi

( Gall. houtons. ) Grsec,

Elcydria.
PhlyciiZncZ funt

tumores exigul diametri

vel ferum continent

&

rupti exficcantur

linearis
,

qui pellucidi funt

&

aquam

( Gall. PhlyBenes. )
qui fine fuppuratione , ac

excoriantur

Vari funt tumores duri , colorati , pertinaces

defquamatione , diutiffime permanent , veluti tubercula

fcirrhodea

Graecis

exanthematicis inflammatoriis

ut

tonthoi dicuntur

Hi affedus
riola

miliari

, ( Gall. bourgeons. )
funt gregales &c cum

rubeola

&:c

nec non

cum

impetiginibus

cachedicis

va,

ut

fcabie

C L

132
fcabie

lepra

quam

menti

tlnea

&c

aggregatis

k.

verum

mo-

funt levioris

morbis accenfeantur.

ut

papularum congeries

Efl

conveiiiunt

VII. H E R P E s
bris

\ IT

S S I S

frambsefia

ou

Dartre..

ex tumoribus exiguis , rufquamas furfuraceas , raro cruftaceas ,

in

Hcrpe

efflorefcentia

feu

pruriginofis

abeuntibus.

Herp&s fimplex Sennerti

1.

Componitur ex
coriatis

nec

Diftinguitur ab

non ex-

retenta

&

mora

acrior fa61a in cryptis

feu glandulis

faciei.

empyrice

oleo ex chartis

quod facile fanetur vitio in parte tanmalTam non contaminante. Principium efl: mate-

fanguinis

&

febaceis cutis
Curatitr

ma^i^ime ex eo

aliis,

&

perfpirabilis

acris

Dartre farlneufe ^ danre feche, h.V.

parum prominentibus , pruriginofis

cruftaceis.

tumh^rente,
ries

papulis rubris,

topicis fsepius

linteis

alkalinis

ut oleo tartari per deliquium ^

ruffo , acri , ama,

vel lignis combuftis exftillante

quod faliva jejuni hominis dilutum parti inungitur.

,
Herpes ferpigo Turneri 2. Spscies de morbis cutaneis cap.

ricante
2.

hidatoria Celfi

Papuls pejores
pun2;entem

5.

Formica am^

dartre encroutie. L.

aream circutarem conf^ituunt, acute

corrofivse, congefis

valde pruriginofam. IUae papulae relifta priori parte in viciniam^

non raro exfudant humorem te-pertinaces funt
ie diffundunt feu ferpunt
nuem , &: acrem , (^6. non fuppurantur nec refolvuntur rnajor efl fenfibilitas ,
,

&

6>c

acrimonia

quam

in fimplici.

Ksc fpecies exigit remedia fanguinem edulcorantia , lixiviantia , ut miliaris;

nec non topica lenientia , ut ceratum Galeni , vel unguentum rofaceum cui
decima pars fulphuris aut benzoini , aut duodecima pars mercurii prscipitati
albi adjungitur.

Herpes miiiaris Sennerti

3.

cur.

37

lib.

Hoffmanni Tom.

Frid.

17; Amati
416 ; Turneri

eap.

11

pag.

Lufitani

Cent.

3^ fpe.cies

II

dartre

miliaire. L.

Juxta Sennertum conflat ex hydatidibus feu veficulis granum milii sequantibus

verum

verfis partibus

febricula

da

cum

ex Jurnero funt papulae exiguas , corymbofae , in dilumbis , pedlore , femoribus, clrcum inflammat^
,
quarum
apicl rupto inhaeret molecula cruflacea fubrotun,
grano milii fimilis , unde nomen ; apex puflulas albefcit y

reftius
,

ut collo

flipatae

flavefcens

fuppuratur

,,

fed pus efl vifcidum

guentis perfpirabilis materies

&

cruflaceura

unguen cutaneum

adhaerent

non parvum incommodum quippe motu corporis folvitur

quod dolorem creat , & epidermidis excoriationem. Major efl
,

^crimonia ac fervor

quam

Potiflima ferpiginis

leniendo fanguine

in

&

un~

interea applicatis

linteis

unde

haec haerentia ^
fenfibilitas ,

&C

in ferpigine.

miliaris

herpetis cura verfatur in edulcorando

quem finem

prsemifsa phlebotomia

&: catharfi

,
,

&
juf-

ClllSt

EFFLORESCENTI.E. Herpes.
eula x

pullo

ranis

ciim paucis

cancris

it,j
_

millepedibus

vel

fluviatilibus

beccabungse , nafturtii aquatici , fumariae , acetofas, &c, repetenda funt , ferum laftis harum plantarum fuccis
balnea alternanda ; verum
alteratum diu ufurpandum ; ladicinia deiii
nihil eil utilius quam acidulis Vallenfibus aut fimilibus per triduum identidem , tempeftate convenienti ante balneorum ufum , purgare , quod oniniradice enulae

lapathi

foliis

cichorii

&

bus topicis

praefrat.

Interea eeger cibis infipidis

refrigerantibus utatur

truc-

aqua fola abfque vino ; valedicat calfe , cocolats ,

liquoribus fpirituofis ; &c quoad topica , forte fatius eft uti tantum illis quac
adhaefionem cum tunica praepediunt , ut cerato Galeni recentiffimo bis in
die renovando ; fervorem tamen optime fedat liquor Saturni , vel ejus
fal cerato commixtus ; cavendo tamen ne repercutiatur ubique fimul ichor
acer , qut eo periculofius fupprimitur , quo malum efl magis inveteratum ;
repercutientia ab Au(ftoribus, laudaunde caute ufurpanda funt topica acida,
fimilia recipiunt.
ta, quse acetum , Uthargyrum, alumen
4. Herpes cjihiomenos Galeni, Herpes Galeni Method. Med. cap. 17 ; Herpes
exedens vel depafcens TnxnQXxfpec. 4^; Dartre rongeante ^ C
Differt ab eryfipelate ^ulcerato , quo J folam cutem exulcerat herpes ,
cryfipelas vero carnes profundius exedat , cum exulceratur ; huic fpeciei.
jTiaxime competunt remedia interna , dum de miliari , prsefcripta , per plumeile , vel
res menfes ufurpata , interea dum ulcus illud aqu4 hordei ,
aqua acidula tepida bis in die affusa mundatur , dein vero; cerato Galeni ,
vel unguento. quodam cerufiam , licbargyrumve recipiente teg^itnir ; imo quandoque ad fortiora deveniendum. , ut pr^ecipitatum album , sethiopem mineralem , aeruginem , nec non ad efcharotica, qir. laudabilem ilippuratkinem
denique promoveant , confueta methodo curandam.
5. Herpes fyphlliticus ; Herpes venereus Aitruc. lib'. 4 ; Dartre virolique ; C.
Cognofcitur tantum ex fignis fyphilidis illum foventis , five herpes fit
tibus mollibus maturis

&
&

&

capitis parti- capjllatse ,

iv-iQ fit
exedens. Ille con,
lirmatam fyphilidem adornat , refifiitque omnibus remediis vulgarlbus ; foli
mercurio, aut alteri fpecifico fyphilidis cedit ; adeoque, prtemifiis remediis generalibus , qux ad litum mercurialem prxmitti folent , ut phlebotomia , catharfi, balneis triginta, vel quadraginta , diseta ladea , &c , ad Utum mercurialem deveniendum eft ; fimulque unguentis admifcenda prseparata merSunt qui
eurialia leniora , ut se.thiops , aquila alba , prsecipitatum album.

iimplex infidens auribus

in

hoc morbo commendant

pilulas

BelIofl:ii

quse

minime fpernendse

vi-

dentur.

Herpes

6.

retiere ;

perifcelis

Graecor. ^ona

Eft herpes farinaceus

iblet

{ofter

quorumdam

Gall.

la

Jar~

{iccus 6 firaplex

poplitem

qui

ubi zona vinciri

infeftat.

7. Herpes collaris ;

CoUum

aaem

&

h.

le

coUier. L.

Ecclefi;afticorum noftro

tinduram

cjua

tempore

iiepius

lineum ipforum coilare

herpete

inficitur

aflScitur , propter
calcem admittens ;

CLASSISLYlTlk.

134.

vero ab

diftingultur

culari coUaris

quam

fpeciebus collum etiam afficientibus ex figura ctr-

aliis

imitatur.

probat a principils externis inuri

fpecies

H'c

autem remoto principio.

Herpes puftulofus\ Dartres homomiUs, L,
fanatur

poffe herpetes;
8.

Sunt puftulse

quarum apex

magnitudine,

pili circiter

Intense dolorificse

cum

pruritu

dircretae,

glabrae

raro confluentes,atro-rubr3c,

mammas, &c,

per collum,

fparfae,

&

necrofi corripitur.
fenfum amittit, exficcatur,
Sanatur hic affeftus cerato Galeni , vel bufyro iUita crufta decidit.
9. Hcrpcs ^ojier ; Zona ignea Fr, Hoffmanni T. II pag. 426 ; Zona RufCcinture danreufe.
The Jingles Anglis.
felli de ufu aqu^ marin^ pag. 124.

An

nigricat,

cito

diverfus a perifcelide ?

Herpes mali moris

gia , calore morbofo

&

praecordia occupans

inflammatione

cutis

&

fpisciatim

pe6i:us

cum

dolorifica exulceratione

cardialpufi:u-

ad manus latitudinem in peftore difVide Severinum de abfcefjibus L. 4 c. c) ; Tulpium jC. 3 ; Langium qui

lifque parvis
perfis.

lucidis

cinguli

infl:ar

ex ulcere cruris intempeflive fanato hunc ortum

vidit.

VIII. Epinyctis.
Cognofcltur ex pblydaenis atro-rubris , aggregatis , trium vel quatuor IInottu potiffimum
in diametro , tibias uf plurimum afficientibus ,
acriter pungentibus.

&

nearum

EpinyBis

1.

vuigaris. B. P.

&

crafi^ae puftulse vlPhlydsense mihi vif^ funt , licet primo afpedu latse
deantur , parum eminentes , calore urenti per noftem flipatae , qu'je apice
crepant , acrem ichorem fundunt, mane fedantur , vefpere iterum intenfius
aliqualem segritudirubent, febriculam, anxietates , pervigilium creant,

&

nem

quae plures dies divexat.

Curatur phlebotomia
culis

emollientibus

malvse, feminibus
diiabitur.

nera

An

diseta* refrigerante

linl

funt

&

fatis

Brachia

&

tim apparent

antiphlogiftlco

juf-

viderint

alii

nec enim

illa

ge-

determinata.

2. Epinyciis pruriginofa

monde 1756

cathartico

cataplafma emolliens ex floribus

fimilibus; demiim fedato dolore epidermis fruilulatim

ad pfydracise genus pertineat

adhucdum

vero applicatur

parti

nialurn cutaneum Jingularc

D.

Billebaut

Vander-

pag. 340.' L.

crura obfident

maculx

cum importuno

pruritu

rubro-rutiiae

qux

extra

ledum

fla-

xgro vero vefpere Ie6lum repeten-

&

evanefcunt ,
fic porro per annos integros. In muliere poft graviditatem macul-je tumuerunt ,
pollicis , aut femi-pollicis diametrum adeptse
te

&

funt

fed

cum
dein

pruritu

intolerabili

tempore

omni tempeflate viguerunt

niane furgentem e ledo iterum

fab noftem tantum fi^viunt.

De

TcrmlntJio quern

non

fufpicor ejufdem effe generis

vidi

quidem

afficientes.;

aut

graviditatis

noclu omnino

Epi ante &: nyciis nox

non cognovl

cum epinydide ,

evanuerunt

retrocedentes

nll

&
quia

habeo quod dicam

aut effe furunculum diffufum.

IX. PSY-

EFFLORESCENTIiE.
PSYDRACIA,

IX.

Pfydradum communlter dlftum

in

corporis

diverfis

initio effervefcentia

intus firma

a cute inducit , unde intus cava

fequentes accenfemus.

vacua

efFervefcentia

rubicunda

vel phlydsenodes innuit

rubra

fit

Gaknum

fummo

in

135

Eruption.

eft, juxta

partibus accidit

efTe veficuloras

dracias

Psydracia.

verum

alibi

qu3e

vero pfy-

feplus accidit ut

quae deinde cuticul'je feparationem

Huic

vel fero flavo turgida videtur.

fpeciei

Pfydracia porcellana ; R ofa faiians Avicenn^e,

cdaint ; B. an Effera Sennerti ?
1.

Sunt efflorefcentjse
chiis

deuntes

poUicaris aut majoris diametri

tedis fubito exorientes

diffufse

aut ad

per refolutionem

dein recedentes

in
,

pedlore

bra-

iterumque re-

&

&

fed prsecipue florentes

geranti vift:u
cit

vulgo Monfpelii lapor-

numero plures.
febriculam comitem habet , vere nonrar6 omnis

coloris rofei

Hic affeftus raro

fexus

folitariie,

aliifve partibus

biliofos

aggreditur

aetatis

&: diaeta tenui

5i

refri-

fummum

ope phlebotomise intra paucos dies evanefnec enim fuppuratione 5 excoriatione , ahave evacua-

tione terminatur.
2. Pfydracia a vefpis , piqueures de guepes , coufins , &c. B.
Morfus culicum , apum , velparum fequuntur efflorefcentise rubro-rofese

eryfipelacese

doiore pungitivo vivido

efflorefcentia circumfpiciatur
fsepius

fl:ipaf3e

in apice videtur

5f

fi

oculis attentis

punftum

cui

infefti

fingula

aculeus

remanet.

infixus

Contra punfturas ab apibus inflidas nullum melius eft auxilium , monente Reaumurio , quam partem pun6iam aqua frigida identidem renovata fovere. Ruflici partem tribus herbis diverfi gen^ris quibufvis obviis fricare folent ; aculeum acicula extrahere non raro tentant , qui oculati funt ; fed
dolor pendet a veneno acido , corrofivo quod fecum intulit aculeus. Huc
culex pipiens
, crabro ,
Pfydracia urticata. B.

fpe<^ant vefpa
3.

culex pulicarius

&c.

Urtica urens habet aculeos tenuiffimos fucco venenato pervios

refcentias

acriter

Phafeolus

Cadi

villis fuis

diverfse fpecies

qui efflo-

eryfipelatofas excitant.

Americanorum excitat pruritum intolerabilem per

oculum fugientibus.

pruriginofus

aliquot horas

&

pungentes

acutiffimis

tenuiffimis etiam

fpiculis

pungunt

Gail.

Cirons. B,

fed veneni ex-

pertes funt.
4.

Pfydracia ah acaris

Nomen

Sirones vulgo

&

papute , &: infefto quod hanc excitat; infeftum

illud intra manuum
cutem fe infinuat , in puftulas attollit prurigipedumve
,
nofas rubras , quse dein exuicerantur ; fed praeter hanc fpeciem funt alia inSironis tribuitur

&

fefta , quse nos laceffi^nt ,

efflorefcentias diverfas creant , ut formica ruffa
formica rubra , pediculus pubis, pediculus humanus , cimex ledlularius , pulex

communis,

aliaque

quorum pundurae

ita

imitantur

quandoque

efflorefcenticts

fpon-

CLJSSIS.

136
fpontaneas

ab

rint

ab

incerti

infeitis

Vni

I.

h^ereant

maxime

A.

dormientes

fi

fue-

aegri

adeoque originem pfydraciae ignorei.t. Alios

excitatos videre efl in Malide inter impetiginofos ca-

infe^lis laceffici

hiice

morbos

Medici

ut

che6licos.

Sirones acii effodiuntur

xillum

nitri

vel

&

locus affe6i:us vino vel

marini fuerit diHolutum

falis

aceto

abluitur

in

pau-

qiio

vel etiam

lixivio

ungaentum amariiiimum ex decodo abfinconfeftum , aut denique , ii afFelus pertinax

fuerit , decima hydrargyri parte onuilum, parti illinatur.
lib. 5
cap. 23. Jonthoi
5. Pfydracia acnc Aetii , acna ; Vari Sennerti ,
Grgecis; GalL Bourgeons. L.
Pfydraciis connata funt tubercula faciel , vari di6ia , ait Smnmus. Sunt
fcilicet tumores exigul , rubri , duri , pertinaces , qui vix unquam fuppurantur , nec dolent , nec pruriunt, &: tantum faciem deturpant , maxime diftinca tuberculis froi^is , de quibus egimus In gutta rofea fyphihtica, necnon
ti
ab elephantiafi , quae cum raucedine , faciel inflatione ,
tubercuiis initio
vulgari cinerum detergitur

thii

tanaceti

myrrha

dein

alce

&

rubris incipit.

Tribuuntur alimentis
tlam perfeverant

An

craffis

& apud

quofdam pueros ufque ad adolefcen-

deln evanefcunt.

ad guttam rofeam attineant potlus

Remedia ex Senmrto

erulte

cap.

zj

lib.

ut vari vlno deditorum judlcent

part.

alii,

1.

G. Pfydracia diurna Billebaut Journal de Medec. Novemb. iy5G. L.

Mulier a pueritia ad aetatem 24 annorum obnoxia erat maculis rubris ,
nltldis , pruriglnofis , quse fuccefifu temporis pollicis extenfionem adipifceban-

tur

cum

fuperficiarlo

enafcebantur

tumore , calore

X.

&

acrl

quaeque per totum corpus

HiDROA,

Echaubouture

Sunt exanthemata mllil granls non majora , fublto in cute exorta , conferta,
utplurlmum fugacla , non cohaerentla, phlydsenoldea.
1. Hidroa fudamen ; Sudamina Sennerti; Ecfefmata
idroa GrtEcIs
aff
alhafef kvicerm-^ ; Gali. Echauboulure^ vel Echaubouillure ; Occltanis cam^

&

&

mane

&: no6lu evanefcebant,

hroul

.*

ebulUtion de fang. B.

pe(5lus , brachia , crura fxplus ai^clunt , numero,

cahdos popungentia
acriter dolentia ; juvenes
,
,
tifiHmum adorluntur xftivo tempore.
Hic affedus viftu refrigerante curatur ,
fponte recedit ; attamen exan-

Exanthemata

fifidme confita

llla

dorfum

&

rubra

&

aqua rofarum aut plantaginis cum camphorse grano uno

aut altero , vel balnels domefiiicis etiam cedunt , quorum tamen ufu horum
cruptlo plerumque juvatur. Exficcantur demum hse pufliulse ,
delabuntur.
2. Hidroa alba. B.
^ftate pariter fimllla prlorlbus per cutem exoriuntur fudamina , fed cuti
themata poffunt

elui

&

con-

EFFLORESCENTIiE. Hidroa.
concolorla

pellucida

turgida atque fugacia

veficulofa

Cutis etiam a frigore fubito exafperatur

Sunt puftulx rubroe

pruriginofse

O R D O T

tumores

anferina, Gall.

cutis

minoribus

milii

E R T

fub epidermi-

S.

A T A

funt protuberantiae notabiies

fero

i.^iM.MwfMnm

P H Y M
tra vafa

quae in aliis morbis cum fudore potius

atque tunc acidum olet fudor.

atKJlMiumijm.'.

VUIgo

&c vulgo

grano

veficulis

ut in Rachialgia vegetali,

137

pungentla

miliaribus affinia.

peau de pouU , dicitur , exiguis

de exortis.
3. Hidroa fymptomatica. B.
erumpunt

non majora

granis milii

fsepius folitarise, a fluidis in-

minima congeflis produdae.

& cxanthcmatibus
& potius afperitas ex

in quibus nulla omnino aut exlnumerofis edhymatis; a. cyjiidibus

in quibus magna receptacula fluidum colle^tum continent , unde fluduatio ;
ab excrejcentiis , quas firmitas carnium vel oifium fimilis comitatur ; a procidentiis , qu9e parti folidse e fua fede dimotae debentur. Galenici omnes pro-

Differunt a maculis

gua

partis elevatio

humorum

ma

phymata inepte revocabant

tuberantias ad
titae

quibas fingula

excludebatur

cum

ut fatisfieret divifioni quadripar-

tumorum genera

aera ad pituitam

bilem

, unde emphyfemelanchoiiam , fanguinem-

tribuebant
,

ve reducere difficile foret.

Phymata terminantur refolutione, defquamatione
tione

induratione

gangraena

Optima terminatio
fit

venenata

nifi

fuppuratio

efi:

materies morbifica
aut efchara

decorticatlone

fuppura-

vel remollitione.

venenata

fit

efl:

refolutio ;

quam comburendo excitamus

fl

quae

Defquamatio ad exanthemata multa attinet , ut rubeolam

herpetem; crufa, quae efl fuppuratio ficcata , ad puflulofos affedlus, ut variolam , tineam ; decorticatio ad eryfipelas , erythema , 6cc.
efl veluti

necrofis.

XI.
In eryfipelate
eft fine febris
ficiarlus

uniformi praedltus,
riginofo

acuta

ftipatus

diffufus

nifi

qui

Eryfipele.

segritudo gravis

graviumque fymptomatum

folitarius

febris

efl

ErytHEMA,

fatellitio.

rubro-rofeus

non ad fuppurationem

evanefcens

preffione

phly6^3enis exafperetur

feu morbus ; erythema

,
Erythema efl tumor fuper-

& calore
fed

ad

acri urenti

glabritie

vel pru-

cuticulse feparationeoi

fponte vergit.
I.

Erythema fpontaneum

Tumor

Eryfipele

eryfipelatofus a caufa Interna

Sauvages Nofologia Methodica.

commun
;

Tom,

d]ffert
I,

B.
ab herpete

quod

fit

fugax

,,

her:;

C L

13S

erumpit

nummi

a materia

acri

A.

herpes vero papulls , vel gutfi s

Non raro crifis inftar a levi frigore , fubfequente calore ,
magnitudine circiter , vel juxta vulnera adnafcitur ; pendet

herpes vero pertinax

rubris diftiniflus.

quod

S S IS

cruore

unlformis

fit

&,

fluxill ,

minime vero

ut aiunt, biliofo

in

vafis

reticularibus

Hinc fic ut preffione recedat , earevertatur

velociflime
rubedo
cefTante
quod nullam fanguinis hserenque
,
tiam arguit ; omnes membranae corporis ultima vafa fanguifera habent retihoc reticulum eft fedes eryfipelatis , vel cutanei , vel introverfi.
culata ,
Materiam erythematis introverti eo pejus eft , quo acrior eft ; fi ferum acre
cutis colielo,

in glandulis,

&

fub cuticula effundatur

fit

phly^taena

quae exficcata abit

cruftam

in

hinc

erythema cruftaceum.
Erythema eft vox Hippocratica qua rubores eryfipelatofos deflgnavit AucEpidcmiis. Erythema circa nares , ait Hippocrates , protor in Coacis ,
fufiorem alvum fignificat ; Duntus erythema vertit per fuffufionem eryfi-

&

pelatofam.

Sola natura hanc erythematis fpeciem

fanat; quippe materles acris

remanet , cutis defquamatione deMedici itaque ofBcium eft hanc excretionem fuftinere ,
fuccedit prxmiflis generalibus auxiliis, fcilicet phlebo-

calore refbluta perfpirat

mum

foras emittitur

juvare, quse

&

tomiis

felicius

&

quod

f^epe

craflius

quod

catharticis; raro cruor eduftus in patella concrefcit,

in

phleg-

thrombus fero flavefcenti innatat ; faeies ab

mone
;
erythemate prse aliis locis afflcitur
abftinendum eft fedulo a repellentibus
acria
calida dolorem , fervoremque intendunt ; hquida utcumque
frigidis
initio tepida cito refrigefcunt ,
nocere pofTunt , ita ut fxpe tutius fil;
abftinere a topicis ; interea deco6lum aquofum florum fambuci , linteum vino
frequentiffimum

fsepius

&

&

&

aquato madidum

Potus diluens
diaphoreticus , nort
applicari pofTunt.
,
dies
epidermis
fruftulatim feparaintra
paucos
juvat
perfpirationem
;
,
&: fic fanatur erythema. Vide plura in eryjipelate inter inflammatorios.

acer
tur

exanthematicos.
2.

Erythema ambujlio

fol

meridianus ipfe

fo gradu caioris

nomena

Heifter. Chirurg.

lib.

4. cap.

buUientia, folida omnia candentia

Fluida omnia

maxime

vitris

caufticiaadunatus,

efchara

ulcus

Differt ab erythemate fpontaneo

gangraeaa

quod

brulure.

fervidiora

comburunt

ejufque duratione ac partis fenfibilitate

ut ambuftio

vel^

ig-nis

&

pro diverdiverfa fequuntur phse,

&c,

a principio evidenti

feu fervore

corporis admoti pendeat. Partes igneae ubertim admifTae intra cutis textum fan-

guinem inflammant, ferum

rubor intenfus

Quoniam
quam

rarefaciunt; hinc phly^laense, feu

dolor acerrimus

particulae ignese

tumor

ampuPse

cutis

diffufus.

adhserent corporibus frigidiorlbus

denfionbiis

fublevatur pars ambufta a venrilatione

, feu
adrenovata partem immergendam efTe
fedato dolore utendum linimento ex ceruffa, oleo, fpermate ceti. Nos , ubi nulla eft excoriatio , utimur vino tepido
uaero , vel aquato , vel fucco csepai contufx , vel atramento , vel oleofis

fortius

calidis &: raris

; aqua etiam
docet Godefroy MifcelL

snotione aurge frigidulae

frigida fepius

&

H Y M A T

cum aqua

ut oleo

mh

E R Y T H

A.

conquaflato ad unguenti fpilTitudinem.

A.

13^

Phly6lgen2C mini-

his apertis emoUientia tantunt

, inde enim dolor atrocior ;
albumen ovi cum oleo lini, olivge, vel amygdalarum, pulpa
poml codi , pulticula ex hordeo , oryza.
gangr^nam,
Si ulcus adfit aut efchara , vide ukus

funt aperiendse

ufurpaada

ut

&

fpiritu falis

tur

fummumque

plex

&

valde extenfis combuftionibus diacta tenuis, refrigerans, potus

acidulatus , narcotica , phlebotomiac , diverfaeque cautelse requirun-

In gravibus

fi

coUum ,

vitae

periculum imminet

fi

oculi

amburantur

caligo multi-

ambuftio ab oleo bulliente

quam a ftramine , fpiritu vini

obftipitas accedere folent

a cal-

a metallis fufis periculofior eft

,
&c.
Demum periculum ambuftionis efl: in ratione, i intenfitatis caioris; 2**
dignitatis partis ambuflx ; 3^ temporis per quod ignis appliextenfionis
catus fuit intenfitas vero caloris efl eo major , quo corpus urens efl denfius,
ce viva

&

gxadumque

caloris

majorem pafTum

corpus fervens parti magis adhjereat

3.

Erythema voladcum

maciil<z

eft; duratio
,

ut

aftionis ignis

oleum fervidum

voladdz Sennerti,

major

efl

fi

&c.

(sJius

voladcus

feu volage ; L. an der ilug Gabelchoveri ?

Pueri laftentes non raro erythemata habent in facie pertinacia

vulga

conflan'

monetae minoris magnitudine , circa

,
,
genas , labia in maculae centro non raro vidi foramen fufcum , ficcum.
Si hse maculse evadant cruflofse , an funt quid diverfum a crufta laftea ^
Sennmus fe nunquam vidifTe fatetur , atque maculas ori , oculis , auribus
vicinas pro lethalibus habendas profert , quod a vero aberrare docet Verdu"
cius : hujus defideratur accurata hifloria ; fi calore , dolore careat , ad guttia

intense rubra

uniformia

circularia

tam rofeam

attinet.

Quas

vidi

non erant

cruflofae

unde a

crufla laftea

diiFerebant.

4. Erythema pernio y vulgo engelurey muk

Efl ruborecum tumore glabro, pruriginofo

aux talons ; L

pertinaci , extrema potlflimunt

manus ; calens , quandoque excoriatus , qui
pedes
folet terminari. De nafi pernione vide
, nec defquamatione
Biblioth. Medic. Mangeti , T.
j pag, 4^2
Fovetur ab acrimonia fangumis ,
excitatur a calefaftione fubitanea pedum manuumve dum algent ; gradari^ etenim calefaftae partes miniis pernio
uibus funt expofitae perfpiratio acris retenta ruborem , calorem , pruritum ex~
citat , pruritus vero ille calore leftuli intenditur.
Perniones integri optime curantur frequenti irrigatione partis cum fpirlt
falis ,
qui acrimoniam alkalinam materige morbificse innocuam reddit , at
perniones excoriati debent emplaflro de mucilagine defendi, imo cerato Galeni cum aqua Saturni deliniri in integris ; loco fpiritus falis folutio aluminis
convenit , item fomenta aromatica vino rubro mixta , nec non adflringentia tonica , decoftum baccarum juniperi
decoftum caflanearum &fc. Rapa
,
cofta pernioni applicata , pellis leporina , nix applicata , muria etiam a diver"
ih Medicis laudantur. Vide D. Tijfot Jvis au Peuple. Ch.XXX, n.^Go.,

hieme afliciens ,
nec fuppuratione

ut

&

&

5.

Erythema

imertrigo. X,

2.

RuboT

C L

140

Rubor femorum
tur inficiente

&

hoc la6lentibus

Curatur adfperfo bis

;

fumma

tcrfio lixivialis

in dJe

unde

A.

quibus involvun^

fafcias

anxii

&; infomnes evadunt,

in plicis feu angulis.

dein ablutio in aqua

,

ceruflie pulvere

cariofse

falicis

alii

tunicarum mundities

praeterea requiritur

Erythcma paratrima

6.

eft familiare

maxime

fsepe etiam excoriantur

afpergunt

L V

S S IS

psrinxi apud infantes ab urina

&

teredinem

frequens de-

fecus lintea Isedunt.

paratrima Grsecis. B.

in equitantibus , pedum in peditibus , manuum in operadecumbentibus aegris , procedens a contufione vel affidua partium compreflione , unde excoriantur , dolent , adhxrent veftimentis , linteis ; hinc cruciatus a fitus mutatione in coccyge ; etiam rubedo illa livefgangrsenam poft fe trahit. Illa fpecies fugax eft ,
ablato principio
cit ,
procatardlico aufertur , nifi a principio interno pendeat , &c tunc non gan-

Rubedo clunium
dorfi in

riis ,

&

&

grsena eft
ii

fed necrofis

quse

imperite traftetur

fi

quam

lethalis eft fxpiiis

X.

negligatur. Vid& Necrojim Clajf.

Attriti pedes viatorum fublevantur

febo fufo.

foliis

viridibus alni;fi excoriatio accedat,

&

excavatis , quibus lumbi ,

fencc non deco^lo petalorum rofse rubrse in vino rubro y
aqua vitae camphorata , &c.
7. Erythema gangrmofum D. Quefnay de la Gangrene ; A.
Eft coloris minus intenfe rubri , qui cito in lividum abit , cum clrculo in
ambitu partis gangrsenolae rubro , qui procedens gangraenam repentem anAttritus coccygis fublevatur pulvinaribus

mora

teit

fuftineantur

nullug eft

iirma

fed

fuerit;

cum

illud

nec non

tumor

nulla ad fuppurationem tendentia

mollitie

paftacea

quae

digiti

Erythema fupervenit vulneribus a

pars

veftigium
catapulta

eft

fervat

quidem

fi

preflTa

a contufione

nec ullus ealor notabilis*

Cura eadem eft ac gangrsense cujus eft fymptoma D. Quefnay^ de la Gan-'
grene pag. 40,32^,333. Aceedit etiam punfturis venenatis.
^. Erythema volans , Flamma volans Tulpii lib. 3. Obf. 97 ; Feux du
vulnere prsegreflb

fine

nulla eft tenfio

vifage. B.

Eft accidens fugax

cet

&

hyfterise

&

menoftafise

non raro comes

fubitus

fclfi-

identidem a peftore ad faciem aflTurgit , cito tranfiturus, quandoque levem flidorem Sc vertiginem excitans.
9. Erythema a punBura. B.
Eft illud quod punfturse venenatse inferunt, feilicet punftuise apum , vefparum , crabonum, culicum , tabanorum , libellularum , fcorpii , &c j maxiine

calor

fi

rubor, ut in verecundia

palpebrae vel refiduae faciei partes pungantur. Succus venenatus ab acu-

leo fiftulofo in vulnus infunditur

culofus

cum

numerofcC

inde

fint puftulse

tumor ruber
dolores acuti

glaber

pyrexia

diffufus

ma-

pervigilium

fyncope , convulfio , qu3e tamen fymptomata neminem e medio tollunt , fe-d

jntra paucos dies evanefcunt.
Cum 111. Reaumur diverfa medicamina expertus effet , nullum aptius effe
ncludit quam partem pun^lam aqua frigida continuo renovata eluere. Sua-

H Y

P
det

co
partem fovere
cerefolii

gere

cui

cum

A T

Avis au PeupU

Tljfot

III.

vel
,

petrofelini

vel

A.
184

n.

E R Y

horum florum deco6lo

pauxillum theriacse addi poteft

lafte,

melle

&

vel

141
iP

fuc-

fambuci

floribus

pannis laneis excepto tepido te-

vel cataplafma

theriacae adhiberi poteft

pauxillo

A.

Infefti avellere

Robertiani

vel geranii

T H E

aculeum

ex

addit

mica panis,
3^ pedi-

&:

& 4*^ potum ex infufo florum fambuci cum nitro. Ruflici tres her,
barum quarumvis fpecies contundunt &: cataplafmatis inftar adhibent.
Quid fit Erythema quod igmm Sancii Antonii vocat Author, ab eo ft

luvia

fcifcitandum.

XII.

(^dime ,

infiltration

enjlure.

tumor diffufus , frigidus , pallidus , laxus , doloris expers. Pendet k

textum cellularem colledo , ob impeditam ejus in vafls lympha-

Efl:

intra

fero
ticis

(EdEMA,

circulationem.

(^dema fiaccidum

1.

cedime

commun

cedimatie

infiltration.

L.

qua fovea ^ digito premente imprefta remoto digito aliquandlu perfeverat; pendet itaque non a fola colleftione lymphas in textu cellulari , fed ab intima partium etiam fibrofarum relaxatione per ferum aquofenfifum , quo Imbibitae fuere , unde elafticitas amifta, feu flaeciditas,

Ea

eft fpecies in

&

imminutio.
Si ille tumor oedematofus pedes

bihtatis

femora , aut multas partes occu, tlbias ,

pet, tunc morbus conftituitur, qui oedematia vulgo ; aut ft totum corpua
occupet , phlegmatia vocatur. Hoc fymptoma afcitem , hydrothoracem , cachexiam , chlorofim , empyema , phthifim inveteratam , graviditatem , aliosque morhos chronicos non raro comitatur. Vide Anafarcam in cache^icis.

(^dema cryfialUnum

Gallice /a cryfialline ; C.
tumor oedematofus a viru fyphltitlco excltatus ;
curatur Ut fyphilis. Vide Hydrocelem infira in Oficheocele'. prseputlum potiffieft pellucjdum ut cryftallus , ait Cockburn
m{im In hoc affe^lu tumet ,
Libr. de Gonorrhxa. An caries Ant, Mufit&^
TaroU Italorum ? Vlde curam apud Cockburn cap. 6".
3. (EEdema periofiei ^ Petlt maladies des os , des fignes de rexoftofe,';pag.
;:
438 T. 2. Ca
J
Cum tumor partlum , cuti concolor , indolens , vel vlx dolens , eft circumfcriptus , folitarius, fubjacentque immediate oflTa , ut in parte antica tibise
cedema perioftei adeffe judicatur , ex eo quod fit cutis fuperftrata, &?; vaclllans
mobilis ; fi leviter prematur digito , nultum veftigium remanet ; verura
2.

Eft penis &: genitalium

&

&

&

fi

fortius

interius

4.

Eft
ilnteis

&

prematur , impreflio ftatim apparet ,

parum perfeverat exterius
vero perioftei depreflio taftu perfeetltur.

(^dema fierpentina y fierpentine GaWo-ProvmQ]^.

oedema pedum ia recens natis
etyml ratlonem
;

ealldis ,

fiderantur.

&

confe6:lGne de hyacintbo intus data.

Ignoro.

Hujus

Curafur

principia de-

C L

i4t

S S I S

(Bldemahyftericum Sydenhami

5.

\m Traite

Epift.

A,

de hy^. gonflemeni

hyfierl^jueV^sxL"

affe6lions vaporeufes. L.

6.qs

&

i^ Alterutram tibiam , furam fcilicet afficit ; z^ ad tarfum ,

pedes
3"*^
diffluit, nec ab illis incipit , ut vulgare ;
veftigium d-igiti prementis
fervat ; 4*^ hoc hyftericis tantiim accidit.
6. (^dema variolofum ; boufijjure ; A.
Eft tumor cedematofus faciei ,
palpebrarum , qui in variola conflaente fupervenit , cum ptyalifmus definit, ac eo recedente fupervenit tumor ma-

non
non

&

nuum

veluti

criticus

De

chiis variegatus.

(Mdema

7.

in

lacieum; infittration

Tom.

TAcad. R. de Chirurgie
Puerperis
tur

rarius gravidis

mammas

ventibus

ifchuria

fupervenerat.

tumor

hic

non raro pete-

eft

Fide phiegmanam,
repandu, C. Vide Memoires de

fsepius excipiente,

laiteufie

lait

2.

accidit

inguina fsepius

malignis

variolis

oedemate rubeolam

afficit

textum cellulofum

phlebotamiis

inflat

diureticis

dolore

fl:Ipa-

fomemis

refol-

impugnatur. Fide Mafiodyniam lacieam , Ifichias lacieum &c.

8. (Edema urinofium, Raulin Obfervations de Medecine p. 199. Illud ex

(Edema purulentum. Haller Phyfiol. Lib.

9.

EmpHYSEMA

XIII.

A:,

Tumor
Fit

aut

efl:

vulnere

fed haec ad

Quibus

Seci.
la

in

Art.

pius a
I

6:

pag. 14

54.

C.

bourfioufiure.

preflione crepitans

cuti concolor.

textum cellulofum infinuatur

vulnus cutis fubeunte aer in textum

folle

in

quem olim

ut qui<iam laniones in milite

&

vidi experti

pn^umatofim pertinent , ut emphyfema animalium

morbis

variola,

quo aer

thoracis

cum mediante

artificiale

cellulofum infufflatur
funt

emphyjeme^

flatulentus eft, diffufus , elafticus

aliud

I.

Emphyfema

fiat

fcilicet in

rachitide

grangrasna

vulnere thoracis.

Vide Pneumatojim

Emphyfiema fipontaneum. L.
meteorifmo

&

in vacuo.
Hallerus Phyfiol. Lih. 8
morbo feu dyfenteria boviU

///.

boum

fcorbuto

hyfteria,

fecenfet

lochiis

CLafifi

&c ,

fuppreffis,

fas-

X,

/edem habet emphyfema in cuautem aer ex fanguise

,
vel motu putrefa6lionis , unde carnes omnes quse putrefcunt , obfervante
Pringle , aquse fupernatant ; vel a fermentatione , quse in ftatu morbofo
poffibilis efl:.
Videantur experimenta D. Hales & Cotes de aeris produciione.
Differt a tympanite

te

nidalatur in textu

feu aer

Emphyfema
tur

aer feu

ret-

fuam

partis

evanefcet

nifi

ut foeniculi, anifi

Mafiodyniam

dolorificis

vel

ejus

emiffione

Mayow

&

Hales; ergo

deftrui-

vapore

ca-

fine remediis

caufa aerem elafticum extricans perfeve-

ex herbis , feminibufque aromaticis

cumini , fantonici, chamsmeli , lauri
floribus fambuci. Vide Verducii pathologiam

facculi

anethi

decoftis inde paratis in vino , cum

de Emphyfiemate ^ pag. i /\.o art. 3.
Sal

extricatur

amittit fucceflii temporis a folo

Huic deftruftioni favebunt

carminativis

curatur vel aeris defl:ruftione

elafticitatem

lido animalis, ut conftat experimentis

folo calore

quia

cellulofo

Vide etiam Pneumatofim in cacheciicis ^

fiatulmtam infira y &c.

Oficheocelem

PHYMATA. SciRRHu
XIV. SciRRKV S ,

fdrrho/is C^Yii AureUani,

Vulgo definltur tumor durus , renltens

verum definitlo nimis generalls
;

iDent

ftrumse

bubones

muho minus

Indolens

pate

eft,

Squirre.

dicitur

cum

nec

143

s.

de liene aut heconfundi de-

fcirrho

excrefcentise callofae

durse

offese,

genus hoc itaque intra fequentes fpccies

reftringemus , doftioribus reftius determinandum.
C.
I , Scirrhus hepatis ; fquirre au foye,
hypochondrii dextrl perfentltur
tegumenta
infra
quoties
adefle
Dicitur
fenfu , feu fme dolore
imminuto
cum
conftans
,
,
folito
major
refiftentia
alio quam qui ex pondere adaudo procedit.
iTne dolore , objiruciio heCum exigua eft refiftentia , diuturna tamen
verrucofse

efcharse

fcleryfmata

&

patis

dicitur

tantum

fcirrhus incipiens imperfeftus.

feu

durities

Si

qux quandoque cum volumine

nullus

vifceris

&

fit
fit tumor ,
imminuto aut con-

tefte Sepulchreto Boneti , vocatur fcleryfma ; fed fcirrhum

,
ab ejus fcleryfmate vix diftinguere poteft Medicus, nifi exenterato
cadavere , cum nativum vlfceris volumen in dato homine vix cognofcatur , nec diftinguamus taftu utrum pars vifceris , utrum totum vifcus duri-

denfato

reperitur

vifceris

afficiantur.

tie

Quse narrant Veteres de humore melancholico

&

pituitofo

craflis ,

in-

merse fabulse funt , in phyfices ignorantiam refundendse. Quoties

diffecui hepar phthificorum , aut eorum lienem , quse taftui renitentia fcirrhofa videbantur, toties inveni majorem carnium denfitatem , qualem inve-

fpiffatis

nio in larido

non

moris congeftio
flnt

vifcidiora;

in carne exficcata fumo ; vifcera tamen illa

,
ergo ad duritiem non neceflaria efl: uUius peregrini hu-

indurato

fale

erant tumida

vel cumulatio
i*^

vel ut fluida tardius

vafa

vel ut

difficiliiis

vel

fuflicit

arftiora

fint

poflint

i
,

^ ut fluida in vafis contenta

numerofiora in dato fpatio,

ex vifcere elabi ;

alterutro

enim ex

his pofito indurabitur vifcus.

Scirrhum hepatis fxpe comitantur hepatalgia , aurigo , quartana , afcites ,,

fuo loco; hic fcirrhum fimplicem confideramus, non ut

quse videantur

morborum , fed ut vitium

eadem ac fcirrhi fequentis.

principium
curatio

feu

2. Scirrhus lienis^ Squirreoa la rate ;

Eft refiftentia fsepius

cum tumore

fymptoma

qualitatis

mutatse

cujus

C.

in regione

hypochondrii

finiftrl

exorta

quandoque long^ , lateque diffufa , fine dolore prseter fenfum gravitatis , diutiflime permanens ; fi firmitas regionis lienis fit minor, ohfiruciio lienis nuncupatur hoc virium quod vulgo eft principium diverforvim morborum , ut fple
,
nalgise j quarranse , melasifteri , afcitis , cachexise , de quibus fuo loco agemus,
Difiicillinium eft judicare a quo principio pendeat fcirrhus lienis
hepatis;
vultio tribuitur uterque fanguini crafiTo
vifcofo, tartareo ; fed hoc ex
theori^ gratuita; nee enim ex ea quod bepar
firmius liene^ lien pulsnene

&

&

L V

C L^A S S I S

.144
mone

cerebro

&C

non inde

fequitur in hepate

A,

fano hserere humores craf-

fos, Si vifcidos ; fsepe 'Ctiam vifcera dura fentiuntur a prefficne mutua abfque eo quod humorum ulla cralTities poflit incufari. De his in Hepatalgid ^
6c Sflenalgldi, ,ac Phyfconid agemus.
Scirrhum lieqis une tumore , feu ejus fcleryfma obfervavit Zi/;/A^ (^f^^fi- ^^
feVAcad. R. des Sc. lyoo') ; hen fcilicet petrefaftus unciam unam
mifTem tantum ponderabat.
Frequentior eft megalo fpUnia , quai fplenis
magnitudo adaul:a fine duritie audit.
imo'
Vifi funt fplenes ul;va XX ,
XXX Ubras ponderantes , qui in ftatu fano vix femiljbram attingunt. Mor-

&

gagni Epifiol.
3

XXXVl.

Scirrhus Lupia

tumeur fcrophuleufe

Tumor
cutaneus

mor

&

durus
in

permanens,

indolens,

partibus.

diverfis

aliafque

congefto

partes.

Caflelli

fubfolitarius ,

a fcrophuld

Differt

loupe

glandc ,

cuti

DifFert ab

excrefcentiis
partis

genuum

ut

adaufta,

humore

faccus

concolor,

fub-

tu-

quia eft folitarius

ut circa articulos

non a nutritione
DifFert a. lupid , quia non efl: cyftis feu
illara degeneret; quandoque in cancrum
ab hum.ore

Lupia

L.

fquirreufe.

multum fuccelHve excrefcens

caput

circa

i8.

Glandula Avicennr^e ,

maxillse,

farcomate , quia
pendere cenfetur.
infar^lus,

nifi

mutatur; cum eft exiguus unus

aut aher, vulgo glandula vocatur, &: in fuppuratum rainime vergit.

XV. PhlEGMONE,
tumor fphseroideus , rubpre

Efl:

fignis

puftuiis

tenfione

fponte in fuppurationem vergens. Dicitur

inflammatis

&- multo major;

dem

calore

Pblegmon,

ut a variola

&c

bubone, parotide

,
,

a.

dolore

pulfatlli in-

phlegOy uro.

Differt

ex eo quod fit tumor fubfolitarius

paronychia, ophthalmla , quia fe-

determinatam non habet.

Caufa eft impetus cruoris adauftus intra vafa partis tumentis , qus involucris utplurimum coercetur , ut glandula vel membrana cellulofa
fi etenlm
in certls locls

vaforum

intra ramificationes

nec
1.

2.

fieret

ille

certis limitibus circumfcriptus foret,

Phlcgmone
Phlegmonc
Phlegmone

mammarum ,
oculi.

infarftus

tumor non fphaeroideus

fed eryfipelatls inftar diffufus.

wulgb poil. Vide Mafodyniam.

Vide Ophthalmiam internam.

vulgo gonorrhic tombcc dans

les hourfes. A.
,
Dlci folet a principio cui potifflmum debetur. Prseter remedia generalia,

3.

ut phlebotomiam
tia

4.

tejiis

viftum tenuem

defiderantur ea

qux

fomenta emolllentia, &: dein refolven-

virus fyphilitlcum fpecifice debellant.

Phlegmonc mufculorum

tumor phlegrnonodes.

A.

Vulgo non habet figuram determinatam , nec magnitudinem. Ortum habet a

princlpiis utplurlmum procatardlicis , ut frad:ura , contufione , vulnere exiglt remedia quae refolutionem inftituere pofl^unt , ut funt phlebotomise r.-petltse pro tumorls extenfione, fymptomatum vehementia, aegrlrobore, xtatis vigore; necnon
yidum tenuem , refrigerantem
humeftantem ; cataplalmata emolllentia ex
:

&

fo=

H Y

A T

P H

A.

G M O N

L E

E.

t||

vlolarum , acetofae , bulbis lilii , mica panis cum lacle coif ta

pulpa alth-jes?.
additis croco, axungia recenti, medulla animalium , oleo ,
His enim dolor , calor , tenfio fedantur , fluxilitas fanguini conciliatur , vafa
crifpata laxantur , membranx involventes fpafmodice conftriftze , rempllitae
cedunt , circulatio reftituitur ; fi his irritis in fuppiiratum vergat , aut in gan'
grxnam, videantur remedia apoftematis, gangraenx , &c.
Vide Bubomm.
5. Phlcgmone axillaris , vulgo bubo axillaris.
Cent.
Obf. 2. Obf. Comm, L
tcjliculi
Obf.
2
River.
FhUgmom
;
6.
39
malvse

follis

&

XVI. BUBO,
tumor partim

Efl:

partlm inflammatorms glandulse unlus aut

vix lancinante , calore, rubore , relente accedens
;
recedens, Incef-

cum dolore obtufo

quam hi phlegmone

alterius Inguinalis,

nltentla

fclrrhofus,

Bubon,

mlnoribus

fum aliquatenus impediens.

Debetur fangulnis Impetul
do , cul occafionem prsebet

&

intra vafa

Infarftus

lymphatlca glandularum mlnus vlvl-

horumce vaforum

;
dlftinguitur a bubonocele cognlta fede glandularum Inguinalium dlverfa a foramine mufcuarcu Poupartil , necnon ex eo quod bubonocele fubito
lorum abdominls
non vefiat , bubo vero lente excrefcat ; bubonocele Ileum fsepius excitet ,
ro bubo. Varletates funt bubones fcirrhodes , phlegmonodes , csdematodes

&

exulceratl.
1

Bubo Jimplex

D.

Buhon.

Graece inguen , qula regio inguinalls afficltur.

Dicitur Hmplex qui nec febrem , nec pellem , nec fyphilidem comltatur. Curatur remedlis Ilfdem qulbus phlegmone , fed potlffimum refolventibus.
SIc vocatur

Bubo

2.

fyphilidcus

Aftruc.

lib.

cap.

cambuca Paracelfi

Pou-

C.
impuro concubitu Immediate

lain,

Ab
feu pofl: paucos dles 5 vel a gonor,
rhoea fuppreifa ortus , dicltur primarius ; qui vero Infedo jamdudum fanguine
fine his prlnclpils fupervenit , jecundarius vocatur ; uterque magis eft vel
phlegmonodes , vel oedematodes , vel fclrrhodes ; alter ovum columbinum ,
alter pugnl magnltudinem adcequat ; phlegmonodes facilius refolvitur , cltiiis
fuppurafclt ; oedematodes refolvitur , non fuppuratur j fclrrhodes refolventibus refiftlt , 6c non fuppuratur. Dlffert ab allis fpeciebus a prlnclpio cui deCuratur ut

betur.

Bubo fyphilitlcus
nis cum mercurlo
;

gatur

fa6lo pure

fyphllls

fi

cujus

eft

cultro

Bubo jlrumofus

Diftinguitur ab

fignum certiftimum,

aperiatur

fi

fuppuratio

unguento bafilicone ; fi pus paucum , fanlofum

lofum fit ulcus cauftlco inuratur.
3

&

fymptoma

durante hydrargyrofi tegatur emplaftro de rainfiammetur cataplafmate cle mlca panls cum lafte te-

Induratus

Bubon

fcrophuleux.

bona

fit ,

uicus curetur

addatur digeftivum

fi

cal-

C.

per figna fcrophularum in collo , mefenterlo , deficientibus fignls bubonls fyphilitlci

peftilentis , &c. Vide Scrophulas in ca,
Smvages Nofologia Methodica Tom, I.
chcti--i
aliis

CZJSSISLVITIA.

146

An

checiicis.

tur

bubo

fcorbuticus

dius

obfervatus

fuerit

nec nuperi Au6lores qui de

fcorbuto

valde dubium mihi vide-

expreffe fcripferunt

Lin"

ut

fymptoma memorant.
Bubo pejlilens Bubon pejlilentiel } A,
illud

4,

in
pefte ad inguen alterutrum orlundus cum bonis
vero bubo quantocius aperiendus eft , licet immaturus ,
ad fuppurationem cito ducendus , ut ea via virus peftis foras amandetur

tumor

Eft

2Egri rebus.

Bubo

5.

&

Ille

Yide Fejiem
,'

criticus

in Clajf. j.

crefcentium

Eft tumor dolens

puberibus
folet

oriri

6.

7,

dum

vulgo

les croijfances

ou

altum

B.

croijfants ;

glandularum inguinalium

cuti concolor,

crefcunt in

fenfibiliter

cum

aliquali

, qui
corporis macie

tumor fponte refolvitur, nullumque periculum importat,

Vide Pejiem fcorbuticam.

ille

Bubo
Bubo

renitens

Jcorbuticus.
axillaris

criticus in rubeola.

XVII. ParotiS;

May

Hatte Journal de Medec.

Parotide, Oreillon,

bubone ex eo quod glandulas pone aures fitas afficlat eft enim

- phlegmonodeus
glanduls parotidis did^ in fuppuratum
eafdem varietates fubit ac bubo , non vero lotidem
vergens

Differt a

tumor

1755^.

fcirrhofo

lentiffime

',

fpecies.
^

I.

Farotis benlgna

Eft ea

qus

2.

Parotis febrilis

Ea

eft

fupervenit

rem

Parotide Jimplc ; B.
fme gravi fymptomate enafcitur,

Journal de Medec.

quse in febribus acutis

fspius

yx:

Obf.

ftne febre,

critica

Pringle

in

Tom,

cum

furditate

miliari
2.

chap.

6".

in

non
alii

cum

colliquefcunt.

majores

vel fymptomatice

maligna

River.

de

Cent.

typho

in

carce=>

elode.

Furoncle^ Clou.

cutaneus

&

atro-ruber,

qus

&

in pus
magnitudine

vulgo dicitur

fuppuratus eft,

&: hemifphserici.

FIoccus fibrofus in axi furunculi hgsrens

Bourbillon,
Species

D.

prominens, durus ,
,
occupant fibrae crafliaE
Dantur furunculi ovi columbini figura

Eft tumor inflammatorius

cujus centrum,

1755.

vel critice

pleuritide

XVIII. FuRUNCULUS,
^

Med. May lySS :

Vide curam in Tritceophya

/or/2.

May

in pefte

dum

fuppuratur

feu varietates funt

Furunculus dothien Galen. clou ordinaire. B.

Curatur ut phlegmone ; fed durior eft, magis fph^roideus,
2. FuruncuLus terminthus Gorr^I dejinit.
Eft fpecies phymatis , ait Oribajius , fupra quod puftula nigra eminet ^
quae rupta infernc fimilis defquamato apparet , eo autem diffedo;, pus iftve=
1.

itur.

Obfcuriffima eft defcriplio.

5.

Fu^

H Y

A T

A.

R u N c

i/

V.

147

s,

;ti

phygcthlon Grsecis, panus &c panis Latinis,

^
Eft furunculas eryfipelaceus , diffufus , cutaneas glandulas obfidens , diffimordaci ftipatus. Hujus accuratior hiftoeile fuppurans , calore deurente

Furunculus

3.

&

ria defideratur.

AnthRAX

X.

Charbon.

Immerfus utplurimum, in cujus apice eft veftcula

in ambitu dolor &: rubor quandoque leves; ex,
coriatus vel fuppurafccns , ferpit in viciniam , &: colorem intenfe rubrum

tumor carnibus

Eft

grifea

fphacelofa

fubtus

exhibet.

Optime

&
&

Plinio

defcribitur

Cdfo

quandoque

quippe

collum

dolore , fed cum lividitate puftulse aut

fauces obfidet fine ullo tumore
cuticulae , qua ablata , caro fubftrata nigricat , fphacelofa eft \ interea aeger

&

pulfum habet debilem , rarum ,

intra breve
vero minus malignus eft carbo , circa puftulam nigram eft tumor phlegmonodeus , cum febricula ; aperto tumore , ulcus atro-rubrum, ficcum , calens, ardens , in viciniani ferpens, labiis exlanguet, fomnolentus eft
tempus h medio toUitur;

cum

apparet.

troverfis

Accidit potiftimiam pauperibus fordidis

vecum

pem

anthrace defunftorum edunt

fundunt ad candelas parandas-;

malo funt

opifices huic

qui

carnes

animaliiim,

aut qui

eorum

lanas tradant

laniones

.hitifc

coriarii

ut

veradi~,

candelarum

,'

expofiri

"fsepiiis

Raro Medici accerfuntur ad hoc malum curandum ; fsepiiis ruuici arcacauftico furunculum inurenna fua huic malo fpecifica di6la adhibent ,
tes anthracem fe fanafiTe jaftitant.
1. Anthrax JimpUx ; A.
Eft ille qui non pandemius eft , fed fporadicus , extus prominens cum-

&

puifu febrili
In

&

levibus fymptomatis.
ftatim apex fphacelofas

hujus curatione

vel lapide cauftico

vel carnes vicinas

fyncopem

inurendus

rodere

delirium

a vigore pulfus indicata in

promovendus

&

vel

&c

eft

cauftico

ut

lapide infernaii

ut deftruatur virus gangrsenofum

introverfum

excitare valet

hac fpecie

quod

fymptomata

ut

raro phlebotomia indicatur

aft

funeftiilima

non nocet

interea

efcharse laplus

fuppuratio excitanda ad virus eliminationem

&

fangui-

depurationem , quod prseftant fuppurantia vulgaria; intereadum intus

ufurpantur medicamina quse vires circulationis excitant , ii langueant , aut

nis

fuftinent,
2.

fi

vigeant, fimulque perfpirationem intendant.

Anthrax malignus

charbon peflikntid. A. Vide Pejlcm in exanthema"

ticis.

3.

Anthrax

Perjicus.

Pruna

&

Avicennse ; le tnal des arfiu S. Antoine ^ Vide THiftoire de

ignis Perjicus

dens y Vide Mezeray Hift. de France;

Philippe I. ann. 1090. A.

le

Eft

AS

C L

i4g

S I S

Y IT

I,

k,

combufto , carhunculus lapidl pretioro deEH peftis fpecies.

,
pejora
funt
unde
nomina quam anthrax.
fignando infervit;
malvat
tarantatus
Occitanis.
Anthrax
A.
,
4.
ligno

Carl^o

'

Miranda carbunculi
prope Cajlres

qui

carbunculi

fpecies

F. Borelli

fpecies

Occitania

in

courhe

eft

quo

Centur, x ohf. 12.: in urbe Roque-

frequens

affedli

&

demorfi pariter fomnolenti

ut faltarent fomni fugandi gratia.
,

tarantula

ipfos

tradu-

accedunt ad 'cgrum amici

gegrum ad faitandum infunt, tefte Serao\ inde mos

&

vitant;

novem infomnes

dies

cant , jugulantur ; utque fomnum arcere valeant

parentes , ibique genio indulgentes canunt ,

apud

morbus malvat vocatus

eft

nifi

Vide

invaluit

Tarantifmum

Tingltanum,

,XX.

CancERj

Carcinos Graecis

Gallis Cancer

cancer

tumeur ckancreuje

occulte,

Plebs quae hunc morbum exafperari putat , utl anthracem , fi nomen ejus
,proprium proferatur ^ hunc morbum vel non nominat , vel malum vulgo l&
mechant nuncupat.

Duo
ftatus
tionis

confiderandi

ftatus

fcilicet

Tumoris

aperturae

funt

integri

qui ociiis

in

morbo

hoc

nondum
feriufve

aperti

ut

&

fu.pervenit

omni

in

Ulceris

ftatus

phymate
,

excoria-

enim non

ulcus

eft genus diftindum, fed modificatio phymatis.

Definitur tumor durus , tuberofus , lancinans , pertinaciffimus. Differt a
fcirrho per dolorem lancinantem , fuperficiem inasqualem ; a phlegmone per
diuturnitatem , colorem nativum cutis , nifi varicofis tumoribus nigris circumdetur tumor.
Exulceratum carcinoma , five ulcus crancrofum ex foetore , lablorum inverfione , carnis duritie , ichore acri exudante , pertinacia , dolore lancinanX\ , facie propria ab aliis difiinguitur.
Specierum difi:inlio defideratur; interea tamen alia funt carcinomata,
quas a verruca ortum ducunt , ut in mamma; alia a punftis, vel varicibus nigricantibusduris , ut formicis , huc myrmecia Grcecorum ; alia fuper,

veniunt a

lupiis irritatis

rdiuntur a puftula,
citat ,

Yves,

fed

non

feu fcirrhis

v. g. colli

quae cito exulceratur

fat accurate defcribit

Species poflAint

fic

inter

&

late

glandulse lachrymalis
ferpit

morbos oculorum

Cancer verrucofus , verruca cancrofa S. Yves, Chap.

Cancer myrmecia , ^^ Jpecies S. Yves Chap. 6 Part,
3. Cancer lupus ^ Lupia cancrofa vulgo. C.
4. Cancer phag^dena , fpecies 4 S. Yves. C.
1.

Puftula cancrofa; utrum

ciem

videtur
fanaffe

fi

verum

alia

cap,

Saint

nominari

2.

feium

quorum exempla

horum prognofis
fit
quod Saint Yves afiferit

Part.

&

diverfa
fit

ufu aquse cujufdam

quam ad

alias

I,

C.

C.

I,

fe

du-

primam

fpe-

curatio

fpecies inutilem putat.

Can

P
Cancrofi

H Y M A T
curentur

fi

hujus morbi debet efTe

pium eradlcare

putamus

pofle

<licamentis alterantibus

&

omiffiva
,

A N c E R.

Intereunt

citius

A.
id

eft

cum

omitti debent

edulcorantia potiffimum interna. Cancer

preffione

pio

unftione

butyro

infulfo

carnis

detergi

vitulinae

fervari

appofitis

taleolis

attingi

appofito

ejus

debet

itaque'
princi-

omnibus nie-

ut

excipiamus

fi

vel potius elui

cura

quse

fit ,

non debet

immunis

cataplafmate

molliter

exulceratus

virulentix

tantac

evacuantibus exacerbetur,

8>c

149

Hippocrates

ait

cilluentia

fed ab ornni

molli goffy-

cerato

Galeni

unguentis anodynis de-

mulceri.
Intus vero in utroque cafu jufcula refrigerantia , ferum ladis , lac , cremores ufurparl , balneis repetitis fanguinis acrimonia temperari debet ; funt
orcinomata libera, partibus folidis non connexa , vafis majoribus non conmalTam ianguinis depurantibus , fetigua , quse praemiffis edulcorantibus ,

&

liciter

exfcinduntur.

&

mammse carcinoma quod ab exigua

profunda verruca,
fyphilitico
ortum duxerat , quodque per hydrargyroiim
minlme
,
porro
feu
decuplo minus evaferat.
Laudatur ufus internus foliorum atropae belladonse ad carcinoma fanandum ;
vlde Journal de Midccim de Vandermonde,
Vidi prsegrande

Vidl carclnoma phagsedenam faciei , quod oleo corrofivo plumbaginis fanafuit vlde les Mem. de PAc, R. des Sc. De ufu interno cicutse majoris Tour-

tum

ad carnlnoma curandum , vide Experlmenta Storckii.

Cancer fyphiliticus ; Cambuca Paracelfi ; Cancer veroUque ^ Q.
Puella 30 annos nata, a pluribus menfibus extrafto hyofcyami albi ufa ,
patlebatur tumorem In utraque fucceffive mamma ovi gallinacei magnitudlne,
durum , tuberofum , immerfum , cum doloribus lancinantibus ab axilla ad

nefortii
5.

mammaift per

Intervalla accedentibus.

la orls

&

ret

hydrargyrofi

Cum

autem fimul acciperem ulcufcu-

qu9e fyphiUdis decennls erant veflilgia

nec lice,
ad trageas Kelferianas more confueto confugl , lisque
dolor mammarum , atque omnia
per menfem &: femliTem ufurpatls tumor
fyphilidis fymptomata , evanuerunt , nec ufque reverfa funt,
uti

vaglnse adefie

&

XXI. Paronychia
Efl:

tumor phlegmonodeus extremi

colore rubro
I.

calore utenti

Paronychia cutanea

/'^/z^nV.

diglti cujufvis

cum

dolore perterebrante

tenfione maxima.

170; panaris

Heliler. Chirurg, cap.

i^ fpec.

cu-

tane. B.
Dlgitl extrema pars initio
Vit dolor &:

tolerabilia

remollefclt

funt
,

parum

dolet

rubedo, quse fymptomata

;

&

tumet,

dein pulfatione crefcente

fine

perlculo

mox rubedo

ultra digitum

abfceiTus

fit

non

fuppuratio

{q(q

apex

accedit, cref-

extendunt
digitl

&

albefcit,

ac confoHdatione

ruptus deterfione

terminatur.

Curatio abfolvitur emoUientibus

qu2B maturent

phlegmonem

Sc extrac-

tiong

150

peregrini

tione

C L

ut

fpinse

aciculae

V IT

S S I S
,

A.

anfam prxbuerit

huic

fi

cataplarma

&

croco , caro cochlese pomati^e applicata , pulde mica panis cum la6le
violse,
althaese , bulbo liliorum ; fi dolor
malvse,
radice
foliis
pa ex
fervor minores fmt , em.plallrum diachylum cum gummis, emplaftrum de mufuppuratione tada , abfceifus aperiendus , ,&c
cilagine , &c , conveniunt ;
folito more traftandus ; faepius autem accidit ut unguis delabatur , fi pus infra ipfum genitum fit , quod longum faceffit negotium.
2. Paronychia penojili Heifter. ibid. Garengeot Operat. de Chirurg. du

&

&

panaris.

A.

Differt a prima fpecie doloris

ex tumore exfpeftandum videtur

fervorifque intenfitate multo majori

quam

cum

febre

vigiliis

convuifionibus

quandoque delirio. Differt a tertia , quod doloresad interiorem

dylum , feu ad cubitum non extendantur.
Hsec fpecies fovetur a pauxillo ichoris

acris

&

imo
con-

brachii

rodentis infra periofteum,

unde 03 fepius cariofum evadit ; 6s fi negligatur , manus eodem morbo contaminatur , adeoque quantocius incidendus eft apex digiti vel lateraliter , ut
vult Garengeot , vel in medio quo non pertingit tendo flexoris , ut puHeilierus

tat

non raro

ut

guttula

illa

puris

caro. fungofa

.excrefcit

vel

ichoris foras

qu3C exfcinditur

denique folito more curatur.

3. Paronychia undinis ^ 3^ fp^^' Heifter.

Ea

eft

qu3e

vaginam

&

ibid.

emittatur

vel eroditur

poftridie

&t vulnus

A.

tendinis fiexoris digiti aggreditur, intra

quam

pus,

eft

tumor in apice digiti modicus eft , vel nullus ; dolor tamen eft intolerabilis ; manus , carpus , univerfumque brachium ad ufque condylum internum humeri dolent intense ; unde febris , vigilise , fpafmi
intumefcitque brachium , manus , imo paululum digitus in ipfis phalangum
vel ichor acer

rodens

articulis.

Species

illa

eft aliis periculolior

hominem quandoque

medio

febris

vigilise

abfceiTus

imo gangraena

tollunt.

&

vaginae tendinis
Medicamenta inutilia funt ; brevi ad incifionem digiti
properandum eft ; imo vagina ulterius fcindenda , fi pus ulterius ferpferit, ut
in ligamentum annulare carpi , in iigamentum tranfverfum quo os cubiti cum ofTe radii conneftitur , quse curatio fuse tradita eft apud Garengeot

&
,

Heijlenim

in hifize

confuiendos.

4. Par.onychia arclura Linnaei Gen. morbor. L.

Arftura

cum

eft

unguis acie lateraliter cutem fecans

&

exulceratione laterali

unde inflammatur

digitus

dolore non exiguo.

5. Paronychia digitium C. Digitium III. Linnaei Gen. Morb. 2,2,7.

Cognofcitur dolore intenfiflimo , periodico , cujufdam articuli digitiunius,
qui ibi emaciatur , fine ullo inliammationis figno ; dolor ille per menfes
&: annos perfeverat , paroxyfmis duo vel tria minuta durantibus , fed plu-

lies

fum

in
,

die

fed

Amputato

recurrentibus.

friabile

videtur

quafi

digito fanatur aeger

farina coagulata.

6. Paronychia przffura. L. Preffura IIU Linnsei

.

Hxc

&

os

non

ero-

Sueci oblervant.

Gen. Morborum 260.

Efl

PHYMATA. Paronychia.

151

Eft phlegmone ad unguis radicem tantum enafcens cum digitus frigore congelatus calori exponitur ; dolor non magnus eft , ('xph exulceratio accedit ,
alter vero , fed craftus, afper , corticofus enafcitur
paronychia cutanea.
Paronychia anificialis, Ephemer. Nat. Cur. Dec. II Ann.

unguis delabitur

ne

ratio-

fedis difFert a

7,

187

Obf.

pag.

Fit

364.
per circumligationem

digiti

cum

pellicula

ex ovi recentis

tefta

febrem

tertianam curare creditur.

XXII. PhIxMOSIS,
Eft prseputli
tericis,

cum

&

faepe fimul glandis

praeputii adducendi

Phimojis.

inflammatorius tumor

ut placet

Neo-

aut reducendi diracukate.

Veteres Grseci nomen illud gsnerice tribuebant meatuum prseclufioni ; unde phimoiis palpebrarum , labiorum , uteri , narium ; verum mos invaluit
ut hoc nomine intelligatur infiammatio prjeputii , qua balanus intra prseputium
zxdih retinetur

, ft

vera phimofis

aut

qua

bafis balani veluti ftrangulatur

ut

paraphimofi Neotericorum.
1. Phimojis vcra^ phimojis Heifter. Chirurg. cap. 130. A.
Eft gravis inflammatio praeputii , qua ejus reduftio pone glandem impe
ditur ; oritur a fecretione fluidi acris , flavefcentis , mucofi , quo illinitur
in glandulis odoriferis balani potiflimum paratur , ex quc^
prseputium ,

in phimofi fpuria, feu

&

rubet balanus

cum

dolore

&

dyfuria , pro,
Hic aftedus cum gonorrhoea prseputii convenit apud eos qui pr^longo praeputio gaudent ; vide
Gonorrhosam. Novi viros quos identidem recurrens haec excretio liberat ab
ophthalmia ; unde fequitur ejufdem effe indolis mucum in corona glandis
fecretum, ac eum quem glandulse Meibomianse palpebrarum fundunt. Hunc
affe^lum etiam pueris familiarem efi^e obfervat Sennenus.
Curatur jufculis refrigerantibus , fero laftis , balneis
aquis acidulis , prseruborem etiam 6i dolorem tollit aqua rofacatharfi
mifta phlebotomia ,
rum balano infperfa, aqua Saturni, &c.
2. Phimofis hydrocdica. C.
No]@^ rarum eft apud hydropes laborantes anafarca , afcite , vel fola hydrocele portentose tumere penem , fed magis adhuc prseputium , ira ut omnino recondatur glans , ejufque via vix inveniri poftit ; fimulque vidi non
femel fierl decubitum humorum in hoc prseputio , ut inflammatio gangrsenodea immineret. In hoc vero cafu forcipibus limbum p^-seputii hic 6c iliic
diflieftum vidi a Chirurgo egregio D. Serrcs , unde infardu liberatus penis
aqua vitse camphovata fotus , gangraenam vitavit.
5. Phimojis fyphilitica ; phimojis vlroUqm. C.
Pendet ab ulcufculis fyphihtici coronam balanl obfidentibus ,
inde fub-

rubet interior facies pr^putii

pter irritationem qua urina tranfiens praeputium

sfficit.

&

&

&

&

fequente pr^putii phlogofi

maxim^

fi

limbus prseputii fimilibus

lalcufculis

CLASSIS

152
'

i s.

obfideatur ; unde depuratio horum ufcufculorum impeditur^

augetur , {imiliaque gravia mala imminent.

chancres dlftis
eroiio

malum

Si

ficientibus
laifte

L VITIA. P h m

tolerabile

malv3e

floribus

h^c

fit

eft

meliloti

&

phlebotomia , catharfi ,
ufurpaada more folito ; interea

praemiffis

hydrargyrofis

&

fimilibus

curandum

balneis fuf-

fomentis ex
ut redufbo prse-

vero altius ferpant ulcufcula, ita ut metus fit ne balanus erodatur , tunc totum pr^putium ulcufculis
intus obfitum circumfcindendum efi: ; quippe una aut akera incifione vix in
patulo reponi queant omnia ulcufcula ; aft durante hydrargyrofi , ea omnia
feiicius fuccedunt, cum virus fimul auferatur.
In phimofi
paraphimofi cum ulcufculis venereis , penis quandoque ganputio

ulcufcula elui

detergique poffint

li

&

grscnafcit

dofi

tunc

fumendum

promovetur

pofi:
fic

phlebotomiam &.
fanitas

partis fcarificationem

reftituitur ;

fuppuratio

accedit

& feparata efchara gangraenofa

vel

kinkina
quae

hydrargyrofis

larga

digefi:ivo

vel fpiri-

tus antivenereus continuatur.

Phimojis circumligata

4.

mofi

Aflruc de morbis vener. hb. 3. cap. 8. de phi; Paraphimojis Grsecorum ; Periphimojis Pauii

Circumligatura Latinorum

iEginetae Lib.

Rarius
tione &:

efl

cap. 55.

tumore balani

retroverfum

miUbus

VL

fyphiUtica

fuerit

caufis

^.

utplurimum vero pura

dum

prssputium

efi:
,

ereftus penis

ortum ducit ab inflammamaxime n per violentiam

ut in defloratione virginum

tribuendum quifque judicat;

five

accidit

aut

fi-

enim retroa6lum prseputium

&

inflammetur ,
glandem ftrangulet , five balanus intumefcat magis quam
prseputium , inde fequitur hsec fpecies , qu^e phlebotomia , balneo penis
lafte , dein in decodo refolventi , ut ilorum meliloti , fambuci , &c, evanefcit. Vidi ter vel quater in nofocomio generali fimiies paraphimofes a vera ligatura peni injefta ope fili ab amico circumligati , unde fupprimitur
urina , penis inflammatur ; interea tamen in duobus puerulis , quibus hoc

^^cciderat

vidimus

filum

fucceffive

penem

trajecifl^e ,

vefligio

fucceffive

coalito.

Phimojis vagin(&, Aflruc de Morbis venereis, lib. 2 cap. 8 n^ i. L.

nympharum, ob ulcufcula
fyphiliticsi inflammatione labiorum,
rodentia , fyphilitica ; fimileque vitium in catamitorum podice , in nutricum
5.

Pendet a

papillis

memorat

///.

phimofis fyphiiitica
ftindlionem.

AJiruc
fcilicet

quce

omnia eandem medelam expoflulant , ac

virus vene^i ex,

ulcufculorum deterfionem

&

Manget. Biblioth. Med. pra<^. pag. 9. ex Hildano. L.

ex prava viftus ratione nutricis ; ladlentes
,
reenim ab hoc afFeftu immunes non funt. Curatur viftus ratione tenui
frigerante , dein catharfi leniente ; fubfequatur cataplafma ex mica panis cum
balaufliis pulveratis , croco , 6c butyro recenti , ac la<5le vaccino.
6. Phimojis infantium

Accidit ob urinse acrimoniam

&

ORDO

EXCRESCENTIiE. Sarcoma.
O R D O Q UA RTU
EX

^ Unt

cant

puratum

cum

vel

T I

JE

Excroijfajices,

in

fed veluti immutabilcs

perfeverent
til ,

s c

fucci nutritii copiofioris in

&

R E

S.

hoc a phymatlbus dlverfi , quod i^ fiant per converfiopartem folidam ; adeoque i" lente crefadolefcant fenfim, fine fenfu ; 3 quod non fponte abeant in fup-

tumores

v3 nem

153

concolores

cuti

indolentes

minus convenit

fola lordofis huic ordlni

&

vafis partis afFe(Stae adhxrentis

partem converfio

affinis

in

fuo

appulfus uberlor

fi:atu

caufa eft fucci nutri-

ejuf-

phymatis vero fluida appellentla

facile In pus , ichorem mutantur. Excrefcentise
fiium fluorem confervant ,
fede ; hinc genera fequentia deducuntur.
variant pro diverfa coHfifl:entIa

que

afiimilatio &c

in

in

&

&

SarcomA;

XXIII.

Sarcome,

Eft excrefcentia carnis confiflentiam circlter obtlnens.

1. S arcoma vulgare SenriQTti', Excroijfance charnue. L.

Ublvis indifcriminatim oritur

pers, fuoque
obfidet

efl:que vel

fitu

&

fua

dido

connatum , vel acquifitum ; difquod omnlno doloris fit ex-

nifi

mole tantummodo noceat

fclrrhus lupla glandulas

non farcoma.

Sarcoma narium

2.

diftinguitur a fcirrho lupid

ficulter

polypus narium

polype du m:^. L,

Eft excrefcentla internse narium membrance, quae proinde nocet olfa^^ui^

Tefplrationi 6c loquelse

vide

Anofmiam

Dyfpnxam

quarum

illud

farcoma

eft prlnciplum.

Sarcoma oculorum Saint Yves Chap. 14

3.

&

18. L.

Eft excrefcentla faepius adipofa palpebris accreta ad canthum temporalem

quse enim ad nafalem pertinet

rygium
fui

vel

encanthidem

eft alterius colorls

fpe6lat.

quam

Nocet hoc farcoma

pars ipfa
,

&

ad pte-

vel intuitui, vel vi-

vlde Caliginem.

Sarcoma epulis Helfter. cap. 85 L.

Eft excrefcentia in oris cavo enata , potiflimum glngivis accrefcens

4.

dlffert

parulide, quae apoftema eft glngivarum

vlde

Dyfphagiam

unde

PfcL-

lifmum,

Sarcoma

5.

cercofis

polypus

uteri

cercofis Aetll

L.

vel ex vaglna pro,

hyfterocelem quandoque mentitur. Nocet generatloni , partul ,
&c. vide Dyjiociam ^ Sterilitatem ^ &c. Cercofis dicitur , quia piftillum vel

Eft excrefcentla carnofa molls majorls

pendet

caudam

&

refert.

Sarcoma natta

, napta dorfi. L.
Sauvages Nofologia Methodica Tom.

6.

quse ex utero

Yi

Sarco-

CLASSISLYITIA.

,154

maximum

Sarcotna dorfi penfile

eft excrefcentia

cens , dorfo accreta , quas pondere agg^-avat

n. Sarcoma biccphalium , P. Borelli Cent.

Obf. 57. L.

II,

Efl excrefcentia capiti accreta , alterum caput

fcirrho liipia fit diverfa tantum quoad volumen ?

Sarcoma fungofum

8.

S arcoma fcrod

c).

&

refereivs

an a

fungofa ulceribus ac vulneribus adnafcens.

farcocele Heifter,

mole fua

hyperfarcojis Graecis,

Eft excrefcentia mollis

multum excrefmole decubitui nocet.

petiolata

&c

fitu

Chir. cap. 121.

&

125. Gi'X.z\s farco'

L.

cde.

ft excrefcentia tefticuli quse ab ejus inflammatlone fcirrhoque diverfa eft

enim major eft durities quam eft nativa durities tefticuli, non in farin phlegmone tefticulus acute dolet , brevi intumefcit ; farcocele ve-

fcirrho

cocele

ro fenfim Sc

Hoc

fine

fenfu excrefcit.

etiam nomine

topica refolubilis eft

Sarcoma

10.

dem.

vulgo
farcocele vero minime.

fcirriius ipfius tefticuli

varicocele

Cirfoceles Heifter. cao.

intelligitur

ille

128} Ramex

quidem per

varicofus e]\x{~

L.

Ad

varices vaforum fpermaticorum potius quam ad farcomata pertinet ,

quihufdam confundatur.
11. Sarcoma encanthis , S. Yves Ch. 18 pag. 136; GaUice mure. L.

li-

cet a

Duplex eft ratione fedis ; aherum eft excrefcentia ipfius carunculae lachrymaUs alterum vero majus nafcitur inter palpebram & globum; utriufque fuperficies eft granulofa ad inftar fru6lus mori , unde nomen ; color nunc plum,

beus , nunc ruber.

Curatio abfolvitur dupUcl

modo , i^ quidem uftione per lapidem infernalem foU excrefcentiae appUcatum ; 2 Ugatura vel meUus excifione ope lanceolae fada , quo fai:o refiduum abfumitur ope pulveris ex o6io aluminis
partibus ,
una facchari parte.

&

XXIV.

CoNDYLOMA;

Eft excrefcentia firma carnibus

Condyloma

I.

Eft

tylus

epidermidis

excrefcentia

tendinibus aut periofteo

camus

durillon

durior

ofllbus moUior.
tyloma Graecis. L.

callojite ;

manubus

in

accedit

pedibus

Condylome.

fi

pedibufve , minime adhasrens

pedibus nudis incedere aflAief-

manibus vero accrefcit ab inftrumentorum crafl[iorum aflidua tradata^tum toUit.

2. Condyloma clavus ; Cor des pies ; L.
Eft excrefcentia caUofa , dura , tendinibus aut periofteo pedum , manuumve adhaerens
hhic a prefllione dolens , famiUaris iUis qui arftioribus calceis
tione

quod in centro fuo gerant

caUum duriflimum quo eradicato non dolet pars ufquequo novus nucleus
effnrmatus fuerit j emoUitur nucleus ope foUorum fedi , telephn, emplaftri
de mucilagine , praemiflfo pediluvio tepido eradicatur,
utuntur.

Clavi

differunt

a verrucis

porrifque

3. Coti'-

'

EXCRESCENTI.E. Condyloma,
Condyloma

3.

callus

Caliis

ou caL

Vide Sennerti

Eft tumor excrefcens ad commifTuras offium fraftorum

coUigantis intumefcentia

ras

quse

lib.

155

part.

cap.

feu perioftei fra(^u-

mole nocet aut deturpat

artus

differt

ab

cxoftofi ratione ortus.

Condyloma gangUon

Heifter. de Ganglio cap, 171. L.

^
firmum , indolens , album , tendinibus vel offibus accretum fed lateraliter mobile , pift utplurimum magnitudine , in manibus , pedibufve vulgo obvium. Refolvitur, fed difficulter , frequenti friftione , preflione per laminam plumbeam , emplaftro de vigo cum mercurio , irro repe-

4.

Eft fphxricum

malleoli iflibus

titis

nocet

demum

poteft exftirpari per

operationem deveniendum

ut ad

incilionem

fed raro

ita

fit.

Condyloma

ficus ^ fycoJisGx7e.zox. fic. L.

vocantur condylomata podicis aut vulvx , qux ficus fruftum referunt;
qui cogniti fuerunt MartiaLi ^ adeoque longe ante cognitam fyphilidem i dantur autem hodie fici fyphilitici,
6- Condyloma thymus \ cretes ^ pendeloques ^ &:c. D.
5.

Fici

&

ani , alia criftas , alia flo"

Variant condylomata fyphilitica pudendorum ,
thymi , a!ia braflicam caulifloram referunt , tum figura , tum colore , unde diveria nomina.

res

divcrrae excrefcentiae

Ili'ce

que

ufu

bahieorum

fyphiliticae funt inclolentes

&

excidunt quando-

faUem adhibita hydrargyrofi; veriim

ve! cathaereticis erodendse

ii

his refiftant,

vel forcipibus funt exfcindendx durante hydrar-

Cave ne confundas condyloma ani cum marifcis. Vide H^morrkoidem y

ClaJ. IX.
j. Condyioma porrum ; Porreau. D.
Eft carnibus immerfum , vix extra cutem prominens , de csetero verrucse
ftmile
a!iud eft purum , aliud fyphiliiicum , quod genitalibus adnafcit|Ur, Cu:

ratur ut verruca.

XXV.
Eft

VerrucA;

excrefcentia cutanea prominens

Vcrrue,

condy!omafe minor

fenfu deftitutaj

confundatur cum carcinomate primae fpeciei.

Diflicile eft verrucam a condylomatis generice diftinguere , nift quod vercenfetur tumor ex papi!lis nerveis induratis
ruca omnino cutanea eft ,
genitus ; pifi circiter magnitudinem ,
figuram semulatur , cuti concolor eft ,
nifi cum naevo figUlo complicetur
quod
non ita rarum eft. Differt a porro
,

indolenfque

nifi

&

&

emineat , imo f^pe petiolata fit ; porrum vero , ut concutim radicatum fit.
I
y.crruca fimplcx
verrue ; acrochordon Grsecis. L.
Eft fere petlolata , folitaria , fsepius congenita , digitis , co!lo aliifque partibus adnafcens
pift magnitudine ; differt a carcinomate , acrochordone j aliif*
,

quod

extra cutim
dylomata omnia ,
.

infra
;

que

C L

15^

VITIA.

S S I S

&

fine fenfu refecarl poffit

pluque fpeclebus , quod nullo modo doleat ,
non gregales. Cures funt quandoque in corpore , fed ab invicem fejunftae
:

ratur affriftu foliorum heliotropii Europsei

majoris, euphorbii fucco

nii

campanute hederaceae

Vcrruca gregalis; an /om/c<2 Latinorum

2.

Dantur

faepe

in

adaequantes

aciculse

etiam in apice nigrae

de csetero myrmeciis fimiles.

,
Vcrruca
fyphUuica ; verrue verolique
3.

L.

verrucse

exiguse

alibique

facie

chelido-

&c.
,

denfse

congenitae

confitx

caput

omnino indo-

fsepiiis ,

lentes

Pudendis
det

podici adnafcitur

Verrucae fimplices vel

fella

extirpantur

oleo

vitrioli

vel

aqua

Aftruc.
efl:

1.

3 c. 9.

&

C.

a viru fyphilitico pen-

equinae aut fiU ferici interventu ligantur, vel vol-

(tfx,

apice derafse

forti

acquifita

immerfa porrum vel porrus vocatur.

&: carnibus

feffilis

fi

&

comburuntur

fpiritu
,

falis

aut

fi

fortius

requiratur

aut acicula infixa ad candelam valde

excalefada fimiliter uruntur , vel lapide infernali eroduntur , cavendo tamen

ne cathxreticum ,
cauflicum viciniam Isedat ; verrucse vero fyphiliticae ,
prsemiffa hydrargyrofi , pulvere fabinse puro vel pauxillo ochrae additae tem-

&

perato

apice

prius derafo

fenfim eroduntur. Vide plura

apud

///.

AJlru-

cium,

XXV L Pterygium;

Ongkt.

membranaceo - vafculofa ad ocull canthum

exorta , alam expanfam referens , & verfus corneam fe extendens.
-DifFert ab encanthide figura fua membranacea non fphaeroidea nec granulofa ; a farcomate quod palpebris adnafcitur , & fphsericum eft , pterygium
Eft

vero
I.

excrefcentia

carnea

vel

cantho praecipue nafah adhseret.

Pterygium ungula Heifler. Chir. cap. 57. Saint-Yves chap, 13. onglet. L.

in ipfo ocull

DifFert maxime a caligine , quam onyx , vel unguis excitat , licet nomine
convenire videantur.
Curatur vel medicamentis vel operatione. Medlcamenta funt lenia cathaeretica

ut

alumen uflum

vitriolum

aibam

imo

viride serls

&

quae

cum

fac-

charo mixta ,
tenuiffime pulverata pterygio infperguntur femel quovis dle ,
pterygium recens abfumunt. SI vero pterygium fit vetus ,
magnum , fllo
trajeflum debet dextra manu forcipibus diftecari ,
refiduum levibus cathsereticls abfumi ; fufficit tamen pofl operationem fero ,
mane aqua vit3e

&

&

&

&

yulnus fovere. Vide Caliginem,

1. Pterygium pannus ; le Drapeau. L.
Frequentius efl illud pterygium in quo cum tela palpebras etlam neftente,.
verfus pupillam extenfa , funt venae rubellx , turgidae. Vide Caliginem,

&

Eodem modo
parandse

Cum
his

&

curatur

fecandae

pteryglis

maxime

quo

prlus

fed venulse varicofie dextra

atque cohaefio

cum

manu

funt fe-

palpebris folvenda.

male confunduntur diverfa carcinomata oculorum, quae ab

difcrepant.

XXVIL

EXCRESCENTIiE. Hordeolum.

HORDEOLUM,

XXVII.

Eft tumor durus vix {enfu gaudens

OrgioUt.

concolor

cuti

157

raro rubens

in pal-

utplurimum minor.
Aetiij
Krithe
grando
Grsecis
Grain dc grile, L.
Hordeolum
1.
fcirrhofum
durius,
immobile
hordeolum
in parte interna palpebrac
Eft
,

pebrarum limbo enafcens

fphaericus

pifo

&

corpus pellucidum continens.

Hordcolum chala^um

2.

Heifter.

Chjrurg. cap. 43. L.

Eft tuberculum mobile in limbo palpebrae fcirrhofum.

5. Hordcolum /iro ; Ciron dcs paupieres, L.
Eft tuberculum phlegmonodeo - fcirrhofum.
4. Jiordeolum Jleatomatofum Sennerti j Orgueil.
Eft parva lupia limbi palpebrarum plena muco lebaceo vel melleo,
<. Hordeolum verrucofum i verrue des paupieres. L.

Hordeolum hydatidofum , Aquula Sennerti. L.

Curatio fuse videatur apud Heijlerum. Siro emplaftro de mucilaglne , vel
diachylo tum refolvitur , tum in pus mutatur ; fteatomatofurri lanceola aperitur , & contentum exprimitur ; csetera ftmiliter exfcinduntur , vel aperiun6.

tur

infernali corroduntur.

vel lapide

BrON

XXVIII.
Eft-

excrefcentia vel

tumor

CELE,

H O

fcirrhofus

Gouetre.

anticse partis colli

segri

gutturones

dicuntur.

&

I. Bronchocele Botium Roncalli Medic. Europse pag. 228

109. L.
hernia gutturis vocatur ;o eft fteatomatofus vel
Bergami familiaris eft ,
fcirrhofus tumor glandularum thyroidearum. Rufticos fsepius afficit quam cives ,
mulieres prse viris , quod tribuit eruditus Pafla debilitati harum
fspe hic tumor dependet a gutpartium ob vomitus frequentes gravidarum
ture adinftar pyri ; quandoque fponte in fuppuratum abit ; fsepius ita induref-

&

&

cit

ut cartilaginis inftar refiftat.

morbus hominem deturpet , vocem ejus Isedat , mentem hebetet

dyfpnoeamque creet , pauci funt qui eum medicamentis aut ferro aggrediantur, ne difcufl"o tumores graves , peftoris raorbi , ut tuffis , afthma , fuccedant , imo phthifts , nifi tamen affeftus recens fuerit, qui folus tuto poteft
Licet hic

curari.

Puerperas magis

Curatio.

afficit

quam

virgines.

Spongise marinx torrefa<5le pulverem devoratum

auxilii

plurimum

, cu,
alii foleis calceorum
alumine
torrefaflis ; aft Pafla laudat
ante illa remedia , pr^mifsa phlebotomia &: catharfi , i ^^ ufum falis prunelIse , cujus fcrupuli duo in aquse pluvialis unciis quatuor bibat fingulis diebus
per quadraginta dies ; 2^ quotidie leniter fricetur tumor ,
fuperimponatur
/pongia tinda in urina tepida cum odava parte falis prunellse
\% laudat
;

afferre conftat
prefli

ftrobylis

alii

utuntur adftringentibus

fpongia cynosbati

ut galla

&

etiii

CLASSISLVlTlk,

158

&

remifTem m^n^
etiam cyathum aquse m^riirje iingulis diebus per menfem
inde fortc Riijjdl Anepotum , qua aqua euam Bronchocele foveatur,
glus hoc medicamen ad ftrumaruni curam tranftuht. Huic medicamini uriab Schfoedero laudatam
nam a ruflicis in afcite , aurigineque ufurpatam ,

&

&

fubftituit

4^ demum

(i

faponis tres fcrupulos in

remedia requirantur , prse-cribit Auftor

unciis
quatuor diflolutos , aut bolum fapDnis
aqnae
valentiora

fuperbibendo decoftum faponariae plantse , quo utitur etiam pro afthmate

humido ; fapo autem in patella cruftam aibam ianguinis mire dliTolvit ; 5*^
denique acetum fcilliticum ad cochlearia duo per menfem ufurpaHim , &C
extus bronchocele appofitum

timum remedium

Tumores vero

modo

modo morbus non

nimis inveteratus

fit

op*

cenfet.

vetuftiores vel fuppurantibus

vel Chirurgi volfellye tantum-

cedunt.

Bronchocdc ventofa , Roncalii Med, Europ. pag. 109; Htrnia colU em"
; botium ahis ; L.

2.

phyfematica Plateri

Curatur emplaftris carminativis

deveniendum

eft.

aut

Cura autem non

(mt

inutilia

fi

fuccedit

ad fomenta fplrituofa

apud eos qiiorum coUum ab

in-

fantia craflius eft.

Bronchocde farcoma Roncalli Med. Europae p. 353. L.

fpecies quae non pendet a lympha fpifsa in mufculorum interftltiis
textuque glandularum congefta , fed ab ipsa partium excrefcentia
medica3.

Illa

mentis

prorsus

infanabilis

eft

fed quibus /ignis

RoncaUius. Familiaris eft hic morbus Helvetiis

Pedemontanis , Brixianis in Statu Veneto , &c
bis craflis , vit caftaneis , tribuendum ?
4/ Broncbocde aquofa Montalti fynopf L.

Hydrops
tico

gutturis tfftu cognofcitur

curari debet

coUum deduftus

prsemiflis

catharticis

&
:

innotefcit
,
:

hoc non docet

Germanis ad Goflariam ,
an aquis nivalibus , an ci-

diureticis

potiflimi^im aceto

fcilll-

fumus etiam fpongise combuftse

in

indicatur.

XXIX, EXOSTGSIS ; PAiarthrocace

Hypirofofis Ludvig

Epint
Eft

Cheirurg.

fl

nodus , Freind Hift. Med. Part. 11

,
totum os intumefcit ; Eparvin , Exoftofe

ventiufe.

oflis

tumor vel

totalis vel partialis.

;
totum os intumefhumeri , cranii, pelvis, &c,
nunc tumet os in zona feu periph^ria fua , nunc
exoftofes funt partiales
in parte antica , pofticave , &c. Alise partem intimam olTis emollitam , aliae
extimam tantum laminam habent aut reciproce ; alise dolent , a!i?e minime,
aut tantum ratione motus mufculorum , quos oflis figura conica , acuta leedit. Cum introrfum tument oflium pelvrs'^ rranii , ft^rni laminae
plura phae,

Ofl*a brevia carpi

cit

tarfl

oflium vero majorum

fimiliaque exoftofi laborant

ut tibiae, femoris

nomena fuperveniunt

quorum principium cognitu

diflicile eft
'

'

'

&

cura

fe-

pius

EXCRESCENTI^.
pius

Numquam

inutilis.

Exostosis.

tuniet nifi remollita

fubftantia oflea

fuerit

159
,

tu-

aft

externum.
1. Exoflojis bcnigna ^ Petit Malad. des os , Tom. i pag. 430. L.
Miriftimis vel nullis ftipatur fymptomatis , quorum ratio ex fttu , figura ,
partium adjacentium muniis explicari poteft
e
magnitudine tumoris ,
contra malignx excitant fymptomata ex indole vitiosa humorum tantusH exvel internum

met periofteum

vel

&

plicabilia

sa

humorum

feu foventur a dyfcrafia

fyphilitica

&c. Cognofcitur itaque benigna ex eo quod

fcorbutica

cancro-

cujufvis dyf-

defint figna

crafi^e.

Principia procatarflica funt vulnera

ces

ulcera partis prgegrefia

pitat

fibras ofiTeas laxat

emollit

iftus

quorum
unde

contufiones

oedemata

ratione fuccus nutritius

cumulatur

in his vafculis

vari-

cef-

perioftei
,

tumorem

excitat.

Quse funt
/itu

artuum quandoque tedunt

in ofifibus

omnino innocuae

funt

alise

quete, has funftiones diverfimode

Exoftofes

rum

nuUum

figura fua,
visiis

mole

auditus

lo-

iaedunt.

ruborem aut tumorem

in cute fuperjacente

quse ab ulcere excitantur

motum

quae funt juxta organa

cariem

vel ofteofarcofim

ve-

faspius

ac-

excitant

ofils

cerfunt.
Illa fpecies

eft

non attingenda

exfcindendum

ferra

Exojiojis rachitica

2.

gravia

nifi

incommoda

cieat

quo cafu os

in

dein exfoliatio procuranda.

Tom.

Malad. des os

Petit

Padanhro'-

2 pag. 440.

cace Severini. L.

2^ quos tamen olim aggrefifa eft , non

;
quod
rachitis
fanata fit ; 3 ofta fpongiofa fpinae , arideo dimittit adultos ,
4^
minime
dolent
afticit
nec initio nec in ftatu
at diros exciticulorum ,
;
evanefcunt
exoftofes
pueris
accidit
hoc
, cum nodi
eorum
tant dolores cum
Pueros aggreditur non adultos

i<^

Dolores

recedunt.

vel intermittentes vel continui

funt

illi

&: a periofteo

oriuntur.
Si

dolor intus adfit

feu abfcefiTus in

um

cum

oflTe

carie

inde

fiftula

a pari vitio fanguinis

3. Exojlojis cancrofa

tumor

circumfcriptus

fint

Solo

fufcus eft

funt

quibus dein fuccedat exoftofis

aft

fi

etiam

fruftra

hic

morbus

psedarthrocace

fit

amputatio,

fiet

deinceps afficiantur.

prsecefi^erint
,

cedit

febris lenta

alia ofi^a

Petit ibid. pag.

Cognofcitur ex eo quod
periofteo

Nullis medicamentis

vocatur.

pcBciarthrocacc

fenfim

478. C.
dolores per intervalla lancinantes \n

accefilit

parvus

vense varicofae in vicinia

fuit

initio

maxime vero

&

exafte

cognofcitur

alicubi carcinomata.
laftis

&

balneorum ufu ac narcoticis mali atrocitas eft demulcenda^

Perit Malad. des os , pag. 480 T. 2,. C.
,

4. Exojiojis fcrofhulofa

Cognofcitur ex fignis fcrophulse ,

inguinum , mefenterii induratis ; 10
genis; 3 muci narium uberi fluxu

fcilicet,

facie

i**

glandulis

turgidula

colli

turgidis

axiliarum

labiis ,

natfo

,
,

oculis lachrymofis,

Longo

Longo
tur

C L

1^0
,

ufu kflis

recens

fi

mercuriali

litu

A.
quandoque

refolvi-

fif.

Exojlojis fcorbutica

5.

S S I S

decolis fudorificis,

Petit

Malad. des os , pa?. 443 T, 2. C.

,
ex laihtudinibus fpontaneis

Cognoifcitur ex hypochondriafeos fignis

, doartuum fputatione frequenti , fostida ; deritium mobilitate nigrore

gingivarum tumore , lividitate , cruentatione , foetore ; cutis maxiine tibiarum, maculis i" amplis , violaceis ; 10 purpureis , corymbofis , miliaribus ,
pungentibus vel pruriginoiis ; ^*' papulis culicis morfui iimilibus , medio ma-

loribus

gis rubris

40. flavis vel luteis

quandoque fquamofis.

&

Exoftofis apud fcorbuticos multo rarior eft carie

recenti obfervatur

franguntur

ut caries in inveterato

,
non nifi in fcorbuta
unde apophyfes diiTolvuntur ,

tabo putri replentur.

Malad. des os

473 T. 2. C.
bubonibus , pufl:ulis , pornofturnis poil gonorrhoeam fuppreifam
rls , dcloribu|S
aut impurum conta61um , vulgo concubitum. Vide figna JyphUidis, I1I', in tibiis ,
cranio
6. Exojlojis fyphUitica

Cognolcitur ex

Petit

fignis fyphilidis

ut ulcufculis

pag.
,

..

&

citant

&

quandoque dolores atroces in oflis meditullio exatque hydrargyrofi non raro refiilunt , fyphiiidi tantum inveteratae
apparent

potiifimiam
,

fuperveniunt.
recens

Si

mittendis

denti

dens
lib^

fit ,

&t fine

evanefcit

fi

carie
fit

cap.

aliis

mercuriali diu protra6lo

litu

caries externa

abfumenda
trepano aperiendum efl os ,
vel

cauilicis

fi

&

fit

feu

nodus

fpina ventofa

detergendum.

prsmillis prse-

ea radenda
,

ferro can-

caries interiora exe-

Vide

Chirurg,

Heiji^r

c).

,
Petit |Malad. des os , Tom. 2 pag. 48 1 Hildan.
C.
Quae genua potiflimum aliafve apophyfes in tumorem elevat , brevi poil
caries , unde fiilulae , 6c pccdarvariolam malignam ^ accedit fuppuratio ,

7. Exoflofis variolofd

cent.

obf. 95.

&

throcace

infanabiles.

Curationem non

; longo ladiclniorum ufu aeger fublevatur.

Ludwig. Cheir. p. 191. L.
Illa dicitur quas perioileo
ligamentis oflium adhseret , neque fubflantlara
oflis ullo modo aificit ; Ille tumor mollis eft vel digito cedens, 6c dolensj
quandoque in fuppuratum abit , relida in oife carie.

admittit

B. Exofiofis fpuria,

&

9. Exofiofis ofieofi&atoma , Ludwigil , ibid.

Eil tumor fungofus fub perioileo , fibrls oiTels intertextus,

XXX.
JEgri Gibbi.

GlBBOSITAS;

Gibbus etlam

dicltur Ipfe

morbus

la Boffe,

Heifiero.

Eft ofiRum peftoris Indecora promlnentia a tumore

ne

aut alio

I.

Ea

princlplo

Gibbofitas fpinalis
eft

luxatlone , diftorfio-

oriunda.
y

Graecls cyphofis ; bojfe deVepine. L.

quse pendet ab fpinte diftornone, quse eft duplicis ordlnls;

nam
ia

EXCRESCENT1.E. Gibbositas.
m

finus

alils

inflexae

Cpin-x,

dextrorliim

alii

finiftrorfum

alii

mox

vero flexura ahernatim ad anticam corporis,

afiis

i6t

fpe6^ant

ad pofticam partem
vel prona vel fupina

&

unde caput obfl:ipum fimul evadit ,

facies
Incrementum insequale vertebrarum, nunc ab antica , nunc a laterali
parte , hulc affeftui anfam praebet , ut videre efl: in Iconlbus fceletorum gibboDaubenton in Ivjiolr. natur. deiineatis.
rum mufei Regil a Z>. Bujfon,
verglt

apparet.

&

Prlncipium

efl:

fupervenlt

rls

tes

funt

pafiH

ribus

fepe virus

aut hsereditarla eft

oritur

tunc fine caufi evldenti puelapfu , Iftu , quem infan,

thoraclbus ferrels vel batenaceis flriftlope6lus ; aut recens natl ftriftlus Invol-

maxlme

vel a

fi

&c Incongruls conftrlngatur

&

rachitlcum,

II Obf. 5c).
Vldeatur comraentarlus Galeni in

cafu

vantur. Bordli Cent.

lib.

Hippocratis

de

articuUs

ubi

tres fpecles recenfentur.

Gibbus alatus ; boffc de Comoplate. L.

promlnentla relatlva tabldorum, In qulbus, abfumptls carnibus , os omoplatse emlnere vldetur , cum tantiim adeps In vlclnla deficlat ; Illa autem pendet vel ab fcapula h. fede dlmota , aut exofliofim patlente, aut extrorfum a latente fubtus fcirrho proje6la.
Gibbofitas fernalis, L.
3
Illa utplurlmum a, princlplo internp procedit , dum tenellus adhuc efl: iriGibbcjitas fcapularis

z,

Non confundenda

cum

eft

fans

aut

fcetus in

utero vlvlt

fi

ab fclrrho

mufculls Insequaliter trahen-

quando-

tibMS, fternum extrorfum fieftatur; in puerls afi:hma vel dyfpncea

que prxcedlt gibbofitatem

tes

Gibbofitas cojialis

Rarlfiime accldlc

Scolio/is

ut vltium

in

Graecor.
coftis

unde ad prlmam fpeclem

Gibbofitas lordofis

5.

lyzz.

recldit

Gouey

qui glbber fuerat,

illlco

redlus evafit

rum mufculorum
tis.

Hippocra-

ut

plurlmum vero a

Inflexa, coflx dlflorquen-

ifla.

iG^'; Memolres de Trevoux

Chirurg. pag.

L.

Homo
nls

alt

L.

tantum

fit

vertebrls repandis, vel fplna In partem oppofitan

tur

ante pubertatem moriuntur.

4.
^:

qui gibbl ex afl:hmate fiunt

&c

Hinc

diflredls

mortem

poft

unde concludere pronum

fortiori tra<5tIone

Inflexam

intelllguntur auxllla convenlentia,

fulfle
fi

mufculis redls abdomiefl: ,

fpinam dorfi ab ho-

unde ea

fpecies gibbofita-

fpecies cognofcatur.

6. Gibbofitas fcirrhofa , Bojfe fquirreufe ;

L.
Eft ea qux a^ lupia aut farcomate dorfi producltur
fus

efl:

qui

gibbum mentltur.

Quaenam

auxllla

conveniant fufe docet Heiferus loco citato;

centur, vldefis, dum de Rachltide.

XXX L

aut tumor fclrrho,

chlrurgica in his aifeftibus

quae

vero medlcamlna

indi

Lordofis,

^gri caigneux , bancroches.

Sauvages Nofologia Methodica, Tom.

Eft

C L

i6i
Eft offium
tus

S S I S

I.

unde hinc protuberant

dlftorfio,

l
,

A.
vero excavantur ar-

inde

ac incurvantur ofTa , vel a fitu defleftunt.

L.
I. Lordojts compernium ; segri Compernes , Gall. Calgneux.
vocantur
qui
pedes
introrfum
contortos
habent,
aut
Compernes
,

quofdam

quorum

tibiae reftae

quidem

funt

infe-

&

diftantes.
riiis vero divaricatae
L.
2. Lordofis valgorum.
Valgi differunt a compernibus , quod tibias habeant non re^las
trorfum convexas, pedibus, femoribufque approximatis.
3. Lordojis varorum. L.
,

juxta

fed in genubus contiguae

fed ex

Vari funt quorum tibix inflexs funt, ita ut introrfum iint convex^e , pegenubufque a fe mutuo recedentibus , furis vero approximatis.
,
Auxilia mechanica petuntur ab ocreis coriaceis , quibus infantum pedes

dibus

induntur

rigidiores,

parum profunt

fed ese

aut male fabricatae

O R D O
ys T IDE S

aut

protuberantise

m.axime

dilatatas

XXXIL

&

faepe

Q U

multum nocent

N T U

Tumores capfulad ; a
capfula^

Unt

fa(^ae

arftiores

fi

fint.

contentis

S.

veHca

Cyflis

vel Cifle

Gallis Kifles,

fluidis intra

membranas

proprias

vel

alienas

vel receptacula quaevis difliendentibus,

AnevrysmA,

Abfcejfus fplrituofus

Amati

Lufitani;

Aneuryfme.

I.
Efl:

Anevryjma fpurium Heifter. Cliir. pag. 391 cap. 13 part. 2

tumor a cruore extra tunicam fibrofam arteriae ruptam effufo

cute intra textum

fi

cellularem colle6lo ; is vix pulfat ,

vulnus internum_ notabile fit , refpedu tumoris ;

terise flt

exigua

jllud fubeuntis

eft

nifi
fl

exiguus

(eOi.
,

&
&

la

fub
ni-

enim apertura ar-

&

amplitudo anevryfmatis magna , tunc impetus fanguinis

exiguus, &: moli majori fanguinis conimunicatus vix per-

cipi poteft.

vero dux funt varietates ; unum ftquidem eft Jimplex , quod mul;
alterum \&xb compUcatum cum immobilitate , dolore,
corruptione , ac gangrsena partis. Inveni in ftmili anevryfmate brachii thrombum cruoris nigrum ,
durum qui plures annos perfeveravit pugni magniIftius

tos annos perfeverat

&

tudine.

Anevryfma fpurium

eft

vero periculofius , quia quandoque fanguis

in

textu
cellu"

C Y

celiulari effufus dolores

livores

S,

&

N-E v^R t

gangncnam

A,
16^,
huic anlam prge-

inducitj

bent pun6lions a lanceola arteriam perforantes.

2. Amvryf/na. verum ; Amvryfrm vrai; D.

tumor fph?eroideus

Eft

mitio preffione recedit

parietes agentis

riss

ejus fibrofae

vel

fcilicet

&

lenfini increlcens

revertitur

ruriiis

fit

cuti concolor

autem a

contra61:ilitatem {'uperante

ejus

{altem in ejus cavitatem penetrans

admodum

fanguinis

au6l3e

in curvatura aortse aut

agit in majorl ratione contra

atflioni

cor, quia

juxta

cum

in

puhlins

vulnus tunicx

citra

duplici principio debetur,

parietes

arteriae

crefcit

quod

'impetus fanguinis

axi arteri^s direvSie oppofitas

fuperficies

qui

vi faiiguinis in arte-

fit

ille

quam

ut ab hac caufa anevryfrnata tantiirn fiant

in parletes axi parallelos ; inde
quovis,
ut grumo vel concreto polypofo intra
fi
obice
veri^im
ab
jwxta cor;
retro appellenti refiflentia ,
fanguini
magna
opponatur
adafto
arteriam
,
tunc adlio fanguinis In latera vafis crefcit eo magis , quo vis a corde imquo major eil inde oriunda yafis anguflia , aut major
pTelTa major eft ,
obex, ut demonflrat ///. BernouUl Hydrodynaniica fcciioni ii . 6 fig. yz.
8c hsec anevryfmata qu^ re61e acliva dici pofTunt, etiam utplurimum funtinfit

&

Vide Falpitatiomrn , Aflhma , PUurodynem^ &c,

Anevryfmata vero externa fere omnia paffiva funt ; nec enim pendent a
vi , nec ab a6l"ione fanguinis aufta , fed a refiflentia parietum imminuta
ob laxatam , vulneratam , erofam alterutram ex arterise tunicis , ut accidit
iin
phlebotomia , ciim leviter lanceola perfiringitur , minime vero perfor^itur; arteria a lapfu , valido conatu quandoque diflrahitur , &. debilitata
terna.

intumefcit.

E6

efl: ,

ciim enim

&

de,

anevryfma i^ quo validius pulfat ipfa arteria , feu quo

i^ quo anevryfma minus efl, &: flexibilius /

validius pulfat

major

cordique proximior;
inveterafcit

('x^^^h

&:

tunicas,

ratione volumlnis majoris

lamellas

ofTeas

maxime

fi ejus cavitas concreto polypofo ,

vel grumofo
Oiratur anevryfma recens affidua , moderata preffione

infarda.

fit
,

unminus pulfat ,

adipifcitur,

incruffationis durioris

vetus vero

opera-

tione chirurgica apud Hei/Ierum videnda.

D.
3. Anevryfina cylindroldes.
Saccus anevryfinalis vix obfervatur extus ;
non infrequens

XXXIil. Varix
Efl dllatatio vena;
cat

prt-Ua

turgidx

recedat

tibiis

aorta

&

carotldibus

a
,

Medicls

fanguine

iterumque

Graecis

quse

Kirfos^ Arifloteli ixia

cognofcitur ex.eo

revertatur

&

livefcat

quod
,

Varice.

fenf^im cref-

ut vense

cutanex

folent.

Interea duplex

fudmem

in

all:

efl,

imo

efl:

varix

alter yo/i/A-ii.'i

ultra excrefcere folitiis

bajulorum

imo gravidarum non

qui fphxroideus ad nucis

non raro cum dolore

magni-

aher nodofus in

infrequens.

Varix

C L

i64

S S I

S.

A,

Varix pro afFe^lu guandoque falutari habetur maxinne hypochondriacis ^

melancholicis , fplenicis ; nec debet citra remsdia generalia curari
folitarius non raro pofl: fe ulcera mali moris relinquit. Nodofus obfervante Peiito
in minoribus ad eas devenientibus,
eft in majoribus venis fimul ,
fevicinorum infarctu ftipatur , unde
lymphaticorum
cedemate
aut
r^ femper
cum venx feftse ejufdem diametri decuoitk fuppofita ab his facile Iseduntur
plo minorem fundant fanguinis copiam quam arterise , ex his ruptis decuplo
minus impendet periculum , fi seque mature iiftatur h^morrhagia.
Varix fcroti ,
funiculi fpermatici dicitur Cirfocele^; ,ad umbilicum barbare
vulgo etiam pro varicibus habentur marifcs , de qui
vocatur varkomphalus
:

&

&

&

feus hic

agendum.

XXXIV.

Marisca,

Tuniores htmorrhoidales

mdXh H^morrhoiJes ;

Hlmorrhoide,
Marifcs^ funt

cruorem

fsepe

tumores

fundentes

in ani
,

margine enati

fponte dein recedere

rubri

dolentes

fasp^

&

foliti.

Ex eo quod fanguinem fundere folitce fint , ac rubras , plurimi eas inter

yaforum hujufce partis anevryfmaticos , aut varicofos tumores recenfent;
veriim nulla in iis refeftis fenfibilis obfervatur cavitas , imo comprefTae non
magis cedunt quam phlegmone , fi fint infardse , adeoque in hanc fententiam
yi< devenire pofi^um,
Hsemorrhois a Grseco aima Sc rheo , efl: fiuxus fanguinis ex marifcis , unde
mulier in Evangelio hdimorrhoijfa di<fta fuit , quod fanguinis jafturam pateretur; cum vero fluxus fanguinis diverfus fit a tumore , alio nomine hic fluxus , alio marifcse indigitari debent. Manialis marifcarum nomine videtur
*
jntellexifle tumores haemorroidales.
Tunduntur tumidt^ Medico ridente marifcce.
Marifcas a textu cellulari per fanguinem inibi congeftum difl:enfo efformari crediderim ; ideo vero ibi ex arteriolis minimis in textum cellularem
adigitur, quia magnse preflioni ibi fanguis exponitur , minufque refifliit cutis tenerior
premitur autem ibi loci fanguis , tum quia
in redti extremo
refiftit columnajv^^enofa hepatis labyrinthum trajeftura bis venofa fafta, tum
quia ab infeflu , a fecibus induratis diflScilis eft via huic fanguini ; &: in ftan:

vim trufivam fanguinis adauget gravitas verticaliter premens ; quo vero

maior eft prefl[io a columna arteriofa , majorque refiftentia ex parte venofs
eo fortius premuntur latera vaforum , unde aditus in lymphatica
textum
tibws

&

cellularem.

Marifc3E

dividuntur in internas

Vide proclalgiam a

dem

marifcis

ita

&

externas

tenefmum

cujus marifcae apertae funt principiurn

ambs

dyfuriam

in coicas
,

&

apertas,

nec non haemorrhob-

ut pro<^algiam

coecse

inflanv-

Hiat9e fsepius conftituunt,

.:

XXXV.

C Y

XXXV. H Y
Ut

varlx allus eft fphaEroideus

S,

DAT

folitarius

Y D

A T

16^

s.

Hydatide.

alius

nodofus

&

raindfus

it<a

hydatis alia ex nodis feu globulis lymphaticis feriatim coroUae inftar difpofitis , &C margaritas referentibus conftat ; fed hsec fpecies trans cutem non ap-

&

&

tantum obfervatur. Vide ConfuUationes ,

PhyjloDeidier Profejfor. Monfpel.
Alia vero hydatis eft cyftis folitaria fubfphasrica , quae colledla lympha
turget , ad ovi magnitudinem accedens , quse proprie hygroma Boerhaave dicitur , quafi cyftis aquofa.

paret

logiam

in vulnerlbus

D.

Differt hygroma ab oedemate ut anevryfraa ab ecchymomate. Sic exo"

phthalmia ab au6lo humore aqueo eft hygroma ; hydrocele eft hygroma fcroti; cryfalUna eft hygroma praeputii ; eft bydanhrus hygroma articuli , vidi
hygroma palpebrae &c. phlycl&na eft hygroma exiguum epidermidis.
Hydatides vero funt principia quorumdam morborum internorum , fed hac-

&

tenus figna

gnare
I

Num

defiderantur,

decet hydatidem hygromatis

nomine

defi-

Hydatis hygroma. L.

lympha

Eft folliculus

turgidus.

Hydatis corollata ; hydatide en chapelet. L.

Eft hydatidum feries ex lymphatico vafe turgido.
3. Hydatis cellulofa. L.
X.

Eft congerles

veficularum

pellucldarum

lympha

In

textu

cellulofo

Congefta,

XXX V
Eft cyftis

aquofa

StAPHYLOMA ;

a corneae

foramen corneae elapfa.

Aliud eft ftaphyloma Gunid

proptofi

Staphylom$

& dilatatione

Ctou,

vel ab uvege hernia

trans

Veterum

rna

nibus in

quod

impoffibile

hac opinione

fuffulto.

cui
,

&

convenit prima deflnitio

fi<5litium

aliud ftaphylo-

videtur Gun^io optimis ratio-

Vide Difputationes chirurgicas

III,

Halleri

Caliginis Jpecies,

XXXVIL

Lupia;

Loup&.

non purulentam contlnens, utlde

ab apoftemate
quod continct fluidum aqueum ,

Eft cyftis vel folllculus materlem pultaceam

differt

ab hygromate

quod purulento
I

fluido

Lupia Meliceris

&

turgidum eft.
Mellifavium aliis

Eft folliculus fluido vifcido

fimilis

videatur materles

L.

confiftentiam

mellis

tuc atheroma vocatur

adepto tufgldus;
fd eft

mera
3

fi

pulf!

varietas.

x,Lu^^

C L

t66

Lupia Jleatoma

S S I S

Lipoma\ Loupe

A.

L,
Eft folUculus aclipofa materia turgidus aut lebo fardus.
2,

aliis

graij/eufe

XXXVIII. Hydarthrus;

Tumeur

blanche.

&

vulgo nomine tumoris alhi ab Anglis indigitatur Ejjais

Tom. II pag. 46^4 : a Cajieilo refertur ad me,
liceriam. Differt ab hygromate quod fynovia in hydarthro non folliculo pro-

Hydrops

artlcull

Obf. de Medec. d^Edinbourg

prio

fed capfula articulari

vel cellulis

vicinis contineatur.

Fus^ de hydarthro agunt EJfais d^Edinbourg ^ tom. 4 articl. tS^20.

Nlhil utilius efl: quam fcinticulum pone inurere , quo ferum fuperfluum ex

hauriatur.
1. Hydarthrus Synovialis
20 tom. 4.
art. 18

tumeur

Th. Simfon

^/^/^c-^e

Effals

d'Edimbourg

&

Eft intumefcentia articuli

potiflimum genu alterutrius

cum

doloribus

&

fenfu fluftuationis fine coloris mutatione.

Principia funt fsepius contufiones , ephemera la6lea ; accedit contraftura mufculorum flexorum, difficilis motus partis, eiufque rigiditas.
Curatur cathartlcis iteratis , affufione frigidae juxta methodum Cheynai , vel
calidse juxta LeDran, cauterio parti oppofitse inufl:o , unde evacuaturfyno-

via acris

ibi

collefta.

Hydarthrus Jlatulentus

2.

vmtum
adm.

emittens

obf. 163.

Gonagra Zacuti

River. cent.

obf.

13.

tumor genu loco puris

Lufitani ;

&

Zacuti Lufitani

lib.

2 Prax.

Z.

Mulier 30 annos nata ab oOio menfibus tumorem in parte inferiori femoipfo genu patiebatur ; nulUis rubor aderat , fed dolor a quo claudica-

rls ,

&

bat ;

tandem tumor prominuit

moliitie

terno tumori

tumore

binis

in locis

intus

fcilicet

&

extijs

cum

& flu6i:uatione ;
admotum

pus inefie putabant omnes ; potentiale cauterium exfuit; pofiea fcalpello incifa fuit efchara ,
aperto

&

quidam emanavit, &: nihil

Quandoque exifl:imat homo quodfuper
flatus

ultra.

membrum ejus, ficutgenu, fit apoftema indigens perforatione , quare perforat ipfum ,
egreditur ventofitas tantum, Jlvicenna
tom. 2 cap. ic). In ca.(\i Zacuti aderat prseterea pulfatio ,
aperto tumore flatus tantum exiit.

&

&

'^

XXXIX. ApOSTEMA;
Efl:

collectio materise

purulentse

JpoJIeme
,

Jbfces

vel ichorofe

Depot.

undique coercitx

feu

claufse.

Fit

per

converfionem

fubfiantix

partium

In

pus vel

bonat

vel

mal*

indolis.

IUa converfio
verfio in

chylum

factio, 6cc: licet

motum intefi:inum non magis cognitum quam concruorem , in tabum , feu digefiio , hDematofis , putreenim cognofcamus adhsefioni mutucc partium in mixto he-

fit
,

per

in

teto-

CYSTIDES. Apostema.
motum tribuendum

terogeneo dirperfarum hunc

earum operationum

ferentias

rationi arteriarum pulfus

fpecificas

favet

effe

1^7

ignoramus tamen

quidem

in

dif-

phiegmone fuppu-

veriim fine cruore fuppurant interiora offium tar-

&

fme inflammatione fuppurant vomicae; quomodo vero difFerat pus verum a pulte meUceridum , hoc inveniendum reflat. Quaedam
ad fuppurationem carninm
putrefaftio incipiens videtur ad digeftionem ,
requifita , non vero perfe6la , qux facit carnes fpecifice leviores aqua , ciim
pus fit fpecifice gravius.
Apoflema abfcejjus j abfds , apofume ; D.
I
Eft illud quod prasgreiTa inflammatione phlegmonodea partem ipfam , in
qua refidet , in pus convertit , interftitiis utplurimum mufculorum contentum , minime vero capfula propria involutum ; difFert itaque a vomica
ii, cryflallina lens

&

&

ab

apoftafi.

tumor

Prsecedit partls
ties

flu6i:uatio in

rubor

apice tumoris

tenfio

pulfatio ;

dolor minuitur

',

accedit albedo
moliities

&

, mollialbedo ex-

&

funditur pus. Hic

; demum rumpitur cutis in apice attenuata ,
vulnus
vocatur
ulcus
laudabile
pus
jam
fuppurans
vero , fi vitiofi
flatus
,
aeris acceftu , acre^ foetidum
fanatu difficile. Pus illud mora
fum ,
corrofivum evadit , unde aeris acceftus eft caute arcendus , ulcus leniter
eluendum , detergendum, putredo balfamicis arcenda , ficcitas nimia prsecaleni pure involuta , quse vegevenda , ut vegetare queant vafcula molli
tatio , fucceflive crefcens ufque ad libellam partis , dein firmitatem adepta ,

tenduntur

&

&

&

conftituit cicatrlcem.

Curam

apoftematis

ulceris

cicatricis

videfis

apud omnes

Chirurgicos

Auftores.
z.

Apofema

apojLaJis ; Gall. depot,

Eft colleftio puris in parte

abfumptione

partis ipfius

per fecretionem

Hsc

fed

fine

hujus partis inflammatione prsevia

per metaftafim aliunde advenientis

fine

aut quafi

congefti.

ibi

apoftafis

Neotericorum opinioni contradicat

licet

multiplici obfer-

vatione confirmatur. Memini me vidifi^e per plures dies in uxore Confiliarii

Auditoris typho laborante plurimas apoftafes , quae quovis mane in digitis ,
manibus , brachiis , fine ullo tumore , dolore , rubore, calore praevio , ap-

parebant

fundsbant pus album fincerum

apertse vero

&

hoc

efFufo

cito

coalefcebat vulnus.
3. Apojiem^a fynchyjis , diffolutio vitrei ; ceil fondu ; Q,
Eft mutatio vitrei aquei ,
omnium in bulbo oculi contentorum in pus

&

vifcofum

teum
Chap,

coiStum

refiduo

quod

temporis muratur partim in ferura luSaint Yves , pag. iii. Maitrejan. Part. II

fucceftii

infpifilato ;

vide

hypopyum

; vide

VIIL

Apojlema
5. Apojiema
6. Apojiema
7. Apojiema
4.

Caliginem ab hypopyo.

diapyejis ; vide Caliginem a diapyeji. C.

onyx

vide Caliginem ab ungue.

paiouLis

^arulis Sennerti

eft

apoftema ginglvarum.
'

ootte"

CLASSISLVlTlk,

i68

Apoflcma empyocde ; D.
Eft apoftema tefticuli , vel fcroti.
9. Apoflema fpina ventofa ; C.
Eft apoftema offium.
I o. Apofiema vomica ; C.
8.

Eft coiledio puris intra folliculum content)

Mone, hepate, geniti; verum hoc non

principiis morborum accenfendum.

eft

&

quodam

in vifcere

inter

ut pul-

afFeftus externos,

fed in

II. Apojlema phalangum

Eft abfceffus

digitis

; Fourches Diftion. de fante,

operariorum fuperveniens.

EXOMPHALUS;

XL.

Exomphale,

Eft cyftica quaecumque colleftio

fluidi ad umbilicum , feu cyftis umbilicauade ab omphalocele differt.

1. Exomphalus flatulemus Heifter. Inftit. Chirurg. tom. II feft. V cap.
114 . 2; pneumatomphalus Pauli JE^xnQi?^ ; pneumatomphale Dionis Ope-

lis

Dem.

de Chir.

rat.

Dubia

2.

L.

eft haec fpecies

nec exemplo Heifteriano fatis probata vldetur PlatDionis loco citato. vide Tympanitim.

nero. Signa ac curationem tradit

2.

Exomphalus aqueus

Platneri Inftit. Chir.

JEginetae, Heifteri, Dionis,

Obfervalur

. 796. liydromphalusVzvXi

Vilars. L.

in gravidis dyftocice gnixis

qui omphalocele laborant

tur

Col de

infantibus afciticis

&

vix ex Platnero abfque omphalocele

ftgna habet hydrocelis infra legenda

moUis

; fcilicet

eft

faepiias in

&

iis

afcite ori-

fluduans

regre-

& ad

candelam pellucidus.
,
Curationem hydromphali vide apud Au6lores

di nefcius

citatos

hanc etiam erue ex

curatione hydrocelis infra tradenda.

Exomphalus

cruentus , Hdimatomphalus Grsecorum : premiere efplce de

Dionis Operat. Chirurg. Dem. 2. A.
Diff*ert tantum loco ab haematocele ; caeterum iifdem figms gaudet, caufas agnofcit eafdem , nec difpar eft curatio. Vide H^matocelen infra.
4. Exomphalus varicofus ; Cirfomphdus Graecorum ; 2. efpece de varicom"
phale de Dionis Operat. de Chirurg. Dem. 2. C.
Pendet ab anevryfmalica arteriarum umbilici dilatatione. W^tfigna ac curationem amvryfmatis.
3

varicomphale de

^.

Exomphalus purulentus

Empyomphalus

Eft apoftema regionis umbilicalis

COgnofces

atque curabis

XL

I.

ex

fignis

Pauli

&

Empyomphale ;T).

curatione apoftematis hunc

vide Helferi Infiitutiones Chirurgicas.

OsCHEOCEL ,

Eft protuberantia fcroti a

Grcheocele Perdulcis

cyftice colIe6lis inibi

Hernie fauffa.

fluidis,

feu

cyftis

in.tra

ii^rotum
I.

OjchcQ'

CYSTIDES. OSCHEOCELE,
jiamknta ^ Fneumatocek Au6lorum. L.
Hanc fpeciem memorant quidem plurimi , iique egregii

l6^

t. Ofcheocele

arte virl ; atta-

in

men

nec exemplis, nec rationibus fatis luculenter ftabiliunt; itaque de hac

dubitant recentiffimorum Primarii; vide Hdjleri Chimrgiam , tom. z part. 2.

V cap.

feU.

ixy.

Ofchzocek aquofa, Hydrocik Helfter Chir. Platner fnflitut. Chir. ; ffydrocik Sharp Recherch. crit. , Arnaud Traite des Hernies, Le Dran Operations
de Chir. Bertrandi Mem. de TAcad. R. de Chir. Tom. IIL L.
2.

Variat loco ; nunc enim ferum colligitur in membranx tefticuli vaginalis

cavo , ( hydrocele faccata vulgo) nunc in cavo faftitio textus cellularis fcrointer tegamenta
ti , nimirum
cremafierem :
darton , vel inter darton
h^c male negatur Shurpio ; modo cavum fibi cudit aqua in textu ceUulari

&

&

membranarum vaginairtim , ti^im funiculi , tum tefticuli tum utriufque ; modo tandem intra faccum herniofum partibus provolutis, vel repofitis , vei non
,

repofitis

fit

ferofa

diftinguantur.

colleftio.

Hx

Confule Au^ftores

habent figna

varietates peculiaria
citatos

cognofcitur protuberantia molli, fluftuante, ( renititur

diflendatur nimio ) fubdiaphana , nifi fero
pro vario corporis fitu mutante , aequali ,

feta

fit

glabra

fummopere

turbido

gravi

indolenti

quibus

Hydrocele

imprimis Benrandi.,

&c

nifi

fi

humore

figuram
complice,

faciliiis , difficiliufve cedente , per eam tamen nec minuenda,

ventrem refundenda , pofl preflionem fublatam illico refiiiente nifi
cutem fcroti fimul oedema teneat ; urinis a longo tempore fervatis non crefcente , nec iis immiflis decrefcente ; tandem venis varicofis flipata. Cum farcocele.combinatur aliquando ,
tunc hy drofarcocek Heijlero audit.
Ciiratio pharmaceutica fit extus ope topicorum , refolventiura , difcutientium , roborantium , exficcantium , intus vero adhibitis hydragogis , diureti-

tur

nec

preffioni

in

&

cis

refolventibus

dicalis. Palliativa

tonicis.

qure

Curatio chirurgica duplex

quandoque

licet rariiis

efl

perfe^l^ fanat

palliativa
,

&

ra-

in feri eductio-

ne epe paracentefeos identidem repetendae tota fua efl:. Radicalem obtinebis , i^ fedione in fcroto fada , ope fcalpelli a fuperioribus ad inferiora
i* ope cauflici , quo longitudinaliter fcrotum aperies ; y-* adhibito fetaceo ,
quod ope acus grandioris per fupremam ac lateralem fcroti partem deorfum trajicies. Sunt
alice methodi, , ut methodus Ruyfchii, Ma"
rini, circumforaneorum. De his omnibus s\<!x^ Heiferi Chirurgiam ^ cap. d&

&

}Jydrocek.

Ofcheocek hydatidofa , hydatidocek Graecorum. ; hydrocek ab .'hydatibus

funicuU fpermatici , Operations de Chirurgie de le Dran , Bertrandi Mem.
de TAcad. R. de Chir. Tom. IIL Hydrocek ab hydatibus omenti prolapfi
~\ 3.

Lamorier Mem. de Pipelet dans les Mem.

,
de TAcad. R. de Chir. Tom. IIL Hydatis fcroti circoceli fuccedens ^ Vandermonde Journ. de Med. Nov. 1759. L.
Affiniffima efl: prsecedenti. Vide apud Auctores citutos figna &C curationem

feu epiplocek hydrocelico-hydatidofa

hujufce fpeciei.
4. Ofcheocek Malabarica; Ofcheo-hydrocek vul^b M.Qdicis,

Hydrocek Mala-

barm

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom,

I,

CLASSISI. \lT\k.

170

Atidrum Malabaris
barica Kempfer Amoen. Fafc. 3 Obf. 7.
Dionis
Oper.
Vide
iconem
de Chir. C.
Andu-vaja-Ku;

Endemium^vtX

Oritur ab eryfipelate fcroti fingulis menfibus recidivo cum novllunio , quo

poft alterum diem ceffante , erofis lymphaticis , in fcroti cavum confluit liita fcrotum diftendens ,
quor ferofus , fubfalfus , luna crefcente crefcens ,

&

ut immiflTa acie educendus

guinolentus

dum

fale

acri

in
,

rufus

vifcofus

regni Cochin efTe pronuntiant populares

aquis

corrofivo fcatentibus

qui etiam interiora

quandoque

iile

vel fan-

eft.

Principium
cet

liquor

fit ;

fiones excitat horrendas

domuum
vifu

fubiens

tamen

hic

morbos exafperat

aquis

ventum no6lu

addit Kempfirus

nihil ferentes exitii.

fcili-

frigi-

&: convul-

Agg;reditur hic

diu immorantes , & moleftus tantam inaffuetis ; per

totam hominis xtatem durat ,
incurabilis eft.
Curatio palliativa eft unica , fcilicet ut fingulis menfibus infli6lo phlebotomo
h latere fcroti alterutro ad imam partem aquse educantur.
Prsecavetur hic morbus depurata aqua potulenta per arenam in puteis congeflam ; h^c cautio viget in regno Mangati , ubi eft diverforium quod Brahmani fingulari in fimias pietate exftruxerunt ,
ibique prandium quotidie parant
fimiis ex fylva vicina confluentibus. Ibi cum oryza co61a baculus exponitur
quem prima adveniens fimia manu dccupat , ut alias a prandio arceat ; hinc
certamen inter illas , cujus fpedlaculum , data eleemofyna fimiis deftinata , via-

morbus etiam advenas

&

tores redirnunt.

Ojcheocele

5.

nis operat.

varicofa

Heifter.

cirfocele

Chir. Platner.

clrcocele

Inftit.

varicocele

Auftorum

ut^Dio-

Chir. Sharp. Recherch. Crit. C.

venarum fpermaticarum , vel fcrotalium dilatatio. Pofterior

priorem
cognofces intumefcentia funiculi fpermatici , quse fta;
tim omentum prolapfum exhibere videtur ; aft adhibita majori attentione
palpo percipiuntur vense fpermaticae dilatatse , atque intortse ; acervum vermiculorum tangere te crederes
flaccida eft utplurimum in afFedlu hocce ^
mollis epididymis , quamvis aliquando major perfentiatur ; conveniunt
Eft

varicofa

oculis patet

&

difcutientia

fubligaculum fufpenforium

plurimum abunde

ftint

affe^tu

nihil

roborantia

periculi

avdftringentia

includente

fi

quse ut-

dolor nuUa alia

via fedandus varicofum vense fpermaticae ramum teneat , tunc is ligandus ,

atque exfcindendus eft ex Sharp ; minus bene fuadent nonnuRi eo in cafu amputare teflem
vide Varicis genus.
:

, Spermatocele Auflorum , ut Verduc Chirurg. Aftnfde morbis ven. Arnaud Traire des hernies. L,
Aiiaeft venerea, quse ex fyphilide confirmata , vel a gonorrhoea fupprefTa
ortum ducit alia vero fimplex , quae a variis caufis natales habet. Cognofdtur intumefcentia tefticuli , epididymidis funiculi calida , renitente , dolo-

6. Ofchiocele feminalis

cii

rifica

abire poteft in

_;

celem

carcinoma.

apoftema

Hanc

facit

fiftulam

femen

fuis

fcirrhum

hydrocelem

du6libus hserens

fafCo-"

eofque vellicahs,

cliftendens.

Curatur vense

fe^llone repetita

potu refrigsrante

laxante

clyfteribus

emoi-

CYSTIDES. OSCHEOCELE.
cmollientibus

topicis

refolventibus

primum

laxantibus

emollientibus

171

anodynls

dcin.

ac tonicis.

7, Ofchcoule cruenta ; ffernia fanguinea Celfi , Pauli -gine'^3e ; Hsima"

tocele Heifter Chir. Tom. II : Bertrandi Mem. de TAcad. Royaie de Chir.

Tom.

^.

Iir.

Debetur utplurimum
nse rodenti

fignis

valde obfcurse

caufae externse contundenti,

dilaceranti

cum

nigrore.

aliquali

Interdum

raro Inter-

gaudet hydrocelis ad candelam non pellucidae

fola fcroti fedlione

fed potiiis

vel perfo-

ratione cognofci poteft. Curatur incifione fcroti artificiofa, qua fangujs educitur
,
pofiea purgatur vulnus ,
tentatur vafis aperti confohdatio ; raro fufficit

&

pundio

fub qi*a afFedlus utplurimum recidivat

vafis

fpermaticis

ac

non penetravit,

culo corruptione tentatis, qu^e tamen in ventrem

tefti-

viget ca-

ftrationis necelfitas.

S.

Ofcheoce/e purulenta

Dem.

Hernia humoralis Heifler. Chir. Dionis

4,,

Empyocele Grsecorum. C.
Eft puris colle(ftio intra fcrotum ; figna habet abfcefifus , vel apofi:afeos.
Curatur incifione , qua educitur pus , vulnere remediis apofi:emati dicatis mundato ,
ad cicatricem perdufto.
9. Ofcheocele adipofa , Liparocek HoIIerii de morb. intern, , Heifteri Chir
Reneaume Efifai fur les Hernies , Sharp Recherch. crit. L.
Lupia efl: intra fcrotum enata , hpoma , vel fteatoma referens ; diagnofim
habeto ex fignis lipomatis, fleatomatis , quorum curatio hparoceli fanandrc

&

Gompetit.
10.

Ofcheocele ab aigedine

Spermatocele fyphilitica ;

burn the cure of Gonorrhcea cap. 8

les bourfes.
Efl:

&

Algedo ^Y. Cocktombee dans

vulgo Gonorrhee

C.

tumor

gatur dolor

tefticuli

tenfio

qui fupervenit gonorrhoeae

&

taplafmatis emollientibus

virulentse fupprefl^se ; miti-

potu leniente , emulfionibus , capotiflimum hy

fedata inflammatione refolventia

calor phlebotomiis

&

drargyrofis adhibentur.

ORDO SEXTUS.
E
Ptofes

celes

defcentes
{^ffunc

pararthremata

aherrationes

liixationes

hernies

Ordinem

C T O P

claboravit

D.

Scient,

^.

Grscorum

Latinorum

aherrations

Prolapfus

Deplacemens

hernm

,
,

chutes ,

luxations,

Cuflbn
Societ,

Doct. Medic,

Monfpel,

&

Reg,

Sodal.y

Sunt

CLASSISI.

172

Vllilk.

eftopiarum characfter
affeftus partlum organicarum In fitu mutato
dejeftio
fenfibus
obvia
nativa
fede
e
iblidse
; affines funt adpartis
eft
verum in eo difcrepant hi duo
niodum afFeftus eftopi cura protuberantlbus

SUnt

ordines

morborum chirurgicorum

quod

protuberantla

elopis

In

non eft , a folldis fede propria emotis pendeat \

bus vero tumorem faciant fiuida aut congefta , aut folidis
efTentlalis

in

quse

protuberanti-

xquo ac-

plus

creta.

Divlduntur Eftopix
partes molles

prolapfus

in

prolapfus hl herniae

hernias

&

luxallones

cadunt

partes vero duras luxatlones

pro&: fenfibus immediate exploranda ve-

in

in

fedem mutans nuda eft ,

fub communibus faltem integumentls delltefcit pars e loco
nit
fenfibus mediate tantum , non Immediate obvla fit. Notande]e(51a ,
dum partes prolapfas nunc ocuhs patere etlam ante lapfum , nunc vero
procidunt &c etiam partes , quas nec laptantum poftquam prolapfse funt
Cirfus quldem ocufis fubjicit ; verum eae tunc immediate tangi poft"unt.
ca hernlas hoc quoque notandum , partem hernlofam fere femper erumpere
ale nativls qulbus coercetur clauftrls ; dari tamen hernlse genus unum
terum , in quo , fervata etlam proprla cavitate , pars" nlhllominus fitu non

lapfibus pars
:

in hernils

&

&

&

uteri incilnagaudet nativo. Exempla fubminlftrant parorchldii fpecles ,

hinc nec fub prolapfuum, nec fub hernlarum tltulo , verum fub
aberrationum nomlne ( melius forte) Gaubio veniunt Eftoplse hujufce modi ; in pararthrematlbus loco rjativo emovetur pars dura, ut oftea , cartila-

tiones:

glnea, vel fitum mutat.

Ideo

eas expellere nitentibus

capfularum

continentur

protrudantur

extra

vires quibus coercentur

rum

natlvo

partes in loco

vi gravltatis fcEpe

feu retinentur

&

llcet

a fede

vlres retentrices funt cutis

elafticitas

fibrarum proportlonalis eft

contraiftilitas

ea vis

ft

recedere nltantur

aequales funt

itaque

tendinum

&

virlbus

ligamento-

numero

qula

imo majores

craflitiei

pars

mufculorura

aftlone

denfitati

qusedam e fua fede

di-

moveatur , neceftum eft omnlno ut vls expellens , five vlva , ut nifus ,

motus , faltus , clamor , i6lus ; five mortua ut pondus partis , ejus prefiio , momentumque quo vls utitur , faciant produ<^um majus , quam quod
,

a virlbus retentriclbus refultat.

Unde
tlvo

culdam

quod qusecumque Elopia trlbuenda

fequitur

feu

culdam

laxltatl

vlolentiae

feu

diverfis prlncipiis

calor

&

mlnor

debilitati

nam

orluntur

ubi E6lopIa

e contra

cum

fit

fit

fit ,

laxltate

vel

contra

Ex

hls

diverfaque pendet

violentiam
,

retentriclbus.

fymptomata

per

vel principio ac-

expultrlcibus

feu imrn^nutis vlrlbus

diverfa prorfus

curandl methodus
tenfio

au6^is viribus

ut

tunc

nullus eft

eft

dolor

vel mlnor mul-

Propterea in prlmo cafu partem in priftinam feretinere facllius eft ; in fecundo e contra par,
tem reftltuere fedi pronum eft , in ea vero firmare non Ita facile ; denique
ratlone curse , ubi pars loco emovetur per violentlam , laxantla , lubrlcanto dolor

dem

tia^

irritatio.

reponere difficlllimum

anodyna, phkbotomia

auxilio funt;

e contra

cum

a laxitate

fit

E6topia.

ECTOPItE. Exopiithalmia.
pia

exficcantia

roborantia

irrifantia

aromatica

tonica profunt.

173
Errant

ergo qui omnes paratopias , tanquam a laxitate oriundas , eadem methodo

diftinftionem verc mechanicam ab Antiquis traditam
curandas cenfent ,
Errant
retentrices contemnunt , aut non capiunt.
inter vires expulrrices
etiam qui omnem partis elevationem , feu protuberantiam a fluidorum ftafi ,
tanquam a caufa proxima, repetunt , cum a vi contentorum abfolut^ , vel

&

&

refpediva ad continentis refiftentiam adaufta repeti debeat.

Sub hoc ordine militant genera fequentia , Exophthahnia , Blepharoptofis ,
Hypoftaphyle , Paragloffe , Pfoptoma , Exania , Exocyfte , Hyfteroptofis
( hxc prolapfus funt ; ) Enterocele, Epiplocele , Gaflrocele , Hepatocele ,
Splenocele , Hyflerocele , Cyftocele , Encephalocele , Hyfteroloxia , Parorchidlum , ( haec vero hernipe , nifi uhima duo genera , non hernias , fed
aberrationes efTe vehs

Exarthrema

Diaftafis

Loxarthfus, (haec tandem

ofteoparatopise.

-X

EXOPHTHALMIA;

Magnhudo nimla^ pfolapfus , exprefjio ocuU

Hygrophthalmia , Elephantiajis oculi Boerhaave de Morb, Ocul.
Buphthalmus , feu
Part. II cap. 5. Exophthalmia , Hydrophihalmia ,
Buphthalmia , Ophthdmoptojis , Ecpiefmus Graecorum , Mauchart DifT. de
Difput. Chir. T. I.
Hydrophthalmia ,
oculi paracentefi inter Haller.

1 1.

Latinorum

&

Groffeur contre nature

,

II

cfeap. 6.

Efl
ipfius

bulbl

hydropifie

Saint-Yves Part.

procldentla

ocull

magnitudine

II

cancer

chap.

au(5la

chute de fceil, Maitre-Jan Parte

i.

vel

non mutata

fenfibillter

natlva

bulbus plus minus diflenfus , ac

vix mutata ipfius mole ; neque a

exorbitat itaque ocuii

tumens , vel extropulfus , ac prolapfus ,

palpebris quse fanum de caetero oculum clauderent , tegi potefl.
I. Exophthalmia hydropica, Hydrophthalmia , Buphthalmia Mauchartii.
Hydrophthalmia PJatneri Inflit. chirurg. . yi^. Hydrophthalmia Boerhaave.
Turgcfcentia vitrei ferofa Mauchartii. Hydrophthalmia frrofdi vitrei turgefcentis
mixta , ejufdem. Hydropijie dc Vml Saint-Yves. Groffeur contre nature de
roeil ; Extenjion non naturelk du corps vitre Maitre - jan. D.
Species hgec debetur nunc aquei humoris incremento ( hydrophdialmia ),
nunc incremento vitrei (ferofa vitrei turgefcentia ), nunc utrique ( hydrophthalmia

cum

turgefcentia comblnata.

vitrei

Hydrophthalmise figna funt fuccefEvum bulbi oculi augmentum , cum reniione turgida , atque exorbitatione ; cornea plus folito elevata ac promisiens , iris profundior ,
ab interna cornese fuperficle remotior ; pupilla
ammobilis , mmc amplior , nunc flriftior ( eadem remanet pupillae mobiutas ,
magnitudo juxta Amonium Maitrc -jari) viiijs ab initio iilibatus ,

&

&

fcccefljv^

debilior

obfcurior

dolor nunc mitis

obtufus

circa oculi fun-

dumj,

C L

174

nunc gravlor cum

emphyfemate
faciei , aliquando
incremento
epiphora
moiis
ulteriore

dum

ejufdem

&

Turgefcenti^e

augmentum
cryfrallinae

periora

affufa

infigni

ipfius

limbo

parum omnino

hemicrania

ftupore partiunl

Infomnils

tandem fub

notabile

funt
,

bulbl

ac tenfione

circa ipfam

elevati

nunc vt;hemens

oculi

turgidi
;

exorbitantis

umbra

ilrabifmus

fii-

notabilis vifus irnnnnutio

pupilla plus fojito

lenti

verfus

dilatata

6^

mobilis.

Hydrophthalmise cum vitrei

quod ad curationem noh magni
le ocularii

A.

e6lr.opium.

convexa ad corneam magis approximata

iris

odontalgia

duritie

vitrei

dolor nunc obtufus

laterls affedi

ferofe figna

vitrei

cum

L V

S S IS

bulbi nimia

incremento combinatcS d
intereft.

velociiis

Hanc tamen

increfcente

ex

fficilior

diagnofis ;

hariolari

licet

ipfius duritie

ex

infigni

mo,

ex

ex pupillx magna dilatatione , ex iride profundiori , &: cornea

Hsec exophthalraiae hydropicse varietas compofita , nunc debetur
elatiori.
fero acriori , nunc vero mitiori in oculum depluente ; in primo cafu fymptomatibus jam diftis fociatur inflammatio interna externaque , febrls , agrypnia , quae a fecundo cafu exulant.
Hanc fpeciem , non neglefta , fi vigeat , ophthalmia , curabis phlebotofirabifmo

mia

catharticis

repetitis

refdlventlbus

internis

fpirituofis

difcutientibus

&

imo
ocuh paracentefi in
oculo admotis , veficatoriis, fetaceo ,
fclerotica , vel cornea inftltuta. ( Fidc Mauchartium locis citatis. )
2. Exophthalmia puruUnta Maltre-jan. part. x chap. 6. Exophthalmia,
fonticulis,

hypopyica

Boerhaave

loc.

In hanc fpeciem abit

clt.

fpecies praecedens

fi

inflammatio a fero

acrlori in

oculum depluente indudla in fuppuratum ablerit. Pofl dolores atroces , inflammatlonem intus
extus adauftam , tumefa6lIonem fummam membranarum oculi album efformantium , palpebraruni inverfionem , epiphoram
fit partium
calidam
internarum fupacrem, turbatur tandem oculus ,
puratio , ac deflru^llo. Labente tempore tandem rumpitur ,
exulceratur
oculus cum puris ei^uxu , dolorum levamine , fuccefliva pa.rtium deterfione
bulbi ocularii imminutione , ac demum cicatrice. Curationem fequentem

&

&

&

&

hsec fpecies

recipit

lores

atrociflimi

pure penitus fafto , (i fumma

aperienda cornea in ea parte per
:

fit

inflammatio

quam viam

fibi

6c do-

parat

pus conclufam , aut in parte declivl quacumque , fi nullam fpecialiter affectare pus videatur, Ea ratione doloribus
majoribus a ruptionis fpontaneae
procraflinatione oriundls occurretur ; adafta ultra uveam lanceola , pure
evacuato , &: mundato per coilyria abfl:ergentia oculo , tandem cicatrix inducitur.

Exophthalmia, cancrofa

3.

I.

cancer de

Vml Saint-Yves,

part.

2 chao.

C.
Sanguis

reddjt

fpiflfus

vafa

membranarum

ac veluti csrnofas

iaflammatio

ocull
8>c

infarcit

eafque valde

dolor incipiente

craflJas

morbo modera-

ta , eo
progrediente fenfim augefcunt ; tollitur vifiis. Gravls prorlus efl
segntudo hujufce modi , membraaarum oculi quafi carxcer , qui licet quan-

do-

ECTOPI^. EX OP HT H AL M
'3oqiie

parit

A.

1^5

non exulceretur nihllominus tamen temporis fucceffu dolores atroces

cum febre ac tandem morte. Sola oculi exftirpatione fanitas aut vita
,

Vide Aucinum citatum.

4. Exophthalmia traumatica Maitre - jan , part. 2 chap. lo. D.
pila luforia, fufte U. fimilibus vioienter percuffus , non
Oculus faxo
folum contunditur cum interiorum. ruptione , atque confufione ; verum etiam
difruptis membranis communibus , mufculis , aliifque quibus gaudet vincuimo iii i<^u vio]is, exorbitat aliquando , extruditur plus minus prolapfus
fragmentis
tantum fufteniritegrarum
nonnullarum
adhuc
partium
lentiffimo
agglutinadifruptarum
eft
partium
In
leviorl
malo
tentanda
dependet,
tatus
tio , repofito intra orbitam oculo j in malo vero graviori , quoniam feparatorum coalitus impoffibilis eft , inftituta vincu^lorum , quge fuperfunt , paufervari pofTunt.

culorum feftione
retur

&

per phlebotomias

hsemorrhagia

cohibita
,

clyfteres

febri

refrigerantes

&

occur-

inflammationi

diietam tenuem

fuppura-

pars a pure mundabitur , &c;tandem fuo tempore cicatrix iu,

.:.
01
^.
Vide AuBorcm citatum.
protuberantia.
L.
Exolphthalmia a
<
fpecies
extruditur
enim oculus
Variat multifariam haec
( ^ ) Ab exoftofi introrbitaH , Petit Maladies dts os , chiip. dc VExoftofco
( /> ) Ab apoftemate introrbitali , Maitre-jan part. ^ chap. I,
(c) Ab h'jematocyfl:ide introrbitall , Maitre-jan ihidem.

iione fa6la

ducetur.
.

'

(^d)

fcirrho

cancro glandulx

Gorter. Chirurg. repurg,

lih.

cap.

\a.cvymilis

Boerh.iave pari,

(^) Ab hydatidibus introrbitalibus , Petit ihid, ac fupra.

(/) Ab adipis introrbitahs intumefcentia , S. Yyes-part.
(^) A lupia introrbitali , Maitre-jan ibid.
(/j) A gummate introrbitali , Aflruc Traiti des tumeurs
^ pag.

thap.

Non
ducere

cap.

7.

chap. t^

tom,

liv.

:t

20

ic)0.

protubera^ntia qusevis intra orbitam enata

;

X,

verum ea tantum

quse

fatis

tione crefcit protuberanticc moles

quoad magnitudinem nativam

exophthalmiam valet proefi:

qua propor-

magna ac profunda

rnutatus

bulbus

pafiu extruditur oculi

pari
:

univerfum

in

facilis

eft

hujus

vix
fpe-

has ut ab invicem
non'ita facilis varietatum diffinftio
Au6lores citatos ad quos brevitatis caufa amandatum te
volumus. Curatio pro indole protuberantlse , cui natales debet exophthalihia , varianda ell. Hanc tibi dabunt Petitus , Antonius Maitre-jan.^ S. Yves^
ciei

diagnofis

diftermines

afi:

lege.

Boerhaave , 6c AJlruc , in
per exojlofeos , apofiematis
6.

Exophhalmia

locis
,

paralytica.^

^^'Debetuf hsec fpecies

fub qualibet

hydatidis

paralyfi

Maitre

lupice

varietate allegatis.
,

fcirrhi

- jan part.

chap.

mufculorum bulbum

Vide

infu-

carcinomatis genera,
2.

L.

oculi introifum trahen-

tmm , feu mufculorura ocuU re^orum , falvis obliquis. Vide figna paralyfeos
nec non ipjius curatiomm 5 Jiinc liabebis fpeciei hujufce diagnofim ac the7. Ex*>^

C L

17^

Exophthidinia

7.

critica

Obfervabatur haec fpecies

catus eft materiae morbificce

tudinem
ichorem

bulbus

oculi

D. Chaptal

A.

D.

obfervante.

homine univerfalem paflb tetanum , qui judioculum ; i-ntumuit ad pugni magni-

in

decubitu in

-miruni

copiofiffimum

S S I S
^

modum

in

pure mixtum.

exorbitans

&

ruptione fundens
exophthalmiae pu-

Poftulat remedia

rulents.

Exophiliilmia,

%.

_,

iEginetae

Aetii.

.h\.\c -Ecplefmus ex nifu panurido

ex certamine athktico Aetii. D.

conatibus.j

Ecpicfmifs

Expnmuntur aliquando

ocuii

prominentes permaneant

ut

expreffiones ex nifu laborantium

dolore partus

Oculorum

contingentes

Pauli

purproinde has moliri atque juvare

competit, Paulus Mgimta lib. ^ mp., zz. Aetius part. 1 ferm. j cap. 55.
9. Exophthalmia a firangulatu ^ Ecpiefmus ex frangtUatu Pauli .^ginetx,
gationibus in

partu fuccedentibus folvuntur

faepiiis

'

Aetii-

^xprimuntur ac eliduntur oculi ut exerti perfeverent

quibus ex ftrangulatu hocce vitium orltur , incifio venae cubiti prsefidio elL Jletius , Pau~
Ita

lus ^'fineta
10.

ibidem ac fupra,

Exophthalmia a chemoji S-dint-YvQS

de morbis venereis

part. 2 chap.

4, 5,6. AHruc

9 chap. 3 . 3. D.
ab idluin. oculum aut ejus vicinias

{'ib.

Oritur hxc. fpecies.

infli.fto , a dequad conjunciivam critico in febribus cootjngente , a lentore phlogiftico

a parte inflammata ad conjundivam tranflato , ab humoris qui in gonorrhoea virulenta funditur parcius vel nequaquam effluentis metaflafi in con-

bitu

jun(5livam fada, Signa diagnoftica funt conjun61:ive

tanta intumefcentia

tis

ut ad digitum

rubrae

dolentis

tranfverfum emineat

calen-

cornea veluti

in foveje rotundae fundo depreffa jacet; adefl dolor capitis , &c oculi maximus , gravitas fupra orbitam , agrypnia , febris , pulfatio ; antrorfum pro6c etiam extroverminet oculus , nec a palpebris , qux claudi nequeunt
tuntur , penitus tegi potefl. lifdem fymptomatibus gaudet chemofis venerea
,

cum

iflo

tamen difcrimine quod

per innumera
,

dura ac carnofa

&

in

flavefcens, humoris gonorrhoici prorsus

Yves

conjunftiva tumidiflima videatur

punfta ftillet raateria fpifTa , acris

ifia

ipfius

Fide Exophthalmiam
II. Exophthalmia a faphylomati. L.
5c ^frucio.

Locum
,

rioris

ad tantarh molem

protuberantia remaneat

,..

affurgit

BlephaROPTOSIS

phthalmus

..

{ive.,^at

tegi poffit

lr)t.<?gra.,\

pars oculi

fa|-

anter^,
.

Mauchartii

-f^

'"^W

femper nuda, partim

ut

neque a palpebris

prominens. ( Vide Staphylomatis genus.

XLIII.

i".

'

chernpjiruf).

habet hsec fpecies quotiefcumque ftaphyloma

five divisa cornea;

tem

Curationem deprome ex

fimilis..

Blepharoptofis

Lago-

Palpebnz fuperioris caEciropium , Entropium Graecorum

retraclio , palpetrarum introverfo ^
extroverfiq
Latinprum ; Chute^
fus
reUxation de la paupiere fupeneun ^ craild-rient des paupiercs ^ trichiaifc
,

avea

ECTOPIiE, Blepharoptosis.
avec introverjion dcs tarfes. Vlde Platner.

Maitre-jan part. 3 chap. 18, 19, 10, 21. Saint

9, 10. Dionis Dem. 6. Boerhaave de Morb.
Heifter. Chir.

T.

repurg. Ub.

cap. 10.

Eft palpebrse utriufque

extroverfe
I

2 cap. 45

fe6t.

genuina

Blepharoptojis

Platnerl

in

46

vel alterutrlus elongatae

cum fymptomatibus

Edlopia

pehrdi Jup^rioris

part.

177

. 577. . 584/
Yves part. i chap. 8,

Chirurg.

Inftlt.

ocul. part.
,

48.

retradse

diverfis

cap.

Gorter.

5,

Chir

vel

introverfse

fpeciebus variis.

Blepharoptojis Grsecorum ; Cafus ^ lapfus palHeifterl ; chiitCy rllaxation <k la

; /?/o/$"j

Boerhaave

paupiere fuperieure Maitre - jan , Saint - Yves , Dionis. L.

Fit hsec ipecies i'^ a vulnere mufculis frontis temporis , &: palpebrse fupeinflifto ; i a
tumoribus quibufcumque majoribus pondere
palpebram deorfum trahentibus ; 3^ a defluxionibus inflammatoriis vel
aphlogis palpebram elongantibus; 4^ a mera relaxatione palpebrse per ferum
fuperfluum indufta ; 5*^ tandeni a palpebrse paralyfi , quse nunc conftans
eft , nunc vero periodica. ( Qualibet no6i:e recurrentem cum epiphora mucosa Biepharoptofim paralyticam refert CantweL \x\ Tranfaci. philof ly^S
tP 44^ quam fanarunt aquDe BelHIucanse nuchse affufse ). In hac fpecle
rioris levatori

fuo

palpebra fuperior elongata

ipfam elevantis attoUi nequit ;

denudatur oculus , atque Ita nulPatent hula fit vifio utplurimum , nifi palpebra continuo manu elevetur.
afficianfimul
varietates.
Circa
quintam
quod
paralyfi
fpeciei
notabis
jus
,
tur gena ejufdem laterls , laxlor maxilla , hngua , oculus , partes alise. Va^a" curabis depulfo morbo primario , cui illse natales debent
rietates i^'"

modo

hinc vel nullo

a^lione niufculi

non

vel

fufficienter

&

4 conveniunt
lyticis

extus

fotus roborantes

hifce varletatibus

prolapsa

tatem
2.

fplrituofi

&c intus ufurpatis

curatio petenda

(^

yic/e

Platnerum

Blepharoptojis

eul de lievre

lagophthalmus.

adorieris remediis antipara-

ceflerint in duabus
ex operatlone chlrurglca In palpebra
qua etlam utere ad fanandam varie-

&

Heifleruni

Vide

Auftores

Dionis

53^"

minus bene

eft

vel in cute frontis inftituta

atn

fi

quse

).

in

charasflere

citatosi

lagophthalmie. L.

Fit In palpebra fuperiorl

1 a

mala conformatlone

1 ab exficcatione ab

indu(5I:a nlmium adftringentibus ;

a mufcuH palpebram referantis
fpafmo , vel tono nlmio; 4** quod fsepius evenit, a cicatrice , vulnera , ulcera , uftionem , palpebras, imo
frontem afficientia, fequente. Hanc cognofces palpebrae fuperioris retralione , qua fit ut parum defcendat y oculumque non contegat fomnl tempore. Exulat palpebrse extroverfio ; exficcatur
primum cornea , dein pelluciditatem amlttit in palpebra Inferiori obfervatur &c etiam Id vitii genus , neque allas agnofclt caufas. Hujus fpeciei va~
rietates ,
quee a fpafmo vel paralyfi proficifcuntur , remedns morbis hifce
dicatis debellare fatages. Si raagna fit retradlio , medelam non reciplt affectus.
In malo leviori curatoria efife poflunt humeftantia , emollientia
laxantia , traftlo in fenfum contrarium ope manus, emplaftrorum , fplenioloSauvages Nofolo^ia Methodica. Tom, I,
'^wm
Z
l

ophthalmicis

3*^

&

,.

CLASSISLYlTlk,

lyS

quse fi minus proficiant , ad Chirurgicam operationem

;
Antonio Maureconfugiendum eiTe volunt plurimi, renuentibus Gortero ,
Jan : feftionis indituendae rationem vide apud citatos Auciorcs.
( Vide Audlores modo citatos. ) Eraille3. Blepharoptojis EBropium.

rum

fscplus

Inftituta

&

L.

ment.

Hsec fpecies in palpebra urraque ^ a/l frequentius in palpebra Inferiori

obfervanda , fit 1 a mem.bran palpebrarum interns laxitate per diuturniorem emoUieniium ufum indufta ; 2*^ a protuberantia intra palpebras ena-

ab

3*^

ta ;

nimium

nimirum
fi
,
4 ab operatione

obfletricatione

vexati fuerint

magno cantho

infantis
fiftuise

oculi

ab obfietricis

lachrymalis

fi

digitis

nempe

fe-

quando per vul,

;
nus , ulcus , finditur palpebrarum margo , retradlis , & retortis fiffurse angulis ; 6 tandem a cicatrice vulnera , ulcera , ambuftionem excipiente.
Hujus fpeciei figna funt palpebrarum brevitas ac extrov-erfio , ita ut pars
Tubra interior turpem generans afpeftum promineat , nec fufficienter ocm-

parentur

in

tarfi

5 a marginali dialyfi

Curatur varietas i^ ufu roborantium adftringentium , exficcantium diuturno; 2^ tollitur protuberantiae curatione per congrua remedia,

lus contegatur.

vel ejus ablatione per caufliica, excifionem artificiofam; 4 fanavit

Mem,

cperatione in
cipiunt

varietates

de tAcad. R, de Chir.
alis.

Chirurgicam

Antonio Maitre-jan non probatur,

de Eclropio
4.

T. I legenda.

Dran

Le.

Medelam non

re-

operationem fuadent nonnuUi , quse

Keckii dijjertat,
I^ide Mauchartii ,

&

),

Blepharoptojis entroplum

inverjion des

tarfes.

L,

Vide Audores

cltatos )

Trichidife avec

%.

In hac fpecie quse fub nominibus tricniafeos , dyftichiafeos , phalangofeos ,

ptofeos etiam venit oculo , obvertuntur tarfi cum fuis pilis , accedentibus
ophthalmise a trichiafi fymptomatibus. Converfionem faciunt i^ Emphyfe-

&

ma

oedema &:c partes palpebrarum exteriores occupantia ; iS debetur

,
etiam contraftioni membranae internse palpebrarum ex Dionis , nec non
juxta Antonium Maitre-jan , a ftriftura quam facit humor qui lippitudinem
ficcam duramve inducit , fi nempe in oras palpebrarum depluens ipfas externe tumefaciat atque induret. In varietate la ea ufurpanda venit medendi

&c competit ; quam , fi opus

, emphyfemati ,
remedia ophthalmise dicata ; operationem chirurgicam eo in
cafu "ab Antiquis , imo
Neotericis celebratam rejicit Antonius Maitrejan, In varietate altera incifionem longitudinalem proponit Dionis ; auftor
vero modo laudatus emollientia , artificiofam ciliorum avulfionem ,
ophthalmise remedia ; nequaquam autem ipfi probantur tum ciliorum pungentium extroflexio ,
agglutinatio , tum ufiio ope cauterii aftualis , tum ea
remedia quibus impediri perhibent ne cilia denuo fuccrefcant ; cseterum locus eft in hac fpecie futurse ficcse a Dionis laudatse, qua fi non reftituantur
cilia ,
confugiendura efife dicit la Eaye ad operationem ab Antiquis propoiitam modo raitiori pera(5i:am , eo fcilicet quo in Blepharoptofi vera ab ipfo
methodus
fit ,

quse oedemati

excipient

&

&

&

eelebratur,

Vide Auciores

citatos,

XLIV.

ECTOVIJE. H Y P O S
XLIV. HypostAPHYLE

T A P

H Y

E.

179

StaphyU fm Uva , hlon feu columna , imanQolumdla hicornis Aretsei Acutor. Lib. L cap.
^
fu
^
8 <ie afFeifiibviS columellae ; Vvula. prolapfus Nenter Tab. 25 cap. 8;
Vvula nimium producla Heifter Chir. T. 1 p. 659; VvuU i^flammatw ^
catarrhus , paralyfis ^ cafus Gorter Praxis Med. Syft. pag. 165 ; rddchimmt dc la Imtte. , Dionis Dem, V ; Chute de la lueite , luette bafje ,

tium

loriini

Oafpcdon

luette tombie,

Eft gurgulionis feu uvulse laxatse , inflammatae , ulcerat^ , incraflatse , atprocidentia cum moleftia , ac difficultate inter deglutien, bicornis ,

tenuatse

dum

tuffi

naufea

exfpuitione fere

coniinua

&

quancloque dyfpncea

Bec non
Nota, Aretms columellae affe6ius memorans prolapfum uvulae quinquefariam dividit , fcilicet in columnam , uvam , lorum , crafpedon , &: uvularm
bicornem. In columna phlegmone craflefcit gurgulio in longum protentus,
a bafi ufque ad extremum sequalis. In uvd in parte fui extrem^
rubens ,
rotundatur , craffefcit, livet , fubnigricat gurgulio , fi.gura, colore , magnitudine uvse fimilis. In Crafpedo in tenuem , &: oblongam membranam defiIn loro membranae ab
nit columella habens in extremo veluti urinaculum.
utraque parte uvuJge adjacentes in latum explicantur , veluti vefpertilionum
Tandem bicornis redditur uvula geminis membranis hinc atque inde
alse.
pendentibus. Viderint autoptae an recipiendse fint hx omnes fpecies: nobis vero bina fub fpecie totum hocce genus continetur.
1. Hypofiaphyle ab inflammatione ; Inflawjnatio uvulcz Celfi , llbr. 6 cap.
14; Arefjei , de curat, acut. libr. i cap. 8 ; Nenteri , Heifteri , Gorteri,
&Cc. Infammatwn de la luette, A.
Elongatur ac procidit forma varia gurgulio tumidus , calens , acute dolens , ruber vel lividus ; inflammatio in fuppuratum nonnunquam ab-It; mafpirandi difficultas in hac fpecie quam in fubfedeglutiendi ,
jor eil:
quenti.
In graviori malo prompta a ftrangulatu pernicies impendet. Curapfeilifmo.

&

&

tur

&

venae feftione

adflringenti
2.

Hypojlaphyle

Ia a pituita

alvi

du6lione, coUutione emollienti antiphiogiflica

Vide Auciores citatos.

fub-

Productio

uvu-

fcarilicationibus.

Heifteri

laxitate ;
;

Prolapfus

uvuIa

Nenteri

(^dema uvuIa

Gorteri ; Catarrhus uvuloi ejufdem ;

Propendentia uvuL^ paralyticct Gorten; Rdd-

Cafus uvulizT)\oms.y Gorteri;

chement , chiite , paralyfie de la luette. L.
Laxatur , elongatur uvula , colorem nativum nunc fervans , fed attenuata ; nunc pallida , frigida , oedematofa. Curatur hxc fpecies applicatis
fpirituofis , roborantibus , adflirirtgentibus , acribus , adhibitis interne catharticis, refolventibus , tonicis.
In cafu paralyfeos competit curatio^ blepharoptofeos paralyricse ; quae fi non proficiant, amputatio inftituenda , compref=r
sa , li opus fit , hsemorrhagia ope ftypUci. Vide Auclores citatos

C L

iSo

XLV. ParAGLOSSS
Method. Med.

S S I S

k.

magnltudo ,
,
Taranta Philon.

extumefcentla

Lmguts,

XIV,

Libr.

Y IT

I,

Valefci de

Galen;

inflatlo

lib.

cap.

59,

Marc. Donat. Med. Hiflor, mirab. lib. 3 cap. 4 ; Lingu<z retracilo , exerLinguce extrufio idem .
tio Gorteri ; Glojjoceh Gaubii Pathol. . 142
254; Renverfement de la langue dans le gofier ^ Petit Mem. de TAcad.
,

des Sc.

Eft

lingucje

dantis

motu

deglutitorio

exertae eftopia

fymptomata
I

avalement de la langue , chute de la langue , retraciion dc

;
grandeur exceffive de la langue , fortie de la langue

1742.

la langiie

in

alia

vel aufta ipfius magnitudine

Lingua voratA

refolutio in fauces

focele feu hernia lingu^ Gaubii; avalement de la langue

de la langue dans le gofier. D.

Hanc

fpeciem

obfervare

modum

poftere aut ultra

datur

feflro

in

imo

recens

&

cifcantur

teftantur hiftorise

contingit,

primum

dum

uber exfugit.

gruit

fuffocatio

labia,

tam epiglottidem
gito

claudente.

puerulus

qui

ft

fibi

in

aut

fi

mox

& lethum

id vi-

fubito

in-

temporis

&

fuppofi-

imminens

di-

fi

oblatum digitum lingua exfugat

relinquatur brevi in fufFocationem iterum incidit,

&

pras-

eodem modo ac

magnitudinem tunc

denuo tollendam verbo recurrit ,

Tepolitionis neceffitas donec linguam noveris in ore
reftitutione

QuOtiefcumque

in fauces plus miniis revoluta,

freno

inftituta freni fec-

natus

deglutientibus

Avertltur fufFocatio

os immifTo linguam reponas

in

linguas

Glof-

renverfemjent

&

ut

nativam fervat

per deglutitorium nifum haufta,

Linguam vorant,
morherorum verbera iniqua ul-

).

& Auftores fide digni.

& buccas movet recens

Auditur fonus qualis

lingua quae

natis

Petiti

chute^

aliquando nulla

done ( Vide obfervationes a Petito relatas

tem fpiritu interclufo fibi inferunt Nigrits ,
til

accedunt

fpeciebus variis varia.

Paragloffe deglutitoria

fauces revolutae vel ore extrufae, exun-

in

imminuta

lingu^

fuffocationis periculum

retinere,

quod

&

fpleniolo ac

congrua fafciatione praeflitit Peiit : valent hic loci etiam quas linguam vulneratam in eodem fitu remanere cogunt. Infantulum alterum qui freno licet
integro, linguam tamen vorabat, curavit Petit excubiis afliduis,
admotis vix expergetafto uberibus.
Casterum five hanc five illam viam ineas , eam
per lon^um tempus terere memineris. Plura vide apud Petit.
2. Paraglofe gloffomegifius ; Intumefcentia lingiuz mimia
Galeni ; Af^^/zztudo , & inflatio lingudi, Valefci de Taranta ; Tumores lingUA miri Marcelli
Donati ; Grandeur excejfive de la langue , tumeur de la langue.
Varietates plures habet haec fpecies
enim vero lingua portentofe intumefcit ita ut ore capi nequeat ; 1 ^* ab inflammatione ipfam detinente ; 2^
a defluxione ferofo - pituitofa in ipfam fa6ta ; 3 ^ ^ catarrho
4^ ab hydrargyrofi minus caut^ adhibita ;
5^ a tumore inflammatorio glandularum ipfius bafi fuppofitarum , &c. Cognofcitur haec fpecies magni-

&

'ine

linguse

ore

non continendae, exundantis,

xertaej

faciHs

varieta-

E C T
tum

In

dignotio.

coercenda

^entibus non

1^"^ curabis

Varietatem

^. P A R A g'l o

lingua

tumore comprefifa

diaphana

dura

&c

t8i

s E.

elongatur, latefcit,

albida.

vense fedione,

crairefcit

duflione, collutionibus, re-

alvi

xam vero emeticis , hydragogis , ciyfterifrigerantibus ,

remedia catarrhi ; 4^1 debelcompetunt
,
&:c:
hydragogis
^^
,
acutis
bus
labis ea methodo qu^ falivatio nimia hydrargyrofeos tempore contingens
reprimitur ; 5^ curata fuit glandularum phlogiftic^ infardlarum fuppuratione,
tlimoris apertione fpontanea , ac mundatione per congrua remedia.
acidis

nitrofis

Paraglojfe excrtoria

3.

160

LingUtH,

exertio

LinguA extrujio Gaubii Pathol.

hac fpecie iingua involuntarie exeritur

eadem remanente nativa ipfius mole;

In

tur,

Gorteri Syft. Prax. med. pag.

fortie di la langue.

fit

L.

maximam partem

&c

vitium

id

vel

extructi-

mufculorura

linguam retrahentium paralyfi , vigente fimul exerentium mufculorum aftione, vel convuKione tonica aut clonica mufculorum linguam extrorfum trahentium, Pendet a morbis cerebri. Vidi puerum annos natum duodecim
in praeludio variolae convulfionibus per biduum integrum divexatum , cui
maximam partem exlingua convuliive per intervalia mire exerebatur,

&

Remedia

trudebatur.

unde

fibi

morbus cerebri,

pofcit

fobolefcit.

4.

poftulat ea ParaglofTe qu3e

fupra

Paraglojfe retracioria ; Retraciio

Ketraction de la langue. L.

contraclio

lingu.t Gorteri

ibidem ac

hac fpecie citra voluntatis imperium ita retrorfum trahitur aut conHngua natirum fervans volumen , ut a dentibus lateraliter vel an^
Pendet a morbis cerebri ex fpecie prsecedenti abuntice multum diftet.
curabis ii morbum primarium , cui natales debet
Hanc
d^ intelligitur.
In

trahitur

De

depuleris.
lib.

II.

paragloffe

XLVI. ProptOMA
ItZ

Prax^

Fel. Platerus

injicit

labii

inferioris

mammeiies

mammarum

IV.

externae

lingua

prczputii

ailongement du fcrotum
du prepuce , de roreilie.

relaxation

ante lapfum confpicuse ,

, etiam
ac gurgulione diverfx procidentia.
Proptoma fcroti , Racojis Gr^ecorum ; reiaxation
partis

|}0 oculi,

Dem.

des

y^ro^i

Chute

prolapfus.

ferieure

Efl:

traumatica mentionem

C, Zo

&

aiiricU'-

de la ievre in-

a palpebris

bul-

du fcrgtum

Dionls

L.

&

eloiagatur fcrotum, ut inter femora valfero luxuriante ita laxatur,

propendeat; levis affeftus eft Racofis, cui occurres bracherio faccato
fufpenforio vulgo dido , exficcantibus , adftringerttibus ; nufquam tentanda
operatio chirurgica, nifi in aegris quos promptse ac radicalis curationis cupido teneti hujus inftituendae tationem lege apud Vionis, Sequentes proptomatis fpecies fatis fit enumeraife.

=de

2.

Proptoma

Jt PropiomA

labii

inferioris.

mammarum, Lo

(Vide Ptyalifmum.

L V ITl

C L A'^S S I S

i8i

A.

apud incolas infulx Formofss , apud Papoirs , nec

aflfere appofuo deprimuntur , &: elongantur mamma:

producitur

Artificiore

non apud ^gyptios

Froptoma prcZputii. L.
Tantus eft vulgo hujus partis prolapfus apud jEgypiios

4.
ces

monent eos
ex profeffo fuum

qui circumciiione

qui fiftula impari

reglonibus faciunt
K. Proptoma auricularwn.

ut perftent artifi-

mdig^ent

ut

hifcc

caflratores.

L.

prolapfus apud Siameos

pertunduntur auriculce; pon~

;
onerantur ; foramen pugni magnitudinem adsqua-t ; tandem ad humeros ufque fit auricularum defcenfus,
Nota. An ad proptoma pertinet ea carnis moles , quas mulieribus HotArtificialis

hic

eft

deribus

pube enafcitur, atq

deorfum propendet pudenda obtegens ? an

cute abdominali quarumdam mulierum
confpiciends ? an huc etiam l^biorum vulv^ magnorum parvorumque eloagationes in mulieribus nonnuUis obfervands.
tentotis in

huc referends magnse

XLVir. ExANIA,
II

Pathol. Meth.

Prociocek

Regum

Edit.

3.

Morbus

p(znalis Gcr-

Prolapfus ani Auclorum , ut Plateri

cap. 2. Nenteri Tabul. 116, &c j Chnte du fondement
IV pag. 392, Arnaud des Hernies Tom. I chap. 28

hamenjium Libr.
Prax. Lib.

le

plicae in

illse

Dionis Dem.
Levret Obf. fur

les

cap.

Polypes Se6l. 5 pag. 165.

&

inteflini redi inverfi procidentia ; extuberat ,

Eft fphinleris , ani ,
5c
rubet ad podicem pars prolapfa , plus minus longa , atque incrafTata , renifi fseviat flrangulatio ,
vel obflet nimia
du6libilis femper in principio,

&

omnes

variant quatenus nunc tantum marginatur

anus annulo crafTo , Gallice hourkt ; nunc vero inteflinum reftum forma
botuli , Gallice boudin , plus minus longi , propendet ; ad pedis unius lonejus

craflities.

Species

gitudinem vifum efl defcendere.

Inflammationi , flrangulatieni , gangr?enae obnoxix funt omnes exaniae
gangrsefpecies.
Inflammari , fphacelari cognofces fignis inflammationis ,
Strangulationem adefTe declarabit irreduftibilitas ab inflamnse generalibus.

&

matione pendens.
prolapfa
jus

Efl

&

exulante etiam

moles increverit.

alia

fpecies, quam patitur pars

nempe mirum in modum hu-

irreduftibilitatis

inflammatione

Inflammationem

pellere fatages iteratis vensefedionibus

fi

&

exinde natam flrangulationem de-

emollientibus folis,

folventia accipientibus forma cataplafmatis

fotiis

linimenti

imo mitiora
,

&c ;

re-

nec non

fecum in inteflino re^to morantium fufpicio iit , ese

clyflere educendDC , antequam repofitioni te accingas. Adverfus gangraenam
hic loci certe xgerrime fanandam , vide quse fub fphaceli genere di6la
funt.
Si redu<^ioni obflet nimia pards prolapfse incrafTatio , ad eam Impetrandam viam fternent phlebotomite ,
emoUientium refolventibus focia'
prorapta reduftione

fi

&

torura afSdua,
,1.

&

conftans applicatio.

Exania primaria; L,

Vide Audores

citatos.

E C T

E X

i.

A N

A.

183

&

botuliformem ; variat etiam prout caufam nulVariat in marginalem

fpontanea
eft ; vel quatenus diverfas agnofclt cauevidentem
feu
lam habet
,
feffionem in fellis perforaf.is diuclamores
,
ut
plandus
,
fas procatarfticas
,
turniorem , conaminofam fecum duriorum deje6lionem , &c. Diagnofini haex morbi primarii , a quo foboiefcat , defeftu.
beto ex fignis genericis ,
Amotis prius caufis procatardicis , ifta fpecies , qux fymptomaticis convu-

&

&

in pueris fliffimacior eft , curatur reduftione in varietate botuliformi ,

firmata parte, ope fttus, ipleobtinenda, (de hac vide Arnaud')
niorum , fafciationis , adftringentium. In pueris h^c vulgo fatis funt, modo clyftere molliores , fluxihores reddantur feces , quoties alvum deponere
volunt y quibus ft nihilominus ani prolapfum revocet alvi egeftio , ani latera
hanc , fi neceflamemineris fuftentare digitis , dum' feces nituntur expeliere
jam die
ria fit , navare ftbi poft^unt operam aduhi , quos longa quies,

&

cilius

&

ta auxilia fanant

ft

recens

fit

exania

feces duriores

fi

morbo ortum de-

fupervacaneum dicere exiftimamus, curationem effe clyfteribus aufpicandam, quibus ese molUri ac folvi poffint. Hxc irrita fi fiat,
habitualis fiat procidentia ani , etiam extra alvi deje^lionem erumpentis , tunc

derint,

&

locus eft

anum
ii

pefTario

jubeat Irreduftilitas

ita

prolapfa

pars

Arnaud

( vide

vel

vel

vervecinse a Levredo

veficae

quacumque

In exania

vel bracheriis Suretianis.

inditse,

gangrsena

ligatura

injefla

neque fuccefTu caruerunt nonnulla

ia

botuliformi
poteft

exftirpari

inftltuta ea in re tenta-

mina.
alvi jluxu ; D. Vide Audores citatos.
marginalem &: botuhformem. Pendet a prsegreftb fluxu diarrhoico , dyfenterico , tenefmodeo , qui cum ftgnis genericis hanc fpeciem.
fublato fluxu per remedia diarrhceae, dyfenterise , tenefmo appropriafiftit ;
ta , juxta genium caufse , cui natales debet unaquseque horumce morbo-

Exania ah

2.

Variat

rum

in

fpecies

nia primaria,

auxilia,

non

hic certe

alia

majorem

adhibebis

quam

habitura efficaciam
quse in

quam

in

exa-

fpecie prsecedenti propofui

mus.
3.

Exania a calculo ; A. Vide Au^lores citatos.

ob conaminofam midionem , imo &: nonnumquam

Calculofis

celebratx tempore

contingit

aliquando ani prolapfus

lithotomiae

calculi

fignis

prs?-

marbotuliformem 5 depulfo morbo primario , pars prolapfa reducenda, &: in loco firmanda, ut jam docuimus.
4. Exania a dyflecia ; D. Vide Auftores citatos.
fentiam commonftrantibus

ginalem

necnon

genericis cognofcendus;

Adoritur haec fpecies gravidas

&

quibus longus

botuliformem.

praegrefTa dyftocia eruitur fpecifica diagnofis

Exania

iocis citatis.

Pe

in

&

labori variat in marginalem

5.

variat

Ex

&

difBcills

charaiere

fuit

parturitius

generico

&

valet hic primse fpeciei curatio.

paralytica Fel. Plateri Prax. Lib. II cap.

Dionis

Nenter

L.

hac mentionem injiclunt Nentcrus

&

Dionis quas vide.

Mir^

lau-

dat

Junckerus

dat

Exania

6.

Cadit ex

tomla
nerariis

l^iiT.

ProlapfuSy inverjio veficd urinaridi Au61:orum, Salzmanni

Difp. fel. Tom. III; Solingen de

morb. chir. pag. 741; Renverfiment de la vejji&
Recherches fur la hernie de la vellie par Verdier
;

infant.

Noel

Obf

de TAcad. R.

penduli

lltho-

Veficae. inter Halleri

&

fplciendam {t^o.
phan3e , claufae

in

flatim a princlpio exquifitis vul-

niii

afferatur.

Tom.

Chir.

cle

tum veficse corpus ,

meatum urinarium

II.

coilum interne obveilien:magna vulvse labia conprsebet pars prolapfa , nunc forma vefic^e , rotund^e , dlalotio plense cum ifchuria ; nunc vero forma botuH oblon-

procidentla per

defperata res eft

Efl membranse

gi

A.
unguentl confiften-"

Nenter loco citato. B.

Auftore in eos quibus murculi anl levatores

ExoCYSTE,

urinaire

Mem.

funt

de Hern-

mulierum

curatlonem lege apud Plaurum.

medela

XL.VFII.

verbafci

traiimatica ;
priefato

dlfclfli

L V

S S IS

ea fpecle liquorem florum

iii

tiam redaftum

tis

C L

i84

inferne aperti

Exocyjle Noeliana ;

cum

Ipiius

tuiti

fafta

inter

urlnae emittendDe difficultate.

Prolapfus

tunicA interioris

inverjio

verfement de la membrane interieure du

de la

Ren"

veJiCct ;

Verdier loc.

L,
Obfervat NoeL , in virglne urinae retentionem frequentibus flipatam
motibus convulfivis paffa, protuberantiam ovi gallinacei magnltudlne , quae
veficam referebat tenuem , fubdlaphanam , urina fetam , extus claufam , e
meatu urinario erumpentem , a tunlca nervea , quse veficae corpus interius
obdacit , inverfa efformatam ; brevi fato fundla efl virgo ; aperto cadavere
inventi funt ureteres in fua ipforum Infertione obftrudti , ita diametro aufti ut
colon adulti craflitle sequarent , &: urinam , fafta tunlcs nerves a carnofa
hinc tunlcs nerveas corpus veficse
feparatlone , inter utramque fundentes
jnterius vefllentls inverfio ,
per urethram extrufio ; an convenit in ea fpecorps,

vejjie :

cit.

&

cie partls prolapfse apertio

2.

Exocyjie Solingeniana

inann. ioc.

cit.

&

imo
,

exceptx

difficultate

ret ;

fcilicet

curatoria

inverjio

SoIIngen

&

Salz-

veffie.

verberibus In ventrem inflmum a

cum abdominis

&

ma-

excernendx'
,
meatus urinarlus inverfus digiti minoris longitudlne propendetunica , quse veficse collo interiiis obtenditur , inverfa ac per
accidit

ut

meatum urinarium
fplciendum.,

urinaria

Renverfemem de la memhrane interieure du col de La

Mulieri piuries dyfloclce enlx2,

rito

exfllrpatio

colli vejic<

fubfidentla

elapfa botulum efFormabat

deorfum propendentem ,
ima

&

SoLingenio

adhibita

fult

inter
fui

hujufmodi

magna

urinse

vulvae labla con-

parte patulum ;

methodus

PrDemlfro fotu convenien-

,
atque fpongia infi:ru6f:i , necnon liquore
collum veficae prolapfum in fedem natlvam reflituere
ailaboravit ,
ipfum in hocce fitii per commodum fubllgaculum contlnere , atque firmare .annifus efl ; ^n , fi miniis proficiant modo dida , hic
ctiam exflirpatio ?

te

ope

fpecilli

corio molliore

adftringente muniti

&

&

ECTOPIiE. Hysteroptosis.

185^
i.

XLIX. HysTEROPTOSIS
laxatio'

prolapjus

Method.

hyfierocdes nndcz Pathol.

proddentia

Tom.

Auftorum

vagince

vel

inverjio uteri

Re-

Ecllt. 3 ;
,

ut

Gunzii de Herniis , &:c ; Reldchement ,

chute , defcentCy renverfement de La matrice ou du vagin, Arnaud Tom. I Chap.
24 &. Puzos fur les maladies de la matrice , Sabatier Mem. de TAcad.
Heifteri

Chir.

Inft.

R. de Chir, Tom.

II

III.

cognofcenda per protuberantiam In vapropendentem , ab utero prolapfo

inverfo , vel a vagina inverfa , prolapfa , efFormatam , redu6libilem faltem
inguina , pondere hypogaftrii , ininltio , ftlpatam doloribus ad renes ,
ceftii difficili ,
tenefmo , urinae frequentla aut difficultate ; cave hyfteroptofim cum uteri vel vaginse polypo confundas.
Eft uterl vel vaglnse procidentla

obfervandam

gina

ipfam

extra

aut

&

Inflammari

ftrangulari

gangraenafcere

exulcerari

adhaerere

& valde

intumefcere citra inflammationem poft^unt hyfteroptofeos fpecies completae;

quorum accidentiura diagnofim fubminiftrant figna inflammationi , gangraenae,
6c ulceri propria , necnon irredul:ibiUtas , quam faciunt nunc inflammatio ,

nunc habenae partem prolapfam cum

tione ; nunc tandem , eadem exulante

alligantes

vicinls
,

necnon

abfente

adhserentlis

inflamma*

uteri

vel va-

moles nimia.

glnae

Remedia Inflammatlonls
nes

Iteratas

maritata

natse ftrangulatlonls funt veiise fe(5l:Io, 8c exlnde

emoUientla forma varia applicata , aut mitiorlbus refolventibus

clyfteres

refrigerantes

fotus

abdomini applicati

la;iantes

diaeta

tenuis

potus refrigerans. Gangrxnse remedia vide fub Sphaceli genere. In

,
cafu gangrsense refraftariae uterum prolapfum , vel inverfum afficientis , una
fupereft , quamvis incerti eventus fit, exftirpatio uteri ; vaginam inverfam fphacelofam funt qui exftirpatam velint ; funt qui nolint. vide Sabatier , Levret ,
aliofque.

Adhaerentlas fola tollere valet fe6lio chlrurgica.

Intumefcentiam

nimiam debellare conaberis venae feftionibus

lapfae

partis

pro-

emollientibus, refolven-

&

tium focietate adiuatis

afliduo ufu adhibitis , clyfmatibus , fomentis'

longo
,
hypogaftrio impofltis , &:c. Exulcerationes uteri , vaginae , redu6lione fa<fl:a ,
vcl fponte , vel Injeftionum vulnerariarum ope fanantur.
I.
tio

Hyfieroptojzs

lapfus

uteri

vlde Auftores citatos

uteri prolapfus ;

Reldchemtnt

relaxation

defcente

vulgo relaxa-

chute

precipitation

de la matrice. C.
Variat haec fpecies in incompletam ( relaxatio uteri , ) 5>c in completam
( lapfus uteri ; ) variat etiam principils
caufas remoiae vulgatifl^imae funt
:

graviditas

vandis

abnormis
ponderibus

quatenus
tat!S

contingit

tempore

labores graviflimi

editi

partus

prolapfus

fcUicet

modo

diuturni

difficiles

nunc

citra

ineunte

conatus in

obefitas

nimia.

graviditatem

modo prove6la

ferendis

Tandem

ele-

variat

nunc vero gravidlgraviditate

imo 8t

inftante partu.

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom.

I,.

Aa

Im

C L

'r%6

S S I S

V IT

I.

k.

In prolapfu uteri incompleto citra graviditatem contingente , labltur deorfum uterus vagina inclufus , protuberantiam fiftens inverse pyriformem
,

apertura tranrverfali oblonga in

digitus circulariter

poteft

moveri

modo

extremo perforatam

Neque

aftus.

certo indigitari ipfius prolapfum

difta

d-miiliori

tive

fui

prolapfum

citra

funt

ut

procidentia: itaque certa eft uteri relaxatio

incefTu

bus

trafhationes

bitu

aut aivi depofitione

cum

ad renes

mane

fe

demiffione

uteri

prasfente vifceris hujufce

cum jam

leucorrhcea antea exulante;

aliquali

cujus bafim

enim funt utero nadilis

in fitu ere<flo,

femoribus

in

obfcurum molefise fenfum

bitu fenfim evanefcunt, ita ut

motus de

alnori
fi

xgra dolores

queratur

credideris

raulieres

circa

in

tofo

inguini-

am-

pelvis

qui dolores horizontali decu-

morbo immunem

crederet mulier,

nifi

hefi:ernos dolores revocarent.

die prxfiiti

In prolapfu uteri completo foras confpicitur hocce vifcus plus minus exveficse partem adhaerentem abriplens , fubfequentibus a
trufum , vaginam
tergo abdominis vifceribus nonnullis penduiis ; protuberantia eft: fubcylindrica , fuperne latior , inferne in fui extremo angufiior, ibique apertura fefta
tranfverfali , oblonga , qua flatis temporibus catamenia effluunt. Uterum tefpatium vagit vagina inverfa , aeris conta6lu colorem cutis induens ,
cuum nullum relinquens , per quod tranfeat digitus. Interea sgram vexant
dolores jam diftis fimiles , imo majores, fi fubito fiat prolapfus , urinae fun-

&

&

dendse difHcultas

continuus.

non

rara

defiderium , necnon tenefmus

incompleto difFerunt polypi uterini &C
2^ dolore iterata ad ipforum reduftionem feaut

prolapfibus completo

frequens

&

i irredu6i:ibilitate ;
quente tentamina ; 3^ figura quae non inverse , fed direfle pyriformis efl: ,
his adde quod in extremitate inferiofcilicet fuperne anguflior , inferne latior
qui fit graviditatis tempore , 4 properforati
prolapfus
non
fint
ri tranfverfim
;
ingravidationem
obfervanda
citra
cidentia completa
, difiinguitur protuberan-

yaginales,

&

foetu inclufo.
volumine majori , figura rotundiori ,
Curari poteft radicitus uteri relaxatio , pofl ufurpata remedia generalla , fcilicatharfim , jufculis vulnerario - adfiringentibus , opiatis
cet vense feftionem
ftomachicis , tonicis , fubcardiacis ; decubitu horizontali , clunibus elevatis , lon-*

tiae

&

go tempore fervato

rubro coftarum vaginse haufiis

ciori

ac valida
re

vino, aut in aceto cavaporibus plantarum aromaticarum in vino mera-

facculis adfiringentibus aromaticis in

lido, infufis, vulvse applicatis

&

ingravidatione

tandem

{\

junior

adhucdum

fervato toto graviditatis decurfu

primis duobus puerperii

menfibus

fitu horizontali.

unamque tantum

partus

fit

aegra

tempo-

Radicitiis tolli ne-

curationem palliaeo fita eft , ut uterus reponatur ,

in debita fede contineatur peflfarii adminiculo , quod frequentibus aquae tepidae aqua vulneraria
mixtse injeftionibus elotum fervabitur.
De varia pefi^ariorum forma , ac
Arnaui
vide
materia
Sabatier , aliofque ; pefifariis vulgaribus , fi minus ute,
rum repofitum contineant , fuccedat fpongia bracherio elaftico fuftentata ,
aut peffum psculiare a ^mo inventum. In prolapfu per graviditatis decurquit

completus

tivam

quae

in

uteri prolapfus

admittit

&

fura

ECTOPIiE. Hysteroptosis.
fum contlngente
tinetur

tentanda

prgefertim

foetumque
tandus ,

inteftino refto

graviditatem

neri nequit reftitutio

qu'<

quandoque

minus proveda graviditate

fi

vefica atque

cuatis prius

ob proveftiorem

eft repofitio

fatius eft

6>c

fatis

de

187
faclli

ob-

ea ftatim inftituitur , evaimperato convenienti iitu. Si

,

non

ac procidentiam

recentem

fatis

uterum foras derelinquere

obti-

quam matrem

vexare tentaminibus : tunc uterus fafcia convenienti fuftenIe6lo afiigenda mulier , donec folitum graviditatis terminum attigerit ; ft partus tempore contingat
uteri procidentia , nec foetus exirum
naturae committes , nec operationem adhibebis Caefaream ; aft uterum fuftentatum fenfim ac fine fenfu dilatabis , foetum extrahes , placentam methodo Levretiana feparatam educes ; tandem uterum , qui fponte contrahiirritis

&

tur

reftitues.

uuri deprejjio , per, uteri invtrjio ; vide Auftores cltatos ;

vulgo enfoncemem , perverjion , renverfemem de la matrice.
Variat haec fpecies inverfionis gradu , fcilicet i^ inverfione levi ( de2^ inverfione majori , adufque fcilicet orificium uteri inclupreflio ; )
3**
inverfione incompleta ; 4^ completa. Variat etiam principiis proefive;
gumenis ; pendet enim uteri inverfio nunc a parcu , ( quod ut frequentius , ita periculo plenius eft , ) nunc a polypo , modo ab immodica menorByfieroptojis

2,

verjio

inverjio ;

rhagia

aut leucorrhoea

modo

ab obefitate

quibus nifus vehementes editos

addit Puios.

accidentem , five hanc accerfat obftevitium , cognofces i*^ deprefiione hypogaftrii , feu defeftu intumefcentiae rotundae , circumfcriptse , in hypogaf^
trio vulgo poft partum obfervandae ; i^ exploratione , qua , in cafu inverfi.onis incompleto , perfentitur in vagina protuberantia fere femifphserlca ,
fuperficie fubaequali donata , inferne non perforata , uteri collo tanquam annulo cinfta , ftipata dolore acuto ia inguinibus, ac renibus , pondere molefto in hypogaftrio , hasmorrhagia plus minus ubere , tenefmo eos conatus inducente , qui uterum magis ac magis prgecipitent , ac tandem penitus
invertant. In cafu completo depredioni hypogaftrii adhuc majori adjungitur protuberantia extiis confpiciunda, irregulariter rotunda , cruenta , tevis
imperforata , molli fufpenfa pedunculo , quera annuli ad inftar cingit orificium uteri , ftipata doloribus vividioribus , haemorrhagia uberiori , continuis
lipothymiis , quas brevi excipiunt fudores frigidi , convulfiones , delirium ,
mors intra tres quatuorve horas faepiffime fuperveniens.
leuInverfionum uteri quas faciunt polypus uterinus , menorrhagia
corrhoea immodicse , atque obefitas , difiicilior quidem diagnofis ; hse enim
fere femper incomplefce ,
rariores multo funt
attamen iifdem fere femInverfionem

uteri ftatlm a partu

tricatio imperita

five

nativum

uteri

&

&

psr infigniuntur fymptomatibus , quse in inverfione a partu obfervari diximus. Itaque has varietates , tijm ubi completae funt
( quod rarifiimum )

quando
quentius
fit

facili cognofcuntur ,
liim in cafu incompleto ( quod freex caufa proegumena hariolari utcumque licet. Quamvis major
inverfionis uteri, quam ejufdem prolapfus cum polypo uterino,
lev^
Aa 2

certe de
,

affinitas

C L

i8

L \ ir

S S I S

A.

levi tamen attentlone ab ipfo dignofcitur inverfio qualifcumque ; nec rei

difficultatem evincunt errores haftenus commiffi : etenim in diftinguenda a
polypo inverfione uteri incompleta , facem praetendunt polypi irredudibilitas

fub primis

indolentia

pars

veficse urinarise

ilant nativa praefente

quse deorfum

polypo

tandem dolor

iteratis

collum vero polypi , quod non

a circumpofitis folutum ac liberum ; vagina

fuperveniens

&

&

obfervari folita

attaitibus

ad repofitionem tentamiaibus
cavum , fed folidum eft ,

non rapiuntur

prsecipua

verum in fede pereodem inverfionem

quse ab

funt

de his vide Lcvret Obfcrvations fiir les Poly'

incompletam diflerminant
Memolre fur les Polypes de La Matrice & du Vao^in Mem, de fA"
pes
Sabatier ibidem
cad. R. de Chirurg. Tom. 111. ,
Inverfionum uterl duplex efl: curatio ; radicalis altera , altera palliativa.
Inverfionem a partu , quae fere una curatlonem radicalem admittit , curabls
fafta citiffime uteri repofitione , quae facilis efl: utphirimum fl:atim a partu
fub operofiori enii tamen in ea obtinenda multum fruflra infudaverls ,
cheirefi muller convellatur , aut animo llnquatur , tunc fatius efl: uterum intra vaginam occultare , hic loci dein retinendum peflTorum auxillo , quam non
Sabatier Obf XI.
impetrandam repofitionem perfequi vide Pu^os,
In inverfione a polypo , a menorrhagla , a leucorrhoea , unicum efl: praeiidium in repofitione cum morbi primarii fanatione. Inverfio ab obefitate
jilmia unam reclpit curationem palliativam ; inutilis enim eflet reduftio utefita hsec eft In
ri , quem affiduo inverteret pinguedinis incumbentis pondus
quo retardabltur mafi
pefl^ario crebris injedllonibus a fordlbus mundando ,
PeflTo etiam locus tantum eft in inverfionibus omnibus in quibus
progreffiis
:

&

&

&

&

impoffibills
ri

nequit

aut fruftranea eft repofitio. Inverfio

durius habet muheres

uteri

qu3e radicitus cura-

menftruatas

junlores

quam

vetulas

&

enim vexant catamenia uberiora , leucorrhoea foetens

acrior, excoriationes , dolores intra vaginam nufquam ferendi, nifi injediones frequentes , ac congruse levamen afferrent. Pofteriores vix aliquando aliud
patiuntur incommodum prseter moleftiam inter incedendum,

non menftruatas

3,

priores

vagina prolapfus ; vide Auftores citatos

chute
; vulgo relaxation , defcente ,

Hyjieroptofis

laxatio

du

lapfus

vagin.

inverfio

audit, prout minor, vel major

Caufae

quibus debetur

inceffio nlmia

abufus

conaminofa

leucorrhoea diuturna

Falfo credebant Veteres in

teftifflil

vagina

re'

renverfement

D.

Variat hsec fpecies procidentise

ciplis.

refti tunicas

tantum pars laxatur

alvi
,

magnltudine

multlplices funt

depofitio

dyftocia

vaginae

&

relaxatlo

vaginse prolapfa

eft pars

lapfus, Inverfi*o

variat

etiam prin-

pondera graviora geftata

vaginas durior tradatio

decubitus a

partu

ani procidentia

neglec^us

omnes

calldas

vagln^e

&;c.

& in-

femper prolabi ; una faepiffime tunica interior, aut ipfius

invertitur , erumpit , ab aliis quae nativum circiter locum

fervant feparata.

Prolapfus

vaginae

primum

fefe dat

confpiciundum fub forma annuli craf-

ECTOPliE. HrsTEROPTosis.
Gallice Bourlet

fi ,

irregulariter

pllcati

quem immifTo

intra

189
digito

facil^

collum uteri tunc temporis demiffius ; crefcit protuberantia fitu

imminuitur longo decubitu ; ftipatur pondere hypo;
meiendi difficultate , quam facit canalis
tenefmo frequentiflimo ,

perfentitur

crefto diu protrafto

gaftrii

&

mutata

iirethrse

direftio

prolapfu

fenefcente

&

negleftis

artis

auxiliis ,

adhuc aperturam gerens , qua fuo tempore effluunt catamenia ; fymptomata tunc obfervanda
cEgre admodum ab
eadem funt , ac ea quibus ftipatur uteri procidentia ,
invicem diftinguuntur bina; hae hyfteroptofeos fpecies in multis {imil.limae :
difFerunt tamen his paucis fignis ; uteri prolapfus protuberantiam fiftit fuperni
parum duram , extremitate fua inferiori , quse auguftior eft utplurimum ,
apertura oblonga tranfverfali perforatur , os tincae referentem ; vaginae prolapcrefcit

elongatur

indurefcit

protuberantia infernam

&

&

fus proveftiffimus protuberantiam exhibet ubique aequaliter

go latiorem

&

Levior vaginse prolapfus curatur

tinenda

&

duram ,

inferne vul-

apertura inftrudam valde irregulari.

facile

partis prolapfse in fede nativa

redu6lione abfque labore tunc ob"

retentione , ope adftringentium
,,

aut peftarii congrui

fi

inveteratus

fit

prolapfus

repofitio

difficilis fit

hanc

tamen impetrare poteris , fi ea adhibueris , quse ad partem prolapfam , fi

nimium intumuerit, reducendam facere fupra diximus. In continenda" parte
labor eft plurimus; vulgo manca funt peflaria communia , quorum in locum
necefTum eft fufficere bracheria elaftica fpongiam fuftinentia. Laudat maximi
Puios in vaginae procidentia bracherium , quod Academise Chirurgicae propofuit

Maninus.

An

in vagin3e prolapfu

gangraena

vaginse

quidem pofTet,
ginae

4.

&

nifi

maximo

irreduftili

extirpatio ? Certe

cum

tentari

vetaret pericuhmi extirpandi

uteri ftmul. vide Ajlruc dc

Hyjlcroptofis compofita

poteft

etiam

fuccelTu tentata
,

vagincE loco

fuit
,

exulante

&

tentari

uteri, aut

va-

morb. mulkr. Tom. IV.

vide Auftores citatos.

(a) Procidentia completa uteri vcjicam deorjum abripientis.

(b) Inverjio completa uteri vejicam dcorjiim abripientis.

(c) Prolapjus completus vagititZ vcjicam deorjicm abripientis ; Chute complette , renverjement complet de la matrice , ou dii vagin , avec deplacement de la
yejfie urinaire.

Conr. Peyer Colleft. Acad.

Hanc fpeciem jam

Tom.

IIL pag. 30P.

&

ubi de prolapfu uteri

ac de hujus
,
egimus ; Diximus deorsum rapi veficse urinari^
partem adhserentem. Cognofcitur hsec fpecies ex prolapfus
inverfionis
jam dilorum praefentia , ex urinx difficultate , retentione , ex ipfius rivo
fuperiora affeftante , dum emittitur ; tandem ex mutata in eumdem fenfum
canalis urethrae diredione. Curatio intelligitur ex iis quae in fpecisrum 1^
2.^, 3* curatione propofuimus.

indigitavimus

vaginae inverftone completis

&

L.

Hernia

intsftim

quselibet

Enterocels,
tum iimplex

tum compofita

Aa

tum

faccata ;
tiim

CLASSISL

190
tum hcco

deftituta

VlTlk.

itaque pertinet huc

hernia inteftini incompleta

( bubonocele Auftorum prima , feu enterobuhonocele,

,
Hernia inteftinalis completa ^ qiiTe. fcrotalis (^ ofcheocele k\xdiox\xm prima
enteroofcheocele ) , vel labiorum vulvcz.

five

feu

inguinalis

Hernia intefini cruralis feu femoralis ( merocele Platneri feu enteromerocele, )

Hernia intejlini ovalaris ( hernia foraminis ovalis Garengeot Mem. de rAcad,
R. de Chir. Tom. I. )
Hernia intcfini ifchiatica Bertrandi Mem. de l'Acad. R. de Chir. T. II,
Hernia inteflini vaginalis Garengeot ibid. Levret.
Hernia intejiini umbilicalis , ( omphalocele prima feu exomphalus primus Auctorum.
Hernia intefini ventralis ^ hypogaftrocele k\xSiox\xm prima,
Huc etiam hernise eaedem compofitse ; huc tandem herniae jam di(ftsE a
peritonaei ruptione pendentes. Vide Dionis , Garengeot ; Heifteri , Gorteri , Piatneri Chirurgias ; Le Dran Operat. de Chir. ; Gunzii Hbell. de
herniis , Arnaud des Hernies Tom. I. &: II ; Sharp Operat. de Chir.
Recherches fur Tetat prefent de la Chir. ; Mem. de l'Acad. R. de Chir.
Halleri Difput. Chir. Tom. I &:c. Hernies de Vaine^
III;
Tom. I

&

&

&

incomplette

de

nies

complette

hernies crurales

techancrure fciatique

hernies

nomhril , hernies ventrales , enteroceles

hernies

inteflinales

du trou ovalaire , Aerdu vagin^ hernies du

ipiploenteroceUs

ruptures,

Eft inteftinorum trans annulos inguinales

arcus crurales , foramina ova,

emarginaturas ifchiaticas , umbilici annulum , vagin^ parietes , vel abdominis mufculos elapforum eftopia , quam fiftit protuberantia ad varia ablia ,

dominis
crefcens
tio

Ipca

sequalis

traftilis

mutato

fitu

glabra

modo memorata obfervanda , flatim faepius parva

fenfim
aut commodo corporis fitu de facili regrediens faltem ini-

preffione

aut

conatibus

fpiritus

bus , fymptomatibus tum

complicatione oriundis ftipata.

Debetur enterocele
direfti
ta

caufis

flexilis

elaftica

tum

vel alvi deponendae

chronicis variis

conaminiex compofitione ,

&

omnibus quse fuftentacula laxant

qualia funt ferum exfuperans

iclus externi citra continui

apoftemata

tenfa

murmur edens frigore aliquo modo conmirum in modum fxpe increfcens ^ cum

retentione aut tufiiendi

acutis

interius folvunt

rediens

editis

a contreftatione

vero expanfilis

calore

duritie fub

folutionem

oleofa

vulnera

vel

nifus validi
cicatrix

clauftra

deorfum

iterum aper-

&c.

Enterocelis fpecies pofifunt ftrangulari

refpuere ob nimiam' ipfarum

molem

abfcedere

, irritarl ,

adhserere

taxim

tandem cum vera aliorum vifcerum

aut vulgo fic diftis herniis fpuriis combinari.

,
Strangulationem duplicem pati potefi: inteftinum herniofum

hernia

apertura quse
funt

binse

jacent

illse

exitum permifit

; altera

ftrangulationis fpecies.

protuberantia acute dolet,

a facco herniofo.
In prima

calet

omnes

cui

fubrubet

altera fit ab
Caute diftinguendae

enteroceles fub-

intumefcit

tenditur

.,

ECTOPI^. Enterocele.
Hidurerclt

progredi

&

regredi nefcia

ad umbilicum ufque extenditur

ciborum primum , dein chylofus

dem

ftercoreus

punt

cum

gulatione

fumma

quam

febris

naufeje

vomitus

a ftercoraceo vix abludens, tan-

quidem qui per fuperiora erum-

flatus

5^

perftri6tum

cum

pervia

tuba

ftt

inteftinalis

feces

quandoque emittat) accedit meaugentur ac denfantur fymptomata jam dicla , fuperve-

flatus emittere fane poteft alvus

,

ne

fenfim

imminentis foffocationis fpecie ; ( in ftranenterocele ab inteftini appendice efFormata , aut

patitur

inteftinum herniofum

teorifmus

biliofus

nihil emittit alvus

moleftia

fuperveniunt tormina

191

a protuberantise loco dolor

niente tandem fingultu

licet nihil

ac motibus convulfivis.

Curatur haec ftrangulationis fpecies fitu congruo ftatlm ufurpando , venae

feftionibus promptis , uberibus , faepius iteratis ; fomentis , cataplafmatibus
fub primo morbi exortu repercutientibus ; quibus , nifi prompte proficiant
fuccedent emoUientia aut fola , aut refolventibus maritata ; tentaminibus ad
repofitionem impetrandam variis , blanda manu per intervalla repetitis , clyfmatibus oleo defraudatis , tandem , fi hsec irrita fuerint , celotomia , de qua
vide Auciores citatos. Cseterum toto ftrangulationis tempore alimentis omnibus
interdicendus eft seger, cui

faris funt paucula potus congrui cochlearia

quid fimile ad fitim utcuraque folandam.

jam

ftrangulatione

quod

dida

differt

quod cum

quam

ea

in ifta hernia reducatur fimul,

i^'

faccus hernialis

facit

non vero

eo

in

ut in

facce/Iis^e,

aut

pisece-

una reducatur faccus , qui in p se& quandoque , reftitutis etiam

partibus contentis , non regreditur ; 3*^ quod repofitionis tempore non obmurmuret inteftinum , ut fit in pr^cedenti ; 4*^ quod redu6lione f,i6la , percrefcat dolor , fecu^ ac in pr^ecedenti , nifi per repoftent fymptomata ,
fitionem excitetur volvulus ; ^*^ quod reduftione impetraca , fi hernia ad ve-

denti

2.'^

partibus contentis

cedenti ultimo loco reponitur

regrediatur

fi

&

ficae latus aflideat

cantur;

frequens meiendi defiderium

mufculo pfoadi

fi

pofito exoriatur ftupor

grediatur

&

exeat

methodice

&

vafis

aperturam

in ipfa perfentiatur renitentia, ac

dum

&

dolor

per

6^ quod

in prsecedenti;

quam

regreffa

omni fupfacile re-

fi

dum

exit ac
7^. quod im-

hernia

eft

foras digito explorabatur

indu-

obtufus

in artu

renitentiam

prse fe ferat hernia

quod locum non habet

digito in

cruralibus incumbat,

pr^cedenti exulant

quae in

eamdem

antequam reduceretur
miflTo

eadem

neque ad hanc

accedit ea quam prse fe ferunt inteftina , etfi aere plenifiima ;

,
digito cedunt
tunc enim cum ftrangulata non fint , flecSli fe patiuntur ,
hic Vro globum luforium ( Gallice ballon ) aere farftum tangere te crederes.
Primarium eft in ifta ftrangulationis fpecie fignum hocce ultimum , quod

renitentiam

&

abeft

prtccedenti.

in

Proprium

eft ftrangulationi

enteroceles faccatas cadere tantum poteft

lotomia

non

intra

peritonsei

facco

quod dum

cavum reducatur

hernia

fit
,

herniali

qus

in

reduftio abfque cefed

tantum fub

ipfo

fuperata apertura exitum dante , recondatur. In hac fpecie prse,

fidio eft una celotomia , fub qua tantum
datur repofitioni locus. ( Vide
ea de re Sharp Recherchs crit,
Arnaud Tom, II. ) Symptomata in inteftiperitonseo

&

ni

do

C L

192
ni perfln(^ione

dum

S S I S

& herniae
de

fcilicet

/.

Littrianse ftranguiatione

irritatione rerrtio

m@

erit.

ab apertura quse exitum dedit , five a facco herni"

repo/itio , aut celotomia prompta , corrumSigna apoftematis noa
pitur hernia , fuccedentibus apoftemate , gangraena.
alia hic loci funt quam quse fupra propofita fuerunt ubi de apoilemate. Signa
gangrsense funt pulfus parvus , concentratus , intermittens , vomitus ablque
conatu , flatus quandoque per anum emiili , abdominis depreffio , extreinorum frigus , &c ceifant tormina , vomitus , fingultus protuberantia iit
complanata , mollis , impreffionis digito fadae tenax , hvida , indolens. Curationem tibi dabunt Arnaud , Sharp , Garengeot , Heijleras , ( vide Halleri
Difput. Chir. Tom. III. Diff. jo. ) de la Peyronie , atque Louis Mem. de VAStrangulationi

fo indu(fl3e

five

obviam eant

nifi

'

A.

ohfervanda, trademus

&

R. dc air. T. I.
IIL
Strangulationem mentitur

cad.

quandoque
poteft.

natales debens

Irritationis figna

tioribus

affligens

in

funt

alvus

irritatio

quae ut

caufis

aliis

fic

adhserentiis

omnibus enterocelis fpeciebus locum habere

dolor

protuberantiae

difficilis

libera

aft

colica recurfibus

vomitus

etiam

remo-

flercoreus

minus tamen frequentes quam in flrangulationis cafu ;

,
tandem febris quae non aeque cito hernise irrifatse ac flrangulatse fupervenit:
qu3e quidem fymptomata , eifi mitiora fint diim viget irritatio , quam diim
jftrangulatio , peffimi tamen ominis effent , nifi periculi metum contempenec non fingultus

raret tuba intefiinalis flatibus ac fecibus pervia

tubam
camus

inteflinalem in ftranguhtione partiaii

( Gallice pincement

appendiculari

&

irritationem

vix doleat

fugaces

&:

&

licet

de rintejlin )

prob^ incarcerata

figna

,
:

fatemur perviam pariter effe

inteftini perflridionem vo-

quam

nec non
sfl inter

in

hernia Littriana five

intefiini

perflridlionem

exinde petitur difcrimen quod in perflridione protuberantia

nulla adfint tormina , vet tantum dolores colici , obfcuri ,

intervallis

maxim^

Littrianae flrangulatio diflicilius

jufce

fit

funt ex littre

ab

diffitis

recurrentes.

Superveniens

irritatione diflinguitur ;

fingultus

nullus aut

rariffimus

hernis

flrangulationis
,

hu-

vomitus pariter

multo minor quam in herniis vulgaribus incarceratis , qul nufquam

etiam efl ftercoreus , nullus abdominis meteorifmus , nulla tenfio , nec intumefcentia flatuofa , protuberantiae tardius efformandce moles minor , inflammationis , doloris , febris , aliorumque fymptomatum remiffior gradus ,
ferior exortus , tandem alvus toto flrangulationis tempore iibera , ac fecibus
,
flatibufque pervia. Strangulationem hancce, fi non fatis ab irritatione diflerminant modo difta , certe difl:inguit operatio chirurgica , quando alia auxilia mitiora fruflra adhibita fuerunt necefifario Inftituenda ,
quae nimirum appendicem oculis fubjicit.
Irritationis ,
quam vera flrangulatio excipit nifi malo occurratur, remedia
funt ven3e feftiones , clyfmata emollientia oleo defraudata , fomenta , cataplafmata ex emollientibus anodynis ,
refolutivis mitioribus protuberantiae
,
&: abdomini applicanda, oleum amygdalarum dulcmm cochleatim ore affumendum, narcotica , antifpafmodica , diseta tenuiffima, potus diluens, laxans, temnullus aut

&

&

ECTOPIiE. Enterocele

Scc.
193
minus repetlta , (i irrita evadant , ad operatlonem chlrurgicam tandem deveniendum. ( vide Arnaud des Hcrnies Tom. II part. 2.)
Adhaerentise obnoxise funt enterocelis fpecies omnes ; de illis legatur Ar^
perans

qu3e

pliis

naud

qui eas in agglutinativas

modh

citato,

Cum

fibrofas

adhserentiis

carnofas

nunc viget

&: fungofas

difpefci'

nunc exulat flrangulatio

ftran-

emotse in abdomen regrediuntur licet

, modo partes
modo non regredi poffunt & foras remanent in i ^ cafu ubi

fcilicet

gulatione abfente
rentes ;

regrediuntur

partes

levera colicam

seger

loco

emotse
,

inteftinum fibimet

fi

a colica vulgari

segre

adhgereat

ipfi

adhse-

queritur

tamen, diRInguendam

qua-

tenus remediis vulgari collcae appropriatis non cedit ; diseta fobria ac regulari levatur seger ; pefTum datur vero remedlorum ufu : quod hujus co-

cohca caute difllnguendse neceflitatem

male habent collca pofl
, segrum

a vulgari

licse

adflruit.

&

tradiones

ftomachi

augefcentes

digeflione

Si

omento

cibum aiTumptum

adhsereat inteflinum

progrediente

64

ceiTantes

hac penitus perafta ; fi facco herniali adhsreat IntePdnum , non fblimi queritur seger de levi collca ; veriim etlam de formicationls fenfu hernlara occupante ; qus fymptomata ipfum potius afficiunt pofl: clbum uberius afTumptum ,

quam

in 2 cafu ubi fcllicet partes emo;

fymptomata jam difta omnla , foras retamen ac flexllitate gaudentes ; & ad aper-

jejuno ftomacho aut fobrle

non regrediuntur
manent irreduftibiles
tse

paflo

prseter

hss

mollitie

exitum dantls oflium colllgi pofTunt , fi facco adhsereant adhasrentiis

experto : fi vero cum clrcumpofitls adhaereat faccus , hse non ita facile colfub reftltutlonis fruflranese tentaminlbus fequuntur interlm partes
liguntur ,
AuxIHa varia In diverfis adhserentiarum fpeciebus ac cafibus
annexse.
hernise
deprome
ex Arnaud Tom. II. part. 2..
ufurpanda

turse

&

Abfentibus flrangulatione , imo 6c adhserentlls , prx mole nimia repofitiorefpuere pofTunt enteroceles vaflius tumentes ; tunc Hberata prius a flatibus, &C fecibus tubse inteflinalis parte herniofa , valet demiim , fi o-pus fif,

nem

ea Medecina , qua uterum prolapfum , eadem de caufa irreduftiiem ad repoiidonem perduci doculraus j cseterum eo in cafu non continua , fed interpolata adhibenda efl taxls. Vide Guniium de hern.
Combinari pofTunt enterocells fpecles cum epiplocele , cyftocele , hydrocele , farcocele , parorchldlo
( Vlde Enteroceles compofitas. ) Vafli hujufce gei^compleditur enteroceles fimneris fpecies fub familla tripllci coordinamus
,

plices faccatas

2^ enteroceles

infaccatas feu facco herniofo

compofitas

faccatas

tandem

enterGceles"

deflitutas.

A. Enteroceles Jimplices Jaccatoe,

1

Enterocele incompleta fcu inguinalis ; Buhonocele

Auftorum fupra citatorum

aine

Enterohuhonocele

intejlinalis

eorumdem

feu vulgaris

hernie intejiinalc ds

ou inteflnaL ^ enterobuhonocde. A.
Nunc folitaria efl , nunc geminata ; annularis efl fimplex ,
faccata ;
protuberantiam fatis exiguam fiflit , utplurlmum regredlentem
(obf^ant
re
,
.Sauvages Nofologia Methodica, Tom, I.
B b
gr^
^,
l

buhonocele vulgaire

&

C L

194

S S I S

/.

A.

adhaerentiae ) fere femifphaericam , ultra inguen

accidentibus chronicis raro , acutis vero , ut ftrangulationi

grefful flrangulatio

non ex-

faeplffitenfam ,
,
me obnoxiam, nifi ars fuppetias ferat, Cave hanc confundas cum bubone ( circa cruod vide Flatmri Injlitudoms Chirurgicas ) cum tefticulo ad annulum moQudmal^^um Difput. Anat. HalUr. T,
rante ( Vide Diofiis Oper, de Chir.
y. ), cum intumefcentia ligamenti rotundi , in gravidis uteram obliquum gerentibus, nonnunquam obfervanda,
Duo funt quse curam herniarum abfolvunt; alterum ut partes herniofse ad
nativas fuas fedes propellantur , alterum ut in eis retineantur. Haec prseflant

&

taxis

decubitus horizontalis

urinas

fudores

ficcans

incidens

varianda

iitate

attenuantia

&: intus ufurpata

refolventia

adftringens

ut

bracherium

protra6lus,

rantia exficcantia extus applicata

roborans

adftringentia

per

pellentia

robo-

alviim

&

potus exquse auxilia pro caufarum diveraperientia

,
:

viftus

&

methodicc procedat curatio. Vide Arnaud

Gun^^um

de hern.

Obfoleverunt
facci

fuceeffit

Sharp
in

liecherch.

multis

queunt

crit,

ea

aegris

quam

ipfas

&

enterocde

compUtte

pun6lum aureum

adhibere

potius

cauterizatio

futura regia

his

herniarum augmentum impedire

quae

ofcheoceU intefiinalis feu Entero

Labiorurn

vulviH

eorumdem
Entero

ofcheoceU Au(5l:o-

EnteroceU ou

ofcheoceU

hernie

intefinaU

des grandes

cnteroceU

D.

levres.

Nunc

folitarla

inferiora verfus

&

6(1 , nunc geminata

fimplex eft , faccata
ex annuUs
multum extenfa. Prseceffit enterocele incompleta ; artificiofi
;

fubligaculi

negleftum pro caufa

prsecedenti

gradarie

crefcens

agnofcit. Protuberantia

ita

ut

tandem portentofa

major
fiat

eft

quam

in

ex fubrotun-

da plus minus longa evadens , fcrotum in viris , magna vulvse labia, imo
his fuppofitam femoris partem in foeminis occupans , utplurimum adhaerens ac proinde raro regrediens , ( regrediebatur initio
) , ftrangulationi raro
obnoxia ; quse fi contingat periculofiffima ; accidentibus vero chronicis , ut
dyfpepfia , flatulentia , colica , tra6lionibus vifcerum abdominalium dolorifi-

&

cis

naufea, lipothymia , laffitudine fsepius fi:ipata.

,
Curatid inteliigitur ex prsecedenti fpecie. In cafu

irreduftilitatis

nulla arte

vulgo di6lo locus tantum eft,

Si poffibilis fit repofitio ,
vaftius tumeat haec fpecies , memineris juxta Gun{ii prseceptum taxim non continuo
fed partitis vicibus , inftituere. Forte
,
unam fpeciem mehus coirent enterocele i^
2 ; nullum enim eflentiale difcri-

tollendse

bracherio

facciformi

fufpenforio

&

&

men

inter fe fovent.

EnteroceU appendicularis

hernie particuliire

Hernia ah iUi diverticuloMoTgt\gm Adv. Anat.

hirnie formee par Cappendice de ViUon , Littre
Mem. de TAcad. Royal. des Scienc. an. 1700. Hirnieformee par fappendice d&
l mteftin j EnteroceU appendiculaire. L.
3.

III p.

9;

toUere.

ofcheoceU imefiinal ou

a Senffio cum fuccefiu celebrata. ( Vide

Gun^ii libellum de herniis ). Notabis praeftare utlque
ligatura

Enteroccle completa

2.

rum

caftratio

hernioii

In-

ECTOPIiE. Enterocele.

195

Incompieta ftatim , temporis fucceflfu completa fieri poteft j fimplex eft

faccata , ex annulo alterutro in fcrotum tandem delabens ; in cafu Littriano
fiebat ab inteftini ilei appendice faditia , produfto fcilicet hujus inteftini latere mefenterio oppofito in canalem inferne claufum , qui per annulum delapfus, in fcrotum fenfim provolutus fuerat. Hanc enterocelis fpeciem ftabilivit potius quam defcripfit laudatus auftor
neque ex MorgagrJo , Ruyfchio ,
Palfino , qui ipfam memorant , hujus diagnofi lux major affunditur. Itaque
:

difficile

fit

hujus a pr^ecedentibus diftinftio

adelTe

tamen

fufpicari

ucumque

ex protuberantiae exiguitate, gracilitate , tardiori incremento , ex parietum partis facco herniofo inclufse tenuitate fumma , ex annuli exitum dantis ftriftura, robore, ex neceflitate preffionis ab inferioribns ad fuperiora in
appendicem materiebus feculentis turgentem leniter exercendse , ut fcilicet
ex appendicis prsefertim extremae figura fingulaih inteftinum exoneretur;
obmurmuratione. E fpecierum praeri ; tandem ex rariori , diam reponitur ,
fpeciei
therapeia. Si incarceretur h.dzz
eruenda
eft
hujus
curatione
cedentium
hernia , figna habet peculiaria fuperius recenfita , quibus ab enterocelibus aliis
ftrangulatis difcrepat. Vide apud Liurium quid fub hac ftrangulatlonis circumftantia agendum fit pro cafuum diverfitate.
4. Enurocde pardalis Jive perftricioria ; fJernia ab aluro inteftini pariete
Heifter. Chir. T. IL cap. ii6 ; Pincement detinteftin^ Arnaud des hern. Garengeot Oper, de Chir. des hern. Art. V. obf. XXI. L.
Per nativas abdominis aperturas elabitur inteftinum , quandoque non integrum , fed ab uno tantum ipfius latere. Obfervatione conftat hanc inteftini perftriftionem
ab annulo inguinali , umbilicali fadtam fuilTe. Pofi^e in
aliis abdominis aperturis , imo
in loeis, ubi abdomen aperturis non hiat ,
integro vel divifo peritonxo , perftringi inteftinum nemo eft qui no.n videat ,
forte proftant ea de re hiftoriae in quas non incidimus ; hujufce
fpeciei diagnofim fufficientem nullam nofcimus ; inter hanc ,
enterocelem
appendicularem fumma eft affinitas , certis faltem morbi temporibus ; imo
licet

&

&

&

hsec

in

appendicularem de

inteftini perftri<5li

facili

mutari poteft.

cui fupervenit ftrangulatio.

Ex Arnaud

retulimus figna

Sub hac circumftantia

fgepius

pro epiplocele incarcerata venditata fuit hiec fpecies , celotomia errorem commonftrante. Quoad curationem vid.e auxilia fupra propofita.
5. Enterocele cruralis-^ Hernia intefini cruralis feu enteromerocele Auftorum,.
ut Kochii Hall. Difput. Chir. Tom. IIL diflert. 71. &c. merocele intefinalis
Platneri Inft. Chir. . 848 ; Hcrnie cruraic de rintefin
mtefiinal^ Enterometoceie. D.

Arnaud &c.

Merocelc

utplurimum , rarifiim^ geminata , fimplex , faccata ab inteftina

ligamentum Poupartii elapfo pendens , puerperis frequentior quam viris ac puellis
pro bubone vendibilis , ab eo tamen de facili diftinguenda.
,
Vide
Piatnerum
(
. 123.) Protuberantiam exhibet vulgo exiguam ( ovum
Solitaria eft

infra

cum maxima eft ) bubonoceli fer^ fimilem, nifi quod

bubonocele proprius a pudendis fit, &: in inguine paulo inferiori ; merocele
vcro in parte inguinis fuperiori a pudendis remotiori ,
fere fupra femur
proB b 2
gallinaceum vix excedit

&

CLASSISI. VlTlk.

19^:
promlneat ; a flexione tibiae magis dolentem , adhserentiis valde obnoxlam,'*
Quoad curationem convenit cum enterocele prima.
6. Enterocele ovalaris , Lachauffe differt. de hernia ventrali inter Haller.
Oifput. Chir. Tom. liL Hernia intejiinalis foraminis ovalis Gunzii ; bernie
intejiinaie du trou ovaiaire des os pubis Garengeot Mem. de TAcad.
de
Chirurg. Tom. I. Hzrnie du trou ovaie Sharp. Recherc. Crltiq. Emeroc&te du
trou ovaii.

D.

^.

Hanc fpeciem certe raram negarunt

tum & aUenis adftruxit Garengeot Mem.

plurimi

de

obfervatis

P Acad.

de

Ciiir.

vero tum
j

faepius

fuis ,

folitaria

geminata alifjuando , fc^minis quam viris frequentior , fimplex , faccaab

inteftino efformata per foramen ovale elapfo , eo fcihcet foramlnis
ta ,
ad marhujufce fpatiolo nervorum , ac fangulduftuum tranfitui dicato ,
ginem fuperiorem pofito , quod fub nomine finuofitatls ifchii venire folet
eft

&

protuberantia

quae

nulla

cute

di

dem
ris

in

fatis
,

prove6i:a eft

nunc rotunda

enterocele
eft

hujufce

nunc oblonga

mo,

fe-

habet in fuperiori , &: interna femoris parte prope perfnaeum in viprope alterum ex magnis vulvs labiis in fequiori fexu , eo fcIllGet loco

foramini ovaii

qui

cum non

deprehenditur

pe61in3eum

&

feu mufculo obturatori externo refpondet Inter

primum

Curationem erue ex
7.

Enteroceie

Rech.

ils

de

mufculum

caput.

quse in fpecie prlma dixlmus.

Bertrandl

ifchiatica

fur \qs hernies

crure fciatique.

tricipitis

la

Mem.

veffie par

de TAcad. R. de Chir. T. IL
; Hernie intejiinaie de tcdian"

Verdier

D.

Vidit Bertrandi in latere dextro hernlam ab inteflini

facrofciaticis elapfa

&

faftam. Pro ea curanda

per akeram ex

fatis

ilei

emarginaturls

funt auxllia in prima fpecie

parte fubligamentls

ifchiaticis

erumpente

memorata.

Hcrnia in vagina fxminarum cveniens Gunzii ,

de hern. Hernie intefiinaie dans ie vagin Garengeot. Mem. de TAcad,
R. de Chirurg. T. I. Enteroceie vaginai Levret obf, fur les polyp. fe(^.
2. L.
Hxc fpecies fimplex eft , faccata , ab intefilno parletes vaginse partu mul8. -Enteroceie vaginaiis ;

lib.

laxatos intendente efformata. Protuberantia alblda , molcharadere enterocelis generico inlignita , vaginam primum occupat
dein magna vulvae labia fupereminet , provoluto ulterius inteftino. Curavit
hanc fpeciem Garengeot repofitlone ,
peiTarii , quod a fimihtudine cum dolii
operculo nomea habet , adminlculo ; Hcsneiius vero ope fpongiae ex aqua levlter aluminofa expreifse , quam dlgitis , per quos reiiltuta fuerat hernia, compreiTam Immittebat ; fruftranea funt , imo &: noxia peffaria vulgaria.
9. Enteroceie umhiiicaiis ; Enterdfmphaius Auftorum ; Omphaiocete , five
exomphalus intefiinaiis eorumdem , ut Telchmeyeri , inter Dlfput. Chir.
Haller. Tom. III. difiert. 67. &c, Fitium umhiiici Gunzii; Hernie intefiinaisdu nombrii Arnaud Tom. I. Enteromphaie. D.
Slmplex efl: , faccata , ab inteftino per umbilici annulum , aut proxime
ad Ipfius ambitum elapfo eiformata , epiplo-enteromphalo rarior j adorltur

tiplici

labefaftatos

liufcula

&

&

fera

ECTOPIiE. Enterocele.

197

fere tantum pueros recens natos; protuberamia quse magnitudine" varlat, notis in charaftere generico allegatis infignitur ; male negat Dlonis umbilicum
nunquam prominere , nili ruptum ; prominere &: etiam ex inteftino , aut omento , aut ex utroque in faccum peritomd provoluto teftantur obfervata fide digniffima. Curationem nunc palliativam tantiim , nunc cC etiam. radicalem admittit enteromphalus. Y\Ae fpeciem enterocelis primam.

Au6lrum

10. Enterocele ventralis ; hernia imtejiini ventralis

Gunzii

inteJlinaHs

tris

Platneri

Tom.

Halleri Difp* Chir.

hsc
non

ubi aperturis
aponevrotica

intejtinalis

hernia ven~

ChaulTe

la

inter

Arnaud;

hernie ventrale de rintejiin

68;

III DilT.

fpecies

&

hiat nativis,

quam

potius

hypogaJlrouU

D.

hypogajlrocele inteJlinaL

Variat fede

quamvis ad fuperficiem abdominis omnem,

attamen utplurimum loca

extuberare poffit,

mufculofa

vulgarior fedes eft in linea alba

inteftino

tumefcunt

intenta

itaque

vel femilunari, vel fupra annulos, arcus-

que crurales. Simplex eft haec enterocele , faccata , ab inteftino iaxatas

peritonaeum in finum agente , vel eumdem peritoaponevrofeon fibras ,
Pronsei faccum trans diduftos mufculorum fafciculos cogente effsrmata.

&

habet molem
Cave ne pro omphalocelis

tuberantia incertam
fert.

hernias

inteftini

quse ad umbilici

&

charafterifticas generis notas pr? fe

bubonocelis fpeciebus vendites eas

vicinias exoriuntur , ve-

aut

annulorum

aut

habendx: imo datur hypogaftrocelis fpecies genuina a relaxaquse non folum inguen elevat ,
,
Gun^um & la Cbaujji. ) Cave ne
Le Dran annotante , ( Oper. de
quse ,
te fallat ea ventris hernia
Chirurg. p. /^i. ) vulnus fibrarum mufculorum redorum minus bene coalitum fequitur , nuUa protuberantia extus vifibili ftipata. Curationem palliativam commodius recipit , quam radicalem enterocele ventralis , attamen
radicitus curari poteft ;
( vide Enterocelen primam. ) Hypogaftrocelem
in pueris evanuifl^e non femel vidit Gun^ms , perfricata ad ignem curn adipe taxonino bis terve in die protuberantia , imo , quando recidivam fecit
hernia , perfricato toto abdomine quod vim paft^iim effe videtur , & injecfl^

re ventrales

tione aponevrofeos obliqui externi enata

verum etiam in fcrotum defcendit ; ( vide

&

'

infuper

ipfi

potiffimum

inferlus

fafcia

lata

ex

molii

(cA firma materie

parata.

B.

Enterocele epiploico-incompleta

completa

Auitorum

huhonocele

Vaine

Enteroceles faccatz

Epiploenterocele

ut Gunzii inter Halleri Difput.

epiploico-enterica

Arnaud

compojitcs,

eorumdem

hernie

celis

ise

regredi inteftinum

1%;

EmeroceU

&

in^

fcu

III

&c

&

enterocelis

ac therapeia.
,

i^

fignis

Notandum

omento partim

epiplQico-completa ;

in

atque

epiploiquc dc

D.

bubonocele epiploico-inteflinal , epiploenterocele incompht.

(^vide infra)

diagnofis

Tom.

Chir.

intcfinale

Eft fpecies enterocelis prima, cui focia eft epiplocele

ipfius

inguinalis

ex epiplocuratione eruenda
itaque

epiploecterocele

omni

fj^pe

vel penitus irredu<^o manente.

epiploemeroQ^U ^ompleta k\\^ox\xm

Bb

Gi

ut
'

CLASSISL

198

modo

Gunzii loco

lahiorum

terocele

&c

&c

eorumdem
epiploico

ofchiocele

YITIP,.

ofcheoceU epiploko

cpiploica

vulvce,

Aruaud

complete

citato

cognofcenda

en-

epiploique

enterocele

epipldiqut

D.

combinata
notis ergo bii'^
adhibenda m utraque medendi me-

6c ex

&

imejlinale

intejiinal ;

des grandes levres ; epiploenterocele complet ,

EJfl enterocelis i^ fpecies cum epiplocele
nse hujufce herniae

eorumdem

enterica

hirnie

thodo curanda.
Enterocele cyJlocelica\

13.

cyjlo

enterocele

Audlorum

htrnia cyjlico-en-

Jeu enterocele cyjlocelen inducens eorumdem ; hernie intcjlinale compUquee de cyjlocele Sharp Recherch. Critiq. Verdier de la hernie de la veffie urin. Mem. de FAcad. de Chir. Tom. II ;
cyjlo - enterocele.
terica

Efi: enterocelis complefse ac faccatae fpecies , quae fibi

cyftocelem , feu
herniam cyfticam adfcifcit , facco herniofo inter defcendendum fenfim trahente partem peritonsei , qua poftice vefica tegitur , atque ita ipfammet vefi-

cam

eafque in annulum abripiente

fub certis circumftantiis

(igna prse fe

quibus enterocele completa , ac cyftocele cognofcendas fe prsebent.

Ejf bina hacce hernia mutuanda eft curatio ; poteft omentum huic fpeciei
fert

mixtum

efTe

epiploico

tunc

trium horumce vifcerum hernia exfurgit enterocele

ex

cyftica.

Enterocde parorchldialis

14.

do-enterica

Audlorum

Mery

parorchido - enterocele

T.

hernia parorchi-

Jive

hernie inteflinale compliquee de

deplacement de

tejii-

Obf. ILVlllf parorchido-enterocele.

Eft enterocelis inguinalis fpecies, cui mixtum eft parorchidium. In cafu

cule

Meryano

chez Garengeot

aperto facco herniofo

annulo pofitus inventus

occuparet

loci

rocelis

&

eft,

cum

tefticulus

&

&

eorumdem

hydrocelico-enterica

confufus

inteftinis

a feriori defcenfu

fpeciei hujufce diagnofis,

five

&

in

retraftione id

therapeia ex combinatis ente-

curatione defumenda.
hernie

Auftorum

Heifteri

ut

&c

compliquee dhydro-

intejlinale

hydroenterocele.

herniam inteftinalem
fupra diximus

dum

cui mixta efl

aquofam

&;

merocele

Arnaud

&c

epiploico-enterica\

hzrnie

ralium

III

&

DiiTert.

crurale

merocele epiploico-intejlinal
,

combinantur ergo figna

Curationem erue ex iis quae

feu entero - merocele,

cruralis

66, 6cc

de

epiplo

enterocelis

epiplo-enterocele

Tom.

Eft enterocele cruralis

plocelem

Chir.

hydroceje

indigitantia.

de therapeia hydrocelis

16. Enterocele epiploico-cruralis

Mauchartii Difp. Haller.

feu

five

parorchidii charaftere

Eft enterocelis fpecies

^-

I.

Enterocele hydrocelica\ hydroenterocele

15.

hernia
cele

Cinteflin
-

egimus.

Au6lorum
Hernia

&

ut

cruralis

de Veplploon

enterocele crural.

quse

comitem habet epi,

& omenti femo-

cognofcitur ex combinatis herniarum inteftini

fignis

&

hujus curationem fubminiftrat auxiliorum

utrique dicato-

rum connubium.
17. Enterocele epiploico-ovalaris ; epiploenterocele ovalaris Aulorum
ploico-enterica foraminis ovalis

eorumdem

hernia epi-

hernie epiploico-intejiinale par le trou

ova-

ECTOPIiE. Enterocele.

199

Garengeot , Memolres de rAcad. de Chir. T. f.

trou ovale.
du
D.
epiplo-enteroceU
p. 714 i
per foramen ovale alterurrum
omentum
inteftinum
,
Hanc rpeciem
igitur
enterocelis &c epiplocelis fifaciunt
adfunt
provoluta
vel utrumque
gna. Circa curationem ex bina hacce herni^ hauriendam legatur Garen-

ovalairc

Malaval chez

&

gcotus Igco citato.

Entcrocele epiploico - ifchiatica

8.

&

omenti

Papen

dorfalis

ad Haller

Epift.

epiplo-mterocek ifchi&tica

Mem.

Verdier

intejlini ifchiatica

feu

hernia

de l'Acad. de Chir. T. II;

hernia.

ejus

inter

Chir. T. III;

Difp.

hernie

epi-

par C echancrure fciatique ; epiploenterocele dorfal.

D.
Hanc fpeciem obfervabat Papen in virgine ruftica vafliffime tumentem :
protuberantia ab ano ad furas propendebat ; per emarginaturam ifchiaticam
jejunum
ileon cum annexo mefenterio
elapfa fuerant pars omenti ,
,
(^vlde locum. citatum.) Nihil eft
pars re6^i ;
coecum , colon inferius
vloico-intefinale

&

&

quod addam de epiplo

radicali

- enterocelis dorfalis curatione

tiim

quotiefcumque huic pofleriori locus eft, quse ex

dicendis

palliativa

jaiti

diftis

tum

&

modo

intelligitur.

fatis

19. Enterocele epiploico-vaginalis ; epiplo - enterocele vaginalis kvidioxViV^ '

hernia epiploico - enterica in vagina eveniens eorumdem j hernie epip/oico - in-

par

tejlinale

le

vagin

epiplo-cntcrocele vaginal Levret

cum

Eft enterocele vaginalis

iftius

ciei

ligna

&

epiplocele mixta

methodum

curatoriam

&

omenti umbilicalis

ploico-intefinale

du nombril

Vulgatior efl fimplici compofita

omentum addas

cato

fi

celis

mixtis dignofcenda

ne

adorienda

auxiliis

D.

epiplo-enteromphaU.

habeto.

epiplo-entermphalus Au(51:orum
h^rnia
Gunzii, Arnaud , Teichmeyeri 5 hcrnie evi-

10. Enterocele epiploico-umbilicalis

intefini

Obf. fur \^s polyp.

,
ex bina hac hernia fpe-

omphalocele.

hsec

Enteromphalo

exfurget fpecies h^ec fignis enterocelis

&c mutuatis ex

utriufque

obfervatur in infantibus,

11. Enterocele epiploico-ventraiis

hujufce hernise

gravidis

hypogajiroceU

&

fac-

epiplocuratio-

afciticis.

epiploico-cnterica Ign.

La-

&

omenti ventralis Audlorum , ut Platneri , Gunde fepiploon Arnaud j hcrnie de Vin"

hernie
ventraU
de
Cintefin
zii ,
&c.
tejiin
de Vepiploon fur-umbiiicale ^ fous-ombiiicaie ^ ventraie Garengeot
chaufle

hernia intefini

&

&

Mem.

de TAcad. de Chir.

Variat loco

cum

nunc

hxc

latera abdominis

tum vehementem
nata.
vifa

T.

fpecies,

fit

nunc

tenet

&

D.

alba fupra &: infra umbilifequitur afcitem , graviditatem , vomiin

ex hypogaflrocele

Signa habet enterocelis

efl:

hjpogajirocele epipioieo-intejiinal.

I,-

quae

linea

intefl:inali

cum

epiplocelis faccatarum

epiplocele combiunde magnitudinena

non femel excrefcere epiplo-enterocele hujufmodi.

C.

EnteroceUs infaccatce

feu facco herniofo

defiitutcz

Gallice

ruptures.

Cbferv, Peritonsei ruptionem adefTe colligitur i^ ex

caiifa

herniam

ijidu

L V

S S I S

A.

cuidarn magnse, aut affe(flibus diaiypafitur periconseum in grandi faltu , lapiu

natales ,debeat/vi

fclllcet.e?.

prsegreffis

ticis

100
cerit^,.-fi

vim magnam.

aftetu? diaiytici funt vulgraviori, icluvalido-, conatu. ingenti edito , &c

chirurgica penetrantia, apoftemata , cicatrix
nera tiim accidentalia , tum
:

&

Iterum aperta," i^ ex

ex dolore vivido primo

dolorem vividum ,
vim
peritoiiSeum ruptum effe
circiim^antiis una peritonaei dilatatio

herniae

fubitaneitate

3'^

hernia tempore; ( notabis fabitaneitaLem

^iagnara prsegreirani indicare , ut pluriirrdm ,

quo

fit

&

nequaquam /vero ita certo ut^fub

nufquam locum habeat ) ,4:^^ ex

his,

facci-

;;

minus
folent

velatse

&

eft

fiiituta

fi

palpo

hernia

repofita ftatim

appareant

non

nulla

veftigia

facci

defeilu:

hernioii

faccus

deficit

fi

quam vulgo elTe

dum reAituitur aut cum re-

videantur partes herniorae

judice,

vel

qui

ultimo loco

regredi folet

5^

ex taxeos
flatim ab hernia fada tentatse difficuitate , inTppiribilitate ; 6^ ex ftra.nguiatione citiflime fuperveniente ; 7'"* ex apGfi;eniate femper ex Garcnliaec una cergeot peritonsei rupturam fequente; 8 t^ndem ex ceiotomia
to, penetrantia vulnera , feftiones chi-urgicae , apoftemata, cicairix denuo
vel plane

regreditur

redu6las

poft

hcrnlofas

partes.

aperta veriftmillime

turam

&

reliqua

modo memorata

conjefturaliter peritonsei rup-

defeftum declarant.

facci hernioft

22. Enterocek bubonorixis ; hernia inguinalis ri^pto periton^o

D.
dcr taine intejiinqle , ou epiplolco-intejiinak.

Auftorum

ruptun

&

Variat in incompletam

cum omento

trans

annulos

completam
fa6la in

ab;

fit

IntePdriO

peritonDeo folutione

,
,

vel folo

elapfo

&

vel
in

Cognofcitur hsec fpecies charaftere gefede anatomica.

rupti
peritongei
Curatio inteliigitur ex
nerico, fignis
,
obtineri
queat
prima
fi
reftitutio
enterocelis
fpecie
; aft cum repofitionis
,
inguina

vel fcrotum defcendente.

&

fumma

fit

veniente

latione,
obtinetur

difficultas

perita

&
,

&

imo

impoffibilitas

manu adhibenda

feparatls

necefle

fi

eft

&c. Vide Garengeot

fit

ftrangulatione confeftim

celotomia

fupercujus ope fublata ftrangu-

accongruum,

Oper. de Chir.

T.

I.

adhserentils.,
obf. /4

&

repofitio

24.'

23. Enterocck merorixis ; hernia cruralis rupto peritonceo Auftorum ; rtipture crurak , intejiinak , ou epiploico-intejlinak. D.
omento per peritonsei dlalyfim fub ligaFit ab inteftino , vel inteftino

&

mento Poupardl
iignis

peritonxi

Hujus diagnofis erultur ex charadere genericd ,

6c fede anatomlca. Vide curationem fpcciei prccce-

provolutis.
rupti

dentis.

24. Enterocek omphalorixis ; hernia umbilicalis , Ji^e omphalocek rupto

Auftorum ; cnteromphalus , 6* epiplo-enteromphalus Dionls ; rupture du nombril inttfiinak ^ ou epiploico-intefiinak.

peritonceo

Variat in inteftlnalem

&

epiploico-entericam

quotiefcumque hernia

,,

in

fit

umbilici annulo , f^epiftime rumpitur, raro dilatatur periton?eurn

probant recentiorum obfervata. Itaque ut minus bene in herniis umbillcalibus

ipfo

unam ruptionem
'riton^i

admittit

Dionis

ita

&

alii

dilatationem femper hic loci adefle

perperam hanc

exiillmantes

rejlciunt

pe-

( vide Heijicrum

&

ECTOPI^. Enterocele,

aoi

Gun:(ium. ) Speciei huiufce , quae inteftinalis , aut epiploico-enterica eft,

Tede
diagnofim habeto ex cbaraftere generico , lignis peritonxi rupti ,

&

anatomica

quae

fcilicet

annulus

umbilici

Omphalocelem aperto per punftionem

iTiine

laboranti fuccefliiTe vidit

afcite

cx modo

vel ambitus

ipfius

hydromphalo

lanceola fa6tam

Warmrus,

obf,

proximus

zz. Curatio

eft,

in

ho-

intelligitur

didlis.

2^. Enterocele hypogaflrorlxis

Rupture ventraU

intejiinale

hernia ventralis rupto peritonczo

ou

ipiplolco-inteflinaU.

Aulorum

D.

enim eft abdominis pars aperturis carens

debetur aulem peritonaei folutioni , quam vulgo excitant abdominis penetrantia vulnera, tum accidentalia , tum arte fa6ta
apoflemata , cicatrices denuo apertse ; folutum femel peritonaeum nufquam,
hinc fit ut trans
vel fere nufquam coire multiplici conftat obfervatione
Variat fede haec fpecies

quam occupare non

nulla

poffit

prsgreflk

dialyfeos

aut

omento

hiulca labia

ftipatum.

ritonsei rupti (ignis

&

viam

inveniat inteftinum

fibi

folum,

aut

Charafter fpecificus defumitur ex notis genericis, pefede anatomica; quoad curationem nihil eft quod iis

addamus quse jam protulimus,

LI.

Epiplocele

niofo carens

hernia omenti fimplex

compofita

faccata

facco her^;

itaque pertinet huc hernia

omenti incompUta^ feu inguinaiis ,

( hubonoce^^^

Aulorum ahera^ five epiplobubonoceU

omphta , quse vel fcrotalis ( ofcheoceU Audlorum
ceU

labiorum vulvce ;
cruraiis feu femoralis , ( meroctU Auftorum aUera
vaginuits , ( hernia omenti intra, vaginam ) ;
)

umbiiicaiis
t&r

Huc

( epiplomphalus

eorumdem

ventralis

altera , feu epipioofheO'

vel

Au6:orum

feu epiplomeroceU ) j

omphaloceU

feu exomphalus al*

( hypogaJlroceU

Auftorum

attera

omenti compofitae ; huc tandem hernise jam di(^3e

Tupto peritonaeo
Vide Au<5lores fub enterocelis genere citatos. Hernies
inguinaUs , compUttes & incompUttes , cruraUs , ombiUcaUs , ventraUs g
vaginaUs de HpipLoon ; EpiploceUs , Eneero-ipiploceUs ; Ruptures
etiam

hernise
:

Eft omenti per annulos inguinales

trans vaginae parietes

umbilici

arcus crurales, in

annulo ^

vel abdominis mufculos elapfi e^lopia herniofa

quam

cognofces protuberantia ad varias abdpminis fedes modo diftas obfervanda,

lente faepiiis exoriente , segro nequidem animadvertente , tardius crefcente ,
fponte per folum fitum congruum nunquam , per preflionem fub congrua
corporis pofltura faftam , etiam initio , non penitus regrediente , nifi exigua
t , difficile aut partim tantum , ft major , conatibus fub mutato corporis
fitu editis ad priftinum ftatum revocanda ; segre
conti"
, cum regreffa eft
nenda, molli , inaequali ^ rugofa, membranas crafTas fub digitis volubiles ad
taftum referente , impreflTionis digito fadlse tenaci , fubcomplanata , a pref,

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom,

I,

fione^

CLJSSISLYniA.

xci
fione

contre6latione

reftitutione

non obmurmurante

retento

a fpiritu

Sc (ub alvi deponend^e conatibus non multum intumefcente ; dolorem , renltentiam , molelliam quam enterocele minores prx. fe ferente ; decubitum
corpore extenfo , incefTum trunco ere6lo difficilem , anxiofum , impoflibiut ad

colicos , ad effugiendas
corpore incurvato incedere , ac
jacere non raro cogatur seger epiplocele completa prae primis laborans ;
tandem fymptomatis tum acutis, tum chronicis variis ex compofitione
complicatione ortum ducentibus ftipata.
Caufas eafdem agnofcit epiplocele quas enterocele ; quibus adde plngu-

lem

inducente

ita faepe

tra6liones moleftas

(ingultum

folandos

vomitum

dolores

&

dinem omenti nimiam

habet Famonus,

&

ipfius

ad fuperiora ruptionem

Epiplocelis fpecles poffunt flrangulari

taxim

refpuere

enterocele
teft

gemina
f

figna

ac

&

&

cum

abfcedere

exemplum

cujus

fphacelari

adhserere

combinari ; ftrangulatio hic , ut in

ab apertura exitum dante ,
a facco herniofo proficifci po,

herniis

&

utriufque hujufce

inteftini

aliis

flrangulationis

urgentia in epiplocelis

quam

eadem

fer^

funt

inten-

in enterocelis ftrangulationibus

fymp-

tomata effe
hac prscipue nota inter fe difFerunt enterocelis , (
cularem
perftriftoriam excipias in quibus hsec etiam reperitur ,

fi

&

celis ftrangulationes

vero vel fponte

quod

in

illis

quse in

ac

Monemus tamen minus

ftrangulatione propofuimus.

non defcendat

alvus. etfi

appendi-

&

emollita

epiploin

his

Oblervata fuerunt epiplocelis ftrangulatce exempla , in qulbus venter fupprimebatur , quse

explicatu difficilia admodum,
a peritis caeteroquin viris pro enterocelis ftrangularae fpeciebus falfo fuerunt venditata j ( vide Gun:(ium de omentihernid.^y
In his ultimis cafibus aegre quidem obtinetur partis herniofae notitia ; hanc
tamen fubminiftrare poffunt cognitum hernise genus , fi eam prius vidifte
medenti contigerit ; segri relatus , fi hernise fuae rite obfervatge hiftoriam accuratam tradere valeat ; tandem epiplocelis notae non raro in hernia utut
ftrangulata adhuc confpicu3e
quas quidem fatemur fub hac circumftantla
omentum herniofum non femel exuifte , ut enterocelis charafterem utcumque indueret ; ( vide Garengeot , Pipelet Mem. de CAcad. de C hlr. T. IIl.
Gun^ium ) quse fi obfcuriora fint , plenam in ftrangulatione epiplocelis affundet luceiti feftio chirurgica. In gemina omenti ftrangulatione pt^efidio eft
celotomia , cujus ope fublatis , fi opus fit atque expediat , adhaerentiis ,
laxata conftriftiotie , omentum mole exiguum ac fanum reponitur ; ad
magnam vim provolutum , fi fanum fit
reduftile , legitime juxta quofdam intus propellitur , juxta aUos in eo quoque cafu melius exti^Ts relinquitur , aut quidem , ut aliis piacet ," amputatur
qux etiam fieri volunt
quando fanum eft ,
intumefaftum , fcirrhofum , gan
reponi nequit
grsenodeum , fafta ex quorumdam mente ligatura, vel ea , ut reftius iubent
alii ,
omifTa , ad partem ufque fanam refecatur in ventrem refundendatn
fedulo. ( Vide Pipelet Mem. fur la Ugature de VEpipLoon , Mem. de C Acad,
,

vel

faltem follicitata refpondeat.

&

&

&

&

&

ds Chir,

T, III, ) Cseterum remedia

tiim externa,

tum

interna

quae
-

in

in-

E C T

iE.

p L o c E L

203

Ea

fada propofuimus , hic quoque locuin

habent , celotomiamque prsegredi debent. Notat Gun:(ius nullum inveniri
epiplocelse cum dolore immobilis exemplum , quas poA: externorum ufum
ftrangulatione ab

Jntefllm

reftituta fuerit

caufa doloris

&

fanguine profuse miffo

nifi

herniofum

reduci

poffit

omentum

aut

perfuafum habet ad celotomiam ftatim de'venien-

firmlter

tolli ,

dum efte.
Omentum

apertura

quemadmodum

inteftina , nifi fatis cita accedat

apoftemate
rarius
gangrsena f^piflime corripi,
,
tur , quod ultimum vitii genus ex repetitis ad taxim nunquam de facili
crebrius
citius contrahit, quam ex conftricobtinendam tentaminibus
tione a facci herniofi orificlo , vel ab apertura qu3e exitum permifit inducraro in apoftema ablt pars
Ut rarlor eft omenti inflammatlo , ita
ta.

celotomia

aut

repofitio

&

&

&

modi

hujufce

cujus

vitii

non

diagnofis

eft

alia

ac

curatio

quam qus

ex apoftematis genere fuperius tradito habetur. Ex ils quae de gangrsenodeo inteftino modo diximus, necnon ex fphaceli chara6i:ere , ac curatlone
auxilia huic
eruuntur etiam gangraense omento herniofo h^erentis figna ,

&

infefta.

Ad

hserentias contrahendas

tum non folum

fi

facco

deficeret

faccus

pronifiSmum

accrevifte

omentum

eft

hoc e fede emo-

quas elapfum fuerat

,
veriim etlam circa veficam, ingulna, peripartibus per

vifceribus foclls
;

hernlam adhasfiflTe probant cadaverum,

Slgna omenti cum inteftlnls provoluti , ipfifque adhserentis dedimus fupra fupporfita taxeos poflSbilitate , ciam adhserentlas enterocells expediebamus ; fub eadem taxeos poflibilis fuppofitione , fi omentum folum
tonseo

utero

aliifque vifceribus citra

feftiones.

facco herniali
tra6lionIbus

adh^ereat

in

adhaerentlarum

cafu

non de

regione ftomachl

foHta

xiles

&

reant

foras infuper

aut

ad aperturs exitum dantis oftium

adh?erentlarum immunl

dlflicilius

fequentlbus interim partibus annexis

fi

verum de

levibus

alimenti aflumpferit. In

compofitse

6c fub trunci

remanent partes regredi

aeger

plus

fi

bino cafu

fub

corporls incurvationem

mitum

fimplicls

eplplocelis

pr^ter fymptomata jam difta

colica queritur

majoribus

modo

taxlm

refpuentls

extenfione fingultum
nefciae

colligi

propofito obfervari

valentes,

fi

autem ad idem oftlum

vo-

molies tamen

fle-

facco adhaecolligendse

Quod

faccus circumpofitls accreverit.

ad curationem attlnet , vide Arnaud des hcrnles avec adhirencc T. II,

Circa omenti reftltutlonem nunquam fpontaneam , nunquam facIH negotio obtinendam , animadvertere fupervacaneum ducimus , huic locum non
adefle vigentibus ftrangulatione five a facco , five ab apertura fa^la ,
hserentiis plurlmls , prsefente omenti etiam fani vi magna emota , obftante
ejufdem intumefcentia , fcirrhofitate , imo
aliquando abfentibus modo dictis.
In his cafibus omnem adlmplent paginam bracherlum pila concava ,
fufpenforium , celotomia , nifi ab hac manum retrahat auxiliorum mitiorum

&

&

juxta faniora
Vlfcera in

artis

prsecepta adhlbitorum

eftopise

focietatem

non hernlsejUt vocant

fpurise,

fuccefTus.

cum omento herniofo venlre

cum quibus idem combinari

Cc

folita ,

poteft

nec
pa-

tebunt

C L

104
triplici

L V

S S I S

eplplocelis

ex fpecierum

tebunt
familia

li:

compofitarum cenfu

epiploceles varias diftribuimus

k.

Sub
tradendo.
quarum curationem generalem

infra

iequentibus prseceptis includimus.

exiguo modo defcenderit , ex peritorum fententia

bracherium pila convexa inftruftum applicandum,
ufurpanda auxilia de eorum genere , quae fupra in prima enterocelis fpecie prohis tamen adverfatur Gunr^us , qui femper noxiam
effe vult
pofuimus

omentum

Si

reduftile

fafti repofitione

&

&

prseftare aflerit idoneam vinfturam , ne porro

omenti reftitutionem ,
devolvatur , omento opponere , quam difficilem repofitionem fsep^ tentaItaque eo in cafu , de curatione palliativa tantum follicitus , brachere.
rium pulvinari inftru6lum , pro hernise magnitudine excavato , imponendum
idem prseftandum efl!e fi parva fit , aft irre/uadet , omifla repofitione
Si
omentum ad magnam
duftilis , epiplocele , nemo eft qui non videat.
taxim
tunc
fit
five
certe
difficillimam
admittat , five re,
vim provolutum
a
vi
reftitutionem
gangrsenae
ad
neceflaria
metuendse ,
peratione
fpuat ,
fiim a prefiSone
ricviii tiim ab omenti reftituti intumefcentia , fcirrhofitate ,
in vifcera fafta , oriundi , memineris bracherio faccato potiias quam pila
utut excavata protuberantiam fuftentare ; funt qul magnam epiplocelem , fi
locum herniae pila convexa munire non fatis
reducibiUs fit , reponere ,
omenti a ftrangulatione , inflammatione , ganverentur / celotomiam ,
grxna liberi refedionem perperam inftitutam , ut radicalis obtineretur curamorte cita terminatam vidit Sharp. In entero-epiplocelibus quoad utramtio
que partem irredulibilibus , vinfturae facciformi locus tantum eft. Si repo:

&

&
&

omento

patiatur inteftinum

fe

faceato tantum

lo

jubent

uti

regredi

dantur

nefcio

funt

qui tunc fubligacu-

quos Sharjy

inter

alii ,

bracherio

qui

&

ad herniam probe accommodata applicato , nihil

omentum fafta procedere pofl^e aflTeverant. Si taxim
omentum , patet jam quid medenti agendum veniata
admittat inteftinum ,
In epiplocehbus comphcatis fimpUcibus tum compofitis, ex fupra di6tis eruen-'

inftrudo pila moUiori

mah ex preffione in

&

da

eft therapeia.

A. Epiplocd&s JirtipUus
Nota. H^e cognofcendx
charaftere generico
rali

&

praebent fimpUcitate, facci herniofi prsefentia^

quam occupant
;

has itaqiie

Epiplocde incompleta feu inguinalis

I.

Auftorum

epiploique

hernie epiploique

epiplocele

livres.

curatio

bubonocele

vero ex gene-

nominafl^e.

fit

de Vaine

omentalis

ofcheocele

labiorum vulv^,

plocele complette ;

^randes

varia

fatis

omentalis

feu

ou incompktte

cpiplo-^

bubono-

epiplo-bubonocele. L.

z. Epiplocde completa

rum

fe

fede

methodo haurienda venit

hubonocele
cele

Jaccatn^,

eorumdem ;

ofckeocele ipiploique

ou

feu

hernie

epiplo-ofcheocde

Aufto-

spipLoique complettc

epiplo-ofcheocele

&

epi~

epiplocih des

L.

3. Epiploiele cruralis ;

m&rocde epiploica

feu

epiplo-merocele

Auftorum/
hrni^

ECTOPI^. Epiplocele.
Rerma ommti fimoralis feu

eorumdem

cruralis

205

crurah dt Vlpiploon;

hernic

meroceU cpiploique\ cpiplo-mirocele, L.

4. Epiplocele vaginalis ; hernia omenti intra vaginam eveniens
epiploique dans le vagin ; cpiplocele vaginal. L.

Auftorum

hernie

Epiplocele

K.

eccomphalus omentalis
ipiploique

eorumdem

hernie epiplolque

epiplomphale. L.

6. Epiplocele ventralis

Au6lorum

Au(5lorum ; omphalocele five

du nombril ; omphalocek

epiplomphalus

umbilicalis ;

hernia omenti ventralis

hypogajirocele omentalis

eorumdem 5

feu hirnia ventris epiploica

hernie ventrale de Vepiploony

epiploique. L.
irchiatlcam enterocellbus harumce parNota. Epiploceles ovalarem ,
tium seque poffibiles non proponimus , utpote quae exemplo nullo apud
Au'6lores legendo nobis conftent.

hipogajirocele

&

B. Epiploceles faccata compojitdt,

Continet hsec famllia primum eas epiploceles quibus accedit incognofcuntur ex facci prsefentia, enterocelis fupervenientis focieenterocelae combinatis , tantate , chara(5leribus genericis
epiplocelse ,
dem loco quem occupant. Curatio obtinetur maritata generali epiplocelis
therapeise ea medendi methodo quse enteroceli competit. Eas figillatim perfequi fupervacaneum ducimus , utpote quse esedem fint ac hernise epiploico-

Kota.

t#ftinum

&

inteftinales

in

dit difcriminis

la generis prsecedentis

quod

in

iis

familia recenfitse

unum

hoc

quae ad hocce genus pertinent

interce-

epiplocele prima-

fit , fecundaria vero

enterocele , rn iis vero quae fub genere prscedenpropofuimus , primario provolvatur inteftinum , omento fecundario accedente j hinc epiplo-enteroceles incompletam , completam , cruralem , ovalarem , ifchiaticam , vaginalem , umbilicalem , ventralem illas vocavimus :
ti

iftse

aftumptis

iifdem

adjeftivis

fub

nomine

entero-epiplocelum venient

qaamvis has ab illis feparatas exhibuimus ; fatemur tamen nullam inter utrafque vigere notabilem differentlam ; atque ita pofi^e , imo &: debere con-

&

Continet
etiam hsec ipfa familia fequentes epiplocelis fpecies, quse
ex fecunda generis prascedentis tribu poffint fatis intelligi , has tamen

jungi.
licet

juvat

fub fpeciali nomenclatura defcribere.

7. Epiplocde

floica

cyflocelica

Auflorum

cyjlo-epiplocele

EpipLocele cyftocelen

ploique compliquee de cyjlocele

inducens
,

eorumdem

Verdier

de

de TAcad. de Chir. T. IL Cyjlo-epiplocele.

Quod

feu

hernia cyjlo-epi-

cpiplocele

la hernie

de

ou

htrnie epi-

la veflie urin.

Mem.

D.

, hoc etiam prseftat omeneo defcendente ita fenfim trahuntur peritoherniofum

nsei pars veficam pofticam obtegens ,
ipfamet vefica , ut fub certis circumftantiis In annulum tandem abrlpiantur , omenti faftse comites. Minus
benc Sharp nullam agnofcit cyftocelem , nifi quse ab inteftino , omento , aut
utroque primum emotis fecundario proficifcitur, Signa hujufce fpeciei defu-

tum

prseftat inteftinum in enterocele cyftoeelica

trans annulos

&

Cc

muE"

C L

io6
muntur ex

S S I S

I.

cyftocells, &: epiplocelis completse notis.

genere derumenda.

A.

Curatio ex bino hocce

inteftiaum, &: vefica accefferint

S\ epiploceli

fit

triplicata

hernia quse epiplocele enterico-cyftica audit.

NuIIum exemplum epiplocelis parorchidialis apud Auftores legere

tamen enterocele parorchidiili non minus poiHbdem effe, nemo
hanc
contigit;
Obferv.
qui

eft

non videat;

atque obiervatores effagifle veriiimillima

&Cextitifre,

eft

conjeftura.
8.

ploica
Efl:

Epiplocelc hydrocdica

eoYumdQm
,

&

aquofe

petentem traftanda
varietates

vulgarem

Auftorum

hydro-epiploceU

epiplocele cui junfta eft hydrocele

omentalis

gne5

Epiplocele compliquee d^hydrocele

'y

fignis

cognofcenda

hydrocelis

atque

;
,

&

ita

juxta

hzrnia hydrocelico-epi-

hydro-epiplocele.

ex combinatis

methodum

herniae

utrique

autem epiplocelen comitantis duae funt

la quse frequentior

eft

fit

fero

cominfi-

cyftidem
ab ipfo plus, minus pro
colle6lo

intra

altera

fit

atque

ita

extra faccum herniofum pofitam, &c

magnitudine occultatam ( Vide Le Dran Oper. de Chir. p. i8G, )
fero colle6lo intra hydatides omenti herniofi fuperficiem tegentes,
facco inclufas herni^li ( Vide Lamorier ohfervationem apud Pipdet

Mem.

de

VAcad. R. de

epiplocelis

Chir.^

T. JII. pag.

C. Epiploceles facco

defitutcz

404.)
,

gallice

Ruptures,

&

Nota. Peritonsei ruptione conveniunt Epiploceles fimplices ,

compofitx
cum enterocelibus infaccatis ; nec difparia in utrifque funt figna quibus ruptum efife periton^um commonftratur ( Vide familiam generis
etiam locis in quibus folent continpr<zcedentis tertiam. ) Conveniunt ,
gere ; obfervantur enim epiploceles infaccatse ad inguina , arcus crurales ,
umbilicum ,
in omni abdominis fuperficie aperturis nativis deftituta , non
fecus ac enteroceles a ruptione faflse : una difcrepat contentorum indoles.
Itaque in iis figillatim enumerandis operam non locabimus , e ja enteroc^lum
facco carentes

&

&

neque earum curationi immorabimur , cum abundei

;
jam protulimus ; cseternm nulla feparantur differentia efTentiali
entero-epiploceles , 6>c epiplo-enteroceles a peritonsei ruptura enatse. Legatur obfervatio quam ad fecundam hujufce generis familiam affiximus Poffunt itaque , imo debent fpecie conjungi
brevitatis cauf^ trifariaHi tantum
familia intelligendis

fint

quae

hernias inteftinales
dividi potuififent.

&

epiploicas fecuimus
<

quae forte

melius quadrifariam

LIL Gastrocele

Ign. La Chauffe ; Hemia ventriculi ^ Fabr. Hildanl refp. ad

Doring. pag. 9 1 5 ; Blegny Zod. Med. Gall. Ann. I Febr. Obf 2 pag.
44; Gunzii libell.de hern. cap. 10; Ign. La Chauflfe DifT. de hernia ventrali ,
Kirfchbaum DifT. de hern. ventriculi inter Difput, Chir. Halleri
T. III. DifT. 6S , 69. Hernie de Veflomac La Faye fur Dionis pag. 121.
Arnaud Tr. des hernies , Preface p- 8 ; Sharp Rech. Crit. Chap. L Garengeot Mem. de TAcad. R. de Chir. T. I. p. 703.

&

Eil

E C T
Eft

ventriculi

iE.

laxatos

trans

diduftos

T R o c E L
regionis

207

E.

cpigaftricie

parietes

jmo & per umbilicl annulum elapfi e6lopia herniofa ad duorum tranfverforum digitorum a cartilagine xiphoidea diftantiam ad minimum enafcens
ex

Gun:(io

proxime vero fub

&

cartilagine

ad

xiphoidea aut

latera

ipfius

quam fiftit protuberantia fiexilis , elafiica

glajejuno ventriculo imminuta ( nifi ftobra
sequalis , poft paftum auda
machi parietes laxati admodum {\nt aut cum peritonaro eoaliti , ) magnitudine varia ( a cerafina vel olivari ad majorem , maximam excrefcit )
hoex Garengeot

Arnaud

rizontali corporis

seger

fentifcit

novanda
aliifque

fitu

tempore prsefertim

digeftionis per-

evanefcens , fitu corporis erefto aut nifu edito reanorexia , bradypepfia , vomitu habitualibus
,

fenfim

dolore

fub quo levamen

ftomachi

fymptomatibus ftipata, ut ea fileam quae

ipii

ex

compofitione ac-

cedunt.

Obf. Interdiam tam parum eminenti protuberantia {tio, prodit gaftrocele ,

minus facile diagnofis obtineatur
Cave igitur ne in

ut in obeiis praeprimis

contumacibus ventricuh affe6libus , quorum caufa probabilis non invenitur ,

ahas fingas dum accufanda veniret ventricuh hernla ; memineris etiam iis in
cafibus regionem epigaftricam segro ftante ac tufilire juftb primum explorare
ne fruftraneam decubitus horizontahs explorationem reddat.
CauftC gaftiocelis obfervatione comprobatse funt vomitio vaHda , fpontanea,
aut ab emetico concitata , fortis nixus in pondere elevando editus , violenta
fcapularum ad pofteriora retraftio ,
fimiHa.
De comphcationibus , quas pati pofiAint gaftrocehs fpecies, nullam mentlonem Injlcimus, tum quod ex lis quas patitur enterocele intelhgi poflunt , tum
etiam qula nullam memorant Au6lorum hiftorise. Compofitlones patent
ex fpecie fecunda.
Hernla flomachi Jimplex ^ Fabrlcil Hildani , Blegny ,
1. GaJlroceU JimpUx
Gunzli , Arnaud , Garengeot locls cltatls ; Hernie de teflomac , gajlroceU
JimpU, C.
Cognofcitur haec fpecles , qiiae ab uno fit ftomacho , facci prxfentla , foeiorum vifcerum defeiflu ,
charadere generico. Variat locus protuberantlse toto fpatlo
quod
cartilaginem
xipholdeam ,
umbihcum Interjacet. Ex,
ciplt Gun^ius partem hujufce fpatil fupernam.
Repofitione
bracherio piia
'moUIorl planlufcula ad locum accommodata inftrufto obtlnetur curatio ;
his vlm addlt parcus tenuifque , fed roborans , vidlus ,
ac potus , nec
non fitus congruus , feraoribus fcihcet adduftis ,
inchnato capite. ( Vide

&

&

',

&

&

&

&

Gun^um.
2.

GafiroceU compojita

Philofoph.
Chauft-e.

In

&

412.

n'*.

Hernia Jlomachi compojlta , Amyandi Tranfal.

len, La
ann. 17^1. n^. 421. Gunzil ,

ibld.

C.

ifta

fpecie

ftomachum herniofum comitantur vlfcera abdominis varia

ut inteftina ex Philofoph. Tranf ; omentum ex /gn,
,

fede parlter emota

La

Chaujfe ; intefilna

juftemodi.

De

&

gaftrocele

hepar ex eodem Auciore.

ventrah

eplploica

Varlat fedes hernise hu-

atque

intcftinali

fermo eft
apud

CLASSISLYITIK,

2o8

&

zpudGuniium, LaChaufe,
calem ex

inteftinis

&

Amyandus. Cognofcitur
cis

gaftrocelcC

^t^Q.

ex

occupata

fellese

hsec fpecies

quae fcilicet

facci

Gaftrocelein utrbllU

ftomachi

parte

praefentia

fociis

fadam habet

chara<fteribus

generihepatocelae combinatis , Sc
epigaftrium vel umbilicus. Curatio eruenda efl

necnon enterocelse

in Tranf. Philofophicis.

veficulae

efl:

epiplocelse

eenerum confociatorum

gaftrocelis praecedentis atque

therapeia.

Hepatocele

Gunzii libell. de hern. p. 4 ; Hcrnia hcpacis E. N. C.

Ann. II,
Dec. II. Ann. VII, Bohnii Chir. rationaL pag. 230;
Herni& du foyc Arnaud des hern, T. I. Hcpatoule,

LIII.

Dec.

&

I.

Rarum hocce
men fufficienter

genus hernise obfervatlone quidem ftabilitum , nondum tadefcriptum , fit ab hepate trans laxatos, didu6los in umbilici vicinia abdominis parietes , vel per ipfum umbilicum elapfo.
Ejus charaflerem autoptis perficiendum fic condimus. Cognofcitur hepatocele , i i-

&

protuberantia , (ad umbilici vicinias ,

in ipfo umbiHhaftenus obfervata ) ; i^ explorato hepate quod ex hypochondrii
dextri regione in protuberantiam tendere percipitur; 3 protuberantiae , quae
livida ac congenita eft, firmitate parenchymatica ; 4*^ defeftu fignorum enteimprimis hyfterocelen indigitantium,
rocelen , epiplocelen , gaftrocelen ,

loco

co

quem occupat

fuit

&

5pecies

quas tantum allegabimus

funt

numero

binae.

I. Hepatocde yentralis \ Hernia hepatis prope umbilicum "WoIfF. StrigeUi , E

N. C. Dec. I. An.II. obf. 88. Bohnii loc. citat. Hernic du foye ventrale , Hepa."

tocele ventral.

D.

Viennse natus

dinem

cum tumore

eft infans

coloris lividi

circa

umbilicum ad pugnl magnitu-

qui pro omphalocele gangraenodea impofuit

&

applicatis

&

antifphacelofis ,
inde aufta adhuc inflammamedicamentis calidioribus ,
tione mifellus exfpiravit. Aperto ad tumorem diftum cadavere , ftatim prodiit in confpeftum fubftantia hepatis quod infiaijimatum repertum eft ; itaque
non ex umbilici protuberantia ortum ducebat tumor, verum ex hepate (forfan vitio conformationis ) prolapfo , divulsa linea candida , quse inter mufcalos reftos conftituitur.
2.
II.

Strigelius.

Hepatocele umbilicalis

An. VII. obf

hepatoceU ombilical.

Hernia hepatis in umbilico

6. Schulzii

Ad.

Phyf. Med. vol.

in vertice

tumorem

Hvidum

adhuc adhxrebant

tuliffe

in

umbilico

diftentum

duriufculum,

quibus dein arefcentibus

tegens incepit putrilaginem affumere

& cibo abftinens

Reifelil

E. N. C. Dec.

obf. 226. Hernie

dufoye^

D.

Vidit Reifelius puerulum ex utero

pomi magnitudine

I.

obiit totus marcidus.

Poft

intra

mortem

tumorem rotundum
cui
,

vafa umbilicalia

reliqua

membrana

paucos dies puer a lafte

detrafta

membrana , qua

&

extenfus, tumor apparuit puniceus, qui feparatus a cute ,

muftextura concludebatur ipfum hepar eo
ex parenchymatis colore ,
vi aliqua detrufum aut delapfum., quique hepatocele dici poteft. Fuit conjeftura
matrem contufam fHiffe , quod negavit ; lapfura vero conceffit,

umbilicus

culis effe

fuit

&

Ohf.

ECTOPIiE. Hepatocele. Splenocele.

209

An

ad genus hocce referenda eft ea hernise fpecies a plnguedine ena'Obf.

ta , quse ex ligamento hepatis fufpenforio difto , vel a latere hujus interno ex
cartilagine xlphoidea quafi propendet ? Pinguedinem hancce ab hominibus paTum alias obefis faepe in faccum peritonxi provolutam reperiri afferit Gun:(ius ,
in cadavere vidit oculatiflimus Davifardius , anatomes peritia nulli

&

fecundus.

LIV. SplENOCELE Gunzli llbell. de hern. pag. 4

dani Epift. LV pag. 999, Spigelii de corp. hum.
Ruyfchii Adverf. Anat.
hern. T.

pag.

29

pag. 23

II

hernia lienis Fabr. Hll-

VIIL cap. 14,

, Arnaud des

fabric. lib.

Hcrnic de la Rate

Splmocck,

Eft henis trans laxatos

per inguinalem ejufdem

gnofi

Dec

didu^los abdominls in latere finlftro parletes, vel

annulum elapfi edopla herniofa , cujus dia-

laterls

quam

tradendse minus

veritati

adftruendx faclunt Obfervatorum quos

citavimus fide dlgnlflSmorum hlftoriae ; chara6terem quo genus hocce donainus ii incudi reddant quibus vldlffe contlgerit. Cognofcltur fplenocele ,1^

loco ad

quem

extuberat hernia

annulum

abdomlnls

latus finiftrum fulD umbillco

&

huc ufque tenuiffe ; )

2^ explorato Hene , qui ex regione finlftri hypochondrii in protuberantlam
tendere perclpltur ; 3^ firmltate protuberantlse parenchymatlca ; 4"^' defecpr^ prlmis hytu fignorum , quae fibi affumunt enterocele , eplplocele ,
finiftrum

inguinis

vifa

protuberantla

eft

&

fterocele.

Obfervationes quibus evincuntur generis hujufce fpecies

fatis

fit

retuUffe.

SpUnocclc vcntralis ; hirnia lienis ventralk Fabr.

1
Hernie dc la ratc vcntralc \ fpUnocde ventral. C.
.

Mulier

annos nata

triglnra

tumore magnitudlne
rotundus

Hlldani loc. citato

capltis infantls in finiftro

&

facile ex una in alteram

,
partem ducebatur; cultro anatomlco inventus eft Ilen adeo magnus , utinferlor ipfius pars , qus in tumorem rotundum indurata fuerat, ad os pubis

latere fub umbilico laborabat

fere propenderet
2.

SpUnoceU

Ruyfchii loc.

ita

erat

ille

Hildanus.

inguinalis ;

cit.

hernia

Hernie inguinaU

lienis

inguinalis

de la ratc ;

feu fpUnohuhonoceh
^
fpUnoceU inguinal ; fpUnohu--

honoceU. C.
Vidi femel herniam
ritonaeum.

Mulier

In

ingens tumor

ubi lien in

inguen delapfus replebat dilatatum pe-

nofocomlo Amftelodamenfi fuerat annofa

cui

Isevo

habebatur pro placenta uterina poft" partum relifta, atque ibi accreta ; alii putabant frigldum apoftema
fed in cadavere
certo vidi iienem eo fecefliffe , atque hanc^produxlffe herniam
Ita Ruyfchius

inguine

qui

'

LV. Hysterocele;

hernia uteri

Sennerti Libf. IV.

Med. Prad.

Part.

II

17. Doringii Epift. ad G. Fabr. Hildanum de hernia uterina

Graaf de mulier. organ. cap. 8; Ruyfch Adv. Dec. IL pag. 25;

feft. II cap.

p.

893;

Sauvages Nofologia Methodica.

Tom. L

Dd

Hcr^

CLASSISLVlTlk.

210
Hcmie

de la matrice

Arnaud des hernies T.

rAcad. R. de Chir. T.

pag. 29 ; Sabatler

I.

Mem.

de

HyprouU.

III.

Eft uteri trans annulos inguinales

aut laxatos

diduftos infernse abdomi-

quam

cognofces i*^ loco protuberantix in hoc genere obfervandse , ( ad annulos inguinales , fub umbiiico,
proxime ad inguina vifa fuit ha6lenus ; ) i*^ exploratione colli uteri ,
nis medietatis parietes elapfi e6l:opia herniofa

&

protuberantra dura

5*^

cujus mutata deprehenditur nativa direftio

maximum

renitente ,

ufque volumen inctefcente

e pelvi pone ofTa pubis emergente , uterum graviditate vera , vel fpuria diftentum continente
quandoque ad ipfum
reduftili partim , vel penitus faltem initio ^ imo
geftationis terminum ; 4^ exploratione Puzofiana , immifTo fcilicet in vagigradarie ad

&

nam manus

alterius

digito

dum manu

aUera protuberantia comprimitur

5**
;

atque ita cum faepius adiit vera ingravida,

;
motionibus foetus certo tempore intra protuberantiam perfentitis.
Caufae hyfterocelis obfervatione compertse funt i6lus validi in ventrem , nl-

graviditatis verae
tio

vel fpurise fignis

magni

fus

editi

prsegreffa peritonaei a vulnere

abfceiTu etiam curatis folutio ,

graviditate prsefente, aut accedente.

1.

merti
cele

Hyjlcrocele inguinalis ; hernia uteri inguinalis, feu hyjlero-bubonocele SenDoringii , Sabatieri loc. citat. Hernie inguinale de la matrice ; hyjlero"

D.

inguinal^ hyjlero-bubonocele.

Mulier

inguen finiftrum pertica

in

poft oboritur

abdomen

intra

loci

ibi

tumor

recondi nequit

in dies foetu aufto dilatatus

g3e fere

propendeat

&

paulo

motiones

&

ita

aut cucurbitse majoris oblon-

&

taftu

vifu

tandem percipian-

fibi
fibi

hinc eveniffe fentiat

in

fola

paupercula novem liberos eniconfulere cogitur ab obftetricibus deferta ; etfi

xa

primo partu

peritonaeum

fummum incrementum

protuberantis includitur uterus gravidus

foetus

Simile vitium in inguine

laxatur

ut ea facci inftar,

tur.

mali aliquid in abdomine

feritur

brevi tempore ob

qui

finiftro patitur

nihilominus tamen ofties

ex ordine naturaliter , ac faufte parit. Non multo poft partum oftavum ad

inguen faepiufcule perfentifcit malum in primo partu acccptum , ibique quid-

piam mediocris
in dies ita

&:

abdomen

extra

quantitatis

magnitudine &:

fibi

; tumor
tandem veficam bu

excidere animadvertit

longitudine increfcit

ut

bulam fpiritu diftentam aemuletur , & ad genua ufque propendeat ; accedunt non dubia foetus vivi in protuberantia inclufi figna , segra interim dolores magnos perpetiente , five cubare , five federe conetur. In bino hocce
hyfterocelis inguinalis cafu adhibita

matris vero malis rebus.

tineri

queat

&

Tutius

ea impetrata

in

eft

fedio

hac

Casfarea

fpecie

foetus expulfio

cum

inftituitur

bonis infantis

repofitio

fi

ob-

naturse aut arti melius

com-

Ruyfchii loc.

citat.

mittitur.
2.

Hyjlerocele ventralis

kernia uteri ventralis

Hernie vmtrale de La matrice

Geminum

hyjlerocele ventral.

Graafii,

D.

abdominis locum occupare obfervata

exemplo Graafiano

latus finiftrum

parum

infra

eft

hsec

uteri

umbilicum tenebat

hernia:
;

in

in

Ruyfchia-

ECTOPI^. Hysterocele.
chlano vero

&

proxime ad inguina, non tamen in ipfo annulo , quod fpeciei prsccedentis proprlum eft. Vldit Graarenum doloribus , necnon de anxio
fius mullerem de fummls ventris ,
in hypochondrils fenfu querentem
quae fymptomata ita , dum capite demiflb decumbebat , augebantur , ut in ledlo federe femper cogeretur prac
nimla abdominis mole, quod ante viglnti qulnque annos tumere inceperat
citra caufam Ipfi notam. In latere finiftro paulo infra umbllicum magis elevabatur abdomen quam allbi , nec parem ublque renitentlam palpo obilciebat
aperto cadavere inventse funt in abdomine quatuor llquoris foetidiffimi plntae,
necnon tumor rotundus magnitudine portentofus fpatium rellquum Implens
quadraglnta libras pendens ; uterus fuit herniofus , cujus fubftantia antice unum,
lateraliter
duodecim pollices craffa , partim fcirrhofa , partlm
poftice
latus pariter finiftrum inferne

&

&

glandulofa

ovorum vitellos semulantibus , feta

nigra foetidiffima, falfo gervero
implebat
materies
cavitatem
5
pugnum ^equans magnitudine. Ante
aut placentae natales debens ,
ac globulis rotundis, induratos

obfervabatur
mini,

mol^

viglnti

&

quinque annos

i^ aut 3

labente

plenam placenta deftitutam excluferat mulier

gravldltatls
,

menfe veiiculam aqua

,
feptemve

fubfequente per fex

menfes lochiorum fluxu uberrimo, cui compreffo fupervenlebat abdomlnis procui Ingens tumor
tuberantia modo defcripta. Narrat Ruyfchius cafum mulierls
direfte ex cavo abdominis procedens circa inferiorem ipfius partem quam proxime inguini dudum hseferat ; brevi autem fuppuratus bene fanabatur accedente
haud ita diu graviditate , uterus foetu crefcente tumens in faccum dllatabat peritonxl locum clcatrice obduftum , qui uti folemne eft in perltonsei
atque abdominis abfceffibus , necnon In vulneribus In cavum abdominale
penetrantibus etlam rite curatls , prse acquifita debilltate prefium valldum
fufi:inere impos fuit.
In hu)ufcemodi perltonsel finum infinuabatur uterus eo
ufque , ut tandem cum foetu inclufo ad genua ufque penderet antrorfum.
Inftantibus deinde partus laboribus uterum cum foetu intra abdomen reponebat obftetrix ; ficque felix evadebat puerpera , edlto per vias naturales
bene nato fcetu.
Obf An ad hocce genus pertlnet ovariorum hernia quam memorat ^rnaud ^
In puellse cadavere ad inguinalem annulum extuberare V&yrct
vidit ex yerdicr ?
,

&

LVI. Cystocele
Hernia

Platnerl

Infi:.

quorumdam

cyflica

Halleri Difp. Chir.

T.

Chir.

Hernia

III Difl".

Ign.

vejiccz

La

Chauflfe de hern. ventrali;

urinarice.

72; Gunzii

Libell.

Salzmanni Dlfl!". inter

de hern. &c; Hernic

la vejjie urinaire Mery

Mem. de TAcad. R. des Sc. 1713 ; Garengeot Oper. de Chir. ; Levret Obf. fur les polypes; Sharp Rech. Crit.;
Verdier Mem. de TAcad- R. de Chir. T. II ; hernie cyjlique j cyfiocele,

de

Eft veficse urlnarlae trans annulos

per laxatos

didu6los

edopia herniofa

perinsel

quam

fiflit

inguinales

fub arcubus cruralibus

6i

necnon vaglnse parletes elapfse

protuberantia in locis jam diftis obfervanda ,
initio
d 2
,

hypogaftrii

CLASSISLVlTlk,

212

parva , fenfim crefcens , preflione , aut commodo corporls fitu regrediens ; mutata corporis pofitura , aut nifu edito revocanda ; mollis ,

initio

&

membranas

craffas

vacua

lotio

fluftuans

fit;

fervatas diu urinas

comprefla

fub

flaccidas,

lotium ; majori
aut fere evanefcens

adfit

fi

volubiles taftu refcrens,

digitis

decrefcens

excitatur in aegro meiendi defiderium

fi

vefica

fi

donara volumine pofl

emiffis j qua leviter
iis
vero validior fit com-

Caeterum afFeftui focia redditur uri,

r)3e retenrio , mi6tio difficilis , vel dolonfica , ut omittam fymptomata varia ex
compofitione
complicatione ortum ducentia. Notabis dari aegros in quibus nuUa fuccederet urinae emiflio, nifi manibus admotis protuberantiam elepreffio, fequitur mi6lio plena

vel

ftillatitia.

&

varent

ac premerent.

communes ex herniis
communes, vel propriae
membranaceorum imprimis
intelligendae reducuntur ad
ea quse fibras laxant , quae tonum ipfarum frangunt fubita , vel lenta diftraftione , quse tandem contenta in abdomine deorfum magis urgent. ProCaufae cyftocebs funt

aliorum

vifcerum

vero funt

prise

cultate
ciditas
ris

bis

indu6la,

prsegreflis
,

atonia

quam

contradionis

deorfum expandi cogitur

trahunt inteflina

omentum

3*^
,

defedlus;

fufiicientis

exporrigitur

lateraliter

ampliatio ab

2*^

dif!i-

eorumdem

veficse

flac-

figura fingula-

ea enim ab utero gravido ad ofTa pufiguram induens veluti brachiatam , vel

traftio a

uterus

retentione,

urinse

fequitur, evacuata urina

tempore contingens

graviditatis

prefTa

parietum veficae

i*^

vifceribus

aliis

prolapfis; fic veficam

vagina e loco nativo dejefta

4 pa-

partum multiplicem diftenfio, debilitatio , quae fcilicet

veficam ex hac parte defraudat; 5^ fibrarum mufculofarum tiim veficalium , tiam veficae circumpofitarum receflfus ab invicem
diflenfione produ61us , quo nimirum labefaftatur clauftri coercentis robur.
Minus bene Sharp a praevia enterocele , aut epiplocele cyftocelem femper
pendere vult , tertiam ex aflignatis caufam tantum agnofcens; obfervatione
enim non femel conftitit herniam cyfticam^olitariam fimplicem primariam
enatam fuifl^e. Nec jure meliori uni conformationis vitio in utero contracto , non vero caufae adventitiae , eam adfcribit Mery ; poteft equidem quandoque vitium conformationis locum habere ; verum non aliam caufam agnofcere vetant rationum momenta adverfus Meryanam fententiam a Vcrdkr ,
rietum vaginse
fufiicienti

per

fuflentaculo

Sal:^rnanno relata.

Obnoxise funt cyftocelis fpecies

tioni

ftrangulationi

gangraenae

variae

calculo

irritationi

obftruftioni

adhserentiis

inflamma-

tandem compofi-

tioni.

Calculos faepe continet cyftocele annularis

figna funt renitentia

contreftatur

ftrepitus

dum

necnon

vaginalis.

Horum

pars herniofa prasfertim vacua digitis

perceptus

te cafus a

Thoma Bartholino

denique dolores a concretionibus huiufcemodi excitari

enarratus , quod etiamfi nec palpus,
nec ftrepitus calculorum prsefentiam denotent , nihil tamen de ipforum abfentia concludendum veniat
prseiertim fi aegrum vexant dolores calculofi. Vi,

folrti.

fi

Doceat

fuat calcuU

viam

fibi

in

inguine

patefecifTe

apertura ob aflTiduum urinse

effluxum

ECTOPIiE. Cystocele.

215

effluxum in ulcus fiftulofum abeunte ; calculus ita quandoque obturat herut ex parte veiicx herniola in aliam exonerari non poflit
nise orificium ,
lotium ; hoc fi contingat ftrangulatam dicunt cyftocelem , obftru^lse nomine
melius falutandam. Incruftatione calculofa ita claufiim vidit Bertrandi her-

cadavere , non nifi poft eain diffracveficam felleam figura ac capacitate temulabatur pars veficse urinarise eftopa, humoris foetidi drachmis aliquot feta ,
inteftini herniis obfervando , aft hic
quam pro facco herniofo in omenti
partibus emotis vacuo , de facih habere potuifi^es. Prsefidio eft lithotomia
fpeciaUs , qua denudatis per celotomiam in cyftocele inguinali calculofa
partibus , citra vero. talem denudationem in vaginaii calculo etiam feta , fufficalculus extrahitur, cavendo ne pars
cienter inciditur veficae pars eftopa ,

tam

orificium

cyfticae

niae

in defunfti

ut

introduci ftylus potuerit

&

&

ventrem refundatur

incifa in

deligato

in vulgari lithotomia fieri folet

ut

ex continuo urinae per vulnus effluxu metuendi

periculum catheteris tubulofi immiflione , qua urina ad vias folitas revocatur.
Inflammatione corripi pofiTunt omnes hernise cyfticse fpecies: tunc fignis
cyftocelis genericis adduntur dolor acutus, calor , febris, vomitus , fingultus. Ex Fetit obfervatione , fi fimplex fit cyftocele , qnae inflammationem

vulnere, avertitur ulceris

vomitum

patitur,

enteroceli mixta

nunc

fingultus

fequitur

vero ea iriflammata epiploceli

fi

vomitum

fingultus

fit,

prsecedit

aut

orificium partis herniofae

&

ob inflammationem vigentem clauditur

lotio ex ipfa ia
partem evacuari nefcio , ftrangulatio accedit
nunc vero irquamvis conftridium , ejusmodi orificium , ut
inflammatione fatis hiat
penitus

aham
rita

fiftulofi

veficse

e veficae

urinse

parte e6lopa per prefi"ionem expulfae in aliam hujus vifceris

partem via pateat

ratur cyftocelis
topicis

applicatis

exulat tunc ftrangulatio

inflammatio

venae

ope

evacuata

inflammatio induxerit
perforari debet hernia

&

impofitis

dum

qu

Denudatis

fi

,
,

hujus ope

dantis conftri^lio

&

ut extrahatur lotium

jam

fa^la, locus

hic

&

veficae

ut moris

&

eft

in

occurrencelotomia.

eft in

herniofa

vel adha^rentiarum feparationi

fplenio

exitum

In

ob-'

nifi

minus aptarum

bubonocelis operatione

bracherio firnnatur.

fi

inckifa

feftionibus iteratis

aufertur aperturs

fafta

hypo-

quam

tubulo

inflammationi

unica fpes

ventrem refunditur pars

deligatur vulnus

cicatrice

dilatatione

dein vense

refolventibus

cedere renuat,

diftis

partibus
in

&

imo

ftent prsefens ipfius conditio

indoles

&

protuberantiam

exulet ftrangulatio

fi

tunc acu ad apicem tricufpidata

emollientibus
auxiliis

iterum atque iterum celebrata,

lenis preftjonis in

gaftrium fadse urina in cyftocele contenta

Cu^

inflammatione.

praefente

fe6i:ione

cyftocele

&
epi-

enteroceli mixta , fi celotomiam celebrare cogat inflammatio

meminerit
Chirurgus nullam facci herniofi partem auferre , ne
,
veficse partem eximat cum malis asgri
eademque feftio 6>c facci

ploceli,

aut

refradaria

una

&

rebus.

Quemadmodum

enterocele inflammata corrumpitur quandoque

nonnunquam

celis

inflammatio

gelis

grangrcenode?e affedionibiis

abit

in

fatis

gangrsenam.
inielliguntur.

ita cyfto-

Hujus figna ex enteroIn defperatiflimo hocc^

d 3
cafu

C Z

414
cafu nulla

Louis ineunda fuadetur

Ab

V IT

I.

quam qu^ pro

Mem.

de

V Acad. de

A,

corruptis

inteflini

herniis

Chir.

parte veficae herniofa morantis copia

in

urinae

S S I S

remanet

via

alia

ita

ftimulari

irritari

poffunt hujus parietes, ut, quamvis abfit infiammatio , ea fere tamen accedant fymptomata , quae in cyftocele inflammata obfervari modo diximus
protuberantia , naufeas , vomitus , fingultus. In
fcilicet dolores acuti in

cum

combinata , Sue junior vidit irritationis hujufce

Fugantur haec accidentia urinas evacuatione
preffionis in protuberantiam fadas ,
ope catheteris , fcroti elevationis ,
obtinenda ; praecaventur vero fi veficam herniofam manibus eleyatam ac
compreffam exonerare meminerit seger, ftatim atque vaflius tumet.
Adhaerentias contrahunt herni^ cyfticas non fecus ac inteflinales , &c epiprobant exempla a Verdier relata. Legatur luculenta difiertatio ,
ploic
hernia cyflica

exemplum

inteftinali

memorante

Verdier.

&

&

epiplocelis adhasrentias profecutus

qua enterocelis
de adhccrentiarum

cyfticarum

&

theoria

efl:

therapeia

Arnaud ,

eruatur.

&

exin-

Adhserentiae

fufpicionem injicit cyftocelis irreduftilitas in nullam aliam caufam refundenda ;

praefentem oflendit celotomia.
Combinatur cyftocele cum enterocele , epiplocele , procidentia , inverfione uteri ac vaginse.

Vide
A.

Cyjlocele

1.

compojitas,

Cyfloceles

Cyfloceles JimpLices.

ingidnalis ; Hernia inguinalis veJicA vrinari<z

Auftorum

ut

Verdier , Mery , Petit , Platneri , &:c. Cyjlo-bubonocele eorumdem ; Hernie

mguinale de la vejjie urinaire ^ Hernie cyjiique de Caine; Cyjiocele inguinal

D.

Cyjio-bubonocele.

&

&

completam , in folitariam
Variat haec fpecies in incompletam
geminatam. Prxcedit urinse retentio , vel dyfuria , vigente hacce hernia etiam
obfervanda : vefica per annulos inguinales elapfa , tumet inguen tantum in
cafu incompleto

inguen autem

&

fcrotum

in cafu

qu3e notis gaudet in chara<5lere generico memoratis

mul

completo
:

protuberantia

exulat alius vifceris

fi-

cum

hydrocele confundas. Notabis

faccum herniofum in enterocele , epiplocele , aliifque herniis etiam incipientibus pr^efentem , partefque emotas includentem , in hernJDe cyflicse inguinaherniofi focietas

principio deficere

lis

cave ne

neque

ante veficam tunc pofitum

Curatio

modo

necnon remediis
dus

tum

eft

fequenti
diureticis

nifi fatis

nufquam ipfam

perficitur.
,

parva

cyfl:oceIe

segro

pinguibus

,
,

frequentiflimo obtemperet ;
oppofitum decumbat
quo in fitu
emittendo lotio herniam replente , fuppetias

fub

necnon

fitus

impoflibilis

2"^

ut

fi

quan-

difficul-

ipfi ferent
refupinus clunibus ele-

quo nonnunquam etiam abfque comprefllone

corporis pofitura

oleofis

monen-

&

ac compreflio

eumque

potus quantitate conceflfa

Interdiftis

ipfi

increverit

includere,

latus hernise

protuberantise elevatio

alia

adefl^e

ut mingendi defiderio utut

poterit in

tatem experiatur in
vatis

ipfam

fuccedit

miftio in

fa6la lotii in cyftocele contenti naturalij

ECTOPItE. Cystocele.
rali',

vel artificiofa evacuatione

refto

aegro

pofitura

in

repofitio

liiofae

ft:rulo

dies

tocele

culo fubconcavo

fi

in

in-

pila

com-

cyftocele

fi

dein tandem in

convexum mutando

de perfe6la curatione remanebit

adhscreat

qua

attingente cyf-

bracherium pulvinari gaudens

fufficietur

cum nullum

fub

3*^

Annulum inguinalem

madefacienda.

locum
planum

vefica circumpofitis

celotomise

congruo

bracherio

inguinalis;

&

fufpenforii

tunc deponetur

annulus

eft

vel omenti

fufpenforium vuigo diftum

ac roborante
in

her-

eft partis veficae

in inteftini

tamen impatiens, apponendum eft fub,

h tela parum extenfili
quam eft protuberantise moles donatum caviiate
decrefcit hernise volumen ,
liquore adminuenda ,

prout

(Ijringenti

qux

215

a fordibus inteftino

reduftionis

ligacukim facciforme ,
faftum , paulo minori
in

tentanda

penitus impetrata

non accreta

ftt,

conftituto

legitlma

adiiibendo encheirefim

qua
convexa muniendus
ufurpatur

reftitutione

pleta

eam

liberato per clyflerem

leviores

tantum

locus

adh^erentias

latiuf-

quod

dubium

eft fufpenforio vulgari

manus

perita

tollit ,

4*^
nifi

periculum

facere velit seger.

CyJloceU cruralis

2.

Cyflomtroczh

vret apud Verdier , obf. XI. Hcrnic

D.
ceU crural ; CyflomerociU.

a vefica

Fit haec fpecies

La

fub ligamento

urinaria

hydropicis

Le-

cruralis vzflc,t urinaria

ds.

veffie urinaire ;

Cyflo-

Poupartli In mulieribus

Cognofcitur

fignis geneanatomica
fimplicitate. Differt a prsecedenti notis iifdem, quientero-bubonocele a merocele inteftinali diftinguitur ; fcilicet majori

prsegnantibus
ricis,

puerperis

Hcrnia
cruraU

provoluta.

&

fede

bus
loco fibi proprio , quem in inguine fuperiori
a genitalibus diftantia ,
&: fere fuper anteriorem femoris partem obtinet. Adeft urethrae obliquitas cathetere immiftb detegenda ; ex praecedenti fpecie hujufce curatio eruitur.
CyfloceU perincealis ; Hernia perinetalis veflcA urinaria ; Hernia perinai
3
cyflica Auftorum , ut Mery , Curad patris apud Verdier obf. XIII, Hernie cy^

&

CyfloceU du pirinee.
In hac fpecie ad perinseum , nonnihil ad raphes latera

flique

du

perinee

das vefica urinaria

juxta vaginse

&

inteftini

elabltur

apud gravi-

refti partes laterales

obrepens

mufculorum ani levatorum fibras fafciculatim

coaftas diducit , feparat , cutemque attollit , fpatium nativo fuftentaculo defraudatum fubiens. Cyftocelem hancce charaftere generico infignitam fpecific^
determinat locus affeilus & fimplicitas; poft partum fpontanee evanuilfe obquod fi non contigerit , valet hic ea curandi methodus , quam
fervata fuit
ab utero fcetu diftento prefla

fpeciei cyftocelis primse attribuimus.

4. CyfloceU bypogaflrica ; Hernia veflca. urinaria fupra puhem , Le Drati

,
obf XIV^ Hernie de la veflie par-defliis Us os pubis ; CyflociU

apud Verdier

hypogajlrique.

D.
Dran ab homine annos nato 40 ob

Vocabatur Le
plures

alise piaecefl^erant

periculofiflime

urinse retentionem
:

quam

tumorem, quem
aderat prseterea tumor

prseter

pubem efformare folet ,

longe minor ad latus mufculi refti pofitus , priore paulo elatior

vefica lotio diftenta fupra

alter

decumbente

&

taffliii

C L

2t6

Y IT

S S I S

per catheterirmum urinse

Extra<5lis

k.

tribu^ , evamajor fupra pubem (ita , &c ceffavit urinac effluxus. Lenova fucceflit urinae emifTia , qua
vi preffione m tumorem alterum fafta
levamine
eft.
Irrito
per
deletus
catheterem , qui in vefica deretumor hicce
brevi
funftus
allato
fato
eft
seger ; neque fafta efl: cadave,
fuit
,
liftus
Le
Dran
tumorem
minorem
copia.
Putat
faccum fuiffe urinae maaperiendi
ris
gna copia fetum a tunica veficae urinarise nervea inter diduftas tunicae carneac
fibras protrufa efformatum , qui in veficae partera majorem 3egre exonerabatur,

cedens.

taftul facile

librls

nuit protuberantia

ob conflriftura a

fibris

apud Verdier

bert

earneis facci hujufce orificium.

CyjioceU vaginalis

5.

CyJloceU vaginal.

obf.

Hernia vejictt urinarics, intra vaginam eveniens RqXVIII. Hcrnie de la vejji^ urinaire dans le vagin ;
;

D.

viam fibi apemembranas vaginse elevans in protuberantiam fignis cyftocelis genericis gaudentem , e vaginae parte oflibus pubis refpondente emergentem , ejus orificium occupantem ; hanc in muliere gravida 40 annos nata ,
Inter fibras tunicarum parietes vaginae efformantium didulas

vefica urinaria

rit

quam

frequens ac dolorificum

fundendae defiderium divexabat

urinae

memorante

tus

tempore

obfervavit Robert

ciei

diagnofis

ex charaftere generico

ve ipfam confundas cum enteroceie

par-

Deducitur hujus fpefede anatomica , &i fimplicitate. Ca-

vaginali

Verdier.

hyflero-cyflocele

&:

prsepri-

vaginam cum recto alligantis efformatam obfervavit Bertrandi in muliere gravida uterum antrorsum inclinatum gerente. ( Vide Bertrandi Mem. Jur VHydrocele , Mem^
de PAcad. de Cbir. T. III, ). Valet in hac cyflocelis foecie ea curandi meArnaud bene cefthodus qu3e adverfus enterocelem vaginalem Garengeot ,

cum hydrocele quam

mis

cavo faditio textus

in

cellularis

&

iit

fcilicet

vefica repofita vagin^e

nomen habens

dolii

operculo

num

gerens funiculum

quo

immittitur pefTarium a fimilitudine

longitudinaliter in

extrahi poffit

nifi

medio perforatum

cum

&

bi-

adhibere mavis fpongiam ex

aqua aluminofa expreffam, qua enterocelen vagiiialem ab Hdnelio curatam

fuiffe

fupra diximus.

B.
G.

Cyjlocele enterocelica

Cyjloceles compojitd.

Entero-cyjlocele

Hernia

enterico-cyjiica

enterocdem inducens Auftorum ; Cyjlocele ou hernie de la

enterocile
d*
Verdier ; Entero-cyjlocile, D.
tica

Hernia cyf~

veffie

compliquee

In hac fpecie quse enterocele

cyflocelica frequens minus efl , primarla

vero fecundaria, inteflino faccum a peritonseo per veficam eftopam rapto tandem efFormatum fubeunte. De csetero eaefl

hernia cyftica

inteflinalis

dem

figna prse fe fert ac enterocele cyflocelica ;

cse

& inteflinalis

combinata

cyflocele hic primarius

fit

itaque utraque

afFe6lus

hernise genere curatio fpeciei

illic

nimirum figna hernioe

quoad fpeciem jungenda

cyfli,

licet

vero fecundarius. Patet ex bino hocce

iflius.

Cyfloceli primariae comites

Mq

addere pofifunt inteftinum

&

omentum
fimul,,

ECTOPIiE. Cystocele.
f\tr\u\

117

tunc ex trium horumce vifcerum hernia exfurglt cyftocele epiploico-

cnterlca.

7. Cyftocele epiplocelka ; Epiplo-cyjlocele ; Hernia epiploico-cyjlica ; Hernia,

cyftica epiplocelen inducens Au6torum ; CyJloceU ou hernie de la veffie compliquU
d^ipiplocele Verdier

rocele fecundaria

iinum

Epiplo-cyjloccle.

Quemadmodum

praecedenti cyftocell prlmariaE: adjungitur

In fpecie
fic

in

fpecle

ifta

eidem

per veficae defcenfum {imillter rapti

peritonsel

ente-

omentum in
provolutum.
Compa-

focietatem venlt

in

hsec veficse hernia fignls convenlt fpeclficis cum eplplocele cyftocelica

a qua ideo mlnus bene fepararetur quoad fpeciem , quamvls pofterlor fecundarla hic fit , illic vero prlmarla ; neque difpar efi: curandl methodus

fita

in utraque.

enterico

hac fpecie omento etiam addatur inteftlnum

SI in

Cyjlocele ab hyjicroptoji

8.

prolapfui

fit

cyftocele

eplplolca.

roptofc Verdier

Eadem

Au6lorum
Hyfero-cyjlocele,
D.

cyjlica uteri vagin

; Hernia
Hernie cyjiiquefe melant a thyjle-

llyjlero-cyjloceh

inverfioni accedens

hsec cyftocele

prorfus fpecies eft

ac hyfteroptofis compofita

de

qua fupra.
Cyjiocele lumbaris Clar. Doft. Brun Lugdunenfis, Reglas Sclentiar. SoMonfpel. Journ. de Med. Tom, XXI.
L.
MuIIer a longo tempore , praeter diverfa fymptomata , tumorem mollem
vix fluftuofum in reglone lumbari antica fub hepate gerebat , qulque om9.

ciet.

nlbus auxIIIIs

manu

reftlterat.

duxit efte cyftoceles

jne

dilatatse, hernla

tem

Brun

confultus invenlt illum tumorem dextr^

tunc uberem urlnae fluxum excltari ; unde defpeclem ex veficae , vel potlus pelvls renum fum-

Cla,r.

traftatum evanefcere

novam

&

produftam

cui appofitis chirurglcis auxiliis muiler fanita-

recuperavit.

EncephalOCELE

LVII.

Corvlnl Dlft'. de hern. Cerebri inter Halleri Difp.

Hernia Cerebri , Reifelii Eph. N. C. Dec. II.
Ann. 11. Obf. 115; Lechelli Ibld. Obf. 158; Trew Comm. Lltt. 1738
Hebd. 52 n. 3 ; Tacconii Dlfif. de humano monftro Bononiae nato ; Corvlni ibld. ; Hernie du cerveau Le Dran Obf. de Chlr. obf. i. Hernie du.
Chlr. T,

cervelet

Difl'.

II.

XLVI;

Encephalocile

Eft cerebri

non penltus

cerebelli aut utriufque

verbo Encephali

oflificatorum hiatum prorumpentis

per oflium

eftopia herniofa

cranii

quam co-

gnofces protuberantia quoad magnltudinem , figuram , locum cranli quem

occupat varia , integumentis communibus fuperteda colore natlvo donatis ,
nifi

adfit

molli

gangrsena

in

infantum capite tantum obfervanda

congenita ,

( inflammatlone renitens , ac dolorifica fit ) utplurlmum

fluctuanti , ad circumferentlam fuse bafeos clrculo cm6ta ofteo digltis explorando ,
oflificationls defeftum Includente , fymptomatibus nullis gra-vibus ftipata , faltem initio , fi ea parva fit ,
in vertlce aut lateribus capi,

indolenti

&

&

Smva^es Nofologia Meihodica, Tom,

I,

tis

CLASSISLVlTlk.

-21
pofita

tls

vero fymptomata , ut paralyfim , convulfionem ,

&c, fecum trahente , fi occiput tensat , aut fi vaftius
Cave confundas cum anevryfmate fpurlo quod in pue-

graviflima

fit ,

ansefthefiam

foporem ,
tumeat , ahbi licet fita.
rulorum capite fcepius per i6lus , aut
citatam Le Dran obfervationem.
,

capillitii

traftionem producitur.

Vide

CaufsE encephalocelis funt, i^' co]le6lio lymphae vrfibills fubtiliflimx

qua cerebrum irroratur , atque ab exficcatione defenditur , in parte cranii
hac enim pofita magis premuntur partis ollese collecinterni fingulari fada
:

exinde impeditur in ea nutrltio

tioni refpondentls vafa; atque

dum

utraque

in

reliquis

minus

oflibus perficltur

cranii

cedlt pars

&

offificatlo,

hujufce

modi

correfpondente encephall portlone in oflis defectum fenfim ac iine fenfu infinuata,

fuperpofit^ In protuberantlam attollente. 1 PrelTio qusecumque externa major In una cranll parte , quam in reliquis ; hac enlm Inducltur fimills oflificatlonis defeftus. 3"^ Prsefente per caudebllior

refiflens

&

jam

fas

diftas

quodam cranll ioco oflis hiatu , li tamen quacumque de

nondum formata lit , hanc excltare poteft partus diutur-

In

caufa protuberantla

nus

qui hlantibus foramine peregrino cranll oflibus , forte primas

,
encephalo trans Ipfam adigendo.
Encephalocelis fpecles inflammarl , fuppurarl , fphacelari poffunt ; quse
cognofcuntur fignis inflammationis , apofiematls , gangrsense prsefentlam indigitantlbus : curatlo erultur ex attributa hlfce morborum generlbus thedlflicilis

fert in

rapeia.
I.

citat.

Encephalouh jimpkx ; Hirnia ccrebri Jimpkx Trewii

Hsrnie jimpk du cervcau ; Encephalocik Jimpk, C.

Haec fpecies
rantiam

a cerebro

ob defedlum

cerebello

genericls

fignis

fiflit

colleflionis

Infignitam

ferofse nullo

quam occupat

Comm.

Lltter. loc.

aut utroque tantum fafta protube-

fenfim

ac fine fenfu Increfcentem

ftlpatam fluftuatlonls

fenfu ;

varlare

&

contento , quatenus nunc cerebrum , nune

cerebellum , nunc utrumque contlnet. Trewius , qui rariflim.^e hujus fpeciei
cafum unus habet , vidlt Infantem in cujus capite fuper os vertlcls linlftrum,
prope Ipfum vertlcem
occiput ,
promlnebat tumor floreni circlter mapotefl

fede

&

gnltudlne

mlnor

llcet

&

polllcem ferme
aderat

altus

bitu tumoris hlatum ollis detegere

JD.

Le Dran,

;,

&

lic

in

ahero latere

qui tamen fponte evanult;

;

curatus

Vlde fpeciem fequentem.

fuit

non

limllls

dilliclle

puerulus

tumor

adhlblta

am-

erat In

methodo

Encephalocek hydro-cyflica ; Hydro-encephalocek , feu hernia cercbri

eompojita Corvlni , Tacconli , Warnerl, obf. chlr. XI pag. 59. Hernia ccnbri fiucluans Le Dran ; Hernia cerebelli puruknto-ferofa Relfelii ; Encephalouk , ou hernic du cerveau avec epanchemcnt dc fercjiti ; Hydro-encepha'
locck. C.
Hsec fpecles , quae prxcedenti frequentlor ell ,
a cerebro , cerebello ,
aut utroque fit , addita fimul magna fero'k; colluvlei fimplicis , aut pure
2.

&

mixTse copia
fluduatlonis

cognofcltur protuberantla notas

fenfu

donata.

Variat

h$c

fpecies

generlcas prse

,1^

ie

ratione ioci

ferente
,

&2

ut in pa-

'

rie*

ECTOPIJi. Encephalocele.
Dran

dextro ex Le

rietall

occipitali ex hiftoria

obfervatione

Tacconil

ii^

cum ofTe
Rcifelii
War^

parietalium

ofTe occipitali ex Corvini

in

occurfu

in

mri exemplis ; z^ ratione contenti ; cerebrum includebat protuberantia in

cafu Tacconiano , Corviniano , cerebellum in Reifeliano ; 30 ratione conjunftorum ; ferum tantum addebatur encephaloceli in obfervationibus Le

Dran^

Tacconii

Corvini ; ferum vero ac pus ex pr^evia inflammatione ge-

nitum in Reifeliana. Hinc

primiim dura , tenfa ,

in

&

imaterise

pueulentae ftillicidio

Curatur hsc fpecies

Scmenfes,

i^

ultima hacce

protuberantia fuit

obfervatione

ferum limpidiflimum fudit , fuccedentc

pofl feptem hebdomadas morte commutato.

aperta

protuberantis per plures dies , imo

,
aut aqua vits madidis , confue-

impofitis

denfiflimis fpiritu vini

fpleniis

to corporis involucro tantum fuflentatis

tatione dereli6^is, eo

fine

ut

per 24 horas abfque nova

fala protuberantiam

duriora

quam

humecfuil.<;n-

Hac methodo non folum Trcwius encephalocekn fimplicem curavit , fed & Le Dran compofitam , evanefcente protuberantia , diflipato fero , & ita promota. ofTilicatione , ut pofl: menfem unum
maxime coarftareforamen , quod magnitudine parietalis fere metiebatur
tur , & tandem pofl decimum penitus clauderetur. Quae encephalccelibus
tant

comprimant.

leviter

parvis
haec

pauco fero

manca

efl:

fetis

verticalibus

aut

lateralibus

de occipitalibus aut vaflius

fi

enim uni

in

proficit

quacumque

methodus

capitis parte

palliativae , quae in protantum eft j vix ac ne vix quidem

radicali , licet in morbis extremis extrema quoque adhiberi poflint remedia,
Indicationes hic adimplendse funt , i cerebrum roborare , a fero nimio expurgare ; z*? lympham in protuberantia coUeftam diffipare ; 3^ partes emotas ab externis injuriis defendere repofitas,- 4 ofFificationem hiatus promovere ; 5 protuberantiae cyflides contradtas reddere , aut removere ; (>%
fymptomatibus , ut paralyfi , convulfioni , exxoriationi , infiammationi , ganSal^mannum ,
graense imminenti obviam ire. Vide Trewium loc. fupra citat.
diffcn, dc tumor. quibufd. f&r. Notabis circa indicationem fecundam , fi medicamentorum tum extus , tum intus adhibitorum ope evacuari lympha nequeat , de inhibendo provide aeris acceffu ,
de caute vitandis cerebri, Sc
ejus propaginura laefionibus foUicito , iyn;pham apertura fafta paulatim effe
tibi educendam , riifi promptiorem evacuationem Jnbeat imminens gangrsense
periculum ; quamvis apertionem ut internecinam diffuadeant viri nonnulli in

tumentibus agatur.
tuberantias

In his

munimine

tota jacet

fere curationi

locus

&

&

arte

graviffimi

adhibere malint
lius

ab aeris

aut
alii.

injuriis

ve lympha educatur
circumflantiae

gica

minori ratione ligaturam fenfim in dies Cor.flringendam

Notabis circa tertiam indicationem partes emotas faci-.
defendi, fi apertura parva fuerit , 8>c lente ac fuccefli;

fi

ad aperturam majorem faciendam coegerint rerum

vincula chirurlinteaminum tegumenta,

&

pr^efto fint debita

lymphae evacuatio

partium retroceffioni favere po,

impetrandam tentanda efl D. Le

lenta prsefertim

non contingat , ad eam

Dran methodus ; anne ea quidem proficiente
tefl

qu3e

fi

pars cerebri emota

ac

retrocedere nefcia ?

tuto incidi

&: auferri potefl

TZ

'%xo

J S

S I S

/.

A.

Eph. Natur. Cur. Dec. II Ann. II obf. 158;

Jfydro-encephalocele fpina bifidai mixta ; Hydro-encephalocile , ou hernie du
urveaii avec epanchement , compUquee de fpina hifida, C.
Vidit Lechelius recens natum duabus inftruftutn protuberantlis ; altera in
medio occipitis fita , juglandis magnitudinem aequante , moUi , pilis obfita ;
ovi magnitudine donata ; in hydrocephalum
altera in fpina dorii pofita ,
completum incidit tandem puerulus , quo e vivis fublatus eft. Cadaver
apertum exhibuit lympham protuberantias replentem , fpinam bifidam in
foramen peregrinum in occipitali ofte. Curatio intelligitur ex
lumbis ,
3. Enccpha.locde Lechelii

&

&

prscedentl.

fpecie

i^

SI quls

fpecles

cogere

Ohferv.
bifidse

peregrlnum

In oflibus

membranx

rebri

cum
,

Is

Corvino

me non

vellt

fub

encephalocelis

habeblt relu^lantem

ft

genere
trans

fplnae

foramen

lympha coUefta adigantur folx cean morbus ad encephaloce,

An fub futurarum cranli dlaftaii contlnglt quandoque

cranil praefens

cerebro Ipfomet non emoto

lem referendus venlt

encephalocele hydrocyftlca ?
Ohferv, la
tur

An condendum

eft

pneumonocells genus

obfervatlo Foubertlana In tomo primo

legenda

LV

II

&

I.

Hysteroloxia

ohliquitas uteri

Inclinaifon

Tom.

de

Hoc

ftatuere

vlde-

VAcad. R, de

Chir,

Innult clariffimus Guniius.

OhUquitas

449-507. Levret. obferv.

Mem,

des

fur

uteri

Roedererl Elem.

Deventer cap. 46,

ohliquite de la matrice

Sabatler

Mem.

obftetrlc.

art,

accouch. ; Inclinatio ,
47, 48. Ruyfchli obferv.

les

reclinatio

XCVIII

,
;

de TAcad. de Chir.

III. &c,

6c contra quam In hyfterocele fit , abdomlnls

,
obllquum aberrans ; quem cognofces , axl f>elvis
legltime conftituto, ex mutata orlficll uterlni dlreflione , quod exploratum
nunc anteriora , nunc pofterlora , nunc latus alterutrum refpicere deprehendltur , ut fymptomata haec vel illa omittam In fpeclebus varlls dlverfaj
dlagnofim genericam fpeclall robora.
Hyjieroloxia anterior ; utcrus antrorfum inclinatus ; uterus in partem
I

Eft uterl

clauftrls

fseplus gravldl

contentl

fitus

In

anteriorem ohliquus ; incUnatio uteri

Auftorum

venter propendulus

Latlno-

Tum ;

Matrice tomhec en avant Deventer ; inclinaifon de la matrice cn avant^

yentre cn heface. L.

Debetur haec fpecles Infertloni placents , non In fundo uteri , fed a^i
partem Ipfius anterlorem faftse , ac debilitatl mufculorum abdomlnalium.
Cognofcitur abdomlne fupra os pubis propendente , atque magls In gravidse fedentis femoribus incumbente , hypochondriis minus tenfis ac repletis /
orificlo uterl folko altlori , diffiry^me
quandoque non nifi Inpartim ,
,
tegra manu In vaglnam Immlffa , explorando , os facrum dlrefte fere refplclente
digltum difficlle , &c folum fere flexum admittente ; urlna majori
in gradu ob veficam compreflTam fuppreffa , vel contineri impote 3 tenef-

&

mo

ECTOPIiE. Hysteroloxia.

ano molefto , traftionis fenfu in pelvi , fumma incedendi , aut etiam fitum
mutandi difficultate , partu difficili , lento , doloribus fpuriis , frequentioribus , vehementioribus ftipato , capltis foetus vertice ofli facro obverfo , occipite ad oftium depulfo , fi refte fitus fit foetus , liquoris amnii vefica oblonga , gracili , botuliformi , )ufl:o citius rumpenda ; cujus ruptionem affiduum
aquarum fl:iliicidium excipit. In hac fpecle , graviditatis tempore , abdomen
inftante partu
fufpenforio fuftentandum , lefto diutifiime affigenda mulier
ex graviffimis Auftoribus obftetricatio inftituenda fub decubuo corporis fitu,
:

pelvi elata

thorace

demiffi^

abdomine

interea

ope mantiiis

pluries

com-

&

a duobus miniftris gnaris ac validis fuftentati elevato : ex Levret

vero facilius fuccedit partus , fi gravida genubus ac cubitibus innitatur. PIura vide apud Dcvent&r^ L&vrct , Roederer , aliofque.
plicati

Hyjleroloxia pojlerior

2.

uterus

retrorsiim

indinatus

iittri

recllnati9

part&m pojleriorem ohliquus Roederer; Matrice renverfee contre les vertebres Deventer ; incLinaiJon de la matrice en arriire, L.
Hanc fpeciem negat Sahatier ; admittunt cum non paucis Deventer, Levret , Roederer, Pendet , prscipue prasfente placentse infertione ad partem
uteri pofteriorem , ab offis facri tubere fymphyfi offium pubis nimis vicino
,

Auftorum

&

uterus in

lumborum

vertebris in pofteriora fiexis

Cognofcitur tumore abdominis

guftia.

concurrente

afcendente

altius

pelvis

fsepiiis

an-

minus prominente,

&

magis complanato , vomitu verfus graviditatis terminum , crebriori

madyfpnoea , infpiratione nempe parva
,
frequenti, capite offibus pubis inhserente , urethram comprimente , cum lotii fuppreffione , pubis regione

&

jori

tenfa

elata

a preffione

acriter

dolente

attingendo

uteri orificio facile

imo ex Deventer ad anteriora converfo , 6c

margine inferiori tantum explorando , tandem fonte pulfatili ad os uteri delabente. Obftetricationem in hac fpecie adhibendam vide apud Roederer.
inferiora

direfle

refpiciente

Hyjleroloxia lateralis

teraliter inclinatus ;

net fur les cotes

la matrice. L.

uterus hn

obliquitas uteri

Deventer

latera

proprie

obliquus Roederer

dicia

Au(5lorum

uterus la^

Matrice

incli-

inclinaifon latirak de la matrice ; ohliquiti dc

&

in finiftrum ;
hxc obliquitas in latus dextrum
variat etiani
nunc cum uteri intorfione combinatur , nunc non combinatur.
Huic fpeciei anfam prsebet faepiffimc placentae non in fundo , fed ad latera
uteri fafta infertio ; prsebere
etiam poteft ligamentorum in alterutro latere debilitas. Hujus fpeciei figna funt abdomen in medium apicem noii
prominens , fed fubcomplanatum , depreffione obliqua longitudinali , aft noii
Jnedia feftum cum tumore a depreffionis linea hinc inde gemino ;
pro-

Variat

quatenus

&

tuberantia dura
Mienfibus

a muliere

in

alterutro abdominis latere \ primis graviditatis

fixa, ventre reliquo. magis dolori

,
motiones foetus in latere obliquitati oppofito manifeftiores , crebriores
<Juandoque extremitatum ejus lateris , cui moles uteri incumbit , ftupor ,

3ca

perfentita

femper augefcens

claudicatio

cruciatus

varices

&

fimiiia

tumor glandularum inguinalium

j

Qiificium uteri

foiito

altius ,

fenioris in ipfo part^

difficil^

e 3

attingendum

mar?

C L

%i%

L V

S S I S

A.

tantum explorandum , latus obliquitati oppofitum refplciens ; urinae difficultas plus minus magna ; partus difficilis , tardigradus , doloribus fpuriis crebrioribus , vehementioribus ftipatus ; caput foetus vaginx
utero tranfverfim aftum , pelvimque decuffans , vertice offibus pubis
ilii

margine

inferiori

necnon
liquoris

da

ifchii

fi

amnii vefica oblonga

contingens

brachium

gracilis

aquarum

fubfequente affiduo

cavitatem decidat caput

pelvis

in

ftillicidio

procidens

facile

botuliformis

funiculi

ulteriorem

oJDverfo appellente

,
,

rumpenexcidentia quandoque
jufto

citius

defcenfum

capitis

om-

nimodo impediens; coUum denique in vagmam depreffum , extenfum , cum

citiori foetus morte
malum non inh)bet decubitus affiduus in partem ob!i:

oppofitam, experientia tefte. Circa ea quse ia hac hyfteroioxiae fpeperagenda funt , vide Devcnter , Levret , Roedcrer , aliofque.

quitati

cie

Hyfleroloxia

4.

citra

graviditatem ;

lateralis uteri

non

gravidi indinatio

fai obliquitas Ruyfchii obf. XCVIII. Indinaifon latiraU dc la matricc , ou

ohliquiti de la matrice fans g^^ojfejfe.
Nonnunquam exploratione comperit Ruyfchius citra graviditatem in latus
hoc vel illud torqueri uterum a fitu naturali aberrantem in viventibus , quse
dolorem hypogaftrii , continuum mingendi defiderium , &: tenefmum frequentiffimum querebantur. In cadavere autem uterum in latus finiftrum inclinatum femel vidit. Hanc nativse pofiturx mutationem a prava conformatione
oriri quandoque; neque femper accufandam effe graviditatem cum ipfo credi poteft.

LIX. ParorCHIDIUM

Teficulorum fcrior dcfccnfus vel retraciio Felic.

Ambr. Parxi Lib. VII ; Thom. Bartholini Hift.
Anat. ; Morgagni Adverf. IV ; Dionis Oper. de Chir. Dem. IV ; Quelmaltzii inter Halleri Difpui. Anatom. T. V. Differt. I; Verdier fur la hernie de la veffie Mem. de TAcad. R. de Chir. Tom. II ; Diplacement dcs
tcjlicules ; tefticulcs dans U vcntre , dans taine , pres de Vaine ; rctraciion

i,

des tejiicides

Eft

tefticuli

fcrotum
gnofces

eft

unius

culus hic

fitus in

fcroti

intrufion des teJiicuUs.

vel utriufque

ille ,

cujus poft

alienum aberrans

exploratione

quam ambo

fede

Mantiff. Obferv.

Plateri

tefticulo

quam

nativi

mutationem co-

utrimque vacui , necnon

,
porro vel feriiis defcendens tefti*

hinc

vel alteruter occupant

nativitatem fedes naturalior

fitus

vel

aut uterque nunc abdomine occultatur

nullibi

confpicuus

nunc in annulis extuberat, nunc infra hseret ipiis proximus , vel nativum
jam naftus locum viam emenfam remeat ad annulos retraftus , aut intro-i
preffus.
I

Parorchidium a f&ro

Thom.

Parsei

cit.

TeJlicuUs dans

Bartholini

defcenfu ; ferior tefliculorum dcfcenfus Fel. Plateri ^

Dionis , Morgagni , Quelmaltzii , Verdier loc*

vmtrCy dans Vaine^prls de Painc

; defcente

tardivt

des teJiicuUs, L,

Va-

ECT

^.

P AR O R

C H I D I U m/^
1 2.3
abdominis
cavo
enim
delitefcunt
,
Variat trifariam hxc
teftiYfl
cuii nuUa fui prsebentes indicia ; vel in annulis monticulorum inftar extuberant ; vel ipfis proxime fubjacent magis adhuc prominentes. Hujus
fpeciei figna funt defedus tefticuli unius , vel utriufque in fcroto , in quod
nufquam antea penitus provolutus eft , necnon ipfius prsefentia in variis iocis modo memoratis. Notabis varietatem hujus fpeciei fecundam cum dolore
a tefticulorum defedu difterminari. Tefticuli quaneflfe faepe conjunfflam ,
doque, ubi ferael inventi funt , ibi reftitant ; utplurinuim tamen temporis fuc-

fpecies

&

ceftu

&

etiam non raro ftatim a nativitate

fcrotum defcendunt

in

pa-

hunc fuum defcenfum

morentur , commotionem in ipfts excitant utplurimum pubertas adveniens ,
fimilia. Varietas prima natur^ commitfaltus validus , venus praematura ,
tenda eft ; fecunds competunt applicata emollientia 5 tertiam decet expecCave ne annuli abdominalis per tefticuii defcenfum dilatati apertura
tatio.
patentior herniae viam fubfternat. Cave etiam ne protuberantias in varietate
tertia ad annulos obfervandae fubiigaculum apponas ,
fecunda
emplafquod ii jam ab imperito Chirurgo
tra roborantia , herniam raale accufans
fa6lum invenias ferius vocatus , prsfto tibi funt remedia tum externa ,
tum interna , quibus inflammatio imminens , aut fada depeliitur ,
lenilaribus valedicentes.

triis

nativitatem

diutius poft

Si

&

&

&

&

tur dolor.

P arorchidlum

a retracilone; tejiiculorum retraciio ,- Suberini , apud SoleIV. conf. 18. Quelmaitzii ioc. cit. Retrauion dcs tejlicules, L.
Retradioni tefticuli unius , aut utriufque ex fcroto in inguina anfam prasbet caicuius renum ac vefic^, inceffus citatior in iis qui itineribus inftituen2.

nandrum

minus

dis

ac

feft.

humum

celeriori pede ftatim (ignant , urina nifu magno

&c. Retra(5lionem teftium ab hac ultima caufa in pue-

aft"uefa6li

diutiiis cohibita

rulo vidit

Qudmalt^us

tradione

ut nullum adfuifle crederes

lente

tefticulis

ftipatam doioribus exqui/itiffimis

efformata

,
fcroti tanta conprotuberantia
in
inguinibus
dura , do,
tandem inceftus impotentia , quam emollienti-

&

pr^fcriptis antifpafmodicis curavit. Retradionem teftium

bus applicatis ,
a celeriori greffu ut praefentem quies fanat , ita futuram picecavet inceffus
primiim raoderatior. Quoad primam varietatem , vide Calculi ihc"

rapeiam,

Parorchidium ab introprejUionc

3.

dri

Conf.

feft.

des tefticules.

IV. conf.

furfum attoliunt

cum

reftituatur

tam

manuum

ephippii

&

ut

omittam

facile

traftatione

premendo

valetudinis ut

quam

ttjiiculorum in

ingum

intriijio

Solenan-

L.

Pueri fubinde
reat

',

8. Intrujion des tefticuks dans raine ; introprejpon

nunc hunc

inguini inferunt

nunc

utrumque

teftem

ut ibidem aliquandlu inh8e-

plurimum difpendio
peritonsei

hernia

nifi paulo poft priftinse fedi

,
relaxationem ab intrufione hacce induc-

dein excipit.

partem anteriorem

ita

aiiifit j

Virum equi
ut teftis alter

fuccuftiis durior

contra

gravi prefiione contoro

tus ,
in inguen finiftrum intruderetur , unde nullo modo reduci potuit. Supervenit ibidem turaor, dolor; graviter per plures dies eques decubuit; tan=

224
dem augefcente

VITIA.

S S I S

pjiufquam inftitueretur fec^llo cdotoaperfo cainlse fimllls, qua mali fanatlonem medentum unus promittebat
davere inventus tefticulus fub peritonaeo inter abdominales mufculos ita inhserefcens, ut quafi ipfis connatus, neque adhibita etiam feftione Integra
valetudine inde auferendus vlderetur ; vide Sohnandrum loc. ch. Narrat Autor modo memoratus, cafum virl qui a febrlbus diverfis curatus in tefticuli
retraftionem incldit. Ut exclufum dimitteret tefliculum , hunc magno nifuSc
febre h vlta excellit

manuum

labore
funt.

friftionibus exercuit

tereblnthinum per biduum

unde

in

ii tefticulo

Reftltuto poft dies circiter

Illineret

parte graves

dolores excitati

cum

ex cujufdam fuafu oleuin

tantus calor &: dolor in ea parte exci,

inundione abftftere cogeretur ; abhinc teftlculum IUum perdebiliorem , flaccidum , &c

cepit altero longiorem , magis propendentem ,
cremaftere refoluto non retrahendum ; an hoc tefticuli vitlum quartam conftitatus

tuit

eft

ut ab

parorchidli fpeclem

&

Obfervatio. Hyfteroloxia

num

non contlnentur omnla aberratio-

parorchidlo

genera fitum etlam natlvum mutat , quin tamen abdomen in herniam

In pe^lus a61us ( ultimam hanc
elevet , ftomachus deorsum provolutus ,
aberrationem herniam ftomachi Internam vocat Klrfchbaumius
vlde Haller,
Difp. Chir. T.III.') Mutant eodem quoque modo lien , hepar, inteftina ;
aberrat adhuc foetus in conceptibus extra-uterinls ; prsediftorum vifcerum ,
:

&

&

allorum

defcrlptas

ft

quse ftnt

aberratlones

memoratas potius quam

autoptls relinquimus concutiendas

& generlco

in debita

fuflicienter

genera conjiciendas

donandas- charadere.

LX. ExARTHREMA Graecorum,

fubluxatio

diflorfio

Heifter.

P ararth re ma eovumd.

Exartkrojis,
Inft.

Chlr.

T.

Luxatio ^
Boerhaave aphor. com-

Platner. Inftlt. Chir. .

Chlr. repurgat. cap. VI
Petit
Malad.
des
Luxation
os, T. II. Col de
entorfe
1090- I113;
,
^
Vilars Chir. T. V. de Lafaye Prlnc. de Chir. Duverney Malad. ^qs os ,

ment. T.

Tom.

Gorter.

II.

Eft feparatio contlgul In oftium artlculis dlarthrofice , non vero immoblliquam cognofces i ^ Impotentia ad motum parti luxatae na-

ter comblnatls

competentem

nec fenfibilitati fuijjedi dolorem k

,
nec alteri morbo ; 1*^ mutatione figurae, 6c
pofiturae natlvarum a mala conformatione ,
ab alio morbo non pendente ; 3^ dolore vario , utplurimum obfervando, aliufide non repetendo ; ^Si
protuberantia ad novam partem occupatam ; 5 cavitate ad partem ab oflfe
derehftam; 6 mufculorum ut plurimum tenfione majorl in parte luxationi
tive

motu

fibi

partiall

vel plenaria

metuentls trlbuenda

&

Gppofita

7* converfione alterius oflisextremi in partem luxationl oppofitam'

8^ accurtatlone , vel prolongatlone partls luxatse, ( vlag
;

fepius obfervanda
fenfibiliter

nunc

mutatur longitudo

difliclll , dlfliclllima ,

in

exarthrematibus incompletis
; nunc vero facili.

9 repofitionc

impofliblli

Prindpia exarthrematis funt Yiolentia externa

ut i<^us

lapfus

faltus , ni-

fus,

ECTOPI^. EXARTHREMA.

ll^

Scc, contra6lio murculorum voluntaria, vehementior, aut convulfiva;

murculorum eorumdem paralyfis ; ligamentorum , capfularum articularium
fus

relaxatio

debilitas

noviae lentefcentis

rum, eorumdem

elongatio nimia

indurat^

dialyfis

protuberantia a callo

dularum mucilaglnofarum fcirrhodeus

intumefcentia

cavo

articulorufti

in

colleftio fy-

tumor glan; apoftema

excrefcentia intusenatis;

capitum

intumefcentia acetabulo-

ollis

intumefcentia

articulare.

Exarthrema dlviditur in fimplex , compofitum &: complicatum , In incompletum 6c coifipletum; dici etiam potefl: obliquum , vel direftum , prout os
luxatum refpeftive ad fitum nativum obliquo modo fe habet , vel merus efl
juxta nativam articuli direiVionem ejus defcenfus. Aiia caufam agnofcuiit externam , internam alia ; hinc fpecierum divlfionem ducimus.
Exarthrematis curatio fita eft
in loco nativo retentione

dem

obtinetur extenfione

i^'

in partis luxatse repofitione

3^

in

contra-extenfione

fymptomatum
impulfione

z^

in ejuf-

Primum

di-Iipatione.

qucc

manu

mantili-

machinamentis peraguntur. Repofitam probe fuiiTe partem cognofces fono obfcuro fub repofitionis negotio percepto ; figurae , pofiturie ,
ac fanas ; doloris remiffioac longitudinis alienarum mutatione in legitimas
ne , integra motus membri refiiitutione. Repofitionem citiffinie inftituendam
differre cogunt partis intumefcentia , inliammatio , nifi has faciat os luxabus

laqueis

tum

convulfiones

ciatione

accurata

fraftura

articulo

plura vide apud Auclores citatos

modo

tomatibus occurritur

Exarthrema

vario

accidentium

ExanhrsmMa a

quiete

Alteri profpicltur

naturali.

Circa

bina

fcilicet indoli

faf-

punfta

hDec

Symp-

quae brevitatis ergo prxtermittimus.

luxatio Jimplex

vicina.

luxat^e

partis

fitu

accommodato,

caufd cxtsrnd,

exanhrcnia completum Jimplex a

vl ex"

Auftorum citatorum , ut Petit cap. i. Col de Vilars art. X. Duverney

cap. I. &c. Luxation Qomphtte & Jimple part>caufe externe. D.
Variat hsec fpecies, i^ parte iuxata, quge nunc efi: humerus, nunc carpus,
digiti, femur , maxilla inferior , &c ; i^ regione luxationis , quse modo fit
ternd

fuperne vel inferne

diis

modo

introrfum aut extrorfum

accidit

&

f^-e

vix in gynglimis

his

adde figna generica

ternse

fubito

lorem vividum

femper non

quo
tum verfus unam partem minus
in ""irifianti,

luxatio

nifi in

fit ,

difficilem

debetur violentise ex~

enarthrofibus

1,2, 4,

&

quam

diu

pofi;

verfus

aut arthro-

5, 6, 7, B;
eam faftam ,

alteram

&

do-

mo-

repofi-

tionem segre obtinendam. Signa fpecialiora pro parte varia , completa , luxata, obfervanda legantur apud Audores citatos. Curatur h^c fpecies repofitione

fplenio fimpiici refolventibus

ot ^fciatione
mtumefcentise
tiorfes

plus miniis
,

dolori

narcotica

firma pro

febri

fi

madido

quiete

fitu partis

naturali

luxationis renovandce periculo

fupervenerint

obviam

itur

partis

per vp.ae fecv-.m

Scc.

Exarthrcma fubluxatio Jimplex ; Exarthrema incoJ7iplctum JimpUx , con^

Sauvages NofologiaMethodica.Tom.L
Ff
fi^ns

2.

CLASSI^Si. VlTlk.

22(5

Auftorum , ut Petit , Col. de Vilars

& JimpU par caufe externc. B.

ftansy dvlextermi

Duverney

loc. citat.

Luxation incompUtte

Variat ut prsecedens hujufcemodi fpecies ; i parte luxata ; i^ luxationis

regione ; violentiam externam pro caufa pariter .agnofcit ; fabito fit ; vix:
alia obfervatur In ginglymis ; locum etiam habet , fed rarius , in enarthrofi-

&

nec non impoten,

dolorem
vividiorem ,
,
majorem articuli protuberantiam , vix mutatam nativam mQmbri longitudinem , repofitionem cseteris paribus minus difficilem quam in prsecedenti. Curatio inlelligitur ex prima fpecie.
3 Exarthrema dijiorjio ; Exarthrema incompletum injlantaneum a vi ex^
ttrna Au6lorum , ut Petit T, II. cap. 14. Duverney T. II. cap. 5. &c.
bus

arthrodiis

tiam ad

motum

his

adde figna generica 4

verfus partem

5,6, 7

quamcumque aequalem

Entorfc, B.

Fugaciffimum hocce exarthrema derepente fit , &: a violentia externa duoriginem : cadit in enarthrofes^ arthrodias, &: ginglymos ; cognofcitur dolore acuto , intumefcentia articuli calida , diffi.cultate ad motum ftatim exigua
quandoque , mox magna offis capite locum nativum retinente , atque ita
immutata membri figura , ac pofitura. Inchoari debet curatio per repercucit

;,

ftatim a fafta diftorfione

tientia

aut malo

non

tenuior

diseta

lientium

fatis
,

fcilicet

tantum applicanda

recenti applicari nequeant

vense fe6liones iteratae

,

laxantium

clyfmata

anodynorum

quse

fi

topica varia

deprompta

familia

non

fufficiant

erunt quies debita

prsefidio

fi

ex emolurgeat do-

ex refolventiurn vero primo mitiorum , dein potentiorum genere eruta , fi modico gradu vigeant difta fymptomata : tonicis fpirituofis , folventibus , aquis 8>c lutis thermalibus claudenda curatio.
4. Exarthrema complicatum ; luxatio complicata a vi externd Auftorum fu"
pra citatorum ; Luxation compliquee par caufe externe. D.
lor &: inflammatio ;

Variat h^ec fpecies

parte luxata

&

luxationis

quibus complicari potefl exarthrema hocce

moma

convulfio, paralyfis

&c. Pendet

matum
gna

inflammatio

haec fpecies a vi externa

li, &c z, prout

completum

afFsflibus complicatis propria

apoflema

fubito

vel

alibi

regione

funt vulnus

fit

accidentia
fra6:ura

gangrsena

cum

ecchy-

ftrepitus ,

figna prae fe fert exarthre-

imcompletum

legenda

curatio

his adduntur
ex fpeciebus i\

eft

fi-

&

i^j necnon ex peculiari accidentium memoratorum therapeia intelligitur.

Longius excurreret h^ec fpecies , fi vitium fingulum exarthremati mixtum
p^culiaris hic loci maneret curatio ,
quam idcirco ab Auftoribus fub ge-

aere

allegatis

peti

volumus.

(B)

Exarthremata d

caiifd

internd.

5. Exarthrtma dconvuljione ; Luxatio dmufculorum contraciiom convi^Jivct^

^^ifpajmodicd Auftorum , ut Petit , Col de Vilars , la Faye , Duverney , &c,

Luxation caufee par la convuljion. D.

Yariat hsec fpecies parte luxata, 6c luxationis regione, Exarthrema hocce
in

ECTOPItE. Exarthrema,
m

nullam

refundendum prsecedunt

aliam caufam

convuliiones,

Dolorificum

fpafmi

cum

eft

crampi,

quibus caput

cum

incipit,

&

fit ,

ponitur, extenfionibus ad repofifionem

dolorem adhuc augentibus

tem.

faftum

rum ,

&

convulfioni

Interim

quibus ea natales debet

occurrere

modo

vario

eft

atque

re-

excruciat,

offis

obliquita-

repofitum In acetabu-

quod pro

difficillime

fummum, quo

necefiTariis

Indicationes curatorice funt caput offis reponere,

firmare,

lo

offis

cum

227

atque inducunt validae

ex acetabulo expellitur.

adde figna generica

his

varietate caufa-

morbos

Vide

perficitur.

con.'-

yuljivos.

Ex

exarthrema , quod debetur contraflioni muf-:

afi:
vehementiori ; fic ofcitatione majori lu,
xari potefi: maxilla inferior , &c.
Patet curatio ex fpecie prima.
6. Exanhrcma a paralyji ; luxatlo a mufculorum paralyji Au6lorum ,
hac

fpecle

intelligitur

culorum voluntariae quidem

Duverney

ut

&c. Luxadon

Variat haec fpecies parte

par

caufic

luxata

la paralyjie. L.

fimplicitate

cum nempe

foHtaria efl

luxationem excitans i &; complicatione , quando nimirum paralyfi

mifcetur ligamentorum laxitas ; fignis genericis i, &: 2, adde partis emaciationem , dolorem utplurimiim levem , repofitionem facilem ; difficilem
partis repofitae , fponte , nifi detineatur , fi:atim iterum luxandse contentionem , adhibita etiam legitima fafciatione ; direflum membri defcenfum , ipfius longitudinem majorem , caput offis in fuo acetabulo vacillans , ab eo
recedens,
fpatium vacuum inter feipfum , atque acetabulum relinquens,
majorem nullam mufculorum tenfionem in una parte quam in altera, nulparalyfis

&

lam

pariter

Varietas

alterius

offis

&

folitaria

Celebrata repofitione ,
ex morborum

congruis

Vide Duverney

Exanhrema

7.

Au<ftorum
mens. L.

adfunt

tia articuli ,

nem

quam

paralyticorum

addenda venit

a defmothaunoji ;

&c.

fpecies parte luxata

cum

fignis n.

accurtatio

oppugnanda.

eil

fubfequentis curatio.

luxado a ferojii iigamentorum laxitau

Luxation par U reldchement des dgapendet a fero luxuriante

gradarie

i, 2, 4, 5, 6,

membri

petendis

therapeia

fpeciei

mufculorum paralyfim

laxante citra

tio ;

&

Duverney

ut

Variat haec
ta

his

exlremi converfionem in partem determinatam,

complicata gradu tantum inter fe difi^erunt.
inje^la accurata fafciatione , paralyfis remediis

varietas

&

partis

7, memoratls dolor

non minorem vim

exigit

ad

&c ligamen-

exulat

fit 5

emacia-

intumefcen-

fui

repofitio-

ut de,
nativam fedem etiam abfque fafciatione fer-.
vat quandiu quiefcit , motu edito fi^atim luxanda.
Curatur repofitione
fafciatione accurata , hydragogis ^ fudorificis , laconico , diureticis , topicis
fpirituofis , aromaticis
fi:imulantibus , aquis ac lutis thermalibus , vapore
,
,

quse

bite contineatur

alcoholis accenfi
te

diaphoretica

Hinc

fit

fafciatione

validiori indiget

reduifla pars

fuffitibus aromaticis

diuretica.

intelligitur

res excipiente

a causa externa

tonieis

exarthrema a ligamentorum

ftimulantibus

analepticis

veficatoriis

di?eta exficcan-

morbos diuturnio-

debilitate

fpirituofis

urxTrionibus mercuria-

Ff

libus

C L

iiS
libus pofl:

L V IT

S S I S

&

repofitionem

fafciationem

k.

curandum

debitara

intelligltur

&

etiam exarthrema a ligamentorum diabrofi per materiam purulentam fafta

fobolefcens, quod fanationem vix videfur pofi^e admittere ; neque obfcurum
eft exarthrema , quod ligamentorum debilitati nimiam ipforum elongationem
excipienti natales debet.
8.

Exanhrcma a defmophlogld
Duverney loc. cit. pag.

luxatlo d phlogodea ligam&ntorum intU'-

63. Luxation par le gonflement des ligamens. L.

Locum habet ex Duverney in femorum ac genuum ligamentis , quae
utplurimum per defluxionem aut decubitum intumefada , cavum articuli
zi. 60. &C

mefcentid

implent

&

caput

ofiis

cum

extrudunt

dolore

intenfo

fub fingula articuli

motione augendo , cum articuli prominentia majori , partis indiiferentia ad

motus in fenfum quemcumque exercendos , ejufdem inflammatione , vaCuratur auxiliis antiphlogifticis celeriter adhibialiis fymptomatibus.
phlebotomia
prscfertim
emollientibus , anodynis j quibus dolo, topicis
,
his adjungi debent epifpaftica ,
re fedato fuccedent refolventia
cauteria
ad majorem revulfionem impetrandam.
C).
Exarthrema paflaceum ; luxatio d fynovii& lentefcemis copid Auftorum
citatorum ; Luxation par V ahondance de la fynovie. L.
exfuperante , non
Variat in hac fpecie pars luxata a fynovia fpifliori
vero copiofiori , aft tenui ac ferofiori , quse fpeciem feptimam potius produultra
ceret , extruditur caput ofiis , quod licet ad acetabuli margines
repofitione tentata , de facili admoveas , nufquam tamen in hujus cavum
riifque
tis

&

&

&

intrudere

pnteris

periitiis

pitum audiens qualem

ticulus in

direftus

omnes

fit

fenfus qui

native

ipfi

exulat dolor

competunt movendus

&

6,

7:

in arthrodiis

&

ftre-

eminet arin ginglymis

ac prolongatio, pr^fentibus fignis genericis

defcenfus,

abfentibus vero

5;

perfentiens infuperabilem

refiftentiam

edit argilla mollior pinfata

i,

2, 4,

autem 6i enarthrofibus elevatur

os, ac decurtatur membrum vigentibus fignis genericis i, 2, 4, 5, 6, 7,

Curatur hsec fpecies , i^ repofitione , qua quantum fieri poteft in acetabuli
cavum caput ofilis intruditur ; iP fafciatione valida caput idem in cavi fundum urgente , ut fynovia ad circumferentiam exprefla,
fic magis externa fa<fta melius pateat aftioni topicorum folventium ac difcutientium parti

&

imponendorum
gulis

tur

attenuetur

Hinc
diores

3 agitatione diuturna capitis

deligationibus prseftanda ;
,

intelliges

ferius

&

fic

ut

perfpirationi

hoc exarthrema

excipit

fcilicet

ofiTis

in fuo

acetabulo fub fin-

velut piftillo fynovia

conquafiTe-

aut reforptui idonea reddatur.

quod iftum

lapfum in articulum vali-

a fynoviae lentefcentis colleftione potifi!imum pendens

luxatione , impulfo tantum vio, aut lapsus tempore

acetabulum , contunduntur partes intra ipfum hofpitantes, fubfequente obftrudione , inflammatione , apoftemate ,
piseprlmis fynoviae coacervatione , qua, laxatis ligamentis , diftenfa capfula , temporis fucceflfu ofiis caput tandem extruditur ; cafus hic mature dignofcen-

fcihcet nulla fa61a i6lus

lentius oflis

capite

in

&

^diis eft, ut

nempe

pr?evertatur luxatio /

poftquam

contigit

nulla arte tol-

lendai

ECTOPItE. Exarthrema.
Vide Aucior^s

lenda.

cltJtos

&

Pctitum praeprimis

la

de.

229

luxation de

la

fur lc grand trockanter.

1 o. Exarthrcma tophaceum ; Luxatio a fynoviA concretione Col de Vilars
Duverney , &c. Luxation par la concretion de la fynovie. L.
a la fuitc

cuijfe

Variat

&

^''unc chute

arthritide

ftrepitu

obfervatur

quamvis ad tophum ufque

rheuinatirmo

in

cognofcitur tardigrado mali incefiTu

tione impoffibili

put

luxata

parte

hsec rpecies

fatis

percepto,

repofi-

adducatur

facile

qualeni edit corpus folidum percuffum

articulari

doloris abfentia

ofiis

dum

caten-

ejufdem in omnes fenfus qui

native ipfi competunt. Vix ac ne vix quidem fanationem admittit hcc fpetentari tamen pofTunt , ut repofitioni vla fl^rnatur , medicamenta vacies
tendiria , qux materiem concretam emolliunt , folvunt , ac ligamenta
nes roborant. Vide Duverney de l^ankylofe , Tom. II. p. jio.
repofitio

tatur

eminentia

articuli

mobilitate

&

Hinc

elucefcit diagnofis

ac curatio

qua

fi

exarthrematis

fit ,

callo in

ab excrefcentia ibidem enata , ab intumefcentia

glandularum ejufdem mucilaginofarum fcirrhofa: intelligitur etiam exarthrema
a tophacea ligamentorum induratione , quse memorata admittit medicamentorum genera., Vide Duverney T. I. cap. i.
II. Exarthrema exojloficum ; luxatio a capitam offis^& acetahulorum 'inDuverney , &c. Luxathn pdr
tumcfcentid Petit , Col de Vilars, Lafaye
des cavites dcs os. L.
le gonjlemcnt des tites
genito

cavitate

acetabuli

'

'

'^

,,-

&

Variat haec fpecies ofTe luxato

tantum

caufa

memoratam intumefcentiam,

modo

virulenta efl

tem fimplex

nimirum

ut vita

nunc vero

&

rachitica

locis

in

parte intumefada, quse nunc

dumtaxat

nunc acetabulum

exinde

utrumque

luxationem

efl:

uliginofis

paludofis ;

necnon

inducente

fcrophulofa., fyphilitica

caput

oflis

quae

modo

au-

minerarum plumbi

&

Cognofcitur hoc exarthrema vifu

taftu ; fcilicet capita offium intumefcere , ipforum acetabula magis patere , complanari , deleri ,
inter utraque congruam exulare proportionem fenfim percipitur ;
mercurii

fodicatio.

&

mirum in modum tandem prominet articulus ,

tamen mutata utplurimum ob rariflimam exarthrematis hujufce completionem membri figura ; caufarum varietati accommodanda venit curatio incafu incompleto quandoque impetranda. Intumefcentla rachitlca reniediis ra-

hinc

tardigrade increfcens

"vix

chitidi
nit

fcrophulofa

fyphiliticee

reglmlne

fimili

vero remediis fcrophulse approprlatis impugrianda ve-

competunt
hydragogls

unftiones
,

&

mercuriales

aere

ficco

calido

aquis prsefertim tbermalibus depellere

con-

intumefcentiam , quam loca uliglnofa , paludofa fecere ; minerarura

mercurialem proficuum ^{{q pofTe ex eb concludit ..Petit ,
quod Inauratorem , intumefcentia oflium a mercurio induda,
cum exarthremate fere completo exinde enato conjundla, laborantem hydrargyri ope

venit

fofToribus litum

&

fanaverit.

Nota. Exarthrema hereditarium

vel

prava conformatione ex

utero

allata pofl

nativltatem induftum confulto omittimus , ex memoratis fpeciebus intelligendum, WA^ Col d& Vilars^ Andri Onhopedie..
'

Ff

'

LXL

C L

230

S S IS

LXI. DlASTASiS Graecorum;

ojffium

&

13. Lafaye Princ. de Chir.

Diaflafc , lcarument des os

A.

recejJush2.tmomm'j PetitT.

pag.

Duverney T.

474.

II

chap.

ch.

II

5i 5,

Eil offium , cartilaginum immobiliter combinatorum , feu per raphen ,

harmoniam , fynofteochondrium , fynchondrofim unitorum , aut per fyndefmofim fenfibiliter immobilem connexorum feparatio , feu receffus ab invicem , partialis vel totahs
quem cognofces i*^ fpatio vacuo inter partes
combinatas , fymphyfi abfque medio , vel fymphyfi cartilaginea , aut liga:

mentofa fubimmobili ( ii fra(5lura vel ruptio adfuerint } obfervando, vel

non quidem vacuo , aft nativum fuperante inter partes fynchondroli,
vel fyndefmofi immobili connexas , fi exulant fraftura aut ruptio , pariter obfervabiU ; i'^ mutatione pofiturae , in didis partibus ad invicem ,
obliquitatem refpeftivam , fitum relativum alienum ipfis inducens ; 3*^ doloris pr^efentia, fi recefius fubito , aut faltem prompte fiat ; ejufdem verd
fpatio

abfentia

fenfim ac fine fenfu

fi

Diafiafis ntinc fimplex

matione

fra6lura

drocephalus

violentia

fiint

polypus narium

insequale cartilaginum

ofl^a

externa:

graviditas

ut

i<51:us ,

protuberantise

lapfus

&c

hy-

introrfum

ofTa

fymphyfim hinc trahens ,

due urgentia , conftans mufculorum nonnullorum hypertonia.
a

qusevis

; partus , fyphilis inveterata , fcorbuneftentium iricrementum , pondus partium

preflio , fitus , latus ofiiium unitorum alterum aili-

fiunt

inflam-

agentes

unita extrorfurh

enatse
tus

alis

&c.

Principia diaftafeos

contigerit.

nunc vero complicata cum

efl: ,

caufa externa

alise

vero ab interna; hinc

fluit

Diaftafes ergo
fpecierum di-

vifio.

Diaflajes 'a caufd

extcrnd.

1
Diafafis violenta ; luxatio , diaflafis fymphyfium cum vel fine medio
d caifd externd Audiorum , ut Pctit , Col de Vilars T. V. p. 22y,Duverney ; Diajiafe ou icartement des os par caufe externe, B.
Variat haec diaftafis fymphyfeos feparatae fpecie , quae nunc eft raphica ,
riunc harmonica , nunc fynofteochondrica , modo fynchondrofica , modo
fyndefmofica fubimmobilis, Violentia quxvis externa , ut iftus, lapfus, &c,
huicce pfteoparatopix anfam prsebet : hujus exempla fiftunt futurx cranii
ofla nafi quadrata per vlm externam feparata , coccyx , appendix xiphoidea
per iftuhi',. Japfum introrsum luxata, fibiila'inter.incedendum a tibia violenter recedens , &:c. Diagnofim habeto" ex fignis genericis ,
caufa allegata. Varietas hujufce fpeciei raphica in puerulis citra frafturam locum habere poteft ; in aclultis cum fraftura feniper complicatur ; hanc a diaftafi
fecunda ponflimurn difti^guunt dolor, ,
caufa procatar^lica ; neque in.

&

&

ter

varietatem harmpnicam

&

diaftafim

tertiarh

aliud difcriminis interce^'

dit,

E C T O

Di

P'l iE.

T A

;i3i

s.

necnon varietatem inter fynofteochondricam ^ j6.r diaftafim quaftam. Vacomplicatur cum ,fra<51:ura cartilaginis , nunc
rietas fynodeochondrica nunc
in hoe ultimo cafu , fi peffumdevero citra frafturam hujufcemodi evenit
ligamentorum elater , copftans efl: in fymphy fi receffus;
tur cartilaginis
vero falva remaneat eorumdem eladicitas , recefTus eft inftantaneus ,
fi
vide Dlafpartium durarum fynchondrofi unitarum vera diftorfip dicendus
tafim fextam. Iri fibula locum habet varietas fyndefmoiica ilin hanc cadunt
qucccumque de fynchondrofica modo diximus, fi cartiUginis; hic loci defiCuratio fita efl: in partium femotarum approximacientis fradluram demas.
reflitutione
in
,
earumdem fafciatione , tandem in fymptomatum
tione , ac
quse omnia ex exarthrematis fpeciebus a caufa externa indu6lis
ablatione
Vide Auclorcs citatos.
fatis intelliguntur.
dit,

&

Diaftafes a

caufd internd,

Diaflafs raphica ; diaftafis , feu rtceffus futurarum cranii Au^oruni

&c ; Ecartement des futures. L.
,

2.

Duverney

ut

Adoritur hsec fpecies puerulos hydrocephalo interno laborantes : pendet

fero collefto , mollia cranii ofTa feparante : cognofcitur charaf^ere gene-

rico
jus

&

fymphyfeos oflium fepafatorum fpecie ,

,
prognofim fequitur , ac therapeiam admittit.

aliqua daretur ratio

locus effet gradariae

ni, &: fafciationi congruse

offmm

hydrocephali , cuhydrocephali' tollendi

fignis
Si

fe,T7aratorum approximatio-

in dies fenfim fi:ringen^'3e

Diaflafis harmonica; diafhafis offium /f/^ Levret Obf, fur les polyEcartement des harmonies-.
L.
Hujufce fpeciei varietatem ^ polypo rwtium indu6lam refert Levret
in

'|.'

pes

ca ofTa nafi quadrata

pei'

polyputii fen^Sin ihcrefcentem extrorfum

que ab' invicem feparata fuermit;

charaftere

generico

lypi praefentia.

a6i:a

'

d-^ignofis varietatis

cw^atori^

funt

polypum

at-

Levretianae eruitur ex

ex fymphy^os oflium feparatorum fpeeie

Indicationes

tollere,

&

(Vide

ex poLevret

approximare , reflituere , ac firmare ; hinc erue

)
diaflafeon harmonicarum aliarum diagnofim ^ ac therapeiam.
4. Diafafs fyjiofteoch^ndrica^ diafafis. cartilaginis narium Levret obf.
fur les polypes , p. 346. Ecancment des fynofieochondres.
L.
Hujufce diaflafeof varietas a polypo narium fada apud laudatum Au^lorem etiam legitur ; cartilagine nempe narium per hancce excrefcentiam c
fuo loco deie<fta. Notabis fymphyfim qua os
cartilago , non vero ofTa,
ad invicem ope cartilaginis intermedise uniuntur , nobis fub nomine fynofteothondrii venire , quod quartam fiflit fymphyfeos abfque medio fpeciem. Charafter genericus, fymphyfeos partis affe^ftse fpecies ,
polypus
fynofleochondricam Levretii diaftafim indigitant. Curatio ex fpecie prseceloc.

/>.

offa

ifeparata

&

&

denti intelligitur.
fpeciei

Diaflafis

cartilaginis xiphoide^e

a caufa interna fa6la aliam

hujufcemodi varietatem fubminillrat.

'^.Diafia-

C L

lii
<^-:'

A S

Separation des epiphyfes,

Epiphyfes

cum

quamvis

reliquo

olie

fubjedis

in

unit3e

rs l V

A.

Dlaftajis eplphyJiumD\xwQxnQy T.
L.

Bidftajis epiphyjica ;

(int

ab

II c.

p. g;

junioribus ope cartilaginis intermediaE:

eo ramen abfqre fradura feparari pof-

Obfervatur in fcorbuto , &: in fyphilide invetera^a. Signa diagnoftiex charadlere generico , vacillatione. epiphyfeon frafturam menaffedluum memoratorum- prxfentia. Indicaritur remeJia fyphilitiente ,
fcorbuti , epiphyfeon feparatarum ad os reliquum appreiHo , 6t fafdis
funt.

ca eruuntur

&

&

debita.

ciatio

Diaftajis fynchondrofeon Fabr. Hildan. cenPuzos

Accouchemens,
VI.
obf.
des
tur.
p. 7 ; Duverney loc. modo citat
39 ;
ecartement
dcs
ou
fynchondrofcs.
Diaftafe ,
Locum habet haec fpecies in offibus publs , in offibus ileis
facro,
offa hujufcemodi fynchondroli
coccyge j fit a vi interna diftendente ,
6' Diaftafis fynchondrojica ;

&

&

removente

unita ab invicem

bus

nempe

ff

obfervatur &: etiam in vertebrarum corpori-

magis increfcens in uno Jatere , quam

qua hinc magis ab invicem recedant verte-

cartilago ihtermedia

in altero vice cunei fungatur

brarum corpora.

Curatio obtinetur fublata vi interna

diffitorum fafta approximatione

litatis

LXII.

genere petanlur auxllla

LoXARTHRUs

Duverney T.
,

&

capitis

Ferverfio
11,

congrua

injefta

incremento

iii

diffendente

fafciatione.

cartilaginis

offlum

offium
gibbo-

insequall ufurpanda.

Tom.

II

Ferverfioii de la tke des os

bofe fcapulakre , ou poitririp

Ex

ac mujculorum appenformn

Artus vari Duverney

Audor^m^j

hojitas fcapularis

mcmbres bots

cap.

II

cap.

Ifl.

Gib-

&

des mufcles ^
uEgri baricroches.

ailee,

''

'''-'rr

'

'

Eft offium

cum motu

ffanter mutatus

mum.

Caput

put

offis

tiva

(ibi

qua

oc:(^.^q

'

'

i>

fenfibill '^Tltidulato.Jium .fftus relativus in

aut obiiquirars

.refpe-^tiva pefiiiensrcitra

-alienum con-

exarthr-ema:'& fpaf-

nativum, dcetabulura feryat ,"lnec defirilt acetabuJum ,caexcipere; mutatar conftanter in peregrinam dlreftlo narefpondent offa mobiliter \^eornbinata , qign eORtraftiphi fpaf-

offis

dlcati

fibi

modic^e hoc veniat tribuendum; exulani itaque ab loxarthri genere exarthr.efpafnius ; una peccat offium poiitura.'rQ%e;<^iva,,,^y&CvCoincidentia nam'a
-,
'.,-..
\.,
tiva, qux in alienas m.utat'je permanent..
o.

&

-.

Pririclpia loxarthri fant perverfio fitus natlvi offiijm

pofitureenativspimuf-

culoram appenforum poft motus varios vehementiores ; cai^laglnis acetabulum,

vel offis capiit obducentls incrementum majus in uno latere quam in altero i
partlails acetabuli , vei capitis offis exoftofis ; materies tophacea artlcuH -.cavum integrurri bccupans insequaliter. , vel tantum lateralem ejus partem. ciIlgamentorum major in uno ^rticuli
tra afikyioiim
tenfio muiculorum
latefe quani in alio i^;:cjuara.inducere valerit Vitium hereditarium , malus ^{itus
,

&

".

>

in utero^,
lidior

-Csbffetrix

inter brcchia

ala bc.ie

.G.ffa.
5,

infajitis

rudius traftans

maia. fafciatio.i

d\im rJraim^ej;tUr infanSj^ pravus

fiius

preffio va-

diuturnjor

6c

niuif.a,

i.Loxar"^

ECTOPIiE. LOXARTHRUS.
1

Loxarthrus perverjivus

Tum Duverney T.

II.

capitum

perverjio

ch.

offis

&

Perverjion dc la tite

z.

233

mufculorum appenfo'
des os

&

des

muf-

L.

cUs.

nonnunquam

ut brachlum verbi gratla , In varios fenfus validifmoveri jam prorfus nequeat ; quia fciHcet mutatur fitus offis
nativus , &: nativa mufculorum appenforum pofitura , revoluto in fui caviita conftitutis brachii mufculis , ut jam edendis ,
qultate offis capite ,
bus dicati funt , motibus , fiant impares ; nifi nativum in fitum celeriter repomufculi brachii , motui piseceps irrminet ruina. Omnem panantur os
1*^
prompta capitis in acetabulo revohui reflitutio , exadimplent
ginam
,
citatis nimirum motibus variis in fenfum prxprimls huic oppofitum , fub quo
contigit memorata perverfio i 2^ fafciatio debita , non minori diligentia hic

Contlnglt

motum

fime

&

&

quam fi exarthremate incompleto brachlum fiiifTet tentatum.

,
Loxarthnis anifotonicus ; artmim^ maxilU inferioris dejlexio. ab intZ'quali mufculorum , ac ligamentorum tenjione Duverney T. II c. III. Vari ,
compernes , brachia vara , maxillce inferioris tortura Latinorum ;
valgi ,
L.
Pieds bots , bras tournes , machoire de travers.
Variat hsec fpecies parte affef^a ; nunc enim pedes extro , vel intro flecloci injicienda
2.

tuntur, nunc genua

modo

cubitus

gnofis ex charaftere generlco

fa allegata

crefcit

malum

tenfio occupat.

Curatio tota

&: fimilium inftrumentorum

pueris

in

partem vulgo detorquent

in

ipaxilla

inferior

dum

patet

dia-

necnon cau-

levamlnis gratia artus deflexos

quam major mufculorum

&

ligamentorura

machinamentorum , ut ocrearum
qulbus ad fitum nativum refpedivum ofTa le-

fita
,

modo

partibus intro vel extro flexls

efl:

in

ufu

adducuntur , 6c in eo continentur , ac firmantur ; cave hanc fpeclem

pro lordofi vendas j huc pertinent conftans capitis in latus alterutrum detorfia, inclinatio , reclinatio a tono mufculorum huic prsevalente indudge,
nifi mavis ad obftipitatis genus amandare.
Loxartbrus gibbofus ; gibbojitas fcapularis, feu alata Au^^orum ; Bof[i
3
fcapulaire , poitrine ailee.
L.
Ifta fpecies Intelligltur ex prsecedenti, cum qua fecundum caufam conveniter

nit

difcrepans

Vide Gibbojitatem fcapularem , feu

tantum parte afteda.

Alatam,
4.

Loxanhrus

intrarticularis

artuum dejlexio a mutatd panialiter fuperfi-

cierum articulatarum libelld ; valgi , vari , compernes , brachia vara , maxill<&

Vieds bots , bras tournis , machoire de tra,"
inferioris
tortura Latinorum ;
vers.

L.

Affinis

eft

fpeciel

ns deflexionem fub

ifta

ta

eft.

1k loxarthrus hujufcemodi
fe

fpecie in cavitate

parlter
articuli

reciplens
h?eret

artuum , maxlllae inferio-

vero quoad caufam quae
la vero extra ipfam conftitu,

difFert

in

mutatur acetabulorum , vel capltls offium libella nativa

n i^ cartilago dldlas partes obducens magis crefc:at in uno latere quam in
altero; 2*^ fi in acetabulo, aut In offis capite hinc affurgat exoftofis
30 ii
;
ombus blno acetabulo exclplendls , ut eft maxllla inferior ^ aut in oftiSauvages Nofologia Methodica, Tom. I.
bus
Partlaliter

C L

234

bus unico acetabulo,

mi

dupilcatl

materles

Y IT

I S

A.

cavltate inftru^lo exceptls

dupllci

aft

tophacea

in

illis

acetabulum alterum

ut funt glngly-

aut

in

iftis

cavitatem teneat ; vel fi In offibus unlacetabularibus fuperficlem acetabuli omnem tegat lamlna tophacea hlnc craffior , aut lateralem
tantum ipfius partem , exulante ubique ankyiofi. Variat itaque loxarthrus
parte afFe<5i:a ,
principlo proehlcce pro lordofi nomlne vendltandus ,

iinam acetabuli

&

tls

Ex

caufa allegata varia.

&C

&

Hujus diagnofim habeto ex chara6lere generico

gumeno.

partibus

caufa loxarthri hujufce varietatem

affec-

prlmam

inducente de faciU colllgitur quld loxarthri fecundl therapeix, quae memoVarietates hujufce fpeciei exvarletati competit , venlat addendum.

ratae

&

exarthrematum exofliofici
tophacei curatlonem admittunt , additis fuo tempore , ^i priftina redeat fuperficlebus articulatis libella , machinamentis congruis pro pariibus elongatis adducendis , fufi:enarticulo coercendo , firmando.
tandis ,
Nota. Ad hunc ordinem referri etlam pofifunt lordofis
glbbofitas j

ofiofica Sc tophacea

&

&

qux genera

fub allo ordlne militare

clafTeon hujufcemodl Au6i:or Cla-

juffit

&

Haec funt varia procldentlarum , herniarum, aberrationum ,

ofteoparatopiarum genera , quae a nobis delibata potlus quam pro rel dlgnltate
tradata fuiiTe ultro fatemur ; fufius ea profequi vetabat infiltuti ratio quae
riffimus.

fuls

ProfeffiDr

claffibus prxfixlt

Tum ^enera

legitime

donaffe

innixa

nomlnaffe

conftrufta
varlas

fpecies

diflilnxifire ;

tandem

celeberrimus.

genulno
fub

Satls

charaftere

generlbus

indlcationes

fit
,

fingulls

curatorlas

morborum eftopoaltlologia

experlentl^e

miUtantes
generlcas

collegifl^e
,

fpecificas

ublque , quantum oportuit , ac licult , propofuifife , non neglefta interim

prognofi , atque aitlologia peculiaribus: qux quidem fi preffiori fermone
raptim nonnunquam prsefliitlmus , Id nobls excufemper , compendlofius
generibus omnibus , fub fingula fpecie Aucfub
quod
fetionis fidem facit,
fas fit meliora prolatis depromere.
cuique
quibus
,
e
tores allegavimus

&

O R D O
P

S
L

E P T
A

MU

S.

^.

folutiones contlnui ; lUse vero vel funt in partibus Garneis , t vulRurfus aliae fiunt a
nus , ulcus ; vel in offeis , ut fradlura , caries.
Caufis mechanicis , ut inftrumentl fclndentls , pungentls , contundentls Impc"

SUnt

h^

humanum

aut reciproce corporis noflirl in hsec inftrumenta

partlum fuperatur , wt in vulnere , fraftura ; vel
folutiones fiunt a caufa phyfica erodente,
diflTolvente ,
ut accidit

tu in

corpiis

impetu

ulcere,

unde

tenacitas

carie.

Hinc quadruplex plagarum

partitio.

LXIII.

P L A

iE.

u L K

LXIII. VuLNUS;

235

s.

i/

Mejfure.

In carnlbus cum lablorum hlatu , initi

ruppurationemque tendens.
Inflammatlonem
Cruenta , deln ad
Differt a punftura per hlatum labiorum , ab ulcere per caufam mechani-

Eft folutio mechanica continiii

cam

vlm Inftrumenti

ut

Flbrse

&

membranx

invicem

tis

cohserent

fecantls.

corporis

potiflimum , magna vi tenacitaex immenfis ponderlbus , quae a lora-

cutls

patet

ut

rupturam fuftlnentur : Vide H<zmajlanqm Expmmmajor requlritur ad vulnus infligendum , quse

ope inftrumenti fecantis uni Hneae appHcata commodlflime effedum fuum
confequitur : fe^lse vero fibr?e , qu3e In cute funt maxlm^ elafticse , hlnc
inde rctrahuntur; hinc labiorum hiatus , vafa fanguifera feda fanguinem fundunt, cujus refiduum , in vuhierls vafis coagulatum, inflammationl anfam
prxbet, ni vulnus rite exfuftum fuerlt; inde vero fuppuratio cicatrlce terminanda. Symptomata vulnerum funt dolor in cute , nervis , tendinibus
perlofteo acrior ; fanguifluxus major , prout arterlse ac vencC plures majoresve fauciantnr ; hlatus labiorum major in vulnere tranfverfo , amplo , minor
brevi; deinde injlammatio tumore , calore, rubore,doin longitudlnali
lore , tenflone , pulfatlone ftipata ; poft paucos dles fuppuratio , feu puris

mento

citra

cutis

ea

VIs

xz.

tenacltate

&

&

Inodori

albi,

blandi exortus

nium regeneratio
Vulnera

cum

inflammationls

mitigatione

hinc

car-

6c cicatrix.

recenfemus ; quse vero in eavitates corpoaliorum morborum , de quibus pafiim in

allis Claffibus egimus, ut hcemoptyfeos, orthopnoeae ,
afphyxise, peripneumonise , &c , fi pulmones vulnerentur ; haemateraefis , cardialgix , afcilimpllcla hic tantiim

rls

penetrant

tes

cruenti

Illa

fi

funt principia

abdomlnis vifcera Isedantur.

Hinc diagnofis, prognofis vulnerum varla eft , nec ea figillatim pertractare , multo minus curationem tradere , noftri Inftituti eft.
Sufficit potiffiraas varietates vulnerum fimpllclum Indicafle.
'

Vulnus JimpUx

IUud

tum
>^m

fione

(eft

non
non

Tlayi fmple,

qi
quod
inftrumento puro
vl
vlfcera
nec
Igniti

oflTa

inftrumentl ope,

debetur

fecanti

attinglt,

quod

fa^lum

fine

efti

quodque carnes

,.

amputatura

fine

tan-

contu-

fponte fanatur, modo

corpora peregrma ex fundo
vulnerls extrahantur; coagula fanguinis eluendo foras educantur; labia vulnens, fi nimls pendula , ope futur^ aut fplenlorum , fafciarum , empIaftrGrum , m convenlenti fitu retineantur ; infiammatlo , ope phbbotomige, vicIllud

vero

ciim

aerls accefiAis debita

tus tenuls

fanguis

deligatlone molli

cataplafmatum

icripta chirurglca.

nullo viru Inqulnatus

caveatur

emolllentium

eft',

difcutiatur
,

fed

.,

de

his

legantur

CLASSISLVITIA.

3.^6

Vulnus fdopetorum

2.

quod

Coup cTarme a fiu.

A.

medlante corpore duro a bombardis , tormentis belllpyrii explofo.

His vulneribus infliftis excitatur
cis,
concuHio totius generis nervoii, ex qua pofl: aliquot
vehemens tremor
dies graviflima fymptomata excitantur , eo vero majora quo partes nobiliores amplius , profundius vulneratse funt , quo flmul ofTa frafta-, contufa,
majorem fl:ragem pafla funt. Vuinera illa labia adufla , nigra , ficca , contufa
oftendunt; gangraena , ftupor, animi confternatio non raro accedunt, quse
omnia minus ab ambuftione quam ab impetu valido dependent.
illud

Efl:

fit

rdopetis ope pulveris

&

Vulnus viruUntum,

3.

C,

quod a morfu

Eft illud

bi producitur;

quodam

infligitur viru

canls rabidi

hujus fequelas vide

afFe6lis

irati

ftve

hydropho-

de Hydrophobia ; vel illud eft

ut fyphiliticis

fumme

ftve

dum

fcorbuticis

leprofis

quod

& hsec

vulnera in ulcera ut plurimum abeunt, quse vero hydropicis , il!a in ulcera gangr^nofa f^oius mutantur. Sola vulnera hydrophobiara indudura per

longum tempus

fimplicia

&

pura videntur.

LXIV. PuNCTURAi
Differt a vulnere

&

fine

Exicrua

&

quod

labiorum hiatu
eft

aut

in

punflum corporis tantum agat inftrumentum,

folutio cutis.

iit

nuila, fanguinis effluxio

fundo
via fubfequuntur fymptomata.
exitu fanguinis in

difficili

Punctura Jimpkx.

Piquure

hserentis

&

aft

pro parte punfta interna,

putrefcentis

non raro gra-

B.

Praecipuum fymptoma dolor eft , qui In cute , nervo , tendine eft omnium maximus ; nervus quidem eft fola pars fentiens , fed cutis nervis
unde acriter dolet; tendines vaginse nervis pr-^di ae dolent
eft ditiflima ,
etiam , imo ftylo intra nervos adafto vidi enatos dolores atroofllimos aft:
,

in

annofis

fubjeftis

oflHum

anaefthefiam

adipifcuntur.

Nervis tendinibusve

amputatis doior cito evanefcit, aft punftis , femilaceris dolor dirus eft , &C
trifmum , imo tetanurn , excitat. In tendinibus id partim fit ob continuam diftraftionem fibrarum integrarum a fibris feftis fe fe retrahentibus ; tendines enim

mufculique funt continuo

dum

que

cruciari

tum

tendinis

efl:

fl

paucse

neceflfe
;

eft

antea vero

deliniendus;

oleum

in nifu conrinuo ad fe fe decurtannifum fuftineant , eas diftrahi adeounde remedio eft fedlio tranfverfa tum nervi

tenfl

totius

fibrse

adeoque

mufculi

non rancidis unguentis

hoc cafu pundurse infunditur, cata-

dolor balfamicis puris,

terebinthinse in

plaf-

PLAG^. PUNCTURA.
plafmata emolllentia tumori cito oriundo applicantur
tio arcetur,
Vide Convuljionem a nervl punclura.
1.

Punciura a cufplde fracia

Si

apex

linquatur,

ftyli

rimi excitantur
civis

aciculae

maxime

fpinse

Echarde

aculei

partibus nervofis

in

D.

ligni

237

phlebotomils Inflamma-

TifTot Avls au Peuple. A.

&c

in

ungue

ut fub

fundo pun^lur^e

re-

inde dolores acer-

&

Cufpls quantooborta dein phlegmone recrudefcunt.

educatur, fecus cataplafmatis emollientibus , narcoticis
fuppuratlo promoveatur ; natura hanc excitat ut peregrino

arte Chirurgica

dolor fedetur
corpori exitum

&

paret

ars,

incifione

abfceffus

opportune

inflituta^

naturae

fuccurrit.

^.

Punciura venenata

Piquure venlmeufe.

D.

Punfhurse venenatse funt vel a vegetabilibus vel ab anlmalibus

dem

&

qui-

apud nos urtica , clijus punfturae non iint

mere mechanicse ; in fpinis enim hujus plantse adeft fuccus acidus corrofivus, qui per tubulum in apice fpinse patukim infunditur ; hujus vero venepars urticata vivide dolet , tumet , inflammatur.
ni antidotum nos latet
Quoad venena animalia punfturis infundenda praecipuum eft venenum
duos fcihcet hic coluber in ore gerit aculeos
viperse feu colubri veri ;
offeos , plicatiles , cavos , quorum bafis premit totidem folliculos fucco venenato turgidos, qui in vulnus effunditur , cum animal iratum mordet: Antidotus praecipua eft alkalinum volatile , fub forma vel falis vel fluoris , ut
fex vel feptem
aqua lucise, cujus guttse aliquot puncfturie afFunduntur ,
omni hora intus fumuntur ad fudorem proliciendum
hoc fudore par diem
inter vegetabilia

fola

eft

continuato

phani

venenum

eryfimi

foras

nafturtii

caro viperina intus fumpta

Prseter viperas

fe6ta qu3e

ejlcitur

finapis

hujus Antidoti defeftu valet fuccus ra-

erucx

intus

extus admotus

nuUus coluber, nulla lacerta venenata

venenum cum aculeo infundunt

culex pulicarius

&

crabro

&

valet

&

vel ejus pulvis.

ut vefpa

eft

fed dantur In-

apis

culex pipiens,

fecundum quofdam Auihores aranea

&

fcor-

pius.

Contra apum puncfturam nullum melius remedium invenit ///. Reaumur

aqua frigida continuo renovata , in qua pars punfta immerfa tenetur. kn
his omnibus alkah volatile conveniat? Quidquid fit ex horum infeftorum veneno dolor fugax levisque tumor fequitur, nullum vero vlfse periculum , aft
fummum ex morfu viperse nifi obviam eamus. Vlde Dlffertadonem nojlram^
in Rotfiomagenji Scientiarum Academia coronatam , de veneratis QalLiix, ani'

ipfa

malibus.
Si

vefpa apifve pupugerlt

tufa applicandaj

aculeus aclcula extrahendus , folia petrofelini

,
deeofto florum faHibuci tepido pars fovenda; pauxillum

g 3

theria-^

C L

i3

S S I S

thenacae punlurse applicandum

alii

L V

fuadent

A.

mallem ReaumurH remedium

fed

adhibere.
De pun(5lura hyftricis , raise gloriofse , trathini , &:c , vide Dh[fenatiomm
De pun6lura furi'< infernalis vide Malii
^iii^emnatis Gallice. animalibus.

'^l-^

D,

64 Syjlcma Naturce

dem,

Linnai.

LXV EXCORIATIO.

Ecorchure.

Excoriatio eft foefl: cuticulaE vel cutis a carnibus feparatio.

longitudinem habet,
tantum latitudinem
nullam altitudinem ,
longitudinem.
Piin<^ura habet tantum altitudinem, vulnus altitudinem
Excoriatio

&

&

lutio quse

&

Efl:

que

B,

Excoriatio viva.

1,

violenta feparatio cutis a carnibus vivis fubje^lis;

fit

per

i(5tus

obli-

potiflimum fupra partes ofllibus fuftentatas , ut cranium , an,

faepe cum contuteriora tibise , digitos , &Cc ; ea fumme dolorifica eft
fione. Nihil efl: utilius quam cerato Galeni , aut puro , aut liquore Saturni
infllftos

&

faturato,

primum dolorem

delinire.

2, Excoriatio phlycicenodes,

Eft ea quse
appofitis

riis

folventia

rum

gangrsenofis &c anthrace affedis

in

in

Eft textus carnofi

vaforum

a veficato-

epidermidem a cute femovet. Ea exigit redecoftum florum fambuci ; in cafii veficatorii butygangrsena deco6i:um kinkinse , &c.

ut

LXVI. CONTUSio

&

demum

ea vero folam

anodyna

ceratum

amplas phlydsenas obortas

in partibus eryfipelatofls per

fit

partibus ambuftis

D.

contritio

MeurtriJJiire,

potiflimum infra cutem

ecchymoma

faepius

ruptio

inferens.

Fit

per

minima pun^la

a corporibus

obtufis

moUes cum impetu ferientibus , quse , Hcet cutim , ut pote tenuifllmam , folvere non valentes , carnium fubje^larum molliorum textum lacerant & deftruunt , unde effufio cruoris in textu cellulari , dolores obtufi
^
partes

inflaramationes fyftrophicse

I.

fuppurationes aut gangr^nse.

Contujio univerfalis. A,

Ea

fit a lapfu ex alto ,

a ruina domus vel minerse corpus obrua magnis ponderibus mollibus ex alto corpus obruentibus.
Requiritur quies , potus diluens
viribus
repetirae
phlebotomis
pro
,
involutio
totiuS'
,

entis

eft quse

corporis in pelle ovis vel

bovis recens excoriati, diseta tenuis.

2,

Con-

PLAG^. CoNTUsio,

239

^, Contujio parualis. D.

abdomlni Infertur , quse pe^^tori etlam

,
rumpuntur enim quandoque vafa fanguinem inRequiruntur phlebotomia , fomenta ex oxycrato calidt) , po-

Periculolior eft
fi

nulla fra^tara

tus fundentia.

qu3e epigaftrio

illata

tus

ex decofto florum fambuci

nuis

deia

ad

ria

contufa

xtiis

herbis.

iit ;

cham^emeli

cum aqua

vitas

vulneraria

fero

deveniendum

refoiventia fortiora

&c

feparatio violenta

&

mechanica

offis

la<flis

mellito

diseta te-

ut cataplafma ex parieta-

intus infufum

LXVII. FracturA;
Efl:

ex

vulnera-

FraBure,

fragmenta invicem non co-

in

liserentia.

enim

Si

Portentofa

verum
chlio

(i

vis

impetu feratur
utatur

in

Ea

eil

in

alterutro

contundente

extremum

oilis

vero extremo

fibi

non dicitur , fed fiiTura.

fecundum axim comprefla;
utamur , appofito hypomo-

fraftura proprie

tanquam ve6le commodo

,

maxime vero

prselongi

(i

ut tibise,

corpus hominis
cruris

cum

quo tanquam

five

inde fra^tura facile fequitur.

FraBura fclndens

1,

ad frangenda oiTa

requiritur

oiTe ipfo,

vel inflifto i6lu

yede

rima dehifcant

offa longttudinali

cohaereat reflduum oflis

mutuo

D.

Fraciure trancbante.

qua oiHs fragmenta funt pauca

&

non

contrita

{\t

trani^

ab idu corporis fecantis ,

contundentis , iive a globis plumbeis vi ignis explons
artus nitide fecantibus , quse ultimse frafturae , utpote eomplicatse cum vulnere fclopetario,
hujus vulneris prognoiim fequuntur.
verfa

(ive

obliqua

quse

periculoiior

iive fiat

&

2. Fraciura attercns

Eft ea

nuta

qua oiTa

ut accidit

in

Fraciure

avec fracas.

minima fragmenta

ciim a plauii:ro onuilo

quaii
fibrse

commolita funt 5c commiconteruntur.

eorum

extrema e loco fuo dimota fuerint

partem
fradlam attrahunt , diilorquent ,
,
artum decurtant ; perioileum , vafa , membranas vicinas mire dilacerant haec
ffa per vim diilrafta ; hinc dolor atrox , inflammatio
pyrexia , convul,
Mo , pervigilium ; in capite vero morbi convuliivi , foporoii ; in pedore
orthopnoea , pleuritis , malaque alia peiKma , dolorificas etiam operationes
cxigentia, quse apud Authores aptos inquirantur,
Fradlis oilibus

mufculi

vi

fua

artuum

elailica

ii

retrafti

I-XVIil

CLASSISL

240

YlTlk.

LXVIII. Fissura;
Eft reparatlo

duas partes rlma tantum

in

offis

tem extremo cohaerentes.

Ea potiffimum locum habet
vel fine

offis

fiffi

vel minori cerebri

depreffione

cum

commotione

&

diffitas,

offibus laminatls

in

cranlo

ut

alterutro

majori vel minori

hiatu

fal-

&: eft cura

cum

inde veio raorbi capitis dlriffimi

bus Chirurgica fcripta confulantur

majori

de qui-

periculum vero vel a commotione cepotiffimum, Vide opcrationsnt

extravaratione cruoris dependet

vel ab

rebri

Feiurc,

trcpani.

L X I X. RUPTURA

Rupture,

tendlnum vel ligamentorum aut cartilaginum

Efl:

dlftraftio

cum

rumpuntur tendines

Sic

rum

in

tabulum
caput

exarthrematis
in

Achillis

fraftura

efficientes

vehementl

in

fede firmantibus

Efl: folutio

morbi

contlnul in partlbus

vel partis

cognltu

interni

tum

mollibus

feparatione a refiduo

totali

Ilgamenta artlculo-

cartllagines

ace-

uterum

difficiles

Ilenem

hepar

excitantur.

Gen. 241. Coupure,

Llnnael

111.

mamma

de

vehemens

vel

membranae aponeuroticse calyptram circa

ea omnla morbos extus fenfibiles procreant

LXX. Amputatura,

tlculi

fed prseterea ruptls Ilgamentls vlfcera colligantibus

in fua

faltu

ligamenta vertebrarum;

efformantes

articulls

articulare

folutlo

vel fine exarthremate.

tum

trunco

ofTels

cum

artus

ar-

vocatur exfiiirpatio fi
amputatio vero efl: operatio qua
;

carcinomate agatur ;
tefte ,
,
vulnera vel hae fradlurse quas Amputaturas vocamus.
Vana eft fpes agglutlnandi partes detruncatas , nifi de dentibus avulfis
qu2efl:Io fit , licet infitio partium plurlmarum in plantis, dlgitorum in avibus
fuccedat. Superefl: ut fangulfluxus fiftatur compreffione ,
boleto igniario
fiunt hsec

linteo carpto appreflTo

tenul

fitu

comniiodo

ligaturis

ut Inflammatio dolorque arceantur viftu

phlebotomils

potu antiphlogiftico

&

ut

cicatrix

concilietur.

LXXL
Efl:

rofo

Ulcus;

partium molllum erofio purulenta

vel

utcumque

DifFert a

cute profundior

cum pure

Icho-

vitlofo.

vulnere fuppurante,

olutione folldorum

UUcrc,

aut

cujus pus forte fine ulla erofione aut dlf-

vitio inquinatum efl: , fed album , fpifblandum

clcatrlci accelerand^ aptum , qulppe quod granulat^ carnis incrementum juvat & ab aere tutatur ; ulceris vero liquor eft
vel ta-.
bum , vel ichor , vel pus acre , foetens , rodens , quod ut plurimum a cacochymia fanguinls fovetur. Uicus vel in corpore cacochymico , vel a vulnere

fum

fit,

nullo

&

ne-

A G ^. U

P L

L c u

241

s.

neglel:o male curaro , vel ab apoftemate aperto procedlt , vel fuppletur

caro exefa ab cxcrefcentlis fungofis , vel faltem furdus amplus definit
orificlum amplius , &: in hoc difcrepat a finu , fiftula, &c.
Ulcerum fpecies juxta Beiflerum funt ulcus caccetheum, callofum , cancrofum , dyfepuleton , eryfipeiatofum , fiftulofum , putridum , fcorbuticum , ferpiginofum , venereum , verminofum , &c ; quibus addit cutaneum
ulcus fafcinatum ac maglcum de
fuperficiale quod exulceratio eft ,

&

&

quorum

realitate dubitare licet.

EXULCERATIO

LXXII.
Eft ad

purans

quod

ulcus

unde

excoriatlo ad vulnus,

vel eft excoriatlo ulcerofa fup-

easdem ac excoriatio

difFerentias

patitur

Exularation,

&

easdem

fpecies

ac ulcus.

LXXIII.
Eft cavltas

anguftum

ulcerofa

cujus

SlNUS

Clapkr

fundus amplus

Sinus,

/sepe

multiples

definlt in

orificium.

exeunte , quod partlum motu preiTum

vicinarum partium intercapedines penetrat,
XJt
vero fanetur finus mutandus eft in ulcus patulum,
Fit

non

raro ex pure

textum

juxta

cellulofum

difficlle

LXXIV. Fistula;
Eft

cavltas

ulcerofa

finuofa

aut fundus ad os cariofum

a finu

&

ut

finus

parietes

cujus

arthrocace corruptum

in ulcus

Flfiuh.

mutanda

ut

eft ,

callofi funt ut
,

plurlmijm

parum difFert
;
vulnus mutanduin

pertingit

ulcus in

ut fanari queat,

LXXV. Rhagas;
Eft

folutio

contlnul

ficca

in

Gerfure.

partlum marginibus, ut

podicis, vulvse marginibus: difFert ab

ulcere

In

defeftu puris

labris, paplllls,

&

ichoris.

Alise

rhagades funt congenitse, ut Rhagas lagoftoma, vulgo bec de lihvre: alse ulcergfse , ficcae , ut Rhagas venerea ; alise fimplices , ut R.hagas a frigore qi.se labiis
,
rufticorum manibus pedibusque hieme accidit ; nec non Rhagas ab acribus , ut accidit ancillis lixivium calidum incaute traftantibus. Dantur Sc

&

Rhagades malignae extenfse

in

lepra Afturienfi

LXXVI. EsCHARAj

frambefia Americana &:c.

Efcarre.

Eft crufta
Si

pars

ficca, mortua, fiuidis folidlfque corporis humanl coagmentata,

qusedam cauterio aftuali vel potentiali comburitur , ea pars ficca
,

&

dura, afpera , fenfus

vitae expers, proprie Efchara
a lapide infernali , argentei coloris a butyro antimonii
^afivageiJ^ofologia Mahodica,

Tom. L

dicitur
^

qi se

gri'ea

nigra a plumbagi-

me

C L

242

S S I S

VITIA.

I.

opus naturx qux fuppuratlonem partium

fimilibus.
fuppofitarum excitat , juvatur autem cerato Galeni , butyro ,
filamenta , laclniarque
Veriim Ercharse nomen etiam extenditur ad fibras
membranarum in ulceribus mortuas , ad crufias ficcas , nigras , quse vario-

ne

evadit; ejus

igne

lipfiis

efl:

&

&

Ise

puftulis

herpetibus

leprse

ahifque

exanthematicis fuperve-

fimilibus

niunt.

LXXVII.

Caries; Cark.

Oflis fuo periofteo denudati decoloratio

Caries dicitur

ac erofio

fragilitas

Caries enim

nentur

albo

femipellucido

feda

determinatur.

dentibus fine
greditur
incipiens

foetore

os excavat

eft

oflis

qu32

prodit
,

teredinofa

&: ichorem foetidum

necrofis
,

feparatione

perioflei

Caries in

progrediens

efl

&

exfoliatio

fubfequens

gradus hac definitione conti-

odore foetidiflimo

dolore permanet

6>J
,

fragihtate

Dividitur

mortux funt
mortuarum fquammarum
,

fe

dein nigricante

ichoris foetidi exitu

ulcerofa

rum

incipiens

afperitas

cujus varii

afperitate

ficcam

&

in

non

colore

&

excavatione

quse diutiflime

humidam
ulcus.

feparatio per fquaramas

&

in

quse citius pro-

Caries

fine dolore emittit.

oflis

oflis

Caries vero per-

Laminarum

fada exfoliado

&

offea-

dicitur /

artis , Cariei cua vivis feparatio , opus naturae

cum os cariofum facile
Ars utitur cauflicis , fcalpris ;
ab aliis auferri potefl , ut dens cariofus , articulus , ea extraftio vel amputatura promtius eft auxilium.
Caries dividitur in puram , fyphiUticam , fcorbuticam , fcrophulofam , &c.

&

rationem abfolvit.

LXXVIII. ArTHROCACE.
Eft ulcus medullx oflium

&

dolore

faepius in

Ilplne Fcnteufi,

epiphyfibus

cum

carie

exoftofi

quia pueris rachiticis fcrophulofisque fsepius accidit PaJarthrocace

&

ob doiorem ac tumorem intus cayum fpina ventofa Latino-barbaris

Arthrocaces tot funt fpecies quot exoftofium 6c carierum ; dantur
fcilicet purse , venereae , cancrofas , variolofse , fcorbuticae , rachiticse. Vide
Clar. Fetit maladies des os. Dolor nunc pendet ab exoftofeos acumine , nunc
dicitur

vocatur.

perioftei interni

erofione.

Breviflimam tum plagarum , tum quorumvis vitiorum , fynopfim tradecuram

, non vero
eorum diagnofim , fpecies, prognofim ,
docere , quod vaftum opus exigeret ; vitia enim refpicimus tantum tanquam
prmcipia elementaque
fymptomata diverforum morborum , de quibus
in ClaflSbus fequentibus fumus folliciti.
Qui plura voluerint illi eximia Pe-^
tui , Platneri , Garengeot
Ludwigii
Hcijteri
opera Chirurgica confulant*
,
,

&

re fuit animus

&

y^

V V
CLAS-

243

3<xxxx;:<xx.V!:xxxx.>t;><^>c.x;;:<:KS<^xxx>::;><XK;;<x\KX;>::><xxx.v;x>KKX

SECUND^

CLASSIS

FE BRE
Character. Sy ndromes
tuum

debilitate

ORDO

frigoris

S.

fucceflivique caloris

& pulsus vi adau8:a

CoNTiNUM, Pyrexia

I.

SYNOPSIS.

fsepe

femel

cum

ar-

quoad frequentiam.

crefclt

&

femcl dccrefch

in decurfu eegritudinis

I.

XliPHEMERA,^^'vre ipkimin ^

decurfus xgritudinis intra dlmidlam {epr

Vigor morbi fubit6 accedit.
decurfus intra feptimanam , incrementum fucceflivum.
intra duas faltem leptimanas , pyre, fynoquc , decurfus

timanam
II, Synocha ,
m. Synochus

abfolvltur.

xia major.

IV.

Typhus
nulla

ORDO
crefcit

yi.

II.

&

maligne

aut exigua

V. Hectica
biiitas

fiivrc

decurfus ad tres feptimanas

deBilitas

fiivrc lente

&

ultra

pyrexia

maxlma.

decurfus ultra

menfem

pyrexia exigua, de-

parva.

Remittentes, Pyrexia
decrefcit

Amphimerina
frigus in

non omninb

amphimcrlnc

remiffio

in decurfu morbi
typus fcepe confufus.

pluries

recedit

quotidiaiix

typum

fervat p

paroxyfmis.

Hh

Vll.

VII.
fi^i^^

Vin.

Trit^EOPHYA

trheophie

remiffionis typus

tertianarius

frigus fer6

nullum.

TetaRTOPHYA

ORDO

III.

quartc continue

remiffio quartanae

Intermittentes Pyrexia pluries

,

&

tudinis deferit

IX.

^44

!>

QuOTlDlANA

fiivre

recurrit

quotidicnne

cum
,

typum

fervans.

in decurfu cegri-

intervallis

lucidis,

acceffus fimiles

quolibet

die acci-

dunt.

X. Tertiana
XI.

QuARTANA

fievre
,

tierce

fievre

quarte

acceflus iimiles
, acceffias

akernis diebus revertuntur.

fimiles

duobus

interpofitis

diebus

redeunt.

XII.

Erratica
ribus

Jievrc erratiquCi acceffus fimiles diftantes

quam quatuor

4iebus

aut typi

omnino

ab invicem plu-

incerti.

CLAS-

245

'd"

&ics*j^

WWW W^WWWWWWWWW W"^

CLASSIS
MORBI

>

/r *flKs*

THEORIA.

II.

FEBRILES;,

FeBRES.

feu

l./^R^CIS pyreta ( &: pyre^lica nofemata) Ladnis {Qhres

\jr vers, agues Hifpanis. fiebres, calenturas Germanis Fiebers
;

dezze

febbre

Morbi

///.

critici
,

3.

go

k-

Italis Cal-

LinncBi.

pyrefticoi

Latine Febrientes

Anglice Feverish,- Hifpanis achacofos de calentura

Italis

Anglis

2. j^gri Gr(:e pyretontes

*blV' .*/yFr */:

C^r/Tz^/z/i

febricitantes
fieberbafftig

febrofi.

& febriculse

Etymologia febris
nomina tamen Grseca

a fcrveo

Hifpanica &:

vel ?l februo expur,

ab igne &c calore potius de-

incalefco

Italica

rivantur.

Febres funt

duse

fere

terti?e

omnium

qui

funt

morborum

partes.

Sy~

denham.
ad vires artuum adauflse , ut pluvirium voluntati fubditarum imminutionc. Vires autem pulfus adaugentur in ratione magnitudinis 6c frequentise duplicatx conjunftim. Vires vero artuum eo minores funt, quo tardius , rariufque , ac quo pauciores , vel minores fimul artus moveri pofTunt.
Datur itaque febris quoties i*^ viribus artuum iifdem permanentibus vires vitales cordis,
arteriarum , maxime quoad frequentiam , intenduntur; x^ Vifibus artuum imminutis , vires vitales easdem permanent , modo nec fopor
nec anaefthefia , feu infenfibilitas artuum adfit ; fopor enim
paralyfis impediunt ne vires artuum voluntati fubdit^rum exerceantur ; 3^ Viribus artuura
adauftis , vires pulfus augentur in majori ratione , ut accidit in phrenitide ; 4*^ Viribus artuum imminutis , vires vitales intenfiores evadunt ,
aut eaedem perftant ac in ftatu fano , vei demum in minori ratione de*
crefcunt.
4. Chara6ter

rimum vero

vires pulfus refpeftive

pulfus folito

frequentior

cum

&

&

H
* Signum febrls
fus alteratio

pathognomonicum

cum

eft pul-

dolonfica totius corpofpeciali laffitudine , fubitaque arbitrarii

,

motus
^47.

imbecillitate

Hifio^

3
;

BiancU

Hijl. hep.f^

CLJSSISIL

246

Gcneralis,

Hiftoria

Inltlo frigus

5.

&

itiento

vinum

pulfus exilis

proftratio

ficcitas,

6.

carebarla

fitis ,

anxietas

,
:

&cc. in augin

decima-

fuclor

&

pus occupat

non

riQC

&

plnus

&

maxime

& motus ;

lafji tudo

cor"

in continuis &: exacerbantibus acu-

acceilibus. situs eo magis horlzontalis , fuartuum magls proftraise; hinc febrientes absloquela , geftu , motu totius, nift anxieras ur-

in intermittentium

Immobllis

quo

vires

a negotiis

luce vivlda

profternit

lefto

lubentiijs

tinent

geat

pal^or

fitis,

humidus mitior , urinae fubrubrae , fudor.

Symptomata i'"^ in funWonibus liberis intelle(5lus

tione

tis ,

horror

ftatu calor

fonis

validis

attentione defatigantur

ftantes

vacillant

afluetorum laborant , languent vires animi in ftudendo ,

ratlocinando caput fxpe vertiginofa gravitate , cephalalgia , imo in ftatu acutarum , dellrio , agrypnla tentatur.
tcsdlo

faftidio
:

fe^

i^ In funciionibus naturalibus

8.

fibus

imo

intenditur

Venus

nem

carnlum

accedit

&

(ilet

appetitiis, pulfiis

contlnuis &: exacerhantibus

evanefcit in

tabacum

jufculorum

cum morbo

crefcit

vinum

nec non

6i refplratlonls

/i;;zei

in intermittentium accef-

falitorum

faftidium ; fitis ver

caput delirio vel fopore tentetur ;

,
cupediae faftidiuntur ; pulfus ab inltlo ad finift

comate , aut fimlli afFeftu caput

quandoque intermittens perftante
frigore , atque tunc cardlalglae , naufese imminent , In ftatu vero plenus Sc
valldus , pulfationibus diftindis , fi plethora deiit , fecus confufis ; In fine mollis , minor. Refpiratio m frigore difficilis, brevis , femper frequens, eodem prorfus tenore quo pulfus increfcens quoad numerum Sc magnitudinem , ita ut
frequentlor foHto

ut in malignls

tentetur

ex

ut ex pulfu

illa

9.

fervida

febrls

&

poflit dlgnofci.

faliva deficit

in intermittentibus lateritia

arefcunt fauces,

urlna in frlgore emliTa limpida

&

vel

inltio exilis

In excretionibus

3*^^

ficcantur

nift dellrio

aft in

fiftulae

ulcera ex-

declinatione pauca

fcu quafi lateribus rubrls

turbida ; perfpiratio In frlgore parca, in calore

poft certas fynochos
tritseophyas olidus.

magna, fudor

rubra

pulveratis

in fine copiofus,

&

10. 4*^ In qualitatibus

fcabra

vense nullse

Tlpllatlo

cutls ine-unte

in frlgore febrili

annuli digitorum laxiores

febre

aut acceftu ficca

pallida ,

cum rigore rigiduli , feu horcum rigore & in accefifu tremula

capilli

frigus

maxillarum , artuum, faltem cutis concufllone, ungulum livore , aplcls dlgitorum corrugatlone; labla , palpebrse pallent , lingua in putridis pallet , alba , vel flava ; in malignls Ilngua
dentes ac labia etiam nigro , ficco
muco obducuntur ,
tunc odor foetidus , putrls proprius exhalat. Oculi
in acutorum vlgore fplendent , in gravifiimis
pertinacibus febribus extlnguuntur; calore accedente gense rubent, labiaque: cutis turgidula, mollisevadit;

&

&

&

annuli ftrifllores videntur, vense turgent , plli flaccefcunt , calor feiifim crefcit &: intenditur ufque ad gradum ji"'"? imoaeftate ultra 36""^, li thermome-

trum

F E B R

trum manu contineatu: ; non

merus intra datum tempus.

T H E O R

II. Febris eft innati caloris mutatio

turam

pulfibus vehementioribus

p. 146. Haec definitio

horripilationem
tes ftatuit

altera

aphor.

comes

quentise

deinde calorem

J6j

velocitas

velocitas intenfior

prse'er na-

GaUn.

finit.

ac ardentes compledTtitur

cum

med.

conftanti pulfus velocitate concurren-

enim pulfus
,

eft

vehementise fimul &: fre-

modo non tantumdem

noftra vero nihil ab

fit ;

247

unde
congruit apprime cum Boerhaaviand quae

crefcente

ita ut alterutra

A.

vel declinatio ad ftatum

ac crebrjoribus redditis.

febres algidas x:\ue

ratione a Neotericis reje^la

flne

tamen eadem ratione qua puiruum nu-

crefcit

decrefcat

tantum

detrahit, fed

illis

priores reftringit.

cum Sennenq

li. Si

tationem
lis , fi

non

non extus

contendas febrem efTe caloris naturalis in igneum mudifficultas a febribus algidis defumpta , cum in il-

movebit

te

faltem intus calor

modum

ultra

fit,

adauftus^ adeoque de-

fmitiones antiquse fme jure a Neotericis exflbilatse funt.

Thcoria Fehrium.

Ab una eademque

13.
les

origine

priores artubus voluntati

nmm

promanant

fubditis

tum

vires

pofteriores

liberas

cordi

&

tum natura-

peftori potifli-

ambs

refpondent energi^ facultatum animse , ejufdem linaturse , quse in eumdem finem confpirant ,
bertati fcilicet
nec invicem
pugnant , quandiu perfedifTima fanitas eft , tum phyfica , tum moralis ambae
quantitati fluidi nervei , quod facultatum inftrumentum eft , ejufque velocitati
dupiicatEE proportione refpondent.
profpiciunt

&

non nift exiguam virium fuarum partem diverfts

tum naturaliter erogat , nunc quidem eidem mufcula
majorem, nunc minorem, prout ufus &; neceiHtas agendi videtur exigere ;
quoniam cordis & refpirationis motus funt femper necefTarii nodu ac
14. In fanitate facultas

organis

tum hbere

&

interdiu,

fatis

artubus

aft

Jion

nifl

ssquabiliter ipfis vires tribuuntur,

quorum

interdiu ad labores

cum eorum

non autem

jnufculi in toto corpore

liis

flt

&

exercitia

accidit

licet

in

unde maximum difpendium.

non eft femper neceflaria

interpolata

vires erogantur

atque

eorum moles , demonfut omnes flmul agant

,
labore maxima eorum pars agat
quasnam

a^^iones funt maximge,

'trante Borello

vero

ad vitam aftualem

a<5lio

funt

ut

nec opus

eft

vires

polentia abfoluta mufculorura

omnium

qui fimul agunt in opera-

, reflduas vero fomno , paf-

docent Illujlrijf. Dan. Bernoulli * experimenta ;
proxime ponderi pedis cubici aquse flngulis fecundis

per duodecim horas quaque die laborantibus

tui

& quieti

ea

fcilicet

impendentibus

squalis eft

ad unius pedis altitudinem

elevate per horas

duodecim continuato

labore.

15.
'^

SernoulU Hydrodyn. pag. ipp. D. Euhr judicat hominis vim eam efTe qua horitontalitesr

procedendo

poffit

6q

lib. geft|T^

re

velocitate fex

Mem,

pedum

Po-

quovis feeundo

de l^Acad. de JSerlin iyj2. pag. i0j^

CLASSISIL

248

15. Potentia vero abfoluta cordis, quod fingulis recundls unciam unara
femlffem fanguinis ea velocitate emittit ex finillro ventriculo , ut afcen-

&
dat

tubum verficalem

intra

fem

&

pedes ieptem
lemifper dimidium dlem cor

aptatutn ad

aortae

ipfi

ponderi

eft

aequalis

quadragefies

minori

{1

tantum ageret ; adeoque cum labor ejus duplo longior fit , ejus abfoluta
potentia eft ad mufculorum in operariis libere agentium potentiam abfolutam , feu laborem , ut i ad 20; calculum inivit , &c benignillime communicavit

BcrnouUi.

///.

16. Vis

timanda
habita

caufa

efl:

durationis

ratione

laboris

aflualibus aeflimantur

gnari

adeoque
percurfum

non
,
vim a potentia
ad vim mufcu-

quse ultima confideratio

vis xf-

hoc fequitur vim cordis efle

fano uti i ad 40 ; vires enira ex efFeceffeftus fijnt ut i ad 40 , ut mechanices
8>c

abfoluta diftinguit ; atque ex

lorum voluntati fijbditorum

tibus

a61ualis

feu ratio flifficiens aftionis

ex pondere du6lo in fpatium dato tempore

eft

in flatu
,

intelligent.

Jam vero

17.

vls

quam

tione

earum

ftans

inter

carpo

prificii

fanguinis eas fimul

eamdem

vires cordis,

exploratur

18.

ad

&

imprimit

cor fanguini

arterias in ratione quantitatis

a corde difiantlam

vim

atque ex vi

cujufvis artericC
radialis

arterise

Tunc optime valemus , cum omnes

maxime vero cum proprium
,

exfequlmur

non perfentimus

afcendendls

acclivibus

&

ut

difi:ribuitur

trajicientis
:

omnes

in

adeoque

in ra-

datur Itaque ratio con^

dat?e

ut radialis quae in

de vi cordis judicamus.
funftlones
corporis

&: conflanter

Isete

pondus

in

monet Sanclorius

ipfis

locis

ex

itaque

ad afcenfum fcalarum , virium liberarum integritatem , feu proprie loquendo valetudinem nofliram metimur ; atque quo majus efi: onus gefi:atum , majornue fimul geflandi hujus
motibus dicata major efh
facilitas , eo facultas liberis
19. Hinc patet cuique Medico pronum elfe judicare num in dato homivires liberas afifuetas novit , tum ufu , tura
re , cujus pulfum fanum
analogia , vis pulfus fit in majori ratione ad vires liberas , quam in fiatii
fano ; quod quidem per approximationem tantiim pofTumus exfequi ,
in
his uti geometrica praecifio non obtineri poteft , ita non efl: necefi^aria ad
praxlm.
20. Vis pulfus efl ut vls fangulnis In arterlam pulfantem proje^li , &
ea ut vls totlus fanguinis e corde ejedii ; vis vero fanguinls e corde ejefti
fenfu

proprise

levitatis

ex gradu

facilitatis

&

&

efl: ,

ut

orlficii

tu furfum converfo

to

nulia foret
orlficio

in

i;^

funt

affurgere

quibus delapfa cenfentur

fi

quadratum

cordis feftio per

verum quadrata velocitatum

,-

ut

ut

aut
earn

ad quas fluida pofTent

quod eodem

quam

recidlt

emtfii

efl: ,

ut

ut altltudo ad

ergo

quam

ex:

acqulrant

vis fAnguinis
potefi:

mo-

altitudines

obtinent velocitatem

parte medli traiiciendi refifientia ;

aerem

muhiplicata;

velocitatis fangulnis

altitudlnes

ex da-

attlngere.

des reglos

homine fano adulto, fanguis ad feotem pe^

fupra cor afcendere valet, ut docent expeMmenta hcemafiatica, fed

velocitas

fanguinis

2 1.

Sefta arteria temporall

ex

ea

in

ahitudine

delapfi

5c

horizontaliter

efiluentis efl
clr-

F E B R
go

quam

velocitas totalis

U M T H E O R

20 pedibus

circiter sequalls

fecundum

intra

A.

249

Hydrodynamica

ut docet

er-

e cordis finiftro ventriculo profluens po-

fanguis

concipere , eft circiter 20 pedum in fecundo.

22. In ftatu fano velocitas fanguinis per vas quodlibet , ut per venam
brachii datam
xqualiter pertufam , eft in eadem femper ratione ad veteft

&

locitatem fanguinis aortam

trajicientis , ita ut ea crefcente crefcat altera ,

ergo velocitas fanguinis phlebotomia emifli , abftrainaequalitate , eft menfura virium cordis , ciim faltus

decrefcente decrefcat

hendo ab affriftuum
fanguinis eft conftans.

23. Velocitas fanguinis refiftentias fuperantis, aut intra vafa fluentis multo minor eft ejus velocitate , quam intra aerem poteft confervare ; prior
quoniam verifimillimum eft fanaciualis , altera virtualis nuncupatur ;

&

guinis

dum

velocitatem

velocitas aftualis eft

24.
cordis

aorta

in

CoROLLARiUM
imminutionem

I.

majorem femipede intra fecunad virtualem ut unum ad 40.

Detrafta mole fanguinis antecedentis , citra toni
non

eflfe

velocitas

adlu

a<5lualis

crefcet

fanguinis

in

minori ratio-

ne quam fubduplicata refiftentiae imminutae ; velocitates enim fluidorum moles in^equales promoventium funt ut radices illarum maflTarum inverse ; verum quoniam non poteft detrahi fanguis , quin moles per aortam fiuxura
ris

ex

feu

orificio cordis egreftura , minuatur ; ciimque velocitas flt cseteeo major quo moles fanguinis major e corde per orificia ejus
conftantia egreditur , velocitas aftualis crefcere debet in pauratione quam eft radix mafik fanguinis fuperftitis ad priorera

paribus

&

tendinofa

minori

16

maflam.
15.

COROLLARiUM

IL

Liquidiorl

e]us vifciditate per diluentia

nis crefcit in minori ratione

calida

quam

fa<?la

mole fanguinis,

attenuantia

vel imminuta>

fangui-

aftualis

velocitas

fubduplicata vifciditatis decrefcentis

vifci-

enim eft reflftentia moli movendae analoga , adeoque idem valet ratiocinium quod prius. Utrumque vero docet experientia.
26. COROLLARIUM III. Dilatatis orificiis minimarum arteriolarum , veditas

locitas

fanguinis adualis

Magnos

ciorum.

fuperanda

arteriolarum

crefcit

afFridus

&

in minori

patitur fanguis

habet

ut

ratione

arteriofus

quam

^,

orifi-

ultimarum

orificia

D. Hafumma horum

patet experimentis hcemaftaticis

24^, ) atque eadem lege fluit

orificiorum foret vigefima circiter pars orificii aortae.
les ( cxpcr.

fubduplicata

dum

pag,

ac

fi

Notum autem

eft

ex

ex parvo orificio quam ex magno ,

Mcm. dc CAcad^
id eft major fit defeftus in ratione diametrorum inverfa ,
(
R. dcs Sc. Carre ijo3. ) ita ut orificium , cujus diameter eft 26 linearum ,
hydraulicis

quod magis

duplum aqu3e
effluxus

non

ut

ad 7

locitas

27.

2
,

eff^undat

deficiat efliuxus

ejus

abftrahendo ab

ad

effluxus

cujus orificium eft

affriftu

hinc fequitur
crefcant in

debeant

quod

difficllior eft

Sauvagcs Nofologia Mcthodica.

licet orificia

effe invicem ut

orificiola

majori ratione

fanguinis in arteriarum truncis

Quoniam quo

fi

20

adeoque

708 ad

400

arteriolarum crefcant

feu ut

ad 2, adeoque

ut
ve-

major evadat.

tranfitus fanguinis

Tom.

I.

per vafa minima

I

eo

preiTi

CLASSISIL

i^o

exercet adverfus parietes arteriarum magis accedlt ad totalem

preffio
pag. x5o.) atque arteriarum tenfio &c renitentia
{H^rnajlanqus
preflionem,
eft hujus preffionis menfura , ex hac tenfione 3efl:imare pofifumus refiften-

quam

ranguini oppofitas

tias

tis ,

atque fub iildem

ut

niam

&

vis

refiftentiis

cordis eft proportio-

frequentise pulfus in fe invicem duc-

Ut fanguis a corde emiftus arterias duplo magis diducat , neceflum

duplo majori copia intra datum tempus e corde exeat ; verum quo-

x8.
eft

quadrato magnitudinis arterise

quod fic probari poteft.

nalis

arteriofa

orificia

&: vix

tendinea

cordis funt

mutabilia

fanguis

illa

trajlciens debet gaudere duplo majori velocitate , adeoque ex principiis hydraulices vi quadruplo majore projici ; jam fi pulfus fit duplo frequentior
folito , quse ejeftio perficiebatur in uno fecundo , perfici debet in femife-

cundo

tempore duplo minore quam fuppofuimus ; fed ut eadem

per orificium idem ejiciatur duplo minori tempore , feu
illud debet vi quadruplo majore projici , adeoque ut eji-

feu in

fanguinis quantitas

duplo velocius

ciatur frequentius

debet intendi in ratione

vis

probandum.
29. Quandiu fluidum libere per
lam preftionem parietibus vaforum

duplicata frequentise

quod

erat

orificia

tubi emiftaria effluit

tandiu nul-

( Hczmaji. 2.4G. ) verum

quae nullam intus preflionem a fanguine paterentur , facillime flefti

Farignoni )

ex demonftratis

prefiloni fanguinis

tionalis

tis

autem

Prefifio

30.

refpeftivse

eft

major

duplo major
Pr.

fubfequentis

fu-

renitentia huicce quadrato

eft

&

eadem data arteriss magnitudine

pulfus
duplo major , alio refpeftiva columnarum
quadruplo major flt velocitas refpeftiva , fexde-

fl

Velocitas refpe6^iva eft

itaque velocitas fanguinis antecedentis

zi(^-

fanguinis

adeoque arteriarum

flt

teriarum quadruplo major

flt

velocitatis

&:c.

COROLLARIUM.

32.
fl

proportionalis quadrato velocita-

fanguinis eft

exceflus

Sl itaque

renitentia

ejus

fanguinis duplo

cuplo major

poflTent

arteriarum eft propor-

eft.

CoROLLARlUM.

31.

frequentia

renitentia

arteri'ci^>

laterali.

lateralis

pra velocitatem antecedentis

proportionalis

adeoque

feu quadrato

infert

neceflum

eft

flt

ut differentia velocitatum;

eadem.,

&

tamen

renitentia ar-

ut velocitas fanguinis

fubfequentis

quadruplo major evaferit (^HcemaJi.

2/. ) Vires itaque cor contrahentes , fi esedem fint ex parte fan,

adeoque ut

guinis antecedentis reflftentix

vis cordis

&

eadem

velocitas

abfoluta

funt

ut

reni-

tentise arteriarum.

33. CoROLLARiUM. Vires itaque cordis funt in ratione compofita ex

duplicata magnitudinis ac frequentise pulfuum , atque flmpla renitentiDe arte-

riarum

modo eadem

fit

in fubfequentibus

vitalium ad vires artuum liberas ratio

34.

vulgo
intra

Freqmmia

pulius eft

folito inajor

cenfetur

minutum

diverfus eft

vafis libertas

adeoque

virium

cognofci poteft.

intra datum tempus , qui

moneatur. Numerus vero pulfuum
pro diverfitate ^ctatis, temperamenti 6c tranquil-

numerus pulfationum

nifi

expreflfe

litatis j

FEBRIUM THEORI A^
eft

quam pituitofis , recens paftis

quam animo & corpore pacatis. Apud me

tis, biliofis

citio agitatis

junum

matutinis

horis

je-

& tranquillum

minutum

intra

251

frequentiof^uam adulquam jejunis, pathemate vel exer-

etlam In ftatu fano. Sic infantibus pulfus

Iltatis,

annis fere quindecim, pulfat arteria yz vicibus

, ab
datur-itaque in his circumftantiis numerus pulfuum fatis

conftans.
aetate numeri pulfuum medii hominum ejufnumeri funt inverse , ut radices biquadratae cuborum
Robinfon animal ceconotny , pp. 14.
longitudinis corporis

35. Si fumantur in qualibet

dem

altitudinis

illi

Ami

l'^l"hhl3hhhl

atatis.
I

Longitudines

eorporum

T^l^l^oj

in pollicibiis.

36.

68

74

nam puerorum

pulfus

91

non

^^-^^^'SiAixi^-,.

35

Inde fequitur

quam

fuperantur

iiy

18

15

H^

^^"^

^^"^

frequentiam pulfuum efle

corporum;

inverfa longitudinis

funt tanto frequentiores

to pueri virorum longltudine

^8

3:^
j

i^M

97
I

minori ratione

fubjeftis in

'

^4

79

fgsTg^ ^

COROLLARIUM.

diverfis

in

.e^^jyga.^^-

46 |4^

51

55
I

fimextheo-^65

:l.

pulfibus virorum

etenim 18

71

::

65

quan-

260:

cui

numero refpondet tantum 150.

37. In diverfis animalibus vis cordis

eft

compofita ex quadru-

in ratione

&

plicata diametri cujufvis

homologse animalis

cor contrahitur.

Tranf. Fhil. de vi cordis humani

Vis enim

efl

Jurin.
ut

faftum ex pondere dufto

quod cordis parietes

divifum per tempus intra quod percurritur ;
animalibus efi: ut diameter homologa cordis ,
ri , minus in minori
moles autem ut cubus

velocitas

efl:

ut fpatium

vis

efi:

in ratione direfta

quadruplicata diametri

quod

ratione inverfa temporis

in

velocitatem

ejus

quo

Theor. V.
;

verum

percurrunt in fua contra6lione

atque illud fpatium in diverfis

majus

fcilicet in

corde majo-

diametri homologse

&

adeoque

temporis ad contraftionem

probandum.
ab omnibus admifib , fcilicet homines
animalia ejufdem generis , eorumque partes in quovis genere efie
corpora fimilla , quorum itaque omnes diametri homologse eamdem fervant
proportionem , modo recens natOs
deformes excipiamus.
39 Quantltas fanguinis quse per ultimas arteriolas in venas tranfire poteft , minor eft quantitate
quam a cordis contraflione deberet exfpedari,
,
nifi fanguinis antecedentis 6c parietum vaforum obftaret refiftentia.

impenfi inverfa
38.

Illa

conjunftim

propofitio

innititur

erat

principio

&

&

40. Ete-

C L

252
40. Etenim
arteriarum tubis

contraftlva cordis impenditur partim

vis

tota

S S I S

partimque

promovendo fanguine

in

in

dilatandis

Jurln.

Theor. II 1.
fanguini pr-jeceden-

41. Atque motus qui in fyftole cordis communicatur

ti, eft ad motum tunicis arteriarum communicatum , ut tempus fyftoles ad

tempus

diaftoles

42. Veriim
tigit , tempus
diducendis

cis

Thor. IF.

Jurin.

fano

ftatu

multiplici

ut

cordis

diaftoles

ejus fyftoles

obfervatione videre mihi con-

tempori aequale

elt

adeoque

pars virium quas cor in contraftione fua exerit in arteriarum tuni-

dimidia

culum

in

vero pars

altera

cordis alterum

in fanguine

promovendo, ufque ad

ventri-

abfumitur.

43. Quantitas vero affcualis fanguinis per arteriolas fluentis , feu ejus
adualis , non eft nifi circiter vigefima pars transfluxus poflibilis
virtualis, feu qualis foret ablatis omnibus reftftentiis: Hitmajlat. pag. 218

transfluxus

&

27.
44. Sanguis Itaque a corde proje6lus eft intra majores arterias tam coactus , ac preflfus , quam ft tranfiret ex tubo vigefles latiori in anguftiorem
licet reapfe ex anguftiori in latiorem tranfeat.
45. Preft[io itaque lateralis arteriis illata a fanguine eft ad preflSonem to/z.

talem

feu

ut

tinere,

46.

Si

maximam pofl&bilem quam a data vi cordis

399 ad 400 Ifamaji. pag, 245 n^ io5.

poft"unt

arterix fuf-

obftrudlione

vifciditate

conftri6lione

aut quovls

modo

trans-

minima vafa duplo minor evadat, quam in ftaerit ad totalem

ut 1599 ad 1600.
Si vero is

fluxus aftualis fanguinis per

fano

tu

preflio lateralis

preflio lateralis erit ad totalem ut 3599

iit ad fanum ut 2 ad 3 ,
ad 3600, (^Hcemafl. pag, x5o n^ 108.) eadem vi cordis fuperftite.
47. Status permanens dicitur , quandiu intra datum tempus fibi sequales
tenfiones ; in hoc ftatu fanguinis
funt pulfuum numerl , altitudines ,

transfluxus

&

sequalis

quantitas in quavls alvei arterioft

&

venofi feftione circulatur.

48. Obftruftis feu imminutis ultimis arteriarum

ad cordis contraftiones
das

p.

funt

inter

-^iz ).

Si

mam

fe

itaque

in ftatu fano

ut

fub

iifdem

velocitate

orificiis ,

&

vires neceflTariar

producen-

frequentia

quadrata orificiorum fuperftitum inverfe ( HdimaJ},

fumma orificiorum
unum ad duo ,

ut

contradio quoad altitudinem

6c

in arteriolis obftruftis

atque

frequentiam,

eadem

fit

qucC prius

vis cordis

ad fumfit

cordis

quadruplo

majciir

evafit.

49. Obftruftis quoad dimidiam partem ultimis arteriolis , ut folitam magnitudrnem fervans pulfus frequentior evadit , vis cordis contra<^iva adaucta eft in ratione compofita ex duplicata inverfa orificiorum fuperftitum ,
direfta numeri pulfuum intra datum tempus
Hcemaji. pag. joj) n^ 6^9.
50. Obftrudis arteriolis , vis cordis neceftaria ad hoc , ut pulfus magnitudo major evadat , eft in ratione compofita ex orificiorum fuperftitum du-

&

plicata inverfa

p. 31S

^3,

&c duplicata plenitudinis

feu magnitudinis pulfus

JIt&mafl

F E B R
In praxl
tradita,

fufficlet

qux

T H E O R

A.

253

perfpe^^a habere princlpia a Cd. Jurino in Tranf.

fort^ pluribus intelle<^u

faciliora

videbuntur

&: hsec funt.

51. Quoties pulius fit celerior , (frequentiam cum

auftor , ) aut minuitur refiftentia , aut potentia cordis augetur

confundit

celeritate

folito fanguinis

PMl.

aut ininor

copia fingulis vicibus ex corde exprimitur.

fiat ,
(rariorem intelligit ,) necelTe efl ut
51.
vel augeatur refiftentia, aut potemia cordis minuatur , aut major fanguinis

Si

pulfus folito tardior

moles e corde e")iciatur.

55. Au61a reliftentia , vel necefTario pulfus retardatur , vel augetur cordis potentia, vel folito minus fanguinis e corde exprimitur.
54. Imminutis cordis viribus, vel minuatur neceffe eft reliftentia , vel
pulfus tardior fiat, vel minus fanguinis e corde exprimatur.
Auftis cordis viribus,

55.
bitur

vel augebitur refiflentia,

vel pulfus accelera-

vel plus fanguinis e corde ejicietur.

56. Imminuta mole fanguinis e corde projefti ,

vel cordis vires niinuuntur, vel augetur refiflentia

vel

acceleratur pulfus,

57. Au^ta ianguinis e corde ejefti copia, vel pulfus tardior fiet, vel augebitur cordis potentia, vel refiflentia minuetur.

Tota

ad fingulam cordis contra6lionem irapenfa abfumitur in ipfa

tum ad fanguinem promovendum ad cor
,
ufque, tum ad arterias dilatandas. In arteriis enim vis fanguinis efl duodecies major quam in venis ; verum fanguis confluens in auriculam dextram , velocltatis
fuae fuperfi:itis maximam partem amlttit; nam auriculae fedlio tranfverfa efl
58.

fyflole

&

major

triplo

&

vis

centies

vis

fubfequenti diaflole

orificio

cav3e

adeoque velocitas

in

illa

auricula triplo minor,

viva in datam sequalem fuperficiem novies minor

minor quam

59. Quoties in

proindeque fer^

in aorta.

omni machinatlone hydraullca fluidum,

deferendum aut elevandum

efl

notabilem

in loco

velocitatem

retinet

quem
magnum

ad

potentise abfolutae difpendium ; nam ii vis 7 pedum altitudinis fufHciat

ad hoc, ut trans refifientias fanguis ad auriculam dextram devehatur, iblque habeat velocitatem minimam , requiritur vis tanto major quo velocitatls illius notabilis quadratum majus efl ,
nec tamen major fluidi copia
Vide D. Bertransfertur ; ergo magnum efl potenti^ abfolutje difpendium
noulli Hydrodyn, p, 168, Repugnat autem divinse Sapientise ,
quse machinam humanam effinxit , magno virium difpendio effeftum minorem producere ; unde fapientlflime cavit Deus , ne fanguis magnam in auricula velocitatem retineret, quse id tantilim prssflaret , ut cor fortivis diducendo,
fit

ipfius contraftloni refifleret.

60. Renovanda itaque vis contra^liva cordis (ingulis pulfibus ; fed quoin homine illud a machina
potentiis inanlmatis fieri nequaquam po

&

niam

reliquum efl ut a natura peragatur.

Verum
frequentia exigat vires follto majores , natura ad has virlum impen-

teft , ut

cum
fas

tem

fuo loco videbimus

inftltuendas
eft

non

nifi

motivis fufficientibus induci poteft.

intendere circulatiQnem fanguinis

ob

Motivum

rciiftentias fatifcentem
I

au-

ob
motus

vel

CLASSISIL

2^4
motus mufculorum

vero

adaugendam

neceffario

laboribus immodicis

prlor neceffitas

datur

febri-

&

ut curiu,

vociferatione ,
bus , altera
in
gaudio.
ut
ira
vividis
,
,
pathematis
6i. Adauftis quidem refiftentiis circulanti fanguini oppofitis , velocitas
ejus necefifario minuitur , ni vires cordis increfcant ; etenim velocitas fan'

guinis refpondet quantitati a corde

verum

inverfe;

ejicitur

sequalis quantitati in

tur

direfte

ejecflae

trajedlae

cum

itaque

62, Si itaque ob vaforum obturationem

dorum
dem vi

vifcofitatem,
cordis

non

ob

ifta

per

orificia

erit

extremis

illis

eadem

inaequalia

funt

ut

datum tempus

intra

vel

pertufa,

orificia

flui-

data eaut ra-

eft

eadem

quantitates effluentes

per vafa fanguinis transfluxus, adeoque cor non

partem

fit

qux femper

orificiis ,

veriim

minui-

refifteniias

conftridionem,

vel

intra quod
permanente

eft.

dimidia orificiorum pars

nifi

velocitas in

"

virium prementium

velocitate

nis

in ftatu

eft

cordis evacuationem pari pafiTu imminui neceft^um

dix

&c tempori

corde e)e6ta

quantitas

venas

ergo dupio minor

erit

dnnidiatam fuifangui-

nifi

ejiciet.

6j. Verum docet experientia quantitatem fecretionum , quantitatem motus mufcularis , adeoque omnium fere funftionum vigorem , refpondere
velocitati fanguinis intra limites fanitatis

cum

itaque velocitas fanguinis

du-

&

fluiditafem fanguicalorem maxim^

nis , duplo minus intenfas q((q confequens eft , quo ftatu confufe percepto , natura debet admodum moleftari ,
adeoque juxta fympathise leges
vires fuas exerere , ut funftionibus vigorem &: fanguini priftinam veloci^
tatem per majora vafa conciliet , fimulque noxam , feu principium hujus
S!gritudinis removeat.
64. Illud autem per externa motus inftrumenta nequaquam praeftare po-

plo minor eft

teft

ipfa

natura duce

vere contendunt

me

externse, prefiiones

ligaturae

nifi

animalia

omnes

funftiones

frigida

applicata

eas noxas pro viribus

ut videre eft in animalibus vinftis

humor

&

&: tunc

flierint;

folertia

remo-

veriim quoniam

faepifli-

mira

infarcit ; quoniam illud vitiiim

mufculorum vibrationes , fanguinis fubfequentis
coUifiones , liquidi feri mixtionem , poteft tantummodo corrigi , atque cum
illa molimina falubria imminuta fanguinis mole, evacuata primarum viarum
farcina , abftinentia a motibus in hunc finem inutilibus , felicius inftituantur , natura ea omnia , vel ex his plurima fibi parat fubfidia.
65. Symptomata itaque noxise caufae fe produnt per languorem animi
corporis , funftionum omnium , potiffimum motus mufcularis, tarditatem ,

fanguis

vel

vifcidus craftus vafa

per vaforum ofcillationes

&

fenfum

tem

gravitatis
fsepe

&

tsedii ,

vertiginofam

frigus

quae

in

extremis

laftitudinem

omnia ex retardato

fanguinis

capitis

gravita-

circuitu facile

deducuntur.
66.

Symptomata vero

indirefte
rhcE3e,

quibus gravifl^mse febres

rdiuntur

natur^c

opitulatrici

natura enim

hac eje6la

trlbuenda

alia

direft^

alia

&

quidem vomitus
diarimo accefl\is intermittentium non raro
farcina , vires harum materierum coc-

materiam morbificam impugnant

indirefte

tioni

FEBRIUMTHEORIA.
impendendas

fioni

de

collocat

utilius

viribus adau6lis per vafa

rem

&

falubrem non raro

unde moles movenda minuitur

fomitem morbi

fsepe

ciet

dein-

hxmorrhagiam

aut fudodeinde per va-

&c facilius feliciufque

255

prseripit

provolvitur.

fa

Diredle vero
tis

iteratis

obfl:ru6itiones referat,

conftriftionibus

arteriarium puliibus

obicem

fpafnio

fluorem conciliandum aptus

eft

2*^

unde fanguis

eum

febrili, feu

i*^ rlgore

mufculorum

fibriilari

levibus totius cuqui ad fanguini

cordis contraftionibus

auftis

yifcidus

iners

atteritur

8c

adeoque

vehemen-

&

adigendo foivat ,
atteratque : 3*^ aufto fimul calore , qui eximius eft ad fluorem liquidis iilertibus conciliandum infra gradum ^^""^ Thermomerri Pveaumuriani , flmultius in

aue
4**

irruit

ut

intra venulas

vafa obftrufta diducit

feliciftlme

Potum

laxat

adigat

adeoque

&c caiorem imperat natura

per (itim

fluidis

eumque

pervia

facit.

fimul copiofum

fubacidum , cujus ope laxantur vafa , fluida diluuntur , fecretoria expediuntur , uno verbo urgentifiimDe implenmr indicationes.
d']. Verum quoniam ita connexa funt corporis humani machinamenta ,
ut certi motus utiles cum aliis minus ad finem utilibus conjungantur , cumque in his anguftiis maximi conatus fine maximis virium difpendiis, atquc
noxis exeri non poflint , cum finis fine mediis obtineri nequeat , prout haecce molimina plus vel minus neceftaria funt , natura his plus vel minus acriurgentiori femper occurrens , per media utcumque noxia ,
ter incumbit ,
noxam majorem pro viribus- impugnat.
frigidiufculum

&

Carotides v.

g.

juxta aortae

direftionem in

afcendentis

caput

tendunt ;

caeters vero arteriae ftatim ab ea diredione defledunt ; quandiu fluidum per

truncum ramis plus vel minus obliquis terminatum lentiftime promovetur ,

tandiu ejus preffio lateralis sequalis eft dire^fts ; nam fluida prefi!a quoquo
verfum premunt sequa^ter, fi lentifiime provolvantur , adeoque ramos laterales
ciis

&

diredos^eadem velocitate fubeunt

proportionali.

Verum

ac quantitate ipforum

orlfi-

magna tunc temporis , more

diredum fortius nituntur , & in

velocitas fluidi

{\

fit

folidorum corporum , columnse projeftae in

latera non nifi repercufik valent agere. Hoc theorema novum experimentubum re6lum fyringae orificio aptavi, ex cujus latere
to fsepe confirmavi
tubulus alter oblique nafcebatur ; immifta in truncum lenifiime aqua , obex obliquo jaftus longitudo ; deiide
fervavi quanta foret ex tubo re(^o
:

&

vero

embolo

fortius impulfo

quidem evadere

quam ex

obliquo;

biliter

adaugeri

quam
quam

in

cseteras

in

obliquos

Cum

obfervavi jaflus

conftanter

verum ex tubo

reflo

ambos

in majori ratione

longiores

crefcere

jacbuna

inde facile eft deducere velocltatem fanguinis vix nota-

pofle

quin fanguis

corporls

arterias

irruat

&

in

in

carotides in maJGri ratione

truncos reflos majori

ratione

,
,

eorum ramos.

itaque neceflitas exigit ut

cor velocius contrahatur

impoflibile

eft

earumque ramos quam aortam defcendemem, cum ad iftam fubeundam a via reda magis defledat,
adeoque plures repercufiiones
ijifiexiones patiatur , a quibus tantd ma-

quin fanguis

majori impetu

fubeat carotides

&

C L

1^6
retardatur

gis

quo ad atgulos

'

&

ir-ojt^.us

11.

frequeniius redeclitur

non mi-

acuM^ vafa piae menir.gis fanguine turgeant in

itiajori ratione quam vafa caeteraum pjrtium , ac proinde dolores capitis
,
deliria , fopores , aliaque ma!a exmde fobolefcant.
68. Pluries in]ela per aortam aqua calida ex eadem tubi altiiudine , obfervavi frontem multo citius incale'cere aliis partihus,- deinde collum , axilabdomen j atque inde deducere pronum eft arteriolas in fronte relas ,

rum

itaque

febribus

in

(\

&

pentes effe

tiam

magis pervias

fluidis

debet

fubire

Non

69.

unde calor

poteft

tenfio

ac renitentia

ofFerre refiften-

ipfis

velocitate

ill?s

minus

retufa

&

&

coltiliones

pervia
int^ndantur, quin arteriarum pulfus Sc

majores evadant

ftmulque partium tenfioni

lifioni ,

minorem

feu

fudor frontis in febribus fcepius accidit.

fanguis majoribus cordis vinbus in vafa minus

quin affriftus

projici

csteris'

a corde projeftus

fanguis ergo vivid^

verum

ac proinde

calor eft

propdrtionalis col-

calor intendi debetj

verum

aer pulmones calefa6los fubiens tanto citius calorem fanguinis abforbet

pulmones calidiores funt , &: exca!efa6lus refpirationi nocet

rientia j adeoque tanto citius renovari debet , ut debitum
ni refrigerium impertiat, flmulque exfpiratus calidum

tum vaporem fecum

nit

qua

auferat

repetita faepius

in

natura itaque

fimulque

majori

circulatio fanguinis cito fatifceret

in

quo

ut docet expe-

&

falubre fangui-

perfpirabili aeri onuf-

hujus moleftise

infpiratione

unde

&

&

febribus

medelam inve-

exfpiratione

fine

vigente calore re-

&

frequentior evadit in ratione caloris adaufti. Antiqui Mediex gradu caloris seftimabant , ac conftat apud eruvehementiam
ci febris
abdomini fparfim admotis , de febris
ditos Hippocratem manubus pedori
prxfentia potiiis quam ex pulfu judicafte ; placuit deinde Neotericis febrem
ex pulfuum , intra datum tempus , numero , atque Boerkaave eam ex pulfus velocitate , proindeque tum frequentia , tiim jftagnitudine conjundim
fpiratio

major

&

Verumtamen quOt^iam definitiones nominum ipfrum recepto figniconvenire debent, cum omnes eos morbos febribus adfcribant , in
quibus pulfus naturah fimilis eft , aut rarior moUiorque cum fumma virium
liberarum proftratione , eofque morbos febrium malignarum nomine indigitent , evidens eft non ex frequentia pulfuum fola , nec ex ejus velocitate
majori , febris efTentiam effe repetendam , nifi velint cum Dociore Vifone ,
Medico Italo , typhos feu febres malignas ex numero febrium expungere.
emetiri.
ficatui

70. Secretiones ideo fiunt

teralibus
fecretoriis

arteriolis
,

vi fufloria

rumce tuborum

Hamhrgero
ribus

lymphaticis

quia moleculae iiuidorum excernendDe in laretardatse poffunt abripi a tubulls

admodum

&

prseditis ,

fpecificse gravitati

ilix

magis

feligi

quarum

convenit

fpecifica gravitas

ho-

( obfervante Illuprijf.

de Secretionibus. ) Veriim urgente febri , fanguis majocordis viribus urgetur ; ergo intra ipfamet vafa arteriofa lymphatica
differt.

velocius truditur, adeoque

cum

fluida

viribus inDcqualibus hinc

&

inde pref-

obfecundent , illa fluida fecernenda fluento circulationis abripiuntur ,

fuftionem vaforum eludunt ; unde minor fecretio urin^ , falivse ,
nicci gaftrici , inteftinalis , muci narium , fpermatis
quandiu vel frigore
,

fa majorl

&

febrili

F E B R

"

UM T H

O R

A.

157

febnK toagulata haerent flulda , vel xftu febrili ultra fecretoriofum vafcu'
lorum oftia abripiuntur.
Natura non poteft vires cordls Sc peftoris diutlus adaugere , quin virium
iUarum penus decrefcat ; ciim enlm , quandiu febrilis labor perfeverat , nulla vel modica fiat harum reparatio , quae paftui , (omnoque debetur , 6c
jnagna fimul omni momento fiat earum impenfa, cito potentla motrix fatifceret ,
fi fimul
ad artus &: partes voiuntati fubditas fluidi nervei folita
mitteretur copla

quod

malum

ut avertatur

natura quidquid eft

fluidi

ner-

&

ab omnlbus aliis
partibus movendis, aduandis abflinet; hinc vlrium liberarum imminutio 6c
vei in vitalibus organis aftuandis impendit

refervat

fuccefl^va proftratio.

71.

Verum cum

per allquot dies in contlnuis, 6c

molimen

intermittentibus iliud febrile

fuflicienter

attrita

tunc a labore
licet fluldi

diluta

defiftlt

negotiis confuetis

^t

natura

incumbat

nervei diftributio

,
;

&

per aliquot horas in

fic

raaterles

ad excretionem parata

atque

exantlavit

tura

ut vires

fuperftites

fult

morbifica

feu

confervet

co6ta

tum

ut

adeoque febris accedlt declinatio ; mutatur fclin organa vitalia major , 6c in libera mlnor

6c hac anadofi inverfa fenfim accedit apyrexia.

Veriim quoniam virium penus minor eft confueto , licet virlum

proportio , non tamen folita reftituitur quantitas ; adeoque
febre declinante , artus non confuetum virium gradum ftatim recuperant,
72.

folita reftituatur

quod

reftauratis

deinde viribus

integris

reftituta valetudine

fiet.

Interea

humoribus, pacato cruoris

impetu , major fluidi fecernendi prsefto eft copia , major ad excretionem
aptitudo ; unde poris cutis emoHltis 6c patulis , uber fudor profunditur^
urinae licet paucse &c rutilsc fluunt , fallva , mucique omnes fluxiliores evafic fenfim (ecretiones reftituuntur.
4unt,
Situs
corporis horlzontalis , feu decubitus ad virlum llberarum par
75.
cimoniam, utilis eft 5 in illo fiquidem fitu , potiftimum fupino , nullius mul^
culi contraftione opus eft, hunc itaque in febrili calore afFedamus: utrum
vero fimul ad uberiorem fluidi nervei fecretionem conferat , hic non in*
quiro. Redeunte vero apyrexla ,
reftituta fana vlrium diftrlbutione , aegef
laxatis a

calore tubulis

fecretoriis

refolutifque

&

&

orthoftadiam

rurfus

affedlat,

mufculis

utitur,

&

fuis

muniis confuetis re^

ilituitur.

74.

De

virium difpendio, Sit vls cordl contrahendo Impenfa sequalls

2. li-

&

expellendam ex arteriis In venas

ad promovendam
libram i fanguinis intra minutum per foramen ut unum; fi jam IUud foramen duplo mlnus evadat , &c tamen velis ut fanguis per illud dupla prlorls
velocitate tra"]iciatur , eadem qux prius erit trajedi fangulnis in vens quantltas,
ad hunc eumdem, qui priiis, praeftandum efFe6tum, primo vis cor-

tris

eaque

fufficiat

&

dis

ratione

foHus velocitatis dupl^e in orlficio debet efie quadrupla prioris,

verum cum idem effeftus ratione transfluxus obtinebatur
;

feu oto librarum

per vim 1 librarum foramine duplo majori

Sauvagss Nofologia Mahodica, Tom. L

cvidens eft quod

Kk

illius

folius

eiFec^

C L

25S
effeftus habita ratione

fex

S S I S t L

librae

virium fruftra impendantur

feu difpetf^

virium effe tres quartas partes vis requifitae.

dium

7?. In

cum,

circuraftantijs

illis

velis cordis

fi

primis conditionibus

pofitis

motum

duplo velociorem

foret confueto fimilis

folito ^

vis ejus

quadruverum foramine ftante fubdu,

plo major requiritur , adeoque 16 librarum ;

(ie
plo ut prius , non nifi dupla confuetae trajicietur fanguinis copia ,
hujus transfluxus ratione, effelus erit tantum duplus prioris , ciim vires impenfse fint oftuplse ; ergo iterum in hoc cafu difpendium virium ad tres
quartas partes virium huic duplo transfluxui neceffariarum affurgit , cum

&

iifdem pofitis virium duabus libris foramen duplum addere , ut

dupla tranfiret fanguinis copia.
76. Ex his percipimus quanta fiant, in febribus acutis , quas mmimorum vaforum fovet obfl;rudio , virium difpendia , quse ad circulationem fanguinis generalem intendendam funt fruftranea , fed quse ad fanguinem atterepagula removenda funt neceffaria.
rendum
S\ jam ea difpeadia qu9e quovis minuto fieri fupponimus ducantur in to[^.
fuffeciffet

&

tum tempus quo febris perfeverat , v. g. in z^oJ^ horas , ut in ephemera

quoniam fupponimus prseter duas libras impendi i^i'" , intra horam
840, 8)C intra diem 20160 librae impesdentur. Verum quoniam vires a corde intra diem impenfae funt ad vires liberas quotidie impenfas , ut i ad 20,
(15) cum cor intra diem vires 2880 librarum in fanitate fuppcwiatur impendere , 8c cseteri artus 57600 libr. , fumma virium impenfarum erit
afl:
in febre etiam quiefcentibus artubus folius cordis motus
60480 libr.

fimplici,

10160

impendit

libras

calculus

non

quantitates

feu

vires

majores

ter

quam

virium impenfarum veras

&

in

flatu

abfolutas

fano,

qut

fed tantiim'

relativas exprimit.

In hoc exemplo fuppofuimus velocitatem cordls tantijm duplo majorem,'

adeoque vel magnitudinem , vel frequentiam , vel utramque leviflime adauctam. Si etenim in ftatu fano magnitudo pulfus fit i ,
frequentia 72 intra minutum ,
numerus pulfuum
jara vero magnitudo fit i &- femis,
108 , velocitas cordis dupla prioris evadet , verum utramque in maiori^ ratione crefcere dcet obfervatio ( 267 ). Si itaque ex illo furrmo virium'
difpendio detrahatur exigua , qux fit in febre per jufcula , quietem
fomnum , virium reftauratio , jadura multo minor , potentiae imminutio habebitur , nec mirum erit cito febricitantium potentiam imminui.

&
&

&

77.

CoROLLAR. I. Quo major eft fanguidufluum obftru<5^io , fi^mulque

impetus ejufque duratio conjunftim , eo majus
urgentius eft pe-

&

febris

liculum.

78-

339.)

CoROLLAR.

feeuritatem

n. Homo periculi confcius, vel animo Ilnquitur, vel

mentitur, vel conturbatur, quo fe vertat nefcius
unde afli-

duae reflexiooes
divce

fus

&

anxietates &c
intermittentia

cogitationes

jaftationes,
,

insequalitas

quae

fomnum

inconciani
,

fpafmi

auferunt

vel turbant

afi!r-

artuum motus , pulfimiliaque fymptomata , in segris

tremulique

pufiUo 5c inconftanti animo prseditis, frequentipra.

79-

^ff

FEBRIUMTHEORIA.
79, COROLLAR.
ea quae offeruntur

&

natus anxii

III.

In morbis

bonum

mente conftare

fecus vero

malum ex

&

bene

Hlppocrate

2^9
Te

habere ad

quia

illi

co-

inconflantes ad materise morbificae correftionem inutiles funt

&:

tamen

de

crefcit materiae morbificse

vires

abfumunt

vel quia vires fuperftites

So. Arteriarum
quse in fine fyftoles

feftio

frequcntid

un-

Pulfus,

tranfverfa duplex fpedlari

variabilis

debet

conjians

altera

quae eft exceflus dlaftoles fupra fecduos circulos concentricos , zona , inter

altera

6c ferocia.

vis

De

non impenduntur

fingamus
fi
tionem conftantem
duas lUorum peripherias contenta , exceflum illum exprimit , cui pulfus refpondet ; cum enim arteria utcumque plena fanguine nequaquam digitum explorantem feriat in fyftole , nec in fyncope , pulfus non ex conftanti fola
fed ex feftione variabili seftimatur ; illud autem arteriae augmentum debetur
quantitati dimidias fanguinis a corde fingulo pulfu ejus ejedlae ; cum enim
:

&

fanguinis in venulis minimis velocitas atque feftio ,

fanguicorde ejeda dividatur in duas partes , quarum una diducit ar-^
terias , altera fanguinem antrorfum in venas promovet , atque demum tem-.
pus fyftoles sequale fit in fanitate tempori diaftoles , quantiim fanguinis trantantum in ipfis arteriis diducenfit tempore diaftoles arteriarum in venas ,
dis impenditur , feu dimidia fanguinis e corde ejedi moles arterias diducit ,
pulium facit , altera vero vel ipfi aequaiis venas ingreditur.

uniformis

fit

nis copia a

&

&

vires cordis non fatis in81. Si vero obftruantur arteriarum orificia ,

tunc arteriae diftenduntur illo fuperfluo cruore , &: flc diameter
,
conftans folito major evadit , quin pulfus pari proportione crefcat ; nam

crefcant

cum

minor exinde fanguinis copia tubos majores diducendos habeat , inillud , quod pulfum metitur , eft minus in ratione fe6lionis conllantis adaudae ,
conftat enim ex Geoin ratione molis ejedse minoris
metria incrementa voluminum ab eadem ^mole addita efle eo minus fenfibilia , quo volumina prima funt maiora.
Hinc patet quare datis obftruftionibus , fl vires cordis non augeantur ,
vel augeantur in minori ratione quam obftruftionum quantitas , pulfus minor evadat , ut in praeludiis febrium , atque pulfus tanto minor eft , quo
arterise fe6lio conftans major eft.
moles dato tempore ejefla minor ,

crementum

&

&

embolo
eadem remaneat atque augeantur refiftentise, vel quod
minuatur orificium emifl^arium , nequaquam ex eo fiequen-

8i. Si vis motrix

qu3e

prius intervallis aequalibus applicabatur

fhachinse hydraulicse,

eodem
tior

recidit

fed e contra rarior

evadet emboli

itus

&

reditus.

rotarum refiftentia , pulfationes

ofcilli fingulse tardiores , ac proinde rariores evadunt ; fic obftrudo quoad
dimidiam partem antli^ hydraulicas , ac follis fabrorum ferrariorum orificio
emiflfario , tardior eft emboli , tardior valvarum follis qu^libet depreflio , ac
Sic in

horologio

ofcillatorio

crefcente

proinde rarior, per experientiam,

Kk

Demon"

CLASSISIL

i6o

Demonjlratlo. Vis inanimata eadem eodem femper modo agit , atque tandiu premit fluidum ejiciendum , quandiu <uperefl: illud fluidum ; fed eo diutius fupereft illud fluidum , quo tardius evacuatur receptaculum huic conti-

nendo dicatum
per mlnus
velocitas

&

emboli

tus

durationis

Datis
orificiis ,

rientia

&

fub eadem velocitate fluit

, quo
dataeadem vi motrice, eadem in orificio flt

eo tardius evacuatur

orificiumj ciam itaque

per hypothefim orlficium

erit
,

dimidio minus

adeoque

refiflentiis

pulfus

&

rariores erunt

fit

dimidlo minus

feu fingulus itus

&

itus

illi

tempus itus &c rediduplo longioris

reditus erit

reditus.

vel obturatis extremis arteriolarum in venulas hiantium

quandoque evadunt

cordis frequentiores

unanimis Medicorum confenfus.

artubus, pulfus frequentior evadit

Verum

obfl:ruftis

Sic

vinftis

vifceribus

hoc docet expesegrorum

arftiflSme

quandoque frequen-

e^edem cordi applicentur , aut fi firailitef ac

tantum evaderent ,
, ac proinde rariores
frequentiores evadunt, neceflfum efl: ut illx vires faepius , feu di-

tior evadit pulfus.

antea applicentur

adeoque cum

&

vires

fi

tardiores

pulfus

&

modo
ordine quam antea , cordi applicentur.
Verifimillimum efl: naturam has obftruftiones
refifl:entias confuse perfentire ,
in multis circumftantiis ab illis moleftari (285), atque cvim
urgentiori occurrat , ea quo periculofioea fit fanitatis cuftos provida
verfo

&

&

&

&

&

fortius cor contrahit , ut

majores funt obftruftlones , eo faepius
hcecce repagula fuperet ; five enim fsepius, five fortius cor contrahat , exincle velocitatem fanguinis intendit, adeoque materise obftruenti majorem vim

res

infert.

83. Natura quandoque tantum pulfus magnitudinem , quandoque illius

tantum frequentiam , faepius utramque adaugere conatur
i ^ magnituvirlbus integris praedinem tantum adauget , ciim nullo metu perculfa
i^ Si vero obftaculum difficidita , obftaculum removendum aggreditur
,

&

&

mora periculum fit , aut demum

magnitudinem
pathemate gravi natura moleftetur , tunc additis viribus
frequentiam intendit, ut in febrium acutarum vigore
3^ Verum fi vel ma-

lius

cedat

aut pertinacius refiftat

aut in

&

&

xima

fit

refiftentia

ut

cum

tentia motrix

ut in fine

gam

in

inediam

fummo

84. Impenfa virium

potentise viribus

fed

frigus febrile

invadit

vel

cum

exfoluta eft po-

magnas evacuationes, lon-

febrium

lethalium poft

terrore

tunc frequentiam tantum intendit.

eft

cum

femper proportionalis ,
virium fuarum parca

i*^
fit

periculi

natura

gravitati

quando peri-

culum obvium virium impenfam feu accelerationem circulationis indicat , tunc

fit
exigua, pulfum frequentiorem & tantumdem minorem iafti^
fi potentia
methodo intenditur fanguinis aftio adverfus repagula in ratuit ; ea enim
tione duplicata numeri pul(uum,,& impenfa virium minuitur in ratione dupficata magnitudinis

puHus ( 33

opratus habetur.

Si facultas

xmpenfEe magrse

i^j.

in

Duplo major

fit

fummo
folito

ade.oque fub

exfoluta

periculo

fit

eadem virium impenfa

materies morbifica cruda

effeiStus

&. vires.

verfatur segrotans.

pulfuum nunierus, velocitas ex hoc capite du--

F E B R

T H E O R

A.

t6i

crgo vis fanguinis in materiam morblficarM ,

leu columnas Vntecedentes , quadruplo major eft. Verum imminuta fimul
pulfus magnitudine , ita ut duplo minor fit folito , vis cordis quadruplo minor eft , adeoque impenfa non eft folito major; cum impenfa virium cordis
plo major fanguini coiftiliatur

in ratione

fit

compofita ex duplicata frequentiie

&

duplicata

magnitudinis

pulfus conjunflim.

Verum quidem eft imminuta pulfus magnitudine

quam maxime crefcere , (16) adeoque

86.

aflriftus

latenus

lympha per

fuas

arteriolas

in,

anguf-

poffe fieri, ut nul-

tioribus arteriis

nec fanguis per ultimos

laterales

fan-

unde frigus extremorum , aliaque mala deinceps

,
eventura ; verum quoniam urgentiori occurrendum eft , faltera hoc artiAcio circulatio per majufculos fanguiduftus confervatur , & fic quantum fieguidu^^us progrediatur

ri

poteft

cum

viribus

exfolutis vita protrahitur,

ab

refiftentiis cito fuf-

illis

flarninanda.

87. Acceleratio pulfus quoad frequentlara ,

imminutione , videtur conamen Naturae , quo
re,

&

mortem

fic

quantum

cum fumma motus fanguinis

motum illum vivificum excita-

poflibile eft ,^procraftinare contendit.

^ry^/z jRo-

hlnjon. propof. 41.

Canibus fanguinem fucceftive detrahebat Loweras ad mortem ufque , atque multum imminuta fanguinis copia pulfum frequentiorem , molliorem , 6c
minorem fucceftive , ufque ad mortem canis , obfervabat. In equis quorum
pulfationes erant 38 intra minutum , antequam ad operationem moleftarentur , miflis fanguinis 34or libris fuccefiive frequentior pulfus evadebat , qua
proportione debilior erat equus , ufquequo looes in minuto pulfaret aranimal moreretur. Expcr. 1. hczmaji. Mulier menorrhagia labo*
teria ,
rans pulfum habebat maxime frequentem &: exiguum , ita ut vix percipi
pofTet, cum fumma debilitate, anxietate, fufpiriis , extremorumfrigore , ex quo
ftatu, quiete
nutricatu intra l^ilve tempus convaluit.

&

&

Pulfus parvus

&

fummo

frequens eft in

frigore hiemali

febrili

In febri-*

bus mal^ moratls , in convulfionibus , poft venenorum coagulantium ufum

vaforum conftri<fiio mafummis doloribus , adeoque fanguinis infpiflTatio ,
gna pulfum frequentem
pulfus frequentior atexilem habent comitem ,
que exilior evadit , imminutis cordis viribus , ut in agone.
Pulfus frequentifiSmus
minimus erat homini in quo valvulse aortae offanguis ex arteriis in cor refluebat
iificats: dimidium qrificii clalidebant ,
pulmones ingurgitabantur , aderat afthma ab hydrope pedorls , mors anno

&
&

&

&

setatis

500

acceffit.

In palpitatione a polypo cordis

quo refecantur nervi

cardiaci

a comprefTo corde

pulfus cordis freqvientiflimi

& in experimento in
minimi & tremuli
,

obfervantur.

Ab

exefcitio

moderato

labore Immoderato
Ceryante

GaUno

&

&

balneis calldls pulfus frequens Sc plenus

balneis calidiorlbus

fed ^
,
parvus evadit , ( obhanc facultateni exfolvunt

frequens

) propter facultatis exfolutionem

&

3.

inedia^,

C L

1^2
inedia

I L

S S I S

morbis, pathematum violentia ,T!olorum longitudo

evacuationes immodicse Galmi di pulfihus ad tyroncs.

mallgnltas in

atrocitas

&

8c

88. Detra6la magna fanguinis copia , arteriarum capacitas refp; 6lu fanguinis e corde ejefti maxima eft , adeoque tardius in vafis promoveretur
fanguis , nifi audo piilfuum numero urgeretur circulatio ; quapropter in
circumftantiis

his

frequentiam

ra

fatifcentem

ut

pulfus

intendit

&

circulationem
ut

vitam protrahat

quod ex magnitudine

deficit

natu-

eateniis

compenfetur.

Unam

89.

quadragefimam tantum partem morborum febrilium lethalem efapud Anglos obfervatio, (^Journ, des Savans /6^6^i ;)quod

fe docuit inftituta

'

de intermittentibus intelligendum puto.

feu virium in nervos corC)0, Caufa febris eft diftributio fluidi nervei
quam
in
artuum;
ratione
eo fine fit illa diftributio,
majori
nervos
dis in
,
fanguinis
vafis
circulationi
mihimis
oppofita removeantur , 6c
in
repagula
ut
,

vafis fainguiferis libertas

fic

ta febris potiflimum

& fanguini

funt cor &:

aditus reftituantur. Injlrumcn-

facilis

arteriise.

Materia

tum

febrilis

feu

morbifica

minima
,
tum fua acrimonia vafa fanguifera moleftat , & ad conftriftiones
follicitat. Quandoque id praeftant miafmata , tum fponte in fanguine enata
,
ob fuppreffas evacuationes afiTuetas , maxime ob perfpirationem fupprefl^am ,
purulenta liquamina, putredinofa fluida , tum extus exaere, cibis , potubus,
multiplex

infarcit

eft ;

fsep^

prav^s

chylus

qui

fua

vifcofitale

vafa

maffam fanguineam delata

ganda tantummodo.

in

raro nititur natura ad vafa dilatanda

&

elon-

91. Materies morbifica fsepe in fanguine lateret innoxia, nifi acceftu vel
magis infpiflTata , aut crapulse magis incraflfata , aut animi pathemate, labore immodico in motum afta , aut phlebotomia , catharfi per cauaeris frigidi

velut excitata , occafionem prseberet naturse , ut conatus fuos

haec funt potiflima
ad eam corrigendam vel eliminandam exerat;
febrilium morborum principia , fufius in fpeciebus enumeranda.
91. Initio febrium pondus corporis abfolutum communiter eft adauftum.
Robinfon , Sancior. Seci. 2. aphor. 40 ,So ^ J/ , &rc.
93. Initio febrium fanguis eft vifcofior , adeoque fale , terra , oleoque ditior

telam

inftitutis

&

febriles

quam

in fanitate

experti funt

DD.

Langrish

&

Tabor.

94. Gravitas fpecifica lymphae febrientium eft ad gravitatem fpecificam ejus

in fanitate, ut 10417. ad 10308 , vel ut 10409.*^^ 10300.

lympham quse ab eo intra 24"^ ho1400 ad 1000: D, Tabor.

Aft in epidemicis febribus pleuriticis , ut 3000 ad 1000, & in febrlbus vulgaribus , ut 2333 ad i ooo , ex D, Tabor.
96. Coagulum rubrum eft ad lympham quse ab eo feparatur intra 24 ho95.

Coagulum rubrum

fanguinis eft ad

ras feparatur in fanitate, ut

--.,---

, refpeftu ejus
quse in fanitate juxta D, Langrisb
In Synochis
In Quotidianis
:
=
r

ras

-ut
-

ut

3992 ad looo.
3614 ad looo.
In

FEBRIUM THEORIA.

--------

In Tertianis
In Quartanis

97. Quantitas cohaefionis vel

firmitatis

16^

utji^^ad

looo.
ut 2424 ad 1000,
coaguli rubri erat in febribus ad ejus
-

-----

firmitatem in ftatu fano

In Synochis

In Quotidianis

------

In Tertianis
In Quartanis

1603

ut

-^1^1275

utli^^^ad

610.

898
2342

ut

ut
In acutis inflammatoriis , ut 4 ad i , vel
98. Proportio principiorum per diftillationem extraftorum a fanguine in febribus acutis ad quantitatem extraftam ex fanguine fano erat
-

Olei
Terrae

utiS^ad
uti44ad

100.
100.
100 ad 102.

ut 105 ad 130.
Salis fixi
lymphge
diftillationem
per
Ratio
edudse
ad fanguinis maffam totalem eft
99.
febribus acutis
ut 100 ad 123.
100. In febribus acutis lymphse copia decrefcit a ftatu fano in ratione

Salis volatilis
-

--------ut
-

Lympha

Sal fixum

Sciiicet

Crefcit vero

oleura

aii^adiii.
ai^oadio^.

a 100 ad 144.
a 100 ad 139.
4 100 ad 102.

-------

Sal volatile

Terra

&

ipi. Si urinae acrimonia xftimetur ex prsedominio falis, olei

terrs , uriacrimonia in fanitate ad acrimoniam primis diebus febris acutse inflamma100 ad 190.
toriae fuit in ratione i ad 2. feu 10 ad 19.

n^

In febre

ardenti primis

diebus

In vigore febris ardentis

In declinatione ejufdem 20^ die

Subfequenti die poft noftem pacatam,

&

100
100
100
100

pridie fanitatis

ad
ad
ad
ad

109.

135.
205.

173.
102. CoROLLAR. I. In febribus fanguis eft vifcidior quam in ftatu fano ,
atque qu6 vifcidior efl: , feu quo proportio lymphae diluentis ad cruorem minor
febris acutior efl:.
efl:
( 93 Scc. ), eo

103.
volatilia

CoROLLAR.
,

necnon

decrefcunt.

II.

In febribus particulse aftivae fanguinis

ut oIea,falia

ad declinationem

deinde vero

terra crefcunt in dies ufque

Lymphse vero

&

falis fixi

proportio

crefcente

morbo

decrefcit,

feu in convalefcentia crefcit ( 98 - loi. )

104. COROLLAR. III. Non folum fubigitur, atteriturque fanguis a febrili
extricationis falis volatilis , refolvimotu moderato , verum ratione caloris

poft declinationem

&

tur,

& aptus

evadit ad circulandum per vafa

Praxis gemralis Morborum

105.

55

minima
,

lOl.)

ut F&hrium.

Medicus natur^e minifler 5i interpres,

fi

naturx non obtemperet,

C L

i64

S S I S

L
&

caufac longe abrtrufio^

natur^ non imperat ; origines namque morborum
res funt , quam ut humanx mentis acies eo ufque penetrare poflit , fse-

piufque natura
pag. I.

novum opus

to6. Di6lat ratio

nes

morbum

humano c^pori

exorditur

ubi conatus noftri defiere. Baglivi^

quantumlibet ejus caufx (^noxi,c

adverfentur

nihil efTe aliud

quam

naturse

&

occaflo'

conamen

materJx morbificae exterminationem , in segri falutem omni ope molientis.

Sydmham^ pag. /9.
jj
107. Alia funt fymptomata quse debentur materlae morbiflcse ,
pravsc
fluidorum folidorumve difpofitioni ;
ea funt fymptomata materise morbificse, qu3e femper natura duce funt impugnanda , ut frigus febrile ; alia fymptomata , quse couatibus naturse debentur ,
ea funt in debito tenore fervanda , idque potiffimum inoumbit Medico , ut naturse conatus torpen tes excitet , vividiores moderetur , debite procedentes nequaquam tur bet , quoties defunt methodi longo ufu corifirmatae , vel fpecifica auxilia quae materiam morbificam alio modo , quam quem natura fequitur
,

&

&

&

valent.

corrigere

ig8. Natura hoc tantum poteft , ut fcillcet materiem morblficam In vafis ,

I *^ undequaque premat &c coerceat ; tl^ dein vero calore intenfo , motu
putredinofo incipiente , dilutione concoquat, refolvat; 3^ vel ut vaforum iterata ofcillatlone

mum

&

mufculorum accumbentium

4*^ ut perfplratione

diarrhoea

fudore

nifu

dividat

ptyalifmo

de-

atterat ;

fuppuratlone

diu-

materlem codam ellminet.

109. Ars vero non folum naturse mlniftrare, debet, elque obfecundare
fed etlam in multls cafibus materiam morbificam ita mutare ,
corrlgere

refi

&

ut

eam

delnceps natura

flat, ars prseftat.

fere unica,

quam

ceps materiae

Sic

fequl

febrilis

naturse

eaque

prseparatlone, coftlone,
nifi

itaque

quod

fola

natufa

non

ante corticis Peruvianl Inventum

poffent Medici

verum ea molimina non

&

facilius expellat

methodus

&

in generalibus

demum

remediis

,
prse-

erat

dein-

expulfione confiftebat

longum tempus, adeoque cum tsediofo

peragebantur ; tandem inventus cortex Cin-

poft

periculofo segrotantis cruciatu

conae vel Kinse qui materiem febrilem fluxilem , innoxiamque facit , vafisque robur &: tonum conclllat , unde fine fenfibili evacuatione , correla materia, febrilis

conatus ceflat, feu febris fanatur.

ut quotles defunt apta
,

iio. Itaque didat ratio

quorum

certaque medlcamina,

naturae molimina
,
adhibitis
quando
appofite
naturam
,
a conatlvero
adfunt
,
his
;
bus liberemus , verbo , ut naturse materiam morbificam vel corrlgere , vel expellere geftlentl manus auxlliatrices porrigamus.
111. Prima Indicatio eft , ut potentiam labore afliduo exhaurlendam pro
vlrili
paftu
quiete convenlentlbus refarclamus , ita ut quo morbus brevior
,

aflione fpecifica corrigi poflit materies morbifica

fecundemus

&

futurus eft, eo mlnori, parclorlque nutricatu aeger indigeat

diuturnior prsefagitur.

112. Veriim quoniam

clbi

folldi digeftlonls

largiori

vero quo

prlmse, feu iu prlmis viis,

&
fe-

F E B R

T H E O R I A.
prxparationem & proinde

2^5

laborem expoftulant , ut folvantur j atque cum virium impenfa in organis vitalibus roborandis fit neceflaria , nec proinde in alias partes temere derivanda , di6i:at
ratio , ut efculentis , coftis feu liquidis , utamur in febribus , eoque mafecundae

feu in viis circulatoriis

&

gis fucculentis

nior

eupeptis

ac copiofis

vero aqueis

tenuibus

blandis

vel repetitis

&

raris

parcis

,
,

qtio morbus diuturquo brevior futurus

praevidetur.

113. Et quoniam ex obfervatis fanguis initio febrium fpiflitudine , deinceps

vero acrimonia peccat , fitifque &: calor segrum divexant, neceffum eft ut
potus fit diluens Sc refolvens initio , dein vero demulcens 6c refrigerans, ifque
copiofus , ut hifce mnibus indicationibus fiat fatis.
114. Vires in motu mufculari abfumuntur , verum illse ad cordis pedorifque motum utiliiis adhibentur , adeoque natura duce a motibus artuum
iiberis seger abftinere debet
quod non aptius pr^eftabit quara fi tacitus , pa,
catus

horizontaliter jaceat.

115. Veriim docet bfervatio intelle6lus operationes , ut attentionem ,

ftudium , reflexionem , nec non fenfationem, memoriam
imaginationem ,
exerceri non poffe citra virium abfumptionem , ut patet ex laflitudine inde
oriunda ; adeoque cum viribus parcendum fit , febriens ab hifce mentis operationibus , pathematifque abftineat , omnia negotia dimittat , nifi qux ad menti
tranquiilitatem conciliandam neceffaria funt ; lucem , fonum , contadum , fa-

&

porem , odorem

vividiores fugiat.

&

116. Si tamen exercitia mentis

corporis ad materise morbificse attritionem
correftionem apta videantur , tunc temporis non vigente , fed inter-

&

mifsa febre

termittentes

aut prophylafbice ante

profuiffe

exortum

febris

docuit methodicorum &:

adhibeantur

quod ad

gymnafticae cultorum

in-

expe-r

rientia.

Sic

gia

praefcripta

&

quod
tio

in

omnibus

fere

videa-ntur neceffaria

Omnes

117.

&

pigritiae

fe cibo

&:

diaeta

pharmacia petita

gymnaftica

morborum
,

ad

deveniendum
ea

qvse.

fcilicet

defidiae

ex

chirur-f

plethorse

&
&

cacochylise medenttir.

opipare viventes , ac
homines , potiflimum laute ,
deditos , multo magis quam ad fanitatem neceffarium eft ,

fere

potuque

gener^Ia

auxilia

ideoque generalia vocafftur ,

potifTimum acutorum , generibus , inieft

ingurgitare docet

obfervatio

hinc vero plus fabunse in

&

hum.orum cumulari confequens eft.

118. Aft accedente febre metus eft ne materies in primis viis contenise ^
derivato in organa vitalia fluido nerveo , proindeque debilitato ftomacho ,
indigeftse , mora vel fermentefcant , vel putrefcant , vel ad fui colionem
naturam ftimulent , adeoque a negotio febrili avertant , vel demum in fanguinem crudae
dyfpeptse deducantur , atque novum naturae negotium , 6c

primis

viis

plufque fanguinis

&

materise

viam

morbificse pisefidium afferant.

a Medicis

ineundam

indicat

tum

Unde

initio

morborum

cacofitia 6f ancrexia

&

natura faepe

cibum folidum

tum naufea , cardialgia , vomitu

,
diarrhoea faburram eliminanatque fuadet ut ipfi per cathartica , emetica , clyfmata opitulemur r
Sauyagss Nofologia Meihodka^. Tom, I.
L1
m-

vetantibus
tjbus

CLJSSISIL

iL66
in

morbo

dlgeftiones languent

recrementa in primls

vlis

que eo terminato faburra fenfim coUeda eliminanda

congeruntur
eft

&

adeo-

repur-

aeger

gandus.
119. Sed moles fanguinis fana major vires cordis incafTum abfumit
praegravat, maxime cum fanguis majori velocitate circumducendus eft ;

&
fit

enim moles cruoris 20 librarum , qu^ ducatur velocitate unius pedis intra
fecundum, vis impenfa eft ut viginti ; fed fi velocitate dupla movenda fit
vis hujus qiiadrupla requirltur. Jam vero minuatur una libra , vis eadem Ipfam promovebit paulo majori velocitate quam antea , in ratione fcllicet
fubduplicata ponderum ; verum quod maximi eft momenti , mufculi cordis
pauciori fanguine infar6li fuos motus expeditius exfequentur , &: ex illa velocitate fanguinls fpiffitudo faciliiis refolvetur , atque ob hunc finem multiplicem fanguls initio febrium acutarum mittendus eft , quantum ex vaforum
plenitudine adau6i:a excedere videtur.

110. Docet autem obfervatio , mifto fanguine , naturam fsepiijs vomltioaut diarrhoeam ciere, feu ad auxllia generalla ( 116 ) expeditiorem efte,
adeoque ea duce
aufpice fatlus eft in genere phlebotomiam catharii, quam

nem

&

catharfim phlebotomlse

prsemittere.

jam ad ea 'quae febrium ordo, quse genus^

,
devenlendum eft ; fic horologiorum fabri , qusecumque'
fit machinae determinata laefio , a generali rotarum &: axium deterfione incipiunt , deinde peculiari vitlo medentur. Ut autem in infinltis numero cafibus
quos offert praxis , quo pafto fe gerere debeat Medlcus palam fiat , prsemlltenda funt Theoremata generalia , qux a medlcx artis principibus longo ufu
Inftltutis auxlllls

generalibus

qiY^ fpecies exlgunt

confirmata fuerunt.

ReguU

Praciic,

111. Contrana contrarlis tolluntur, Contraria dicuntur quae in eodem enfrigldum , tenfum
fimul effe nequeunt , ut calidum
flaccidum ,
motus direftio in orientem fimul
occidentem feu in plagas oppofitas ,
qules &c motus 6>cc. Cum autem curare fit idem ac morbi caufas tollere ,
ciim contrarlus morbofo inducitur ftatus , prlmus curatur, adeoque contraria

&

&

te

&

Ut autem

morbicognofcenda ,
122. Suhlatd causd tollitur morhus.
Nullus enim eft efFeftus fine causa , fed omnis morbus eft mutatio evidens fafta in homine , adeoque eft
contrarlls curantur.
fica

phaeaomenum
exiftat

toHifur

contraria eligantur auxilia

&

eft redle

cum
morbus

feu

cujus caufa

effeftus

Itaque

nlhll

fit

prius caufa

diftlnguendae caufsc a principils.

fufEcIens

ratlo

eft

fine ratlone

fufficiente

aufertur vero caufa morbi

pofitis

in

cur

ablata

eodem

aftu

ipfe

causa morbi

loco ejus con-

trariis.

M&thodus medendi
tudo toUatur
tio

eft ars

feu quse

Inveniendi

&

diftribuendi auxilia

caufam morbi toUunt

quod morbi caufa per contraria

fit

&

auferenda

qulbus

segri-

Ula conclufio feu infinua,

vocatur indicatio

quae

fruftra.

F E B R
fi-uftra ,

/d/^/w

& fymptomaticam
& morbi
,

U M T H

obfervante Pitcarnio

dividitur

O R

A.

propbylaclicam

in

2(^7

ciiratoriam

prout tollendae fuadentur morbi caufse

morbus

Wip-

Cum

enim fublato morbo tollatur

quorum concurfymptomata
,
,
fus eft morbus ipfe , indicatio curatoria eft fimul prophylaftica & fymptomaverura ipfa debilitas fymptoma eft , adeoque fublato fymptomatum contica
reftituuntur , unde fruftra vitalis
curfu feu morbo , vires ipfae fervantur

fe

virium debilitas

fymptomata.

neceflario caufa cujus eft effeflus

&: tollantur

&

indicatio a curatoria feparatur.

123, Ablatis morbi principiis non necejfarib toUitur morbus , fed ablata caufa
principium etenim eft illud ex quo intelligitur alterius
;

neceftario tollitur
pofflbilitas.

tat

ftante

in

fenicl

morbus

Vanum

principia

eft itaque

quantum horum
expellere

&: os contenta expellat.

&

ut

ut aiunt

remotas tollere

caufa toliatur.

Granum

ar-

vomitum hoc
natur^ conatus quo

inde natura monita conatur per

caufa vomitus

ventriculus fufficienti vi

caufas

feu

ablatione opus eft

ventriculum

vellicat

venenum

morbus tantum poffibilis iit , fed non exifquo morbus exiftit , fcilicet caufa , qua perergo fublatis principiis , fi perftet caufa , morbus non

itaque his pofitis

datur aliud ex

perftat

tollitur.
nift

Cum

neceffario

eft

direlione

determinatus
apra

Sublato conatu

ille

ut per

contrahitur

tollitur

vomitus

cefophagum

verum quamdiu

eft venenum in ventriculo , hujufce conatus principium, ex fympathise legibus Naturse vires fuperftites urgentiori huic malo occurrent, adeoque conatum
vomitorium efficient ; ergo ut tuto toUatur vomitus , ejus principium eft removendurn prius , deinde fedandus per narcotica dolor ventriculi, virefque

per analeptica reficienoae.

1 24. Ahlato principio ^ quod naturcs. conatus determinat , utplurimum Tiatur^
conatus^ atquemorhus ^ qui liujus effeBus eft, ccJTat. Hoc principium eft occajia

morbi,

quam

idcirco nofte noftra refert

habent Medici

quam maxime,

&

quam pro

caufa

quafi conatus naturas huic principio foret neceffario

conne,
xus. Verum hallucinanrur illi , quod principium cum causa confundant,
quod ex principio natu^fse conatus mechanica neceffitate fluere c(>ntendant,
Hujus erroris exempia prsebet febris theoria , cuius quidem principiisfm eft fsepius obftruftio a fanguine vifcido ; fed tantum abeft ut hsec obftrudio mechanice febrim inducat , quin e contra per fe pulfum tardiorem, rariorem,
minorem inducit, atque nifl natura vires cordis in raajori ratione intendat , quara
qua ab hifce obftruftionibus abfumuntur , pulfus naturaiem magnitudinem 6>
frequenriam attingere nequeat.
In hoc cafu prirna indicatio eft diftrlbutionem virium inxqualem mutare
in fanam ; verum natura morborum medicatrix hoc folum prxftare poteft
,
adeoque hoc tantum Medico agendum incumbit , ut occafionem , quae naturara ad hanc inaequalem fluidi nervei diftributionem determinavit , auferat. Auxilia vero vifciditati fanguinis contraria funt diluentia , folventia, atte
nuantia ^ &c
adeoque fecunda indicatio fert ut ea auxilia , quse occaflonem
morbi debellant , adhibeantur ; verum quoniam natura morbis medetur , quan4o occaflones fublatse funt , atque ad hoc ut fcopum fuum poffit attingere

&

&

ea

CLASSISII.

i6%

ea vlribus continuo indiget ; vires autem paftu , quiete , fomno reparatitur

huic indicationi , qaam vitalem vocant , continuo faris eft faciendum diaeta
gymnaftica coavenientibus. Symptomata non funt quid a morbo diverfum,
fed horum concurius , feu ut Pltcarnlus ait , complexio morb>-rs eft , atque na-

&

fymptomata urgentiora excitat quoties pars quaedam caufas ( noxiye) uradeoque ut urgentiori occurrat Medicus, juxta prudentias leges
fymptomatis urgsntioris caufam debet ftatim aggredi atque fic indicationes quie
tura

gentior eft

primarise fe menti ratiocinantis Medici ofFerunt

tegro

morbo

in-

ultimo fsepe loco funt adimplendae.

Aiixilia

I2S|.

quae partim
Sic

alterius.

ftare

feu quse petuntur a

qu^ Jibi mutuo omnino contraria funt , inutilia funt , &c

contraria , tantum valent quantum vis unius excedit vim

funt

fibi

refrigerandus

aeger

fi

totidem

poftlint, additis

fit,

quod.

decem aqux

aquse calidas

cum

frigid'je

frigida

cyathi prse-

cyathis nihil effici-

quod non agendum proponitur ; & fi dofis calidae exaeger calefit hoc toto exceftu ; cseteri oppo,
fiti
hoc non adfe mutuo deftmunt , adeoque inutiles vel damnofi funt
vertunt illi qui medicamenta fimpUcia contemnunt , &: ea inepte &c inoppordiluendo

tur nift

cedat quinque cyathis frigidam

tune combinant. Legi meretur hac de re

BoyU

dt

fimplicium m&dicaminum,

pr^Jiantid dijfcrtatio.

1^6. Natura
Natura etenim

morhorum mtdicatrix^ Hippoc. ^fanitatis tutrix ex Galcno

facukas qux ciet in nobis motus ad longsevitatem moraliter necefifarios , ut omnis aevi fenferunt Medici. Illa vero ope fluidi nervei
mufculorum vel membranarum motus illos exfequitur , partim a viribus
feu fluidi nervei copia , partim ab organorum ftruftura
fitu determinatos ;
ea enim cogitur uti inftrumentis corporis qualia funt , ut muficus utitur tantum clavicymbalo quale eft , adeoque limitatos quoad vim ,
.coa6los
figufam , motus exfequitur natura ; cujus agenquoad organorum fitum
cji

eft

&

&

&

&

modum

&

languores
,
impetus nemo
pathemata animi fedulus obfervavit j ea fiquidem animae ipfius rationahs eflfe conatus ad bona cojifuse
pereepta admovenda , mala vero potifldmum moraha removenda , facile
quifque concipiet. Attamen hos pathematum impetus efTe rationi femper condi

melius

leges

nemo

fines

quam

intelligit

errores

qui

in

exceflTus

fem.etipfo

atque e contra docet philofophia eos efTe incontinendos , adeoque nunc excitandos , nunc frenandos,
Idem de naturs conatibus morbofis di6lum puta ; licet etenlm ratione
finis femper fint falubres , eventu tamen funt vel debito fortiores , ut cum
venientes

tra

jiuftos

natura

concelTerit

irritantibus

laxantibufve fenfus

ftimulatur

127.

Unde

modo

vel

obtunditur

defperatione vel alio

oerceat ^

limites

debito languidiores

inordinati

cum

ut

cum

narcoticis

metu

ir^

agitatur.

hoc potifjimiim incumhit Medico

languidos excitet

intelle6lus ipfe

inordinatos dirigat

ut naturse conatus effrsenes

,
,

ut docet

Sydenham.

128. Natura non jlimulata monfirat mederitihus qud vid Jit incundum,
Galen. In morbis potiflimum acutis Medici fapientes , fi natur^ fcopum in
his

non

re^le

cognoverint, cundari debent, 6c naturse finem, tendentiam,

cona-'

FEBRIUM THEORIA.
conatus inveftigare ac obfervare
ponere.

129. Qtio natura vergh

autem ut

Natura
oris

inteftinorum

veficas

nafus propter organorum

Kenem

&c

i6f

turbantla Inter-

ducendum ejl per loca convenitntiora: Hlpp0cr,

materiem morbificam ad colatoria , ut

cb

plurimum

nec interea medicamlna

duclt
cutis

narium

vero hujus co, ut in cor,

imo Ji fortlus in pulmones , hepar ,
uteri

&:c.

fluidorum vitium alio

vel

ubi nulla funt colatoria

Si

dirigantur

cerebrum hujus conatus dirigantur, oportet Medlcum natur<z motus animadvertere , & Jiquidem idoneus fuerit , fubminijlrare & adjuvare ; Jin autem con*
trarius ac noxius , prohiberc , transferre ac divertcre , Galen. aphor. zi. feci,
I.

verb

qUiS

integrc judicantur

aliquid Jive medicamentis Jive

Se^.

I .

&

judicata funt

aliter.

irritando

neque movere

fcd Jinere

neque novare

Hippocr, aph. zo*

130. Prima Intentlo In morbls eft materiam morblficam co6i:am per vlas
ordinarias ,
loca proximiora amandare ; aft fi nulise fint , aut non fint

&

&

tunc eas fibi cudit natura , unde ha^morrhagise

fuppuratio Natura ubl plurlmum a morbo ( id eft materla morbifica ) fupera tur , ne certare quidem adverfus morbum aggreditur
Galen. j. de crijib.
liberae

vise

nes.

.*

cap.

p,

&

131. Naturse motus ordlnatl , determlnatlque funt , ubi vallda eft

materiae dominatur , propriafque perficit operationes ; indeterminatl , InorGalen. lih. j. de crijib. cap, 10.
incognltl, fi quando fuccumbat
dinatl

&

&

lib,

2. de

diebus dicretor.

132. Natura

quod convenlens
facult,

anlmalium fervatrlx
efl:

fervat

&

morborum

quod alienum

efl:

finltrlx

feparat

ac decretrlx,
Galen. lib. d&

natur.

opera qu9e fe confequuntur in morbls , concociio , feIpfa fibl vias amplificat

4. aphor. comment, 22.
23
non cogltatlone , partlm vero ut connivere , fcalpere , pandiculari , ofcitare
tuflire , fingultlre
Indoda quse
Id genus alia , quaeque Inerudlta natura
opus funt , eflicit Epidem. Hipp. l. vi. Galen. comm. 1 1.

133. Naturse

cretio

&

tria

&

vacuatio

&

&
:

134. Natura paulatim Interdum operatur

Galen. y. aphor. comm. 56.

quse

fieri

non

polTe

videntiir.

135. Hiftoriam morbi fpeclalls curandl perfpeftam habere , nlhll efl m

Si morbi cujuslibet hlftoriam diligenter perfpedam haberem , par malo remedium nunquam non fcirem adferre , varils ejufdem
phsenomenls, vlam qua mihi incedendum foret, haud dubiam prsemonftrantibus. Sydenham Pr(zfat. pag. 10. in febrlum cura opus eft fpecieium
accurata dlagnofi , qu9e fruftra quserltur apud Neotericos. Stahl.
Itedentibus fu136. Ignorata morbi fpecle , Indicatlo a juvantibus
menda nobis faltem relinquitur
cujus ope vlam paulatlm pr^stentantes
segrum In tuto poflimus collocare , modo ne pius fatis properemus ; qua
quidem feftinatlone nihil ego quicquam exltlalius efl!e autumo , nec re ul\?L alia febricitantium
plures vita fpoliari ; Sydenham. anacephaieos p. 158.

praxi praeftantius.
35

&

^>

137.

Per-*

CLASSISIL

270
137, Perfe(!T:a
primo melior eft

&
cx\{\s

quarto poft has

inaphor.

i?8.

rertio quae refto

Stahl.

tramite
:

quam

demiim

non

quas

cum

quae

re6to

coclione

procedit
fit

GaUn,

1.

jam

proccjjit

cafual.

movendum

quid

eft

fit

quse facile toleratur

20. fe-ci.
Q.^^ rnagls

inttrturbari.
fi

quse

&

fecunJo

abfceiTum ;
alter evacuatur

indicatio iti qua cundla bene procedunt

/
per evacuationem confuetam , quam quae per
abundans , qurim per quam
p-r quam humor noxius

integra

eft

mcthodus

certa naturdi

min. pag. 373. adeoque

initio

ut

minus tohrat

co

monet Hippocrates,

move.

139. Qualis cji homo in moribus , talis eji in motibus naturcilibus , 6*

tanto magis , qub magis efi urgens negotium ; Stahl. Id docet experientia

&

pacate negotia mOralia pertra^lantibus

; pacate utjunionbus , petulanti

vivido ac tumultuario ingenio pra^ditis , tumultuarie vivideque procedunt
febrilia molimina ; in foeminis timidis , &: quae animo levi de causa perturbantur , conamina naturae debilia &: tremula , ac inordinata fsepe videntur.
140. In morbis quodlibet fymptoma indicat auxilium ipfi contrariam

in fenibus v g.

&

phirimum

viris

ordinat^ procedunt labores morbofi

in

&

&

exigit

Sc

ficcitas

naufeae

motum

fanguinis

velocitas

diluentia

fitis

cardialgise

analeptica

frequentia

fedantia

compefcentia ; acrimonia fluidorum demulcentia

humeftantia ; oris fordities , ventriculi pondus

febre calor indicat refrigerantia

in

fic

indicant emetica

vel

cathartica

piiKTi?

debilitas

mufculorum

&c.

Quo

fymptomata morbum conftituentia , eo pluribus eft

atque quo plura funt fimul negotia perpetranj
da , eo major diligentia , fagacitas , prudentiaque requiritur , adeoque eo
nifi Medicus fagax
fsepius errores admittuntur , feu major eft difficultas
fit ,
in medendo exercitatus, atque nifi fingula feorfim fymptomata apprime diftinguere
impugnare didicerit , is fymptomata fimul conjundim141.

plura funt

fatisfaciendum indicationibus

&

&

que irruentia difficile debellabit.

142. Quodlibet medicamentum vires habet diverfas in unum aggregatas i fic ipecacuanha eft eximium adftringens &: emeticum ; manna catharticum , bechicum , diureticum ; nitrum refrigerans , diftblvens fanguinis , diureticum ; adeoque uno eodemque medicamine pluribus fimul fymptomatis
varias medicamimederi poffumus , modo refbe fymptomatum principia
ipfis
requiritur
Medici fagavires
oppofitas
quo
magna
nis
cognofcamus , in
peritia. Calor v. g. crefcit a vifcofitate fanguinis , folidorum tenfiocitas
ne , fluidorura &: folidorum motu velociori , nifu fortiori , ftragulis denfioribus , alimentis falitis , aromaticis , &c : adeoque apprime diftinguendum
eft num datus calor compefci debeat per diluentia vel per laxantia , per feanodyna , vel per debilitantia , ut phlebotomiam , catharfim , an
dantia
ftragulafint removenda, an demulcentia, diuretica pr^fcribenda , prout prin-?

&

&

&

cipia

caloris diverfa funt.

143.
melius

Quo
eft.

pluribus fimul

Sic in pleuritid^

fymptomatis vel indlcationibus fatisfacimus

quoniam

jmiffione

fanguinis, fedatur

dolor

eo
mi-

nuitul

FEBRIUM THEORIA.
tiuitur calor

mittlfur ;

compefcitur

e contra vero

tuffis

fublevatur

refpirandl

difficultas

271

'

febrls

re-

tantummodo alterutrum ex
fan^^uinem mittere , quo plu-

fotubus extiis applicatis

fymptomatibus debellatur , tanto fatius eft

hoc auxilio fymptomatis medemur ; in dyfenteria , data ipecacuanha,
faburra ftomachi aufertur , vis ipfius tonica reflituitur , vafa Inteflinorum
hiulca confl:ringuntur, alvus confiipatur , adeoque pluribus fimul fatisfit indicationibus ; adeoque aliis auxiliis Illud efi: anteponendum.
144. Cum duas indicationes adimplendse fimul fe ofFerunt , ambabus fimul efl fatlsfaciendum , nec una dimittenda , ut altera tantum impleatur ,
modo utrique fatisfacere fimul fit poffibile. Slc fi apopiexia a faburra penmotus privatio indicat ftimulantia , fandens curanda fit , quoniam fenfus

his

ribus ab

&

guinis vlfcofitas

&

lentor attenuantla

ea feorfim ufurpanda funt auxilia

nibus fimul faciam

Cum

145.
confert

dem

auxilla fimul Indlcantur

minime nocet.

aliunde nocet;

alterum

fed

fimul

uno emetlco

&c non
,

indicatlo-

tribas

fatis.

duo

nullatenus vero

minuit

faburra ventriculi evacuantia,

fed

auget

lllud

tantum promovent

efl

vero

alterl

fymptomati

unum fymptoma

qui-

anteponendum auxilium quod

calida puris expeftorationem juvant

SIc in phthifi bechica

fed fervorem pe6loris intendunt

quorum unum
aliud

bechlca vero incrafiantia expeftorationem

nec peftoris fervorem intendunt

adeoque

vi illius re-

pofteriora prioribus iunt anteponenda.

gulse

146. Si auxilia fibi mutuo repugnant , Inqulrenda funt alla, quss fe mutuo non deflruant. Obflrudum hepar Indicat incidentla , acrimor^a fanguinis indicat incrafTantla , hsec auxilia fibl m.utuo repugnant
ergo fe mutuo
deflruunt ; confiigiendum itaque ad diluentia , qiiDe acrimoniam fimul &C
vifcofitatem mlnuunt.
147. Cum duse diverfae Indlcatlones adimpleri fimul nequeunt , tunc ur:

efl occurrendum
eo urgentius efl fymptoma , quo nobiiior feu
magls ad vitam aftualem necefTaria efl: funftio l^fa ; fic fyncope magls ur-

gentiori

get

quam

anorexia

valeant inferre

&

fi

itaque anorexia Indicet cathartica

fyncope

cardiaca

fyncopem

quse

quse anoresiam Intendant

prseftat

&

anorexiam negligere. Si unum fymptoma dependeat ab altero , fymptomati primitivo fatius efl occurrere quani
derivativo. Sic fi quis Ideo vomltu laboret , quia cibo^aflidit , cacofitia
urgentius.
efl fymptoma primitivum
Si vitium , quod cinchonse cortex vel kina corrlglt , orlglnem pr^ebeat

in hoc

cafu

fyncopem curare

&

caiori

febrlli

ab hoc

ille

cortex

vitio utpote

matis, iiiud

efl:

licet exficcet

urgentiori.

urgentius,

quam

Si
fi

vitium
fit

llcet
fit

palato

difpllceat

indicatur

principlum continuum fyrapto-

principium interpolatum.

148. Si morbus componatur ex pluribus fymptomatls diverfi generis ,

potefl ille referri ad quodvls genus ; fed referri debet ad lilud genus ,
>^ ad quod pertinet fymptoma urgmtijjimum ; urgenilffimum dicltur iliud fymp>>

toma

quod minori tempore

folet

mortem

afFerre

unde patet dolo^ reiB

C L

1^2

S S I S

femper urgentiffimum fymptoma

carn. dc dlvijione morhorum.

rem non
Optima

effe

tomata feorfim
aphorifmis
Sic

cum

principiis

mox

febre fint frigus

fortior

&c

debeant adfcribi

qiiaenam ex

illis

eft
)

Boahaave

fecutus eft

fuis

in

relative

pulfus

methodus ea
cognofcenda &

therapeiae

calor

quid

PU-

ut In phlegmone.

eorumque fymp,
medicanda exhibet , qualem ferme in
quos itaque nte cog iJtos fiipponimus.
quae vitia fimplicia

fitis

ea

cuinam

principiis

1.

naufea

caufae

diverfis

dolor

figiUatim

fint

tribui

capitis

laffitudo

fymptomata

prius iiitelligendum

ejurdem fymptomatis

libus
eft

concurrant

in

faftum videmus Dijfertation fur la caufe de La fieHis cognitis inquirenda eft horum lymptomatum
connexio , fucceffio , energia ; perfpiciendum eft quodnam urgeiitius feu
primitivum^ quodnam derivativum feu ab aliis dependens , atque auxilia urprimitivo contraria funt applicanda , quse eo meliora & magis
gentiori
febre

diftinguendum

ut

vre jointe a VHdimafiatique.

&

fpecifica

erunt, quo propt-er diverfas fuas vires pluribus fimul diverfis

vitiis

fynocho putri infufum fennae materiem febrilem biliofam vifcidam expurgando prseftat , quia faburram fanguini infpiffando aptam detrahit , ftomachum ex hac faburra gravem , & naufeabundum liberat , fluidorum inteftinahum fecretlonem , adeoque uberiorem fanguinis depurationem promovet , hinc liberiorem facit in his vifceribus circuitum \ vermes fi adfint , enecat ; bilis excretionem adjuvat ; putrefadiones
Sc inde oriundos meteorifmos prsevertit , &c.
debellandis erunt aptiora. Sic in

Praxis febrium generalis

149. Frequentia pulfiis debetur proxim^
caufas morbificas minori virium

illi

fuarum fumptu

naturse

parcimonise

pinfet

fubigat,

&

qua ut

expellat,

datum tempus iteratis potius quam adauftis quoad magni-'

tudinem pulfibus exfequitur; cum enim vel pulfu majori vel pulfu fiequentiori poffit tantum intendi vis vitalis adverfus hafce rnateries , natura , cum
viribus pollet , utrumque adauget , ut in curfu , iracundia , febribus acutis
illud f^epius iritra

&

brevi terminandis
teries morbifica

fi

atque tunc brevi

fit ,

fubigitur

tantum quoad magnitudinem

tanti

interefi:

vafa fanguifera

velocitatem

vel

crefcit

&

ut

cum magno
finis

intentus obtinetur

in apoplexia

intendere fimulque

fluidis putredinofis fcatent

virium difpendio ma-

viribus

vel pulfus

mania, tuncque non

parcere

aut obftruuntur

&

fic

quam

ciim

circulatio-

denique frequentia tantum adaugetur , non

atque hac opera cum
,
eodem virium difpendio velocitas progreffiva fanguini neceftaria major conciliatur , quam a magnitudine tantumdem adaufta.
Quantitas enim motus ,
quo fanguis arteriam dilatat, adeoque pulfum majorem facit , vires cordis
abfumit ; fed nil fanguinls circulum promovet , cum illius direftio fit axi
vaforum perpendicularis : atque fi majus fit magnitudinis decrementum
,
ni oppofita

adaufta

quam

eft

imo

refiftentia

vel

quandoque imminuta magnitudine

frequenti^ incrementum

major velocitas

ipfi

fanguini conciliatur

cum

minori

"

FEBRIUM
ininori vlrlum

difpendio

quod

T H E O R

accidit

WYis,

qui

A.

perterriti

27^
vel

exhaufti

funt.

150. Auxilia frequentlge pulfus ea funt , quse ejus occafionem removent.

cum ideo pulfus eft frequens , quia vires funt exhauft^e , ut in conreficientia convalefcentibus , evacuatis , hsemorrhagias paftis , analeptica

Sic

&

veniunt,

151.

ideo pulfus

Si

dum nerveum

retinet

frequens quia natura fubito

fit

&

non

fatis

diftribuit

terrore

percuflfa flui-

metum

auxilia moralia

dif-

tantum profunt.

cutientia

152. Si refiftentia circulationi oppofita hos conatus excitat , operae pretium eft , ut haec tollatur , atque in hunc finem diverfa funt auxilia prout
diverfa eft refiftentia : nam fi fanguis i^ cordi refiftat mole fua , feu
phlebotomia remedia funt. Si i^ vifcofitate ,
plethora, tunc abftinentia
ut aiunt , ficcitate peccet , nimiofque affriftus creet , diluentia
huvaforum inertiam fanmeftantia primas tenent. Si 3*^ propter moram

&

&

&

&

concreverit , ut in patella accidit , adftringentia amara , chalybeata ,

clutise feu cafcarilte cortex mira prseftant.
atque maxime cinchonae
Si
4*? ideo fanguis difficile vafa tranet quod acrimonia quavis muriaticd , ut in
guis

&

fcorbuto

putri

ut

in fphacelo

in

contralionem

antifeptica

vel

in

fynochis ; vemnata

purulentd

ut

provocet

ut
,

in phthifi

tunc

antiacria

vel diaphoretica pro re

cadaverosd,

moleftet 6c

ut in peftilentibus

&c

vafa vellicet

edulcorantia

vel cathartica

nata conveniunt.

5***

Si faburra

miafma fanguinem infpiftaverint , nunc

funt in ufum advocanda. ^**nunc
diaphoretica
,
Si fpafrno hyfterico conftrifta fint vafa , vel dolore crifpata , tunc optima
dolorem , ac fenfibilitatem minuunt.
febrifuga funt , quae vafa laxant
primis

viis

fuppeditata

vel frigus vel

nunc folventia

cathartica,

&

non raro maxime ut circulatio fanguinis folito magis acce-'

fcilicet promovenda eft uberior miafmatum ipfi confuforum

1^3. Intereft
leretur

fecretio,

quoties

&

excretio

purulentae materiei

necefinitatem narura perfentit

motivum

tia

fitudinem
tio

tur,
ria

fudor
nifi

eft

vel

obfcura

per

quadam

data

cola evacuatio

moleftia

quam

atque ea molef-

intendendse pulfus frequentise citra ullam vel fluidorum

ut in

fpif-

atque in hoc cafu fubfequens perfpiravel puftularum , exanthematum eruptio febri mede-

vaforum anguftiam

diarrhc^a

novus

ex

puriilentia, fuppeditetur

continuQ fomes, vei rnate

moleftans.

154. Quandoque vero naturse conatus eo vergere videtur

ut

novum

di-

calorem febrilem promoveatur ; fic puerperis dilatanda funt vafa mammarum galaftophora , ut recens nato pabulum paretur ; glandulis impaftus humor eft folvendus , dentes extrorfum trudendi , vafa ad incrementum corporis funt explicanda , immutanda conftitutio , atque tunc febris naturae foli committenda.
155. Ex his autem fequitur illos errare , qui vel femper faburram pro
latetur colatorium

vel fluidi alicubi contenti difiTolutio

per

&

occafione febris incufant , licet

frequenter concurrat ; vel qul fanguinis
fpiflitudinem afliduam febris comitem efle pronunciant : in hoc autem Me-

Sauvages Nofologia Mahodica,

Tom.

I,

Mm

dicj

C L

274
dici

diftinguat

S S 1 S

quod

diverfa febris princlpia hic recenfita ab Invicem

,
ficque convenientia , quse fpome patent , cuique cafui aptet au-

fagacltas elucet
,

xilia.

FcbriU.

Frigiis

eft molefta fenfatio

corpore noftro dependet.

Frigus

15:6.

impetu

in

imminuto partium ignearum

impetus imminutio refrigeratio diquantitati partium ignearum , quae avoremanent , tarditati. Senfatio vero eo
quse ab

Illa

autem proportionalis , i *^
duplicatae earum , qux
lant ,
intenfior eft , i "^ quo major eft refrigeratio ; 2" quo minus aftueta aut velocius calori fuccedens ; 3*^ quo fenfitiva facultas , feu fenfibilitas major.
citur

eft

&

2**

ignearum eo major e corpore noftro

Quantitas partium

157.

avolat

quo corpora ambientia nobis frigidiora funt ; 2.'^ quo denfiora corpori
noftro applicata frigida ; 3 ^ qUo fsepius aufertur calida & halituofa , qu3e
nos ambit , atmofphsera ; verum ea non eft refrigerationis febrilis origo.
i*^

158. Tarditas particularum ignearum corpori inhserentium eo major evavirium fanguinem &: fluidum nerveum propellentium mii*^ quo radix
nor eft
Sic fi. fluidum nerveum &r fanguis quadruplo debilius promoveantur , duplo tardiias moventur particuls ignese ipfis confufas , unde frigus
quadruplo majus. 2^ Eadem tarditas crefcit in ratione fubdupUcata refifdit,

tentiae

fanguini

major

triplo

exfurgit

fluidoque

nerveo

moventur
atque ex his duobus

tardius

oppofitae

unde

particute

igneae

fi

&

fit

novies

frigus novies

eruendum

potiflimum

principiis

refiftentia

majus

eft

frigus

fpontaneum.
159. i^ Si morborum initio natura fluidum nerveum in artus parcius immittat , eo fine ut in motum organorum vitalium refervetur , decrefcit illius
in omnes artus
in cutim impetus , atque cum fluidum nerveum fit ipfaignea , quae motu fuo calorem conciliat partibus ,
met materies eleftrica
artus &; cutim refrigerari necefiiim eft , in ratione compofita ex duplicata

&

&

&

tarditatis,
ris fenfatio

fimpla quantitatis
febribus algidis

in

quo magis fubitanea

2*-\

Si fanguis vel

obftru^iione

fum

&

eft

vifciditate

cum major

tim in tractu abfumpta

in

vafis

maxime

ubi

fanguis

cutaneis

&

hinc intenfiffima frigo,

qu2e eo gravior,

infolita.

a corde remotifiHma funt

expbfita

nervei fupprefli

in intermittentium infultu

vel copia

vel prava faburrse mifcela

conftridione vaforum retardetur

aut

atque

fluidi
,

fit

fuit

minimis vafis

tarditas in

ut cutanea

tum

tum

quia

eum
,

vel

refrigerari necef-

adeoque

in

iilis

quae

quia vis ^ corde imprefl^a par-

minima vafa majori

afFridui

funt

tum

quia aeri frlgidiori funt propiora ,

in extremis artubus , ut digitis , nafo , frigus quam

retardatus eft

perfentiri debet.

partes omnes membraneas ipfa docet manuum

imminutio , annulorum laxitas hieme fuperveniens
nerveos itaque ac lymphaticos tubos conftringi a frigore febrili necefiiim
eft , quia fluido igneo
quo dilatabantur , orbi funt , unde proprio elaterio
,
coardan-

160.

corrugatio

Frigore
,

conftringi

digitorum

coarf^antur

F E B R I U M T H E O R I A.
m majori ratione decrefcit transfluxus fluidoTum

verum

minora quam per majora,

proportionate conftrifta

licet

quia

275
per vaia

mi-

orificia

nimorum magis accedunt ad dimidium molecularum minimarum , quam orificia majorum , nec pofTunt paululum "decrefcere , quin diametrum minorem
unde obftiacquirant , quam eft ipfa globulorum tranaturorum diameter
patio ; cum itaque nervei tubuli omnium fint exiliflimi , atque textus rariflimi , transfluxum in illis praspediri , & calorem ex illis citius avolare con,

enim eo facilius h corpore quovis in vicina denfiora diffunquo major eft denfitatum difFerentia Hambcrgcr, dc frigorc morbifico ^

fequitur ; calor
ditur

XXX.

Medulla fpinalis eft origo nervorum pr^ecipuorum , qui ad corpoambitum diflreminantur ; qua proportione itaque in ipfis nervis retardatur fluidum nerveum , folidumque coarftatur , debent frigoriferse vibrationes
velut ab fpinali medulla
dorfo procedentes , perfentiri , tum maxim^
cum loci mutatione , vel auram frigidam aeger captat , vel atmofphaeram calidam ftragulis frigidis impertit , qua quidem fitus intra leftum mu161.

ris

&

tatione
fcci.

ita

conftringitur

16

aphor.

cutis

perfpiratio

ut

5 aph. 4 &c.

fcci.

maxime

cohibeatur

Ex hac nervorum

Sancior,

conftriiSlione ftu-

por partium frigidarum fatis intelligitur.

161. Cum cutis fit fere tota nervea , utpote tadus organum, nervique externi maxime conftringantur , totam cutim coartflari neceftum eft
porofque ejus eadem ratione conftringi , fecretionem cutaneam fupprimi ,
pilos erigi , exficcari ; atque fi fint ibi vafcula fanguifera , ea ita imminui ^
ut vel evanefcant , vel cruorem non accipiant, unde pallor
vel non
tranfmittant acceptum , unde livedo labiorum , digitorum , genarum
in
his vero circumftantiis accidit ut extrema vafcula fudorifera obftrula ab accedente materia fudoris in papulas albas extuberent, unde cutis afpera, anfe,

rinae fimilis.

163. Si voluntas interea motum mufcularem artuum jubeat , cum per

nervos coarftatos non nifi exigua trajici queat fluidi nervei copia , idem
accidit

ac in

fcilicet

funt

quentes

&

fumme

qui

debiles

aft

debiles

tremuli
in

artubus magis

Ea omnia phsenomena ex

cerebrum

fafta

fieri

exhaufti

in

motus

motus

inftituunt;

morulis interpolati

interaneis

ut corde

fre-

minus,

fubitaneo

fubitanea fluidi nervei fuppreflione intra

&

mechanicam in vafis
quod nobis idea quadam terribili , aut ter-

poffe citra ullam refiftentiam

nervis praeviam fuadere videtur

rore

&

femiparalytici

exterioribus magis imminuto.

calore in

164.

illis

inconcinni

commotis

accidit

fimplici

cujufdam

narratione perterritis gelidus per ofTa dimanat tremor

horrendi facinoris

&

horrefcimus.

165. Horror eft involuntaria , vix oculis confpicua , totius corporis fuccmlio, fenfu frigoris
conftri6lione maxillarum ftipata. Rigor vero dici-

&

tur

eadem

centia

fuccuflio paulo

major

&: oculis confpicua

cum artuum

rigef-

maxil, atque utplurimum

dentium crepitatione , feu tremore fpafmodico.

&: motus voluntarii majori impedimerfto

larum mutua coUifione,

&

Mm

166, IUi

CL A S S

275
i66.

motus ab Intenfo

IUI

frigidiores

reapfe

tati

ut in

fint,

I L

I S

procedunt , five artus contrecintermittentium plurimarum acceffu

five
fenfu

frlgorls

calorem Medici palpantis ratione retineant , ut in eplala vldere eft

dum
seger fe frigidum perfentit; is tremor quandoque cohibetur a voiuntate
ab omni vel minlmo motu , a loquela , fitus mutatione abftineat *
fi xger
fecus mirifice redintegratur ; fseplus vero nullo artificlo a voluntate prsepeufquequo calor febrilis hulc proportionalls ab interiorlbus ad exteditur ,
riora difFufus fuerit.

167. Hujus erethlfmi vis tanta eft , ut ftragulls onerofts , imo homlnlbus
per allquot horas cohiberi non poflit fubfultus , adeo,
que mufculos artuum ut
maxiUarum convelli nuUum dublum eft ; fed

segro fuperlmpofitis

&

ad hoc ut mufculi tanta vi convellantur necefTum eft , ut vi proportlonali

fluidum nerveum ad hos projlciatur, quod cum voluntas non perpetret ,
fola natura

el?icere

debet.

Scopus naturse

168.

inftltuendo

in

conftriftlo frigori tribuenda

elafticitatis

motus

vibratorius

perficiat

feu

fcilicet

a cruditatibus ut plurimum

aufto

&

in

infpIfTata

trltu repetito fluxllltatem

mdre

adoriantur
;

iic

inens excitant

Quo

tales

febricula

vldetur

clrculatloni

efTe

recuperent

Infpiffatio

unde
,

fit

nullo

&

oppofita

aut nimls vlfcida

ut

quod
artuum

ut

hujus

flulda

calore ad-

motus febriles
nec tre-

frlgore

utplurlmum trltseophy^e , quae fine frlgore exira , vel gaudium , vel exercitium vehe-

funt
,

is

poteft exfequi,

ut repagula

quibus nulla datur prxvia fanguinls

acerbantur

rlgore

non

quam

nullo frigore prseludlr,

frigus praecedit, eo major proportionate fequitur cavigeant , frigoris , adeoque infpIfTationis vehenatur^
lor , quia ,
febrills vehementla ,
conatus
debet
unde calor ; imo
refpondere
mentise
majorls
calorls
funt
eo
capacla
funt
corpora
,
denfiora
docent Phyquo
,
eo , data fufficienti
fici , adeoque partes quo magls frigore funt denfatae ,

169.

intenfius

vires

fi

calorem fufclplunt ; verum fi vires

funeftum accidit sequllibrlum , feu lethum ;
detunguntur , illi utplurimum in frlgore accefTus vel
170. Auxilla frigoris febrills , intellefto naturx

vi

intenfiorem

tunc

ut

enlm

rum

minuenda

natur^e opltulemur,

infplfratio

fimulque vlres vitales,

Minultur fluldorum

naturse fint exhauftae,

unde qui febre detenti

paroxyfmi pereunt.

fcopo, manifefta funt ;

fluldorum pryefertlm fubcutaneominores fint, intendend?e.

eft
fi

auxlllis- externis

&

internis ; externa
corpora calida cuti , pedlbus , manibufque admota ; lintea hic
qula cuti arftius undique clrcumvolvuntur ; interna funt potus
prseftant ,
calidi, diluentes, affatim blbendl, nlfi obftaret naufea in tertlanls frequens,

171.

infpifiratlo

auxiiia funt

juvanda

&

non

folllcitanda.

Vires vitales intenduntur

171.

fplrltuofis

cardiacis

aromatlcls

qux

debent advocari , ne fupetamen non

aft fi metus fit ne seger frigori fucrato frigore calor ardentior exfurgat
cumbat , ut ex pulfiis exiiitate &c intermiffione , fenfuumque imminutione junlfi

ubi vires vltales exhauftae funt

:

dicatur

tunc ad potiones cardiacas &c fudorlficas confugiendum

eft.

Calor

F E B R

T H E O R

A.

277

Calor Febrllis,

&

im173. Efl: fenfatio molefta ex partlcularum ignearum quantitate j

petu adauftis oriunda , qux quidem eft proportionalis facultatis fenfitivse
acumini ,
ex parte corporis , eft ut faftum ex particularum igneariim ,

&

dato fpatio

in

quantitate

cum

'denfitas corporis;

&

calor

harum velocitate duplicata , modo par (it

non a calidis admotis , fed ab affriftu depenmutuo confricantium velocitati duplicatx , 2>C

det , tunc ille corporum fefe

mutuae compreflioni , atque denfitati refpondet

ut norunt Phyfici.

&

omnia corpora rarefacere

174.
caloris
gradum indicat , nec non
expanfio
corporum
eaque
dere ,

maxima

Caloris

porum

&

denfitati

proprietas

eft

eorum

atque

reciproce,

duritiei

expancor-

eft

direfte propor-

calori

tionalis.

Docet autem obfervatio expanfionem maximam fanguinis a calore 90^

graduum in Thermometro Reaumuriano vix efife centefimam partem folitl
voluminis ; fed calor maximus horainis vivi a caufa interna vix unquam
quadragefimum gradum attingit; ergo nec ab hoc calore fanguis una fui voluminis parte ducentefima rarefieri poteft.

175. Principia caloris funt alimenta

potulenta,

vel

efculenta,

igneis, alkalino- volatilibus, aromaticis, fpirituofis feta, ut

falita

partibus

piperata,

tum externa calida , ut aer seftivus , info;

hypocaufta , thermae, &c: necnon quae mutuum affriftum folidorum
fluidorum intendunt , ut vls cordis adau6la , niotus mufcularis , currendo,
vociferando , irafcendo, &c, intenfus , maxime in plethorico
denfo corpore.
i^ Diffunditur uniformiter calor per partes in ra176. Ph^NOMENA.

fermentati fpiritus, a6lu calida

latio

&

&

tione denfitatis

ejufdem
gidus
dae

ita

gravitatis

ut fluida

fpecificae

tum

folidaque

aequaliter

moilia

caleant

tum

offea

ne cute excepta

fi

fi

aer

fint
fri-

&

Laxantur
aliquatenus rarefcunt parres omnes folifluidaeque una circiter ducentefima parre , proindeque augmentum voarceatur.

i*^

luminis in fingulis arteriis

in

artubus

integris

40""^

caloris

rite

non

non fuperante
4^

ferum aqueum avolet.

moleftise

fuboritur

fi

poteft

menfuratis.
fluxilior

Si

tadu

diftin^^^ui

poteft

Glutinofus quivis

"^^

evadit

nifi fucceflTu

calor nativum fuperet

tantiim adasquet

&

voluptas

tamen cognofci

humor a gradu
temporis uberius

fenfus

facilitas

anxietatis

&

motiis acce=

dunt.

177.
licet

CoroLLAriA phmomeni

hunc frigidum

ftatuant

primi.

Scholaftici

Si

tumor

alicubi
ille

fit

fcirrhus vifceris

in ratione

fijae

denfita-

&

maincalefcit , tardiijs tamen organis , in quibus velox eft circulatio

gnus affril:us. z^ Cerebrum , cerebellum
medulla fpinalis funt omnium
vifcerum minus denfa, adeoque minus incalefcunt CcCteris ; renes denfifliml
funt, ac proinde magis incalefcunt.
3* Tam exiguum eft caloris dlfcrimen in diverfis partibus , ut exquifitiflimis thermometris intra viventia animalia
3

tls

&

Mm

CLASSISII.

278
malia immlffis

gradum

hoc

diftingui vix poffit

&

calor

in ftatu fano ad 3 1^1

ille

affurgit.

circiter

fecundi,
i^ Omnes fibrse, tum longitutum circulares , elongantur , qux frigore & fervore decurtantur ;
adeoque omnes feftiones tranfverfae vaforum &c receptaculorum crefcunt

CoROLLAR. phcenomeni

178.

dinales

&

proportionaliter.

i^

data

eadem

motrice

Hoc

determinare

orificiorum
orificii

tum

vi

fumma

trunci

velocitas

Major proinde libertas circulationi

fecretioni, qutC
celeriores paululum debent evadere ; fed quanto?
,
difficillimum ,
fed tamen operae pretium eft.
Si nativa
in ultimis

ramis arteriae mefenteric3e

fit

effedive 20^ pars

jam vero calore evadat 19, quod maximum eft incremenin trunco ante calorem adauftum efl ad velocitatem adauftam

19 ad 10: verum fi crefcant fibrse circulares una lo^ parte fuae longitudinis,
vix una centefima crefcunt feftiones feu orificia ; ergo
velocitates in truncis.
3*^ Omnes pori
liberiora
debent
ofcula
humores fuos paulo
vaforum
omnia
uberius excipere ; ergo perfpiratio cutanea major , cutis mollior, laxior, capilli
minus ftrifti , magis demifli
omnes artus paulo magis turgidi. 4 Globuli
rubri fanguinis , qui vafa fuse diametro congrua tantum fubire pofTunt , jam
magis patula
lymphae recipiendse prius apta fubibunt, unde rubedo faciei ,
cutis totius ; fed arterix fenfibiles pari ratione debent intumefcere
ex eo quod laxiores faftae minus refiftent fanguinis prefiiioni , hinc pulfus
in ore, decrefcent
paulo major. 5^ Secretiones quse fiunt in renibus
in calore febrili, quia liquida per vim adhsefionis vafculorum lateralium fecernenda , quando vis adhaefionis impetum circulationis valde remifiTum fuperat , ut patet ex Theoria Hambergeriana.
179. COROLLAR. phcenomeni tertii. Sanguis eo magis folvitur ,
fluxilis evadit , quo magis recedit a frigore congelante , &: a fervore coagulante , ut multiplici experimento compertum habeo
fanguis itaque calore febrili circa 33111 gradum conftituto maxime folvitur , adeoque ejus
caloris ope materiae tenaces , vifcidae , quse prius hserebant in vafis , eaque
obturabant , fluxilitatem fuam recuperant , unde a linteis , lateribufque calidis parti dolenti admotis dolores a frigore orti difcutiuntur.
ut

&

&

&

&

&

Serum
elafticum

calore

fanguinis

refolvitur

igne ;

eft

hinc perfpiratio uberior

cior

expanfibile

eo ftatu vapor ille

temperaturx differentia ,
folvitur itaque vapor illfe in aere circumfufo , exfolutus
fpecrficae minoris , avolat furfiiim hieme , quoquo verfum

quo major
de

fluidum halituofum

cCAlemben dans tEn^

aeri ambienti eo fortius adhaeret,
demonftrante lllufl. Hambergero

cydopedie ; atque in

gravitatis

in

ut patet ex theoria expanfibilitatis Clarijf.

cum

calidus

&

cum

humidus

aer eft ele<^ricus

frigidulus

&

ficcus

ratione
seftate
;

minufque eledricus ; aer enim

humidi copiam in fe fufcipit , ut fal
eft

par-

quo

eo majorem halitus
alkali
fixum plus humldi ex aere attrahit quo ficcius eft ; hinc liquet quanti momenti fit ad perfpiratlonem augendam ,
fudorem abftergendum ficcls
lintels uti,
ab humidis veftimentis cavere,
Sudoficclor eft

&

&

Sudore
fuginofi
nis ,

cui

in

declinatione

caloris

excrementitii

depurato

ah

ut

T H E O R

foetidi

adhaerent

A.

279

auferuntur humores falillud efl

fi

itaque

iixivium fangui-

ab hac

a fuppreffii perfpiratione

febris

morbus

ferum enim

maxime

cum

oborto

febrilis

folvitur

&

seger

falfedi-

ortum du-

cum fomno

ac

fa-

gratiam folius natur^e auxilio.

Auxilia in calore
,

fanguine

fic

nitate redit in

inducit

fsepe

partes falinse

fcilicet

ne moleftabatur natura
cit

F E B R

febrili

ipfa natura

moderato

indicantur

qui nec agrypniam,

fcilicet

nec anxietates

flragulorum detraftio

&

potus

Gradus caloris qui fuftinetur cum euphoria , & fine exortu novi
fymptomatis , videtur utilis ad materiae morbificse refolutionem , colatoriocutis didudionem ; unde fit ut eo fedato fiat urinse crafrum renum
fudoris copiofior fecretio, dolorum imminutio , febris deferveffioris
frigidus.

&

&

centia.

Verum

calor increfcat ufque ad cephalalgiam

, anxietates ,
aliaque fymfignum eft , vel nimiam effe fibrarum tenfionem , nivifcofitatem , aut demum naturse conatus
miamve fanguinis acrimoniam
moderandos
effe ; auxilia vero etiam natura
adeoque
validos
,
effe nimium
commonftrat , fcilicet phlebotomiam , ventilationem , 6c potum frigidulum.

fi

ptomata molefta

&

Cum

enim

perfsepe faeviente febrili calore

excretorlis calore didu6lis

res, uterum
fi

profufiores

moderatam

aliaque colatoria
fuerint

Sc

fi

opus

ars
fit ,

illseque

pofteriores e pede inftitul folent

raro

accidit

ut

poft

vafis

viam cudat per na-

hsemorrhagiae periculo

nonvacent,

medica debet eas prsecavere , 5c fupplere per

repetitam e brachio , vel pede phlebotomiam,

qu3e in ipfo calore febrili folet celebrari

Non

viribus vitalibus auftls,

fanguis fluxilior faftus fibi

.*

maxime

phlebotomiam

priores
ft
,

phlebotomise e brachio

cephalalgia adfuerit.
fi

faburra in primis

vils

tur-

geat, seger vel vomituriat, vel alvum ubertim deponat, adeoque fi faburfuflicienter depletis vafis,
ra adfuerit , Medicus naturae opitulari debet ,

&

&

turgentem faburram leni emetico ad exitum foUicltare ,

fubfequenti die catharticum diluens e mltlorlbus fub ptifanse forma pr^efcribere , maxlme fi faburra biliofa calorem fovens deturbanda fit; obfervamus enlm febrilem ardorem alvo fluente fehciter temperari.
mordax, acrimonia
vifcofitas flcca fanguinis
Cum calor eft ficcus,
/ignificantur ; huic vero medentur potus copiofus frigidulus ex aqua fontana cum pauxillo nitri, vel ptifana ex limonibus, aut emulfionata , quse non

&

&

folum aeftum fanguinis contemperant , verum fitim extinguunt , anxietates

edulcorando.
fedant , fangulnem diluendo ,
Ventilatio eft aurse purae frigidulas ufus , quo nihll utilius in morbis fummo calore ftipatis , modo tamen fudoris reprimendi metus non fit ,
non
fublta nec magna fit mutatio , aut temperaturs difFerentia , quas rigores

&

&

poffet exfufcitare ; in
Sydmham nihll prseftantlus exiftimaipfis variolis
bat ad reftinguendum calorem febriiem , quam fi aeger bls in die in lefto
federet, &c fic lumbos continuo decubitu urentes hac ventilatione paululum
refri^

CLASSISII.

x8o

non eruptivis , aeftate , fi vires vlgeant , perfebris

intermittentis
initio obfervatus fub axillis , in ore
Calor
utile cenfeo.
peftore, fuit ad grad. 90"", in alio fubjefto ad grad. Synm^ \^ ^l^^
In febre remittendore feu acme 104, in fudore 100, poft febrem 95.
In quartana initio
te calor erat a 98 ad 99 , cum fudore remiffionis 96.
refrigeraret

quod

in febribus

&

acceffus

dum 94

87,

in

acme 100: cum

celeri

&

parvo pulfu calor

fuit

infragra-

thermometri Fahrenheitiani.

CLAS-

J^
\j

^ ^

'^'

^ ^

l8i

^ ^ ^ ^

"^

^^

^ ^

^'

CLASSIS SECUNDA.
FE B R E

S.

ORDO PRIMUS.
F

E B R E

ScholalHcis Cominentes

'

C O N T

N U

M^

Grscis Pyreta Jynechonta ^ fynochoi

&

Boerhave

Cojitinuce

Prafticis

Continentes StAhlio

Junc-

kero: vide Galen. i Epid. com. 35 Sennert. de febr.

cap. X, GalHs Fiivres continues.

CH

A RACTER
cum frigore in

&

femper

Concurrunt

Clajjis.

infultu

fervore

quam

virium proflratione majori

magnltudo

pulfiis

decurfu

in

madore

&

1.

2,

frequentia

in declinatlone

a vlrium vitalium gradu foret

exfpedandum.
Characlef

acerbatione

Ordinls.
partiali ,

Hienfe revertens

Proinde

Impetus
&:

line

febrilis

acce/Tu

ad ufque finem

frigore

nOn

fsepius

exordiens fine ex-

quam

pluries

femel vel bis In

aegritudinis perfeverat.

licet
i^ quolibet menfe circlter revertantur,
,
unde ab erratlca difcrepant ; licet ^S increfcunt ab
mitio ufque ad ftatum more aliorum morborum, fed femel tantiim ; cum
exacerbamium uti intermittentium plurles ,
fine caufa evidenti revertatur

ut

contlnuae

ephemera menftrua

funt
,

&

aut crefcat In paroxyfmis

&: acceiTibus

partialibus

lt divlfio

febrilis

continuarum in homotonas, epacmafiicas^

Sauiagcs Nofologia McthodUa, Tom. I.
'

'

&
Nn

impetus

fa6litia

paracmafticas;
,

omnibus

C L

282
nibus

enlm

cant

atque

febribus

commune

&

incremento

in

S S I S

eft

ftatu

Incipiunt a laflitudine

Hijloria.

&

11.
rymptomata decreP

declinatione

in

majora

fint.

gravitate

capitis

frigore

citra tremorem oc dentium crepitationem , tunc calor in

ad acmen cum cephalalgia , fiti , virium prodratione ,

nulla exacerbatio

fudor

Symptomata

demum

in funciionibus animalibus.

appetitum.

nofae in capite

artuum

localis

a caufa evidenti

horrore

fed

decubitu affiduo

declinante

morbo mador

vel alia evacuatio.

lenfum

nifi

dies crefcens ufque

Senfus

cephalalgia
lingu^e

Appctitus

pravus fapor in

difficilis ,

motum liberum ,
corpore , gravitatis vertigiore , anofmia fsepe. Motus

Tales vocant

in toto

laffitudinis

vacillans

dein

decubitus

fupinus

vel

fames nulla vel exigua , fitis urgens , faflidrum

folidorum , fitis aquarum , acidulorum , frigidorum , libido nulcarnium ,
la , appetitus tabaci nuUus.
In funciionibus vitalibus, Tales funt pulfus
refpiratio.
Refpiratio m
frigore parva , frequens ,
coafta , in calore magna , frequens. Pulfus in

horizontalis.

&

&

frigore exilis

quens

in

intermittens

intercadens

declinatione mollis

frequens

in calore

plenus

fre-

undofus.

In excretionibus. Saliva pauca , mucofa ; mucus linguae, gingivarum, labiorum cinereus, luteus , quandoque nigrefcensi urina in decurfu morbi calidior

quid^e

turbida

flavs

mador
fsepe

cutis

foetidse

ac fudor in deciinatione

dejeftiones alvi

li-

mucus narium parcus , haemorrhagix.

febris fk:pius ab extremorum frigore , faciei pal;

In qualitatibus. Infultus
utplurimum fine tremula artuum fuccuffione ; dein calor aifiduus
,
fere uniformis , nifi major in ftatu ; mollities cutis in declinatione.
Illi
Charafteres generum a Galenicis traditi , funt deceptivi.
fiquidem
efTentiales febrium differentias rep.etebant a fubjelo caloris morbofi cui fedem pr^ebebant fpiritus , unde ephemera ; partes folidae , unde heciica ; fluidse , unde humoralis febris exfurgebat.
Rurfus omnis humoralis oriebatur a
'^MXKt^mt fan^uinis y unde fynocha
fynochus; bilis^ unde tritseophya, caufus,
tertiana ; pituittz , unde caufus ; a pituita falfa , epialos ; ab acida , quotidiana ;
amphimerina ab infipida ; melancholid , unde quartana &: tetartoHucherus de fcbriphya ; bilis & pitiiitco, fimul unde heraitrif^eus , &c
hus.
Sed cum effentia febris foret calor, difFerenti^e ab effentia petitae , feu
effentiaies debebant repeti a gradu caloris, non a fub|efto
ergo errabant
Galenici. Praererea calorem in diftinfta parte refidere putabant , cum calore

&

&

&

demon{^{q, in vicina 3squaliter diffundat ad 'jecjuilibrium ufque ,

Boerhaavc ( Chem. tom., i de igne ). Demum putredo infufl!idens
efi: ad
calorem febriiem excitandum ,
gratis iUum vel iflum humorem
putrefcere , ac putrefcendo hoc vel illud genus febris, inducere pronuntiabant
Verum vera
falfis itaque principiis charaderes generum innitebantur.

lor

tamen

flrante

&

fint

ea

fenfibus

principia
percipit

charai^eres

iUi

caufam quaterius

non cadunt quis enim unquam

Quscnam efl connexio iriter pi-

fub fenfus
talera ?

tuitam

&

tuitara

FEBRES CONTINU^.
acceflus quotidlanos

caufis etiam veris petlti,

Non

minus

eft

erronea divifio febrium a Neotericis accepta

& fymptomaticas

iftas

nervorum diflra^lionem

funt deceptivi.

vocant , qu^ funt

;
quse ab alio morbo non dependent ; verum
pro caufa habet vel obftrudionem capillarium
les

283

&:c ? Charafteres Itaque genericl febrlum

atque juxta eofdem

in

ejfcntla"

morbi effeftus ;
quoniam febris juxta

alterius
i*^

vel cordis irritationem

illa

veri

vitia

morbi

fint

illas ,

ipfos
,

vei

feu

partium folidarum , fluidarumve, ex quo funftiones Iseduntur,

omnes febres ex his principiis debent effe fymptomaticse, nullse effentiales
ft? quia in fenfus nunquam incurrit caufa quatenus caufa , nec proinde incurrit quidpiam quatenus effeflus alterius , nec proinde quatenus fymptoma ; atque mutata , ut fsepe fit in fcholis , caufarum doftrina , mutaretur ge(neralis febrium divifio ;
qu3e fupponit v. g. ulcus pulmonis effe caufam ,
ftatus vitiofus

cujus amphimerina tabida effeftus

snuni caufa dependeant

cum

tum

eft

ulcus ,

tum

fieri

enim

febris

poteft

ut vel

com-

aut ut ulcus a febre pro-

ideoque hypothetica,
fuppurationem praecedat f^epiflime
eft illa divifio fundamentis mutabilibus innixa.
Nec paucioribus erroribus obnoxia eft divifio febrium in humorales Sc
non humorales ; illas vocant , qu3e a fluidorum vitio ortum ducunt ; iftas ,
<ju3e a folo folidorum vitio oriuntur , ac foventur; verum i illa divifio
innititur principio hypothetico
in fenfus nequaquam incurrenti ; qu36 a
putredine
malignitate humorum produci putantur, a fpina tendinibus infixa fieri poffe oftendit Helmontius : homini faniffimo frangatur cranium ,
allico fopor , bilis vomitus , dein febris , meteorifmus , lingua fordida , aliaque figna febris putris aut maligna: accedunt : dentes fortius in infanti
progerminent , inde febris , fpafmi , vomitus , naufese , ruftus , diarrhoea ,
feces virides , flavs , putres , quae omnia erumpentibus dentibus , fefta gingiva ceiTant. Anne a fluidis, an a folidis ea pendent ? quandonam feor^m laboravere folida a fluidis ? Anne ex hypotheticis principiis pendere debet febrium divifio
hifforia? i^ Ex eo quod fit abfceffus, fiffula , ulcus,
maxim^ in parte dolente , ut extremo digito , anne febris exfurgens folidis
tantum debet tribui? num fanguis inflamraatus , pus acre, ichor ulceris nihil ad febrim concurrunt ? quo jure humoralem , quas fit a bile , non humoralem , qus a pure fovetur , non appellaveris ? cum Antiqui has omnes , excepta Ephemera
Helica , humorales 5c putridas nuncuparent, Si
quis ad haec dicat , fic voluiffe patres , idem eft ac fi diceret
ananet

&

febris

proinde erronea

&

&

&

&

Sic volo

Jic

jubeo

Jit

pro rationc volumas,

Sed fi alios ad confentiendum cogere velit , is tyrannis pejor eft , obfervante Galeno ; illi enim fa6la quidem , non vero animi fenfa cogere ,
auftoritate fua determinare fufcipiebant ; atque illis regulis regerendum ^ft y

&

quod patres deliquere , hoc celare

non ufu, multo minus abufu, fed

gnati

ratione

debent

atque animal rationale

ducendum

effe.

n 1

Ve,

L A S S IS

'C

i4

Dc
circulatloni

Obices
feris

febribus

injicias

fundas

five

hinc

in

exfurgit

febris

alkalina

cum BagUvi

ftimulantes in

vafis

fangui-

aromatica

verbo

Wepfer.
acria

cicut.

quaevis

puram , fplnam carobfervante Helmomio , hinc

five aciculam

vivorum animalium

tendinibus

materles

( Baglivi de fcbribus mefmteric,

Si acida

-x'^

fanguiduftus immittas

nibus

vel

occafionem prsebent ; Yive enim i*^ vivo animali ligaturas

in venas liquores fanguini inrpiffando , coagulando aptos in-

^zy

aquat. pag.

Cominuarunu

Principiis

oppofitl

11.

Infigas

exfurgit continua.

febris

Verum caufam

ab occafione fummopere dlfiinguendam

mechanica a refiflentiis oppofitis machinarum hydraulicarum motus retardari^ atqui tamen machina cordls poft has obftructiones acceleratur , adeoque necefiTum efi: ut potentia motrlx in ipfum agat

monuimus

febris

effe6i;ricem

docet enim

accelerando in majori ratlone , quam materia febrills retardando. Slt dlinidia pars fanguiduftuum obfl:ru6la , cordlfque vis eadem remaneat , jam
dimidio minor fanguinls copia ex arteriis In venas , ex venis In cor , ex

corde

arterias

in

hydrauhcls

transfunditur

perftat

orlficils velocltas

D.

Pittot des

fed quantltates fluidorum

eadem etenlm

quae femper

Pompes

eft

Mem,

in extremis arterlolarura
vlrium motricium radlx ex

ut

VAcad. /yji.

dc

compofita
duplo minore ,

minimorum & velocitatum ergo dato orificio

eadem , duplo minor efi: fluidi quantitas , dato tempore
:

eft

princip. j.
)

tranantium funt in ratlone

orlficiorum

&

velocitate

transfluens

quod

probandum,

Velocitas qua movetur embolus ab eadem vi applicata , eo minor eft ;

quo mlnus eft orificlum per quod fluidum ab embolo proje6lum evacuari
debetj verum per orificlum integrum ianguine ex arteriis in venas fluente
intra minutum perfifeptuagefies
cordis contraftlones erant Integrse ,

&

ergo per dimidium confueti orificium fluente fangulne , cordls

contra6liones vel erunt duplo minores eodem numero , vel duplo rariores
fub eadem magnltudine ; adeoque eadem data vl cor contrahente , nedum
pulfus velocitas , aut magnitudo crefcant, ambas vel alterutras Immlnui mechanica jubet necefiltas. Slnt , fub Illis circumftantiis obftrudionum , vlres
cordi appllcatse quadruplo majores folito , quonlam velocitas in fanguine
orificia uhlma tranante hinc duplo major evadit ex hydraulicis , quod ex

ciebantur

orlficlo

deficit

prseclse

penfat

auda

fanguinis ex arterlls In venas

fluet

fus vel

major

vel

velocitas

quantum

in

adeoque tantumdem

ftatu

fano

evadet, fed tantum firmior,

frequentior

trans-

nec proinde pulau6ta

fcillcet

ftulos

columnarum fanguinls adeoque ciim conftat, vel concedltur oblicet pulfus nec
efife ukimos fanguidu^^us , ut in malignis febrlbus ,

major

nec frequentior

colllfione

bium
Si

fit

foHto

vires cordis

effe

fofito

majores haud^du-

eft.

vero

Ufdem

pofitis ,

pulfus

tantum duplo major quam

in

ftatu

fano
fllb

FEBRES C0'N*TINU^.
eadem

fub

frequentia fuperveniat

quoniam

^285

fanguinis

velocitas

ma-

pulsus

major exfurgit , adeoque vis cordi appUcata quadruplo major eft folito ; fed eam priiis quadruplam evicimus ; ergo
fexdecuplam , feu quadruplx quadruplam evafiffe confequens efl:.
Boerhaave febrem ex fanguinis velocitate
Qui concedunt itaque Bonukoe
menfurandam elTe illi fateantur necelTe eft.quod, datis obftru6tionibus, febris cum pulfu quoad magnitudinem
frequentiam fano pofTit confiflere ; atque auda tantum magnitudine , febris major exifcat.
Verum fi fub iis circumftantiis obflruftionum , non folum magnitudo , fe^
etiam pulfuum numerus duplo majores evadant , quoniam velocitas fanguinis fub eadem pulsus magnitudine , numero pulfuum intra datum tempus ,
feu frequentice eft proportionalis , atque eft femper ut radix virium , cum
velocitas ex hoc folo capite duplo major fit , vim ex hoc folo nomine quadruplam , adeoque junftim cum magnitudine fexageftes 6c quater folita majorem evaftfte neceftum eft. Illud autem ePc caufa febris quod fecum importat neceftTario febris fymptomata pathognomonica ; verum vis cordis adaufta
in majori ratione quam vires artuum voliintati fubditorum , fecum importat
gnitudini refpondet

velocitas duplo

&

'

&

pulfus crebros

de

fit

vel

magnos

ut natura virium parca

detrahat

fiui.ium

invitis

obftru6lionibus

nerveum ab artubus

atque ex hac virium vitalium vehementia

que fymptomata
eft dubium.

febrilia

COROLLARIUM
tantum adaufto
minutae

vel firmos

I.

fponte fluunt

eam

ergo

Febrls poteft confiftere

modo tamen

vires

atque exin-

attritus, calor, fitis, alia-

efTe

cum

mufculorum

Hbertati fubditis

caufam

febris

nuUum

pulfu quoad frequentiam

libere

movendorum

fint

im-

haec eft febris frequentillima.

CoROLLAR. 2. Febris poteft confiftere cum pulfu quoad magnitudinem tanmodo vires mufculares in minori ratione lint adaudse , aut ab,

tum adaudo

folute minores confuetis.

CoROLL.
ut

3.

Febris confiftere poteft

cum

pulfu

&

majorl

[Sc frequentiori

tritaeophya ardentl aliifque acutis.

CoROLL.

confiftere poteft cum vl pulsus fanam non excedenquod ex magnitudine deficit, frequentia penfat , aut quod ex
frequenti^ deficit , magnitudo vindicat , modo tamen vires artuum fint abte

folute

4, Febris

ciam

ut

minores.

COROLL.
modo tamen
tseophya

5,

Febrls poteft confiftere

vires

lipyria

artuum

in majori

cum

vi pulfus infra

ratione decreverint

fanam
ut

conftituta,;

accidit

tri

in

aliifque malignis,

COROLL. 6. Nequaquam affentimur Bontekoe 6i Boerhaave , qul febreiti

ex pulfus velocitate metiuntur , cijm velocitas pulfas adaugeri non poflit nili
fadum ex frequentia 6c magnitudine majus fit , atque nifi vis pulfus fit abfolute major.

CoROLL. 7. Nec affentimur illis qul ex frequentia fola febrim Kftimant,

nulla habita virlum mufcularium ratione j fi enim vis pulfus quoad frequen
tiam increfcat pari pafTu ac vires artuum

ut in ira

&

n 3

curfu

veloci

fe

briiB

C L

iS^

S S

1.

brlm adeffe nemo pronunclat ; 6c fi parlter vis pulfus decrercat qlioad ma-f
gnitudinem in eadem ratione qua decrefcunt vires artuum , ut in extremo
mortis agone , ibi non febrem , fed tantiam frequentiam a debilitate ortam
novimus.
CoROLL. 8. In omni febre debet adeffe notabilis virium abfumptio , feu
fimul caufse noxix intenconatus facultatis vitalis hujus facultatis viribus

&

proportionalis

fitati

atque

conatus

ille

febris

eflentiam 5c

veram ideam

abfolvit.

non femper prxfto datur , quoties febris principia praefto

verum fubito non raro invadunt, etiamfi jam dudum materise febria longe
intra machinam & vafa etiam fanguifera nidulentur ; verbo ,

Febrilis conatus

funt
'

les

&

dein ex improvifo febris quandoque ex,

Praftici.
norunt
Non
derepente morbi hominibus accidunt ; fed
hoc
;
Hippocrat. .Ballon^ d& virg, morb. c,
paulatim coUedi confeftim apparent

praeparatur febriHs apparatus

furgit

7' P' 'o-^

Prseludia etenim febrium faepe videntur indicare faburras in fanguine, qu3c

hujus

motum

&

retardant

corporis gravitate
confuetl faftidio

vafa minima infarciunt

parvo, raro

laflitudine, pulfu

ut patet ex

insequali

capitis

&

cibi

&

exercitii

ante plures dies proeceffit vel perfpirationis, vel catameniorum

, &c, & tandem febris fubifo
unam alteramve diem increfcit

adoritur.

fuppreffio, vel crapula

Febris deinde per

bantibus fine caufa evidenti febris certis horis increfcit

in interraittentibus poft

plenam apyrexiam

febris

&
,

praeterea in exaceraliis

veftigia

vero remittit

relegit

deinceps

recedit.

Effedus funt certiflime

fuis

caufis proportionales

( Wolf. Mecb. 24. ) , fi

qu9e tantum ejus prin,

itaque pro caufa febris aflignetur vaforum obfl:ru6lio

cipium

eft

tunc febris deberet

mlnor prout magls vel minus

cis

horis

ante infultum

nemo bona

fide

adefl^e

maxime

negare poteft

cum

poft

ea

paroxyfmum

&

tamen

atqui

vafa ingurgitantur,

Verum

infarfta funt,

.efle

major vel

infard^a pau-

acceflum minus

febris ante infultum

continusc

6c poft acceflum intermittentis plures alios illaturae nulla omnino eft ; ergo
data caufa vel majori vel minori , nuUus tamen effe6lus daretur , quod eft
abfurdura.

His regerunt Neotericl , non quamvls fermenti , feu materiel febrilis

quantltatem ad febrem fufficere , fed eara requiri quoe vafa dlftendat ultra
diametrum confuetam; fed vanum fubterfuglum ; vel enim dimidia hujus quanobftruit quoad dimldium
titatis ad febrem neceflarise pars vafa dlftendit
vel non ; ft prlmum , dimidium febris , feu febris obftru6lioni proportiona-

&

lls

adeflfe

debet, quse tamen nulla

eft

& per gradus cumulatur febrls non

quod fsepe falfum
Si fecundum
& diftendit, cum hujus dimidia ne
,

eft.

atque quoniam materies illa fenfim

accendi deberet ;
, fed gradatim

illico
,

nulla

quantitas

materijE vafa obftruit

quidem dlmidium producat , feu pronuntiandum eft effeftus fuis caufis non effe proportionales , feu quod eodem recldit , ex minimis caufis , imo nullis , effe<^us maximos inferrl poffe.

F E B R E
fe

adeoque

dum

dari

effeflus

N U ^.

partes

fine

287

caufa^ quod

abfur-

eft.

folo figmento innixa

Pluribus arridet opinio

pancreate

Jin

C O N T

aut efFeftuum

hepate

mefenterio

&c

dari vel

mallam

febrilis

in

ventriculo

materise

vel

quam

fo-

mitcm vocant , atque ex hoc receptaculo , vel continuo vel per vices interpolatas , fermentum illud invifcans in fanguinem refundi , unde febris contiHiia vel interpolata.

Verum quo genio , quo mechanifmo nunc continuo , nunc per vices
tantum haec transfundatur materies nemo dixerit ; femel autem hoc infufo
fermento , cur ftatutis horis exhauriatur fomes fuo tempore redintegranfuccum
dus ? quare iteratis catharticis, emeticis , jufculis diluentibus , bilem
pancreaticum , primas vias funditus everrentibus , febres intermittentes pertinaciores evadant , docente Sydenham , licet fomes ille expurgatus fuerit ?
cur ab animi pathemate recurrant fopitsc febres ? cur a gravi nuncio , a nego,

fuperveniente

tio inopinato

fclopeti explofione

fomitem

lus

accelTus

pone aures

ruilici

vel

retardetur

acceffus

vel auferatur

removeant

cur a

quid inde adver-

Verum quorfum hxc

hanc theoriam invenit opinio , mechanices

;
fomes fanguinem infpiflans , fanguis infpiffatus neceffario cordis motum retardat , pulfum minuit, es demonftratis ; atque ut
numerus pulfuum crefcat , vires cordis adin his circumftantiis velocitas
modum ma']ores debent impendi. Quis in hydraulicis ita rudis eft qui ex
refiftentiis vires machinarum intendi putaverit ? nugatorias hac de re fiftiones
confutare pudet , principia evertere fatis fit.
Motus cordis non debetur mechanicx partium difpofitioni ,
viribus
femel ab ortu impreflis , nec aliis caufis , quas mechanicas appellant Neoignorantia fovit. Efto

difputo
fit

&

&

terici.

Cordis contra6tio

tantummodo

debetur vi

que contraftioni obftare

tum

cordis

{e.d

fluidi

nervei per nervos

cardiacos

enim per venas appellens cor diducere^ tantum

fanguis

poteft.

contrafto corde

Sanguis per arterias coronarias

,

adeoque

effeftus eft

ille

influit

influxus,

immifti
,

adeo-

in tex-

non vero

caufa contraftionis.

Jam

vis

nervei

fiuidi

vel

ab encephali viribus dependet , vel a raotore

Sint vires encephali mechanicDs quse liuidum
totum fuum motum habent a vi fanguinis per

animato qui encephalo

praeeft.

nerveum promoveant

illx

arterias immifTi

&

a vi elaftica pulpae cerebri

haave ( Oratione oBavd )

qui

ut agat cor

hoc pronunciat ipfe Bocrnervorum eget virtute ,

,

Neque

nervis hsec facultas , nifi a cerebello

Atqui hujus potentia imputanda arteriarum fanguini , per pulfum
ejufdem cordis ad cerebellum apprefTo. Caufa ergo hic , effe^u fuo prior,

5,

quse lacertos eius excitet.

5,

eft.

5,

ait

tamen ab hoc pendet. Et

hic adeo effeftus fuam iterum caufam facit.

corde fanguineis columnis imprefTse funt ut arteriarum ab
aorta proficifcentium orificia ; atque cum carotidum fimul
vertebralium

^,

Verum

vires

&

'GTificia fint

vix

tert-ia

pars

orificii

aortse

vix tertia pars

viriwm cordis

fanguini

C L

288

I L

S S I S

guini imprefTarum fupereft in Tanguine caput irrigante ; jam cerebellumeft

57^ pars totius corporis ;
recens natis tantum nona pars cerebri
cu-m

&

itaque fanguinis

ferme

influxus

cerebeiUim efl: 9=1 pars

totum corpus pervadit ;

rum

jam vero pars

irrigandse

eft

fanguinis influxus

tendit

&

^ya iHius

quantitas influens eft menfjra virium

vaforum fedione conjunftim

57^ pars virium a corde

eft

cerebelli poteft accipere

ut moles

qui in cerebrum

verum

&

exfurgit ex velocitate

cerebeilum pervadentis

fint

illius

in

minor toto

adeoque

vis

a fanguine cerebelli eft ad

ergo

vis

qui

nam

fanguinis

toti

fanguini imprefta-

quam

fluidum nerveum

vim

quse eor debet exe-

ad 57 , feu 57125 minor. Tota illa vis fluidi nervei cerebelli incontrahendum , quoniam cor nec ulla machina majorem virn
poteft habere , nec effe6i:um praeftare quam eft vis motoris ipfi applicata,
fluidum nerveum non poteft cordi impertire majorem vim quarn ^^am parrere

ut

fluat in cor

tem

ejus

qua cor

in

antecedenti

contraftione indiguit

ergo

fl

fl.uido

tantum propulfo moveri debeat cor , effeiSius erit major

fti^ caufa , feu ideo cor movebitur , quia fluido nerveo vim &: motum imprefllt; erit itaque vis cordis ipfi vi cordis tribuenda , feu motus cordis erit
caufa fui ipfius, proindeque motus cordis erit effe6lus fine caufa, quod eft
abfurdurn. Reliquum eft igitur ut cordis motus flngulis pulflbus efticiatur k;
motore animato , quo deficiente , ut poft mortem , ceffat cordis contra<5lio ;
oppreflTo , ut in timore , opa6luato , ut in pathematis vividis , crefcit ;
nerveo per

arterias

&

primitur cordis motus.

Idem

alia

via demonftrare poflumus

fanguls ea velocitate

flult

ex cor-

quovis fecundo viginti pedes horizontaliter percurrere ( ^^maji. p. ^oo, n^. 40. ) per orificlum aortse 97 lineas amplum ; ut autem
fluidum nerveum ventriculum finiftrum cordis contrahat , necefTum eft ut

de

ut

faltem

poflfet

eamdem vim

principiis Hydraulicis
fe
ciis

mutuo
&:

habeat

&

sequilibrant in

quam

fanguinis

corde

emiffi

nominatim ex Phoronomid prop. 3/.

fluidis

denfitatibus fluidorum

funt ut fafta

adeoque

fi

columna, ex
enim quge

vires

ex duplicata velocitate

fupponamus

eamdem

oriii-

fangulni

&

nerveo denfitatem , atque orificium fimul fumptum in nervis cardiacis

fjniftrum ventriculum petentibus millefimam partem aortse , velocitas fluidi
nervei debet efTe 3 1 vicilus major velocitate fanguinis in aorta ; feu dio
pedum intra fecundum : Veriim velocitas fanguinis in ultimis arteriolis ex
Keilid eft 5230 vicibus minor quam in aorta ; ergo velocitas quam fluidum
nerveum poteft a fanguine per cerebrum circulante mutuari , eft 16x130 v\r
cibus minor quam ut poffet cor contrahere.
COROLLARIUM. Obftruftiones in minimis vafis motum.cordis niinuunt l
ergo
motum fanguinis in cerebello ; adeoque cum motus febrilis fupponat conatus
vires cordis adauftas , faltem in acutis, nec poflit cordis motus augeri nifi aufta fluidi nervei velocitate , imminuto fanguinis motu abfurdum eft velle fluidi nervei motum exinde adaugeri , feu febrim ex obftructionlbus per leges mechanicas orirl.
Si regerant fluidum jierveum effe infinite rarlus
tenuius fanguine ,
adeofluido

&

&

&

C O N T

F E B R E S
adeoque

fe

ut radices denfitatum inverfe

di

millionies

major

lies

verum

ex duplicata

unum

fint

non refragabimur. Sit itatjue denfitas

velocitas quidem erit decies
,

[flui -

ab altero vindicatur

nervei

fluidi

mil-

&

licet

fit ,

quadratum millionefies majus evaferit,

ex utroque refultans non major efl: , quam

velocitatis

&
&

Neotericos

fufficiant adverfus

inter

fluidorum diverfae denfitatis eft in ratione compofita

denfitatis fimpla ; cum itaque denfitas fluidi nervei

vis

velocitatis

minor

denfitates

fi

concipere

denfitatis

diverfae

fluidis

28^

iE.

fanguine

ipfo

minor denfitate fanguinis

millionefies

N U

motum

velociorem
ciim velocitates impreffse ab eadera vi
preflione

in ipfius

vis

&

hsec didla
fupponamus
, morbos mechanice ex-

fanguinis sequales

qui ignorata mathefi

plicare fufcipiunt.

&

Febres

Hominum
obfervat,

phlegmafise funt du3e

quadragefima pars febre

on

quibufdam
Vephimere

Latinis Diaria ; Effemera

Ephimera Gordon. Lil. p.

Arabibus

febris

inflativa

Effimera

Gilberti

Italis

Anglici

courbature,

Genus

Characier.

febre moritur. Graiint medicals

of mortality.

the bills

Ephemera.

I.

cum

vel

morborum ex Sydenhamo,

partes

tertiae
,

eft febris

quod

continuae

citra

dimidiam feptimamam fpon-

te ceflfare confuevit.

Symptomata
diluculum

in funciionibus animalibus

nulla

In funciionibus
frequens

tio

lituofus

fudor

efl:

qualitatibus

ab

infultu

vitalibus

pulfant

Cura

tempora ifochrone cum

potiflimum

aft

expeditus

fine rigore

&

In
unde
Rubet to-

horrore invadit

turgefcentia

Ha-

vix mutata.

Calor mollis vaporofus fequitur.

imprimis facies cura aliquali

refpira-

excretionibus

urina

ante

jacet xger,

frequcns

In

arteriis,

morbo

declinante

aliquali frigore

Ordo fymptomatum,

Prseludiifm

utplurimum adfuere

protinus aeque

magnus

fit

nuUum

ut error in

Infultus fer6 fine ofcitatione

miti

liber

fspius

dolet caput

illico

unde

febris

infla-

dida.

tiva

ticae

Pulfus plenus

rubeolse difl:inguitur.

tum corpus

Infultus fubitaneus

laffitudo notabilis prsecedit

principia feu occafiones procatarc-!!

ingefl:is , applicatis ,

horrore

ac in vigore

fomnolentia

cum

&c.

fed fubitaneus

pulsus frequentia

, ita

ut

modicl , calore

vaporofo ; repente , ut ait Lommius , totus morbus fimul accedit ;

morbi per diem circiter, aut ad fummum per duos trefve diesviget,
ullo gravi incommodo ; demum raro per hsemorrhagiam , fsepius per

ilatus

fine

copiofos halitus aut fudores terminatur.

Principia procatarflica funt ea
lent

quseque

labore

adeoque natura a tam

unius

alteriufve

ba

cefTuram

diei

motum
poflunt

fanguinis retardare
folvi ,

adeoque eam

morbificae
fine

magno

mora profiigat.
Sauvaes Nofolo^a Methodica, Tom, L

quam

va-

vel eliminari

parvo incommodo nequaquam opprimitur

cito defiturum indicit materias

facile

quae leviter

confuse perfentit
apparatu aggreditur ,

,'

bellum
brevi &C

& fine

tur-<

fine

Dia-*

C L

290

omnem

Dlarlam

natura curat

raro

accerfitur

Medicus

illam

noviiTe facilius eft, quia tempus deficit ad diftinguendum

quam

curaffe

FEBRES

I L

S S I S

fola fere

utrum

futura fit fynocha , vel fynochus. Abftinentia a cibo, potus calidus aqueus,
cum quiete fufficlunt.
I, Ephiimra pUthoricci ; Ephzmera ex opilatiom , ex vino , ex fupprefsd
perfpirationc

ex

cibis calidis ,

Aucftorum. B.
Principia. Plethora
)or intra

quam

favent

per

quiie

gefi:a

fucculentior.

inflativa

&

In-

clbo

cibi

Ingefta funt

tamen

efculenta
conditi

ita
,

dellcatius parata

fercula

lauta

in

ut

gulam

irritent

&

facilius

dlgeruntur ; haec funt infint ad egefta in folito ma-

non inducunt plethoram

fe

potu-

vel efculenta vel

fanguuiem tranfeunt , &: cum grata ac fermenjucundlus Ingeruntur , unde frequentiores funt excefifus
in

coplofius aiTumuntur

quia

in

cupedix

pueris

eft

vero fere tota

ifta

potu

i6. Diaria

tata ea copiofius
in

pag.

II.

qualitas ingeftorum
:

T,

compofita ex direfta Ingeftorum

ratlone

eil In

adeoque eo major efl i*^ quo ingeflorum quantitas madatum tempus

z quo vires coftrlces funt majores ; 3*^ quo

verfa excretorum

lenta

Avlcennse

nifi

plethorae

pariter

jorl ratione.

Verum
ta vel

feminls

alvi

ri

purls

egeila vel abfolute vel relative Immlnuta parlter concurrunt

egerenda
,

alia

funt

afioieta

vel inafiTueta

Ichoris

ex fontanellis
i^ in

retinetur

alvum

ejicltur

fic

In

perfplrationis

ulcerlbus

ratione

confuetae. Plethora crefclt

qux

via

urinss

per hxmorrhagiam narlum

ut

ut

materias

e2^Q(-

fudorls

podicls

efHuxus

fiftulls

quantitatis

ute-

phlebotomix
egeri folltae

quoniam perfpiratur plus materlei qulndecles quam per

dato tempore , ( obfervante Sanclorio aphor. 10. feci,

III. ) , plethora a cohibita perfpiratlone cutanea totles eil: major quam quas
a conilipatione alvi potefl exfurgere ; 2^ in ratione facilitatis qua fmaterles

fuppreila

fangulni remlfcetur

tius increfcit

quam ab

a fuppreifis catameniis plethora multo cl-

fic

urlna fuppreita

quia

aliquot

dles

requiruntur ut

urina fupprefifa ita veficam &c ureteres repleat ut In fanguinem regurgltet

tim vero fanguls menilruus

flult

rationls hujus

fic

fuppreilionis ;

in
fi

3"

blduum fuppreifum

fit

venas
per

hypogailricas

plus retinetur ichorls vei puris in mafi^a fanguinea

fet

quam

fi

fl:a-

ratione du=
,

duplo

per diem

ftetif-

ulcus

efHuxus.

Moles fluldorum , adeoque pondus corporls , potlfilimum hleme , crefclt

fanitatls detrimentum , trlbus librls ex SanBorio ; atque qu6 robuftior
efi: homo ,
eo majus pondus fluidorunl cltra noxam geilare valet ; Interea
tamen pulfus &: major & frequentior eil poil paflum , quam ante pafminor poil mlnotum ,
frequentla Illa pofl majorem paflum major eil:
rem ex obfervatls Robinforiii. Pulfuum jejuni effe ad pulfimm pranfi numerum ut 70 ad 76 fupponamus, verlfimile efi: magnitudlnem in eadem ra'
tlone crefcere , adeoque cum ea cltra morbum crefcat per aliquot horas ,
vls cordls increfcens una fexta parte per allquot horas morbum non Infert;
pondus itaque fuperfluum quod anfam prsebet Ephemer?e efl in robufiis macitra

&

jus

C O N T

N U ^. E

R a;
191
Quoniatn
tamen
jus tribus libris, fi de perfpiratione retenta qusedio fit.
intra no6lem ,
a fortiori intra nychthemerum poteft major quantitas perfpiratione evacuari ( Sanclor, feci, 111. Aph. i , lo , Gcf &c.) , non mirum fi
I

&

Ephemera

Homo

quae copiofos halitus excitat

jejunus

no6lis

intra

fponte fanetur.

oftodecim

fpatium uncias

perfpirat

circiter

( Sanclor. aphor, z, fcci. 111. ) cibo vero refertus fi concoquat , quadraginta

uncias perfpirat; ergo perfpiratio jejuni eft ad perfpirationem pafti ut 9 ad

Homo

20.

buerat

fanus

ponderabit
bi gratia,

quolilDet

cibis utatur ;

fi

quam
109

mane

ergo

pridie tota quantitate

verum

unciis ;

ac per alias vias amittet,

aftumere confuevit , jam
levior

quam

idem pondus quod pridie ha, non folum minus

revertitur ad

die cibis abftineat

altera

fi

quam aftumere confueverat ut verquam hacce fecunda die perfpirabit,

eft 49 unciarum; ergo fi 109 uncias
,

tota ea

quae fere

diem is erit fere 10 Ubris

quod de illis qui femel in die

fejunus per integrum

fuerat pridie

poft paftum

manducant inteliigendum eft.

Qui exercentur adufque fudorem ambulando

ram ofto
i

6c

homo

vel

novem

pinguis

fimili

ambulatio

mile

eft

atque

proportionalis

his

fudorem
perfpiratio

decies faltem magis minui

femi

ho-

quieviftent

quam

fi

aeftate

non minus ac
adeoque verifi-

quam

in fanitate

eftet.

iEftate perfpiratlo eft ad urinam ut 2

tatione

&

eft

intra

aeftate

fi

exercitio trigefies magls perfpirabit

Ephemera pondus

ab

amittunt

quam

feu ofties magis

Veriim Ephemera auget calorem

quievifl^et.

celer

faftum

uncias

ad

ad urinam ut 4 vel

perfpiratio eft

i.
5

Ab

ambulatione vel equiergo a calore

fudecrefcit urina ; ergo licet

ad

&

dore perfpiratio crefcit in majori ratione quam

ab Ephemera minuatur urin^ quantitas , pondus totius corporis ratione perfpirationis maxime minuitur, atque fic perfpiratio unius diei plures venae fectiones compenfat.
Die 14 Septembris 1752 hora quinta matutind correptus fum Ephemera plethorica
lor acer

febris

erat

magna

deglutitio difficills

&

fine

praeludio

cephalalgia gravativa

praeter

magna ,

infomnium
febris

ca-

poft duas

phlebotomias no6le fequente receflit.

In infomnlo cogitationes importunas de objeflo quodam Injucundo expepenes me erat fomnum abigere firiebar , quotles fomno indulgebam ,
mulque infomnium , fed quamdiu fomno indulgebam hoc phantafma a men-

&

minime poteram.
in hac
Numerus pulfationum mihi fano eft 72^ in minuto primo ,
febre mane erat 941",
vefpere 98*^. Calor aeris 17" grad. , calor vero
pedum meoram erat 35^ gr, thermom. Reaumurii, & paulo ultra; e vulte depellere

&

nufculo vense vix unciae tres fanguinis quovis. minuto effluebant.

Numerus refpirationum durante

cum

cor pulfabat

196^

rationum erat j^ pars

%,

vicibus

febre erat 27 m intra

duo minuta ,
numerus

refplrabam 275" vicibus;

pulfationum cordis.
,

numeri
Ephcmera naufeativa Avicennse, tom,

II,

p,

3.

ita

ut

refpi-

Ephemera, ex crapula^
o 2

CZJSSISI I.TEBKES

1^1
la

ex fatletatc

ex cacochylia

cruduate

Sennerti

Ephemerc d^indi"

gejlion. B.

Dyfpepfia feu difficultas digerendi alimenta eft in ratione compofita ex

refiftentia ingeftorum.
ftomachi , quantitate
Debilitas ftomachi eo major eft , quo minus in contra6lionem nititur ,
tum ob remoliitionem ab oleofts , aqueis tepidis diu ufurpatis ; tum ob an-

&

debilitate

imminutionem propter

fenfus

jeftheftam, feu

vltia

nervorum

cerebri

ftu-

pathemata , fluidum nerveum alio derivantia ; tum ob

rigiditatem &: phlogofim ventriculi.
Quandtas ingeftorum eft ut pondus ciborum quovis paftu aflumptorum
limulque paftuum numerus intra datum tempus, adeoque ut volumen
gravitas fpecifica eorum conjundim.
Rejiflentia digerendi eft ut tenacitas &c vifcofitas ciborum , nec non ca"

dium

moerorem

&

cochylise, feu
cruditas

fucci

phlogofi tentetur
experitur

obducentis

gaftrici

adiapneuftia

non

nec

irritetur

nimis

ut

ex

ventriculum;

cibis

eorum

ut

ftomachl

fcnfibilitas

moUioribus

qui

eamdem

durities,
fi

doleat

refiftentiam

fanus ex durloribus.

ac

Ingefta funt vel ad

fermentationem , vel ad putrefaftionem prona ; fa*fermentefcunt vegetabilia cruda, acida, ut fruftus horsel , acetaria,
vina recentia ;
cremores ex farinofis , panis mal^ fermentatus , placentx

cile

hinc ptyalifmus

acidi

xxxdins

dus in epigaftrio

naufea

morfus ventriculi

&c.

colicae

flatulentiae

pon"

Facile putrefcunt efculenta ex carnibus diu

diii maceratis animalium carnivororum , avium ra.pacium , pifcium

,
Cjufdem indolis , ex horum ovis , jufculis , gelatinis : item vegetabilia acria
ex clafte cruciformium , umbelliferarum j aromata condimenta aliis permixta
hinc ruftus nidorofi , fcetidi , carrtium horror , oris amaror , foetor , naufea , vomitus biliofi , cardialgi^ , pondus ventriculi diuturnum , capitis graSucci crudi , fubacidi Qopiofi fanguinem infpiflant , vafa infarciunt
vitas.
inde refiftentia cordi &: vafis oppofita, quam Epheraera repetitis vaforuni'

coftis

fuperat

iftibus

Succi acres

fanat.

biliofi,

putres,

injucundi

urinas

unde
,
diapnoem , fudorem,

moleftant vafa fanguifera

fenfu confufo natura excitata febre ephemera eos per

diarrhoeam exterminat.

Ephemera a frigore Diaria VI 11 Forefti quam ipfe paftus eft ex itinere

cum vent frigido. Diaria ex balneo- frigido , pluvia frigida ; Diaria e.%
mxrore , terrore , &c. B.
Refrigeratio corporis non folijm perfpirationem cohibet, unde plethora;
humores figit , denfat , unde cordi opponitur refiftentia , quam
verum
3.

&

&

moleftiam tollit natura conatu

qui diariam illam conftiattritu febrili ,
moeror &: metus eamdem inducunt in corporc mutationem ; nam
tuit:
moeftitia
timor impediunt perfpirationem ; Sanctor. feci. Vll ^ aph. 8 ^ j^
6* / J ,
perfpiratio impedita a quacumque caufa moeft^itiam 6c timoreRi

&
&

facit

^,

aphor. 8,

E^hemera a

(alore

Ejphemera ab infolatiQne , h^^ocaujlis

thernus ^

CONTINUiE. Ephemera.
ammochajid , balneo
dico

pervigilio

&c

ab ira

a fudorificis

furon

cardiacis

exercitio

vioUnto

Liquoribus ardentibus.

293
immo-

labore

B.

compofita ex fimpla quantitatls partium ignearum

dualkalinarum , fimpla deniitatis fluidorum ac tenfionis folidorum ,
plicata velocitatis , qua invicem ambo colliduntur,
Quamitas partium ignearum crefcit ab infolatione , thermis , potu fervido, fpirituofo , cibis aromaticis, piperatis, falitis , alkalefcentibus , condi-

Calor

ratione

in

eft

&

&

dimentis

cardiacis

fudorificis

acribus.

Tenjio folidorum refpondet viribus contraftivis cordis , fimulque refiftenti^ fanguini transfluxuro per vafa minima adau(^3e, tono fibrarum vel nativo

vel per laborem aflTuetum

Vdocitas
bribus

ut radix virium

efl:

laboribus

pathematis

animi pathemata

qux
curfu

cor

&cc

mufculofque

equitatione

adau<flo.

contrahunt in fe-

vociferatione

&:c

im-

penfarum.

Huic anfam prsebent principia catoris extrinfeca , ut infoktio , balneura

Calor dire6lus folis efl.duplus caioris reflexi , feu illius quem ex
thermometro metimur ; fed calor ille a;ftate ad 60""^ gradum therraometri afcendit , adeoque tunc eft duplus caloris fanguinis fani , eumque coagu-

fervidius.

lare

ac

lympham

fiuidioris avolatio,

valet in confiniis cutis

infpiftare

veas ingrate vellicare

&c phlogofl afficere

vifcofitas,

refidui

unde

fimulque fibras ner-

effelus

illius

caloris funt

cutis, ac proinde occafio

irritatio

da-

tur Ephemerae.

Ab
niunt

infolatione cephalalgiae

quoties

frigus

hime praefertim , fuperve,

materiem perfpirabilem a calore

coryzse quotidie

infolationi fuccedens

atgltatam cohibet.

Ephemera laciea Riverii ; Ephemera puerperarum , nutricum a laBis rra lacie fuppre^o la fiivrc de lait , le poil , vulgo arcouffel.
B.
Tertia circiter a partu die accedit aliquale frigus , vel a minima fitus i
lefto mutatione , totum corpus pervadens, identidem revertens cum gravitate ; mamnse fimul dolent , tument , dein ferum la<^is effundunt ; effluxus
5.

Jluxu

laftls

ab

axilla hinc

&

videtur procedere

inde

deinde velut corpus

mam-

mse ftringi videtur ; mox ex papilla , maxime fi has emulgeat alumnus ,

ferum illud fubfultim exilit, hunc ladis impetum nomine vernaculo tfponchs.
indigitant mulieres
interim lochia adhuc cruenta fluere pergunt , fed mo:

interdum

vel acini papillarum rubent, tenduntur , nigritumores , vulgo canegres nuncupant noftrates
non raro moles mammse in tumores taftu, non vifu , dignofcendos , paululum a preflione dolentes , fubdivlfa videtur ; atque ea fymptomata intri
duas , trefve dies uberiori la<5lis proventu , ac fudore copiofo , valde hali'-

deratius

cant

acute

tuofo

faepe

nutrices

quod

dolent

olido ,

grana,
hos
:

primiparis

tantum

Mammarum tumor ,
j|ue

coagulum referente

laftis

frigore fufcepto,

infeftant
fit

funt

.5

dolor

fymptomata fuadere videnturj

la<5l:is

lac

terminantur

&

identidenik

quibus papillae rhagades patiuntur^,

has tendrieres

tenfio

&

gerfures Galli nuncupant.

dein uberior proventus

cxtera-'

meri deftinatum ad alimoniani fce-

OOJ

"

tU5.

C L

294

S S

IS

FEBRES

//.

atque eo fine fufcitari

tus , jam reilri^lo utero m fangulne redundare ,
Ephemerani , ut impetu fanguinis vafa ladlifera mammaruin amplientur, ficideo vero lac in mammarum glanduque chylo viam pr^ebeant in lac mutando
quod e cruore ab illorum ofculis fugatur, ob affiniLaiem gravitalis fecernitur ,
coli ; antea vero chylus in mammis non fecernebatur
tum fpecificarum ladlis
tubis arterio-Iymphaticis nondum fatis diduftis , atque Ephemera viam lafteo
impetuofo molimine.
fucco prxparat, utili , fed non femper vivido
6. Ephemera a phlogoji , a dolore Frid. Hoffman. cap. 1 4. Ephznicra a
vulnere , fraciurd , luxatione , cafu ex alto , contujione , &c. Ephemera vulnerarla Frid, HofFman. cap. 14 pag. 186.
B.
:

&

&

In parte

vulnerata

contufa,

valide diftrada

vel

fanguis hseret,

effun-

ad eum autem dircutiendum , refolvCndum, promovendum , maxime fi grave pathema , qaod concurrit, huinfpiflationi anfam dederit ,
jus moras
vires cordis ex fympatbije legibus
excitantur, totaque refolutio intra paucos dies obtinetur , maxime fi phlebotomia , ut fieri affolet , in ufum vocetur, cum potu calido , diluente ,
vel ejus hber fluxus praepeditur;

ditur,

&

&

parti vulneratae

auxiliis

contufse propriis.

Ephemera fudatoria ; hydropyreton quibufdam ; fudorifcrus morbus BaHydronofus Forefti ; Sudor Anglicus Sennerti ; Ephemera Anglica
pejlilens R. Fortis ; Ephemera maligna Junckeri pag, 468; the fwcalin^ Jick^
neff Kn^is \ vulgo la fuette vqX fouette, A.
Symptomata. Summa virium proflratio , animi deliquia , anxietas , car7.

tavis ;

dialgia

Pulfus frequens

capitis dolor.

maxima

pertinax

aliquot

celer

inaequaiis

quandoque annos a febre

palpitatio

fuperftes.

cordls

Sudor per-

cum morbo

terminandus. Calor moleftus.

ab Anglia anno 148^ 9 quam per quadraginta
annos depopulata efl ; interea Germaniam, Belgium, Zelandiam , Brabantiam, Flandriam , Daniam , Norwegiam , Galliam ab anno 1525 ad 1530
peragravit ; autumno maxime faeviebat , hieme inducias afFerente , vere revertebatur
initio urbem occupans quingentos aut fexcentos {ingulis, diebus
adoriebatur , ex quibus vix centefimus evadebat ; afl: adhibitis cardiacis ,
vitato frigore , fervata quiete , fudoribus prolicitis morbi fsevlties deferbuif.
Vide febris fudatori& hifloriam in hiforid Regni Hcnrici Vll d Vsrulamio*

petuus

copiofus

utilis

Primum

Hijloria,

coepit

&

Quatenus hic morbus difcrepet a miliari fudatoria , videfis in tertia claffe.

. Ephemera menfrua Ramazzini , Ephemera medica : Vide Valefc. de

&

Taranta Philonium ,
Hiftor. medic. Frelnd pag. 163.
Puellae , quse catamenia pati incipiunt , fi vivldse , fanguinese
fibra tensa,

ingruunt

donatse fint

elaflica

febre

quovis menfe

ephemera corripluntur cum

levi

quando
Sc

fcilicet

fimulqne
catamenia

brevi frigore, hyfleral-

&

undique prefTum ,
reagentem indlcantibus ; ea vero omnia Intra unam aut alteram diem menftruis erumpentibus evanefcunt.
Vidit Valefcus de Taranta , Monfpel. ProfefTor , quem
trigefimo quoque die febris per 30 annos continuos adogicis

cephalalglcis

aliifque

affeftibus

fanguinem

riebatur.

o. Ephe-'.

C O N T

N U

^.

9. Ephcmcra anmvcrfaria Ettmuller.

14. Ephsmcra natalida. B. P.

die

revertentem patiebatur

Maximus

Valcrius

/.

cap,

Lycofthen. de prodigiis

&: Plinius

8.

A,

295

lihr.

qua natus

ipfa

(qxxqx obiit

ut referunt

cap.

nat.

hijior.

pag.

Si,

Georg. A^ncolx ,JuJo/c fanguineo Jlipata^

Schenck. obf. p. 766. A.

Ephcmera hcemathydrotica

10.

tandem

a qua

de morbisj incurabillb.

diariam quolibet anno

Antipater Sidonius Poeta febrem

erat

Seidel.

&

Epidemica
truculenta fuit.
11. Ephimcra dichomcne , Deidier obferv. Confult. 14. tom, 2. Fcbris
dichomenCy feu m&nfrua duplcx. B. P.
Ephemera eft , quae decimo quinto quovis die revertitur ; hanc obfervavit lllufr. D, Gibtrt , DoB. Mcd. Monfp. ; m cafu D, Dcidicr dyfpnoea,
motus convuhlvi , fitis , urinae rubrse , pruritus ingens , frequentia pulsus ,
hypochondfii dextri intumefcentia quavis decima quintA die per tres menEphemeram dichomenen 8c fyphiliticam vidit C/. An'
revertebantur.
fes

&

Ohf

dri

p. 188.

Quoniam Ephemera

Praxis Ephcmcr&.
termiaari confuevit
valis

indicium

fanguineis reiidere

purgari per fudores poteft

ia

magnis

quam

arteriis

ex
;

unum diem vulgo fudore

morbificam in ilHs potiffimum
quibus intra tam breve temporis fpatium exeft

intra

materiem

circulatio

fanguinis eft quinquies millies velocior

in ultimis vafculis

ex aeflimatione

Kcillii

qui

ra-

ordinum numerat ; quoniam vero dohydraulica circulationem eo tardiorem effe in vafis , qu6
cet anatome
magis ea a corde recedunt , cum numerus ordinem ramificationum exprimens ipfam a corde diflantiam fere exprimat , verofimile efl materiem mor-

mificationes

arteriarum quadraginta

&

bificam

qu^

in

decimi ordinis

ramis

effe

decies

corde diflantiorem

quani

adeoque decies tardius , fi csetera paria fint , a languine expurgari poffe , cum ad hoc ut expurgetur neceffum ilt ut in fluentum ven^ cavse Sc aortae revertatur , quod ex hypothefi. decies tardius exin aorta

efl

fequetur

quam

quse per

arteriolas re^lo

tramite

venis fanguineis terminatas

circulatur.

Supponamus morbos acutos , quorum materise morbificse in arteriofo

potiSimum latent , efTe omnium longiflimos , qui quadragefima

fyflemate

circiter die

terminantur

pronum

dum

chronici

fedent in lymphaticis

omnium

vei fanguife-

materiam fuam in
;
quadragefima arteriarum divifione obtinere ,
breviflimos in prima , ficque
numerum dierum quos durare confueverunt morbi , refpondere numero divifionem vel ramificationum ordinem exprimenti
qu^ hypothefis non magnam fidem meretur , ufquequo res medics in majori luce conf^itutse eam
confirmarint ; fi hoc ita foret, materia morbifica Ephemeram inducens refi-

ris

venofis

erit

concludere

tardiflimos

&

deret in majoribus vafis , feu in cruore cujus motum aliquantulum retardamoleculee ejus forent voluminis
, atque ejus
quo vafa fecundi , ac a

ret

fortiori

ordinis

tertii

jauat?e forent

talis eft

nequaquam

fubire pofTent,

conditionis fanguis

ufquequo fubafla^ Sc

copia tantiim peccans

feu

atte-

globi

C L

1^6

purpurel copiofiores
offerunt

refiftunt

ipfi

etenim

fequatur Medicus,
jufculo

moles fanguinis minuatur

ficque

a calore

fitas

is

interdicere

ut uberior

nec pari paftu

frigido

exigit

non

fi

&c

ma

atque ut
non fudante corpore ,

funt interponendi

emolliens

fatis

,
,

fanguinis vifco-

procedat perfpi-

veronicsc

adian-

perfpiratio juvetur

inteftinalis

perfpiratio

fiat

aftivis particulis refarcia-

fitis

ratio, potus theiformes calidi, diaphoretici ex infufis these

thi ,

cordi

debet in Ephcmerd pUthorlcd

quantum
intendenda debet praecaveri; imo

verum potu aqueo non

prseftat.

Ut ergo naturs duftum

i^ segrum omni cibo &
tur

F E B R E S
molem majorem movendam

quia

adeoque muniis vitae obftant , &c ex lege fympalympham, ferumve refolvi, ut fanitas reftituatur;

thix debent attenuari in

hoc autem Ephemera

I L

S S I S
illi

clyf-

injiciendum.

eft

iP Nihil eft ad perfpirationem minuendam aptius , quam fe nudum aeri

ventove exponere , vel fe intra leftum jeifligare , adeoque aeger
,

frigido

more

folito

ne fimul

veftitus

vires

conclavi quiefcat

in

motu

mufculari

inutili

vel in leftulo tranquillus jaceat,

detrahat

&

ut eas

muniis vitalibus

refervet.
Si dolof capitls, artuumve notabilis fit , pulfufque vigor debito maexpertus tantum judicat , maxim^ vero fi febrem in alteram ,
quod
,
tertiamve diem prorogandam fore conjeflamus , tum phlebotomia e bra-

3^

jor

chio inftituenda

minuantur

in

eft

&

cum eo fympi*omata dolorifica

,
vero femi-Iibram vel uncias decem detraxift^e fufficiet

ut febris impetus

adultis

abfente fudore.

4^

Pr^emififa

phlebotomia

admifta diseta

&

gymnaftlca congruis

febris

diem vel intra quatriduum utplurimum terminatur fudore, vel heemorfubfequenti die ad detergendas primas vias ,
rhagia quod rarius
aut
intra

tiam fecunda die

lene

eft

afifuetis

6^

&

Ephemera extenfa

fi

propinandum

fuerit

horis matutinis

atque deinceps paulatim

catharticum

eupeptis

cibls

mollibus

reftituendus eft seger.

Quo

5
facilius

seger infanti^e propior

febris

a jejunii feveritate recedendum ,

Qu6 ^ger vigori aetatis propior ,

&

prolixior

fames voracior, eo,

Jufcula funt

fervidior

indulgenda.
magls fanguineus

flo-

phkbotomiae aut h^emorrhagiae cuivls aftuetus , eo largius fanguls eft:

mittendus
ipfi
vel una vel binis phlebotomiis.
In Ephemera naufeadva prseter auxilia jam aflignata requiritur, i ut po-'
tu tepido , copiofo , vomitus proritetur , quem naufea videtur indicare ;
imo fi hoc non fufiiciat , fitque epigaftrii gravitas , cardialgia , oris amaror , capiplenium , cum modico pulfiis vigore , aqua leviflime emetica , diffolutis in ejus libra duobus , tribus , vel quatuor tartarl ftiblatl granis , vomitus eft juvandus ; die vero fubfequenti catharticurn lene , diluens , non
ridus

calefaciens
pridie

mia

horis matutinis

horis pomeridianis

inftituta fuerit

more

folito

fignis

repurgandus

eft

aut

eft.

prsefcrlbendum

cum

allatis

indicata

quod

calor major

febrllis
;

demum

fellcius

fuerlt

febre

fuccedet
,

fi

phleboto-

terminata

seger

C O N T
Iri

Ephemerd

per feptimanam

hora

vls

mos

eft

infarciatur

offis

N U ^. E

E.

i^ cavendum ne puerpera, quse

lachci

circiter

nutrienda

eft

A.

297

quarta qua-

primis etiam diebus

ante partum liquidis fpirituofis

nec

jufculis

ut

incendatur

arcendura , quod (qtSm^ horro3^ ut via la<5li mammarum ferofo prseparetur, atque utut paucum tum al) alumno , ut rufticis folemne eft , tum
a mulierculis , tum a catellis , tum ope fyphonis exfugatur bls in die;i ficque
fecretionis libertas augeatur ; 4*^ ut ex parte mammarum omnis alia tollatur
refiftentia , linteis tepidis tegendo , oleo amygdalarum liniendo , molii goffypio obvolvendo ; 5*** abfente febre alumnus eft a matre lactandus , quo

i9

ris

accedente febre

frigus

la^le

6^ nona

citius

febre

&

&

&

facilius

eft

expurgatur

feliciiis

incommodo immunis

a lochiorum

puerpera leniter

die

circiter

meconium

ferofo 6c diluente

laftans mater

cautiffime

eft

a levi fufcepto aece fuadebit

purganda

dein

offis

atque

evadit

&

carnibus

paulatim affuefacienda.
In Ephemerd fudatorid prxter cautelas aflignatas scgri cardlalgise cardiacis
funt debellandae , ut aqua florum aurantiorum , cinnamomi hordeati , vino

mero , cum confeftlone hyacinthina , alkermes , theriaca

caute fuftinendus , tum , fi langueat , his cardiacis atque

tum
promo-

atque fudor

fudorificis

yendus.
1 1. Synocha , Synochus imputris Galeni libr. 2. de differ. febr. ; Synocha Gordon. Lil. cap. 5 de febre fanguinea ; Gilberti Angllci fol. 28
Septimanaria F. Plateri ClaiL Dolores ; Synochus Jimplex River. cap. 2
Continens non putrida Lommii pag. 2 ; Fehris continens feu Synocha Stahl
Cafuale minus , caf. 87 ; Synocha febris , continens catexochen dida , Juncker.Tab. 57; -^gri Septimani vocantur. La Synoque,
5,

Genus
Galen.

febris continuse

eft

de

Symptomata eadem
tota accedat

tam

quas in

diem

laffitudo

tuncque

ut

in

dolor

capitis

fim pari paffu crefizunt ufque

mentiora funt

Tom. II.
ephemera , eo

difcrimine

quod

eodem
,

guineus

ad acmen

cephalalgia

carebaria

lio ;

seger

vel

fomno

,
,

faciei

vel perfpiratione infenfibili

ut accidit

ProfefTori

illico

quar-

mufcularlum proftratio

prseterea

Stahlio

ut

,
,

fen-

acme omnia vehe-

in

rubor

puifiis

ftt

non

vigore perfeveret ufque ad de-

viriurn

ex plenitudine i frequentia repetenda

cupat , pulfant tempora.
Terminatur feptima die vel haemorrhagia narium ,
velocitas

febris

fed in dies major ac major evadat ufque ad tertiam

vel quintam

clinationem

feptimanam utplurimum extenditur

quse ad

p. 272.

differ. fehr.

ft

calor

fomnus

corporis
altior

plethoricus

accidit Profeftbrl

ofan-

Wede-

( claff. de febrib. pag.

),*

yel fudore.

&

Synocha jugem habet seftum nihil remittentem ,

quamvis per horam
remittat , hoc accidentale ef-l: , non vero ftatum , nec de ejus
effentia ,
vix inde levamen fentiunt aegroiantes ; Stahlius Hujus prinSauvages Nofologia Meihodica, Toni, I,
P p
cipium

nonnunquam

&

C L

S S I S

cipium feu occafio eft

ro perfpirabili onuftus

FEBRES

//.

fanguis purus utplurlmum

vel

fed vel copiofus vel fefoetus , vel leviter infpiffatus

igneis partictilis

primo cafu eum refolvit natura in ferum perfpirsbile , raoper

tu febrili excitato ; ia altero continuam feri fecretionem tantum molitur ;
dilatatis urinx
in tertio potu per iitim imperato ipfius fervorem extingjuit ,
fudoris viis igneas particulas exhalat ; in quarto ope caloris aufti vifco-

moram

in

&

&

minuit.

fitatem

Synocha

&

diuturnior
ephemera quanti^im eft vehementior
malo phyfico feu periculo proportionales fint naturge conatus , quoties ordinati funt , ut in hoc morbo ; quo febris vehementior
eft &: pertinacior , eo majori molimine atque longiori opus eft ut materies,
morbifica mutetur , adeoque eo magis nocere oeconomias animali ea materies

iimul

periculofior eft

ciim enim

cenfenda

Quo

eft.

plura fimul vitia concurrunt

periculofior eft
deficiant

vires

nocha injlata Heurnii de

Synocha q^

lo^*

quod non

ephemera

a fynocho

flavedo

putri

fordities

quod

meant

tempora

pulfent

calefacientia

eo

6c

li

D.
quartum diem ; 2*
3 quod fymptomata

duratione

i''

&

quod

ultra

facies

magis rubeant

commota

per pathemata vivida

exagitatus

vomitus

puifus velox ,

5tc

putredinis
:

ut

quod bre-

venae

magis tu-

rigore adoriatur.

fine notabifi

plethora

eft

naufea

oculique

quodque

figna

nulla notabilia fint

oris foetor

Principium hujus febris

que fimul fervidus

ta

m,

plethorica

vius terminetur
,

Fr.

verfus finem morbi ;

potiflRmum refpiratio celer , frequens

plethora
tollatur

fomnolentia.

Differt
Jinguae

ut

Avicenn. T. 2 pag. 43
Sy^
Synocha fanguinea Sennerti de febr. 1. 2 c.
Hoffmanni Obf. 3^; Synocha Jlmpkx Fr

fudor conftans

eft

in ftatu fint graviora

plenus

Iio,

pag.

Fcbris fanguinis

febr.

dic foluta

HofFmanrti de febr.
DifFert ab

exigit

Synocha pUthorica

I.

ut fanguinis fpifllitudo &C

morbus quia eo majora molimina

in hoc molimine , vita deficit.

feu

copiofior fanguis

exercitia

unde quid egerendorum

is-

immodica , efculenut hsemorrhoidum ,

&c, fuppreffio ; quid

ingeftorum copia adaufta conferant , in hujus produ6lione , fatis hquet. Licet autem fub finem morbi figna faburrae putris accedant , ea funt effe^luSj
vero principia morbi.
2. Synocha ardens ; Synochis caufonides Gilberti An2;1ici fol. 56; Syno"
catameniorum

perfpirationis

phlebotomise

afifuetae

^n

cha- biliofa Sennerti

lib.

Cholerica febris Frid.

Ea

corripit graciles

dantes

&
ac

biliofos

&

fitis

febr.

f.

cap.

2 obf.

5.

Med.

A.

ac carne non ita abun,

corpufque multijm exercent 9

fanguine copiofo

qui vitam laboribus deditam agunt

&

pathematis

cibis

res.

2 cap. 10. Synocha caufodes Msngeti Biblioth.

Hoffmanni de

vlvidis exagitantur ; qui in fole

seftu diurius verfantur, aut
medicamentis calidis funt ufi. Calor eft acrior , vehementiorque,
m3gis divexat quam in plethorica; urin^e funt tenuiores atque acrio-'.

Differt a

tritseophya

ardente q[uod n.on fponte periodice remittat.

3.

^jH

NT

N U

iE.
S Y N o c H A.
I
299
Synocha putrida Sennerti.
A,
Licet calor in fynocha putri , fi cum aliis putridis conferatur , fit mi
tior , tamen fi cum fynocha plethorica comparetur , calor efl: acrior. Deinde in putrida urina eft rubra , craffa ac turbida , fine fedimento , cruda , aut
5'.

faltem leviter co(5ta in

principio

pulfus praeterea ut in

aliis

funt

quam

in

Pulfus ut in

quens

Tan-

putridis.

&c, majora

d.em fymptomata omnia, ut dolor capitis, inquietudo, vigiiiaey

plethorica.

non folum

aliis

insequaiis

&

efl

magnus

fed

&

vehemens,

celer, fre-

inordinatus.

j,

Synocha tragocda Ramazzini, confllt. Epid. p. /84. A.

Narrationem oppido curiofam apud Lucianum de confcribend,
habemus de febre quadam tragoeda ( fic enim illam appellare liceat

,5

Abderitas temporis fere

4.
y^

gicus, media
3,

medam

55

univerfi

^j
j^

^^
jj

^j
jj
5j
3,
3j
33

,
multoque sefiu ,
faftum ut multi ex theatro febricitantes

poftmodum

febre

quae

Egerat Archelaus Poeta traapud Abderitas , Eurlpidis Andro-

invafit.

3efl:ate

ex quo

momento

Hijlor.
)

graviffima fuerint correpti

exierint

ac

qu^e die feptima p!u-

rimo fudore erumpente , nec non fanguine e naribus profluente

folvebatur

tamen ridiculi quadam mentis perturbatione ; nam , ut refert

Aucftor, omnes qiiaji ad tragc&dias agendas impdkhantur , 6* iamhica
perfonahant , multumque vocifcrahantur ^ maximj autem Euripidis Andro"
medam canticis referebant , plenaqm adeb ciyitas erat pallidis , ac maci"
lentis
illis
tragozdis feptimanis.
Haud aliter apud nos immodicus
aeftus, plebem urbanam, inter anguftias sedicularum conclufam, in febres
agebat, adfpedu quidem terribiles , nec fine mentis emotione , fed quae
poftea die feptima, cjorto fudore,poft celebratam liberali manu phlebotomiam , folverentur ; ubi vici angufti
anfra6luofi folis ardorem
eludebant , minus a febribus populares exercebantur , atque id beneficii
fuperftite

&

ex hac

febre fecutum eft

,3

exterminata radicitus fcabie

,3

manini, "

ut referatis a calore &c fudore poris cutaneis,

,

plebs nitidior

ac vegetior

apparuerit.

Ra"

5. Synochalcatarrhalis Frid. Hoffmanni de febrib. fe^. 4 cap. I obferv. ^.

Catarrhus cum febre epidemicus Georg. Henifch. Comm. in Aretseum pag,
A.
pag. 137.
315. Febris cpidemica ann. 1680 Riverii , obfervat.

feptimanarum anno 1580 omnes fere Europse gentes affligebat , vix vigefimus hujus morbi expers erat prsefertim in Saxonia. In invafione omnes vires languebant , prsecordia gravitatem fentiebant , cor
prefEonem ,
palpitabat ; puhiis parvi , celeres
insequales erant ; caput
erat gtave ,
ingravefcente morbo ita segroti languebant ut tremerent
conciderent ; quidam vigilabant , alii profundiorem fomnum babebant; ex
liia

fpatio fex

&

&

&

&

&

capite fluxit acrior

fubfalfus humor ad thoracem , qui tufllm movebat
in extremls partibus dolores vagos
pungitivos excltabat ; initio horror
calor totum corpus
ad tadlum non erat mordax
caput occapabat ,

&

continuus tamen

cum

&

&

&

rubore oculorum

&

tumore

urina

P p

primum

tenuis

mox

300
mox

C L
craffa;

S S I S

quarto

longiu? protrahebatur ad feptimum

Synocha Jcorbiuica

6.

finiebatur

febris

FEBRES

narlbus fluebat

fanguls e

quo &C

rumpebat,
fed raro

allls

Lind.

A-.
39Vidi in puero

de

plerlfque fudor coplofus proutplurimum die ; imerdum

,

vel

nonum

Scorbuto

diem. Henifclyns.

Sydenham pag.

1756.

&

mater fcorbutici erant

febrem continuam
cujus pater
,
acutam cum ftomacace ita putrida , ut vix uilus cameram in qua jacebat
2eger ingredi pofTet , ex qua intra feptimanam obiit. In hac convenit limonata
mineralis , feu es fpirltu vitrioli in aqua ad gratam aciditatem , catharfis lenis,
vinum rubrum , &c, Conveniunt etlam tartarum vltriolatum , cremor tartarl , acetum cum fale tartarl mixtum ; fumatur bis vel ter in die ad uncias
quatuor , necnon fpiritus Mindereri adhibeatur.
7. Synocha. dolorum ; fibris fymptomatica a doloribus orta Frid. Hoff-'
man. de febr. fymptomat. pag. 187. T. 2. A.
Non folum febris fynocha , vel ephemera comitatur dolores 8>c phlogofes,,
qu3e fiunt in vulneribus , ambuftlonibus , tumorlbus phlegmonodeis , bubonibus venerels dum fuppurantur , tendinum punduris , fed etiam morbis
ut paroxyfmis arthritldis

dolorificls ineuntibus aflidet,

gise

pro<5^algIae a marifcis

rheumatifml, nephral-

fimilibufque.

&

phlebotomiam repetitam , vi^lum tenuem , diluere

de;
fyrupos ex aqua liliorum , floribus nymphaeae , papaverls.
rhoeados, papaveris albi , laudanum ; extus vero admoventur fomenta eniolcataplafmata anodyna ex mica panis , lacllentla ,
leniter refolventia ,

Cura

exigit

mulcere aptum

cavendum a catharticis , quse , non nifi ledato dolore , fi fa, croco

burra primas vias infeflet, advocanda funt, eaque minorativa, antiphlo-

te

giflica.

8. Synocha cephalalgica., obf. D. Razoux , Med. Nemaufenfis , Journat

A.
de Medeclne Novembre 1758 pag. 415. Ccphalalgia verminofa.
Febris ardens , continua , pulfu pleno , vehementi y cutis arida , urens ^
facies rubra

dolor capitis

oculi inflamm.^tl,

crefcens a morbi initio

hngua

nitida

feu frontis afliduus

naila Isefio (^-omachi

continuo.

nulla faburrse

rse

fex largas phlebotomias , catharfes, anodyna, narcotica, pti-'

morbus perfeverabat ; tan-lem ^x prsejudicata fufpicione fiburprsefcribitur emeticum, 5f aegra fepruagitita duos verniiculos f^ernutando,

&

vomendo

indicia

poft

fanas nitratas

ejeclt

ex naribus

qui in

finubus

annulis
tur

dlflinfti

defcripti a

autem mulier

omnino iidem
D. de tleaumur

prldie hujus

paijlo antea iitim

hifpidi,

liunt,

irrequieti,

&

extlnxerat

&

Hifi.

agilts

hi

-hs

biijerat

Inf-icl.^s

aquam

vermiculi

f^ini

albi

fplriis

tom.

rivull

rubris

tres

&c

illicoi

llneas

lati^

vervecum reperlun-

finubus frontis

qui in

morbl

latitabant ,

frontls

ab omni febre & cephalalgia libcrata efi

VermicuU erant feptem , vel 0&.0 lineas longl

4 pag. 65S. Haec

ex quo pecus ovile
uncis

&

corniculis

ac oves in phrenitidcm agunt, qua

exi-^

arbores obvias capite impetunt,

6. Sy.'^

CONTINUiE. Synochus.
Synocha

16.

miliaris',

Ludwig Comment. T.

3.

Synochus

III.

febrib.

301

des Sc.

1752,

Contimns piitrida Lommii libr.

p. 2,
;
Synochus putris , febris continens dicla Pitcarnil
24; Febris continua putrida Boerhaave aphor. 730. Fievre conGaleni

Febris putrida Riverii

de

D. Boyer Mem. dc TAcad.

Vide MiUarem Sudatoriam,

Suctte.

tinue.

genus

ftft

fuevit

cum

conti^use,

febris

pulfus robore

qiiae

fanum

ad duas, trefve feptimanas extendi conmorbi ftatu fahem , notabiliter fupe-

in

rante.

&

ephemera

DifFert ab

jorlque frigore invadat

a fynocha,

atque

2.^

i^ quod

cum

diutius

crefcat;

quod

rlgore faepius
3*^

ma-

quod fecun-

finita
feptimana terminetur. A typho vix Initio difHnguimr ;
odore proprio , debilitate artuum minori ; robore pulfus ,
fanum fuperante ;
quoad frequentiam , plenitudinemque , multo majori
calore fanum excedente, ciim in typho calor, urina , pulfus fano iimiles ,
ac pulfus fsepe debilior ; hngua fordida quidem , fed non nigrefcente , nifi

da

tertiave

tamen

difFert

&

Ab

paucis fpeciebus.

in

mentia ,
Rarior

efl

homotona

eft

heftica differt

motu

velociori

fymptomatum vehe-

etiam majori linguse forditie , &c.

amphimerina putrida, quacum vulgo confunditur;

debilitate

per debilior,

initio

nec peracmaftica, nec epacmaftica

augmento

in

&

ftatu

unde

fortior,

nunquam

fed initlo &c fine

divifiones

illae

fem-

Veterum

inanes videntur.

Symptomata
nolentia

dehrlum

vel leve

laris difficills

iitu

in funciionibus ammalibus,

in

virium proftratio

horlzontah

lumborum

capitls

minus tamen
ventriculi gravamen

fuplno
,

In vlgore fseplus adfunt vel fom'*

tradu faftidium &: t^dium , motus mufcuita ut fere femper jaceant ,

Imo faepe In

quam

imo

In

typho.

cardialgias

Adde

dolores

vertlglnofam

ti-

&

tubatlonem. In funclionibus vitalibus. Refpiratio frequens ,

ampllor folito,
feu in eadem ratione qua pulfus , diiiicilis , fufplrlofa. Jn funciionibus na-^
turalibus.
Solidorum ciborum ,
prsefertim animalium , faftidlum , jufcu-

&

lorum averfatlo , frlgldorum &t fubacldorum fitls Intenfa , ni fopor adfit

In excretionibus, Halltus orls
aut deUrlum j tabaci afTuetl , vini averfatlo.
cutis foetens , in convalefcentibus quandoque mofchatus , vel fingularis;
fallva vifcida , pauca ; urina rubra , turbida , fedimento in declinatione alflavefcentes. In qualitatibus. Facles non Ita
befcente
dejeiiiones biroJse
Tubens ac in ephemera, ntc ks plumbea ac In typho; calor ficclor, mordacloi:
quam In ephemera Intenf or qvam In typho per tralum morbi ; Initlo frigus
horripllatio , fme tremore tamen , fed a levl fitus mutatlone revertens.
Dolersdum eft quod nuUus Audor, ut obfervat Stahlius , febrium fpep

&

&

cles
ita

diftinxerit

ut

nift

ex

prseconcepta

putredinis

&

mahgnitatis oplnlone

fuam fpeciem , imo ad genus

quod nuUus Audor hlfto-*
eft
fadam
hoc Qxi^de
,

Innividuas obfervaticne compertas ad

lefe^e dlfticiUimum

fit

Pp

rjaim

C L

302

S S I S

riam morbi feponat ab

tam fupponat

F E B

I,

ejus theoria philofophica

atque exinde

RE

8c femper caufam cogni-

figna charafleriftica derivare contendat

errore nihil pejus in re medica.

Galenici omnes febres humorales putredini adfcripferunt,

&

cet

heftica

&

omnes

unde

omnes

continebat

duabus exceptis

illam

juxta

fpiritibus,

ipfos

febris

ephemera

iftam
putrida

folidis

erat

quf)

fcil-i-

exclaf-

omnes intermittentes
Veterum clafle gequod febrem putridam vocant, feu fynochum, un-

qux

febrium

quia

exceptis,

tribuebant

candefcentibus
fis

tantiim

exacerbantes

continuas.

Neoterici ex

nus unicum confecere ,

de Veterum pyretologia evertitur.

Nos

quod

feponirnus

vatio docet,

&

fpecies

excogitavit circa caufas opinio

caufis

nequaquam

ab eo quod obfercenfemus , fed

diftinguendas

tantum a fymptomatis ; utrum putredo latens febres omnes foveat , nihil

ad hiftoriam febrium pertinet , fed tantum ad earum philofophicam cognitionem , fine qua tradi debet hiftoria. Eam interim fibi arrogant Neoterici
licentiam , quam nemo facile Botanico conceiferit , a quo in defcribenda
plantarum hiftoria fenfuum requirimus teftimonium , non rationis commentationem.

Febrium quidem. fpecies omnes juxta phaenomenorum fuorum varie tatem in genera redigere, ac charafteres cujufque idiopathicos enucleare

fumme ardua, ad quam

unius Medici aetas non

vero hic labor , utut fit improbus , prius eft exantlandus , quam nos aliquid memoratu dignum in extricanda tarn muhi55
faria
herum morborum ferie pr^eftitifte jure poflimus gloriari: "* Syden'
55
ham cap. ii p. 28.
Galmus duas Synochi fpecies admittebat , fanguineam fcilicet
biliofam ; Sydcnham vero nulli hypotheft addi6i:us plures multo abfervavit
multi otii, ac

55

res

55

fuifecerit

eft

at

&

facile determinandum hunc numerum efte putat.

Synochus putris , ait Riverius , nuUis paroxyfmis diftinguitur , unde difcrepat a remittentium generibus , ut amphimerina ; nec enim paroxyfmis

nec

debent calores vel fugaces a jufculo , motu oriundi , vel fimiles

mutationes, qnx Gallis Boufees nominantur; multo minus illa acceleratia
pulfus , qu^ fanis etJam omnibus accidit , qugeque febricula vefpertina vo-

adfcribi

atitur

tur

I,
bris

; quod fi ita
omnes effent

eflfet ,

ut volunt Neoterici

remittentes

nulla febris continens dare-

vel exacerbantes.

Synochus fanguinea Galen. 2 method. cap. V. River. pag. 304; Fe-'

iSGi ad 166^. Londini, Sydenham cap. 4 pag. z^ ;

continua annorum

Febris depuratoria ejufdem.

Diftinguitur

nem,

hxc

fpecies

^ vomituritione initio

&

diarrhoea verfus

fi-

Medicus principio obfiftat, unde putris cognominatur ; 2*^ lingua

licca
nigra; 3^ ingenti ac fubitanea artuum debilitate ; 4*^ partium externarum liccitate , fi declinationem leni madore ftipatam excipias ; 5 ^ ad
decimum quartum vel vigefimum primum diem extenditur. Difcrepat a typlio , quod licet fumma fit artuum pKoftratio , tamen pulfus in vigore morniii

&

C O N T
bi plenior &c frequentlor

N U ^.

efl: ,

adeoque

S Y N o c
quam in

fortior

fi

fanis

303

s,

fimulque ca-

nec uUa in hac fpecie purpura apparet.

a prava medendi methodo diverfa exfurgunt , qux
diagnofim fpeciei confundere poffunt , fed ea tantiim , quse fibi relifta febris producit , recenfenda funt.
De csetero ea fpecies conceptam femel effervefcentiam , fine ulla exacerbatione eodemque femper tenore , ( nifi acmen excipias , ) perficit , urina ubique vel tenuis vel cralTa , utraque ex
equo cruditatis indicium.
Cum diarrhoea in morbi declinatione accedebat , morbus inde faflas perlor intenfior

Symptomata quidem

vicacior

diutius

afRigebat.

Procefus Curatorlus. Si seger junior vel fenior aut ab aliis morbis convalefcens fuerit , phlebotomia aut parca , aut nulla prsemittenda eft. Si vegetus fanguineufque

inftituenda

&

pro viribus

habiex iufculis
quarta quavis hora fumendis , ita tamen ut interponi poffint cremores fluifebrem jufcula intendant , ut in bidiffimi , horum loco fumendi. Si seftum
liofis accidit , potus lit decoftum hordei vel quid (imile.
Prsemifiis phiebotomiis feiicius fuccedit eineticum ex epigaftri gravitate
naufea , eardialgiis indicatum , quod adultis fit ex drachmis fex vini emetualibus

fit

illa

initio

ac morbi inteniitate repetenda bis

vel ter

viftus

aegri

fit

&

,,

&

cum

oxymelitis fcillitici
fyrupi de fcabiofa , ana , drachmis quajejuno ftomacho , atque uno vel a:ltero ptifanse cyatho diluafumat
;
tur , necnon pofl quamlibet vomitionem copiofus ptifanae pulli vel aquse tepidse cyathus hauriatur
vel tartari flibiati grana tria aut quatuor in aquse
tepidse cyatho uno aut altero intra horse quadrant^em propinentur. In noftris regionibus minor dofis emetici fufficit , nifi tamen tCgri fint crafli , robufli
tici ,

tuor

milites

emetici

bajuli
in

atque in hoc cafu uncia una &: femis, vel uncise duse viai

tribus aquse tepid^

fucceflive hauriuntur

cyathis

unde plenaria

mixti

interpofito

Sequentibus diebus alternis catharfis ex infufo

dorum

addita

manna

celebratur

horse

quadrante,

fuccedit vomitio.
fen-nae in

decofto tamarin-

vefpere vero julapium vel emulfio

cum

fyrupo papaveris albi turbam excitatam compefcit ; diebus intermediis clyfmata iaxantia repetenda , afl verfus decimam diem obfervandum , quiefcendum. Imminuitur ut plurimum febris , urinse coftae apparent , fudores
falubres accedunt ,
decima quarta febris recedit ; curam vero catharfis

&

abfolvit.
2. Synochus [udatoria.
fchris continua epidemica ann, i665 ad ^66^
Londini ^ Sydenham pag- 63. A.
vomituritiones adhuc
Dolor capitis intenfior quam in prima fpecie ,
immanes ; in plerifque diarrhcea , quse in prima fpecie ope emetici poterat
prsecaveri , in ifla provocabatur , nec tamen ceffabat vomituritio ; ficcitas externarum partium ; aft. prsemifTa phlebotomia fudor faciie fuperveniens fymptomata fublevabat , quocumque morbi tempore , quod in prima (pecie non
ante decimam quartam diem accidiffet ; fanguis fgepe pleuriticorum
rheu-

&

&

matifmo laboraHtium fanguinem colore referebat

C L

304

S S I S

FEBRES

11.

condnua ann. iGG'] ad iG<^-i

Synochus
Huxham
variolofa.
cle aere pag. 33. A.
Sydenham pag. 99.
ftetit cum ii-dem
epidemicis
Ingreffa
variolis
cum
,
fpecies
,
ceciHsec
variola
fcrobiculus
cordis
a levi preffione doluit,
febre
hac
hac
In
ditque.
variolodes. Febris (variolofa)

Synochus

3.

&

capitis dolor
fitis

interim

rariffime

calor corporis

non

petechiae

fatis

manifefto indicio

urgebat. Lingua fanorum iimiiis

fe

prodebant

quandoque albida

fudores effufiflimi ab initio morbi (ine levamine.

iicca

fudorificis &c

perechiarum crefcebat numerus, &c

fymptomatum aiiorum intenfitas ; urina laudabilis , fed fine levamine. Minus
re6le trailata fpecies ad feptimanas fex vel odio perdurat , nifi mors intercefTerit. Ptyalifmus fatis uber quandoque fub finem accedebat , maxime fi
refrigeratus seger , ifque lalutaris.
parum evacuatus , multumque dilutus
Exceptis variolofis eruptionibus , csetera fymptomata variolse congruebant,
lumbi laborabant quafi ab ingruente variola , cum magna
Caput, flomachus
delirium

calidis

phreniticum accedebat

&

&

&

taiis forte affe(fl:us nomen dedit ^cbri vapag. 33 ubi vide curationem.
Curatio. Facillima methodus hujus fpeciei fanandae eft ,
i ^ phlebotomias
repetere , ut in morbo inflammatorio , etiam fi adfit diarrhoea ; z^. enema

peftoris oppreffione

Sydenhami

riolofdi

hsec

afthenia

Huxham

vel alternis diebus injicere ; 3*^ julapium ex aquis

fyrupo
de limonibus , quater vel quinquies in die pro,
pinare ; 4*^ ferum laftis aut aquam hordei pro potu ordinario offerre ; pultlbus hordeaceis , panatellis , pomis segrum nutrire, 5 deterfifque fudoribus quovis die aegrum e lefto eximere , ut calor contemperetur , cum in hoc morbo
nulla alia fit materies mprbifica prseter sefluofum fanguinem.
^ 4. Synochus dyfenteriodes\ Febris ( dyfenterica ) continua ann. iGGc) ad
iGyx , Sydenham pag. 116. A.
Synochum dyfenteriodem a dyfenteria diflinguo ex eo quod in dyfenteriode fint omnia phsenomena , prseter alvi fluxum cruentum
torminofum ,
quse dyfenteriam antea regnantem comitabantur, idem ordo f^^mptomatum ,
idem exltus , Scc In Synocho vero dyfenterlca ipfe alvl fluxus cruentus ,
tormlnefus fit fymptoma morbl ; quod tamen mlnus efl notabile quam fymptomata mere febrilia.
Illa fpecies cum alvi tormlnlbus raro Inibat ; fudores etiam pauci , verum
cephalalgia immanls , llngua albida , humida , aphthse In exitu a reglmlne carefrigerans vel

fingulis

portulacse

ladlucse

&

&

lidloTi

&

in segrltudine contumaclori.

Cura eo debet -^ergere ut materia

alvl

colatoria educatur

ih dyfenteria

morblfica

edulcoretur

paregoricis

mlni^is

pultes avenacese

quae dyfenterlam

acris
j

efl

fed ciim vires

Indulgendum

hordeaceae

non

ita

excitafi^et

per

Infringantur ac

ne retineatur materies
clbo ; pro po-

panatellse fint pro

tu vero cerevifia tenuis tepefafta. Afl celebrata femel aut bis catharfi

pul-

lorum carnlbus segros Interdlcere nil jubet tertia purgario , interpofito die ,
morbum abfolvlt ut plurlmum ; fi deln vires forent languidse , ut apud hyftericas, laudanum 6c aurse liberioris uluis, febre depulfa, conveaiunt. Hac
:

me-!

N U

C O N T

.E.
I
S Y N o c H iT s.
305
morbus nuUo negotio vldus recedebat. Carus hls febribus fuperveniens , o5 medicamenta fudorifica inopportune praefcripta , lethalis.
^. Synochus pleuridca ; Fcbris pUurhica Sydenham ann, '673. A.
Haec fpecies a6lu dum fcribo Monfpelii pandemica eft. Incepit sequinoftio
verno ,
initio Maii etiamnum perfeverat ; incipit d frigore notabili cum
Itlethodo

&

horrore

ma

laffitudine

feCpius

dextra,

altera die dolor peftoris pungitivus

qui

preflione

fed mitis

non mutatur, cum calore

fub

tuffi

mam-

humida,

pauca exfpuitione fanguinis , fudatiunculis ; lingua eft alba in fervidiori setatemperamento delirium accedit , fecus minime ; fymptomata pleuritica
febris remapoft aliquot phlebotomias intra olo circiter dies recedunt ,
net ; in qua quidem calor quandoque crefcit ; fed nuUi funt paroxyfmi veri a
frigore incipientes. Febris ad 14"!", faepius ad iixim diem extenditur.
Curado. iEger jufculis quarta quaque hora vefcetur. Potus erit vel decoftum cichorii , vel infufum capiliorum veneris. Phiebotomia una vel altera prima die inftituetur ; faepius adultis quatuor vel fex neceffarise funt ;
poft fecundam tertiamve , id eft , circa tertium morbi diem purgabitur seger
grano uno , alterove tartari fticum mannse unciis duabus vel tribus ,
biati , in cyatho infufionis florum violce vel in foliorum cichorii deco^lo
vel duo cyathi purgantes una hora interpofita propinabuntur cum grano
mannae unciis duabus in quolibet
tartari ftibiati ,
hoc remedio quanlumbrici rejiciuntur
etiam in adultis
doque vomitus excitatur
deorfum
materies copiofs, fluxiles excernuntur ; die fequenti phlebotomia , fi utilis
collocatur ; aft alternis diebus ufque ad duodecimum
lit
ultra diem calicet tuflis ac fputum fanguinolentum , atque cruor
thartica repetuntur ,
multo magis in ulticrufta alba teftus diftuadere videantur , in primis
mis catharticis drachma una aut altera folliculorum aut foliorum fennae
additur infundenda , cujus infulio mannae unciis aliquot addita fcopum opti;

&

te

&

&

&

&

&

&

&

me

atringit.

Quahbet no<fle julapium paregoricum pracfcribitur

erumpunt aut fputa crafta , copiofa exeunt ,
tlci

denique fudores

&

crl-

morbus termi-

fic

natur.

Quomodo

a pleuritide videfis in inflammatoriis.

dlfferat

Synochus ardms Riverii prax. lib. 17. fe6i:. 2. cap. i. pag. 304 ; Sy-^
2. de crifibus.
Fiivrc
nochus biHofa Galeni 2. de differ. febrium cap. 2.
continue 1^^ ^Jp^^^ , van Swieten Maladies des armees. A.
6.

&

Fit juxta
Tnilia

GaUnum

ardentium.

a bile putrefcente

in

majoribus vafis

enim tenuior fanguinis

Si

pars

&

&

calidior

eft
,

de fa-

quae

fla-

indolem ^emuiatur , reliquas parres fuperet , &: putredinem concipiat , Synochus bilio^a exoritur , ait Rivcrius. Una febris ardens , pcr^
git ilU pag. '^oS , a. principio ad finem , nnicam acceflionem habet , qus
53
etiam Synochus ardens nominatur , qux fit cum bilis
Synochus biliofa
putrefcens

vafa omnia cordi proxima occupat.

v2e bilis

&

Difcrepat

qua

fcilicet

maxime

tritaophya caufo feu

ardente

periodica

Riverii

in

funt paroxyfmi tertianarii.

Sauyages Nofologia Muhodica,

Tom.

Haec

^o6
H^c

C L

S S I S

I L

F E B R E S

valde exercitatos seftate potiffimum aggreditur

;
ad 33"^ thermometri Reaumurii gradutn , &: iiti

adolefcentes biliofos

calore fervido

continuo ,
aegrum divexans.

affidaa ac pervigilio

Curatio

eadem

quae tritseophyse caufonis

verfabitur

repetitas phlebotomias intra

per

fervore fanguinis

in

primos

contemperando

dies

potum

per

emuh^Tonatum vel acidulum nitrofum , aut limonatam tum vegetabilem tum

mineralem , qualem praefcribit Sydenham ex fpiritu vitrioli , aut falis in ma-

gna aquse copia dihiti , ita ut vix aciditas linguaiti feriat. Cathartica non , nifi
fedata febre , conveniunt , eaque antiphlogiftica ex tamarindis , caffia , floribus violarum , cum manna , fale polychrefto &c.
Maxime vero neceffarium eft ut aeger auram liberiorem refpiret , imo ut
aliquandiu, fi vires finant , e lefto furgat , faltem fupra ledum
cubet veftibus indutus , capite paulum elatiori , ut fervor fanguinis temperetur, ejufque ad caput impetus retundatur, Ciyfmata refrigerantia quotidie
repetita , nec non julapia ex aquis la^lucse , portulacse , fyrupo nymphae^e ,

quavis die

violarum pluries in die hauriantur

phsea aut de papavere addatur.

no6lu vero emuliionibus fyrupus de

nym-

extraftus in hoc morbo crufta coriacea alba teftus eft

hunc corruptum vocabant Veteres , &: inde
inflammatorius
adeoque vere
;
febrium
deducebant. Rivmus ipfe hac fpecie corgeneris
hujufce
putredinem
continuam putridam , eamque duahanc
vocat
pag.
reptus obfervat. 94
97

Sanguis

initio

bus phlebotomiis
ta ; errant ergo
indifcriminatim

&

clyfmate fuperavit intra triduum

qui putridas

ilH

folis

repetitis

cum

catharticis

mefentericis
curari

nulla catharfi adhibi-

confundunt

volunt.

&

omnes

Mefentericse

qu3e

a multo putridae faburrse apparatu in primis viis foventur , cathartica quidem multa exigunt , fed ad amphimerinas pertinent ; putridse vero didae
inflammatorise funt,- unde juxta

Vetejibus magis
cap.

figna

febris

putridse. funt

lingua arida aut nigra

delirium

calor urens
,

fitis

Smmrtum
magna

&

de.

febr.

l.

intolerabilis

aut quid fimile. In hac fpecie fuadet

///.

van Swictcn des maladies des armees , phlebotomiam initio repetitam , largam , decoftum hordei pro potu, addita cuique libra^ oxymellis uncia; dein
quovis bihorio fumat asger decoftum tamarindorum cum pauco nitri
mel-

&

lis ;

ac

bis in

die

clyfma laxans.

Definente morbo infufum febrifugum

fit

potus ordinarius.
Species

aliae

fynochi

qus

fingularem

attentionem merentux

funt

fer

quentes.

Sydenhami tf;z. i^y^' A.

artuum in diverfis partibus excitat , fanguinemque
phlogifticum fuppeditat. Curatur eodem modo quo caeterie inflammatoris
ut pleuritiodes , variolodes , ardens. Hujus hiftoriam &: curam omittit Sy^
denham.
8. Synochus hiemalis Sydenham poftfcriptum in tra6latu de hydrope, pag.
505. Synochus catarrhalis reftius dicenda. A.
Duobus primis diebus seger nunc friget , nunc incalefcit , de dolore ca7. Sjnochus rheumatlfans

Illa

eft quae

dolores

pitis

CONTINUiE. Synochus.

&

307

artuum cum inquietudine conqueritur ; lingua alba

pulfus quidem
eft fanorum pulfui fimilis , verum non eft ea virium proftratio qu^ typhum
defignat ; tuffis ferme adeft , fed non adfunt alia peripneumoni^ hiemalis
iigna , ut dolor capitis vividus , thoracis coar6latio , dyfpnoea gravis ; fanguis
pitls

tamen

,-

eft pleuriticus.

Hsec

febris

, ft

enim delirium
rubentes

&

regimen calidum accedat

fopor

pulfus languidus

In

typhum degenerat

inordinatus

lingua arida

accedunt
maculas

lividse.

&

Cura vergit ad evacuandam pituitae coUuviem congeftam ,

repetita catharft fubducendam. Fiat phlebotomia ad uncias decem ^ die fequenti blanfyrupi rofarum folutivi ana uncia una , inde purgetur seger ex mannae
rhei in decofto tamarindorum
fufo foliorum (ennce
akernis diebus ad
fyrupus de papavere dein fingulis no6litertiam vicem repetatur catharlls
bus adhibeatur ad unciam unam diebus a catharfi vacuis decoftum pe^lorale
julapium bechicum ufurpentur , eclegma , vel emulfio interponantur e lefto
carnis efu abftineat, jufculis tantum utatus.
interdum furgat,
9. Synochiis anniverfaria Bexivenii apud Seidelium de morbis incurabilibus,

&

&

&

&a

pag. 14. B.

Quidam

&

qusc

ex putrefcente

decimum non
more eadem implicitus

tum

o.

Caftis

religiofifque

genita

bile

diem

tranfgrediebatur
febre

Synochus fpermatica

moeror

quo natus fuerat febre

fuum circuitum fervans quardonec fenio confeftus , &: ex

Joanne-s Architeftus fingulis annis ftato dle

implicabatur

natali fuo

die vi

morbi proftralus occubuit.

Sinibaldi. B,

coelitibus hsec accidit

ob fpermatis retentionem

unde

pervigilium.

&

Synochus Tarantata.YiAe Hift. de TAcad. desSc. 1707

1708. A,
folum Muficos fynocho diutius protrada affeftos fublevavit fonus
fidium , atque curationem abfolvit , fed etiam vidi quem in alio febris genere immanis dolor capitis alternis diebus cum febre vexabat , &: quem mire
fublevavit iteratus quotidie per aliquod tempus tympani bellici fonus , cui
fpeftaculo raccftus intereram , utcumque ludicrum exteris vifum eftet ; age-,
batur quippe de cognato , qui hujus &: aliorum auxiliorum ope convaluit.
12. Synochus foporofa Guarinon. conf. 301; Riverii obferv. pag. 134; Sy1

1.

Non

denham

febr. contin. ann.

1670

pag. 119.

a delirio obfcuro

accedit ftupor , dein fomnolentia , quse

,
a regimine calidiori excitata non potuit a Sydenhamo fublevari nifi ausiliis ,
dum de Cataphora febrili , recenfendis. Vide Sydenham fchedula monitor,
Incipit fopor

pag. 6iy.

& febr.

contin. p.

1^8

&

141.

Largum

epifpafticum capiti rafo

impo

fitum prodeft.
15. Synochus fcorbutica Senneft. de Scorbuto. A.
fecundo fcorbuti gr adu fint segd , curantur acidls

Si in

non neglefto ufu

lenibus catharticis

periodo accedunt colliquatio

purese maculse, diffolutio putris, mors, tefte D. Lind.
2
vini

albi

fi

in

tertia

Qq

pur14.

CLASSIS

3o8

FEBRES

11.

14. Synochus miUaris ^ a Carouge en Normandie , Janvier 1754. Journ,

de Med. Avril 1756, Gerard. D- M. A.
Febris initio mediocris , horroribus , laflitudine , dein calore prxviis ; pulfus parvus , debilis , irregularis ; lingua initio fana , in fine ficca , cum fiti
ardenti

naufeae

quentes

nunc

in patella

dolores vagi

ferofae

diffblutus

papulis vel albis

agrypnia

foetidae, verminofae

nunc

magna

Dejeftiones

afthenia,

infula in copiofo fero

Terminus

vel utrifque.

urinse pallidae fedimento vifcofo.

intra

maculis rubris,

cutis

151 vel 20 dies per

raro ad 50. Mortis figna in quibufdam erant, quae valetudinis in

lyiin

aliis ,

Pvemedia quse profunt funt tartarum ftibiatum in tamarindorum de-

Cura.

C06I0 ; quaedam dofes falis fedativi , ferum lafiis , vel aqua panis cum
tro pro potu ; cum diffolutio non imminebat , phlebotomise , veficatoria
biis admota ,
fal fedativum in
decodo bardan?e pro potu. Hieme

&

seflate perniciofior

morbos fsculo
hami ?

15. Synochus a fcabk. A.

Eft vehemens Synochus ardens
,

An eadem

elapfo ignotos,

tos

terminandus

qui a

viru

fcabiofo

Typhus

Hippocratis i"s

la fievre

Genus

ti-

'5c

ut excitat alios bene mul-

fpecies

ac febris nova Syden-

cum

feptem dies

fcabiei eruptione

intra

per vulnus brachii inoculato

Vide hujus inoculationis mirum fuccelTum

des Pr. Alpini

ni-

fuit.

lllam Syifbchum excitabat virus miliare latens

in

2"s de internis affeft. Foefii

Febris mali moris

febris nervofa Anglis

exfurgit.

Ance,flhejia 4.

553

Typho-

Fiivre nerveuje ,

condnue maligne,

efl febris

confuevit

di

ut

laryngis ftrangulans.

ftridlura

IV.

fre-

Cruor

cum

continuje quse ultra duas feptlmanas

calore

& urina fanorum fimilibus

& quoad robur non majori

fcepiijs tres , extenpulfuque quoad freartubus interea ma-

quentiam fano fere fimiii ,

,
proflratis. Pulfum fano rariorem in typhis obfervavit de Bordeu Re^
cherchis fur le pouls pag. 309,
alii , adhibito etiam meo pulfilogio.
Difcrepat a fynocho , quacum magnam affinitatem habet , ex eo quod pulfus vel 3Eque rarus , vel ii frequens , faltem tantumdem minor (it quam in
fanitate
in hoc autem male morata , feu maligna dicitur quod fub bona
quoad calorem , pulfum
urinam fpecie clam segro infidietur ,
fymptomata graviflima , ut foporem , delirium , cardialgias , exanthemata , convul-

xime

&

&

&

iiones inducat fubito

vulgo

in Gallia

ta &; gravia

cum

potillimum

initio

mitis

&: fine periculo vifa

fuit.

toties malignis febribus accenferi eas

fecum ferunt fymptomata

cum

alii

clament

illud

Novi

certe

qu?e inaffue-

nomen

aptius

rum

convenire , quae a miafmatis contagiofis aut venenatis procedunt , vene nominum sequivocatio fiat , iflud genus Typhi nomine indigitare li-

ceat

illis

malignarum epitheton

illis

fpeciebus relinquatur.

Differt a morbis exanthematicis ex

eo quod exanthemata

in

Typho

vel a

regimine

C O N T
r-eglmlne calidiori

N U

inducantur

T Y

^.

H u

non ni(i in morbi

non vero tumores ,

vel

ftatu

s.

309

fuperveniant

ea-

que utplurimum fint maculse ,

etiamfi parotides quandoque fubnafcantur in exanthematicis vero eruptiones miliares , varioloras ,
rubeolofse , bnbonacese , &c , ante morbi flatum etiani prorumpant.
Demum pulfum fere naturalem frequentia tenus
fummam artuura proftrationem in aliis febrium generibus reperiri novimus ; unde fpecies ab invicem diflinguuntur; veriim nihilominus Typhus genus diftinftum facit , cu:

&

Hunc

jus fpecies nonnifi a pluribus obfervatoribus pofTunt diilinfte recenferi.

morbum
battiture

eliminandum cenfet Vifom

a febrium clafTe

in

Libdlo diir

delk
ex eo quod frequentiam pulfus abfolutam in febris efTentia feu ar-

reponendam

bitraria fua definitione

Nomen

cenfuit.

iifo

cacocthes febribus liujufce

generis ab Hippocrate fuit inditum paffim in Coacis.

Malignus dicitur morbus qui i"^ invadit cum fpontanea virium proflratione
i^^cujus fymptomata non refpondent fladiis morbi ; 3*^. nec refpondent fignis
externis , ut calori , urins , pulfui. Dantur febres malignse continuae , ut Typhi ; alige remittentes , eaeque frequentiores , ut amphimerina Sc tritseophya.
I. Typhus carcerum D. Pringle^* Fcbris carcerum ; Maladie des prifons ou
d^bopital;

Huxham

Initium.
centia fine

&

de aere pag. 82; Maladie de geole ; Jail dijlempers. A.

Korror 6c calor febrilis alternantes , anorexia , no61u recrudefhorrore , calor Drporis , fomnus interruptus non reficiens ; labor

confufio in cerebro

a?gri

in fyncipite

taraen procedunt &: vagantur

tur &: delirium accedit

unde

fi

fitis

tunc

parva vel nulla ; pulfus frequens ;

fiat phlebotomia , pulfus imminuifynochis

difi:inguitur a

maxime

fi

adfit

tremor

manuum.
Augmentum.

Accedunt

confufio idearum in capite

&

plenus;

fi

laflitudo

fumma

fumma
virium

tamen phlebotomia una larga

fimul minimus evadit

fequente delirio

naufea

&

inflituatur

cruor

dolor dorfi

animi dejeftio
,

fpilTus

dolor

pulfus frequentior

&

initio

&

pulfus velox

&

in progrelTu.

Urinse variae, nunc turbidse, nunc limpidae, pallidte, fed in fine , fi bene verfedimentofae evadunt. Si ^ger frigori
tat morbus , utplurimum crafise

&

exponatur, accedit diarrhoea non critica in pefiimo cafu, feces colliquativse

ichorofx , putres. Calor cutis acer & mordax , feu relinquit in digitis Mecutis ficca , nifi iudor adfit , fudor fcetidici fenfatiorjem per aliquot minuta
dus , fapor pravus in ore , pravus odor ab ipfo aegro perceptus antequam
deliret , lingua ficca profunde fulcata , deinde fiavelcens , viridefcens.
:

Febris carcerum vel

contagiofus

nofocomiorum,

incipit a frigore

&

morbus putridus, pefiimus

efi:

horrore

quem

fsepe

ambonon fub-

levis calor fequitur,

bus per intervalla redeuntibus ; anorexia abfoluta , fomnus inquietus ,

levans, dolor fyncipitis obfcurus ; pulfus fere fanorum fimilis , aliqualis cutis

ficcitas ;

addifti

fic

languent- segri aliquot

lingua raro arida

isspius mollis

dies

negotiis

inepti

fed

&c crufla fiavefcente

le61o

obduda

non
xger

fomnolentus efi , at parum dormit , dum altis fomniis immerius videtur.

Progrediente morbo manus tremulse , audilus obfcurus , vox debilis , pulfus debilitatur; ger cupit roborantia 5 ut vinum ; noftu fymptcmata Ig"

Qq

gra--

C L

3IO
gravefcunt

demum

S S I S

in diverfis

FEBRES

II.

morbi

ftadiis

maculae purpureae irregulares ef-

florercunt.

Lethalis ominis funt fubita virium proftratio

retraftis

lividse

vibices lividi

vifus debilitas

conatus ad exiliendum e le6lo

^enubus

per corpus

diffufi

diarrhoea

aphths

decubitus fupinus
nigrae

violenta

petechiae

cum

materiis

plumbeis vel fubnigris &c crefcente virium debilitate.

Cophofis vero ominofa non eft , imo convalefcentes fsepius obfurdefcunt
ac quandoque otalgia purulenta laborant. Utiles funt biliofa diarrhoea , urina

,'

cralfa

maxime

fi

vires perfeverent.

Puftulse parvae

miiiares

albx turgidae boni funt ominis

& urinDe

hypoftafis crafta

dum tumor

rubr^e

Prodeft etiam fudor mitis

iit.

numerofae

expeftoratio

fimul

fublevans

imo

facilis

paroti-

aphthse aib^e.

Occafio hujus
in angufto

modo

febris

6c claufo

eft

loco

hauftus

miafmatum putridorum quse ex numerofis

ut in nave ^ carcere , nofocomio ,
,

hominibus

exhalant.
Curatio. Putredo corrigenda , aer renovandus , mundities fervanda ; phlebotomia raro prodeft , etiam in robuftis repetita nocet , vires dejicit , delirium accerfit.
Si adfint naufese , pondus epigaftrii , lingua mucofa , flavefcens , vomitio
pulvere ipecacuanhse cienda , fubfequente larg^ potu tepidae
ejufdem diei
vefpere bolus ex drachma theriacse , &: falis cornu cervi gran. x fumendus ,
fuperbibendo feri ladis hauftum Paratur hoc ferum coquendo laftis recentis
:

cum

&

quatuor , feparetur coloftrum

colatura fumatur ; hujus defedu fumatur decoftura febrifugum , cujus librae cullibet addantur vini uncias duss,
oxymelitis fimplicis femiuncia ; hoc fero iailis
vinofo , vel hoc decofto utatur seger pro potu ordinario.
Sexta quaque hora aeger fumat pulverem ex radicis ferpentarise Virginianas ,
duas

libras

vini albi unciis

&

?r''

corticis Peruviani drach. femifie , cam, ana , gran. x.

fuperblbendo potum ordinarium.
Si languor extremus , maculse petechiales evanefcant , vel miliares retrocedant , fsepe mors extremis anxietatibus
convulfio.rubus cito fupervenit
tunc camphorse drachma una teratur in mortario vitreo cum guttis XX. fpi-

radicis contrayervse

phorae gran. iv

&

ritus

vini

reiificati

vini fragrantis

unc.

addendo

decem

fervatae

deinque aceti
bene claufo
fuperbibendo potus ordinarii uncias tres , con-

facchari puri

unc.

ficci

detur hujus mixtur^

duas

in vafe vitreo

, cochlear quavis hora ,

tinuando ufquequo seger levamen fentiat ,
puftulse vel maculae revertantur
6sC
tunc quarta quavis hora tantum remedia illa repetantur
fi
his fuccedat
lenis fudor univerfalis , levamen fubfequetur. Si in decurfu morbi alvus adftric-

&

-(5!.ger ftatim atque revalefcet in aerem purum diHadenus ///. van Swhtcn des maladks des armees. In hac fpecie mofchus ad gr. xvj plures ex orci faucibus eripuit. Reid Tranf. Philof,
N-474.
Cadaverum plurimorum difi!e6^io a PringU inftituta docuit typhum carcerum a cephalitide , 5c cerebri vel cerebelli fuppuratione ferofa fsepius foveri

ta

fit ,

clyfirsata injicienda.

mittendus

eft.

,-

aft

C O N T
aft in cephalitide

N U

^.

vulgari pyrexia eft fortls

Jur ks maladhs des Armies Tom.

Typhus nervojus

in

typho

VI

Chap,

II.

H[

311

s.

debilis.

PnngU

Objhrv,

. 4.

efTai upon the fevers 17 ^)!

Fehns nervoja, Huxham de aere, pag. 147. Hecika mallgna nervoja W^illiiii;
Ficvre nerveufe. A.
Initlum. Faftidium omnium rerum , leves phriciafes , flammse fugaces fa-

2.

ciei

nervous-fevcr

Huxhani

laflitudo univerfaUs ut a magno exercitio

dolor gravativus , vertiginofus.

pitis

fopor &: animi abjeftio

ca-

Augmentum. Accedit anorexia

da

frequens naufea , vomltio vifcofa , infipi,

identldem morbi vehementia remittit , ac dein maxim^ clrca vefperam

recrudefcit
debllior

calor

coronalem

minus

libera

&

obfcurus , vel
hos dolores typhi comites

vel

in occipite

crefcunt , pulfus frequentior , fed

dolor capitis in vertice fecundum futuram
vividus , fimulque frigorls
ftuporis fenfus

cephalalgia vertiginofa

refpiratio

6x

delirlum

fequltur

permanet , pallidus, fomnolentus , fed inagitatio fomnwm tantum quserere aut fimulare permittunt.
quletudo
Pulfus femper frequens , debills , inaequalis , aTOS undofus , nunc intermittens

seger 5^ vel

hoc

frequentiftimos

dies in

ftatu

&

alias celer frigldls

aurlbus

furaceo

mucus

albus

adfit

ft

urina fero laftis fimiUs

,

deinceps aridus

ftne

fedimento

nifi

rimofus linguam teglt

furfitis

nulla.

Septima vel Oiflava die vertigo

Status,

crefcunt

delirium accedit

cephalalgia

cum oppreflione , languore ,

cum fudore frigido manuum &

gravativa
anxietate

tinnitus
fi

furgat

fyncopem cadit
frontis , fed fugaci
dum palms manus & genae calent. Si urlnse llmpidse evadant , cito apparet
delirium cum tendinum fubfultu , delirium autem mite 6c mera idearum conseger

in

fufio.

Lingua

in

medio

ficca

margine flavo

tremula

fl

in ftatu

morbi humida:

cum multa faliva pravum fignum. Dyfphagia &c fingultus maii ominis funt. Nona decimave die
fudores generales coploft frigidi , viicofi In e^
tremis , cum dejef^ionibus alvi fluidls , unde vires exhauriuntur , aft a diarevadat

rhcea moderata delirium Sc fopor evanefcunt.

pulfus frequentiflimus
iethlfero

&

urlna

nent

&

undofiis

lachrym^

convulflones.

auditus

&

evadlt,

{tZQ% infcio effluunt

plures

ad

mortem
dles

2.0

ne mors fomni fpecie obrepat. Surditas cum

rotldibus fuppurantlbus

exhaurlatur seger

terminatur

fopore

alto

accelerant tremores

omnibuS
immodice metuunt , quidam a fomno abfti=>

Duratlo morbi a 14

cognltio perit

Si fenfim

delirium

verfus finem

puftuils

ad os

cum pa-

boni omlnis.

hujus morbi principia funt nervorum debilitas , fanguis

evacuationes immodlcse , aerumnae , vigiii^e-, ufus immodicus
cartharticorum
venerls , ptyalifmus , &c , curandus eft refociliantlbus
Curatio.

Quoniam

cacochymicus

&

&

abftinendum a phlebotomla ,
ab oplatis ; clyfmata tertia quavls dle injiclenda ; a leni emetico ordienda
curatio ; jufcula pulli , ptifana de cornu cervi , panatelte , vlnum rubrum
Cuccus aurantiorum vires optim^ reficiunt , quae nullis fudorliicis mlnuend^ ,
cardlacis, alimentis fcllicet ienlbus

&

dlluentibus

fe.d

CLASSIS

311
fed julaplis
ficatoria

cardiacis

FEBRES

IL

temperatis ter in die

cruribufque admoventur, qvse

tibiis ,

{uftinendae

fopor

fi

aoud Anglos ve-

dtliriumve adfint

conveniunt.
A feptimo ad nonum eruptio miliaris fuperveniens juvanda cardiacis , dinec erupnonem impedit ;
luentibus , vino rubro , quod fudorem moderatur
,

uber ptyalifmus fine aphthis utilis efl: s fudores efFufi nnxii.

j. Typhus comatofus ; Febris maligna cum fopor& River. obf
134; Fcver of fpirits Quincy EfiTai 2. A.

comm.

4. p,

non frequers; sger interrogatus

, inaequalis ,
habere refpondet; inter dormiendum contim 6 ftd obfcure , delirat,
pallet , calorem nativo fimilem aut minorem habetj raro apud nos petechias, rarius miliares puftulas patitur ; dolor capitis, initio gravarivus , cum
virium proftratione fumma ; lingua
labia cruftis nigris teguntur ; aeger fsepius fupinus jacet , naribus
lingua ficcis ; morbus tertia feptimana ut pluriIn hac fpecie pulfus eft mollis

bene

fe

&

&

mum

terminatur

foetor oris

&

halitus huic

Curatio hujus morbi diverfiflima eft

artis antiftites

///.

morbo

proprius

van Swictcn &:

eft.

Huxhim

magni
typho
brachio & pede

praemiflb emetico,fere a catharticis abftinent

ut ex

carcerum patet. Monfpelienfes vero , praemiflis phlebotomiis e

morbi indicatis , prsemiflToque emetico , alternis diebus ptifanas regias

initio

feu catharticas prsefcribunt ; funt qui cathartica ftngulis primis diebus repe, fed mea &c aliena experientia compertum habeo segros multo rarius , 8c

tunt

apozematis e

leniter purgatos

norum

&

prunis

pomis

Ia<5I:uca

co<5lis

cichorio

endivia ufos

cremoribus oryzae

initio

decofto pru-

limonata

fine

in

vino aquato ufos , interpofitis clyfmatis , optime revaluifle poft tertiam quartamve feptimanam.
Aftu video puellam , quse a 50 die ad 20""' fuo more vixit , cathartica ^
clyfmata recufavit , fed multum bibit ex aqua frigida , vino pauco mixta , hmonata , decofto prunorum ; pruna cofta , oryzam ingeflit , vix ulla jufcu^
la ; 1^0 die nigredo linguse
labiorum abiit , delirium &: fopor receflit, pulfus frequens
minus debilis evafit , fames accefiiit, virium fumma proftratio

&

&

duce convaluit ; initio ter phlebotomiam

, demum fola fere natura
largam narium haemorrhagiam pafl!a eft &: purgata.
MuHer adolefcens plethorica poft vigilatas noftes , inediam , curam libero-

fenfim abiit

&

rum

&

mariti segri

incidit in

typhum

quas fexaginta dies

uno eodemque

fervore citra aliquam intermiflionem eam veluti ftupidam detinuit , nec interim per totum morbi decurfum ulla crifis fe prodidit ufque ad diem.fexa-

gefimum

&

quo tantum fputum album

fpumofum fine tufli rejecit ,
duodecim emiferit, quo fafto convaluit , aflerens
incommodi , nihil doloris in toto hoc morbo percepifle. Rivcrius.
Typhus hyfierico-vcrminofus. A.
in

ut hujus fputi libras

nihil

4.

Virgo adulta segrotabat

bat capite

mortem

opprefliones fugaces

iumbricum ore

fibi
;

rejecit

pulfus fex primis diebus erat fano flmilis

certo inftare credebat

cor palpitabat

fumptis mannse unciis duabus cholera

;

pulfus feptima die parvus

fuit

ita

fe

dole-

peftoris erant

excitata

insequalis evaflt ;

dein

frigus

&

calo3?

C O N T
vagus

calof

N U

T Y

iE.

funt vermlfuga

adhibita

cum

H u

cardiacis

die

s.

313

duodeclma

ol>

contumeliam ab ipfius proximo hscreditatis caufa acceptam , incidit in lethargum oculis femiapertis , facie cadaverofa , angulo interno oculorum lippo, lachrymofo , lingua fufca , ficca,
fic fato funfta eft 153. morbi die.
Typhus
Cajlrcnjis
Boerhaav.
confult,
pag. 109 de febre Caftrenfi Hun'
5.
garica.
A.
Aliud eft genus hujusmodi epidemicae febris longe pejus atque lethalius,
quod vix centefimo obfervatur Medico. In eo quidem febricula eft , vires

&

illico

profternens

faepe

vix

pedita
nuis

angufta

maxime

abfque

percipiendus
,

anxia

apparentibus

cum

pulfus

inaequaUs

celerrimus

fsepe

malis

fignis

debilis

evanefcens

quafi

calor

extremorum

frigore fsepe

longe mitior

refpiratione

obfervandus
urina non rubra
vix

im-

te-

ied

abfque fedimento , aut varia penitus; fitis

faucium ; inquietudo , deliria , anxietates
,
leviores.
Febris haec fola fsepe virium jaftura fe prodjt , adeo latere folet
fallere : to thdon Hippocratis in hac agnofce.
Curatio, Simul ac febris haec adeft , furgat seger illico de lefto , fedeat
in fedili , moderatilTiiro calore fruatur , caveat ab seftu ; capiti , manibus
aceti partibus sequalibus ; pediepigaftrio applicentur fomenta ex aquse

plerumque
fsepe minor

lai:ea

turbida

oris

ficcitas

linguae

&

&

&

Jjus

cum
cum

nuchse no6les diefque applicentur epifpaftica ex fermento acri panis

fale
aceto fubafto ; bibat decoftum hordei cum fucco citrei , aurantii

&

rob ribefiorum

Ubi

pia.

ceraforum nigrorum

largo talium ufu permaduit,

fambuci

&

fponte fudat

fi

fimilibus larga co-

continuetur

fudor

uUa violentia. Cibus efto ex pane cum vino pauxillo &C

fimihbus ; medicamenta tum dentur omnia , qisse putredinem arcent, humorumque nimiam diflx)lutionem prohibent , qualia hsec
Recipe foLiorum rut^ ^ fcordii ^ ana , m. ii: corticis citrei , unc. iit
aut aceti vini , unc. femiff.. aquce communis , lib. iv :
fucci citrei , unc. iii
liquori
tunc
fltrato mifce roh, fambuci , unc. iv : aqucz flillatitia cinnamomi ,
niji
unc. i. bibat de hoc liquore a^er unc. i, omni hord de die & nocfu ,
leniftime fine

ille

fomnus
Quid

impediverit,

ea febris

eft

typhi fpecies

nifi

licet

gna pathognomonica feorfim nulla funt

certior in

ita

pulfus celerrimus dicatur

certa

quin fyndroine

fit

Si-

muko

defignandis fpeciebus.

6. Typhus JEgyptiaca Profp. Alpini; Febris maligna TEgyptiorum. A.

Hsec autumno viget ; incipit a vomitu biliofo , cardialgia , anxietatibus
fuccedunt deje61:iones fcetidse , varise in variis segris ; cacoficia , adipfia cum
lingua afpera

ficca

funt advenge potius

nigra

quam

in cifternis putrefa^lae

fse

Thirapeia

vix

fed

pulfus

cum

cum

afthenia,

accedentibus cardialgiis

urina

urina

Si
,

calor

principium

vel halitus

Typhi Hecquetiana.

febricitare videtur

tatis,

indigense

eft

fanis

fimiles

fubje^la

vel potus aquae coeno-

lacuum.
in

feb^-e

pulfu

qua per primos

in

lingua

dies aeger

cute vix a fanitate

mu-

delnde vero poft levem cephalalgiam

;
hypochondriis tamen moUibus , ex improvifo fupervigilio

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom,

I.

per-^

C L

314

I L

S S IS

F E B R E

perveniunt fubfultus tendinum in carpo, tum inter dormlendum, tum In

explorando pulfu ; tremor labiorum , linguse balbuties , fomni inquieti
delirium, fomnia, corporis fubfultus, vel fimilia, ea infignem malignitatem
indicant.

ad venx jugularis feftionem

deveniat ad ptlfanam ex
deco6lo aquofo Kinsekinse , in cujus libris duabus diifolve vini emetici unciam , hi falis Epfonienfis drachmas aliquot , fumat pro potu. Adhibeantur
fic
evanefcet febris
etiam levia hypnotica , necnon clyfmata ex aqua ,
Prsemilfa phlebotomia ex brachio

deveniendum

pede

8>c

Utatur ^eger fero ladis

eft.

inde

&

maligna.

Typhus lcierodes ; Fievre Jaune d^Amerique Lining Vandermonde Maj,

1758; Li Siam Halleri,
la Periodus. Initium, Ssepius triduo ante febrem cephalalgia , lumbago ^
dolor arthriticus , maxime in genubus ,
furis , anorexia , lafiitudo , afth7.

&

ma

dein febris incipit ab horripiiatione

pulfus plenus , frequens , fseoe du,

Calor
ad
gr,
102
therm. Fahrenheitii , non uhra
,
qui per biduum utplurimum fine rerhiffione perfeverat, cum ephidroii quse
;

pulfant carotides.

rus

tione acceleratur

cundum diem
miffis

fomnolentia

die

vultus ruber

tas,

dum

moderata.

fuperveniunt naufea

Prima

fitis

nigrse

ocuh rubri

cruor

alvus

flipata

copiofa prima die

72 horas

fme evacuatione

lor evanefcebat

nec dura..
debili-

nonSecunda
nigrse, con-

raro deiirium,

feces

dimittens.
,

cum hypoftafl
cum hypoftafi brunnea tertia
ad fummum pulfus rarus evadebat, caurinas copiofae,

pallidae

turbidse

critica

tamen

fi

produftus fuerat per triduum,

nefcebat

cum magna

caeteri

pulfuque re-

animi proflratio

nuUum ferum

diluentibus fudor
;

tenfa

dolores nulli, feces durse

pertinax

fed fecunda die

Intra

die fanguinolentae.

ephidrofi

intolerantia

kicis

jaftatio

pervigilium

minimo motu , vel a degkitiin medio brunnea circa fe-

Hypochondria nec

floridus,

patella

in

alba

Tertia die calore

vomitus.

quse, a

afpera

dolores antiqui renovati

inquietudo continua

"die

humida

lingua

minima

Refpiratio

tertia die evanefcebat.

& oculorum

aflhenia

diaphoreticis

cum

flavedine

blandis &

periculum eva-

febre
,

alteram raorbi

periodum ingrediebantur.
i^

Periodus.

fanus

lor

pulfu

in frigore

Vomitus

cruor

aliis

aliis

debilitato

apice

tardior

&

&

vel

frigus

&

peftus

dum

crefcebant

cum fumma

,
,

jadatio crerc-bant.

Ca-

extrema fublivida. Cutis

calebat

frigidam

aquam

aer

refpiratio

fine

multa

fiti

lentaj

appe-

quidquam retinebant
fomnus nullus
cum vomitu
vix

ita ut

picea rejiciebantur

atra bilis

yel continuo interruptus

,
;

evanef-

fanis prse mallitie

dehrium

facies

humida

angulis rubra

naufea

quam

mollior

tunc aurigo, vomitus

vifcofa

aeris

lingua nitida
tebant.

Pulfus

&

cebat fsepius,

debilitate

vix

leiflo

prae inquietudi-

ne contineri poterant ; interrogati tamen quomodo valerent , optime, refpondebant. Vix e pulvinari removebatur caput, quin pulfus evanefceret

cum

frigore

bus

tanta erat

fudore vifcofo

eorum

facie, imo unguibus livefcenti, extremis ,

Delirium recurrebat &: crefcebat , maxime ubi

labiis

debilitas.

C O N T I N U iE. T Y
& depreffus. Ophthalmia crefcebat

pulfus parvus

H u

s.

315
Aungo ,

fed fine dolore.

nifi in initio fecundx periodi accefliffet ,

tunc in oculis apparebat , mox
totum corpus flavefcebat , paucis aurigo in oculis concentrata , accedente
morte , illico peftus
coUum tingebat. Collum
peftus maculis rubro-lividis , rarius extrema erant variegata. Mulieribus catamenia copiofa
praevertentia. Cruor tunc ita diflblutus , ut non foliim vomitu
midu , fed
etiam naribus, ore, auribus , ocuiis, veflcatoriis, rarius poris cutaneis viam fibi

&

&

&

&

Quidam

alii frequenter feces dejiciebant; ex quibus

dyfphoria, alii piceas, feu nigras
tenaces , quibus
moderate fluentibus levabantur. Urinse copiofse , crocex in auriginofis , alils
femper cum multa hypoflafi ; aliis turbidx, aut fanguinolentsc,
pallidae ,

faceret.

Hxc

conflipati,

segri

&

cum

nigras liquidas

alii

periodus feptem

Tunc

vel ofto dies utplurimum percurrebat.

fymptomata omnia remittebant,

omnia fymptomata intendebantur , novaque accedebant , fcilicet pulfus minor adhuc
inaequalis , exlivida , raro facies vivida , aliis plumbea ; maculge ita creftrema frlgida
cebant , ut collum , pedufque omnino nigrefcerent ; palpitatio cordis vehemens , calor in regione cordis , refpiratio diflicilis , fufpiriofa , seger inquie3^ Piriodus.
pleniore

pulfu

fpes

viribus

falutis

erat

redeuntibus

fi

fed fecus

&

&

tus

agitatus

auribus fimul

fudor

faciei

dyfphagia

delirium continuum

colli

pedoris

fingultus

per duodecim

fluens

fubfultus

cruor e naribus

tendinum

horas ante

ore ,

dein cataphora

mortem aphonus

seger 8c

afphydus ; in acutioribus convulfio tragoedise finem imponebat , poft mortem crefcebant maculse, &: putredo cito perficiebatur.
Cum aer fumme calebat , illse tres periodi intra biduum , vel triduum
contagio calore aeris crefcebant , frigore repercurrebantur. Epidemia
fymtomata , ac periculum. jEgrimittebant in Carolina meridionali , ita
tudo pejor , fi aer claufus non renovatus , fi robur nativum majus , apud

&

&

, meticulofos , exercitatos , aut morbis prsegreflis debilitatos, Qui

ad ultimam periodum deveniunt , omnes moriuntur.
In primd periodo cephalalgia , lumbago, ophthalmia, lucis intolerantla ,
faciei rubor, quo intenfiores , eo morbus vehementior &: acutior; quo prima
fi enim pulfus vehementia cefperiodus brevior , eo brevior etiam fecunda
faret ante tertiam diem , mors circa quintam accedebat. Pulfus depreflus ter-

peregrinos

tia

die

fymptomata peflima pr-^nuntiabat

Hypoftafis urinae primis

periculum majus.

quo gravior debilitas initio , eo

quo uberior, eo pejoris

diebus

ominis.

In ficundd periodo.
quarta accedebat

fi

dius terminabatur

;
,

Si

flavefcebant

fecunda aegritudinis die oculi

fub finem

tertisc

ut decima tertia

diei

morbus vel

vel decima

quarta

feliciter
:

&

mors

vel tar-

quo flavedo

in-

circum veficatoria
rubedo oculorum ,
crefeens ominofa. Vomitio nigra utplurimum lethalis ; Hvlditas macularum^
labiorum , unguium , necnon faciei rubor, aut pallor mortem inftantem
defignabant. Dejeftio frequens , maxima , nigra fine levamine , mortifera ;
omnis haemorrhagia, excepta nafali 6c catameniali, ominofa; ab ifchuria mors
Tyin promptu.
Rr z
tenfior,

8>c

veloclus extenfa, eo pejus

CZJSSIS

^i6

infantibus

advenas , Indos
una tantum vice afficit

frigidis

regionibus
,

FEBRES

//.

ifterodes contagiofus eft.

Typhus

Albos tantum , maxime peregrlnos ex

Hybridos , Mulatros omnes , exceptis
Nigri vero ab eo morbo nunquam affi-

ciuntur.

Definitur febris in qua

ephemera

in

ut

durat

xima

debilitas

cvanefcit

calore

fine

cum

vehementia biduum

pulsfls

evacuatione

fine

critica

aut triduum

definit

&:

tantum

ma-

fupereft

motu , aut fitu erefto

accedente cito aurigine univerfali , pulfu minime frequenti , Sc
epidemica fuit in Carolina ab exeunte Augufto anni 1 748 ad
;
pulfu parvo

Oftobris dimidium.
8. Typhus exhaujlarum

qui

corporis

levi

D. Dellon, D. M. Voyage aux

Indes Qra

^gri

Lufitanicis vocantur Esfalfados.

Indos frequens efl: morbus eorum qui venere exhaufti funt ; febris
plenus, nunc veio
illico
continua, in qna. pulfus nunc eft fortis
fere inconfpicuus. Urins valde rubrse, fed pellucid^e ; cutis iicca,
debilis,
calida ; fitis magna , pervigilium , naufea. Therapeia ex analepticis , cibis eueupeptis petenda , ut ovis , panatellis , jure carnium; potus fit vichymis
.

Apud

&

fcilicet

&

&

&

num

paululum aquatum; nec timendum

curandam

nihil ad. iilam

eil

ne

febris &: calor increfcant,

cum

aptius.

fit

Typhus a manlpucrd.
Manipuera eft fuccus jatrophae manihot , feu mandihocse Pifonis , cujux radix ficcata eft panis Americanorum ; fucco illo intus fumpto , corpus inflatur
maxime ; ventriculus dolet cum rudu , naufea , tenefmo ; hinc mox ocuh obfufcantur ; vertigines , perpetuique dolores capitis accedunt ; tandemque exipfa mors fuccedit
tremorum frigus , animi deUquium ,
Antidotus funt flos nhambi , an baccharidis } & grana Bix3e Hrucu , vulgo Roucou. Incipiendum ab emeticis , &r dein piper reticulatum , mox fuc
o.

&

cus liraonum

ananse adhibeantur. Guill. Fifo Hi^, natur.

V. HectiCA
Genus

eft

continuse

febris

virium

&: iine

notabili

la Fievrc

quae

chronicorum
atque

Fievre lente,

morborum more

exigua pulsus

fenfim

ad
extendi confuevit cum pulfu poft paftum

proftratione

imo menfes

plures feptimanas y

He&ique

5. cap, ly,

l.

frequentia

frequentiori.

Confundi

folet

cum Atnphimerina

vefpere potiflimum

fine caufa

tabida &c lenta

evidenti exacerbatur

fingulis diebus

qv.se

fed differt

ab ea

^.

ut

ab exacerbantibus continuae differunt. Hanc Hefticam vocarunt Graeci , feu

habifualem , cujus calorem conftantem , &: ideo foiidis quaft inhserentem
dixerunt.
Diftinguitur a tabe
vel abfceffu

bes

&

fit

vitiata

&a
,

phthifis febricula

Becllca Galem^ &:

phthifi

ut in tabe

ex eo quod nulla pars

&

amphimerina

omnium

hedica ulcere

in

phthifi vitiantur vifcera

Adde quod

ta-

ftipentur.

ejus fequa^cium

Sydmharnip,

^;z4,

Lenta Febris
Jum-:

C O N T
^unchr,

tab.

N U ^.

E c T

T. 1. p. lyS. qui

6S. Frid&r. Hoffmann,

I c A.
317
eam ab amphimerina

diftlnguunt.

Hefticam duplicem

primam

ftatuit

qualis eft a nobis

aut tabis comes aflidua

Galenus

definita

( de different.

alteram

qux

febrium

lib. 1.

p. 26S.)

juxta ipfum vera tabes eft,

nobis amphimerina.

nomen preprium hujus generis non adhibuit fed nomine

verum nomina geneclaffico ufus eam diuturnam & lentam cognorrtinavit
rica diftin6la cuique morbo competunt. Cum autem Heclica fit nomen hujus
morbi antiquifiimum, vacuum , Febris lenta nomen ordinis, noii generis,
Hippocrates

.^

anteponendum in hoc genere defignando.

Difert a typho fymptomatura gradu minori , duratione longiori multo ,
orthoftadia ; 9egri enim vix lefto affiguntiar.
1. Heclica infantilis Sydenhami p. 514; l^rzta Fcbris infantufn^ Frider.
HofFman. pag. 177. T. 2. L.
Infantes ftne infigni calore languent cum appetitus dejelione ; tam artusr
prius pofteriori eft

quam

corporis truncus ubique emaciantur.

Rhei eleli uncias duas in tenuis cerevlfiae llbrls duabus In-'

obtura lagenam ; hinc bibat pro potu ordinario cum 5c fine
bene
funde ,
ad tertiam vicem , iterum aquse alias duas libras fubabfumptis
His
cibo.
ne prima vice alvus
fuperaffundendas
fi vero metus fit
rheo
eldem
,
;
ftitue
nimis moveatur , uncia una rhei ftatim fufticlet ; Sydenhamus Schedula moCuratio.

nitor, p.

2.

6%^.

Heclica vefpmlna

feu febricuU vefpenina

Morgan, animal oeconomyt

propof. 15.

Conftat

iterata

omnes homines,

obfervatlone pulfum apud

firequentlorem evadere poft paftum

ita

ut

fi

caetera

fanos^

puifet horis matutinis ante jenta'

culum arterla 66 viclbus in minuto, ea 84 vicibus pulfatura fit poft prandium^

hoc eft in ratlone looad 129., fere ut 10 ad i|.
Illa vero frequentia perfeverat ufque ad noftem mediani , fed feftfim decrefcendo , ita ut numerus pulfationum una hora poft prandlum fit ad numerum hora undecima no6lurna , ut 84 ad 78 circiter.
Ex principiis Morgani , cum in fumma frequentia pulsus , vefpertina fit acj
matutinam, ut 8 ad 7 , vis pulsus velpertina eft ad matutinam , ut 64 ad
fanguinis

49 ; velocltas
quam mane

&

dismeter arteriarum vefpere funt etiam majores

cum autem

vis artuum potius decrefcat vefpere , evldens

ex definitione febris , illum ftatum febrilem fore , fi notabilis foret mutatio ; non minus hic ftatus , hcet omnibus fanis communls , v ocatur febricula vefpertina , quacum properamus omnes ad hei:icam fenedutis , feu ad.
:

eft

mortcm,

Ex
ter

his fequitur

dormiendum

nunquam pulfum

&

durante digeftione. Digeftio itaque

quall febricula

yt eiaboretur

quafi

6c in

effe

rarlorem

quQd ^ejuno ftomacho

eft

opus

quod tranfir in maiTam

cruorem mutetur, Si

quam fuaimo mane inmlnus frequens quam

pulfus eft
,

quod

ut abfolvatur indiget ali-

fanguinls indigeat tritu iterato

arteria

pulfet

maoe ^o
I

5,

vicibus
in.

C L

3i8

S S I S

FEBRES

I.

mlnuto , Illa confonabit cum pendulo fimpllci 440 lineas longo : vefpere
longitudo penduli vefperautem ea pulfatura eft 68 vlcibus in minuto,
tlnis horis cum illa confoni erit ad longitudinem matutini ut 46 ad 64 , feu
in

&

linearum.

329

Heciica Chlorodca

3.

fehis alba Horftli Part. 2. lib. I. Moroni Dlr.

morbo virg. ; febris amatoria etiam dicitur.

virginea Sennert. de

febris

Eft febris vefpere intenfior

laffitudine

aft

continua

non exacerbans

fcalarum afcenfu

difficultate refpirandi in

pallore faclei

capltis

dolore

phleg-

Vide Chlorojim. Ea vero optime curatur fyrupo martiali , aut limatura ferri , quse lympham craffam , inertem qua
vafa onerantur, cum catamenia deficlunt, attenuant; unde hoc opere hberata
matia

pica

palpitatione ftipari folita.

natura, a febricula

illa

4. Ileciica Jyp hilitica

quiefcit.

Kaim^

Fovtis ;

Mercurlalis

Tom.

de morb. vener. llb. 4. cap. 3. C.

Eft febricula noftu crefcens , chronica , vere potlffimum

3.

fol.

22. Lenta

febris Aftruc

loribus nofturnis, fudatlunculls matutinls

aut nodis
.

cefiTerint ,

gummatlfque fovetur ; fi vero fuppurationes graves

etiam amphimerina evadlt.
,

ladlcinils

fecus jegrum abfumlt

fimilibufque

exficcat

differt

modo

cum

do-

fpecifica fyphllidls

ac-

in offibus

adhibean-

exhaurlt.

In Sepulchret.

Febrem hefllcam fcrophulofam.

Non

Tom. 3. pag. 146 - 153. Fide

de tabe glandulari hiftor. 23. C.
a phthifi fcrophulofa Mortoni. Si fuppuratio jam adfit , erlt am-

HeBica fcrophulofa Bonet.

5.

infeftans

dolorlbus nofturnis

Ipfis

Curatur balnels
tur

quas ab

Rufl^el

phlmerina horroribus paroxyfmos fuos ineuns ;

fi

fuppuratio nulla

ufus aquae

marinae conduclt.
6. Heclica

calculis

Sepulchret.

Bonetl

lib.

IV.

Tom.

J.

21.

obf.

cum

Franc. Figuero5 Medicus Hifpalenfis febre lenta

Hginofis

eft;
ris

121.

pag.

tenefmo

calculi

dyfuria

urlnls

fu-

arenularum mlftione abfumptus

erant hujus morbi princlpium, ante aperturam cadavefiti ,

veficae

lingu^e

fcabritie

Ignotum.

Slmlle quld accldit fexagenarlo , qui fine dyfurla mingebat , fed apepfia
vlrlum languore,
febre lenta abfumptus eft; calculum Ignotum 14 unclas

&

ponderantem gerebat
Cafus heftlcae a

in

vefica.

calculis renallbus

Bontt. Sepulchr.

hydropum Bonet. Sepulchret. lib.

quse fovetur ab aquarum effufione

7. Heciica

Ea

eft

tamen

figna hydrothoracls vel

hydrothorax vel

Ab
Ab

4. feft.
in

deficiunt

afcitls

4. f.

diverfis

fecus

1.

obf. 2.1,

C.

partlbus

enlm

in

morbus

qua
eflfet

afcites.

hydrothorace Sepulchret. Ibld. obferv.

hydrothorace pericardii

Ibid.

obf.

14,4,13,6.

12,6.

&

putrlda in alterutro tho-

vel veficse

aquam flavam contlnen-

In hls fpeclebus inventa eft aqua nigrefcens,

racis

lib.
i

cavo pulmonibus

iilsefis ,

Coiter

te$

N U

C O N T

tE.
I
e c t I c a.
319
pulmonibus copioik, vel pericarciium ralfo liq[uore turgldura cum
cordis anevryfmate , pulmonefque indurati vifi funt.
Nojialgica, Synochus Nojlalgica , de Meyzerey Tom. 2. n.
2). , Hcciica
226. C.
'in

te$

Pupilli fcilicet vel patria

In orphanotrophseis haec fpecies frequentiflima
languent, debilitantur ; anorexia , mccrore
,
:

vel parentibus orbati mcerent

confefti lente febricitant

dium

eft

nifi

fenfim

abfumuntur ; nullumque huic malo remead patriam ; medicamlna evacuantia

reverfio ad parentes,

qu3e anorexiae aut diarrhoeae gratia prsefcribuntur

Plures geftant in cruribus vel

le6:ulo immobiles

taciturni

ScHOLIUM.

tibia

omnia

Hedica

inutilia,

maculam brunneam
faftidientes

nervofa

faepe

noxia funt.

vel hvefcentem

in

jacent.

He(flica

WiUifii.

peftilens

Senne.n.

Heftica a fynocho degener feu lenta Junckeri ad ty,phos attinere videntur.

Helic3e quae apoftemate , fiftula , ulcere aiicujus vifceris aut partis foventur , ad tabem vel phthiftm fpedant.

Hedica a
patalgiam
alia

fcirrho lienis, hepatis

hepatirrhoeam

fymptomata febre magis

,
ad fplenalgiam , hefpedant , cum in illis fint

pancreatis, uteri

leucorrhoeam

&c

notabilia.

Signa generica hefticse funt i febricula tam mitis, ut fi aegri febricitent id

non fentiant nift in ultimo gradu ; 2^ cutis ficcitas cum calore ficco , acri,

non tamen ad thermometrum

calor &: frequentia

pulfus

notabili;

augentur;

3^ una aut altera poft cibum hora,

4^ interea pulfus efl minor quam in

ftatu fano.

HofFman. T. 2 p. 1S7. C.
Febres verminofae puerulis abIa<E):atis familiares funt diverfi generi-s ,
que multum anomalae , f^pius tamen amphimerinse vel hefticse ; talis
9. Heciica verminofa

ese-

eft

nec non ea quse dentitionem fxpe comitatur.

Heftica verminofa in hoc ab aliis differt quod poft cibum
vefpere
non conftanter ingravefcat , quod faepe alvi fluxum comitem habeat ,
quo cinerea vel grtfea excrementa fuccedunt, urina turbida cum fedimento

amphimerina

tufficulofa

&

limofo mingitur

quae

in

afiis

quem acidum

he6licis

non

obfervantur.

Praeterea

fcetor

muherculce , lumbricorum excretio

,
pruritus narium , volaticus alterutrius gense rubor , dolores pun6:orii vagi
in abdomine
setas infantilis figna prsebent , ab hac febre tamen non imsnunes funt aduiti. Prjsceffit ufus dulcium faccharatorum.
oris

fingularis

dicunt

&

Cura abfolvitur catharticis & anthelminticis. Optime purgant,

vermes
ftibiata parva dofi , inter qux fyrupus Glauberi ad guttas aliquot , infufa foliorum vel folliculorum fennse cum majina , fyrupo florum perficas;
aqua novem infufionum , fyrupus rofatus folutivus ; etenim cum de infan
tibus agitur ,
meUitis illa improvida aetas ludificanda eft, fecus medicamina recufat
unde fsepe deveniendum eft ad grana pauca tartari ftibiati in
aqua multa diffoluti , aut ad aquilae albae grana aliquot pulticula invoIuta.<.
Si febris vigeat , abf^inendum ab anthelminticis , imo a purgantibus vali-

abigunt

dioribus juxta

Hoffmannum

&: utendum acidis

cum

amaris

imo

in

hoc
eafu

C L

320

cafu aquas Selteranas

convenire videtur

adultis

cum

tanacetum &c.
Heciica cachcciamm

10.

vitrioH correftas laudat

inter

Auftor , quod tanturiv

amara vermiftjga excellunt femen fantoni*

a fcabic Baglivi, pag. 215.

Eft hedica feu lenta fymptomatica

afficlt,

lenta

FEBRES

I L

S S I S
fpirltu

ut aiunt

C.

qu3e cache^as bene multos

tabe ; talis eft febrlcula

&

citra purulentiam ; unde differt a phthifi

convalefcentium a febribus acutis , a phlegmafiis,

fiuxibus

nec

non chlorofiantium , fcorbuticorum , fyphiliticorum , hydropum &c. Kaec

vero febris ut plurimum fequltur prognofim
medefam morbi principa-

&

lis ,

adhgeret.

cui

11. Heciica fluxuum : a vomitu ^ River. Cent. IV

Ephem. Nat. Cur. Cent. VIII Obf. 27. C.

obf,

a Uuconhxa.

II. Heciica lymphatica Baglivi pag. 424.

Exacerbatur vefpere cum calore acri , anorexia , capitis gravltate veluti
foporofa ; mane fapor linguae eft depravatus cum vlfciditate
dentium
fpurcitie , orlfque foetore ; accedunt hypochondriorum tenfio , calor , lafliabufu refrigerantium aliis febribus fupervenit.
tudo. Frequentiffima eft

&

&

13.

He&ica nervea

febris

lenta

nervea Cl.

C.
176,
fed chronica
typhus,
ut
efl:
acuta,
Non
vese inveteratae fenfim accedens ; ea abit,

Lorry de Melancholia pag.

Fievre lente nerveufe.

bem

diu obfcura

nifi

curetur

melanchollse ner-

in phthifim

aut ta-

nerveam.

ORDO SECUNDUS.
Febres Remittentes^
Syneches & Pyreta Epanadida Hippocrati; Paroxyfmales Avicennae^ Contmuc:e periodia^ Senneniy Continentes yiortomVy
orportionatce Tozzi ; Remittentes Huxham,
retoL pag. 1 2 ;
Pringle &c; Exacerbantes Pathol. Meth. ; Seajoning AngHs.

L ^
ILtunt
,

funt quse ab initio jegritudinis ad finem ufque segrum

fed dctermlnatis temporibus

In

quocumque

ftadio

non dlmit-

adeoque plu-

cum horrore, vel ofcitatlone, frigore , aut fimlli quodam fpafmodico

conatu recrudefcunt , fubfequente caloris , vel aliorum fymptomatum augniento , cltra ullam caufam evldentem , vel abfque principio procatardllco.
Ilia fpontanea , fine prlnciplo evidenti repetens ,
fymptomatum redintegratio , proprie paroxyfmus , Latinls cxacerbatio vocatur ,
eft in remittenries

&

tifcus
tali,

quod acceffio in intermittentibus , adeoque difcrepat ab augmento accldenquod in conntinuis vel continentibus obfervatur ob animi pathemata, cibum
aflump-:

FEBRES REMITTENTES.
motum

affumptum,

corporis, aut febriculam vefpertinam,

3M
qua egimus

cle

in heftica.

Intervalla inter paroxyfmos vocantur RemiJJiones , quia febrls non omnino recedit , ut patet vel ex pulfus frequentia fanam fuperante , aut ex
virium proftratione adhuc notabili , qualis in intermittentium apyrexia , feu

intermlffione

vel accefl^u

Continuae

non

Pcriodus eft pars morbi conftans uno paroxyfm

datur.
una remiflione vel intermiflione.
primi ordinis unicum habent augmentum , fcilicet in fecun-

&

do segritudinis ftadio ;
augmento , ftatu , &

aft

fingulis intermittentium

in

remittentes

in

declinatione fuos

quovis fuo ftadlo

paroxyfmos patiuntur

fcilicet

ut

initio

fui

funt

acceflus.

ftadiis

Qui cognoverit caufam acceffionum

tontinuae

ainbafque conjunxerit,

in Intermittentibus , 8>c caufam febris

caufam exacerbantium capiet ; princi-

is

pium vero nullum alivid eft quam natura , quae cpnfufe percipit periculum ab intermiflis fuis conatibus oriundum , adeoque identidem conatus fuos
renovat , quae tamen viribus fuis profpiciens eos conatus alternatim remittit ;
hinc enim periciilum eft ne materies morbifica, diutius immorans 6c
ftagnans , putredI:!eTn majorem , aut fphacelofam acrimoniam adipifcatur ,'
adeoque eam iteratis cordis conatibus corrigere , vel expellere nititur, aut
nimis torpidum fanguinis motum exfufcitat ,
ut debita ei velocitas conaliunde vero pro confuetudine in a^libus etiam liberis recepta , in
tenore conatus fuos non fuftinet , fed gradatim auget ufque ad acmen ; dein fucceflive illos imminuit , ut in omni opere confuevimus. Sic
cantores , cum ad tonum fenflm altiorem devenere, fi diu cantare pergant , in tonum fucceffive magis depreflum delabuntur ,
identidem chori
cilietur

codem

&

tonum lapfum,

magifter,
initio

vegetius ac

ufquequo

Qui

inertise

vocem

altius

tollere cogitur

ftc

foflbres

deinde fenfim a vigore remittunt

confcii conatus iterum intendant.

vegetiiis
fuse

feu

laborant

;|

fomitem materise morbificse inftar fontis periodici , qui per

mechanice fibi videntur
illi
fluidi copjam fuppeditat ,
atque de hypothefi nova fibi plaudunt ; fed demonftratum pu-

fingunt

intervalla

majorem

ratiocinari

to ab hujus materiei morbificse periodico appulfu

quem nemo

explicuit ,

adeoque motum cordis , ni accedat conatus naturse , ita minui , nedum intendi ; ergo ad naturse conatus in hac
ipfa hypothefi femper confugiendum eft.
Obfervant omnes Praftici , quod intermittentium acceflus quidam tamdiu durant
repetunt, quamdiu cathartica , aliaque evacuantia repetuntur,^
ideo cum femel ad kinkinam deventum eft
ab omni evacuatione efle
abftinendum docent , tefte Sydenham ; atqui ubicumque fit fomes ilie ma"
teriem morbificam fuppeditans , is evacuantium ope debet fucceffive im-;
minui,
diseta fevera concurrente eumdem permanere impoffibile eft 5
fanguinem tantummodo

infpifiari

&

&

&

cum efFeftus fuis caufis fint proportionales , & reditus acceflAJum crefcum fomes decrefcit , huic fomiti non tribuendus eft acceflTuum reditus.
Sauyages Nofolo^ia Mcthodica, Tom, k
S s

ergo
^at

CLASSIS

^12

FEBRES

I L

vero fomes ille adfit, quod in certis cafibas verutn eft

fed principium accefluum , vel paroxyfmorum.
caufa
Laborem febriiem natura ordiri confuevit ab fpafmodica

non

illud

SI

eft

ne

quse frigus

cam commovet

quidem &C horrorem

excitat

cutis contra<flio-

fed qu'je materlem morbifi-

&

ad elaboratiovero febrilis
febrili
nem
phyfice , atque pulfus vaforum mechanice hanc falubrem fluldorum alterationem , coftionemve molitur, ut fufe in theoria febrium expofuimus.
In adluah Medicinse ftatu parvi refert ad praxim non foliim fpecies, fed
etiam diverfa genera febrium ab invicem accurate diftinguere , quippe five
exacerbantes , (ive continuas , five intermittentes acutas , ut quotidianam
tertianamque duplicem eodem ferme modo curant
phlebotomia , cathartiintermittenca In omnibus primas tenent, Sc tantum in exacerbantibus
tibus quae his remediis refiftunt , nec purulento principio debentur , klnkiminimis valis exprimit

ex

exa^^itat

fufcipiendam difponit;

ulteriorem in calore

calor

&

nam opponunt

interea

ut

dlftinfta cognltlo vlx utills

diftinguere debent

Aftronoml

videtur

Ita

quarum

Nofologi diverfas febrium fpecles

medica

ut perfedllor evadat fcientia

plantas

Botanici

ftellas ,

&

&: in ufus futuros

paratior.

&

Meihemerlna
AmphiMERINA ; Amphemcrlna Grsecls; Cathemerina
recentlum Graecorum juxta Galen. In Epld. 564 n. 1 1 ; Quotidiana con'
tinua Latlnls , Sennerto ; Phlegmatica Avicenn^e; Latica Barbaris;

VI.

Sy

Mortonl ;

neches Gorrsel T)q^.

continue

maligne

Ab

piuride

&

Brendelii

Hemitritceiis

Fievre quotidienn^

hsmitritee.

quod fingulis dlebus paroxyfmus rever,

ex eo quod In remlflione ad plenam integritatem , feu apyrexiam non devenlat ; a trltaeophya , quod a rlgore inclpiant
plures paroxyfmi.
Genus eft febrls remlttentis, cujus paroxyfmi fingulls dlebus fibl fimlles
amphi

funt

circa

DlfFert

tatur.

fed raro regularis

Differt a

emera dles

a quotidiand

fynocho

&

obfervatur.
hcBicti

tes

a quotidiana

modum

quod non

ac febrlcltans remaneat

habet

cujus acutiem

funt fine caufa evldenti exacerbationes

horrore

&

Intermlttat
,

in

deindeque remittentem fe prodat ;

ciim medicamentis ejus typus turbatur.

Amphimerlna vel eft morbus, ut

fymptoma miniB p xcipuum alterius ,

aiunt
ut

intermlffiones habeat

eft

faeplus

efl^entlalis

tabis

vel

maxime

accidens

feu

vero chrofi
hic agimus ;
quls

phthlfeos

Ifta

eft , cum cfTentialis fit femper acuta ,

de qua
genus hemitritxum vocet , non repugnabo.
I. Amphlmerina latica ; Fhlegmatica periodica Avicenn. Lib,

nica

fenfibiles

remlflione 3eger debllls ad-

quod obfcuras
protelformis enim

aut

ex eo quod

frigoreque aliquali Ineun-

tioc

IV

Fen. i
quo'

REMITTENTES. Amphimerina.
,

quotidiana continua exquijita Jonftoni Idea Univ.

Med.

323

Febris lynifhutica.

cominua Eftmuller Colleg. Cafual. ii, A.

Illa efi quae paroxyfmos prelongos obtinet, ad horas o^lodecim protractos ;
exacerbatur quotidie circa vefperam , cum levi partium extremarum refrigeratioae utplurimum , calore in paroxyfmo miti , fed tenaci. Ita
coatumax eft ut duos menfes fibi relida excurrat. Laticu dicitur a calore
laiente
Vide River. obf. 6j ccntur. i.
Vide curam diftind:e traditam apud Ettmullerum Loco citato pag. Coc) :
curam vero fequentium apud Tortl. Sequentes fpecies funt maligrise , iypo
:

confufo
didac

fae fint

gravibufque fvmptomatis ftipatae , a Mcrcato Tertiandi pcrniciofx.

,
vulgo fibrium malignarum nomine cognitx , aut fi minus periculoputrids

didlae.

Amphimcrina Catarrhalis Junckeri Tabul. 67. Nenteri ccp. 9 tab* 1361

febri^ catarrhalts Audrorum; fievre de rhume ou catarrhale.
D. Differt a latica per coryzam , dolorem dorfi, tuflim, raucedinem , dyfvagis longifque hcrroribus.
phnceam , anginam ; incipit a refrigeratione
^gri vefpere pejus habent, horrenn , tuffiunt, febricitant , dolores capraemilla phlebotomia
tarrhaies majores experiuntur.
Is vero morbus ,
2.

&

&

potu
fua

theiformi
fine

diluente

periculo

narcoticoque horis noftursis afTumpto ,

tempora , ac blanda diaphorefi terminatur.

calido

percurrit

Ea vero quam Germani vocant

ptomatis catarrhofis obfervatur
3.

malignam fxpius fme fym-

catarrhalem

monente

Amphimerina Epiala Galeni.

Eft febris maligna

///.

Brendelio,

A.

in cujus remiffionibus segri pro,

habent pulfum frequentiorem ,
fortiorem ; in paroxyfmis vero tremorem fpafmodicum quafi epilepticum , ut vocem prsecludat, pulfum rariorem &: insequalem ,
inrerea dum calidior ab aclftantibus percipitur ,
Paroxyfmi vel femel vel bis
seger horrore frigorifero maximo percellitur.
in die recurrunt , anticipantes vel retardantes, nec enim legem in his ex-

intermittenti fimilis

&

flrati

&

fpedare debernus , fed intra paucos paroxyfmos acger e medio tollitur

aggreditur homines fenes
cachedicos faburra qiJadam infardlos.

illa

&

Rarifiimus in Gallia morbus

pater ter

eum morbum

morbum

obfervaffe

viderat,

frequens

ut ferunt

apud

Italos.

D. Baux

Memini me ter hunc

-^ger, utcumque calidus

fed toties lethalem.

nofocomio generali.
de fummo frigore in invafione febrili conquerebatur ; ille evafit ; de fecundi eventu memoria nil fuppetit. Tertius in paroxyfmo conquafTabatur tam vehementer , ut ne potum cardiacum haurire
poffet j poft fex circiter minuta quiefcens pulfum habebat debiliorem ,
;

bis in

perciperetur ab addanribus

&

calorem minorem

quam

in

epifemafia

feu

dum

frigus fentiebat

&

cardi-

indigebat ; poft tertium paroxyfmum obiit. lile fenex ob immanem

illico
dyfuriam balnea domeftica fubire coaftus non fatis purgatus erat;
atroci dyfurix dolore fedato omnino acceffit epialaj pr^ecefferat fomnus veternofus per nodlem.
In hoc morbo quantocius purgandum cum emetico
dein apozemata
acis

&

&

ex

""

324

dentis leonis prxfcribenda

,
ex foliis
tequam ad kinkina deveniamus; bezoartica
ipfo paroxyfmo indicantur.

Immerito culpatur Avicenna quafi

interiora frigent

FEBRES

Z J S S IS TL

cichorii

finxiffet

cum enim Medicus

interpolata

cum

theriaca

morbum

in

cathartlcis
illis

&

aii-

cardiacis i

quo externa

externa calida percipiat

,""

calent

aeger hor-

rore frigido concutiatur, facile efl: concludere eum in interioribus frigere,

Quod cseteri dicunt ad illud phaenomenum expUdijm calent exteriora.

candum fupponentes effe punla calida frigidis intermixta , eft commentum

fcholafticum ; non eft neceflarium frigus thermometricum ad fenfationem

cum

ultima urinsc gutta mingitur , cum nefas horper ofla tremor currit ftne prscvio frigore, atraofphserico , ut vulnus nobis fenfum uftionis imprimit fine calore thermojnetrico ; ab fpafmo cutaneo frigus illud eft deducendum , non a frigore pituitse vitrese , ut putabant Veteres.

frigoris

percipiendam

rendum audimus,

frigidus

In virgine juveni aftu video epialam multo leniorem, in qua aegra quoe le(^o furgit, paroxyfmos per decem vel duodecim horas patitur,
initio cum fummo tremore , frigoreque , quod ab adftantibujs non percipie-

tldie

tremor nuUus

batur; deinde vero

nea

fubnigra evafit

menfem

ultra

eflfe

fuitj

lingua

humida quidem, fed

diebus paroxyfmum
minime frequens eft; verum

dqbilitas

^_

artuum docet aegram

apyretam.

Amphlmerina fyncopatis Jbnftoni idea univ, med. Sennerti de

Febris fyncopalis Avicennse hb. 4 f. i. Forefti obferv. 61 lib. i,
4.

pag.

192.

Virgo

fexas:enaria.

poft naufeas

fumpto cathartico

tior ;

febrib

Torti-

A. P.

paroxyfmum experiebatur

febris

brun-^

alternos dies repetitis SEgra

experta eft.
In paroxyfmorum

catharticis per

invitis

fingulis

intervallis pulfus

tion

&

&

cardialgias

fed

alternis

iterato etiam

paruit, quippe pulfus evafit exiguus

cum

rarus

adhibita catharft

diebus

kinkina

paroxyfmus
,

febris

ut in ftatu fano

quotidie:

erat

for*-

ap"
pedes frige-

fyncop.ilis
;

&

continuo fopore detineharur ; mane melius

bant , fyncopes imminebanr
fe habebat , pulfus refurgebat , fed quovis vefpere frigus , aaxieras , naufea
&: vomitus biliofus viridefcens revertuntur: purgata eft ftatim cum emetico.
&: uberrime evacuata , alternis diebus iterata catharfis , adhibita cardiaca 5
limonata , aqua pulli.
Mirum febris genus , cujus paroxyfmi decem aut duodecim horas durant,.

&

quo

in

pulflis

amplius fudore

r arior

eft in

Amphimerina cardiaca

5,

palis

hii-morofa

paroxyfmo

quam

in fanitate

paroxyfmi non-

terminantur,

Avicenv?e

lib.

cardiaca febris Torti pag.

4.

fen.

cap.

53. A,

183

febris

fynco^

P.

Febns eft acuta , maiigna , quoridie circiter exacerbans , cum leipothy*

mia &c fyncope i;i paroivfmo , nec non vomitione bilis prafinae & asrugino<3e
unde crefcenre de 'iitate extrema frige(cunt fudor frieiclus dimanat,,.
&: circa qmrram diem u- plurimum e medio toilumur ?sgu, Differt per
:

^olores cardialgicos a fyncopali,,

REMITTENTES. Amphimerina.

31^

cacochymicos , differtque ab amphiinenna repletionali feu fyncopali humorofa Avicennse , quz non ita acuta
ut
cft ; minuta fcilicet a bile 3eruginosa , humoralis vero a pituita vitrea ,
HLggreditur juvenes biUofqs

aiunt

ficcos

producitur.

&

lene,
Quantocius vomitorium ell prsefcribendum , cardiacis maritatum
S&rapio folam aquam calidam vel fyrupum acetofum fuadet ; verum noftris
temporibus tartarum vel vinum ftibiatum magna aqu3e copia dilutum
cujn
aqua naphse, theriacali vel fimili jun^um prseftare videntur in remiffione ;
in. paroxyfmo
vero fortiora cardiaca indicantur. Jufcula fiiit fucco limonum
aromatizata. Kinkina laudatur a Torti,
6. Amphim&rina humorofa Avicennas lib. 4. fen. i cap. 53 ; Paul. iEgifebris fyncopaiis replcdonalis Forefti obf. 61
obf,
aet. lib. 2 cap. 37;
YiAq febrcm fyncopaUm ejufque curam apud Toni^ pag.
2.9. pag. 89. T. I.

&

&

I$2. A. P.
DifFert a fyncopali proprie dida five minuta i^ ex eo quod multo mi2^ quod plurimi paroxyfmi quotidianae typura fequantur ,
nus acuta fit
k contra in fyncopali minuta plures paroxyfmi tertiaRSS typum fequuntur
cardialgica quam fyncopalis
ex Aviccnna 3 ^ magis eft naufeativa
j^
cacochyiia copiofa crafta eam fovet ; fyncopalem vero paululum materise
:

&

venenatse.

acris Sc

Paulus curari vult fine phlebotomia 6c fine catharfi; phlebocontra indicatur a pallore aut lividitate faciei, a pulfu dequidem
tomia
ipfo paroxyfmo , quge raritas in paroxyfmo mihi videtur fiin
raro
bili
gnum fyncopalibus & epialis proprium ; catharfim vero illi aegri non toleanimo linquuntur , ait Paulus
Aviccnna ; lieet enim vehementer
lant
ea indigeant , robur ita eft exhauftum , ut eam ferre nequeant. Hinc Pau-*
lus repetitas fridiones totius corporis , per dies integros continuatas , poSiflimura prsefcribit & mulfam pro potu ; ad fummum clyfmata ,
pro cibo

Hos

segros

&

&

&

&

panem

in jufculo

folutum vel vino tin<5lum fuadet.

Ohfrvatio 29^ lib, j Forcfi ejus fpeciei hiftoriam optime tradit , ac curationem per fridiones affiduas more Galmi 6>c Pauli\ vis kinkinge tunc
erat ignota.

7.

V.

Amphimcrina phricodcs Galeni

cap.

5.

Ifagog. Marc. Donati Hift. Mirab. Lib*

algida^ horrifica Latinis; Febris maligna River
Fcbris querqucra Car. Pifonis ; Fcbris algida Torti pag*

Fcbris horrida

Obf 56 ;
193, ubi fex hujus hiftoriae exftant. A. P.
Vulgo dicitur ea in qua horror continuus eft feu frigus intenfum , tum:
ad fenfum a^gri , tum ad palpum Medici , cum treraore fpafmodico , qus^^
aimul eft exacerbans amphimerina.
DifFert ab hemitritseo quod quotidie rigores longi paroxyfmum comiten^
tur ; alternis vero diebas in hemitritaeo. Vide Scnncn. de fibrib. lib. z, cap
%i. S< Rivcr. cent, 4, obfcrv. 6G,
Sexagenaria febre nialig-a laborabat hemitritseo affini. Paroxyfmi quoti-^
Cent. IV.

eraht

cum

reffigeratiorie

totius corpori^ per horas

duode<;im vei quin^

C L

S S I S

decim perfeverante

&

maximo virium

griracea lienterica.

Huic

326

in fine

profuit

F E B R E S

1.

languore

quem

fovebat diarrhoea

&

bezoardicum Jpviale Riverii,

decima die fanata eft.

Sylvius appellant algidas febres , qu3e ab
EttmuUcr, Hclmontlus
habent
comitem.
Vulgatius initio ludit fub effii^ie
algorem
ad finem
-

&

nse duplicis

tur.

dein fubito seger frigidus

&

fundunrur,

nifi

ingeratur kinkina

afphyftos

videtur

obfervante Tor^i

uri-

initio
tertia-

paroxyfmi con-

e medio sger

tolli-'

Vide Cardialgiam fcbricofam.

Amphimeritia Hsmitritizus

8.

Semiteniana Latjnis

Hzmitrit<zus lcgltimus

Auftorum , River. obferv. comm, ,23 pag., 159- Hemitritic. A. P.

Quoniam docet obfervatio qudd inconfl:ans efl: in fcbnbus hujufce ordinis paroxyfmorum typus , & quod in eodem fubje6lo nulius paroxyfmorum ordo fit conftans, hemitritseus ratione typi non debet difFerre ab amphimerina monente Brendelio & dudum Fqreflo ; adeoque ambic fub eodem
,

genere

railirare

debent".

Heriiitritasus eft illa

fpecies

amphimerinse

in

qua

fingurts

diebus efl paro-

xyfmus , aft alternis diebus paroxyfmus a fummo frigore incipit quafi tertiana cum quotidiana continua fimul concurreret. Differt legitimus hemitritsens
a notho ex eo quod fit acutus ,
intra feptem dies utplarimum terminetur , nothus vero fit chronicus ; nam Stahlius vidit nothum ad menfes extenfum (^de ftbribus obferv. 43 pag. 121 ), atque folis viribus naturas fana-

&

tum.
Accidit praecipu^

Ex

remittat

ft

fymptomata
fione

autumno

gulofis

&

catillonibus.

utrum febris intermittat vel

remaneant , fi fint gravia
ut vigiiise , lipothymia , licet puhus non fit frequens in remifminime intermittens habenda eft. Vide ohferv. 2j Riverii d&

frequentia fola

pulfus

non

enim poft paroxyfmos

,

febris

judicari debet

vires proftraiae

Hemitrit0

, pag.
/J^.
Legatur obfervatio hujus Hemitritaeispud Ballonium confil. ii^. lih. i.de.
febre femiteniand ubi erat fopor , dehrium &c dolor obfcurus lateris cum fummo ardore ; akera in confil. 29. lib.i.
9, Amphimmna pfeudohemitrite&us ; HemitritGUS nothus Galeni ; Lipyria
Avicennse , non Graecorum j Hemitrit<ms minor Schenckii ; Tertiana con^
tinua duplex
itxVaoL p. 62; Faux himitritee ^ River. Cent. L Obf. 54;

A. P.
DifFert a priori

^lfl9

^^^^

morbi longitudine majori

adeoque

intenfitate

minorij vide

Riverii de Epifcopo UT^erienfi.

Diagnofim etiam hujus fpeciei vide apud Riverium ohferv. communic. 23'
differt fiquidem a tertiana notha duplici, quod lipothymias ,
159
vigilias , aliaque fymptomata accerfat , virefque in reniiftione non refurgant.
Huc fpe^lat etiam rara fpecies hemiiritcci Riverii obf 23. cent. 3
Menfe
Februario , ait , Gerardus febre continua pituitofa cum paroxyfmis tertia-

pag.

fis iaborabat.

Illi

a rigbre irifigni mcipientes bis in die recurrebant

&: febre
in-

R E M T T E N T E,S. A m p h m
i

intensa ad multas horas perleverante

leni

fpecies ipfi videatur quotidiana continua

Alias notavit Rlvtrius tripUcem

i-n a.

ludore terminabantur

cum

tertianani

327

ita ut

h^c

tertiana quadruplici.

qu'^

feu

intra

duos dies

ter

recurrebat.

Pieudo-hemitritaeum epidemicum anno. ly.ip, graiTantem vide defcriptum bt

licet au6lor
, ejufque epicrifnn,

conjultadom, 260^ Frld. Hojjmanni pag. j\^z

hunc morbum pro intermittente habeat.

10,, Amphimerina Hungarica ; Hernitritaus peJliUns Schenckii I574 ^^^'
mis Cerebri Schenckii ; Febris Hungarica feu Cajlrenjis Junckeri Tabul. 73. Fc'
maligna Frid. HofFmanni Se6t. I. cap. X. cum defcriptione
curatipne ; Fievre d^Hongrie de Meyferey. A. P.

&

hris Catarrhalis

epidemica utplurimum, caftrenfis , seOaie millpotiffimum plethoricis, familiaris , quae orditur ab horripilatione 6c cephalalgia , quibus accedit litis
seftus maximus , ardor circa fcrobiculuhi
cordis , hnguae (iccitas & tumor , frequenter angina , quarto, feptimove die
delirium cum ocuhs fulgidis , venis capitis tumidis , Sc vefpere paroxyfmus ;
his adde pulfum fortiorem , quam in caeteris malignis , narium hjemorrhagias
fupervenientes, agrypniam continuam cum anorexia, quibus comites fe addunt pro diverfitate temperamenti ik principiorum vomitus;, dyfenteria, pe.

Febris eft acuta, maligna,

tibus,

&

techise

Ad

parotides

paralyfes

hemiplegise.

quse fummo ardori 5c"putredl,

duae funt indicationes adimplends ; i^* fcilicet avertenda
cerebri &c (lomachi , quse vulgo accidit in hoc morbo: i^ ever-

curationem Amphimerinas Hungaricce

ni fimul debetur

inflammatio

rendse fordes primarum viarum putres &: non raro verminof^* In hunc fi.uberes phlebotomiae prsemittendae funt, ut infar6lus inflammatoriusprae;-

nem

caveatur

potus diluentes

eccoprotici

clyfmata emoliientia

&

refrigerantes

jufcula puUi vel carnis

eo ufque prgefcriben,
da quo dolor flomachi evanuerit , ardorque contemperatus fit , ita ut ad ca-ihartica properandum fit ; cvim itaque puhlis mollis evafit , epigafirium a
preflione non dolet , cathartica prsefcribenda funt , non irritantia , v. g.in
deco6lo tamarindorum , prunorum , duo pugilh folliculorumf fennas curn flovitulinae

ribus malvse

manna;

dein

eccoprotica

viote funt infundendi pro duabus dofibus

&

addi poflAint anthelmintica, acida;

gatis inquirendum eft quo natura vergat,
Illa

tur

his

fpecies raro

fsepius

cuillbet

addenda'

etl

primis viis fuflJicienter pur-

catarrhahbus fymptomatis ftipatur

ut ut catarrhalis voce"'

purpuram fymptomaticam adducit aut parotides

convalefcentes

funt obnoxii phrenitidi inanitorum.

II. Amphimerina miliaris Vide Sydenham pag. 526, Jourii. de Med. IJ^S
pag. 275^. A.
H^c a veneno miliaris latente excitata , quavis no^e paroxyfmum excitat
quotidianse intermittentis scmulum. Hsc vero kinkinse refiftit ; hsc febris per
-

OCTo primos dies benigna , dein caput impetebat

accerfebat, ufquequo demum miliaria exanthemata
^ata hujus mqrbi genium declaravere.

&

funeftam bsemorrhagiam

alba,l

D* Marteau

obfer-

,^

1 2,

Amt

eZASSli

3iS
ti

/Z

F E B R E

12, Amphimerina anginofa. Huxham de aere ^* Angina Epidemica. Foref^

lib. 6 ; Febris petechiians Nenteri ; Fdris Catarrhalis maligna feu petechi-

{^ans Junckeri

Tab. yi

; Gallis grippe

&c

folette

Huxham de

injluenia

aere pag. 104. A.

IUa fpecies eft eadem omnino quam defcribit i?/V^n5 obf ^. comm, pag
136 morbus epidemicus, coqueluche vulgo ; eo tantum difcrimine quod,
apud Noftrates nullae erant petechiae , cum apud Germanos & Anglos fre-

quenter febribus malignis

fe

Eaeem

adjungant cemites.

obfervata eft epide-

mica Condomi apud Vafcones anno 1750 Journal dz Medec.

morhus coquelucbe d\&:as 3.nno 1557 plurimos a fiiedio tollebat a 4* ad

141 diem. Tuflis erat cum angina , dolore capiiis , pervigilio, lumbagine , coryza. Qui poft phlebotomiam & bechica fudorem foetidum efFunIs

yiim vel

^ebant, hberabantur

Condomi

fpontanea vel

plurimi inedia confumebantur.

artificiaUs

&

feu laqueo Aetii.

Strauffii
cutis in

ulcerofa erat angina

ainphimerina

fint

cum

Differt

&

ptyalifmo

nitrum profuere.

hsec fpecies a

accidentales

petechiis

diarrhoea vel

cynanchse malignse
purpura , quod maculae

Affiais erat

regioni

caiidiori

tribuendae,

Vide

Pvrpuram,

Germani catarrhalem fscpe nominant amphimerinam malignam in qua ne

notante Brcndelio ; faitem ftillse narium ,
eft catarrhi fymptoma

minimum

horror a principio diverfo dependent.

. Amphimerinse
malignae necnon tritaeophyx funt morbi apud nos minimc
I
aut malignarum conrari , fed qui nomine generico febrium putridarum

epiphora

,.

funduntur ; illse iiquidem qvise alternis tantum diebus exacerbantur cum exiguo
aut nullo frigore prseter inifium morbi funt tritccophyse ; quse vero iingulis
diebus exacerbantur paroxyfmis fubiimilibus funt amphimerinae,
paroxyiinis
alternis frigore majori ftipatis funt hemitritsei, Legi meretur quod fcripfit de
hemitritseis
tritseophyis BagUvi , lib. L pag. 6c).

&

&

13. Amphimerina tuJJiculofa\ Fiivre vermincufe

coqueluche des enfans, A. B,

&

catarrhale des enfans ;

Junio &r ahno 1760 menfe Maio, viguit epidemic^

inter infantes hsec febris quotidie exacerbans cum fputo fanguinis , tuili ferina, in qua fer^ fuifpcantur, lumbricos rejiciunt.

Anno 1751 menfe

Curatur

vermifvjgis

catharticis

per alternas

dies

repetitis.

Vide Tujfim

clangofam,

&

maligna Riverii cent. r.

14. Amphimerina Jingultuofa ; fehris continua
obferv. 47, idem obf. 78 centur. 3 ; SinguLtus , Fehris lyngodcs Walfchmidii/
Fievrc maligne avec hoquet. A. P.

Epifcopus Nemaufeniis anno 1619 quinquagenarius febre illa maligna cum

mane quovis adveniebant 6c

fingultu 5c naufea aiFe^us fuit; exacerbationes

feptem horas durabant

fie

vigilise

perpetuae

urinae erant rubrae

fanguis

&

extraftus quaii

turbids

feces

liquidse

bilio-

pleuriticus ; febris quinta die

Invitis duabus phlebotomiis crefcebat cum anxietate , fudoribus non criticis :

/eptimo fudor criticus copiofus accelTu In altero aegro, febre eadem ftngultuof^
iabofl!

REMITTENTE
&

labofante poft plures phlebotomlas

Amphimekina.

S.

duas catharfes

varlaque remedla

329
,

die

duo , cum emulfione in qua uncia falis prunellae , aflfumpra funt , & intra horam morbus ceffavlt.
15. Amphimenna peripneumonica ; Morbus epidemicus Telonx in GalloProvincia ann. 1757- Journ. de Med. A.
febre amphiVere invadit hic morbus ; exordlum a tufli importuna
morbi duodecima

laudani grana

&
&

merina acuta , bis quovis dle exacerbante , cum frigore

calpre alternatis. Accedebat oppreflio peftorls , fputum
cruentum , dolor lateris ; ut
plurlmum fupervenlebat vomitus vehemens per duas trefve dies, vifcofus, amarus

necnon

frequens

in multis

fubmoilis

inter omoplatas.

dorfi

morbus

feliciter

fudor copiofus,
lingua

pertlnax

fubalbida,

cum

Finis,

humida

lethalis

pulfus conftanter plenus,

paftacea

dolor capltis

erat, quinta vel feptima die

&C.

fed

cedebat fequenti methodo.

Cura. Praeraittantur duae phlebotomlas circiter , cum ptifana non invifcante y

glycyrrhiza j deinceps tartari ftifed diluente ex infufo capillorum veneris

&

deco<^o caffiae &c tamarindorum , qu3e uberem vifcofae

biatl
cato evacuationem cieant j fequentibus dlebus cathartica mimateriae ano
norativa prsefcribantur. Ab emeticis omnia fymptomata etiam inflammatprla
grana pauca

in

&

r^mittuntur.
.

Epidemla

illa,

ab

alternatis per

menfem

fero

&

mane

frlgprls acutl, calo-

non attigit.
16. Amphimerina fpajmodica. Vide Vandermonde Journal Aout 1757. A. P*
Fervor 6c dellrium in paroxyfmo , in remiflione penis rigefcentia fine mole
adaufta ( quod in dyfuria calculofa etiam accidlt ) abdomen planum , rigldum , ocull obtutus fixus , loquela monofyllabica , urinse difficultas , os
fuavls vicibus acceflit

i:Ifque

{iccum

mulieres

llngua convellebatur

nuUus calor

fpafmi

univerfales

tendinum

fubfultus.
H'jec febrls ufu

klnkln?e fublata

efl: ;

fuccefferat quartanse.

Amphimerina mimofa; Febris exacerbans Tymorenjis,

Bontii de medic. Indorum , cap. 15.
17.

Qui navigant

gratia

Solor

in Infulas

corripluntur febri

quadam

horas patitur, qua durante

6c

Tymor

putrida

in Indils peculiaris J

csedendarum

quse

fantali

arborum

exaceibatlones per quatuor

exacerbarione ridiculas

admodum

aftlones segri

&

edunt , imitantes ea oplficia , quce fani exercuere ,

omnia efFutientes
temere quse in vlta tacenda , loquendave peregerunt cum maximo aftantium rifu
adeft prseterea bulimus , ita ut , dum in dellrlo funt , omnia etlam
foediffima devorent, quse ipfis piaebentur. Tilbuitur maxime odori vlrofo fantalorum, aeri nebulofo , frigori ipfi , fruftibus immaturis, H^ec fnfula fita eft
10 gradibus latitudinis meridionalis, Ibi
:

Cum modb

frigoribus^ calido

Tempore non
Cura.. Lern catharfi

certo

Sr

modb

flringlmur

czjlti

corpora languor babet,

clyfifre

prsemiffis

-Sauyages NofoLogia Methpdica, Tom.

I.

vena tundatur^ufque ad anlmi

T t
de-

CLASSIS

330

FEBRES

II.

defeftum In plethorkis ; cucurbitulae appllcentur cervici , fcapulis , capiti

fclopetario
Incolae teniporalem arteriam lamina candenti , vel fune
rafo.
accenfo urunt cum flupendo fruftu , quod etiam in cephalyea faciunt :
vomitoria antimonialia aut ex gilia vitrioli ufurpantur. Adverfus vigilias
diuretica , ut Bezoar ,
extraftum croci opponitur. Dein ad fudorifica

tum

&

cornu
emendatur;

Rhinocerotis

rafura

-''y

deveniendum

;'

refrigerantibus

calor

fyrupis

18; Aniphmerina phrenitica Bdntii de- medic. Indor. cap. 14; epiala eft
Mercat. de tertiana. A.
Adeft febris quotidie exacerbans , fed fine typo certo ; delirio phrenitlco
G6ntm'u6 ; pervigilio , vomitu ^ruginofo , exteriorum partium algore , interiorum ardbre -& fiti inte.nla ftipata.
Cura. Purgatio ex tamarindis
pulpa caffiae , prsemiiTo clyfmate emolliensegri totum corpus unguento tete^^ji-deinde phlebOtOmi'<S' larg-De inftituantur
:

'

&

gitur

fomnus

narcoficis conciliatur.

19. 'Amphirnirina paludoJa\

T^znoxum
Sunt

illse

rum

Fah

&

bas

marecageux

Pringls

&

pa^/i^o.
3 14. A. P.
qu32 in regionibus npn folum humidis , fed etiam ob tempeilaut ihenfe Julio, Augufto , oriiintur ex halitibus putridis a planta-

mdl.-'des armeesv l'Gm.

tein calidt^

Amphimerina fcorbudca Bartholini de medicina

ou putride des

-yTiiivrc-biruufe
I.

pifciumve corruptione.

Haec febris fspius initio eft remittens, aft verfus^ finem abit in tertianam
intermittentem, cum fcilicet hieme accedente putredo decrefcit ; invadit raro cum frigore , f^piilis cum cephalalgia, calore tirenti , fiti excedente , olteocopo , lumbagine , magna laffitudiiie '& anxietate , frequenti cardralgia ,
gaftrodynia , fepe cuni vomitione bilis viridis , flavSe , odoris ins;rati. Pulfus
vulgo exiguus , fed a phlebotomia crefcens ; aliquando cephalalgia ita fubitanea
vehemens , ut cCgri tanquam ma^iaci per''agros excurrerent ; fed
remittente .febre cum fudore dolor periodice cefiabat
aliis delirium in paroxyfmo , unde milites ex curru in flumen fe priecipites agebant , ut natando nofocomium attingereht. Plures bilefti ano &: cato, necrion alii lumbricos refecere. Sudores magni , foetebant segri ,
vibicibus ac petechiis
cadavera katebant. Pulfus etiam 'in agone fegularis fuit ; fi fudor nono die

&

&

accedebatt

febris

nas apparebat

tertiana

'

fiiccedebat

fi

diarrhosa critica poft tres feptima-

febris in quotidianarh abibat.

0/n/o". Differt parum a curatione amphimerinse biliofje, fcilicet i^ phlebotomise patcior^s flat, licet febris ad continuam ut fynochum magis vergt' ,/'i-arius ad intermitfentes ; ea fiquidem magis eft putris quarn phlogiftlca , &. nifi delirium aut aliud phsenomenum inflammationem topicam fuadeat , miniis eft repetenda vense feftio , quam in biliofa ; fecus malignitas
iTioibi crefcit. i*^ Vomitoria
cathartica magis coiiveniunt , vomiroria ii^pe tollunt morbum,fed tartarum ftibialum prseftat , quia non adftringit. 3*^
'

&

Pr^miffis generalibus ad kinkina confugiendum eft

jualis

intermiltio: 6C

ne recidiva

fiat

quovis:' die

ftatim atque

una

datur

kihsb- dfa-chnVa

ali{li^

REMITTENTES.
menda
,

per autumniim

eft

Antifepticus viftus necefTarius eft

tur
tus

flarulenta

rantibus

cerevifia tenuis

quidquid enim roborat

a.

331

moderate nutriantur &c parcius utan-

fcilicet

himte rin

qu3e ad putrefaftionem vergunt, feu quac relaxant

illis
,

Am

frequentes recidivx vifcera obftruunt. 4^'

fecus

multo

&:

recens

eft

antifepticum

ut herbae

praeftantius eft

fruc-

robo-

uti

mo-

ut liquores fpirituofi

derate fumpti.

Amphimerlna vanolofa ; Febris recidiva Mortoni de variolis Feputrida varioLis conjliuntibus fiiperveniens Sydenhami pag. 59 V Securida.
febris variolarum confluentmm Mead Epift. de purgantibus ; Fievre fecon20.

brls

A. P.

daire,

undecima

In variolis confluentibus

die

puftulae

exficc^ntur

faciei

&

incruf-

cum minime fibi quidquam metuendum exiftimat seger non raro,

ob puris cum fanguine mifcelam , ita fubito corripitur febre piitrida qnolibet
anxietate
vefpere recrudefcente cum fumma dyfpnoea
quandoqne fopore ,
tantur

ut

promptiffime fuccurratur , ipfa die mortis periculum incurrat ; quod fi

inde ad ufque decimum feptimum , raro vigefimum , a periculo
,

ni(i

efFugeric

hnmunis non eft.

In his rerum anguftiis tum Arabum , tum Neotericorum experientia doapud adultos praefertim
quam fanguinem ftatim
cuit nihil prseftantius efie
coma fimul adfit , capiti derafo:
(i
ad uncias decem , vel plures mittere
ft
vero nullus ftt fopor
fed anxietas
amplum veiicatorium applicare
,

agrypnia

diem

imo ex

fuafu Meadii

maturius

&

paregorico tranquiilitatem conciliare

fi

&

ferat

cafus

decimum

circa
,

lene

tertium-

catharticum

ex infufo fennae cum manna ; quam phlebotomiam , quodque

catharticum etiam fequentibus diebus repetere quandoque neceftarium eft
nec enim puftularum retroceflus timendus eft , cum puftulae jam incruftaise

prsefcribere

lint

in

De

facie.

his

videantur hiftorise

decem

Meadio enarraae.

21. Amphimerina art krit ica. VidQ Memoires des Etrangers

Tom.

J, pag.

457. A.P.
Cognofcitur ex fuppreffis doloribus arthriticis , quorum loco accedunt paroxyfmi febriles finguHs diebus , cum vehementi frigore , dein calore ,

urinis turbidis

22.
lieufc

latentiis

Amphimerina
des camps

redlius /'z^rrii/^

biliofa

Pringle

fedimento.

fine

Febris biliofa

Maladie

cognominanda

An

6q5

milites

&

175^9; ^'^^^^

Tifibt ann.

Tom.

I,

Chap.

3, pag.

^^"

37;

A. P.
epidemia in dies intenditur

trifseophya biliofa

Accedit circa medium menfis Augufti

quamdiu

D.

armees

caftra habent.

paroxyfmis quotidianis vefpertinis , furorao calore

remittens
vehementi cephalalgia , faepe &c delirio ftipata quae fymptomata
no^u durant , mane evanefcunt , poft ephidrofim , hsemorrhagiam , vel diarrh^oeam ; initio morbl frequeas naufea , vomitio biliofa , pufris , oppreflio
Febris eft

fiti

ardenti

in fine

cedebant.

,.

nifi

evacuationes

fuiflent

Accedente hieme

likeumatifmus

&

fanguis vifeofiis.

inftitutx

febris

continua

&

aurigo

ac-

febrem comitabantur tuflSs,

His incommodis pedites milites , minus dufrigore acuto

ces

&

C L

332

$ S I S

R E

F E B

/.

S^

minus expofitl ratlone pallil , obnoxll funt. Hatic

ces
,
elTe contaglofam probat obfervatio Pringle , ex 23 fartoribus , qui tentoriis
horum mllitum refarciendis incubuere , feptemdecim hac febre correpti periere Gandavi. Primus paroxyfmus incipit a laffitudine , frigore ; caeteri a
calore. Pulfus in paroxyfmo plenus , velox ; in remiffione minus frequens
fanguls coccineus , firmus ; thrombus fero immerfus ; accedente hieme pleu-putredo mlnuitur.
ritlcus evadit ,
Curatio. Cum sftivse
autumnales febres caftrenfes a putredine fangulnis inclplente ortum ducant , qulppe cadavera cltiffime gangrgenafcunt ,
jnoribundi cadaverofum odorem fpargunt, refplcienda eft humorum putredo,
fohdorum laxltas , adeoque indicantur medlcamina , quse 1 primas vias,
feu fanguinis emunftorium expediant j i^ quse acrimoniam putrem corrigant ; 5"^ qu3e eam eliminent; 4^ quae fibras roborent. Hinc mire condufrigori

equltes

&

&

&

&

cunt vomitoria , eathartica , cardiaca

harum febrlum in intermlttentes

pars

Phlebotomla in paroxyfmo
ufurpandum ; fi naufea

faepius

febris

mitlor

clyfmate

fi

&

klnklna

magna fiquidem

degenerabat.

&

repetatur vomitorium a remifvehemens , ipecacuanha ; fi revinum emeticum , tartarumve anteponatur ;

&

fit ,

mifcentur duo grana tartari

pr^emiffiD

acida

feliclter

Inftituatur

fione

mlffio longior

febrls

cum

ftiblati

alvus conftlpata

fit ,

ut

fcrupulo

folemne

ipecacuanhse

eft

in

fed

hac febre.

Salia, neutra optime reducunt febrem anomalam ad remiffiones regulares

^
feu typicas/ hoc prgeftat fal abfinthii cum fucco hmonvim ; vel

Salls abjinthii

O^.

inflilla fpiritus

c cqrtice aurantiorum

& femijfem ;

folve^ i/z aqutz unciis decem ^

adde aqu<s, cinnamomi , fyrupiana drachmas duodecim ; capiat quartd , v.el fextar.

drach.

yitrioli q.

1.

ad faturitatem

qudque hord cochlearia quatuor,.

Prasftat

in

hoc cafu

Mlndereri uncia una in

fplrltus

fub aeftus finem propinatus

duas trefve

ut fudor fimul excltetur fine caloris

ammonlaco ad

faturltatem

dofes:.

augmento

'^

aceto affufo

ex fale
vel,
cornu cervi ad fcrupulos duos afFundatur tribus aceti cochlearibus prsh.
dofi. Ad fervorem febrls temperandum nitri grana decem quater in die fumantur. Si in intermittentem mutetur febris, kinkina , purgatis primls vlis^
eft ufurpandum.. Si cephalalgla fit , aut delirium ,
phlebotomia Indic^tur ;
aft fi pulfus non vlgeat , feptem circlter hlrudlnes temporlbus admoveantur,

fit

Ille

volatili

fpiritus

ial

6c falia neutra

citandus

nlfi

ufurpentur.
pulfus debilis

Sudor nunquam therlaca

fit

%\. Amphimerina femiquartana

Eft ea quae qusrto

qnoque

fimilibufve caUdis ex-

aut petechlse accedant..

die

A.

P..

paroxyfmum

notablle

frigore

ftipatutti

vero Intermedils diebus paroxyfmo fine frigore notatur , ifa ut

fit
Amphimeflna quartanse veluti conjunfta. Obfervata eft in verula a D%
Quffon ,
poftquara ope kinkinse paroxyfmus quartanarius fuiflfet fublatus,;
gefit;

aliis

&

l^fidui

fponte abierunt

REMITTENTES.

Am

24. AmphimcriTiA femiquintana , A. P.

Ea eft qu3e quinto qiiovls die paroxyfmum

m'e r in

horrore

a.

333

infignitum

notabili

Amphimerinam fimpHcem comitaretur

& muho kinkinse ufu debellavit D. M. M.
primo paroxyfmum quintanarium afFeftu foporof

quintana intermittens
,
hanc in matre fua obfervavit ,
quafi

,gerit

meritiflimus

&

fugavitque

periculofo notatum.

Trit^OPHYA Tritaiophycs
Comm. in eund. hbr. & lib. %

VII.

pyraos Hippocratis Lib.

Galeni

de

diff.

intcrmcdiis

vcrb

febrium

I Epid. Galeni'
febrium; Tritaios fyncchis
cominua tcrtio quoquc dic cxaccrbans ,

de

Fekris

difFerentiis

diihus aliquatcnus rcmittcns

perniciofa Torti.

Gorrsei Definit.

Tcrtiana.

Ticrcc maligne.

Ticrcc continuc ,

tertiana ex eo quod in apyrexiam non definat akernis diebus :

hemitriiseo , quod iingulis diebus non patiatur paroxyfamphimerina
mum , fed tantum akernis , aut fi finguUs fint paroxyfmi tertianarii ; fsepius
verd., excepta invafione paroxyfmi , a frigore non exordiantur.
Tritaeophyse
amphimerinse hemitritaei noilris etiam temporibus minime
fari funt morbi , obfervante Brcndclio ; fed vulgo- febres malignse indifcriminatim vocantur.
Differunt a morbis exanthematicis , ut purpura , nort per defedlum petechiarum , fed ex eo quod in Tritaeophya &: amphimerina petechise accidentales fint , inconftantes , a regimine cahdo , aut ahis principiis extrinfecis procedentes; unde Germani iftas pctuhiiamcs vocant, ut a
pete-Idera diclum efto de pefte , cuchiali febre , feu purpura eas diftinguant.
jus charafter eft bubonum , anthracumve eruptio conftans , cum parotides
\xi
amphimerina inconftanter fub finem tantiim fuperveniant.
tritaeophya
1. TritAophya fyncopalis Burlet de variis Hjfpanorum morbis diftert, ann.
17 14. Riverii obf 36 centur. 4. P. A.
Intermirtentes , ait Burlet^ funt gravifiimi moris , maxim^ cum io fynMatritenfibus nori:
copales abeunt
rarum febris ahbi genus , Caftellanis

Differt a

&

ab

&

&

&

infuetum

illa

tianae

morem

dialgia

principio

in

utcumq.ue imitatur

enormi voinitu

extremorum
ceflione

rigore

in

in

ni

declinatione
proftratione

prompte fuccurratur

eum morbum nomine

Riverius

perfufis fudoribus ter-

hoc tamen multo

fumma virium

refrigeratione

toUit.

difficilis,

quod

car-

contra6i:ione pulfus

fecunda aut

febris

tertia

ac-

tertianse malignae rae-

&

obj, 36", cem. 4: In fingulis jufcuhs bezoardicum minerale

jovia=
addebat ; fingulis diebus eft paroxyfmus , fcd qui alternis diebus fibi refpondent , aut fimi'es funt , fcihcet primus tertio , fecundus quarto , 6ic.
2. Trit<&nphya caufus Hippocrat. 3. Epidem. 5 Caufus^ (wefebris ardens
pcriodica River. de febrib. putrid. c. i ; Ficvre ardente , chaud mal. P. A.
Eft febris tritseophyse fpecies , quse paroxyfmis tertio quoque dle fine

morat
ie

frigore redeuntibus^cum

dpre

effqntjalibus

fiti

unam

clamofa

ardore corporis,

aut alterara ad

fummum

fine diarrhcea ac {mt.

feptimanam

Ti

excurrit.
Diffexii

C L

554
augmento

I L

S S I S
bllioia

Dlffert a tritseophya

F E B R E S
dem

quse vomltu bilis, &.

vel ftatu ftipatur

cum

diarrhoea billola

caufo alvus hifce

in

ftadiis {\\. addechnatione

adeoque
critica
(lipetur.
,
,
Prxterea biliofa eft tritaeophya fsepius duplex , feu fiijgulis diebus exacerbatur. Caufus eft tritaeophya fimplex quoad paroxyfmos.
Adolefcentibus biliohs , robuftis , vald^ exercitatis , 3eiUvo tempore , ali
itinere fub fole ,
a laboribus immodicis , regimine calefaciente poriflirrum
flccidit; caufus intra duas feptimanas ad falutem, vel ad mortem terminari
confuevit. Lingua arida , quandoqae nigra , .urinx fiainmesc , rubr?e , do-

in

&

ftri6b

lor capitis

diarrhoca

non

anxietas

quandoque graviora

nifi

in

paroxyfmis accedunt fympto-

in

mata.

^Eger nutriatur cremoribus oryz?e , hordei , vel jufculis pulli

quarta quaque hora fumendis ; bibat ptifanam frigidulam
ex emulftonibus , aqua puUi , limonata , vel aquam nitratam vel fpinta fulphuris , aut vitrioli acidulatam , aut infafum acetofcC. Phlebotomi.a iteretur
pro segri xtate , temperamento , morbi gravitate , pulfus vehernentia. ClyfLiiratio.

tenuioribus,

vituli

mata ex emulfione

deco6to refrigerante , emoliiente quavis die injiciantur ;

deco6io foliorum malvse , laftucse abdomini applicenquovis vefpere julapia , vel emulfiones anodynse exhibeantur , fedat
impetu catharfis lenis ex decoiflo tamarindorum , cafli^e , cum man,

fotus refrigerantes ex
fur

febris

&

na ,

cardia!g!'<

fi

tum pondus

naufeae exigant

in epigaftrio

nullufque

dolor acutus

fit

leniflimum vomitorium

fed tan-

granum unum

ut

vel

primo

cyatho addatur. Cathartica lenia deinceps

ufquequo febris denerit.
ufurpentur ad bilem evacuandam
\. Trltsophya Fratijlavienjis D. de Hahn. Joum. de Medec. Decembr.
alterum

tartari

ftibiati

A.?.

1757.

Morbus epidemicus
vorabant

nia putrida

incepit Februario

poft csedes belii

fsmem qua pauperes

poft

aere cadaveribus infepultis infeclo

poft animl pathemata ex fruftrata meffe

mortici--

xrumnls

aiilfque

adde quod nul-

vento expurgata fuerat dudutn atmofphxra.

io

Febris acuta

lipyria

diarrhoea ferofa

aerophobicum
fputa vifcofa

adufta

biliofa

tabat

vox

eruptio mHIarls
piofse

rium

maxlme
e

Ipfe Profeflfor

mens fme
tis,

rigore

anxietates

febris

allquibus

&

lingua

prurlglnofa
,

ftupor

quarta die fudores

naufea

enurefis

fequentla pafl^us

eft.

extremis fpafmo

i^

mox

rigldis ,

&:

unlverfalis

fummo &
,
vlfcerum mox

vehemens

diarrhoea

arida

lipyria

ardorem intolerabilem

dolor vividus occipitls

jpedes frigidiflliml

praecordiorum,

in

naribus fluxus, fputa vifcldiffima,

Hahn

&

dolor capltls

delirium

fudoribus fymptomaticis

dein fpafmus maxlllae

ichoris

nulla
in

adorfa

frigore

cum

quibufdam rabiofum
importuna, vomitus &: diarrhcea biliofa

agrypnia

mors cum convuhianibus

extremorufn

fecunda die iitis

fyncopes , ignis vlfcera depafcens
candenti

ferro

afthenla generalls

&

cita

algldo
exci-

fuperveHit

dejeftlones co-

Involuntarla

mors

quafi

leve deli-

eplleprica.

die acceffus

febrilis

vehe-

Inflammatorlus totius capl-

dolor

ita

crefceba* in dies

REMITTENTES. Trit^ophya.
ut contaftus aeris Intolerabilis foret
lis ,

noftes inquietse

fus

rheumatifmi

cum

anlini languor

fudore ccn^lnuo

univerfalis in

4^ omnla
omnino &: convulfionibus

peffima.

Die

corpore.

pejus

habuere

&:

33^

debllltas**increclibi-

ocuii dolentes,

Die
,

&

graves,

3^ dolores

pedes congelatl

(en.'

nox
manus rubrx

iedabantur
,

agitatie j imago mortis terrefacicns , vomitio identidem; hac die fpongias aqua frigida madidcc toti corpori applicantur , frigidaDie 8^ pulfus convulfivus, dolores ad clamorem contique propinaiur.
nuum ufque. Die 9^ delirium , grumofus fanguis vomltu rejeflus. 1 1^ Sudor,

pulfus pacatus
dita

flridor

kinkinai

dein paroxyfmi tardius

decoftum adhibetur, vox

12^ Maxilla convulfa

dentium.

&

intercifa

rifus

noftu tantum reverlebantur.

loquela irnpe-

fardonicus
14'^

furditas;

Frigus

glaciale

ia

corpore , fudor trigidus , lotiones frequentes fiunt , omnia fedari inci18^ Delirium vividum , afi fyncope ex lefto derelifto, fames, deia
piunt.
fudores copiofl , fomnus profundus; flrepltus averfatio , omnia nova appaextraordinaria.
36^ Cholera. 48^ Defquamatio cutis: unguiuia
rebant
toto

&

lapfus.

Profuere in hac epidemia lotiones corporis ex aqua , illis

clyfmata aquea , potus aqueus copiofus , cathartica
,

trepida

exanthemata

rubeols

eryfipelati

efferae fimilla

frigica
;

critica

lills

fuere

Sc cutis defquamatio cir-

ca declinationm.

Tria mlllla
efl

hominum

morbi co^nitio

4.

Tritd,ophya typhodcs ;

Species

vu3,_quo

efl

tritaeophyo^

fere

hsc epidemia ;
eo dirlor efl.
Diaphcntica Torti. 187. A. P.

quo

UratiflaviiE abftulit

obfcurior

ejus indoles

cujus

prscipuum fymptoma

femper madent asgrotantes,

cum

fudor coUiquatl-

eft

paroxyfmis

tertio

qucque

revertentibus.

die

1 quidem In psedagogo nofocomil gbis obfervavi, &:

quadragenarlo melanchollco. Illi erat tritasophya fimpiex , feu
alternis noclibus ita ubertim fudabat , ut novies Indufia mutare cogeretur,
diebus vacuis utcumque flaret , is non erat omnlno apyretus, fed debilis
diaphorefi huinidus. Prcemifiis generalibus feu phlebotomia
catharticls lanec non granis
iiatus fult ufu klnklnEe cum decofto florum chamcemell ,
aliquot cafcarillae , quarta quovis hora ; paroxyfmi a levi frigore incipie"

Hanc fpeciem

nerahs

viro

&

&

bant.

Alter erat Rallet, qui virilibus vei^ibus Indutus erat, tamen foemina, ut pcfl
anxietate ,
llla fumma debilitate ,
fimul boulimja
detexlmus.
laborabat ; fingulis diebus paroxyfmus accedebat a levi frTgore, deln per

&

ebitum

oflo horas fudabat;

fimili

modo

etiam ab

hoc morbo evafit, vino

etiam

concefTo.
Rivcrius obf. 28. cotnmun, memorat febrem elodem qu^, fudore per nodies continuato nuUIs remediis cedente , aeger abreptus efl: ; nec f^ra-

vem

gulorum rejedione , nec ventilaflone , nec cataplafmatis potuit hlc fudor

imminui ; utrum paroxyfmos pateretur dublum efl.
Idem Epifcopum Agathenfem tritaeophya duplici laborantem vldlt , qu!

C L

33^

I L

S S I S

FEBRES

fudoribus multis

ut vix per horam dl,

ctiam extra paroxyfmos
mutanda
eflent
quin
indufia;
urinse rubrx 5>c crupoflet,
midiam dormire
phlebotomia
dein
catharticis
hic
morbus
;
d^e apparebant
,
febrifugis
intra 14 dies feliciter fuit terminatus , nifi quod recidivam pafTus eft lediffluebat

&

vem.

&

TntAophya, elodes III. D. Boyer Archiatri , D. M. M.

Par. Me5.
Suettc des Fithode de traiter les maladies Epidemiques , Paris 1762
cards. A.
Eft febris inflammatoria quae 14^ vel 21 die termlnari confuevit , epidemica , non contagiofa , in qua ab initio morbi segri fudoribus diffluunt ;
ex fex aegris quinque evadunt fi perite curentur , cum in ephemera fudatoria vix centenmus evaderet,
morbus ut plurimum intra 25 horas terminaretur. Hsemorrhagia narium ,
eruptiones miliares ac purpurese in
ephemera Anglica raro , in tritaeophya elode frequenter accidunt aft eruptiones miliares , quas in miliari fudatoria ab initio morbi prorumpunt , in
hacce tritsecphya , fi mature ac ubertim fanguis mittatur , nec eilentiales
funt , nec ab initio accedunt , ut in mlliari fudatoria.
jEgros no(5lu adoritur morbus, abrupto fomno, cum afthcnia univerfali;
evigliant cum fudore
calore maximis , cute &c vultu flammeis , oculis
:

&

&

&

fcintillantibus

lingua alba

paraphrofyne

fsepius

&

tardius

duro
diem

tenfo

,
,

turgido

cum

alba^

axilJas

&

periculofiflimse

accedit
,

maculis pur-

margaritis minutis

fero acri turgidse, quse purpiira alba vulgo vocantur

paroxyfmo

febris

prodeunt 5c mscufe purpures

&t phly6i3snse

cum

referant.

has eruptiones

praeter

majoribus pulicum morfibus fimiles

lum

j^"

denfls ut eryfipelas univerfale

ita

Multo
fimiles

pulfu

circa

prodromo, vel quod pejus

miliaris eruptionis univerfalis

pureis

arida

phrenitica

qu^eque coh

truncum antice pofliceque afiiciunt, omnium eruprionum

vero maturis phlebotomiis feepe praevertebantur , ma-

iflae

xlme fi di^etam calidam vitaflfent segri.

Datur hujus morbi varietas humoralis difla , cum prior fit inflammatoria;
m humorah pulfus mollis , debilis , afl:henia major , fopor frequentior , cculi
languidi
in

lingua albiflima

inflammatoria

non

phrenitica

ficca

vermium proventus fupervenit ; cum

fymptomata & haemorrhagise fre-

pleuritica

quentius fuperveniant in morbi /latu.

Curatio, In fpecie inflammatoria , nedum fudores calidis , antidotis
vibus ftragulis fovendi funt , ut folent ruftici ; fummus il!e calor

&

aere frigidiufculo fuperveniente &: phlebotomiis quantocius

reprimendus

eft

abftinendum a

vino

cardiacis

iteratis

fudorificis

gra-

fudor

prinia die

tanquam

a.

perniciofis ve-nenis.

In
aft

humorali rarius phlebotomiae , eaque tantum una , poteft adhiberi

ab altera die vomitorium eft pTsefcribendum , fed valde mi-

in utraque

tigatum

fcilicet

tartari

vegetabilis drachmis

ufque quo

iij

ftibiati

gr.

vomitio accedat

iv

in

aqi;se

calidae

llb.

ij

cum

falis

fumat omni quadrante hoiae cyathum

tunc tepida affatim propinetur ; fequenti de

diflblvantur

mane

REMITTENTES. Trit.eophya.
&

mane

fragarise

bibatur

clyfmata emollientia

fero

gKaminis

vel

canini

apozema ex

bus a catharfi

tartari

cum

aeger purgabitur ex infufo f^nnae

ma

paroxyfmis ptifanae

in

lenitivi

uncia

quaevis

borraginis

addetur

fttbiati

libra

fcolopendrii

cichorii,

foliis

337

ex deco6to radicum*
vel ferum la61is affatim

pti(ana

glycyrrhizae ofFeratur

8>c

gran.

liberis

injiciantur

&

vegetabilis drach-

falis

recipiet

die-

cui

alternis diebus

dein

fcrupulum

nitri

vel

xymellitis fimplicis cochlearia duo.

In humorali varietate

apozematis herbae amarse

incoquentur
,
nuchse vel furis applicanda recurrendum

lumbrici adfuerint

fi

chamsedryos ,
fopor accedat , ad veficatoria
{1
quse in miliari fudatoria nocent ;
fsepius acuentur apozemata vel
ut folia

S'i

abfinthii

tanaceti

centaurii minoris

tartaro ftibiato

fummo

ut pote

duriufculse

fi

fint

;
,

vermifugo,

cathartica.

parotides fupervenerint circa 15""^ vel 20""^ diem,

ill^e,

emoiiiendaj cataplafmate

qus

bulbo

ex

funt,

crlticae

(uh

co6li

lilii

tum theriacse tum fermenti quantitate , addito diachylo

&C aceti pauxillo; hoc cataplafma bis in die renovandum. Si poft tres vel
quatuor dies non fuppuretur parotis , ea lapidibus cauflicis admotis efl: inu-

clneribus

renda;
althsea

&

&: aequali

&

efchara dein incifa pus promovebitur cataplafmate

&

pulpa liliorum

unguento de

fuppuratione iniiituta balfamus Arcei admovebitur

aeger identidem purgabitur.

vigore morbi festa quavis hora offerantur

Jufcula in

no

coelo pateant identidem

fuffitus

fub fere-

feneftrse

ex baccis juniperi ex aceto inftituantur,

mundities fervetur.

Terminatur
fi

fcilicet morbus fquamulis

longum procedat.

6.

Tmaophya

mens.
Febres
>>

lib.

inexplicabili

continuse

Huxham de
angore quodam

rigor, quem magni sff us

dae Hpothymias , fitis

agrypnia feu immanes

quam

inquietudo

vigilias

&

ariditas

excipiebant

vigilise

effluviis

vel

lib.

97. A.

pag.

dies

P.-

peri-

fingulis diebus

raro

membrorum

lingus

infeliciter afcite,

i.

remittebant

alternis diebus

immodica

lib.

intra

vulgo malignae peftilentiales

periculofiffimx

plures eseque

aere

i.

paludum

vide Lancifium de noxiis

ajfodes ;

2. cap. 3'BaIIonii confil. 8.

Febris epidemica

delabentibus

cutis

piseludebat

jaftationes
deliria

iis

horren-

tandemque

tamen minoris erant

apoplexias vel con vulfiones iter breviffime aperiebant.

ab aquis cannabe macerata infeftis orieIn hac fpecie quae a faburra
batur , phlebotomia vix profuit nifi in gravidis ; ab initio lenis vomitio aut
blanda catharfis profuerunt ,
in incremento acida nitrofa , fed parce
5,

periculi

vertigines

foporofi

affeftus

quae ad

&

&

&

caute ufurpata

In febre, cujus

tur.

vigilio

Epifi.

XLIX.

fuerunt

diaphoreticis raetaflafis in caput

fymptoma prxcipuum
ventriculi fundum

Valfalva invenit

acceleraba-

erat anxietas continua

atro colore

infe^lum

cum

per-

Morgagni

14.

Trhceophya carotica Boneti Sepulchr,

Sauyages Nofologia Methodica. Tom. I.

7.
Ijv;

utilia

pag.

210; Trit^ophya comatofa

iive
Y V

e L

33S

^ve parapoplexiu C.

de nox. paUid. effl. lib. z. c.

na foporofa Werlhof. Obf. de

Febris epidunica

Teniana

febrib.

lethargica

pag.

17

Lancifil

Tcnuii
maligne avec afjou-

Vievre

urbeveeana

Torti

p.

207

A. P.

pijfcrnent,

Ea

78;

pag.

FEBRES

I L

S S I S
Pifonis

fpecics

efl

fingulis vel alternis diebus

vel

exacerbans

vefpere, quce

afFert foporem gravem

quem praecefTit gravis
pro prsecipuu
,
delirium
deinde
& fequuntur quandoque convulfiones ; lingua
cephablgia ,
,
delirium accef^t ; in mortiferis acce"riigra ef); , fins rjulla ex quo tempore

fyinptornate

dunt fubfultus tendinum , carphologia , aliaque gravia fymptomata.

Ex tertianarum genere fuerunt omnes febres foporofse ; quas enim Galenus quotidie recrudefcentes comatofas obfervavit , forte fuerunt tritceophys
duplices. Tempus quo fopor contingit , eil dies vel quarta vel quinta feu

paroxyfmo

tertio

durus

&

mobiles

puifus

motibus anxiis

jaftati

&

trequens

aliis

fopor

paroxyfmum

pofl:

internuttens

foporis

tantum

latere dextro

fere

rarus

ahis

tardiffimus

ore hiante line ftertore

eft

flupidi

manent

hemiplegici

mu!tis

in

xgri im-

initio

dehrantes

affidue mifiurien-

&

faep^ lethalis corripit. De feAltero paroxyfmo fopor profundior ,

;
bre illa foporofa Morton. Fyretologia hijl. z6. 2.6". Kama^^^nus de tenianis
malignis Mutinenfibus cum aphonid
Jbpore pag. 2.2.8. Sylvius de febre epi--,
curam exadlam apud Werlhof
demica Lugdunenfi ; Vide hiftoriam , iigna
Torti
libris fpeciatim de hac febre confcriptis ; cura vero potiffimum
tes

&

&

&

a kinkina repeterida eft. Riverius obf

bum quem hyflericum fufpicatus eft,

roxyfmum. Laudanum
in

2.G.

&

centur.

2.

obfervavit hunc

laudano fanavit

mor-

feu prasvertit pa-

prssvertendis intermittentium acceffibus efl

optimumj

hoc vero cafu pertimefcendum. Vide Carum febrilem.

laciea Ettmuller.

TritcBophya laciea ; febris

8.

Colleg.

caf.

25. pag. 612.

A. P.
Saturnl die

cum

fiti ,

dolent

a partu

cephalalgia

indurantur

evanefcunt

fuperflite

nono

muller corripitur media no6le 3eflu Intenfo

&: anxietate

apparente

mammse immenfum

turgent , tument
fymptomata per levem fudorem
tumore , impotentia & debilitate. Die

aurora

mammarum

&

seftus
nec non die martis , &: jovis ipfa meridie rigor
reliquaque fymptomata redeunt cum eodem fervore ; mammis , quse lac in
intervallo fuderant, iterum intumefaftis , &: toties paroxyfmus horas dwodecim perfeverabat. Cum adelTet in intervallis virium proflratio notabilis ,
verolimile eft hanc febrem non fuiffe intermittentem , fed remittentem ^
adeoque tritaeophyam. Curatio fuse
diflinde tradita videatur loco cifolis

pom.eridie

&

tato.

9.
cap.

Trit^ophya

89;

leipyria

Febris leipyria

Galeni, Gorrsel

Forefli Lib.

Efl varietas tritaeophyse

dum

calor interiora occupat,

Defin. ; Lypyrias

Obf

"^6

lib.

5'.

A. P.

qua extrema frigent ,

hic calor internus ex segri relatu , ex:

caufonis feu ardentis

Summus

Aetli

fevre lipyrienne
in

horrenda , linguse quandoque ficcitate , anxietatibus , cognofcitur ; non

folum extrema frlgent, fed tota cutis exfanguis , frigida , cadaverofa videfiti

tur

REMITTENTES. Trit^ophya,
tur, exceptls

axillls

res pleuriticos

nes

deficiunt

quandoqu.e

&c praecordiis

&: ventris,
pulfus eft

Lipyria Aviunndt

lih.

Forejli.

fere

De

cycrero excretiones

&

deficiens,

intra

'jeger

om-

triduum

In

leipyria

vldetur heml-

Grxcorum,

vehementiffimae inflammationls ventriculi

lingua arida eft

illa

Ingens

memora-

pulfus celer

(itis ,

inae-

parvus , ac vix perceptibllis i homines funt araarulenti , moefti ,

contumacia infolentiffimi , anxletudine miferabiles, omois figurse
impatientiffimi , fomni expertes, cum voce In faucibus elila ; non-

loci

cietur

unaque manlbus contremifcunt.

in hepate retenta

eryfipelas ventriculi.

nunquam labrum
acerri-ma

inferlus

eam no

lcrius cenfent

fummam

propter

eft

&:

&
&

fallldio

bilis

2 cap. 3/, tahuros Arabibus di^la,

omnino

Inter malignas ratione

tur leipyria febris.

&

in cafu

ck)iO-

perimitur.

trkaeus fpurius, diverfa

qualis

ut

exilis

339

adde per accidens

quse calent;

folvi nifl

Incufatur

Hippocrates

per diarrhoeam biliofam

fed

<k.

Hol-

vix poflibile

vifcerum inflaramationem hanc diarrhceam catharticls

excirare.

BagUvi fuadet

ut loco purgantls curatlo inchoetur

a clyfmatis -emollientl-

rie

fomentis emollientibus bis in die ventri adhibitis j

fero laftis tamarindato , vel cofto cum duabus unclis fonchi fingulo maper diem vero gelatlnam cornu cervi cum aqua violarura
ufurpando

&

cardwi

bus quotidie
6sC

Iniiciendis

&

feptimum diem tandummodo ad

pofl:

cathggjtica lenia

deve**

BJendum.
hemltrltaeos inflammatorlos Spigelii^
Vidi ego faepius
cephalalglcos^
nec non tritsecphyas dyfentericas, pleuriticas , verminofas 6<c ; veriim tan-

&

ta

Auftorum

efl:

&

obfcuritas

&:

confufio

ut ad fpecles

cognitas

eas

aman-

dare no valeam , vel non aufim Medicorum vulgo ornnia ea fufdtque

habenti contradicere. Interea m.e felicem exifl:imarem , fl cujufvis fpeciei

morbi

qul

mihi traftandus cccurrit

alicubi

hiflorlam

fidarn

&

reperire da-

omnes Medici in hoc certe mecum confentlunt difTenrientes ta."

men in eo quod omnes morbos individuos efle difljmiles omnino contendunt , & quod ab unlus hiftoria ad cognitionem akerius nuUa detur con
fequentla. Fateor equidem non tot eflfe fpecies quot funt fymptomata inconflantia , diverfaque , quibus quandoque ftipantur
ob errorem aegri ^
vel Medici fupervenientla, verum plures morbos individuos ratione ordinls,
typi , exitus & fymptomatum confl:antium fibi fimiles efl^e in quovis genere
non dubito , adeoque eorum fpecies defcribi inter magna artis medicse de^
tetur

liderata repono.

10.

Tritaophya deceptiva

Eft intermlttens
?eftate
ait

adorlens

Sydenham

pag.

24

&:

epift.

duplex vel flmplex ,

remittentis facie ahquandiu

tertiana

fub

non

Torti p. 2. 00 ad 259
pag. 191. A. P.
quae ante autumnum , feu

fuhcontinua malignans

Sydenham de morb. epidemlc.

ftatim

genuinum

typum

ludit

&: decipit.

induunt

fed

Illse ,

continuas

febres ita per omnla Imitantur , ut nifi caftigatiflSmo utrafque examlne tru tinaveris , ab invicem difcriminari non poflSnt ; ac retufo conftitutionls imv 2
^ petu ^,

CLASSIS

340
.

FEBRES

11.

petu , &: frenata vi , jam In typum regularem mlgrant , atque exeunte

autumno , larva abjedla, intermittentes fe effe , quales ab initio reapfe
fuerunt , palam fatentur , five tertian^ , five quartarise ; quod fi diligen ter non animadvertimus , cum magno cSgrorum noflrorura malo medican iQs hallucinamur , dum intermittentes pro continuis veris & genuinis habemus.

j,

In hac fpecie ad kinldnam confugiendum

efl: ,
m.odo continuus lefti cacardiacorum ufus huic anfam non dederint , in quo cafu inutilis eft

lor 6f

kinkinsc ufus. Vinum autem cum kinkina datum minime nocet. Toni hac
alibi.
de re obfervationes legi merentur pag. 243,
Cognofcitur haec fpecies i^ ex eo quod in frigore paroxyfmi seger. reapfe caleat ad tadum Medici ; 2 quod paroxyfmus fecundae diei efi: mitior paroxyfmo primse; 3*^
quod vel fubito vel gradatim intermiffio obfcuretur , feu apyrexia dubia
evadat inter paroxyfmos , quo tempore fuperefc calor mordax , fitis, lino^use
rubra vel crocea ; 5 angina aphthofa ; 6*^ graliccitas ; 4 urina parca
ve quodcumque fymptoma fuperveniens , excepto levi dehrio.
II. Tntczophya typhodes Mangeti ; fievre nerveufe remittente \ fever of fpirits Quincy eiTay. 2.
of fevets , p. 370. A. P.
Haec fpecies diifert a typho per exacerbationes , ab ahis trit^ophyls ex

&

&

eo quod fit chronica cum puhli vix frequenti , imo quandoque tardo ;
prima invafione pailidus , debilis , fomnolentus efl: , puHus parvus
brevis , calor nativo minor , exigua aut nuila fitis. Remittunt, imo initio
2eger a

intermittunt hasc
re videtur aeger

fymptomata per aliquot horas atque vigere aut revivifceverum denuo cum rigore aliquo aut fpafmo cutaneo iii;

&

pofl aliquot fimiies lufus

termittentem febrem fere m.entiente revertuntur ;
seger leflo affigltur , ftupidus evadit', periculum fjum non curat, nec cir-

cumftantia fentit, manibus obvia fine ratione palpat

butit

obmutefcit

vel

femivivus' vldetur

bus fpafmis potiffimum ftomachi

non convalefcens

fed

que efflorefcunt

{tCQs funt

tur, vifus vix luce

toma

infultibus

quod melius

vel floridse,

nigrse

afficitur

foetid'je,

contreftat; lingua bal-

exceptis quibufdam intercurrenti-

exhumatus videtur.

rhcsa

accedit

tuffis

&:

his malis

Verfus finem
,

vel livid^

quod

urinse fimiles.

auditus obtufiffinius

efl:

crifi

&

pejus

-vi6lus
nilis

diar-

Senfus obfcuraninterea

funt

fed raro

vim

;
,

aciem recuperant nifi pofi: longum tempus.

Occafiones hujus morbi funt , morbi potiffimum evacuatorii

mentis

reiiilat

quando-

quod ultimum fymp-

ac prscedit fluxum ex auribus criticum

fenfim reftituuntur pofi: menfes duos vel tres

laiutare eft

qui fine

papuljs

fenfi.umi

parcior,

epidemica

vita

laboriofior

con.ftitutio

veneris abufus, follicitudines

humida

iiiers

prsegreffi

debihtas fe-

feu inele6l:rica.

eadem ac typhi nervofi Huxhamii ; fcilicet phlebotomia , & cathartica omnlno fugienda funt , cum virium refiaurationi potlffimum invigllandum ^ii
hoc pr^ellat vinum
cardiaca volatilla , ambara grifea ; &: poCuratio

tiffimum ut pulfui vigor redeat

fl:upor

difcutiatur

humiditas fuperflua

el'i-'

mine-

REMITTENTES. Trit^ophya.

341

minetur , nihil ed prseftantius empladris veficatoriis ; dixta vero mediocris

efto , nec enim folis jufculis faltem fenes fuftentare fufficit.
12. Trkdiophya Anurkana ^ Defperieres Journal cle Med. 0l. 1761 ;
Fievre de S, Doiningui. A.
Ea efl ardens febris qux Europseos recens in Americam advenientes
horum dimidiam partem fxpius eripit ; hujus du3e
corripere confuevit ,

&

acnta.
, una pcracuta , altera
(a) Peracuta ante feptimum diem definit ;
diebus , poft anorexiam , dyfpnoeam , fufpiriofam

funt

varietates

ab

paucis

incipit
,

ab aPihenia

adventu

cephalalgia,

lumbagine ; pyrexia accedit cum polydiofia , ephidrofi , ardore ;

,
xgritudo ; accedit naufea , vomitio biliofa , porracea, lingua afpera,
brunnea ; extrema fsepe frigent ; pervigilium , paraphrofyne , furor , mors
fsepe tertia die ; fudores copioft , hiemorrhagia narium , ied copiofa , quinto

lallitudine
crefcit

die

non

citius

fjpervenlens

utilis

diarrhcea biliofa eft

crifis

omnium op-

tima.

morbus

venam

fibl

luat

to

ft

plurimum

Europzeus , antequam proficifcatur ,

fi
durante itinere os oxycrato colparce fe nutriat , utatur acidis , ut cremo^-e tartari , Hmonibus , aceaifre libero oL moderato exercitio utatur ;
Americam appellens ve-

Prsevertitur

nerem

tundi

ut

&

fatagat

potus fpirituofos

fi

purgetur

infolationem fugiat,

balneis

frigidis

Cu-

utatur.

una aut altera phlebotomia , nec obftare debet fudor aut voabftineat tamen ii diarrhoea biUofa acceiTerit j caveat ab emeticis ,

ratur febris

mkus

catharticis

Umonata,

cremoribus

fudoriferis

utatur

emollientibus

fomentis

narcoticis

clyfmatis

&

leni

aqua puUi

nitrata

fub finem cathartico.

( b ) Tritseophya Americana acuta , fsepius nona , rarius ultra decimam

qulntam diem terminatur ; a quarta ad feptimam mors fxpius accidit incipit a cephalalgia , kimbagine, quandoque horrore ; laftitudo magna , dyfpncea , fitis , pyrexia ardens tertia die exacerbans , meteorifmus , gaftrodynia ad xiphoideam cartilaginem , naufea, voraitio biUofa ; ftatus morbi inocuU rubri , lachrymofi , urinss pelluciclse , paraphrofyne obftra 240^ horas
cura , anxietas continua , Ungua licca , rubra , raro nigra quod pejus ; pul:

fus antea fortis

ft

plenus

carus tunc accedat

vigeat nec

quarta die minuitur

carus accedat

falubris

fi

quarfa

crifis

morrhagiam narium copiofam

quam

quinta vel

seger

&

tutius

tenfus,

fexta

fpafmodicus evadif;
ft
vero pulfus
j

die moritur

expeftanda per fudorem

die

per diarrhoeam biUofam

hse-

quse nun-

ante quintam diem accidat,

Curatur phlebotomia e

opportune

brachio repetita

potu acidulato

diluente

&:

primos duos dies quinquies fexiefve repetatur, neglefto fudore

vomitu; cavendum ab emeticis
fudorificis ; seger pro cibo utatur aqua pulU emulfionata , cum nitri
gran. iv, camphorse gran. ij , quse quater in die potui addanlur , dein ex"
fpedletur crifis. Pyrexia vero recedente seger leniter purgetur ex fale Epfa'
raenft in decofto kinkinx
ft carus
accedat, quod pulfus convulfivu^ prse-

catharticis

prsefcriptis

phlebotoraia intra

&

&

Vv

fagitj

CLASSIS IL FEBRES REMITT,

342
fagit

duo ampla

vefieatoria

applrcentur

ruris

fed mature

fecus

ad

caf-

dcTeniendum.

diaca

Vin.
Genus

TetartOPHYA

cujus paroxyfmi fimiles iibi mutuo quart4

,
quartanx typum imitantur.
genus, qusc producitur a caufis fynochr ,
quar-

febris remittemis

eft

quavis die refpondent

Rariffimum

eft

tanse conjunfflis

febris

&

ut

feu

&

plurimum

lethalis eft.

Tetanophya JimpUx Francifc.

1.

Ea

quaru continuL

Tom.

Oper. med.

Joel.

C. P.

3.

nuUius vifceris fpeciatim afFodi figna praeber. Huic calor obtardus initio paroxyfmi, dein plenior , vetufus, fed acer , pulfus parvus
locior quam in quartana , exfpuitio frequens , temperamentum melancholiefl quse

&

cum

extenditur ad fex feptimanas

citra

&

frigus

fudorem

seftiva

niii

(it.

Paroxyfmi funt typici

curatur aperientibus , incidentibus

antifcorbuiicis,

praemiflis generalibus.
2

Tetartophya fplenalgica

vide

Raim. Fortis, quod ea mortuus

efl:

Plantii

vltam Fernelii. Febris Fermliana

C. P.

Fernelius.

a praecedenti quod lienis obftrulione ftipetur.

Tetartophya Hepatalgica Carol. Pifonis ; C. P,

Differt
3,
['

Pendet ab

^r

4. Tetartophya carotica
Foreji, Lib.

fcirrho aut fuppuratione hepatis,

obf.

Werlhof. obf. de

39, Bianchi

hifl.

hepat.

febrib.

pag.

A. P.

17.

pag, y6\, tetartophiam coma-

&

ego anno 1717 in nofocomio Alefienfi catalepticam

tofam obfervarunt ,
Schelhammer de naturd pag. zyS, Stahlius fomnolentiam
in fene millte.
in quartanae paroxyfmis innoxlam neque cohibendam eiTe notat in problemate de febrium theorid.
Vide Carum febrilem,
^, Tetartophya femitertiana ; Tlemitrittzus major Schenckii obf. 18 lib.
^

fchol.
Illa

p.

fpecies

eft

fymptomata
Schenckius
6.

A. P.

140.

&

quartatise

faevLfllma

inducit

contlnuse
,

rarius

quse

evenit

tertlanam interpofi.cam habet,"

&c fere femper lethalis eft.

prseceptor ejus Benedicius.

Tetartophya maligna. Quartana maligna Marcclli Donati

lib.

3 cap. 14,

7 cap. 6 Horftii lib. i obferv. i a. A, P,

Comatofam obfervavit Carol. Pifo de morbis k colluvie frofd , ohfervat,
166. Ea hepatalgiam duxit & intra quartum menfem tegrum confecit. Pul-

libr.

&

fus initio paroxyfmi parvus

horas penitus lateret; aderat

tur

ferviit.

admodum

rarus

coma grave

nlfi

ut

quando

quandoque
dellriis

plufculas

interturbare-

Vide etiam ejus ob"

paroxyfmus ad horas qulndecim extendebater.
/(5V), lyo y ///.* legatur Torti de febre lethargicd a pag. loy *.d %i^.

ORD0

FEBRES INTERMITTENTES.

343

ORDO TERTIUS.
F

E B R E

InTERMITTENTES^

Grcecis pyreta diakira

qgues,

Gall.

jccc^j

^i?

Anglis

fievre j

T/ie

dicltur tempus liujus segritudinis quo fcbrls

,
quo
eft pullus , vel notabilis raltem vifrequentior
,
,
ordine
priori paroxyfmus dicitur , fed
proftratio
in
hoc
&cceJJio
rium
, iii
,
propria pyrexia calorem sedumve febrileni fignificat.
Apyrcxia , Latinis quks , infibricitatio , intcrvallum lucidiun , eft tempiis
inter utrumque accefTura vocatur intermifquo febris omnino deficit ,

)Yrexla
viget

Latinis fibrlcitano

id

in

eft

&

fo
ne

a remijjione ex totali

difFert

&

plena fsbris abfentia

cum

in

remiilio

tantum febris immunitio , non interlocatio.

Typus efi ordo accellionura aut paroxyfmorum
fit

:
ut typus quotidianus,
fe
tertia
cum
quartanus
quotidie
quavis
die , &c , confequun,
,
,
Typus in quartana eil maxime regularis feu
acceiTus vei paroxyfmi.

tertianus
tur

determinabilis

facile

minus

in

tertianis

afl

non

ita

in

remittentibus

quse multo minus typictz funt.

Ex typo
tamen

ita

repetuntur chara6leires generici intermittentium &: remittentium

ut

data

referatur ad

fpecies

genus cujus typum

illa

proximius

imitatur.

Febres
pluries

intermittentes

cum

Ssepius remittentes

funt

qux per intervalla femimenfe minora

,
plena inter utrumque accefTum apyrexia.
intermittentibus confunduntur , quando malignse

funt

accedunt &c recedunt

quia in intervallis

ilix

paroxyfmorum

fed etiam quandoque rarior

non modo fano

pulfus

ut in hemitritseis

tritaeophyis

iimilis

epialis

eil:

aliis*

que ; verum non ex fola pulfiis frequentia debet isi1:imari febris , cum in
typho , utcumque graviifimo morbo , puifus fit vel fano iimilis, vel rarior,
utcumque magna febris iit.
Pyrexia feu acceiTus duplici f^epiffime temporc abfolvitur, fcilicet tempore frigoris feu horroris , &c tempore ^fus feu caloris , atque ut plurimum
fudore terminatur ; interml^o eil tempus quod inter fudorem ultimi acceffus y
horrorem proxime fequentis intercedit.

&

Nullas admittimus intermittentes malignas, quia qtx intermittentes videntur &: malign^e funt , nullum lucidum intervallum habent irl quo vis
pulfus refpeflu ad vires

no

iimilis

iit

quoad

multo major quam

artuum

iit

ut in

fanitate,

feu

ia

quo

fi

pulfus fa

frequentiam non fit artuum proilratio feu debilitas

Malignas itaque inin vere intrmittentium intervallis,

CLASSISIL

344
termlttentlum

amphimerlnas,

ad

facie ludentes

tritxophyas

vel

tetarto-

phyas amandamus.

fumma nocendi faculfas a principiis phyficis ,dependens; fumitur etiam pro materie maligna,
noxias mutadeleteria , venenata , feu qux fub exigua mole magnas
tiones inducere valet m ceconomia animali per vires fuas phyficas fcepius
Malignitas in morbis
vero mechanicis

ininime

efl:

&

obfcuriflimas.

quse vu!g6

me
ma

fit

8c

inveniat

mephitidum

rum

pus

humanum

tiones

Forte

ex

'mus in epidemicis

&

&c

impedita

proinde

ea theoria mechanica opti-

&

foporoiis

apprime locum
venenato,

effluviis

feu miafmatis in cor-

multx , exque lethiferse mutamechanicis minime inteliigibiles, ut vide-

aut in eo genitis
principiis

cafl:renfibus

peftilentiahbus morbis

potiffimum in

am-

tritaeophyis.

vim eleftrlcam fluidi nervei deflruunt , ut eam a

carbonum fumo extingui notum efi: , un-

miafmata

illa

licet

rejecerunt

ea ingeniofiffi-

quod a corporum putridorum

eft

segrotantium contagiis

immiliis

indacantur

phimerinis

verum

morbis cerebri inflammatoriis

in

non minus certum

malignitatem

febribus

vaforum obftruftione

cerebri

nervei fecretione deduxerunt;

fluidi

in

venenatis tribuuntur pbscnomena

miafmatis

corticaUum

ex

omnem

Sylva

6c

Cbirac

Illuft.

6c

mephiticis hahtibus

&

anthracis

de virium lapfus fubitaneus ; forte etiam illa miafmata vi arfenicali nererethifmos funeflos excitant. Quis aconiti , canthaveas fibras irritant ,
ridum , ovorum lucii vim deleteriam ex principiis mechanicis explicavit?
quis "opii vim narcoticam ?

&

In febribus

tatis

funt principia, qucC morbi

vehementiam conflituun*,

vis

eo majorem scftum febrilem concimagnitudine aeflimandam ; 6c vis maligniex pulfus frequentia

materise morbificse , quse ex ar*-uum &: pulfus debiUtate , conatuum

fcilicet

tat

duo

natursc

anomalia
cardialgiis

turba

,
,

quse

&

fyncope

Ex eo quod

quo major

prsecipiti
deliriis

ac

inconflanti ferie judicatur

humano

generi

alexiteriis

fopore

bezoardicis

quae certe confequentia

,

quam

fcihcet

&c.
minime concludendum

convulfionibus,

malignitatem admittamus

cautelis ejiciendam,

plus nocuit

&

teriem deleteriam cardiacis

fummis

efi:

efi!e

femper

efi:

ma-

&:

fine

ut advertit Sjdenha/n,

pulveris inventio

ex

fed

fequitur es.m effe

corrigendam , vel eliminandam , prout alterutrum permiferint circumflantix , &: fuaferit rerum magiftra experientia.
In plurimis morbis eft materies morbifica, adeoque noxia ; non ideo omnes maligni dicendi funt , fed ii tantum in quibus fymptomata venenatse
triumphatae , aut turbatse naturas tribuenda praedominium temateriei ,
nent , ut in typho , pluribufque remittentibus. Intermittentes , ait Hippocraus , periculo carent; id efi: , fi comparentur cum remittentibus
multis continuis ,
multum abeft quin adeo periculofae fint ; cum enim natura
ab omni moUmine cefl^et in intervallis , nec oppreffa flt , fed omnino libera ,
wt patet ex anim^
corporis fundionibus reflitutis, nuUum interea grave

vel

&

&

&

dam-

FEBRES INTERMITTENTES.
damnum

345

minus eft timendum clamnum ^b

hujus materiei noxa, quam quod ex continuo naturx conatu exfurgeret.
Natura in regimine adlionum omnium vitalium ,
a libertate non pendentium, alternam labori quietem feftatur ,
periodic^ labores fuos exfequitur;
patet ex pulfu cordis qui fingulis fecundis , ex motu refpirationis qui vigefies in minuto , ex fecum expulfione, ex fomno qui femel in nyfthemero , ex
miftione quae bis vel ter, ex feminis ejeftione , ex catameniorum expullione , &:c , quae periodica naturae molimina evidenter oftendunt. Quid itaque
Iminlnere

confequens

feu

eft: ,

&

&

mirum

ubi materies morbifica latet

fi ,

in

vafis fanguiferis

morulis interpo-

vires fuas reficiat natura medicatrix.

fitis

Omnes

theoretici

artificum

omnium

aratores

rii ,

hoc

fibi

muneris imponunt

morborum

verfos periodicos

infultus

afl:

aftiones fiant periodice

remiges

cum

mechanice explicent di-

ut

prius inquirant

cur futores

nullo periculo turbantur

cur

omnes

lapicidse

fuos

pacatae

fabri ferra-

manuum

pedum

motus ahernos , periodis brevioribus , vel longioribus abfolvant , datis

intervallis cibum , fomnum capefTant , &: eodem modo quo harum aftionum
trunci

periodos expHcuerint
five infcii

verfa

naturales

five confcii

cum

intelHgent

fieri

potentia

nam eodem modo agimus

motrix a facukate

percipiente di-

fit.

eft: paUiatlva
quse naturse conatus tolHt , fuf,
aHa vero radicalis , quae materiem morbificam , qua iUi determinantur conatus febriles , aufert , vel corrigit ; ifl:a tutior efl: , altera vero fola raro
Interea tamen {\ urgeat neceflitas
eft adhibenda , nifi radicaHs prseceflTerit.
palHativa cura adhibenda efl: prior , quod prseftant narcotica kinkinae mixta.

Curatio intermittentium aHa

pendit

&

Curatio radicaHs diverfa efl: , prout diverfa eft materies morbifica ,

principium intermittentis procatar6licum , ac proegumenum ; ab animi pathemate , ut vehementi cupiditate , terrore , &c , fine uUo aHo in corpore vitio
quandoque excitari intermittentes docet obfervatio ; in iUis vel quies animi
fomno , tempore conciHanda fufticit , vel alterum pathema excitare ("sz^k. faeft

tis

ut

morrhagia

niam

apud

rufticos fobrios fuccedere

Verum

levi fsepe fufficit.

febriHs fubfequens

seftus

fi

refolvit

perfpirabile retentum fudor expeUit

videmus

ut in fingultu

fanguinem a frigore

natura fola huic

&

frigore concitatus fuerit acceftus

hse-

,
,

infpifl^atum

quo,

6c

morbo medetur.

Cum

vero funt materies morbificse peregrinse in corpore , iUse vel prietiam fecundas , tertiafque infeftant , atfolum notabiHter , vel
que in hoc cafu , ars medica naturse fuppetias ferre debet. Itaque fi primas
vias pravi fucci inficiant, quod ex naufea , Hnguse forditie, anheHtus fceto-

mas

re

&

vias

prsecordiorum pondere

anorexia

&

prgegreiTis

cognofci poteft

primx

potu diluente , 6c abftinentia funt evacuandse , quod praemifsa phlebotomia apud juvenes
plethoricos feUciu. fuccedit
potiflimum
plurimae funt intermittentes ,
tertianse , quse hac fola methodo feHciter toUuntur biHofss prseterea refrigerantibus , acidis , acrimoniam

vise emeticis

catharticis

clyfmatis

&

ut Hmonatis , emulfionibus apud picrocholos

optime fanantur , quidquid Sylviani oggerant ,
Sauvages Nofologia Mahodica, Tom, I.
x
qui

alkalefcentem
ardentes

corrigentibus

aeftate

prsefertim

CLASSISIL

^4(^

omnia fanguini coagulando

qui acida

&

intermittenti excitandae apta

con-

tendunt.
in vafis fanguiferis

vero

Si

quocumque modo

provolvatur cruor seftuofus

falfus, vifcidus, bi-

ex eo principio folo non ra;

liofus ,
tunc
febres
fufcitentur
continuarum
remedia ,
uberiores phle,
ro continuae
botomiae , &: diaeta feverior conveniunt , praeter remedia his vitiis fanguinis
naturae infeftus

licet

&

corrigendis apta.

Intermittentes vero chronicse foveri videntur a materie morbifica,

putrefcibili

facile

venarumque

&

vifcidiore

&

reticulis nidulatur

fimul vix acri

ex pauio majori retardatione non

quale

vit^e

Simile

ita
,

valde efl retardata fanguinis circulatio

ubi

non

quse in ultimis arteriarum

longum tempus impendet

pofl

nifi

ali-

periculum.

quidem vitium

fed vel multo levius

omnibus etiam acutis intermittentibus agnofco ,

vitiis combinatum , ut in remittentibus.

in

vel gravioribus

Ex his autem ferme patet cur ab fpafmodica membranarum & cutis potiffimum flriftura febrilis conatus ordiatur cum enim in illis ultimis membranarum & vifcerum vafculis , vis trufiva exigua fit , nec poflit multum intendi
;

&

attritus, necefTum videtur ut hac fpafmoquin praecefTerit hujus refolutio ,

dica conflridione materies morbifica atteratur , prematur ,
in venas conarteriarum oblata majori enertinuas exprimatur , adeoque prelo cordis

&

&

gia fubigi

mo

&

liquefieri poffit

virium impendio

non

mufculofque cutaneos immifTo

cefTe efl

autem ilia llriftura excitari fine fumnerveo ubertim in omnes membranas ,

vires cordis hoc defraudati minuantur nepotefl:

fluido fcilicet

hinc pulfus exilis

quandoque turbatus,

frigore febrili,

in

dum

&

convulfive conquafTantur partes externae ,

fanguis a peripheria corporis ad
venas ,
inde ad cor exprimitur ; ab fpafmodica membranarum conflriftio-

&

ne

frigus oriri

biliaris

quoad fenfum

ultima urinae urethram

excitant

rem

segri

multis experimentis confirmatur

per canalem choledochum tranfitus

dyfuria veliicantis guttula

f^pe

frigus

fervafTe videantur

quod

in

epialae

calculi

paroxyfmis

intenfum

nativum

partes quas aeger frigidas percipit adftantibus

licet

catheteris in veficam immiffio

calo-

vidi.

efl longa mora fanguinis ferofi , vappidi , effoeti in his

potiffimum apud cacheSicos , oppilatas virgines , obflruftos ,
aquis lutulentis utentes , &c , elaterem horumce minimorum vaforum immi-

Verofimile autem

vafis ultimis

nui.

Hinc fequitur

naturae viribus

&

principium
conatibus

proegumenum
febrilibus

cafu Medicus duplici potiffimum

modo

non

febribus

potefl

illis

fuppeditari

eradicari

quod

atque in hoc

has intermittentes debellat.

Pr;m6 etenim prsemiflis generalibus tonum hifce vafis reddere conatur per
martialia, amara , flomachica , adftrin^enti vi praedita
quod prsen^mt kinkina , cafcarilla , nuces gallarum , gentiana, centaurium miaus , aqnee thermales ^ ferrugiaeae , &c. Secundo vero viriuin quoddain fluidis illis flagnanti,

bus inhaerens corrigunt iifdem medicaminibus

(ive illud virium

fit

fimplex

combinatum ex
guadam tenderuia ad putredinem eaque remota, unde fortc fit quod optiut vifciditas

crafli.Ies,

quod bene

multi cogita.it;

five

fit

ma

FEBRES INTERMITTENTES.
ina antireptlca

chamsemelum

ut

kinkina

fint febrifuga

ut ut

347
cum

febrifugis

falina , velut cremor tartari , fal ammoniacus addantur.

Phlebotomia in seftu febrih potiflimum ,
cathartica immediate poft acceflum , tutius coUocantur , ufus vero kinkinse in intermlflionis fpatlo locum
habet. Diaeta eo feverlor fit , quo accefliis longlores
frequentlores flmul
quoque recens magis morbus , virefque segrl vegetlores quotldiana
tertlana
duplex diaetam febrium acutarum expoftulant , faltem primis dlebus. Tertiana fimplex
a fortlorl quartana disetam medlocrem exigunt ,
poft allquot ab invafione dies ciborum foHdorum, vlnlque ufum non refpuunt , aft
accefius tempore vacuus debet eflfe ftomachus , ne natura digeftionis
febrls fimul opere defatlgetur.
Semlna paftinacse ad drachmam ; teftae ovorum calclnatse &c pulveratse ad
alia antifeptica

&

&

&

&

&

&

femi-drachmam
Recipe

fumat

bis

:
,

bls

vel ter in dle, ut expertus

falis polychrejii

vel ter in die

taurii minoris

fum

febres fugant.

fcrupul. duos ; falis ammoniaci

fcrupul.

fuperbihendo infufum vel chamjimeli florum

vel trifolii fibrini

vclfume

confcrvtZ

i.

'.

vel cen^

najiurtii aquatici , aut al-

terius antifcorbuticA plantcz unc. quatuor.

Hsec funt febrifuga Vindobonae

IX.

QuOTlDTANA

ufitata.

No-

Grsecls Cathemerinos pyretos ; Fievre quotidienne.

men

adjeftlvum quotldlanse ineptum eft

deberet haec febris , ut tertiana Tritms.
Eft genus intermlttentls febris

multo

reftius Catemerina vocafi

cujus accefiiis fimiles fingulis diebus rever-

tuntur.
Differt a tertlana dupHcl in

eo quod

tertianse

qua

parlter quotis

accefiiis alternis

non vero

diebus

fit

acceffio febris

fingulis diebus fibi

mutuo

ex
ref-

pondent.
Quoridiana rara eft ;
multo frequentior eft duplex tertlana.
Quotldiana fublntrans , feu cujus acceflus ad viginti quatuor horas ferme
amphimerlna cenextenduntur , lam pro intermlttenti haberi non poteft ,
fenda eft; quse vero duplicata eft , ita ut fingulis dlebus duo accelTus dentur,
fere ad remittentes pertinet , cum non fenfibills Inter acceflus detur apyrequas quartanis , tertlaxia ; a fortlori triplex , quam Primerofius recenfet ,
nifve compllcari contendlr. Galenicl a pltulta hoc genus pendere arbltrati hujus hiftoriam ex fua hypothefi conclnnabant.

&

&

&

I. Quotidiana fimplex
de febrib P.

Qiiotidiana /e^/Vim^ Brendelli

Sennerti

cap. l8.

Ea puerls , debllibufque fubjeftis famlliarls eft , verno potlflimum tempore.

Prlmse acceflSones , ut plurimum horis matutinis , qulbus seger jentare aflTueverat, revertuntur ; horror
calor mediocres funt ; duratio accefsus ododecim horas non excedit ; duratlo morbi ante klnklnse inventum ad men-

&

i^s plures extendebatur,

XX

DifFerfe

CLASSIS

348

FEBRES

IL

eo quod
, & ex
non vefpere , ut in catharrali , accefTus aggrediantur , quodque coplures Initio verls anni 1750 obfervavit
tuflis immunis fit. Veras
ryzee
Brendelius.
quafdam
Vidi
adeoque non audiendi funt, qul
&
ego
;
in pueris

amphimerlna catarrhali per integram apyrexiam

DifFert ab

mane

&

&

Quotidian^e exiflentiam negant.

Quotidiana deceptiva', Febris fubcontimia Torti pag. 199. Febrisfubin-

2.

Audorum.

trans

vera amphimerina putrida

Efl

ludit fub quotidianse larva

nec horas matutinas fervat

dum
ditur
cipi

qus

allquandiu asgrum

monuit Sydenham^
lailitudine , necnon

&

&

Medicum de-

fkpius obfervatur.

linguse forditie

(0.(0.

lila

prodit

non raro folito calidior a Medico deprehenmaximi momenti efl ab illa non de;
eam per eadem medicamina impugnare , quibus fynochus &c amphi-

intermiflio

fed

&

frigere afferit

ssger fe
;

ut

&

is

typus obfcuratur

merinse impugnantur,

&

a kinkina diu abflinere, fed phlebotomiis

potiflimum uti. Vide Tertianam fpuriam Sydenhami,
Quotidiana hyferica Benjam. Scharfli Mifcell. Cur. P.

&

cathar-

ticis iteratis

Vidi ipfe pluries hanc fpeciem in hyflericis mulieribus, quse quotidie horis
vefpertinis , non nodurnis , levi refrigeratione cum ofcedine
pandiculatione
aggrediebatur , fubfequente leni calore , nulloque , aut vix notabili fudore.

&

Pulfus in hac ftriflus

urinx copiofDe

4. Qiiotidiana epileptica

EfTais

hmpidse.

d'Edinbourg

Tom.

VI.

49. pag.

art.

138. P.

Ea

efl quas

quolibet accefTu

paroxyfmum

epilepfix accerfit.

Joannes Rhe-

poft grave infomnium in

quo ferpentem accedentem fibi videre vifus erat , incidit fmgulis diebus in paroxyfmum epilepfise eadem hora accedentem , qua febris antea eum invadere fonish a fex menfibus intermittenti laborans

erat ; quilibet epilepfise accefTus incipit a pedum convulfione , quse ad

folum pedibus percutiendum cogit. His convulfionlbus fenfim ad caput delatis
illico loquelse ufu orbatur aeger ; fed ululatus horrendos edit , ventre
pe6^oJita

&

re alternatim

mirum

in

modum

dilatatls

&

conflriftis,

Durante hoc acceffu pulfus elatior & frequentlor , facies inflammata

;
finito paroxyfmo dolor in Interaneis , lingua humlda ,

exorbitantes

oculi
urlnsc

fupprefTae.

Curationem

&

fanationem, vide loco

citato.

f. Quotidiana ifchiadica^ Effais d''Edinbourg , Tom. VI. pag. 143. P.

Puerpera dolores in ifchio experiebatur , intermlttentibus dudum obnoxia

paludofse regionis incola

fingulis dlebus

paroxyfmum hujus

,'

doloris circa va-

llum externum mufculum eadem hora patiebatur , cum magno seflu febrlli
in fudorem terminando , quo perafto bene fe habebat ad omnes funftlones
expedlta.
Curatio.
vitrloli

cum

&

Sumpto emetico
antlfpafmodlcis

catharticis

kinkinam adhibuit, addito elixirio

parti affedse amplo veficatorlo

demum admoto

convaluit.
6.

Quotidiana cephalalgica

M. Donati

lib. 5.

P.

DliFert

INTERMITTENTES. Quotidiana.
&

Dlffert a ceplulalgia febrili per {igna febris confpicua, ut rigorem

modo

eoclem tamen
dt Fcbrc himicraniam fLinuLinu ^ cap. C).

lorem quotidie revertentes

7.

Ea

curanda.

Vide

349
ca-

Mqnonum

Qiiotidiana ncphralgica Morton. Pyretol. cap. 9. hillor. 28. A. P.

paroxyfmum nephralgiyc inducit, cujus curam vide apiid

eft qu3c quotidie

Auclorem citatum.
Qjiotidiana foporofa,

8.

y[.oc\i2i

confil.

48.

fol.

an Morton. Pyretot

71.

cap. 9, hiftor. 26 ? an Tertiana carotica duplex ? A. P.

Bis obfervavit Carol. Pifo ; fingulis diebus a meridie acceffus invadebat cuni

gravi veterno

bis

urina utrique xgro vitrum fufum referebat, obf. 1y4.de. mor-

colluvie ferofd.

9. QiLotidiana catarrhalis Trincavellii

integritas

lib.

quoUbet vefpere a refrigeratione

Incipit
,

feu apyrexia

18 , 21. Zecchii conf. 22.

inquirendum num fit- mane

3 conf.
i

afl:

CoHeft. Academic. tom. 3 pag. 166. P

Ea eft qux unam tantum corporis partem afficit.
Martinus Genger Mariemburgenfis fingulis diebus per feptem feptimanas frigebat toto brachio hora feptima vefpertina , hora oftava huic frigori adde10. Qiiotidiana partialis Cnoffelii

manus

batur trem.or

chium calore

&

digitorum

urenti flagrabat

praeludebant vomitio

&

poft trihorium caior fuccedebat

refiduo corpore bene fe habente

dolores ad hypochondrium

&

,
braexcepto quod

& mammam

ejufdem

lateris.

febris fanata eft folitis remediis. Vide AB. Acad. Nat. Cur. ann. 1673.
205.
11. Quotidiana flranguriofa Hug. Gouraigne D. M. M. P.
Is obfervavit febrem in qua quilibet acceiTus quotidianus afferebat urinas
fuppreflionem cum inani fere meiendi conatu ; elapfo acceffu , urina libere

Hsec

obf.

profluebat

laxantia emollientia prsemiffis generalibus profuere.

X. TertianA
tierce ;

Grascis

Tritdios ;

Biliofa

Galenicis

Intirmittcns ; Fiivrs

^.gri Tertianarii.

Eft iilud genus intermittentis febris, cujus acceffus fimiles alternls diebus
mutuo refpondent, vel eft feries acceffuum , quorum qui fimiles funt,

iibi
illi

tertia

quaque die

circiter repetunt.

quod tertianse acceffus non finquoad horam , modumque invafionis ftbi refpona quartana triplici , quod in quartana acceffus diei Lunse fimiiis ftt
fic deinceps
diei Jovis
diei Dominicse ,
; prseterea tertiana multo

Diftinguitur tertiana duplex a quotidiana,

gulis

deant

fed alternis diebus

j

acceffui

&

frequentius cccurrit quam quotidiana.

Urinae lateritiae funt optimum intermittentium latentium ftgnum.
I. Tertiana legitima Sennert. de febrib. cap. 17 lib. 2. Nenter. tabul.

Ea

dicitur

53. P.

duodecim horas non extenditur , invadit

undecimam ^ quotidiana vero circa fepti-

cujus acceffus ultra

mter horam matutinam

nonam

&

Xx

mams

mam
eft

C L

J5o

FEBRES

IL

S S I S

Cdfo vocatur. iEftiva

&

verna tempeftate frequentior

Frigus eft in tertiana intenfum cum tremore &C
dentium , quod fequitur calor multus acer
mordax ,

hemitritseus a

fpuria vero autumnali.

trifmo , ftrepituque
unde frequens refpiratio

que delirium

potus

frigidi

urinss funt fubrufse

fitis

vig'lia

ceph^lalgia

&
&

quando-

&: poft acceffum intenfius citrinx; hae fe-

bilioft temperamenti , exercitatis frequentius acci,

feptem circuitibus ex Hippocrate terminantur , fi naturse commiffse fuerint j Sydenham vero exiftimat fummam omnium accefluum quatuordecim
dies adtequare , fi autumnales fuerint ; faepe horror femi-horam tran'gredivomitione ftipatur , accefl"us a6 horis ad 12 extendi folet ; declmatur ,

bres fubjeftis juvenibus

dunt

&

fudorem

tio acceftus

accerfir

dechnatio vero morbi fspe diarrhoeam.

Curatio. /Eger per aliquot dies folis jufculis &c aqua panata vefcatur

botomia,

seger

nifi

fenex

fit

neceflitate repetatur in acceflia

nis ufurpetur

imo pro

fequenti die poft acceflum purgatio

commu-

vel convalefcens

quae interpoiito altero acceflu repetatur

phle-

infans

inftituatur

cum vero

febris

per

naturx conatus 6c diaetam paululum attrita , feu contemperata fuerit , tunc

ad corticem peruvianum quarta quavis hora extra acceftum ad drachmam
in hoc perfeveret no6lu &: interdiu , ufqueunam in fubftantia fumat seger ,
quo febris defierit , tunc per feptem dies bis tantum in die , aliis vero fequentibus diebus feptem , femel , vel alternis diebus ufurpetur kinkina.

&

Varietates hujus febris a Ballonio

diana gajirica ,
dem. ann. 1575
forditie

&
,

foetore

&

Rama\7^no

obfervatse

quotidiana venofa. Gafricas vocat Ballonius

quae a faburra

oris

cognofces

&

ilte

repetitis

quotl-

Epi-

2.

primarum viarum foventur, quod ex

fignis

aliifque

funt
lib.

linguse

catharricis

non phlebotomiis. Venofdi funt juxta illum quse generis vephlogofim fequuntur , quod ex fignis plethorae commotae diftinguitur ;

curari debent

nofi

phlebotomia

illas

fanat.

2. Tertiana fpuria Sennert. lib. 2. cap 17; Nenteri , Tab. 153 cap. 26/
Teniana fubcontinua Juncker. Tab. 75. Tertiana extcnfa quibufdam ; P.
vere iilegitima , quam segre retinemus; ea
Vitiofa fpeciei denominatio,
autem fic vocatur , qus brevi , levique frigore adoriens , calore dein intenfo

&

6c longiflimo ftipatur,
guse

capitis

etiam

typum

&

menfe

acceflfus

men

accefifus

extenditur
rexia

dolore

fit

omnino
brevis

adfit

ita

ut

ita

ut i^i"^

nullis
facile

imo 20^ horas perfeveret cum ficcitate lin, & non levantibus fudoribus ; in hac

vel paucis

mutent.

Duratio morbi

Julio fsepius accedit

remittens

imperfefta

feu tritseophya evadit

, fi

ultra

feptem

atque poft quatuor

,

accefifus

vel quinque

quod praefagimus

fi

apy-

poft acceflTum nullus fudor, vel nullum leva-

xger lefto fuo deleftetur.

Hzec fpecies tribuenda eft, vel faburrse primarum viarum copiofiori, quse
calidiori reideo catharticis eft expugnani^a ; vel afllduo calori leftuli ,
gimini , ut fudorificis
in priori cafu poft fuflicientem catharticorum ufum
ad kinkinam deveniendum eft
in pofteriori kinkina nullius ufus eft. Vide

&

trit(Zophyam deceptivam.
3. Tertiana petechialis

Marcelli

Donati; an Teniana fcorhutica

"W^edelii ?
.

Vide-

INTERMITTENTES. Tertiana.

3^

Vldetur varietas fpurise in qua ob nimium fanguinis ardorem , regimine &C

medicamentis calefacientibus excitatum , fuperveniunt petechise , ut obfervat
Junckcrus ; judicent vero autoptse num ad tritDcophyam potius attineat. In
noftris regionibus raro h^ec obfervatur, apud Germanos frequentius.
Dolores nofturni , maculas lividae , gingivarum fa^or fcorbuticam defignant , in qua fuccus nafturtii aquatici cum kinkina praebetur.
Tertiana pkuritica Valefii

4.

in

Epidem.

lib.

A. P.
Quin etiam mihi contigit videre pleuritidem

i. fe6t.

Pleurhii

3. pag. 30.

intermittens.

pathognomonica

nia

habentem

figna

veriffimam quidem

intermittentem tamen

&c

ut

ita

om-

homo

alternis diebus pleuritide , alternis nullo morbo teneri videretur. Hodie regnat Monfpelii Maio menle 1760 tertiana , quae poft tertium accefTum pleudyfpnoea accedentibus , ac febris ex interritidem imitatur , dolore lateris

&

iteratis

cum

&

fanguis pleuriticus efl in patella ;

interpofitis catharticis lenibus fanatur morbus.

mittente evadit remittens

phlebotomiis

Tertiana arthritica Raim. Fortis. P.

5.

Hanc fpeciem haemorrhois

defcripfit

Mortonus Pyretol.

fuppreiTa excitabat.
cap.

C)

hijlor.

Rheumatifmalem tertianam

22.

6. Tertiana ajlhmatica Bonet. Polyalth. P.

Illa eft

cujus finguli acceft^us difficultate

maticos invadunt; febris nec

acuta

eft

magna

refpirandi ftipantur

nec continua

ut in

&

afth-

peripneumonia

,*

&

diureticis junfta.
cura exigit febrifuga bechicis
7. Tertiana emetica. Vid, Willif obferv. de febre Tertiana, cap. 4.
ton. Syneches vomitum jimulans , &c. P.

Juvenis quidam nobilis

ripiebatur

cum

dein

biliofo

ingruente paroxyfmo
infigni cardialgia

decumbebat.

viter
citat

vel biliofum

calore

Haec fpecies
ut in

temperamento
plurimum bilis

&

fiti

praeditus
flavse

Mor-

febre tertiana cor-

evomebat

&: viridis

per plures horas gra-

intenfiffimis

quovis paroxyfmo atrocem vomitum ex-

in

hoc cafu

Willijii

vel pituitofum

ut in

aliis

quos

vidi.

Willijius prasfcripfit

vi6tum ex hordeatis

quavis no<5le confervam rofarum

cum

fucco aurantii

cum

&c cijm seger

ille

phlebotomias duas

fcrupulo diafcordii

mane

in acceffu

fal abfinthii

a vomitoriis laederetur ad

cathartica

ex infufo fenn^e , rhei, fantali citrini cum fale abftnthii confugit , nec non epithema febrifugum carpis admovit,- ubi vero vomitus pituitofus , vifcofus ter-

quaque die cum febre

tia

recurrit

poft adhibita

omnigena medicamina, ad

aquas Bellilucanas confugiendum eft die intermiffionis epotandas.

Falfum eft in tertiana emeticum necefTarium q^^ ; emetica

&

cautel^e gratia affumpta

illis

non raro tertianam

etiam infiftere non tutum eft

excitarunt

cathartica

obfervante WilUJio

ciim videntur indicata.

Tertianam emeticam & fudore ftipatam epidemicam anno 1657 memorat

Mangetus Bibliotheca praclica. Tertjanam iliacam , feu vomitu pertinaci , colica

&

ca

ieu chuleram quovis acceftTu excitans ejufdem eft fpeciei

a!vi conftiparione

notatam^

refert Forejlus obfervat.

Tertiana choleri,

Morton pyret^

C L

35i

FEBRES

IL

S S I S

S3' Succus limonum faccharatus aqua dilutus , feu limonata vuigari^s, co6^a, bis fumpta in acceffd laudatur a Guill. Pifone m his tertiams i
fudores movet.
ea enim vomitum compefcit , accefifum minuit ,
Nat. Cur. ann. 2. ejufdem ter8. Tertiana hyjhrica Wedelii Ephemer.
cap. 4. png.

&

tiana hypocondriaca. P.

Ea

eft

frigus

quoque

quae tertio

ofcitationes

paroxyfmum

die

cardialgiam, naufeam

Curatur aperientibus lenibus

&

Danica

hyflerise accerfit , poLillimum

terrorem &; animi dejeci^ionem.

antihyftericis kinkinse mixtis.

Tertiana fcorbutica Ettmuller. de

c).

pag.

febrib.

194,

Balthazar. Timsei

Au6lorum. P.
Cognofcitur i*^ ex anomalia ; periodi ejus mire variant, nunc anticipando , nunc retardando ; i^ Contumaciffima efl: ,
niii fuerit fublatus fomes
fcorbuticus , vel fepties recidivat ; 3 ^ Dolores lancinantes , aut in frigore
caf.

I 5

hb. 8

Tertiana

Bartholini ; Erratica

&

aut in calore

iifque vagi adfunt

bus matute adhserent

4^ Arenulae

rubrae

vel hseret in urinis craiTum

5*^

fed

friabiles

copiofum

parieti-

quafi fur-

furaceum fedimentum , fubrubicundo fanguineo colore non nihil tin6ium.

Curatur itaque antifcorbuticis remediis , ut jufculis amaris , dein ad kinkinam deveniendum , prsemiffis lenibus catharticis. In hoc cafu laudantur abfinthium , marrubium , carduus benediftus , centaurium minus , tormentilla ,
tertianaria , ulmaria , taraxacum , fumaria , nafturtium aquaticum , fedum minus , &c. Vide Ettmullcrum pag. ic)8.
10. Tertiana Carotica \yerlhof. obferv. de febrib.Ramazzini Conft. Epid. pag.
228 ; Apopleclica Mortoni cap. 9. hiH. 25 ; Febris lethargica Torti 1. 3. P.
Eft ea fpecies de qua integrum &: eximium traftatum fcripfit illuftris Wcr'
Ihofius , qu3S quinta die , id eft tertio accefiu , segrum in Carum vel Apoplexiam fsepius lethalem conjicit , cujus figna dedimus in tritasophya apoplectica , curam vero trademus , dum de Caro febrili agemus. Vide Morton py^
retoL pag. ^c). de Tcrtiand apopleciicd ^ quam , ut Werlhofius ^ kinkina im-

pugnat.
eft a Riverio , ohf. 2. pag. y^. Diverfae fpevidetur ac prior. Vide obferv. Carol. Pifonis de fcbrib. pag. 46^8. Difficil-

Tertiana carotica duplex vifa

clei

limum

eft

quandoque trit^ophyam dupUcem foporofam cum

tertiana duplici

foporofa non confundere.

4
1 1. Tertiana ab fcabie Juncker. tab. 79. pag. 249. Fr. Hoirmanni II. 12. P.
Ea eft qu2e fcabiem repulfam fequitur , quseque refumpta fcabie fanatur.
Datur etiam quartana ab eodera principio. Nenter. de quartana..
12. Tertiana accidentalis

Ea

Vide Sydenham. cap.

5. pag. 53. P.eft qu3e a levi aliqua offenfa in fex prsefidiorum fanitatis ufu oritur

a cibo

potu

aere

non nancifcuntur

&

&:c.

illis

Illae

febres ftatum

accelTus iibimutuo

quoad horam

tomata propria non finguHs, fed

tertio

fecundus quarto

ut

feu fixum habitum

correpti faepe fubito convalefcunt.

modum,

alternis

6cc,fimilis

fit.

&

a quartana triplici , ex eo
durationem, exitum , fympdiebus refpondeant , ita ut primus

TertiancZ.dupUces diftinguuntur a quotidiana

quod

quemdam

'

'

Differunt a tritseophya &c amphime-.

rina

INTERMITTENTES. Tertiana.

353

rma per plenariam intermifllonem 6c apyrexiam , qux non folum ex puliu

feno (imili , fed potiflimum ex eo quod seger ^ lefto furgat , fuafque vires
ferm^

refl:itutas

aut obfcura

flt

fentiat

tertianae Primerojii

tertiana

quod

, fi

non

in remittentibus

accidit

fi

tamen brevis

curantur ut remittentes. Triplices &C quadruplices

dentur

>

non

a remittentibus

differunt

excepta

triplici

Bnnddii.
Tertiana duplcx Sennerti, River. Cent. III Obf.

13.

Obf

apyrexia

lo. ii.

Cent.

IV.

77. A. P.

qux omnium familiariflima efl , quscque a multis pro quotidiana haverum paroxyfmis alternis aequalibus cognofcitur. DifFert a complicaquod nuUum grave vel conftans fymptoma fecum afferat ,
tis fequentibus
prxter horrorem cum naufea , tremore , cephalalgia, flti, quem fequitur caEa

efl:

betur

lor

deinde fudor , ut omnibus febribus folemne efl:.

14. Tcrtiana duplicata Piens , Riverii Cent. IV. obf. i6
,

Amat. Lufitan.

cent. I. pag. 6. A. P.

acceflus binos habet alternls diebus

Illa

die fecunda

&

ut prima

tertia

nullum ver6

quarta &:c.

m. f. Illa efl: quse prlma , tertiaque die duos ,

fecunda &C quarta unicum acceflum inducit , &c. Schcnckius , lil>, 3 obf. iz,
16. Tertiana epilcptica Bonet. in Sepulchreto , tom. 3. pag. 161. A, P.
Ex Caldcra ea quovis acceflii convulfiones cum fenfuum feriatione inducit
unde difFert a fpafmodica in qua fenfus non obfcurantur. Puella decennis quavis
die hora decima patiebatur accefTum febris, iimulque epilepfise, a quibus liberata fuit per remedia generalia , ut videre eft loco citato.
17. Tertianafyphiiuica D. Deidier obf. 4. de morb. venereis; Cardani &c. P.
Ea eft qu3e ita a viru fyphilitlco fovetur, ut hydrargyrofi ; aut aquila alba,
Hmilibufve medicaminibus tantum fanetur , uti quartana fyphilitica D. Monr&
Effais ^Edinbourg.
15. Tcrtiana triplcx Brendelli,

,'

D.

Dcidicr

mercuriall utebatur

litu

&

aquila alba fingulis diebus repetita ad

tertio

fanabatur febris.

litu

grana fex ptyalifmi

Monr&

hanc ag-

gratia

grediebatur.

Tcrtiana verminofa

18.

Ea
patur
di

Stifl!erii In A6I:. Helmftad. A. P.

fymptomatis lumbricos in primis viis latentes defignantibus
ut lumbricorum rejeftione , acidis vomltionibus , &c : verum quas

fpecies
,

19.
ejufd.

Ea

vl-

intermittentes,

Tertiana fuhcontinuaToxix A^{ttix\^. pag. 131

'.

fubcontinua malignans

Hiftor. pag. 199. A. P. ad tritaophyam refte pertinet.

incipit ut

tertiana

ex perniciofarum numero

rum

non

remittentes fuere fpecies

fti-

obCcuratione

&

fcilicet
,

habet

atque ab

accefl[iones diftinI:as

initio

aliis

dlftinguitur

paulatim acqulfita continuitate

tur qvi3edam ex fymptomatis q^se perniciofas defignant, ut cardialgia

fyncope , &:c , fed

gore folet invadere

in
,

multo

remiflliori

fed potius

cum

gradu

ea

fenfu caloris

cum pauco
;

fed

eft

ex fuccefliva periodoilli non raro adjungun-

cum

cholera,

vel nullo ri-

terdana duplex eft

ea prlmum acceflfum habet leviorem , fecundum graviorem

Sauvages Nofologia M&thodica. Tom, L
Y

&

fic

progre-

diend

J SS

C l

354

I S

IL

EB KE

diendo motum fervaf graviorem per dles pares ; quod fi ex duplicl In fimplicem ftatim mutetur, non defmit effe fufpefta , cum acceiTionem validam
prsecedit altera debilis. PrKnofcitur etiam illa tertlanae in continuam mutatio ,
intermlffionis die mordax ad taftum calor percipiatur cum allquali pulfus
fi
perturbatione , fiti , lingux ficcitate , quae omnia incendium univerfale jamurina quoque pauca fimul &c rubra vel crocea
jam difponi prsemonftrant
periculum continuitatis portendit. Slgnum etiam eft gutturis quaedam Inflammatio ulcerofa vel aphthofa initio morbi cum dyfphagia apparens , nec non
quodvis pernlciofum fymptoma priorlbus acceffibus fuperveniens , excepto
tamen delirio , quod acceftum in calore comitatur , quodque facile evanef;

cit

fecus

Jam

fi

in febricula mitiori contingat

remittens

&

ea declinante perfeveret.

cognofcitur ex defectu apyquamvis ab origine intermittens fuerlt non caret perlculo , nam
trahit fecum quoddam fxvum fymptoma , ut caeterae malignse ab initio remlttentes vel contlnuse , potifiSmum vero parotides , dellrlum perpetuum ,
convulfiones , anorexias , hydrophobias , feu cujufvis potus averfationes , &:
rexlse

fafta

febrls

perniciofa facile

5c

fimilla.

Ea vero

tertlana fubcontinua feu hemitritseus

eam

fpecies

plures

fubdiviferit.

tam frequens

eft ut

Mercatus

meretur hic audor de

Videri

tcrtiana

perniciofa tom. i. pag. j^-5.

20. Tertiana Hemiplcgica Verlhof. de febrib. A, P.

Monialis hac correpta alternis diebus patlebatur acceflum

mi

fopore erant ftlpati

oppofitum

in

tertlo acceiTu

refolutione

diftorfione

artuum

purgata in

artuum tantum formicationem

fex, vel

fu Intra

D.

latus

cum

feptem horas

unlus,

horum duo'

lateris

balbutie

decofttone klnkinae pafla

,

ftuporem

prl-

orls

eft

iri

finito quolibet accef-

ea fana omnino videbatur obfervante

///.

Chaptal.

IIL Torti tertianam cardialgicam notavit lib. 3. cap. 1 ; vlde cardlalglam

tcrtianam diaphoreticam , Ibid : vide Trltseophyam elodem ; notai
;

quartam

\n qua cholerae acceftus cum paroxyfmls advefextam ; tertianam dyfcntcricam etiam memorat lib. 3,
cap. I, de qua vide dyfenteriam ly^i"; illac fiquidem febres fsepius ita laipfo
morbo eftentiali fseplus
tent ut fymptoma quo ftipatur acceftus pro

etiam tcrtianam
nit

cholcricam

vide choleram

habendum

fit.

2j. Tertiana miliaris. Vide miliarem c)^.

22. Tertiana unicata D. Planchon Journ. de Med.

Juill.

1765.

p.

75,

A. P.
In acceftu erumpebant phlyftsense urtlcarum punfturis fimlles , prurlglnofse ; pr^miflis phlebotomiis , emetico 6>C cathartico , kinkina morbum fuftulit.

23. Tcrtiana lipyria

rls

D. Comitls

Ticinenfis inclytiftimi.

Pauli de Valcarengho MediclTise Profefi^b-

A.

Conftat ex ilHus diftertatione ad nos data anno 1765 vlgere In CremoMantuano traftu endemlcam tertianam , nunc fimplicem , nunc du-

nenfi Sc

plicem

caeteris

regiombus

&

Authoribus

vix cognltam

quse,

licet

iniuo

ver^

INTERMITTENTES. Tertiana.
v^^
dlt

intetmittens fit, circa

acceflibus fubintrantibus

tertiam

quattamve acceflionem

&

perniciofiflimsc

fimul

355

remlttens

lipyrlse

eva-

formam

in-

obviam eundum eft ope kinkinae cum vlno datae , etiam cum 11pyrlae fumptomata fe produnt , nifi mature funeftam illam mutationem praeverterit Medlcus ; quantum vero differat hsec tertiana lipyrla a tritseophya
duit

cui

docet utriufque chara6ler genericus

lipyrla

dum

algent

exteriora

utraque calor Interiora urlt

efl:
remittens ab inltio ad

In

trltaeophya

In

afl

febris

vero aliquot prlmis diebus omnlno intermlttens , quod

quidem In prlmis ejus morbi dercriptlonlbus , olim a Celebrl Profeflbre editis , non Ita clarum erat. Gratlas itaque Ipfi rependo quod hanc fpeclem tercurandam mihi humaniflime praebuerit.
tianx cognofcendam

finem

In tertiana

&

QuARTANA

XI.

quartc

Genus

efi:

revertuntur
I.

Ea

Tctartdios

Grsecis

ou

cum enim

invafionls

ac in tertiana

deje<^ione alvi

efi: ,

fi

prius aeger

nifi

eam

diu

dlem

exper-

Sydcnhamo.

fides

pomerldiana , frigus non ita vehemens

ad horas duas extenfum , fine vomitione ac

qiiarta

circlter

efl:

calor horas 5 vel

, febr. Intermitt. pag. 50. L. P.

qu3C fimplex feu fecundam 5c tertiam

qu^ contumax

fed diuturnlus

die

fecunda vice aggreditur, utplurimum poft ahquot ac-

fponte fua folvltur

Hora

filvr.

Sydenhami

legitima

quae autumni foboles

fuerit,

ceflfus

Audorum

cujus accefilis fimiles quarta quavis

,
vel feries accefifuum febrilium quarta quavls die fimillum.

liberam ab accefi^u relinquit

tus

quartana

iEgrl Quartanarii,

febris intermittentis

Quartana
efi:

fibris

quartaine.

natur fine evacuatione

attingit

cum

gravitate capltls

&

termi-'

fenfibili.

Huic obaoxli funt raro infantes ac puerl , fseplus annofi, melancholici. In

flexis ejus genubus explorandum eft abdomen & videndum num llen tumeat , quod alteram fpeciem conflitult non Infrequentem,
fami fatisfaciunt , quo magls ad frigldam temQuo xgri funt magis famelici
peflatem accedit morbus , eo fanatu difficllior eft.
Curatio exigit phlebotomiani in acceflij , nifi plures jam febris acceflfus

omni quartanario

&

expertus seger
fi

obftat

nihll

purgandum

bendum
lia

fit

eft

debilis aut {QXiQ.X'

emeticum admifcendum

,
,

atque

adeft in invafione
aliquot
recentis

elixirii
:

fi
,

acceflus

3eger fenex

proprletatis

&

morbus pertinax

febris

his

apozema amarum exhiapozematis aperientia martla-

chamsemeK

fuppriraendi funt

vel pituitofus

eft

non

pauca

nifi

&:

;
,

fuperatls

cum fummum

quarta
frigus

addantur guttse

kinkinae

ammoniaci

falis

fit

cafcarlllse

vel

theriacae

per gradus intra qulndecim dies eft

aperientium ufus.
fuerlt, capite doleat seger,

yena pedis

y 2

initlo

tunden-

da

>
'"^-

poft alterum accefifum iterum

plurles recldivas pafla

ope kinkinse

vel grana

fuppreflis acceflibus

dimittendus kinkinse
Si

maxlme

vel quatuor acceflibus

quaque hora fumptse

eft

&

dlebus vacuis jufculum vel

fanguini concilietur

ut fluiditas

etiam addantur,

tribus

Cathartica dle fequenti piaEfcribenda,

da

faburra

vifcofa

fi

SI S

L^AS

55^

a febre vacuas funt ad libras

FEBRES

ventriculo

in

fit

aquse

epotandse

fex

Bellikcanse per tres dles

quavis die intra trihorium
;

&

febrifuga recurrendum eft.

expurgatis priinis viis ad aperientia amara
^ger die acceffus utatur jufculis , &: potu calido , diebus vero a febre vavino ; frigus cautifficuis , exceptis primis morbi diebus , offis , pane

fic

&

me

vitet.

2.

Quartana

Ea

eft

aut fcirrho fovetur

tumno

incipiat

omnium

feratx fint

ea enim hieme vix fanatur

fuppreffa maturius

fsepe

de febrib. C. P.
aliorumve vifcerum abdominis obHruftione
contumaciffima , facile recidiva , maxime ii au-..

fplenctica Sennert.

qucC a lienis fsepiffime

phlegmafiam inducit

& ad

antequam per aperientia

inde

veris acceffiam perfeverat

martialia obftrudiones re-

afcitem ; facies eft lurida

moeror

macies accedunt.

Ea

itaque

cautela

adhibenda

probe expurgentur

ut

eft

primig viae per

aut aquas Bellilucanas ; dein iingulis diebus apozemata amara

ftomachica , aperientia adhibeantur , quse fiunt ex foliis cichorii , abfinthii
cathartica

fummitatibus centaurii minoris

radicibus enulx, rhei contufi

rae

ferri

drachmis duabus

aut

ipfis

radicibus brufci, afparagi

culis

finitis

iterum

cafcarillae

purgatio

repetatur

limatu-

additis

fyrupo de quinque radicibus ,

Quibus apozematis autjufaut kinkina purgans cum rheo ,

fcrupulo

quod

prseftat.
,

tantum ad drachmam unam quarrepetatur , nec omnino per femimenfem dimittatur ex quo fuppreflfa fuerit quartana , imo deinde opiatse marSemel vero inceptus kinkinse
tiales cum rheo 6c cafcarilla diu ufurpentur.
ufus, nec per cathartica nec per diluentia multa interturbetur , inde enim fenon nifi elapfo menfe ad catharfira deveniendum
bris recurrere confuevit ,
eft, quod de tertianis etiam diftum fit,
3. Quartana duplex Sennerti. P.
Ea eft in qua datur acceffias prima , fecunda , quarta
qulnta die , nullus
tertia , acceflus vero primus tertio , fecundus quarto refpondet.
4. Qitartana duplicata Boneti Polyath. de febrib. P.
^ft ea^tjuse quarto quoque die duos acceffius importat , nullos vero recunda &|tertia: fi vero altera ex his feriebus anticipet , vel retardet , tunc
in prima periodo tertia die recurret acceftus folitarius , alter quarta ,
fienS
^combinationes mere curiofae a Primerojio enarrat2& , quas Auftores vocant
quartanam tertianse aut quartanam quotidianse complicatam ;
quoniam
fenna

agarico adhibeatur

vel kinkina

ta qtravis hora confianter extra

acceffiim

&

&

&

&

defeftu attentionis
fpedie^s

erraticis

non

prsfagiri poffunt

accenfent plures

certiorenv fequitur

quam

aut reapse tiirbantur

Auffcores

ipfa quartana.

illi

typi

has

typum
eodem modo

nulla vero intermittens

Curantur vero

illse

fpecies

quo.tertiause.

Quartana

triplex Bonet. Sepulchret. Schenck. lib- 5. obferv. 11. A. P.

ea quse quotidianse inftar fingulis diebus acceflum ducit , aft primus

fb,/ecundus quinto

tertiufque fexto refpondent.

quo terdana duplex 5c quotidiana.

Eodem modo

curatur,

Quartana vero fextuplex Capivaccil ab

INTERMITTENTES. QVart^ana.

357

amphlmerina duprici non eft diftinguenda , ciim intervalia nulla dentur lucida
laffitudo fiimma inter utrumque accefTum ftiperftes evincat non veram efte
apyrexiam. Quartanx vero duplices & triplices hypochondriaft ftipari confueverunt. Vide Schenckium , qui ex tribus quartanis duas facile fuPiulit ; tertia
ad ver fubfequens permanfit.
6. Qiiartana fyphilltica Alex. Monro , EiT. d^Edinbourg , tom. VI. artlc.

&

Epid.

9. Ballon.

47. obf.

2. p.

1.

131. P.

Eft ea fpecies qu3e a viru fyphilitico fovetur

curialibus

die

aut ahis fyphilidis

repetitl

ad ptyaHfmum ufque

doloribus no<5lurnis

&

Iftam

antidotis.

fanavlt

///.

,
,

nec fanari poteft

ope mercurii

Monro

nifi

duicis

merquoti-

fimul &: fyphilidem

ulcere fauciura ftipatam. Dofts mercurii dulcis grana

quinque.

Quartana catakptica Bonetl Polyath. P.

Anno 1727 dum nofocomii Alefienfts ssgros curabam

7.

militem quartana laborantem

qui diebus

fenem

obfervavl

a febre

vacuis ftupidus &: amens

erat ; dle vero febrilis acceflus cataleptlcus erat, fed Imperfefte ; jacebat
omni fenfu , motuque orbatus , excepto pulfu ,
quidem immobilis ,
re,

&

&

&

non omnes

pofituram Inditam retinebant , quod folum in brachiis obfervabam ; imo fufpenfum brachlum fenftm
tandem delabebatur. Emetici ope a duobus prlmls acceflibus evafit aft terfplratlone tardis

obfcuris

fed

artus

no6tu accedente
Montaltus &c.

tio

obiit.

Gitalepfim quartanse comblnatam narrant Bomtus^-

8.

Quartana Epileptica Moroni

9.

Qiiartana Nephralgica Lemerl Journ. des Sav.

dlre^^or*

Apparebat fub fpecle vomltus urinoii

Scholztii Conftl.

&

380

nephralgix quarta

&

379. P.

q^avis dle re-

recurrentlum.

10. Quartana Hyjlerica Morton. Pyretolog. cap. 9. hlftor. X. p. 82. P.

Eft ea fpecies quartanse quae male curata abit in continuam cum fyncope
segrltudlne

petentia
cis

care

fudore coUiquativo

fufFocatione hyfterica

cordialibus

quo

fafto

,
,

fputatione

&c. Fruftra

jaftatlone, inquietudlne
tentatis

inap-

antihyftericis , narcoti-

neceftum fuit repetitis levibus purgantibus quartanam revoope klnklnae tota aegritudo fublata eft , quod non ftne reci-*

dlva acceftuum evenit.

Qtiartana arthritica Mufgrave de arthrltide regul. cap. 9 hlftor. 4 j
1
53. C. P.
Eft fpecies quse In arthritidem mutata eft , ut probant duae hlftoriae a iWbr.

&

Vide Eberhard Dijjert. HaU 176 1 hsec perlculi plena eft.

Quartana Amens Sydenham. de febrib. intermitt. p. 60.
Eft peculiaris , ait Sydenham , mania , intermlttentes dluturnlores , potlfiimum quartanam , excipiens , quae communem medicatlonem afpernatur , 6c
poft evacuationes fortiores adhibitas in miferam ftultltlam degenerans, non
nifi cum aegrorum vita terminatur , miratufque fsepe fum nullam hujus rei
Hientionem ab Auftoribus faftam fuifle , cum non raro accidifle vlderim

tono enarratae.

12.

cum

reliquse fpecies amentise copiofis

evacuationibus

&

Yy

vense ieftione &: cathar\

e L

358

FEBRES

IL

S S I S

tharfi utplurlmum perfanentur , hegc neutram poteft ferre

acquirit. De hujus curatione , vide Amintiatn fibriUm.

Qjia.rtana

13.

pag.

50,

de

imo ab

Ipus vires

febribus

intermit-

P. L.

tent.

non

Ssepe

cum

Infantum Sydenhami.

fine ftupore

fum

intuitu?

ait

Sydmham

infantes

tenellos

quartana per totos menfes fex commiffos,

de eo

Herculis inftar pueri

aliquando ex ea moriantur
ducantur.

ti

,
,

nec opprefTos tamen , fed

in cunis triumphantes , cum annofi
adulaut in morbos lethales , ut afcitem , de-

&

14. Quartana fcorhmica C. Pifonis , Balth. Timaei caf. 18. Bartholini de

medic. Danorum. P.
Commendatur potio ex feminibus heliotropii
hyperici in aqua cardui

&

benedifti vel fambuci.

Quartana comatoja Carol. Pifon. obf. 163, 164, 165, de morbis a

447 , in quibus tamen obfervationibus non ita hquet an
agatur de tetartophya , an de quartana ?
In obfrvat. 1G4 , quartana erat
typhomaniaca , feu comate vigili ftipata in quovis accefifu ; chronicus eft mor15.

colluvie ferosa, pag.

&

&

bus

16.

^?epe lethalis.

Quartana

P.

triplicata.

Eft fpecies quae prima die tres acceflus

decima , &c , nullum intermediis diebus
milibus

ita

totidem quarta
adducit

, totidem feptima
accedrbus invicem difii-

ut acceffus primus primse diei acceilui primo dierum fequentium

fecundus fecundo &:c

refpondeat.

D. Feou D. M. M. hanc

fpeciem per fex menfes pafTus fanatus

efl:

fump-

ta opiata fequenti in fex bolos divifa.

Recipe

&

Kinkince pulveratcz , drachmas duodecim , fatls abfinthii , ammoniacly

q. fyrupi de capiUis vmeris : fumat
, ana drachmas duas , cum

tamarifci

bolum mane

alterum vifpere,

Curatio quartana ex Hecqueto. Adulto quartanario inltio fanguis mittatur

femel vel bis ; fequenti die fumat vini emetici
fyrupi de althaea ana unciam unam in aquse cyatho.

&

Reje<Elo emetico fequenti

06I0

hora

fumat

& fyrupi

falis

Epfonienfis drachmas fex

vel

unam

quolibet vefpere diebus a

de pomis compofiti unc.
;
febre vacuis oc ifto fumat seger theriacae fcrupulum ; poft i""" vel 3^11" accefTum fumat quater in die kinse pulveratae drachmam femifiem ex pauxillo
de rofis ficcis , devorata prius ofFa , vel hauflo aquee faccharatse cyatho ; repetantur ea per feptem vel 06I0
quibus elapfis lenis catharfis
dies ,
,

mannse un,
Epfonienfis drachmas fex ,
fumat v. g.
falis
ciam in infufo drachmae unius kinse , 8c unius fennx mundarje. Si opus fit
ob calorem iterabitur f)hlebotomia in ufu kinx 5 fi noftes infomnes fint ,

inflituetur

pilularum

de cynoglofTo grana iv
kinx 12 vel 15 dies ,

^eger in ufu

cum

&

kina vefpere exhibeantur.

fopita

febre iterum fumat

Pergat

kinam per
dies

INTERMITTENTES. Q u a r t a n a.

359

phlebotomia iteretur ufus kivefpertino. Pro pueris mnx addita tlieriac^e femidrachma bolo matutina
funde kinx femiunciam per diem in vini albi libra i , adde fyrupi de tunica unc. i , aquae cinnamoni hordeati drachmas tres, fumat cochlear unum
quindecim.

dies

Si revertatur acceiTus

iterata

&

aut

duo omni
i;7.

blhorio.

Quanana

mctajlatica.

P.

Adolefcens a duobus annis in infula Mlnorlca , dein Monfpelii , erat quartanse obnoxius , qux accedente ophthalmia evanefcebat , hac evar^.efcente redibat , quod toties iteratum eft ut de metaftafi nil fupereffet dubii.
XII.

Erratica

Ficvrc Erratiqtie,

quae acceflus fimiles ab invicem magis diftantes obtinet

nec proinde ad priora genera revocari poteft.
?.^l
Si erraticas vocarem , qu typum obfcurum habent aut nullum ordinem
fequuntur , nullum genus eftet quod ad erraticam fsepiiis non pertineret , ex-

Genus

quam

eft

febris

quartana,

cepta quartana; fed ut quintanas

dam ,

tamquam

eas

erraticse

fextanas

fpecies habeo.

uno genere comprehenGenus autem ita rarum eft , ut

aliafque

nuUas ejus fpecies Galenus obfervaverit.

I. Erratica quintana Tulpii ; Avicennse canon. 1. 4, fen. i, L. P.
Tulpius firaplicem , Chrijiophor, Ehelius duplicem quintaiiam memorat.
Hippocrates pejorem eam cenfet quam feptana , o6lana, Scc. accum tabe conjunftam vidit Forejlus obf. 4j. iib, 3. Scholio.
Erratica feptana Ettmuileri; Hebdomadaria Schenckii pag. 826. L. P.
2,.

Eam

longam

Auftores

fed non lethalem

,
neminem tamen , qui eam

Erratica ociana

3.

Controv.

lefii

Hanc

lib.

5.

dicit

Sextanam memorant

Hippocrates.

obfervaverit

Amati Lufitani pag. 765.

invenio.

Salii c.

12.

Oclomana

F.

Val-

P.

&

totam hiemem durantem obfervavit Amatus

fanavlt
calor quindecim perfeverat; quovis mane fabbati ado=
riebatur ante lucem. Sponte fanatam vidit Zacutus,
in Judseo per

horror horam
4.

Erratica

unam

Nonana

Zacuti Lufitani obf. 34.

lib. 3.

P,

&

Novit quinquagenarium qui blennio npnana febri laborans ufu ftibii

apertis hirudinum ope marifcis convaluit.
5. Erratica decimana Zacuti , prax. obf. 34. lib. 3 P*
Decimanam notavit in fexagenario qui duobus annis hoc typo vexatus , va=>
cuata fscpius pituita
vafis aperientium ope referatis , convaluit.
6. Erratica vaga Ettmulleri , River. obferv. 32. centur. 3. P.
Febris intermittens fine typo cum hypochondriafi ; iila nunc poft decem ^
alias poft duodecim aut qnindecim dies recurrebat. Incipiebat a levl ho^rrore
calor ingens fequebatur , cum atrocibus crurum doloribus ; acceffus
151"*, 2oi, i^osr horas perdurabat , 8>c coplofo urinx vel fudoris efHuxu
fedabatur ; per triennium morbus perfeverabat, Hujus curam vide apud Ki^

&

vmum

loco citato.

'Thera"

CLASSIS

3^0

FEBRES

11.

Thzrapzm Febrlum Cluttoniana. /. Cluttonus Medicus Anglus anno 170

novam , tutamque , ut ait , methodum ad curandas febres tum continuas
edidit

tum remittentes
fugum vocat.

quae in

ufu fequentis julapii

corrfiftit ,

quem

fdri-

Reclp& olsi feu fpiritiis concentrati fulphuris , vitrioli , 6* falis^ ana partts
(zquaks ; fpiritus vini reciificati triplum horum omnium , digcrc pcr menfem

ad

ficcitatem

dijlilla

hujus Jpiritus

duabus

libris

adde radicum

angeliciz

feminum cardamomi , ana drachmas fex ; fiat tinclura.

tantum aquae purae inftilletur, quantum ad gratam acidi-

ferpentarid virginiandi ,

Hujus tindurae
tatem conciliandam requiritur
edulcoretur,

bibendum

horas ) ad

rem

julepufque refultans faccharo ad guftum

quantum

illique iitienti

exhibeatur

deiiderat

afifumptis

his

fex

( circiter

utplurimum

seger

aegri

librse intra

in

24

fudo-

urin^e excretionis indicia dat, &c febris plane ceiTat vel re,
vero intra diem non penitus fublata fit , per aheram diem eodem
remedio , fed minori doii , utendum efl: , qua methodo millenos fe fanaffe
profitetur Au^tor.
Si quinque morbi dies effluxerint , bezoarticum minera!^ fexta quavis hora huic julepo ad grana viginti addendum eft , quo fecretiones omnes promoventur : fi vero pulfus plenus fit , hujus loco tartari vitriolati fcrupulus quater in die efl: fubftituendus , ut seftus magis temperetur. Si Medicus
nono tantum die morbi fit accerfitus , aut fi initio naufea adfuerit , ab emetico antimoniah ordiendum eft ; cum vero julepus febrifugus inflammationi
generali tantum medeatur, huic varia remedia addenda funt pro diverfis
incidit
Si

mittit.

fymptomatis.
Si diarrhosa

fudor

h^cmorrhagia vexent

segrum

flores

rofarum

radix

decoftum cornu cervi ufti , julepo funt addenda ; fi hsec non

fufficiant , ex balfami Lucatelli drachma femiflfe , corallorum gr. xii. opii gr.
I. diacodii quantum fatis fiat bolus.
cum julepo nitrum
Si pulmo inflammatus fit ,
peftoralia conjungenda ; fi febris ad intermiflionem inclinet , quod urina lateritia , frequens
naufea indicat , drachma dimidia falis abfinthii , in uncia una fucci citormentillse

&

tri

detur.
Si

jedio
cruda

Itngua nigra
fufpiria

Ad
in

ficca

nulla aut parva

orania emollientia

angue

fugit

&

&

tremores

fitis ,

fibras

cardiacis

faburram

ipfis acutis

pulfus celer

fubfultus

debilis

tunc febris
laxantia

tendinum

tremulus
eft

ftupor

inaequalis

putrida

nec non

aut maligna.

falia

anlmi de-

urina palUda

neutra, cane

Cluttonus
pejus

&

infiftit.

in his febribus quater

aut quinquies purgantia adhibet

all

inflammatoriis phlebotomiam inutilem cenfet.

N Therapeia Febrium Lohhiana. TheophiL Lobb. Med. Anglus ann. 1732

jibro cui

titulus

eujufvis

generis

traciatus praciicus de
fine

phlebotomia

Sine phlebotomia ipfos

curd Febfium

catharticis

morbos inflammatorios

,
,

docet

emeticis

in

fe fanaflTe febres

&

ut pleuritidem

fine kinkina.
i

fine catharticis

INTERMITTENTES.
ipfas

ticis

rynochos putridas

fine

Er r
tum

kinkina ipfas

a t

^6i

a.

remittentes, tijm in-

termittentes.

Omnes

febres ab acrimonia fingulari in quoque genere diverfa foveri

hanc vero acrimoniam a quibufdam falibus fpecifice corrigi. Calefacientia refrigerantibus maritata debitam temperaturam fanguinis in febribus
fervant ; in ardentibus major dofis refrigerantium efl: addenda calefacienti'bus ; fi vires pulfus langueant , calefacientia puriora , vel majori dofi conveniunt ; acida
nitrofa refrigerant, diluunt , calorem temperant , fanguini
fiuxilitatem conciliant , corrigunt acrimoniam alkalinam difTolventem quae fy'
typhos excitat. Alkalina, ut fal tartari , abfinthii , fal cornu cernochos
vi , corrigunt acrimoniam acidam , cui infantes funt obnoxii,
alkalinis mixtis , ut antiemeticum Riverii , corrigunt
Neutra , ex acidis
febres intermittentes creat.
acrimoniam fpecialem quse vomitum
Febres a fpifiitudine produdae funt intermittentes , remittentes , morbi in-

putat

&

&

&

&

flammatorli, exanthematici.

tse

Febres a dilTolutione ortee funt typhi , fynochi , he(S:ica. Febres vero mix-
quartana , quotidiana , pleuritis putrida.
,
ad annum 1731 fe cum magno fucceflu
Is vero Auftor ab anno 171 1

praxim Londini exercuiffe teftatur.

Tlurapzia Fcbrium Sylvicma. Jac.
febrium elTentiam
refrigerantia

gnum

in fanguinis

omnia

tarditatis

profcripfit

circuiationis

&

is

cum

Sylvius

coagulatione

fchola Bontekoei

reperiit,

omnium

unde phlebotorniam &

ciim exiflimaret pulfum celerem efTe

attenuantia

flabilivit

difToIventiaque

fi-

efle

omnibus febribus quovis tempore indicantur remedia. Caliin ipfis ardentibus &: inflammatoriis , remtd'aque furegimen
dum itaque
dorifica cardiaca ad venenum quoddam coaguians expellendum picecriben-

fbla quse in

-da

cenfuit.

Talem theoriam
(ianique

Medici,

&

therapeiam fecuti funt

quam Sydenham , Harris

Helmontius
,

Hoffmannus

Scrua

,,

Carte-

ji.axinie

dam-

narunt.

Therapeia Fehrium Sydenhamiana

Sydenham

&

vulgaris.

Hippocrates Anglus Thom^

materies noipfum calorem , fi moderatus fit j admatetX

correftionem prodefTe ; pulfus veloces , frequenmorbificse co(5lionem ,
deinde codse excretionem facere ; adeoque
tes ad illius maturationem
Medici munus effe ut febris vehementiam , fi excedat , per phls^botomias.,
diaetam diluentem , refrigerantem , aurse liberioris ufum temperet ; ut matexias

exiftlmat febres efTe conatus naturae ad expurgandas

quibus fanguis inficitur

&

&

&

per emetica
cathartica eliminet ; deinde vero evacuationem criticam expe^let , conatus naturse, fi moderati fint,"
non temere turbet ; fi veio debiliores fint
languidi , quod juvenibus ra-^

rise

morblficae partem e

primis

viis

&

rum

efl

gendis

per calidius regimen

&

cardiaca

remedia disetetlca, vegetabilia

que anteponlt.

&

refocillet

atque his fcopis

attin-*

iimpliciflima chemicis, mineralibuS'^

g^i^

In intermittentibus chronicis> prsemifKs generalibus, ipfum corticen; Perta"

Sauvages Nofologia Methodica Tom. I.
Z z
'vianusK

CIJSSIS

3^2

TEBRES

11.

vianum adhlbemus , acida cum Sylvlo non horrefcimus, nec cum Lobblo
pro omnibus morbis curandis adhibemus.

&

Pro intermittentibus

falla

remittentibus prxmiilis pr^mittendis

Kecipc kinkinc parus ocio

Jlorum chamdimdi parus tres , extracii centau-'

partem unam , nitri , partem unam & femif"
de
limonibus
q, f fiat opiata , dojis drachma una vel duce.
fem , fyrupi
Si maligna iit febris , adde contrayervae partem unam
femifTe , camphorse grana aliquot ; crefcente calore , delirio , auge dofim nitri j crefcente pervigilio , adde diafcordium.
Therapda Hecquctiana. Ex innocua quartanl quandoque periculofus nafcitur hemitritseus , quia ipfa folida excandefcunt , tunc inutile eft kina , confugiendum ad phlebotomias iteratas , diluentia aquea afFatim propinanda , ut
decoftum ex radicibus nymphgese , fragarise , hordei , glycyrrhiz* pro potu ;
identidem fumat seger parvas dofes pulveris fadi ex duabus oculorum cancrorum 6c una nitri partibus fuperafFufo fucco citrorum. Vefpere quovis ex
feminibus frigidls
aqua hordei fiant emulfiones , quibus addatur fyrupus de
nymphaea
papavere ad femlunciam pro duabus dofibus.
Defervefcente febre , dentur apozemata ex foliis clchoril fylveftrls ,
klnse pauxillo ; hauriat cyathum fexies in dle , additls fyrupi de dlacodlo duabus
nodes anxias ducat.
vel tribus drachmis , fi doleat seger ,

& juniperi

minoris

rii

ana

&

&

&

&

&

Quo

acceffus frequentiores funt, ut in duplici tertiana

phlebotomiae

efl,

aftionem nioderantur.
Cum ad kinam deventum
Vel uncia

&

tripliclve quartana,

eo magls eft temperandus ante kina; ufum. Hoc pr^ftant

apozemata ex cichorio , nitro , abforbentia terrea , quae klnse

eo fervor major

femiffe

falis

eft

fi

catharfi

Epfonienfis

&

opus

fit ,

utendum

eft

uncla una

uncia fyrupi de pomis compofitl in

pinta decofti kinae pro quinque vel fex dofibus. Vefpere hujus catharfis

seger

fumet vel diacodii unciam unam , vel opil granum unum allas vero expedit
pintse decofti kinse addere fyrupi de karabe femiunclam.
Opiata febrifuga fit ex uncla pulverls klnse, uncla fyrupi de papavere rhoeade
dofis drachmae unius vel duafufiicienti quantitate confervse rofarum
rum tertia vel quarta quavis hora,. Cafcarilla etiam optime pr^ftat a gr. vi ad
X pro quavis dofi.
:

&

Quamdiu
diebus

obfcurae funt remiffiones

aut dubi^e intermiffiones in febre fingulis

amblgui , ^gritudo iila mali moris cenf^tur

hemitritseus eft , in qua initio phlebotomla , deln dlluentla , cardlaca ,
diaphoretica leviter fedantia , potus, calidus copiofus convenlunt , cavendo
revertente

vel typi

&

ab

irrltantlbus

cathartfcis, emeticifve

aut fudorificls nimis volatUibus.

Uta-

potu ex decofto fcorzonerse , cardui benedidi , fcabiofse , papaveris

rhoeados , oxytriphylli cum pulvere oculorum cancrorum , cornu cervi
fine igne parati , antimonii dlaphoretici , nitro
fyrupo de tunica , de H,
monibus , diacodio , ufquequo febris typum fuura induerlt. Hecquet Medic,
pauperum.
tur

Cura febrium opc laudani

liquidi

in infufo

centaurii minorls

D. Ber^
ryai

INTERMITTENTES. Erratica.
ryat

laudata

convenit tantiim

ubi

fymptoma

chondriacum quo<Jdam

adeft
fecus

dolor

hyftericus

ftuporem

inducit

3(^3

hypomonente D,

vel

Storck.

&

fpiritu vlni edulcoraCura Chrijl. Jacohi mediante arfenico multa aqua

, ardorem in fterno , tuffim ficcam , anorexiam , alopeciam , polydipfiam ,
6c hedicam inducit , qux febre multo pejora funt.
Fcbrlcofos morbos appello cum ///. Werlhof^ illos qui a vifu febris Inter-

to

mittentis vel remittentis vel conjun<fl:3e vel latentis foventur

cofus

pleuritis febrlcofa

tunt vel

remittunt

more

typhomania
febris

latentis

&

ut carus febrr-

morbi illi dirlffimi intermitfymptomata fubito segrum Inva-

febrlcofa

dunt ; cedente febre recedunt cum urlnls lateritlls ; hos prlmus cognovit
Ludovicus Mcrcatus , fus^ explicavlt Tord , necnon ///. S * "^ *. dc abfcondita fchrium natura ; Illos vero tolllt klnklna , magna dofi ante tertium
accefifum ingefia ; hoc autem Incommodi enatum a tanta dofi , quod fcilicet
urinae crafiae

kinklna colore tlnftae

dlfficulter

etiam fuperveniat ; verum hsec fymptomata

facile

ejlciantur

quodque aurlgo

debellantur

cum

vita segri

in tuto eft collocata.

Csetera febrlfuga a Neoterlcls laudata funt prlmo pulvls ex nltrl gr. vill.
camphorse gr. ill , qul ante accefl^um quarta quavis hora fumendus, Immlnuenda dofis cum febrls foplta eft, Huxham veronlcam teucrll folio In tertlanls etlam kinkinse loco adhibet ; fyrupi dlacodil feml-uncla , aquse florum
papaverls rhosados unclx duse , fpirltus fulphuris feml-dragma : Mifce , fumat
hora ante acceflTum. Storckius,

Zz

CLAS-t

3^4

^;^;^|4.^;.,o^^^rCf.rO|;-.,>;|^rC|-:r^f-

PHLEGMASI.E.
Syndromes

cum inflammatione interna

febris cum exanthematis.

pyrexiae

aut remittentis

'ORDO

I.

ExANTHEMATICiE.

phlycicenofa

I.

11.

III.

ESTIS

Eruptio piiflulofa ^ maculofa

vel papulofa cum pyrexid fixpius malignd.

IP^fli

eruptio

bubonum , anthracum

Variola , Pcdte-verole eruptio

PemphiGUS FUvn vif-culaire
,

milium
IV.

typhi

vel

RuBEOLA ,

V. MiLlARls

majorum

aut

eruptio phlydsenarum avellanis

ii-

in artubus.

eruptio papularum

Rougeole ,
Miliaire

pyrexia typhodes.
,
puftularum phlegmonodearum.

eruptio

praeludium catarrhofum."
,
phly^laenarum milii femine non ma-

jorum.
VI.

PuRPURA

Pourpre, eruptio maculofa, atra, indolens

vel remittente

VII.

Erysipelas
nocha

VIII.

iryfpelateufe

eruptio

cum

erythematis

fy-

Fievre fcarlatine

eruptio

maculofa

rubra

pru-

papulofa.

IX. EssERA

typho,

febre.

ScARLATiNA
riens

Fiivre

cum

febre.

Porcelaine

cedens per

vices

X, ApHTHA, Aphthe

eruptio apyreta

&
,

fuberyfipelatofa

fubito ac-

recedens.

eruptio puftulofa,

phlydsenodes

&

ulcerofa

in ore aut pudendis.

ORDO

ORDO

MembranacetE. Pyrexia

II.

mflgna typa fynocL^^ vel

fynochl ciim dolore^ calore,

XI. PhrenitiS, Phrenefie^ dolor capitis
pulfufque major , pyrexla acuta.
XII.

ParaphreneSIS ,

Paraphrenefie

audax

ciellrium'

fymptomata

artuum,

vis

Sc

phrenitidis

peri-

pneumoniae.
XIII.

Pleuritis,

Pleurifie^ dolor lateris,

&

refpiratio

pulfus [frequens

tuffis.

XIV. Gastritis,

Gajlrhe^ dolor epigaftrii, naufea

febris

lyphodes vel

remittens maligna.

XV. Enteritis

Infiammation cTentraUles

dolor circa umbiiicum ve-

hemens 5 cum meteorifmo, pyrexia acuta, ileo , vel dyfenteria.

XVI. Epiploitis , Infiammation de tomentum , dolor circa hypogaftrium,

&

umbilicum juxta epiploi extenfionem.

XVII. Metritis, Infiammation de

&

XVIII, Cystitis

vis

&c

dolor &r tumor in regione

inguinibus

dolor

vefijie ,

cum

febre.

tumor

tenfio

hypo-

"

dyfuria

-^

vel ifchuria.

Parenchymatos^. In

III.
y

Infiammation de

cum

gaftrii

ORDO

matrice

extenfione uteri ac lumbis

vificeribus farctis

non

ca-

non Jaccifiormibus,

XIX. CephALITIS

&

XX. CynanCHE
lante

&

Efquinancie

&

febris acuta

cum

delirlo

dolor gutturis

cardialgia,

cum dyfpnoea

flrangu-

pyrexia acuta.

dolor fub fterno

cerveau

carphologia.

dyfphagia

XXI. Carditis
tio,

Infiammation du

fomnolento

pulfus

in^squalis

frequens

palpita-

cordis anxietas.

XXII. Peripneumonia^ Peripncumonie, pyrexia acuta , dyfpnoea

fenfus oppreffionis gravativsejn fterno

gravis ^

tuffiscruenta, pulfus moliis.

XXIII. Hepatitis, Hipatite , dolor , tenfio , calor in regione hepatis

cum pondere , tuffi ficca, refpiratione difficili.
XXIV. Splenitis, Infiammation de la rate, dolor, tumor in regione^llenis,

tadlum vix tolerans

XXV, Nephritis
ureteres

riave

in

Niphritique

cum
,

febre remittente.

dolor acutus

veficam direftus

cum

febre

in

regione

acuta

renum

dyfuria

Juxta
ifchu-

&c.

CLAS-

C L

jg^

S S I S

J 1

1.

Tff
CLASSIS TERTIyE THEORIA.

MORBI INFLAMMATORII
SEU

PHLEGMASIM GALENL
I.

T)Hlegmafi3e GaUni In aphorifm, Hippocrat. aphor, y

Maladies

jL

inflammatoires

lib.

/.

Gallis

fievres inflammatoires.

Morbi acuti fetriles , Bocrhaavc aphorifm, yyo , qui febre ftipati acut;!
tamen fingularem inflammatlonem inducunt huic illive organo , unde toti
morbo Imponitur nomen , ut phrenitis , peripneumonia , &c ; minime vero inter febres recenfebantur ab Antiquis, ut teftatur Galenus Commcnta^
rio in

aphorifm.

66

lib.

4.

n6

cap. y, ut
Inflammationes X. Hcijlcri comptndium Mcdicinfi pag.
phrenitis , pleuritis , &c : nec non inflammationes G. Ludn>ig Injlitut. Mcdic,
Clinic<& cap. 2.
qui his addit Hepatitidem , Nephritidem , Gaftritidem , &c.
,
Febres acutse inflammatorise Frid. Hoffmanni tom. 2, fcci. 1 , qui hos

morbos vocat
ticas

febres ftomachicas

nephriticas,

&

his

febres phreneticas

intermifcet

heflicas.

pneumonicas , hepa-

Junckcri Tab. 6^, Ncntcr,

Tab. ^6.

Dolores

moniam

Felic. Plateri,

hepatitidem

qui ad hanc claffem refert pleuritidem, peripneu*

gaftridem

&c

&

ad mentis alienationes refert

paraphrenitidem, Morbi Phlogiftici ///. Linnai.

Phlcgmainein apud Htppocratcm idem eft ac uri , incendi ,

.phrenitidem

ardere

in-

unde phlegmainonta nofemata dicuntur morbi inflammatorii , nec

non phlcgmoncs feu inflammationes , quo nomine Grseci quidam intellexere
omnem ardorem circa tumorem , ut docet Gorrms in definitionibus. Alii
vero , ut Neoterici
phlogofim eum ardorem nuncupant ; quo vocabulo
,
Gr?eci quidam ardorem cum dolore
tumore conjunftum fignificabant

flammari

&

ut

PHLEGMASIARUM THEORIA.
ut

Erafiftratsci

cum

ademata

6* dolorlfica

dura

^6-7
voce compofita hos afFedus appellitaret
docet Galenus Comment, in i & z. Fro-

Hippocrates
ut

gnojiic.

Etymologla Itaque horum nominum a flammeo calore feu

2.

verum

morborum

molefl:o ar-

habenGrxci ipfimet , licet a fervore febres , aut ab igne

,
non fecus ac morbos phlegmainontes feu phlogijlipyrcta ,
cos , nunquam peripneumoniam , phrenitidem , hepatitidem , inter febres annumeraruni , ut docet Galenus ; fed febrium nomine morbos a topica inflammatione immunes determinaverunt , quibus Neoterici quidam peftem
variolam , rubeolamque appendicis inftar fubjunxerunt.
fenfu

doris

da

efl:

deducitur

etymi ratio ,
denominarent

Charafter

3.

ulla

acuta

cum

&c fanguinis in patella extradi

tis ,

in

definitionibus

&

febrls

vix

dolore
crufta

cujufdam par-

calore molefto

coriacea.

Febris acuta dicitur quae intra duas circiter feptimanas fua percurrit fta-

cum

dla

mortis periculo.

Dolor inflammatse

partis

vel

eft

vel pun6lorius ut in eryflpelate

vel gravativus

Calor
larum ,
ille,

eft

oris

ut

in

externa phlegmone

membranarum plurium inflammatione

peripneumonia , hepatitide.
major; cum autem in adultis

ut in

follto

interni

fit

fanis gradus caloris axilgradus in thermometro Reaumurii

durante vigore, comltatur , ad 33! cir-

28^

circiter

inflammatorios

qui raorbos

citer afcendit

pulfatilis

in

gradum.

Corium fangulnis ( vulgo coene ) eft crufta cruorem tegens fubalba , quandoque luteo fero tinda , cruore fpecifice levlor , fed firma , tenax , ex qua
coHcretiones polypofse in cordis ventriculls poft obltum efformatse cenfentur,
4. Prseter hxc fymptomata quse in omnl fer^ inflammatorlo morbo obfervantur
funt

dantur

obfervari,

alla

quse

ubi

//wo/-

fcilicet

externas partes tentat inflammatlo

phlegmonodeus

eryflpelatofus

pof-

puftulofus,

anthrax , bubo , &c. Rubedo rofea , atra , llvlda , in parte tumente , qui
color accedente fuppuratlone ablt In album. Tenjio partls Inflammatse cum
renixu elaftico , quse crefcit cum morbo &c dein
fenfibllitate magna ,
mutatur in mollitiem , fi tumor fuppuretur j in fphacelofam jlacciditatem , {\
gangraenafcat ; in crufiam , ft pus exficcetur , ut in varlola ; in fquamas , ii

&

epidermis decidat,
5.

quam

derivatlva

urinse color

6.

ut

Intenfus

ex

prlmitivis

illis

febre

fudor

rubeola

plurlma

laflitudo,

&c.
alla

fitls ,

ex dolore agrypnia

vel

fubfequuntur

linguse ficcltas
,

anxletas

fitis ,

natur refolutlone

anxietas

tan-

anorexia,

querelse

ex

fuppuratione

Induratlone aut fphacelo

atque tunc tem-

mothus alter fuboritur, nifi fanltas vel mors accedant

morbus ad claflfes alias attinet, ut tabes, phthifis, 6cc

poris

venarum & cutis levis intumefcentia , glabriadde cmnia fymptomata febrium Claff, 2.^ a n'^ ad n,
In exltu morbi nova oriuntur fymptomata , prout phlegmone termi-

calo! e Iterum
ties;.

ut in eryfipelate

Ex fymptomatis

atque

ille

C L

368

ASS

I S

1 1

1.

Infiammatorlorum Morberum Theoria.

&

puros
imfuros, feu
jim.plius &c com7. Illi morbl divlduntur
plkatos. Purl inflammatorii {implicefque dicuntur qui prseter vitia a febre
calore oriunda , nulla alia in crafi fanguinis admittunt , atque in illis crufta

&

coriacea cruorem utplurimijm tegit.

iis

fanguinis

fumma

putrida

cacochylia

aut

maligna

Impuri vero funt

peftilens,

difloluta

quos comitatur cra-

gangraenofa

humorum fymptomata

corruptio

mutet,. novaque fuppeditet, ut in variola maligna, pefle

grsenofa

aliifque epidemicis

Inflammationis

&

funt

verum purx magis mechanica

funt

ordinis

gratia

agemus

de

illis

mechanica
,

ut

impurse

fucceflive initium

ita ut

cynanche gan-

caftrenfibus morbis obfervare

principia

^.

memorata

fuperius

eft.

&

pfychologica

phyfica

adeoque
ducendo a mechanicis inmagis

phyfica

flammationis principiis.
9. Febris caufa ( ex /z^ 5)0
^nervos eordis in majori ratione ,

clajf,

x^.

eft

diftributio

quam ad nervos artuum

virium

ad

ergo in morbis
inflammatoriis puris cum fit febris , vires cordi contrahendo impenf^e majores funt quam ex proportione ad vires mufculares artuum folent impendi.
10. Febris acuta inflammatoria velocitatem fanguinis quandoque duplo
majorem fecum inducit ; velocitas enim fanguinis , ex fo'a frequentia dupla
duplo major eft (^clajf, z^ n^ 8^)t cum itaque doceat obfervatio pulfum
efle in febre acuta duplo frequentiorem folito , quod pluries ipfe obfervavi,
:

&

in valido curfu notavit B. Robinfon , minime dubium eft , quin in febre inflammatoria quandoque velocitas fanguinis duplo major evadat.
n. Velocitas fanguinis fub eadem pulfus frequentia , eft magnitudini puletenim cinn orificium arteriofum cordis
fus proportionalis quam proxime
:

femper idem , non poteft conftanter duplo major evadere arteriarum pulfatioj nifi a duplo majori fanguinis in eas immiffi quantitate ; verum ut duplo major intra idem tempus immittatur fanguinis quantitas e ventriculo
cordis in aortam , neceflum eft fub eodem pulfationum numero , ut fluidum tranfeat duplo velocius per idem orificium cordis ; nam quantitas effluxus peridem orificium eft-ut ejus velocitas ( docente hydraulica ) , ergo
neceffum eft ut in hoc cafu velocitas fanguinis e corde emiflEi duplo ma}or evadat , feu fit pulfus magnitudini proportionalis.
12. Firmitas cruoris in febribus inflammatoriis eft quadruplo major quam

fit

in

ftatu fano

( Clafl'. i. n.

97),

fed

ut fluidum vifcofum

promoveatur eadera velocitate ac minus

foiito

refiftens

feu

firmius

requiritur vis huic-

etenim vlfcidum dicitur flui;

&f'moles fuse divifioni refiftunt ; verum fanguis vifcidus qui ut fubeat vafcula minora in columellas exiles dividendus eft, fi fuae divifioni duplo , triplo magis refiftat,non nifi vi duplo , triplove majori folitam velocitatem adipifcetur ; ergo in morbis inflammator

ce

refiftentise

dum

proportionalis

cujus guttulse

( ex

Phyficis )

fuse feparationi,

PHLEGMASIARUM THEORIA.
ut confueta

rnatorils

proportionalis

velocitas concilietur fanguini

vis ejus fluidi

3^9

velocitati

aclhibenda.

efl:

ad fluidum velocius movendum intra tubos funt ut

quadrata velocitatum quae ipfis imprimuntur ( ex hydraulicis ) j cum itaque
fluidum duplo , triplove velocius folito movendum eft , vires quadruplo y
13. Vires

requifitse

noncuplo majores adhibendx

14.

Verum

velocitas
citatis

requifita

vis

conjunlim

movendus
15. Ex

fit

febrili

habita

fit

Cum

efl:

ergo

fi

fequitur

funt.

vifcofitas

ratione

in

fluidi

eique

impertienda

fanguis quadruplo

vifcidior

obflruftionum

diverfa

duplo velocius

requiruntur fexdecies majores

magnam

fit

fimpla vifcofitatis &: duplicata velo-

quam

quae his

impendi

etiamfi nulla

folito

antea.

virium vitalium quantitatem

morbos inflammatorios comitatur

qui

ratio

picebent, in

fit

vires cordis

diftis

labore

16.

diverfa

fl

morbis frequentiflime

haftenus

occafionem

quo cafu virium impenfa abfolute neceflaria multo major efl:.

fumma foraminum efFedlivorum per quae fanguis ex arteriis in

venas trajicitur fit zoa pars orificii aortae ( Hcemaji. exp. 9 ) , obftru6ta dimidia parte horum vaforum , fanguis ab eadem vi propulfus non nifi dimidiam folitae velocitatis partem fervabit in truncis arteriofis ( ut norunt
aquileges ),
ut confuetam velocitatem acquirat , neceflum eft ut per oriflcia illa ultima libera duplo velocius moveatur ; ergo ( 1 3 ) ut quadruplo
majori vi u.geatur. Si itaque obflruantur quoad dimidiam partem vafa fantamen neceflTum fit , ut fanguls
guifera a fanguine quadruplo vifcofiori ,
dupio veloc us circuletur quam in ftatu fano , debent vires impendi 64

&

&

vicibus

majores.

17. Vires quse cordi

movendo impendl

folent in fanltate, funt

ad

totali-

humani circiter ut i ad 40, fic aeftimante Illujlnjfimo Dani

verum cum robur hominis fit limitatum , non poteft majori copi^

vlres corporis

BtrnouUi

magna

movendo , quin pari paifu

ex fumma 40 virium , detrahantur 16
pro corde movendo , jam ratio virium vitaliuni cordis fit ad vires liberas artuum ut 16 ad 14, fere ut 2 ad 3, adeoque vires liberas artuum
proportionaliter imminui necefifum eft. Unde patet ratio cur. in morbis In-

conftanter impendi
deficiat

vis

fiammatoriis

pars virium in corde

Hbera artuum,

jaceant

segri

debiliores evadant

ita

ut

{\

folitis

liberis

aftionibus abftineant

ut diximus de febribus ( ClafiT.

eamdem

II.

73 ad 78

&

In dies

).

copiam in diverfas altitudines projiciendam funt ut illse altitudines. Altitudo ultimorum vaforum capitis, dum
ftamus , eft triplo circitiiT alti@r fupra cor quam cum jacemus , adeoque
eadem vis majorem fanguinis copiam impellit in caput , cum jacent segri,
quam cum ftabant fani , feu quod eodem recidit , fanguis in jacentibus majori impetu caput Impetit quam in ftantibus; unde vaforum capitis diftenfio , oppletio , difpofitio ad fomnum , ad capitis gravitatem , dolorem
, qu3C
18.

Vires requifitae ad

fluidi

orania

in hifce morbis obfervantur.

19. Delirium non raro accidit ex fibrarum medullarium cerebrl commotione , cum qusedam partes hujus organi prae aliis impetuntur , aut ejus va-
Hauyagss Nofologia Meihodica, Tomt I.
3a
f^,

C L

370

A S

S IS

11

r.

verum ex audlo rangulnls Impetu in cerebrum tum ratione

pofiturse horizontalis, tum ratione vis cordis adauftae 8sC direftionis carotidum
cum aort^ trunco communis, fanguinis impetus in caput major eft , adeo-

fa infarciuntur

que

poiita

difpofitione

inaequali

partium

morbo acuto inflammatorlo

plures in

&

lentia,

demum

E% nova

delirio

cerebrl

cephalalgia

facile

,
,

eft

intelleftu

calore frontis

cur

fomno-

afficlantur.

&

affrlduum in vafis exlllifimis , prselongis

a mediocri vi fluldum propulfum accipientibus , quam mecum communicavit pro
fui humanltate Jllujiriffimus Dan. BernouUi, quantitates fluidorum quse effluunt ex tubulis capillaribus intra idem tempus , funt ut cubi diametrorum
horum tubulorum , reciproce ut eorum longitudines ,
direfte ut vires
fluidum propellentes ; licet in tubis amplioribus non habita affriftuum ratlone Illae quantitates fint in ratione compofita ex fubduplicata virium
duplicata diametrorum.
21. Ex hac vero theoria quam multis experimentis confirmavi , fequitur
quod fi arteria exigua , v. g. bronchialis , cujus dlameter eft diametri aortse
pars 20% quxque proinde non nifi 400 ^^" fanguinis partem accipit , duplo
majorem adipifcatur diametrum , ea non folum quadruplo majorem prioris ,
fed etiam oftuplo majorem acceptura fit quam proxime fanguinls copiam.
22. Quae cum ita fint, non mlrum erlt (i mutata quarumdam arteriarum
diametro , ita ut altera amplior , cseterse paululum anguftiores evadant
eadem vi cordis remanente , fanguls in unum vifcus majori ruat impetu quam
antea ,
mlnori In csetera vafa ejufdem , quse prius , capacltatis: aut quod
impetus in determinatum vlfcus crefcat In majori ratione quam in alla vifce20.

theoria

&

&

&

Notum autem

ra.

gaudere

&

eft fibras circulares

habenis nerveis ab

quarum Interventu
arterlarum

fibrse

capacitas

Illse

Illufir.

contrahl

arterlarum mufculari
aut

aliquantulum minui

in

adeoque harum
,
unde faclle explicari
evadat , tamen fanguis mavaleant

laxarl

vel augeri

cur abfque eo quod cordis aftlo fortior

impetu ruat in certas partes prae alils , ut, in corpora cavernofa penis
libidlnofo pathemate , in genas dum verecundia afficimur ,
fic de aiiis

poteft
|ori

motu quandoque

Hallero accuratliis notatls circumdari,

&

partibus.

23.
theorlx

Tam

diverfse

in

Medicorum

Lycseis

circumferuntur inflammationis

utram in partem fe vertant Phlllatri plures ambigant , nullamque ampledantur ii qui minus auftoritati fervlunt , fuamque judicandi facultatem allquo habent in numero ; nec mirum
ciim enim inde veteres
vero antiftites perceMediclnse patres fangulnls raptum
fmic
fluxionem,
lebres fanguinis ftafim
congeftionem Incufent , vlx finlt debita antiquis
reverentia ut contrariam prorsus opinlonem feftemur , nec novitatls amor
ut antiquatas
exoletas fententias admittamus ; anne his opinionibus anteponenda eft qu3e Inflammationem a putrefaftione deducit } verum pari ]ure fermentationi eam trlbuendam reclamant Chymlci ; quantum itaque motus a quiete, raptus ab haerentla , Humorlftse a Chemicis,
illi
a Mecha,

ut

&

&

&

&

nicis

dlfcrepant

tantum

inter

fe diflientlunt

infiammationis jstiologix,

[Afl

PHLEGMASIARUM THEORIA.

371

cohxrent etiam nuperorum hypothefes qu3& ftagnationi &:

hjerentiae fanguinis ejus inflammatorium tumuhum adfcribunt ; ahi enim ex
fola ftali &: legibus , quas mechanicas vocant , totum opus expediunt ; alii
vero motum in viciniis inflammatse partis adaugent ; ftatim atque magicas
prsepotentes (limuli ac fympathia voces profuderunt , nullus eft qui motum majorem fanguinis a motrice quadam potentia derivare dignetur , cum
Mechanicum , ut putant , dedeceat , non omnia phaenomena a mera partium
Aft nec

fibi

&

difpofitione deducere.

&

ut

inauditae prius motuum caufse , aut ,

24. Inde profluxerunt flupendas
ipii vocant, mechanicse
hydraulicse leges , quarum potiflimae du9e funt

&

fere morbos explicandos ipfis pernecefTariae ; prima fcilicet, /72^-72branas &la(licas femel inflexas eb velocius ad prijlinum flatum refitui^ qub
injleciens eadem perfeveret ;
magis infex^t fuerunt ; etiam fi vis premens
altera vero eft fluidGrum ex emiffariis diverfce amplitudinis fluentium veloci-
tates ahfolutas , qu^zcumque jit motrix potentia , efe orificiis reciprocas , feu
minores , qub majora^
eb majores efje , quh angufiora evadunt emiffaria ;

ad omnes

&

&

Atque
cata in

fuppoiita

fic

opem

minimorum vaforum

fympathia

majori impetu vafa

atterit

anguftia

vel prolatis hifce

,

diftendit

aut obftruftione

novis legibus fanguis

rubefacit

advo-

coercitus

atque inflammationem pro-

ducit.

&

a receptis opinionibus
25. Cum fuo hac in re genio indulgere ,
noftrorum antiftitum exemplo , recedere licitum fit , viginti enim ab hinc
annis tantum fermentationem a lolio dejecit ille mechanifmus , neminem
segre laturum puto fi akeram in medium proferam opinionem.
Semper ego auditor tantum nunquamne reponam. Mechanifmum merum
crepant Neoterici ; mechanicas itaque leges a Parifina , Londinenfique Scientiarum Academiis probatas , experimentis Nevtonianis , Bernoullianis conflrmatas fequi hceat : in his percelebres hujus Academise patres iter nobis
praemonftrant : unum compello llLufiriff, Chiracium , qui non foliam Ma-

dogmata Medicis rebus applicuit ( libello de motu cordis ) , verum

Medico - Chirurgos , quos inftituerat , Geometricis difcipUnis prius imbui
juflit quam Medicinse darent operam ,
& opus Mathematicum de anima'
lium motu ab Illufiriff. Alphonfo Borello confcriptum publice in his Scholis
doceri voluit
enim fummus Archiater , longa edoftus experientia ,
is
acri quo pollebat judicio , perfuafus erat non fehcioi-i methodo promoveri
poflfe artem medicam quam ea ,
qu?e mechanicam , hydrauUcam , aftronothefeos

&

miam ad fummum
26.

veritatis

&

fimplicitatis

Novimus equidem multos

effe

faftigium evexit.

quibus non arrident in phyfica

&

Geo-

metrarum fcrupulofa fagacitas

rigor mathematicus
verum quo genio
du^i in problematis valde intricatis veritatem fine mathefeos adjumento poffint affequi non concipimus.
Non acutius fentire
promptius intelligere
datum efi Geometris ; fed compofita phxnomena fenfim extricare , divide:

&

re

&

partito examini fubjieere

trufiffima

feorfim facillima

&

norunt

ita

ut

qu conjundim

erant abf-r

fimpliciflima videantur.

Aaa

27.

Hoc

^7f

X:

S S I S

I I

27. iloc iterum vulgares Philofophi vertunt vitio , quod Geometrse In

elementis timidius haereant , nec ftatim ad nubes iter fibi faciant,
minutiis
fublimique volatu altiffimas difficultates perrumpant ; verum ipfi caveant Syftematici ne quo altius cereis innixi pennis elati funt , nicx lapfu graviore

&

puant

enim plurimi qui cum

funt

prorsus abjiciunt

veritatis aflfequendse

impetu vagas

juvenili imaginationis

incertas opinionis regiones diu luftraverunt,

,

&

&

jam fedato ingenii orgafmo fpem

miferam Pyrrhoniorum feftam ,

velut facram anchoram, ampleduntur.

28. Tales funt qui veritatem limis tantum oculis perfpedam non audent
attento ftudio rimari , nec erronea principia,
,
Qut& juvcms dldiurc , fenes perdenda fateri :

&

profequi

adeooue unicum

perfugium quod vulpi fabulse , quae cum fyrmate

pondus abjicerent in vulpino confilio fuadebat.

ipfis eft

deftituta foret

aliis

Hos

omnes inanes

11

audias

ut inutile

funt difquifitiones Philofophicse

dica ultra certos limites produila

omnes

in theoria

me-

nec inter fe
confentiunt ipii acerrimi veritatis indagatores Mathematici ; porro unum
eft neceflarium ,
veritatis inquifitioni
valedicendum
praxi incumbenaequaliter

ccecutiunt

&

dum

eft.

Verum

qui praxim medicam fufficienti theoria non imbutus aggrede corio humano ludere non erubefcit ; qui vero obfervationes ,
experimenta , cadaverum infpeftiones , animalium vivifeftiones theorise fucC

29.

ditur

is

adjungit

&

is

medicaminum

vires

&:

morborum

caufas clarius perfpiciet

nativam ingenii fagacitatem Geometrica doftrina exacuat , quam ft imaginationem tantum ducem fequatur. Plures funt qui alio de nomine Geomeabftraflas propotrarum fcripta faftidiunt, quod fcilicet veritates nudas
eloquentise ornamentis deconant, cum multo magis arrideant fucatse ,
ratx etiam fabulae: fateor paucos efte qui adinftar lllufr. Afirucii rigorem
ii

&

&

Geometricum

purioris fermonis fuavitate deliniant ; aft cordatis fcribunt

quibusvis etiam

ftolidis

Omnia enim

fiolidi

&

noa

magls admirantur amantque

Veraque conftituunt quse

Aures,

placere fatagunt.

belle tangere poffunt

lepido quae funt fucata fonore. Lucret.

30. Hoc unum addo, eos , qui mathematicas dilfciplinas defpiciunt &:
ignorant , nec certum in phyftcis comparare , nec praeftantiffima optimorum

.Medicorum
auxilio

ut Bellini, Pitcarnii

rif Schreibcri

nullus

Sylva.

deftitui

Morgani
velit

Keillii

8>rc,

qui femel

Jurini

vel

Michelotti

Hamberge-

quo certe
,
primoribus labris veritatem de-

fcripta

intelligere

pofte

guftaverit.

^,

3,

5,

&

Geometriae
Arithmetices cognitioni ftudium adhibeto , mi fili , neque folum vifam tuam gloriofam
ad multa in rebus humanis utilem
verum etiam menrem acutiorem &c longe fplendidiorem , ad fru<fl:um eorum omnium , quse in arte medica ufui funt , confequendum jeddet "

3,

Bippocrates Theffalo

&

filio

fuo.

PHLEGMASIARUM THEORIA.
InjLammatlonis

citur

Thcoiia.

Quascumque hominis pars calore intenfo

maxim^ fi tenfio , rubor & tumor {imul

3 1.

ciatur

molefto

&

dolorlfico affi-

, ea infiammata diinjlammatio Latinis h.

adfint

ejufque ftatus GrDecls phlogojis a phlego uro

373

ienfu flammei caloris nuncupatur.

32. Si in

eadem

parte

concurrant calor

rubor

tenfio

dolor

fitque

tumor fphseroideus , ac dolor pulfatilis ; haec fymptormatum fyndrome phlcgmonc ( a phUgmaincin , incendi ) vocatur. Huc phly6lsena , epiny6lis ,
furunculus , &c.
tumor abfint , aft rubedo fit
33. Si vero calor , rubor , tenfio , dolor

&

&

evanefcens , mox reditura , dolor pungitivus

tumor fuperne planus , vix unam aut alteram lineam
deurens,
hsec fymptomatum fyndrome Eryjipclas ( ab erythros ruber ) deno-

diluta

rofea

a preflione

&

acer,
ahus ,

minatur

huc herpes

ambuftio

intertrigo

Horum fymptomatum nullum

34.

eft

fi

&c.

calorem intenfum excipias , quod

vigore , poflit vel ab
ftatu

&

omni inflammatorio morbo , etiam in

Si enim phlegmone
segro , vel a Medico obfervari.
in

fit

in

theca cranii

&

nuUum

febre comi,
,
( excepto calore
te , &, modo delirium non adfit aut fopoi , dolore ) poteft fenfu percipi,
Quorfum ergo hsec fyndrome definiretur per tumorem , cum a potiori 6c
conftantiori fymptomate peti debeat definitio.
35. Inflammatio quae nec intenfitate , nec extenfione, nec numero notavitia tantum numeratur , ut furunculus , varus
bilis eft , inter aff^eftus
,
termimhus , phlydsena. Aft fi eorura fymptomatum fyndrome fit intenfitate , extenfione , numero aut aliorum efFefluum comitatu notabilis , hsec mor'
bus injlammatorius vocatur.
oflfium medullis

clauftris pe6toris

&

36.
dio

Qui

internas

afficit

membranacese

fint
,

mediaftino

partes vel externas

oriuntur in

internse

fi

meningibus Phrenitis

Pleuritis ; in ventriculo Gajiritis

t6 afficiantur vifcera , Grsecis parenchymata

Peripncumonia , Hepatitis , Nephritis , &c.

di(^a

37. Si dem.um extern^e ^partes affeflse fuerint,

in

&

fic

partes affedse

pleura

fi veCynanche ^

oriuntur

pericar-

deinceps

dantur Pejiis

Variola

Rubeola , aliique fimiles morbi.

38. Quanti itaque momenti fit inflammationis theoriam veram nofl^e
perfpe6lam habere docent horum morborum numerus , acuties , gravitas ,
frequentia. Non itaque in tam ferio
gravi negotio hypothefibus
ludicris figmentis indulgendum , quibus otiofus nimis deleftatur animus ; aft
anatomia , experimento
mathefi facem prseferentibus , in abditas horum
morborum caufas , difBcile quidem , fed tutum iter quovis labore tentan-

&

&

&

&

dum
3^.

eft.

Lemma.

Si

per fediones tranfverfas dutus vel alvei cujufcumque

five flexibilis, flve inflexibilis

five

angufti

five ampli

fimilis intra

a a 5

datum
tem-

CLASSISIIL

374
tempus

copia

llquldi

fluat

velocitates hujus

erunt utlque in fed^Ioni-

fluldi

bus alvei reciprocse: Newton. Princ. l, z prop. 36.

40. Arteriofum alveum juxta cor efle angufliorem quam In primis aortse
angufl:iorem in illis quam in fecundis,
in fecundis quam in terramis,
fic deinceps , probant menfurse Anatomicse.
De venofo alveo Idem
tiis ,

&

&

&

di(5lum

efl:o

f^ide Figur,

i.

Eamdem

fenfibiliter fluldl quantltatem quovls pulfu cordls tranfire

41.
pe^ oranes alvei arteriofi
venofi fediones B, CC, JDD, EEE, &C, in
ftatu permanenti circulationis vel velocioris , vel tardioris , nemo negat qui

&

circulationem admittit.

CoROLLARiUM.

41.

lympham

intelligimus

Velocltas

fanguinls

eft in diverfis alvei

quo nomlne

&

cruorem

&

venofi fe<5lionibus eo

&:

arteriofi

quo major eft alveus , feu amplitudinum vaforum fumma ; eo ma,

quo
fumma minor efl:.
,
43. Docet experientia quod fi fint duo tubull Insequalibus orlficlis prsedipropulfum tranfmifliiri , mlnof ab utroque tranf, idem fluidum eadem vi

minor
Jor

ti

mittatur copia propter attritum

&

quEe ex orificio
ratio.

44.

velocitate

cum

feu adhaefionem fluidi

deberet exfpeftari

Mem. de VAcad. des Sc. 1705

Verum attritus quantitas cseteris

M. Carre

paribus

nuUa

fi

parietibus
attritus

quam

haberetur

pag. zy^.

fuperficiebus attritls pro-

efl:

, adeoque effluxus diminutio major efl: , ubi major fuperficies.

45. Superficies vaforum cylindrlcorum ejufdem Ipngitudinis eft in rationumeri vaforum,- docent Geometrse.
ne compofita diametrorum fimul
46. CoROLL. Diminutio transfluxus fanguinis per truncum efl: minor dimlnutione transfluxus per ramos, in ratione compofita numeri truncorum ad
ramorum numeros ,
peripheriae vel diametri truncorum ad peripheriam vel

portionalis

&

&

diametrum fummatim fumptam omnium ramorum.

47.

CoROLL. Diminutio

nutlonis in ramis

tertii

ordinis

quam

quam in ramis primi ordinis ; quia

rus ramorum , qua proportlone arteria
di

crefcit

eorum

capacitas.

in

transfluxus

trunco

eft

mlnor refpeftu dimi-

in ramis fecundi

ut docet

prolongatur

&

Anatomia
,

in
,

in majori

ramis fecuncrefcit

ratione

numequam

Sic mefentericse fuperioris rami primi funt 21, rami

jam amplexantur , funt 1200 feu 57 vicibus nume,

rofiores ,
tamen eorum alveus primorum fedione tranfverfa non eft quaHales,
druplo major, ut obfervarunt Keill
48. Eadem tranat per truncum ac ramos fanguinis quantltas , C 41 ) ve*
quarti

qui

inteftina

&

&

ratioquam in truncis ( 46 ) ,
,
decrefcit transfluxus quantitas ( 44); ergo necefifum efl: ut transfluxus In truncis retundatur a refifl;entia in ramls oborta , magis quam a

riam in ramis multo major eft attritus

ne

attritus

propria truncorum refiftentla

tos exfiliret

is

muho

adeoque

fi

velocius efflueret

fanguis per truncos

quam de fado

tantum aper-

fluit in

ipfis

non

vulneratis.

49. Neceffum

eft

pariter

e trunco tranfverfim kOiQ majorem dato tempor

Ft^.

Fuj.

?J

T>

fS>% .^^

*a5**t'^j'

PHLEGMASIARUM THEORIA.
pore fanguinis copiam efBuere

quam qux ex

omnibus

ramis ejus

375
fimul

feftionem sequalis tranet utrobique copia.

duo canes quantum fieri poteft robore &c
alteri intefl:inalis tuba ,
setate sequales , fcindatur fecundum longitudinem
fanguis intra minuaccipiatur
ligata prius vel preffa mefenterica inferiori ,
fecetur
tranfverfim arvero
alteri
tum ex arteriolis omnibus feftis effluens ;
temporis
fpatio emK"
fanguis
eodem
teria mefenterica fuperior ,
excipiatur
apertis transflueret

licet

ante

ExPERlMENTUM.

50.

Sint

&

&

fus

vigecuplo" major

ExPERlM.

Canis vivi aortae

51.
tinuo plenus ope

fanguinis quantitas.

erit priori ifta

ampliffimi

inferiori aptetur

Infundibuli

videbls

tubus aqua tepida con-

breve

Intra

tempus

Ita

&

venofa, ut mefenterlum niveum canfanguine omnia vafa arteriofa

ex pendulo ac mendorem acquirat ; jam fcindantur intefl:ina tenuia ,
fura qusenam transfluat aquse copia perfpiclto ; dein fedlo trunco , vel pri^is
elui

&

ramis

fe6lis

primi vel

ejus

fecundi ordinis

quantltatem

habebis

eodem

&

invenies eo minorem eflfe transfluxum ex artetempore transfluentem ,

rlarum ramis fimul omnibus , quam ex trunco , triplo minorem , fi primi

minorem

fexdecies

&: vigefies,

fi

fi

ultimi

rami e

Hmbo

&:mlnlmi,

mefenterii inteftinis contiguo

qul In averfa Intefi:inorum parte

fecentur /
reptant ,

fuerlnt aperti

51. Similibus experlmentis evlncitur nullam etiam efife arteriam In anima, fi pulmonariam excipias , de qua non fufiBcIentia capta funt experimen-

llbus

ta

quam

fanguis

NII enim arterlas

aut faltem aqua teplda cruenta facilius tranet mefenterica.

v. g. renales

nat In experimentis
Velocitas

53.

quadam

perparum mufculares

parum

carotides tra-

inftitutis.

cujufcumque

fluldi potefl:

Idem enim

conclpl velut acqulfita ex lapfu

quoad velocitatem

, five ea debeaemboll prementis viribus, vel lapfui ex altitudine debita , unde omnes
hydraulicl velocitatem aefilmant ex altitudine ad quam motu furfum verfo aqua
eadem pofi^et afiurgere , 5c ea altitudo eadem prorsias efi: ac ahitudo genitrix

fluidi

altitudine.

efl:

tur

:
Mem. de l^Acad. paffim.
54. Conftat autem velocitates ejufdem fluidl diverfis altitudinibus delapfi ,
aut diverfis viribus propulfi , eflfe ut radices harum altitudinum vel vlrlum,

velocitatis

Mem.

/yji. M. Pittot , Mem. des Pompes,

Quldquid
corpora nulla moventur
corpora movet vocatur vis ,
55.
nlfi a virlbus oblces fuperantlbus ,
non veloclus eadem corpora movende PAcad.

&

&

tur

nifi

vlribus

a majoribus viribus

vi pellente

mlnuto

fluidorum

Itaque

velocltates

&c majores majoribus viribus. Errant Itaque

Id

illi

velocitates fluidorum Intendl putant in emifi!arIo

efl: ,

au61:is

etiam oblcibus

quo errore non

efl:

omnes debentuf
, non adauda

qui
,

eo tantum Immedlca

In theoria

crafldor.

56. CoROLLARlUM I. Obfl:ru<^a alvei fangulferl parte quacumque In extremis arterlls cujufvis ordinis , eadem prorfus remanebit in fuperftite orifick) , quae prlus erat , velocltas , nifi mutetur cordis vis ; a corde autem to-

tam

CLASSISIIL

57^
tam

faltem In

flafeu

permanente

fanguinis velocltatem pendere

demonflra-

vit D. Michdotd Pmnot. z. de fiparatione jluidorum,

57. CoROLL. II. Imminuto fanguinls alveo , vel au(flo ex arteriis in veiias emiflario , minuitur ratio feftionis emiffarii ad fe6l:ionem alvei in trunco
aut ramis anterioribus ; ergo (ex 39 ) debet imminui ratio velocitatis In truncis ad velocltatem in emifTariis, feu tanto minor evadet velocitas in trunco, quam in emlffariis, quo fe<^io, feu apertura emiiTariorum mlnor eft aper-

tura trunci.

COROLL.

58.

600

cse,

llbus fafta
titas

III.

Obftru<^is., v. g.

ex iioo ramufculis

arterlse mefenterl-

feu dimidia parte obturata, docet experientia etlam In vivls anima,

&

evinclt ratlo

adeoque eadem quse

tus qul in ramis

quod dimidlo mlnor

priiis in

hls

efl: folito transfluxus quanremanet velocltas ; aft tofanguls per haec tantum emiffaria

emlifarils

6c truncis fuperloribus eft

adeoque

ex 56 ) duplo tardius transfluere debet, Negligi^

, de quo agemus infra.
mus
fanguinls per mefentericam arteriam in ftatw
COROLL.
IV.
Quantltas
59.
fano tranantls fit declma fexta pars ejus , quae eodem tempore e corde In aortam tranfmlttltur ; hoc pofito truncus mefenterlcse poteft haberi pro decima
poteft effluere,

hic

augmentum

velocitatls

fexta parte emiffarii aortse

obturata Itaque arterla mefenterlca

vel

ejus ra-

mis omnibus , ratlo trunci aortae ad ejus emlffarla adaugetur , five major eft
una decima fexta parte ratio fedlonis aortae ad fec^lonem ramorum ejus ; ergo ( ex lemm. 39. ) velocitas fanguinls in aorta refpe6lu velocitatis in ramls
liberis eft deciaia fexta parte mlnor.
60. NuUa eft arteria cujus ultiml raml omnes fimul fumpti propter attritus , poflint tranfmittere plufquam vigefimam partem fanguinis quem tranftrunci feorfim aperti fuerint. ( Exrami
mlttere poffet truncus , fi

&

&

perim.

5<^'

61. COROLL. Orlficla vel emijfaria effeciiva seftimantur majora vel mlnomodo vis fluidum
ra pro quantitate fluldi ea tranantls intra datum tempus
premens eadem fit. Nulla etiam alia ratione varlare poteft effluxus quantltas ;
,

cum

ergo idem tempus

eademque

vis

premens adhibetur

quantitas

fluens

eft ut emiffarium,

61. COROLL. Ergo res eodem reclderet quoad quantitatem fangulnis vafa
tranantem , five rami fimul fumpti ampliores fint truncis, fed attritui obnoxli,
five rami ultimi paterent in venas orificio feu emiffario , quod truncorum
amplltudine vigefies minus foret

&

attritus

expers.

corpus quod in vafa fluido vehendo deftinata

prorfus figuras ac diametri interioris , propulfum , fluidum in

63.

dem

Embolus

contentum

eft

ulterius

peilit ,

&

promovet

cum

fufticienti

vi

ipfe

ejufvafis

promo-

vetur.

A,B,C,

D, arteria ramofa fluido plena intra quam

64. Sit ( Fig. I. )
ex A in B immlttatur embolus E : i** Evidens eft maffam fluidi cyllndro A B , vel fpatio ab embolo occupato xqualem neceffario tranaturum
ffe

five

cmbolus

ille fit

durus

five

columna ipfiufmet

fluidi

emboli vices
gerat*

PHLEGMASI ARUM THEORIA.

i^ Patet etiam quod columna

gerat.

prius in

fluldi

pofita

377
eadern

prorfus praecedat velocitate, qua bafis emboli fubfequitur.

J^ Liquet etiam colongituejus B
ramis
lumnam fluidi e trunco expulfi , eo minorem in
dinem occupaturam fore quo rami illi bini fimul fumpti trunco fuo capa-

fuerint.

4^

refpeftu trunci

fui

ciores

Quod idem
B C, &c flc

obtinet

in

rarais

fecundi

Quod eadem

5^

deinceps.

ordinis

C D,

prorfus ex emif-

fimul efflueret fluidi copia , qu^e ab embolo A B fuit proquseque

volumine
sequalis efl volumini ipflus emboli. 6^. Si pari pafTu
,
crefcit emboli volumen
bafis , qua diiatatur vas , non mutantur priusaflignata phsenomena , quando"quidem diametrum vaforum indeterminatara

E E omnibus

fariis

pulfa

&

aflumpfimus , &: illas majores ut in diaftole , vel minores ut in fyflole fupponere potuiflemus. Unde vanum efl: perfugium eorum qui diametros vaforum
utpote varias computo fe fubducere clamant.
65. His pofitis evidens eft quod fanguinis columna in quolibet vafe contenE) tranfta, (velutinCD ) fit embolus refpecftu fluidi in ramos ejus
quatenus
locum
ipfi fajnittendi , quod eatenus procedit ,
fubit
truncum
,

(D

&

fluidum ramulos patulos ingrediens

cit

turatus

vel

fit

nuUus

ii

tunc impoflfibile

ramulorum alteruter
hunc embolum progredi ,

itaque

eft

fit

nifi

obto-

&

in hoc
E ) trajiciatur ,
eo contentus per refiduum tubum (
cafu velocitas fluidi trajefti erit ad velocitatem emboli fequentis , ut bafis emboli ad bafim columnse fluldi , feu orificii emififarii j ut autm vas fenfibiliter
tus liquor in

dilatetur

requiritur vis fluidi adau(5ta.

66. Ohex dicitur corpus quod velocitatem in fe recipit , Sc partim vel ex

toto deftruit; unde evidens efl: quod columna fanguinis in vafis prxexiftens
obex efl: fanguini de novo immiflTo. Aft fi columna fanguini in vafe prse-

nequeat ulterius promoveri quin

non folum ut moles hujus columrise
vafis , fed ut moles requifita ad folvendum
trahendum vas.
Sit v. g. pondus quod requiritur ad lacerandam arteriolam sequale viginti
libris , grumus fanguinis
huic vafi adhjerens , ut hoc poflit aveUi quin la-
exifl:ens ita vafis

vas

fecum

trahat

parietibus adhsereat

ut

temporis obex

tunc

efl:

&

ceretur vas

&

guinis

^que

refiftit ac moles viginti libris asqualis. Si itaque vis fanvas fubeuntis major nonfit hoc pondere , datur obex huic

dat4.im

vi infuperabilis

res

eodem

recidit,

arteria

fi

fit

Hgata

vel

quoquo modo

Confl:rida.

67.

Cum

&

refiflat

dis

eum

vi

omnis obex

in

fuse tantiim

impetat vi viva

quiete

inertise,

conftitutus
fi

utut exigua

columella
,

fit ,

veluti

moles movenda ^

fanguinis quovis

debet moles refiftens

eam

pulfu corvelocita-

tem concipere , qu3s fit quotus quantitatis motus in coIumeUa conteBti per
maffarum fummam divifae ; fit v. g. velocitas columellae fanguinis unius pollicis intra fecundum , lameUa ejus
prima aequalis uni grano, moles vero
movenda sequalis quoad refiftentiam decem libris , velocitas poft impulfum
a corde faftum erit in obice cequalis
93751 parfi poUicis intra fecundum ex legibus motus. Et quoniam vis cordis intermittit in vaforum fyftole , tunc temSauyages Nofologia Methodica Tom. L
Bbb
pori?

CL

37

poris elaftlca vls vafis diftraftl

76(So^ parte line^e

68. Ex hoc itu
attritus vafis

fit

remotum

& reditu

&

S S IS

&

11 L

aliquatenus elongati refurgef

priftino

vafis, cordis idibus diftra6^i,

ranguinis contenti

&

obicem

loco reftituet.

qui eo

& elatere reftituti,

majorem calorem

excitat

cae-

denfius &C fpiflius eft fluidum inibi contentum ; nam calor

,
ex attritu corporu-m diverfse denfitatis eft ut eorum denfitas, docente He,r'

quo

teris paribus

manni Phoron.
69. Velocitas contraftionum cordis eft in ratione compofita ex fubduplicata.
virium illud moventium ,
fimpla amplitudinis emiftariorum fanguinem ex

&

arteriis in

venas tranfmittentium.

corporum inter fe funt ut efFeftus ab illis prseftiti , feu ut moles

moventur ,
velocitates fimul ; adeoque vis cordis seftimari poteft ex
fanguinis ejefti mole , ac velocitate ; verum fluidi datum orificium tranantis
moles crefcit
decrefcit in eadem ratione qua velocitas ; vis ergo qua cor
1. Vires

&

qu3e

&
& expellit

fanguinem , eft in ratione duplicata velocitatis fanadeoque velocitas fanguinis e corde ejedi eft in ratione fubduplicata,
virium cordis. Verum crefcit aut decrefcit haec velocitas , qua proportione folidi cordis parietes locum
a fanguine occupatum fubeunt ; &c quo velocius
fubeunt , feu contrahuntur , eo velocius fanguis loco cedit , &: in arterias
contrahitur
guinis

; ergo velocitas etiam contraftionum cordis , cum fit in eadem ratione , qua velocitas fanguinis e corde ejefti , eft etiam in ratione fubduplicata
virium cor contrahentium.
2*. Velocitas columnarum fanguinls pro dlverfis arterlarum orlficlis , feu

projicitur

emiflariis

diverfa eft

nam

velocitas

embolorum

quoties orificia effeftiva emiflTariorum minora funt

emiflariis

eft

quam

bafes

reciproca

embolorum,

Si

dubitas confule aquileges, vei tenta experimentum fequens.

70.

aquam

Sit fyrinx
,

cum embolo

fuo

qui ope

elateris

aut fluldum quodvis ex tota fyringis cavitate

expellat per orificium cognitum

tendendo ad
in ratione

attritus

ratione

amplitudlnis

&

jam vero

quorum
videbis

duplum tempus eamdem fyringem

orificia

vel

proprli

intra

ponderls

datum tempus

fiat orificium duplo minus ,

atmajora magis tranfmittunt , quam.

quod eadem

fluido

vis adhibita

non

nlfi

intra

exhaurire valeat.

71. His pofitis , quanto minora fuerlnt minorum vaforum emlflaria fimul
fumpta , tanto mlnor erit in truncis fanguinis velocitas ; verum velocitas contraftionum cordis,

fi iifdem urgeatur viribus , eft ut velocitas fangulnls in truncis

ergo quo minora funt fanguiferorum emiflaria effeftiva , eo
quo majora, eo major eft contra6tionum cordis velocitas: quod

praeexiftentis

&

minor ,
erat probandum.

7Z. COROLL. SI eadem fit vls contrad^Iva cordis, Sc diverfa fit emlffariorum fumma in alvei fanguiferi parte angnftiori qnserenda , erit velocitas
cordis folito minor , vel folito major
prout mlnor vel major erit haec emif,
fariorum fumma ; adeoque obftru6la dimldia ramorum aortae parte , dimidio

contradio , vel dimidio minor intra idem tempus erit ejecaortam fanguinis quantitas, Quod qui negaiit illi in hydraulicis coscuamant,
73 ^"'

tardior erlt cordis

tj

in

tJr^

PHLEGMASIARUM THEORIA.

579

Errant itaque llli qui contendunt vires cordis 6c arteriarum datis obftruttionibus , non vigere folum , quin etiam ex refiftentia in arteriolis fanguineis ,
73.

lymphaticis

obftruftis

plurimumque

tenfis ftiborta

intendi.

74. CoROLL. II, Si laxantibus, diluentibufque fluxilior, feu minus vifcofus evadat fanguis , nec tamen ab his decrefcat vis cordis contraftiva , tunc
minor erit attritus ubique j fed res eodem recidet ac ft orificia efFeftiva omnium vaforum ac prxfertim minimorum paulo magis accederent ad truncorum
amplitudinem , adeoque idem eft ac fi nativae folverentur obftrudiones ; unde
crefcet fanguinis in truncis

&

cordis ipfius velocitas*

75. COROLL. III. Si imminutis qutvis de caufa arteriarum emiflariis , velofanguinis in truncis eadem remaneat , quse ante
citas contraftionum cordis
obftruftiones, neceftum eft ut vires cordis adaudae fuerint , &c vires cordis adaugeri tunc debent in ratione duplicata inverfa emiflariorum obftru6la dimidia
orificiorum parte , dimidio minor erit ex arteriis in venas transfluxus quantitas ,
ac proinde velocitas emboli cujufvis (64.^.5.); jam vero nifi duplo major
evadat velocitas in emiflariis, non poterit eadem fanguinis quantitas venas tranare, qu^e prius eodem tranabat tempore , nec poteft duplo major efle in emiffariis velocitas, nifi vis quadrupla pellat embolum. (Vide demonftrationem in
Mem.de V Acad. 1735. Mem.fur les Pompes.'). Et fi velocitas inemiftario duplo

&

duplo major eodem tempore tranabit fluidi quantitas ; fed velocitas iri
ut quantitas ex emiiTariis fluens , adeoque fi duplo major evadat
quantitas fluens ex emiftariis , (feu squalis evadat quantitati per omnia fimul
vafa libera fluenti, ) duplo major evadet fanguinis in truncis velocitas , quod
iine vi quadrupla fieri non poteft ; interea tamen eadem erit , quae in ftatu fa-po pulfuum velocitas.
fixum hoc maneat, quod pofitis ob76. CoROLL. Ratum itaque

major

fit,

cmbolis

eft

&

llru6tionibus

non imminui

&

eadem

cordis

&

fanguinis denfirate ac

confiftentia

pulfuum velocitatem

&c

pulfuum velocitas

perftet cordis &c

tas fuifte in ratione

impoflibile eft

duplicata direfta obftrudionis

impofi!ibile eft

tunc temporis

fi

vires cordis

eadem

non adauc-

feu inverfa duplicata emif^

farii fuperftitis.

77. Velocitas cordis ab obftruftione minuitur magis vel minus

minor retinetur fanguinis transfluxuri

prout ma-

decima fexta
pars fanguinis a corde ejefti in quavis fyftole tranet arteriam mefentericam
fuperiorem , cum , ejus obftrufto trunco una decima fexta parte , minuatur
jor vel

fanguinis in corde
tas

tantumdem

in carotidibus

fubclaviis

quantitas.

decrefcit cordis velocirasj. Aft

Sic

fi

aortaque defcendenti

eadem

veloci-

fanguinis quantitas tra-

nare debet ultimos ramos, five rubros, five lymphaticos &ii ferofos fimul fumptos, ut docet Anatomia; ergo obturatis omnibus fimul arterise ramis , idem
accidit ac obturato trunco.

78. COROLLAR. Si arteria mefenterica det viginti ramos primi ordinis i

6t quilibet ramus viginti ramulos , ac demum quilibet ramulus viginti va{^
cula lymphatica , obftrudis viginti hifce lyraphaticis , non magis obftruitur
arteriae alveus
,

quam

fi

unicus ramus

tertii

ordinis obftrueretur,

Bbb

qui in hy-^
i^Q^

tL A S S

3^o
pothefi

eft 8555 pars

potiflimum conflatse

truncl

totius

potefl: obftruftio

fieri

&

fenflbilem velocitatis partem cordi

mam

pulfui

alveum arteriofum

fanguinis per

11 L

I S

adeoque

fint

fi

glandulae ex lymphaticis
qu3e tamen non
,

molis notabilis

adimat , utpote quse non centefipartem fiftat.

transfluxuri

Cum

notabilis datur alvei fanguiferi obftruftio , non raro numerus puldatum tempus adaugetur , docente tantiim experientia.
80. Ubi datur pulfiium intra datum tempus raajor folito numerus , ibi datur frequentia pulsus , quae eadem eft in corde ac arteriis , quaeque fiipponit
repetitas cordis contraftiones
raro autem accidit in febribus acutifllmis , ut
numerus pulfuum duplo major evadat quam in ftatu fano,
yc).

fuum

intra

81. Si

tam

orificia cordis arteriofa

minutum

immutabilia

fint

velocitas fanguinis in aor-

&

compofita ex ratione velocitatis ,

ex ratione frequentiae pulsus ; nam velocitas fanguinis a corde ejefti eft
proportionalis velocitati qua parietes cordis ad fe invicem accedunt , ita ut
quo altius eontrahuntur ,
quo minus tempus ad hanc fingulam contractionem adhibent , eo citius evacuantur ventriculi , eo velocius fanguis in
ejefti intra

eft in ratione

&

^rterias ejicitur

verum

fub pari contraftionis cujufvis ahitudine

&

duratio-

minutum temporis fiant duplo plures fimiles contradliones cordis , ut fi pulfet cor 140 vicibus , quod prius 70 pulfabat , evidens eft toties , feu duplo majorem fore fanguinis aortam fubeuntis velocitatem. Quod erat probandum.
82. COROLL. Velocitates fanguinls In aorta erunt quadruplo, noncuplo mane

feu velocitate

fi

intra

)ores folito,fi frequentia fimul

lextuplo majores

quantum

crefcit

minor

decrefcit ejus

fi

& velocitas duplo vel triplo major evadat: aft erunt

duplo & altera triplo major evadat
& erunt

alterutra

tantumdem decrefcat velocitas pulfus

frequentia; ac demijm velocitas fanguinis

confuetis aequales

lito

fi

,
,

fi

crefcat

frequentia

pulfuum altitudo

latione altitudinis

non

feu ejus altitudo

erit

in arteriis fo-

pulfuum cordis in rainori ratione , quam

ergo ex pulfus frequentia fola , non habita

poteft seftimari velocitas fanguinis in arteriis.

COROLL.

Vis cordis eft ut fanguinis ejefti duplicata velocitas , adeovelocitatis pulfuum.

compofita ex duplicata frequentise
ex dura84. Labor potentiae motricis seftlmatur ex viribus quas exerit ,
83.

que

&

in ratione

&

Hydrodyn, feci. 9,
85. CoROLL. Labor potentiae moventls

tione operationis

compofit^ ex duex laboris duratione.

86. Non debet conferrl impenfa virium potentise cor moventis inter durationem morbi ,
durationem vitge fanac , quia in vita fana , non autem in
morbo , vires a corde expenfae quotldie
pluries in die integre reparantur ;
virlum impenfa quse pluries intra breve tempus reficitur , vocatur Excrchium ;
aft quse pari paffu non reparatur ,
ex qua proinde aftu debilitatur animal y
vel potentia motrix , Labor vocatur. Hinc intelliglmus^^eum qui febre afficitur , non metaphorlce , fed proprie fibre. laborar , ut antiqui Medici reftd
plicata velocitatis

duplicata

frequentlae

eft

in ratione

pulfuum

&

&

&

&

fenferant,

^J. Vita

PHLEGMASIARUM THEORIA.
87. Vita in animalibus fupponit vim motricem fuperftitem
portione refpondet vigor fun6lionum.
88. In animalibus potentiam motricem

lem

tum aflualem

3S1

6i huic pro-

tum

habitua-

ex laboribus
, qu ae
quotldianis paululum intenfis fupervenit , &c demonflrat mors fenilis , quie
viies omnes motrices exhauftas evincit; jam fi tantumdem virium accederet corpori , quantum labore tiim cordis , tum mufculorum quotidie abfumitur, potentia motrix eadem femper foret
perennis; cum autem
virium gradu &: duratione finita fit , quo majus erit dato tempore ejus difpendium , eo major debilitas.
89. Quo major eft labor tum vitalis , tum voluntarius , eo majus efl: virium difpendium; labore enim plus abfumitur quam reparatur, potiffimum
vaforum motu ; quia virium
vero a labore vitali , feu ab adaudo cordis
vitalium impenfa folito major , cum noftu interdiuque fiat , nec corporis
quiete ac fomno reparentur ja6lur3e , ea multo major efl: quam impenfa vifomno , intermiffis.
riurp quae fit a laboribus voluntariis , cibo , potu ^ quiete
90. Eatenus vivit animal , quatenus ejus potentia motrix fat efl: vegeta
,ad diverfas , quse circulationi opponuntur, reHflentias fuperandas , feu ut in
cerris

effe

terminis

circumfcriptam docet laffitudo

&

&

&

,.

medio

circulum fanguinis fuftineat

verum cum

confolidorum rigefcentia , requiritur ad vitam fuftinendam determinata potentia,

exigua
^quaecumque non fufficit. Quo majores itaque funt refiftentiae , ut in fanguireflflenti

ftantes flnt

imo vivendo augeantur

illae

a fluidorum fpiffitudine

refiftentiae

&

&

ferorum obftru^lionibus , eo majus

9 1 Quo major itaque eft labor
.

nes vitales raagis vividae &c laboriofae

&

prsefentius eft mortis periculum.

vitalis
,

eo

feu vita magis aftuofa

citius decrefcit

funf^io-

potentia motrix

&

ad illum accedit gradum , qui refiftentlis circulationi oppofitis fuperandis impar eft , quo fafto mors eft ; hinc caufam mortis validis
diuturnis febribus
fupervenientis , necnon lethi fenilis quifque poteft intelligere.
91. QuG labor eft major , eo magis vires deterit ; quo labor eft diuturnior , eo magis vires exfolvit ; adeoque febris , quse ( ut alibi demonftratum

&

eft ) labor eft

turnitatis.

periculum vitx portendit in ratione magnitudinis

Eft tamen in hoc cafu terminus

dato vigore tranfgredi non valet

maximus, quem

fu3e

ac diu-

diuturnitas

cum

Geometris deterntinandus.
93. Hinc intelligitur quare quo minori motu donantur erucae in nymphas
converfse , locis fcilicet frigidis detentse , eo diutiijs vitam fuam protrahunt
quae papilionum larvam indutse , quo vividiori motu exagitantur , feu vitam
magis aftuofam vivunt, eo citiiis fato funguntur. Nymphse enim ad plures
annos, aft papiliones vix ad aliquot dies, vitam protrahunt. Vide >, de

Ktaumur

de infeciis

D.

Ritter dc longavitate,

94. Sequitur etiam eo majorem efl^e , vel minorem vitam , qu6 majores
vel minores exeruntur vires motrices , ut in febribus infiammatoriis , aft tantb majus fieri virium detrimentum , unde cseteris paribus majus periculum,

&

confervationi
95. Adeoque fi potentia motrix cordis fit intelligens ,
corporis intenta, ea debet tunc tantum vires cordis majores exerere , cum

Bbb

hujus

ere

C L

3^1
hujus conatus ope
vel debellare

potefl:

&c

quam minimse

vitales

S S

1 1 L

materiam inorbificam

circulationl oppofitam deflru-

cum nulla urget caufa morbiflca , debent

mod6 ad refiftentias confijetas vafiDrum &

effe

vires

fluidorum

fi.iperandas Tatis fint.

minlmam

96. In flatu fano potentia motrix

dit

&

efi:

maxima

in ftatu vero

fijarum virium partem expenevadit ( in agone

,

&

morbofo maximam

minima.

fanis , docente obfervatione , nec aeque frequens , nec

97. Pulfus enim
durus , nec eeque magnus efi: , ac in febris augmento
ftatu , ubi potentia motrix nondum multum eft imminuta ; fed in fanis potentia motrix
quseque multo majores exerere poffit vires , quam quas aftu in
efi: integra
,

&

^ue

fanis exerit

ergo in ftatu fano potentia motrix

tem expendit

Quo

9S.

quo

&

eft

diutlus procedit

fortior eft

prior

efl:

febris

vel morbus acutus inflammatorius

eo minor evadit potentia motrlx

ultlma lufta deficiat

rum

minimam fuarum virium par-

maxima.

verum

ufquequo in agone

cum

conferatur pulfus febrientium

fi

pro ftatu potentias motricis

multo

fortior

&

feu

pulfu fano-

plenlor fcllicet

adeoque potentI?e motricis fuperftitis eft pars

tanto major , quo potentia minor eft ; ergo in ftatu morbofo potentia modemum in agone minima, majorem fuatrix, utcumque folito minor ,
Tum virium partem , ac dein maximam expendit quod erat probandum.
99. Data obftruftlone notablli alvei fanguiferi , notabile imminet periculum , cum necefi!ari6 multum retardatur in omnibus majoribus vafis circulatio, adeoque languent omnes funftiones a circulatione dependentes, ut viaut frequentior

vel durior

&

dere

fummo fenio , in animallbus frigore congelatis.

Verum quoniam fanguis quadrupedum & hominis non

eft in

100.

poteft notabili-

, ad quam
putrefaftlone nil eft pejus , nil confervatloni mapronus eft , intendatur ,
ergo obftrudione alvei fangulferi data ,
gis contrarium , ut docet fphacelus
imminet fummum vitse periculum , quod vlpens, ferpentibus , teftudinibus ,
nymphis erucarum non accidit , qula pingui quodam muco condluntur ,
a
putredine diutius fervantur eorum humores , ut docet experientia.
10 1. Patet inde obftriii poflTe magna vaforum lymphaticorum ,
adipoforum glomeramina, fine notabili periculo , quia i^ quam minima exinde
alvei fanguiferi pars obftruitur , ( ex 59 ) 2^ quia dlutiffime fine putredlne
fervantqr ea fluida , ut patet ex adlpe cuiinario , qui fine condimento ad
aonos fervatur ,
ex tumoribus fclrrhofis , fteatomatofis , quos vix putref-*
cere etiam exftirpatos obfervavi : Confulatur Bocrhaave, , Chim* tom, 2, 6*

ter retardari in corpore

quln

defeftu expurgatlonis , putrefaftio

&

&

&

&

^tahL

differt,

&<;

Dt
i;Ol.

lor

vel

Ea

funt quadruplicis generis

agrypnla
iBi

Symptomatis Injlammationis,

anxietas

vel in funcllonibus animalihus

vel in funciionibus vitalibus

exeretis , ut puris fluxus ,

fi

ut febris

, ut dodyfpncea ,*

tdaugeatur inflammatio vulneris

, ulceris ;

vej

PHLEGMASIARUM THEORIA.
demum

vel

in qualitatibus vitlatis

ex

pauciffima

ut calor

rubedo

tumor,

383
tenfio

&c

expendemus.

his

Dt

Calore.

&

impetu in fibras nerveas calorem pen103. A particularum ignearum vi

adeodere norunt nuperi Phyfici s^Gravefandc , Mufchenbrocck , Hambcrger
que calor cseteris paribus eft, ut ignearum particularum quantkas in corpout earum duplicata velocitas ; exhalato vapore calidiffimo ex mixture ,
:

&

, frlgent tamen , ut doHombergiiy Geoffroi. (a)

104. Sanguis humanus particulis igneis fcatet. Globuli purpurei exficcatl
ad ignem flammam concipiunt , lymphatici non item ; homini funilDus ferieleftrica vi imbuto , fi aherius manus admota fuerit , fcintilceis fufpenfo
dolore utriufque , e contaftus punlo vibrantur in
Ise Ignege cum crepitu
experimentls D. Gray , Dufay. AfFrid:u faciei , indufiorum fuccufTu , fcintills etiam excutiuntur.
quo denfiora , eo
105. Quo frlgldiora funt corpora calldis admota ,
majorem ignearum particularum coplam abripiunt ; docet Hamberger. in Phyfic. adeoque calor in diverias ejufdem corporis partes contlnuo ex calidiorlbus
dlffunditur ufque ad sequillbriunr-: imo ea ratione fe diifundit aliquantulum
in ambientem aera; unde atraofphsera callda animalium.
106. Calor hominls dupllci de causa crefclt , au6^a Ignearum particularum
quod prseflat ignls focarius , folarls , catoptricus admotus , vel corcopia
pora aftu ignita , callda appllcata , vel ingefla allmenta , medicamenta , ve-

ris

plurimis

mlxturse vehementius agitentur

licet hse

cent experimenta Boerhaaviana,

Florentina

&

&

&

nena igneis partlculls fcatentia , ut fpirilus ardentes , falia

da igne retortse expreffa , olea empyreumatica , aromatlca
tici
Huc ammochafia , thermae , caldarla , infolatio.

alkalina fixa
acrla

aci-

lapides cauf-

107. Altera caufa caloris fpontanei , f^u intus oriundi, efl particularum
ignearum motus adauftus , qui debetur virlbus mechanlcis , feu ipfius fangumis
folidorum attrltui , majorem hls velocltatem concilianti , adeoque

&

vim calorls intendenti , ut patet ex manuum confrlcatione ;

ris augmentum ex eo fit
, quod nltantur in contaftum vel
berius tendant ignese partlculse
fe

mutuo

cit

enim

aliis

caufis extrlcatse

&

vel etiam caloin fe

mutuo

expedltius ruant

duorum ellychniorum flammas fieri vident Phyfici.

impetus in eadem lege qua corporum gravium celeritas.

ut inter

ille

li-

Cref-

108. Ca(<J) Si acetum deflillatum fali volatili

fanguinis mifceatur , mifcela ebullit infigniter

&

refrigefcit

Slare Tranf. Phil. aceti

,
fefquipinta affusa mercurii fublimati corrofivi ,
falis ammoniaci libras

deftillati

&

mixtura agitata
wfque fnguit.

fuit

&

Omnia

tamen ad glaciem

falia alkalina

voJa-

tilla

cum aquS in foproducunt ; Omnia

ex animallbus mixta

motu

lutionis

frigus

olea plantarum effentialia idem cum fpiritu vini faciunt. Ecce phsenomena in qui-

bus crefcente inief^ino motu decrefcit calor

ergo caufa caloris non

teflinus

fi

efl

motus

defint igne particBls.

m.^

C L

384

S S I S
(107

108. Calor ex fecunda caufa

ta

in corporibus diver(a

ronomid ;

&

non fub

rxQC

humorum

monia

velocitate attritis

dupllca-

demonftrante Hcrmanno in Fho-

earum denfitatibus , fi par fit ignis copla, crefadeoque in corpore ubi major celeritas , denfitas
ibi maximus calor ; ubi denfitas
humorum acri-

diverfis

denfitatum ratione

cit in

1 1 L

) -crefclt in ratione velocitatls

acrimonia

&

funt celeritatibus reciprocae

forte calor.

ibi sequalis

&

conftantiorem homini ca109. Labore excitari homogeneum , validum

lorem apprime norunt operarii , quia fanguini major velocitas , major folidorum attritus conciliatur ; aft ubi major fimul comprefllio ,
renixus fluido-

&

&

rum

folidorum

viatorum
dit ;

&

furore

iio.

quam

&

qui calor

pedibus

quandoque inflamroatorius eva-

vivida animi pathemata

qua proportione
fluidorum

duplicata velocitatis
lore rarefcunt,

tum

equitantium

in natibus

ut

inferunt

ut ira

gaudio

calor pariter intenditur.

Si

denfitas

calor intenfior

manibus operariorum

agitatione

ibi

fluida

crefcit

cohaefio

quod

velocitas

calor

homine

in

accidit

6c fimul intra certos caloris

fluxiora

evadunt

crefcet
;

eadem

nam

partium

decrefcat

rainori

in

folida

quam

ratione

fluidaque ca-

gradus tunc vafa ampliantur,

quod experimento

fequenti pluries tentato

didici.

EXPERIM.

aqua continuo pleni aptetur inteftitempore tranfmittat ; fi aquae fit

num
congelationi
temperies ad gradum 4" thermom. Realmuriani , id eft ,
proxima, vel fi fit ad gradum 8o"ni , id eft , ebullitioni proxima , minor
multo copia tranabit quam fi fit ad gradum circiter 31^1 vel 33"^. Sic
eadem copia effundebatur frigidse intra 246, fervidse ac calidae ad 33""!
aeneis quo calidior eft
gradum intra 186 fecunda. In vafis vero ferreis
uberius ; aft in corpore humano non ita , propaqua , eo velocius fluit ,
ter fibrarum crifpationem a catore quadragefimum gradum fuperante fadam.
112. COROLL. Moleftus eft quidem qui in morbis inflammatoriis oritur
18^ major
calor, aft cvim gradum 40" nunquam , ni fallor , fuperet
111,

vel arteria

Orificio receptaculi

quae aquse copiam dato

&

&

&

fit ,

fanguinis fluxilitatem

morbificseque materiee refolutionem

fimul adau6la

transfluxum juvat

dilatatione

&

vaforum

admodum.
germinant tum ova animalium,

115. Determinato gradu caloris incubata

;
norunt Phyfici. Aft alia vel majori caloris gradu indigent , alia calore dmrius applicato , ut gummi, refinse feriiis , ocius in illo, vel
hoc caloris gradu folvantur. Lympha ovuli humani foscundati , velut accepto fuo menftruo , liquefcit applicato per novem menfes humano calore
qui ad iS""" vel 30"! gradum accedit.
Ova galliinse per 21 dies calore
Ova erugallinse paulo majori , vel caldarii ad ^^um gradum incubantur.

tum ova plantarum

carum

intra

fph^erse

fi humano calore foveantur,

i8"mgradum fint incubata.

feptimanam,

calore ad

aft

ferius,

fi

atmo-

114. Numquid materies phlogiftica vafis impa6la pro diverfo morbb

dlverfam habet indolem, ita ut variolofa intra quindecim dies, morbillofa
jfttra

ciuinque circiter,

fufficientem

fiuxilitatem

adipifcatur;

furunculi

una
aut

PHLEGMASIARUM THEORIA.
altera

Jlut

&

diffime

maturantur

dle

vlx Intra

bubones

peftlferi

fcrophulofi

puerltlse llmltes

quam

cltiiis
,

dlffolvens

niii

hydrargyrum , apponatur.
115. Ex dlftls hadenus llquet caloris gradum ex

^g^

ryphiHtlci

tar-

aptum

ut

fyphllltlcis

cere

ut labor

vel ut a6lIo fangulnls In vafa

ut aptius dlcam

coliliio

crefcit ut

attrltu

a.S:io

velocltatls refpedllvse

oriundum

cref-

vero corporum

aut

quadratum, ut

fu-

adeoque quo velocius fanguis implnget, aut fortiias nltetur m

,
quoque flmul velocius vel fortius vafa in fangulnem renltentur

fius

dicemus

vafa

erlt Intenfior ; nam velocitas refpeftlva , cum corpora In fe mutuo feruntur , eft ut fumma velocltatum utrlufque corporis.
116. Si lympha ex homlnis fani cruore fecedens calori aquse ebullientis
vel minimo tempore fit expofita , ea clto coagulatur Sc albefclt ut albu-

eo calor

men

ovi , inde plurimorum in mentem venit lympham a pleurlticorum fanguine fecedentem ,

{imlUter coagulatam , a fimlli caloris aftione fuam
coagulationem accepiffe ; interea tamen hoc eft dircrlmlnis quod certe

&

multum

abfit

calor

ut

pleuritici

ad

eum gradum

deveniat

unquam

qui albumini ovl cogendo necefifarius eft ; nunquam enim calor in pleurltici cruore ad 40""^ pertinglt , ciim ad ovimi coagulandum requiratur gradus
7"s vel faltem 56"^.

117.

Lympham

quod quo

diutlus

hominis fani diverfis experimentis fubjeci

calori 40"i" gradum fuperanti fuit expcfita

,
,

Sc

inveni

eo

mlnori

gradu caloris , fed 50""^ fuperante , deinceps flatim coagulatur; forte experimenta llcet adhuc rudla apponere rnutlle non erit.
^. Die
tertia Martii 1740 lympha hodie extrafll fanguinis ex viro feptuagenario , febre
dolore lateris afFe^flo , coagulata efl: affufa aqua calida pari copia ad gradum 65""^ Therm. Reaumur.
c.
Aqua calens ad gradum 58""^ afFufa pari quantltati lymphse ad
gradum ^i mixtura incalult ad gradum 25""^ fine coagulo. Nota quod debebat mlxtura incalefcere ad gradum 29"!" juxta regulas communlcationis
motus hic congruas ; verum pars caloris tum in auras affundendo , tum

&

in

vafis parietes

denfiores abilt,

Jam eldem mlxturae ad gradum iiiim calidse affundo aquse bullientis,'

feu ad gradum 87""^ unam tertlam partem , mixtura incalefcit ad gradum
d.

j^iim fine coagulo.

fimlli
mixturse ad gradum 51"" calidse aifundo parem aquse bulcoplam, mixtura incaluit ad gradum 49"!" fine coagulo.
e.
Similem mixturam ad gradum 4911111 calidam Infundo pari copise aquse
defcendit ad grad. 70"^.
bullientis , totum albefclt
/ Quinque partes mixturae, quarum una lymphse, altera aqux, ollse im*
mifTse, igni fuppofitse funt per gradus vividiorl ,
cum ad gradum 55"*^
pervenit aqua , albefcebat , cum ad 65""* thrombu? lymphas coagulatx efi

Jam

lientis

&

&

formatus

27

efl.

Martii lympha fani hominis tubo vitreo excepta,

.dum 64"! dein expofita, concrevit.
Sauvages Neologia M^thodka^ Tom, I
CcC
g*

aquse ad grai

Aqu^

38(^
AqueS partes
bant ad grad.
cerunt

Lympham

h.

1 1

1.

ferl

diebus eduftl frige-

fpumam albam

eje-

mixtura nifi ad 55""^.

tubum vitreum infudi ad pedis altitudinem ,
claufus qua parte in ollam aqua plenam im-

albefcere

coepit

rubellam

in

erat

inferne

tubus

S S IS

fanguinls a quatuor
& una
& igni expofit^e ad grad. 40"!

io"i",

non

fed

C L
triginta

hermetice

tunc demum albefcere ccepit cum ad grad. fuit 75": nullae

,
volumen illius quavero bullcC in lymphcE fuperficie elevatse funt,
dragefima parte crevit. In hoc experimento comperi etiam lympham igne
leviorem aqua fieri; quse dum liquida , aquse funconcretam rariorem
mifTus eft

&

&

dum

conftanter petebat.

Miror

118.

coaguletur
Sufpicor

in

certe

quge

in

quod

In

corpore

experimentis

pleuritici

nunquam

lympha ad gradum 30^"!

infra

55^"^ albefcere vifa eft.

morbis quibufdam inflammatoriis quoddam in corpore enatum

miafma , vel quid fimile , cujus ratione , potius quam caloris graSic fpiritu vini frigidi coagulatur illico ; fic in
du , lympha coaguletur.
rheumatifmo , licet calor confueto vix major fit , muho altius eft fanguinis
coagulum quam in peripneumonia fortiffima , mollius tamen fic a vipeut teftes oculati
rse caudifonse morfu fanguinis lympha mire coagulatur ,
fal
volatilis oleofus
fcripferunt ; fal volatilis parum fanguinem coagulat ;
in grumos vertit ex BGerhaave ; cruor coagulatur etiam, tefte Phcarnio ^
a fucco cicutse , atropx , fale fixo roris marini , pulegii , meliloti , &c.
119. Cum fanguis ad certum putredinis gradum vergit, ut in morbls
utcumque calori intenfo exmalignis , in tritseophya , non raro fanguis ,
pofitus per feptimanas , non coagulatur , imo qui morte accedente coaguiingulare

latus

eft

putrefaftione

poft aliquot dies fuperveniente

enim mucilaginofa putrefaaionis motu nimlum

Verum exiftimandum non

ei

cruft?ie

culatio

ullum in

pleuritici

liquefcit;

pars

difToIuta.

vafis

grumum

fimilem

obvelat fanguinem in patell4 pofitum ; certe cir,

fuiBamlnaretur ; vivunt autem
convalefcunt e pleuritide

coriacese

cito

eft

fuit

quse

&

rheumatifmo , plurimi , quorum fanguis in vafis fuperftes eft ad coagulationem denfifSmam difpQfitus,
e quibus hunc pravum cruorem qui vellet
exhaurire ^egrum jugularet.
120. Calore expanduntur omnia corpora in ratione fuae denfitatis reciin direfta gradus caloris fufcepti. Maximus gradus caloris qul ab
proca ,
ab ipfo fanguine retineri queat , eft gradus 87^ ; interea tamen
aqua
vix ejus volumen una quadragefima parte crefcit; adeoque ab alia caufa,
vel fimul , vel feorfim agente tumor inflammatorius , volumen partis multo
magis adaugens, repetendus eft.
121. Calore mutatur crafis lymphae , Inftma textura , crafl^ities molecularum
ejus, unde color ex pellucido in album, vel fubflavum abire poreft ,
feri

&

&

&

&

exhalatione

confiftentia

poteft

Intendi,

ac acrimonla putredinofa crefcere;

unde non mirum fi inflammationi non raro puris proventus fuccedat, cuquidem genefim preilioni fanguinls
vaforum rautuce, horumque de-

jus

&

tri-

H LE GMAS ARUM THEORI

I

tflmento mechanico gratis

A,

tamen pluribus

tribuunt, laudibu*

alii

187

digniflimi,

quod artem falubrem promovere nitantur,

iii. Nota. Calor corporis humani quiefcentis eft ad calorem fummo ex'
Derham Theolog, Phyf.
fircitio adauftum ut 284 ad 288
Auguji. 20. 1740 in memetipfo obfervavi pariter calorem urin^fi in fta&cc
tu fano efle ad 28""^ gradum ,
ut calor oris, axillae
&C in ftatu
febrili cum pahn^e pedum aduri mihi viderentur ,
calor earum non ultra
^iiim grad. afcendebat, aeris calore ad i^"" gradum conftituto
moleftia
:

caloris crefcit

in majori ratione

quam

Dc

caloris intenfitas.

Kuhzdinet

123. Colores diverfos corporum fenfibilium dlverfis &C determinatis modcnfttati refpondere docet Ncwton Opt. l. 2,
lecularum fuarum craflitiei ,
127. Si fluidorum ejufdem cum aqua circiter denfitatis , ut fanguinis,
ffloleculse primse compofitionis , habeant crafllitiem sequalem ofto millionefimis poUicis partibus, illae conftituent corpus rubro-violaceum , qualis fanpulmonaris arteri^e; fi vero l^'"' hujus pollicis millioguis venx cavae
nefimis partibus pares fint, feu circiter ^7505 ^"^ rubrum fpkndidius , feia

&

&

fcarlatinum
aortac

&

colorem prscbent

eft

talis

pulmonaris vense fanguine

color globulorum

qui

globuli

moleculas habent quales globuli feptimi ordinis

tin.

primi ordinis in

multo ma]ores funt

EJfais (TEdinburg.

fed

D. Mar*

T. 2.

125. Videtur itaque fplendidiorem fanguinis colorem ex ejus molecula-^

rum , vel majori denfitate , vel ex majori craflitie pendere , contra quam
vulgo Phyfici fentiunt, Hinc patet quare fanguis in pulmonibus , aeris frigore condenfatus ,
in patella fuperficie tenus paululum exficcatus , ru-

&

tilantem ruborem acquirat

morbo inflammatorio
fignata
accidit

fit
,

126.

rubedo

crafl[ities

vel

ut

alios colores is

maxime cum
fpiflior ,

co6^ione

preflu

vaforum

vel denfior evadit

ulteriori

cxficcatione

&

vi

cordis

vero major afaut aliis de caufis

fi

poteft induere.

Corporum albidorum

vafis

rubro

intertextorum

plenis,

liquore

&

eo major , quo plura funt punfta rubra

pauciora alba;necnon quo vaforum rubedo intenfior eft ; adeoque fi in eadem fuperficie vafa rubra longiora , latiora , fublimiora evadant ,
quod fiec non poteft
quin minores evadant areolse albse , tota fuperficies intenfius rubebit in harum dimenfionum ratione compofita. Et eodem recideret pbseromenum,
fi
omnia vafa rubra tantum in minori inter fe diftaniia pcfita forent , ut
corrugatis areolis albis fieret.
Longitu<lo vaforum rubrorum crefcit, cum
cruor in lymphatica truditur , quse inde fanguifera evadunt ; fublimitate
vafis rubri crefcente ,
extra cutim prominente , multiplicatur rubra fuperficies,
minus alto velamine obtegitur, unde rubedo intenfior.
127. Duplici de caufa poflunt vala fanguifera in omnem fenfum crefCfere , vel quia vis fanguinem in ipfa trudeas abfolute major eft , vel quia
eft

&

&

c c

2i

eortis^

C L

388
eorum mlnor

eft

S S I S

abfoluta refiftentla

I I

veriim

fecunda caufa

fi

,
feu ratione
ut lit in varlclbus , obfcurlus rubeblt
Sc atoniae dllatentur vafa ,
fanguls, imo nlgrefcet, ut in ecchymofi &: aplce phlegmones, vel eryfipedecrefcet calor , fenfus , tenfio. Ergo cum
latls ad fphacelam vergentis ,
;

laxitatis

in

modo

tumore inflammatorlo contrario prorfus

vafa dlftendi a fangulne per vlm

dior, teniio major , calor acrior ,

res fe

majorem adafto
fenfus acutlor

habeat

neceflum

unde rubor

eft

fplendl-

6cc.

ii8. Cuds fub-eryfipelatis refoluti finem exilccatur , denfatur non raro,

lutea fimul evaditj hic color denotat moleculas ejus
imo defquamatur,
quse, cui*n albldse vldentur, habent craffidem trlbus vel quatuor polllcls

&

jam 20 aut 21 miUIonefimis pares efi^e. Nonne in

cutem
pellucldam afficlens defignat blllofi liquldi vlfaurlglne
craffitlem
Cum
autem calore
?
putrefaftione inclpiente foclditatem
fluldorum ita exfolvantur moleculse , ut album referant , pus
ildorum
aut ulcerls longlori deligatlone indicltur generatum , quod calore loci ,
tabulls Ncwtoni fequitur.
fplflatum flavefclt , ut ex dlftis
equales

milllonefimls

color

luteus

&
&

&

&

129. Ex allatis (127) fequltur rubore majori fuffundendas efi!e partes

in quas majori impetu &: nifu fanguls adaftus fuerlt , ut In vafa genarum ,
cum verecundlae motu cruor in eas partes irrult , quod fenfu flammse fa-

ciem pervolantis fl:Ipari folet.

130. Nota. Lac bovinum coftum , fuccus laleus laftuc3e , fonchl, tlthymali, cataputlae, ex tinftura clnerum clavellatorum intenfe rubent. Acad,
alkalefcunt fales ; anne intenderetur
calore exaitantur ,
Florcnt. Expcr.

&

inde color fanguinis ruber

De
131. Pulfatio

Hanc

poffit.

quse

palpo

in

non

eft

tam velox

arterils

venis

percipitur.

Pulfatione.

dllatatlo

vafis

&

ut

explorantis

corde fequltur

Debetur autem

dilatatlo

&c

manu

percipi

alterna vafis conflriftio,

vans vl

fluldi in

illud

debetur confliridio.
,
versus
alteram
z^
B feratur, vel
132. Si columna fluldl A
{fig.
primam ex adverfo tendlt , vel qulefcit , vel in eumdem fenifta versus
ad B ) movetur. In priori cafu , vclocitas rcfpcciiva eft fumfum ( ex
immiffi

ut vi contra^ivse arteriae

cordis

ma

velocitatum utriufque columnse

in

fecundo ea

eft

ut

velocitas foilus

columnae impetentis ( A B ) ; in tertio velocltas refpeftlva eft , ut excefifiis

velocitatis columnse fubfequentis fupra velocitatem antecedentis : s^Gravcfande

Phyf 327.

B) (fig, a) velocitate prorsus fimili

133. Si du3e columnse (A M,
diverfis ejufdem globi aut baculi
eft
velocitas
communis
procedant, quaUs
fe mutuo non
agere
eft
eas
non
in
femet
premere ,
partibus , evidens
,
nec collidere , nam nulla eft in hoc cafu velocitas refpeftiva,
134. Si vero lamell^e fluldi ejufdem dlametri eodem inclufse tubo fe mutuo fequantur fine collifione , aut preffione mutua , evldens eft ejus moleculas non diifluxuras eflTe ad latera , nec latera ulterius dilataturas efle , cum
femqj

PHLEGMASIARUM THEORIA*
femel ad sequilibrium devenere vis

&

vis

jores

tenacitatis vafis
illud

eft

nam utcumque

velut aeneum

&

589

feu altitudo genitrix velocitatis in fluido,

flexlblle

vas

fit

ad vires maquibufcum ejus

relativ(^

refpedu virium

ferreum

sequillbris eft, obfervante Michelotto.

-135. Verum fi in fe mutuo impingant columnse fluidi , aut altera alteram
coMidat, quod ratione velocitatis refpeftivae tantum fieri poteft , tunc fluidum inter utramque compreffum ad latera dilabetur ,
vas diftendet quocum prius erat in sequilibrio. Non fecus ac fi embolus ( A ) fluidum in
( A B ) contentum versus ( B ) premeret , cum ( B ) fimul vel refifteret
vel versus ( A ) moveretur ; fluidum intermedium tum vafis parietes premeret ea vi quse a velocitatis refpeftivae quadrato seftimatur.
13^, Si tubus A B {fig. 2 ) cylindricus a prefiione emboli ( A) vel
altitudinis receptaculi (
) fluidum accipiat per immifiarium (A) <: per
ratio qubd fi eadem veemiftarium (B ) tranfm^ittat ; docet experientia
locitate qua fubit immiftarium , aqua emiflario ejiciatur , aut quod eodcKi re-

tenacitas

&

&

cidit

orificium

fi

parietes vafis (

in

eff"eftivum

A B

emiftarii

sequale

fit

orificio

immiflTarii

nulla

preflio a fluido inferatur,

) aptetur tubulus vitreus exiguus

137. Si enim foramini cuidam ( ut
utrinque patulus , aqua in ipfum non afcendet , imo fi orificium effeftivum
( B ) fuerit majus immiflfario , exfugetur fluidum in tubulo laterali deorfum

contentum,

inflexo

tubum

&

propriam gravitatem a veloci

contra

illo

fluento in

abripietur,

138. Aft fi emiftarium effeftivum minus fit immifiTario , ut in arteriis efi^e

vidimus, tunc fluidum transfluens aget in latera canalis , quod ex afcenfu
e']us in tubulum lateralem aptatum menfurare ficebit ; nam ea altitudo fluidi afceadentis erit prefilionis accurata menfura: Hydrodyn. Seci. iz. pag,

zS8.
ad immift"arium ( A) ut i ad ao
conftat ex
femper , ut eft radix akitudinis (H)
genitricis ,
yis emboli propellentis , quara conftantem ponimus ; eadem
eft pariter velocitas
qua fluidum ex immififario (A) efftuere conatur ,
,
de fadio transfluit , fi emifl^arium coarftatum non fit ; verum coardato
emiftario , velocitas fluidi in tradu canalis ( A B ) eft ad velocitatem in
emiftario aftualem , aut ad velocitatem fluidi per immifiTarium appeUere nitentis in fedionum ratione reciproca , feu ut i ad 20
140. Si jam qu3eratur prefiTio lateribus illata , ea rsperietur sequalis qua139.

Sit

emiftarium

liydraulicis velocitatem

(B)

in emifi[ario fore

&

&

drato velocitatis refpeftivse

&

quse hic eft differentia velocitatis in emiftario

velocitatis in traSin tubi vigefies ampliori

dix vis

prementis

velocitas in

tradu

velocitas

adeoque hujus quadratum

eft

canalis

vigefima

ipfa

eft

hujus

pars

in
vis

emiffario

eft

ra-

premens ( H );
quadratum efl:

cujus

ergo quadratarum velocitatum erit vis propellens fluidum

e qua detrafta fit 5 pars ipfius
1^- ); quas eodem reci, (
dit ac
accurata menfura preftionis la
hsec eft vera
399 partibus H,

differentia

^grum

canalis.

Ita

ut

fi

tota vis

fluidi

&

&

fit

sequalis

400
c c I

partibus

prefti

quam

C L

390
quam

fano

ftatu

in

1 1 L

S S I S

arterlarum

ipfi

experiuntur,

parietes

cft

sequalis

399

hujus partibus.

CoROLL.

141.

periuntur

Obftru(5ia penitus arteria

ipfam apertam

velocitatis fluidi in

trici

preflio

quam

illam immiffi

vi fluidi in

sequalis toti

eft

fluxuri

vel

ejus parietes exfeu altitudini gene-

altitudini

tubo vitreo huic verticaliter aptato poflet fanguis afcendere.

quaquaverfum

asqualis

ad quam in
Et ea preflio

efl:.

142. COROLL. Verum experimentis haemaftaticis , ft tubus aortse canis

minoris aptetur , fanguis ad pedes quinque ,
in equo ad pedes novem
aflurgit ,
in homine ad pedes ieptem , vel circiter ,
poteft aflfurgere

&

&

in his animallum arterils, ex haram columnarum pondere per vainternam fuperficiem multiplicato habemus preflionem abfolutam vafis il-

adeoque
fis

latam,

143. CoROLL. Si In hoc experimento fecetur arteria cruralis, quse llberum exitum fangulni transfluenti offerat ( 16) , & fit fafta ratlo emiflarlorum ad immiflarium, feu orificium aortae, ut i ad 10: altitudo fangui-

mlnor evadet

nis In tubulo verticali ftatim

100

99 ad

ut

mlflarium

8 ad 9

fit

&

ut

talls

&

fi

ad

binls

feu

arteriis

fedlis

erit

ad altitudlnem ( H
ad hnad totalem ( H ) ut

crurallbus ratio emlflarll

tunc altitudo premens

erlt

erit prefiSo.

144. COROLL. Aft h contra fi emiflaria refpe<^u immiflarii minora evadant , ut V. g. fi dlmidla arteriolarum pars obftrufta vel ligata fupponatur , aut omnes fimul ad fui dlmidlam partem coardtatae , tunc emlflarla
ernnt , ut i ad 40 ( ex art. 51): fi ad tertiam vel ad quartam partem
fint anguftata , tunc erunt ut i ad 60 , ut 1 ad 80 , &c :
atque in his
cafibus

quam

preflio vafis illata erlc, yljs 5^55 ^Jo3 parte minor preflione totali,
data vls cordis in trunco penltus obftrudlo poteft exerere. In ftatu

vefo fano
145.

vafis

illata

Cum

eft

autem

^
,

preflio

lata

tam
trls

in

a
,

erit

ratlone reclproca duplicata feftlonum alvei

ramls prlmi ordinls

trunco , ut 64 ad 8 x ;

naturallter

ejus

totali cordis.

arteriarum ordlnlbus
fanguine ipfis illata , quae

dlverfis

minor quam in aortae;

adeoque prefl[io il:
arterlse aortae eft ad prefl[ionem illanam fediones funt , ut 9 ad 8 ex nofi-

C3eterls paribus eft ut quadrata hujus velocitas

trunco

mlnor preflione

parte

velocltas in

ratione alvei totius reclproca

in

fit

preflio

COROLL.

menfuris.

146.

CoROLL.

Invenlt

///.

Jac, Kelll fedlioncm ultimam fere

ramorum

mefenterlcae fuperioris efle ad feS:ionem ejus trunci, ut 37 ad 15:

adeoque prefliones funt, ut 225 ad 1369: prefliones ergo parietlbus ararterlae

illatae contlnuo
a corde ad extremas arterlolas intenfitate decrefcunt, quod ipfarum pulfus decrementum fatis indicat.
147. Pulfatio arteriarum eft efl^edhis colllfionis fanguinis , (ut patet eji

terlarum

Thcor. pulfus
qui cum velocius fubfequatur , quam alter antecedlt , col, )
lifionem patitur ,
ea collifio eft in ratione vis emad latera diflluit ,
boli prementis,
duplicat^ velocitatis refpecf^ivae,

&
&

&

148. Ve-

PHLEGMASIARUM THEORIA.
14S. Verum
ea comperta

&

quoniam

venarum

immifTaria

funt

emiffaria

391

arteriarum

anguftiora , quam truncus aortse , ea a fortiori

cavse utriufque emiflaria. Si itaque finc ulvenas
,
cava cordis , vense patulo orificio fuum
la refiftentia fere in auriculas ,
fluidum contiuuo infanderent , illae e ramis vicinis veluti cxfugerent ,
///. >. BernouUl
Hyfe raperent fanguinem (ex 137) ,
experim.
fint

vigeiies

quam

erunt anguftiora

&

& m

&

drod, pag. 264.

Nam

149.

que

fi

hoc cafu

in

preflio in

fudionem mufatur

vense pulfu faltem procul k corde deftituantur

in auriculis

non mirum
licet

ita-

aliqualis

fit

refiftentia.

&

admiranda eft hsec preffionum atque pulfationum

Tam pulchra
ad Illujir. D. D. BernouUi referenda, ut hujus exponendse finem
nunquam facerem , nifi illis , quibus exofa eft Geometria , faftidium crearem. Sufficiat itaque monuiffe quod obftru6la alvei fanguiferi parte , vel
imminuto emifTario , etiara fi vis cordis eadem remaneat , pulfatio vaforum paululum major evafura fit; fed hanc caufam ne nimium verbis amplificent Medici , qui vires motrices nihili faciunt.
151. Arteriolae inteftinorum majores, quas pro exemplo fumere liceat,
non habent pro interna diametro magls quam linese partem decimam in
aorta vero habet 10 lineas; fint earum dilatationes in pulfatiofyftole ,
150.

theoria

&

aortse altitudo inter pulfandum crefcat una line , ut nativse diametri ,

nea , jam arteriolse inteftinalis diameter a pulfatione crefcet una centefima
linese

His pofitis

parte.

obturetur penitus

in vafa penitus obturata

400 ad 399 (ex

effeftus preftionis

abfoluta

aliis

linese unius

Arithmetici

140);

diametro

ergo vifcera

arteriola

adeoque

preflio

totalis

vafa naturaliter

in

fed pulfatio, id eft

fanguinis

lateralis

qua crefcet,

fitas

art.

ad preflionem

eft

illi

cordis

patula

ut

dilatatio arteriarum eft

proportionalis

ergo quan-

45500 P^rs line^e , &: in arteria carpi , aut

5555 pars lineae, &c. Tota funt ut partes, aiunt
glandulse , fimilibus vafis conflatse , hac de caufs
erit

crefcent tantum

^^ fui parte.
COROLL.
Verum in quantum
152.

phlegmones j multo
matorio tumore , quam ^55 pars

aut

fimilis

eft

judicare licet ex pulfatione panaritii,

major

pulfatio

arteriolarum in inflam-

ergo non folum ex adaufta

velocitate refpediva , fed etiam ex viribus emboli ( adeoque cordis ) adauftis , in hoc cafu pulfus eruendus eft , ita
tumor. Vide Theor, tu*
mor, clajj. I,
,
fu3e diametri

&

De

TenJLone,

&

&

elaftica B A C [ F;^. 3. ] , punais B

C
pondere nunc minori p , nunc majori P: inflexiones
erunt ut fagittse , A d , A
produftiones feu quantitates quibus a
;
djverfis ponderibus elongabitur chorda
erunt inter fe yt fggittarum Ad,
,

153-

Sit

affixa qu3e

chorda

fiexilis

fleftatur

AD

&

quadrata.
5

54,Prof

C L A S S I S 1 1 L
DE,
&

59i

AD

vocentur e
E, fagittse vero Ad^
154. Produfliones d e ,
fF: F F.
vocentur f , F: hoc venit demonftrandum e :E
Ex punfto C , velut ex centro 8c intervallo dimidiae fibr^e C A , duextra circulum ducantur ad
catur femi - circulus A e E. Si ex pundlo
ipfum tangens
A
fecans
A eft media proportionalis
C , tangens
inter fecantem integram
C
ejus partem
E extra circulum , ut oftendunt Geometrse ; adeoque C
A
E. Et fi radius

&

D
&

D
D

D AD
D Ad,
:

CA

vel

C E

R,

vocetur

atque

d?eDE,de, fmtE,ehincfiet
adeoque F F
R+E X E &

ut

xiones

poflfunt
ff

Quod
tentes

cum

erat

155.
,

AC

radio

R-f-e x e

Rjf-e, 6c dividendo per

oftendendum.

EXPERIMENT.
feu pondera

BC

Si chordse

P,

vel p

fi

&

vel

infle-

parvse

infinite

temporis F F

tunc

chor-

e:f-^f:e;

4.

fagittse

velut

ac invertendo

re6l3e

fagittse

fed

&

produdiones e
E
,
collatae pro nihilo haberi ,

D
& extenfiones

Fr=F:. E;&cR

minimae fupponantur

R4-E

'.

ff

4.

fmt F, f;

FF

,
:

ff.

& tenfae applicentur vires fiecAD erunt inter fe ut radices

Ad,

ponderum.
156.
a

refta

COROLL. Adeoque
linea

recedat

infledatur ad duas lineas

&

pondere unius librse chorda infleftatur,

opus erit quatuor libris , ut
linese ,
ut
ad tres lineas , Scc : Phyjiol,
libris
novem
,
fi

fpatio

unius

Elem. n. ii,
157.

COROLL. Vidimus infiexiOHes,

feu fagittas effe ut radices produ6lIonum

54. ) , verum ( ex 155.) illse etiam funt ut radices virium fle<5lentium ;

ergo produdiones chordarum fa6lae a diverfis viribus funt , ut vires infleften( art. 1

tQs

; s^Gravefande , 407.
158. CoROLL. In vafis corporis fibrarum circularium longitudines debentur preffionibus fluidorum tranantium ; nam vi fanguinis explicantur
ovi vafa , 6c illae longitudines conftituunt vafis circumferentias , quae funt
inter fe ut radices fe^lionum , feu amplitudinum , adeoque vires inflec-

tentes , quse funt ut elongationes (153 ) ^ funt ut radices amplitudinum

vaforum,
Tenfiones fibrarum eo majores seftimantur , quo refiftunt magis fux ififiexioni , adeoque quo majoribus viribus preffse , minus infle6luntur ; unde
ii sequalis fit vis premens
, teniiones funt eo majores , quo fagittse minores
funt. Et fi fagittae funt esedem , tenfiones eo funt majores
quo vires inflec,

tentes funt majores

159.

CoROLL.

lilDellam

tis

at data

bus

efflorefcentes

eadem partium

vis fanguinis eft

160.

docente experientia.
phlegmonodei tumores diverfse

Si fint

CoROLL.

Si

evidens

altera,

fupra cu-

ubi tumor eft duplo altiox cseteris pari-

elafticitate ,

quadruplo major.

eadem

SI pars ut

&

duas partes urgeat,

tumida minus tenfa fuit ante

vis fanguinls

^ualiter tumidse, quse magis

quam

altitudinis

eft fagittas effe his altitudinibus sequales ;

eft

periofteum

tendinea c^lyptra

ese fintinse^

tumorem^

aponevrolis

, ftt tri-

plQ

PHLEGMASIARUM THEORIA.
i>1o

magis tenfa

quam

altera

&

39J

ad duplo majorem altitudinem fimul Intumef-

,
illa urgetur vi duodecies circiter majori.
sequalis longitudinis diverfa appendi pondera,
161. Pilis fimilis craffitiei ,
Sc I ^ inveni ( juxta 153) eorum produ<fliones efle ponderibus appenfis proportionales ; -i'^ maximam quam intra paucos dies patiebantur elongationem,
ant rupturam , effe vigeiimam quintam priftinae longitudinis partem ; 3^,

cat a vi fanguinis

&

fucceffu temporis crefcere aliquantulum elongationem.

162.
pora ,

COROLL. Cum

& quandiu

culum;

fi

fuccelTu temporis crefcant produ6liones fere ut tem-

fubito diftrahatur

ea folvetur

, removetur ruptionis periad majorem quam i^^mfu^e longitudinis partem,

producitur chorda infenfibiliter

ergo eam fenfim magis ac magis diftrahi.

Calore trigefimum quintum gradum non fuperante fibras
minore vero vel majore decurtari ; docet praeterea expe-

tutius eft

COROLL.

163.
produci vidimus

longiiis diftrahi pofle \_s^Gravefande 408 1 citra rupturse periculum , breviores vero minus ; ergo tutius eft calorem in tumore inflammatorio naturali paulo majorem efte , tum ut minuatur teniio , tum ut va-

rientia longiores

{a.

magis libera evadant

minufque

fit

De

rupturse periculura,

Dolore.

164. Dolor eft idea molefta, rar^ ex imaginatione , frequentius ex fenoriunda , periculo ruptionis fibrarum nervearum proportione refpondens.
165. Quo diuturniori tempore producuntux fibrse , e6(i6i ) magis elongantur , imo nutritionis ope roborantur in animali vivente ; ergo eo minus eft
rupturae periculum , minorque dolor , qnam fi breviori temporis fpatio tantum4em producantur.
166. Quo magis accedit produ6lio, pari tempore, ad maximam , quae rupturDe quam proxima fit , diftra(5lionem , eo majus eft periculum , quod fequitur in hoc cafu vires producentes ,
inflexionum quadrata ( i 54) ; unde dolormajor,
vice verfa.
167. Quo fibrae funt magis tenfae , eo magis accedunt ad maximam illam
quse rupturse proxima ell , produftionem ; adeoque a pari inflexione majus eft
periculum , dolorque raajor ,
vice verfa.
168. Quo craflior eft denfiorque fibra, eo majores vires adhibendse funt
fatione

&

&

&

ad eam
fimpla

&

sequaliter

-denfitatis

producendam

in ratione

ergo tanto minus

eft

compofita ex duplicata dlametri , 6c

ab iifdem caufis periculum ^

rupturae

vice verfa.

169. Quo magis eft meticulofus, delicatulus , molliter educatus, pufillanimis homo , eo magis fibi tiraet a quocumque periculo , eoque magis atiendlt ; aft fenfatio
imaginatio eo vividiores funt , quo vividior eft attentio ,
^

&

adeoque &c dolor.

170. CoROLL. Dolor eft in ratione compofita ex direda virium diftrahentium , vinum fibram prius tendentium , attentionis animi ,
inverfa tempo-

SauvagesNofoloiaMethodica,Tom,h

&
Ddd

ris,

CZJSSISI/L

394
ris,

&

craffitiel

fibrarum

denfitatis

ac {s^Gravcfande/^o^^ ex inver(a natl-

vse fibraru-m longitudinis.

lyi. Docet experientia

numeros vibrationum fibrarum intra datum tempus

compofita ex fubduplicata virium tendentium direda ,
ex
inverfa longitudinum ac diametrorum ( s^Gravefanle cap, /4 ). Si doloris acumen fit u tonus , dolores eo acutiores erunt , quo radices virium tendentium
raajores , &: longitudines fibrarum , ac earum diametri minores ,
erunt

&

effe in ratione

&

Verum ad dolorem requiri fibrarum nervearum

falfum 9 cum non ablata vi premente fiat dolor ,

graviores vice verfa.

tionei tremulas eft

quaquam

ne-

vibratio.

CoROLL.

172.
ligata

vibra-

&

; fit

(D e)

(CDE) (f. I.) obturata vel in extremo ( E

& liber huic cqualis% fupponimus emifTa-

Sit arteriola

ramus

alter patulus

rium utrumque ( E e ) fimul efTe minus immifl!ario ( c ) in ratione qua vis , ut x

ad 20 quseritur quanta erit poft obturationem ftuidi velocitas , vafis dilatatio ,
:

6c alterna

conftri(3:io ?

175. Refpondeo i* vim fiuidi orificium liberum (e) tranantis fore ad vim
ad|~H, feu ut 6396 3^^384. ex Hy^
ejus ante obturationem , ut
drodynam. feci. 6. pag. ^6. adeoque velocitatem fore, ut 79. 97. ad 79. 64.
Si vis cordis eadem remaneat , iliae velocitates funt ut 1004. ad 1000, feu ut
251 ad 250.
2.^. Quoniam demonftravit experientia ,
s^Gravefande de legibiis elajli-'
citatis y . 4oy , ejufdem fibrse produ6tiones diverfas effe inter fe , ut vires
producentes ; fibrarum circularium vafis longitudo poft obftruftionem erit ad
longitudinem priftinam , ut vis premens fanguinis poft obftru6lionem ad vim
priftinam ejus , feu ut 6396 ^^6384, quod eodem recidit ac 1005 ^^ looa
feu 101 ad 200. Verum amplitudines vaforum funt inter fe ut peripherise
quadratse ex Elememis Geometr. ergo amplitudo vafis Qx obtaratione erit ad

H^H,

&

priftinam amplitudinem, ut loi ad 100*

3"^.

174.

dem

Si fanguis

femel dilatatas

eft eas

vi

^oC,

premente

cum
quam in

Aft

cordis

eadem

jugi velocitate

numquam

elateria

fanguis

non

ad

arterias appelleret

elatere fuo reftitutum

reftituuntur

s''

evidens
ea-

nam remanente

iri ;

Gravefande Leg.

elajiicit.

majori velocitate appellat in arferias durante fyftole

ejus diaftole

tum quia

vis impulfiva cordis eft

major quam

demonftrante Schreibero Elem, medic. mathemat. tom, i , pag,

5ji, tiim quia minores funt affridlus refpeftu columnse in arterias fluentis m.
ratione diametrorum , debent arterise per diaftolem diftra^l^e vi elafHca fua
reftitui, cum intermittitur motus cordis j atque differentia velocitatum in diaftole
arteriarum , cujus
in fyftole eft ut differentia radicum virium cordis
differentice menfuram ignoramus.
175. 4^ Scimus tamen eadem lege reftitui arteriam coecam extrem.o fuo
obturatam
ac reftitultur truncus, &c ipfum cor , adeoque in cafij
vis arteriarum

&

&

[DE]

allato

non

duplo tardiorem

creverint

folito fore arterise coecse

aft rarione preffionis adau6lae

Tatione preffionis

rtftitutionem

quidpiam

adaudse non tantk proportione

eft

fi

vires cordts

addendum

dilatatur orificium

nam

fi

liberum
quanta

PHLEGMASIARUM THEORIA.
omnem

IJuanta in

reftitutionis

fenfum diftenfa retinetur

in ratione difFerentiae

arteria obftrufta

395

crefcet tarditas

quse eft inter hanc dilatationem

orificii

6c

preffionem vaforum,
176.

5^

Verum

orificiorum amplitudo poft obftru6^iones eft ad amplitu-

dinem priftinam ut loi ad loo , & preflio eft ut loi ad 200, feu 555 parte major , adeoque tantumdem tardior erit vafis cseci reftitutio ex hoc folo capite. Ergo tempus reftitutionis arteriae [DE] obftrudlse erit ad tempus reftir
iutionis ante obftrudionem , datis iifdem cordis viribus , ut 401 ad 200.

D&
177.

Cfttis eft inter

duas potentias

Tumore,

mutuo

ftbi

niembranas
tis

nititur

dilatare

adjutam

aeris preflione

,
,

contranitentes

vlm

fcilicet

adeoque cutem, &c vifcerum

6c vim elafticam propriam inhserentem , ambienfingula vifcera in minus fpatium
quse corpus

fanguinis qui a centro ad circumferentiam urget

&

continuo redigere conatur.

&

magnitudinis , quse fluida hinc 6c

178. Membrana determinatse figurae
inde prementia patitur , aut viribus oppofitis preffa eft , fuam figuram eatenus
fuam
fervabit , quatenus undequaque introrfum vel extrorfum aequabiliter ,

&

magnitudincm quatenus tam introrfum quam extrorfum

getur

&

ablato virium antagoniftarum

liam immifit Boyle

viribus sequalibus ur-

sequilibrio mutabit.

Brachium

in ant-

extraftum vero detumuit; animalia,

poma rugofa in vacuo intumefcunt , in aere dein detumefcunt ; partes fub
cucurbitula , arterise laxatis, derafis tunicis intumefcunt , fortius prefTse detumefcunt, &c.
179. Ad tumorem quemvis in corpore humano producendum necefTum
ft , ut vires contentorum , vel relative , vel abfolute majores evadant i vires
contentorum abfolute majores evadunt viribus partium continentium , ft ,
pofterioribus non mutatis, fanguis violentius urgeat, fluida majori impetu
,

illud illico

intumuit

rarefcant.
1

80. Vires contentorum relative majores evadunt continentibus

fi ,

prid-

non mutatis , partium continentium vis contraftiva tum mufcularis , tum elaftica , tum tonica minuatur , aut etiam fi aeris ambientis , fafciarumque preffiones decrefcant ; mutatis ambabus viribus antagoniftis , fit tu^
ribus

mor

vires

fi

tinentium

&

contentorum
fi

vires

crefcant

continentium

in

maiori

decrefcant

ratione
in

quam

majori

vires

ratione

con-

quam

contentorum.
181. His pofitis ad tumorem inflammatorium producendum abfolut^ necefTum eft, ut vires contentorum crefcant in majori ratione quam vires

vires

continentium.

Nam

ad tumorem inflammatorium requiritur 1 calor intenfus qul

ut ab attritu fluidorum 6: folidorum , dependet , eft ut
,
quadratum velocitatis refpeftivae feu ut vis collifionis corporum. 2*? Requiritur rubedo iatenfioc qux fit in corpore , dum fanguis majori nifu
impedd 2
tu
182.

cum

a caufis internis

&

C L

59^

S S I S

11 L

&

fublt. 3^ Requlrltur major tenfio quse virlbus fle(^:>ntitu vafa dlflendlf,

bus refpondet. 4^. Requiritur dolor , qui , cseterls paribus , eft ut vis vafa
diftrahens ; augentur efFe6lus , ergo &: caufse.
fleftens
li
fiat tumor ex eo quod laxatae fint membranae fluida
Proindeque
183.
continentes
mlnor erit i*^ caior ; nam ealor , cseteris piribus ,
folida
vel
,
crefcit ut denfitas &C tenfio partlum {q.{q. atterentium ; 1*^ minor erit rube
do , aut ad nigredinem verget , ut in varicibus , ecchymofi; 3' minor tenfio,
ut per fe patet ; 4^ mlnor fenfus , quse^ omnia majori , vel minori gradu obfervantur in tumoribus quos frlgldos dicunt,
1 84. Jam fi tantiim adaugeatur in quadam parte fanguinis nifus
impetus ^,
cseteris eodem modo quo prius erant in ftatu fano permanentibus ^^ exceptis.
effeilibus necefTariis , fequetur major coUifio fluidorum
folidorum ; nam
refpeftiva velocitas major erit folito , adeoque attritus , feu coUIfio , cui praecise tribuenda funt generlca inflammatlonls phaenomena.
185. Vidimus vafa ab obturatione non magis quam 155 fui parte amplia*
ri , ergo nec glandula , nec mufculus ex obturatione magis quam 755 fui par-

&

&

&

potefl:
verum inde non fit tumor fenfibills Inflammatorius ; requiergo ut vis cordis folito major evadat ad tumorera fenftbilem inflammatorium efFormandum.
186. Tumor inflammatorius glaber efl 5c uniformis , non vero , ut cancer , exafperatus , adeoque vafa licet inaequalia partem inflammatam confli-

te crefcere

ritur

ad fuam nativam diametrum diflenduntur fi enim

,
tunc majora extus protuberarent , unde tumor

tuentia proportionaliter

minlma non
insequalis

diftenfa

forent

efl^et.

Phlegmones funt tumores fphseroidel , in quorum centro calor eflr

kitenfior ,
quorum apex majoribus diflra6lionibus efl obnoxlus
calorem
in centro intenfiorem efle , ubi major efl preflk) , 5c minor partibus vicinis
caloris communicatia , facile poteft evinci ; aft tenfionem in aplce majorerrir
effe non ita evidens efl. Hoc autem fic intelligi pofTe puto ; conciplamus fir
bras cuti perpendiculares , quarum ope ipfa caticula , retlculum Malpighii ,
cutls , adeps , &c , fibi invicem conneftuntur , quales funt fibrillas ner187.

&

vese

.*

vafa perfpiratoria

pIH

&c

in diverfis tumoris felionibus

illse

&

fimiles in^equaliter diflraftas

ad cutim perpendlcularibus

&

apicem pertingunt, funt omnium maxime elongatsc

funt

adeoque qu3E ad-

diflradse in ratione

fublimitatis fuse.

188.
currant

cem
quod

Si itaque calor

attrltus

ut certum puto

juxta

&

fibrarum ruptio ad fiippurationem con-

debet potlflimum In centro

axlm tumoris primum

fieri

fuppuratio

fi

&

ex

csefera

Illo

ad api-

funt paria

vero concipiamus tegumenta varia effe Iai

mellas tumorls concentricas quse prius erant planx , evidens efl eas raagls elongatas effe quse mjgis a cemro funt remotse ,
cum in maioris dia-!
inetri curvam fuerint intra duo pundla Inflexae ; verum funt
ipfk textus^
experientia confirmat.

tenacioris
ta

ipfls

quam

Si

partes internse

partibus eontentis

fieri

ergo

licet

m.agis fint

tamen potefl ut

diflrada tegumen-

tardius difrumpantur

inde

PHLEGM ASIARUM THEORIA.

ut cutls fepe

fit

apicem

ejus

moram
caloris

guls

difficilius

flulda

trahant

&

circulatione

citlus

putrefa6lIone

&

doloris

fedem

acrlorls

circulantur ;

&

defeftu

qui in

aft

fufficientls

folvltur

&

non repurgatus

eft

qulefcens

fit

fanguis

aut

nam

fan-

ibi

pu-

verum

folida viclna parlter

tonum, fenfum

, calorem nativura amittunt , fit fphamucrone phlegmones primum debet enafcl ; five extus vaildius

five frigore

vis pulfatills

nec tamen exficcans nimlum

fluldlor

temporis

ea putrefcere neceffum

ideo fecretione

nigrefcit

tumoris , adeoque vacutlm irrigantla , potiffimum vero

propter violentiam preflionis ibi
fi

prefla fuerlt pars, ut circa fra^uras accidit

matls

eam

397

alblcat Intus

partes interiores

fluida

calor eft major

ubi

laxantur, remollefcunt
eelus

quam

fuppuratum non abeant

in

trefclt

jam

tumoris pure

effe.

189. Cutis eft magis tenfa

cutanea magis compreffa ,

fa

cum mucro

ex hac majori cutis tenfione requitur

latente ;

futuram

integra

fit

live gravioribus onufta cataplaf-

acidls appllcatls fluida in tumoris apice fuerlnt

ut aceto calldiftimis eryfipelatibus

admoto

fsepe

coagulata^

fit.

Ds. Febn^

190. Quantitas fangulnis a corde in

reclproca

fi

arterias

vires trufiles ejus pares fuerint

fiftentia fanguini

&

cordi oblata eft

eje^i

ut obftrudio

eft

earum

refiftentiis

obftrufta parte alvei

aft
,

quse

fi

re-

dimldia totius al-

dimidio minorem , dato tempore , facit fanguinis a corde ejediioadeoque pulfus cordis dimidio minor eft.
191. Verum quod de corde , ut prseclpuo embolo diftum eft , de arteTiis intelllgitur ; iilarum enim pulfatlo fanguini a corde immifTo debetur ,
in ftatu permanente eft ut earum conftridlo ; atqui quantltas qua arterla
conftringitur eft prseclse sequalls quantitati fanguinis eo ipfo te-mpore in venas expreft^ae , adeoque poiitis eOTiirariis dimldio minoribus iUa conftri<ftio
dimidlo mlnor eft.
191. Quandiu velocilas in emifTariis arteriarum minimarum eadem eft,
vei

fit ,

nem

&

&

tranat copla fanguinis illorum

eft

eadem

nam

amplitudinl proportionalis

tandiu

vis cordls

vaforum fe^llonlbus aut orificiis

ut radices virlum prementlum ; verum fi ar-

velocltales fluidorum in

minimis funt inter fe

finef dimldio funt anguftlores , quovls fecundo temporis fe,
mel pulfeat ad altitudinem ut dno , five bis ad altitudinem ut unum , eadem daeffeftivis

quarum

terise

to tempore
clia

ergo

eadem

cum

emifTarla tranat fanguinis quantitas

velocitates fub

tates tfansfluentes

eadem

iifdem

orlficlis

fcilicet

confuetae diml-

5c temporihus fint ut quanti-

prorfus eft in emlfrariis velocitas

&

vis in

emboloi

193. Si itaque lantum amittit pulfus in altltudine quantum acquirit datis

obftrudionlbus in frequentia , non crefcit velocitas fanguinis in venas trans-

quam tamen adaugendam effe uno ore confitentur fere omnes ad

,
febrem conftltuendam ; febris ergo quse in fenfu veterum eft luda , feu vis
major natur^ raateriam morbificajn atterere aut expellere omni ope niolien^.

fluentis

Ddd

m,^

C L

398
non ex

tis ,

frequentia fola

majoribus

folito

A
,

S S I S

1 1

fed ex frequentia

&

T.
altitudlne

fimut

pulfuum

derivanda.

eft

nemo halenus deducere

ad caufam motricem iteratis vicibus agentem , &; non mechanicam confugiat ; quo magis obturantur arteriarum emiffaria , eo tardior eft
columnarum in majoribus arteriis fluentium motus ,
eo pariter tardior ,
cordis contra6lio. Qua vero de caufa frenon vero frequentior , harum
quentior fiat , hoc alibi indicatum putamus , ( Theorla Fcbris , Clajf. 2.
)
fimul numerus
19^. In morbis inflammatoriis eft pulfuum altitudo
vel produ6lum ex utroque majus quam ex virium mufcularium gradu exfped^andum eflet.
196. Si omnis potentia motrix animalium els fit vel ad motum cordls
vel ad motum aliorum corporis mufculorum adhibenda , quo major ejus
pars in cordis vi impendetur , eo minor in mufculari vi fupererit potentise.
In quocumque gradu fit potentia motrix totalis , ead^m remanebit inter
vitales vires ratio ; fi alterutra major evadat , hoc alterius
mufculares
difpendlo fiet. Initio quidem morborum integra eft , &c major potentia motrix , in fine minor ; nam ex
labore affiduo minuitur , adeoque in quo->
cumque gradu fit potentia motrix , fi majori ratione crefcant vires vitales
quam vires mufculares , fignum eft intendi fimul vires ejus motrices in majori ratione quam ex viribus mufcularibus foret exfpeftandum.
affiduus ^
197. Si exceffus virium a corde abfumptarum fit notabilis
potentia motrix imminuetur , ut a labore alio mufculari affiduo diu no6luquo majores exerentur vires , fimulque mlnor erit poque perfeverante ;
potentiam motricem citius Xtentia motrix , eo labor erit periculofior ,
hauriet , unde mors.
198. His pofitls tota febrls intelllgitur theorla. In hac fcilicet , vlres cor194. Frequentiam pulfus ex mechanicis legibus

potuit

nifi

&

&

&

,'

&

&

&

&

intenduntur notabiliter

<lis

&c

fi

febris aliquandiu

perfeveret

unde vires mufculares tanto minores

motrix tandem exhauritur.

eft notabilis

1^9. Vis cordis requifita ad

fanguinis

copiam

emiirariorum

eamdem

datis obftru6lionibus

itaque

fi

emififaria

in

evadunt

quse in ftatu fano

eft

ratione

in

labor cordis

&

potentia

promovendam

dupllcata

reclproca

emifTariorum in
vls noncuplo major requi-

febre fint tertia

pars

ut folita circuletur fangmnls moles ,

,
Veriim ab illa vi noncuplo maiore pulfus ahitudinis
frequentise procluftum idem erit ac in ftatu fano ,
vel febrem malignam , vel nuUam
Itatu fano

&

ritur.

&

adefle pronunciarent plures Medici.

2.00.

Adeoque

fueto ma]us

fit ,

ut

produftum ex frequentia per magnitudinem pulfus conetiam major quim noncupla virium cordis Im-

requiritur

penfa. Sit frequentia duplo major

fano

in cafu obftru<5lionis

jores prioribus

id eft

eadem

pf)fita

pulfus akitudine qu3e in ftatu

recenfitae vires cordis erunt neceflfario quater

trigefi_es

fexies

majores

&

fi ,

ut accidit

matunc

fimul pulfus altitudo duplo rnajor evafent , adhuc quadrupla prioris erit vis
cordis feu 64 viciJbus major ; nullus autem eft labor voluntarius qui ad hunc
t

gradum

PHLEGMASIARUM THEORIA.

399

gradum accedens poffit dlu no<5l'jque continuarl citra periculum & Iaffitudi->
nem ; non mirum itaque fi in febribus la/fitudo & periculum accedant.
201. Hinc intelligitur quorfum a maxima 6c acutiffima febre cito segrl
moriantur

cum

virium impenfa tanta

multo ratlone amittantur

quam

eft

in

brevi

fpatio

ut

majori

in

non pofTunt autem

refarciantur ;

refarciri

febris , quanta in labore voluntario , cum etiam

inter fomnum perfeveret labor f^brilis , nec tantas digeftlo &: chyli
no<^u
a ventriculo revulfis
proventus in fanguinem , viribus ad cor diftraftis ,

tanta proportione in labore

&

&

poffint fuppetias

afFerre

quantas in

labore

voluntario

qui

plurles

refec*

tione cibali &: quiete reparatur.

Ex

102.

diftfs

explicantur bene

multa paradoxa prius theoremata

qui

ciim conatus cordis fmt maximi refpedu ad vires potentise moabfolute minimi funt , ut in agone morfuperftites , in fe tamen

fieri poflit ut

tricis

&

docet pulfus exilitas. Qui fieri poffit ut cum frequentia pulfus eft mapleuritide
xima , periculum mortis fit maximum , ut in peripneumonia
tis ?

&

defperata

tantumdem

fi

exilis

fit

pulfantis arterise altitudo }

203. Quorfum in pr^eludio morborum inflammatoriorum , pulfus per aliquot dies languidus ftt , parvus , interea tamen vires mufculares langueant
funftiones animl torpeant , animus ipfe aegre (b habeat ? Cur metus , anxietas , cur capitls gravitas , corporis vacillatlo , agrypnia , vertlginofae perturbationes , vel fomnolentia , faftidium omnium rerum , inappetentlae , turbulenta infomnia , morbos illos prsenunclent }
204. Aft quorfum

febris illico faepe

evolvatur

materiae morbificse prius in corpore extiterint

rentes frigus procrearlnt
segri

quorfum adeo

velut e coelo percuffi

vifi

fint

licet

rigores

fubltus eft

Veterlbus

haud dubium
,

horrores

morborum

ut in

apoplexia

fit

infultus
,

quin

intercur,

ut

epllepfia ?

Quorfum vires vltales fenfim ad ufque morbi vigorem intendunlur , &-aliquam cum periculo vel materlse morblficse vlribus proportlonem fervant ?
Qusenam

eft

iiftentiis

quje

caufa quse tot motus in corpore de

maximam

ejus

novo

motus partem extinguunt

procreat invitis re-

205. Ex decem virium partibus quse fanguini in arterias movendo im*

penduntur , unica pars in venis fupereft , in ftatu fano , ut in thefi de na^
tura redivivd demonftratum eft. Verum ubi major eft adio
collifio , ut
in febre inflammatoria , ibi major eft jaftura virium , quse , fi moles mo
vendse sequales fint , funt inter fe ut quadrata velocitatis refpeflivse , de-;
monftrante s^Gravefande de ColUfione n. 33 i.
206. Ciim itaque vls cordis , pofitis obftru6i:ionibus , 64 viclbus folito naa*
jor eft , fi pulfus fit duplo major folito, firaulque duplo magis tenfa arteria ,
^plo magis frequens pulfatio , demonftrari facile poteft jafturam virium efte

&

&

duplam

illlus qux fit in ftatu fano , cum collifio oftuplo major fit.
207. Data eadera particularum ignearum copla , qu6 major eft calor ,
0 maioT eft collifio ; verum }a<ftura virium colllfioni refpondet ( s^Grave-

fande
lactura

J
;

JJ^*); ergo quo niajcr eft calor a coll^fione, eo major eft virium
adeoque ab inflammatorio moibo ^ cum vires aduales ftimm^ exe-

C L

4O0

11L

S S I S

motrix maxim^ debilitatur ; non mirum itaque fi conva,

fomno longiori indulgeant
lefcentes a pleuritide , peripneumonia ,
ab
omnibus animi corporifque voluntariis exercitiis abftineant ;
licet euchyma
pluries in die fumant alimertta , vires integras potentise motricis recuperare
rantur

potentia

&

&

&

vix poffint

niii intra

208. Refoluta

&

mollior
minor
209. Judicato
terie

expulfa materia morbifica

evadit rarior

p\ilfus

docet experientia.

morbo

feliciter

febris ceffat ,

tempus morbi duratione longius.

fubafta

id

efl:

feu corre6la

diametrum naturalem minorem

revertitur

aut eliminata morbifica

minuitur

pulfus frequentia

ma-

ejus plenitudo

qui tenfus erat antea

ad

jam mollis
febre quacum-

Hoc in convalefcentibus a pleuritide , peripneumonia ,

que acuta quotidie obfervatur ; iimulque fenfim vires mufculares prius proftratse refurgunt , fenfim ad confuetas animi , corporifque fundiones aptas
evadunt , ac demum cum pulfus ad ftatum confuetum omnino perveait
evadit.

potentia motrix corporis

integra.

efi:

210. Si conferaraus difta fuperius cum

jure concludemus potentiam, motricem non
H^

re

intelligens

fi fit

lum jam

&

inutilibus

periculum

infl:at

ablatis

hac ultima obfervatione , pari

methodo fe habituram fovirium impenfis parcat ; quippe ciim nulfcilicet circulationis repagulis , ea non ve-

locius

ut in meris machinis

rarius

5c parcius vires fuas exerat

fuos

alia

motus exfequatur
;

eafque

fed e contra tardius

altera urgeat neceffitas

fi

a^

debellandas morbificas caufas prsefto effundendas refervet.

D&
Quo

2,11.

intenfior eft

tumor grandior
citur

caloris gradus

rubedo

rutilantior

Caufa itaque inflammationis eft

rubedo , tenfio , dolor , tumor ,

Verum

proportionales.

in

quam

cum

ergo

in parte

213. In
:

fubor

quo dolor acutlor

illud

rubedo

&

eifed:us funt

fanguinis

&

pulfatio , tenfio

fuis

caufis

vaforum collifioni
dolor , tumor , fe-

omnia ph^nomena in parte. inflammata intenfiora fint ,

fana , eorum caufa eft major fanguinis &c vaforum coUifio , a

&

fl:atu

fano calent partes

praefentia cruoris in
,

vafa

cutanea impulfi

tenfse funt

&

Quid mirum

fi

fenfu pol-'

vaforum coUifione

pulfatio a vi fanguinis

tenfio a preffione fanguinis vafa diftendentis

forum tenfione dependent.

214.

fortiorque di-

verfa.

illa

arterias projefti

adaugeantur

proportione refpondent

cui

&c nam

vice

tenfio major,"

intenfior

impetu majori oriunda.

pulfant ,
, rubent ,
verum calor in fl:atu fano a moderata fanguinis

ianguinis nifu

lent

eo major

humano corpore

proportione refpondent calor

i>ris;

inflammatio ex uniformi Medicorum loquela

112.
calor

&

caufa Inflammatlonls,

caufis adauftis hi

fenfus a va-

omnes

effetus

Aufto

fcilicet

impetu fanguinis

in

determinatam partem projefti

exceftus velocitatis ejus fupra velocitatem columns antecedentis folito

piajor evadit, unde velocitas refpe^liva major, inde collifio feu attritus ma-

jor.

PHLEGMASIARtyM THEORIA.
)or

Inde veio calor intenfior.

aut tardius folito moveatur

.velocitatem

tanto major

efl:

,
;

2*^

Verum

fi

401

fanguis antecedens qulefcat

tunc exceffus velocitatis fubfequentis fupra ilUus

adeoque tanto major eft calor caeteris paribus ^

obex in arteriis potiflimum pofitus. 3 Quo minor efl: alveus fanguifer , eo velocior efl: fanguis ; verum in arteriis minor efl: alveus
fanguinis quam in venis congeneribus , docet Anatomia ,
fanguis fuarum
virium , quas a corde accepit , minorem in arteriis quam in venis partem
amifit , ergo obflrudis inde venis , inde vero arteriis , mult6 major debet

quo

firmior

efl:

&

efi!e

excefiTus velocitatis

fanguinis arteriofi

quam

venofi fupra velocitatem obi-

adeoque major collifio , calor , inflammatio. 4^ Cum arteri^ a corde

recedunt , major ac major evadit alveus , adeoque minor evadit velocitas ;
ergo fi caetera paria fint , minor eft excefl^us velocitatis fanguinis ex illis ad
obicem fixum appellentis , quam eflet in majoribus arteriolis , debiliorque
pi-oinde inflammatio. 5' In minimis arteriolis, minor fanguinis copia tranfit
cis

quam

verum inflammationis intenfitas , periculum , gravitas ,

in majoribus
refpondet quantitati fanguinis intercepti ; ergo obftruftione fimili fa6i:a tum
in minoribus , tum in majoribus arteriolis erit majus periculum in majori:

minus in minoribus.
,
215. Aufto fanguinis in determihata vafa impetu globuli purpurei , cxteris ponderofiores , ( Martin EJfais cTEdimb. T. 2.^ impetum acceptum febus

totam vaforum internam fuperficiem

ac proinde vafculorum ora dila,
,
tant ; fed eatenus illi globuli minima lymphaticorum vafa non fubibant ,
quatenus minora erant horum globulorum diametro lymphaticorum ofcula ,
ad refiftentias horum fuperandas fufficientem vim non habebant , cum
ad ea devenerant ; adeoque dilatatis ofculis, fuperatis refiftentiis, illi globuli
fortius impulfi , fluxiliores etiam fafti , debent lymphatica vafa fubire , ut docet oculorum rubedo in ophthalmia ,
obfervatio D. Fieujfens novum fy~
jiem, Verum illi globuli e fex minoribus funt conflati , qui feorfim lymphatica ejufdem diametri fubire valent , non vero conjundtim , ea vero feparantur tum majori fuccuflfu , obfervante Leeuivenhoeck , tum potiflimum ad
bifurcationem vaforum minimorum , docente Bellini , maxime cum a tergo
fortius impellantur ; atque femel divifi globuli fecundi ordinis fublutei funt ^
aut pellucidi ; ergo qua cruoris forma fanguis tranare nequit, ea fub forma
lymphae tranabit , vel fedato fanguinis impetu in fuos truncos regredietur j
nam eadem vis quse obftrudo trunci emiflfario fluidum in lateralia vafa prorius

amittunt

impetunt

lymphaticis

fortius in

parietes arteriarum diducunt

&

&

eo aperto exfugit a lateralibus , ficque rubor inflammatorius auda vi

ea imminuta imminuitur,
,
216. Aufto fanguinis impetu in determinata vafa , plures globuli fimul
fecundiam vafis diametrum fefe orificiis continuo anguftioribus ofl"erunt , docet Anatomia ; verum quo plures (eie his anguftiis fimul ofFerunt , eo plures funt cafus in quibus fibi ipfis viam prscludere queant ( demonftranteBdlini Opufcul. ) adeoque obftruftionem pariant , aut transfiuxui fubfequenlis fanguinis refiftant ; verum hoc pofito , vel
non pofito major erit femSauvages Nofologia Methodica. Tom. L
Eee
pei

pellit

fanguinis intenditur

C L

402

S S I S

1 1 L

per diffluxus fanguinis ad latera , major vaforum extrorfum vergens preflio ;

adeoque major vividiorque pulfatio , major fibrarum omnium tenfio , major
fenfibilitas quas dolor eft in majori gradu , major tumor , ut evidens eft.

Ergo

fanguinis in data vafa adaufto impetui

fimulque majori inde neceffa-

rio oriundse coHifioni proportione refpondent eirentialia inflammationis

fymp-

tomata.

&

ea fubit majori
217. Augetur fanguinis impetus in determinata vafa ,
quam alia ejufdem direftionis &: diametri, In ftatu fano fanguis vafa aequaliter a corde! diftantia sequali angulo ad truncum pofita ,
sequali orificio
vi

&

eadem prorsus

&

&

proinde quantitate fubit ,

6c certa ratione fiuidorum anadofis in vafa quaecumque corporis
prsedita

velocitate

a corde

g, totius fanguinis

218. Jam vero augeatur

quavis ejus contraftione

&

guinis carotidem

fic

vis cordis

alias
,

&

ut

ita

decima carotidem finiftram

ejefti pars

fexta mefentericam fuperiorem, &:

eft in data^
,

v.

decima.

fubeat.

duplo major quantitas fanguinis

in arterias projiciatur

mefentericam fubeuntis

eadem

ft

quae erat in ftatu fano

fuperfit ratio fan-

utra-

que duplo majorem fanguinis copiam accipiet , fed femper carotis decimam ,
6t mefenterica decimam fextam partem fanguinis a corde ejefti recipiet ,_
unde non adaugebitur impetus fanguinis in illa determinata vafa in majori
ratione

219.

quam in alia.
Verum fi carotis

v. g.

jam nonam

partem accipiat

fanguinis

cum

mefenterica pro folito raore decimam fextam aut decimam feptimam tanfanguinis diftributionem
tum accipit , tunc temporis dicimus impetum ,
fieri in majori ratione determinata ad carotides , quam ad alia vafa : hoc au-

&

tem

in oeconomia animali fieri fupponit noftra propofitio.

220. Docet obfervatio verecundia ajffeftis faciem iiiico rubore fufFundi,
cum pe^his , manus , caeterseque partes ejufdem fere coloris funt ac ante
verecundiam , docet
hanc rubedinem flammae aut halitus calidioris forma fubito difpergi ; verum fubita rubedo cum aliquali calore genas non po-

&

teft afflcere

fanguis

nifi

ulterius in vafa cutanea

faciei

ac proinde

caro-

tidum ramos maxillares diftos irruat ; fi enim a laxatis horum vaforum ofculis minueretur refiftentia , non adaufto fanguinis impetu , nulla daretur
folito major collifib , nec major calor , nec ita fubito fieret rubedo
adeoque ab adaufto in vafa genarum fanguinis impetu pendet hoc phaenome:

num.
221.

Jam vero

fanguinis impetus
poris partes

rubedo

folito

ruberent

major

cum autem

omnia ind^fcriminatim

in

crevifTet

foret ratio cur praecise genae

in aliis partibus

vafis cutaneis fanguinis

tus in certis

sequali pafTu

fi

nuUa

non vero

caufis refpondeant

efFe<5lus fuis

aliae
,

nec ulla

appareat, non efle majorem folito in

impetum concedendum

determinate vafis majori ratione

eft

'

Ubi

calbr

&

dblor

>

^uc fanguis
hoc expe-

ius efflHit, aiebant Anti<jUi);

rimento

crefcit

fecile

cula rubra

aliis

adeoque fanguinis impe-

quam

in

aliis.

222.
J^9td.

vafa
cor-

probatur

gu^

funt In

Ru-

Obferventur vaffeiis

vivse auriait

PHLEGMASI ARUM THEORIA.

46%

111. Ruborem a verecundla orlundum pro exemplo , ut omnibus notiflimo , fumpfimus ; verum plura fimilia fuppetunt , h quibus fimilem conclufionem elicere pronum eft. Ex idea cibl jucundi , aut etiam objefti defideratiffimi , faliva ubertim in os confluit ; fed fecretionum quantitates funt
orificiorum amplitudines ,
ut fluidorum excernendorum celeritates flmul
cum eadem remanet in fanguine humoris fecernendl ad fanguinem ratio ;
ergo alterutrum crefcit , vel fanguinis ad falivales glandulas appellentis
vel fluldi nervei earum parietes contrafturi , velocitas , vel etiam laxantar
eorum emlfiTaria : fed orlficiorum ampliatio valet tantum excretlonem adaugere , ubi adefl: majus orificio illo receptaculum , ut in organls fecretoriis
veficulofis , cellulofis , non vero in organis vafculofis , quales funt fallvales
rellquum efl: itaque ut fluidorum impetus in determinatas partes
glanduise

&

adauflus

fit

cum

uberius fubito faliva in os confluit.

223. Qui hominum camificinis interfunt, non raro commiferatione perciti,

aures ipfis intenfiiis rufentiunt In auribus fubitum calorem cum fibilo ,
bent , quod efl: brevl fecuturx lipothymias prodromus. In iracundlse fummsc
impetu funt mulieres , qu?e dentibus ftridunt , fpumant ore , vocem amlttunt
fuffocantur ; verum ea omnla fluldi nervei in horum organorum nervos , vel
fangainls In eorum vafa , impetui majori debent adfcribl , ut convulfionum 6c
motuum quorumvis docet theoria.

&

224. Nec quis

objiciat

minorem

efle in hls partibus refiflentiam;

nam non

majori vi colliderent dentes , nec infrenderent tanta furoris vehementia

qua proportione laxatur mufculorum textus, ea parlter eorum vis

cum,

&

us

imminultur

fuperefl:

itaque

ut majori

vi

fluida

in

determinata

movafa

ferantur.

225. In morbis quam plurimis obfervarunt etlam Antiqul motus anarrhopos , feu fluidorum in fuperiora tendentias &: impetus , nec non in aliis
motus catarrhopos , feu ad inferiora determinatos , non ex fimplici
defluxlone
lapfu , fed ex facultate majori partis amandantis. Sic in apoplexlx fanguinex infultu non raro tanto impetu verfus caput defertur fanguis , ut cum pallet ,
friget totum corpus , facies fubtumeat , intenfe rubeat , oculi extrorfum promlneant , caput quafi fafciis ard^ conftriftum doleat acerrime , fpafmodlcx faclei dlftorfiones accedant , dein ver6 apoplexiae

&

&

&

fymptomata fuperveniant.
226. Sangulnem
fluldum nerveum

&

>

voluntatls

juflfu

in

certos deter-

ea fluida imaginatiominate mufculos uberiiis irruere , norunt omnes

nis llbldinofce impulfu in organa aphrodlfiaca fumm^ deferri violentla cer-

tum

eft.

&

energia multas inferrl mutationes obftl227. Imaginatlonis parlter vi

natlflimi vlx negant Pyrrhonlcl , qul ea tantiim admittunt
quas fuls prin,
cipiis eonfonare videntur. Sic puella , cujus in brachlls infans phthificus inoEee 2
pinadein dlgito fortiter|prematiir, vel igne
uratur ea ipfa auris , ac deinceps
trans pellucidam illam membranajn iterura

la

admoto

obferventur vafa rubra,

ra videbuntur.

&

ea numerafio-

CLASSISIII.

404
pinato obierat

cumbebat

duum

tantum

brachio

diflblvere

potuerit

poteft in certa vafa

cafibus potefl: ab

percepit

frigus

Ut enim

altero

revelli

glaciem

uberius fanguis &C fluidum

iUis

cui

morlentls caput mvix intra tri,

imaginantis animae vividis pathematis
in

ut linteis calidiffimis

ut voluntas pro

ut aiebat

nerveum

immitti

lubitu tendit

ita in aliis

vel laxat ar-

&

ira uberius profundit. Hsec ultus , ut metus fanguinem flueritem fiftit ,

tima argumenta akioris indaginis funt, quam ut fatis elucidata, multo miniis demonftrata putemus , atque ut non prorfias invalida addidimus. Ex prio-

autem fatis comprobatum putamus principium.

218. Aufto fanguinis in determinata vafa impetu , collifionem augerl demonfl:ratum efl: ; au6):a coUifione inflammationis potiflima phsenomena fupervenire pariter certum efl: ; ergo cum de fado augeatur non raro in
certa vafa fanguinis impetus citra prxviam obftru6lionem iliorum vaforum ,
inflammationem feu attritum majorem , fine prsevia vafis obturatione , fieri
quandoque confequens eft.
fanitatis tutrlx provida , fedatls
229. Si potentia motrlx fit intelligens
brevi pathematis , fi nulla fit caufa morbifica prsevia e vafis eliminanda ,
ea non debet vires incaflum impendere , nec proinde illos furibundos fluidorum impetus diutius fuftinere , unde nec gravls , nec notabilis exfurget
inflammatio ; aft fi prseextlterint caufge materiales morblficse , motrix potentia eas conftanter ex virium fuarum parte periculo proportionata debet agVide Dijfcrt. d& naturd rcdigredi , unde inflammatorius morbus exfurget
ribus

&

yivd

verfus fiijem.

230. In omni morbo Inflammatorlo fupponere fanguinem infplfifatum ,

coagulatum , in ultlmis arteriolls impaftum , quaecumque fit hujus morbi
videtur minus rationi ,
occafio , five , ut aiunt , caufa procatarftica ,
quara fyftematis decori confentaneum ; a frigore fufcepto , a fumis acidis
mineralibus hauftis , inflammationem pulmonum oriri tanquam ab occafionali caufa verifimilllmum eft , licet non demonftratum ; verum a febrllls
materise metaftafi , a vociferatione immodica , a ferventis fanguinis fibi per
vafa pulmonaria viam cudentls impetu , ab acribus alkalinis , fermentatls 11quoribus inflammationem exortam fimili coagulationi deberi , nulla , nifi ex
fyflemate prseconcepta

fuadet ratlo.

231. Varlolam , rubeolam , febrem a dentitlone orlundam fupponere valldiores impetus fanguinls ad vafa ulterms explicanda , ad cutim dilatandam , ad gingivas lacerandas fuadet eventus ; laxata cute , dentibus extrufis ,

&

in

aliis

febribus dilatatls

inguinum glandulis

ad incrementum prseparato

hos impetus fedari videmus : verum in his omnibus cafibus prsevlas obftruftiones fupponere , fanguinem fcilicet glutinofum , infpiflatum ,
eruditates a primis viis in fanguinem transfufas ,
fimilia , fyftematum uniformitati potiiis , quam accuratse veritati , confulere eft. A pure reforpto ,
asthritica materla , ichore acri , fcorbutica muria , fcabiofis miafmatis
pef,
tilemi vapore , vafa moleftari , irritari , lacerari pofiTe facile crediderim ; vecorpore

&

rum

PHLEGMASIARUM THEORIA.
rum

&

neceflario obftrui

obturari

&

ut inde febris

405

phlogofis exoriatur

credant Syftematlci.

cum

131. Quippe

quomodocumque

vafis

intendit

fuas

quae vires

potentia,

trix

moleftatis

irritatis,

ad obftruftiones

eadem mo-

referandas

eas

&

eliminandas materias putres , acres , erodentes ,

quaflibet debeat intendere. Levi tabaci in nares immiffi ftimulo , iiernutatio ; levi fumo acido in tracheam illapfo , tuffis , dyfpncea ; grano veneni
ad eliminatioin ventriculum lapfo , vomitus , diarrhoea fuperveniunt,

ad corrigendas

pari jure

&

nem

continuo vigent pro poteniise motricis viribus

oculos illapfo fit continua niftatio, lachrymarum uber pro-

morbificse

puivifculo

in

raateriae

ventus ad eluendum &: educendum pulverem ; verum illi motus excretorii

8c expreffivi validiores non fupponunt femper fadam in his organis mea-

tuum obturationem

ita

cordis &:

vaforum contra6liones

non fem-

validiores

per fanguinem obftruentem &. fpifliorem aggrediuntur.

233. In fternutatione aer e pulmonibus emiffus majori ratione nares immajoriimpetu eas quam oris cavum everrit; in tuffi majori velocitate
petit ,
aer ejicitur e bronchiis , &: in dyfpnoea frequentius dilatatur ac conftringitur ,

&

vomitu contrafto ventriculo quoquoverfum sequali vi

; in
premuntur contenta ; interea tamen conftrifto ab eadem potentia motrice , a pyloro verfus oefophagum determinate promoventur , &c.
Accerfant alii fympathiam , organifmum fingularem , perinde eft , modo fimili pafto in organis fanguiferis horum fluidorum raptus majores, horum mifeu pulfat thorax

&

premunt

impetus fieri concedant.

, certos in data vafa
digiti inflam234. Ex diftis forte explicatur quare ligato digito, febris
matio fupervenianr , quare intenfitas inflammationis , non obftrudionum tantum intenfitati , fed potiffimum vigori potentise motricis proportione refpondeat , adeoque in fubjeflo debili , feni , phlegmatico eadem digiti Kgatura
minus validam producat inflammationem , quam in adolefcente , vegeto ,
fanguineo , vel biliofo robuftiffimo. Idem de pleuritide , phrenitide , aliisque diftum efl:o. Quorfum in extrema debilitate ,
paucis ante mortem
nores

&

&

horis ac

diebus

non raro ,
falvufque videatur ? Quo
febris

ceflfet,

3eger

ut

ita

adftantibus

tefle

pertinet illud Galmi effatum :

Vallefo fanus ,
cum natura vires fuas viribus morbifica materic^ inferiores perfentit , nunc nc
pugnare quidem adverfus eam aggreditur.

235. Quorfum , fpina tendinibus infixa , valid^e fiunt hujus

vicinarum partium diftenfiones , inflammationes , convulfiones ?
.

nem

Quare

in

phlegmone

motus fanguinis,

quiefcit

cum materies morbifica fuppuratione fibi fecit

fipelate cum defquamata fuit pars feu cuticula
a
,

acres
tis

pruriginofi

ichores emiffi

exfudis, eatenus perfeverat

guis in yafis refe6lis coagulatus

que

&

in fi-

tot conatus ?

236.
tio

tendinis

quem

labri

nimis

diffita

in

Quare

febrilis
,

puris

contadum

in

fedatur

emiflarium
cute

fejunfta

vulneribus hiantibus

conatus

eft

&

in
,

ery-

atque

non

fa=-

ufquequo fan-

&

vafcuia utrius-

inflammatio

forma ejeflus

inflamma-

&

ijiutuum per elongationem devenere?

E ee

237. E.S

CL

40(5

S S I S

11 L

inflammationem oriri pofle , Tecl levem &: fuga237. Ex

ab igne admoto , attrrtu corporis cum allis corut
externis
,
cem , a caufis
valldiflimo
ut vidi in puero ,
qui funem e campanili
afperis
,
poribus
manibus
amplexans
celerrlm^
delapfus
pendulum
fuerat; verum
praealto
propter enatum ftlmulum hls fe internse cauik comites adjungunt , ficque
crefcit Inflammatio. Idem evenit cum fanguls pathematum impetu in certas
non notabilis inde provenit tumor inflampartes defertur, fugax enim
matorlus , nlfi fimul accedat vel ftlmulus inhserens, vel obex pertinax
adeoque non prorfus Immerlto obftruftionlbus eam tribui , fi tribuatur tanquam occafioni , non vero tanquam caufae efficienti , nam obftrudlonis intenfitati nequaquam proportlone refpondet inflammatio ;
fic in fcirrho ob^iStis colllgitur

&

&

eft,
inflammatio nulla; in fphacelo fanguls haeret,
nec ulius calor , vel dolor exfurgit j iteratis phlebotomlls
fanguLS in ultimis vafis h^erens , tenax , Impaflus nequaquam educitur , cum

ftrudlo intenfiflima
ut In cadavere

refiftat ipfis

fangulnls

quldplam

fanguinis

cordis vi

haerentis

vafa arietantis

nec

&

vaforum

men imminuta

&

quiefcentis

fubfequentis virlbus

motrlce potentla
,

non continetur

ea fortius diducentis

velocius

adauftis

fedatur.

idea

interea ta-

Adde quod
fanguinls

attereatis &:

In

idea

fortius in

magls

agitati

debet de allo pronunclarl nifi quod in ejus

etiam fi dum ventus navem impelllt , velorum

m^chanlcls

in

idea clara continetur

fic

eo major fit , quo navis velocius movetur , nemo phyfices principils vel leviter imbutus motum navis velorum tenfioni tanquam caufse efliproximce tribuerlt, licet occafionalls cauf^ vlces gerat ; nec pacienti,
in decliviorem moletrirlter licet occafione aggeris flumen retinentis ,
nam dlrlgentls , rotse hujufce machinx moveantur ab aquarum irruentium
vi
impetu , nemo nlfi in mechanicis ignarus pro moletrln^e motore
feu caufa movente , aggerem habuerlt , qui tantum occafionem aquarum dicircumftantils pendere pofiTet.
reftloni pr^bet , quae ab allis caufis ,
238. Sequitur ex dlftls , (^ClaJf. II ^ 14C) ad /ii ) diverfos efle naturse
morbis inflammatorlls excltandis , nec
icopos in augendls cordis viribus
femper incufandas efife cum Nuperis vaforum obftrudiones pro morblfico prlntenfio

&

&

&

&

&

cipio

faplens

Syicnham

fseplus

incufabat

fangulnls

crafim

vitlofam

feu

impuritatem tiim ianguinis , tum humorum, a qua corpus humanum expurgare feu depurare natura contendlt.
239. Diverfa mala quibus obnoxium eft genus humanum , partim ab

35

aeris partlculis nafcuntur, quae,

venientes in idem fe infinuaverint ,

25

omne

35

ribus, vel etiam putrefaftionibus

iftis

morbifico

contagio

afliant

cum

corporls humoribus mal^ con-

nudo

humorum

permlftae ,
corpus
fermentationum genequi in corpore ultra juftum

fangulni

partim a

varils
,

j5

commorati , quia fcllicet ilfdem digerendls prlmum

dein excernendis , vel ob nimlam eorumdem molem , vel qualitatem incongruam , fuppar idem non fuit. Hifce rerum circumftantlis ita intime
eflentise humanse intertextis, complicatifque , ut nemo quifquara fe ab alils

j5

in folidum

35
35
35

tempus ideo funt

queat liberare

,
'

'^

natura de ejufmodi

methodo

ac

fymptomatum
con-

PHLE^MASrARUM
ly

concatenatione

35

nam

fibi

profpexit

compagem

qu3e totlus fabricse

aliter

folveret

A.

materiam peccantem

qulbus

THEO R

407

atque

fuis finibus

alie-

pofTet

excludere. " Sydmham pag. i^ , zo.

240. Acutorum alii a fecreta atque inexplicabili aeris alteratione homineque a peculiari fangfiinis
humo55 num corpora inficientis, gignuntur,
quatenus
aeris
influentia
dicnifi
occulta
rum
dependent,
crafi
omnino
55
Hi
durante
arcana
illa
aeris
conftitutis
imprefiTerit.
eamdem
corporibus
55
nec ultra , pergunt laceffere , neque alio tempore invadunt. Epi5j tione j
"
demid
hi
difti funt.
55
241. Acutorum alii ab ha<: vel illa particulari corporum particularium
anomalia oriuntur , qui cum a caufa magis generali non producantur , ideo
neqSe plures fimul corripiunt hi infuper acuti quibuslibet annis , &: quo libet anni tempore indifferenter invadunt; hos ego acutos intercurrentes y
{wQ fporadicos appello. " Sydenham cap. i pag. 21.
242. Utut autem ab Bippocrate ad nos ufque non defuerint periti Medlci , qui Ballonii , SydenJmmi , Rama^^^ini , &c , infiar , conftitutiones epidemicas obfervationibus neotericis iiluftrare fategerint , fatendum efl: eos.

&

nequicquam profecifiLe
morbos excitaverunt ,

miafmatis, qusE his refpondentes,

pro certo habeo cum ipfo Sydenhamo , eominimam a manifeftis aeris qualitatibus , ut.

determinandis

in

&

fere

rum morborum partem quam

humiditate

ficcitate

frigiditate

caliditate

gravitate

levitate

&:c

pen-^

dere.

Nec

quid certe deducere pofiTumus circa hanc mateex mutationibus excrementitiorum humorum , qui critico.
molimine , aut artis opera , foras e corpore demum eliminantur , forma puris, fquamse, ichoris, bilis, urince, fecis , diverfimode mutatorum , ita ut
2,43.

riem peccantem

in

pofl:eriori

communem

his

ignorantiam profiteri fapientius

terminatae adhsrere, ut

fum,

vel acre confl:anter

In

a.44.

morbifici
ratio

te

&

his

efl:

fit

vel plethoram,

non

quam

hypothefi Aq-

vel faburram

minus

infida

ad cognofcendam indolem

&

fymptomatum coexiftentium

cujufque morbi hifiorica cognitio

fpeciei

bus terminandus

qus

vel

fpif**

incufant.

angufliis

attenta

efl:

penfitatis

nihil

illis

principii

fucceflivorum confideex his etenim atten-

quinam fint tum felices, tum funefl:i modi, quimorbus , prsefagimus , qua cognitione in curando ipfo

raro
efl:

utilius.

245. Prseconcepta videtur opinio multorum Neotericorum morbos in*

fiammatorios omnes pendere ab infar^n ultimorum vaforum partis ob materiam craflfam , imperviam , illis impa6lam
qua fit juxta leges hydrauli,

cas

ut

ipfi

putant

feraobftrufta

&

ut

fanguis poftice accedens congeratur

vicina

lymphatica diftendat

tumorem rubrum renitentem

hy<drodynamicffi

cent

quod

contradicit

obturatis

ut

dolorificum
&c

elevet

experienti^

emiflariis

antliae

teone anguftiad' emiffarioruni

&

velocitas

non

au(fta

vafa fanguivi cordis in

ea vero theoria legibus

leges hydrodynamicae do;

emboli imminuatur

in=

ra-

ut obftruc^la vaforum liltimorum dimidia par^

CIASSISIIL

4oS
te

preflio

quam qus ad

major

parte

oftingentefima

fangulne

lateralls

fubfequente

preffione

vafis

ob{lru(f^Is

indufta

confueta,

adeoque

longe

fit

vix

mlnor

vafa dolorlfice difi:endet>da requirltur.

246. Experimenta vero in animallbus vlvis inftituta docent arterlas tum

majores, ut c%rotidem, tjam minores, ut intercoftalem per dlem integrum
lilo vinftam omnino in cane vlvente ,
mlnime intumulffe ; ligatls omnino
in cane ambabus carotidlbus anlmal ad quintum diem vixlt,
eoque tunc
interfedo invenimus carotldes filo omnino vinftas ,
impervias , nec uV-

&

rla ,

Vldi

tumldas.

latenus

faepliis

ranae mefenterio

in

globulos fanguinls verfus cor

tumore

ac pene

pacate retrocedere

filo

arte-

obfi:ru61:a

contlnuo

&

fme

alteram viam legere.

vafis obftru6li

ad inducendum tumorem phlegmonodeum ^

in vafcula diducenda propeliatur a retro , dum antic^ ipfi refiftltur , five ab impafto vifcido obftruente , five 4
conftri(5i:ione fpaftica membranae partem , aut glandulam ,
aut vifcus ambientis , eo fine ut materies peregrina ibi h^rens calore 6c pulfu digeratur,
iiquefcat , refolvatur , aut quovis modo mutetur.
248. Materles vero impada eft , vel idlopathlca , vel metaftatica; fi fit
247. NeceflTum

ut

&

auftis

idlopathica

itaque

ea

eft

eft

idibus cruor

repetitis

ibi

genita

aut

vlm

ibl

Irritantem

acqulfivit

mora

glomer vermium In inteftino hserens excitat moleftiam , ratlone cujus canalis ambiens utrinque conftrlngitur ,
arfte noxlum corpus ample^lltur , erroneo fsepe conamlne ,
prefilione refolublle foret,
quia natura omne noxlum , tanquam calore
fua

fic

laplllus

vafis uriniferis

impaftus

fic

&

fic

eft

&

vafis

conftringlt

fellciter

fuccedit

in

conterit

,
,

aut

non

quod

fuppuratione

foras

raro

dum

amandatur

illud
,

fi

refolublle
irrefolubile

fuerit.

249. Metaftatica eft congeftio , fi per viam circulatlonls , aut fecretioex mafiTa fanguinea generaliter infefta , aut ex parte fingulari materies
morbifica advehatur in colatorium , vel errore loci in vifcus , aut partem externam imperviam , iblque foveatur , conftringatur , majorlque fangulnis accedentis nifu impellatur in finem fellcls refolutionis , vel dlrae, aft tunc neceffarls, fuppurationls ; fic plurles vldemus oflium frufta feparata , peregrlna
^orpora in vulnere relifta, mediante abfcefiTu foras feliclter amandari; fic
videmus in pefte materlem morbificam in glandulas ingulnales , vel axillares
deduci ,
per fuppurationem sgrum ab inevltabilis allas mortis periculo
nis

&

vindicari.

Therapeia,

250. In morbls inflammatorlls pufls, quos pulfus fortls, tenfus, frequens,'

dolor, rubor intenfi comitanturj quique ut plurimum adultos , bi-

calor,

fanguineos , robuftos , exercltatos , plethoricos adopilmtur, fumrefriauxilium eft repetita phlebotomla, 6c dlsta llquida, dlluens
gerans, ita ut sger a jufculls carnium, faltem primls dlebus , abftineat

liofos

&

mum

dilutiflimo

cremore

higrdei

yi^itans.j,i

6c,

potu a,queo

emoUienti,,

copiofo,
tepi-

PHLEGMASIARUM THEORIA.
tepido

pars inflammata fimul

mento

cataplafmate laxante

quantum

emolliente

fierl

poteft

40^

halitu

fo-

debitos limites coer*-

febris intra

fovenda

&

phlebotomia eo ufque iteranda, donec

cenda , ne plus aequo ferociat,
fymptomata ad refolutionem materiae morbificae inutilia compefcantur, non
tamen eo ufque repetenda eft phlebotomia , ut vires vitales huic refolutioni
profuturas infringantur.

251,
vires

ma

aut

vitur

quidem tantus

Initio

ut

qua

seger,

felix

fi

fit

fortior

in

tantaque

plethora,

hoc vero cafu a

evadit

&

expurgatse

viae

pri-

febris evol-

foret.

natune conamina , 8c quo vergant

antea fufficienres phlebotomias paiTus fit,

laxantibus primae

eft
fi

tunc

at-

obfervanlenibus ca-

tunc enim cun<flandura ne

urgentibus fymptomatis occur-

fint

&

non nifi
omni ope tentanda , &:

conatus interturbemus,

naturae

infarflus

crefcere defierit, feu ad ftatum pervenerit

2^2, Ciim
tente obfervanda funt
tharticls

refurgit

pereundum

fupprefi!a a^gro

aegritudo

dum

quandoque

eft

pulfufque obfcurus

phlebotomia pulfus

altera

fufFocentur

vitales

fi
qu^ fit via matecodioni natura infiftit, prseparanda ea eft ad ejus
excretionem ; qussnam vero via iit , hoc vel fida morbi cognlti docet hifattenta prsevidet Medici obfervatoris fagacitas ; in quibufdam
toria , vel
morbis narium haemorrhagia , in aliis parotis, in iftis anacatharfis, in multis fudor , in quibufdam diarrhoea , in non paucls urinae proventus, mate-;.
rlse morblficae exitum pr^bet.
253. Ergo Medicus eventum ignorans fedulo inveftiget naturas conatus

rendum

Interea refolutio

cujus

raorbificse,

riei

&

eft

tendentias, illique opituletur; aut potius negotiofus

quam

fpe6lator fit,

inopportunus perturbator.

Longe

254.

diverfa

eft

therapeia,

mitetur, quod docet pulfus raro

,

rium

ftillae ,

guis in
lutus

guae

ephidrofes

patella

&

cardialgias

extraftus

fcetor corporis

,
,

inconftantia

Inaequalis;

fcurus

corio

fi

impura

in

naufese

Inflammationem co-

vertigines

albo deftitutus

excretionum

febris

vehemens, fed faepe mollis, obpuris non obvia fymptomata, na-

6c

fortis

color

anxietates

fan-

fero flavo viridefcenti dipallldus faciei , fpurcities lin,

&C.

&

inconftantia conatuum na255. In his fiquidem circumftantiis languor

turs non folum magnum efife malum , Sc periculum indicant ; verum
aliis morbis , ita ut
multo minus a natura eflfe exfpe6landum , quam
iaxantibus ejus conatus infringamus , faepe necefnedum phlebotomia
fum ftt eam ad vomitionem , alvl fluxum , fudorem , diurefim ftimulare

&

necnon
verfa eft
initio

bi

languentem

per cardiaca

yiae,

interea

celebranda

per

cum expurgatae funt primae

quae
therapeia
a priore longe di;
funt cafus in quibus phlebotomia una aut altera

veficatoria

fudorifica

tamen

eft

excitare;

refoclllare

ut emetica

&

csthartica tuto poflint

deinde

prsefcri-

quse in fpeciali therapeia debent enarrari.

.SauvagesNofolagiaMeihod'ica,Tom,L

.:Fff

CLAS-

ntj^

C L A

S S

410

"4^

T E RT

A.

PHLEGMASIM,
U

MORBI INFLAMMATORII.
INflaMMAtIONES

Ludwlgil j Phlegmon, interncB P. Alpini , Mec/icJ

cognofcuntur ex pyrexia feu aegritudine acuta febrili univerfali, cum iignis inflammationis. Sunt vel intcrncz ^ quse ex ardore, dolore , tenfione , pulfatione , tumore partis defignantur j vel externa , qu^e ex
maculis , exanthematis , phlegmone vel eryfipelate confpicuis, dignofcuntur.

Method.

lih. y.,

Dividitur haec

maculis, papulis

cum

eryfipelatofis

i^ In phlegmajias exanthematicas , quse

aut tumoribus externis , phlegmonodeis,

trifariam.

claffis

puftulis

cutanels

pyrexia infigniuntur.

2^ Inphkgmajias memhranaceas

quse pyrexia acuta

cum

dolore , calore , tenfione , tumore denotantur.

^ In phlegmajias paremhymatofas
qux pyrexia acuta
3
,
ternse

calore

dolore

fiti ,

virium proftratione

aliifque

vifceris

cum

cujufdam
partis

in-

cuique ge-

fignis

neri propriis determinantur.

Cum

phlegmafise exanthematicse

maxime

affines fint febribus

potiffimiim

proxime juxta febres collocentur

unde eas
inter febres malignas plurimi Auftores repofuere.
Pyrexiu eft pulsus frequentia, velocitafque cum calore in morbis, quorum
prsecipuum fymptoma aliunde quam a febre defumitur. Sic in pleuritide ,
phrenitide , febris non eft fymptoma prgecipuum , a quo morbus denominatur , licet effentialis fit ; adeoque ut diftinguatur a morbis prima; claffis , Pyrexia vocanda eft ; fic in dyfenteria , arthritide non raro adeft frequentia
pulsus cum virium proftratione , fed ille ftatus reftius pyrexia quam febris
dicetur , cum prsecipuum morbi fymptoma febris ncn fit. Pyrexia itaque
remittentibus

ordo

exigit ut

_,

eft frequentia

morbis

aliis

pulsus

quam

cum

laffitudine

afthenia feu

febribus complicatur.

seftimantur ex velocitate

plenitudine &C tenfione pulsiis

pyrexia magna

tenfitate

unde

& parva

ut in rubeola , variola benignis.

dicitur

&

debilltate

ut in pleuritide

necnon
,

cum

quce

Diverfi funt pyrexl^e gradus

qui

caloris

in-

phrenitide veris

Phleg'',

CLASSIS IIL PHLEGM. EXANTHEM.

Phtegmajia

definiente Caflello in

Lexico Medico

eft

411

inflammatio feu fe-

Galen. qornm. in aphor. y. L i : dida eft

conjunfta
injLammo,
,
,
Nomen pyrextx vel pyrexis opponitur apyrexix, &c latinc dicitur febricitatio ;
ut in decurfu quartanx , tertianse , datur per intervalla apyrexia
pyrexia , evidens eft integrum morbum ex his duobus temporibus con-

bris inflammationi alicui

kphlego

uro

&

&

ftare

feu ex pyrexia

&

ex apyrexia', adeoque febrem pro raorbo fumptam

non involvere afliduam pyrexiam

feu a pyrexia diftingui poflTe.

In phlegmafiis omnis pyrexia eft vel continua

vel remittens

nulla vero

intermittens.

Morbi omnes hujus

que acuti
cis

breves funt

claflis

&

exceptis tainen fpeciebus benignis

ut eflfera, fcarlatina, Scc

utplurimum periculofi , adeonecnon uhimis exanthemati-

quae periculo carent.

O R D O

MU

S.

EGMASIM EXANTHEMATICJEj

PhI.

FUvres Eruptlves.

s UN

lllsc

quse

cutem eruptiOnibus

inficiunt.

Eruptiones vero funt vel phymata phlegmonodea , vel eryfipelatofa , ve

phlyftaenodea, aut maculae purpureae, lividae.
Plurimte inter morbos malignos &: peftilentiales accenfentur , ex his tamen
quahtatibus genera morborum minime determinari debent , ut vifum erat Riverio , Huchero , ahifque Galenicis ; inde enim fequeretur variolam benignam
alteri generi adfcribendam efle quam malignam ; dyfenteriam , pleuritidem ,
centenofque alios morbos ratione benignitatis aut malignitatis in diverfa genera eflfe revocandos , quod nullus Pathologus Logicse gnarus admiferit.
Malignas vocamus phlegmafias eas quse fub exiguis pulsfls , caloris, urinse
mutationibus ftatim latentes , ex improvifo dein fymptomata multo gravioimpetu poflfent exfpec^ari , proindera exerunt , quam quse ex pulsus vi
que clam segro infidiatce videntur.
Typhodes proprie funt illge in quibus pulfus , urina &c color confuetus

&

&

fanis funt flmiles

vires funt

maxime

vix febrire videantur

proftratae. Vide gcnus typhi^ dajf. 11.
ita ut imperitis

segri

interea

dum

Pejlikntiales vocantur illse qu^ malignse vel typhodes , fimulque epidemice graflantes plures e medio tollunt , quam convalefcentes relinquunt
illse vero diverfae qualitates pendent non raro a vitiosa medendi methodo
^
fic fyphilis, antequam cognita foret ejus antidotus, peftilentialis erat
qwse
,

hodie vix malignus morbus

eft.

Fff

Mall-;

C L

411

S S I S

I I

I.

a gravl , quod gravis fymptomata ex vehemenanatomiae, pfychologis, ac mechanic^e principiis intelligi portia pulsus,
funt , ut pleuritis pura , phrenitis , &;c ; maHgni vero fymptomata ex qua-

Malignus morbus

difFeift

&

occultis

-litatibus

ut vi deleteria, diifolutione putredinosa

neno, gangrsenosa corruptlone

verbo ex

principiis phyficis

fermento, veminime vero

,

ex mechanicis ac pfychologicis , intelliguntur in prasfenti faltem Medicinae ftatu.

Phlegmafise quarum theoria mechanica
pfychologica datur , pum , aut

&

meree inflammatorise dicuntur , ut pleuritis pura. cum fanguine bene conflituto , 6c fine apparatu putredlnis in primis viis
quae vero a corruptela
:

&

humorum prava

abdita utplurimum crafi, vi

, venenata,
miafmatibus, contaglo, occultis demum aeris , aut humorum qualitatibus pendent, impura ,
^io diverfo gradu pericuU, malignce ^ pejiilcndalcsve \q-

ut aiunt

cantur.

In phlegmafiis puris ex pulsus plenltudlne

^o pyrexix

aeftirnatur

gravitas judlcatur

in

&

illis

ex numero

frequentla

tenfione

magnitU'

ac inteniitate fymptoraatum morbi

autem quo major eft pyrexia, eo funt gravlora
,

fymptomata , ut ardor , iitis , proftratlo virlum , artuum , pervlgillum , anorexia

quo major eft pyrexia , eo affriftus vaforum a fanguine major ; hinc
ignearum molecularum extricatlo , unde calor ; inde fallvse ficcitas acritu:

major impenfa fiuidl nervelln orunde parclor pro liberis motibus , Inde afthenla

.do, avolantlbus partibus aqueis

movendls

ganis vitallbus

natura vero

fanltatis

cere 6c

fomno

terventu

ne

Infarclatur

&
,

inde

vh?e cuftos

fttls;

non

tanto periculo

poteft In

quief-

&

quandiu hunc ftatum , nervorum

cerebrl ia,
unde vigllla , metus , faftldium ciborum , quod in gra-

indulgere

perciplt

vibus negotils

&

periculls morallbus etlam accldlt

adeoque anima ftatum

fui

corporls

pote a vitlo cerebri delufa aut opprefTa , inde

quibus natura negotiis vltallbus incumbet nobls

fiet

fi

cortex cerebri fangui-

ncn

poflit percipere,

delirium

Infcils

ut

In

vel fopor

forano

&

ut,

In

in-

fomnio confuevit , dum viget fanitas.

Haftenus ex phyfiologix mechanlco-pfychologicse principlls hsec phaenomena deducuntur ; verum qu3e in mallgnis phlegmafils accidunt , quatenus.
malignls , phaenomena alils princlplls debentur
ut bill acri , materiei verminofae, acldse , vel putrldse , quse primas vias vellicat, moleftat, unde nau_,

vomltiones , dlarrhoese , fpafmodlcje contraftio-:

, anxietates ,
vero ftafes, corruptelse, gangrsense, vibices , anthraces , petechlse ;
licet materlam morblficam ellmlnandi neceffitas urgere vldeatur ,.
interea natura velut opprefTa ne pugnare quldem aggreditur , ut alt GaU^
feae

cardialglse

nes

in vafis

&

nus

hinc pulfus vet fano

refpiratio fimilis

fingultus

fimilis
,

vel etiam debillor, inxqualls, intermittens,

peftilentia&c : in mallgnis itaque

&

fyncope,

morbls materles morbiflca , ita noxia eft , ita vlrlbus naturse fuffocandis apta, ut fymptomata multo plura hujus quam natur?e energiie trlbuenda.
amt ; in benlgnls vero morbls minus materlas morblficss quam naturse vlribus
?efpondent fymptomata.
libus

Ex

his

vero prognofis eruitur

faclle ;

cum enlm

tantg minus

fit

periculum ;

PHLEGMASI^ EXANTHEMATIC^.
qu6

naturse conatus liberiores

vegetiorcs

miniis a materia

413

morbifica

funt

exitum morbi benigni felicem fore , maligni vero infelicem ,

tanto majus in ifto periculum imminere , quo naturx conatus
magis turbati , impediti , anomali , dum vires materise morbificse funt intenfiores , qualitas acrior
magis deleteria.
Indicationes vero generales funt in morbis benignis tollere obftacula quae
impediunt quominus natura materi^e morbificse coftionem , ejufque in plilegmafiis internis refolutionem ac criticam evacuationem moliatur : in cutaneis
vero, puftularum , bubonum maturationi , papularum miliarium , morbillofarum exficcationi , cutis defquamationi incumbat ; iliae etenim funt viae per
quas materies morbifica co8:a evacuanda q{\.

impediti

evidens

e/l

&

&

Verum

non pofTunt

attingi

in malignis hi fines folis naturse viribus

&

re-

humorum

nimia liberetur natura, ope phlebotomise mature fed parca manu inftitutx, deinde vero ope emetici , quod primas vias a fomite putri liberet , necnon per repetitas catharfes colatorium
inteftinale detergendo , ut excretio bilis , fuccorum inteftinalium 6c refiduse
quiritur ulterius

ut a farcina

, dum materies morbifica fanguini commixta per medicamina diluentia , veneno dato oppofita, corrigitur,
per fudorifica ad cutem amandatur , fimulque ope cardiacorum , cephalicorum , vires vitales fuftinentur , aut ad firenue agendum follicitantur.
Quoniam in quamplurimis exanthematicis humores ad putredinem vergunt,
ut patet ex foetore oris , excrementorum
cita cadaverum gangrsena , feptica tum medicamina tum alimenta fugienda funt,
antifeptica anteponenda ; notum autem efl: vegetabilia alimenta , exceptis acribus , efi^e minus
putredinofa, quam carnes animalium , adeoque segros cremoribus avense,
oryzse , deco6:o albo Sydenhami eflfe nutriendos ; nifi tamen a jufculis exfpeftetur major corroboratio , ut cum pulfus languidus eft ; in quo etiam

cacochyliae fuccedat

&

&

&

cafu ptifana

de cornu

imo vinum aquatum

contrayervae

frequens

cervi

cum

radicis aromaticse

ut angelic^ frufliulo

chamsemelum , radix
camphora, quorum proinde ufus in cxanthematicis

requiritur; antifepticis accenfentur

kfnkina

eft.

Quoniam vero maxlma

dis qu3e in caftris

pars exanthematicorum pendet ab

nofocomiis

urbibus obfeffis

locis

effluvlis

paludofis

putri-

tempeftate

&

&

,
humida abundant , fummi momenti eft ad prophylaxim
ad
therapeiam , ut aer purus fit , aura liberiore renovatus , vel accenfis aramatis , pyrio pulvere correfbus , vel ventilatore exagitatus j ut cibi ex carnibus animalium morhidorum , anthrace peremptorum , fugiantur ; ut aquse
ccenofse vitentur ; ut acidis , hraonum fucco , aceto condiantur alimenta ad
arcendam putredinem ; ut perfpiratio libera fervetur , indufiis puris , ficcis ^
aere minim^ humido ; perfpiratio etenim retenta eft velnti fenxientum pu,-'

fervida

&

Ireditiofum

^uod

materi^e morbificse vini* exacuit.

f ffl

I,

Pe#

CLASSIS

414

Loimos ;

Grsecis

HofFmannl cap.

Febrls pifllkns Fr.

Pestis;

I.

PHLEGMASI^

III.

12; PefliUmla

Schreiberl

la Pejie,

phlegmafia exanthematlca , feplus epidemlca maligna , cujus eruptlo eft

parotis , vel anthrax , nec non puftulae parvx albse , hvidse , nlgrse
,

Efl:

bubo

carbunculorge

Nomen

per habitum corporis difperfae.

Peftis

ufum tantum fpeftemus

fi

morbum quemvis epidemicum

terrorem fecum involvit

lethiferum fignificat

ut dyfenteriae

&

vaverum ge-

ita

riolx, amphimerinae , purpurse, malignis epidemicis convenlat ;

nus morbi ex ejus benignitate , aut maHgnitate minime deducendum eft, ut
ut charafter variolse ex puftulis , ita Peftis charafter juxta omvidimus ;
nes fere Neotericos ex bubonibus deducendus eft, nec repugnat dari Pefbenignam , ut fimilis datur variola , &c ut confirmant
tem fporadlcam ,
Monfpelienfium , Mafillise 6c Alefise peftiferos curanMedicorum
obfervata

&

&

tium.
i-i

DifFert Peftls a peftUentlalibus morbls

cum jam

definitum

8f epidemlci

peftilentiales

medio

qui plures e

quod

vero tot
tollunt

Peftls

fint

quam

eft

morbi

genus morbl unlquot funt maligni

fanos dimittunt.

Gallice pefiifires, Bubones funt glandulae

,
ad
fuppuratlonem
tarde vergentes , faeplus in in,
gulnibus, quandoque In cruris angulo, In axilla , maxilla , jugulo , pone au-
rem enati , unde evidens eft parotidem a bubone non nifi fitu difcrepare.
Anthrax malignus epidemlcus cum febre maligna vel peftilentiali erumpens
hic morbus ad aliud genus vix amandari
fpeclem peftls etiam conftitult ,
poteft , maxime cum in eadem epldemla , qux bubones profert , anthraces
quandoque erumpant ; fi quis vero genus diftindum conftituere velit , non

vocantur

Pefte affefti

tumldse

durae

dolentes

pejliferi

&

repugnabo.
Pejlis vulgaris

I.

iunjis claflJs

2%

3*

Sydenhaml anno 16^5. Peflis MaJJlVerny, ann. 1720.

Pejlis Londinenjis

& 4^

D. D. Chicoyneau, Deidier

&

D.

Couzler. &c. Chlrac des fievres Ch. 7.

Ea eft fpecles in cujus tum inltio lum decurfu bubones fseplus ingulnales
perniciofa eft.
erumpunt , quxque epldemlca
gravitate , quafi ebrletate , pulfu fre^
Inciplt a frigore , capitis ftupore
Pejtis AUfienJis

&

&

quenti , tenfo
lingua alba eft
rubri

errantes

calore interno deurente

,
,

vel obfcure purpurea

fcintillantes

faciei

externo medlocri

loquela eft prseceps

color vividus

In aliis

fiti

inextlnguibill

balbutiens

Hvidus

oculi

cardialgi?e

frequentes ; refplratio frequens , laboriofa , quandoque magna , rara , fine

tufii ,
dolore ; accedunt naufex, vomitiones biliofge , virides, nigrse , cruen-

&

tse,

dejeftlones alvi fimlles

lenia

vel phrenltica

nigrse

cruentse

infalubres
inortis

fine dolore

quandoque

urinse

fudores raro

virium

contiauus

omnimoda

demum

foetidi

morbi

ac tenfione abdominis

noxii

proftratio

ipfo

fanis fimlles

fsepius

quandoque hsemorrhagicC

animi praefertlm dejeftio

initio

deliria vel

turbidx

albx
,

quse

&: metus

vel in decurfu apparent bubo-

'

ne

EXANTHEMATIC^.
nes ingulnaks

vel

quandoque reorfim
albse

lividse

Duratio morbi,
circiter

nigr^e

crurales

vel- maxillares

tunc ceiTat febris

praecefferit

&

bubo

extenditur ad

illac

415

s.

parotides

aliis

difperfe.

decimum quartum dlem

refolutione rariffime

nec non puftulas exiguae

vel maculae purpurese hac vel

mors

vel axillares,

vel fimul anthraces in artubus

nifi

fsepius

fuppura-

tione, quandoque induratione terminatur.

Epidemia apud nos (a) vix quovis fseculo recurrit , apud Anglos quovis
quadragefimo anno, apud Conftantinopolitanos mu!to frequentius.
Epidemia apud Alefienfes , Aquifextienfes &c. vifa eft ter vel quater
anno intermittere, ita ut dein poft duos quadragefimales feceflus , cum omnino nullus fupereffet seger ab uno alterove menfe , fubito , eademque ferc
die tum Aleiise , tum Aquis Sextiis
Mariojoli plures Pefte corriperentur ,
rursus poft paucos menfes utrobique Peftis evanefceret^ ex qua pluries repetita Alefienfium Medicorum obfervatione inferendum videtur principium Peftis in aeris fingulari conftitutione , non minus quam
ejufdem regionis hominum difpofitione , inquirendum efTe. Aleftae certe e trecentis peftiferis vix
unus aut alter fuit fupra Plebeiorum ordinem elatus , unde pravam viftus
rationem ad Peftem difpofuifTe verofimile eft. Cum in intermiffione Peftis
Illujlr. Doctor Gibm praefcripfifTet , ad avertendum Peftis recurfum , ut omnes peftiferorum tum conviftores , tum in eadem domo degentes , emetico
purgarentur , obfervatum eft omnes convi^lores vermiculorum alborum grano hordei ftmilium immenfam copiam evomuiffe , nullam vero aut rariflim^
cohabitatores. D. Frivat Do6lor Medlcus eximius cum antea ab urbe abeffet , Aiefiam adiit ineunte Pefte , atque urbem ingreffus dolorem in glandula

&

Inguinali

perfentire coepit

perfeveravit

dolore inguinis

qui

dolor per fingulas epidem-ae exacerbationes

intermiffionibus vero ceflTavit

in

Peftis

prodromo

ridebat plebem &: Magiftratus

qui

non femel
,

ita

ut reditus acceflluum ex

prsedixerit

quoties Peftis redibat

Ille
,

vero merito

toties

commu-

mercium infe6larum exportationem , tum

Alefiae , tum aliis in urbibus incufabant , atque ex hoc pr?ejudicio non pauci
qui legem fancitam violaverant morte ple6lebantur , quafi novse Peftis exanicationem quandam

illicitam

aut

eerbationis rei.

Profuit Alefise peftiferos in prasdia puro Si frigidulo aere gaudentia prius

purgatos dimittere , nec non omnes conviftores emetico in prophylaxim expurgare. Plurimi Pefte correpti
in fuburbium feu lazaretum delati periere
ob formidinem mortis quam in hoc nofocomio inevitabilem putabant ; metus enim
defperatio funt funeftiilimum hujus morbi fymptoma ; de csetero

&

&

intra

annum quo

Peftis Alefise inbaefit

non

plures obiere Pefte

quam

c?e-

annis morbis fporadicis feu diverfi generis abripi confueverant^ circiter

trecenti, &c quam intra annum nati funt : fed hoc obfervatu dignum fuit

teris

omnes

la,

(<z) Peftem In Occitanla vidit ValUrioanno J533 Ranchinus anno 1630 noi^
:

anno 1710 eam obrervavifflus ; allas recenfst Mi^tray annis 1 34S , 1362 , Sc 1580

4i6

CLASSIS

omnes

morbos acutos

alios

^ Peftls genere fuifTe.

2. Pejiis benigna ^^ ClaJJis

Ea

D. Chlcoyneau

Peftis fpecies vel varietas

obfervata

efl:

quo prima

PHLEGMASI^

IIL

clurante Pefte filuiffe

Maffiliae

fpecies ; in

illa

&

& omnes

morbos acutos

&c Verny.

Urbibus eodem temporc

in aliis

nulla erat fenfibilis aegritudo

nulla

virium proftratio , pulfus tantum adefl: frequentia eaque minima, cum eruptione bubonis vel anthracis : cura vero exigit , ut bubo cataplafmatis fuppu-

Ea

rantibus maturetur.

cum
ex

Pejlis interna

3.

D.

&

regimine

ipeciali

quam

fpecies videtur affinis variolae benignse

pueruli invicem colludentes

&

felici

/a clajfe

per vicos ambulantes fine uila cautela

fucceiTa patiuntur.

D. Chicoyneau

&

Verny

plures
fine

vel Retrocedens

Gibert.

Ea

primae , feu vulgaris , in qua nulli bubones aut anconatus naturae eo vergere videantur , quod ex caapparet, cum in partibus internis harumce eruptionum

efl varietas Peftis

thraces

erumpunt,

daverum

licet

extifpicio

manifefta appareant indicia

6c externarum loco vibices

petechiae

aliseque

pulfus exilis

moilis,

imperfe6lse eruptiones adiint.

Signa hujus funt frigus univerfum

frequens

cum
nem

inequalis

ftupore

depreilus

vertigine

exprimente

rigores anomali

a preffione digiti evanefcens

titubatione

voce tarda

obtutu fixo

querula

debili

llngua alba

capitis gravitas

facie

defperatio-

In fine ficca

nigra

aderant fyncopes frequentes , anxietates

cadaverofo
corporis , vomitus, naufe^e , deliria , fopores,
horrendce, proftratio animi
prlma , fecunda , vel tertia hora mors.
tremores ,
DifFert ab aliis afphyxiis feu mortibus fubitaneis, ex eo quod mixta fit
fcabra

vultu pallido

,*

&

&

cum

aliis

Peilis fpeciebus

bus interiora

cadaverum

&C per phlegmones

anthraces

gangraenas

qui-

Haec fpecies initio epidemise faevit , nec ulbubo vel anthrax eruperit , ut nuUus a variola in-

fcatent.

lus a pefte convalefcit nifi

terna vel abortiva convalefcit.

Ohfervata in Pejle Alejiznfi ab

Peftis initium

proftratio

calor

IUuftrifr.

ab ebrietate diftinguere
,

fitis

molefta

D.

Gibert

difficile eft.

pulfus frequens

D. M. Monfp.

Prima die adeft virium

oculi fcintillant

errant

fa-

fpumofa 6c coccinea; adfunt dolor capitis , inguinum , axillarum , faucium , pone aures , nec non cardlalgiae , naufeae. Secunda die accedunt vomitus biliofi , virides, qulbus rejiciuntur vermes afcaridibus fimiles , dejeftiones ejufdem modi
qulbus fuccedit eruptio bubonis , parotidis
,
vel anthracls , eo majorum quo major prsecefiiit evacuatio.
Fa6la eruptione aegri furgunt , incedunt , morbum contemnunt , diastam
refpuunt , calor
fitis fedantur
pulfus tamen adhuc frequens Sc durus ,
,
lingua balbutiens , oculi
facies pallent , fames vero notabilis efh Sexta ,
feptima , vel odava die tumores evanefcunt , vel retrocedunt , fuppuratio
fiftitur , pulfus retardatur , evanefcit , mors adeft , vel quod frequentius , accies rubet, lingua

&

&

eedunt orthopnoea

carus

phrenitis

Vomitus quicumque ac diarrhoea

&

prsemiflis convulfionibus

initio falutaris,

mors.

Qui parum vomuere

vei

dejer

EXANTHEMATICvE.
dejecere

cum

illi

quartam dlem

fato cedebant

Pestis;

417

cadaverofa , quafi temulentl , ante

exanthematls vel paulo ante vel poft mortem

vlribus proftratis

facie

vero fub minore morbi vehementla , aut prae conftltutione

deblliori ad vigefimum diem vltam protrahebant , maxlme qui fuum morbum
tardius denunciaverant. Aiefiae vomltus qulcumque Inltlo falutarls ,
decurfu
morbi lethalls , diarrhoea initio
in decurfu falutaris ; Mafliiise non item,
Peftem dari fporadicam obfervarunt Medici Monfpelienfes ; quo etenlm anno Peftis epldemice grafifabatur Alefiae , tres quatuorve Monfpeill obfervati
funt 3egri pefte bubonifera laborantes , atque non vldeo cur ad hoc genus
non referendl fint illi morbi quotannls ublque obfervandi , fed fporadici ,
qui eruptione parotidis critlca vel fymptomatica ftipantur ; certe fi quid obdefoedati ;

alii

&

quem non

raro Peftls plebi incutere confuevlt , fimlle enim

vinum emeticum aqux benedlflse nomine praefcribamus , & ut plebs anthracem & cancrum propriis nomlnibus non Indigitet.
Non pauci fuere Maffiliae quos fubltanea mors abftullt, fine aliis fymptomaftat

eft terror

prgejudlclum

tis

quam

efficit

laffitudo

ut

virium proftratlo

qulque interrogati bene

fe

habere di-

ebant.
4.

Sydenham, pag, 64.

Pejlis fporadica

aliis

febris

maligna vel pefilens

parotis pefiUns.
Eft ea fpecies Peftis quse

ges edit

ac vulgaris

fed

non epidemice

graftatur

quae faeplus parotldem

nec proinde tantas

rarlus

ftra-

bubonem aliarum

partium infert. Ea certe contaglofa vulgo non creditur , nlfi a plebe , 8c ab

typhis non difcrepat , nifi per eruptionem paamphimerinis , trlt^eophyis

&

rotidls.
'Peflis carhunculofa ; Anthrax pefliUns Auftorum , Foreft. L. VI, Obf,
Charbon pefliUntieL
Pefis Indica, Cara:(^o Gemelli Carreri
\}x. bubo fine fatellltio morbi maligni peftem non conftituit, cum in
(j-*
philide etiam detur,
Peftis benlgna fit epidemica , atque eodem quo Peftis

5.

-ai.

&

anthrax benignus Pefti non annumerandus eft,

non quidem diverfa Peftis fpecies eft a vulgari , quando erumpunt fimul cum bubonlbus anthraces , fed quandoque
tantummodo anthrax erumpit peftilens , segrum intra breve tempus e medio

"vitJgaris

tempore vigeat

Ita

fed malignus huic accenfendus

tollem

cum

proftratione

occupant

quales

&

fporadicus

pulfu parvo

ut

ille

in

deblli

anthraces

morbus merito
Gallla

intermittentl

facie

maxime collum

tetra

auris vel

fumma virium

maxillae vlclniam

genere reponendus eft , five ^\t

notante Plinio , famlliare eft , five

in Peftls

Narbonenfi

pandemicus , ut de Indiis refert Gemelli Qarreri.

Hic morbus aggreditur rufticos qui carnes vervecum anthrace peremptorum in cibum adhibent , paftores , laniones , lotrices , qui eorum cadavera ,
laiiam traftant. Vlget circa Perpinianum opinio ex perdicibus primitus in pecora propagarl virus carbunculofum ,
quotquot verveces biberlnt in rupium foveolls aquam prius a perdice deguftatam , tot anthrace deinceps affiei ; experimenta a Dociore Campagne Medr MonfpeL a Sigean inftituta ,
Sauvagts Nofologia Methodica. Tom. I,
Socie-;;
^gg

&

&

CLASSTS IIL PHLEGMASI^

4iS

relata , hanc opinionem paradoxam confirmare

fuppetit.
nulla
vero
videntur:
An morbus ardentium , mal des ardens , qui olim in Gallia , Peftis inftar , ftrages horrendas edidit , fuerit Peflis carbunculofa }
Vidi aliquoties anthraces duplicis fpeciei , malignos fcilicet , qui cum pulfu
exili , facie pallida , frigore extremorum , cardialgia , virium fubitanea proftratione , intra paucas horas aut diem segrum de medio tollebant y m collo
vero nullus exterius tumor , fed tantum fub cute diftinguebatur glandula tujnida vix dolens , cujus apicem tegebat macula livefcens , cuticula non adh^erens , qua refefta , interius macula nigricans , fenfus expers , fphacelcfa , laalias vidi anthraces minus malignos cum febricula partem faciei , ut
tebat
palpebram , afficientes , qui plures dies perfeverabant , exulcerabantur cum
tumore insequali , atro-rubro , labiis inverfis , fungofo , vel excrefcente , iic(t(Q in vicico , minime purulento , cancri exulcerati inftar horrendo ,
niam difFundente , quse altera fpecies a morbo ardendum minus abludit , cujus
defcriptionem videfis apud Ms,:{_eray Hijloire de France ann. 90)6
nec non
ignis facri vel ignis Sancii jJntonii nomine anno 1090 regnante Philippo I.
6. Fejiis Glojfamhrax Ligeri de morbis jumentorum , Maifon ruftique.
Boves , equos , mulos per Galliam , nec non homines plures Nemaufi
anno 1732 infecit
jugulavit hsec Peftis , qux ad linguse radicem anthracem proferebat , quo tota fenfim lingua intra paucos dies exedebatur , hac
vero erofa penitiis , jumentum , quod huc ufque pr^ter febrem
virium
aliqualem proftrationem fundliones fuas aliquatenus obibat , illico moriebatur.
Procura radebatur anthrax ad fanguinis effufionem ieterventu nummi argentei , vel fimilis infirumenti ,
vulneri applicabatur decoftum ex allio ,
fale , pipere ,
afia foetida in aceto 5 fimihfque methodus tum hominibus

Societatl

Regi^ Scientlarum
ratio

&

&

&

&

&

tum jumentis

profuit.

7. Feliis anticardia Liger Malfon rufiique

Hippiatris

Ancizur vel Avant^^

cxiir.

Peftls

hsec

bobus

horrent

xietas

capitis inclinatlo

excrefcit

&

equls

febris adeft acuta

,

&

efl:

familiaris

inflammatoria

non

fed

fporadica

cordis palpitatio

raro fyncope

in aiitica

;
,

vero

pili

in

mceror

dorfc^
,

an-

pe(5loris parte

tumor phlegmonodeus pugni magnitudine qui anticardia

dicitur.

Morbus hic periculi plenus eft j fi tumor anticardia evanefcat vel retrocedat 3
mors eft in procinftu.
Cura anticardiae exiglt phlebotomiam e collo ad libram unam vel unam

&

&

femiflem , clyfmata bis in die injiciantur , nudetur pilis tumor

ad maturitatem deducatur ; dentur interea potus cardiaci &: fudorifici ex theriaca , an
timonio , aliifque.
8.
Ille

Siam^a ;
morbus allatus

Pejiis

le

Siam

fuit

mal de Siam,
^
ex Siamo Martinicam anno 1686

cum nave CO"

njlame ; in diverfis epidemiae ftadiis diverfa erat ejus facies , nunc fynocha.
Siamcea erat , nwnc Jlomacace Siamaa , nunc peflis Siamxea , bubonibus fciijcet inguinum
vel axillarum erumpentibus c.um pandemia ; morbus initium
3
duci^

EXANTHEMATICiE. Pestis;^

419

&

ducit vulgo a gravi cephalalgid

lumbagine ; fequebatur febris irtterna , id

eft , typhodes , qux nulla fui in pulfu
calore figna prxbebat ; faepe fuperveniebat flomacace univerfalis feu fluxus fanguinis ex naribus , cre , po-

&

ris cutis , urethra , alvo , &c : interdum vermes diverfi coloris , diverfaeque
magnitudinis ano aut cato catervatim prodibant. Quibufdam bubones ad inguina j vel axiilas erumpebant pleni cruore nigro , foetido , vel vermibus

Morbus intra fex vel feptem dies terminabatur / omnia cadavera inhoram aequ^ livida
In acuputrida erant ac fi quatriduana forent.
*
tiflima aegri pofi: cephalalgiam levem humi procumbebant mortui.
Epidemia Anglis, Hifpanis non pepercit anno 1705. Pater Labat ^ qui haec
narrat , bis hoc morbo afFe6lus fuit
aher hoc morbo segrotans clamabat
farfti.

&

tra

fibi

rumpi genua

riora afcendit

paulo poft femora , dein lumbos ; nigredo cutis ad fupe,

intra femihoram mors oftia
inferiora fenfum amittunt ,

&

pulfat.

Doftor Dover Medicus Anglus qul fcripfit anno 1731 the ancien Phy&c, milites fuos incluferat in Templo in quo peftiferi recenter
fepulti fuerant ; horum 180 Pefte correpti funt cum petechiis & bubonibus;
iile autem juftit ut omnes fucceflive phlebotomiam paterentur , nec vincire-

jician Legacy

tur vulnus primi

100

iibet

circiter

priufquam ultimi phlebotomia perafta

fanguinis

gratam aciditatem aqu3e

uncias amiferit

intinxit

pro potu ordinario

Europa vero phlebotomia vix

in

in

ita

fpiritum

ut qui-

vitrioli

ad

omnes autem evafere

exceptis 06I0 qui liquores fpirituofos bibere voluerunt.

funt

fuiftet

&

oleum

Hxc

in

Peruvio afta

Pefte inftitui potuit ad paucas

uncias.

D. Chicoyneau

9. PeJ^is remittens

Eft varietas Peftis vulgaris

obfervat. ultima.

aut benigns

remittente eaque amphimerina ftipatur

in puella Maffilienfi

patiebatur a frigore
mittentis

in illa

quse febte

non continua

fed

hanc obfervavit Archiater laudatus

paroxyfmum febris
mane vero fudore oborto re-

quse quotidie hora quinta vefpertina

&

bubo

horrore incipientis

inguinalis ovi columbini magnitudine enatus

erat ini-

&

morbi
praeter terrorem , nullum aliud fymptoma aderat.
fuppurato buHaec prsemiffa catharfi kinkinam quater in die fumpfit ,
bone , fanata eft.
Curatio Peftis vulgaris , qu3e Alefiae fuit minus infelix quam aliis in locis
eo vergebat , ut tollerentur impedimenta eruptionis quam natura molitur
ad glandulas potififimum inguinales, quippe Peftis nihil aliud eft quam natio

&

,'

turae

conatus

tummodo

quo miafma quoddam fanguini infufum , in iUis glandulis tanfecernendum , excernere contendit ; nam bubone feliciter

feliciter

erumpente

crefcente

fuppurantc fanitas reftituitur

eo fuppreflb

repreflb,

quo plures bubones erumpebant , eo me, mors adeft

lius ; quo plures anthraces , eo pejus ; ergo anthrax miafma magis deleterium
quo copiofior erat initio vomitus
aut magis evolutum gerit quam bubo
aut diarrhoea , eo felicior erat bubonis eruptio , ergo faburra primarum viarum hanc eruptionem impediebat : morbus ille eft inflammatorius , fed a ma-

non

fatis

extuberante

Ggg

teri^

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

^20

ejus vires opprefTx funt Inltio

,
,
ergo a phlebotomia , eaque repetita curatio ordienda eft , {\
pulfus permittat , quam indicant ardor , fitis , rubedo , hsemorrhagise variae ,
&c. Si pulfus phlebotomiam non permittat , ab emetico initium ducendum

naturae conatus fuffocantur

teria

mallgna

non

exhauftse

eft

vomitionem biliofam

fienfes

qui prophylaxis

verminofam , copiofam bene tulerunt segri A4efumpto emetico talia vomuere , omnes fere
qui vero fumpto emetico non vomuere , deinceps

gratia

a Pefte immunes fuerunt ;

Pefte periere , qui peftiferorum
egeflt

nihil

vires fatifcant

committatur

fucceffit Alefiae.
tse

6>Cc

ft

fi

prima dofis emetici

&

Juvant diluentia

cavendum

evacLiatus fuerit
bse

conviiEtores fuerant

horam
femiffem , cum ptifana purgante
fi
drachma diafcordii. Fafta eruptione bubo naturae
, fumatur
ut in variola ; bubonis uftio , dilaniatio , apertio femper male
poft

reiteretur

seger

non dormiat

dum

refrigerantia

aeger rubet

&

fervet

potus thex

adhibendum narcoticum

emuliiones coc-

a calefacientibus.

hauriat ptifanam laxativam

parum

Si

addito bolo aquilse al-

ptifana eccoprotica per

tuor vel quinque dies continuetur. Si vero pulfus langueat

qua-

fudor lenis erum-

fumatur ptifana fudorifica. Si e contra seger ferveat

manna bubones erumpentes more foad fuppurationem deducantur.

pat

eruptio retardetur

continuetur ptifana refrigerans addita

lito

du fcorbut

lo. Peftis fcorbutica Lind. traite

Quibufdam
mores duri

fcorbuticis

ch. des difteftions.

quibus tantum gingivae exulceratae

ad manus

rubri

&

pedes

dein inguina

enafcuntur tu-

& axillse

bubonibus

fti-

abfceftum abeuntibus afficiuntur , cutis maculis fubcseruleis variegatur :

axillares tumidse , pure
in cadaveribus invent^ funt glandulse inguinales
femoribus purulenta.
circumfufse , interftitia mufculorum in brachiis

cile

in

&

&

Obf&rviinda circa Curam. Peftis vulgaris

Maffilix eripiebant

& quo

mone ;

robuftiores

& Peftis interna

&

fere

omnes

inflammationis gangrxnofae in cerebro

& magis

pingues erant

eo minus

3egros
,

pul-

fpei fupererat

cathartica tolerari pote-

mortem tantum aliquot horis retardabant.

phlebotomiam fuftinebant, nifi mature inftitueretur ,
fyncope lethalis fequebatur , licet 3egri ipfi phlebotomiam petiifTenr.

fudorifica

fignis

interna nec phlebotomia nec emetica aut

in Pefte

rant

cum

cardiaca

In Pefte vulgari vix

inde fsepe

Solum
tivse

inter

emetica tuto adhibebatur ipecacuanha

nec non

&

deinceps ptifanse laxa-

ptifanse diiuentes , nitratse , leviter diaphoreticie

cuantia lethales hypercatharfes excitabant

nas accelerabant.

NuUus evadebat

nifi

fortiora

eva-

fortiora fudorifica gangrsenas inter-^

interventu bubonis vel anthracis. Maf-

homines Pefte benigna aifefti funt , quorum bubo-nes fenfim excrefcebant fine febre , laffitudine , aut alio fymptomate ; illi bubones vel in fcirrhum abibant , aut , quod mclius , in fuppuratum , aut , quod
rariffimum, refolveb^tur feliciffime : illi segri quafi fanati urbem perambufilise

viginti circiter milie

labant

emplaftro fuos bubones tantum curabant.

,
Vires ab emetico aut cathartico dejeftas reftituebant partim cardiaca

fimum

theriaca

diafcordium , lilium

ptifanse nitrat?e fpiritii

&c.

fulphuris

aut

nitri

potif^

ardorem temperabant
acidulaLse, fyrupus de Umonibus,

fitim urentena

Btt-

EXANTHEMATIC^.
Bubones

profundi

initio

exigui &2

fumme

deinde crefcentes cutem

dolorifici

421

i s.

mutatione co-

fine

ac incrementum adepti
,
erumpebant bubones, illico eos
foras attrahere curabant per cataplafmata emollientia , anodyna ex lafte ,
mica panis , ovorum luteis , vel herbis emolllentibus , dein ciepis , fapone ,
]oris in cute

Quocumque morbi

indolentes erant.

attollebant

ftadio

oleo, &c.

Verum quoniam
fum

protuberaffet

segri

Pefte interna affedi peribant antequam

illico

cum

fui

figna dabant

bubo

extror-

lapidibus caufticis inureba-

&

poft aliquot horas efchara cultro perfodiebatur ufquequo glan,

confpe6lum venirent, quas extirpare non potuerunt fine lethali h'jemorrhagia , ut ut parca , adeoque eas leviter fcarificatas in fuppuratum vertere quantocius conabantur ; cucurbitulse Sc veficatoria nori fuccefferunt
6c
Alefise vero nuUa incifio profuit
faltem veficae inflammationes excitabant
naturae vires bubones ad exitum perducebant.
fola cataplafmata ,
tur locus
in

dul'c)e

&

jEgypdaca Profper. Alpini de med. iEgypt. lib. i.

quovis feptennio jEgyptum invadit , nunquam
bubonifera
Ea eft
Cairc alio menfe accedit , qyam Septembri , vel Odobri, nec recedit
II. Pejiis

&

nio

Junii fcilicet die

in

urbe

Jucrefcere definit circa

ly^ oriente Sole Nilus crefcit ,
ad 26 cubitos attingens , tamdiu flant Etefise verfus
nifi

&

finem Augufti , i6
jEthiopiam ubi per 40 dies.pluit, unde aqua Nili crefcit quidem a menfe
Maio , fed incremento parum fenfibili , qiiod menfurare incipiunt tantum
menfe Junio. ^gyptii, qui Mahumedanae prsedeftinationi credunt , nullas cautelas Pefti opponunt , &c ea mifere regio devailatur , cum anno i 580 in urbe

hominura millia Pefte interempti fint. Quamdiu furit PenuUus morbus fporadicus apparet , quos taritum obfervare datur a Julio
ad Septembrem, eo enim tempore fponte ceflat Peftis: Pefiis illa vix unquam principium fuum habet in iEgypto , fed vel aliunde ejus feminium advehitur ; quse ex Grsecia &: Syria , mitior efl: ; quse vero ex Barbaria procedit , diriflima eft &c longifiTima , ita ut odo , novemve menfes perfeveret
Caire quinquaginta
ilis

epidemia.

.0

Obfervanda

circa Peftis

liibus erant ftipati in refte

domen

fsepe

vero f^mora

parebat puftula

vulgari.
,

tibias

Anthraces
brachia

albefcens, flavefcens

Carbones utplurimum bubo-

carbunculofx, curam.

illi

raro faciem

peftus afficiebant.

vel fubrubra

in

medlo

coilum

Statim

ab-

ap-

palilda;,iyil,

bfcure rubra, qui locus dein evadebat fenfim nigricans , crufiaceus maxl/ne
ambitu , aliunde diverfis coloribus diftindus, ita ut refpedu coloris pise-

in

dominantis
alii

nec non doloris aut indolentise

eryfipelatofi

alii

anthraces phlegmonodei ,

ultimi gangrsenofi videbantur.

Infelici cum fuccefifu adhibita funt cauteria vel a^ualia vel potentialia :
inde enim inflammationes gangraenofae ,
labiorum induratio fequebantur.
Melius fuccedebant incifiones ad vivum ufque , denfse , imo ablatio partis

&

gangraenof^e feu efcharse callofse, qu^e

centrum

allquot

anthracum comita-v

ijatur,

Scarificatis

fuperimponebatur

, uti

bubonibus

pluMaceum

,<^gg 3

digeftivo

onu-

CLASSIS IIL PHLEGMASI.E

422

, balfamo Arcsl , oleo terebinthinse , theriacS , additls

camphora. Plumaceola vero tein anthrace magis putri , aloe , myrrha ,
gebantur cataplafmatis emolHentibus , anodynis , vel fpiriiuofis pro re nata

,"

ftum ex terebinthina

&

ut in bubonum cura ; deinceps vero lotiones , ut in bubonibus , deterfivse

vel emollientes fequebantur ; imo ubi digeftiva dolorem excitabant, pluma-

ceola nutrito onulla applicabantur

requiritur

quam

in

anthrace fimplici

in

Pefti vulgari affinis eft eryjiptlas

axillarum

&

itaque anthracibus alia methodus

his

quem

efcharoticis inurere

ignis facer

inguinum dolor bubones raentiatur

folemne

Sydenhami p^^. 66
verum non proftant

eft,

ut

ita

ejU5 ac-

curati^ hiftoriae.

II.

Variola Ha-Iy Abbatis , Jouberti &t Antiquorum ; Euphlogla vel Chafpe Rhazis ; Vdrioltz in plurali Recentiorum ; Boclen Germanis ; Smallpox
Vaiolo Italorum ; Petite verole ; Occitanis Ficotte.
Anglis ; Vaiola

&

JEger

morbo

puftulas

plures

licet

afficitur

fcabiofas

mlliares

variolofas

gerat

unus vero 6c fingularis morbus nomine fingulari

unico

non plu-

indigitandus eft.

rall

Hic morbus novus cenfetur ex Afia In Europam , cum bella Croifades dtdidi
vigebant , ex Europa In Americam dedu(^us , quo tempore Fernand
Cortes Peruvlum fibi fubjeclt.
Varlola eft genus phlegmafise exanthematicx , faepius epldemlcse , cujus eruptlo in puftulis phlegmonodeis ad fuppuratlonem tendentlbus , plfi magnltudlnem demum sequantlbus, confiftlt.
DifFert Varlola a Pefte, quod in Pefte erumpant bubones vel anthraces,
in Varlola puftulse fenfim

fuppurantes , deln cruftaceae , quibus

rubeola
quod papulae rubeolofs in cu
remanent
ticulse furfuraceam defquamationem vergant , praecedatque coryza , epiphora, tuffis, quod praeludium vix unquam Variolam praecedit. A pemphigo ,
crefcentes

in cute foveolae

elapfis

quod pemphlgus

bullas

yel veficulas aqua plenas nuculae magnltudlne pro''-s

ferat.

vigefimam homlnum partem exciplamus , qui nunquam fpontaneam Varlolam patiuntur , nec infitlone poftunt reclpere , caeterl omnes In vlts decQrfu femel Varlolam experiuntur , aft frequentiffim^ infantes.
Varlolae aliae funt difcreta , quarum fciHcet puftulx ab invlcem remotse
dlftlnftae funt; harum aliae benlgnae, allse mallgnse, Sunt vero allae conflucnSI

&

us

quarum

puftulae

trefve confluunt,
geftce

qu3e

bene multse invicem cohserent

coalefcunt,

faltem in facie

aut

corymbofse dicuntur

confluentes vero

in

aut In

unam

corymbos
funt

pejores

duse

funt agdifcretis

benlgnis.
I.

Variola lymphatica ;

VarioU

velatic^ ;

VarioU

difcret^ ;

VarioU

hali-^

Hydrachnis D. Cuflbn ; petite verole volante , vuI-

Gallis ; Cryftallim quibufdam ; Efclapete Occitanls ;

tuofdi feu aquoftz Brendelii ;

go

Verrette

&

Verolette

^aterpocken Kng\\i

RavagUo

\tzX\%

E^

EXANTHEMATICtE. Variola.
Ea

fpecies eft quss fine notabili

tiimofve aggreditiir

exeritque

in

febre

facie

potiffimum

fine cegritudine
,

423
bimos

infantes

exiguas

puftulas

fta-

lympha peliucida aut fubalbida plenas , lentis magnitudine , quabiduum exficcantur , diim alicC fobolefcunt ,
omnes intra
quatuor circiter dies exficcatse delabuntur , ut plurimum nullis reli^lis in cute
foveolis , ut nullum fere incomraodum attulere.
Hujus varietas eft altera quse recens natos fere una ab ortu hebdomade aftim rubras

rum

&

ficit,

&

intra

aliae

fimiles aquofas puftulas circa

intra tres vel quatuor dies exficcatie

umbilicum

&

in

axillas, digitos emittit

cruftam mutatse

excidunt

qu3c

Occita-

nis Bourgucirolc difta.

Curatio
fi

foli

naturae commifia feliciter fuccedit

tempefl:as frigida

difcnta bcnigna

Variola

z.

Riedlini Lin.

rccB

Obf.

vi6lus ex jufculis

fit ,

Med.

ftadia in ea

Prdiludium

i*^

Fariolce

fufficit

decubitus in lefto

potus calidus.

Sydenhami

rcgularcs

Pctitc veroU difcrcttc

fur la petite verole.

Quatuor

&

Jimpk

i^e,

Kariolcz au-

fortc

Helvetius

A,
funt

praeludium

iftius fpeciei eft

eruptio

i*^ laffitudo

fuppuratio

fpontanea;

exficcatio.

frequentia pul-

i*'

sus ; 5 cephalalgia cum fomnolentia in infantibusj 4 lumbago , vomitio; 5*

quandoque eclampfia feu convulfio minime ominofa.
a^ Eruptio circa tertium vel quartum diem incipit , quo ferius, eo meacuminatae , in quo a purpura diftelius ; pun6liculae feu maculse rubrae ,
runt , initio rariores , faciem , mentum , pedus occupant fenfim crefcunt
puftulae extuberant ufque ad jfeptimum diem , quo definit eruptio ,
inciplt

&

fuppuratio.

Suppuratio a feptlmo die ad

bus vero malignis ultra excurrit.
3*^

nonum

circiter extenditur

in confluenti-

nono , & ad decimum quartum extendiqux primae erupere puftulse pedum , manuumve ; quse ultimse erupere , funt omnium maximte.
Benignis hoc commune eft , quod erumpentibus puftulis fymptomata prse-

tur

Exjiccatio incipit in difcretis

incipiunt vero exficcari

pyrexia minuatur

ludli

evanefcant

alter

morbus accedat.

puftul^ gradatim

crefcant

&c

nullus

Dlfcretse a confluentlbus differunt non folum fymptomatum minori vehediftanti^

mentia , fed puftularum numero minori , potiffimum in facie ,
majori; quotcumque fuerint in refiduo corpore , modo rarse fint 6c diftinflse
prognofis multo tutior eft.
in facie , perlnde eft ,
Difcreta benigna habet pyrexlam vere continuam , qux in quibufdam fub-

&

&

jedis vix eft

ne etiam

&

infantes orthoftadi more folito efuriunt, impu,

manducant , ludunt in fuo leftulo, rident maxime erupObfervatur tamen fed raro pyrexia remittcns , ut amphimerina

confpicua

offas fuas

tione perafta.

quam

vidi

ta

vero diarrhoea accedat

tulas

fi

tritdiophya

fupprimit

fuperveniret

quam

vel reprimit

Hclvctius obfervavit. AIvus eft ordinario adftric,

obfervante Helvctio

hsec vires deprimit

unde periculum majus quam

fi

puf-

confluentibus

CLASS IS IIL PHLEGMASIiE

4M
Datur

varietas in

qua feptima

re.olutione

die nulla fuppuratio

periculo

terminantur fine

&

fed puftulae fenfijn

fine pyrexia fenfibili

fit ,

quandoque

hanc varietatem rcfolutam Angli kikcnpokes appellant

quod maxime

a retroceffu puftularum , qui in aliis fpeciebus , aliifque

guendum
eft , de quibus confulatur HcLvctius.
funeftiflimus
,
cidit
eft

diftin-

ftadiis

ac-

&

difcretam benignam pertinet fer^ femper variola injititiay vulgo inoqu3e etiam eruptitia dicitur apud Tranf. Vhil.tom. 8. pag. Sot. qu3c

Ad

culata,
fcilicet

inferitur brachio

fa^lx

cui fupejrimponitur

ope

emplaftri

ope incifionis pollicem longae in cuticula

carptum pure variolofo onuftum , vel
datur puri variolofo aditus j hoc vero contagio

vel

veficatorii

tibise

linteum

admiftb feptima vel o6^ava die fupervenit rigor

te

quae benign<i

eonftitutus

carnibus

bono

&

&
&

difcreta

refrigeranti

vino abftinuerit

prxparatus fuerit : conftat

ca Variolam inoculatam
lia

&c

gentis

&

unum

folet

fi

purgatus

&

in

Anglia

Nemaufi

eligantur

fubjefta,

&c ,
ut fecit

&

eruptio

Vario-

quinquennium
per quindecim dies a

infans

ultra

aliquot jufculis diluentibus

autem obfervationibus
inftitutis

nuper Genevse

imo

calor

modo

regimine ufus fuerit

aut

efl^e ,

ducentum millibus clrAmerica , Italia , Galvix e

aut quin-

trecentis

Ramby

vix millefimum

e medio tolH , cum ex calculo D. Jurini a variola fpontanea circiter feptimus quifque ecger e medio tollatur , colleftis in unam fummam pluribus
prudentise convenientius efle ,
epideraiis ; unde evidens eft nihil caritati
quam infantes circiter fexennes viftu emolliente 5c refrigerante pracparatos

&

hujus

infitionis

interventu a tanto mortis periculo liberare. In

culationis Londinenfi

ex 491 inoculatis nuper unus tantum

Nofocomio inor

obiit.

&

Cura Variolse difcretae benignae fpontanese ; viftus fit diluens

refrigequarta
quaque
hora
, ex jufculis vel cremoribus oryzse , avense
, potus
,
ex ptifana hordei. Clyfmata emollientia fingulis vel alternis diebus injician*
tur; quantocius fanguis e brachio ,
altera die e pede mittatur, vel e pede
tantum; fi ferius accerfitus fit Medicus , *in fubjeftis calidis plethoricis, fymr
ptomatis urgentibus , phlebotomiam ultra duas vices repeto ; aft in cacochymis , frigidis , junioribus fsepe nullam prsemitto , maxime fi epidemia
benigniffima fit. Febre imminuta vel remiflione data in ipfo prsludio ^
quantocius purgandus eft seger ope emetici , ut quatuor vel fex guttarum
fyrupi Glauberiani , vel aliquot cochlearium aquae tepidse , in qua diflbluta
fint tartari ftibiati granum unum , duo , vel plura ,
pro aqux copia ,
,
fubjefti fenfibilitate ' ac setate minori vel majori. Hujus vero emetici efFec^
tus fuftinebitur ope cathartici fequenti die propinati , imb ipsa eadem die ^
fi eruptio
immineat ; utplurimum operse pretium eft antequam eruptio fiat
segrum phlebotomia
catharfi decenti prseparatum fuifle ; refiduum curse
follus naturae utplurimum opus eft.
Cavendum ne xger plura vel pauciora
ftragula fibi imponat , quam quibus fanus afl^uetus erat j ne aer cubiculi calidior fit. Si phlebotomiis in temperamento firigido inftitutls , aut admiflTo
rans

&

&

&

aere

puftulae

ufum

funt

rccidant

advocanda

tunc ptifana

,
;

verum

de cornu cervi

&c cardiaca viperina

fspius peccant regimine calidiori

2iLaere

noa

EXANTHEMATICtE. VARroLA.
non

41^

&

puftulse ea de causa fupprimuntur.

unde fervet fanguis ,
Si excrementa virefcant , aut acidum eru6lent infantes , potus abforbentes
anthelmintici identidem offeruntur. Si puftulae non repleantur , aut circulus bafeos pallefcat , diaphoretici mineralis , vel pulveris bezoartici , aut de
gutteta grana aliquot fumantur. Si adfit agrypnia , anxietas , puftulc^e matur?e aperiantur , fyrupus de papavere albo cum puivere abforbente ,
quoniam febris abeft , atque infantuli efuriunt , pauxillum micse panis , vel
imo apud pauperes , cum fancremoris oryzse , jufcuiis addendum eft
nulia fymptomata contraindicant , vini pauluium cum
guis eft efFoetus ,
pane conceditur , quod in Nofocomio generali lolemne eft , poaqua

libero,

fatis

&

&

&

&

tiffimum abfoluta fuppuratione

ulcerum

fi

furunculorum

repurgetur.

remittens

febris

Si

decidentibus Inftituatur purgatio

cruftis

quaedam

febris

fuperfint

abfoluta exficcatione

reliquiae

det indicia

fui

imo
vice

altera

ad

kinkinam recurrendum.
Si in difcretis diarrhcea accedat

verfatur

tunc ad theriacam

abforbemibus
3.

eft

f^ariola

pedt^ verole

albi

cum

anomala Sydenhami;

maligne , Helvetius Obf. fur la

difcrette

feu regularl

arida

in

fafta

eruptione

fervens eft

cruore turgidi

pyrexia

allaque

fymptomata

anomala feu maligna non item.

febris ante eruptionem eft

Scilicet

aeger in periculo

verole.

epipli3enomena ceflant

vidi

eruptlones deprlmuntur

complicata JJdvctii z^ fpecies',

difcrtta

In benigna

tis

diafcordium, aut fyrupum papaveris

confugiendum.

la difcrctte compliqiiU
petite

ardens

carotides pulfant

doient caput

&

proftratio virium

tendines rigefcunt

lumbi

faepe

citra

magna

cu-

oculi funt vl-

delirium ac fopo-.

&

alia accirem. Facld vero eruptione cephalalgia , lumbago , vomitus ,

dentia quidem minuuntur , fed pyrexia rcvivifcit , eaque tritseophya eft
cum novis aut fupra diftis accidentibus , unde in paroxyfmis agrypnia
aridideliria , anxietas, ftillx cruentae ex nanbus , fudor copiofus, calor

&

tas cutis

eadem

non raro

eryfipelas

miliare

puftularum

vel maculae purpureae accedunt. \n fuppurationz febris

jaftationes

deliria

fpafmi accedunt

puftulse

&

interftitia

obfidet ,

accidentia crefcunt,

tamen nec fubfident

nec

pravi moris funt.

Hujus

varietates potiflimse funt.

Variola difcreta dyfcnteriodes Sydenham. conftit. annor. 1670.

Dicitur dyfenteriodes , quia i^ tempore dyfenteriae epidemicse accidit, hujufque indolem fapit. z^ Quod per fluxum aivi cruentum non raro virus va4.

riolofum eiiminatur

, fi calidiori regimine trai3:etur.

i^ quod eruptio non quarto die , ut in benigna , fed ter2 Puftulse funt femper minoris molis
fub fi'
afperiores ,
apice nigricantes.
3 Ptyalifmus ut in confluentibus non raro segrum

Diftinguitur
tio

fiat.

nem

in

&

&

xercet.

Sauvages Nofologia Metkodica, Toui,

I.

Hhh

5.

^a*

CIASSIS

42<?
j.

PHLEGMASIiE

IIL

Mead of the

Variola difcrua vejicularls

Variola difcreta verrucofa

6.

Diftinguitur puftulis duris

&

verrucofis

menfem delabuntur

vix ante

cunt
ac malignas , atque difcret^.
7. Variola difcreta jiliquofa
,

Mead of

&

maligna veficulari

Mead

maligna

eft.

the fmall pox.

prominentibus

Siux Conringil,

fmall pox. 1748.

DiiTert. de variol. CryJlaUine difcrettc.

Diftina^uitur a miliari veficulis pififormlbus

apud nos medise

quae ficcatse nigreffunt inter benignas

difcourfe of the fmall pox.

verrucofae affinis

, a quibus
differt filiquis vacuis.
mollibus efformatis ab ichore pellucido fub cute difFufo.
8. Variola difcreta miliaris 3^ fpecies Helvetii Obf. fur la petite verole ,

Efl:

pag.

104

petitc Verole tres

difcrette

vejiculaire

& pourprU,

Hffic eft altera difcretse malignse varietas,

Cognofcitur

Cum
3*^

puftularum

majori

diftantia

2"^

numero.

minori

purpura &C puftulis morbillofis accedunt veficulse denfse, minutiflimae,

Symptomata

chiis

ex

i^

du3e vel

bfidetur

febris malignas adfunt.

tres

vel petechiis

potiflimum

obfident

peftus

4^ Quandoque

dum pedus miliari

dum veficulae miliares

interea

eryfipelate

per artus difperguntur

pellucido plenae

fero

funt in bra-

puftvrlae

aut rubeolofo

&.

quseque cutem tantum^

exafperant.

Therapeia difcretarum malignarum. Ante eruptionem febris impetus retun-

dendus
tribus

fi

Diaeta

de

Si

ptifana

clyfmata

emeticum

e pede prasfertim

cum

cutis,

ptifana

benignis

ut in

vel catharticum

&

hsemorrhagia

paroxyfmi

ficcitas

inftitutis

ut

duabus vel

adultis agatur.

exacerbationis
quativi

phlebotomiis

eft pluribus

dyfuria

ofcitatione

prseyertantur

in

fine

fudores colli-

quae his fpeciebus fuccedere folent.

frigore

ex kinkina

fed viftus tenuior

ut

&

procedant

nec obftet calor

ufque

borragine

ad

quartam

&

dienii

haurienda.
Si

eruptio jam fa<^a

mia e pede

primcs eruptionis dies

lentius crefcit
tur. Interea

cum

fit ,

advocatur Medieus

celebranda, emeticum

bis

&

adhibenda

tunc circulus puftularum coloratior evadit

fuppuratio minus laboriofa

&

perfpiratio

pillorum veneris infufo

nihilominus phleboto-

catharticum

fit ,

vigilise

debent

tres;

eruptiob

minuun-

anxietates

decofto borraginis , caadditis antimonio diaphoreticp , veL;

urinse fluxus diluentibus

, eieri

&

intra

^lio fimili.
Si alvus

nimium

fluat

abforbentia adhibentur

tjm incipiente fuppuratione

&

potus calidus

prsefcribitur.

De dyfenteriodis Variolse cura videatur Sydenhamus,

In veficulari uberius eft humeitandum
refrigerandum

&

De

verruGofa

&

filiquola confulatur

Dodpr

Af^^4,

pr?erer-

EXANTHEMATICiE. Variola,

427

conjluenus,

yariol(Z

^. Variola confluens ; Confluentcs regulares Sydenhami , Frelnd Eplftol. de

petite Verole confluente fimple d'Helvetius i^ fpecies.
,
a fubfequen*
DifFert a difcretis per coalitionem multarum puftularum ,

|)iirgantibus

&

quod

tlbus

magls
grse

minus malignx , fequentes vero peftilentiales , feu multo

fimulque vel in facie corymbofae , vel cryftallinac , vel ni-

iflae fint

exitiales

ut videbimus.

Invafio ejufdem
in difcretls

mituritiones
tls

fcilicet

,
,

diarrhoea

Tum

generls

non tamen

ita

fit

tertia die

fymptomata quam
, vo-

segrltudinem feu virium profl;rationem

prompte

in fudores dKTolvitur seger ac in difcre-

nonnunquam eruptionem

poft illam protrahitur

Eruptio

fed multo intenfiora adduclt

anxietates

quod

aut citius

praecedlt

difcretis

in

&

quo

&

ad diem

unum

aut alte-

vix accidit.

cltius

eo magls confluunt

pe*

^orefque funt pufl:ulae : interdum tamen ratione doloris atrocis , ut nephralg!3E , lumbaginis, pleurodynes cum vomitu , retardatur ad qulntam diem J

fymptomata non remittuntur ab eruptlone

fed uhra per,

ex Sydenhamo puftuiae non funt diftlnftae , fed eryfipelatis , aut rubeolse rltu paulo poft eruptionem confunduntur In vellculam rubram , qusc totum vultum contegit ,
nec muhum uhra fuperficiem cutis protuberant , cum in dlfcretis puftulx
diftindae magis eleventur interftitiis albis ufque ad o6i:avam dlem ,
tunc
apice albefcunt , dum ambitus rubet ; aft in malignis die oftavo aggeries
puftularum , quse conftituit pelliculam albam , quotidie magis exafperatur
,

ut in difcretis

feverant. Febris fingulis diebus vefpere exacerbatur

&

&

&

fufca evadit

dolet

demum non undecimo

ac

ut In difcretls

fed tar-

defquamatur : in aduUIs falivatlo, in infantlbus diarrhoea conftuenrium comes eft

\\Aq ptyalifmum vario"
nifi tunc crefcat faciei , manuumque
lofam. Ceflat faUvatio imdecima die ,
dius

i5'>n vel 20 dies latioribus laminis

ut poft

&

intumefcentia

segro protinus

moriendum

Variolcs,

Obf 149

Vide (Mdema variolofunu-

confluentes malin<z.

o. Variola confluens cryflallina

Barbara C. Pifonis

eft.

Variola Japonica Kempferi

Veflcula Dlv<

Petite VeroLe cryflalUnc ; premiere efpicedecon^

flumte maligne d'Helvetius pag. 108.

Primis diebus difficuker diftinguitur

veficulae adfunt

fuperantes

in

miliari

ut plures

eft

quidem funt etiam

adeoque mlliares.
Symptomata prceludii funt febrls vivida
,

funt ejus

ma-

fimul coaHtas veficulam

cryftallinse,

veficulse

cum

plures fimiles

fed acicul^e caput

non

dlarrhoea ferofa notabllls

magna , cutls albo-pallida, fubtumlda.

^ymptQmata eruptioms , puftulac minus rubris ,

lalgia

nondum

qula puftulae

gnkudinis ut cryftailinse appareant, Id eft

fero turgidam conftituant , qul charafter

cepha-

fitis

citiiis

crefcentes

Hhh

6c Hiajofei

CLASSTS ITL PHLEGMAST^

428
quam

res

femper

In

aliis

circulus

pallidior, feu minus ruber

culse pallidus

demiim

fpeciebus

febris

ut circulus ambiens

maligna

qui bafim puftulae cuiufvis ambit

efl

pellicula veficulae tenuiffima, fundus vefi-

magnus tumor fuboedematofus artuum ;

fua addii fymptomata cum miliari

faepius tritgeophya

cruptione , qualia in difcreta, maligna defcripfimus.

Prognofis cryftallinae tutior quam coh'^rentis.
Variola confluens cohsrens ; ficonde efpece de confiuente maligne
1
vetius , obferv. pag. 2,10. pe/ire V^role coherente.
,

d'HeU

Hujus charafter funt puftulae in apice depreflae, invicem cohserentes , in faunicam fuperficiem aequalem conftituentes , intervallis miliaribus , 6c purpuratis utplurimum.
Prseludium idem ac Variolse complicatss , fed pyrexia major ,
exacer"
bationes longiores , fortiores , praecipue carotidum pulfatio , oculi rubentes ,
tendinum rigiditas.
Eruptio totalis prompta , figura puftularum insequalis , apice depreflfo ,
cie

&

mediocris elevatio , maxime in faeie , quae multum

,
epidermide in unicam veluti puftulam planam sequalem intumefada ;
cutis ardens , arida , etiam a fudoribus non remollefcens , utina pauca, in-

circulo intens^ rubro

turget

_,

&

pulfus durus, parvus, vel magnus

celer; ocuU nunc rubri ,
ciim mydriafi; ceprominentes
, lucis impati^ntes ; nunc lividj
,
phalalgia violenta , nifi delirium , aut coma accedant ; deliriunv
rigiditas,

tense fava

fcintillantes

&

tendinum , ac convulfiones frequentiores quam in aliis fpeciebus.

12. Variola confluens /zi^m Sydenh. pag. 124,* "^^ fpecies confluentium marlignarum D, Helvetii pag. 213. aliis Variola hs,matodes vel fcorbutica ^fangui"

Mead ; Petite Verole

Huxham de aere , pag.

nea

Hujus charafter ex

noire oufcorbmique

puftulis nigns

gangrsenofo., mi6tu cruento

Sic

Sydenham

Variolse ann.

1674^;,

37.
,

fanguinem, nigrum fundentibus

fundo

hxraorrhagiis variis, inte.rvaUis puftularum atris,

eruitur,

Praeludium ut aliarum malignaTum. Eruptio fecunda die incipiens , puft:ulae parum elatae , nigricantes ; fedse fundunt cruorem atrum , lividum ; mi6lus.

utplurimum cruentus; deje<^iones alvi , urinse, fputa , vomitiones , lachrym^

etiam quibufdam fanguineae; intervalla puftularum atra , febris vehemens ^.
paroxyfmi violenti.
Hsec fpecies utplurimum lethalis fecunda vel tertia die.
ij. Variola confluens corymbofa ; ^fpecies confluens maligna D. Helvetia.
.

pag. 114; Petite Verole a placards.

Chara^er vel aggeries puftularum non confluentium

potiflimiim in facie

fed denfiflimarum ,

intervalla inter has aggeries puftulis deftituta.

Piseludium &: eruptio eadem ac in variola complicata.

facie,

eomajus p^riculum

&

quo plures
;
quantacumque fit eorum

ac compIica'2e feu difcretse malignse

in

Eadem

prognofls

corymbi in
cxtero corpore mul

denfiores

titudo.
(^Hraiio difcretfirum

malignarum.& conflumtium^ Mittatur

fjinguis ante

erup*

EX ANTHEMATICiE. Variola.

429

tionem femel aut pluries e brachio , vel e pede , 1 adultis liberalius ; pof^fi
terapus eruptlonis non urgeat , fequatur
ea vomitorium exhibeatur ,
catharfis quam proxime. His primis diebus diluatur fanguis uberi potu , vel
ptifanse hordei , vel decodli cornu cervi in fcobem reda6^i ad unciam femiiiem pro aquae libris duabus , aut fcorzonerse radicum, &c. Si vero seger calidi fit tdmperamentl , fpiritus vkrioli ad gratam aciditatera addatur ufque ad
plenam eruptionem puilularum.

&

Cum
nem

variolae

omnes

eruperint

quod

eft

fexto die pofl: invafio-

circiter

vefpere propinetur fyrupus papaveris albi ufque ad diem decimum ab

invafione , quod mane etiam repetatur in confluentibus , atque magna. dofi ,

phrenitis accelTerit, parciflime infantibus utpote fomnolentis.

cidat

aeger e le6:o eximatur

cida ut excerni nequeat,

fiat

obambulet paululum. Si faliya adeo /it vifgargarifitia ex aqu4 hordei cum melle rofato. Si

fopor accedat, pulfufque deprimatur, langueat

tur

aut allium plantis

Si ifchuria ac-

&

pedum ,

iingulis diebus

viiicatoriiim ijvichae applice-

renovandum.

undecima die amphimerina fecundaria cum inquietudine , jaftatione , cser

fymptomatis ita efleratur , ut paregoricis fufflaminari nequeat , 8c
mors quafi immineat , fanguis illico e pede detrahatur ubertim ,
bis fequentibus diebus iteretur phlebotomia , li opus iit ,
cito catharfis , imo
quandoque emeticum in ufum advocetur prout vires finunt , non omiffis paregoricis ; catharfis autem una vulgo fufficit.
Ciim puflulse omnino exaruerint , inungatur facles pcr biduum Sc non ultra:
pomata cum oleo amygdalarum*
Si oculis infint puftulse , aut palpebrse tumeant admodum , infufio croci Im
aqua rofarum intra palpebras immittatur.
Mcthodus Fifchcri Medici Germani in curandis variolis ell , ut praemififa
phlebotomia
catharfi, balneis tepidis non folum eruptio , fed maturatio cieatur , atque plufquam viginti fortuitis Monfpelii faftis obfervationibus conflat
Si

terifque

&

&

&

praemiflis balneis,
riolas

verum ne

etiam aliquot frigidis , non exfpeftatas feliciter erupifife vahsec in cacochymicis corporibus tententur balaea , nec duni!

timentur malignse variolse

Methodus Mortonl
nare

nititur, prxmiflis

certus fuadeo,

confiftit in ufu

diaphoreticorum

tamen phlebotomia,

quibus

& veficatoriis

venenum

elimi-

ad nucham, atque pe-

pro re naia anodynis , quibus etiam cardiaca &. be

vero bolis catharticis curam terminat.
Sunt autem plurimi cafus, in qulbus Sydenhamiana
Mortoniana methodus
debent invicem combinari , vel alterutra anteponi , obfervante Huxhamo,
des

necnon

interpofitis

zoartlca addit,

demum

&

infufum vinofum kinkinse

in mallgnis

optimum. Journ, dc M^^> Ayril 1^64^

Methodus Indica DanieL Ludovici\ Collecl, Acad, Tom. j, pag. $^8,

Prima die immerguntur- variolofi in fluminis proximioris aqua. Secunda die^
Mtuntur fero ladis. acidf pro po^u. Ttrrla die cucumeres aceto conditi efi^-.
tentur, Quarta- die erumpenre variola merguntur, etiam vefliti, In flumlnej
4ein iij: kdo fuo repommtur : hac me.thodo utuntur in infula Java Nigritse

Hhh

tum.

CLASSIS IIL PHLEGMASl^

430

erga puerperas ; morbus falubriter fua percurrlt fta, tum

vero relidx albse funt, qui color dedecorus ipiis videtur 6c

tum ad variolam
-dia; cicatrices

ridiculus.

Quid

Vanol(Z pilofz Carridiuri ignoro.

fint

Puftulas Variolse larvis mufcae carnariae foetas vidit P. Borcllus Cent, II. Obf,
ni^ fed diftin6lius ClariJJ\ liai^oux D. M, Ncmaufenjis,

PEMPHieus

JII,

Hydroa Car.

Pemphigos &c Pemphigodes puraos Galen. 6^ Epldemiar.

a pemphix ^ bulla vel phlyftaena; Bullofa.
; fic difta

Pifonis

febris^ Nouvell. ClafT. Fievre

Phlegmafia'
pellucidis

funt

maxim^

fed grano

etiam

lae

exanthematlca

cutem

fero flavo turgidis per

DifFert

'

acuta

eft^ fsepius

Veficulaire.

funt

miliari

milii

pure

fed

iinam majorem
ter magnitudine

purpura alba

feu

non majores
turgidae

colleftis effiftae

Pemphigo
,

qua

in

in

pufl:ulis

qua veficufuppuratis in

funt avellanje circi-

bullac

minores

raro

quidetn

veficulae

cryftallina

ex plurimis

feu

in

quandoque majores

a variola

vel veficulls magnis

bullls

fparfis infignita.

fero

flavo

dilute

turgldse.

Eum morbum novum

apud Graecos
quin
I.

149^

eum

crediderlm

effe faclle

Arabefve inveniatur

hiftoria

cum

non

hujus nulla diflinfta

tamen rarum

ita

effe ^

fexies faltem obfervaverim.

m^W Chriftophori

Pemphigus

Seligeri

Hydatides C. Pifonls obf. 147,'

ubi defcriptio morbi, Febris veJicuLaris catarrhalis Delii amoenit.

morbus pyrexia acuta continua

Eft

ampullae feu veficulse pellucido

riuntur

nucis vel

ftipatus

in

flavefcente fero

avellanE magnitudine

quo

altera

turgidae

quibus ruptis

vel tertia dle

per

cutem obo-

&

effufo

fero fuc-

cedunt ampl^ maculx atro - rubrse , cruftis epidermidis nigricantibus circum^atse : morbus intra duas feptimanas terminatur : primum illum obfervavi
anno 1725 in Nofocomio Monfpelienfi apud militem , cui in febris acutse
femoribus exoriebantur veficae
continuse initio , numerofae in abdomine
hemifphaericae , pellucidae , in ambitu rubras , quibus correptus fato ceflit.
Hujus morbi nomen fe ignorare fatebatur lll. D. Deidicr ^ atque Qumveficuiaris morbi nomlne indigitari pofle. Deinde pluries eumdem morbum in men-

&

dicis

&

pauperibus nofocomii generalis obfervavi , inter quos bis vidi pem-*

ita ut hoc commune fit exanthematicis , ut pefti benignae ,
,

fhygum apyretum
variolae benignae

rexia prodire.

aut faltem

Curam

lymphaticx

quafdam

fpecies fine notabili

vide in Amoenitat. medicis ilL Delii Decad.

/.

pycafu

^pag.yi.
1. Pemphigus Cajlrenfis D. Thlery Medic. experimental. pag. 134.
Regnabat, ait ille celebris Medicus , anno 1736 Pragae morbus vald^

contagiofus

adverfus

quem

artis

Medicae

praefidia

nulla

proderant

fero-

morbi omnes methodos eludebat. Magnus hujus urbis Clinicus tandem

confiderans veficulas, aveJJanae magnitudine per cuiem erumpentes , ipfas

cia

cum

EXANTHEMATIC^.
Cum

genus fermemi

fe

PemphigusI.

veficatorlorum phlyt^aenis affines qKc percepit

cantharides

omnes

quod has

aeris

fuppeditant

falvos fecit

dum

interea

veficulas

escitaret

unde acetum bezoarticum

unus

vix

atque

aegris

praEfcripfit

fuis

Medicis commiiTus

aliis

431

idem efillud quod

furpicatufque

6>C

mortem

evadebat.

Pemphigus Helvedcus Dan. Langhanfii Aft. Helvetic.

3.

160.
epidemice grafTa-

vol. 2 pag.

Brevis delineatio morbi qui anno 1752 in valle Simmia

tus eft , a Dan. Langhans M. D, Zurich,

morbus epidemicus , a nemine huc ufque neque obfervatus neexeunte hieme praecedente exortus fuit , qui per totamr
,

Peculiaris

que

defcriptus

vehementia duravit

geftatem 3cquali

omnes

ut

ita

qui eo corripiebantur

,,

bierint.

Coiitagiofus omnino eft ; quoties unicum ex tota familia invadit , rellqui

ex eadem familia omnes brevi poft afficiuntur ; is nuUi alteri morbo comparari poteft , quam fyphilidi, fed eo difcrimine quod pemphigos intra dlem,

ne quldem

fyphilis

cum

Invadit

ne pone aures ufque

frigore

lethalis evadat.

tenftvo

faucibus

ad thoracis partem anticam

cum

fed nullus calor aut scftus

&

doris

ut in inguine

cuntur

inter

&

femora

pudenda

e quibus vel fponte ruptis vel

exter-

naufel,

vel le-

Collum externe plerumque intumefcit , interne m

uvulam & pharyngem , bull^a , aut puftuls magnltudlne nu-

avellan^ circiter , ftne magno dolore oriuntur ,

valde ingrati in fe continent j fsspe
in

cis

horrore

fubfequitur.

clrca

&

vix perceptlbili in fauclbus

ut in febrlbus intermittentibus

tantum

vls

annum

intra

dolore levl

in digitis

lanceola

qu^ ichorem flavum

corporis partibus

alils
,

in

incifts

labils
,

&c

ichorofa

enaf-

materles

exftillat.

Die fecundo

tertlo

loco apparent fruftula

vel quarto collabuntur puftulse in faucibus

albida

externe in coUo incipit

^ger anxietatem

fentit

in

thorace

earum
tumor

&

in abfceftum degenepriufquam colii turaor aut

penitus evanefcat cum puftulis faucium , aut abfcedat , gravitas in peftore
ientiatur ^ pereunt segroti inftar eorum qui a rupto empyemate fufFocantur
Quidam a retropulfa puftularum materie fubito exfplrarunt fine ulla ante&
jpare

quo

evanefcere

cito aperiatur

fi

vel

increfcere

vita fervatur

at

ii

|)raEgreffa fuppuratlone.

Quoties venenofa
ternas corporis

morbum

illa

partes

oefophageis

^rnis prodeuntes

traxiffe

familiarls

seger

exortus.

Idem

impulfu ex faucibus in ex--

ab omni

in glandulis inguinalibus

digiti

colligitur

illis

quodam

periculo
axillaribus

Sic:

liberatur.
,

parotidibus

prseftant veficulse in partibus

^,

ex-

manuum

ia
veficula quadam circumdantur ,
Incol^ creex qua tandem expellitur.
nebuils hanc reglonem antea infeftantlbus originent.
cibu&
eft potus fpiritus frumenti , ceraforum , &c :

fxpe

qu venenum totum
dunt hoc venenum

febrlli

protruditur,

folvit abfceflus

maxillaribus

materies

&

cafeus acer &: pinguis,

Quratlo^

Praemiffa.

una aut akera largl phlebotomia, amplum veficatoliuia

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

432
rium

appHcabatur , collum catapiafmatis

involvebatur ,
fimul scger

finclpiti

renovandis

i)ihorio

oxymelitis

fcillitici

&

helleborati

ex

lacfte

fudorificum

omnj

paratls

fumebat

ana , drach. II: mellis rofati &;

fuperbibcndo aquse fcordii , unc.

ex
fpi-

ana , drach. I
iii
camphoratse fcrupul. i : hinc fudor copiofus fero lactis vel infufo falvix ad fex horas promovendus. Sequenti die tumores exterpuftulae oris evanefcere folent ; altera die pulvis refolvens ex fale
m,
nitro propinatur cum hauftu largo infufi falvise , nofte fe
ammoniaco
quenti theriacse dofis cum aqua fcordii hauritur , unde fudores profufi , 6c
ritus

dulcis

nitri

mixturse iimplicis feu

&

&

asger fic reftitutus poft

aliquot dies fale

Sedlicenii purgatur.

4. Pemphigus Indicus Bontii de medicina

Indorum obferv. ultima. Bulcum dyfemerid Morton. pyretolog. appendic. pag. 163.
Hanc fpeciem comitatur apud Indos febris maligna cum dyfenteria obfervavit etiam in amphimerina epidemica ab anno 1658 ad 169 1 veficulas

lofa f&bris

&
&

aqueas per collum

peftus fparfas Bontius.
Extraftum croci
opii a Bontio commendatur.
5. Pemphigus Brafilienfis ^ Obfervations curieufes fur la Phyfique tom. i,"
S730 , le P. Bougeant J.
Taftus colubri bicephali apud Bfafillenfes , etlam mortul , excitat hanc
expertus D. Couplet Acad. Reg. Parifpeciem, quam ipfe paffus eft
fin, Socius ; veficulae fcilicet ipfi erupere aqua flavefcente turgidae , quaeque

&

tres

menfes duravere.
ad pauciores fpecies reduci debeant hujus generls morbi

Num

gandum
IV.

aliis

inda-

relkiquimus,

RuBEOLA

primitus

fic

nommata a

de Variolse

cae lib.

cap.

terpret.

Morbilli

Hafafin

&

Latino-Barbaris

in

Blaccia

plurali didi

nec non Rofeola CafteUi Lexic. Medic.

Arabum ex Golio;

Kaly Abbatis Prafti-

tradu<f^oribus

Rubeoiae medela

quafi

Aaronis inparvi morbi;

ALurefchin

Maahak

la Rougeole.

Cognofcltur ex papulis pulicum morfus semulantlbus, afperis, in fquamuabeuntibus , quam eruptionem prascefiit tuflis ficca , fternutatio, lachrymatio
febris catarrhalis.
i. Rubeola vulgaris Viens ; Morbilli Regulares Sydenhami ann. 1670; j9las furfuraceas

&

hris

morbillofa Frid. HofFmanni.

&

Rougeole ordinaire.

feptimum annum maxime adoritur ; in eadem

urbe nunc a feptentrionali ad meridionalem plagam vel reciproce progreditur epidemia, faepius terminanda intra fex menfes.
Infantes infra

Morbus

intra ofto

fupra

diesdefinit, verum

aliis

morbis faepe pejoribus viam.

flernlt.

&

Praludium

eft

inappetentia

primo fcillcet dle , rlgent , horrent , calent

;
fecundo die febris major , aegritudo vehemens, fitis,

catarrhale

frigent alternatim;

lingua

alba, humida,

tufficula

ficca,

capitis 6c

ocuIoTum
grave:;

EXANTHEMATICiE.

u b e o l

a.

433

coryza, oculorum fplendor, humidltas

aut lachrymatio cum fternulatione , palpebrarum deinde tumore , vomitu ,
diarrhooa , dejeftione in dentientibus viridi ; omnia ingravefcunt ufque ad
eruptionem : quarto die eruptio , maculae fcilicet parvse , rubrs , in fronte
&: facie, pulicum morfibus perfimiles , in corymbos congeft^ ; in fingulis

gi^jlvedo

fomnolentia perpetua

quas dein peftus , ventantum non prominentes ,

magis rubras quam in facie. Eruptione fa6la, nuUus vomitus,
tebris ac dyfpnoea Intenduntur , defluxio in oculos , fom-

fuccrefcunt papulx ta6lu,

non

trem

in quibus maculae funt

&: artus afficiunt

&

fed latiores
fed tufficula

&

tiolentla

&

puftulis

exficcatis

Oftavo

die in

vlfu, difcernendse

Die

inappetentia perfeverant.

dum

in

reliquo

evanefcunt

facie

&

&

fexto frons

facies

afperafcunt

corpore papulse rubiculse permanent.

dein

reliquo

in

corpore.

Nono

die

tenuem atram abeunt , fed febris , dyfquandoque" augentur , non ita tamen ac in malignt

papulae totius corporis in farinam

pnoea

&

tufficula

rubeola.
Si quarto die fuperveniat phrenltis , malum , In quo cafu pulfus eft exlhirudines temporibus feliciter admoventur.
Si verminofos Ruguus ,
beola aggrediatur, ftatim lumbrici furfum
deorfum egrediuntur omnes ^
vel fahem a catharticis
emeticis , deinde nullum lumbricum videre eft.
Circa finem rubeolse, fi crefcat febris
ardens evadat cum fiti intenfa,
malum. Cathartica , phlebotomise , ptifanx eraulfionatge vix profunt. Poft:
vomitiones viridefcentes fuperveniunt diarrhoea aut dyfenteria, quse finitS
Rubeola perfeverant ; hse catharticis abforbentibus refiftunt , phlebotomise
vero cedunt. Rubeola per fe raro fum
momenti eft , verum morbi eam

&

&

&

&

'

fequentes faepe funefti.

Dantur Rubeolae
addicunt

lefto

tum

fe

produnt

vi fanantur

&
,

benignifiimae
fere

fine

quseque

uti

quae

vlx tres

vel

quatuor

dies

infantes

febre ex tufficula ficca &t maculis rubris tanvariolae benignse

foli

naturae

commiftx

bre-;

maxime

qu3e funt fporadicse.

2. RubcoLa anomala ;' MorUlli anomali
,

pag. 143. Morbilli epidemici

cap. 3 RougeoU malignc.

&

Sydenhami cap. 5 ann. 1674?

maligni MoTtoni de febrib. inflammatoriis

quod eruptio ferius fiat quam in be*

imo juxta Sydenhamum quandoque
ocius feu ante quartam diem; iP Quodgravia fint tum prseludii tum erupti*
nis fymptomata ; 3 ^ Quod non ita a facie exanthemata , fed potius ab humeris & trunco incipiant ; 4^ demum fequelas periculofiores adduclt. SymDifFert a regulari feu benigna, i^
fciUcet a 5 ad y^i" diem ,
,

nigna

ptomata ante eruptionem funt rlgor,

ofcltatio , pandiculatlo , virlum proftranaufea

Inquieta
vomitio , jadatlo
yertigo , cephalalgia , lumbago :
,
,
,
morbls gravlbus hsec communla , fed
funt exanthematicis iftis magis propria , ut pulfus frequens
exllis , refplratlo frequens
brevls , hypochon*
driorum oppreffio , urlnse pallldae, fopor, fubfultus tendlnum, fpafmi , dellria
cum oculorum rubedine , aquofitate , palpebrarum gravltate , punftura cutls dolorlfica ^ angina etlam
accedlt cum raucedine clangofa, tuffi molefta,^

tlo

&

&

&

Sauvagcs Nofologia Methodica,

Tom.

I,

fwi--

CLASSIS IIL PHLEGMASI.E

434

qua pueruli veluti fuffocantur , ingefta evomunt , nigrefcunt facie;

luftam eruptio fadla eft , febris malignitatem fuam
homotona febris ufque ad exficcapartim deponit , morbus in ftatu eft ,
quae tamen non femper in farinam abire yifae funt
tionem papularum ,
funeftus , nam
Sydenhamo. Eventus autem hujus fpeciei fsepe eft triftis
peripncumonia.
recedentibus
febris
intenduntur
datur
dyfpncea
papulis
;
morbillofa , in aliis vero diarrhcea morhillofa , quse non eft innoxia ut faepe
ferina

In

cum autem poft tam acrem

&

&

&

in benignis

fit

dyfpncea
farca

Differt

acris

dyfenterica

hedicam

febris

aut torminofa

alias

accerfunt

Rubeola i^ ab

uniformis

rubedo,

veluti

purpura feu petechiis

rum

ana-^

variola

inclpiente

cum

in

pec-

fcarlatina

in

vino rubro perfufa foret cutis;

quafi

quia maculae petechiales funt exafte circulares

&

rubeolofse funt magnltudinis

3^ ab

tuflis

&

fcarlatina per Intervalla angulofa, quibus

tore potiffimum feparantur corymbi papularum rubeolae

eft

quandoque

fuccedit phlegmatia

ophthalmia.

fseplus

fed

&

dlfcrepant

figurae

i? k
fe-

,
varise ; unde etiam
enim nafcentes maculas exi-

incertse

variolae

guas fed rotundas referunt; in purpura fcorbutica maeulse funt lividse, non
fcarlatlna, atque incipit
ut in Rubeola

&

fanguinei aut fcarlatinl ruborls,

diem

circa tertiam

larum a
butica

kd. acutles

fymptomatum

eara a purpura fcor-

aut fuccedunt peripneumonix

morbillis fuperveniunt

dlarrhceae

refiftunt

recedit

diftermlnat.

fatis

Quse
ies

rutllante

In malignis quidem Rubeolis color papu-

benignis.

in

anafarcse

ophthalmise

phthifes

&c

anginse

tuf-

vulgari methodc^

&

Curatio

proprlam Rubeolae curationi affinem exigunt.

Sydenhamiana.
In adultls regimen calidum pejus

maxime

infantibus

in pituitofis

frigidulis

inde enim

quam

eft

livefcunt

&

dein

m.
nl-

grefcunt exanthemata.

jEger

nem

faltem per biduum , poft primam eruptio-fyrupo varlolarum &: capillorum venerls fuvel quatuor quarta quaque hora, intermedlls jufculis; ex

fe contineat

siat unclas tres

eclegmate
fsepius

que

le6to

in

cum

lambat

dum

amygdalarum

oleo

dum

cum

decofti peftoralls

tuffis

urget

fyrupls

fingulis

bechicis

&

faccharo

parato

nodibus fumat paregoricum uf-

convaluerlt.

Papulis evanefcentibus

indicantur phlebotomise

duodecimam

dyfpnoea, peripneumonia fi fuperveniant,

deco6lo peftorali 6t eclegmate ; circa dlem

febrls,

cum

*ab invafione purgetur seger.

Methodus Barheyraciana eadem

eunte Rubeola

fi

pulfus

plenus

eft

In

Rubeola ac

fit

&

seger

in

plethoricus

variola
,

ita

ut in-

phlebotomIa=

ducatur ; deln prlmse vise ante eruptionem , Imo poft eruptionem

expurgentur ; atque In pttuitofis , frigidifque per diaphoretica cardiaca erup
lio promoveatur ,
fuftlneatur
cum e contra ex Sydenhamo bechicis taninitiura

tum infiftendum
magis indicantur

&

cum

non

nifi

duodecmo

die

purgandum

fit.

Cathartica.

verminofse aut putridse febrls figna fimul fe produnt,^

quod aliquoties vidimus.

EXANTHEMATICiE. Rubeola.

435

Rubeola variolodes ; Febris Undcularis Boneti Poliath. ; VarioU hermaphroditicdi Fehrii; Kougeole boutonnee.
Eft ea fpecies Parifiis famiiiaris , in qua poft prseludia morbillorum , fciiicet tuflim ficcam , coryzam , epiphoram , &c , fuperveniunt papulae acuminaf3e, multo majores quam in Rubeola vulgari , quseque veftigia fui relinquunt ; an vero ad variolam refe/enda fit , dubito, quippe notum eft varioiam
etiam mali moris non raro incipere a catarrhali afFedu feu tufli , lachrymatione , oculorum fplendore , uti Rubeola vulgaris de his vide Vander'
monde lySS JuilL pag. 8u Buxiere obfervavit Rubeolam variolodem
cujus eruptio vel prsecedebat vel immediate confequebatur variolam benignam in iifdem fubje6lis j fed in hoc diftinfta eft variolodes a lymphatica, quod apud eos qui paucas variolse puftulas habuerant , puftulse Ruy.

beolDe

variolodis

farinam facefcebant

in

cum

lymphaticse variolse puftulx

fuppuratum abeant , relida quandoque cutis foveola.

eruptio qu3e pro variola recidiva apud plurimos habetur, non fe-

intra

diem

Haec

eft

in

circiter

cus ac variola lymphatica.

4. Rubeola anginofa

Eflais

Tom. 4

d'Edinbourg,

pag. 617.

Methodus D. Gontard Journ, d& Medec. iyS8 p. Jj^Rubeola debet adhiberi; in Rubeol^
^on eadem methodus in variola
fcilicet , maxim^ apud adultos ,
poft unam alteramve phlebotomiam , five
ruperint five non papulse , vomitus eft excitandus ,
dein alternis dieinterpofitis
feus purgandum ,
bechicis,
ac vefpere anodynis pro diverlis circumftantiis.
S^piflime poft emeticum papulse ubertim erumpunt ,
omniaque fymfere femper tertia poft eruptionem die , papulae , febris ,
ptomata evanefcunt ; inter emeticum
catharfes fequentes phlebotomia
Curatio Rubeola.

&

&

&

&

pro circumftantiis iterabatur

tomiam

emetica

fi

pulfus mollis

dein catharfes repetitae

Audor

obfervationibus

maxime cum

&

parvus

difluaderet phlebo-

fufficiebant

quod numerofis

Hanc ego methodum dudum

confirmat.

fecutus

fum^

culicaris

Pe-

rubeolofos vermibus fcatentes curarem,

V. MlLIARis.

Febris Ejferofa Zacuti Lufitani; Puncticularis

diverforum Au6lorum ; Purpura alba

Purpura puerperarum ; Febris puerperarum miliaris ; Febris purpurata Fr.
HofFmanni ; Purpura maligna ; Purpura miliaris ; pebris miliaris , &i Mor^
bus MiUarium Ailioni Tra<5t. 1758 ; Taurinenfibus Miarola ; des friefel
Lipfienfibus;
Gallis le Millot , Maladie miliaire , la Miliairc ^ Pourprt
a Caftro

tri

Febris

veficularis

hlanc^ Milkt^ Suette.

Genus
nutse

runt

,
,

eft

rubrae

morbi inflammatorii

&

milii granis

feu febrilis exanthematici

aequales

qu3e cito in veficulas fero

puftulse

per cutem

plenas evadunt

grano

in

fparfae
milii

quo mi*
,

occur-

non majo-

pellucidas vel lafteas: rariilimus morbus apud nos.

In fcarlatind aequali rubore tota cutis perfunditur abfque puftulis. Ru"
hioU^ puftulac in pe6lore, facie prompte agminatim prorumpunt, nec in

res,

i i

2.

ve-

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

'4^6

veficulas abeunt

&

majorem ruborem

quam

faciunt

Miliaris.

Pr^eterea fu-

dor olidus, fymptomata convulfiva , pulfus contradlus, urinae aquofae, exigua

Morbus hic anno
febris ante eruptionem hoc genus ab aliis diftinguunt.
1650 Lipfise primum obfervatus eft , qui totam Germaniam , Angliam
Helvetiam , Sabaudiam , Longobardiam hodie per intervalla afficit , nec
adultis, parcit.

Purpura ruhra Germanorum ; nova Fehris SydenI. Milians htnigna ;

hami Schedula j Fehris miliaris Hamiltoni ; Allioni jimplicijjima.
Anu erupdonem prima die horror ftne calore infolito fequente , caput vix
dolet , febris leniffima , pulfu depreflb , duriufculo , urina fana , nullus dolor , nec fitis, appetitus viget, fudor importunus. Secunda die pulfus cetriftitia , fcrobiculi cordis compreffio fufpilerior , urina aquofa , metus
fenfus in digitis ftuporis cujusria cogens , fubitanei motus involuntarii ,
dam pungitivi Granf didi, fomnus interruptuj fpe&is , fudores acidum
Tertia vel quarta
corruptum olentes affidui cum pulfu magis eontrafto.
die , raro ferius , vehementer fudoris impetus, alterni horrores
calores,
non raro pruritu in coUo , pedlore , dorfo , rapraecedentibus punfturis ,

&

&

&

ro in facLe efftorefcunt rubrse aut albentes minutcc puftute.

Pojl eruptionem. Hse puftulse cito grandefcunt , limpido fero

inflammata, ubi

bafi

ras

fere

abfolvitur

evanefcunt
pulfus

cutis plenior

5c

eruptio,

&
tunc

tumefafta perfentitur

30 hofymptomata convulfiva mitefcunt

fudor perfeverat, fed parcior

moUis

sequalis ,

exanthemata

replentur,

intra

Septima die
fquamatim de-

urinsc colorantur.

exficcantur

cuticula

cidit.

Cadavera

Extifpicia.

&

quse

miiiairi

pereunt

cito

intolerabiliter

fc^tent

Bianchi phlogofem in utero puerperse tantum invenit. Allionus vero venas cerebri cruore turgidas. Cadavera calorem diu fervant,
fanguinem e naribus fundunt.
Cura. In prima periodo phlebotomia minime pertimefcenda eft; febris,
delirium in altera periodo phlebotomise non cedunt ; imo convulfiones ab
intumefcunt.

&

ea

morfque

nem movent;
eruptionem

Emetica promptiorem

accelerantur,

non tninorem eruptio-

ante eruptionem purgantia antiphlogiftica

utiliter

retardant

imo prohibent

ut caffia

repetita ,

poft eruptionem nocent.

phoretica efficaciorain primo ftadio eruptionem accelerant

cum

Dia-

n.ocumenD, in

febrem &c calorem adaugent perniciofe. Antiphlogiftica acida, ut limonaprima periodo, venenum corrigunt , in altera nocent. Diluentia, acefcentia, emoilientia profunt. Fotus tepidi emollientes ad pedes , artus,
in fecanda periodo valde utiles funt. Veficantia pulfura elevant, eruptionem
foHicitant j afi in fecunda periodo perniciofa , nec in prima multum profunr.
Convulfiones quse puftularum eruptioneni fequuntur , nec opiatis , nec antifpafmodicis cedunt ; difruptio veficularum inutilis eft.
Nimius calor ledi , cubicuU , regiminis maxime miliariam excitat in regionibus frigidis. Praftiqus Taurinenfis eximius linteis aqua tepida madidis corpus fovere confuevit ad papularuin eruptionein promovendam.
altera

ta, faccharata in

ii. MilitSi'^

EXANTHEMATICE.
maHgna

Miliaris

2.

n^ 76

Allioni

Miliaris.

437

acutior.

in benigna , fed fymptomata convul/ifica ab

benigna
mitigantur. Febris fcilicet augetur cum
crefcunt ,
in
noftu gravior efl ; urinx*
pulfu celeri
contralo ;
circa meridiem ,

Ante eruptionem omnia ut

&

eruptione

&

&

multae
niis

tenues

&

terrificis

flammatur
fiunt

cutis

fudores minuuntur

pulfus durus

inquieti

segri

ja^lant

fe

egerit

biiiofa fcetida

fitibundi

aliquis

;
;

&: celer

&

in-

omnia graviora
,

fudores eva-

urina aquofa co-

morofi , queruli , loquaces , quoquo

convelluntur ; alvus haftenus dura , jam

redeat fudor

fi

fit,

calet

tendines fubfiliunt

cum fam-

vigiles

die

eruptionis

tertio

noftes

facies plenior

calor urens, cutis fcabra

dein delirant

pufl:ulis mitefcit

joraque fiunt

arefcit

interna

diftenfiva

puftulse fubfident

piofiffima

verfum

lingua albida,

cephalalgia

febris ardet,

nefcunt

iterum

aquese

hsec

fsevities

erumpentibus

erumpunt exanthemata

fequenti ^ie copiofiora

primoribus jam exficcari incipientibus

, maverum fecunda CKan-

&

prioribus fimiles turbas

diem eruptionis fuse novas
tamen
accedent tertia, imo quarta , exanthemata , donec fladium ultimum , feu declinatio accedat fimilis prlori fpeciei ; in hoc
vero flatu alvus liquida efl ,
biliafa fcetida dejicere perglt cum borborygmis ; urina interdum prodit albefcens , ut ferum la6i:is , non fubfidens
201 dieni ; illa
ardens.
Salus ordinario non accedit nifi pofl 14""^
eruptio fit in certa die per manipulos
cohortes , eaque fuppreffa vel
repulfa , turbae recenfitae revertuntur ; typus vero vix definiri potefl.
Si malum exitum prompt^ morbus habeat, hifce turbis comites accedunt

themata

circa tertium

excitant,

mitiores

&

&

&

&

&

delirium

vo

&

cum

ces etiam

affeverant

fe

ciunt

inquieti nullo fitu fe continent

fcilicet segrl

dellrant aut

segros vix

caligant

&

fine

ad

le6lo furgere

in

adflantes etiam exfpuunt,

tentant

&

loqui

magna

efl

rara

&:

fufpiriofa

&

moerore fe confiprompti , ingefla vo-

caufa lachrymis

motum omnem

adde flrepitum potus Qxim deglutitur

imo in eclampfiam ,
ftertore

&

adveniente , pulfuque deficiente , raors advenit.

he
prsecociores , eo linis funeflus promptior

&

Allioni

tor-

videre pertinaciter

hinc ]a6lationes in convulfiones abeunt,

3. Miliaris recidivans

Loqua-

aut duplicata vident.

refte

fe

concedunt

effe

Sun: qui repente

refpiratio.

munt,

convuliiones

defixo obtutu objefta per caliginem

n 82

aliis

Quo

numerofiores puflu-

efl.

diuturnior.

longius tempus dlf^rahitur ,

lymphse vilclditatem non bene
efRorefcunt , aut in cute ipfa fubfident , aut retrocedunt ; tunc enim morbus diuturnior evadir, recidivam alio tempore daturus , valetudine lente
redeunte ; interdum 6c mors fequltur ; fed paulo diverfa ratione morbus

Hasc eft malignx

qua puflute propter

varietas

cutis

fed

denfitatem

quse

in

aut

procedit,
Si

itaque

nutiflimis

pulfus

puflulse

pufluiis

velocitas

non

in

tanta

elevatse

cute

non

cum mi-

&

profundius h^ereat veneuum

fed altitudo
in fladio fecundo ,
fre-

confpiciatur
efl

fed lantum rubor aliquis

fmt,
,

&

quea#

CLASSIS IIL PHLEGMASIvE

43S

allquando pen^ intermittlt

urin^ nunc tenues , nunc conon tamen acerrimus ; tenlingua

tremula,
-delirium
fubfiliunt;
identidem convulfiodines continuo
paulatim
mitefcunt
fudore
dein
vifcido
,
,
foetido
oborto , qui
haec
nes
veficulas
aliquot
puftulas
varorum
inftar
majufculas
afFert.
majores
&c
Aliquando vero poft hunc ftatum jam defcriptum aegri in foporem inquentia Inaequalis

loratse, faepius turbidge

parcse

calor infignis

&

&

cidunt

afliduis

obliviofi

tendinum motibus aut convulfivis ru<ftibus detenti ;

evadunt ,
demum pofl: varlas convulfiones ,

accedente

Haec varletas

lent^

&

ftertore

Intereunt.
aegri revalefcant

(li

prlmum

tempore quo
puerperium ,

ftupidi

&

letharglci

faepe

moriae debilitatem

accefiit

reverti folet
id

anno fubfequente

faepe

accidit

dlfpofitionem ad fudorem

rellnquit

fummam

mulieribus

proclivitatem ad

timorem

furunculos

hyfl:eriam

eodem

quodlibet

pofl:

me-

accedit

rheumatifmus ; fanguis extraftus in fecundo ftadio poft fudores eft coccineus &c fine fero ; ante fudores gelatinam concretam ,
paucum ferura

&

habet.

Duratio hujus

varletatis

eft

ad duas utplurlmum excurrat

trium feptimanarum , ciim maligna

benigna poft feptimanam cito termine-

circiter

&

-tur.

Dantur pluriml morbi

fovet

na

miliares

quos

feu

qui proinde a millari larvata procedunt

venenum
,

ut

millare

fynochus

excitat

&

amphimeri-

peripneumonia , pleuritis , cynanche , eryfipelas , eclampfia ,

odontalgia , tuflis , coryza , fternutatio , apoplexia , trifmus , melancholia ,
crampus , ifchias , arthritis , quse omnes fpecies curam generi propriam 8>C
miliari communem fimul exigunt; fed illi morbi, quos hoc venenum proteiforme excitat , evanefcunt , aut mitlgantur fafta eruptlone millari. Si vero hi morbi non recedant eruptis miliarlbus , tunc figaum eft morbum efi!e
compllcatum , feu a duobus diftinftis principiis pendere , ut arthritis , peTipneumonia , fynochus, purpura , variola , rubeola , quse cum miliaribus
xanthematis complicantur ; primos morbos vocabimus miliarios , id eft , a
,

tertiana

veneno mUIari

excitatos.

latente

Prognojis miliaris in gmere.

humorum
Robufti

vifciditati
,

fanguinei

Periculum refpondet, i^ veneni coplse; l^

3 cutis denfitati
,

ftrigofi

4^

herpetici

irritabilitati.

|)odagrici

blbones vini

me-

magis periclitantur , quam foeminx molles &c vlri laxi , imbe,

cilli , hydropotse , blando fanguine donatl.
Si abeuntibus fymptomatis convulfivis , pulfus moUis , &c amplus reddatur , puftulaeque grandefcant multo fero plense , bopum. Cephalalgia ante quartam diem evanefcens , malancholici

xlme

in fanguineis

cum

tenfione

malum.

poft eruptionem contra<5lior,

,
pernlciem portenconvulfionem
dlt.
Sudores quo magis diffufi
prsecoces , eo pejores , maxlme fi pulfus
una fit valde contraftus. Urina , quse cito ex rutila fit aquofa aut conftanter aquofa , mala ; albefcens, ut ferum ladis , longitudlnem morbi denotat.
Stuppr pungitivus
in plurimis locis magnam veneni copiam
, Granf di6lus ,

&

Pulfus contraftus

frequentia crefcente

&

&

ar-

EXANTHEMATIC>E.
arguit

fed

fi

leves

fint

cum

ftupores

Miliari^.

urinis aqueis

&

accedunt

fexto die

&

erumpere non valen-

aut quarto die exeunt

fingultire

minentiores puflulse

modo

miniis

funeflas

,
,

fed

cum

pruriunt

eas

&

depro-

quae

ftrepitu

loquaces balbutire , peflimum. Quo copiofiores

eo promptior , iis fubfidentibus , mors accedit

modo

quse

citius

eo morbus diuturnior
fi multx fuerint
malse quae erumpentes non pungunt
recedere peffimum ; tum ^gros vomere , malc videre
glutire

439
pulfuque

apparent puftulae ,
;
magis recidivus. Minutse puftulx mali ominis funt,

feriores etiam tutiores

quo

&

perniciofum eft fignum veneni copiofi ,

,
Eruptio quo citius advenit , eo pejus. Qu3e tertio
puftulse , f^epe funt feptimo
oftavo die lethales
contrafto

tis.

fudoribus

longam segritudinem fignificant. Poft

eruptlonem fortiter vexantia fymptomata convulfiva ominofa funt. Si 3eger
maxim^ timeat , fpem abjiciat , territus expergifcatur , periculofum. Cutis
ab eruptione non tumefada , vel ex epipafticis , aut cucurbitulis non affecfubfident

efferuntur

Convulfiones , quse morbum inchoant , aut eruptionem prsequae puftularum fubfidentiam fequuntur , exitiales. Stillae
,
ianguinis e naribus quovis tempore funeftx. Sanguis extraftus fi continuo
coccineus eft fine fero , malum. Si morbo fohito cutis defquamatio nulla ,
aut pauca, perfiftentibus fymptomatis convulfificis, recidiva exfpe(5i:anda.
a. Miliaris Boia , Miliaire de Cujfet en Bourbonnois
par M. de Breil
ta

malum

cedunt

Med.

eft.

benignse

Journ. de

Med.

Juin 1756.

Puftulse hujus morbi funt veficulas 6^ die erumpentes poft cephalalgiam-,

acutam

vomitiones, agrypniam ; eruptionemr;

pulfus parvus , frequens , va^
In paroxyfmis pulfus vegetus, ita ut feptemdecim phlebotomiae in

aftheniam

febrem

anteivere phlebotomia
riabilis,

naufeas

emetica

die feptima

23 dies celebrari potuerint ; deiirio tamen crefcente , accefifere parotihsemorrhagia narium larga , longus agon , mors. Nulli setati , exceptis fenibus , nulii fexui parcit.
Methodus Hamiltoni non feliciter ceflfit. Me-^
thodus typhi vulgaris paucifiiimos liberavit. Temperamenta debilia , delicar'
tula , facilius evadebant.
Journ. de Med. 17 56. Juin.
i>. Miliaris critica Guilbert.
Ab arfenici pravis efieftibus ^grum hberavit tandem miliaris defquamans;
totum corpus ^ri.
Ab arfenici drachmis duabus ore aflTumptis a viro vinolento, ferme phthlfico , fupervenere vomitio, pulfus frequens , debilis , convulfivus , irregula-ris, refpiratio laboriofa , fufpiriofa; obtutus ferox, oculi prominentes, lachrymofi , lachrymis genas corrodentibus j facies convulfa , vox tremula , lingua arida , labia maculis nigris adufta , ardor vifcerum , fitis inexhaufta ,
nieteorifmus ingens , deje6lio anum adurens , involuntaria , fudor foetidus ,.
ifchuria , paraphrofyne ; ea per fex dies permanfere , aflfumptis affatim oleo,
laAe , jufculis adipofis , mucilaginofis. Sexta die eruptio miliaris copiofa uni=v
verfalis priora fymptomata fedavit
per quindecim dies identidem renovata
,
C^ruptio, fudoribus excitatis , ulceribus ad talos fiuentibus , desnum fquamss
tra

iiQ%

fari-

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

440

cutls delapfae funt

farinofce

debilior

fit

&

xger

lafte aflfumpto convaluit

&

tremore univerfali

excepto quod'

o-phthalmia laboret.

Miiiaire maligne laiteufe , Puzo5 , Traite des accouC. MUiarls laciea ;

chem. pag. 378. Eruption laiteufe a la peau i reftius multo CI. Bonte Journ,
de Medec. Janv. 1757.
Miliaris puerperarum eft alba , puftulis aciculae capita aequantibus , per
peftus , abdomen , collum refperfis, cum pturitu importuno, &: inde quandoque pervigilio , non turbatis inde lochiis ; epidermidis defquamatione ,
hic afFedlus aeftate fepius quam hieme accedit , a ftrafeliciter terminatUT
,

denfioribus fovetur

gulis

aere liberiori juvatur puerpera

Varietas hujus fpeciei eft eruptio miliaris febre

cum

digitorumque tumore

&: cutis tumiditas

febris

puftulis ftipata

eruptio tard^ procedit

eft,

mediocris

initio

incalefcit

languet,

febris

periculo

verfatur

periculo

acuta continua

quod

verum

obfcure delirat

evadit

praevertere

dantur

vigent; febris
fed poft

fomnus inquietus

fupprimuntur

lochia

oportuit ope

&:

,,

feverae

diaetae

de quibus , dum de miliari puerperarum.

nova febris Sydenhami Sched. monit. de novas

diaphoreticorum

quae matu-

vere Ia6lea raaligna

cephalalgia

febre

in

& manuum,

fimilis

miliaris

&

febris

remifliones

segra

intereaque

lochia ferofa

quot dies caput

d.- Miliaris

&

&c.

crefcunt, decrefcit

puftulae

cutem panaritio

effufio fub

fit

dolore

rata foras effluit fine

cum

calore urenti

aegra
,

ali-

eruptio

lenium

Eft ea fpecies

qux

anginofje

initio

videtur

affinis

febris ingreflu.

ad

fed

carum

&

phrenitidem fponte aut levi data occafione vergit , &: initio pulfus fano fifrigore tentatur. Paroxyfmi parum relilis eft,
iEger per vices calore
artus dolore vegulares quotidie verfus noftem ingruunt ; initio caput
faucium , quae fymptomata eo minora
xantur , cum tufti , dolore colli
funt , quo magis tempus recedit ab hieme. Sanguis pleuriticorum fanguinem

&

&

&

Lingua

semulatur.

men

fervet

a fortiori

nitidem

dem

eft alba

&

undequaque ,
, non critici

fudores funt infalubres

fi

crufta afpera tegitur,

fi

aeger

jugem
carum

in Ie6lo

humida tadecubitum

accerfit , aut phreregimine calido utatur ; febris

ab eo, incongrua fubinde effutlens

fed in qua tranquille delirat

regimine petechise

&

puftulse morbillofse

fed

qu3e

in

fquamas non

&

abeunt, efflorefcere folent ; lingua fufca

ficca evadit, fudores proliciun'
tur effufi fine levamine ; ubi vero phrenefis invaluit , pulfus 'nunc citatior
eft

nunc

mortem

H^c
tomiis

tardior

demum

inordinatus

febris eft

evadit

fimplex fangumis~^flammatio

fed aliquot catharticis

per diem, compefcenda

fubfultufque

membrorum

^x^

prsenuntiat.

tamen paucis phlebo-

quce

julapiis refrigerantibus

&

abftinentia a le6lo

dyfpnoea, cephalalgia
tuflis intendantur, epipafticum nuchx applicetur, cathartica mediocria alternis diebus ufurpentur ad tertiam circiter vicem ex infufo fennse , rhei
decofto tamarindorum , addita manna ,
fyrupo rofarum folutivo ; die
purgationis fomniferum vefpere , non vero aliis diebus prxfcribatur , ad vi-

Phlebotomia repetatur,

eft.

fi

&

tandum foporem

caroticurB

quem

agitatio fanguinis

fecus

excitare pofl^et.

Aphthse

EXANTHEMATIC^.
Aphtha:, ringultufque
fi

non fponte recedant

Miliaris.

441

nullum periculum inferunt ; qux

fugantur ufu kinkinx cum fyrupo papaveris rhoeafi

fuperveniant

&

capite elato
dos, modo ^ger e ledo furgat ; vel fi debilis fit , veftitus
ipfi incumbat
quod per morbi decurfum obfervandum eft.
,
Diebus k purgatione liberis , seger fumat vel eleftuarium e confervls lujul3e , ^cynorrhodonis , berberidis , grolTularise
cremore tartari cum fyrupo limonum ter in die ; vel toties fumat julapium ex aquis portulacse , lactucse , paralyfeos , fyrupo de limonibus
violarum ; vel utatur limonata
pro potu ; fi fudores nodlurni accedant , caveat aeger ne plus vel minus
tegatur ftragulis , quam cum fanus erat ; viftus fit ex cremoribus avenae ,
poft fecundam purgationem jufcula ex puUo ,
hordei , decofto albo ,
vitulove permittantur. Febre fubafta , modo in intermittentem non abierit ,
vinum ad vires reftaurandas permittatur.
e. MUiaris fudatoria ; la Suetu miliaire ; Fievre putridc maligm , appellee la Suette ^ qui a regn^ a Guife durant Tete de 1759, par M. Vandermonde , Journal Avril ijGo. Fievrc Helode y ou Suette de Meyzerey Tom.
2 n. 250.
Pr<zludium. Gaftrodynia gravativa , lafi^tudo , cephalalgia gravativa vel
tenfiva , peftoris opprefliio , dyfpnoea fufpiriofa , fervor corporis accedit ^
fudor acer , copiofus , faepc accedunt naufeae , oculi fcintillant , facies accenfa , lingua alba humida , polydipfia , pulfus frequens , undofus , fubre-

&

&

&

nitens.

Augmentum. Poft dimidiam diem pruritus ferinus ^ puftulse fphasrlc^e mimajores ; anxietas & agltatio ; deln
, denfiflSmae, femlne finapls non
foetor orls & perfpirationls putrldus ; alvus ftrI61a faeplus , quandoque diarllares

&

pervigilium , dellrium j urlna , nunc cruda

copiofa i
,
rubra. A fecunda ad tertiam dlem , pulfus durus , tenfus ^
pauca
magnus , dyfpncea prseceps , laboriofa ; hinc fudores crefcunt , pulfus debilitatUT , vires mufculares minuuntur , urina fupprimitur , fanguls ex naribus,
marifcis , utero fluit , &c convulfio maxillse ac tendinum mortem prasnun-

rhoea ferofa putris

&

alias

tiat.

Conftantlfilima l|ymptomata funt

Tnillaris;

5**

dolor

acutus cardia;

i"?

fudor contlnuus

4^ cum

laflStudine

&

uber; i^ eruptio
,
5^ pul-*

univerfali

&

duro , tenfo , frequentifllimo.

Duratio morbi, cum lethalis eft , ad feptem dies vix excurrlt ; cum na*
ultra.
tura vlftrix eft, ad 14""^ extendi folet
Epldemla eft aggregatum morborum diverfi generls , fed ab eodem viru
mlllari
putredine fynochali pendentium ; combinatse fiquidem funt iit
Miliari fudatoria fynochus putrls cum Miliari morbo j aft In epidemia eadem
intercurrebant , ut pleuritis , diarrhoea , tertiana , amphimerina , menorrhagia , hsemorrhagia narlum vel ani , eryfipelas , &cc.
Subjefta hujus morbi adulti , robufti , laboriofi , fufci, non fenes, nec
xnfantes , tempeftas media , aeftas , aer Impurus.
Partes miliari eruptione exafperatse , pedus , abdcmen , extrema. Hic
Sauvages Nofologia Methodica, Tom, I,
k k
morfu

&

&

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

441

morbus ab ephemera
idem fit.
Curatio
fudorificis

genere

fudatoria

vino

utantur

fi

biduum

ultra

infelix

segri

triduumve

fudoris

diverfus

nomine

licet

differatur

aut

fuftinendi

cardiacrs

fi

Galllco

provocandi gratia.
mature antifeptica

Diarrhoea , fudoribus junfta initio morbi , lethalis , nifi

mucilaginofa adhiberentur , non phlebotomia nec antiphlogiftica. Qui
te traftati ex graviffimo morbo fubito convalefcentes fibi videbantur, febre

&

ri-

fymptomatis , ante figna coftionis , fedatis , fequenti die phrenitide correpti

convulfi moriebantur ; qui robuftiores erant , illos fymptomata graviora &c
acutiora vexabant , illis promptiora auxilia neceiTaria erant.
Menorrhagia
yel hasmorrhagia a tertia ad quartam diem dififolutionem fanguinis periculi

plenam indicabat

fudor foetidiffimus

tenuis

&

puftuke atro-rubrae lethaies

&

a fudore copiofo ,
diarrhoea uberi , urina fiammea , foetens
pauca
cum pulfu undofo , parvo , conciaraatum eft. Urina citrea cum copiofo fedimento , pulfu molli , forti , elato, refpiratione liberiori ; fudores pauciores ,
ininusolidi, fitis minor , puftulas pallidas, cuticula fquamofa vel farinofa, ca~
lor lenis

Curatio.
flibiati

miifis

tur

boni ominis erant.

Phlebotomia bis vel

magna

aquas copia diluti

repetenda

ter
,

fequatur vomitio ope tartari

fimul ac gaftrodynia permiferit.

Si his prse-

fymptomata perftent, decoftum tamarindorum tartari ftibiati grano acuafymptomatis fedatis , limonata vel acetum in aqua adhibeantur ; feda-

&

purgetur ex tamarindis

ta febre

fale

Epfonienfi

flibiatum optime purgabat. Jufcula ex vitulina carne

cum

in

tartarum

limonata

borragine

bugloflb

ex hordeo torrefafto , gruto. Cum vires non permittedein incraflTantia mucilaginofa conveniebant.
jbant phlebotomiam , acida
Ad fudores compefcendos vapore aceti leftulus perfundebatur j ad diarrhceam decodum album , limonum fyrupus, eccopmtica. In delirio vena
pedis fecabatur , pulveres temperantes , clyfmata ; in fumma putredine kinin afcite fecundario jufcula ex
kina , contrayerva , camphora cum acidis
piftaciis

ptifana

&

fragari^

jadicibus

Cavendum
f.

agrimonise

foliis

a fudorificis

&

Invafio

varia

fuccis nafturtii aquatici

Medic Germanorum

pag.

151,

eft.

A. Plurimi menfe Januario friguerunt

jnagnus calor,
dein permanfit

borraginiis.

a veficatoriis.

MiHaris Germanica Walthieri

1*^

redibat

frigus

cum

cum

plures horas

]>er

calore

frigori

alternans per duos

fucceflfit

trefve dies

dyfpnoea feu anguftia peftopulfu non ftrl^o , mox pleno , aftbenia notabili , pnlydipfia, agrypnia,
ris,
uaufea , aHis vomitione, urina per totum morbum fana, poftremis diebuS
febris

seftu

cephalalgia,

fudor.

B. Miliaris in

ptomata
C.

in

Miliari-s

na rubra

ineffabiii;

aliis

intermittentem fehr&m ultra feptimanara mentiens

fym-

paucis arthritica.

apud

plures pleuritidis

horrore prsevio
intra

aeftu

fchema fumpfit cum

fubfequente

feptimanam aliquot

pe6loris

tuflj

feroci

anguftia

uri-

afthenia

extinxit,

iPro-

EXANTHEMATHICiE.
ti^

A. Cephalal^ia imnianis

443

paraphrofyne

facies -rubens

turgida,

lingua

magna , tremor artuum fpafmodicus.

,
B. In paucis maculx petechiales pe6lori$, in aliis tantum minuta puncrubra, quse poft biduum vel triduum evanefcebant , tuncque miliaria alpolydipfia

ficca

ta

Miiiaris.

ProgrefTus morbi.

ba per triduum fuccedebant fine defquamatione evanefcentia; in multis miharia ii^, 15^ vel 16^ die apparuerunt.
C. Apud omnes fere narium hsemorrhagia , diarrhoea per tres, im3>
oflo dies continuata , qua ceffante miliaria exanthemata fuccedebant cum
remiffione tremoris

&

paraphrofynes.
viris , juvenes prse adultis

Subje^la foemin^ prse

Principia, tempeftas frigida

fum

contagiofum

aeris

fubita

mutatio

adulti prse fenibus.

miafma acre, nervis inferrquo major tremor , eo pejor

vi6lus crudus

exitus,

omnia fymptomata miuhra triduum durans , five

cum , five fine xanthematis miliaribus , non remittens , lethaHs. Sudor vel
ephidrofis continua optima, ficcitas cutis funefta, exanthemata veficulofa,
minuta qux videri poterant , fed non increfcebant , nec levamen in aditu
afferebant ,
ea funefta. TuJJis ad feptimanam durans , utilis ; in hoc
faturata circa diem quintam , vel fedimentum
cafu urina ab initio rubra
craftum , vel flocculos ad fundum vitri deponebat , clara fupernatante uriHt&morrhaoia

tigabat;

ftillatitia

effrsenis

vero

narium moderata , &c

Paraphrofym

iterata

lethalis.

&

na ; quibus nuUa tuflis fuit, urina erat fanae fimilis. Urma co6ta cum fedimento five criticae fimiUs , primis diebus morbi , peflimus erat nuncius.
DUrrhcsa minime metuenda , etiamfi pertinax , modo non fuffocata foret ,
feu remediis reprefta. Crujla gelatinofa fanguinem extraftum obducens falutem
certo portendebat, fanguis dilute ruber ; tenuis , minus bonus. Cophofis optimun^
in hoc morbo fignum. Eryfpelas cum genarum , orbitse oculorum , circa aures
tumore , crifis optima cum ichore largo inde fluente. Pauci defunfti fuat,
Praxis. Phlebotomia initio citra feptimam diem , etiam fluentibus menftruis , abfentibus adhuc exanthematis , mire profuit.
In Miliari intermittentem fmulante prsefcripfi emeticum tx ipecacuanha
cum fero laftis acidulato , dein fanguis mittebatur , rurfus ad ipecacuanha
naufea fuadentibus; tartarevertebar , fi opus foret , ut oris amarore
Tum emeticum non ben^ fucceflit.
In Miliari pleuritidem fmulante cum tufll , fputo colorato , ptaemifl^a
phlebotomia, mixturam abforbentem 6c fudorificam prsefcripfi fingulis trihoriis ad cochlearia tria haurkndam , continuandam ufque ad crifim. Mixtura ex aqutz florum tiliA & famhud , ana , unciis tribus ; pulvcrum marchionis , lapidum cancrorum^ matris perlarum ana , fcrupulo uno ; ftibii diaphoretici , nitri tabulati , ana , fcrupulo femiffe , extracli croci , gr. quatuor
facchari perlati drachmis duabus ^ mifce.
In progreflu morbi, ciim febris eft continua, fudores funt diluentibus,
minim^ vero ?eftuofis ciendi aut fuftinendi, wt infufo foliorum cardui bene-

&

Kkk

diaii

CLASSISIIL PHLEGMASI.E

444

vel emulfiones diapnoicx , ac mixturae lemperantes funt praefcrlbeHdae toto raorbi decurfu.
Datur V. g. ter in die pulvls ex cornu cervi philofophice prdiparad , coraUli
difti

rubrif

ana^

antimonii

viij.

gr.

ana ,

rei, gr. femijfe

feminum

old

iii,

Jiibii diaphoretici y

dijlillati

Rhodii ,

ligj.l

nitri

gutt.

puri
i,

cinnabaris

extracli caflo-

mifce.

Potus ordinarius
pauxillo

matris pcrlarum

gr,

fit

decoftum kne radicum fcorzonerse

foeniculi

fubftituantur panatellse

non

&c

jufcula fint
gelatinse

&

hoc julapium dantur exanthematls

pncea &c.

ex
,

carne vitulina
nifi

eruptis

cornu cervi cum

bubula , vel

&

urgeat diarrhoea

cum

delirio,

hic

polydipfia,

pulvis

dyf-

pediffequas habet febrem , polydlpfiam , dyf,

cephalalgiam gravativam , vel eorum augmentum
decofto kinkinse,ibvetur autem emulfionibus amygdalinis intra jufcula,
pro potu; pofteris diebus compefcitur pulvere pannonico cum pilulis de cynoglolTo vel emulfionibus , qulbus adduntur femina plantaginis , papa-

Diarrhota miliaris

pnoeam gravativam

fi

fifl:atur

&

montana

&

cornu cervi, ana gr. viii pro

avena tofi:a femipleni , ab,
miliariumque
debiles
fublevant,
diarrhoicos
expulfionem follicidomini admoti,

veris,

cryfl:allus

fingulis emulfionis unciis

coralli

rubri

externe facculi calidi

tant.

Miliaria in fyphiliticis lente procedebant

&

per duas feptimanas perdura,

defquamatlone ; in hoc cafu madorem continuum
follicitare opus efl: mixturd ex aquis cordialibus unc, iv ; aqudt florum tilitz^
acaci^ , famhuci , ana , unc, i , matris perlarum , pulveris marchionis , ana ,
drachma Jemiffe ; eboris ufi , corallii rubri , ana fcrupul. i ; ftibii diaphoretici , fcrupul, femiffe ; fpiritus nitri dulcis, gutt. xl ; Sacclyari perlati ^ drach~
mis ii: dentur Jingulis bihoriis duo cochlearia ^
fit pro potu ptifana ex fcorfemine foeniculi.
zonera , cornu cervi ,
Ciim poft phlebotomiam , dianhoea perfeverat , nec febris remittit ^,
perftatque delirium loquax , vel fopor profundus , nec miliaris eruptura
eft , tranfeo ad veficatoria duo magna furis applicanda , atque inde Intra biduum exanthemata efflorefcunt
delirium evanefcit , intus vero emulfio
levlter diaphoretlca adhibetur ex feminibus frigidis, femine cardui marise
papaveris cum aqua florum acaci^ , fambuci, malvae, adde oculos cancrorum citratos, cornu cervi, corallium , ana, fcrupul. ; nitri, gr. xxiv
&c Sumatur quarta pars omni trihorio*
Vitentur efTentiae , elixiria , omniaque fpirituofa , prseter liquorem anodynum HofFmanni , vel fpiritum nitri dulcem.
Polydipfia exigit aquam frigidam aceto anaticis partibus mixtam pro colluto-.
rip , &: fi defit diarrhoea , derur ferum ladis afFufo vino albo prseparatum j
CephalaLgiam mitigabat eplthema ex aceto , aqua rofarum
albumine ovi.,,
Alvi Laxitas primis diebus ciebatur enematis, quibus deinde abftinebant,_

bant fubfequente

cutis

&

&

&

&

g.

Miliaris

Nauti-ca ;

febris

nautica

ie fcorbuto; Miliaire fcorbutique^

Huxham.

Morbns carcerum

LindL,

EXANTHE
Efl

etiam

Miliarls

plomatis combinatis
eit ,

nigrefcit

fa

fordida

cariorse

hinc

vus, frequens
:

infra
differt

fpina ventofa

fitis

iE;

A R

copiofior in

tumid^e

vix

continua

445

s.

fenfim livef-

tibiis,

fequuntur ulcera gangrsenofa

fanio-

furfum non deorfum in

caries pertinaces

a qua dlfcrepat fcorbuticis fym-

cruentatae,

fsepe

cutis ficca

urens

maxil-

pulfus par-

quandoque errantes , torvi , vividi ; aeger

humida , tremula j hic morbus cito trunon minus certo, orta per metaftafim carie tibiae

oculi faepe

eruptio

gingivae molles

dentium lapfus

inquietus i-nterdum
cidat

adeft

febris

ut miliaris eryiipelacea

ferpentes

parte
Iss

MAT

purpurata ut prior

delirat

fixi

lingua

fi vero
tardlus ,
genu , ibi ulcera cancrofa, furame- dolentia
ab illa febris nautica Huxham. d& aire , &

lethalia

epid,

pag.

Lind. Parum^^. ubi fufe

de

ura agitur.
Differt miliaris carcerum 8si nautica ab amphimerina Hungarica per eruptionen miliarem eryfipelaceam ; fort^ fpecies nullse funt in his adhuc fixac
quia venenum miliare cum purpureo 8c fcorbutico combinari multis modis.

poteft

aut

wig. inftit.

pers

nondum

n^ \^o\

obfervatce funt differentise effentiales.

fatis

MiUaris purpurata

h.

fcbris

carc&rum

jail-dijlcmpers Anglis

Huxham

The GoaL-fcver Germanis.

cum

Febris eff putrida contagiofa ac peftifera valde,

no, maxima pr^cordiorum oppreffione, tremore

giliis

de aere pag. 8l. Lud-

Pringle differt. of the jail-diffem-

delirio

foetidiffimo

&

lingua nigra

faepe

ro aliquid

ineft

Iker fparfa

livefcentes

cum

dam-

faucibus fquallidis,

vi-

halitu

mox ab initio morbi , idque vel in ro-vappida, faepe fubnigra &: olida , rafedimenti, interdum vero cominet furfurofa qusedam, inaequa-

pulfus vaciilat

plurimum

urina eft plerumque lurida

buftis,

arida valde,

ingenti virium

tendinum fubfultu,

in ftatu febris

&

erumpunt

petechiae atrae

oleofo fcetido fudore; puftute

&

faepe papulae aut puftulse:

floridae in

morbi acme

falu-

petechis femper malx ; alvus nigra , foe-;

;
tidiffima , citiffima plures fub finem abripit ; phrenitis quandoque , alias carus fub ipfo morbi initio accidit quibufdam.
Si infciis his cborta eft alvi^
dejeftio , certiffimji fecuta mors eft , biduo vix exado.
Hic morbus vix ullam tolerat phlebotomiam ; prima vice extraftus fanbres

guis

lividae

eft

rutilus

fubnigras

valde

lethales

floridus

fecunda

vice,

Hvidus aut niger non con--

crefcens.

Miliaris Britannica y Journ. de Med. Juifl. 1759 pag. 57. Febris in-i.
putrida D. Moucct. Maladie contagieufe quifiammatoria y catarrhalis
Rennes, furtout a Plenee depuisiy^^,.
regne en Bretagne entre Breft
par M. Moucet.
k, Miliaris puerperarum ; purpura puerperarum Ludwigii Inff. Clinic^;
n 144 ; Eruption laiteufe. a la peau Puzos ; Miliaire des femmes erii

&

&

&ouche.
Miliaris
liaris

fummo

&

aliis, eft vel alba , vel rubra ; mipartum

die erumpit cum deliriis, aeftu;
,
&aliis gravihus accidsntibus, ftm^er ferme funeffa eft, imprimis vi

alba

puerperis fuperveniens
fi

tertio

quartove

,,

ut

poft

K-kk

3;

iudQSr

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

446

fudor coplofus

ne,

petechiae

fi

eam
cum

praecedit;

metritis

fi

miliari {imul

cum

erumpant;

fenfu

vero

fi

refrigerii

abdoml-

in

febris cunj largo fluxu

foetidse ex utero remittit , fpes falutis aliqua fuperefl.

Multo mitior eft miliaris in puerperis , fi rubra quinto, feptimo, vel nono
lochia ex voto fuccedant.
die demum erumpat , (\ fymptomata mitiora fint,
Curatlonem videfis apud Pu^os Traite des accouchcmens , pag, jyy, qui
Levla diaphoretica ex infufo the^ , croci
liujus duas fpecies diftinguit.
oleum amygdalarum tantum fuadet Z>. Pu^os in
artemifias , chamaemeli ,

materiee

&

&

iimplici,

fum

quas faepius a flragulis denlioribus quibus onerantur puerperae,

or-

ducit.

Bonti Journ. de Med. Janv. ijSy , haec miliaris a lalis evaacore dependet , hlnc odor aceti putris ex his ccgrls exhalat;
gatione
phlydasns ftatim iimpldas fuccellive fetum la6leum turbidum admittunt

Ex

Clarijf.

&

hinc albefcunt; eruptio inconftans eft, allquot a

partu dlebus accldit,

ma-

&

animi abje<^io totalls funt fymxime ft lochia f}ipprimantur ; afthenia

ptomata infepafabllia. Legi cert^ merentur quae de hls fcrlpfit Autor,
Miliaris

1.

Scorbutica

purpura fcorbutica
Mlllarls

Chr.

Gottl. Ludwigii,

Inftit.

Clinlc^

n*^

2-30

>

ipfi dl6la.

fcorbutica

in

plus fine febri evidentl

corporibus

qua impuris humoribus fcatent

fae-

potlfllmum tempore accldi-t ; nonnunquam

v. g. amphimerinse catarrhali, fupervenit; in

aeftivo

vero aliis levioribus morbis ,

segros dm exercet , rubras oftendit
utroque cafu femper chronlca eft ,
puftulas
afperam reddit cutls fuperficiem cum pruritu multo , imprimis fi
corpora incalefcant; cum hac morbi fpecie nec languor infignis, nec anxietas praecordiorum , riec alia gravia fymptomata occurrere folent,
aromatico viftu in
Caufa in acrimonla feri poiita eft, qu^ a falfo
corporlbus fedentarils frequens eft ; potus coplofus calldus , abufus tabaci

&

&

&

cum defedu

exercltli

&

&

conftlpatlone

alvi

non fermentato potu , cibls blandis ,

friftlone
balneis multum folatii asgro

&

huic

exercltlo
afFertur.

anfam prsebent;

diluente

puro ,
demulcentes ex

fufBcienti in aere
Ptlfanae

&

fcorzonera , china, bardana, prasmifTa phlebotomla

levi catharft , conveunt; evitentur alexlpharmaca , adhlbeantur sftate aquae acldulae ; fuperato

morbo

balneis frlgidis cutis roboretur.

Urina

Ludwig.

hac fpecie valde colorata clto fcetida , ft fervetur, crufta oleofa

falina tegltur ; aegri tormlnlbus loborant &: feces foetldas ejlclunt , pulLind. de fcorbuto-,
fus in hac febre rarior eft
lentior quam in fanltate.
in

&

&

VI.

PURPURA ,

chia
le

Porphyra Grxcorum

Peticulce &;c

aliorum

Petechialis febris

Petechialis

yera

Frid.

Germanorum

Hoffmannl cap.

Petc1 1 ;

Pourpre.

Genus eft phlegmafiae, cujus notae funt potlflimum maculse fubrotundat

morfibus pulicum fimiles , fed purpurel quandoque , llvldi aut atri coloris, fine tumore
pruritu : adde amphimerinam vel tritaeophyam duplicem.

&

Dltfert

EXANTHEMATICiE. Purpura.

447

pulicum morfibus , qui in febribus illudere pofTunt ex eo

quod preffione evanefcit rubedo horum morfuum , non vero Purpura ,
defeftu fligmatis vel pun6li ab infeftis pertufi; i^ a maculis fcorbuticis,
quod fcorbutus (it fine febre , Purpura vero febrem acutam comitem habeat , praeterea fcorbuiicx maculae aliis fcorbuti fignis adjunguntur, ut flomacaci, qux hic deficiunt ; 3^ in rubeola erumpente adeft affe<^us catarrhalis , in erupta efl afperitas , horum nuUa funt in Purpura , fi Viennen1*^

Dlffert

&

fem anni 1758 ab

//^/zo/jr//c defcriptam

excipias

quod macute ru-

aidde

4 m fcar;
,
rubedo quafi uniformis in trunco velut a vino rubro afFufo , in
Purpura funt maculEe lividse ab invicem diflit^ , intervallis cuti omnino
apprime diflinitis , nullufque pruritus , qui ferinus efl in
concoloribus
beolofse funt

purpuratae vero exafte circulares

incertse figurse

latin^ efl

&

icarlatina.

Purpura accidentalis , quam fymptomaticam dicunt , concurrit quidem

variola maligna , rubeola maligna , miliari maligna , pefle vulgari ,
&c ; afl ab illis omnibus exanthematis difcrepat ; de caetero petechiae faciei
parcunt , truncum vero maxime infefiant.
1. Purpura bcnigna Chr. Gottl.
Ludwigii Inflitut. Clinic. n*^. 14^ Pe-

cum

techi^ bcnigna ipfi didtae

Cognofcitur ex

Vide Forefli obferv. 59 lib. 6.

:
more aliarum incipit ex horrore , frigore ,

Ficvre pourpree

febre

quse

fubfequente calore &: clrca quartam diem pei' truncum potifKmiim efBorefcunt maculae non lividae , nec atro-purpurese, fed rofei coloris
paucae ^
ubi apparent per totum corpus poil figna codionis , indar erifeos morbum

&

folvunt.

Verum

fi reprimantur ,
ut In cafu Forejli , diros alios morbos excltant ,
gaflrodyniam diriflimam cum anguf^ia prxcordiorum
dyfpnoea. Ad
revocandam illam eruptionem optime convenit pulvis bezoarticus ad drachm,

&

lit

cum

nitri

fcrupulo

&

camphorx

granis quatuor

qui

omni

trihorio efx

ijamendus.

Purpura maligna

2.

Cent.
Fortis

obf.

I.
;

Febris

21

Febris purpurata Sennertl

Febris peflikns ejufdem

Chr. Ludtfigii n^ 14^

Unicum

Germanis

lenticularis

datur

ait

cap.

1 1

Rlverii

R.
72 5

Febris peticularis

Juncker

Febris petechialis

Tabardillo Hifpanis

fymptoma

lib.

Med.

Pr.

TaL

Fievre pourprie maligne,

Rlvcrius Lib. XIII. Seci. III Cap.

/,

febrs

&

proprium
peculisre, quod in reliquis febribus non contingit /
maculze nimirum purpurese in toto corpore , ac prsecipue in lumbis , peftore
dorfo appar^ntes , morfibus pulicum plerumque fimiles , quse pcticults
feu petechitn ab Italis vujgo nomir^antur.
Riverius obf. 18. centur. 1 , yidit quadragenarium purpura maligna laboran^em cum fiti intenfa , pisecordiorum aeflu ,
inquietudinibus ; prsecefTe"
peftilenti

&

&

rat

cholera

lividse;

tertio

die hsem-orrhagia ccpiofa

ptaeter julepos

pisglcripfit

is

cardiacos

pulverem ex

falis

cum

fale

prunellse

pulfus erat parvus

maculse-

exhibendos,
camphorse drachma

prupellse ter in die

uncia femiHe

femifTe ^

CLASSIS IIL PHLECMASIi

448
femiffe
buit

fumat quartam partem

seger

&

tertia

hora

quavis

eadem

die melius ha-

remediis iteratis intra paucos dies convaluit.

his

Idem obfcrv. ii ctntur. i refert hiftoriam febris purpuratse remitttis ab

tres phleboto-mias pafcfto diebus durantis, in qua seger femel purgatus
incCquaiis ,
totum corpus exanthematis purfus; pulfus erat frequens
pureis refertum ; urinae laudabiles , paululum coftae ; invitrs cucurbitulK ,

&

&

cornu cervi

ptifana de

cum

delirium

&

inun6lionibus

convulfionibus acceflit

ex oleo fcorpionum , undecima die

decima fexta circa veficatorium dorfi

apparuerunt puftul^ plurimae quafi variolofce

iiccabantur

parte

in

afl

anteriori peftoris

humore

qus

fequenti die ruptae ex-

prodiere

infinitse

papulae

per-

verbo miliares , unde febris

valde remifla ,
delirium imminutum ; purgatus seger decima fexta , iterumque vigefima fecunda convaluit. Succefifum tribuit Au6lor potiifimum
exiguse

pellucidae

ferofo

refertse

&

ptifanae

&

in

mifcebat

cujus fingulis cyathis

fpiritiis vitrioli

decem

guttas

femifle bezoarticum

minerale ad fcrupulum

ScHOLiUM. A

difcrepant

petechiis

drachmam unam

prun^llae

falis

cum

adhibebat etiam

prunellse

falis

unum & camphor^e

meo quidem judicio

drachma

grana fex,
vibices feu

maculse amplae violace^ aut lividss , quse in pefl:e fporadica , nec non epidemica per cutem difperguntur
vihic&s dicuntur , fi virgatse quafi a flagellis
:

cent. 2 , ubi refertur nomine febris mahgnse,

terminata circa diem undecimam.
Hujus morbi hiftoriam vide apud Frid. Hoffmannum dz fcbrihus petechia^
lihus veris cap^ //. /2**. 3.

Vide

infliftas.

6^4

ohf.

Rlverii

peftis fporadica parotide

3.

Purpura Symptomatica ,
lib. I. pag. 105-T08.

les Pettchies

accidentelles

Pourpre accidentel,

Huxham
Ea
in
illa

quse

eft

jungitur,

non

&

generibus fupervenit , nec eos judicat , nec

morbi incremento obfervatur ; morbi , quibus
Nentero cognofed petechir^antes a Junckero

morborum

aliis

conftans eft

iliis

nec

in

petechiaies

&

omnes febres remittentes , potiflimum typhi , hemitritsci &: tritseophyse , omnes phlegmafis exanthematicx
ut peftis , variola
rubeola maligna , miliaris , qux etiam- reciproce puftulas aut papulas fuas
fymptomatice admifcent purpurae, & fibi mutuo ; fic in ohfervat. 2.1 centur,
1 Riverii , puftulae variolofae & miliares papulse purpuram malignam fympminantur,

tales funt

tomatice adornarunt;
lofse,

vibices

fporadicse

cum

Maflilienfi

in pefte

fic

petechise

lorbus enim qui parotide folvitur

gnandus

nomine

peftis

carbuncu-

puftulse

comites addebant.

bubonibus
petechiis hiftoriam vide apud Riverium

aliaque exanthemata

fe

2 obferv.

centur.

fporadicx

videtur

Peftls

64;
defi-

Utrum purpura maiigna fit contagiofa , ut contendit Ludwigius , valde

cum ^e peftis contagio maximi in arte viri dubitent , in qua tamen
purpura pefti conjungi foiet
venenum tamen muitiplicativum in ipfius prindubito,

cipio morbifico

admitto

idque

In hoc

morbo phiebotomia

enjetica

vero

&

eathartica

tenuiflimum

raro

adhiberi

feliciter

haiituofum

poteft

adhibentur

acre

fepticum.

ob

pulsus

debilitatem

dein

lcnia

diaphoretica

anti--

EXANTHEM ATIC^.
antifeptlca

prdefertim

ut

camphora

P u r

chamxmelum

u r

ferpentaria

a,
,

449

&c

ufur-

pantur.

de TAc. des Sc. I714 pag. 14. A.

ciim matur^ fuccurrebat illis , &C
,
tunc Purpura erumpebat ; quicumque ab ea evadebant epidermide fpoliabantur ; cseteri intra triduum obibant , &. tanta erat putredo cadaverum ,
4.

Purpura verminofa.

Hift.

^gri mukos lumbricos

ut

rejiciebant

vefpillones f^pius contagio afficerentur

tharingia epidemice

Vil.

graiTabatur.

ErtsipELAS.

fum Moroni

Dire6l.

Rofa Sennerti
;

Febris

Morbus

circa

Tullum

Lo-

in

Geojfroi.

&

Ignis Sacer ; Eryfipelas pernicio'

eryfipelatofa

Hoffmanni Tom. 2. Fisvre

Mezeray Hift. de France.

Fr.

Sydenhami pag.

eryfipclateufe

174

655,

vulgo feu de S. Antoine

&

levls

coloris rubro-rofei

cum

Vulgo eodem nomine infignitur ac Erythema , feu morbus gravis

, verum
res ade6 diverfas diverfa nomina defignare debent.

affeftus

Cognofcitur
fenfu

ex pyrexia acuta

&

tumore

diffufo

ardoris.

&

prioribus quod non per punfta exigua

mapulicum morfibus fimiles erumpat , fed in latas , amplas , pollicares
aut majores areas, fubtumidas fe diffundat ; ab erythemate per febrem faepius putridam qua Eryfipelas ftipatur, cum vix ulla fit in erythemate , faltem a principio externo procedenti. Eryfipelas vero ut erythema, cutis
Differt ab exanthematicis

culas

defquamatione terminatur.
I. Eryfipelas Rofa Sennerti de febrib. lib. t cap. 15 ; Febris eryfipelatofa
Sydenhami Seci. VI Cap. 5 ; Febris eryfipelacea Fr. Hoffi-nanni T. II cap.
13 ; das RothlauQ' Germanis \ Eryfipele.
Phlegmafia eft cum febre continua fynocha ; cum alicujus partls , potif{imum faciei, erythemati junfta; juxta Sennertum definitur febris continua
a fanguinis parte tenuiore corrupta &c inflammata, qua ut natura fe libelet , eam in aliquam partem externam expellit forma tumorls aut maculse
rubrae , lat^e , quse a parte in partem ferpit.
Praeludit ab horrore , rigore
fequenti clrclter die Invadit , potiflimum
fub finem xfiatis , dum aeger fub dio verfatur ; fummus fubitufque rubor
ac dolor exoritur in quadam parte , apud Germanos in inguinibus , alis ,
femoribufve cum pr^vio glandularum vel axillarium vel inguinalium dolore , ita ut ^seger fe pefte correptum judicet ; apud Anglos vero
Gallos
iaepius faciem occupat hic tumor calore acri , rubore rofeo, cum fumma

&

&

-cutis

tenfione

cum

intenditur

&

elevatione exigua

calore

fiti ,

lata

anxietate

diffusa non circumfcripta ; febris

non raro apud nos linguae albedi-

Si vehementius fit malum , phlyftccnse fupra tumorem

aqua fublutea turgidae , hinc per frontem , palpebras , capillitium , collumque circuit , atque {\ male tra<f^etur, accedit gangraena, delidum , utplurlmum. vero morbus intra feptimanam terminatur.
Sexagenaria menfe februario magna debilitate cum fomnoleatia ac pulfu
Sauva^es Nofologia Methodica, Tom, I,
L II
parYq

ne

oris

elevantur

foetore.

CLASSIS IIL PHLEGMASIJE

4p
parvo

cam

corripiebatur

adhibui

prcemiffo frigure &:

horrore

illico

phlebotomia e brachio

fequenti die

fuit

potionem cardia-

inftituta

poftridie

ex duobus cyathis ptifan^e regise cum pauxillo tartari ftibiati ; fenihil felicius in hoc morbo fuccedit quam
praecedunt naufex,
enim
pius
vomitorium ; eodem vefpere iterum vena feifta fuit , tunc feu tertla die
catharfis

&

tumor

in parte dextra faciei apparuit , caput fenfim circuivit,

ex aure ferum fanguinolentum effluxit , bulise apparuerunt
frequentior evafit , phlebotomia iterata
&: cito crepuerunt , pulfus major
ptifana regia fine tartaro flibiato alternis diebus fumpta , lingua, quse
efi: ,
erat ficca &; nigra , humida evafit , feptima die nitida fuit ; eryfipelatofus
tumor , qui palpebras in magnum turaorem fubalbum inflaverat , eafque
dein deferuerat , refedit, exficcatus eft,
in magnas fquamas cuticula de-

eryfipelatofus
applicui

nihil

&

&

&

lapfa eft.

Eryjipdas typhodes

2..

Eft febris maligna

Fiivre rnaligne eryjipelateiife,

initio

typhodes

deinde

biliofa

TOxyfmum fortiorem , fed unum quotidie inferens

fumma virium proftratione , tertia die erumpit tumor
vel humerorum , colli, brachii , febre tunc temporis
,

alternis

diebus pa-

qua cum

in

delirio

eryfipelatofus

faciei

vivida, ardente, quse

primis diebus ex pulfu vix poterat cognofci.

Domina de
horrore
dicit

&

Graffet triginta annos nata mtn(e februario e templo exiens

frigore

cephalalgia corripitur

febris erat remittens

lefto pofi: tres

tritaeophya duplex

qu3e

dies

crefcens

tantum

cum

fe

ad-

frigore

fummo

exacerbans, delirium afferebat; fertio die tumor eryfipelaceus faciem affecit , aft recedens ob mutatum leftum , dein in humemox brachium dextrum ac manum invafit ;
ris , collo , peftore apparuit ,
dein calore

vena novies

fefla fuit

cum

fanguis erat coriaceus

&

diebus a paroxyfmo fortiori

decima feptima ,
; die
,
ob iram fufceptam paroxyfmus vehemens cum horrore aquse, lucis averfatione ,
lachrymatione exigua fine ratione ; vena pedis tufa fuit ; fequenti die vini emetici
puri uncia una fumpta , eryfipelas quod recefiferat , iterum faciem infeftavit ; delirium immiputum eft; interea in manu , brachioque quovis mane tumores molles , albi , (q(q oftendebant fine prasvio rubore aut dolore ; his apertis pus effluebat , vulnus cito fanabatur ; nova apovacuis

purgata

ptlfana regia

tartaro

fiibiato

&

&

ftemata die fequenti apparebant ,

illico aperiebantur ; trigefima die fenfim
paroxyfmis debilitata e vivis excefllt.
Vidi fimilem morbum Nemaufi in muliere quadragenaria, in qua per tres
quatuorve dies ex pulfu
dehrio obfcuro hyftericum infultum tantummodo Incufandum putabant, aft repetita phlebotomia eryfipelas in dorfo appa-

&

fuit

emeticis

&

catharticis

febris

illa

tritseophya intra

14"^ diem

re-

eeffit.

Sunt qui linteolum sequis vini &: aquse tepidse partibus madidum , alii
vero deco6lo florum fambuci in aqua tindum , &: quavis hora renovatum
erythemati imponuiit , aft nihii imponere fatius eft,
\
3, Ery^,

EXANTHEMATICtE; Erysipelas.
5. Eryjipclds a vencno.
Anno 1752, menfis Augufti

duoque

nati

eo

tus nihil ex

fomno

I^epar^,

nono

frixum hepar fquali

Vias didi
Linnai manducarunt

futor oppidl

catuli

,
,

451

ejus uxor

na-

tertius

perparum ; ftatim a paftu qui manducaverant

decumbunt per biduum , triduumve fomno, & deli-

puella

attigit ,

correpti

;
vicini admoniti accedunt , & hos aegros eryfipelate univerfaK
calorem tamen , fed cum acri pruritu correptos, ac velut ebrios contemplantur ; foemina prima exfurgens cutemque exagitans , cuticulam to-

rio detenti
citra

tius

corporis a cute

fine

violentis pandiculationibus;

no

avulfa eft

fecedere fenfit
viro

ail

intra

non
omni-

maritus segrius cuticulam depofuit

tota epidermis uxoris

menfem

interea

intra

fex

Agatham ego

&

dies

accerfitus

ad

&

ejus uxorem accerfo,

fruda ampla epidermi3egram nobilem, futorem
cis ab illls accipio ; ipfe a caicaneo viri fruftum amplum adhuc haerens avello ; puella partim tantum defquamata furunculum in femore pafla eft.
Hepar
illius pifcis femper rejici folet ab ipfis pifcatoribus ; pifcis vero ille non proflat nifi menfe Augufto in noftris oris, vulgo catulus marinus vocatur,- hepar

pedem

eonftat ex duobus lobis

longis

lori coriacei

inftar

complanatis

ex

luteo variegatis vel punftatis.

Simile vero eryfipelas collum
pelii tres

adolefcentes

&

faciem tantum infeftans corripuit Monfpifcem manducaverant. Idem Aga-

qui alterius generis

forte illi pifces venenum hoc

de alterius etiam pifcis efu fadum dicunt
concipiunt cum frufta carnis putridse hamis affixa vorant. Hic morbus a mytulorum efu faepe produftus fuit Wcrlhofio tefte.
4. Eryfipelas ambuflio ; grande brulure.

thse

Morbus

eft ifque

vero

faciei

cffufo

lapfu

conflagrat

in

valde periculofus,

cum magna

pars corporis

prsefertlm

aqua , aut aliquo liquore ferventi comburitur ; lebete

calcem vivam recens aqua folutam , aut in ignem , qui

oleo

aut pulveris pyrii explofione attingitur

&

inde dolor atrox, per-

mors , aut etiam fpha,

combuftarum , amplae phlyflgenae , &c.'
Pro arcano eft apud mulieres unguentum ex aqua fecuftda calcis
oleo ;
fed ceratum Galeni ad dolores demulcendos seque valet , ubi partes erof^
funt. Si vero nulla excoriatio , fedato primo dolore, vinum tepidum aquatum
continuo admotum optimum eft. Vide Gangranam ^am ejufque curam.
Me5. Eryfipelas PeJliUns ; Ignis facer ; Feu S. Antoine , Feu facri
zeray Hiji. de Franc. ann. 1 090. MaL des ardens en 1 1 3 o fous Louis Vll^
tinax

acuta

febris

pervigilium

quandoque

cita

celus partium

&

iEgri ardentes,

Hoc anno utramque Lotharingiam

Sacer

vel ignis San6li

que mediis
ducebant ;

morbus epidemicus ,
Prs Templorum foribus

devaftabat

Antonii nuncupatus.

ignis
,

in-

miferrimam vitam doloribus atrocibus excruciatam

aliis pedes ,
manus aliis , quibufdam facies hoc peftilenti morbo
cxedebantur ; an ad eryfipelas , an ad anthracem referenda fit haec epidejnia dubito. Eryfipelaceam tamen fuifl^e febrem videntur innuere Scnnertus ,
'Sydenham 6c nuper Frid. Koffmdmius , qui animadvertit eryfipelaceam
''-

plateis

aegri

Lil 2

daii

'CLASSIS

45i

PHLEGMASI^

III.

febrem , qusc cum atroclflimo morbo peftilenti fummam affinitatem

habet ; utrumque enim cum horrore , 3e(lu , dehrio , virium proftratione ,
quartum diem
vehementi dorft capitifque dolore invadit,- inter tertium ,
erumpunt ad glandulas axillares vel inguinales materiae adurentes , qu3e in iene
Haec materies in glandulis abfceflum format
facro ad pedes ufque defcendunt.
inducit
demum in utroque morbo a mategangraenam
xtremis
ac partibus
fummum
vit^e periculum
retroceflione
impendet
morbificae
Vide Frider.
riae

dari

&

n^
Eryfipelas fymptomaticum

Jloffmann. dc febre eryjipelacca

.
n*'.

z.

Frid.

HofFmann.

de

febre

eryfipelacea

4.

In anafarca

afcite

imo

aurigine

&

melasi6lero accedit haud raro

tomatice eryftpelas &: cito segrum jugulat.

Complicatur etiam vulneribus partium nervofarum
oflium

frad:uris

&

tunc seger

praefertim

fymp-

cranii

5c

in ancipiti verfatur.

du Halde Hift. de la Chine pag. JI7.

Operarii qui vernicem extrahunt ex arbore quae Rhus vernix Linnseo dlckur , fi exhalationes hujus excipiant , eryfipelate univerfaH intra diem affi7. Eryjipelas Chinenfe

ciuntur, facies deformatur, corpus intumefcit

cutis ubique

nova

cidit &c

Cura
abietis

hibentur
8.

crepat

unde multum

feri

quafi lepra infeftum videtur

effluit ,

demum

cutis exficcatur

de-

fuccrefcit.

petitur
corticis
,

ex hydragogo vehementi , dein balnea in decoc^o ciinarum

caflanearum cum nitro &l bafella , ftuphae hujus decofti ad-

& cinis

bafellae

vulneribus afpergitur.

26. cap. 11. Langii Epift. pag, iio, Zgnade febre eryfipel. n^. 6. RuHelli de tahe glandulari , pag.,

Eryfipelas Zofier Piinii

lib.

Hoffmanni ,
kugWs the Shingles , pag. 23.
Hic corporis truncum infeftat , modo thoracem , modo fcapulas , modo*
coftas occupans ; frequenter etiam inferius oritur & medium corpus
latera
tanquam cingulum cingit atque totum ampleftitur , in quo cafu, tefte PUnio , enecat
SubnaCcuntur veficulae quasdam flave*centes nonnunquam , fed
fsepius livefcentes , quge ad inftar herpetis , cnjus fpeciem maxim^ referunt ,,
Gorrodere folent. Hmc Hi^rpes Scrihonio Largp didtur ; febricula tantum ftipatur, &i fi reprimantur veftculae magna fymp^^omata enafcuntur. Vide Hiftoriam a Hujfello traditam , in qua gravis dyfpneea fucceflit.
Duo in cura funt obfervanda, i^ ut maturationem alcufculorum adjuvemus; i^ ut a purgando nos contlneamus , donec fe per cutim evacuaventer fubdurit eruptio ; tum autem vel ftle Glauberi , vel aqna marina
cap. ij. defebr6:
cendus eft. Vide curam fufius apud Frid. Hoffmannum , S.

Frid.

115..

&

/..

ryjipelaced.

TAcad. des Sc. 17 16.

Tolof^ Epidernica , &, ut ferunt, contagiofa fuit anno 1716?
cpidermis faciei, apud eos qui coJivalefcunt , decidiu
9.

Eryfipelas co/zf^gzo/a/;? Deslandes Hift. de

jiEgritudo

10.

Eryfipelas a vefpis,

Vidinxilitem calvum

qui

apum examine ita

fuit

involutus

& laceflitus

, ut
caput^

EXANTHEMATIC^. Scarlatina.
&

453

mire intumefcerent, cum

atroci dolore , ex quibus fere exanimatus fuit ; vefparum morlu^
repetiti eumdem morbum producunt &c atrociorera ; nullum tutius auxilium eft
quam frigida continuo renovata partem abluere , tefte Reaumuno,

collum

caput ,
rubore

VIIl.

manus

quafi eryfipelate uniformi

&

SCARLATINA, MorbiUi

cap.

conflumtes Morton de febr. fcarlatina, pag- i8

dicitur Scarlatina a colore rubro.rutilo

exanthematum. Ficvrc fcar-

latine j Ficvrc rouge,

&

exanthematls maculofis, rubris, crebrioribus , latioribus ,

at non perinde .uniformibus , ac funt illae macul^e
,
quae rubeolam ftipant ; illae pariter farinofis fquamulis terminantur , fed fine
ad fecundam , jertiamve vicem fe produnt
praeludio catharrali enafcuntur ,
ac recondunt viciffim.
Rubeola
I. Scarlatina fcbris Sydenhami , cap. 1. fed. VI. &C p. 653,

Phlegmafia

eft

inultd magis rubentibus

&

conflucns.

Hsec

febris

utplurimum fub

fertim infantes aggreditur

seftatis

fine

tuflii ,

finem accidit 5 integras familias &: praeepiphora , unde difl:inguitur a rubeola

fed praeterea in rubeola dantur in trunco corymbi macularum intervallis cuinvicem difcreti ; in fcarlatina maculse /unt uniformiter diflTeminat^e

tis albis

quafi vino rubro tinftae forent partes.

mata

fe

produnt

rore

&

frigore

&

Die quartu

facies

intumefcit

poil tres vel quatuor dies evanefcunt

^egritudo

efl:

in<:ipit

exanthe-

cum hor-

mediocris.

&

phlebotomia , catbarticis
magis etiam a fudocardiacis abftinendum ; carnium efus interdicatur , foras non pro"
rificis ,
deat fcariatinus , nec fe lec^o fugiter addicat ; defiquamatione perafta , utalur leni cathartico. Si coma , eciampfiave initio fupervenerint , ut infantibus accidit , epipafticum amplum nuchae applicetur , &: paregoricum quar
vis no6le ufurpetur j pro potu fit hydrogala , feu lac cum aquae triplo
coftum.

Cura

fimplicifl[inia

eft.

&

1.

Scarlatina

VI. cap.

urticata ;

altera

cryflpdatofa febris fpedcs

Sydenhami Seft,

Purpura urticata Junckeri Tab. 74 pag. 599; Ficvre rouge pruri-'

gineufe ; Ficvre ortice de Meyzerey T. 2. pag. 252.. P.
Incipit cum fenfu refrigerii , fequitur moderatus calor , fitis , cephalalgia ^
cutanea rigore exanthemata tam in facie quarn
dein cum multo pruritu ,
in reliquo corpore fe produnt, qu^ curim fuperant
cito accrefcunt ,
6.

&

&

&

papulas eminentes coioris ex

quandoque cum

pallido rofei

urticarum punfturis

fimiles

re-

&

ferme eryfipelaceis
afperitate ferexanthemat^ interdum evanef^
,
vefperam denuo prodeunt , cum febre
circa
pruritu molefto &; ardenti intra tres aut quatuor dies cefiTat affeftus , minn*
jiflimis fquamulis :ex <^ute fecedenribus.
NxAQ.Tenianarn unicatamt
/^ii^ curam irv Ul.dc MeyT^rey Malad, des..J[rmccs Tom, z pag..z6i.

ferunt

protuberantiis.

piginosa; febris , fi adefl:

cunt febre remittente , afl:

mitifli.ma

efl: ;

,.

454

CLASSIS

3.

Scarlatina poniginofa.

PHLEGMASI^

III,

Tcnia eruptionis fpecies Sydenhsnm

Ibid.

pag.

P.

4ty6. cap. 6.

rsepius in peftore fe prodit , ac aliquo loco

,
curim fupereminens ac latiorem maculam pr^e fe
ferens , nifi quod aliquantulum porrlginofa ac fquamulis flavefcentibus diftm<5la ; hac apparente seger bene fe habet, recedente aegrotat , urinam turbidam
ac rubram min^it. Haec poftrema eruptio curatur ut fcarlatina urticata , aft

Hxc

rarior

determlnato

fe

eft

antecedentl

figit

quandoque non

vix

nift

aquls ferrugineis

diu epotis cedit.

4. Scarlatina intermittens ^ Morton Pyretol. p. 33 , ^7, 98. P.

5. Scarlatina variolodes ]omn. de Med. Juill. 1763 pag. 275. B.
Ea eft fpecles quse , poft epidmiam variolofam accedens , praeludlt

fecus ac varloh

fcilicet

cum

rhagia

narlum

morbus

Intra tres dles recedit

tufti

pyrexla, dellrio

accedlt

Curatur phlebotomla

naufea, vomltlone

non

haemor-

in
trunco rubedo qualis cancri codl;
rubedo quandoque reiiftlt.

dein
aft

potu coplofo

leviftimis

cardlacls

&

catharticis

171 2, anno etiam

1763 menfe Augufto , fcarlatlna ftipabatur ante quartam diem puftulis varlolarum aemalis, ita ut Medici deciperentur , fed puftulae multo citlus fuppurabant
exftccabantur , nec cruftas relinquebant , nec maculas rubras.
6. Scarlatina anginofa anni iy<S5. A.
Hac seftate Monfpeiii viget apud infantes fcarlatina , In qua totus truncus
intenfe rubet cum voce rauca ,
angina ulcerofa , imo in quibufdam gangrsenofa , qualis ante biennium fola line fcarlatina plures infantes abftulit.
Curatur emetlco quod naufeae indlcant , deln cathartlcis , mox vero deterfione faucium ope mellis
deco6li hordel cum pauxlllo acldi marinl ; dein ,
pluries In convalefcentla repetltis^ faevlit Pariliis vere ?.nni

&

&

&

remifta pyrexia

llxlvlo calcis vlvse

cum

melle ulcus exficcatur

medio tollltur , nifi angina fimplex

niedla admittat. Morbus hlc contagiefus apparet

pius Infans e

fuerlt
,

ut

&

verum

fae-

&; docills seger re-

cynanche maligna

ante biennium fuerat.

IX.

ESSERA,

Porcelaine,

Phlegmafia eft utplurimum apyreta , vltiis asque ac morbis accenfenda ,

qua maculse rubellx , poilicares , plures , difcretx , In diverfis corporis partibus fubito erumpunt
poft diem unafti aut alteram recedunt ac rever,
tuntur.

DifFerunt a purpura urticata

ex eo quod raulto

latlores

funt

nec

ulla-

tenus prurlglnofsE ; vix dolent , febrlculam minimam comltem habent. Illae

maculx vix fupra cutem eminentes raro phlebotomlam poftulant ,
faepius

&

quatubr dies recedunt , fub regimihe moderator ^ cavendb a frigbrc-V

abftinendo a vino
carnibus. Vidi Efteram cujus exaiithemata polllcarla di4metro , ex intens^ riibrls demum albefcebant , cutieuia fcillcet nummi parvi
magnitudine k cute femota , "nulio fluido interpofito , delnceps exficcata , 6c

poft

&

fruftuiatim deiapfuta.-

Harura fpecierum defunt accuratl chara^eres.

EXANTHEMATIC^.

AphtHa,

455

X. Aphtha Pemphwgodcs Galeni Finit. Medic. ; PufluU oris Haly Abbas;

Algbla Arabum UlcuJcuLi oris FeL Piateri ; VcficuU gingivarum Sennerti
j

de aphthis
Definitur

Aphth:s

les

Galeno

Chancres ; Brefegue Occitanis.

febris quse

quae Grsecis phlycildes dicuntur

intenfionem puftulas in

per caloris

ore

excitat.

Ejus itaque charafter eft eruptio phlyiflaenarum interiorem oris fuperficiem

funt vero papulse fubrotundse femiiineares ia palato vald^
;

occupantium
dolentes
cula

lingua concolores

in

ferpunt

&

nocent

valde

tos mailicationi

apice pertufse

acriter dolent
:

quae ulcufcula

inde deglutitioni

fuftioni

abrafa cuti-

&c

apud adul-

pyrexia vero fsepius nulla aut exigua

nifi

Aphtha complicata iit cum variola , tritaeophya , &c. Color eft varius, vulgo albus in medio , ruber in ambitu ; vidi in lingua ipft linguse concolores.
flavse, nigrae , lividae. Infante*
In maligna Aphtha papulse funt brunneae
_,

fsepius

quam

Duplex

adulti aphthofi funt.

miiii

continere videtur
accidit in
fyphilitica

fed apice

tumor eft , feu elevatio epitheforaminulum geritj hsec vero veficuia nii

alba

quia

itaque ftatus in papulis. Initio

eft

inftar grani

lidis

fed

eft

non

cohseret

partibus

fubjeftis

ut

ambuftione epidermidis ; dein latefcit hsec erofio maxime in Aphtha

, mercuriali , &c; &: ulcufculum merum eft , vulgo chancre di6tum,

cujus fundus eft albus

fordidus.

tribuenda videtur ichori cuidam alkalefcenti in glandulis

miharibus oris depofito , halituofo , corrofivo ^ haec erofo apice veficulae relinquit ulcufculum, acute dolens quoties cibis , potuye attingituri auxilia veEfflorefcentia

illa

ro in genere funt antiilkahna fpecifica , ut acida , fpiritus fcilicet falis , fulalumen , vitriolum cypreum , &:c } vel edulcorantia , ut oleum ra,
parum, butyrum, radix althcexj demum fanguinem depurantia generalia,

phuris

,
&c.
Aphtha laUucimen Mangeti Bibliothec. Med. Pr. Mauriceau lib. 3. cap.
^. Aphth^ infamiles , efflorefcentia oris alha fine febre.
Vocatur illa fpecies laciucimen , tum quia ladentibus familiaris eft , 5c a
lafte corrupto oriri creditur, tum quia fub forma papularum aibarum fundum oris obfidet h^c efflorefcentia.
Hanc fufpicantur nutrices, ex eo quod lac fugere recufent , vel nequeant

catbartica
I.

infantes, valde anxii

trices

calorem

culas albas

internas

Apud
dunt

&
let

&

pervigiles

oris infantis

febrientes fint; papilla in os immifsa

etiam fentiunt

femilincte diametro

nu-

tum aperto eorum ore vident ma-

invicem cohaerentes

quse palatum

genas

aliafque oris partes obfident.

afperam redVerum apex

quod acerrime do*

adultos anticam ac fupernam palati partem obfident

albidam

cum

latera linguse etiam

acri dolore

puncto hic

&

&

difficillima mafl^icafione.

illic

pertufa videntur

etiam colore vix mutato.

CA;r^//o obtinetur

lade blanda, dulci^ adeoque eledion*

nutricis

\eledvil-

CLASSIS

4^6

PHLEGMASI^

IIL

corata prloris fanguine per dlaetam convenientem , catharfim , jufcula refrlgerantia , ptifanam ex oryza , balnea , &c , necnon collutione oris infantis
frequenti ex deco(3:i hordei

ana

unc.

pulvis

i.

mifce,

ut corallorum

cum mannae

unc.

unciis tribus

gr.

in cochleari

x.

rhei, gr. ofto

i.

mellis rofati

imo purgetur

collutorium.;

fiat

&

infans

prsebeatur

laftis

vel alternis diebus

fyrupi de moris,
dein abforbens
j
j

purgari

poteft

cum fyrupo

de

cl-

chorio compofito.

papularum

Si eroiio

crefcat

maxime

collyrio Lanfranci

os abluatur

&

funt papulae

vel multae

remediifque

diluto

ope

refiftat

penicilli

Apud

inclinato capite refiduum exfpuatur.

ftulo contingere

paucse

fi

fumma cum

cautela

tangantur ulcufcula

dein

paucx

adultos vel

eas appreffo vitrioli caerulel fru-

fufficit

vel penicilii ope eas fpiritu fulphuris vel

urere

falis

unde

epidemia anni 1759 obfervavi , phlebotomia utilis eft , dcin catharfis , oris coUutio ex aceto , deco6lo hordei
cum melle ; viftus humedlans &: refrigerans ; oleum raparum cum faccharo , mei cum tantillo alumlnis ori admovetur ; Germani aqua in qufa ferrum
candens extinftum eft cum faccharo 6c croco ope linteoli rigidioris pufluhs
aohthofas abftergunt.
2. Aphtha f&brilis ; Aphth(Z in adultis Sennert. lib. 2 pag. i cap. 18.
Efl pueris necnon adultis familiaris cum febre , oris Inflammatione , ulcufculis ejus albls ad oefophagum quandoque extenfis ; ea fpecies vero eft phlegptyalifmus uber

(i

copiofse

ut

in

mafia ; atque fi hse papulae interiora oefophagi , ventriculi , &c , afficiant

inde anginse , vomitus, dyfenterlse excitantur peffimse , dein vero pervigidebilitas , unde quandoque
lium , dyfphagla , ptyalifmus , fumma macies

&

mors*
Filius

fauces
tione
nis

L. Rlveril quadriennls fluxlonem acerrlmam patlebatur in linguam 5c

cum

capere nec lac fugere poterat

cibum

macilentus

ac fere confumptus

porraceam

rejiciebat

quod

mirifice

alias

valde profuit
rem ferofum

ulcufculis albicantibus dolorificis

infinitis

&

conducit

fed dolores

&

non

alvi fluxus

mel rofaceum cum

profuit

tandem

magn^ inflamma-

erat copiofus

fpiritus vitrioli
;

narcoticis

; seger

magna

per

infom-

quo

guttulis

veficatorium fcapulis

clamores perfeverabant

acrem emittebat

&:

die ac no6le ejulabat

bilein

aliquot

admotum
os humo-

dofi fedatus

efl:

hinc adhibita catharfi convaluit. Rivzr. obf. 43 cent. 2,6- obf j5 cent. 3.
catharfi cura ineunda efl.
In adultis a phlebotomia
3. Aphtha maligna; Aphthai cacoethes Grxcis : Pauli JEginet^ libr. 1 cap,

&

An Aphtha Belgarum Aug. Blondei ?

Aphthx fymptomaticse in febribus malignls

10.

livldae, foetidse , gangraeno,

maligna citam mortem prsenuntiant
u{{q Avicenna. In dyfenteria non funt melioris ominis , monente Sydenhamo , Seci. IF. cap. 3,
Aphthse quse fuperveniunt mlUari febri debellantur catharticis , fanguineirt
gargarifmate ex fucco pocontemperantibus ; delnde vero ufu klnklnse ,
laorum agreflium ,
fyrupo de rubo idseo. Vide Sydenham. pag. i2j.

de3e

cum

tritseophya

aut fimiU febre

&

&

'
.

Aphthas.

EXANTHEM ATICtE.

Aphtha.

457

Aphthas effe puftulas ipfas miliares ad interiora converfas exiftimat ///. dc

Hain.
4. Aphtha fyphilitica ; iilcufcula vtmua cris Aftruc ; Gallice Chancres vineliins de la bouchc Mauriceau , Malad. des femmes , art. 34.
Illa funt duplicis ordinis ; alia enim funt fpontanea , &C a viru fyphilitico
jam inveterato , aut fi recens , per bafia fufcepto , oriuntur ; vel tum fanis
tum fyphiliticis ab hydrargyrofi , aut remediorum mercurialium ufu copiofiori
oriuntur.
j4phth<z fyphUuic<& funt exulcerationes fuperficiales

obduftae

qux

velum palatinum

(kpius

temque pofticam faucium obfident

fcetore

ptyalifmo importuno

&:

&

uvulam

albo vel grifeo

columnas

par-

cum

a parte in partem ferpunt

diutius durent

fi

muco

ejufque

oris

cum vomeris offiumque

vicinorum erofione , carie.

Aphthse mercuriales funt ulcufcula dolorifica , fordlda , fcetida , quse potiffimiim ad latera
bafim linguae , ad interiora genarum in extremo duftu
Stenoniano confertim erumpunt ob fortiorem hydrargyrofim , aut repetitum
panacese , aquilx albx , &c , ufum cum dolore , fcetore , ptyalifmo , linguae

&

,,

jntHmefcentia

dicuntur

segri

angina

aperiendi difficultate

, oris

capifi:rati

Aphtha fcorbutica ^ Ulceres de

Vidi purpuram fcorbuticam cum
oris foetore

prESgrefiTo

culis atro-purpureis

tem

refperfis

narlum

pertinaci

pyrexia

circularibus

& gingivarum

quam

qua

hsemorrha-

vel ovalibus

Hne^ diametro

quae

ptyalifmo

veram fcorbuticam aphtham

tangantur oleo

fi

cum

puro

vitrioli

ma-

per totam cu-

ptyalifmo fanguinolento &; phly6laenis in ore copiofis

enata, rodentia

Nihil melius

fequenti flriilura

aliquot dies ab invafione

pofl:

buto graviore accedunt ulcufcula gingivarum

ptis

&

La bouche fcorbutiques.

5.

gia

Gallice brides,

in fcor-

phiydsenis ru-

conftituunt.

aqua Rabei

&

fiml-

libus.

ORDOSECUNDUS.
Phlegmasim membranosm^
Morbl inflammatorii vifcerum membranaceorum
pleurce

flomachi

INvADUNT
dein calor,

cum
,

inteflinorum

horrore

lafllitudo

propria fuccedunt

frigore

veflccz

fi

afthenia, pyrexia

crefcunt

in

continua , in quibufdam remittenti

Sauvages Nofolo^a M&thodica,

a
,

ut

meningum

&c,

principio

&

interno

fymptomata

procedant

vifceri afFefto

perfeverant , cum pyrexia fsepius

tunc in paroxyfmo fymptomata csetera
Tom. L
ftatu

&

Mmm

CLASSIS

45

adaugentur

ra

tenfa

dores

dolor vividior

diarrhoeae

pulfus frequentior

pcrirrhoese

arteria plenior , vel magi

,
terminentur per refolutionem , fuin morbis pedoris anacatharfes fuccedunt :

major

calor

PHLEGMASIiE

III.

potiffimum

fi

fuppuratum abeant partes affedse , febris evadit hedlca , lenta ,

chronica, fudores coUiquativi ; accedunt tabes , phthifes, cachexlae , afcites ,
aliique morbi chronici ultimse claffis.
Sanguls in patella colleftus , modo juxta brachium , aut ih largum vas
deftillando non fluxerit, fed pleno faltu in angufl:am patellam delapfus fit ,
in

fi

ibique quietus aliquandiu fteterit

ri

quod coim

Hoc corium

dicitur.

vulgus habet.

Quefnay

///.

corium
rior
Si

dicitur

hinc

tegitur corio albo

fanguis coriaceus colne.

pro putredinis

fed pus vulgare

fpecifice gravius

efi:

licet

cruore

denfo

Sydenhamo

pleuriticus

Veteres , pro pure

exiftimabatur ab
fignum ,
vergat quam
putredinem
propius
ad
corium vero levius. Quo febris pu-

habebant

indiciis

Specialis fuppurationis

fpecifice levio-

aut effeftus

pyrexia vehementior , dolor intenfior , eo corium denfius , craifius.

vero phlegmafia fit maligna , seger cacochymus , feu fi morbus fit , ut
,

aiunt

fymptoma

fignse

febris

cujufvis

remittentis

corium vel fero flavo immerfum

typhi
vei

ma-

vel exanthematicse

nullum

&

cruor fluxilior

eft.

Licet

///.

membranis

Hallerus fenfum deneget

docet experientla eas

,
experimenta apud nos in

ijiflammatione correptas acerrime dolere, ftiadent

in hoc ordine intenfiores quam

parenchymatofa dicLa , ut cerebrum ,
pulmo, 6ic, afficiuntur; fpecies hujus claflis legidmas vel veras cognominant
Veteres , quas a puro fanguine fieri putabant ; quas vero a cacochymico ,

autem funt

vivis animalibus capta ; dolores

in fubfequenti

fpurias

XI.

biliofas

pituitofas

Phrenitis

Eft

&C.

Phrenitiajis

Tranfport au

Jie ;

farda

ubi vifcera

Caflelll

genus phlegmafise

acuta pyrexla

cephalalgia atroci utplurimum Incipiens

tinua

cum

fcbre' acutd.

Diftinguitur

vehemens
vigillas

&

R,

&

&

Arabum

Sirfen

Phrini-

cum

cephalitls

in

perpetuo Infignitum , a
vuigo mentis a/ienatio con"

delirio

definitur

Fortis.
,

quod primis etiam morbi dlebus pyrexla

csphalalgia meninges inflammari

dolores

paraphrenefis

paraphrenefi

Lexicon

cerveau.

cephalitide

fit

defignent

a cephalitide per

delirium foporofum.

vefaniis differunt

Phrenitis

per pyrexiam qua ftipantur.

&

Dellrium in lllis eft infomnium a vaforum cerebri fortiori pulfatione

infarftu determinatum , unde anima ideis ab interno cerebri ftatu deterrainatls, minime vero ad externas circumftantiias accommodatis detinetur , percellitur , ut in Infomnio dormientium j cum autem anima roboris , quo pollet
phreniticus, confcia fit per fenfum confufum , delirium audax. eft^ audada
enim pendet a roboris fui confcientia,
Ani-

MEMBRANOSiE.
Animam

infomnio

illo

Phrenitis,

morbofo detentam

459

vitalibus (imul

negotiis

invigi-

mirum non eft , cum quotidie^-accidat ut infcii & aliis ideis attenti ampreces folitas lingua &
, manducemus ,
imo quod magis mirum
labiis deblateremus , quafi mirum loquelx opus foret automaticura.
I, Phremtis vcra Boerhaave aph. 771
ejfentialis R. J. Fortis ; Phrenl^
lare

bulemus

idiopathica Junckeri tab.

tis

Illa

fpecies cseteris

eft

delirium

cum

fimul

accedat.

febris

qua meninges primario inflammantur

rarior in

cum

febre adoritur,

In

itaque

iila

feu meningibus primario

Willis

61.

cum

defipientia

&

ferox

efl:

affe6lis

cum

6c

ia paraphrenefi delirium in decurfu-

affiduum

a cerebro

delirium

pyrexia acuta continua

feu

ut ait

&

faciei

fynocha.

febre

Antecedunt calor &: dolor inflammatorius

capitis

cum oculorum

rubore , fomnis turbulentis , levi defipientia ; vigilise , ira, protervia , ob!ivio , apud adolefcentes calidos , biliofos , liquoribus ardentibus, infolatione
abufos

per

xftatem

iter facientes

Stipatur pulfu duro

&: a^Sliones inconcinnae

rocitas

inquietudo

frequenti

,
,

folent accedere.

veloci

fomni turbulenti

depravatis

ideis

vox mutata, tonus audax

,

oculi

truces

unde pathemata

loquela temeraria

protuberantes

fe-

ftilli-

cidium fanguinis e naribus

tertio vel quarto die necat , prsegreflb fopore
profundo vel convulfionibus cadavera exhibent piam potifliimum meningem
tnflammatam.
Quratur largis e brachlo , dein h. pede , imo h. collo tandem repetitis
phlebotomiis ; fi pulfus in fine debilis fit , hirudinibus ad tempora admotis
potus emulfionatus , vel acidus , nitrofus , laxantia eccoprotica , clyfmata
:

rafio capitis

demum

narcotica

Phrenitides fymptomaeica.

profunt.

Quantum

variet phrenitidis curatio pro

indole

morbi primarii a qua pendet , patet ex obfervatis Sydenhami circa diverfas

fpecies phrenitidis;
maximi ad praxim momenti eft hoc ///. Van Swie'
ten monitum, ut nempe in harum fpecierum cura attendatur ad genium
mbrbi primarii ex quo phrenitis orta fuit ; utplurimum vero delirium ia
his morbis non nifi in decurfu febris fupervenit , cum in vera initio febris

&

appareat delirium.
z.

Phrenitis fynochi pleuritica ; phrenefis

in febre continud annor.

&

1673, 74,

Sydenhami pag. 141.

75, Sydenham, pag.

Aphor. 11 Se6l. VII.

Haec febris pleuritidis epidemicse genium imitabatur,

Fhrenitls

136. Hippo-

crat.

pleuritica

&
vo

licet

dorfi fatis atroci

,

imo

&

dolore

fine

totius

lateris

ftupore item

&

v oc^twx fynochus
morbus a dolore capitis ,
dolore articulorum , artuumque tenfi-

fuerit. Incipit

&

corporis fere rheumatifmali

lingua fubalba

difpofitio

ad fudores fitis mediocris, urina fanse fimilis ; febris duratio ad i4^^^yT2ixb

ad iQum diem , extendebatur , miUi ex hac febre in carum incidebant febrilem ; aft apud alios erat phrenitis valde diverfa a vera ; fiquidem 3Sger
tranquille delirabat , nec eo excandefcentiae
furoris afcendebat , quo folent
,

&

illi

qui phrenitide vera aut etiam variolosa corripiuntur

nam

Mmm

per intervalla

CLASSIS

4^0

PHLEGMASI.E

III.

la seger abrupte dormiebat , ftertebat etiam profundius , illudque rymptoma

pueris etiam hoc plerumque accidebat , aft
erat diuturnius , minus acutum
adultis maxime , potiffimum fi regimen calidum adhibitum fuiffet \ cum vero seger fine flupore delirabat , nec ulla ratione regi poterat , tunc acutius
aegrum intra paucos dies tolerat hoc fymptoma , nec dabat inducias ,
In hoc cafu potiffimum praefidium tulit fpiritus vitrioli , quem poft
lebat.
vense fedionem , atque enematis unius , alteriufve injeftionem , cerevifias
tenui inftillatum pro potu ordinario concedebat Sydenham , qui intra pau:

&

&

cos dies , &c fomnum conciliabat ,

fuperaiis fymptomatis ccgro fanitatem
reddebat , quod nulia alia methodo effici potuifiet.
Vide Frid, Hoffinanni obfervat. 3
3. Phnnitis miliaris.
5. pag. 131.
Phrcmjis novcz febri fupzrveniens Sydenham Scheduli monitoria , pag. 517.

&

Hic morbus nova fibris diftus Sydenham , eft fpecies miiiaris morbi ,
monente Mead , quse prse caeteris caput petit
nec fine ingenti tuni molimine , tum segri periculo , inde valet deturbari. Prsecavetur maxime haec
phrenitis ac petechiae , regimine temperante & a ledo abftinentia
quantum
,

vires permittunt

faltem

prsefcriptos in

aggredi tutum

do cerebrum

efl.

femi-erefto

6c flragulis imminutis. Haec phre-

nec fubito deleri poteft, nec repetita ultra hmiphlebotomia , vel purgatione ejus curationem
hoc nil aeque confert ac segri caput radi ; hac metho-

ubi femel invaluit

neiis
tes

fitu
,

miliari vel

Ad

refrigeratur

admodumj

ut feniim phrenitis

ita

evanefcat

non

ac cataphora huic fuperveniens.

feciis

fynochi fanguinece ; Phrenitis fymptomatica fobris continu^

1661, 62, 63, &c , Sydenham pag. 40.
Huic febri , ob regimen vel temperamentum calidius apud Juvenes vegetos , fupervenit phrenitis , vel quod proxime illuc accedit , seger omnino
non dormit, fsepe exclamat , inconditis vocibus utitur , vultu ac loquela fe
Phrenitis

4.

annor.

rocit

potum avide raptimque

In hoc cafu

liberaliiis

bibit, urina

raittitur fanguis

fupprimitur.

clyi^eres ac

medicamenta

refrige-

excureo ufque quo

rat ,
febre liberare , fcilicet
tunc noa erit difficile aegrum a phrenidde
ope narcotici quod in morbi principio nec augmento tuto datur , ne fecretiones remoretur , aut inutile fit , imo experientia tefte noxium ; aft in

rantia ufurpantur

phrenitis

in

diuturnitatem. aiiquam

&

&

declinatione , ut pofl duodecimum febrls diem, imo melius poft decimum

quartum , maxime vero fi antea purgari poffit seger. Narcoiicum autem efl,
vel laudanum liquidum ad guttas fexdecim , vel fyrupus de meconio cum
fyrupo hraonum , aut caryophyllorum ; de csetero aqua rofarum fronti cum
fuccefTu imponitur ex linteo hac madido.
Phrenitis variolofa Sydenham Variolse Reg. anni 1669 pag. 85,
5.

&

'

96

&
A

398.
nimia

fanguinis

ebullitione

tam

in

difcretis

quam

in

confluentibus

atque in hoc cafu a regimine calido feepe malum oritur j quocirca clyfmatis , imo phlebotomia ,
nragulorum imminutione huic fymptomati occurrendum eft j verum pruvariolis

phrenitidera fupervenire quotidiamim efl

"^

denter

M M

P h r e n i t i s.
E
B R AN
S tE.
461
cum phlebotomla agendum eft nec fere ufurpari poteft pofl: erupquia facies noix
tionem nifi cum phrenitis in difcretis variolis ideo accidit
denter

turgefcit

&

magna comparentibus

puftulis copia fatis

(anguis adeo efferus

nequeat , donec medtcam.entis paregoricis , &: aliis

ad debitam temperiem reduci poftit; facies autem turgedeinde manus ; facies vero
re debet circa oftavum ab invaftone diem ,
undecima die detumefcit ; quod ft ob regimen caiidius variolac non erumpant , fed phreneticum delirium accedat , in hoc cafu Sydatham jubet ,
i** ut 3eger e Ie61o eximatur , &c eum non nifi no6le ingrediatur ante laplum fextum diem ; i^ ut fyrupi de meconio doftm affuxrfat largam , 6c ft
Sc ftc deinceps,
ea poft hor^e fpatium nil egerit , iterum novam afTumat
atque fic frenato morbi impetu , tantum femiuncia quovis vefpere pro puero decenni quotidie repetatur, Sycknh. dijfert. epijiol. pag. ;^C)8.
6. Phrenids niorbillofa Morton. de febre fcarlatina , hift. la^ ^a^ 5^ ^a
Hoffmann. T. 2 de Phrenitide.
eft

ut inducias

ad

ferre

facientibus

id

&

-,

In rubeola , imo fcarlatina

rubeola confluens) delirium ,

quo

&

cafu

Mononus venam

bezoartica

Phrenitidem

Bauhinus

applicarij

in febre

ad

7. Phrcnitis verminofa Sennerti

jubet, epipafticum dein nuchse

fecari

expellendum quod fingit venenum

methodo fane a Sydenhamian^ longe difcrepante.

fuo more cardiaca

confuevit

Mortono nihil aliud efte quam

( qux videtur
cum febre acuta corripit ante eruptionem, in

Gallis

Vercoquin.

le

verminosa apud puellam urbis Cette memorat Joan.

in obf.

in furorem agi a verme intra cerebrum genihunc morbum Fercoquin vel Verfequin nominant , tefte etiam Fu'

Hippiatri contendunt equos

to

Sc

n.

dicitque

Hanc hiftoriam confirmat Paracclfus , Ubr. 2 paramiri

phrenitidem ortam effe a verme utramque meningem perfo-

Plyenitis

a plicd Frid. Hoffmanni de

Didionario.

retieri

rante.
%.
plica

Familiaris

rum

febr. phrenetica n.

4.

Stabel

de

hift, 2.

eft

refedionera

pente plica

tum ob inopportunam capillorum

virus retentionem; h^ec

plicato-

vero phrenitis erum-

ceffat.

Pbrenitis

9.

apud Polonos
iilius
, tum ob
aphrodijiaca

Dan. Wincleri

in

Mangeti Bibliotheca Med.

Pr.

Adolefcens arKore percitus Incidit in febrem cum vehetnenti delirio , In

nunc Caefarem , nunc Dei Filium effe fomni^^at, aciem inftruefe
feat ;
nunc vincebatur , nunc refiftebat; ad fe reverfus vibices monftrabat
quas a latronibus accepiffe fe referebat. Balneum popofcit , quo conceffo
ad fanitatem fenfim reverfus eft.
10. Phrenitis apj re ta Theodor. CoIIado adverf. libr. i cap. 20.
Phrenitis eft fine pyrexia cum inflammatione cerebri
meningum. Hic AuC'
tor fande afHrmat fe vidiffe aliquot sgros mnibus fymptomatis phrenitidis affedos, excepta febre; atque cadaveris wniushorum apertura, cerebri
me^

quo

&

>".

M mm

&

ningiin)

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

4^2

ningum inflammatlonem comperiiiTe ; verum

nitici , in quo pulfus fanorum ilmihs eft.
II. Phrmitis

Ctf/e/z/z^rtf

forte

typho laborabant

illl

phre-

Philofophical. Tranfafl. abridged Vol. IV. Oliver :

lettre C. Pringle Maladie des Armees T. I

Gallice Calentun Encyclopedie

quae fubito in delirium phreniticum sgros inducit ;

eft

famiharis

illis

regionescaHdas inftituunt , aut qui navigant fub hnesi

sequinodiah. Furor ille j potiffimum noftu , cum naves undique clau'3c
seftuant , fubito exoritur ; plures eo correpti in mare fe projiciunt caeteris
infciis
hoc accidit in tritaeophya biliofa &c caufo.
Nauta triginta annos natus , procerus , macilentus , tam violenta calentura correptus fult , ut quatuor viri vix eum continere poterant ; obtutus
ferox
vagus ; pulfus ita velox , ut nulla pulfatio diftingui pofTet ; ardor
corporis fummus ; e lefto exilire
divagari volebat ; fanguis ex brachio ,
qui longa

itinera per

&

&

fronte

batur

jugulo eduftus

fed parce fluebat

autera fuit floridus

fanguis

fuit

furor imminutus

obtutus magis confueto

&

poft

aliquot uncias fifte-

prsemiflis phlebotomils febris

fimilis

quinquagima ulterius eduftae funt , tunc fanguis

diacodium prsefcrlptum eft , unde placide dormivit ,

laffitudine

fangui-

hberius efHue-

uncise

nis

bat

deferbuit

pulfus diftindior

&

cum furama

ac debilitate convaluit.

Conveniunt in hoc cafu juxta D. Shaw i*^ phlebotomiae ; i poft dehoras emeticum ; 3 ^ epipafticum nuchse ; 4 iterum phlebotomia ,
no6lu vero paregoricum ; fedato morbo catharfis alternis diebus ad duas ,
trefve vices iteranda. Epidemicam calenturam qua rabiofi raoriebantur nar"
rat Me^eray Hifl. de France.
II. Phrenitis Indica Bontii de Medicina Indorum.

cem

Febris eft

putris

continua delirio phrenitico continuo ftipata

buunt odori arborum fantali recens csefarum ,

miinofa ; hxc apud Tymorenfes familiaris eft.
Phrmitis a dolore.
1 3

aft

ipfi

tribuitur

quam

tri-'

tritseophya

Non omnes
Aurium dqlor
difficilis

timo

eft

dolores

fed atroces

ait

ille

Prognojlicis

in

&

periculum enim dehrii

aut citius ab hoc

die

phrenitidem inducunt , quales ab otalobfervante Hippocrate,

,

feu auris internae infiammatione

gia inflammatoria

morbo

cum

febre continua ac vehementl

mortis imminet

interimuntur

natu

natu minores fepvero majores mul-

; febris enim ac dehrium minus eos infeftant.

Tahs eft etiam dolor a paronychia perioftei aut tendinis ortus cum gravi manus &: brachii inflammatione
febre acuia , ex quibus dellrium ortum memorat ///. van Swieten. Nunquid etiam videmus ab odontalgia deiipere , febrire, imo furere quofdam homines.

th tardlus

&

14. Phrenitis a

Qui per

&

vitis

inaxime

cum

dinis

Tarantifmo Baglivi

tres dies faltat

geftans

is

invehatur in
V

'

'

cum

fufpirils

difT;

hift.

VI.

terrorem incutientibus

frondes

aru-Ti-

nec fine acuta febre eft , nec fine dellrio,

adftantes rubro colore.fibi infenfos, aut aliade-

certe

fipiea-

MEMBR ANOS^.
&

jipientise

rantuia

demord

pendeat

1 5

fint

putat

ut

III.

contremifcant

vifis

Kioneant

ab

illis

fibi

vincula

aqu*n

injici

aerem

funt ita

deprecentur
in

obfervatis

confliat

quofdam vehementi

licet

convellantur

Verum non minws

latis

pt

j t

46^

i s.

Phrenitis hydrophobica.

fint,

edit.

Certe plurimi hydrophobi

que

P hr

Tales autem funt multi tarantati , Hve a Taut vulgo fertur , five ab alio principio vefania ea
Serao Acadcm Nzapolhan^ a Secretis.

furoris figna

fpecula h'orreant

illis-

prudentes ut adftantes adut vidi , atque fine febre

mea

febre per duas aut tres

dijfmatione re-

rahie

di.

uitimas yitse dies

fero-

adeoque vere phrenlticos fuiffe. In paroxyfmo

tseophyse aquse horror quandoque obfervatur.
16. Phrenitis inanitorum De Meyferey Malad. des arraees Tom. II
cique

laboraflTe

delirio

tri-

art.-

A.
249.
Superata amphimerina Hungarica aliifque acutis febribus ,.,non raro fupervenit phrenitis iis quos longa diaeta tenuiflima , plurefque eVacuationes de-

non major , Ilngua nitl, calor nativo

nec alvina excrela infolitum odorem fpar-;
gunt. Cum Laec paraphrofyne phrenitica ab inanitione procedat , abftinendum eft a phlebotomia , a catharticis , imo a clyfmatis h. contra vires rebilitarunt

da

pulfiis mollls

efl:

fapor nullus in ore

5i

debilis

pravus

parandx cremorlbus hordei , oryzae,

tis ,
ut in fanitate ; Imo vinum vel

Cum

confirmata ferme fuerit

vires

fic

&

ratio

nuce myrifiica condicerevifia moderate fumpta profunt

;
convalefcentia ,
moderate purgandum erit ^

fenfim refiiituentur

ut

paraphrofyne potius quam phrenitls

phrenitide vera cerebri vacuitas incufanda
cles

ParAPHRENESIS

XII.

Boerhaave
n. 231.

ftringentis

nia latentem

vel

Paraphrofyne

eft.

eft

monet Sydenham.
Haec fpeSi plebem audiamus in ipfa

&

ex dolore obfcuro

oppreffione

pleuritidem

vel

aeger cibandusi!

Menjatii

Fieyre maligne cerehrak

907.

a phrenitide

DifFert
dia

aph.

&

fale

offis

lateris ,

gravl pe61orIs

peripneuhoniam

DifTertat.

De

Paraphrenitis

Meyferey Tom.

it

vel fenfu cingull praecor-

fputo

fanguinis

delirlo

quas

conjunlam

omdefi-

gnant.

Varia

fult

fum genus

haftenus nominis

eflfe

voluiit

acceptio

a phrenitide^

fi

apud Neotericos
fit

dellrium

ut

funt qui

aiunt

diver-

fymptoma*

tlcum , morbufque primarius fit peripneumonia

hepatitis , imo tantum tritseophya , vel fynochus * verum fi genera morborum repetantur a caufis
vel a princlpiis abdltls , nulla erlt nofologise certitudo , idem enlm fyinpto_,

quod

vocat j alter accidentale reputat pro ^\ik theoria ;

ex eo quod in decurfu morbi tantiim accedat, ut
eruptio in morbis exanthematicis ; nec difcrepare debent genera ex eo qupd
fymptomata fint majora aut minora , ut d.eHrlum ferox , aut mite , quod
difcrimen inter phrenltidera
paraphrenefim ail^^ui infiituerunt ; conveniens

ttia

aec mlnus

iile

efi:

efientiale

eflTentiale

&

tiiis

CLASSrS-llI. PHLEGMASI^

464

morborum

genera

tius eft

fymptomatis

diverfis

modo

repetere,

ea con-

'

ftantia (int.

F araphrenejls

I.

de Haen iom.

Ea

":

efl quss^

diaphragmatica. Vide Boerhaave paraphrmiddem . 907;

Huxham de aere 1. 2 p. 118.

cap. 7.

diaphragiTiatis inflammatione

jna ruccirigente irjilammata

frequentior

gatur

quam vulgo

eft

ve.r alterius

Verum

morbi

cenfetur

fitulo

licet

primaria vel a pleura diaphra^-

Qui morbus ex Bos^aavc longe

cfeditur.

oriri

traQ:et-ur.^,

praefens-rsepe ignoretur
.

negli-

rion 'bmnis dlaphragimtis- inflamiTiatio paraphrenitidem

cadaverum

fef^lo

ponit , ut
diaphragmatis yulnera commonftrant; requiritur infarc-

&

tus ijTLflammatori^us aut febrilis

cerebri

ttirri

tum meningum

vel

ut aiunt

ad cerebrum, ut deUrium accedat ; nec enim

fedes. ariim'de , ut crediderat Plato , in metaphrenibus feu pr?ecordiis eft re}30n^nda
iri.ilua? I^jfpcthcfi ex folius diaphragmatis inflammatione
dehrium
repeteHatilti-''^^^ ?upij;
franflatfd^matdrB^^^^lTiorbificse

','

Cognofcitur hsec fpecles ex febre acutiflima

fnatorio

diaphr^grtiatis

inaniter augetut' in- infpiratione

preftu abdomitiis

in alvo

vel

continud

tuili ,

repleti-one

urina reddendis ;

dolore

ob membranas nervofas

intolerabili

ftomachi

inflamdolor imnaufea , comqui

refpiratione hinc

fublimi,

abdomine ^ folo thorace perada

,
clelifib perpetuo , revulfione hypochondriorum , rifu fardonio , convulfione
furore &c. Vide apud ///. de Haen cadaveris aperturam.
parv'a, 'celeri',

Curatio itidem
2.

quicfcente

fufFocativa

&

prognofis ex Boerhaave repetantur.

Paraphrenejis pleuritica,

Febris maligna

cum

obfcuro dolore

lateris

&

delirio.

plurimae proftant hiftoriae. Sic in Journ. de

epidemici

monde Mai iy5B p^g^^^

h?ec

legb,

Altera

Hu/us morbi etiam

Med. de M. Vander-

fpecies

febris

putrid?e

hocanno viguit Infulre apud' Flandros- fuit abfolute maligna.

cum fymptomatis pleuro-peripneumonicS & paraphrenitidis ;
,

ine
<da

quse

Adoriebatur

maxi-

segri

dorfo conftantcr incumbentes, facie livida vel flava, fubtumicutis ficca , non ardens ; lingiia brunnea forde onufta , facile exficca-

proft.rati
;

dentes; conquerebantur de obfcuro dolore pundorio lateris dex-*

de magna peloris^& epigaftrii oppreftione
de cingulo dolorifico lumbos .ftringente ; urinae fuppreflfae erant vel pauc^e, quod fymptoma clyfmata^

ficuti

tfi ,

,,

fis,"& potibus
Vel pauca

diu

nitrofis

expeiloratio

nifi

lumbrici

mortui ejiciebantur,

donicus

fingultus

hono

die

ftertor

poft eryfipelas

in

refiftebat

intefea 'nullus

fanitatem qusedam

Subfultus tendinum

fupervenientes

hoc mofbo

meteorLfinus

nulla

fputa cofta prsenuntiarent

,

convulfiones

rifus

far-

adolefcentem rufticam robuftam

abftulerunt.

Adolefcentem fahavit D. Boucher ,1 praemi^s quatuor phlebotomiis , ufu

aliquot tartari ftlbiati grafa6li ex cafilia , tamarindis , nitro
nis , quo ano
cato fuit multum evacuatus ; fucceflit dein potio al!)forbens cum confeftione hyacinthina
guttis mineralibus anodynis Hoffinan'

&

apozematis

&

&

ni

dein infufum

aquofum kinkin^

ferpentarix virginian^e

rutse

fcordii,

nec

MEMBR AN OSiE.
non

nec

lin<5lus

Paraphrenesis.

&

kermes mineralis

addebatur

cui

4^5

oxymelitis

fcillitici

pauxillum.

Menfe Martio 1756

dolore

rat a

punftorio

lateris

qui

aliquot viros robuftifTimos

vidi

morbi periere fummo furore

&

convulfionibus

cum

tertia

pulfu molli

frequenti

die hujus

Morbus incepe-

exagitati.

poft tres phle-

&

tartari ftibiati granum unum ,

botomias prsefcribo mannae uncias tres
per inferiora uberquo aflumpto fecunda morbi die , jj^lem evomuere,
rimam , celeremque evacuationem experti funt ; nulla in abdomine tenfio ,
dolorem lateris adrefpiratio parum coafta ; nox fubfequens paroxyfmum
ducit ; tertia die poft quartam phlebotomiam e le6lo furgunt , veftes inut fani refpirant, ambulant liberrime,
duunt , fe omnino fanos dicunt,

&

&

&

nemo

eos pridie xgrotaffe

nulla tuflis

parentes

aft

dixifie.t

frequentia pulsus nulla

admoneo

ut

segri

dotem advocent; quippe docQt Hippocrates

rebus

ipfo vefpere

ojiia puljat,

diei

tertiae

Sacer-

(\m6A Ji pleuritidelirium pr&Jlo eji^ 6- intra

vero qui fanos

IIlos

lingua nitida

confulant

in Prorrhetlcis,

co dolor lateris Jine ratione jufjicienti evanefcat

duodecim horas mors

illico

delirium phreniticum

tam

fe |)rsedicabant

vehemens

mane,

corripuit

ut

quatuor bajulis in lefto contineri poffent , 6c intra paucas horas convulft moriebantur.
Anno 17 5B eamdem in aliis fubje^is obfervavi paraphrenitidem a priori
diverfam , quod febris non erat remittens , fed fynochus ; exordium , ut
moris eft , a frigore , calore , dolore lateris punftorio. Pr^emiftis phlebotomiis ubertim purgabantur, cum manna , tartaro ftibiato ; iterabatur dein
phlebotomiaj tertia die delirium accedebat ; seger h lefto furgebat, doloris , tuflis , dyfpnoeae expers ,
quippe delirio accedente refpiratio rara evadit ; pulfus fano magis flmilis ; cruor extradus paululum coriaceus.
Delirium phlebotomia fexta poft iteratam catharfim fuit fedatum ,
tunc dolor , dyfpnoea , imo fputum rubiginofum revertebantur , quse redeunte delirio evanefcebant ; fudor fexto die exiguus , puJfus intermittens , convulfivus , insequalis , carphoiogia , fubfultus tendinum , mors.

^'ix

&

Quomodo
deo. Nuper

mia

tam uber

horum
3.

Ea

hic
in.

morbus a

pleuritide maligna

seger ter vel bis

ut

cum

delirio difcrepet

non

vi-

epidemice vigente inftituebatur phleboto-

hac paraphrenitide

animo linqueretur

segri

erant ruftici

aliquot fanitati reftituti funt.

P araphrenejis

Hepatica.

qu3e ab inflammato

eft

citur, adeft

enim

in

Vide

Blafii obferv.

hepate

hoc cafu morbus

Med. 2

potifiimum
ita

in

pag. 6.

convexa parte

pleuritidi fimilis

naf-

ut hepatitis

fsc-

pro pleuritide tra6retur ; tuflis ficca , imo quandoque cruenta ,

dyfpnoea , febris acuta , diaphragma vero fimul non raro tenditur , incalef.cit , infiammatur.
Si itaque dlfpofitio ad; (Jelirium concurrat , ut obfervatur apud mulieres , apud viros etiam ftudiis negotiifque multum addiftos
vivido
pcetico ingenio piseditos , faciie ex his combinatis orietur haec

pe

fsepius

&

fpecies

cujus curatio

eadem ac

diaphragmaticse.

Sauvagcs NofologiaMethedica.Tom.l,

Nn

11

XIII

CLASSIS

466

Pajfio pkuritica Cselii

PLEURITIS ;

XIII.

PHLEGMASI^

Aureliani

lib.

cap.

3 ;

Tdum

Med. ; Phkgmona membranx

cojlas fuccingentis Pr. Alpini Med. Method. Lib. 7. cap. 1 1 j Pkura
Pkuritica febris Fr. Hoffmanni; Febris pneumonica t]xiXfurens Helmontii
dem cap. 6 ; Morbus cojlalis Verna de Pleuritide ; Peripneumo-pkuritis
Mal di punta
Triller de Pleuritide pag. 12; PklSreJie ; point de cote
Sereni Samonici;

Pkurejis

Gordonii

Lil.

pkuritis

latus

Dicitur

Italorum.

dolorem

peftoris

acutse

dyfpncese

autem

riant

hsec

ditur

fpecies

lateris

Initio

ftadils.
,

&

diverfis

in

frigus

defiderium

pulfu

quatuor
in pe6lore &:

feu eft concurfus

fymptomata

fynocha , dolore
duro , 6c tuffi vel
fymptornatum , pyrexis

fseplus

difficili ,

horror

laffitudo

infpiratio brevis

moleftae.

tuffiis

morbi fpeciebus

&

dein

Va-

divercalor

dolore impe-

quia

vehemens , tenfus , frequens , fanguis iii

quandoque cruenta , fudatio , genarum rubcr, caIn declinatione fudor frequens falubris , pulfus molRs ,
exuber , tuffis rarior , facilior , dolor lateris minor , refpiratio
,

frequens.

fingula

impotentia

tuffiendi

continpa

frequenti

doloris fsepius lateralis

cujufque fpeclai

fis

pyrexia acuta

feu

refpiratione

conatu ftipata

tuffiendi

quia plures

inferunt,

phlegmafia

Eft

acuto

pleura

In

vigore pulfus

patella coriaceus, tuffis

lor intenfior.
fpuitio

facilis

minus impedita. Inter dormiendum nullus per intervalla dolor, tuffis nuUa,
remanente pyrexia
dyfpnoea quoad frequentiam.
Differt a peripneuraonia per pulfum tenfum , durum , abfentiam gravitatis in peftore medio , fputum rarius cruentum. A pleurodyne per pyrexiam acutam , inflammatoriam , fanguine coriaceo , qu3e deficiunt in pleurodyne ; nec non quod fsepius in pleuritide dolor a preffione , contreftatione , non mutatur , nec levatur ,
nec intenditur , quod in pleurodyne

&

fsepius

evenit.

Caufa

eft

conatus naturse

pleur?e

vel coflalis vel pwlmonaris

Infarftura

inflammatoriura ope tuffis , febris , refpirationis frequentis difcutere appetentis. Sola pleurse infiammatio non ponit pleuritidem
vidit lll. Morgagni Epifl,
XVI. j/. &c , pleurae inflammatse vefligia in cadaveribus hominum qui nul:

lum dolorem

pleuriticum paffi fuerant

multae fimiles obfervationes proflant

in Boneti Sepukhreto.

morbificum

Principium

ne

efl

tata

efl

irffiammatorius

qwibus

gangrsenofa

infar(flus

tolli

non

fequatur

unde metus

&

potefl.

Infar6lus tollitur 1 fpiffum fluidum

do

pleurae infarftus

quapropter natura , aliunde dolore irrieffrasnes non raro conatus exerit , qui penes eam funt ,
fimul fine
flafis

q-iod calor au6f:us pr^eftat

in

vafis

minlmis impaftum refolvenr

2^ vafa dilatando

ut pervia fiant materiac

3" ut mechanice atteratur cruor concretus ob moram

quod pulfatio vaforum au6la efficere cona,
tur , tuffifque 5c dy/pnoea concurrunt
, fimulque tuffis dirigitur ad fanguinis
hserenti

quod

prasfVat vis

trufiva cordis adau<5la ;

fuperflui

MEMBRANOSiE. Pleuriti
expedorationem

<tpperflui

&

&

accelerationem. Principia proigiimena funt fanguis vifcofus

adultis

Principia procatarciica

lis

in bajulis ,

rimam potiflimum

per

4^7

s.

frequens rerpiratio ad fanguinis refrigerium &c

fervidus

qua-

conformatio , pulmonum tubercula.

frigus ssftuante corpore fufceptum a vento frigido

prava

peftoris

feneftrae

il

lap fo

potus

frigidus

ira

vociferatio

vehementes conatus , principia febris fynochae, ut crapula.

Numerus. Pleuritis &c peripneumonia fimul fsepius funt declma pars morfeorum in nofocomiis obfervandorum ; fic in Nemaufenfi nofocomio per menJulium armi 1757, ex 567 segris fuere 53 pleuritici, vel
fem Junium ,
tamen hi morbi vere funt frequentiores quam eeftate.
peripneumonici ,
Utinam numerus refpeftivus diverforum morJDorum a noftratibus inquireretur I
Cadaverum aperturae a P, Servio Romano inftitutse in trecentis pleuriticis
exhibuere pleurae pulmonaris inflammatae veftigia , feu extrema &c fuperficialia
pulmonis vafa inflammata , quod anacatharfis fanguinis , puris , febris acuta ,
dyfpnoea , aliunde fuadent.
///. Zeviani obfervat pleuritides humidas , feu in quibus fanguis exfpuitur
refidere potiflimum In puhiione , adeoque malum efTe fl tuftis , qu9e primis
diebus erat (icca , evadat deinceps fanguinea ; quippe flgnum eft inflammationem , quse erat tantum in mufcuHs intercoftahbus , ad pulmones irrepflfte
contiguos , quod maxim^ fit ubi pulmones cum pleura coftali funt conne-!
xi. Peripneumonia primaria eft ut plurimiim lethalis quarta die ; aft peripneumonia , quse a pleuritide feu dolore lateris fine fputo cruento verfus tertiam
quartamve diem fupervenit , multo faepius fanatur juxta ejus obfervata , quia
recens eft corium illud fanguinis quod pulmones infarcit &c fputum fanguinis
excitat , adeoque facilius refolvitur , quam quod a longo tempore prseparatum illico peripneumoniam facit. Ex 70 pleuriticis 3 5 circiter pleuritide fem-

&

&

&

omnes
per ficca , id eft fine fputo cruento vel rubiglnofo , afFefti funt ,
evaferunt crifi per urinae vias aut fudores fadla ; ex illis 70 fere 66 latere dextro doluere ; ex illis vero in quibus pleuritis in perlpneumoniam
fputum in decurfu morbi acceflit , dimidia pars obiit ; horum
mutata fuit

illi

&

vero

tot a dextris

Si toties

quot a

finiftris

doluere.

inventus eft pulmo pleuriticorum fanguine

non minus verum

farflus poft

mortem

pulmones funt
paucas funt illorum cadaverum aperturcC , quia pauci ex hac
illibati ; aft
fpecie moriuntur; cum vero in peripneumoniam abiit pleuritis , hoc accidit ex connexione pulmonis cum pleura coftali , qu3e ex Diemerbroeckio in
eft dari

pleuritides veras multas in quibus

hominum parte familiaris eft j -falfum eft itaque omnes fere pleuritides
pulmone refidere , ut Servius & poft eum non pauci cogitaverunt.
I. P/a/mz5 ver<t Boerhaave aplior. 878; Sarr^uinea Hippocratis j Pura B^y
glivi , Sydenhami pag. 165
Flammofa Triller. pag. 149. Z-^ Punta Italis.
Pleuritis vera , quje , juxta Zcvianum , mufculos intercoftales tantitm eorumque pleuram afiicit , raro fputis repurgatur , raro
pauca fpura cruenta
adducit
ficca eft tutior humida
diurefi critica fsepius terminatur. Si segri

tertia

in

&

pereant

&

fsepe inveniuntur abfcefTus inter

&
Nn

pleuram

mufculos intercoftales
n X

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

'46S

quod bene

cadaverum

multis

aperturls conftitit

vera dicitur pura vel putris

aut maligna.

pura

a. Pleuritis

mere inflammatoria

eft

fed in qua fine fignis faburrae dolor

durus

eft

ca

tenfus

laboriofa

corium

Illa

&

bus

craftum

eft

cachefticis raro

robuftis

famlllarls

&

finem fecundse aut

tS

fed molle

& vere

hieme

fpecies

fynocho ortum ducens

ducit , limulque puKus

non ad fpurias tuffis initio fic,

non poffe, nullse funt exacerbationes
non remittit nec crefcit cruor extra,

dicunt fe tuffire

a frigore orientes , dolor a preffione

ftus corio albo , craflb teftus fimul
tica

initium

dolor ad coftas veras

aegri

non

lateris

denfo

ciim in pleurodyne rheumatreraulum.

frequentior eft

infantibus

mlnime

accidit

faltem mltis eft ; adultis , exercltatls

robuftlores funt , eo graviiis aegrotatit

aut

&
&

quo

tertise diei

fuccurrantur per phlebotomias

feni-

rufticis

fi

& potus

ante

diluen-

vix ullus moritur.

In

fpecle noxla

Illa

funt cathartica

&

emetica

tum morbi impetum convenlunt mlnorativa

prima die

levia

adultis

tantum poft fedaquarta quaque hora

ter fecunda die , mittendus eft fanguis ex brachio quoinfufo capIUorum veneris , florum papaex
deco6lo
cichorii
;
Veris rhoeados , adde fuccum borraglnis ft fputa vifcida dlfficulter expeftofentur , fperma ceti in oleo amygdalarum folutum , vefpere fyrupum anodynum parca dofi. Videfis curam ex Sydmham pag. 163: adde camphorae
nitri grana pauca j veficatoria lateri admota profunt etiam ab initio morbi.
PringU.

yls

bis vel

&

ptlfana

&

Pura frequens
b.

eft hieme.
vera mallgna ea

PleUrltis

eft

ex improvlfo dellrio fufpenfa aut

quse

tamen promptlffimam Infert mortem ; ea quldem peftilente mlnus lethalls eft , nec epidemica femper eft , aft valde huic , ut
verminofx affinis ; prlma die dolor laterls finiftri vehemens ,
eryfipelatofse
videtur

fedata

6c

&

pulfus durus
bls vel

frequens

ter fecatur

affumitur

;.

hlnc ?eger

ambulat

fanum

eft tertia

'

die

Pleuritts

&

fe

cum

fubfequenti

dlcit

perfidiffima

eadera dle aeger h lefto furglt , veftes Induk j,

nulla eft pyrexia , nulia tuffis , dyfpnoea , latet
fanitatis apparentia ; de segro enlm conclamatum
,

delirio aperto

quenti, seger e medlo

2.

seger lefto jacet

prorurent

inteftlna foras

'delirlum fub

iingua eft fordida- muco albido ;

mane manna cum tartaro ftibiato
cum impetu ano vel cato multum evacuatur quafi
,

vena,

phrenltlco

pulitique febrlH exiguo

pulmonis Zeviani de parapleuritlde

Ea eft qu3e Inclplt

heumonlam imitatur ,

fre-

tollltur.

a fymptoniatls pleurltldis

&

Pleiiropmpneumonia.
decurfu sgrltudinls perip-

dolore pun<ftorio in gravatlvum mutato cum majori

dyfpnoea , oppreffione , fputo cruento &c. Caftro Sarrafini anno 1765 per
fex menfes , hleme fclficet &: vere , ea pleurltis fult epidemlca ,
vix
trlgefimus ex ea evadebat. Inciplt ab horrore , laffitudine , cephalal^Ia vehementi ; accedit pyrexia acuta , pulfus durus , ferratllis , dolor peftoris vagus vel fixus , fputa fanguinolenta , dyfpnoea , faclei rubor , tuffis ; tertia

&

die

MEMBRANOStE.

Pleuritis.

4(^9

dle dolor lateris vel dorfi gravativus evadit , quarta aeger inoritur. Sudor
primis diebus , diarrhoea verfus quartam fuperveniens mortem accelerant

fanguis in patella coriaceus multo lero flavo innatans ; in cadaveribus pleura

fphacelata , pulmo ipii cohserens purulentia flava turgidus , fuppuratus vel
vel fphacelatus

gelatina alba obdudlus

fputa ferofo-fanguinea

magnus

hoc morbo

in

refpiratio fibilans

dolor ad coftas veras , ad omoplatam

forditie alba vel lutea.

erant rubrse

urinoE

inanis

initio

tuflis

ad fcrobiculum cordis

calor pe^toris

lin-

gua arida cum

Indicabantur

&

poft auxilia generalia

prsemiffo leni emetico

vulgaria

manna

cathartica ex

jufcula optima

al-

quippe frumenti inopravus viftus- huic epidemias anfam dederant ; dein potus ex olei
pia
amygdalarum unc. IV , camphorse gr. vi , nitri gr. xv , cochleatim fumendus quarta quaque hora ; pro potu infufum chamsemeli , limonata cofta , deco6ium kinkinse emulfioni mixtum , nec negligenda veficatoria ipfi lateri doternis diebus

&

admovenda , quod profpere fucceffit in fimili morbo , obfervante ClaIllujir. liob. Whytt.
Franc. Raymond MaJJilienJi Medico
3. Plmritis dorfalis Hippocratis de aff^^lib, Verna cap. 8. Ballonii de

lenti

&

rijf.

pleurit. dorfali.

Dorfum
ca

ham

no.n

quinta die

Sedes inflammationls
Species eft

pundlm

efl:

in

seger fufplrat

ad

quam

capite ad

fummum

tuf-

mors.

parte mediafiini poftica.

vix una

Virna poft Hippocratem

varietates recenfet

antica inflexo

feptima

rara ut ex ducentis pleuritidibus

ita

pau-

exfpuit

mingit fubcruentam; dolor dorfi ad fpi-

refpirant erefti

aegrius

pyrexia acuta

)us tres

quarta die faniem

protenfus

eft

fis

dolet velut ex plaga

tertia aut

Hu-

dorfalis.

fit

Vide Ferna pag.

y6

^77'
.

Mediajlini Frelnd

4. Pleuritis
ca4>.

9;

2. pag.

Salius curat.

Polor

tas

nihil

medio

in

fitis

fere

medicinse.

225

A<^.

n^

fi

difli'-

ultas

non adeo

verfus enfiformem

frequens

in fterno

fupp^rata

perclpitur

de Avenzoare ; Verna
Acad. Bononienf. tom.

intenfus

declinans

pericardio fsepe fimul affefto.

r efplratio

fpiratione fe"titur,

Cum

fterni

cartilaginem

inflammatur

fpirandi

hiftor.

partic. pag.

i8.

gravatlvus
tica

morbor.

eft

celer

acutus

Adeft acuta

ingens in

fed veluti

mediaftini

thorace

febris

fervor

pars an,
,

ubi molefta potius angufiia &: interclufio

nunquam

tufiSs

quam

&

&
;

in

illa

abeft

puKus

durus

eft

anxledoloris
in

in-

multo mlnor

peripneumonia.
pleuritis

Cfftiimbus

&

Barbette auftores funt

ut

terebretur fte^^num.

Legatur Rondektius

Hildanus

centur.

Hoc morbo

1.

libr.

de morbis per

4J.

fymptomata

&

difingiiendis

cap.

10

Avenzoar ,
ex arteria podicis fe<5ta fibi
hoc brevi periit Trombellus Medicus Eononienfis;
repulfum fuerat dudiim herpes, dolor erat in antico pedore , inde ad collum & aurem finiftram extenfus , bis vena fe^ra , fomenta adhibita. TroraNnn I
bellua
in itinere laboravit

libram fanguinis detraxit

CLASSIS

470

bellus nlgra

vomuit

niger in mediaftino inventus

pulmo
^.

pcricardu

illa

Quidam
xietate

Le Cat

cordls tremore

ma
fum

nigrum

cum

Cruor

obiit.

craifum

lividum

creberrima

cum

prehenfus

thoracis incendio

fyncope

tuffi

, anfyncope ,

ingenti

fiti

ficca.

cum anguftia fumtotum pericardium inventum eft eroexafperatum ,

in alio cafu pure tur-

trlduum obiit

&

millarlbus puftulis

ab ea

difFert

Sal-

dolore in thorace verfus fternum

intra

prsecedenti combinata

pag.

cordis tremore.

levl

pulfu duro

ingruente

digitos

13R; Verna
MercuredeNovembre 1753.

florenti acuta febre eft

in setate

refplratlone

tres

Lufitani prax. admir. obf.

Zaciiti

fsepe

palpitatione

romno

mediaftinum

77. Freind hift. med. pag. 108.

muth Centur. i obferv. 13.
Pleuritis

eft orta

cruore diilenfus.

finifter

Plmnds

frequenti

PHLEGMASI.E

II L

febrlcula tunc

gldum.
Plcurhis traumatica.

6.

Pleuritis

vulnere

quae a gravi coftarum

eft

contufione

vehementer

inflexa

duana

potu diluente

utplurimum

auxilllfque

peftorls

cruento

fputo

tantiim

pleurltls Illa eft

repetitis phlebotoraiis

pu-

abftinentia tr^

traftanda.

hiU Tulpil

Ilb.

cap.

PUuro-perip^

I.

Aumala apud Normannos ^ Marteau de

epidemictz

doi^ve

fi

atrox , refpIratlQ
, tunc dolor
tunc peripneumopleuritls eft cum

chirurgicls

7. PUuritis biliofa ; pUuritis a

mumonii&

cum

ut vidi faftum ab equi calce

mer^ Inflammatorla

fternlve fraflura

faep^

a lapfu

ut

efFradtse fint coftse

ft

fymptomatls

graviflimls

ducit

cofta

fuerit

fufFocatlva fuppreffa

ra

ortum

Grandvilliers ob-

fervante.

Initlum

&

horror

frigus

mane , pyrexia

acuta

litis ,

calor cutis

anxle-

vomltio biHofa , pulfus latus, durus ,

fubfrequens , febrls crefcens , facles intenfe rubens , refplratio frequens eum
furpiriis.
Poft i lim vel 15'"^ horas dolor pungitivus laterls, nunc fixus,
nunc ab uno ad alterum latus , nunc furfum ad clavlculas extenfus aut
ambulans. Prlma &c fecunda dle fputa cruenta, dein rubiglnofa , crocea ,
tas

gravans

cephalalgla

vel brunnea
prseceps

&

fluldlffima.

naufea,

Pulfus

quarta

die mollls,

fanguls in patella teftus corio crafTo, flavo

cum nubecula

brunnese

medlo

in

quandoque

anguftus
molll

turbidae fine fedimento,

prlmis diebus fedimentum lateritlum Inasquale, furfiiraceum

fuiffent

gena feu os jugale e

do-llvida,

humlda

lingua

quarta die fupprimebatur.

ratio magis aequalls

data

^egrl

agltatlo,

fugax
ter

7um

melius

fe

mors

aliis

inde ftertor

&

&

fi

facles

&

fibilans

tunc gravltas fterni

urlnae forent

mens conftabat;
5^ dle

vel ad

9"m quibufdam profuere,

turbidse,

delirium

vagum

refpi-

tuflis fe-

fpumofa

palll-

aderat,

fi

vel quarta dolor lateris nullus,

tertla

habere putabant, fputa pauclora,

obtutus vagus;

rlfmus,

Die

Ilcet

undofum depo-

fed albefcens vel flava; alvi fluxus,

fed dlfficllior

rubro-vlolaceum

latere doloris

frequens

urlnse fcepids

meteo-

magna

undofus, vel parvus^

7^ mors. Sudores crlticl In-

pulfus mollis

fummum
aliis

vQmica poft 40"f" dlem

crepuit.

In

MEMBRANOS^.
In cadaveribus lobus

pulmonum

re turgidus, pleurse adhaerens

li

fana

dolens

corlo albo

Pleuritis.
durus

plena

fed grangrcenofus; in pericardio cyathus feri

lis,

concretum

&

cruoris

471
atro cruo-

craffo, intermedio, pleura ccfta-

hujus lobi ianie purulenta

bronchia

gangrsenofus

concretum lymphae craffum

oppofitus

lobus

flavi;

mol-

cordis auriculis

in

in colo grangraena, cas-

tera inteftina flatu diftenfa.

Phlebotomise faltem tres , non plures o6lo , intra quatuor primas

non ultra ; poft primam , emetici tartari grana duo cum manna &c
oleo amygdalarum , nunquam vero pofl: tertium diem metu meteorifmi ;
Cura.

dies

fotus

initio

terebinthina

emoUientes &: refolventes

&c

mifla cucurbicula

lateri

dolor ambulatorius

die pix

tertia

fl

quod mature adhibitum

fucceflit.

diem fecabatur
ob meteorifmum.

quartam

Accedente oppreffione circa

rium ; fefla faphsena male ceflit forte
tione

veficatoria tibiis

dse ocius ficcarentur

&

olibanum
prx,

veficatorium applicabatur

ob

jugularis

deli-

Supprefla fputa-

admovi modo ante dies crifeos. Si efcharse palliconclamatum erat. Ad prsecavendum fphacelum ufus

fum nitri 240"^ granls cum camphorae granis quatuor ; fiant fex dofes
fumat fexta quaque hora unam ; aliis cham^emeli infiifum prsefcripfi j eventus
hujus morbl utplurimum lethalis fuit.
Huic affinis pleuritis viguit Monfpelll anno 1753. Phlebotomlae vero a
novem ad qulndecim adhibitse funt ; febris erat remittens fine ordine. Vomitorium fecunda vel tertia die prsefcriptum , dein iterum ad phkbotomias

deventum

75;

eft

ac catharfes

alternis dlebus

iteratse.

Fkurids vermlnofa Quercetani Pharmac cap. 7

8.

Blanchi pag.

Jlomachalis

cino mutuata hiftorla.

231.

Schenckii hb.

Verna pag. 3 6c '^'^,

apud pueros

Frequens eft hsec pleuritis

fsepe ad coftas infimas , cum

De

Cent.

River.

264,

pag.

Meyferey Tom. 2

dolor

2.

eft

lateris

Obf.

Gabun.

328.

pun^lorius

tufilicula ficca , quandoque fuffbcativa ,

ut in
amphimerina qulnta di61a vel coquduche.\ pulfus eft durus , refpiratio diflicilis , quandoque fingultus ; gena; nunc calent
rubent , nunc frigent
pallent.
Hic morbus frequens mihi occurrit,
fanatur , fine phlebotomia faltem repetita , leni emetico , catharticis &C vermifugis , non nejjlectis bechicis
lumbricos 377 in hoc morbo deje6:os vidit D. Mamau Journ,
de Med. Juill. lySz Obf. 4.
vide Vandermonde Septembre 1758 pag. 269,
9. Pleuritis putrida ;

&
&

&

D. Rouftan.

PleurCtis

Ingluviofa Triileri pag.

impura

fymptomatica

145.
fecundaria

P leuropneumonia Neotericor.
Auftorum.
De Meyferey

Tom.

2 pag. 314.
Eft ea fpecies Monfpelli frequentifilima

tis

febris

tufiis

putridse

accedit

vel biliofae

cum

oris

quse Initium

cui deinceps

forditie

naufea.

ducit

ut fecunda die

Ea

eft

fymptoma-

dolor

lateris

frequentiflima in regio-

nibus tneridionalibus

tum

monticolas, rufticos vegetabilibus tan, ut pura, apud

vocatur vulgo pleuritis fymptomatica ; fed catarrhofa , vecaliaeque funt pariter fymptomaticse ; putrida frequens eft menfe

nutritos

minofa,

Junio

CLASSIS

472
Junlo

febris

non remitrens

tinua,

&
&

PHLEGMASI.E

III.

conjunda

cui

eft pleuritis

haec eft frequens

vel fynochus

eft
;

adeoque con-

vel tritaeophya

qux

pleuritis

Biancho
aiiis.
fic
Sic BrcndeHus obfervavit pleuritides quotidle exacerbantes
EJfais
d^Edinbourg t. 6 pag. ^z refertur hiftoria pleuritidis biliofae epidemlcDe, in
qua dolor lateris fecundo die febri fe adjungebat , vense fe6lio repetita
nocebat , levia emetica mire proderant ; aderat initio bilis , vomitio ; dolor erat defcendens ad ultimas coftas ; ftomachi segritudo ; pulfus nec frequens , nec plenus erat j fanguis emifl"us fufcus , flavus vel viridis, flae codicitur

biliofa

rio

pura pateliam

in

tegit.

fynochum fanguineam comitatur

fpecies vel

catameniis

fis
ti

quod

ilio

Illa

ftne naufea

aut pondere epigaftrii

fanguine crufta alba obdu(^o

&

in

hoc

ut a plethora

cum

pyrexia

fuppref-

magna

arden-

cafu phlebotomise iteratae pro-

ex manna , caflia. Vel febris princeps

amarore , forditie, pulfu fubmolli, frequemi tamen , fanguine etiam poft alteram phlebotomiam non coriaceo
in hoc cafu parce mittendus fanguis , &C methodus Rulandi , quam tan-

funt

levibus

intermixtis

vere putris

eft

cum

catharticis

naufea

linguae

&

ufum venit j fcilicet miflfo femel vel bis

fecunda die leve emeticum , guttse aliquot fy-,
rupi Glauberiani cum mannae unciis duabus , unde nunc furfum , nunc
deorfum fine pei:oris laeflone seger purgatur , quod in pleuritide pura valde noceret; imo fequentibus diebus, maxime fi dolor lateris remittat, eaut in verminofa pleuritide , etiam infufum
dem medlcina iteranda eft ,
execratur

topere

cruore

praemiflb

Trilkrus

clyfmate

in

&

fenase

eft

admifcendum

catharticis

&

alternis diebus

iterandum ufque ad

morbi finem.
Si delirium accedat

verminoia,

ritis

&

datur parapbrenefis pleuritica.

varietates funt

Pleuritidis putridse

pleuritis biliofa

pleuritis

maligna

pleu-

pleuritis peftilens.

10. Pkurius catarrhalis Hippocratis; Peripneumonia epidcmica anni 1565

Dodonaei obf. cap. ii ; Sympathica Bianchi hift. hep. pag. 233 lib. i.
Eft ea fpecies quae a coryza , raucedine , angina ortum ducit cum dolore catarrhali peftoris , qui dolor preflione mutatur , levi etiam tumore
externo ftipatur ,
non femper punfto eft aflixus , fed huc &: illuc extenditur. Febris eft amphimerina , quovis vefpere exacerbans ,
tuflis molefta , dyfpnoea gravis ,
pleuropneumonia videfaepe fpuitio cruenta,
tur eflfe ob additionem fymptomatum peripneumonise hiemalis Boerhaave ;
incipit ab horrore &: frigore vagis ,
identidem per primas dies recurrenticorium , quo fanguis
bus
pulfus non ita durus
tenfus ac in vera ,

&

&

&

&

in

patella

tegitur

magis gelatinofum

exigit

que theiformes calidos , levia diaphoretica

multo fint quam in vera.

Pkuritis eryjipelatofa Baglivi appendic.

11.
kilitfa

Hippocrsit.

lib.

3,

de morbis

phlebotomias iteratas, potusphlebotomise tamen parciores

ad

pleuritid. p.

Bianchi pag. 136.

37;

Pkuritis

Pkuritis

cum

fcbre

arden'

M E M B R A N O S iE.
wdcntl Mocha
gangi Cent.

24

confil.

pag. 59; PUuritis

le u r i
cum mano

475

i s.

&

(&fiu

Jiti

Wolf-

fol.

7.
Inter perniciofiflimas pleuritides
i

efl:

pleuritis ficca

five eryfipelatodes acu

,
cum pauco dolo-
segrum derepente jugulat ; figna funt ex Hippocrate rubores fugaces
genarum , tuffis inanis , paucus dolor , jaftationes , ariditas magna linguse ,
ardor vifcerum , doloris excurfio in varia loca ; fi dolor lateris obfcurus fit

tiffima

re

qux

a fero

fit

pulmones urente

acri

lacerante

&

seger

decumbat

in latus

&

fortiter tuffiat

tunc temporis dolor

in latere per-.

cipietur,

Diftinguitur hsec fpecies

duo

naufea

frequenti

inextinguibili

fiti

non

hiulca

6^

vel vomitu

diarrhoea

^ hngua
5
febre

ab hepatica

vera

cum

ventris ad epigaftrium

&

bile

&

bihofo

^'

oris

vifcido

amarore

affi-

^ doloribus

quandoque biliosa , aut tenefmo ; 4*

tamen non afpera , non ficca ,
,

fuffusa

tritseophya

cum

calore

acerrimo

cum

vigiliis

&

quandoque delirio ; 7 pulfus poft catharfim remollefcit. DifFert ab hepadca, quod dolor fit fub mamma finiftra , quod nullus tumor , dolor , durities nulla, aut tenfio ad hypochondrium dextrum ; fputa funt intense flavefcentia, licet fanguine mixta , imo amara , urinae croce^,
Pleuritidem biliofam diverfam facit Cl. Bianchi ab eryfipelatosa /7^^. i^ij^

camque typhodem

eflTentialem

nuncupat.

II. Pleuritis hepatica Bianchi Hiftor. hepat. fpec. 6. pag.

234 tom.

i.

vel

Hepatitis pleuritica ejufdem.

Similis eft verse

ritiem

&

tuffim faepe

quoad acutiem

biliofse

cruentam

; difFert

febris

dyfpnoeam

pulsus

dolore ad dexteram thoracis

du-'

partem

profundo , gen^e dextrsc rubore intenfiori , tinftura fubi6lerica per cutim ,

oculos, linguam , iotium , excreta omnia ; fitis, ariditas , amarities oris , bilis
obtuse ad
in fputo adeft cum fanguine ; dolor ad coftas fpurias defcendit ,
dextrum hypochondrium affigi^tur , ubi ad taftum leviorem moleftiffima fenfatio ; tenfio , tumor , renitentia , durities hepar circumfcribens ; calor intenfus,

&

jaftatio affidua

fitis ,

ardor

ariditas.

yide aperturam cadaveris in Panaroli Pentecofi. 1. obferv. ;^-y,

13. Pleuritis co nv u IJiv a B'ia.nch.i Hift, hepat. libr. I.pag. 234. Sicca Hippotratis 3. de morbis.
Dolore atroci in principio eft ftipata , fed utplurimum circa quartum diem
crefcente febre dolor mitigatur , aut fi dolor una aut altera die febrem praecedat , febris accedens morbum folvit. In hac anguftiffima eft refpiratio, cum
tuffi rara
inani feu ficca , &: ob doloris vehementiam difficillima. Hujus
crifis eft qualis fanguinex , fed ampliori potu humedante indiget quam aliae ,

&

ait

Hippocrates.

Morton. de intermittentium diagnofi , pag. 35.'

de febribus ; Morton Pyret. Hift. 8. p. 141. Anonymi de recondita febrium natura, cap. 18. pag. 102. 1759. Lauter. Hift
Med. Viennae 1762.
Sauvages Nojfblogia Methodica. Tom. I.
oo
Eft
14.

Pleuritis periodica

Pleuritis febricofa Torti

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

474

Eft fpecies
revertitur

quse per paroxyfmos a frigore incipientes fingulis vel alternis

paroxyfmis fudore terminatis recedit ,
rurfus data hora

invadit

diebus

&

feu quae pendet a

Centies obfervavi

ait

veneno

Mononus

febris

ortam

ditur lateritia qualis in intermittentibus

brem, cum vel fponte fua, vel

per

&

vere fpafmodi-

periodis redeunt

flatis

febribus

effluere

folet

larvam deponit

arte coafta

Anonymus mulierem

punftorio

teris

&

veneno

febris

&

in-

urina red-

hanc

fe-

kinkina cito fem-

curare confuevit.

feliciter

Vidit

intenfiffimis

fymptomata

fuiffe; ifta

tritaeophyde.

pleuritidem acutiffimam

cam, cum fymptomatis pathognomonicis

termittentis

tertianae aut

tebre acuta

men adduftam

laborantem

fanguinis fputo

exacerbationibus

variis

cum

dolore

fummum

in

la-

difcri-

kinkina alTumpto brevi convaluit. Vidit idem virum

detentum cum copiofo fanguinis fputo in paroxyfmis periodice recurrentibus , qui non fenfim , fed fubito impetu ex improvifo infurquae

pleuritide acerrima

gebant, qui fimiU febrifugo protinus exhibito

Color

urinse

diebus

vel alternis

fingulis

remiffione

lateritius in

cum

invafio

fimiliter

fubitaneus

frigore

evafit.

&

periodus

recurfus

fudor primos

paroxyf-

mos

terminans funt figna fere infallibilia veneni febricofi latentis in his morquos
febricofos cum Wcrlhofio nomino , nec enim cognomine pleuritidis
,
febrilis quifquam ejus indolem fingularem fufpicaretur.
Eadem efl: cura , idem decurfus rheumatifmi , febricof^e colicae , vomitiis

bis

hyflerise

tur

fyncopes

cardialgise

phriciafis

medio
W^rlhof ^di^\m.

brevi xgros e

Toni
15.
Ille

&

tollunt, ut

epidemia,

pleuriticorum

qui feptima,

fummi momenti

milites

vulgari certe diverfa

nifi

feu a

febrifugo

veneno feimpugnen-

Anony'mum

cap, 17.

quadam

degentes durante

caflris

cavum aqua exundans

nona & undecima morbi

hujus fpeciei figna habere

eft

obfcrv.

in

multoties pedoris

obfervavit

&:c febricofse

videre eft apud

Pleuritis hydrothoracica Crendal.

Au6lor nuperus apud

produdae, quse

intermittentis aut remittentis

bris

ut

die

in

cadfevere

unde
;
methodus , a

perierant

propria

obtineatur.

16. PUuritis pefiiUns Schenckii pag. 751: Riverii obferv. 71 centur. I.

Eft morbus epidemicus qui regnavit Forolivii Gallo-Provincise menfe Fe-

bruario anno
rii

anno 1747

1751
:

///.

Aquis-mortuis menfe Martio anno 1745,

D. Haguenot

&

D.

Fiies

Aquas-mortuas

&
fe

Melgocontule-

runt hortatu Tribuni Provincix ; feptem vel 06I0 pleuritici quovis die fubito
moriebantur ; mifiTus fum etiam Melgorium , ad debellandam eamdem epidemiam ; xgri laborabant febre , dyfpnoea, dolore lateris, tuffi; segrique
turmatim inopinato moriebantur. In cadaveribus Forolivienfiura pulmones
erant perfufi punftis nigris
fidiffimo plenis

firailis

lividifve:,

liquor in

milii

primis

cum

granum sequantibus,

cum

viis

multis

liquore foe-

lumbricis.

Apud

nullum ideo cadaver introfpicege valui , fed ex relatu fuperftitum conjeftavi a gangrsenodea inflammatione in abdomine 5^ peftore multos ablatos fuiflTe. Hieme anni 1764
Melgorienfes epidemia defifiebat

acceffi

MEMBRANOStE.
in

oppido

S.

Jean Dioecefis

ad ignem fedentes

pleuritis,

noica in dies crefcente

nea erant omnia

auxilia

cum

dolore
in

Pleuritis.

plurimos

Alefienfis

intra

triduum

pyrexia vehementi,

lateris

475
hsec

abftulit

refpiratione orthop-

punftorio, facie rubro-livida

fruftra-

cadavere reperiebatur pulmo vere gangrsenofus,

dififolutus , foetidus ; lumbrici non raro exibant

hieme tamen foetebat admodum. Quinque fanguinis libris intra primam diem emiffis quidam rufticus optime fe habebat ;
pyrexia , per paroxyfmos atroces reverfa , xgros bene conftantes fine delirio auf^rebat.
Nitro , camphora plures ufi funt , omnes tamen periere
tertia die circiter in paroxyfmo pyrexixr
17, Plcurids laciea ; Dcpot lait&ux fur la poitrine ; PUureJic laitcufe Pu-

adhserens

thoraci

cadaver

ipfa

lividus

die

mortis;

1 partie.

zos Traite des depots laiteux

Eft pleuritis puerperis vel
fanguinis

mittente

doloribus in peftore vel

dyfpnoea non continua

partum

ante

gravidis

vel

vagis

calore mediocri

propria
ftipata

fixis

fine

nullo

cum

fputo

febre re*

meteorifmo &t fine

delirio.

inftituta

altero a partu die fupervenit pyrexia acuta, cum dolore

ad inferiorem omoplatse angulum , lochia ubertim fiuebant
fuit ftatim phlebotomia;
hujus eadem die iterationem proximi re-

cufarunt

Nobili mulierl
vividiffimo

fequentibus diebus bis iterata

chia fluxere ,

abdomen molle

fuit

his fublevata fuit

apozemata ex

duobus alvum laxam fervavere ;

odavo die xgra obiit , abfcefifus

ab

aft

imo

in

segra

lo-

de
phiebotomiam

plantis cichoraceis 6c fale

retardatam nimis

lobi dextri pulmonis

repertus eft,

Vifse funt qu3e quinque phlebotomiis intra paucos dies repetitis liberatse funt,

Vide Metritidcm laUcam

i8. Pleuritis Polonica. Vide Stabel dc Pticd^

hiji.

Ea

eft

virus trichomatis a plica refe6la

phlebotomiis

ratur

ca

quam

; fecus abit in

Cura
qui

&

phthifim

Pleuritidis pur<&

lanceolam

in

deco6i:o lycopodii capiti

ipfum

eadem

evolutione

ineat a larga
latus

8.

vel fupprefta excitat,

admoto

plicae

quo evolvatur

pli-

fanabilem.

prompta phlebotomia

dolens adigunt

Cu^

iterata ; funt

quarta quavis hora aqua de-

& bis

emulfio anodyna
femine papaveris albi
drach. duab. facchari , unc. i. cum aquas hordei tb. i. Eclegma ex fpermate
ceti, drach. i.oleo amygdalarum dulcium , unc. i. aqu3e cinnamomi hordeat?e , femiuncia. Interea linimentum fedans ex balfamo tranquillo unc. femifif.
ftillata

papaveris rhceados ad uncias quatuor

ex feminibus

vel

in

&

frigidis

cucumeris

quo pro quavis uncia

ana

femiuncia

in die

dilue guttas laudani liquidi viginti vel trigin-

unge partes dolentes. Si dolor urgeat , panis calidi medulla aqua vitae
;
camphorata imbibatur , additifque guttis laudani xil applicetur. Vel porri
radices tufse cum duobus capiribus papaveris bulliant in aqua ,
dein lafti
intinftse lateri dolenti applicentur. Vel demum felis viva exenterata dolenti
ta

parti

applicetur.

Curam

abfolvunt

i phlebotomiae

iteratre

i^ potus copiofus diluens ex

; cavendo a caOO 2

radicibus fcorzonerse, glycyrrhiza, floribus papaveris rhoeados

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

Al^
tharticis

& fudorificis

dalarum

caffia

De Haen

Eft fplenitis

ex manna

apud van Swieten comm.

qux

formam

pleuritidis

Cadaver exhibuit empyema

rante.

20. Pleurltis miliaris Camerarii

amyg-

oleo

Aph. Boer-

in

quam

Eft ea

eam

ipfo etiam de

refert

Hain segrum cu-

fplenis.

diflert.

1735

AUioni de

[miliari

Roncal-

131; widQ Miliarem 8am.

eruptio miliaris folvit ; fcetor fingularis acefcens perfpiratio-

Med. Germanor.

nis

fint

. 958. A.

have

]i

fedato

putris.

nifi pleuritis fit

Pleurltis fpUnica^

19.

morbo

fed caihartica

&c

p.

diftinguit.

Primus qui veficatoria

lienfes vulgatiffima eft ;

ba rubra

pafilim

admovenda

lateri

Turquet de Mayerne

tor Monfpelimjis

adhibentur

XIV. Gastritis

autem

ipfa

tum
Med. pag. 23

veficatoria ab Anglis in miliari

Mead

tefte

Docmethodus hodie apud Mafli-

in pleuritide vulgari fuafit eft

qu3e

Monit,

&

Prcecept.

al-

TnflammatioventriculiVavexn Pr. Med. Lib. IX. cap. 11,

Boneti Sepulchr. Lib. IIL fed. 7. Cardialgia inflammatoria
Tralles de Opio ; Jnflammation de Cefomac.

Dolor

Eft phlegmafia
tione

&

ventriculi

ftipata epigaftrii dolore

ardore

tenfione

pyrexia acutiffima. Principium morbificum

fiti ,

eft ventriculi

vomituritotius vei

inflammatio.

partialis

Caufa
pyrexise
mitionis

conatus naturse infarftum inflammatorium ventriculi interventu

eft
,

vaforum adau6li

feu impetus fanguinis,&: pulfus

naufese

Principia

fingultus

proegumena

cipia procatardica funt

nena, medicamina

necnon ope vo-

refolvere fatagentis.

funt

plethora

obftru61io

iftus in epigaftrium

acria ingefta

infanguine genita,

vaforum

ventriculi, Prin-

vulnera ventriculo inflida

&

ve-

in colatorio hujus vif-

ceris fecreta vel h^rentia.

1. Gafiritis

legitima ; Fehris

fomachica

Eft ea in qua pulfus eft plenus

feu in qua pura eft inflammatio

velox

&

Frid. HofFnaanni tom. 2. pag. Iil.

calor intenfus

ut aiebant Galenici

,
,

fine lingua; forditie,

a fanguine copiofo

non biliofo oriunda ; ea procedit a metaftafi fanguinis copiofi , a

catemeniorum vel hsemorrhoidalis fluxus emanfione , a regimine calidiori ; facpius totum ftomachum obfidet. His fignis adde fummam anxietatem , vigiliam , dyfpnoeam , fcapularum deorfum traftionem.
2. Gafritis traumatica, De Meyferey T. II n. 362.
fervido

qux

Eft ea
ris

eft

a gravi

contufione

tenfione

qux pro gradu ,

,
numero
pro fanguinis

varietas

utplurimum

cito lethalis eft

fi

aut vulnere epigaftrii dependet

&

prio-

pro vulneris ex,

effufione , variat quoad periculum ,
a vulnere fiat , ftipaturque vomitione , &c per
intenfitate

contufionis

&

inferiora rejeftione cruoris.

Huc
non a

percinere videtur gajlritis mufcularis

Ventriculo proprie inflammato

vel deceptiva

ea

fcillcet

quse

fed a mufculis epigaftrii ipfius inflam-

matis

M E M B R A N O S iE.

Gastritis.

4jj

dependet ; quse ob loci viciniam eadem fere fed mitiora excitat fymptomata quse gaftritis legitima , ob calorem , tumorem , preffionem ipfi ftocircummacho nocentes. In gaftritide mufculari tumor eft magis apparens
imatis

&

fcriptus

fenfibilitas

major a ta6lu

In legitima tumor

cutis.

tenfio

dolor

profundiores funt.

pylorus potiflimum

Si

lit

omnia aftumpta vomitione

inflammatus

rejiciuntur

&

de fua

ut

dolor

eft in

fiiia

refert

Lindanus

regione pylori.

potiflimum inflammetur , graviores funt fingultus , frequentes

fyncopes , dolor in regione cardise,
A deglutita acicula gaftritidem cum febre ardente , &c horrendis fymptomatis ortam recenfet Hildanus centur. i. obf, J4.
cardia

Si

cardialgise

a veneno Frid. Hoffmanni obf. 1, 3, 4, 6, pag. 123 tom,

De Meyferey Tom. II. n. 225. ab serugine aut

Gajlritis

3.

maligndi fpecies

Febris

i.

&

veneno alTumpto.
efficacia necnon genere veneni plus vel minus intenfa funt
Pro dofi
difficillima eft fsepius hujus fpeciei diagnofis , quia malefici
fymptomata
artes fuas adhibent , ne origo m.orbi detegatur ; illi fublimatum corrofivum
involvunt , quandoque opio admifcent.
arfenicum , emetica ftibiata larvant
oefophago nocent ; ab his afi^umptis dolor ventriSsepius ea venena ipfi ori
o*ih , cardialgiae , naufes , cholera , fimiliaque fymptomata fupervenlunt ; febris vero ex pulfu dignofci non poteft , cum pulfus doloris vehementia , aut
fyncope frequenti deprimatur , debilitetur.
cardialgiis
fimili

&
:

&

&

&

4.

Gaflritis eryfpelatofa Riverii

Si

inflammatio

tim pyrexia

gentque,

eft lipyria ,

fitis

refrigeratio

tum non

incendium

tolerans

frequens

in

qua

fymptomata graviflima

Summa

in praecordiis

rejedio

fapldis

de inflamm. ventriculi.
,

interiora uruntur,

inextinguibilis.

eft

paululum

geftis

eft eryfipelatofa

eft

anxietas

omnlum aftumptorum

acribufve, deliria

funt

&

fpecia-

exteriora rigent
jaftatio

fri-

extremorum

cordis dolor levifiimum tac-

fcrobiculi

&

exacerbatio doloris ab in-

convulfiones, pulfus irregularis,

contradus.

Hoffmanni de febre ftomachica art. 7.

intus obducentibus pendet , quse cognofcitur ex puftulis albis , acriter doloiitibus , totum oefophagi orificium
infeftantibus , fi verofimile fit eas ad ventriculum ufque extenfas efi[e , quod
ex fymptomatis fimultaneis gaftritidis , fed maxime apertura cadaverum fero
-

^.

Gajiritis cxanthematicaYxi^..

Eft ea qu2e ab aphthis ventriculum

cognofcitur.

Utinam qui has

allquando hiftoria

fpecies obfervant

figna animadverterent

morborum promoveri

& jiotarent

ut

pofi^et.

Merito accenfet Frid. Hoffmannus inter principia hujus morbi vaiiolam ^

rubeolam , purpuram , miliarem , imo fcabiem , herpetem repulfas, ia quibus
materies fubtilis , cauftica , in ventriculum defertur ; unde poft mortem ihvenitur ventriculus fimilibus puftulis
acri , nlgro intra ejus cavum.

Non

ita rara eft

pun^lifve

ac vulgo creditur gaftritis^

lividis

llcet

perfufus

cum

ichore

vulgo in fcholis nomiae

pro-

O 03

CLASSIS

4^

proprio deftltuta
tharticis

&

fit ,

qu3e juxta plurimos ex

cari videntur. Difficillimum

lerse

ilei ^

Sydenhami
acuta

efl:

atque

vomitu
,

necnon a gaftrodynia

quse hujus fignura eft

maxime cavendum

naufea

ei I ca-

in

cardialgia continuo

indi-

diftinguere a certis chohyfterico , feu colici hyfterica

ut ab ileo
biliofi

non

qula

propter cardialgias

quandoque gaftriridem

vomitufque fpeciebus
,

PHLEGMASIiE

III,

ignota ferme

&

ita

obvia

eft febris illa

dolorem pulfus minutus

,.

quandoque vldetur.
Alias tamen gaftritis in longum tempus abit ,
chronica fere evadit , ut
patet ex Sepulchreto Bonetl ; ventriculi enim ulcera , phlyftaense , maculse f(^inaequalis

&

briculam accerfunt

morbum

quse alterius indoHs

conftituunt

cum

fimplici

vomitu aliove genere affinem,

6.

Gajiritis Jiernocojialis.

Sub finem menfis Junli 1760 Monfpelii viguit h?ec fpecies, cujus
bris amphimerina noftu exacerbans,
cum fummo capitis dolore ;

&

figna^feepigaftrii

cartilaginem xiphoideam , dolor acutus , preflionem

ab
ea crefcens ; refpiratio paululum fufplriofa , mlni'^
,
r*e frequens , fine tuffi , nlfi fub finem morbi 5 fanguls corio albo tenui
teftus ; dolor ad coftas fpurias inltio protenfus ,
fecundum fpinam dorfi
obfcurus ; nulla figna faburrse vel Inflamraatl ftomachl , fcilicet nulla naufea ,
vel vomltio , nec cardlalgla. NuIIa figna inflammati pulmonls , cum refpiratlo non effet frequens , nec ulla tuflis,
Cafhartlca trla vel quatuor , interpofitis prxmiflifve totldera phlebotomiis , dolorem eplgaftrii fublevabant Ilcet cum fenna ; no6lu emulfio*nes anodynse juvabant ; fic intra feptem dies clrclter morbus fellclter foltotius

infra

circa

quidem tolerans

aft

&

vebatur.

Mufculus fternocoftaHs Inflammatus in hoc morbo mlhl vldetur , epigaftrlum a medlaftlno etiam dolente dlftraftum , inde etlam dolor juxta fplnam
dorfi ; non eft tamen pleurltls medlaftlni , fed medlaftinum ex confenfu mufculi trlangularls fterni

diftrahltur.

7. Gaflritis herniofa.

Pendet a gaftrocele ,
citur ex fignls generis
tione

quam

laxentur
nlls

&

Garengeot

Mem.

&

ex

tumore

levl

juvant phlebotorala larga

operatione

de TAcad. R. de Chlr. T.

feu prolapfu ventrlculi inter mufculos reftos

manus

Imo

fi

clrcumfcripto

opus

fit ,

vlnfturls ftomarchus in fede fua retinetur

diaeta tenuiffima

truncl

Inflexlo

I.
;

p.

703.

cognof-

curatur repofi-

Ita

ut mufculi refti

fed^ione cutis
narcotlcls

dein fple-

phlebotomiis

refiduum curse abfolvitur.

XV. Enteritis

Chordapfus Galeni 6 de

loc. afFe^.

cap. i

Inflammat'10

inteflinorum Sennerti Lib. 3 Part. 1 Sel. i c. 2 ; Fehris inteflinorum inflammatoria Frld. HofFmanni Tom. II. pag. 17I ; Febris iliaca inflammatoria

ejufdem pag. 174^ Meteorifmus P^tholo^. Method. i^fpecies; Enterophlo^^

gia^ De Meyferey, Inflammation des boyaux ^ du mefentere, &c.
Eft phlegmafia acuta

cujus prxclpua

fymptomata

funt tenfio

fumme

dolo*
rifica

M E M B R A N O S ^.

E nt

&

tumida earum partium abdominis , quibus

pyrexia , meteorifmo , quibus ileus , dyfenteria
rifica

rj t

vel

479

i s.

refpondent

inteftina

cum

rymptomata

(imilia

adjunguntur.

Ex

tenfione

pyrexia acuta

phlegmonodea

plures inflammatorise funt

ab

diftinguitur
,

taftum non tolerante

ileo

dyfenteria

fed in quibus

colica

fumme

dolorifica

quarum

cum

fpecies etiam

fymptomata generi propria praedo-

mmantur.
1. Enteritls iliaca ; Febris iliaca Frid. HofFmanni.
craffum
Veteres duo tantum inteftina admittebant , tenue feu ileum ,
feu colum ; hinc enteritis iliaca efl: ea quse potiffimum inteftina tenuia afficognofcitur ex fitu circa umbilicum , dolore atrociori , diftenftone epicit
vomitione afliduis ac vehementigaftrii &: umbilici , dyfpnoea , naufea ,
contineri
potus
queat
dein
vomitus ftercorofus fequatur
nec
,
bus , ita ut

&

&

&c fer^ femper mors.

De .hac

%ecie ab

ifiu orta

Vlde Frid, Hoffmanni

obferv.

Benedicli

Sylvatici centur, i. obferv. 8G.

De

hac fpecie fpontanea

morum

Vide Frid. Hoffmanni

Frigus extre-

obferv^ I4.

huic anfam prsebet.

cathartica acria

funt

Principia

venena aftumpta , plethora

qusecumque

ileum excitant.
Enteritis colica

2.

Chordapfus Galeni.

Dignofcitur ex eo quod non umbilicum

afficiac

cum

ubi

inteftini parte

mum
3

&

colum

febre acuta

ccecum

rariiis

jacent.

vomitio

fed partes

Lumborum

abdominis laterales

adeft gravitas

accidit. Dicitur proprie

dclor

chordapfus

inflammata adeft tumor chordam tenfam referens, aut

tenfio,

cum ab
in glo-

convioKitus.
Enteritis fiatuhnta

Meteorifmus vulgo.

Eft tenlio dolorifica totius abdominis

tolerante

mune ,

fed illud

fymptoma

quoties faburra acris

citat flatus

ma

eft

cum tumore

putrefcens in febribus

& phle^mafiis

quibus inteftma omnia ptaefertim tenuia diftenduntur.

febribus putridis

&

taftum non

fubelaftjco

accidens pluribus morbis inflammatoriis

malignis valde

familiare.

com-

acutis ex-

Hoc fympto-

Vide Ballonii

ohf. Hb. 2,

Epidem. & Sepulchret. Boneti de lleo ^ obf iC).

In nofocomio Monfpelienfi vir quidam per feptimanam omnia tomitu rejecerat , cum enteritidis fignis ; fe61o cadavere inventum eft coecum h (q6q
firmiter adhsereret , colo 5c
fua ita dimotum 5 ut ventriculo incumberet,

&

refto

multum

arguftatis

cseteris difienfis

inflanrmatis.

ex aqua pulli, in qua femina friglda majera , imo caput papaveris albi inccquantur , clyfmata ex oleo
decodis malvee, violarum , feminum lini , fomenta leviflima ex fimili deccdo abdcmini ope
lintei duplicati apponantur , oleum recentlflSmum ex amygdalis dwlcibus ingeratur i cremores hordei , oryzse pro cibo fumaniur ; narcoticis dolores
compefcantur ;
quod palmarium eft , phlebotomise , quantocius fieri poteft, e brachio, dein e pede repetantur, ii vires finant
dilutum
fi demiim
Curatio. Potus

fit

&

&

caflise

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

48o

&

fine ftrage tranfiturum fpes (it , ejus ope faburra acris

qu3e
,
elimlnetur;
fed fi maturius exhibeas catharticum , utcumque
fovet,
malum
leniflimum , grave periculum imminet : ita ii meteorifmus febnbus putridis

facUe

cafliae

aut malignis fupervenerit

non raro a negledis antea

id

t^t cenfendum fsp^ eft.

Laudantur in hoc morbo fomenta ex

omento animalis
nitrata

ut

vervecis

calido

liquore

linteis

dolor fubito &: fme ratione cefTaverit

fi

re videatur

fphacelus inteftinorum

&

mors

de veficatoria abdomini applicanda fuadet

faturni madidis

ex la6le

clyfmata

oleo

bene

pulfus

licet

in procinftu funt.

PrlngU

lll.

ortum

catharticis

ex

ptifana

fe

habe-

In Enterl-

quod peflime fuccef-

fit alils.

Enteritis

4.

methodlc.
part.

mefentcrica
7.

lib.

Phlegmom

mefenterii

Profper.

18. Mefenterii inflammatio Sennert.

cap.

Alplni
lib.

Medic'

3. cap.

4.

3.

DifHcIllime diftlngultur ab

enterltlde

quacum etlam

compllcatur

fsepe

&

tumor ad umbllicalem regionem circiter adeft profundus , alvi excrementa aegre aut minime ejiciuntur ; a clyfmatis poft primas feces nihll excernltur ; febrls eft quandoque mltis , nunc hemitritsea , nunc vehemens ; urlna rubra eft ; orls amaritudo , inappetentia , fitis , vlgllla accedunt ; alvus
delnde excernit fanlem rubram , imo fi fides quibufdam , ut Alpino , matedolor

fles chylofas.

non

Si
terii

5.

refolvatur inftammatlo, 6c seger fuperfit

tabes

afcites

Enteritis

Ea

eft

quam

purulentus

accedlt

fuppuratio mefen-

allaque lethifera mala.

enterocelica.

De

producit

hernia

Meyferey

2. n.

lib.

368. A.

ventralis

Inteftinalis ^

inguinalls

aut afia

qusecumque. Curatur ut enterocele.

XVI. EPIPLOITIS ; Inflammation

de tEpiploon,

Cognofcltur ex febre inflammatorla cum dolore acuto , lancinante , pflfr

fuperlorem
mediam abdominls reglonem , infra tegumenta in ipfo abdo-

&

minls cavo

percepto.

Roebman dlfT. de omento.

Foemlna febrlfugls &c pllulis acribus ufa perfenfit dolorem acutum , lancinantem In abdomine ,
durum in regione umbilicl; ea verfus hypochondrlum dextrum pugni magnltudlne emlnentem tumorem perceplt , qui in
dies auftus totum abdominis ambltum occupavlt.
Chirurgus cataplafmata
tumor Immlnuebantur ;
emollientia admovlt , unde intra triduum dolor
aderat , quoclrca
abdomen tamen Inflatum
in
afclte
Inibi
ut
fluftuatlo
ope acus triquetrs utrumque abdomlnls latus perforavlt , tuncque cum puEpiploitis vera Freder.

I,

&

&

&

trida

unde

Ichorofa materies efHueret

fuppurati

&

feparati

omenti

contlnuo patentlorem apertionem mftituit,

frufta

cum

foetore

ingentl

ichorofas aquae quantitate , omnla libras duas pondere cequantia

die$ effluxere. Sed ars vida malo fuit , 6c ^gra obiit.

&

magna

per aliquot
Simi-5

MEMBRANOSiE.
Similem omenti inflammatl

&

EpiPLditis.
quo magna

corrupti ex

foeticli

&

4S1
aqucfi pu-

quantitas effluxit, fimiUterque lethalis hiftoriam refert Storchius Acl. Natur. Ciiriof. voL V- obferv. /46. Hiftoria cum apertura cadaveris videatur in
fls

/j2. Laborabat quotidiana , tumore,

, cadaverc 12. pag.
gravativoque dolore epigaftrii , omentum inventum fuit quinque pollices crafSim, fphacelofumque. Confulantur de his Willifius Pathol. ctrebr. cap. ^.
Smn&rtus Prax. Lib. j part. j cap, 8.
Cura exigit initio phlebotomias , antiphlogiftica ; extus vero difcutlentia , emollientia ; formato abfceffu incifionem , mundificantia , balfamica , &c,

anno m^dico Storchu

Injlammatio uteri Sennert. de morbis mulierum ; Hyf-i'

Infiammation dc la matrice ; Mauriceau hbr.
3. chap. II, Dicitur Metritis a metrd ^ utero.

XVII. Metritis
ritis

methodic.

Pathologiae

Eft phlegmafia cujus prsecipuum fymptoma

pyrexia acuta.
dolore , gravltate ,
,

tumor

efi:

regionls uteri

cum

ar*

&

(|!ore

os uteri taftum non tolerat , rubet , retra^lum

,
pyrexiaeft continua, fynochus ardens, quandoque amphimerlna, lipyria ,
horrore perpetuo , frigore extremorum , delirio , jaftatione ; caput

Immififoin vaginam digito

efl:;

cum

potifiimum vero finciput , dolet, necnon oculi; convulfiones coUi, manuum

ac pedum accedunt.
Dolor ad inguina , femora , diaphragma , clavlculas extenditur cum dyfpnoea , pleuriticifque fymptomatis ; accedlt naufea , vomitio , fingultus , conllipatio alvi, ifchuria. Pulfus initio magnus, celer, deinde debilis , frequens
animi deliquium, extremorum refrigeratio , fopor aUaque graviflima fymptotnata adjunguntur.
I. Metritis puerperarum Maurlceau lib. 3. chap. 11. Puzos pag. 151.
Cognofcitur ex magna gravitate pelvls , accedente tenfione uteri , ejufque intumefcentia , quse graviditatem quandoque jemulatur. Adefl: mingendi
alvi deponendae difficultas , febris fimul magna , difficultas refpirandi , fupervenit dein fingultus , vomitio , convulfio , deUrium ,
mors , nifi prae-

&

&

vertatur remedlls.
Seepius prsecedunt lochlorum fuppreflio
i(5lus, comiDreffio

rudls contreftatlo

laceratio adigitis, infl:rumentis,

vim repofitus.
Hic morbus plurimas puerperas e medlo

in difficiUpartu,

grumorum

retentio, pror

lapfus per

Febrls in hac fpecie

cedat metritls
locum.

poft

efl:

partum

fy nochis affinis
,

quam

cito

toUIt.
;

fi

ab hyfterocele inverfa pro-

reftituenda

efl:

pars

in

prifl:inum

a. Metritis

Ea
i\

typhodes ; Fiivremali^ne aveq inflammation de Vuterus.

procedit utplurlmiim a caufis internis , ut faburra putri , acri , metafla-

materise eryfipelatofse.

Cognofcitur ex febrl amphlmerlna , llpyrla

Sauvages Nofologia Mwhodica, Tom. I.

feu incendio Interno

PPP

cum

130
tatio*

CLASSIS

482

anxietate

tatlone ,
rum refrigeratione

delirio

potiffimum utero

lingua nigra

ficca

fimulque cxtremo-

pulfu frequenti, inaequali.

Hijloria. Mulier triginta

&

PHLEGMASI^

III.
fopore

annos nata tam

dolebat

acrlter

vulva

vagina

ut no6le, dieque ejularet. Aderat pyrexia mediocris,

&

&

menorrhagia cruore pellucido

identidem leucorrhoea albefcens , puriformls ,
vel diluto ftipata; hyfteralglam ulcerofam fufpicabatur Medicus ; intereauterus,
a viris obftetricise artls peritis exploratus , fcirrhi , ulcerifque erat expers ,
8c tantum inflaramatus , tenfus , dolens ; repetltis itaque phlebotomiis , balnels, fomentls emolllentibus

horrendi

Ex

hac

que

illi

hiftoria fequitur

latere

jufculis refrigerantibus

nodu

julapiis narcoticis,

Puzos pag. 2S1

metritidem fub forma hyfteralgise ulcerofse quando-

dolores poft duos tantum menfes

afque in his

fanati funt

morbis prsemlttendam femper efte

explo-

uteri

ratlonem.
3. Metritis laciea ; Depos laiteux ayecfieyre aigue Puzos Trdiite des accouchem. pag. 367 , 2. Mem.
Eft morbus acutus febrilis , meteorlfmo , uteri tenfione , dolore , lochloTumfiuxu, fitl , cephalalgia, delirlo ftipata cum torminibus uterinis.
Haec febrls ephemera laftea promptius vel ferius accedit
ephemera la(5lea
,

ftlpatur ephidrofi

tea

mammarum tenfione ,

hnguse ficcltatem, fitim

abdomlnls mollitie ; metrltis vero lacdellrlum accerfit , vel infomcephalalgiam

&

manu preftus dolet , licet uberlochlorum adfit , fimulque abdomen tenfum eft,
Hic morbus perlculofifiiimus eft , brevi plures puerperas aufert ,
medendi
methodus aegre ab adftantibus admlttltur ; h^c metrltis quandoque partum
nium

feu dormientis delirlum

uterus

leviter

tas

&

antecedit, quandoque fubfequitur.

Methodus medendi
fim

& dlurefim

exigit

cum

magnas evacuationes per phlebotomlam

cathar-

reglmlne vidus tenuiflimo.

inftant adefte tantum ephemeram lafteam , hyfteralgiam puerperii ; delirlum a cerebri vacuitate , aut debilitate pendere , lochia
rede fluere , nec efte turbandam naturam morbus eft phlogofis uterl ,
uti
peripneumonia non folvltur per fputum cruentum , ita nec metritls per lochia
lochiorum quantltas vulgarls ad quinque vel fex unclas in die afcendit ; in metritide vero &c enteritlde lafteis multo plures unclse fanguinis mittendse funt
ut mors avertatur , 6l la6tis m abdomen extravafatio , aut apoftema la^iieum

Fruftra mullerculse

&

prsevertatur.

Cura. SI febrls medlocrls

nullus

fit

dejiciat

olel

lium

meteorifmus
fufl^clt

fit ,

lochla

nulla cephalalgia

evacuatlones

illas

&

fudores
,

lac

maxime

fuftlnere coplofo

fi

mammarum
alvus fluat

rrte fluant,
,

potu ptifanx

&

biliofa

lenientls ,

&

amygdalarum , clyfmatls ;
lochla juvare infufo theae , crocl
verum fi gravia fint fymptomata , mulier vegeta , plethorlca
;

fimi-

timc

&

mature Inftitutae phlebotomise , c brachio , dein e pede , neceiTarlse funt ad la^tis ftafim ,
ejus in abdomine effufionem piseveitenoam , unde mors certa adveniret qua de re confulendus Pu:^os , ad quem reterenda prima morborum ladeorum hlftQria generi humano perutilis,
repetltse

&
,

De

MEMBRANOSJE. Metritis.
De

vide enuritidem lacieam

nls

fynocham lacleam

Scc. Sedis cadaveribus invenitur materies laftea

libram quandoque in abdomine efFufa

rum partem e medio tollit.

XVIIL CystiTIS
Cyjiiphlogia.

cum

&

vel fluxilis

prsecipua

vel grumofa ad

morbus maximam puerpera-

hic

Vejica infiammatio Sennertl

cujus

483

hyjleratgiam

lib.

3. pag. 8.

S. i. cap.

de Meyzerey Malad. des arm. Infiammation de la

phlegmafia

Efl

&c

4,

Vejfie,

fymptomata funt intumefcentia

ovalis-

dolore tadlum non tolerante , dyfuria , vel ifchudelirium , extremorum

(itis ,
ria 6c pyrexia continua ; accedunt vigilise ,
frigus , tumoris durities increfcens ab urina
per moram congefta , tepelvi

in

tenfione

aefmus.
1.

Cyfiitis

fpontanea*

qus

ea

Efl:

caufis

concurrente

gicrimonia

dens hujus

internis

pendet

ut a plethora

cognofcitur ex eo

quod non detur

commota

unnae

in externis fuffi-

ratio.

Curatur phlebotomiis iteratis h brachio , fomentis emoUientibus ex herbis

inalvse , violae , feminibus lini , radice althseae ; clyfmatis fimilibus ; potu refrjgerante nitrofo , emulfionato , anodynis.
2. Cyfiitis a cantharidibus.
Si ad libidinem excitandam , aut per infortunium pulvis cantharidum af^
iumptus fit ea dofi ut cyftitis fuperveniat , adefl gravis dyfuria , hsematuria ,

convulfiones,
; accedunt
remedia cyflitidis fpontanese , camphora intus fumpta , quse veneni hujus acrimoniam infringit , emulfiones , femicupia , fomenta , conducunt,

priapifmus
Praeter

Cyflitis

3.

Ea
re

efl

Traumatica,

qu3e a principiis mechanicis excitatur

compreflione

3iliarum

equitatione

inflammationum

imo calcuh

ut

veficse

i<flu ,

contufione

commotione

&: fpecierum fuperiorum ^curanda

O RD O

T E R T

vulne-

quse

more

efl.

S.

Phlegmasim Parenchymatosm,
fedem habent in vifceribus far<ftis noil
illi morbi inflammatorii qui
facciformibus , quse Graecis parenchymata dicebantur , tefle Galeno , Lihr,
2. de fimpUci medic, Parenchyma enim efl caro vifcerum farftorum , ut hepa-

SUnt

tis, renum , fplenis, pulmonis ; csetera vero vifcera funt mere membranacea,
nt flomachus, inteftina, vefica , &c.

pp i

Cogfiof-

CLASSIS
Cognorcuntur

ctiam quod dolor non

gls afficiatur

cum

fit

acutus

hepatitide

ut in

///.

PHLEGMASIiE

phlegmafise cognita fede

hse

, nifi

tamen

pleuritide

figura

extirha

&c

ufu vifceris

8i

fed

horum membrana ma-

fed

dolor

gravativus

eft

phlegmafiarum fignis , ut pyrexia acuta , calore , aliisque ; adde quod parenchymatofse phlegmafise magis ad phlegmonem accedant
ad fuppuratum vergant ; membranofae magis eryfipelati funt affines ,
ra-

obtufus

caeteris

&

&

Fatendum tamen

rius fuppurantuf.

tinftos

utriufque ordinis limites

nec dari figna fpecialia phlegmafise

mediUlse fpinalis

pancreatis

XIX. Cephalttis

non

efie dif-

fatis

quorumdam vifcerum

ut

thymi

&c.

Sphacelifmus

cerebri

Hippocratls

ex Bartholino

Ett-

Vide Amati Lufitani Cur. 9, ubi de nomine Illo dlirei-Itur; Si;

riajis Hippocratis
an Sphacerus aut SphaUrus Galeni , Caftelli Lexicon ;
Sideratio Latinis
Coma-cephalus Alex. Aphrodifei de Morb. III ; j4poplexia Brafavoh ; Vlcus cerebrum depafcens Amati Lufitani ; EncephalonoCerehri ahfceffus & fphacelus River. Pr. Llb. I. cap.il^
fos J. C. Rhumel
Apoplexia purulenta Morgagni V. 2,4,7; Inflammation du ceryeau ; Fievre mali^ne cerebrale De Meyzerey Tom. z n. z^i,
mullero

,'

Efl phlegmafia In qua

mentis

ftupor

6c

motus manuum
das adhiberi

&

fopor

qualis

cum pyrexia acuta

cum crocidifmo

datur delirlum fomnolentum

,
vel
Crocidifmus eft
aut mufcas venan-

carphologia.

feu

ad feftucas e veftibus avellendas

folet.

Creditur excitari illum morbum ab inflammatione cerebri vel cerebelli ,

reapfe hanc theoriam pluries confirmavit cadaverum feftro.
Diftinguitur a Lethargo per acutiem , qua fit ut fere intra triduum pereant

, ad fummum decimo quarto

die terminetur , &: pyrexia fit acuta. Ab
apoplexid per pyrexiam
vanum errorem manuum feu cafphologiam , ut alii
vocant ; a phrenitide per fomnolentiam.
I. Cephalitis JEgyptiaca ; Dem d muiaVrofp. Alplnl de med. ^gyptiorum;
Phlegmone cerebri quam -^.gyptii dem el muia vocant, Profper Alpln. de Me

segri

&

&

muia aqua.
dem fanguis
morbus , qui fingulls fere annls vEgypti populos ,
campfinis ventis fplrantibus , In prima seftate divexat , allquando non minorem ftragem faciens quam fi magna peftilentia efifet ; hoc enlm affedu
quem dem el muia JEgyptii appellant , innumeri repente eodem tempore
moriuntur ; nofque ipfum in magna civitate Cayri epidemice grafiantem anno
innumeri enim tunc temporis per univer1583 menfe Maio obfervavimus
fam clvitatem quafi repentina morte moriebantur. In iis prsecedlt capitis dolor
cum vigUIa per aliquot dles , ante non admcdum gravis , &: poftea in altero
oculorum angulo interno , exilis quldem tumor riibens , efflorefcens, apparet^'
dic.

method.

Phrenitidi

lib.

7. cap. 6. a

fimilis

efl:

quafi exinde eryfipelas

rum

aut trium

fit

futurum

horarum ad plus

qui turaor pauio poft

intro recurrit

fpatio fcilicet

atque evanefcit

duo-

quo fere
con.-

PARENCHYM ATOStE.

Cephalitis.

4S5

continuo homines obmutefcunt atque manibus delira facientes apopledicorura

more

extinguuntur.

Venti campfini
fsepius

accerfit

Curatio

funt

confiftit

clyfmate

vaporariura

guinis

evacuationem
ea

in

dolor

fimul

segri

fudant

&

capitis

adotitur

vice extrahunt prae-

Eunuchis fcarificantur

iterantur etiam phlebotomise

ingrefli

crura

&

calidi lavantur

admoventur

bal-

prsemiffis

his

aliqui

poft fan-

in balneo aftumunt decoftum liquiritix & raodici fequo vomere plurimum coguntur ; quo fa(5lo per ho/*,
prsefidia ftatim adhibita plures a morte prxfervant

minis foeniculorum

ram fudant

cum

fanguinis faltem libram qualibet

laxatorio

neum

phlebotomiis

repetitis

in

humidae

cucurbituise

regimen ^gyptiorum putredinem

inde morbus.

prima vel fecunda die

miflb

calidiffimi

Alpiniis.

Legi meretur cephalitls , quam expertus eft D. le Blanc ab intenfo fornacum calore , quaeque otorhoea purulenta termlnata fult , poft tres menfes;
relatio ab ipfo aegro tradlta eft Journ, dc Mcd. Sept, iy<Sz ; aderat cephalalgia atrox , mox convuifiones , carphologia , conatus ad laceranda , rumpenda
obvia

intumefcentia capitis

agrypnia.

Cephalitis^raumatica ; vide River. pag.

1.

29

cap, il. Abfccjfus cerehriSchQn'

vlde fraciuram cranii apud Heifter in Chirurgia.

Eft ea quse a cranii fraftura , intropreflione , vel commotione cerebri dependet ; unde fit ftafis fanguinis in cerebri fubftantia , proindeque cerebri
inflammatio.
ckii

Memini me

hominis qui feptimo die morbi

per totum hoc
,
tempus febre
obfcuro delirio detentus fuerat , contlnuo fcilicet labils quld-:
dam obmurmurans ,
manibus floccos ftragulorum avellens j detrafto cranlo inveni in cerebelli ipfius fubftantia ulcus digiti diametro ,
fere pollicls
longitudine , pure refertum ; hoc obfervavi cum D. Serane patre
Nofocomio Sandi Eloei.
Signa inflammati cerebri a contufione refert Riveriusi
Initio capitis torpor , mosftltla , dein febricula , dolor , fomnolentia , mox febris imenfior, seger e profundo fomno emergens voclferatur, furgit e leflo
,
periit

is

in

interfuifTe

occiput

aperturse cadsiveris

ceciderat

&

inde fa6lus foporofus

&

&

&

laanum ad caput frequenter adducit

3.

33.

Cephaliti^s

Morbus

fpontanea

foljlitialis

&c.

Phrenitis Heciica Hippocrat. i. Prorrhetic. text.

Plauti

Trinumm.

Cerebri

abfccffus

& fphacelus

RI-

veril prax. pag. 28.

Invadente afFeftu ingens

coUo

&

capitis

dolor segrum adoritur

qui

per occiput

communicatur , cui fuccedit fenfuum omnium abolltio , ficut in apoplexia contingit , a qua tamen difcrepat in eo quod varils
motibus &: inordinatls fefe aegri exagitant, ut vix in uno loco continerl valeant; manibus interdum partes fuperiores Invadunt , eafque divellere ac laniare
conantur ; at procedente morbo corpus languefcit,
ad motum impotens efficitur, Febris acutifliima &: intenliiiima hunc perpetuo comitatur affeftum
abt
5
unlverfae fplnse

&

&

PPP

in?,

CLASSIS IIL PHLEGMASl^

/U

mflammatione procedit

cerebrl

iidgenti

denique

vix

segri

quidquam

de-

glutiunt.

Quibus cerebrum fphacelatum eft, hl in tribus diebus pereunt j fi vero hos

Hippocr. Aphor. 6i. fecl. y.
, fani fiunt,
Phrenitidem hefticam vocat Hippocrates eam in qua delirium mite eft &c
bbfcurum , xgri non loquuntur , quieti manent , & dormire videntur , qui
evaferint

fnorbus vera cephalitis

Magna

eft.

&

, nares ,
aures rejeda liberari hos segros obfervatum eft memorante Schenckio. Vide Dodondd objervat. medic. cap. /. 6*
2. Boneti Sepulchret, pag, 1^6', obf. 18 , 6c alibi horum morborum hiftorias

puris copia per os

relatas.

ferm,

Morbus

&
re

cap. ij.

corporis ficcitate

rebri ejufque

AetiiTetra-

Alexandri.

feu fovea

rubedine

proftrato appetitu,

meningum inflammatione

comatofa adeoque

phrenitis

capitis Plinil lib. i, cap. 3. Siriafis

Cauma

infantibus proprius qui cognofcitur ex fincipitis calore

eft

oculorum depreflione
,

Ardor

Cephalitis Siriafis ;

4.
bil.

cephalitis.

faciei

febre ardenti

ejufque

&

pallo-

& vigiliis; produci cenfetur a ceveluti

& juxta plures Auftores
efl:

Qui eum obfervarunt

accuratius de-

fcrlbant.
5.

Cephalitis

Littriana,

Inflammationem glandulse plnealis obfervavit IIL Littre ,

ab ea pendentem defcripturum fe promifit Mem, de PAcad. des

&

morburtt

Sc. ; fed ea

defcriptlo adhucdum defideratur,

In ea glandula fxpius inventse funt concretiones calculofsc abfque ullo funftionum anlmae detrimento.

6. Cephalitis epidemica anno 1610 , vulgo Coqueluche , Mezeray , hlft.

de France fous Lous XII. Typhus Carcerum Prlngle T. 2 Cap. 6 . 4.
Erat febrls continua ardens , anorexia cum horrore carnium , delirium ,
gaftrodynia , nephralgia , dolor furarum 6c cephalalgla gravativa ( nofi:ris
vero temporibus nomine coqueluche catarrhum defignant. ) Similem mor-

bum

refert

cui circa
llrlum

Riverius centur,

undecimum
fubfultus

gua fcabra , nigra

alias

tendinum
,

obferv.

63

7J >
vero feptimum morbi
leipopfychia

malignae nomine

febrls

diem

fupervenere de-

lentores nigri circa dentes , lin-

exufta.

His prseter remedia generalla profuere qulnque veficatorla , brachlls , fuvel cervlci applicata , deinde julapium ex aquis cardui benedid;i , unc.
iij. aqua theriacali, drach.
camphorsc,
bezoartico minerali, fcrupul. ij.
iij.
pr. VI
quod julapium mane fero per blduum repetebatur , atque cuilibet
tis ,

&

jufculo

bezoartici

mineralls fcrupulus

unus addebatur

prxmifia vero

fiiit

ieftlo vense frontis.

Singularem hujus morbl epidemlam narrat Petrus Borellus Caflrenfis obf.

6^0.
Alil segrl putabant fe ora tria habere , alli vero pedes , ma-.
nufve amififie , plurimi fagarum choreas
conventus dcemonum fibi videre
videbantur
hodie vix plebis fidem ex-
, quia hoc fseculo ea vigebat opinio ,

06 pag.

&

torquens.

7'Ccj.

PARENCHYMATOSA.
7.

Cephalids verminofa

Febris pefiilens

Cephalitis.

6 pag. 156.
Ea fuit epidemica apud Gallos anno 1545
abftulit , unde nomen,

refti obf.

487

quse Gallis TrouJJegalant

Fo-

lib.

>

&

medio

fortiores juvenes h

Febris erat amphimerina, vefpere quovis exacerbans , avit continua erat viquse segrum ad phrenitidem deducebat , aut continuus fopor qui
,

gilia

&

renum cadolor plerumque capitis adeft in principio

per
vivi
os
evomuntur
lor cum laffitudine. Maxima eft vermium copia qui
non line magno cruciatu , ita ut fer^ ftrangulari segri videantur ; plerifque
cxanthemata erumpunt , quse in declinatione apparentia falutaria funt.
lethargum tranfibat

quam phlebotomia

Cura. Nihil prseftantius eft

njs

oftodecim uncise

etiam

in viris

libra

fcarificatis

libra

larga repetita ; fcilicet fangui-

in mulieribus extrahebatur

fanguini extrahebatur e natibus

minorativis purgabatur seger

Morbus

adhibebantur.

una

hic

tum apozemata

refrigerantia

quarto die utplurimura

cum

dein

potus vermifiigi

undecimo termi-

rarius

cucurbitulis

fcapulis

natur.
S.

tia

Vide Pringle T. 2 p. 71.

Doft. Monfpeh Aleiise medicinam cum laude

Cephalitis cerebelli.

1?. Privat

rem caroticum
tis

Morbus

in milite obfervavit.

&

a gravi cephalalgia inceperat

altiffimum ^ger incidit, in

irretortis,

cum

pulfu sequali, valido

quo fupinus jacens,

fano

&

fimili ut

fequen-

faciens

inde in fopooculis aperrefpiratione

atque continua carphologia, demum poft quinque dies ab initio foporis obiit.
Sefto cranio nihil aliud inventum eft prseter abfceftum avellanse magnitudine
in cerebello

XX.

hsec

anno 1757.

CynanchE;

na inflammatoria
guillon

fquinantia Gordon. Lil. ; Prunella Paracelft

Boerhaave Aphor. j Efquinande , Troujfegalant

in equis les

Avives

Anp,-

Etran

Soleyfel.

Phlegmafia acuta , cujus praecipuum fymptoma eft fenfus obicis in faucibus prsefocantis , aut dyfpnoeam atque dyfphagiam producentis , cum pyrexia acut^

faucium rubore

calore

dolore

tumore &c.

Licet in Scholis laryngis aut pharyngis inflammatio tantum incufentur

cet obfervafto fer^ femper in

uvulam

cynanche inflammari

velumque palatinum.

Diftert cynanche ab angina

tonfillas

do-

aliquando iimul

>

ut phrenitis a

mania

, nephritis a aephralgia^
angina vero hujus expers ftt.
I. Cynanche tonJillaris\ Synanche Gixcoium: AngincsJ. JpeciesBoQvhsLZ'^
ve n^. 805 ; Efquinancie ordinaire,
Ea eft fpecies in qua utraque vel alterutra toniilla tumet , rubet dolefe
cum viclnise infardu , uvulse elongatione , tumore , veli palatini etiam "in*
flammatione , quse omnia, deprefta ope cochlearis lingua, facile in confpe-

quod cynanche

flt

cum

febre

.',

j,

ctum veniunt,
che fanguinea
cenjunaa,

Hujus autem
pura vel

vel

varietates funt cynanche catarrhalis , cynan*cynanche fynochalis , five ciim febre putri
^

Refj^-

CLASSIS lIL PHLECMASI^

488

incommoda

Refpiratio eft

angufta

pluries

nifi

cynanchem

vice

efle

fuerit

deunt

exfcreatio

per nares nulla vel parva

frequens

bam Euftachianam

&

eft

protenfus

tonfilia

mucofa

crepitatio

paffiis

{\x.

quam fequennbus

graviorem

fuppurata alterutra

vel

refedta

dlfficilis ,

hunc morbum

seger

per fauces

obrervant prima

maxime

fi

prima vice

deglutiendi per os re-

cibi

vifcida

nam

dolor in aurem per tu-

aure inter deglutiendum

in

fur-

etiam accedit.

ditas

Catarrhalis originem ducit a

cum

ritur

coryza

frigore fufcepto

fternutatione

tu/Ii

dein

corpore

calente

ut vulgo aiunt

&

ado-

defcendit

flu-

xio ad peftus , &: remittente cynanche accedit rheuma feu tuffis

,
dyfpnoea majoi , expeftoratio vifcofa ; febris vero non ita acuta eft , minufque graviafunt fymptomata. Vide Anginam Claiidini Conjil. iiS pag. iy6,
Sanguinea vei pl^thorica a metaftafi fanguinis copioftoris in tonfillas excitatur, a damore ,; equitatione , vento adverfo fala ; labore valido , vento
per feneilrse rimas ;illapfo , inter ver &: seftatem potiffimum ; cognofcitur ex
acrior

temperamento

prsegreffis

&

defeftu fignorum catarrhalis

&

fynochalis.

deinde do,
lent fauces, faliva vix deglutiri poteft , febris accedit magna cum tuffij dyfpnoea , dyfphagia; ling.ua eft alba , fordida , adeft inappetentia , faepe nauita., a tuffi &c anacarharfi crefcens , pravus in ore fapor, cardialgia , ventriculi gravitas , fcbris exacerbatio , capitis gravitas ; in hac fpecie non foliim phlebotomise repetitse conveniunt , pauciores tamen quam in fanguinea
fed uberiores quam in catarrhali ; verum poft duas vel tres phlebotomias
nihil eft utilius quam vomitionem tartaro ftibiato excitare , etenim inde tam
Synochalis

uber

ab horrore

pitui'3e vifcidae e faucibus

fit

febris foras

ejicitur

tharfi brevi seger

Interea in

veniunt

cse rhois

expreffio

unde cum

etiam ante vomiticmem

videatur

fublevari

vel

altera

causa externa

(ine

phlebotomia

Jumach

&

ut

il-"

faltem fo-

fubfequente

ca-

convalefcit.

omnibus fpeciebus gargarifmata repercutientia

,

nitrum

aut deterfiva con*

cum

ut deco(5l:um hordei

frigore

guttur iiberari

vomitorii a6lione

lico a

mes

incipit

fal

fyrupo de moris , de malis granatis j bacprunellse , mel rofaceum etiam in gargarifmatis

tamen aqua vitje optime refolvit in ore volutata.

In cynanche omni praeftans remedium, tefte Pringle
eft pannos laneos in
anaticis olei communis & fpiritus cornil cervi partibus immerfos collo circumducere
fotum quarta quavis hora renovare , unde fudor qui praemifta phlebotomia inflammationem vel aufert vel minuit. Gargarifmata ex deco(5to
ficuum in lafte addito fpiritu falis ammoniaci optima funt.
1. Cynanche epidemica j Morbus Epidemicus Coqueluche vulgo di(5lus, River
ufurpantur

in

catharrali

.,

&

'

obferv. 9 pag. 136. Febris anginofa , Huxham I.

Immaniter difcrepat hic morbus a cephalitide

I
>

p.

92.
Coqueluche dicebatur

quse

olim ex Meieray,
Illa

res

cynanche anno 1557 menfe

Julio

Galliam Narbonenfem afFecit, plut

e medio abftulit intra paucos dies; erat

tuffis

faucium

afperitas

fer-

vens-

PARENCHYMATOSiE. Cynanche.
inflammatio

continua, gravis dolor

489

, cx
qua pervigilium , renum &C lumborum dolor affiduus , coryza perpetua.
Curabarur phlebolomii , bechicis , fuperveniente fudore foetido ; cseteri ob
inedia confauces cibis impervias , non fatis cif6 adhibitis auxiliis , febre
fumpfi ad interitum pergebant j catharfis vero lenis ex manna Sc caflia in-

V^enfqvie

febris

capitls

ferina

tuflis

&

dicabatur,
^. Cynanche maligna Panaroli Pentecoft. 5.
Angina epidemica maligna ea eft , quae cum tritseophya aut hemitritaeo mar
lignis conjungitur , cum paroxyfmis prcelongis
ea Hartmanno &: Lindano
teftibus valde periculofa
faeplus lethalis ell ; forte eadem ac Cynanchc contagiofa Slraufii ; Jingina pejlilcns in capite fomitem habens Boneti Polyalth. J
Laqucus gutturis ; Ulcus Syriacum Aret^i/ Garro~
Ton/ilU pejlilcntcs Aetii
tillo
Hifpanis ; Pczdancone Grsecis quibufdam ; Angina ficca Hippocratis /.
:

&
,*

Prognofl^

Ex

laryngem

afficiente.

Sevcrino ea fpecies cognofcitur ex carbunculo linguas bafim

Ea

infantibus funeftifHma

unde psedancone

&

feu infan'

ftrangulatrix difta. In cadaverum cerebro reperiuntur pullulse lividse.

Hsec fpecies ante triginta annos epidemica fuit circa Nemaufum, maximi
inter boves ; atque etiam aliquot homines infecit
bobus lingua ad radicerft
exefa decidebat , omnibus fummum remedium fuit anthracem moneta argen-
deterfivo gargarifmate eluere ; allium , piper ^
tea vel cochleari deradere ,
fal ,
fimilia in gargarifmate adhibebantur : an hsec fpecies a duabus fequefl^

tum

&

&

Collcci, Acad, T.zp, 2.^6.

iit , judicent Autoptse.
Cynanche ularofa Vandermonde iy58 pag. 557. Mal de gorgc gangri-i

tibus diverfa
a.

ncux D. Boucler.

magna

Debilitas

deje^^iones ferofae
gutturis

velum

temporum

pulfatio

ftillse

rubrum

palati

amphimerina acuta

fanguinis ex naribus
,

pulfus

a catharticis

catamenia intermixta

debilis

dolor

efcharse grifese utrinque in

omnibus fornicis palatinse oris rubris fumme fenfibilibus ; efcharse crefcunt

invitis omnibus gargarifmatis ^ excepto gargarifmate D. RauUn, DifTolve fa*
lis

Saturni

fcrupulum in aqu^e plantaginis unciis duabus

inde ulceris imminutio
,

tur fubito hic

morbas

fi

fesies in die

in mellis rofacei femi-uncia

cum

ex lino carptd'

confolidatio. Sifli-

tangantur has efcharse tinfto

penicillo

fpiritus

&

&

tange efcharas pluries in die

falis

XX

gutt.

fit

pro gargarif-

mate infufum ftorum fambucj quo etiam pro potu utattir. ///. van Swicten,
b. Cynanche gangrdnofa D. Marreau Jou"n. de Med. Mars 1756. Maux
de gorge nialins & gangrineux Huxham. Journal de Med. Oftob. 1757. Contagiofa peflilenfque Cynanchc , differt. D. de Rabours de ulcere tonfillarum
,

^749Praludium varium. Vulgo calor

gutturis

&

preflio

vus

celer

paucse
gidula

,
,

& horror

raucitas, tuflicula fubitanea

debilitas
,

agitatus

turbidse

vivida

infantibus naufea
,

urinse pallidse

ocuh graves

raro pallida

capitis gravitas

magnaque

&

tenefmus

crudse

fubrubri

deprefTa.

Sauvages Nofologia Meth&dica, Tohi.

aflhenia

&

adultis

tamen

fublachryn-iofi.

dolor

magna

pulfus in

Node omnia
I,

opomnibMS par-

fsepe

coloratse

Facies plena

crefcebant

Q^^

dolor^

pe(^oris

tur-

fymptomata ,

CLASSIS IIL PHLEGMASIiE

490
ta

paroxyfmus quovis vefpere accedens per totum morbum ,

,
fkpe improvifo. Citius feriiifve amygdalarum , parotidum , ma-

febrls pejor

cum

dellrlo

tumor

xillarum

cramxfinus

uvulam

licet

fubitus

faepe

quandoque

ftrangulatorius

faburra craffa

Lingua alba

amygdalafve depafcentia.

brunnea. vel flava

in

&

ulcera fci-

humida

in apice

primum injucundus

Anhelitus

radice.

color fubito

oris

maculse in fundo oris fubalbae, velociter extenf^e

gradatim foetldiflimus. Secunda vel tertia dle exacerbabantur fymptomata ,

;
fed poft triginta vel quadraginta horas fedabantur , excepto

febris intenfior

pervigilio

dyfphagia

Cutis callda

ne.

anxietate

cum

vitates capitis f^epius

ficca

quse crefcebant. Vertlglnes

delirio vel phrenitico

afpera

cum

ephidrofi

diarrhoea prsefertlm Infantibus accedebant.

vel ftupido

urinae

Refpiratlo

dolores

&

ut initio

muho

Pluribus nares inflammatse

genas

manus

excorlatse

potifllimum In infantibus

preflb oris vel narium effluxu infantes

yeneno tormina

unde

in

gra-

naufea

diflicillor

gravi flertore orthopnoico , voce rauca , cava , ipfis propria. Quarta

tave die fpula mucofa , fcetlda , purulenta , fanguinolenta vel livida ,
minabilia.

muflitatlo-

&

cum
quln-

abo-

ichore cauftlco corrodente

ilUs

fternutamenta.

fubito morlebantur

hoc

Sup-

deglutito

&

ano
natibus intaftis. Trachea arteria cariohedica conficiebantur , f^pe perlpneumonla
inde oborta e medlo tollebantur. Clrca tertiam diem circiter eruptio cutaeryfipelatofa in pedore , brachils , qus fucco framnea , vel cramsefina
befiae , feu vino tln(!:l:a vldebantur , quandoque puftulae in facle , faltem prus^

tunicis

dyfenterice

rejeftls

tufli

3Egri

&

&

defquamatlo furfuracea , eruptio faepius aegros fublevabat. Eruptio

Hvlda , fubltove evanefcens peflima ; tunc enim purpura nigra ,
urinae llmpidas , convulfiones , orthopnoea fupervenlebant. Morbi vlgor quint^
vel fexta die in puerls , tardiiis paulo in adultis, mors peripneumonica, vel
comatofa , vel phthifica, vel heftica. Pulfus tardus , aequalis, efcharse gutturls facile ejedae, ulcera deterfa feu rubra , oculi vividi , refpiratio hberior
ritus

brunnea

praenunciabant fudorem
Si
fus

vel urinas turbidas

craflTas , furfiarofas

vel anaca-

&

defquamationem univerfalem epldermidis ,

falutem,
,
horrores revertantur ; fi exanthemata fublto retrocedant , livefcant ; fi pul-

tharfim copiofam

parvus

urinse
faclei

vividus

pallidse
,

vel

cutis

limpidsc

tunc fingultus

urens

fi

ficca

refpiratio difficilis

phrenitis vel carus

cum

mortul

ocull

fudore frigido

vlfcofo

&

csdematofa , lucens
un^luofa ,
accedunt. Unica phlebotomla quandoque utills,
cruor in prima , crufta tenaci plumbea obdu-

ftrangulatio

facies

obtutus cadaverofus , mors ,

fecunda perniciofa femper ;
In fecunda phlebotomia gelatinofus , vlridefcens , vel nlgriftus , Infra
cans , minimc ferofus , moiliflfimo thrombo diflblutioni proximus. Apertura

&

cadaverum cruorem putrem

in vlfceribus often, diflbhitum , fphacelatumque

hac fpecie fcripfit D. Serane pater in Acl, Societ. Monfp,
Cura vergit ad corrigendam fanguinls putredinem per antifeptica callda ,
non tamen per falla alkallna. Ordiebar ^ clyfmate emoUienti , raro unlcam

debat.

De

phlebotomiam
inltio

adhibui

quod rarum

,*

cathartica

fsepius

in

lenifl[ima

declinatione

adhlbebam ,
purgabam ;

fi

forent

initio

indicata

tamen ubi
naufea

PARENCHYMATOSiE.
naufea erat

oxymel

fcilliticum

Angina.

491

emericum cynaiKhica fym-

vel aliud lene

ptomata mire fuhlevabat,

Statim ab his evacuationibus fumebatur potio ex fale abfinthii , vel fale volatili cornu cervi ,
fucco limonum in aqua alexiteria , cum pauxillo contrayervse , myrrhx ,
(i febris
paulo major , ex his boli , addito nicroci
tro , parabantur j unum alterumve camphorae granum etiam aduhis proderat , fi ftomachus permitteret ; fecus julepus camphoratus , vel acetum camphoratum cum fyrupo grofTulariae adhibebatur ; fecunda vel tertia die adde-

&
&

batur levis kinkinae tinftura. His eruptioni 6c fudori profpiciebatur , in hunc

etiam finem levia diaphoretica cum decofto hordei fumebantur. Si fudores
foetidi forent , addebam tinflurae kinkinae elixirium vitrioli , vel ofterebam
aquam cum vino ,
fucco limonum os aflidue detergendum decodo ficuum
rofarum , cum myrrha
melle , fpiritu vitrioh &: mucilaginofis : vapor ex
decoflo fyfimbrii vel cochleariae , rofarum , chamsemeli , cum myrrha &C
camphora in aceto naribus excipiebatur , epipaftica parotidibus admovebanr-

&

&

tur, vel pone auresj fomenta emollientia.

4. Cynanche exanthcmatica , CoUeft. Acad. tom. 3 obf. 41. Winclerl ; An
gina variolofa Sydenhami pag, 659 , 664 ; An^iaa morhillofa Sydenh. pag.
144, Morton. de Morbillis.
Cynanche variolofa tunc accedit , cum variola^ vel fuppuratae , vel ex(iccationi proxlmse funt , fcilicet circa undecimum ab invafione diem ; tunc
veU palatini , jufcula deglutienda per naob puftulas narium pofticarum ,

&

res revertuntur
fpirandi

mucus

anguftia in faucibus

non

exficcatus exfcrcari

Nihil efl convenientius

faceo ope fyringse in os

quam

&

potefl: , adefl difiicultas

re-

febrifque fecundaria in conflucntibus accedit.

gargarifma ex decofto hordei

nares injicere

ut

cum

omnia emolliantur

m.elle ro-

&

libereite

tur segri,

Angina

&

maxime ante papulanim eruptlonem acvalde importurra , coryza , oculis lachrymofis , refpirandi
deglutiendi difiicultate , ob infarftum faucium a materle
ptifanse edulcopapularum exituriente. Prscfiant autem maxime eclegmata
cidit

verb morhillofa etiam

cum voce

rauca

ficca

tuffi

&

rantes

&

quae in rubeolae curatione laudantur.

De

Cyn&nche miliari ante eruptionem paucis aglt D, Allioni in traUatit

de morbo miliarium
ea vero accedente eruptione folet evanefcere. In CylU. Brogiani Prof. Pifanus libr, de Venenis
morbillofa
nanche fcarlatina
pag. 101 horrorem potus hydrophobicum obfervavit falvls segris.
Cynanche laryngea *
Cynanche trachealis ; Cynanclie vtra Gr^ecorum
5
Angina canina Zacuti Lufitani lib. i Obf. 88; Angindi \-& fpecies Boerhaave
Aph. 801.
:

&

&

Si fola trachea,ill3efis alils

tur

tum

oritur

ibi

externa figna nulla

refpiratlo

parva

ianguinis per

turaor

in

vox acuta

frequens,

pulmones

Interna fua

calor
,

clangofa

erefta

difBcilis

dolor
,

membrana mufculosa
acuta

febrls

fibilans

infpiratio

cum fummo moiimlne

pulfus mire

&

calida

Inflainme:

tseterum

acute dolens ,
hinc clrculatio

clto vacillans , anguflise

Qqq

fum11135^

CLASSIS

49i
mae

mors

clta

figna

eftque haec una ex

quo vero propius

Cum

thale.

vero

terna fuerit

PHLEGMASIiE

III.

glottidi

iis

&

qux

nec externa dant

eo fane magis le-

funeftlflimae

malum

epiglottidi

ipfius laryngis mufculis infidet

inflammatio

maxime

dolor in elevatione laryngis ad deglutitionem ingens

fi

in-

auftus

inter loquendum ac vociferandum , vox acutiflima , ftridula , citifllma cum

fummis anguftiis mors ; ca varietas eft trachealis omnium peffima.
De hac vide Dodondi obfcrv. c, i8 , Tulpii Libr, i cap, Si , Greg. Horflium &c.
6. Cynanche. pharyngea , Parajynanche Grsecorum ; Dyjphagia inflammatoria ; quarta /pecies angince Boerhaave n^. 804.
Quando fola pharynx inflammatur , figna fpecifica funt infpeftis faucibus
apparentia , refpiratio fatis commoda , deglutitio dolens , impoflibilis , materies deglutienda per nares rediens ; eadem in afperam arteriam pulfa ,
tuflim violentam excitans ; hinc defe6lus cibi , potufque ingerendi , exficcatio
exafperatio omnium humorum in corpore , febris non adeo intenfa
major morbi duratio , ante illatam mortem.
7. Cynanche thymica Boneti Sepulchret. obfervat. II. pag. 478.
Ea eft fpecies rara , quae a thymi inflammatione procedit j a thymo premitur oefophagus
trachea , tumar eft ad imam colli partera juxta fter-

&

&

&

num
8.

core

deglutita vomitione rejiciuntur

in

faucibus nulla mutatio,

Cynanche hep atica Gwzxinovm confil. 161

corrupto ortum ducens Boneti Sepulchret.

Angina falvd larynge a je

les

jdvives equis.

Qui angina ftrangulatus vifus eft ^ loco laryngis nihil prseter naturam in~
ventum eft , fed jecur ipfum putrefaftum , adeo ut quafi gleba diflblveretur , nimirum quod abundantia , ex ea putredine , exeuntium halituum
ichorum laryngem fic conftringeret ; sger fpatio triginta horarum extin-

&

lus eft.

Hic morbus equis

intumefcunt tamen
fed jecur

eft

illis

familiaris

glanddae

cum. 3efl:uantes in

colli

obfervante Glljfonio^ in

illis

&

plerumque

aquam dedudi funt j

biduum intereunt;
putredine omnino dif-*

intra

reperitur prae

folutum.

Cynanche a deghultis

9.

Angina fpuria Ettmulleri. NiAt Dyfphagiam,.

Angina arthritica Mufgrave cap- {\. Cynanchc
herpete npiilfis. De Meyferey T. 2 n*^. 318.
poft arthritidis regularis paroxyfmum , ex eo^^em aeftii
;

10. Cynanche arthritica ;

metaftatica

Ea

eft

a fcabie

fpecies quae

cum articulorum
,
cum copiofo pure ,

febrili
finit

diutius

immunis

dolore fugaci , aggreditur , facile in abfceiTum de&: vices arthritidis explet , unde aeger ab arthritide-

; demiam
vehemens ,

vivit

repulsa ejus materie

fupervenit arthritis.

,
tumor
;
phlegmonodes j deglutiendi ^ fpirandique difficultas tanta, ut biduo quando^
que impoflibile fit quidquam deglutire ; faliva affatim emanat , alvus adftri6^ai

Febris antecedit

eft

fere

ardens

fequitur faucium dolor

fanguis in patella coriaceus eft.

Ciira.

Humores e corpore evocandi ope phlebotomiae

^arifsnatiirn

veficatoriorum

ut in

purgationis

gar-

cynanche vulgari ; veriun ut ^ parte

af-

fe(Sa

PARENCHYMATOSiE.
fela revellantur

rum

&: In artubus deponantur

cura hujus curatio

pomacei

tur ufus

rem

articularem

oxycroceo

gmus

&

poteft

vero

&

ftimulans,

in

dolenti

Burgundiaca

vel

493

quo ab

morbo

definente

a!ia-

fuade-

ea enim dolo-

apponitur emplaftrum ex
cerata

tela

vel phoeni-

imo pediluvium in aqua fervida quantum tolerari

panno molli , vel linteo duplicato veftiatur ; cum

tumor excitatus
tumor pedis vel genu apparet

ille

eft

prsemiiTa catharfi

articulo prius

pice

Cynanche.

enitendum

quem finem

albi aut rhenani

accerfunt

cephalico

acer

vini

difcrepat

Cynanche, mcrcurialls Schenckii

lib.

refiduum cynanches evanefcit.

6 obfervat. ; Angina ab hydrargy-

de morb. vener. libr. 4 cap. 8.

ahquando poft tertiam quartamve inunftionem , ut glandulse falivales , maxillares , parotides , tonfillc derepente tumeant , caleant , doleant,
lingua tumefiat , foras exeratur , facies , totumque caput turgefcat , unde deglutitio &: refpiratio difficilis , vox fupprefifa vel incondita ,
mugitui firalroji Aftrucii

Accidit

&

fopor

acuta, falivatio foetida

copiofa, vifcida

ulcufcula in ore
linguam , a lateribus ad genas , fenfatlo quafi dentium extus protruforum , gingivarum tumor , rubor , dentium ipforum vacillatio , lapfus , maxlme fi ope tartari connexi fuere ; hsec vel plurima ex hifce mala a larglori
aut citra fufficientem balneorum nu.merum , repetita &c frequentiori hydrar-

lis,

febris

infra

gyrofi fuperveniunt.

Cura vero

exiglt ut i^ lintea hydrargyro infe(ita deponantur, cutis deter^

balneo tepido , phlebotoraia impetus fanguinis compefcatur , dein
catharfi foras educatur hydrargyrum , non negledis gargarlfmatis ex lade tepido , &c.
12. Cynanchc prundla Ettmuller, de febr. p. 202,
207. dlc braun&
Cermanis.
Eft fymptoma trltseophyse ardentis ; adeft fitis , ardorque fummus cum linrubore obfcuro, faucium ardore , deglutiendi dlfficultate,
guse ariditate,
dyfpnoea.
Convenit mucilago feminum pfyllii
cydoniorum , cum aqua femper-vivi extrafta , quse lingux fseplus applicetur : item gargarifma ex aquis planlaginis, laftucx , folani, liguftri , portulacx , brunellse, addito fucco mori,

gatur In

&

&

&

, Qitri , laplde prunellse , aut nltro , &c.

Prumlla Paraceljo idem eft ac angina,
Cynanche a dyfenteria EttmuUer. de angina j G. Fabrlcii Miidanl d&
1 3
dyfenteria; Lamonlere traft. de fluxu dyfenterico , cap. 5.

berberidis

ft fpecies quse dyfenterise fuppreffae

, febre , leipotymia

turis inflammatione
ftulis

in

gutture genitis

,
;

male
hanc

quas natura ad labia

curaiee
orirl

alias

fuccedit

cum

gut-

putat Hildanus ex puemittere

confiievit

Ws

convalefcentibus.

Curatur gargarlfmatis ex lade, ex deccdo hordel, litu colli ex oleo liiiorum , amygdalarum , fomento ex lana fuccida. Vide plura in Bibliothem
medico-praclica Manged de angind pag. 77.
14, Cynanche parotid(sa y yul^Q oreillom

ourles Tiffot

Avis au Peuplg

CLASSIS

494

ApVreta

eft,

PHLEGMASI.E

IIL

tumore parotidum

os aperiendi difficultate ftipatur

vente in loco calido curatur.

glandularum maxlllarium
ea fpecies dixta tenui

deglutien<^

potuque refd-

Cynanchc purpuro - parotid<&a D. TilTot n. 117. A.

cynanche vulgari tumore parocidum totiusque colli , eruptione
petechiali, ufque ad fextam diem , nifi fudore uberi eruptio fupplcretur,
ir,

DifFert a

exacerbante

pyrexia irregulariter
ceratione
dorifica,

cxigua

deglutiendi

difficuhate

cardiaca

De

Injtammatio cordis

&c

Charafter obfcurus anceps deducitur a dolore fub fterno

frequentibus animi dehquiis

etiam febre acuta

Dolores punftorii
a^dua fymptomata.

I.

Carditis

pulfus

palpitatione

insequahtate &c frequentia,

fed poft ahquot dies

frequenti.

fu-

& piricardii D. Senac Malad. d

VII; Meckel Memoires de Berhn 1756; Synechus
Meyferey T. 2 n. 250 ; Injlammation du caur^

XXI. CardiTIS
coeur chap. VI

tur

exul-

non maligna tonfiUarum; praeiniffis generalibus curabatur per

maxim^ ope kermes minerahs.

accedente

cum

quandoque

pulfu

duro

anxietates continuse in regione cordis,

fpontama ; vide

tres obfervat.

D. Meckel

&

&

viden-

D. Senac

cap.

ubi numerofse hujus morbi hiftoriae.

In Carditide Epidemica Clar, Trecourt Journ., dc Med, Dec. lySS memorat figna fequentia ; i^fymptomata peripneumonise , fed violentiora; 2^dyfpnoeam
fequentem infpiraextremam , cum longo intervaUo inter exfpirationem
tionem ; 3 fitim clamofam ; 4*^ horrorem potus , ita ut ab aquse adfpecconveUerentur xgri; 5^ dobrem in regione cordis quo
tu fremerent
peftus tanquam clavo confolTum videretur ; his adde nauleam continuam ,
palpitationem , pulfum depreffum , ocujos lachrymofos , triftes ,
hnguam
aridam , nigram , fanguinem pleuriticum , corio flavo denfo obduftum ; minus

&

&

fanis erant fimiles ; aegritudo contagiofa qu^ feptimana terminabatur.

Sedis
cadaveribus plurimis cordis fabflantia omnibus ulcerata ; plurimis concretiones polypofae , pericardium cordi accretum.
Curatio. Phlebotomiae akemls horis repetebantur ad 4 vel 5 vices ; mox
segri ex decofto callise cum tartaro ftibiato ; haec prima die adhibita
profpere fuccedebant; ad aheram dimiiTa inutiha erant; morbo ad quintam
vel fextam diem protralo, fpes erat vitae fervandse. Apozemata diluentia,

purgabantur

pulvis temperans

cum pauxiUo

camphorse, ptifana

nitrata, catharfis iterata aher-

Hadlenus Clar, Truourt,

Adolefcens dolores acutiffimos pungentes in cordis regione , cum anxietatibus
anguftiis, patiebatur, unde a fohtis muniis abftrahebatur , fexta die
febris cum pulfu frequenti
duroinvafit; repetitis phlebotomiis morbus decima quarta die remilit , fed anxietates
dolores punftorii recrudefcentes
segrum 2oa die abftulerunt.
nis fere

diebus plurimos fervavere

viginti

tamen

obiere.

&

&

&

Apertura cadaveris.

Cordis fuperficles integra pure obvoluta

crufta pin-

gui

PARENCHYMATOS.E.
tegente tunicam ejus erofajn

vel purulenta

gui

turgidis

fis

ciniftum

Plurimas

textus

obfervationes

cem, pericardium, &c

incerta diagnofis

Locus vulneris

de

obfcurlfllimis

fudores

frigidi

&

copcs

quoad corpus

D. Senac

BUjfures

inftrumenti dire6^io

eam

indicant

auriculas

baHm

loco

videfis

fcilicet

dolor

cmir

dii

vulneris
,

anxietas

cum
febris

&

fsepius

&

api-

citato,

Sed

chap. VT.

altitudo

animi deliquia, pulfus parvus

fine paipitatlone.
anxietates fine febre acuta

die fuperveniens

tertia

va-

prognofis & therapeia nulla efficax,

Carditis traumatica

2,

inflammati &: fupjjurati,

495

pericardium rubruni

pallidus, moUis.

carnofus cordis,

cordis

Carditis.

fignis

ahera

allun-

vel

inaequalis

Vide Sy/i"

orthopnoeas traumaticas.

Eventus utplurlmum
ga mors accedit.

lethalis

intra

aliquot dies

cum

hsemorrhagia

lar-

&

&

pulfusvim exigua, ragaftritide febris quoad calorem

funefta
fymptomata
typhum vuigo
, ad
quoad
eventum
,
febrem malignam accedit , unde ad hanc clafifem vix pertinent hi morbi.
Inflammatio oculorum pertinet ad ophthalmiam , aurium ad otalgiam ,
mammae ad majlalgiam , vel ad fynocham lacleam,
In carditide

ra

&

vel nulla

XXII. PeripneUMONIA

; Pulmonaria qulbufdam ; Pulmonia pneumonia AIPeripleumonia Caftelli Lex.

Medic. Method. Lib. 7 ; Pulmonia
Pleuroperipneumonia Boneti Merc. Comp. ; Pneumo-pleuritis Dolsei En-

&

pini

cycl.

P^cripneumonie,

E{1 phlegmafia

aeuta

dyfpnoea

horum fymptomarum concurfu

gravi

pe6loratione cruenta

>

cum

Principium morbificum

ope

tiatura
nititur

febris

irrltata

gravativo pe6torIs dolore

tuffis

efi:
,

flipata
,

pyrexia

fcilicet

molefia

tuffi

&

ex-

pulfu moUI.
infar6lus

vaforum fangulferorum pulmonis , quem

, vel in fuppuratum ducere

dyfpnoese refolvere

a fenfatione confusa obicis

tum

circulationi

tum

refpirationi

oppofiti,

tantum obex refpirationi oppofitus , unde nulla febris

peripneumonia obftat etiani infarftus circulationi per pulmones , unde
refiftentiam perfentit cor. Hiac vehementer infurgit ad eam tritu , calore ,
vi trufiva audls fuperandam , quo pertinet etiam fanguinis expedoratio farcinae partem auferens.
In peripneumonia
pleuritide fanguiueis feu puris febris eft fynocha
id eft , continua hebdomadaria ; in impuris , putridis , malignis , febris eft
fynochus aut tritseophya dHplex , aut amphimerina ad duas feptimanas exIn afthmate datur

in

&

tendi

folita.

Peripneumonia pura ; Peripncumonia vera Au<5^orum , Huxham lib. i

pag. 66. Pneumonitis Mich. Bourgard dififert. 1754. la vraie Peripmumonie.
Peripneumonia eft quse , fine faburra putri aut maligna , a plthora taaI.

tum commota

6c infardu fubitaneo pulmonis ortum ducit

febris eft coii-

tinu

CLASSIS

49<^

fynocha

tinua

fea

calor

undofus
eft

rubedo

intenfus ,

',

lingua anhelitus

redupHcata

fcihcet

natione alba

magna

faciei

quandoque inasquaUs, ea

PHLEGMASIiE

///.

non remitteiR

nulla nau-

plenus

moilis ,

in^equalitate quae pulfui peflorah propria

fputSP funt vel cruenta

foetoris expers

pulfus velox

vel rubigmofa

in

dech-

vifclda.

flammofa , phlebotomlis , apud adultos

,
prima
die
ad femiiibram
,
, quarta quaque hora ,
circiter , interpofitis jufculis tenulbus
potu diluente , ut decofto hordei
cum glycyrrhiza , vel quod ufitatius , deco^lo foliorura cichorii , item fucco
borraginis depurato ad uncias tres in jufculorum intervallls ; fed fuccus borraginis paulo magls , quam par efl: , tuflim excitat initlo morbi &c apud biCuratur ut pleuritis fanguinea

quandoque decies

repetitis

&

llofos

fatius

decoquere

vel

tertio

fuccus borraginis purus

nlo dlaphoretico
2.

in infufo

faepe

eft

nlfl

calidus

aliquot borraginis folia

die fudor prorltandus

ad unclas quatuor

fangulne hircl

Pmpmumonid

capillorum veneris

quarto

cum

quo cafu

In

flt ,

theriaca

antlrao-

flmllibufve propinetur.

1752^ Peripneumonie fymptS"

putrida Thefis Pariflenf.

matique,
Eft ea qusc fovetur

acacochylia

putri

febre

putrida

prlmarum vlarum

in

amphlmerlna vel trltaeophya

feu

fanguinera tranfmifla, quae cognof-

citur ex oris foetore , linguse fordltie , febris exacerbatione , naufea , pondere ventrlculi, cardialgia, fyncope invaflonem morbi quandoque notante , vomitlone biliofa ; ortum duclt a frigore ,
horrore , quem fequitur
deinceps prima, vel fecunda dle tuflis , dolor pedorls fsepe fimul in latere pungitivus, In fterno gravatlvus, ceu pleuro-peripneumonia , aut pleuripneumonia Schroederl.
In ea fpecie mlnor fanguinis quantltas extrahenda venit,
in prlma

&

mannae unclse du3e diflblut3e in cyatho infufionis florum raalvse

violarum, ubi quandoque tartari ftibiati
granum vel fyrupi Glauberiani guttse quatuor adduntur ad accelerandam catharfim; iterum ad phlebotomias revertimur ,
eodera modo curamus ac pleurltidem.
3. Peripneumonia ardens Brunsfelfil; Peripneumonia hiliofa Foreftl llb. I^
obf. 46 pag. 71 ; Peripneumonitis Mlch. Bourgard.
Cognofcitur ex trltscophyae typo , fimul cum fiti multa , ardore thoracis , cegri temperamento ficco , biliofo ; ex prsegreflis exercjtils immodicls potu
,
ipirituofo vel fermentato , iracundia praegrefla , oris amarore , linguae flaveremiflione lene catharticum eft prsefcribendum

ut

&

&

alne , aut nigredine

lore

acrl

&

iiccltate

fputo 6c urina

cltrinis

pulfu celerl

ca-

ficco,

Ea varietas exiglt phlebotomlas repetltas,

gerantes ex floribus malvae , deco6lo hordei

ptifanas demulcentes

cum

liquiritia

&

feminibus

xein^
frigl-

ex decolo caflias cura raann^ in infufo

florum violarum, feminum Ilnl ; noftu fyrupum de nymphaea, imo de papavere albo parca dofi, quae anacatharfim non fupprimat; csetera ut in
prima
dis

catharfes

lenes in

remiflione

PARENCHYMATOStE

Peripneumonia.

497

prima fpecie; folvitur autem hic morbus fudoribus qui fuo tempore juvandi : vidi in hac fpecie phlebotomiam ododecies celebratam & feliciter.
4. Penpneiimonia maligna ; Pcripmumonia peJiiUns Schenckii obf. lib. 6

855; Peripneumonia eryjipdatofa Schenckii Schol. ad obf. 46; Febris

37 lib. i Schol.
Peripneumonia peflilens Europam ita devaftavit anno 1348, ut vix de-

pag.

crimodes Forefti obf.

cima hominum pars fuperfuerit

vel quatuor

tres

dies

fi

credamus Gallo

&

Schenckio

ea intra

trucidabat:

Qnarta luce frequens fato perdebat acerbo,

Latinum atque Europa faeviit omni.

Infecit

Fracaftor. de Syphilide,

Aderat tuflis, fumma refpirandi difficultas , ut segrjt, federe cogerentur,

fputum cruentum , fuperveniebant exanthemata , abfceiTus externi , &:c.
Curatur ut pleuritis maligna , verminofa , peflilens.
^. Peripneumonia typhodes ^ Deplaigne Journ. de Med. Septerabre 1757
'Epidemia annua apud milites a Valendenms ; Pleuro-peripneumonie bilieufe

&

putride.

Charader.

magna
rimum vix
Ria

Opprefiio peloris

,
dolor pungitivus , aut gravativus , aflheparvus , debiiis , depreffus , fecpe concentratus , utplufrequens (finefebre, ut ait Auftor), dyfpnoea , refpirano In-

pulfus

violenta, ficca, fputa per vim extrafta, vifcida, tenacia,

fuccedunt naufese, vomitio biliofa, lingua crafla , faburra aibefcente onufla
cephalalgia levis , qua crefcente aeger delirat obfcure , pari

tercifa

fubflava

tuffis

paflTu

snonis,

vel pure

mine

In cadaveribus omnibus fuppurario pulvel ambo fuppurati j thorax fsepe

,

ac pe^loris infarftus augetur.

lobus infarftus

alteruter hujus
,

fimilia ramenta gelatinofa in abdo,

quandcque idem pus vel ferum in perlcardio ; addolenti lateri ; non raro polypofse concretiones in corde

vel fero gelatinofo plemis

vifcera

obducunt

h^erentia plevrse

&

quas refpiratio impedita

crebra d^fignabat ; c^tera fana , nifi hepar fomajus
decolor.
Cura. Poft unam vel alteram phiebotomiam , emeticum praefcribito , imo
{\ pulfus parvus , minimeque frequens ,
cardiaca potione inab emetica
tarchoandum deinde vel phlebotomia , vel catharfis ex minorativis
tari ftibiati granis paucis.
Statim a primis evacuationibus emplaftrum ve-

lito

&

&

&

ficatorium lateri dolenti applicetur

mata mitefcunt^

febris

minuitur

intra

horas quindecim omnia fymptodiaphorefis acreftituitur ,

expeftoratio

nihil in urinis mutatur ; antifeptica energetica

,
pertimefcenda ; itaque quarta quavis hora fumatur
yervae , camphora &: nitro , vel alter bechicus
cafus
exegerit.
Oxymel fcilliticum , fyrupus de
biofse, imperatorise , vel fcordii ,
pauxillum olei
Felix eventus ex diaphorefi &: anacatharfi
dant.
Sauvages Nofologia Methodica, Tom. I.

minime

cedit

&

&

in

hoc morb

bolus ex radice contradiaphoreticus

althsea

prout

cum aqua

fca-

amygdalarura tuffim feexfpe6tandus,

Rrr

adeoque
prout

CLASSIS

^98
prout

fuerint

Indicatae

clyfmata

prsefcribuntur cathartica

intervallis

ptiranae nitratx vel

PHLEGMASI^

III,

in

bechicye

cardiaca &:

minoratlva

diaphoretica

6>C

fi

de-

vel cephalalgia urgeant , feftio jugularis optime fuccedit.

,
catarrhalis ; vide Amati Cent. VII cur. 79. PcripneuFcripneumonia
6.
monia a capids dejlillatiom ; Peripneumonia vituitofa Forefti ; Peripneumolirium

nia

tujfi

Sydenham

epidemica fuccedens

Seft.

Cap.

i ,

5.

&: 2

Peripneu-

monia notha^ ejusdern Sedl. VI Cap. 4; Boerhaave Aphor. 867: Fluxion

fur la poitrine.
Eft fpecies hieme exeunte frequendor , quse a tufli catarrhali orditur

cum

&

&: incalefcentia

frigore

raucedine

tur segrotantl

rejicit

fenes

tuffis

bre quidem manifelra

iertim

apud

efl:;

repetente

doloribus totius peftoris

,
caput inter tuffiendum diflilire vide-

tamen conftans non

frigklos

alternis

vertiginofus

aeger

unde ab afthmate

habitlores

eft

potulenta omnia seger vomitu

morbus , cum fetamen , praevera peripneumo-

pituitofos pr^fertim aggreditur hic

ut longe

ita

differt

minor

fit

fed

quam

leni

In

nia; de csetero fanguls pleuriticorum eft semulus quoad corium.

In hac

rm cum
uno

catharfes vero plures requiruntur

,
miffionem unam pr^efcribit , ahera die
fyrupo rofarum folutivo in Infufo foliorum itn-

paucse phlebotomise

fpecie

Sydenham prima die

purgat ex caffia , manna

fanguinls

fic

&

ficubus

glycyrrhiza

die catharfim repetit,

&

poftridie

iterat

bus vero a catharfi vaculs, bechlcls

oleofifque utitur

tum hordei cum glycyrrhlza, aeger cremoribus

III. Gefnerum peripneumonia affe^^um
tis aceti
lerus Severini
Si
tas

&

phlebotomiam

interjefto

deinceps ufquequo aeger convaluerit

fic

Boerhaave confilium

die-

decocVapore exhalan-

ptifana

vefcitur.

convaluIfiTe

efi:

vidit ///.

HaU,

fecutus.

cynanche evanefcente fuperveniat peftorls oppreffio , fumma anxie*

perpetua orthopnoea
fuffocatio quafi tufficulofa, hgec peripneumo-,

&

nia

lethalis

efl:.

Curam Sydenhamlanam
7. Peripneitmonia

6 feci. 6 vldefis.
Mufgrave cap. 1 1

cap.

arthritica

hIfi:or.

Sydenham

pro*

"*'

pag. 710.
Efi: ea quae a materise arthrltlcse metafi:afi in pulmones debetur
artubus a dolore
tumore.

ceff.

tls

Integri

Hbera-

&

Sydenham hanc tradat

,
ut perlpneumoniam abfolutam feu puram , vefedlone fcilicet repetita , dlseta , remediis refrlgerantlbus , IncrafTantlbus
purgandus eft infuper aeger Inter vence feftiones potionibus lenlentibus ; fudoris autem provocatio obeft.
Veriim Mufgravius contendit a Sydenham In hoc recedendum effe , Sc
per fudorifica etiam materiem anhrlticam efife ad artus mittendam.
8. P eripneumonia Phthijicorum Morton. Phthifiol. cap. 4 pag. 41,

nse

Eft febrls peripneuraonica identldem phthificis

nova tuberculorum inflammatione

berali vini
furglt,

potu

diflicilis

nimiis

evadit

exercitils ,

refpiratio,

confirmatis fupervenieris a

quoties fcillcet a
fimilibufve

expefloratio

de

percepto frigore
caufis

fupprimitur

ifta
,

febris
tuffis

li-

ex-

tamen
urget.

PARENCHYMATOSiE.
non

urget ,

raro

cum

filiquot ftriis fanguinis

dolore

&

lateris

puris

pERiPNEVMONrA. 499

fsepius opprefiio pe6toris accedit

in fputis; fitis

jadatio

vigiliae

cum

intenfus 5c

continuus calor; unde xger Ieto affigitur , &: quandoque 6 medio tollitur,
Febris ifta peripneumonica traftanda eft ut cxterae peripneumonise , ha-

refpedu virium quae exiles Tunt in phthificis ; tenuimma fit diseta ex

vel cremoribus ; medicamenta bechica expeftorationem cientia , ut
decoctum ficuum , palTularum , fyrupus capillorum veneris , violaceus , fperma ceti cum faccharo tritum ; adde linimenta anodyna ,
urgeant
,
fi
fymptomata , aliquot fanguinis uncise e brachio extrahendx , cruor extraccum thrombo tamen coriaceo fuperne
tus erit fero multo circumdatui ,
Mortonus copiofam vult phlebotomiam
concavo , fubluteo , duriufculo
ligatura vero vense tufge fit arfta , ne cruor elabatur , quod phthificis fainde fublatum etiam intra Chirurgi manus vidi nobilem virniliare eft ,
bito

jufculis

&

&

Tum

phthificum

morte

arte a
aeger

lenis

qui

amifla vix femilibra cruoris fenfim exftillantis

potuit

eripi

catharfis

fedata

adhibenda

febre arirequam

demum

disetse

lasSeae

nulla

reftituatur

erit.

a variola Morton de
Pcripmumonia
Sydenham
psg,
a rubeola feu
122;
7 p. 64,
Pcripncumonia
a
morbillos
Se6l.
mlliari
Sydenham
IV
cap.
AUioni
pofl
5 ;
de morbo miliarium pag. 107, 5^.
Ea eft fpecies quse a viru morbi cujufdsm exanthematici vel reprefti ,
vel non libere ad cutim irruentis dependet.
cxanthematica

Pcripncumonia

9.
Variol.

In

cap.

miliari

line caufa,

peripneumonia pulfus celer

gaftrodynia

cum

fufpiriis ;

tus fubitanei involuntarii, ftupor

interruptus

tris

Pcripncumonia

fudores

acidi

urina decolor

tinnitus

dolens in

pungitive
aflidui

aurium

cum

digitis

triftitla
,

mo-

fomnus fpec-

contra6to

pulfu

tunc

ac-

&

fymptomata

cedunt

&

metus

inquietudines

peripneumonica , laterum dolores rnobiles

fugaces,
fputum ex p'4rte vel ex toto cruentum vel flavum , dein fudores profiifi
6c dolore imminuto exanthemata miiiaria erumpunt ; urinae , urgente lateris dolore , rubrse funt , inftante eruptione aqueae evadunt ; quandoque deiirium fupervenit peripneumonise , puftulis exortis , fedandum,
Si tertio , quartove die fputa biliofa vel fuliginofa ad quintam diem perfeverent cito
quali

cum

dehrio

intermittente

catarrho fuffocativo accedente

brevi pereunt

eadem

fere

die

pulfu reddito inse-

omnis doloris exper-

peripneumonia in fuppuratum non abit , eryfipelatofa eft ; nifi

blande refolvatur, fphacelum prompte inducit. Timenda eft pr-^matura ante
fextum diem miliaris eruptlo.
In hac peripneumonia
pleuritide miliarl cito
liberaliter mittendus eft:

tes

hsec

&

fanguis

&

attenuandus

venenum

&

diluentia &c emollientia

requiruntur

mitiorlbus aci-

corrigendum , prsefertim rob fambuci

antiphlogiftica etiam
indtcantur , ut nitrum , taraxacum , cichorii , fonchi fuccus j fi immineat
iphacelus pulmonis , adhibeantur flores papaveris rhoeados, fambuci, campho-'
ra cum nitro , oxymel.
dis

Ih

eft

peripneuraonia

quse

morbillos excipit, quse plures jugulat

R. r r

quam

ipfa
va-!

CLASSIS^ilL PHLEGMASI.E

'500

potiflimum pr^efidium eft phlebotomia.

Quoad variolofam , quse undecima die , cum exficcatur facles
fluentibus , fupervenit , vide Fnind de fcbre fuundarid.
10. Peripneiimonia hydrophobica , Journal Encyclopedique tom.

varlola

Peripmiimonia gajlrica D. Barthes Prxleftion.

fterno-coftalis

3,
gaftritis

Eft ea peripneumonise ficcse fpecies

Sc fedo cadavere , fanus ftomachus ,
'

repertus

i.

An

Monfpel.

con-

In"^

quse

fub

gaftritidis

pulmo inflammatus

perfona ludit
vel

purulentus

eft.

Infra cartilaginem xiphoideam , regione ventriculi circum,

hypochondria dolentia
tenfa, inanis tuflis , fanguis pluries e vena extraftus , floridus fefto cadavere , nullum vitium in ftomacho hepar
mole adauftum , inteftina gracilia , livida , pulmones contrafti , magnis abf-

Dolor acutus

fcriptus

&

ceflibus

&

parietes

poUicem

tuberculis

dolore fpinse
12.

fuppuratis farcli

craflli

in

natantes

fero

morbum

ante hunc

aeger

veficae

urinariye

febre lenta laborabat

&

dorfalis.

P eripmumonia

Eft fpecies qu3e ab

D. Doazam D. M. Monfpel.

rachialgica

eodem

principio dependet

quo

colica

metallica

quce-

phlebotomia, prsmiflis decoftis lignorum fudorificorum , curatuc

catharticis , uti curari folet in NofocomiD
emeticis dupla dofi aflfumptis

que

fine

&

Charitatis

Parifienfis ipfa Rachialgia

metallica.

XXIII. HepATITIS Galeni I Epid. Comm.

goge 146 ; F&bris typhodes Forefti libr.
patis Sennerti
Hepatici

lib.

Caftelli

Se6l.

i ;

3
I

Febris icleriodes Galenl Ifa-

Obf.

Inflarnmation

39 ; Inflammatio he~
du foye ; la Piice ^gri

Lex.

Phlegmafia eft acuta , cujus prsecipua fymptcmata funt

hypochondrii dextri fub coftis fpuriis , cum fenfu ardorls ,
noea , tufli ficca , faciei colore flavefcente , flti , anorexia ,
tu &: vomitu.
Definitur a

Gahno phlegmone

hepatis ;

veri^im

tP^.fio

dolorlfica

gravitatis

&

dyfp-

fsepius fingul-

reftius definiuntur

morbi

quaTh a fede iatente. In fcholis definitur per tumorem hy,

pochondrii dextri , calore magno
fcDre continua ftipatum , cui utplurimum fingultus &: vomitus adjunguntur. Sed cum pars hepatis poftica ,
imo intima , tantiim inflammatur , tenfio ad fummum , iriinime vero ignoii
voluminis augmentum feu tumor, dijudicari poteft.
Saepius erramus in hepatltide dignofcenda ; verum hxc pr?ecipua figna
funt j i^ gravitas in dextro hypochondrio ab hepatis diftenfione oriunda ;
unde difficilis in alterutrum latus devolutlo ac decubltus ; 2*? dolor vel
gravatlvus vel tenfivus circa ^coftas fpurlas pleuritidem mentiens , imo^ ad
jugulum extenfus , deorfum trafto medi^ftino ; 5* febris amphimerlna vei
no6lu ingravefcens cum pulfu durp , ft extima hepatls membrana inflamme-

a fymptomatis

&

"

lur

PARENCHYMATOSiE.
tur

fecus minor

faepius

febris

niinus

pulfufque

pulfus

durus

dein nigrefcens

6rc

intcqualis

piilchretum

perlegenti

cum

inflammatione orta

concurfu

quam

unde

ex

tufii

diagnoiis

reciproce

fatius

eft

alvi

adftriftio

patebit Boneti

ut

,
,

Se-

phaenomena ab hepatis
a phsenomenorum

pleuritidis

morborum

genera

a fede determinare.

Hepatitis eryjipdatofa ; vide

;

flammea

ut tuffis fic-

fingua rubra

appareat Hepatitidis fymptomata fme uUo

iis

&

intenfa

iitis

urina rubra

generis fpecierum

hepatis vitio reperta fuiffe

169

501

cum

dyfpnoea

tantum propria funt

faftidium

cibi

auriginofus color

obfcuriilima hujus

r.

4*^

ficca.

Csetera fymptomata fpeciebus diverfis

ca

Hepatitis.

tenfus

Hepatitis a

biU Jonftoni

Amati

id.

Lufttani

univ.

centur.

curat.

28

pag,

medic. Biliofa^ Bontii de Med.

Indor.

Mulier quadragenaria major acuta febri affli6labatur, iiti intenfiflima cum

ariditate &: nigredine cruciabatur , ftomachi fubverfionem maximam

linguse

abfque vomitu patiebatur

no(^e|

infomnem

&

tranfigebat

regionem querebatur ; totam

cibum non guftabat , fed avidiflime gelidam

circa jecinoris
,

caHdil

cum fupra jecur manum admoverem , magnam inibi percipiebam

im , & segrotans dolorem , de quo potiflimum conquerebatur ;

nullu^

tamen

bibeb

erat

ibi

tumor aut

inflatio aliqua.

Eryfipelas jecoris his flgnis denotari contendit

Amatus

voluminis augmento

&

merito

cum

partem vero hepatis, qu3e ventriculo contigua eft , magis affici crediderim ex defeftu tufdyfpnoeae feu affedionum peftoris &: prsfertim ob afFei:ionem venfis ,
triculi , ut docet experientia ; ergo inflammata erat potiffimum pars hepatis
concava.
Curatio Amati. Phlebotomla pro altera vice inftituta eft , emulfionem ex
aqua cichorii extraftam fyrupo de cichorio &: nymph^ss edulcoratam addidit , confervam de acetofitate citri identidem guftandam permiflt , nec
non ptifanam ex aquis cichorii , endivis , acetof^ , portulacse cum fyrupo
de acetofitate citri & violarum , fuccoque granatorum acidorum propinavit
fovit regionem hepatis linteo intindo in fucco laI:uC2e , endivise
pauco
aceti rofati ; tempora , nares , frontem inungi juflit ex unguento populeo ;
pro cibo fuit emulfio , cui deinde addidit jus pulli cum femine citri , acetofx
berberidis , nec non deco6lum hordei tamarindatum ; fupervenit

fuerit

ejus inflammatio

fine

fenfibili

&

&

autem quinto
2.

Cent.

die

fudor

criticus

&

Hepatitis pleuritica ; Sufpirium

IV Cur.

a;gra convaluit.

irruptum

Durant lourn. de Med.

Pauli

^ginetse

May 1757

vide Amati

377.

p.

inflammata parte gibba hepatis procedit , quseque

ex eo quod prseter dolorem 8>c tumorem hypochondrii tadla
exafperatum , adeft tuflis
dyfpnoea , non tamen ita graves ; ficut nec
ipfa febris ita vehemens ac in vera pleuritide , pro qua tamen non raro
habetur in praxi ; exempla proftant a Galeno quse videre eft apud ZacuEft ea fpecies quse ab

dignofcitur

&

tum Lujitanum

Ubt 2

Medt prmcip,

hijior,

iqi

&
R

in
r r

loco

citato ; prseter-

f^

I
\

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

5oi

rputum cruentum. Diftlnguitur tamen a pleuritide dextri laterls

imam partem afficiente dolore punftorio mitiori , quandoque nullo, tum
ca

aderat

exfpiratione

facili ,

quae in pleuritide eft

difficilis , uci

&

infpiratio

nec non

fepius arida &: mitiori.

tuffi

Diftinguitur

dyfpnceam

&

colica

morbique

ab hepatalgia per febrem

Urinae in hac fpecie dicuntur aquofc

vigore morbi

cutis

flavefcit

Hepatius mufcularis

3.

acutam

tuflmi

Sc

acutiem.

totius

non

non

flavae.

Utut genae rubeant

in

raro.

Bo-

de inflammat. hepatis pag. 291.

Ettmuller.

Sepulchr. Obf. 29.

net,

Mufculorum abdominis inflammationl debefur hsec fpecies , & inde comqaandoque etiam ab eadem causa concufTo hepati j certum porr6
,
fflft
pluries erraffe Medicos qui hunc morbum hepatls inflammationi tribuerunt , ut patet ex Valleriola libr, 4 ebferv, 6 , BanhoUni centur. 2. epijio^
preiTo

4i.

la

Dignofcitur

quandoque

contaftu

cutis

hepatis

ultra

tumoris

pulfatione

limites

&

fupra

ejus circumfcriptione

abfentia tuffis

extenfi

coftas

Similem morbum a gravi hujus partis contufione ortum pro hepatitide habitum cum cadaveris apertura vidt apud
Boneti Sepulchret, Tom, z pag. jn obf 25): abfceffus erat pugni magnidyfpnoese

vomitionis

fingultus.

tudine.

4. Hepatitis cyflica ; vide Boneti Sepulchret. obfervat.

10, Tom. 2 pag.

303Efl fpecies
cyflis

feliea ,

qux veram hepatitidem

referebat

ut rupturam pateretur

quod

citra

in

qua

contufa fuerat

ita

&

gravem hujus dolorem

phlogofim fieri non potuit ; bilis effufa fuit ; xger intra quatriduum obiit ;
ex fimplici vulnere cyfl:idis hujus exllirgit tympanitis obfervante AUx. Stwart
in Philofoph. Tranfacl. Sed ex gravi projeftione corporis contra fcamnum,
puer , de quo hic agitur , debuit inflammationem fimul cum ruptura cyflidis

experiri.
5.

Hepatitis

obfcura Jonftoni

medic. Spuria

Idea univ.

Bartholin.

obf.

73Eft

ea

qu3e

vomica fovetur
fed

ita

a
,

tuberculis

vel a

furunculisve hepatis pendet

calculis

tum

exiguis fiipata fymptomatis

vel lenta

feu

ve aut tumor

hedica; vel
deficiant

demum tantummodo

fit

vel

fi

febris

cyflidis fellete

ut

pyrexia

adfit

ab hepatis

phlogofis hepatis

tum

ab ulcere

hepatis exciratur

quam

vel

vel nulla

fit

dolor exiguus

inflatione
,

duritie

fit

vel fugax

,
,

renitentia-

pendeant

intemperiei calidse

vel

nomine

&

Veteres defignant ; ea vero fpecles inter hepatitidem

hepatalgiam ulcerofam , fcirrhofam , &c , ambiglt , hafque varietates diflinguere in vivis val-

de arduum

efl.

Hepatitis fuppurans ; Febris typhodes Forefli obf. 37 llbr. i. DuranJ

Journ. de Med. Mai
1757 pag. 377 incifione fanata.
Efl morbus fequndarius , hepatitidem veram fubfequeiis, ab hepatitide ex6.

PARENCHYMATOSiE.
dlftindus

^uifita

pus protrahatur

nam cum

&

tur,

fuppuratio inftituitur

fitis

notabili in dies crefcente

abfumitur

&

lingua ficca

cum

cum

503

longum tem-

in

acuta;

febre initlo

nodu

exacerba-

tumor hypochondrii major, mol-

interea

urget

C\t ,

videtur

intenfior

febris

fado pure hectica evadit

dolor conflans

lior,

Splenitis.

eo quod veluti ejus recidiva

, ex
atque in purulentiam hepar abeat

calore acri

afpera eft
;

tum

macie

aeger

vel fupervenit he-

patirrhoea , vel rupto introrfum abfceiTu afcites purulentus , vel extrorfum

k Chirurgo abfceffus aperltur , &c fi pus album , laudablle effluat , fpes eft

fanatlonlsj

fi

Morand Mem.
XXIV".

amurcofum , biliofum , immedicabile malum

de CAcad, ds Chir. T. 2.

Splenitis. Lienis injlammatio

Sennert.

Spknitis Felic. Plateri ; Dolor hypochondrii

Injlammation de la Rate,
Eft phlegmafia
liniftro

tentia

dolore

fymptomata

cujus pr^clpua

libr.

part.

etiarri

cap.

^,

qui fplcnitis Plateri,

finijlri

funt

Vlde

eft.

tumor

in

hypochondrlo

molem & figuram referens aut locum occupans , cum renitadum non tolerante , calore , & pyrexia utplurimum re-

lienis

mittente.

quod tumor

magis
dolore ftipetur , quod homlnem medium quafi cingat , dolore obfcuriore notetur ; pyrexia prseterea eft quarto cjuoque dle utplurlmum exacerbans , pedes
genua rubent , nares
aures quandoque pallefcunt ; adde refpirandi dlfficultatem ,
abfentiam fymptomatum nephritlcorum , ut dyfuriae,
Diftinguitur a nephritlde

renis

ftnlftri

in

fplenltide

protuberet, quod altiorem locum obftdeat, quod

extrorfum

&

pulfatili

&

&

&c.
,
phhgmonodea,
Cognofcltur ex tumore lienis

retradlonis

dolore
fiti ,

teftis

Splenitis

I.

calore

pulfatione

utplurimum , locum , figuram retinente

ejufdem , cum febre acuta , cibi faftidio

decubitu fupra latus finlftrum

eodem modo

Curatur

rum

&

refert,

vafife

hic

rarus eft

ita

difficili.

ac hepatitis

de quibus confulatur Riverius ; vequi bis hunc fe obfer-

praeter Forejlum

affeftus ut

nec defcrlblt, neminem noverim

qui ejus exiftentiam tefte-

tur.

XXV.

Nephritis

cap. .
tion

Renum

inflammatio Sennertl

Phlegmone renum Profp.

des Reins

Nephretique,

Alpini.

^gri

libr.

pore

&

pyrexi^ ftipata

part.

fe^.

Nephritici.

Eft phlegmafia acuta dolore lumbari e reglone renls

tlone frequenti

Nephritis Helmontil. InflammA'^

urinae ardore

quandoque etiam vomitione

mlc-

cruris ftu-

Scc.

Dlffert a lumbagine inflammatoria

cura fine

notabili

dolore

in

qHod

lumbaglne

seger antrorsum flexus erigat tfun-

cum

atroci

quod

ia

nephritide
fil

CLASSIS IIL PHLEGMASI^

504
iit

dolor ureterum

tata

non vero

fequens

lumbagine

iter

in

dyfuria

In

urina

quoad colorem valde mupyrexia eft, unde a

nephralgia nulla

difcrepat.

nephritide

ab enteritide quod dolor raro ad exteriora referatur , in enteritide

fplenitide TsEpe ad anteriora , feu ad abdomen i a colica per febrem
dolorem in ren fixum ,
acutam
viarum utrinariarum afcdus, exDifFert

&

&

&

cepto quod in colica etiam ifchuria accedit.

1. Nephrids vera.

qux a febre ortum ducit , non vero in qua febris dolori fapercalculum commotum ; in vera fcilicet non adfunt cruris ftupor,
ob
,
teftifque retraftio , qus adfunt in calculosa; de caetero febris nunc vehemens
ardens, nunc mediocris cum pulfu parum duro ; renum aut reEft ea

venit

&

nis alterutrius dolor gravativus

na

dorfali

diftendens

coftam ab Ima numerando

infra tertiam

accedit

fitis ,

anxietas

aut pungitivus

8c tres

perviligium

ciuntur ftatim contenta in ftomacho, dein

_,

naufea

utrum
nec experimentum in
bilis

refpond^:

qui

tranfverfos

&

a fpi-

digitos

vomitio

rejiciantur

reji-

materies

urinam redolentes valde dubito ,

cane captum ligatis vafts renalibus hoc mihi unquam oftendit ;
alvus eft conftipata , urina
flammea, ardens, quandoque cruenta, in vigore morbi quandoque fupprefla.
Curatur repetitis phlebotomiis , ptifana leniente ex iafufo florum malvse,
viol^ 5 radicum althses ; vefpere emulfiones narcoticae , imo ad dolorem
fedandum laudanum folidum interdiu prsefcribentur ; clyfmata ex cafliia 6
foliorum malvse decofto injicientur addito oleo , vel aeger ex decofto cafpurgatio autem parari poteft cx
liae purgatus balneum ingredietur tepidum ;
violarum , pug. i
builiant
unciis duabus pulpse caflise , florum malvse
m feri laftis vei aquse pulli libra una ; fiat potio pro duabus doiibus.
Vix poteft autem purgari , nifi repetitis ter vel quater in die phlebotomlis dolor fublevatus fuerit ; balneum vero iterabitur ; imo fi nulla fit fu(picio faburrae in primis viis, tempeftafque fit calida , ante balneandum eft,
quam ad catharfim devenias. Si vero febris faburram primarum viarum pro

&

principio aut

fomite habeat

morbus ab horrore
catharfim
vigiliis

aeftivo
2.

inceperit

e centra vero

fi

liquoribus ardentibus

tempore phlebotomiae

ut
,

fi

lingua

fit

fordida

&

balnea funt

Dignofcitur a nephritide vera

iter in rheda , commoto
,

fapor

itineratione

fine fignis

fumma

Nephritis calculofa Carol. Pifon. de morbis a

citium

pravus

in

morbo conveniunt etiam

vix balnea in

ab equitatione
ortum duxit ,

calore

faburrae

in

ore

poft

fummo
biliofo

pra^fidia.

colluvie ferosa.

i dolore acutiori a
pertinacius revertente

calculo per
,

exer-

in intervallis gra-

2^ urina cruenta, quandoque arenulofa , mucofa ; 3^ ftupore cru;

ejufdem lateris ; 4 teftis retraftione , dolore etiam ureteris dudum fequente; 5*^ naufea
vomitione.
Principium morbificum eft calculus veficse , vel lapillus craflior commotus , e fede aflueta dimotus
premens , vellicans renem , vel ureterem ,
Aibi concurrit plethora,
hsemorrhoidum fupprefliOj arthriticse materix me-

vativo
ris

&

&

tafta-^

PARENCHYMATOS^.
taftafis

ad

reties

error in

caHdorum.
Guratur in paroxyrmo

prsefertim

Juod paucioribus

modo

opus

*.

eodem

phlebororniis^

Nephhitis.

gymnaflicave admifTus

cljseta ,

ac

fit ; ^aft

505

ufus diuretlcorum

'^-

vera

nephrltis

eo dlfcrlmlne

balneatio etiam bis in die repe-

piirgatus , cum faburra primarum

commotio; ptifanx lenientes ex femi-,
siibus lim , floribus malvae ; oleum amygdaiarum dulcium , potus nitrati ,
emulfioaes & narcotica , nec nonclyfmata ex aqua fontana convenlunt.
Si exiguas arenulas rubras seger mingere confueverit, quod fenibus nephral-

antea necelTaria

tita

familiare

gicis eft

retica

Imo

quam

iit

viarum incufanda non

eft

seger

flierif

ied calculi

nec grandiores calculos fufpicemur

Uthontriptica levia

prsefcribi

poflunt

fub

tunc

leniflima dlu-

fpe ejiciendac arenu-.

majorem calculum reni impaftum fufpicemur , ab omnl diuretica

; fi vero
abftinendum eft.
Ad pellendas arenulas valent ptlfanae ex fucco llmonum cum paucls,pa-irietariae foliis infufis , julapia ex deco6lo foiiorum parietarige , oleo arriyglaudano , infufa foiiorum hernlariae y decodlum corticis radicum
dalarum
calcitrap^e , fruftuum cynorrhodonis &c.
Quomodo nephritls diiferat ab pfoadls phlegmone vide In lumbaginc
Ise

-,

&

pfoadicd.
Si

Nephritls

ad anteriora

renem dextrum

refertur

afficlat

non raro dolor magis deorfum

&

quafi clrca ccecum.

T. 3, DeMeyferey tom. 2 n. 374*

qua
per
finaplfmos
lavlpedia calida mate
,
ties morbifica ad pedes eft revocanda , non negkdis generalibus auxillis^
De Phlegmone pancreatls vide Vomitum^
De Phlegmone capfularum atrabilarium vide Nephralgiam^
3.

Ncpkritis arthritica Frid. HoffEnanni

Eft varietas calculofse

&

In

'

Sduyages Nofologla Meikodka,

-;':'
.

Tom^l^

r, '"

"

Sss

'
..

CLAS*

C L

jo6

S S I S

T r.

QUARTM
S P A S M

CLASSIS

SFNOPSIS,
I.

Charagter.

Contraftio, vel cordlans, vel interpolata, muf^

culorum motui locali , non refpirationi , nec circulationi proprie 5 infervientium , voluntati non refpondens.

ORDO

I,

Spasmi tonici partiales. Rlgidltas

&

immohilhas:

artus vel organi determinati

OTrabismus ,

I.

v3
II.

Strabifms

oculi

fpafmus axlum optlcorura dlver-

gentlam Inferens.

Trismus,

Tic

Sarrette

^,

maxlllse

inferiorls

fpafmus tonkus

vel

clonicus.

m. Obstipitas ,

Tarticolis , colli fpafmus tonicus, capitis natlvam modlreftlonem mutans.

IV. CONTRACTURA , Contraciure , artus cujufdam , utbrachll, vel cr-^
rk, conftans, dluturna, rlgidltas feniim exorta.
V. Crampus, Crampe , fubitanea, fugax , dolorlfica mufculi riglditas..
VI. Priapismus, Priapifme y penis injucunda rigidltas.

&

billtatem

ORDO

SpaSMI

II.

TONICI

VII.

Tetanu^s

Catochus

Tetanos
,

totius

corporis,,

fere

VIII.

GENERALES. Rigiditas

fpafmus generalls fublto ortus cum dyfpnoel*

fpafmus generalls fenfim faftus iine
,

Catalepjie

dyfpncea.

ORDO
coacia

Spasmi clonici partiales. Agitatio invita &^

cujufdam organi^ vel artus^ cujus motivum non percipitu?-.
IIL

^^. Nystagmus, la
- ------U
:,
,.

Souris

y
"

fpafmw^s clonicuj oculi, palpebr^sve.

.
tr:;cl
X.CA.Rt

S
X. CarpHOLOGIA

YN O

Soubrefaut

P S

507

I S.

fpafmus clonlcus

manuum

carplve \n

acutis.

XI.
XII.

Pandiculatio

TirailUmmt
,
pervices, femi - voluntarius.

fpafmus artus fucceffiv^ extendens

ApoMYTTOSis, JS^row^/we/z/ , fuccuffio cutis 5c capltis

lenta
cum exfpiratlone fonora , quafi ftertorof^.
CONVULSIO Convulfion , agitatio invita artus , vel

tremula, vio-

XIII.

mufculi

animx

libertate

cum

circumftantiarum perceptione.

XIV. Tremor , Trcmhkmmt , artus alterna per itus & reditus frequentes motitatio cum movendi voluntate concurrens.
XV. Palpitatio, Valpitatwn^ pulfatio in regione cordis pulfui arteriarum numero, minim^ vero

XVL

Claudicatio
centrum

Boitement^

gravitatis

trunci

intenfitate

eft

inter

fenfibiliter

refpondens.

gradiendum
dextrorfum

crurls

motus, qu

vel

(iniftrorfum

transfertur.

ORDO

IV. Spasmi CLONICI GENERALES. Swit fpafml clonici

vel ad plures partes extenji

vel totius corporis ,

XVII, RiGOR

( reftius phricafmus),

Frijfon, eft totius cutis fuccuffio

fri-

gorifera.

XVIII. EcLAMPSlA , Convulfion des cnfans ^ eft artuum, vel mufculonim

plurimorum fpafmus clonicus acutus , cuki fenfuum obfcuratione.
XIX, Epilepsia, Epikpjic t eft fpafmus clonicus , periodicus, chronicus
artuum , cum fenfuurn obfcuratione.
XX. Hysteria , Pafjion hyjleriquc , eft artuum , organorumque etiam
internorum fpaimus clonicus,
viter variantibus

XXI, SCELOTYRBE

unius lareris

nem

cum

Danfc de
vel

tonicufve

paroxyfrHis

fugacibus le-

mortis formidine intenfiflima.

S.

Guy

totius corporis

eft

inter

motus femivoluntarius vel

gradiendum , gefticulatio^F

aut ridiculam hiflrionis feftmationem referens.

XXII, Beriberia,

Beriheri^ eft motus gradientium genua retrahens cuni

tremore, formicationis fenfu, vocis raucedine, Indis familiariSii

Sss i

CLAS4

C L

5o8

S S I S

I V.

xxxxx;m:xxxx::<xxxx\X"Xxxxxx>;::x:xv><xxvxx:;<:>!:::<x>^

CLASSIS QUART.E THEORIA.

MORBJ CONVULSIVI,
SEU

I.

(PlC denominatur ea Claffis a AYillirio

Tom.

pag. 43

5.

Motus

excedentes

Nenter, Tab. 108. Convuljioncs in genere , Juncker.

Tab. 53. iVfor^i_^^y?/a Bart. de Moor. Pathol. Spajhii^convuljiones , Heifteri
Compend. Medic. praft. Motus inordinati fpirituum animalium , Ettmuller.
Tom. I Spafmus &: Tetanus Hippocrati , imo Spafmata , in Coac. Sy~
fpaJllco-convuLJivi

Spafmodea pathe Galeno. Dijlenjiones nervorum Celfo. Con~

Morbi motorii III. Linnsci. Miorhi fpafmodici ac
fpajiici Neotericis , vulgo Spafmes Americanis ; Maladics convulfives Gallis/
Convulfive difiafe Anglis, or nervous malady, Vulgo etiam Vaporum nomine diffimulantur ,
appellantur a Raulino de afFe61ibus foporofis ,, 1758.
Spafmos dicitur a Grxco .^/^0, traho, quia convuffiones effie a nervonoke Aretseo:

duciiones Cselio Aureliano.

&

rum

retradionibus verfus caput exiilimabant

vis vix

Veteres

qui tendines a ner-

dil^inguebant.

&

2. Convulfio eft invita

violenta mufculorum motui locali jnfervientium contraftio ; unde convulfivi dicuntur morbi , quorum prsecipuum fymptoma eil convulfio five conflans," quam Neoterici Spafmum vocant ,
Grseci Tetanum ; five interpolata
agitatoria ^ quam Neoterici motum convulfivum
Antiqui vero cum Boerhaave proprie convuljionem , &: Grseci

&

&

Spafmum appellabant.
Ut itaque cognofcatur convulfivus morbus , cognofcendum eil
pegritudine prsecipuum fymptoma , feu magis obvium , de quo
*
'

'1

prius

vel

in

segej-

vel

SPASMORUM THEORIA.

509

conqueruntur , a quo plus metuendum videtur

refpiciendum efl: an organum convulfum fit mo-tui locali deflina-

adftantes potiffimum

vel

prseterea

tum; nec enim

tefl:

contra6lio

jure recenferi

rent recenferi

mum

quod

ut

num

eft

Utrum autem motus

,

cutis

ventrieuli

omnes

valeret,

veficx Inter convulfiones pomorbi inter convulfivOs debe-

fere

ut evacuatorii, anhelofi, dolorifici

difiinguendum

dignofcere

fi

dum

segri

febriles

motus mufculares

illi

non

invitus vel voluntarius,

fit

mente

aegri infantes ,

capti

inflammatorii

de-

violenti.

fint inviti 8c

facile

ita

eft

fomnolenti exagitantur vio-

nec enim poffunt illi quid velint aut nolint eloqui ; fupereft ita,
que ut eorum gellus attente e.taminemus , 6c ex circumftantiis judicemus
an motus illi fint voluntarii , necne.
Si itaque geftus , motus &: pofitura ea ferie fe mutuo fubfequantur in

lenter

segro

ftantiis

ut

ii

feu

ita

ordinata

iint

&

concinna

ut

in

finem ab externis circum-

cognofcendam confpirent, figna funt motum non

seger

aphonus, phlebotomiara averfans

effe convulfiviim,

Chirurgi manibus

fefe a

ma-

gno conatu d^fendat.

Verum ii ab objeftis circumftantibus non videantur ^grotantis conatus

determinati, fed ab interna cerebri difpofitione dependeant, tunc ejus a6liones fint vel convullivx , vel fimpliciter delirae , quod in praxi vulgo connec

funditur,

diftingui

videtur mufcas

aere

in

refert

eeger v.

fi

volitantes

motus ddirus

ob

g.

retinse vitium

manibus venetur

eafque

videre
aut

fibi

flocos

non convulfivus , quia ad finem ab

objefto externo imaginario evidenter determinatur ; verum fi nullum fit objeftum , etiam imaginarium externum , ad quod conatus referantur , illi
in

flragulis legat

eil: ,

convulfionibus annumerantur
Praeterea vioknti funt conatus

virium impenfas

majores

trix potentia

lentiores

men

ita

fint

ut

unde

quo

convulfivi

exigit,

quam

violentus

motus

dicitur

fortiores funt refpeftu facultatis motricis

ut licet in

fit

quibus diu fuflinendis par

fe

fint

debiles

illi

conatus

qui

efl

mo-

eo vio-

violenti ta-

feu ^eger exfolutus ; fic infit minima ,

motus tum artuum
tum oculorum exerunt
dum convelluntuf ; aft convulfivi funt illi motus utcumque debiles, quia fi
fpe6cetur exiguum robur hujus setatis ,
mufculorum iliorum , maxime vero
fi in agone mortis
accedant , violenti funt.
Phreniticus e contra 8c maniacus fortiffimos initio morbi motus exerlt ,
fint ,

fantuli

fi

tenelfi

facultas motrix segri

certe

debiles

<>

&

eofque invitos
tibus

eum

afi:

non

vincire aut

violentos &. abfonos

ciim

coercere conantibus expedire

fcilicet {q.{q

nititur,

ab adflaa-

Demum

npn

motus violentus convulfivis accenfetur %

Medicis, licet inconcinnus fit; motus enim pe6loris in tuffi, cordis in fer
bre , noo proprie convulfivis morbis annumeratur , licet aflhma convulfivum , palpitatio hyf^erica his acccnfeantur ; fed fatendum efl limites
ciaifium accuratos vix affignari pofiTej ob familiarem Medici loquendi in-

iovitus

quicumque

mufculorum

OHflantiam,

s s 3

7U@^

CLASSISIV.

51

Thcorla.

ConvulJLonis.

&

Violenta
coa^la mufcull contradio Gx7e,ds fpafmus
3.
vuljio dlcltur i hlnc morbi rpafmodlci , feu convulfivi funt illi

clpuum fymptoma convulfio

Contraftlo
bras motrices

mufculi

co/2-

prse-

eft.

ex

Latlnls

quorum

Phyfiologlcls

mufculorum immlfii

fit

cujus

per vim

nervei In

fluidi

interventu

fcilicet

fibrae

fi-

cor-

illae

&

rugantur

totus fibrarum fafciculus , feu mufculus decurtatur.

,
Circa mechanifmum hujus corrugatlonis vigent tres opinlones. i^ Bernoulliana , a. Borello accepta , fupponit veficulas oblongas in fibrarum textu , quse vl fluldi nervei fphaeroldeae , adeoque breviores evadunt.
la Moleriana , a D. Frivat de. Molieres , fupponit vafa fangulfera mufculi fibril-

4.

nervels tranfverfis vln6la

lis

alternis

&

artlculls

inflatls,

&c ex cylindris in vafa nodofa mutata

&

compreflTae hlnc

inde

fibrae

quorum

carnese corrugantur

mufcuH abbreviantur. 3^ opinio fupponit fluidum nerveum eleftricum

facultate anlmae motrice incitatur in muf, cum a
identldem tranfverfis fibrillls co^
culos , atque ill^e fibrse prlus parallelae ,
ligatje ,
a fe mutuo recedunt in nodorum interftitlls , ( ut accidit duobus
filis fic difpofitls , cum ele<ftrica vi imbuuntur
ficque in rhombos dilatantur fibrarum interftltla , quod fine mufculi decurtatione fieri nequit.
5. Facultas fluido nerveo vlm imprlmens ad motum mufcularem in quafic

majori vi eleftrica imbui

&

')

cumque oplnione
mlnatur

vel libertas

eft

unde aftlones

liberce.

aut averfatione fenfitlvls determinatur

a voluntate aut noluntate deterquse a cupiditate

efl: natura
,

quse

dicuntur
,

vel

unde

a<5liones naturales vocantur.

obje6lum , pro ratione

boni vel mah , in illo diftinle percepti j Itaque motivum quod contra<fliones mufculorum liberas determlnat , eft fimilis feu lateileflualls boni vel
Voluntas vero eft inclinatlo animse

allquod

in

maJi perceptlo.
6. Cupiditas

&

averfatio

ceptorum

anlmse verfus objeftum pro ratlone boni,

ab objedlo pro ratione maii in illo confuf^ permotivum quod afiiones naturales determinat eft per-

vero

eft incllnatio

recllnatio ejus

adeoque

ceptio boni vei mali

eaque confufa feu

fenfitiva,

Omnls adio corporea fit per contradlonem mufcularem

ergo ciim
omnes a^liones corporese fint vel naturaies vel liberae , omnes motus muir
7.

cuiares
8.

feu aftlones determlnantur ab aiterutro ex hifce motivls.

Motivum

ratlone

eft

fufiSciente,

ratio

ergo

fufficlens

nulia

aI:ionum

contra6:io

homlnis

mufcuiarls

veriim
fit

fine

nlhii

fine

fit

aiterutro

ex

hifce motivis.
9.

Dantur aftlones feu contra6lIones mufculares

tivi eas

fine apperceptlone

mo-

determlnantls.

10. Apperceptio eft cognltio proprlae noftrae perceptlonls , definiente

Wolfio ; docet autem experientla plures a nobls aftiones fieri, ut niftare ,
deglutire , oculos ad objeftum dlrlgerej^ auris internos mufculos ad diftlnctiorem

SPASMORUM THEORIA.
tiorem audltum aptare

&c

abfque eo quod

511

earum aftionum

utllitatem

ergo dantur afliones , quas edimus fme

, dum hsec agimus
apperceptione motivi eas determinantis. Perceptiones vero illse , quse^nos
determinant , funt obfcuriffimx , vel dudum ^ memoria elapfse.

cognofcamus

mufculorum intus in corpore ita latentium , ut eorum adio

non cadat , qualis aftio mufculorum oculi ^ auris inter-

11. Aftiones

feorfim fub fenfus

n3c

cum

gutturig

&c

fiunt

apperceptione motivi eas determlnantis

fine

quia

ignoremus, eas non conjungimus cum motivo, utcumque clar^

Sic
percepto IUse vero a6liones nobis infciis ,
nolentibus fsep^ fiunt.
velim, nolim, cum objeftum quoddam intueor , amborum oculorum mufculi if& concinne agunt , ut palpebra fuperior fit femper In eadem a pupilla dlftantii, necnon ut ambo axes optici ad objedum vifum convergant.l^
12. Sic velim, nolim , cum progrediendi mihi confilium eft , mufcuH
crurum ita agunt , ut centrum gravitatis trunci mei nunc
lumborum ,
a dextris ad finiftras , nunc a finiftris ad dextras transferatur , ut Borellus demonftravit; fecus lapfus vitari non pofifet^ nec proinde progreffio
illas

&

&

fieri.

13. Perceptlo obfcura necejflTario confufa eft , adeoque cum adiones^

aaturales dicuntur illce, quse determinantur a perceptione confufa boni vei-

mali inde eventuri

ni vel

mali

aftiones

funt naturales

quae fiunt juxta perceptionem obfcuram bo'*

noii vero liberse.

14. Nemo , ut puto, dubltat , quin anlma fit principium aftionis muP-Culorum oculos ad vifionem diftin6lam , crura
truncum ad progreffionem
moventium : vix enim hodie infantes credunt dari automata , feu machinaSs
quse ex- fe Ipfis moveantur; ergp aftiones, qux nobis eciam invitis 8>C|in-^
fciis fiunt, ad animam tanquam auftorem referendae funt.
15. Adde , quod adiones confuetudlnales imputantur , quia licet naturaliter fiant ,
non iibere , interea penes libertatem noftram fuit olim pravas illas confuetudines avertere ,
etiam nunc lllas fenfim amittere ; fedl
abfurdum foret Imputare homini a61^ionem mere mechanicam , ut aiunt
feu qu3e ab animi non pendet ; ergo aftiones naturales ab anima; etiant

&

&

,.

'^ependerft

&

16. Natura

non

funt

mere mechanicce;

ea animae

eft

facultas

averfatione fenfitivis indicatas

mufculos

omni aftione

in

naturali

<abfcura perceptlo boni vel mali

17. A6iiones

qu^

exfequifur;

a(9:Iones
eft

illa

feu cu]us

a cuplditate

ergo principlum

motiv^um

eft

aut ab-

movens

confufa,

vel;

inde exfpeftandi.

&

cupiditate , quSEdeterminantur a voluntate fimul

dicuntur voluntariA , ut deglutitio vini ab ho-!-,
vlnum efte optimum in hoc cafu medIca-<
fimul ,

quse

lue prolnd^ fiunt lubenter

nine debili

fitiente

Hientum judicante.

&

Aftiones

coaUce,

funt

illse

quas ratio

fola

fuadet

8-

brachlum

gangraenofum a Chlrurgo: amputandum ; injucundam , fed neceiTarlam potionem deglutire.

18. C.oa6^2e: etlam funt naturales aftiones ^ quae injucundss , fed quibu&

averfatio

?^Oiiflis

fenfitiva

^ejus quid

dLduadet

ut

porrigere

eventurum timetur

ut

aivum cum

nlfibus egerere in

te-=
'%>

CIASSIS

512
rtefmo

xietate,

dura quid

quam

nullus fitus conftans fublevat.

r^r Aftiones
iliae

quarum

glottidem

tuffire

alise

in

ordinarix funt

refiftentise

fine

IV.

illapfum eft

fitum

mutare

in

ana

&

faciles , aliae violentse. FaciUs funt

confueto majori virium difpendio fuperantur ;

ViokntcR vero , quarum refiftentise magnae funt

virium difpendio fuperanrur.

&

non

vix

nifi

reparabili

eo violentiores , 1*^ quo funt abfolute maimpensa seftimatur ; i quo facultas motrix eft
minor ; nam reparatio virium impenfarum eft eo dif^cilior , quo jaftura
major ,
facultas eam pafTa minor eft.
21. Convulfio eft aftio mufcularis, quas virium impenfam ejus vehementise
diuturnitati proportionalem exigit. Eft enim mutatio in corpore humano vivente , cujus principium eft in eo ipfo homine qui mutatur ; ergo
eft hominis a6lio.
Omnls aftio eft efFe6lus vlrlum quarumdam , quse agendo abfumuntur
in vincendis refiftentiis ; nulla enim eft adio in corpore iine refiftentils ;
jn contraftione mufculari ipfius mufculi inertia, rlgidicas fibrarum , pondus
10. Aftiones itaque

jores

quod ex

funt

virium

&

&

hujus contraftioni refiftunt. Atque cum veheraentia aftionis reex mole movenda , jafturse virium refpondent vehementiee motus
jnufcularis , nec non ejus diuturnitati , qiaod abunde docet quotidiana ex-?

artuum

petatur

perientia.

22. A<^io mufcularis

fomno

tidie

&

&

non

quse

paftu refarcitur,

plus virium impendit

exercitium

dicitur

quam quod quo-

quod vero

plus

Qui convulfione afiicitur , ver^ laborat

que partem virium fuarum non facile refarciendam amittit , atque

dit

delafTat

motrix

las

mprbus

fit

labor

folito

violentus

eft.

minor
merito

aut

morbus paulo diuturnior

itaque dicitur

convulfio

impenadeo-

fi

facul-

convulfio

violenta

eft

raufculorum

aftio.

23. Convulfio vere morbofa eft coai^a , proindeque involuntaria ; docet

nam segri , etiamfi nolint , mufculos contrahunt ; verumtameh
;
dantur leviores convulfiones , quse a voluntate determinantur,
quas etiam
natura , non amplius confentiente voluntate , cum aliquali voluptate &c leobfervatlo

&

vamine exfequitur
excitamus.

nt ofcitatio

pandiculatio

fternutatio

quas pro lubitu

24. Convulfio eft conatus naturse ad corporis humani ftatum in raellovel gratiorem mutandum. Illa propofitio , quse ab omnibus Hippocra&: Galeni aiTecIis ita admittitur , ut a nemine ex Antiquis ante Willijium

rem
tis

non admittatur, apud plerofque Neotericos raechanicx fedte clientes paradoxa videtur , adeoque explicanda eft.
25. Labor , qui tendit ad quemdam finem , feu fcopum vocatur conatus;
quod vero convulfio fit labor , feu adlo vlolenta naturse priiis definitae

(16),

patet ex antecedentibus ; fupereft ut finem fupra (24^ indicatam,

finem efle convuMonis oftendamus.
26 Natura nihil agit fine motivo , id eft , homo etiam Invitus
Infclus^

&

SPASMORUM THEORIA.
agat

quicl

il

movet

fufficiente

motivo

quemdam artum moveat

aut

nihil

enim

dum de homine

fuetudine dufti

agitur

515
ratione

illum fine

fufficiente

eft

id

fine

norunt omnes. Motus enim quos conut niftare , dexteram prae finiftra amico

exfequimur

infcii

ratione

line

fieri

nunquam

illuc transferre
centrum gravitatis corporis ambulando huc
illud , propter motiva olim percepta ,
excidit , ) facimemoria
( quorum
mus ; cum itaque convulfiones fint a<ftiones , eas a motivo quodam delerminari , feu finis cujufdam gratia fieri confequens eft.
27. Illud eft finis , quo adepto levatur homo , Sc aliquali voluptate perfunditur , atque a labore quiefcit ; verum eft aliquid , licet f^epiiis ignotum,
quod cum adepti fimus , nos voluptate faltem obfcura afficit , in ofcita-

porrigere

,*

pandiculatione , quae convuliiones funt , ut quifque

,
ergo in quemdam finem utilem vergunt convulfiones.
28. Antequam fternutemus infpirato tabaco , fentimus aliqualem titillationem narium , qua ad expetendam fternutationem incitamur , qua titillatione fedata fublevamur ;
finis fternutationis eft , aere firmiter exfpirato
tione

fternutatione

in

expertus eft pluries

&

nares

pofticas direlo

2,9.

tabacum

major quam

fextuplo

nem

6c

illa

perada

Docet autem SanBorius quod

mur.

folito

exhalet

everrere.

fit,

&

&

hsec

machl-

&

ofcitandum

Phyfiologia fangui-

docet

totius

fublevati nobis vide-

pandiculandum

inter

fi

quemdam

agiliores

perfpiratio

Sc expeditiorem evadere

fluxiliorem

titillans,

percipimus torporem

pandiculationem

A^ite

quem mutare cupimus

n9e,

quid

vel

eft

finis

harumce

con-.

vulfionum.
30.

Qui as convulfiones fine animae concurfu expllcare contendunt l

tanquam inordinatos ,
fortuitos confiderant fine fine aut fco-

&

hos

motus

po

inftitutos

atque fympathiae inter nervos

torios adfcribunt

Verum

olfaftoriis

mechanifmus

ille

&

olfacftorios

vocem

per hanc

intelligendo

a tabaco nervis

impreffi

31.

nervos exfpira-

communicationem motus

&: inde nervis pe6loris.

falfus eft,

&

mechanices legibus contrarlus

non pofTunt majorem motum communicare aliis tierquam quem acceperunt ; verum motus , quem acceperunt a grano

l^ Nervi
vls,

olfaftorii

&

uno

tabaci illis adhaerentis

ab aliquo tempore quiefcentis , eft infinlte
totius corporis in fternutatiomlnor quam motus concufTorius peftorls
ergo nec ex hoc mechanifmo poteft deduci fternutatio. 2^ Illi mbtus
ne
inordinatl , fed conftanter Incipit lenta , magna,
minlmc funt fortuiti

&

&

infpiratio
ta

&

ro
quibus

quam

ex mille

rifus,

fequitur velox

aiiis

fingultus,

finis

fufpirium

propofita

piditatem explet

magnaque

exfpiratio in nares pofticas direc-

motibus seque poflibilibus

non

ofcltatio

attingeretur

ergo iterum

&

Ille

falfa theorla.

folus fequltur

ille

non ve,

&c,

folus fequitur qui naturae

cu-

tuffis ,

vox

cantus

3^ Nervi

loquelse

olfadtorll

in

narlbus

com.mualcant tantum cum nervls quintl parls , qui non agunt in flernutando In cerebro vero oriuntur a locis diflitis ab ortu exfpiratoriorum ; afl
Ikeat in illis tenebris conje6lare quod contingant nervos peftorls ; tabacum
tam agit tempore infpirationis , quam exfpirationls , seque motus debet imSauva^es Nofologia Methodkat Tom. I,
t
pri
:

C L

514

IV.

S S I S

primi nervis infpirationi quam nervis exfpirationi infervientibus. Nulla ed

ratio cur conftanter mufculi infpiratorii fcenam ordiantur , fequantur exfpiratorii

fibilibus

finguli determinato modo agant, non millenis aliis aeque pofergo ex omni parte falfa eft ea theoria. Praererea inde mere mecha-

cur
;

nica fternutatio fequeretur , non vero ea quam pro lubitu excitamus , aut
/imulamus , quam derifio fufpendit.
3 2. Convulfiones morbofae in hoc a levibus differunt , quod excitentur
non ab occaiione externa
levi, ut eft tabaci pulvis , fed a gravi
molefto quodam principio interno , ut a fanguine , vei muco acri cauftico ,
V. g. membranam pituitariam vellicante , adeoque cum illi conatus felicem

&

&

fortiantur

fublevent
corporis

eventum

&

meliorem

in

fternutationes

paradoxum

videtur

aegrum potius defatigent quam

naturse conatus ad ftatum
reipfa quandoque eum mutent in

illas

dicere eas efte

mutandum

cum

pejorem.
33. Fatemur equidem e convulfionibus morboiis , quse femper ftgnum
funeftum , aut pravum , quandoque , non vero femper , eventum

funt

pejorem fubfequi

quam quod ab

iuendum videtur, atque

illud ita

eas determinante materia morbifica

verum

eft

ce ars medica eos conatus refrenare cogatur

tra propofitio

convulfionem

naturas

efle

ut ratione

&

me-

experientia du-

verum inde non evertitur nof;

conatum ad ftatum noftrum in

meliorem mutandum.
34. Neque enim diximus in convulfionibus morbofis conatus illos fuam finem femper fortiri , nec eos , utcumque in bonam finem a natura inftituantur
eventii femper effe falubres. Homo qui {^{q^ fcalpendo cruentat ,
inde ulcus grave contrahit, in bonam finem feu in levamen pruritus a6lionem fuam dirigit , eventu tamen fibi nocet; qui ut hoftem ftrifto gladio
infequentem effugiat ^ foveam fahu tranfcendit , & fe involuntario occidit
non minus bonse finis gratia foveam faltu fuperavit. Cum itaque homo
quotidie erret ,
incidat in Scyllam dum cupit vitare Charybdim , etiam

&

&

quid mirum fi ab fcopo aberret in aftionlbus natuad vitandum raalum internum cujus non nifi confufa eft perceptio,
agendo per organa latentia , vifui abfcondita ?
35. Convulfiones tamen non folum omnes fiunt bonse finis gratia , verum etiam non femper funt ominofse. Sic convulfio qu2e videtur in prseiudio variolarum , obfervante Sydenham , fignificat eruptionem falubrem
fequenti aurora exfpeftandam. Tuffis ubi quid noxii in pulmonum cavum
delapfum eft , ut clavi , acicul^e , fola illud expe6lorat ,
graves morbos
in aftionibus

hberis,

ralibus

&

Sternutatio in

prsevertit.

ro accidit

puerperis

in foporofis

( bonis avibus )

non

ra-

mittam obfervationes ab Auftoribus relatas.

36. Irwo convulfiones ideo funt terrificse, quia funeftum corporis ftatum
defignant , non vero quod femper eum ftatum in pejus mutant. In morbls

ut a)las

exfpec, fopore , delirio ftipatis , facultate exfoluta quid

etiam fi natura hofce conatus non exerat ? Grave certo

febrillbus acutis

tandum

boni

cere-

SPASMORUM THEORIA.
cerebro immlnet

infortunlum

&

515

mortis agone conftitutls convulfiones

in

naturse ultima conamina.

funt

37. Idem eft fentiendum de convulfionibus in hoc cafu quod de jeftlgationibus segrotantis in fine morbi , in quo per prsecordia vix clrculari po-

&

imminet ejus ubique hxrentia ; jeger e dextris ad

ad dextras irrequietus fe verfat , nullius fedis fixse
patiens ; hoc pluries expertus iterum {efe jaftitat , haud ignarus ab illis
conatibus vires adeo neceftarias imminui , perfpirationem cohiberi , mortem accelerari ; interea tamen cum fitu illo praefenti nihil pejus ipfi videatur , alium fitum quserere invitus cogitur: homo enim a ftatu pr^efenti refemper gravius afficitur quam a futuro , quem praevidet tantum ,
non experitur. Unde vulgo dicitur : malum prc&fcns eji omnium ptjjimumy
in defperato rerum ftatu , fatlus eft anceps experiri auxilium , quam
teft

fanguis

finiftras,

lethalis

rurfus e finiftris

&

mm

&

nulium.

&

Galenus ( lih. G. Epidem. ) convul38. Verbis expreflis Hippocrates

quales
funt
fternutatio
fingultus
tuflis , ofcitatio , &:c , naturas
,
,
,

fiones

tribuunt.

Depravati

m,otfis

fymptomata ( ait Riverius dc convuljione )

quse tamen a morbofa quapiam caufa.
,
naturx autem nomine Galenus intelligit
;

alia

j5

violenter

55

facultatem quse ciet motus in corpore necefiTarlos, five ex voluntatis juflu,

folius

naturse

moveri

funt
fit

opera

coa6i:a

&

five contra voluntatem ,

regit animal , Lib. i. di fymptomat. caujis,
Higbmofus , Schneider , aliique convulfiones tribuunt expultrici a materia
morbifica irrltatse ,
per expultricem Riverius , Highmorus , aliique vim ,
feu facultatem animse intelligunt. ( Vide Riverii Phyjiologiam de faculta"^

&

tibus. )

39. Ex eo quod aftlo qusedam fit follto frequentlor , fortior, difficlllor,"^

ex eo morbofa eft , ut refpiratio , cordis contradio , fecum e)elio , quse
frequentiores dicuntur , dyfpnoea , febris , diarrhcea ; verum ex eo quod
aftio hominis fit frequentior , fortior aut difficilior , non minus eidem princlpio , ipfi homini , tribuenda eft ; fecus labor non eftet effeftus ejufdem
facultatis , cui tribuitur exercitium ; clamor non penderet ab eodem principio a quo pendet vox , &:c
ergo ex eo quod convulfio fit aftio mufculorum fortior , difficilior , vel morbofa, non alreri agenti tribuenda eft quam
:

fana

aftio

rentur.

fed

coafta

&

difficilis

illud in gro edit aciiones

40. Convulfio

eft

quod

in

fano

edit

aciiones

fanas^

morbofas.

aflio hominis

quidem contradlio mufcularis

licet

morbofa

&

Involuntarla

verum anima

eft fl-

quse eft principium

, efl:
,
orthohominis,
philofophia
ut
docet fides,
omnium aftionum
doxa , nam vita eft feries adionum tam naturalium , quam liberarum hominis ( Woljii Philof pracl.
ergo anima eft princlpium eius aftionls
y )
qux convulfio dicitur , ut omnium contradionum mufcularium quse funt
;

vitse

&

principium
.

entia fine neceflitate multiplica-

fecus

Hic valet Helmontii effatum

aftiones hominis.

41

Elaftica retradio

mufculi

feli ,

vel cujus antagonifta deficlt

Ttt

non
eft

CLJSSISir.

5i6
eft a(^Io

hominis; viget enim in cadavere , nullam vim hominis exigit, nulfi mufculi
in motu libero , vel naturali contraherentur
;

&

lum conatum
tantum

&

elaftice

homo

laxarentur

ilii

defatigaretur

dum

contraftione

in

quiefcit

&

cum

contra tenduntur ;
labore , quorum

fublevaretur

tamen contrarium accidit , quod fufficit ad confutandam opinionem Illiiflr.

Equids Deidier. Qui fluidum nerveum cum cruore in mufculis effervefcere juxta Borellum, aut explodi more pulveris pyrii juxta WiUiJium putant,
virium incrementum exphcant ; venon mechanice , fed phyfice motus
rum illud virium incrementum explicatur per hypothefim dudum ex Scholis

&

non refpondet phsenomenis , fcilicet laffitudini

eft ; nam non major eft labor una fcintilla magnum accendere pulveris pyrii cumulum , quam parvum ex hac itaque
hypothefi , vires hominis laborando non minuerentur, quod eft contra exeliminatam

quse labori

etiam

quae

proportionalis

perientiam.

42. Errabant Cartefiani , qui putabant voluntatem eflfe potentiam ^otricem , quae tantum aftiones iiberas , ut cupiditas naturales , determinat

imo

avqrfatio

tum

rationaiis

tiim

tam determinat motus

fenfitiva

voluntas

&

aftio

contraria voluntati aut cuplditati, ea

tinet

fit
,

cupiditas

ut

quam ex eo quod

ei fit

confentanea

&

quam

ergo ex eo quod
non minus ad animam per-

pathematis obfervare

in

eft

utriufque caufa eft

facultatis

motricis imperium in mufculos,

&

45,

Si

cvm

irritantur nervi

materia morbifica, anima

non moleftetur

;^

ex hac moleflia non inclinaret ad caufae noxi% remotionem , ac deinum fi ex. hac inclinalione animse non ageret facultas motrix ad hanc removendam caufam noxiam , inutilis foret harum trium facukatum concurfus
in homine , minus eluceret divina in miferiis humanis Providentia , gratis
eo
fine uilo ievamine deftrueretur maciiina , difcruciaretur homo ;
averfans nuiio conatu fe pof-^
miferior effet , quo molefiiam perfentiens ,
fet ab ea
iiberare
ex theoria noftra , quee Antiquorum eft , elucet nexus^
finis harumce facultatum, quas nobis conceftit divina benignitas.
44. Ex eo quod homo adiones edat liberas , quandoque redlse rationi
contrarias , non ideo negatur illum effe animal ratiouale ; errare enim hurmanum eft j nec fequitur ilias aftiones , non animse , fed machinae efle imputandas ; ita licet liomo adiones naturales edat reflae rationi contrarias ,
nemo jure dixerit naturam , earum aftionum au61orem , non efTe animse
humanae facultatem , aut aftiones eas folit corpori tanquam potentise mo-trici imputandas efTe
cum corpus in his mufculorum a6i:ionibus mere paffive fe habeat , &c nemo unquam viderit cadaver, in quo nihil deficit praeter animse imperium , fedem fuam mutare , ambuiare , vera mufculari con-^
tradione gaudere.
fi

&

&

&

&

45.
Illujlr^

Ex eo quod anima
Heijierus

ejus

&

nolit motus convulfivos , concludib

,
motricem non efiTe. convulfionum prlnci-

ignoret

facultatem

pium.
4^, Simili ratiocinio

negandum

foret

animam q^q principium movens

ia
1q-

SPASMORUM THEORIA.
&

517

quippe ea non folum ignorat fe habere mufculos

;
uvulx , necnon laryngis , loquelae inftrumenta necefTaria j veruni
lingu2e
ipfi Anatomici quomodo agant fmgula illa organa ad diverfas voces 8c
fyllabas edendas ignorant maxime ; ergo ignorat anima hos motus etiam
vigilantibus , a fortiori in illis qui dormientes clamant , aut qui prava confuetudine dufti fe nunquam juraturos, aut obfcoena locuturos juramento
verbis obfcoenis Iterum aflirmant ; ignorant ebril Ira commoti quid deblaloquela

deglutltione

&

&

&

ma

&

tamen ipfi deblaterant ; nolunt quofdam mufculos anglnofi motamen deglutlendo movent ; ergo ex eo quod anine doleant ,
edere nolit , minlme fequitur quod
quofdam motus edere fe ignoret ,

terent

vere

&

&

eos non edat.

47. Objiclt

do anlma agat

Archiater

Illujir.

in

D.

fluldum nerveum

de Gorter

movendum

non magls
,

Intelligi

quomo-

quam quomodo

leviffima

adeoque Animiftarum fententlam Machiniftarum opinloni

non effe anteponendam.
48. Verum i^ ut, etiamfi nemo intelllgat quomodo gravitatls vis corpora deorfum trudat , nemo tamen jure dubltat quln agat in corpora caufa
gravitatls ; ita etiamfi nemo intelligat quomodo anima agat in corpus , non
efl: dubium quln iit in anima motrix
potentia, cui tribuendi funt motus falnobis fufficlt quod anlma potentiam motricem , feu
tem liberi corporis ,
facultatem locomotlvam habeat. 2 Prima idea motus
facultatls motrlcis
in nobls enata eft a perfpefto nexu qul efi Inter anlmse cupiditates ,
caufa mechanlca

&

&

3*

Omnis

&

&

corpora Inanlmata , utcumque affabre conftru6la , refiftere motul tanto magls ,

quo funt magls extenfa
denfa , feu quo magis funt corpora , Ita ut refifteiitia motui fit eis eflentialis , fi quid de eorum eflentla novimus;
ergo
quantum eft contradiftorium , ut quod refiftlt motui feipfum moveat ,
motum inclpiat , tantum eft Impoflibile ut cadaver in fe contineat caufam
ut felpfum loco moveat. ^^ In m.achlnis perfediflimotus efliclentem ,
iriis hydrauiicis , nedum minima caufa producat magnos motus , demonftrant
Matheraatlci , ut Eulerus ( Mem. de Berlin lySx maxime ^ ), fex feptimas partes virium motoris abfumi in effedlu edendo , feu vim motricem
effe ad effe6lum editum , ut 7 ad i , &: Alph. Borellus m homlne immenfo tantum robore parva pondera moveri demonftravit , propof. 8. lih. 1. de
inotu aninial. Ergo Anlmiftarum fententia experientice
rationl congrult ;
Machlniftarum vero oplnlo a mechanlces peritis falfa dem.onftratur.
Tonici dlcuntur
clonicos.
49. Convulfivi morbl dlviduntur la tonicos
fine alterna agltatione partis , mufcull contracilli in qulbus
conftans eft ,
tio , ut in crampo. Clonici vero in quibus eft alterna partls con vulfse agltatio , ut in eclampfia ; prout enlm natura forti conftriftione materiem mor-

.corporls noftri

mutatlones.

obfervatio docet cadavera

&

&

&

&

&

&

blficam alterare , vel agitatione eam excutere nitltur , diverfi Illi conatus requiruntur. Hippocrates tonicos morbos Tetani nomlne , clonicos vero Spaf-

mi

convuljionis nom.Ine defignabat , ut patet ex aphorifmo Sj feci. 4,

Pividuntur convulfiones in idiopathicas
fympaihicas, Jdiopathicct

feu

.50.

&

funt

C L

5i8
funt

quae referuntur ad
proegumenum , aut

lllse

S S IS

I V,
eamdem fedem , ad quam

refertur

earuni prln-

procatarfticum , ut convulfio tendinis Achillis

aut
frigore. Sympathkce, vero vocantur , quarum fedes
ab ejus vulnere,
referuntur
ad diverfas partes , ut fi convulfio referatur ad juprincipium

ciplum

&

gulum

&

principium ad uterum
itaque divifionis

illius

dicatur ;

eadem convuliio

diverfas theorias

fia

cerebri

vitio

morbus,

verum ciim

net,-

tur a fua

alteri

caufa

ut ciim a

fuppreffis catameniis

parte

nunquam

ju-

eft

cenfeatur

idiopathicus detinitur

aliis

&

ibi perma,
omnis morbus produci-

a fua caufa producitur

non

agat ubi

caufa in parte ubi eft ;

oriri

hypotheticum , ciam juxta

quse uni fympathica videtur, ut epilep-

idiopathica

qui primario in

iile

fundamentum

&

eft

five protopathicus

fit ,

five

deutero-

permanens, non minus idiopathicus eft.

fymptomaticum;
51. Non miniis eft erronea divifio morbi in eJfentiaUm
juxta nos fymptoma ejjentiale morbo eft illud ex quo cognolcitur,
ab
aliis diftinguitur tum genus , tum fpecies; accidentale vero quod folum individuum determinat ; juxta Scholafticos , convulfio eftentialis , feu per fe
eft quae ab alio morbo non fuit produ6la ; fymptomatica vero , quae alterius morbi eft effeftus , ut febris. Veriim ciim quifque morbus a fua caufa,
non vero ab altero morbo producatur , falfa eft iila definitio ; fupponit enim
convulfionis caufam efte febrem , quse tantiim ejus principium poteft efte ,
ciim enim convulfio poffit exiftere ftne febre , nec effeftus fine caufa fua
pathicus

ftve fugax

five

&

unquam
nec

exiftat

febris

morbi

alterius

52. Scholaftici
ibrios

vero

alios

eft

caufa

illius

nec proin convulfio

eft febris

explicandas alios nervos

fingunt ad convulfiones
effe

millenis vivifeftionibus
in corpore eft

non

effeftus.

tantum motorios
falfum evincatur

nervea quse non

fibra

&

fenfus expertes

admittendum non

eft

efi^e

fen-

quod cum
nulla enim

fentiat.

53. In theorla morborum Scholaftici ita teleologiam contemnunt , ac fi

nulla foret in univerfo reftrix Providentia , nulla quae eventus dirigeret fa,
nec proinde morborum fcopus aut finis ulla foret ; ciim tamen ipfa
mala phyfica non folum in hominis probationem
perfe61ionem moralem
permittantur , verum ipfse convulfiones , morbi omnium periculofiftimi , ad
materiei morbificae correftionem Sc eliminationem tendant ,
a caufis pe-

pientia

&

&

joribus nos liberent

jfternutatione

38. )
54.
fit

vomitu, pandiculatione a

&

experiuntur qui tuffi,

caufis morbificis

liberantur.

(34,

Omnis

convulfio eft motus mufcularls

ab impetu
convulfio

quidpiam
impertiri

fit

eft in
,

fed omnls

motus mufcularis

nervei in mufculum ab animl immifli , five libere ,

five lubenter , five coafte agat illa motrix potentia i ergo
ab impetu fluidi nervei In mufculos convulfos immifii ; nec

fluidi

live naturaliter

&

quod cognovit Sydenham

cerebro quod huic fluido vim

praeter

illud

movemur.
55. Qui impetum

&

direftionem requifitam poflit

idem principium quo fentimus

fluidi

nervei tribuunt caufis

ut

vivimus
aiunt

&

loco

mechanicis

,'

iUi

SPASMORUM THEORIA.
mechanices legibus contradicunt

i!li

feftus

produci

alTerendo a

&

exploiivas

aut fingunt virtutes

Qui vero

519

magnos efpulveres pyrios ubi non

parvis

viribus

humanae hofce conatus tribuunt , fupponunt effe in

eam etiam coafte
anima facultatem motricem , de qua nemo dubitat ,
agere , quod in pathematis fierL videtur ; de caetero mechanicis legibus non
funt.

naturae

&

contradicant

ergo potior

eorum

eft

opinio.

56. Caufa itaque convulfionis eft conatus naturx , mediante impetu fluidi nervei ad mufculos immifli , quo materiem morbificam corrigere , vel

a nervis removere

moleftum

aut

&c

fttum

intolerabilem

con-

mutare

tendit.

vero

57. Prlncipia
tica.

Proigumma

turas

rum,

funt

dilacerationes

ut

membran^

eft fenfibilitas

cerebri

ut

erofiones

tendinis

ut ventriculi

curiflime fentientium
faria

convulfionum funt vel proegumena , vel procatarcquaecumque nervos irritant , vel dolorifice , ut punc-

diftenfiones partium

inteftinorum

cerebelli

irritabilium

integritas

funt itaque

fenfu

acuto praedita-

quarum obfcura
vel demum organorum obfad vitam maxime eft necef-

vel partium

quorum

fed

principia vel

illa

mechanica

ut

os fradum quo meninx vellicatur , lumbricus inteftina terebrans ; vel phygenitum , 6cc , quae omfica , ut venenum ore fufceptum , miafma intus
nia , etiamfi acuta &: pungentia non fint , loco tamen fuo , & necefilitate partis afFedse graviffime nocent , ut patet exemplo guttulse aquse in glottide tuftim excitantls.

los

&

ad obius

ces fint in vafis

Illa

fanguiferis

cerebrumque potiftimum
nervis docet

itaque principia materialia reduci poffunt 2.AJiimU'

eo difcrimine quod

vivife<5^io

afficiantur;

probat

In

morbis febrilibus ftimuli 6c obivero morbis nervofae partes ,

convulfivis

in

///.

arterias

autem vix

fenfibiles

effe

prse

Hallerus.

&

ex propofitionibus Borelli
58. Demonftrari poteft in Phyfiologicis ,
/23. lib. I. &c Gy-Lib. 2., pondus quod mufculus contraflus attollit efte
iexdecies faltem majus proprii mufculi pondere ,
ex hydrodynamicis (^Mem,
de C /Icadem, de Berlin lySz par M. Eukr ^ maxime y.
quod vis requifita

&

machinam movente

major pondere quod machinse interventu attollitur ; ergo vis fluidi mufculos moventis eft faltem
112 vicibus major vi ponderis a mufculo elevati ; moles a ventriculo cordis finiftro mota eft columna fanguinis , cujus ne centefima
quidem pars
tendit in eos carotldis ramos ,
ex quorum finibus nervi cardiaci oriri
in

fluido

cenfentur

ergo

fit

ex hydraulicis

fepties

faltem

vis fanguinis a

corde imprefta fluido

ner-

veo , interventu ultimarum arteriolarum ad cardiacos nervos definentium ,

non eft centefima pars virium ventriculi cordis finifiri ; fed illa ipfa vis
fluidi nervei a fanguine procedens in nervis cardiacis vix eft iii^ pars virium ipfius ventriculi , dum fanguinem propellit ; ex diftis ergo vis fanguinis in origine nervorum cardiacorum non eft 11 looa pars virium quse

movendo , aut convellendo funt neceflfarise. Errant itaque illi qui

ex arteriolarum cerebri infarftu
pulfatione mechanica deducunt palpilationem fympathicam cordis , aut alterius cujufvis mufculi convulfionem.
cordi

&

59.

Es

c L

520

rs

s s

r.

59. Ex fimlli infarftu ad convulfionem mufculi non valet confequentia

mechanica , ut vidimus ; veruim maxime valet confequentia pfychologica
quippe cum natura invigilet confervationi corporis , nec poffit hunc five ce

rebri

five cordis

ad quod fympathice refertur , ftatum morbofum mutare

adeoque per impetum fluido nerveo impreflum
,

nifi

per vim motricem

illa

juxta leges fympathiae debet fluidum

nerveum

vi folito majori impellere,

quod convuliiones indufturum efl:.

60. Ex fimili infarftu ad convulfionem mufculi non valet confequentia
phyfica, ultimum fcilicet Machiniftarum ad incitas reda^ftorum perfugium ;
aiunt fiquidem , ex levi fcintilla magnus pulveris pyrii acervus accenditur,
effeftum mukoties majorem vi fcintillae excitat; ergo potefl excitari confequenter ad illum infarftum vis explofiva fluidi nervei , quae convulfivos illos
motus procreet , feu valet confequentia phyfica.
61. Exoletam
dudum ab ipfis Machiniftis confutatam hypothefim fruftra ipfi recoquunt , i". quia demonflratum efi: efFeftus fuis caufis non efTe
majores ( Wolf, mech. prop. 7^ ) ( B&gudin , M&m, de V Acad. de Bcrlin
iySC^ 2.^ Quia pulveris illius pyrii in nervis exiflentia efl fiditia. 3^ Quia
etiamfi exifleret , non intelligitur cur a grano nicotianse pulveratae naribus inditae accendereiur ille pulvis ad flernutationem. 4*^ Muho minus qua ratione

&

&

in determinatos

&

ab invicera diflantes partes potius

Demiim cum

vis ferperet haec explofio. 5

fit

quam

in

alias

ad animam hos

quaf-

mo-

&

&

dirigentem ( 30
39.) in hac ipfa hypothefi confugere,
per plura quod fieri potefl per pauciora ; ergo vanum efl illud

tus excitantem
fruflra

necefTe

fit

perfugium,
62. Sympathic(Z dicuntur convulfiones , quarum fymptoma efl in una parte , ut diaphragmate ,
principium illas excitans refertur ad aliam , ut nares
in flernutatione ; fecus vocantur idiopathictz : qui vero has convulfiones me-

&

multos errores fundamentales labuntur

, ut aiunt , explicant , illi in
anatomia hoc phsenome(ut patetex n^ 30
ji-) verum pfychologia
num facile evolvunt.
63. Sola anima percipit in corpore juvamen , quod prseftant diverfse partes ad efFeftum quemdam edendum , fola eligit organa quae in hunc effec-

chanice

&

&

tum debent
fpiratorios

confpirare ( Pathol. methodic. 1-5 ) , fola mufculos flatim indein exfpiratorios ea fine potefl: contrahere , ut fola flernutatio

ad tabacum e naribus everrendum necefTaria inter millenos alios moius aeque

poffibiles fubfequatur ( Dijfert. fur raciion des medicamcns 27 ) ;
adeoque

cum

conatus in fcopo falubres ad ftatum machinas in meIrus

,
nil mirum , fi natura eas excitans utatur organis five
, ( 24 )
pioximis, five remotis, iifque folis , quorum concurfu finis intenta potefl
convulfiones

fint

mutandum

obtineri
fint

11

fympafhici

chiniftae

per

&

i^*)

^^^

^ convulfivi conatus 3eque ac

tantiam

apud eos

eft moleftatls

nervorum

verfea

fenfQs

vacua

fruftra

omnes
quod ma-

liberi

feu a multis organis confpirantibus perficiantur

e;xplicare

zq"

aiaatur.

64.

Notum

prlnclplis

in nedulla

cei^ebri fiibfe-

qui

SPASMORUM THEORIA.

511

<}ui imaginatlonem, Teu perceptionem illi fimilem, qux irritatis organls externis ,
quibus profpiclunt iilcC iibrae medullares , fubfequi folet ; patet ex amputalis ,
ex infomniis , Scc ; verum ex perceptione molefta imaginaria iidem
conatus ad ftatum corporis mutandum fubfequi debent , ac ex fenfitiva fequerentur ; ergo ex vitiofo ftatu cerebri convulfiones aeque fubfequuntur in
diverfis partibus , ac ex ipfis irritatis partibus fubfequuntur ; unde difficile
eft fympathicas convulfiones ab idiopathicis diftinguere ; fed falfum eft omium convulfionum principium in cerebro latere, ut putant plurimi.
65. Pnncipia convulfionum procatarciica funt diverfa animae pathemata ;

Cum

etenim pathemata

fint

vehementes 6c

quorumdam

irrationales

obje^lo-

218.), adeoque caufse conatuum

vel illa admovenda , ii
faepe anomalorum ad haec obje<Sa removenda ,
x)bjefta illa fuerint imaginaria , conatus vehementes , nec tamen obje6lis
externis correfpondentes erunt , adeoque convulfiones ; unde non mirum (1
convulfiones hyftericae apud eas fint frequentiffimse , quarum anima pathe^

rum

cupiditates

matis

eft

aut averfationes

femper exagitata

serumnls exacerbentur.
rati

&

pathematis

&: a

Non mirum

minijs in morbis convellantur

prasditi ,

Proleg,

viri

ft

quam

mulieres ingenio vivido

ut

curis

adulti mafcula

pueri debili

turbulento

&

foHicitudinibus

educatione robodelicatoque animo

pathematls vexato do-

natae, ut meticulofae, rixofse, anxix.

^6, Nullum eft animi pathema , quod convulfiones vel pluribus commu'nes , vel fibi proprias non excltet , fi morbos a vifcerum violentls conati3dus oriundos convulfionibus annumeremus. Terror horrorem , frlgus , cordis
palpitatlonem, epilepfiam excitat; ayerfado cihi naufeam, vomitionem, gutturis
ftrifturam ; tjtdium , ofcitationem , pandiculationem j ira trifmum , tripudium
ipafmodlcum , eclampfiam,
67. Quoniam vero nihil eft tam efficax ad fupprimendum quoddam anlmi pathema , quam alterlus pathematis excitatio , nihil etiam eft aptius ad
conatus convulfivos priori pathemati annexos fupprimendos. Sic apud vulgus notum eft quod fuperftitiofa fiducia in amuletis
variis verbis , ficut
gravis qusedam contumelia fingultum fupprimat , tufilim fufpendat , accef-

&

fum

febrilem retardet

ab horum

fternutationem arceat

fymptomatum

princlpiis

quamdiu

morbofis

&

levius afficitur

quam a

anima

novis pathematum

obje^lis.
^'^. Sunt millena animi pathemata
quibus affici multos pudet , tum qula
,
eos in loco tali conftitutos , vel maturam aetatem adeptos dedecent ; tum
qula hifcc pathematis cedere omnibus turpe videatur ^ atqui licet illorum

&

aeger h^c caute diffimulet , non mi,

nus ab eorum efFedibus internis divexatur , imo fortius excruciatur , quam
fi non coerceret ,
fimulque difficillimum eft Medico horum efFeftuum caufam , vel princlpium attingere , aut divinare quod celatur 5 cum vero ignoto morbi principio ,
curatio fpeclalis dcgmatica nulla inftitui poflit , difficile eft morbis a pathemate orlundis mederi >
hinc fit ut hyfteria ,.
Sauyagcs Nofologia Muhodica, Tom. I.
hyv V

phaenomena externa reprimantur

&

CLASSISir.

522
hypochondrlafis

&

ac manla

melancholia

finf crux &c

opprobrlum

Me-

dicorum.

Verum

69.

fanandis eft,

&

longe major

alla

difficultas

in

&

morbis dignofcendis
contra ipfam imagi-

his

quod pathemata continuo mutentur,

&

&

naturam , a qua foventur , luftetur ratio vel religio , ita ut

nationem
pathemata inde oriunda multifariam fint complicata
has animae turbas ma:

mutuo

fubvertentibus conferunt Poetae,

&

noquicumque , dum pathematis vexabantur , paulo attentius eam facukatatum fuarum pugnam examinaverunt ; fi tamen tantum a philofophia fui
flbi licuit. Cum itaque in hifce cafibus
qui apud juvenes frequentiflimi funt
,
homo flbimetipfi senigma fit imperfcrutabile , nec feipfum cognofcat , quanto
difficilius erit Medico motiva aftionum naturalium aherius divinare , feu diverfa segrotationum illius motiva introfpicere.
70. Huc pertinent fymptomata morborum quamplurlma tum a fanis ,
tum ab asgris , quod vix olim credidiflem , fimulata &c fi6la. Vidi non femel puellas quse, ut matri vel patri ipfas nimium diligenti durum negotlum faceflerent , non folum morbos graves fimulabant , fed
amarifiima
Temedia, phlebotomias , emetica per bene multos dies experiri non recufaris

fluftibus in tempefl:ate fe

runt

&

feant

vidi monlales

vidi hbidinofas in Monafteriis detentas epilepfiam

ma-

fyncopem , hemiplegiam per menfes integros fingere.

,
Et quls dubitat quin ad fuum parochum Granderlum perdendum Laudunenfes obfeflxonem per duos annos fimulaverint monlales ; quin millenae Fananlam

hsematemefim

Gebennenfes

ticse

fimiles

leni noflris temporibus

duerint.

ab

religionis

gratia

Hecqucto

///.

comoedias
defcriptas

onm

egerint

quin mil-

convulfionum larvas in-

Quas quidem fimulationes morborura, etiam in segritudinibus veris,

privignam,
, vlndlftse gratla erga maritum , focerum , fororem ,
&c , quotidie , nl fallor , fa^se pofliint obfervari , maxime apud

odii, amoris

focrum

hyftericas.

71. Si quis vero parum expertus exiftimet quofdam 'morbos non ita fiquin facile fraus a Medico detegatur ; fi judicet fyncopticum
,
V. g. ftatum , palpitatlonem , fingultum non dari fimulatum, quia motus cordis , ventricullque hberi non funt , ille vim imaginationis non perfpeftam
habet ,
ignorat eos qui perbelle perfonam in theatro ludunt tragicam
non minus commoveri , quam fl ver^ iis pathematis laborarent , quibus.
reprasfentandis incumbunt ; qui ofcitationem
pandiculationem finaulant ,_
muiari pofle

&

&

ipfi

non

raro inviti ofcitant

&

Qui

S^pe quod

pandiculantur

ut

finxlt Jimulator amare,

incipiens finxerat ejfi

fuit.

OviD

&

qul fingit morbos , in eos etiam incurrlt ; ut ex terrore fincero, ita ex.
pathemate bene fimulato eor palpitat.
7^. Principla moralia pathematum, adeoque convulfionum funt irrhabilitas , feu fenfibilitas
confuetudo , ea ipfa funt
debilitas
, pufillanimitas ,
Ita

fimill

&

CQSr,

SPASMORUM THEORIA.
convulfionum

proegumena

princlpla

guantur a materialibus

fcilicet

quoe ideo

523

moralia voco

a materiebus morbificis

tum

Ut

diftin-

tum

irritantibus ,

obftruentibus.

73. Senjibilitas ab educatione molll , efFoeminata dependet , fovetur a vl, umbratili , folitaria , augetur ab aerumnis , a foUicitudinibus ; qui
femel operationem chirurgicam experti funt, ad fcalpri afpeftum tremunt, &c
ta ftudiofa

convelluntur.

valde ad convulfiones difponit , ut ad

debilitas &c virium exfolutio , quse
niortis aut fummi mali periculum comitatur, ad convulfiones etiam difponit , non fecus ac confuetudo ; funt fiquidem convulfiones levidenfes, quse

74. PuJilUnimitas

eam

fi

feu tlmiditas

fenfibilitatem exqulfitiorem

negligantur initio

fumma

fucceflu temporis confuefcunt. Sic vitio educationis funt

qui in coetubus ofcitant

coercibiles

&

indeeore pandiculantur

deinde vero longo ufu neceffarios

autem omnes aftiones dudum

&

aut alios

motus

involuntarios edunt

initio
;

ideo

evadunt naturales , feu fiunt indepenlibertate, quia confuetudo efl facultas agendi propter
denter a ratione
motiva olim percepta , quorum fumus obliti ; olim ob levem oculi flimulum aliquod levamen perfentit homo a repetita niftatione , 6>i niiflando afafTuetse

&

fuetus eft

dein abfque ftimulo nitare perrexit

line confilio

&

deliberatione fiunt

fic

ut

tabaco afTueti

omnes

aftiones affuetsc

licet

ab eo abftinere

decreverint , etiam cum ftudio acrius incumbunt , propofiti fui immemores

perulas perfcrutantur , ut pyxidem tabacariam inveniant ; confuetudo itaque
altera

ideo natura dicitur

ut invitas

&

irrationales

quia line motivo externo prsefente adiones

vel-

exfequitur.

75. Convulfiones quafdam comitatur

externorum obfcuratio , ut videre t(i in

anaifl:hefia,

epilepfia

feu fenfuum

eclampfia

omnium

hyflericis in-

aliifque graviflimis paroxyfmls ; hujus vero duplicis fymptomatis

,
anaiflhefise , putant effe insequalem cerebri
caufam , fcilicet convulfionis
compreillonem ; quippe ut influxum fluidi nervei in partes convulfas explicent , alios nervos a compreffione immunes fingunt , alios vero in origine comprefTos , ut anaif^hefiam intelligant. Obflat itaque neceflitas convulfionis explicandse , quomlnus aequalem in toto cortice cerebri comprefiionem admittant , qualem in apoplexia admlttunt.

fultibus

&

76. Verum h^ec hypothefis non felicior efl cseterls; qulppe ciim fluldum
nerveum per Hberos nervos influat ad convellendas partes, quidni ad fenflferos motus non refluit ? quidni fenfus in quibufdam partibus faltem convulfis viget ? Si ea fit caufa , quorfum tot dantur cafus in qulbus efl insequalis compreffio ? mlrum enim fi unquam ea sequalis fit in vulneribus
frafturls , in quibus f^epe nuUa eft epllepfia ? Demum repugnat hydrodynaniicse haec opinio (5B).

77. In

ecftafi

catalepfi

magnlfque anlmae pathemaris

fenfuum om-

nium externorum ferlationem obfervari docet hlftorla medlca. Ex magn

gaudlo , metu , mcerore animam in fomni fpeclem , qu3C vulgo anlmi deliquium dicitur , incidere , notum eft omnibus. Monachus Hipponenfis ,

V v 2

tefte

CLASSIS

5:24

&

IV,

organa fua Imperium

vifum
taftum , audi,
,
Vidi ex gaftrodynia fupervenifte grave animi de-

autopta divo Augufilno , illud habebat

tefte
Ut quoties vellet gravi contemplatione abreptus
fupprimeret.

tum fuum
liquium

ex quo

aegra

fubito

in

,*

doloribus liberata a priori

morbo conr

yaluit.

y8. Ciim animae attentio limitata fit, non poteft ea ab ftatu cerebri interno valde affici, quin minus ad organa fenfuum attendat; verum in infarftu cerebri duplici de motivo tota animse attentio intus detinetur;
pri-

quidem

quia ab infarftu

illo graviflimum imminere fentit fuo domiciex eo infardu non raro mors apopledica , abfceflus
fanguinis. effufiones , lethaliaque alia mala in cerebro fubfequantur ; fecundo , quia ab origine nervorum comprefla dolores atrocifllmi ( docente vivifeftione ) ideaeque tonitruum , fulgurum , fimiliumque graviflimarum fenfationum terrificarum exoriantur , quibus ita mens percellitur , ut ne minimum quidem ad clamores , pun^Vurafque exteriorum partium queat attendere. Quis in medio domus fuse , diim incendio conflagrat , vel fumma
fragore fra<^a in caput illabitur, quse in vicis aut plateis clamant vi?ini
poteft capere , aut aufcultare ?
79. Verum five terror ille fit panicus , ut cum fpedra dormientium
a tinnitu ftrepitus terrifici aures percellunt ; five
oculis obverfantur,
legitimi, non minus fympathicae convulfiones exoriri debent , five inconperturbati conatus, quales in terrefaftis , iracundis, furiofis, decinni
fperabundis obfervantur ; nec necefle eft ad hunc ftatum. inducendum , ut

jTio

lio

periculum

cum

&

&

fit

in

cerebro materies morbifica

partium
vrofis

rebris,

aniraa

laceratione

commoveatur
,

venenorum

ventriculi

&

&

cura

non minus a

epilepfia

inteftinorum torminibus

erofionibus fubfequatur,

rebro gratis fingunt Machiniftse,

diro dolore aliarum

a punftura

apone,
lumbricorum te--

tendinis
,

in quibus cafibus vitium in cs:?

5^5

I.

CLASSIS QUARTA.
P A

I\

SEU

MORBI CONVULSIVI,
REcTTUS
caput

oculi

&

lingua

feu inotus depravatr mufculorum motui locall!

aioventur tantum artus fuperiores, inferiores,.
maxilla , cor, penis; pe6lus enim tantum motu di-

Cacodmjit&^

deftinatorum.

loco

caeterarum vero partium miOveiic^, uteri, fub fenfus noni

ex voce, excretis , aliifve phsenomenis inferuntHr.
cadunt,
Hinc differunt morbi fpafmodici a dyfpnmcis^ feu anheladonibus , in qui--

latationis

tus,

conftriftionis agitatur,

ut pulmonis,

ventriculi

ut arteriae

inteftinorum

&

bus diverfse peftoris conftriftiones ac diduftiones alternatse obfervantur ; motus vero lingux ad pfellifmum attinent.
Omnis fpafmus proprie diftus eil motus mufcularis ; fed omnis motus
mufcularis tribuendus eil vi fluidi per nervum in mufculos affluentis, ejufque impetui proportionalis eft motus illius inteniitas ; ergo caufa motus.
convulfivi eft impetus fluidi nervei in mufculum ejus inertiam vincens ; monon exploConi , non mofeilitati
tus vero fluidi nervei non circufationi ,
tribuendus eft , ciam ad quemcumque mufculum movendum requiratur vis
in fluido nerveo notabilis , demonftrante Borello ; quseque poflit ipfi flui-

^o velocitatem foni velocitate multo majorem impertire , ut evicimus Differtadon fur la caufc de la fievre a la fuiu de VHamajladque : ergo a vi:
circulationis fluidi nervei velocitas fuflSciens minime deduci poteft ; exploiio

vero Willifiana

Omnis
^ej^atg.j

fluidi

Yel

eft

mere

fiftitia,

nervei vis movendis mufculis par

&

natura. impriinitur^ docjet Phyfiologia^

fufEciens,

verum

vel

lir

convulfiones

CLASSTS

^i6
non

funt

vero

motus
nobis

liberi

SPASMI PARTIALES

IV,
cum

nobis

qui liberi

inftituti,

&

infciis

non

funt

invitis

peragantur

naturales

motus

vocantur: ergo

a.

natura imprimitur ifluido nerveo velocitas ad convullionem requifita.

Natura determinatur ad agendum , vel ab irritatione , ut fe a moleftl^

quo modo poteil

liberet

a motivis quae
ricis , morofis ,

fatuis

funt impervia
ebriis

a pathemate

vel

intelleiStui

ut terrore

ut ipfae

metu

ira

ergo limilia motiva convulfiones

imo

a6liones morales in -hyfte-

determi-

nant.

Spafmi Improprie dili funt contraclurdi , quse a rigefcentia tendinum 5c

mufculorum dependent , abfque au6to fluidi nervei in eos influxu ,
trcmuli motus , ' qui ab irregulari eo influxu , non tamen intenfiori dependent,
Hinc liquet cur aptius hsec clafi[is Cacocine^a titulo deberet infigniri.
Claffis haec a dyfpnoeicis feparata quibufcum valde affinis eft, in quatuor ordines divlditur , quorum duo continent fpafmos tonicos , feu in quibus mufculi confl:anter
immobiliter contrafti remanent ; 6c alii duo fpaf-

&

&

mos

clonicos ampleftuntur

men

confufi commixtique obfervantur clonici

accenfemus in quibus

in

fsepius

quibus pars convulfa exagitatur.

&

conftantius

cum

tonlcis

Saepius ta-

fed eos clonicis

motitationes

vigent

&

reci-

proce.

O RD O
SP

A S

P R

IM U

PARTIALES

S.

NI

T O

C I

',

ConduBiones Cslii Aurelianij Convuljiones toniaz Gorteri,

ILli

funt in qulbus praecipuum

ftans partls rigiditas

bilitas.

Unde

Ettmulleri,

fymptoma

efl:

cum motus impedimento

invita
,

violenta

a generalibus in quibus plurimse partes

dlfferunt

&

vel faltem ejus

,

con*

immo-

plures fimul

artus immobiles funt.

&

Ea

rigiditatem , vel
immobllitas diflert a paralytica per fenfibilitatem
quam
dolor arthritiea
faltem fenfibilitatem mufculi immobilis : dlfFert ab
immobilltas
dolore
in
eft
voluntaria
cus , vel rheumaticus excltat , qula
inflammaejus
propter
parte
allqua
dolent
Qul
involuntaria in fpafmo.

tionem
tendant

ab ejus partis motu abftlnent , ne dolorem in,

fpafmo detentam partem nequidem movere pofiTumus etiamfi

vel infar6lum

,
;

aft

velimus.
DlfFerunt

fpafmi

qu2e eft inconftans

Immobilitatis

tonici

&

a clonicls per

alterna in clonicis

conftantem

partis

immobllltatem

feu motibus convulfivis.

caufa eft in mufculo refiftentia follto major

tam ex

p^rte

TO NIC

Strabismus.

I.

mufcull ngidloris violentius contrafti

tem

refiftentia

vel ex parte organi

vel abfolute major eft

refpeftlve

vel

527

movendi
abfolut^

illa

au-

cum

ut

ligamenta mufculi duritiem nimiam conceperunt , aut ciim muf,

ab influxu fortiori fluldi nervei rigefcunt ; refpediv^ major eft , fi mufdebilitatem nativam vel accidenculi antagoniflae ob ufus defeftum , ob
talem minori vi quam par eft contrahantur.

tendlnes
culi

StrabismUS

I.

Strablfmc

Eft affeftus tonicus alterutrius oculi

jEgri Strahoms,

quo

fit

ut

cum

altero ad

vilum non

Axis opticus eft linea reda , qu3e centra vitrei

quse ad objeftum ufque extenfa
cryftallini,
globi oculi conjungit,
dextri ad idem objeai pundum
oculi
axis
requiritur
ut
cenfetur. Ad vifum
concurrat cum axe optico flniftri ; ex angulo ab his axibus intercepto objecergo ii divergant axes , ut in
diftantiam inferimus
torum magnitudinem

convergant

axes optici.

&

&

&

ex vifu nec de diftantia, nec de magnitudine objeftorum judicare poterimus. Ideo objeftum fimplex percipimus , licet duobus ocuadfpeftum , quia convergentibus oculis imago ob]e6li incidit in polis
aflfuevimus in his circumftantiis experilum opticum utriufque oculi ,
ri ab objeflo unico illam fenfationem excitari ; verum divergentibus ocuimagines ejufdem obje(5^i incidunt in loca oculis praeter confuetudinem ,
cum ea duplex fenfatio inaffueta iit ,.
lorum non fibi correfpondentia ,
eam appercipimus , non invicem ambas ad unum , fed ad duplex objeftum
referimus; unde vifus duplicatus apud eos qui recenti ftrabifmo laborant
qui tamen error aftiietudine , mediante ta6lu , corrigitur.
I. Strabifmus a lufcitate Boerhaave de morb. ocul. n* 175. Porterfield*.
L.
Eflfais d'Edinb. tom. 3.
Lufcus eft qui alterutro oculo non direde, fed oblique,
limis oculls
objefta adfpicere cogitur , ut diftind:^ videat ; fi itaque unus oculus tantum;
oblique videre poteft , alter oculus non convergit cum eo ,
ftrabifmus

f^rabonibus

&

&

&

&

Vide amblyopiam lufcorum.

" adeft.

fit ,
i ^ ex eo quod medius retinse locur non
unde re6te confpefta obje6la obfcur^ videntur , oblique vero
pofita diftin6le
hinc afluefcimus oblique afpicere ob vitium retinse , quod
curatur ut amaurofis paralytica ; 2 vel ob mutatam cornese convexiiatem:

Lufcitas feu vifus obliquus

Bene

fentiat

lucisradii refrafti
illud vitium
fit

non tendunt ad medium

vix arte corrigi poteftf

cryftallinum

3*^.

retinse

fed ad alterutrum latus

&

ob contufionem obliqu^ pofttum

non magis emendabile. 4^ Vidi
nifi verfus magnum oculi canthum
Si

idera fubfequetur vitium

puellam cujus pupilla non apparebat ,

ob leucoma cornese, unde ftrabo erat. Hoc vitium refolventibus medicaminibus corrigi poteft , ut felle bovis , myrrha, Portcrfield. Effais (TEdinbourg,

&

tBm. 3. pag. xS^.

2C)5.
^. Strabifmus vulgaris ;

He

eft

in

quo

Vui a

la

Montmorency. L.

propter pravam confuetudinem

alterum

oculum unam
iverfus

CLASSIS

528

IV. SPASMI

verfus partem contlnuo dirigendi

PARTTALES

amittitur facultas

ambos axes

opticos

&

pm

illuc convergendi ; fic infantes , qui in cunis degentes candehuc

lam vel lucem feneftrse ex uno tantum latere refpiciunt , ftrabones evadunt
necnon qui 'm nafo vitium vel punftum refpicere afTuefcunt.

'lubitu

oculum unum feorfim ab

Infantes recens nati

chamseleontes

ut

fucceflive

aft

altero

objefta

movent huc
diftinftius

&

vel

illuc

clarius

&

ambobus

cerni

dirigere

obfervant

oculis ,
{ic eorum axes opticos fimul ad idem objedum
addifcunt, quse diredio dein naturalis evadit , ut a voluntate vix

mutarl queat.
Illa

fpecies faclle praecavetur

conoidels

aplce tantum pertuiis

adultos attentione

ver6 curatur

fa<5ta

perfpicillis

( gallice mafqms a louchete )

8c mlnutorum ante fpeculum leftione.
,

concavls

apud

vel

Mem. de TAcad, des Sc. 1743 ; i^ fpedes Pord'Edinbourg tom. 3 pag. 298. L,
Ille ft qui pendet ab alterius oculi debilitate , feu quod ciim insequalls
ilt diftantia ad quam vifus amborum oculorum pertingit , fortiorem oculum
ad obje6^um dirigere affuefcimus ,
debiliorem omittlmus, qula ad objefta
4:ernenda inutilis eft , quotles ea ad diftantiam alteri neceflariam removen3. Strahifmus BufFonii

terfield Eflfais

&

tur ;

dem
<:ills

videat ultra

femlpedem

&

de VAcad, des Sc^ ann, /743.

tunc incurabiHs

Debilitas alterius oculi eft vel nativa,

pilepfix infultu

&c

dependet.

&

Vide horum morhorum

Varletates ftrabifmi funt ftrabifmus connivens

le decuflantibus

ftrabifmus divergens

fed ad libellam compofitis

ilus

fmifter ultra

pe-

bjefta unico dextro refpicimus , unde ftrabifmus , qui curatu diffieft. Nomen habet a D. de Buffon Acad* Reg^ Parif Socio , ejus fpe-

Audore, Mem.

ciei

non

oculus dexter

fic ft
,

furfum

alter

vel a paralyfi,

hijlorias

&

curas,

qui adeft oculorum axibus

oculorum axibus non conniventibus ,

, cum alter ocu-

ftrabifmus inaqualis altitudinis

vero deorfum tendlt

is

afpe(^u ingratiflimus.

4. Strahifmus fpafmodicus. L.
Ille eft qui producitur ab alterutro mufculo unlus vel amborum oculorum
convulfo , ob infultum eclampfi^e vel fimplicis convulfionis quondam pr<egreftse , qua fa<flum eft ut mufculus ille mobilltatem fuam amiferit ; tune
oculus rigidulus eft ,
digito refiftit , atque conAanter eft finiftrorfum

&

dextrorfum

Vide remedia
5.

deorfum

vel Airfum v^rfus

quod deforme Sc incommodum,

contraclur^.

Strahifmus a paralyfi. L.

Si alteruter

laxatus

&

ex mufculis

refolutus

fuerlt

paralyfi , vulnere , ulcere , quavis de causa

,
tunc antagonifta convulfus manet immobills , ut
tunc
aut totus oculus paralyfi poteft affici ,

reftls
,

&

accidit ori in hemiplegia

immobilis fixufque manet , nec <:onvergIt cum fano ; diftinguitur ille ftrabifmus ab fpafraodico , quod oculus facile verfus mufculum relaxatum verti
^ueat : cura eadem eft ac paralyfeos.
,*

6. Strahifmus catarrhalis, B.

Eft

iile

qui a congeftione dolorifica

catarrhosa

vel alterius fimiiis indolis

T O N
m

\\fi

S T

I.

ita

il

A B

M u

s.

ne

ut dolor impediat

529
ille

mufculus

moveatur.

libere

Ifte ftrabllmus facile

anodyna

curatur per phlebotomiam

cavendum ne

fed

timenda

rofis

mufculo dependet

alterutro

fomenta refolventia

narcotica oculis apponantur

inde enim

&

eft.

7. Strabifmus fymptomatlcus ; Strahifmus orantium Boerhaave. A.

Eft oculi converfio fursum , qu3e in morbo gravi fub finem accidit
infantibus in hydrocephalo interno

mortem

amau-

fupervenit

in eclampfia

&

&c ,

paulo ante
vulgo dicitur hos tenellos fuam patriam refpicere ; quare
non aher convulfus maneat , ita ut folum oculi album
,

febrlbus

mufculus elevator ,
appareat , ratio me latet.
8. Strabifmus lagophthalmos ; Vuc. dc llevre, L.
conftans palpebrae fuperioris ad fuperiora , ita ut oculus
Efl:
retraftio
ca parte nudus , etiam inter dormiendum , appareat , ut leporibus folemne
dicunt.

Hoc

vitium propter affinitatem ad flrabifmum reducitur

fatis ab Auftoribus funt delineata.

hujus vero prin-

non

cipia

9. Strabifmus

Myopes

funt

Myopum ; VUl

Frangoife. L.

qui proxima tantum diftinde

illi

remota vero confufe cerut duorum tantum polliillud objedum prope ocu-

nunt

feu in quibus vifus extenfio eft brevifidma

cum

ita ut

cum

quid

diftin6i:e

videre volunt

lum alterutrum ponant , & tunc ut fibi lucem non eripiant , oblique e regione feneftras objeSum uno oculo refpiciunt , alter verQ oculus utpote inutilis non convergit.
Sunt etiam ftrabones qui propter myopiam , quando alios homines alloquuntur , cum non pofiti fint ad eam proximitatem , qua alloquentium fa-

&

ciem diftinguant, eos

diredle infpicere negligunt,

tunc oculi divergunt.
cequinociialis
Battel. Voyage en Afie. L.
Strabifmus
10.
Gens Jaggas di<fta , ad feptentrionem Abiftinige degens , necnon Loan-

^omfes , feu Albini

28^ 40" longit. &

Lufitanis
5

di<flt ,

latitud.

vulgo Ncgres-blancs

meridion. in

Afia

qui habitant inter

ftrabifmo funt obnoxii

ambo

vix diftant 5 vel 6 gradibus a linea oequatoris : Jagajfes funt proceri

deformes , ferro candente fibi faciem virgant , album oculi tantummoda
oftendunt , pupillam interdiu fub palpebra recondentes , ne a radiis folis ,
quos arenofum folum refleftit , Isedantur. Mulieres ut placeant , quatuor
dentes duos inferiores avelli fibi curant.
inciforios fuperiores ,

&

&

Loangoenfes

aibi nafcuntur

capiili fulvi

fese

^u

optime

fed intra

oculi ftrabones

a Mochiffis feu

idolis

&
fuis

biduum nigrefcunt

ny<SaIopes
,

irides funt gri-

interdiu nil

omnes morbos

vident

II. Strabifmus caligantium. L.

Caligantes funt illi qui propter vitium fenfibile ,
externum
vident , ut propter leucoma , hypopyum , pannum , pterygium.

&

Si

itaque opacitas cornese

fit

in

Sauvagss Nofologia Mcthodica,

pupillae

Tom. L

regione

no-

immitti putant.

tunc

seger

Xxx

non

clare

cogitur vi-

dere

CLASSIS

530

laterallter ex fpatio

dere

pofito.

gulum externum

IV, SPASMI

PARTIALES

&

leucoma
nares
Vide curam caliginis.
inter

12. Strahifmiis a cryjlalUno. L.

Hsec Tpecies efl: , quse , forte fiftitia

vel inter leucoma

pendet a

cryftalllni

&

luxatlone

an-

feu

quod cryftallinum fit oblique ad pupillam locatum , cum enlm in hoc cafu quae coram afpicimus , dimittant radios qui a cryftalllno oblique refrafti
incidunt , non in medlum , fed in latera retlnse , ^ger ut clariiis vldeat ,
cogitur afplcere oblique objeftum , ita ut conus lucls refraftse ad medlum
retinae incidat

ubi clarius cernat.

Trismus,

II.

Eft

morbus cujus prsecipuum fymptoma

eft

Tic.

convulfio vel tonica vel

clo-

nica maxillae inferiorls.

Trlfmus eft f?spe allorum morborum fymptoma levldenfius , ut Epllepfise

Tetani , Cari hyftericl , &c ; eftque convulfto mufculorum mafteterum 6i
crotaphitarum , necnon pterygoideorum Internorum
externorum , demum
etiam dlgaftricorum qui foll maxIUam deprimunt. Nervi hls partibus profpiclentes funt , i maxillares fuperlores ; iP maxlllares inferlores qul funt qulnti
parls rami; 3 fympathlci mlnores , feu rami audltaril pars durior , quse a
feptlmo pari oritur ; mufcuii o^to maxIUam elevantes funt longe fortlores
pondere maxillae eam deprimentibus ; itaque nlfi imduobus digaftricis ,

&

&

perlo anlmse laxentur elevatores

os claufum reclnet
oris claufura

obfervatur

&

qus

in

quod

in

fyncope

cum

eorum elaftlcitas illos

locum non habet

fola

partlbus

contrahit
hsec

eft

&
illa

&

caro , apoplexia
cadaveribus recentibus
convelluntur elevatores ut a frigore matuti-

in

fed prseterea faclle

aliis

remanent , trifmus eft tonicus ; ft agitentur , trlfmus

in duo genera dividendus.
I. Trifmus nafccntium Helfter de maxlll^e fpafmo in infantlbus.
Medic.
Compend. png. 337. Trifmus BaUaricus Cleghorn. de morbls infulae Mino-

no

eft clonicus

contraftl

non ideo

Tetanus maxillcz in infantibus Hofer. A6t. Helvet.

licse.

Tom.

pag. 65.

Galllce la Sarrete. A.

HIc morbus
Gallo-Provincia
tus

obftetrlcibus ubique fere cognitus

Helvetia

apwd recens natos a

mus

dudum

&

ita

Minorica
die ortus

&c

tertla

ut in Occitania
,
Medicls hadenus fere igno-

&

ad duodecimam

funeftus atque incurabilis cenfetur a mulieribus

unquam accerfant.
Symptomata ; fletus

eft frequentlfli-

ut ne

Me(^-

CGS

minor

infolito

obfcurlor

gingivse duabus circiter lineis

periculo immutablles, labiorum motus

contentorum
dlftenfa

ne

facilis

pulfus

aft ladlatlo

fere

licet

declarat

fere

nullus

impoflibilis

deglutitlo

apertura

orls

remanent

fine rupturec

tamen

alvus conftlpata

in ore
flatibus

abfque ulla fymptomatum mutatloantea vegetos

fellci partu editos , quanr

fanus inPra duas dies

fsepe necat infantulos

morbum
fe dlftantes

&

doque

T O N
doque

fenfim

coUum

I.

totufque truncus

T R I s M u s.
& artus etlam tetano

^^i
obrlgefcunt

mulculus quadratus labli inferlorls duritle llgnum aemulatur.

HIc morbus hieme &: cum aura humida feplus advenlt quam ficca xftate.
Quo oclus ab ortu fuo prehenduntur hoc morbo infantes , eo perlculum
majus ; quo anguftlor eft rlma inter glnglvas , eo funeftlor eventus ; quo debiliores etiam , c6 facUiiis obeunt. Tetanus trifmo junAus non facit morbum
Si morbus qulntam dlem attigerit , bene ominandum
adaglum qui tempus lucratur , omnia lucratur.
Cura. Emetlca
cathartlca segrotulos prima dle e medio tollunt.

graviorem.
valet

eft

hic

&

^.

Omni

opera curandum eft ut nutriantur infantes qui paplllam niitrlcls

queunt ; cochlearibus laftis infufi funt fuftentandi vel pulmenta fluida bis in
die infundenda in os. i^ Spafmorum vehementia eft temperanda per nervina
roborantla blanda fiant mlxturx ex aquls florum tHix , herbx paralyfeos , borraginis , bugloffi , ex fyrupo de pxonla , de althasa , fiorum
pauxillo nitri , ea exiguo cochlearl identitunicae , puljere de Gutteta ,
fugere ne-

&

&

dem

ori inftillantur,

Recipe pulveris

mifce

Gutteta

de

cmnabaris antimonii

ana

gr.

gr.
ii

iv

amhr<&

cornu cervi philofophicl prd^varati

grifece

gr.

fiat pulvis dividendus in tres vel quatuor dofes

facchari rofatl
,

jingulis

fex

gr.

horis

in fyrupo de pcconid fumendas.

Externe partes convulfas oleo rofaceo, vel Illlorum alborum inunftas calafte vaccino tepido bis per diem Injiclenda,
, clyfmata ex
vel fuppofitoria ex butyro recenti. Calore debito foveantur hsec tenera corpufcula ; ab fplrltuofis , qu3e Lcntilius valde laudat , cavendum efi^e docet
Hoferus qui fua methodo quartam vel tertiam partem infantum fervavit,
Hic morbus quandoque adultos etiam aggreditur , cujus vide hiftoriam

lldo Unteo tegas

&

curam in Aclis
2.

Med.

Helveticis

Tom.

i.

Trifmus Traumaticus Helfter ; fpafmus maxill<z a vulnere , Compend.

cap. i^. Chlrurg. cap. 57. a luxato fefamoidc pedis , Pouteau de la

rage, p. 34. A.
Hic accidit a vulnere mufculorum maxillae , aponevrofis crotaphitae , punlura nervorum hic denfififimorum , aut ab acribus vitriollcis, fimilibufve ,
vulneri harum partium appllcatls , nec non a brachlo aut pede amputato,

cum

nervi a ligatura funt conftrlfti , aut cum aliunde nervi funt punfti.
;
i ^ fi acre aut peregrinum quid vulneribus Inhaereat , Illud

In his cafibus

&

&

removendum , fruftra fecus omnia nervina

fedantia
nervus fit punftus , illum , fi mortis periculum immineat , penitus refcindere opus eft; 3^ fi nervus dlftlngul nequeat
vires
iinant , tunc pedem aut brachlum , in quo latet ifte nervus , citiflim^ abfcindere opus eft ; 4^ cauftica fi fint , ut vitriolica , quse nervos laceflant
ea fimul eluenda , tollenda ; 5^ fi nlhll peregrlnum fit In vulnere , irritatio
eft foplenda decoftls emolllentibus ex radlce althaege, fohis malvx, violse,
Sorlbus chamaemeii , feminibus lini , papaverls ; cataplafmata ex hls applicaute inqulrendum

adhiberentur

ft

&

canda; ^^

{\

inEammatio accefiTerit

fanguinis impetus phlebotomiis temperan-

Xxx

2,

dasj

CLASSIS

532
nus

fe

fi

IV.

SPASMI PARTIALES

potu refrigerante
ab fclopeto inflidlum (it , dilatandum

dus, nec non

diaeta tenui

fcalpello fcindendse

avertendus; 7 vulaponevrofes internae diftra-

nitrofo

&

ut ftrangulationes folvantur

8<*

fi

tendo vel ner-

antequam ad exciiionem horum deveniamus , oleum te,

vus
rebinthlnx calidum , purum , vel cum aqua Reginae Hungariae mixtum , vel
balfamum peruvianum vel copaivum identidem infundenda funt ; fi magna
fint punftl

hsemorrhagia fpafmos Inducat , vide convuljionem in clonids,

3. Trlfmus injlcimmatonus Heifter. Chir. cap. 57. A.
Si

mufculorum

potu diluente
Interea

cum

jufcula rimis

ma

maxillae

vel toniillarum inflammatio

ab invicem diduci queant,

maxillse

cataplafmatis

ifta

impedlat quomlnus
inflammatio repetitis phlebotomlis

emollientibus

&

refolventibus eft dijfcutienda.

ob maxillas claufas clbum non valet aflumere folidum ,

vel ubi dens quidam deficit , infundenda , aut clyfmatis for-

seger
,

injicienda in inteftinum.

Trifmus fcorbuticus ; gtnarum rigiditas Sennert. de fcorbuto , pag. 744.

Alberti de fcorbuto. C.
ligamentorum maxlllam inferiorem in artieulo fuo
Eft rigiditas tendinum
conneftentium , cum dolore , fcorbuticls quandoque , fed raro , accidens ,
in mafticatione atque ofcitatione dolorem majorem excitans, Curatur ut con4.

Salomon

&

traftura fcorbutica.
v?<<*^
Trifmus vcrminofiis. Stridor dcntium a vcrmibus. A.
Frequens eft ille affe<5lus , in quo inter dormiendum aut vigilandum ftrident dentibus , convulfione fcilicet pterygoideorum , quos forte ciet vapor
acido-dulcis e ventriculo exhalans , vel irritatio ventriculi cujus tunicae me-

5.

cum faucibus funt continuae,* quandoque trifmus ille fynochum verminofum comitatur &C vermifugis curatur^in variQlis etiam obfer-

diante oefophago

vavi

illurn

trifmum.

6. Trifmus equinus SoXQykX

Sic dicitur, quia equi

&

fonum
7.

tic

hoc

Gallice

aff^eftu

le Tic*

laborantes dentibus praefepium impetunt^

referunt.

Trifrnus crepitans ; claquater des dents

&

tremorem comitatuff
fymptoma febrium intermittentium ,
Trifmus hypochondriacus ^ Cacoethes Juvenalis. L.
Novi hominem melancholicum qui , etiam dormiens , a pueritia ftnde&
dentibus, ita ut dentes fint admodum detriti , nuUo alio fequente a multis.
Eft
8.

annis

incommodo.

Huc

referri poieft

ventium involuntarie
9.

Trifmm

dlftorfio

&

arthriticus ;

Eft difficultas

maxima

mufculorum genas

oculos Sc

pravo ufu affueta , qu vulgo Tic

podagra dentium Strobelbergeri. L.

&

maxillam

mo*

dicitur.

vald^ dolorifica os aperiendi ob rigiditatem muf*per menfes quandoque excrucians , cum uber,

culi crotaphitae aut maflTeteris

pervigllio 8 mufculorum vicinorum continua agitatione.

,
Atrocem iilum morbum quem ab odontalgia orirl fufpicabar extraftlo,
4?ntiu;n non mutavit^ irrigatio aq^uarum Bal^rucanarum feda'/it, fed nap-

rimo ptyalifmo

cfttjcari

T O N
cotica fingulls

I.

Mane

diebus magis profuerunt.

M u

s.

recrudefcebat

533^
prlus fopitus

quoties segra os aperire volebat.

10.

Tnfmus

dmtium

in morhis acutis. A.
puero
familiare non fit , fanaticum at,
quis vero delirans id faciat , omnino funellum. Hip-

fcbrilis ; Jlridor

Stridere dentefve collidere

que mortiferum

fi

fi

cui a

pocrates in Coacis,

Trimus

11.

>

Bndiffure y

capijlratus,

pag. 149.
iEgri dlcuntur vulgo capiftrati

Hazon

Journ. de

Med..

Mars 1761

Bridis,

propter agglu,
tinationem interloris partis genarum cum ginglvis.
Illa agglutinatio frequenter accidit iUis qui ptyalifmum mercurialem ubeEft impoflibilitas diducendae maxillse inferiorls a ruperlore

rem

pafli funt

fine cautela ; ulcufcula fi quidem genarum exficcata adhserefunde maxilla diduci non poteft ; hinc fit ut vix aut non nifi

cunt gingivis ,
liquida guttatim deglutiri poflint alimenta.

Curatio exigit operationem Chirurgicam , id eft , excifionem partium adhserentium , earum fejunftionem , quse initio per turundas interpofitas in dies
craffiores , deinde per laminas ex plumbo vel ex fubere faftas , abfolvitur ,.
qua proportione cicatrix efFormatur. Vide VObfervation Jlnguliire de N, An.r'
dre Chirurgien a Verfail/es- pag,.

3%;.

Trifmus Occipitalis Andre obferv. ^pag-.^^^.

convulfionibus , quse caput , col?Presbiter dudum iaborabat doloribus
lum &; humeros difcruciabant ; nunc ejulabat mifere clamando fibi craniura
II.

&

&

folles agltatos , nunc deprecabatur

nunc adefle in capite malleos
molendinariss
molae
xquale
a fe eximerent ; paroxyfmi a
onus
ut
adftantes
nucha incipiebant ubi olim iflum pafl^us erat. Cufo ibi loci. cauterio , fuble?vatus eft, eo- vero reficcato , reverfus eft morbus.
13. Trifmus maxillaris Andre Obfervat. le , ^e, pag. 343 , Scc.
Vir a qulndecim annis maxillae inferiorls dolorem atrocem no6te , Hieque"
experlebatur , ad infaniam ufque ; mafticare &. loco ftare non poterat , de-

avelli

glutiendo cibos diftorfiones horrendas

Mentum

edebat ; paroxyfmi frequentes erant.

continuo contra corpus durum firmabat , nec loqui , nec negotia

fua obire valebat

in

inclplebant paroxyfmi

accentus gradarios,

cum

in:erruptos

&

a doloribus

querulis

refpirationem na/alem

definebant

prsecipitem.,

&

diftorfione nafi, labiorum , oris, faciei totius.; tempora

ejufdem lateris finiftri fibl avelli putabat. Nervus maxillaris inferlor laborabat , nee is poterat attingi nifi in foramlne menti ; is cauftico

&

extenfione

parietale

deftruftus

fult

&

seger fic fanatus.

14. Trifmus dolorificus

N. Andre obfervations furles malad. de l'urethre.,

T.ic douloureux.. kn podagra dentium Strobel

Puns iy66 pag. 3/^ nomine

bergeri trad. Llpfise 1630;
Eft dlflnicultas maxima

Tfifmus arthriticus ? L.
valde dolorifica os aperiendi aut movendi cum?
convulfi-pervigllio ,
mufculorum vicinorum continua

&

hberi ptyalifmo

,^

&

&

m. a|itatiQne
2Cx X..

j^

Atrocejiki

CLASSIS

5M

IV. SPASMI

PARTIALES

morbum

femel obfervavi , ante decem annos. Eo laboravit per plures raenfes Mad. de Gafc i mane modo os aperire quomodocumque caveret , pacata erat ; verum fi ad verbum proferendum , quidpiam
edendum , aut etiam ridendum , maxilla moveretur, illico doloribus circa

Atrocem

illum

&

viciniam excruciabatur per totam fere diem cum

tendinem mafleteris
convulfivls
rlfum
caninum unius lateris referentibus , aliifque diftormotibus
,
quse
ipfi
vitam
miferrimam
fionibus ,
per menfes reddidere. Sufpicabar odontalgiam a cariofis dentibus quos ideo extrahi curavi , fed fine fucceffu ; dein
viru arthtiticum

quod

fufpicabar

diverfis remediis aggrefi^us fum.

Irrigatio

&

fo!o lau-

ex aquis Bellilucanis paululum profuit

malum

dein

recruduit

, pofl annum circiter evanuit hic morbus.

nuper inveni obfervationes plurimas Chirurgi Andrc Vtrfalimjis ,
quibus hiftoria hujus morbi , ejufque curatio multum illuftratur , ex quibus
compertum eft a nervis maxillaribus , infraorbitari , aliifque faciem , collum
maxillamve pervadentibus irritatis , pendere hunc dirum morbum ,
nervi
affeifii uflione , excifione fanari , ipfis etiam ulceribus nervum non attingen-

dano

fedari potuit

Demum

&

tibus a cauterio

Mulier

inufi:is ,

idum

in maxilla fuperiori
ficcata ocius

fifi:ula

fupervenere convulfiones

nofte dieque recurrentes

emungere non poterat

ciei

pateretur

tegrabat

imo

tifpafmodicis
catoriis

ipfi

xgra

repetitis

libere

inde fifi:ulam contraxit

dolorificse

manducare

quin dolores atroces

&

pluries

tuffire ,

verum

hora

in

exfpuere

nares

fpafmodicas agitationes

fa-

&

faciel

antifcorbuticis

attadus hos faciei

frontis dolores redinvidebatur pericranium ex toto capite avelli ; fruflra an-

leviffimus

canthum nafalem

quse evulfis tribus dentibus anticis fanata eft

,
,

fublevari.

circa oculi

p^fiTa

fine

balnels

levamine

orbltarium inferiorem exfcinderet

ladiciniis

cdcbris

,
,

diutlfiiime

Chiriirgus

fcalpello

ufurpatis., vefi-

Marcfchal

ut

&

incidit inter gingivas

nervum
os ma-

mufculos caninos inciforios , maxlllarem ufque ad orbitam ; ea vero

pacate dormivit , veriim intra paucos dies morbus recruduit
tandem pofl biennium Andrc ope lapidis caufi:ici ad nafi latus inufli , aquae
mercurialis fupra efcharam affuf^ , incifionis ad os produdae , pofl: duode-

xillare
iio6I:e

aegra

cim dies quibus hae operationcs inflitutse fvint , eam fublevavlt , quse denique omnlno fanata fuit; nervum vero illum cum Chirurgus inltio denudatum
ftylo attingebat , paroxyfmura trifmi pro lubitu excitabat j cicatrice obduda
segra fana vixlt.

Trifmus catarrhalis, L.
Vidi Aquis-mortuls Maio 1759
1 5.

rori vefpertino

fubtumere

immobilitate
largis

miritem recens huc

inaffuetus fe expofuiffet

rigefcere

advenam

qui

cum

maxill^e inferioris mufcuios dolere

,
cum ejus partis ad pofleriora retraftione , &c
quse
per 5 vel 6 dies perfeveravit , invitis tribus
,
fomentis anodynis emoUientibus , quibus fenfim impu-

fenfit

ac claufura

phlebotomiis

gnatus morbus cathartico ceffavit.

16. Trifmus cynicus , Jpafmus cynicus Bontii

Labia verfus alterutram vel utramque

Med. Indor. obferv. i. A. P.

aurem trahuntur , oculi , faciefque
rubent

T O N
rubent

aut Hvefcunt

I.

dentes ftrldent,

s.

535

murmur inconditum edunt

6i obf-

plebs yegros doe, deglutire nequeunt ;

Vide Kachialgiam arthriticam
Cura, Mittatur fanguis ubertim , fri(5^iones adhibeantur , inungantur maxillaa
oleo macis , caryophyllorum , anethi , terebinthinae , &c Cervici cucurbituIse affigantur ; fi deglutire poflint , emeticum cum fudorificis , ut theriaca ,
bezoardico , efl propinandum ; fecus clyfmata cum vino emetico injicienda ;
2Eger o!eis fupra didis inungatur ; demum ad narcotica deveniendum eft.
17. Trifmus cynogclos ; Spafmus cynicus Auftorum , rifuscaninus vulgo
Ris canin. A. P.
anhelilum cohibenEft conatus natur^e ad deprimendum diaphragma
dum , ut in conatu ad egerendum , parturiendum , mingendum , cum ma-

curum

ut

moniacos

vox fubterranea videatur

judicat.

&

Hanc faciem durum

epigrammate adverfus Crifpum.
Cum itaque morbofus efl ille conatus &c involuntarius , verofimile efl eum
pendere a fimili fine , quem intendit natura , nec pofTe diaphragma vehementer depreffum retineri , nifi , fic contraftis faciei mufculis , chordse vocales , per mufculos laryngls commodlus contrados , glottidls rlmam claufic aeris Infpirati exitum prsepediant.
dant ,
hic fpafmus fortuitse convulfionl horum mufculorum , nulla
tribuatur
Si
xima ad obices fuperandos

requiritur virium intenfitas.

dejicientis tanglt Martialis in

&

videtur ratio

diaphragmatls

8.

cur hi mufcull potlus

fcribunt.

fieri

quam

convellantur

alil

Vide difputatiomm

de.

rifu

quod

fardonico

In Isefione

Heidelber-

Trifmus Sardonicus ; Sardonicos Gelos Grsecls ; Spafmus Sardonicus.

111. Llnnaei. Ris Sardonique. A. P.

Sardiajis

Qui

Inter edulla utuntur

Diofcoridi vocatnr

perluntur

qul

ranunculo fcelerato Llnnsel , qui herba fardonia

Occltania vulgaris , hunc morbum ex-

&

In Sardinia

dlffert

a fimplicl per dellrium

cardialglam

vomitum

alia-

que fymptomata hujus ranuncull corrofionl tribuenda ; segrl ridendo morluntur , unde Apium rifus cognomlnatur hlc ranunculus.
prompta vomitorla , aqua mulfa
Indicantur lenla
lac afFatim hau-

&

&

fla

iida

addit his Diofcorides Irrigationes

cum

friftione 6c unftlone.

,
balnea oleofa caVideatur hlfloria fparmi cynicl a Freindio re,

unftiones calidas

&

lata in Philof Tranf. Tumor

dolor flomachi paroxyfmos antecedebant
deinde orls &; gutturls convulfiones accedebant ; ab ufu crocl, daturse, acooiti etlam rifum Sardonicum produci notat G. Franqus differt, d& rifu Sardonico. Curam vide Journ, de Med. Oci. lySc).
1 9.
Trifmus Biaflrophe , Diafrophe Galeni , Oris tortura paraiytica. L.

Efl diflorfio oris verfus aherutrum latus ob oppofitl lateris hemlplegiara ,

unde mufculus zygomatlcus
bucclnator laterls fani os ad f trahunt
tralum detinent , paralyfeos aut apoplexlae prodromus aut fequela; eamdem
curam expoflulans ; hujus fpeciel curam ope klnkinse fa6:am vlde Journ,
de Med, Ociobr. lySc) pag.ji2, D. Oiivier,

&

&

lll.

CLASSIS

53<^

JEgri objlipi

Caput objlipum
Graece Loxoi.

Caput eredum

&

fomno

&c ,

antice

pondus

omnibus mufculis a fomno

ftent laxatis

1742. Tonicolis\

diiTertat.

unam alteramve plagam , adeoque lateralls

prona , vel fupina : ultima fpecies eft clonica.
pro lubitu mobile detinetur aequilibrio virium contranl-

fimul agentes

latefales

illaefo

poftice funt ereftores feu extenfores

tentluffl ;

&

Mauchartll

tonica capitls Inflexlo In

Efl:

antica vel poftica

xla

SPASMI PARTIALES

ObstipitAs;

in.

/1

IV,

caput Identidem

accldlt

reftltuit

fcilicet fplenius ,
;

hinc

fit

complexus

ut dormientes

tamen

nutant

fimills

capite ; natura
mutatio in fyncope

apople-

fed conftans.

Laterales mufculi funt fterno-maftoidei

cles verfus

capitis

&

latus finlftrum vertitur,

quorum dextro agente

folo

fa-

agente facies dex-

reciproce finiftro

&
&

hos mufculos adjuvant maftoideus lateralls , major

minor
idem brevis ,
, reftus
anticus longus
tranfverfarlus anticus primus , qul omnes vertebris colll annexi ad caput tendufit ; veriim eorum munus adjuvant
caput fleflunt , qui vertebras colH
trahunt aliis vertebrls annexl , ut fecundus tranfverfarlus anticus ,
obliquus Inferior, facro - lumbaris , &c : hinc lateralibus dextris contradis cavice versa illls laxatis flniftrorfum
put
collum dextrorsum fleditur ,
trorfum vergit

Te^ns

&

obliquus fuperlor

&

&

&

&

nutat
1

hinc obftipitas duplicis ordinis.

Objlipitas renuens ; L.

In qua facies extrorfum verfus humerum verfa remanet ob vlm

lateralium pofmufculorum , fcilicet fterno - maftoidei oppofiti
ticorum ejufdem lateris , nimiam ; vel quod eodem recidit ob horum mufinvoluntariam
altera tamen daculorum decurtationem conftantem
In
qua facies extrorfum
tur obftipltas renuens refoluta feu paralytica ;
verfus latus dextrum vel finiftrum converfa remanet invite propter refo-

Eft

illa

&

laterallum

&

lutionem

mufculi

rum aliorum

fterno - maftoidei

lateralium

laterls

_;

lateris

oppofiti

ejufdem , vel etiam mufculoquo ultimo cafu caput etiam

in

nutat.
2. Objlipitas annuens ; L.
Eft ea in qua caput ad anteriora vel refte vel tjblique nutat ,
profium remanet , ob laxitatem mufculorum pofticorum. Convenlunt fotus
aromatici , enibrocatlones ex aquis Balerucanls , panni fumo fpirituofo

&

imbuti.
3.

Objilpitas catarrhalis.

Eft ea In qua dolent

moventia, ob
iis ,

frigus ,

&

tument , immobiliaque funt brgana collum

corpore, fufceptum ; unde faepe coryza , tuf-

levlter

calente

anginofi affeftus.

unam phlebotomiam
aerem calidum, pannos

Exigit initio

diocrem

potus thei-formes calidos

ficcos

laneos

cum

cineribus

disetam

mc-

calidis col-

lo

T O N

1o circumvolutos

I
aut fumo

I.

B s

facchari imbutos

T A

s.

linimenta anodyna*,

&

537
re-

folventia.
4.

Obfllpitas gibbofa ; L,

Ea

eft quse fit vitio oflium , fcilicet ob exoftofim aut diftorfionem , inflexionemve vertebrarum coUi , tunc fleftitur caput furfum , deorfum , ad
Malum autem illud iralatus alterutrum , &c in eo fitu conftanter remanet.
mailicablle vulgo efl:.

5.

Objlipitas

lattraVis

mufculi Jl&rno - mafloidci

haave confult. pag. 110. Tulpii

pag. 130.
Sindicus
dit

Genevenfis fexagenarius

obflipitatem lateralem

in

tebatur

fine

inclinatione

mufculo trahebatur
ret

vitium roboris

alterutrius

fortiijs

au61:i

mufculi id

fatis

ipfi

vellet

nollet

adeoque ab oppofiti lateris

ab antagonifta debilius ;

Boer-'

Compilat.

rebus publicis diu intentus

vir

caput

dextri jlriciura

57. Boneti Mercur.

[inoi-

dextrorfum ver^
fterno - maftoideo

&

in utro horum focognofci poterat } nec tenfio

indicabat. Pr^fcripta incaflum multa remedia , ut
,

vel imminuti

apud nos aquarum thermalium

I

4. cap.

lib.

^ delapfum aquse calidae in

afFufio

nudum

vix

&

fuaferat

&

mane
feptimanas cum
caput

Boerhnavc

fequentia

vefpere ad feptem mi-

friftionibus moderatis ; poft

nutorum fpatium quotidie per fex
kas embrochas ; 1'^ locum dextri mufculi fterno - maftoidei mane
vefj>ere
inungendum diu unguento althaeae compofito; j^ totam plagam finiftri feu

&

antagoniftse

eodem tempore

fienft

fiimo penetratis

cum

antagonifta obtinendo.

fortiter

confricandam pannis ficcis , fuccini acinvakfcens parem facerct sequilibrio

ut ejus robur

de convulf. obf. 35 ; SymptQ'

^ma tpifmotoni 6* emprofhotoni Tulp, lib, 4. cap. 57; Boneti Mercur, Com-r
pilat, pag. 130 i III. Lorry de Melanch. p. 115.
Parochus quinquagenarius ab ftudio acriori incidit in motus fpafmodicos
6. Obflipitas fpafmodica Bonet. Sepulchret.

alternos
terdiu

&

laterales

caput

quos reprimere vel fufpendere vix poterat inmanu fuftinendo , fed qui noftu fomno
morbus per plures menfes perfeverabat , cum prse-

capitis,

in latus

nrgente compefcebantur

inclinatum
;

fbmenta emollientia occipiti applicanda , nam convellebantur mufculi

qui a parte coUi poftica ad caput tendunt; prsefcripfi etiam narcotica, jufcula pulli , dein lac afininum , balnea domeftica y &:c , a quibus melius habuit
fcripfi

IV*

CONTRACTURA;

Contraciurc

ankylofe^

Eft in artubus , ut brachiis , curibufve , immobilitas

fenfim fuperveniens aut faltem conftanter permanens,

ob partium

&

Differt ab ankylofi per rigiditatem tendinum

ligamentorum
kyloft tantum oila immobilia fint circa articulos.
Differt ab fpafmis legitimis
quia contradura diuturna eft ,
,

fed fenfim accidit,

I, Contractura hypochondriaca Boneti Polyalthea, L.
^auvagcs Nofologia Muhodica, Tom. L

rigiditatem

cum

in an-

& non fubilo

Yyy

Ms-

CLASSIS 7K

53^

Melarichollcos hsec

fxpiiis

SPASMI PARTIALJES

afficit

cum exlremorum

riglditate

ftupore

"^

formicatlone. Hulc fpeciei lafticinla conveniunt.

Contraclura dolorifica

2.

Notum

Occitanis Garnbarot.

ex veteri podagra aut rheumatifmo mlre contrahl &c contorqueri extremos articulos , atque immobiles evadere cum fenfu vel doloris
acuti

efl:

vel ftuporls

&

debllitate partls

fotus ex aquls thermalibus fulphureis

apud Helvios
tiones

&

&

iongus

Bagnau

quae fpecies praeter linlmenta exigit

Lamalou juxtaBiterras, St, Laur^nz

Mimatem. Profunt etiam Iteratse eleftFlfa-

juxta

ut

laftis ufus.

Contraciura fcorbutica Sennert. de Scorbuto ; Ettmuller. pag. 448. L.

nautas non raro , alt Eugalenus , tendlnes poplltis Indurantur ,

3.

Apud

ut crura plane rlglda evadant

malo omnes

hoc

artlcuH

accldit ; quandoque crefcente

nuliumque aitum extendere pof-

quod fenflm

affeftu laborant,

funt,

ita ut segri in orbem vel globum

Idem obfervat
toti contrahantur.
Lind cum tumore
dolore genuum in fecunda fcorbuti perlodo , unde
ad gonagram hlc morbus accedlt. Vldi contrafturam fcorbutlcam , cum amborum extremorum rlgldltate &: extenfione tonlca , dluturna , atque maculls

&

flavls

mvdz
fe

rit

vlolaceis illorum

demum

ac

nigredlne

&

durltle, quibus

Below in Mifcellan.
contra6lura fcorbutlca genuum affeftos

perfefte aemulabatur seger. Bcrnard,

60

segros fanaffe

tiblas

mu-

Curiof. affe-

fequenti

re-

inedlo folo.
Recipc fedi acris

xvi

ib

ad

ne uncias

manipulos

vlij ;

ili

ex

foliis fiat

claufo in

bulliant vafe

dimidii confumptionem ;

hujus

fumat

decocti

veteris

ger

cerevifits

quovis

cataplafma genubus applicandum,

ma^

Vide Lind

fcorbuto.

4h,

L.

4. Contraciura. paralytica Schroder. phytolog.

In

frequens efl
feu

manuum

rlgefcunt

non
ab

inveterat^

paralyfi

poflint

ita

fine

quam

digiti ,

prseceffit

carpUs

mufbuTorum
metu fradurse , unde
flexorum

&

rheumatifm us , quseque

fovit

contraftura

cubitufque

carnes

&

dlfcrepat

tendlnes

haec

laborant

ut

dlduci

hemlpleglae

fpecles

allis.

Infanabills haec fpecles

gulis dlebus per horse

fublevatur repetlta eleftrifatlone per 1 5 dies , {m, addltis delnceps aliquot fulmlnatlonibus,

quadrantem

Vlde differtat. de Hemiplegid per clectricitatem curanda, Monfpelii, In hac fpenon raro retnanet fenfus , amifTo motu ,
flexilltatei
Contraclura rachialgica ; Tetanus metalUcus D. Lorry : feu a coKca
5
D. Tronchin. L.
Piftonum ; vide Opus Cltefil , D. Aflruc , D. DuboJs

&

cle

&

&

A(|uae fulphurex
6.

Contraciitra

Peflima mala
tidiana obfervata
fatls

Van

frequentes

lac indicantur,

Bohemka

ab ufu
docent,

fleri

&

dum

Schenckii

Vilni

aufleri

forte Inde

obf.

van

ex uvis non
fiunt

Swleten
fatis

aphor.

matuns

105 1-

preffi

quo-

contrafturse dldse in Auftria

llgamenta, qulbus ofTa articulata ne^luntur, obrlgefcunt

Syvieten*

Pre-

T O N

Profunt hic diluentia

cum aqua

potentur

ut

I.

alkalicis

oleum

O N T R A C T

fixis

junfta

XI

fed alkalina ad

A.

per deliquium ad gutt.

tartari

^39

grana
xii,

pauca

in

aqux

unciis quatuor.

Aquae Selteranse apud Germanos

continent

alkalinum huic

falem

aquae d& St.

Montis aurei apud Arvernos

aquae

concreto refolvendo aptiffimum

Laurcm en Vivarc^ , balneo

fotu

laconico applicandae

ita
,

6c

potu

prsemifTo.

Contraciura arthritica EttmuIIer.

7.

Hanc

Tom. i-pag.^^yy. L.

curavit Tackius ; dolorificae varietas

lafte

8.

ContraBura catarrhalis

9.

Contraclura ankylojis. Vankylofe. L.

Eft

rigiditas geniculi vel articulationis orta

offium

huju^ varietates

funt

eft.

L. Vide Catarrhum,

Ballonii.

multiplices.

a nimio

&

Alia pendet

Intlmiori contra(?l:u

dofeftu fynovise

hac deficiente datur afqua oflium extrema lubricari .debent

friftus major , quandoque cum offium inter movendum crepitatione ; aut quod
ficcitate fine
eodem recidit, haec ankylofis pendet a fynovix vifcofitate
articularis

&

hoc cafu therroales aquse fulphures ^ potiflHmiim irrigatae,

cum friftlonlbus profunt ; necnon articuli alternse flexiones fynovlae uberiorem
excretlonem promovent ; juvant etlam fomenta emoUientla , lltus ex oleis exulla vlrulentia

preffis

in

plnguedlne fusS.

Alla pendet ab offibus callo invicem ferrumlnatls poft frafturas artlcull ipfius

&: ea fpecies InfanabUis eft

&

qulete

aft faeplus

accidlt

ex nimia harum partlum

vlnftura affidua poft frafturas.

Datur etlam ankylofis ab

exoftofi rachitica aut fimplici offium in artlculo

quse curationem exoftofeos exiglt ; aft vix unquam fanatur.

Ankylofis vero quae ab infarlu
rigefcentla tendlnum ac ligamentorum

&

artlculi

a materie arthritica aut rachltica fequitur prognofim

arthrltldls

&

&

curationera^

rachltldis.

Contraciura fyphilitica

:
Ankylofc virolique^ L.
a vlru venereo pendet ; virus autem illud vel glandulas fynoviales infarclt
fynovlse excretlonem impedlt, vel fimul exoftofes, ar
inducit;
throcaces
&C curatur hasc fpecies Iltu mercuriali , aut remedip Swieteniano , maxlme fi detur tantum infardus , non vero perfeda exoftofis
vlde Locherum.
Contraciura fpafmodica. L*
.
1
Ea fpecles a vehementi influxu fluldi nervel in partem producitur,
eft veluti crampus , fed conftans
affiduus y. qui aifeftus concomitatur
convulfioncm raphanlam Suecls famlliarem , ac necroiim tum uftilaglneam ^
tum epldemicam ; In utroque cafu ftlpatur ftupore vel etlam fenfatione uftlonls dum paps exterlus friget , Ilvefcit j
fi calida
Ilntea appllcentur , doloc
atrocius vexat quam antea. Fidejis Convuljionem & Necrojim,

I o.

Ea

eft qu3e

&

&

&

&

Y"yyi

-m

CLASSIS

54Q

CrampUS

V.

SPASMI PARTIALES'

IV,

Spafmusfiatukntus k\idiOX\im'f AngUs Cramp,

Rampc ; Galliee Crampc,

Gran,'

Italis,

chio ; Ogcitanis

Eft murGuli unius vel alterius fubito accedens

cum

recedens

fubito

&c

rigiditas

dolore faepe atroci in artubus vel in collo.

1.

Crampus

Eft

idiopathlcus

mufculos

qui

ille

D.

furae

crurum

aliofve fubito

afficit

dum

natatur

nofturno tibiae exponuntur , aut dum ex vitiofo fitu

mufculi diftrahuntur ; huic etiam obnoxii funt mufculi digaftrici , *dum aeri
frigido collum nudum exponitur ; dolor efl: intolerabilis , fed intra minutum
unum aut alterum fponte recedens , maxime calefaftis aut fridlis ,
com-

dum

In frigida, aut

frigori

&

modius collocatis partibus.

2. Crampus fympathicus ; A.
Eft ille qui in cholera furam potiffimum afficit , cum valida^ tibiarum diftenatroci dolore , unde irrequieti crura movent , clamant,
iione
quoties^
Yomitus fupervenit , gravius torquentur aegri.
Optimum auxilium eft , prsemifTa vomitione ex aqua pulli , liudanum ad

&

&

guttas viginti propinatum.

Si fimili

fpafmo

cum metu

afficiatur

fuifocationis

fi

peftus
guttur

exoritur pleurodyne fugax

VI. PriAPISMUS
Priapifmus
grata

&

Differt

eft

morbus brevis

cujus

fine libidine fxpius revertens

fatyriafi

quod

in

fed atrox

datur angina fpafmodica.

Priapifmc,,

praecipuum fymptoma

eft penis iti*

ereftio.

priapifmo

deficiat

veneris appetitus

feu,

libido.
1. Priapifmus dyfuricus*
Dyfuria calculofa ftipatur faepe penis tentigine

Ineft fingulare

quod non intumefcat

tantum

&

rigefcat

-vergat

fed

penis

ut in

fed dolorifica

atque hoc

ereftione libidinosa,

{^^

augmento ; praeterea non furfum

adde dolorem acrem in extremo glande, qui folus in?-;

indurefcat fine voluminis

deorfum

tumefcere videtur.
2. Priapifmus gonorrhoicus.
Eft

ille

qui in goHorrhoea recenti obfervatur

quique injuctindus

pene incurvo propter ulcufcula

quse uniformem penis extenfionem praepediunt

dolorificus, faepiufque
pofita

arcum
3.

fima

penis

a.

frigore.

virilis

atque

unde contorquetur

Vid. ZacutiLufitani Prax.

lib, 3.

obf. 114. Rarif-

convulfi.

Belga cum vigente bruma horse ^atio in fltmine

tortum Sc tenfum penem habuit , ut quoties mingeret
geret.

eft

traftu urethrse dif*

hinc dicitur gonorrhcea chordata Gallis.

Priapifmus
eft

in

tam con-

vuhum

lotio fpar-.

ftetifi!et
,

T O N
Sanatus

P R

I.

A P

M u

s.

541

&

rinlmento
lomento ex decofto rutsc , falvlae , ccymi ,
terebinthinac , lumbricorum, cum aqua vitse, &c generofo vino;

eft

ex oleo aniri ,
fenfim in priftinum ftatum virile membrum redadum eft.
4. Priapifmus a cantharidibus
A cantharidum pulvere intus fumpto , etiam exigua dofi , fupervenit dyfuria , hxmaturia , nec noH Priapifmus dolorificus cum convulfione varia-

&

pro dofi veneni &: fubjefti fenfibilitate. Huic infortunio

exponunt ganeones , qui hoc philtro fc ad venerem parare fufcipiunt. Curatio exigit remedia generalia , prsefertim lenientia , ut
decoftum radicum althxae pro potu , nec non ufum internum camphoconvulfiones fedantur ; datur
r, qua venenum illud fpecifice obtunditur ,
amygdalarum
foluta.
in
oleo
grana
aliquot
ad
camphora
vero
Veretri tenfio in fune fufpenfis , poft mortem etiam perfeverans , defi-

rum partium

periculo

vitas

fe

&

&

gnat fanguinem in corpore cavernofo cumulatum

a contraftione fpaf,
uiodica radicis penis retentum coagulari. Fide Morgagni Epijlol. XIX. 20.

ORDO SECUNDUS.
SP
L

I pus

funt

MI

A S

qui

artus

G E

&

truncum

morbus acutus

Mufcuiorum
t^one

fluidi
,

trunci

totius

&

I.

vel totum fer^

cor-

Tetanosi

&c corporis riglditate infignls

fenfuum

vel ex

cum re*

integritate.

rigiditas videtur

totius corporis

nervei in partes

totali

tetano tenfum

pendere , vel ex influxu con*^

mufculos alluentis coagula

fanguinis

virium extinftione moriens relinquit fuum cadaver generali

aft

Hdmomius

pecoribus
aft

NI

vel ex utroqae fimul.

Homo
(dum.

fimul afficiunt

TETANrs;

laboriosa,

fpiratione faepius

l^nti

rigidum immobileque detinenL

VII.
Efi:

NE R A L E

adafto

vidififet

intra.

ubi violenta abripitur

pronuntiat

morte

macella

ejus cadaver eft flacci

contrarium inj
vacua vivunt;
coUi vertebras cultro , illico tetano generali correpta perranis capite truncatis &: ftylo intra canalem vertebralem
qui hsec

ea enim

primum

fi

jugulata

&

adivifi^et

cruore

fere

eunt ; idem in
adafto obfervavit Waltherus ; defiderantur ulteriores vefpillonum aut pollinlorum hac de re obfervationes j cadavera eorum qui febribus malignis,.
^yfenteriis

cafl^enfibus

cruoris coagulationem
X.

obeunt
recens

Tetanus tonicus Sennerti,

flaccida

remanent

mortuis familiarem.

A,

seftate

ob impeditagii

CLASSIS

j4i

SPASMI GENERALES

IV,

&

corpus a capite ad calces redtum eft

In ea fpecle totum

,
ita rlgidum
pedes attollantur jacenti , occipite tantum infiftat non fecus ac ftatua ; facies rubet intense , oculi protuberant , refpiratio eft valida 6>c frequens , pulfus febrilis , plenus , calor intenfus ; fudor dein accedit , au

ut

fi

&

intra feptem dies terminantur,

omnia remittuntur ,
hortulanum adolefcentem hac fpecie correptum , poftquam calente

perfeverante

Vidi

eorpore puteum rotatorium defcendiffet ,

potu ufus eft , ut
diseta tenui

&

&

ille

phlebotomias paffus

decodo

&

ibi

paffus effet

plures primis diebus

multum

calido

cichorli

humidum

frigus

in pleuritide

fudavlt

dolores 6c

feptem dies convaluit.

emoUientibus , tandem
Tetanum multis phlebotomiis , dein oleoiis
balneis domefticis fanatum vide Journ^ dc Mcd, Avril ijG^ pag. Jji.
t. Tctanus emprojihotonicus Sennerti , Bontii de Med. ; Tetanas anticus
Bontii de Medic. Indor. ; Emproflhotonos Audorum. A.
In hac fpecie , apud Indos familiari , corpus ad anteriora fleflltur , ita
ut mentum petori affigatur , genua antrorfum vertantur ; dolores atroces ,
difficultas refpirandi ,
deglutlendi , cynogelos , feu rifus cynicus , faciei
livor , trifmus ftridens , murmur
raucedo vocls hanc comitantur , accedit non raro levis dyfurla. iEgri apud Indos pro dsemonlacls habentur.
Curatur ut tetanus repetitls phlebotomlis , deinceps laudano ,
extrado
crocl ; fed praeterea Bontius llgaturas artuum , friftiones , undlones fpiripervigilium narcoticis compefcuit

fic

intra

&

&

&

&

tuofas

cucurbitulas

felicem

clyfteres acres fuadet

quse

maturo adhibeantur

fi

fortiuntur effe<5lum.

3, Tetanus opijlhotonicus ;

Raptus pojicrgancus Cselli Aureliani ; Tctanus

de Med. Oft, 176 1 p. 31.5, ubi eft

dorfalis ; Opijlhotonos Graecorum. Journ.

hujus varietas
In

incurvum tendltur

poftice

fymptomatis

tetani

A.

hyfterica.

fpecle caput verfus occlput inflexum

illa

deleteriis

cum

difficili

difcrimen eft in

ut clcutse

remanet

refplratione
principils

&

corpus in arcuffi

<legIutitIone

ifta

enim

alilfque

fpecies venenis

pheliandriove intus afiumptls tribuitur

unde curatur

ut cynogelos fardonicus.

A
rane

glande plumbea fodlcato achlllco tendlne flmilem ortum vldit

pater

Capitaneus

Profeflbris
,

uxoris mese frater

cum glandem plumbeam

Draconum

in obfidione

Serenifl'.

Parmse

D.

Sc'

Delphlni

intra peftus ex-

quae infra cartilaglnem xiphoideam ferpferat , dolores atroces

,
periebatur , ac nunc antice , nunc poftice per vices convellebatur ,
cepiiTet

exnifi

fumma

cura redlltudlnem corporis fervaret; n enim fitus conftantia defatigatus paululum antrorfum fe fle^ieret , illico invitus emprofthotonum patie*
batur
glandem plumbeam extraxlt pcritus Chirurgus D. Bcrtaud,
poft

&

phlebotomias seger convaluit

tendinibus fodicatis utile eft tereblnthinam calldam , vel ejus oleum affundere. Simlles fpecies a morfu canls tendlni Achillis infli6lo notarunt
Wcpfcrus , Bonetus , &c.
repetltas

Tetanus

Journ, dt

Carolinsc defcribitur

Medcc, dc

FaHdermende No%
4. Tct^i*

T O N
Tetanus holoionicus

4.

P. Feuillee

cxfilivit

exponere audent
exceptis oculis

A.

acceffit

vero fudoribus

ibi

cautelis negledis

quibus

quo

toto corpore

fuerunt

os claufum

fuit

avulfionem dentis

in-

ipfi

&

non

fe

aeri

Cacicus toto corpore obriguit

die

altera

ex lec^

diffluens

expofuit

fe

pavimento inftrudis utuntur

a quo tempore e lefto furrexerunt

qui fcintillabant

cum

iimmobiles

54>
Pafme du

periftromatis

horse quadrantem

poft

nifi

E T A N u s.
Pafmc , quafi Spafmus

pedibus nudis aeri frigidiufculo

multum cavent

colDe

Cufco Limam

&

I.

Pernvianis

Journal pag. 474.

Cacicus ex
to

&c oaili

proefcripfit

ipfi

Medi-

atroces

urgebant

vitalibus ac naturalibus

cum fum-

dolores interea

hoc Chirurgo impoflibile fuit ;

quse raro in hoc morbo vitatur.
, unde mors ,
Bontii de Med, Indor. cap. 1. Journ. de
Indicus
Tetanus
Spafmus
;
5,
Med. Nov, 1759. A.
Eft vel emprofihotonicus , vel opifihotonicus, Crudele malum Indis encus

fed

cum

inedia

demium

mo

ac familiare

quod

fanis partibus

temporis fpatium miferos e vivis ad

cruciatu intra brevifiSmum

dum

rapit,

nec efculenti

nihil

admodum

afFedli truculente

quod

fsepe

fit ,

ac

morbus

ruber ac

loquuntur

fubito invadit

Cura.

feu

viridis

murmur inconditum

fubterranea

cella

adfl:antes

fpafmo cynico

verfus retrahitur
ilrident

nec potulenti deglutire valent.

ita

homines

intuentur

convulfione

prsefertim

,
,

color ex oculis
vocis
ut

rigidi ut

&

vere

ftatuae

interveniente

qua utraque gena aures

facie oritur

humarse edunt

imperitis

mortem

Hoc malo

tanquam

dentibus
ii

qui

dsemoniaci appareant

permanent.

i^ Copiose fanguis mittatur. 2*2 Fri6liones ac ligaturae validae

3 Inunifriones fiant oleis macis , caryophyliarum , anethi ,
terebinthin^ , fpicse indicae. 4*^ Cucurbiise amplae cum multa flamfcarificatione , cervici , lumbis , humeris , mammis apponantur ,

adhibendae.

rofarum

ma ,
ut

fine

ferofus

&

biliofus

humor a

nervis educatur.

5*^

Si deglutitio

fieri

tum

ex gummi-gutta , antimonii hepate , quam citiflime , nam periculum in mora. 6^ Tunc fudorificis materies morbifica ac
diuretitis ejiciatur , ut lapide bezoard , theriaca , mitridatio 5 fal prunellae
multum valet. 7^ Si deglutitio impoflibilis , tunc acerrimis clyfl:eribus alvus
evacuanda. 8 Dein seger a capite ad calcem inungatur oleis aromaticis,
balnea fubeat fada ex decofto herbs lagondi , feu ligufl:ri Indici ad
dolbres fedandos optimi ,
fi defint ,
ad narcotica audader recurrendum,
ut laudanum Quercetani , philonium , extradum croci. 9^ Jufcula ex gallinis ,
hsedis , vitulis y fi poflHt , hauriat. Angli hunc morbum opio
balpoflit,

cieatur vomitus,

&

&

&

neis

curant,

'6. Tetanus lateralis

Fernelii

Pathol.

lib.

pag.

372; Goutte- Crampe

Fernel. A.

Phyfodes fpafmus ( Ferndius ait ) infolentis prorfus fpeciei Mc mihl

nuper obtulit ; ille quotannis hieme dumtaxat , fed bis , terve quotidie afSigebat : caput primiim in acceflione vibratione quadam ex intervallis contorquebatur, hinc fenfim inalum per cervicem frigoris fenfu devolvebatur
.cU;m-

CLASSIS

^44
pumque

cum vero

tono corpus rigebat;

in crus excutiebatur

tium

vi

ita

exporrigi poflfet

arde

paflus erat

militaris

cicatrice

in

integrifque renfi.bus opifthaut in brachium , aut

,

alterutrum latus

protiaus

contrahebatur

abfciflionem

convuljionis fpccies
brachil ex

obduda convulfiones

\di\x

bus conterebat.

cogeretur

tormentl

experiebatur

quae

D, Aimar

Sufpicatus eft

virus fyphiliticum in ejus fanguine latere

auxilia

mo

imo

iterata

excitato aeger ab

amputatio
illis

demum

identidem

ufins pcrcis par

lcs

vcrs

bellicf

vulrterati

quibus caput ver-

ita ut lintea conmordebat ac denti-

ex male fanata olim gonorrhoea

,

ita

ut

adhibito

cum

irrita

fuiflfent

mercuriali

litu

&

csetera

ptyaUf-

convulfionibus Immunis evafit.

Tetanus verminofus Barrere obf. anatom. pag. i6j

^.

X. D.

Riverr obf.

partem dextram 6c mandibulam frequenter agitabat

fus

tinuo intra dentes habere

ut nulla adftan-

prorfus conquiefceret accefTio.

Rara

mente

illaesa

id

dum

Tctanus fyphilhlcus

j,

Aimar. A.
D.^Bollon

SPASMI GENERALES

IV,

irruebat

fcapulas

inter

D.

Barrere obf. anat. pag.

edit.

1753.

/-

167.

Adolefcens Indicus niger per intervalla convulfivos motus experiebatur,

colica ; demiam incldlt In tetanum Indls familiarem ; artuum rigiditas
crat convulfivls motlbus interpolata, decima die aeger occubuit.
Aperto cadavere nil vldi Isefum in cerebro , in Inteftlnis erant glometes lumbrlcorum, quorum quiplam colum perforabant, 6c foramen obtu-

cum

rabant.

In hoc

morbo fcordlum pulveratum pro optimo anthelmintico

quem nuper extinftum defiderio profequor.
,

laudat Pro-

feffor clarlffimus

Tetdnuf:, hcmiplegicus Boneti

Q.

Rara

fpecies

in

qua

Sepulchret. Sc Schenckil obferv.

dimidium corpus longitudinaliter fumptum

tQizr^o

&

&

fenfus prlvatlone ladolet , altera medietas paralyfi

correptum eft
borat , adde febrem acutam , delirlum, dyfpnoeam, &c. Principium cenfetur

abfcefiTus in cerebro.

A.
Tetanus febricofus ^ Storck Ann. Med. II pag. 163.
Puer novennis quotidie eadem hora convellebatur , &: inde tetano univerfali rigebat
tranqulllipoft olo mlnuta fequebatur fudor profufus
,
tas.
Extraftum kinklnse ad drachmas fex tempore intercalari diftributum
convulfiones
tetanum abegit.
Tetanus traumaticus.
1 1
tendinis Achillei punciura , vulnere.
D. Serane illum obfervavit in viro MonfpeiTulano , cujus ille tendo vu!nere fclopetario laefus fuerat ; ab operatione farcocelcs ortum vidit Clar,
Lieutaud ; a vulncrc fclopetario thoracis , vlde Tctanum jui".
riff^
ichori vel
Curatio exigit vulneris dilatatlonem ut medicaminibus ingreftus,
puri accefturo egreffus paretur; deiu nervo vel tendinl punlo oleum terebenthinae calidum eft afFundendum , cavendo ab unguentls oleifque rancidis ;
fuadet etiam Pareus , fi dolor non remlferlt , ut fervidum hoq
leum infundatur; fi demum tetanus hls reftiterlt , nervus aut tendo punc10.

&

&

&

tu$

T O N
37
Rex

^'^PIi'c

3^

ubi

pairus

I.

celebris hiftoria

N u

E T A

Vide Pareum

tranrverfim recandus.

tus efl

FIII

Libr.

pundiiryc nervi

s.

&

cap.

9 ,
Carolus

quam

Lib.

545
IX,

IX Gal-

efl:.

11, Tetanus hyjlcricus ^ Journ. de Med. 061. 1761 pag. 317.

Haec varietas eft opifthotoni. Monfpelii mulier hyfterica fingulis diebus
tetanum hyflericum patiebatur cum fenfuum feriatione
menoftafi; ipfi per
tres menfes profuere grana xv foliorum aurantii bis in die fumpta , dein
nil proderant ; tunc grana iij camphorx cum faccharo per quindecim dies

&

cum

fumpfit

me

fucceflu

seftate a

balneis tepidis pejus habuit

a frigidis opti-

&

paroxyfmi imminuti ; verum mofchi grana iij cum

Cl. Coulas.
nitri pauxillo C3eteris omnibus magis profuere
13. Tetanus mirandus , D. de Plaigne Journ. de Med. Nov. 1765
vires reftitutae

Puella
det,

ut

coram

fi

delirans faepius

catalepiis

quis ejus delirio contradicat

proferat

dum

-etiam

quam

hoc verbam

catalepfi deprehenfa

oculis illabatur

ea

miris

iliico

linguam exferens retrahenfque

pitis

agitatlone incidat

marmorea,

rigefcat,

eft
,

divexat

gallice

omni

perruquc

primum

holofonico conftanter

furfuni converfis,

odiofum

caefaries

exagitata

um

tetanum pofterganeum

dein tetano

oculis

ipfi

aut

pulvifculum tabad

fi

ga:u-

fenfibilitate

latine

fenfu orbata

convulfionibus
in

tanta

verbum quoddam

aut

ululans

lanquam

veloci caftatua

ut in ftrabifmo orante

dixi

orbatam in cataleptico infultu , aft non hoc perpetuum efl; , Imo

in paroxyfmo tetani dum fenfu omni orbata videtur , acutifllime audit
trunco iwflexibilis ; erefta perniciter
utut rigida
quafi machina pro
greditur, oblato obftaculo circa talum gyrans aliorfuna pergit
poft h6t3e
quadrantera fcena mutatur , catalepfis accedlt , corpus cereum evadit
paulo poft fenfuum omnium compos fada a raorbo immuni? videtui: vidc
fenfu

eflTe

&

&

&

quid fimile In catalepji delirantc

&

in catalepji hyjlerica,

VI 11. CatOCHUSj

Galem,

In e dlfcrepat a tetano cujus rlgidltatem Imltatur

nicus

fit

catochus

&

cho nuUa pedoris vehemens

magna

quod

diuturnus ; tetanus vero acutus eft

agitatio

& refpirandi

difficultas

vel i^ chro-

vel

z^

in cato-

obfervetur

quse

in tetano.

Galeni

holntonicus

Catochus

1.

Comment.

In Prorrhetic.

Hippocratls.

Mich. Fehr. Colleft. Acad. tom. 3 pag. 456.

Haec eft fpecies qnse a tetano differt Immobilltate peftoris , ab ecftaii
Galenus primus eft qui eam fpevero
catalepfi , inflexilitate corporis.
ciem memoret , aut obfervaverit ; jacebat , ait , ftudiofus quidam , veiuti li-

&

gnum ,

&

rigidus

Sc extenfus

aphonus erat
1.

hic

oculis apertis immobillbus

morbus periodice

Catochus xervinus Hlppiatrorum

Soleifel.

Storck.

Ann. med.

1758 pag.

Sauvages No/blogia M&thodica,

Tom.

recurrit

Elaphia

ex

M.

obfcure audiebat

Fehr.

Grsecorum

Mal

dc

ccrf

9.
I.^

z z

Mof-;

CLASSIS

54^

Morbus

cum

equis

eft

cordis palpitatione

Juvenis
evidenti

poft

mafletere

mufculis

&

oculi vividi

mens

crura extenfa,

&
&

&

toto corpore rigidus

temporali

rigidis

refpiratio

liberx

maxillae

tumidis

durities eft lignea

inflexilis fuit

lapidis

bra-

duinvicem appreftbe

lingua

j^

fubito fine caufa

abdomen

rigidiflima,

non dolens, collum immobile

attaftu

dolores

chia trunco appreflfa

rum

in quo cutis
,
oculorum circumgyratione,
lancinantes omnium artuum

cervis familiaris

doloribus ceffantibus

SPASMI GENERALES

TV.

&

inftar

tamen

volubilis

pulfus fanus.

Balnea ratione loci adhibere non licuit , ftercus equinum maxillis calide
per aperturam a dentibus inciforiis efFraftis jufcula
mixtura
fequens cochleatim aflumebantur.
Recipc fpiritus falis ammoniaci , drachmam unam ; aceti rutacei , quantum.
fatis ad faturationem ; aquts. ruta , uncias tres , fyrupi dc kermes , unciam

&

admotum:

unam,
Bis

in

die

gefima parte
lire

mo

ammoniaci

&
;

inun(^a

quarto

fuit

die

cum

oleo verbafci

vi-

maxillam movit

deglu,
alternis diebus ad-

humeris Sc fpincC dorfi cucurbitute ficcee

clyfmata inje6la ; oftavo die movit manus, dein

coepit

jnotae

fpina dorfi perfricata

fpiritus falis

pedes

trigefi-

ambulavit.

Differt catochus a tetano refpirationis libertate.

3.

vide Zacuti prax. pag. 398 obf. 96 ; Tetanus

Cornax lib. 2 cap. 27 ; Isbrand. Diemerbroeck.
747. Raro l firavagante morbo Carol. Curzii Neapolitan,

Catochus cutaneus

rheumatifmalis mirandus

Anatom. pag.

^nn. 1755. L.
Adolefcentula Neapolitana anno 1752
totius

corporis

fibi

indurari fenfit

ita

ut

cutim colli , dein faciei, demiim

obfervante clariff. Cur^io , co,

rium ficcum, vel corticem ligneum firmitate 'csmularetur , anno setatis decimo (eptimo nondum erat meaftruata, cseterum fana.
Sanata eft longo ufu feri laftis, deln laftis ipfius , necnon balneis tepidis ,
yapore aquse calidx , hydrargyro crudo ad grana pauca cum bolo
caffiae

diu ufurpato

demum

fonticulo

tibiae

inufto.

Catochus fomniculofus Galeni libr. finition, mjedic. 6c catochus hyftericus

ejufdera ad carum altinere videntur ; catochus ejus phreniticus ad typhomaniam; catochus vero verminofus Schenckii, v^l tetanus erat, vel catalepfis.

Catochus fcorbuticus D. Vandermonde Journ.de Med. Juil. 1758

4.
pag. 51.
Huc pertinet ofjificatio mufculorum fere totius corporis qux memoratur in Novellis Anglicis menfis Novembris anni lyGo nifi fpecies diftinc,-

C.
Marteau de Grandvilliers viditbanc fpeciem in muliere quinquafenaria, rheumatifmo forte fcorbutico , dein anafarca feu phlegmatia priusiaborantQ; fupervenit cutis , tendinum , mufculorum totius corporis rigi4itas coriaces^
qfualis in mumiis jEgyptiacis obfervatur ;
rnotus genuum
,
Sa

fit.

Clariff.

Carpi.,

T O N
carpi

cllgltorum

C L

impoflibiles

cubiti

A T o c H u
aut valde

s.

547

obfcuri erant

cutis

ita

lanceolam retunderet ; mufculi artuum erant veluti cartilaginei

pulfus tamen in carpo percipiebatur , inde cephatalgia, quam narium hacmorrhagia identidem fublevabat ; phlebotomia vix inftitui potuit , inde fcorbuti figna clarius apparuere , gingivarum inflatio , lividitas , foetor intolerabilis , vomitiones foetidse , ptyalifmus ferofo-cruentus ex palato exfudans
demum mors.

dura

ut

Memini me

vidifle

Nofocomlo anno

Alefienfl

in

quot annos lefto affixum , ex eo quod pedes

cum

maculis exiguis

inflexibilitate

fcorbuticam

flavis

lividis

quse pedes mumlse

&

&

cutis

tiblse ,

mufculorum fumma duritie ,

Vlde Anhritldtm

apte referebant.

fatls

Kachialgiam fcorbuticam.
Colleft. Acad. tom. 3
,

Germanic. Andre^ CnoefFello obfervante.

Monftrofus infans cutim habebat corio porcelli
qu2e

percufla

fonitum edebat

pertufam

rimls

,.

61

obferv.

Catochus fuillus

5.

virum per allcrura induruerant

172.5

&

tofti

Ephemerld.

flmillimam

castera

, flavam,
loco citato vi-

leantur.

Mlfla Journ. de Med. Fevr. 1755 pag. 94.

6. Catochus diurnus.
Mulier 50 annos nata , temperamenti melanchollci , fingulis dlebus , ab
rtu folls ad. occafum , per aliquot annos , ita alto fopore fepulta jacebat
interea totum corpus erat rigidum
imut jiullis ftimulis excitari poflet
in
Galenl
ut
Catocho
:
ea vefpere ad fe revertens convuliionimobile ,
bus exagltabatur ; lachrymis eflufis , alvo exonerata , cibum fumebat , vino
bifco^lo pane utens ; vigilabat per noftem , fequenti mane in foporem
r^lapfura , unde vocata fult la marmotte dc Flandre.

&

,*

&

SP

E R T

MI

C I

C L O

dicuntiir Hippocrati

Spafmi

clonicce

Jiones

neo

A S

O R D O T

Ettmulieri

NI
;
,

Motus

PAR T

S.

A L E S

convuljivi Riverii

Gorteri.

ConvuU
Klo'

Clonici dicuntur a

commoveo.

natura materlem nervos mufcuKs immlxtos moleftanINtemtonlcls fpafmis

& continua prefilone terere & corrlgere contendlt utpluriforti

mum

aft

Heurnius

in clonicls

eam

excytere

&

ellminare

omnefque Veteres hos motus

ttnk morbifica

fsepius

nltltur

expultrlci

xin^Q Riverius

naturae facultati a

ma-

krltatae tribuunt.

z z

DifE-

CLASSIS /K SPASMI PARTIALES

548

eos a motlbus naturalibus infantum , dellrantium

efl:
phreniticorum diftinguere , nifi attendamus ad motivum

Dlfficlle

rum,

,
,

rabido*

quo

illi

motus determinantur,

Nystagmus,

IX.
vel

Efl:

oculi

fpafmodicus

Nyflagmus

1.
-3

vel palpebrarum

Di6^1on. de

Med.

imo

Iridls feu uveae alternus motus

Vide Diclionar, Medicin. Gallicum,
Vide Mich. Fehr. obf. in Colleft. Acad. tom.

vel oculorum

la Seuris

infl:abilitas.

epilepdcus.

P.

P^g- 455.
Vidi in duabus mullerlbus

r
morbum epllepfise
fatls affinem ,
In quo per
paroxyfmos fubitanea accldebat omnium fenfuum ferlatlo , cum refpiratlone obfcura, & placldlffima , pulfu pacatlffimo, oculls claufis & omnlum

artuum
rlorl

quiete

tam

flexlbilitate

fed

veloclter niftabant fola

attente
cilia

afpefta. palpebra utraque

ut vibratlones

numerare

fupe-

foret im

quadrantem segra fponte velut e fomno revertebatur

fenfumque recuperabat , atque capltis gravitatem , qua an->
tea laborabat, non amplius experiebatur ; illl vero paroxyfml a flomachi
rarlffim^ reverlebantur.
De Nyfliagmo flmbefione ortum ducebant ,
pllcl vide GalenuTn qui Hippum hunc vocat ,
Cafidl. Equum,
Hippus Galeni libr, defialt Medlc.
2. Nyjlagmus bulbi ;
Mauchar"
L.
tu.
Efl: inftabilitas , non palpebrarum , fed ipfias bulbi. oculi: vidl in ny6talope contlnuam , fed pacatanj atque involuntariam utriufque oculi ab uno
cantho ad allum verfatjonem, , ita ut nunc ad dextram, nunc ad fmiftram
poffiblle

ad

fe

horge

Intra

motum

&

&

&

continuo oculus conveiteretur.

Mauchanius
Woolhujius etlam hippum pupillce memprant, feu

nam

&

Dijfert
3.

&

contlnuo repetitam

D, Mauchardi

Nyjiagmus

fur les

pupille

dliatationem

&

conftriftlonem.

alter-:^

Vide

de ulceribus cornece,

catarrhalis

Tic douloureux

de rceil

Andre obfervatlons

mouvemens

Confiftlt- in

convulfifs, pag, 374.

dolorlbus fpafmodicis fugacibus

quorum paroxyfmi

tres

vel quatuor horas durabant

periodici , recurrentes , ut in febribus inter,
mlttentlbus , &c ter circiter in dle repetentes ; dolores erant lanclnantes^.
in globo oculi, infra
fupra orbitam; segri holc oculo femper manura

&

admovebant
cuffiones,
bris exigua

&
,

ibi

pulfionera

validam

palpitationem experlentes ;
cephalsea gravis , coryza ,

lanclnatlonem

pulfus inltlo

rheuma

dlflra^^ionem, fuc-

erat

contraftus,

fe-

nulla vero vei fputi vei

muci narlum excretio.

Infarftus membrancC pitultarise, in finubus congeftus mucus nervos orbir
tarios comprimebant fupernos , medios vel infimos.
Indlcationes erant hunc infardum toUere, muci
fallvse excretionempromovere , quod , prxmiffis duabus vel tribus phlebotomiis , diseta refol-

&

vens 3

C L O N
vens

diaphoretlca

fufFumigla

Carphologia.

t.

&c

dein cathartica' intra quatuor

549

vd

quinque

dies prseftabant.

X. Carphologia
lere

Croddifmus a

a carphos palea

&

Eft motus velut convulfivus

kre

paleas colligere

croclsy floccus

logco colligo

manuum

mufcas venari

quo
&;c

CroclMieln, floccos avel-

Soubrcfaut,

segrl

floccos^ veftibus evelquo tendinum fub,

videntur

fultus referri poteft.

confuetudine cachedicorum fibi e labiis lamelquam Monfpelienfes bechic nuncupant; carphologia enim eft vel vere fpafmodica , qualis fubfultus tendinum, vel ab
hallucinatione oculorum dependet , fcilicet a fuffufione myode ; (^Vide fuf

Longe

difFert

las cruftaceas

flngulari

curiofe avellendi,

Vidi enim maniacum qui iimiliter e libro rituali Sacerdotis , ipfi

capillos , quos ibi adeflfe
extremam Unfbionem adminiftrantis , floccos
dicebat , avellere conabatur ; fed quoniam in phrenitide , 6i potiflTimum in
cephalitlde , ita quandoque funt irregulares illi motus , ut in quem finem di?
rigantur non percipiant Medici , ideo fpafmodicis annurnerantur.
Carphologia delirandum', Crocidifnus AuSiorum.
f.
Vel ortum ducit a fufFufione raufcas , feftucas referente , vel ab anxie-

fufionem^,

&

manuum, ut
cum fomno

tate

etiam
tisi

continuum

dum

loco ftare nequeant; vidi in puerulo vivido , faniffimo,

pacate indulgeret , motum illum in tendinibus
digiinquietudo pe^
qualis eft In pedibus quandoque vefpere ,

&

&

dicitur.

2 Carphologia fpafmodica ;

Subfultus tendinum^ vulgo

/^

Soubrefaut des-

ttndonst

motus palpitans aut tremulus , vel digitorum, vel limpliciter tendicarpum potiflimum obfervabilis , qui in febribus malignis, phrenum,
Eft

juxta

morbis acutis delirio ftipatis apparet.

ominis in fine morborum acutorum utraque carphc*
logia norunt omnes j veriim ejus theoria adhucdum tenebris eft involuta.
Hic tendinum flibfultus , feu puKus convuliivus , in quibufdam morbis , ut
trioeophya Arneficana , prsenunciat delirium imminens , quod prse-vertitur veficatorio amplo protinus nuchse applicato.
3. Carphologia Jimplcx.
In hyftericis, hypcchondtiacis, arthriticis , alferuter ex mufculis dlgito-

nitide

fimilibufve

Quam

funefti

lit

mm

identidem palpitat, vel motu involuntario agitatur, iine uHo alio fymptomate , ac fine ullo incommodo j in nyftagmo palpebrse vel mufculi oculo

vicini fubfiliunt illsEfa fanitate.

XI. P-ANDIGULATIO ; Scordinifmos Grscis

Cprdinejna quibufdam j Tirailkment,

Wi.

fyflipjtomai kvidenfe,^

quod

confiftit

item

In

Scordimma Hippocrat.

diftenfione coafta pluriuin ;

CLASSIS

550

omnium

vel

SPASMI PARTIALES

IV.

membrorum

fucceffiv^

utplurimum cum

ofcitatione.

contradivus mufculorum extenforum in brachiis , trunco , cruMotus

tranfitorius , periodicus , qui partim a libertate , pirtira a na,
fugax
,
ribus
tura dependet, eoque fine videtur inftitui, ut perfpiratio excitetur , toranimae difcutiatur , mufculique ad agendum aptentur.
por corporis
Pandiculatio torpidorum ; P.
I
eft

&

ea quse defidibus , tsedio torpentibus

Eft

nulliufque eft

momenti, imo

fomnolentia gravatis accidit

naturam jucunde fublevat, &c

ut ofcitatio

ali-

quali voluptate afiicit,

Pandiculatio febricofa ;

1.

fymptoma

Eft

hos ab

P.

invafionis febrium

fymptoraa

Eft

^us

retardationi

fpiflitudini

fpafmodica

Eft

fonora

quod vulgo

tanquam

principio

ApomyttosiSj Ebroucmcnt

XII.

ratione

P.
familiare

hyftericis

&

capitis

&

ex qao etiam mor-

produdos dignofcimus.

intermittenti latente

Pandiculatio hyflerica ;

5.

intermlttentium

&

eo

fine

ut

feu

Furetiere.

tremula fuccuflio

quafi

agitatione

trunci

torpori fanguinis
tr^buitur.

lateralis

cum

mucus narium

exfpi-

excutia-

lur, aut ut quid noxium e cute expellatur.

Symptoma
non

apud
illiid
obfervatum ,

jumenta familiare

&

fktis

fternutationi affine

tantum eft , aut in homine

a quo tamen difcrepat per

cxfpirationem velati ftertorofam e naribus faftam.

XIII.

CONVULSIO

Spafmos Gr^ecis

Motus

convulfivus Riverii

EttmuUeri; Convuljio Boerhaave Aphor. 230.

clonica

; Convulfi9
ConvulJion>

morbus fpafmodicus ctonicus acutus , vel brevis in artubus , fuperftiparoxyfmis anim^ funlionum exercitio.
Differt itaque hoc genus ab epilepfia & eclampfia per fenfiium exercitium fuperftes ; ab hyfteria , ex eo quod convulfio non fit morbus habitualis vel diuturnus ;
a pandiculatione , apomyttofi , quod voluntas ad
convulfionem minime concurrat, nifi fit fimulata.
Partes quse convelluntur funt artus , unde a trifmo clonico , priapifmo
palpitatione , fingultu , &c , difcrepat
attamen convulfioni artuum , non
raro diverforum organorum , ut labiorum , oculorum , agitationes jungunEft

te in

iur

I.

ut in eclampfia puerili.

Convulfio ab inanitione Hippocratis;

Eft ea quae a

morbo

morti proximis fupervenit

tius convelli ante

debiliora

Veteres

ut agni

&

fic

mortem
;

potiflimum acufo

A.
,

aut evacuatorio

exhauftis

&

quotidi^ laniones experiuntur ea animalia for-

quse robore majori pollent

vix ullum

eft

Phyfice* ignari judicabant

ut fues

quam

qu2C

quod jugulatum non convellatur.

Jias

convulfiones

fieri

per ncrvorum

ex-

C L O N
exficcationem

midum

exhalat

chanici

felicius

I.

putant

fe

&

o.

551
cum huPfeudo - me-

retrahitur

refutationem meretur

qui craffus error vix

divinare

o N V u L

pergamena ad ignem admota

ut charta

exiftimant ideo convelli exhauftos

circulatione , dum in quibufdam arteriolis cefTat

motus fanguinis , ille in aliis perfeverat , adeoque refpedive celerior eft ; atque
ex celeriori fanguinis per arteriolas minimas cerebri fiuxu celeriorem fluidi

quia languente in cerebro

&

nervei in nervos influxum;

&

ratione

debilitate

fumma

ex eo convulfionem deducunt

convulfionis theoriam

mechanicam

ex hac inadedux^ffe

fe

putant,

Hujus theorise principia ruinofa funt omnino , cum in phyfiologicis provim fluidi nervei ad mufculum v. g. cordis movendum requifitam
efle millies majorem quam eft vis, quam hoc fiuidum a circulatione , feu a corde mutuatur. Vide Dijfertadon fur la caufc de la fievrer j ointe a V Hmiaflatique,
lUuftris Medicus urbis Cette confuevit ad rheumatifmum chronicum fanandum viginti libras fanguinis bidui fpatio ex segri vena mittere Vide
Obfervations intirtffantes fur la Goutte , a Faris sy/^y pag, 334: Cum
hsec therapeia adhibetur, non raro accidit , maxime fi verminofa putredo
in primis viis, aut aeger phlebotomiam timeat , ut cardlalgiae, fyncopes,
demiim fortes convulftones ipii fuperveniant , cum vomitione, fudoje
frigido, faciei mutatione , quse omnia mortem prse foribus adefte fignificant
interea seger aqua frigida adfperfus, vel cardiaco potu reftauratus, eadem^

betur

&

uberrimas iterum phlebotomras experitur cum fucceflfu.

lllufriff. Hales ex equa pintas fanguinis quatuordecim fuccefliv^

die

Cum

extrahebat

cali carotidi

fucceflive

decim Ubras fanguinis

verum

vis fanguinis

feu ejus alritudo in tubo vitreo verti-

aptato decrefcebat dimidia

amififlet

fui

parte

fudor frigidus

in his anguftiis fatalem mortis

horam

cum vero

animal fere fex-

mortem proximam

intentabat

procraftinabat natura

excitatis

, quarum interventu vis , feu ahitudo fanguinis in tubo vermajor evadebat , quippe convulfionum ope magna pars cruoris qui intextu carnium hserebat , ad vitam aftualem inutilis , expreflus in cor afflue
ipfius motum fubftinebat , cum demum oftodecim fanguinis efflufeat ,
xiflfent hbrse , quarum viginti fex in corpore fupererant ,
illico fanguis in~
tubi verticalis fundum prseceps ruebat, oc animal mortem fubito obibat.
Hinc patet convulfiones in extremo mortis periculo vitalem curfum fanad aliquot minuta vitam prorogare , fecus iltco>
guinis paululum fuftinere ,
lapfuram. Sequitur ex experimentis Medici Cettenfis maximam partem terribilium fymptomatum , quae a profusa bsemorrhagia fequuntur , ab animse
terrore , magis quam a fanguinis ja6tur^ , procedere , cum ilH ipfi qui a prima vel fecunda phlebotomia convellebantur , refumpto animo , viberiores ea*

convulfionibus

ticah

&

&

dem

&

2,.

Ea
tox

i,

fequenti dle tolerabant fine villo infortunio.

Convuljio a nervi punBurd Heifter Chirurg. cap, l. A.
eft quse a nervi , tendinis , aponevrofis , membrarae punftura
illae

enim partes eatenus dolent

&

convelluntur., quia

nervi

exonquibus^
featent

CLASSIS

5^2

funt

fcatent pun6ll

niii

IV,
finnul

SPASMI PARTIALES
depreffus cerebri

anfam praebeat.
Quibus in phlebotomia e brachio

punla

efl:

cortex his

convulfionibuj

aponevrofis

pundus

vel

tendo bicipitis , dolor in vuinere non ftatim fentitur , fed duodecim horis
pofi: phlebotomiam , ifque non in loco pundlo , fcd altius verfus ubi dolor
ex brachii extenfione recrudefcit ; pars Isefa tumorem avellanse
fe figit,
magnitudine contrahit ^ x orificio ichor quidam jugiter deftillat , quod eft
prsecipuum punfturx tendinis fignum. Vide Vard Chinirg, lib, ^ cap, j^ ,
Boned Mcrcur. compilat. pag. ijo 6* /47, Sydmham de pUuriude. , qui
hoc cataplafma prsefcribit.
Coque radicum lilii albi uncias quatuor in laciis libris duabus ; mifcc fa.<-

&

nnt& Lini

manh

A
illico

&

aveniz

& ferb

ana uncias

tres

prius in Idl&e cocias ; fiat

cataplafmc^

renovandum,

pun<^ura nervl , quam in Carolo nono Francise Rege

dolor vehemens oritur , brachium tonic^ convellitur ,

vldlt

&
&

PareUs

intumefcit

oxycrato imbuta brachio applicata funt ,

emplafirum
ex bafilicorte vulneri admotum , quod ipfius agglutinationem remoraretur ;
dein oleum terebinthinae calens cum aqua vitse vulneri infufum efi: ; toti vero
brachio emplaftrum diachalclteos in aceto
oleo rofaceo folutum indu6lum
eft obvoluta infuper fafcia expulfiva : his poft trimefl:re fpatium Rex fanatus
eft , dolor vero brevi mitigatus ; decreverant autera , fi dolor his remediis
reftitiflfet , vel oleum fervens in vulnus infundere , vel nervum ipfum tranfverfim refciadere , potius quam letliiferse convulfionis periculo exponere.
Pareus lib. <) cap. ^8,
3. ConvulJiofebrUis , Boerhaave aphor. 710. A. P.
laxata ligatura

lintea

&

Ea

eft

quae

inflammatorise

accidit in

quae

enim

augmento , vel ftatu

in agone fupervenit ,

febrls
efl:

tum

continuse

tum

convulfio ab inanitione.

Si febris fit verminofa , maligna , convulfio folet accldere , quoties phlebotomia celebratur , hcet ea phlebotomia in vigor^ febris fiat ,
a pulsus
vigore Indicetur ; convulfiones enim quse a phlebotomia in febribus accidunt , defignant materiem verminofam , vel malignam in primis viis , ut
monet Barbeyracius ,
xpertus fum. Convulfio iUa febrilis d^pendet ab
infarftu vaforum cerebri , fangainifque ftafi
infpiflatione , <quibus obviam
ire natura contendit ; nec magis mirum efl: tunc teraporis convelll manus
aut pedes , quam ad eas partes jam dudum amputatas referri dolorem
moleftiae
enim quae funt in nervorum principio , ad partes quibus hi nervi

&

&

&

profpiciunt

cohvulfio

referri folent :

febrilis

pejor

efl:

apyreta

fi

pofl:

craf-

fam urinam fequatur urina aquofa , Ilfnpida , In acutis malum efl: fignificatur enim convulfioni delirium aut foporem accefiurum eflfe ; fi viribus jam
:

exfolutis convulfio accidat

Curatur hic morbus ut

ea mortis

efl:

prsenuncia.

exigit vi^lum ex liquidis , phlerepetendam , deinde catharrica ; fi vero pulfus non

vigeat , hirudines temporibus admovendae j laudantur etiam veficatoria dorfo
applicata , maxime fi febris fit typhodes , aut seger ad foporein vergat
pulH

botomiam h pede

febris ipfa , fcillcet

collo

nfiedio

C L O N

o N V u L s I G.
553
horam capitl rafo ; fedata febre guttae
minerales anodynse Hoffmanni decem vel quindecim identidem ofFerantur.
medro

a capids

4. Convuljio
23. A. P.

Ea

I.

per

applicantur

calide

fe<5l:i

Boneti

iclu

qu3e tribuenda videtur

eft

diverfarum

contufionl

vulneri

obferv.

commotionive

ex quibus feriiis , ociiis fjperveniunt diverfaetiam e latere isflui oppofito fitarum , ut brachii , cruris , di-

capitis

rum partium

\t\x\

convulficne

de

Sepulchret.

partium

gitorum convulfiones.
Invenerunt in cadaveribus faniem , pus , ferum efFufum , plexum choroideum cruore turgidum , meningem piam inflammatam , pus in cerebri fubftantia inter meninges , ipfas rneninges tumidas , &c ; prout citiiis vel feriiis
poft acceptum vulnus ^ger perierat.
Si asger ab i6tu concidat , vertigine , vomitione biliosa , aphonia laboret ,
etiamfi nuUa fraftura fit , metuenda eil convuKio , eclampfia , paraphrofyne , apoplexia , &:c , unde operatio trepani indicatur.
viftu liquido ordienda curatio ; auxilia chirurA largis phlebotomiis
Dionis repetenda.
gica ex Heijicro ,

&

&

ah hydroccphalo Boneti Sepulchret. de convulfione

Convuljio

5,

Y/ilhfius Patholog. cerebri

Infantibus hic

morbus

Carol. Pifo de morbis a coUuvie ferosa

paflim

&c. A. P.

horum cerebri finubus aliifque in

Novi familiam , cujus infantes
periere ex hoc morbo
fcrophulls huic
febricula inconftans cum alterno faciei rubore
& faPiIdio omnium divexabat fubito dein con-

familiaris

efl

mortem ferum effafum

fextum statis annum omnes

locis pofl

circa

in

reperitur.

anfam prsebentibus
6c pallore , necnon cacofitia
vellebatur vel gena , vel oculus , & poft paucos dies e medlo tollebantur
idem obfervavit VilUjius, Convulfione etiam primo aut fecundo ab ortu
artubus , forte propter
menfe infantuli corripiuntur in facie , prsecordiis
mollltiem &C ferofitatem in ceretro , in quo cafu pulverem de Gutteta bis in
effufioni

&

feptimana per annos praefcribimus

floribus perficorum

cle

gutt.

&

leves cathsrfes ex fyrupo de clchorio

ad

caflorei efifentiam

gutt. xij

effentiani llicclnl

ad

ij.

6.

Convuljio mphralgica Helmont. de Lithiafi cap. 7. A.

obfervatlones habet Hdmondus convulfionum lethallum

Duas

fcribit calculis

in

rene

&

in

uretere

obitum

pofi:

repertis

quas ad-

cornitante

ne-

phralgia.

una parte irritatur

femper proxlma , fed etlam
Si

in

CUtiatur.

vis
in

alia , nec
contantum
ut totum corpus

expultrix naturalis
diffita

parte

ea furglt

in

Schneider. de catarrhis.

Motus convulfivos

pluries

in die exacerbantes fanavit

Francklinus repe-

quos nuUa alia auxilia fedare potuerant. Vide hifloriam

,
Journal de Med. de Vandermonde Oci. /yi^). Hunc morbum a decennlo
durantem abflullt eledrifatio odlles in die repetita ; prima quidem commotio
paroxyfimim excitabat , afl altera auferebaf; fupererat crampus quem trititis

eleftrifationibus

jneftrls ele<flrIfatio

etlam

fanav.It.

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom.

I.

Aaaa

7.

Con-

CLASSIS

554
7.

Crankhcir

GQxmzms

SPASMI PARTIALES

IV,

raphania

Convulfio

Vide DifTert.

Gen. Morb.

Linnsei

III.

111.

Linnsei de

145. Dragjiuta Suecis

Raphania

Amoen. Acad.

T. VI.
Raphanla

hic

dicitur

fecahno uberius mixta

morbus ex raphaniftro , cujus femina , ut plurimunn

crudelem hanc Epidemiam apud Suecos 6>i Germa-

nos paflim inferunt.

Hujus charader eir contra^flura artuum cum agitatione convuhiva &c doloribus atrocibus per periodos recurrentibus. Duratio morbi a diebus decem
ad menfes

tres.

Artuum

Iniiium.
xietates

&

mufculorum

petfloris conftrictio

fimul horrendse in artubus

vuliionum

&

vaga,

horripilatio

capitis

fub cute vifibiles

febris

xftus

aphonia

dolor

&

Subfultus fpaftici digitorum

dyfpnoea fuffocatoria

,
,

&

frigus

Augmmtum.

imo tendinum
lirium

laffitudo

prsecordiorum.

ftupor

an-

pedum
,

de-

convuKiones

praeeunte formicatione. Status. Paroxyfmi con-

dolorum atroclum vehementes, cum vomitione vel diarrhoea

&

Circa undevermium rejedione , liti ,

in juvenibus bulimia. DecUnatio.
cimum , aliis vigelimum diem fudores copiofi , exanthemata purpurea , in

quibuldam tabes
8.

in aliis

ftupor capitis

Convuljio ah ujlilagine Wepfer.

vuljion caiijec

par

Seigle ergote

le

artuum

Ephem.

rigiditas.

natur. curiof. obferv.

Convuljio Solonienjis

Hift,

110

; Conde TAcad,

des Sc. P. A.

Videtur eadem ac Suecana

fequuntur convulfiones

cum

Incipit a formicatione

in artubus

dorfo

capite

pedum

deinde

manuumque

dolores atroces

6c pyrexia fymptomatica ; doloribus eva,

apoplexia vel infiammatorii morbi fuperveniunt. Vi-

aliqua mentis perturbatione

nefcentibus

eq^Iampfia

AB. Acad.

voL y. ohf. j{i.

, Morbi familiares
Vandermonde Journ. de Med. A.

de

Curiof.

Convulfio Indica

9.

quovis vulnere, quavis punftura

frigidis

fe

exponat

is

corripitur

dorfum &c caput impetit,

mox

in

Infula

Bourbon

vulnere fanato

crampo

partis

fi

affe^ftae

vel

Mafcarina.

vel aquac
fpafmus inde

'cger aeri

qui

trifmus maxillae a ftupore incipit, &:

totum

denique corpus convellitur , atque nifi fuccurratur , mifer^ perit seger.

Cura ex cardiacis , fudorificis , friftionibus cum linteo calido , ligaturls

artuum perficltur ; verum ii haec fruftranea

ritur , quo remedio plures evadunt.
In hac regione frequentiflimi

fint

ferro candenti

vulnus ape-

&

diri funt morbi convulfivi , a levi vul,

a colica recens nati plures convulfi moriuntur ; adulti a convulfione
evadentes deformati vel paralytici remanent ; epilepfia , hyfterla , hypochon-

nere

driafis

ibi

frequentifliiTise

facchari feu Tafiat

zo

&

funt.

Arac

An

efus teftudinis

quo abutuntur

grad. laritud. meridional. in aere

quem

incolse

an vinum mellis

vinum

regionis calidiffimx

nu-merofi volcani fulphureis

ad
bi-

tuminofifque vaporibus inficiunt , huic morbo occafionem prsebeant ?

10. Convulfio ahdominis ^ Baglivi pag. 202. Prax. medic. lib. 2. B.
Iii quadragenario mufculi
convellebantur,
abdominis ingenter fubfiliebant

&

quod

CLONICI. CoNVULSi
quod ranffime

accidlt

&

bus laftis ,
longo brodio

haufto oleo amygdalarum

&

clyfteri-

fyrupo papaveris rhoeados in

Maladu facrlcy Hkranofos

Patholog. methodica^,

Gen. Morb. A.

Linnaei

continua noftu

Hasic fpecies notatur

&

&

555

inje^flis

convaluit.

dliTolutis, poftridie

11. Convuljio univcrfalis.

111.

o;

fanguine per hsemorrholdas emiflfo,

fingularum corporis partium

violenta

& interdiu
& coafta

omnlum
cum fundionum animae

fafta agitatione
,

integritate.

Hanc fpeciem olim

obfervavi Alefiae in puella pubere nondum menftruaquseque per o6to dies continuo capite , ocu,

ta

qu2e fafcinata putabatur

hs

lingua

coUo

trunco

&c , agitabatur no,

ad interrogata refpondere coquam tamen convulfiones intercipiebant cibum

brachiis

digitis

lu tamen quandoque paululum quiefcebat

&

nabatur geftu ,
potum avide

&

6c

loquela
fed

cruribus

ob convulfiones

difficulter

afiTumebat

fenfus

omnes

anima: funftiones in ea vigebant.

catharfi
Inftitutis tribus phlebotomils
aliae

&

cum emetico , convaluit.

Similem morbum dein fe obfervafile fcripferunt D. Dupont Med. a Tartas
D. Scntcx Med. a Condom ; D. Molard Med. Maffilienjis , ita ut non ita
rara fpecies

fit.

Dicitur hieranofus

feu

creditur indu<Sa aut divinitus immifia

vavere tum Medicis tum

idiotis

morbus

&

facer

quia a fafcino vuigo

reapfe omnibus qui hanc

obfer-

admirationem movit.

; Convuljiones infrequentes Schenckii obferv. de

128. ConvuLJion admirable de Marcel Donat. P. L.

12. Convuljlo hahitualis

fpafino pag.

Differt a priori
ita

quod

fit

particularis

ut menfes &: annos perfeveret

vertens

cum funftionum

Mulier

ut capitis vel pedis

fed habitualis

quotidie repetens vel per intervalla re-

animae integritate.

quinto graviditatis menfe tonitru perterrita, incidit in convulfio-

nem , quse nunc hanc , nunc illam partem exagitabat quseque adhucdum
a novem menfibus quotidie data hora recurrit fcilicet hora fexta vefpertina
,

&

ad dimidiam noftem perfeverat , falvis omnino aliis menPoft puerperium

fluentibus lochiis paulo metis
motus , dein reverfuri balufu
laudani
fopiuntur
habuit
aliquamdiu
hi
lius
nea quindecim durante ipfa graviditate fine fuccelTu adhibita funt ; kinkin^
martis ufum fuafit ///. HalUrus
pulvis de gutteta cum jufculis pulli &:
ikpius incipit

&

corporis funftionibus

&

&

herbis cephalicis nihil profuit.

Marcellus Donatus vidit

monacham

quse

plures annos

per

convulfivas

cubare cogeretur fedendo ; diu noluque capite , collo ac fcapulis commotis antrorfum , retrorfumque inceffanter , edendo, ac bibendo , concutiebatur , ita ut nec ipfa nec adftantes eam
continere valerent quominus id pateretur ; quod fi magna vi aliquando id

commotiones

perpeflfa eft

ita

ut lefto

prohibere tentafiTent , ea in animi deliquium incidebat , maximeque affligebatur : ea nunc alternis diebus , nunc quarta quaque die , id patitur , quan-

doque per menfes maxime

jeftate

immunis

eft

imo tum fomnum quandcque

a a a 2

CLASSIS

55^

SPASMI PARTIALES

IV.

ab lUo motu non vacat omnlno ; motus autem illi ab fplnl

dorli originem fumere videbantur.
Idem Donatus obfervavit mulierem , qu3e continuo noftu &: interdiu poliicem pedis furfum 5c deorfum alternis vicibus agitare cogebatur , quod in-

doque

capeffir

omnibus

vitis

natum

per annos ad

prsefidiis

hiftor. mirabil.

mortem ufque

perfeveravit.

Vide.

Do"

cap. ^.

2.

lib.

quod chronicse fine febre, fine dolore perfolummodo a convulfione univerfali segri maximopere defatigantur.
Ordo fa6litius exigeret ut convulfio univerfalis ad alium ordinem dimitteretur , fed cum non dentur lirnites lixi inter convulliones univerfales &
quippe in eadem asgritudine fscpe partiales abeunt in univerfales
partiales
DifFerunt hss fpecies a Suecana

/lent

&

viciffim

atque

genus

contra ordinem falirium

fali

novum

conftituendum foret ,
efto de tremore

peccare

fatius eft

idem diftum

&: univer-

partiali

ad idem genus attinent.

qui proinde

D. TifTot , de morbis a Maftrupatione pag.

196. Onanias London 1751. P. A.
Penduli- faber adolefcens ex maftrupatione habituali quse toties parvam
epilepliam inducebat , cum capiris retrorfum fala convuffione , gutturis inConvuljio ah onanifmo

13.

tumefcentia

fceda llbidine

fenfuum
licet

obfcuratione

abftinens

intra

fed ferius

annum maxime

fimili

modo

debilitatus

at

per horas plures vul-

go duodecim convellebatur periodice cum doloribus dorii atrocibus ita, ut

ulularet, toto paroxyfmo nil deglutire pofTet , pallidus , cadaverofus , inops
diarrhoea , ptyalifmo confe6lus, flupidus, oedeLumbaginem dorfaUm,
Vide Tabem dorfalcm ,
14. Convulflo Gravidarum , Levret Art des Accouchemens pag. 124.
Prseter eclampfiam Gravidse funt obnoxise convulfioni de qua filent omad plures horas non rara
nes Authores ; paroxyfmi terrorem incutiunt ,
perfeverant , 8c nec cagnitionem nec fenfum obfcurant , nec aborfum infeinfenfus

fibi

matofus

macilentus

foetens

&

obiit.

&

Tunt

imo conaminibus partus accedentibus

darum

res habet,

longe aliter
Schafonski d& puerpcrarum
15.

fe

Convuljio

Tom. 6

convulfionibus

hcmitotonos,

cefTant.

Edampfiam

Vide.
:

Pleurototonos

De

&

eclampfia

Gravi-

Difjertationem

A.

Argentor. /763.

Boenekenii

Colled.

Francon.

pag- 21.

Mulier, pofl laffitudinem brachii &i: cruris dextri , fenfum formicationis in

latere finiflro patiebatur , deinde vero convulfiones in toto hoc latere , ne qaidem facie excep^a , experiebatur ; his fublaris fequebantur dolor ,
debilitas brachii &C cruris ejufdem : phofphorus urinae ad tria
tremor
grana aliquoties fumptus has convulfiones fanavit.
16. Convulfio intc/mittens.
Centurio ado'efcens a quinque menfibus obnoxius efl violentx artuum
convuifioni , quae quotidie revertitur ,
aliquot minuta , raro horam ,
perfeverat : animae fun6f:iones falvse funt , interea tamen ejulat , licet 'lon
doleat : ceffmte convuKione brachium dextium flupet ,
fi
vel levuer
toto

&

&

tangatur

dolet acerrime

manus dextra pendula manet

&
&

fi

finiflra levi-

ter

C L O N
ter

prematur

seger ante

annum multum

tia

&

edulcorantia

&

redeunt

R E

o R.
afficitur

in Lufitania

famis pafTus erat

Fi^es

///.

57

dolore atroci

ipfa

haec ab segro accepit

TremOR

hic

glandi-

qui diluen-

TrembUmcnt.

capitifve , in quo per breviffima

,
non impedito tamen omnino motu

involuntario

Tromos

Grsecis

motus depravatus artuum

Eil

ip(i prsefcripfit.

XIV.

eunt

habet

fe

caloris &:

bus viftitans per aliquot dies

C L

quce aliunde bene

eorumdem artuum , fine fenfu acuto

Ex his ultimis circumftantiis tremor

fpatia

libero

frigoris.

a convulfione difFert , nec enim demotus eil tremori effentialis , cum detur tremor vehemens , quem
coaftum aut convulfivum dicunt , nec in omni tremore pars libere elevata alternis vicibus proprio pondere deprimitur , cum tremor etiam vigeat
in artu fuftentato , adeoque independenter a gravitate. Differt autem a rrgore febrili , catarrhali , quod non flipetur fenfu fummi frigoris ab interbilitas

no
in

principio

rigore
I.

toriis

oriundi

accidit

nec

&

conflridione

cutis

hujus vero aitiologia

Tremor a dcbUitate Sennerti

inedia. C.
,

corrugatione

adhucdum

i^ Species

in

obfcuro

fubita

ut

latet.

venere, morbis evacua-

ut a

convalefcentibus

familiaris eft , qui eos etl^m afHcit , qui

dura inftrumenta tra<^ando , fe defatigaverunt , his
lalDoribus non aftueti ; illa fpecies videtur pendere a debilitate facultatis mogravitatem fuperat , adeoque
tricis , quse non nifi interjeftis morulis artus
Ille

alternatim
Illa

qui

eft

equitando

laborando

&

a facultate

attollitur

fpecies diftinguitur

autem curatur quiere

ex

fomno

deprimitur a gravitate pars movenda.

quod

eo

paftu

artu

fuftentato

analepticis

ceftet

&

tremor

moderato

hccc

exercitio.

Omnis tremor , fi coaftum excipiamus , ceflat, cum conatus voluntarius

movendi definit , aut pars fuftentatur
revertitur vero cum artum
movere volumus , unde tremor diftmguitur ab omni alio genere fpafmoartus

rum.
1.
Illa

Tremor feniUs

lorumque duritiem
hsec organa
3.

fpecies praeter

fed

Sennerti de
debilitatem

quibus

infanabilis

Tremor temulentus

fit

tremore. L.
habet etiam conjuns^am tendinum mufcuut fluido

nerveo forte

fint

minus pervia

eft.

Plateri.

L.

P,

&

immodico liquorum fermentatorum ufu fobolefcit , adeoque vinofis

familiaris eft , & non minus infanabilis fi inveierata ,
maxime vero vinum jejuno ftomacho potatum tremorem inducit ; oritur
etiam ab opio , hyofciamo , aliifque inebrianfibus , in quo cafu oxycratum ,
acetumque ipfum optime conducunt prsemiflis generalibus
qui in officinis
tabaco parando deftinatis operam navant , hoc tremore tandem ^borant.
Illa

fpecies

longo

4. Tremor a

Qui potu

Cojffea, Baglivi

cafFe utuntur

pag

immodico

76. a
,

/zccitate

maxime

fi

ficci

&c.
,

a a a 3

P.

ftudiofi

melancholici

CLASSIS

55S
lici

&

piperatis

falfis,

SPASMI PARTIALES

IV.

manuum tremorem

in

illl

longo ufu

incidunt

laftis

qui

a cafFe

abftinentia

allirque

fanatur.

Vidt curam i^ fpcciei D. La7^erme,

Tremor Metallurgorum ^ Sennerti fpec, i
4; Mill-reeck y Effais
5.
Phyf. d'Edinbourg. Tom. i. Wilfon. C. P.
Huic fpeciei fingulari obnoxli funt vulgo qui in plumbi , hydrargyri ,
aliorumque metallorum fodinis habitant, nudo corpore laborant, vel etiam
incaute fe exponunt aeri frigido j poft litus mercuriales aut diu traflato hydrargyro , ut fpeculorum confedlores , qui fumum plumbi, aliorumve metallorum fuforum excipiunt , ut aurifabri. Curatur elevftrifatione obfervante
de Haen , novd curandi methodo, In gradu fecundo Rachialgise Satur111.

&

ninx

maxlme

licam

febricula

Laudantur

In
tur

pulfus

Phyf.

illa

quandoque
videtur

infenftbilitas

pr^ter gaftrodyniam, co-

accedit conftipatio

delirium

colica rodens

rabies

extremo-

mors.

hoc tremore decofta

Sylvii

de

fpecie partes tremulse

Ita ut

intermittens

fudorifica ex radlce acori, arftii lapbuxi , chinse radicis ; thermse fulphureae. Vide Wilfon
d^Edinbourg. Requlritur inltio cura rachialgicse.

in

Tremor coaclus

6.

ftuporem artuum

cum decofto

la6i:e

Effais

cephalalgia vertiginofa

rum tremor
pse;

jejunus fpirituofos liquores bibat

fi

aftheniam

nuUa

le

Boe

Prax.

etlam fuftentatae

libr.
,

i.

cap.

41.

fubfiiiunt &; velutl vibran-

locum habeat ; hic tremor quandoque fubfequitur ,

adeoque ab eodem principio pendere
,
ab irritatione nervorum , tum in fua origine , tum in parlaxitas

praecedit

fcilicet

convulfionem

fluidi nervei in mufculos moderatores inordinato.

hypochondriacos aggredltur.
Hic tremor etiam melanchoHcos
Curatur aquis fulphureis quales funt Montis-aurel , Barregienfes , Bagnauedulcorantium , oleis blanlenfes , deinde ufu jufculorum refrigerantium

tibus

atque inde influxu

&

&

dis.

Tremor vertiginofus Boneti Sepulchret. T. I. pag. 67. Cephalalgia a

ohf iiG. A,
,
In Marca Anconitana ann. 1571 epldemice graftabatur hic morbus cum
cephalalgia quafi perterebrante , tremore convulfivo, vertiglne, per paroxyfmos redeuntlbus &: intra paucos dies occidentlbus. Nulla profuere remedia ;
inventum eft in cerebro infedum vermiforme , rubrum , digito longius , ore
Saxonia Panthei
acuto , collo pilofo , vivum , latens in cerebri finubus
7.

verme in cerehro

lih.

vertigines

quidem

in

inter figna

finubus frontalibus

vermlum in cerebro refert. Vermes

non rari funt verum in cerebro ipfove craGemma , Ballonius , Kolfincius , & Thomas

prsecipua

Bonetus ,
BartboUnus. Vide Cephalalgiam verminofum.
8. Tremor ah Hydrocephalo Guld. Patlni ; Boneti Sepulchret. de tremore obf 7.
9. ah humiditate D. Lazerme , curat. 3. C.
Hydrocephali voce intelllgo fluidi ferofi , fanlofi , vel fimilis copiam in
Ipfa cerebri cavitare.
Guido Patinus In cadavere cuiufdam Campani qul inolito tremore fuerat correptus
cum febre , hoc extindo invenit in cere,
bro

nio

foli

teftantur

&

CLONICI. Tremor.
meduUam

bro ferum multum fubvirefcens , cujus pars in

Idem teftatur Ignat, Thyermair j verum
erat.

^59
fpinalem

dilapfa

in vini potoribus hoc fere

adeoque hic eft tremor temulentus.
tendinum ; fouhrcfaut des tcndons.
, fuhfultus
Efl fymptoma febrium malignarum , phrenitidis ,
aliorum morborum
acutorum capitis
Vide Carphologiam.
10. Tremor fcorhuticus y Sennerti , efl: tremor metallurgorum. C.
11. Trcmor paralytodcs Juncker. Confped. de tremore ab infar<51:u cerebri
medullae fpinalis. C.

tantum obfervatum eft

9. Trcmor tendinum

&

&

efi:
tremori ab hydrocephalo.
Curatur ut paralyfis ; huic fuperveniens , boni ominis efi: ; cathartica , 'jufcula diuretica calida ex cancris , afellis , radicibus antifcorbuticis ; aqu^e thermales , jufcula fudorifica , opiatge cephalicae ex rheo , cafcarilla , karabe 5
fumus aromaticus ex thymo , karabe , &;c. conducunt.
1 1.
Trcmor a fahurrd. B.
Quadragenarius , aeftate prseterita , tremore unlverfali fpafmodico correp-,

Affinis

tus fubito

fine

febre

cum

linguse

forditie

me

adivit

pra^fcripta

phle-

botomia , melius fe habuit ; fequenti die afifumptis ipecacuanhse granis quincato purgatus eft ; tertia die iterata
decim
mannse unciis tribus , ano
fanatus eft.
phlebotomia , quarta iterata catharfis ,
13. Tremor a pkthord y Hippocrat. 2. Epid. S, 4. de Stymargi ancil-

&
&

&

B.

la.

Ex

faciei

rubore

arteriarum plenitudine

rhagiae afluetse fuppreffione

viftu

menfium

lautiori

8c

otiosa

lochiorum
vita

hsemor-

cognofcitur

&

phlebotomia , diseta tenui , potu infufi falvise , melifilae curatur.

a pathematc , mctu , ird , gaudio , libidinc &c. III. Lorry
1 4. Tremor
de Melanch. T. I p. 98. B.
Qui vulnera in praeliis pafili funt , aut chirurgicas operationes diras experiuntur, non raro tremore per horas perfeverante laborant ; ab ira etiam
faepius rec non a gaudio ,
a libidine idem accidit , imo quandoque periodice revertitur irne pyrexia. Mulier gravida, quse maritum fubito peremptum
exhorruerat , genuit filium tre'more miferando correptum.
15. Trcmor dfurienfis. Vide Lepram quartam.
16. Trcmor palpitans ^ Preyfinger Claffes morborum. Palmos Galeni.
In tremoribus vulgaribus
fed artus
tes

sequalibus

ipfemet alternatim attollitur

temporum

atque redit per minima tamen fpatiola

it

ordine

mufculi unius

movetur

lacertus

fubito

intervallis,

aut deprimitur

fubfilit

non mufculus

aut in oppofitas par-

palpitatione vero fine ullo

nec regulariter continuoque

in

;
,

nunc minime intra idem tempus fubfilit;

in mufculo ipfo palpitante quasrenda fit , ignoramus. Flatui cuidam explofo &c partem attollenti hunc motum tribuebant Veteres ob velocitatem motus ,
ob afFe(ftus hujus fugacitatem ne confundas itaque hunc motum cum puifatione arterias vel aneuryf-

An

fed

nunc femel aut

caufa- irritans in fenibrio

bis

commuhi, an

&

matis.

CLASSIS

^6o

cum motu

matis, nec

&

eft

SPASMI PARTIALES

IV,

refplrationis

quavis parte pedoris

in

qui regularis
17. Trernor traumaticus , M. Holn Journ. de
Eft ille qui a contufione capitis accidit , cum

Videtur pendere

verfali.

vel

abdomlnls

rhytmicus.

Med.

fymptomatum

hsec feries

Aoufl:

1752.

cephalalgia &; aflhenia uniab erethifmo pericranii aut

totum caput cingentis , &: fluidl nervei Influxum in

tremor univerfalis ; his fymptomatis in
partes minuentis , unde afthenia
obfervatione citata acceflere pyrexia cum delirio noftu crefcens. Aft incifio
crucialis loci contufi ad cranium ufque laxitatem hifce membranis conciliavit , unde iilico fere ceflarunt omnia fymptomata.
15. Tranor rhmmatifmalis III, de Haen. Tom. 3. obf. 19. C.
cum harum partium dolore rheumatlfEfl: manuum crurumque tremor,
capfulae

aponeuroticae

&

mali

agrypnla

A.

Eft

morbus

Tremor typhodes

19.

mets

&c

eft

diuturnus

quem

///.

Haen

dc

eledrifatione

abegit.

feliciter

van

Malad. des Ar-

S-^ieten des

&

manuum

ille

illam fpeciem a

delirium

&

Pringle

III.

&

tremor qui typhum carcerum ab initio comitatur ,

dlflinguit , maxime fl a phlebotomia fuperveniat

fynochis

fumma

aflhenla

tom. 2. cap. 6.

Pringle

XV. PalpitATIO

Palmos Graecls ; Caphora Seraplonis ; Cardiogmus Ga;

Aph. 65 Sei:. YV ; Formido Hollerii ; vulgo Cordis palpitatio ;
Palpitation du Cctur
leni In

quam ex

Eft major cordis pulfatlo

cum

pulfu

debili

Cor ideo

pulfat

verfus

vel

tunc

tantur, auriculis

pulfu exfpelandum eflet

arterlse

feu

intermittenti.

fsepius

coftas arletat

turgefcentibus

&

dum

qula

ab hac prefflone

ventrlcull coarcrefilientlbus,

bafis

unde motus ejus converjivus evadit fortlor, & quoniam

in hoc motu aorta paululum Intorquetur aut partim via fanguinls obfliruitur,
impetus fanguinis in arterias , adeoque pulfus mlnor evadit.
cordls impellitur

Ideo vero cor

vei

quam

pathemate
plus

&c

fangulnis

fortlus

refilit

vel 2*^

folito

premltur

fed debilior pari

Caufa
1*^

eft

cordis

eft

ratlone

eft

fortior
;

fed nulla

in

in

inde palpltatlo
eft

qula pari

arterise pulfus

cordls pulfatlo.

fuperandl

terrore

repellit.

fyncope debilior

unde prlncipia

conatus cordis violentus ad augendas

,

ner-

fluldi

hyfterica

a corde contra6lo

quse proinde

proprio elatere

pulfatlo

ab influxu

palpltatlone

ut in

conatus cordis oblces clrculationi oppofitos

pulfatlonem

pochondriacis

impedltum fangulnls per cor tranfitum

congeritur in auricula

arterlarum

pafTu forfior eft

fortius contrahitur

eiiclendi

qula ob

fortiufque illud

In febre pulfatlo

fortlorem

i^ quia

vel

exigit copia fangulnis

2^ obices

in

illlus

vires

corde

quos

palpitationis
,

ut

auriculis

fenfit

duo

in hyftericis
,

arteriis

per

funt
,

hy-

majori-

bus^

CLONICI. Palpitatio.
cum exiguis cordis conatibus. Inde enim
miniis tamen quam ubi conatus cordis eft fortior.
1. Palpitatio ab anevryfmate cordis D. Senac, Malad. du
pericardio

l)iis ,

de anevryfmat.

Lancifii

crefcit,

coeur pag.

414.

C.

P.

Frequentius dilatatur

561

collifio

ventriculus

dextra

auriculaque

quam

finiftri lateris

receptacula.

Has

dilatationes

afthma

phthiiim

anevryfmata cordis voco , quae haemoptyfes , orthopnoeas,

hydrothoracem fsepius inducunt.
,
Caufae efficientes funt impetus fanguinis abfolute anftus ab exercitiis immodicis , unde curfores , bajuH , veredarji , crapulofi his funt obnoxii ; impetus vero eo maior eft in parietes cordis &: auricularum, quo magis ipfi
antrorfum refiftitur ob valvulas rigidas , concreta polypofa , terrorem ,
pathemataque varia,,*a quibus cor , arteriaeve conftriftse manent ; unde
coagukim ianguinis , polypofa concreiio. Hinc mortes repentinx , fuffocantes palpitationes , ruptio anevryfmatum.
Signa pathognomonica funt magna palpitationum vis ,
frequentia vel
recrudefcentia a levi occafione cum leipothymiis , fenfu molis majoris coftas
vel xiphoideam cartilaginem ferientis, &, quod mirum efi: , quandoque pul,

&

fus vividus
tit

&

plenus

cum

manu

dextra fanguinis tranfitui obfif-

auricula

fcilicet

fimul funt ventriculi

liberique

atque tunc temporis palpitatio

levis

efi:

adde fitum palpitationis in latere dextro.

In paroxyfmo phlebotomix , narcotica , abfente leipothymia , diseta tC"
animi mortem protelant.
nuis , quies corpons ,
2. Palpitatio a corde offificato III. Senac de corde pag. ^"^i - ^"^"j. III.
Morgagni Epiftol. XXI V" 17. P.
vixque

percipitur

&

Obfervationes ofiificationum in diverfis cordis parinaequali ,

palpitarione aliifque fymptomatis ; all
,

Viginti plures extant

cum

tibus

morbi
fui

pulfu

debili

nulla datur

parte

adhucdum

&

certa

Bomtum

ofleam videfis apud

confl:ans
,

Palpitatio calculofa Schenckii Libr.

3.

diagnofis

f^ieujfenium

aortam maxima

&c.

de Corde pag.

2.

297. P. C.

Vbi fex Aurhor.es teflantur fe invenifiTe in ventriculis cordis calculos

plurimi ex his aegris palpitatione cordis laboraverant
duo alii callos

obfervationes

Nat.

calculoruni in

unam

non

tremula\ Tremor cordis vulgo

Hippocratis

Mal

de

referunt

Epbemer,

Meo quidem

tationi fimilem.

pulfu inaequali

&

intermittenti

motum

ad leviflamum corporis
Ille

judicio
cui

p.

&

Cardiogmos Galeni
EroPedem.ontani L. I de Secr.
296. P. C.

Luna

ta

Schenckius de Verme cordis L. 2 Obf.

Charafter obfcurus eft. Gaknus dicit

efiTe

motum quemdam

cordis palpi-

motus quafi tremulus pedloris currs

motus refpondet , necnon cardialgia

efl:

ille

recurrente

&

dyfpnoea.

rnorbus procedit ab anevryfmate auricularum cordis, aut cordis ipfius

dilatatione notabili
latus

pericardio

in

&
tres

Curiof

4. Palpitatio
tiani

corde

non

qua

percipiatur

fit

fed

ut vera palpitatio

feu

impetus cordis in finifl:rum

in regione cordis , quo

motus quidam tremulus

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom,

I,

B b bb

pedus

CLASSIS

5^2

PARTIALES

IV. SPASMI

infpirandum five inter exfpirandum , exagitatur

five inter

quafi
ipfum ,
,
a cordis palpitatione fubfiliret.
Ex illa mole nimia cordis impeditur refpiratio , ita tamen ut seger horizontaliter decumbere queat, nifi hydrothorax comitem fe adjungat , quod
in fine morbi accidit ; premitur etiam oefophagus , unde dyfphagia , imo.
cardialnaufea ; premitur etiam forte ventriculus , unde naufea , vomitio ,
pe<ftus

&

maxim^ cum seger erigitur.

Vidi in augmento morbi fupervenire tufllm & fputum fanguinis nigricantibiarum , hydrothoracem cum polydipfia
, anxietates , oedema pedum ,

gia

tis

pauca

urina

rubra

&

diflScuitate refpirandi

dormiendum

re cogebat inter

is

qu3e peftus

morbus videtur

&

caput erige-

&

defcriptus

obfervatus

a quibufdam Auftoribus , quos citat ///. Ardiiatrorum Comes D, Senac dz

morbis cordis , cap. dc volumine cordis auclo.
P. C.
5. Palpitado a polypo D. Senac lib. 4. cap. 10.
Signum praecipuum eft variabilis pulfuum inaequalitas , prout fedem aut
figuram polypus mutat; dolores cordis quafi divulforii. Signa dllatationum
in. ventriculis fi
du6lus arteriofi polypo obftruantur , in auriculis fi ventri-culi polypo obfideantur , pondus fcilicet in parte , anxietas incredibilis , pecopprefilio

toris

Polypus

quim

motu

in

corporis crefcens

ventriculo

vel

auricula

moles.

majorem dyfpnoeam

inducit

qui in dextro.

Prsecavetur polypi efFormatio

num

phlebotomise repetantur

cis

ut melancholia

Dato polypo
inter

potus

fi

in

diluens

vena tundatur

terrores

magnis morbis acutis pulmo-

non

negligatur

fi

in chroni-

aquse ferruginese 6c martialia ufiirpentur.

fobrietas, quies animi

diflToIventia

magnos

pofl:

fi

horrores calido potu curentur

violenti

finiftro

polypi

fal tartari

&

corporis

&c fapo atque

phlebotomia conveniunt;
aqua calcis ten-

demum

tanda videntur,
6. Palpitatio

polypofa

a polypo in cordis Jinijlrd parte D. Senac. P. C,

fanguinis congeflionem in pulmo-

morbus inducit fymptomata qux

ne majorem fequuntur , ut dyfpnoeam ,
Ille

fim materiae

pituitofse

communia

ut

hsemoptyfim

afl:hma fine

; prseter

dolores in regione cordis

tufli

aut anacathar-

fymptomata antecedenti
anxietates

fpeciei

fuffocationem a cor-

motu velociori , fyncopes , lipothymias , afphyxias.

Obfervandum autem efl: maximam partem polyporum, qui in cadave-

poris animive

ribus

reperiuntur

fanguinis
phthificos

lypofae

crura

&

lympha

,
,

in

agone mortis ortum

duxiflfe

&

concreta
multos aperui

coagulata

ut fanguis pleuriticus in patella coagulatur

, hydrothorace ,
aflihmate mortuos , quorum cor concretiones poramofse obfidebant; pluries extraxi funiculos polypofos ex aorta adbrachia extenfos.

7. Palpitatio apojlematofa Lancifii de anevryfmate

lib.

i.

prop.

5.

P,

C*

&

Vidimus inauratorem qui cordis palpitatione

dyfpnoea laborabat , credebaturque aneyryfmate tentatus ; non allevatus a phlebotoraiis repente
otiiifo.

C L O N

AbfceflTus inventus

obilt.

cardii

inter

fuit

P A

I.

llquore

unam, alteramque

T A T

melicerldis turgidus

I
,

a.
^6}
ad bafim peri-

ejus tunicam.

Palpitado ex aortA anevryfmate Baglivi p, 403. P. C.

de Vezenobre fexagenarius lapfum ex fcala fux Blbliothecse

8.

Nobilis vir

angores in prsecordiis , palpitationes , dyfpnoeam pa,

metuens ne pro vaporofo derideretur a fuo Medico , morbum
fuum {ilentio premebat ; demum ftans
natam fuam alloquens in ni6fcu
oculi mortuus concidlt. Medlcus ordinarius accurrit
apoplexiam incufat
alter catarrho fuffocanti mortem repentinam tribuit ; ego rupto anevryfmati

ante duos annos paiTus

tiebatur

&

&

&

prsefagium meum confirmavit cadaveris fe6lIo ;

,
aperto thorace magnus faccus lividus confpeftui {&(q ofFert , erat pericardium
cruore diflenfum j aorta quadruplo craflior folito in fuo exortu lamellis
ofTeis Intus erat obdufta , extus rimas nigras oflendens j ex illis rimis cruor

juxta cor illam adfcripfi

effluxerat

Puella

in

pericardlum

hsec

Alefise triginta abhinc annis circiter,

pafTa efl per duos annos

quentes fyncopes

dyfpnoeam

ingentem palpitationem

pulsus insequalitates

vertigines

fre-

aliaque anevryfma aor-

&

eventus docuit partes ab arteria anevryfmatica fanguinem

accipientes faepe corripi formicatione , torpore , impotentia ad motum , necnon paralyfi. Baglivi ihidem ; ubi videre efl quod pronunciat Laneijius
tse

indicantia,

magnis anevryfmatibus

temporis fupervenire leucophlegmatiam

vel afcltem : Lancif. de anevryfm. prop, 140,
In anevryfmatls aortse majorlbus &: fphsericls non raro accldunt concre,

progreffu

polypofae , lamellatae
de VAc. R. des Sc.

tiones

ut vidit

idem Lancijius

D. Marcot

Hift,

D. de Senes Societatis Reg. Monfpell. Geometra illuftris lapfus erat in

dorfum , a duobus annis , exlnde conquerebatur de dolore pedus transfodiente ufque ad quartam dorfi vertebram cum levi dyfpnoea
palpitatione , afl maxime cum pulsus perlodica quovis minuto intermiflione ; obiit
hsematemefi ; cadaver oflendit mihi aortam defcendentem facci inflar pol-

&

iicls

cum

diametro dilatatam

( vide

H^matemefirri. ) ;

Mirabatur Chirurgus Girard

ibi invenienda fore prse-

perfcrutando pe<5tus cadaveris inveniret quse

dixeram.

ex aort angnfia Lancifii de anevryfm. propof. 53. "W^illlf,

pag. 145. VieufTens obfervat. tract. de corde. P. C.
Palaggius Canonicus hypochondriacus reverfiva palpitatione , pulsus inse-

9.

tom.

Palpitatio
1.

qualitate atque intermittentia , necnon aflhmate sc vertigine vexabatur , maxim^ ex vehementi corporls motu vel animi pathemate.
Cadaver ofl:endit valvulas aorfse ofTeas , vel cartilagineas , ihde angufla*'
tam aortam , unde aurlcula dextra , vena cava
ventriculus dexter , minime vero fmifler, ad pugni magnitudlnem erant dilatata, quippe cavitates
dextrse longe moUiores 6c tenuiores liniflris
non mirum itaque fi a renixu

&

,-

fanguinis dilatentur.

Senex terevifi^ 6c vini potator a^duus palpitationem

B bbb

pati crebro folitus

2,

erat

CLASSIS

5^4

SPASMI PARTIALES

IV,

truncum mox a cordis

exitu ofTeum , ejufque latera

dc
palpit,
i^5,
oftendit:
WilLif
pag.
compreffa
vald^
pulsus insequalitate dudum
Domina de Caftres orthopnoica palpitatione
laborabat ; cadaver exhibuit aortam totam , necnon arterias iUacas , fperVieuJJens de corde obfcrv,
maticas , trachaeam , &c. offificatas
10. Palpitatio a pancreatc Storckii Ann. Med. I p. 245.
aorfse

erat ; cadaver

&

vomitione

violenta

praecordiorum anxietas
perfeveravit

poris

muHere

in

fubito

cordis palpitatlo

palpitatio

fuppreffis

frigus

pulfatio in epigaftrio

catameniis

extremorum
,

&

fupervenlt

tem-

fucceffu

fub paulo fortiori

corporis motu animi deliquium 5 acceflit tumor fub ftomacho ; tempore catameniorum crefcebant fymptomata. Poft mortem pancreas fuit faccus tredecim grumofi fanguinis hbris fardus.
11. Falpitatio arthritica D. Lazerme , ProfeC Monfpell. P. C. a fcahie.
repulfa Fr. Hoffmann. III. 76.

D. Rouzier feptuagenarius

Senator nullos infultus arthritidis a

fuit per tres menfes confiicTuatus; fucceflerunt palpitationes cordis; fupprefta vertigine , fanguis caput pver
intervalla impetebat , fei e fufFocabatur in palpitationum paroxyfmo , pulfus
evanefcebat , de polypo cordis vix dubitabant Medici j pulfus intermittebat
maxime ; poft hoc temporis intervallum , feu 18 menfes , doluerunt pedes
biennio

pafTus

arthrltide

&

poft curas

fanus evafit.

illico

Palpitatio chlorotica,

12.

arthriticus

graves vertigine

P.

L,

fuppreffis catamenlis
Quse chloroft laborant
qui denfum thrombum copiofo fero Innatantem
,

oriunda hujus principium

a fibrarum laxitate

eft

habent paucum cruorem

relinquit
j

ftipatur

magna deKIitas
femorum gravi-

,
fpontanea laffitudine , dyfpnoea ad levem curfum , ad fcalarum afcenfum, fsepe pica j curantur longo ufii martialium.
13. Palpitatio hyflerica Sydenhaml. P. L.
Cognofcitur ex fignis hyfterise , fpafmis Internls , magna pufillanlmltate
pathematum triftium concurfu ,
ex eo quod ex levi occafione , ut ter-

tate

,'

&

rore

gaudlo

Magna

accidat atque recedat.

&

anlmse ,
corporls deblHtas hulc anfam prsebentt^
Curatur quiete corporis &: animl , liquorum fplrituoforum odore ,
cardlacorum potu j fecus ad fcetida , antihyfterica deveniendum eft.
14. Palpitatio melancholica Rhodil llbr. 2. obf. 40. P. L.
Junlor medicus fufcl colorlsj
melancholicus ani^ml pathematls diu ve*
fenfibilltas

&

xatus

&

&

clbls

acldis

acribus

vehementl

abufus

cordis patpitarionem

cum

fonltu

atque convulfiva conftri6lIone feu

,
tenfione, paftus eft ; Is chalybe, cardlacis , purgantibus motbum fuum exafperabat , veriim "confllio Lancifii fucco pomorum per duos menfes fumpto
6c

arteriae

convaluit

Ex
illa

carpi

Lancifius

arterise

aortse

pulfatlone

de anevryfmat. prop, 44.

vel pulmonaris conftriftlone fpafmodlca

vero conftfi<^io excltalur a majori fyftematis nervei

ea Inducltur

fenribiiitate

&

ali-

quo

CLONICI. Claudicatio.
quo

vitio in textu

cxuT

dii

4. cap,

Llbr.

9.

CLaudi ;

iEgfi

Eft

inclmat

luc

In

fano

quo

malad,

pag. jS,

I.

Grsccis

cloclit

ChoLoma Caftelli
ou boite.

ac

mutatur

vel difficulter

qui feint,

truncus {ingulis pafTibus huc vel

cum pedem dextrum

corporls lenlter loco

gravltatis

qui

&c crus indecore movetur

ftatu

Boiteux

modus

gradiendi

vltiofus

ac CoLeia

Colotcs

Gallice

5^5

D. Scnac

Fide

3.

SiQrck Ann, Med,

15. Palpitado fcbricofa,

XVI. Claudicatio

ob vidum acrem.

arteriae

illius

il-

trahitur.

antrorfum promovemus , centrum

incidit in bafim pedis finiftri

&

rursufque repoiito pede dextro finiftrum attollimus

&

cum

centro gravitatis

&

fic viciffemper parallelus incidit in bafim pedis dextri ,

fim ; verum apud claudos axis trunci minimc fuum parallelifmum fervat ,
fed nunc finiftrorfum , nunc dextrorfum inclinat , ut sequilibrium fervetur ,

axls

truncl iibi

&; lapfus praecaveatur.

a doLore.
1. CLaudicatio

Ea
mone

quae excitatur ab ifchiade

eft

eryfipelate

cujus dolorem intendit greffus

arthritide

vulnere

contufione

phleg-

morbo cujufcumque partis ,

tunc enim accidit ut non libere & expedite

quovis

aliove

affeflu

aut

quin fequatur dolor

unde ab exten"
,
mufcuhs abftinemus unde artus alter akero
brevior evadit aut rigidior , inde vero claudicatio, quse tamdiu perfeverat,
quamdlu ipfe dolor , imo quaadoque fedato doiore prava indufta eft confuetudo , aut mufcuh non fufficlentem flexllitatem recuperant; quaenam vepoffint agere mufcull artus inferioris

dendis

ro

aut contrahendis

auxilla

In

his

hifce

cafibus

Indicentur

cuique obvium

eft.

CLaudicatio rackitica. L.

2.

Apud

infantes

claudicatio anatina

lumborum

buitur

debilitati

feu utriufque laterls

procedit

quse

vulgo

tri-

quod collum femoris anguunde crura dlvaricantur ,

eo

ex

fere re6lum cum axi femorls conftituat ,

major evadit dlftantia unius pedis ab altero ; proindeque ut centrum gravitatis transferatur ex
uno latere ad alterum , necefTe eft truncum per
majus intervallum transferri a dextris ad finiftras
a finlftris ad dex-

ium

&

&

tras

anates

ut

invlcem

diftantiam

diente

modo tamen

par

gradlendum

inter

ea

vero

folent

claudlcatio

infantes

illi

majorem pedum a

propter
fponte

corrigitur

non cogantur progredi

setate

fe

progre-

maturiiis

quam

eft.

Ea

CLaudicatio a fraclurd

tus inde
pofita

cum

fequentem

accidit

L.

frafturse

cum

qulppe fi in eo fitu v. g.
debet efte incurvum , totus
;

claudicatio
/latu

non quss ob dolorem

eft

fano

quippe

inter

horizontaliter

recentls

fraffcura

non

fuit

fed ob

brevitatem ar-

ullatenus

femur repofitum

fuerit

quam

aut
ut

fit

rede

re-

redum

unde
gradiendum centrum gravitatls corporis , quod in
transfertur , jam oblique nunc defcendet , nunc
Bbbb 3
afcenartus

erit

iongior

antea

CLASSIS

f6S

afcendet

fi

SPASMI UNIVERSALES

IV,

frafturae

callus

coalit^e

accrefcens

mufculum

diftrahat

Inter

gradiendum mufculum illum laxum retinebit homo , ne nova contradione uldoleat , unde claudicatio. Si vero fraftura reftitui neterius diftrahatur ,
queat , ut cum caput femoris fradlum eft , tuncfemur, in viciniam tota mufligamentorum vi retradum , decurtabit artum , unde claudicatio
culorum

&

&

initio dolentiflima

extremum

ob occallefcentiam

(ucceiTu temporis indolens

loci in

quem

fe recipit.

luxatiom. L.
luxationem paflfa fit in artu inferiori , five femur ,;
iive tibia , five tarfus , five introrfum , (ive extrorfum , tunc abdudores ,
vel adduftores elafticitate non sequilibrata artum infledunt , adeoque decurtibise eft maxima ,
tant ; quippe longitudo cruris
cum refta proten4. CLaudlcatio

Qu3ecumque

frafti

oflis

a.

pars

&

duntur

una

offa in

angulum
veniat

idem

inflexio

linea

fiet

coa6la

quam cum alterum

antrorfum

fi
j

unde

os

cum

altero

includit

fada luxatione fuperob artuum ineequalem longitu-

vel retrorfum

claudicatio

dinem.
5.

Claudicatio a contraBurd. L.

Artus decurtantur , ciam tendines contraduram patiuntur , ut in Rachialgia, hemiplegia fcorbutica , arthritica , aliifque
quippe flexores mufculi fortius contrahuntur quam extenfores , unde artus flexus remanet , unde claudi,-

fine dolore.

catio

6. Claudicatio mutilorum. L.

Quibus amputatum eft

locum utantur , neceflario
tatarfo

&

digitorum

digitis

metatarfi

fus uniformis

poflit

&

vel

crus

vel

fervari

tarfi

tibia

quippe

claudicant ;

licet

cum

motus proprius

inflexione

leniri

qualis apud fanos integros

&

artu
nullus

non

ligneo

poteft

gradatim

in

in tarfo

ejus

me-

fuccefliva

fieri

progref-

fed coguntur artum ligneum ex-

&

humi talum fubito figere

trorfum circumrotando transferre ,
defcenfus centri gravitatis ; hinc vero claudicatio.

unde rudis

fit

7.

Claudicatio a debilitatc. L,

feu etiam vera hemiplegia labo,

utroque affe6to , ut in paraplegia imperfefta ,
modus autem progrediendi in utroque morbo eft diverfiflimus , fed

Si alterutrum crus debilitate paralytica

ret, oritur claudicatio;

accidit

imo

in

vix verbis defcribi poteft.

"K^

>4^
4.

>4f

4.

ORDO

C L O N

r.

G o

R.

5(^7

ORDO QUARTUS.
S P AS MI

UNlVERSALESy

LO N I C l

Quibus addendce funt fpecies qucedam convulfionis

CUm

cerebrum

fit

communis omnibus nervis,

proximum morborum hujufce

partialibus

de
de

fit

ft

fi

ut

dum

in crure

eft

claudicatio

&C

quaedam animi funftiones laedantur

fsepius

fpafmodjcis

ordinis

fedes materiae morbificss fsepius eft extra cerebrum

palpitatio

epilepfia

eclampfia

&c

ut in

ipfi

fpafmis

in

cor-

non mirum proin-

morbis

in

qu^

tremorism

verofimile eft

origo

inhaerere principium

&

faepius

univerfalibus

inta^tge

remanent

in partialibus.

&

XVII. RlGOR
cis

Phricia Diofcoridis ; Phrlciafs Gorrsei ; Grse; Phricafmus

Rkigos ac Phice; Horror ^ Horripilatio ^ -Algor ac Frigus Latinis; Frif-'

fon

Kcfrcidiffcmcnt,

Eft fuccuflio tremula , coafta

more

tremore

qui

quandoque

cutis

febrile

frigus

artus. etianv fuccutitur

cum
aut

in rigore

fenfu frigoris
catarrhale

vero

cutis

unde

differt

comitatur

corrugatur

&

a tre-

nam

in^

exagitari

.videtur.
I.

Rigor fchrilis Jonftoni idea medic. Frlgus febriU Boerhaave Aphor. 621.

Friffon dc la Fievre. P.

Duplicis

eft

indolis,

nam

vel adeft frigus

nullum

vel

eft, illiufque Ibco-

vel fpafmodica vibratio fortior, partium dolor, aut aliud

fymptoma

fpafmo--

dicum;

ad palpum

fenfibi-

vel frigus adeft,

quod

rurfus eft vel adftantibus

cum^
hoe accidit:
in remittentibus malignis , ut amphimerina , epiala / imo quandoque dum fri^get
horret aegrotans , cutis ipfius paulo calidior eft ad fenfum Medici quam
le

ut accidit in

calore nativo in

tertiana vulgari

eadem

parte

vel frigus eft segrotanti

quam Medicus palpo

explorat

foli fenfibile
,

&

&

in ftatu fano

diftinguendum

eft

itaque frigus reale a frigore fenftivo quoad;

folum aegrum.
Rigefcentia vaforum

minimorum fenfum

frigoris in segro

excitat.

Vidi in

epiala , corpus totum vehementiflimo tremore coneuti cum;

,
tfifmo ftridente , fuffocativa dyfpnoea, eum fimul seger calebat toto corpo=-re; pulfus. vero erat rarus , mollis , insequalis ,
fedato illo rigore, pul=fus rarior , minor , magis inxqualis evadebat , ita ut cardiacis opus efTet,
nec calor increfcebat De hac tarditate & raritate pulsus in acceffu febriliy
&. remittentium paroxyfmis videatur Mononus d& proteiformi febrium inter^-

amphimerina

&

mit?'

CLASSIS

5(^8

mhuntium

ditur rigor febrilis in criticum

die critico' accedat

tur.
2,.

fi

&

fcbnm algidam

Toru. Dlvl-

morbofum.

Criticus ieu falubris cenffctur

fi
corpus ad ipfum incalefcat , aut aliqua dejeftio fequa-

Infalubris eft febricofus.

P. B.

iiiiior catarrhalis.

Qui amphimerina
li

SPASMI UNIVERSALES

ir.

Vide amphhmrinam algidam

gznio.

corripiuntur

in

catarrhali

fimplici

rheumate

coryza

angina catarrha-

invafione per intervalla frigus fubcutaneum

cum

rigore pa-

huncque motura tremulum fpafmodicum per vim cohibent , fi anhelitum comprimant , &c locum in leftulo non mutent , fecus frigore
tiuntur,

&

&

frigus vero fsepius a dorfo

tremulo motu concutiuntur
medulla fpinali ,
quandoque e nucha , procedere videtur , ita ut per nervos haec fenfatio &C
,

ferpere

agitatio

videatur.

Frigori febrium intermittentium fimplicium fuccedit

calor hujus

intenfitati

vero nulla pyrexia aut exigua fuccedit

pyrexia in
fimplicibus fudore terminatur , non vero femper in malignis ; aft frigori catarrhali nec notabilis pyrexia , nec fudor fuccedit.
3. Rigor d puruUntid. P.
Poft morboSi inflammatorios , ut pleuritidem non folutam , fuperveniunt rigores anomali f^pe vefpertini , quos fudatiunculse &: ^pyrexiae excipiunt , quique fuppurationem fientem defignant j defiderantur hujus rigoris figna charaderiftica ex pulfu , proprio gradu frigoris ,
aliifque circumfefpondens

malignis

in

ftantiis.

Rigorem cum tremore

guis totus albidus erat

vavit

illuflr,

univerfali obfervavit Ballonius in aegro, cujus fan-

Haen gradum

d&

fummo

quafi chylus aut pus. In

caloris realis defcendifife

frigore febrili obfer-

tantum a 99 ad 97

therm. Fahrenheiti.
4.

Rigor d pathematc. B.

tribuendus efl rigor cum tremore fummo quem pafliis eft

ab fcorpio punflus fuerat ? is quidem fimul dolores pungitivos quafi formicationem in toto corpore patiebatur , ac applicato ad locum laefum fcorpio fanatus eft ; fed ea non me inducunt ad creden-

Nonne

terrori

vir qui in digito

dum

hos affeftus veneno fcorpii tribuendos effe, cum in Lufitania , ut in

Occitania, veneno careant iisec infefta. Vide Amati Lufitani obfervat. j/,
centur. G.
5.

Rigor d frigore.

vento gelido, nudo

e corpore calido in frigidum continuum , eo uberius exeunt e calido , quo majus
eft difcrimen temperaturse , majorque contigui frigidi denfitas , ufquequo sequalis fit fub eodem corporum pondere particularum ignearum in utrifque quantitas, ut patet experimentis in anirnalium ftatica fa6lis. Vide eximiam ill,
Hambergeri differt. de frigore.
Efl: ille

corpore

Cineres

qui ab aere frigido,

&c

accidit.

calefa6i:i

mora

in

nive

aqua

frigida,

Particulse igneae quae fe continuo diffundunt

fupra corpus hominis fubmerfi

extrafti calorera vitalem ipfi reddidere

panni

&

recens ex aqu^
quibus involuta eft

frigidiffimi

calidifiimi

puella

C L O N
& pro

I.

ill.

R.

marmoris

Rigor tenianarius. Communicabat

6.

G o

mortua hablta
ad vitam revocaverunt. Vide Afphyxiam.
puella e puteo extrafta

5(^9

inflar frigida ,

D. Chaptal D. M. Monfp.

eam

P.

Mulier fexagenaria per duos annos alternis utplurimum diebus corripiebatur univerfo rigore , in quo frigus potiffimum eminebat , quo per viginti quatuor horas algebat cum pulfu parvo &: raro ; hoc elapfo tempore per

diem integrum fana

erat

ufquequo

6c vegeta

alter

acceffus

eam

frigore

congelaret.

Tentata funt IncaiTum diverfa a perltiffimis Medicis remedia , quibus tanidentidem per aliquot dies obtinebantur inducl^e ,
typi
mutationes : verum poft duos annos fumpto quotidie infufo foliorum ribefii
nigf , vulgo cajfis didi , fenfim convaluit.
7. Rigor febricofus ; Algida febris Torti de febribus ; P. A.

&

tummodo quaedam
i

Eft algor horrendus

mlttentis procedens

perlodicus

cum pdsus

veneno

depreffione

febris intermittentis

exllitate &. frequentia

vel re-

,
,

tamqud

fymptomatis, ut aeger in agone conftitutus videatur : non autem a

quovis febris genere , fed ab intermittente tertiana duplici , eaque maligna aut
amphimerlna phricode pendet ilie perniciofus algor , e quo potiffimum setate
curam phrenitidis , pleuritidis ,
provefti segri e medio tolluntur. Vidc figna
cholerse j aliorumque morborum , quos febricofos indigitamus. Eft enim eapravis

aliis

&

dem

cura.

Confulatur

Anonymus

XVIII. EcLAMPSlA

Mouvemens

de reconditd febrium naturd

membranarum

fionem

cap, l^.pag. iqS.

Convulfion des

convuljifs

enfans ; Infultus
Eclampfis Gorisei dennit,

Ecclaclifna vel ecclaciifmus

ter

cerebri

qua voce ufus

agltatio

morfum

eft

qua pueri exiUunt

vel dolorem

Hippocrates

libr,

vel

j, coacar

epilepticus ,

vulgo

& calcitrant prop-

incipientem convulaphor.,

j3, Gorr^i

defimt*

Edampfia

vulg^ epilepfia

acuta, quandoque remittens

puerills

aut

dlfFert

ab

omnino continua

epliepfia vulgari
,

quod

fit

ut patebit ex fpecierum

acutus cum fenfuumin

; definlri poteft morbus convulfivus, clonicus,
paroxyfmo feriatione.
I. Edampfia typhodes. Vlde Sennert. de febribus libr, 4. cap. 14 ; Fc"
hris maligna cum fpafmo Sennert. An Convulfio Suecana , feu Raphania
hiftoria

Linnaei ? P. A.

Hic morbus In Colonienfi Eplfcopatu &: Weftphalia graflatus eft anno

1595 convulfionlbus , veterno , delirlo , ac mentls alienatione , nunc cum
febre, nunc fine febre , homines graviffime afHigens^ i^. Invadebat fub
forma vellicatlonis , formicationls
ftuporis in pede , vel manu , nunc io
uno , nunc In utroque latere. 2* Dein dlglti afFe^li convellebantur contraftlone vel extenfione.
3*^
Serpebat convulfio ab extremls ad truncum
e cubito in humerum , ex genubus in coxendicem* 4* Tunc aeger inftar
Sauvages Nofologia Mcthodica, Tom, I.
Cccc
gloH

&

CLASSIS

570

procumbebat. 5* Aderant fimul do6 Saepe convulfio nec opinantes

extenfus

clamores horrendos ciebant.

qui

lores

SPASMI UNIVERSALES

IV,
refta

globi convolutus vel

vomltumque excitabat , atque hic afFeftus non nifi poft

,
multos dies caput afficiebat , fi remedia apta adhiberentur. 7 Secus aegri
fenruum amifiione laborabant ,
a paroxyfino immoti veluti
epilepfia
mortui diu jacebant ; aliqui amentes , aut veternofi , aut deliri per aliquot
dies erant. 8^ His peraftis boulimia cum diarrhoea accedebat , plerifque

fubito invadebat

&

&

&

pedes

manus intumefcebant

tagiofus habebatur

abibat

fanabilem

pemphigus accsdebat. 9* Morbus condelirium in ftuporem in,

morbis quolibet anno menfe Decembri

aliis

epilepfia fubinde recrudefcebat

&

ab

fanati

his

aut Januario aliquid mali fentiebant.

Eadem fymptomata

pefle infedis

2. de fiibtilitate ; ValLcriola locor.

lib.

j. cap. 18.

tefle

Cardano

Paro

Salio Diverfo

Haec epidemia fequebatur annonse caritatem

de pejle

libr. c.

tum ex

pravis cibis

3.

fupervenire folent

commun.

fructibus corruptis

fungis

adeoque

libr.

vic-

&c.

Curabatur ex praefcripto Academiae Marpurgenfis ; i *^ catharticis

i*^ antifpafmodicis ; 3*^ litu nervino , aromatico, &c. Videtur idem effe affedus qui
alias a WilHchio , Budddio vifus efl.
2. Eclampjia verminofa ; Infultus epilepticus a vermibus. P. A,
Apud infantes vulgaris efl ,
a convulfione non potefl diflingui , quia
hac setate fundiones animae facile obfcurantur a gravi quocumque morbo ,
infantes facile fomnolenti evadunt.
Curatur vero eodem modo quo convulfio a vermibus in paroxyfmo ,
;

&

&

ab

aetate

mam

5^

femiffem prsefcribebat

vomitione

&

deinde

vero

prsefcribuntur

olei

fequenti

fedantur

fuccini

die

Riverius ;

gerebat

fe

prsemifTo

excitata convulfiones

ftituitur ;

que

ad lo'" annorum. Sic

&
fit

fi
,

opus
&;

fi

fpiritus

julepus

efTet

falis vitrioli

revertantur
vitrioli

drach-

enemate purgante
,

ex aqux

catharfis

ia-

ana guttje quincardui benedifti

ana uncia una ; confedlionis alkermes , drachma una ; falis cardui benedi6li , fcrupulo uno, cum aqua theriacali , vel aqua naphie ^ vermifuga vero minime negligenda funt. Fide River, obferv, 28 & 3c). cen^
fcordii

tur.

4.

Vix

ullus efl morbus qui plures infantes e medio tollat.

Eclampjis parturientium Mauriceau chap. 28 liv. 2. Accouchement accompagne de convulfion. Baglivi p. 336, Nic. Puzos Spec. j^ Levret p. 224 ;
Shafousky de puerperarum convulfionibus , Argentor. 1763. P. A.
3,

tum mater parturiens, tum foetus , ac uterque perit ,

promptifTimum feratur auxilium j motus fcilicet convulfivi per intervalla redeuntes fuperveniunt , five ab ultimis naturcC periculo commotse conatibus , cum fcilicet ob immodicam haemorrhagiam accidunt , five tranflatione
vividiore fanguinis ad cerebrum , ob vehementem quam in molimine partus
patitur commotionem ,
ob plethoram , five demum ob acriorem uteri
diflradi dolorem.
Parturiens vero vel in intervallis convulfionum mentis fuse compos efl
Saepius ab eclampfia

nlfi

&

vei

C L O N
romno

vel

fepulta

falutis fupereft

in

E c L A
p s I A.
I
I.
571
fpumans ore jacet. In hoc fecundo cafu nulla fer^ fpes
priore vero unica fpes eft in embryulcia , feu prompta

quam natiara fola rariffim^ , veriim obftetricante Me,

Chirurgo adjuta , poteft exfequi.
Periculum autem eft in mora , maxime fi menorrhagla fimul vlres auferat
quantocius more folito manu butyro illita , in uterum , fi paulifper hiet,
immifta , foetus pedes adducendi , &: partus accelerandus.
Si vero minime hiet uterus eclampfia fuperveniente , nil aliud tentari pcJteft praeter phlebotomiam e brachio vel e pede , ( fi eclampfia a menorrhagia non excitetur , fed a plethora , agitatione , aut dolore , ) atque clyfmata
ex decodo fennse , cum catholicone, eo fine, ut tormina uterum aperientia
cieantur, non negleftis linimentis os uteri lubricaturis , ex oIeo,'adipe, butyro in hoc vero cafu emeticum praefcribere inconfultum eft ; quippe docente experientia ,
hsec eclampfia ab "alterutro ex prsedidis principiis procedk , quorum nullum tolli poteft , fed potius augetur ab emetico
perniciofum itaque iilud medicamentum ablegetur , nifi ex oris foetore , linguse
fpurcitie , naufea indicetur ,
abfit menorrhagia.
Sunt mulieres quse eclampfia in omnl partu afficluntur , five ante , five
poft exclufionem foetus ; docet autem obfervatio Mauridzi eas ab hoc morbo
evafifl^e , qux bis terve in decurfu graviditatis, femelque inftante puerperio
fanguinem fibi detrahi curavere.
In partu etiam facili quandoque muller fublto conquerltur de fuffufione
marmarygis , de gravi cephalalgia frontali , vel occipitali , de fubita
amaurofi , quse funt proximse eclampfise prodromi ; illico una vel duse largae phlebotomiae inftituendx funt , nec ad extratSionem foetus properandum ,
his prsemiflis partus rite procedat , tormina revertantur ,
fi
mulier fui
compos evadat ; verum fi recurrant convuifiones , cum fpuma oris
fifoetus

exclufione

dico -

&

&

&

&

anginse

gnis

convulfivas

poft phlebotomias
infufo
hiet

aut ceftantibus convulfionibus fopor urgeat

clyfma

foliorum matricariae

iniiciendum eft
artemifiae

&

ad foetus extraftionem recurrendum

Non tamen

cum
fi

lenitivo,

uteri os

&

diaphoenico

tunc
,

\n

non magis ac magis

eft.

levamen a foetus extra<^ione Illico fuperve-*

nlt , ita ut aegra per unam alteramve diem convuifionibus , fed quidem rarloribus concutiatur , aut caro obruta obdormifcat , fed fymptomatum imminutio optimi eft augurii
vero , extrado foetu , fymptomata illa
fi
non remittant , de muliere a6lum eft. Vide D. Puzos Traiti des accouchemens
notabile matris

EcLampJia a doloribus Helmontli de lithiafi cap. 7. Epilepjia nephrl"

HofFmann. de epilepfia ; Eclampjia ah odontalgid , otalgid Hoffmann. P. A.
In Comite
In monlall vldlt Helmontius eclampfiam lethalem ; alter habult in renibus calculum aduncum
acutum ; altera in uretere; uterque po^
4.

tica

Frid.

&

&

diros dolores nephralgicos crudelibus convulfionibus obiit.

Cc

c c 2

a.

E^^

CLASSIS

572

Edampfia

a.

SPASMI UNIVERSALES

IV,

rachialgica

Bonte

Cl.

41. P. A.
gravior

dani

cum

rlnt

ratlone

camphora

aut

caftoreo

funt

rachlalglci

(i

rachialglse

fi

&

a dolorlbus

varletas eclampfise

Efl

hyftericas

frequens

&

robufti

facillus

non

prsemifla

Med.

Journ. de

apud

eft

1764 pag.

rachlalgicos

Curatur ope lauemetica prsemlfTa fue-

vegeti

tamen

fuerint

Jan.

fi

narcotica catharticis funt

marltanda ; fi vero pertlnacia eclampftse inducat ad fufpicandum vitlum feu infarftum In cerebro , a phlebotomla e pede crdlenda eft curatio.
b. Eclamjia ah otalgia , Journ. de Med. Fevr. 1764 pag. 150.
Larvae quatuor conlcse , in aure purulenta genltse , dolorem atrocem Sc
deln convulfionem excltabant ; fruftra oleum inje6lum fuerat : M. Bertrand
segra convaluit.
has larvas extraxlt
c.
Eclampfia a dcntitione ; Qonvuljion caufU par La formation dcs
dents. P. A.

&

canlni majorem , molares maxlmum dolorem in,

an quia obtufiores ? dolor mlnlme a glngivls perforandls
a nervo in dentls radice compreflb ; glnglvse fine dolore fe-

mlnorem

Inciforil

ferre

cenfentur

orltur

fed

cantur.

Quo
mlniis

acceftus eclampfise

valet

papillam

intervaHis

in

frequentrores

magls ftupet mfans

infans

recufet

eo pejus
aut

eo pejus
;

ft

quo

fopore

intervallis

in

fmt acceflus

frequentes
tentetur

fere

&

femper

lethale.

phlebotomia ineundum eft, nifi seger debills ftt ab Inanitlone ;

qulbus alvus eft la, nec enlm convelluntur In dentitlone
dein femigranum kermes mlneralis Identldem in aqua tlllas ipfis prsebe-

Cura.

clyfmata iteranda

xa
tur

ut alvus laxetur. Interea nutrix refrlgeretur

fero laftls

imo

purgabltur, ut

infains

aqua

inde purgetur

,v

puIII

oryzse

hordel

alumno oleum amyg-

dalarum dulclum perutlle eft ; debllitato deln praefcrlbuntur antipafmodlGa , ut

fpirltus cornu cervi guttse allquot
pulverls de gutteta grana allquot , In
,
julaplo cephallco.

Eclampfia a fahurrd Boneti Sepulchret. de epllepfia

5.

puerlli

obf. 9.

Ec

lampfia kumoralis Levret. P. A,

SI

nutrlces ira

alumnls

fuls

vel terrore gravlter commotse

haud

hl fsepliis

ita

multo poft,

ubera prsebuerint

ftatlm

epllepfia corripl

obfervantur:

Hofftnann,

Hodl^

infans fexennls

totlus corporis

tus erat

prsefcripfi

tartari ftibiati

vomult
dlne

cum

fublto

corripltur convulfione continua

prodromo,

pallidulus

macer

afphyc-

&

anthelmlnticam ; In prlmo cyatho

dejeclt,
poft duas horas fyrupi Giauberianl gutt. vj

potlonem cardiacam

granum ;
mucos,

vlrldes

fummo mane

anaefthefia fine

&

ftatim eclampfia receflit, fuperftlte febre

&

laflitu-

cras purgandus eft.

6. Ectampfia ah ifchurid, Schneiderus de catarrhls pag. 244. P. A,

Qul-

CLONICL EcLAMPsiA.^

57j

Quibus urina fupprlmitur per aliquot dies , febris ardens , fubfultus tenvarii motus convulfivi fuperveniunt , urina fandinum , delirium , fopor,
guini remixta ; quippe fi injiciatur atramentum per ureteres , illud facile in
venam emulgentem tranfit , ut expertus fum , adeoque fimili via urina fanguinem inficit.
In hoc cafu fi phlebotomise repetiiae , clyfmata , irrigationes emolllentes ,
potus nitrofi nihil pr^eftiterint , tumeatque hypogaftrium , acus tricufpis cannula inclufa immitti debet per perinaeum in veficam , fi eatether immitti non

&

potuerit,

&

urina eliminanda eft.

7. Eclampjia pkthorica Schneideri de catarrhls pag. 134. Edampjia a

thora Drelincurtil apud Bonetum obf. 6. Levret pag. 214. P. A.

In
tis ,

5.

illa

fpecie a phlebotomia pedis repetlta larga

pU-

a fanguifugis ano appofi-

viftu tenui falus exfpeftanda eft.

8.

Eclampjia ab inanidons. Galen^ Levret des Accouch^ P. A.

fanguinis profluvio

fcci.

Ea
tum

convulfio

&

defipientla

malum

Hippocr, aphor^

7.

eclampfia eft conatus naturx quo

intolerabilem quovis allo

culo obvlam

eundum

vertat nefclse

fe

mutare cupientls

eft cardiacls,

aromaticls,

&

&

praefentem

fta-

extremo autem hulc perianalepticis.

Eclampjia traumadca Bonet. Sepulchret. obferv. ij. tom. i. pag.

319. P. A.
Quatuordeclm cafus recenfet Aulor convulfionum , cum fopore , delirio ,
fenfuumve obfcuratlone , ob percuftum , fi-aftumve cranium in quacumque
parte , inventis quandoque pure , fero effufo , fanie, abfcefifu , meninge inflammata , cerebro depreflo , fragmentis cranii , &c , intra cerebrum. Vide
Dionis , Heijierum , &c. de vulnerib. capitis.
Idem accidere vifum eft ulcere diaphragma rodente obferv. 24 ; carle vertebrarum fpinalem medullam denudatam vellicante obferv. 2S.
10. Eclamp/ia exanthemica ; a variolis Sydenham p. 80,
661; a retrocejjione petechiarum , variolarum , rubeoldi , purpur^ , ab achoribus fuppre/Jis^
Fr. HofFmann. de Epilepf. ; a miliari Allioni de Millari. P. A.
Quse variolse praeludio fupervenlt bonl eft ominls, licet allquot dies perfeveret , atque eruptionem puftularum difcretarum prsecedit.
Epilepiia fymptomatlca differt ab epllepfia exanthematica ratione acutlei'
9.

&

&

cclampfiae

morborum quibus

debetur.

11. Eclampfia ab atropd. P. A.

Anno 1750 menfe Augufto puer feptennis manducavlt in horto regioMonfpelienfi aliquot baccas Belladonse ,
melanocerafi ,
( atropa Llnnael ,
vel folanl furlofi ) paucis poft horls evafit ruber , fcarlatino rubore , fine
calore

24

rubedo

horas

miflus eft

fuit
,

unlverfalis

divexatus

erat

cum

delnde convulfionlbus totius corporis per

febre notabill

unde fymptomata imminuta

&

delirio Iseto.

Mane

fanguis

oleum amygdalarum fumpfit

&

y^fpere multum dejecit per inferiora, deinceps fopore ab hora fexta- vfpcr=
tlnl
c c 3

CLASSIS

574

a morbi

SPASMI UNIVERSAIES

IV.

ad nonam matutlnam detentus

tina ufque

&: fanatus

fuit ,

efl:

intra

40 horas

initio.

&
&

haufto carcinoma mammse

Deco(^o atropx levifllmo diu continuato,
in IIL Halkri difputax. morfanatum videfls in obfcrv. Fand&rmonde ty58,
horum tom. 2.
II. Edampfia ah ananthe. P. A. Journal de Medecine Novembre 1758
pag, 430; obfervante D. Rochard Chirurgo Bellinfulse ad mare.
(Eaanthe crocat^ ( Linn. fp^c.') radices , carottis fimiles fucca lafteo,
<lein croceo , fapore acri , ingrato , efitarge funt a pluribus militibus.
Hocce venenum latuit aliquot horas in ventriculo , flne noxa, aft dein
in inteflinis fl:rages edidit maximas , quippe inteflina pofl: mortem fola contenuia fola erant purpureo-nigra , matinebant fuccum flavum radicis,
culis lividis gangraenofis refperfa , caetera vix mutata.
Symptomata ; horrendi vomendi conatus , dolores atroces prsecordidcardise , convulfiones violentse in ocuHs , facie , maxiila , ita ut
f um

&

&

omnino

&

poflit seger ,
quafi in eclampfia mente captus
autem ex imperfe6la hac hiftoria verum rifum fardonicum ab hoc veneno excitatum fuiflTe cum confliridione fpafmodica oefor
nihil

videatur

deglutire

intelHgo

phagi 6c maxillse.

Quibus os per vlm

&

deglutito

ufurri

advocatse

fent

imminuto paroxyfmo

potult

aperiri

&

venenum ano
oleofa

copia diluto

clyfmata

potiones in
;
,
mucilaginofa pinguia adhiberi debuifquid fentirent prius segri eloqui potuere , fu-

ladicinia
,

magna aqux

emetico

rejeftum

cato

eft

demum omnes evafere.

Edampfia a dcuta, ^Vepfer. de cicuta aquatica.
Pueri duo & fex puellx menfe Martio comederunt radices cicutse Linn.
quas pro carottis luteis habebant; omnes autem ferius, ocius, intra paucas
horas correpti funt eclampfia , qua intra horae dimidium duo obiere , caeteri ope vomitionis brevi evafere ,
ejeftis radicum manipulis. Cum autem
pererant tamen vertigines, cardialgi^e, fyncopes, aft
13.

&

theriaca aceto
dentes quibufdam eifrafti funt ,
,
Jacobus
infufum tabaci has vomitiones falubres concitaverunt.
Mseder fexennis de cardialgia ^erebatur, vix verbum effatus , humi proftratus , urinam ad viri altitudinem eminxit ,
mox terribili afpedu cum
omnium fenfuum abolitione convulfus fuit , os ardiflSme claufit , ut nulla

maxilla convulfa eflet

foluta,

arte

ahis

aperiri

valuerit

guis ex auribus

pus pugni

virilis

circa

magnitudine patris

quandoque videbatur
jadabat

dentlbus fliridebat

promanabat
,

nihil

oculos

cartilaginem

manum

mire difliorquebat , fan*

xiphoideam quoddam cor-

validifllime

tamen ore claufo

ejicere

feriebat,
valuit

vomiturus*
artus

mire

&

torquebat , faepius caput retrorfum abripiebatur , totumque dorfum incurvabatur in arcum ; cefTantibus convulfionibus per momentum matris

opem

tari potuit

exfpiravit,

imploravit

mox

pari ferocia ilHs redeuntibus,

donec viribus deficientibus

Poft obitum abdomen

&

expalluit
facies

&

manu

nullatenus excipeflori

admot^

intumuerunt abfque Uvore nifi

pauco

C L O N
pauco

C L

circa oculos conrpicuo

c L A

p s

cadaveris ufque ad

ex ore

A.

horam

57^
fepultuise

fpuma

viridis largiflime emanavit , licet fepiiis deterfa.

Catharina Soror ejus adultior eadem fere fymptomata deln pafTa eft , fed
vomuit , imo fumpta theriaca aceto foluta , iterum radices ejecit , dein conticuit, jacuit fme voce 8c cjuafi mortua per horas novem ; poflridie ad
mentem rediit , diu de gaflrodynia querebatur, per quatriduum delaffata ,

obambulavit
flidi

convaluit omnino.

In puero bienni

fuerunt.

Qui parcius radicem comederant levius afeadem fymptomata , palpitatio vehemens,

faciei rubor , oris ftriftura, artuum jaftatio , fumpta theriaca ma,

nipulum dimidium radicum evomuit, intra ofto horas omnino convaluit.
Puer ftennis tardius afRiftus fuit , fed vehementius , initio quafi temulentus vacillavit , concidit convulfus , ore ftridto , corde validilfim^ palpitante ; fumpta theriaca ex aceto non vomuit , nec minxit , brevi obiit
omnia in cadavere eadem ac in Jacobo Mxdero , fpuma viridis ex ore

fingultus

corporis intumefcentia

circa oculos.

livor

EclampJLa a coriand

Memoir, de TAcad. R.

Paris, ann* 17. . P. A.

comedit , qu3e guftui minimc
funt injucundae , nigrse , ftriatae ; poft hotse quadrantem cardialgiam expertus ,
vertiginofus , in paroxyfmum convulfionum univerfalium cum omnium fenfuum feriatione concidit; accerfitus Chirurgus emeticum propinavit , unde baccas circiter decem evomult , nec inde fublevatus efl: , fed
pauio poft iteratos paroxyfmos expertus eft,
in Nofocomium deveflus
e lecfto in folum lapfus facie lividus obiit. Aperto cadavere inveni ma-

14.

Vir quidam

fiti

commotus baccas

coriariae

&

culas exiguas rubras in

cas

tunica villofa

fanguinem fluidiffimum

D.

Baccce a

Lefevrc

caetera

ftomachi

bene

fe

&c

undecim

coriarise

bac-

habentia.

Medico Ucetienfi RegicC

Scientiarura Academiae Pa-

amico, chymico egregio fuerunt examinatse, in illis vero tum guftu

tum analyfi chemica nil acris, nil corrofivl deprehenfum eft.
Idem ac ille vir infortunium pailos eiTe alios fex homines diverfse setatis
circa Alefiam diverfis temporibus compertum habui,
Caprse annofiores , utcumque fame prefT^e, ab arbufculis illis fibi cavent
rifinje,

at

folia

juniora

&

convalefcunt
fi

carpunt, &: inde velut temulenisc,

convelluntur , fed non minus
interdum humi procumbunt

juniores imprudentiores folia

vertiginofae

minor itaque energia

foliis

videtur inefi^e,

quam

baccis.

Oves

edant abortiunt.

15. Eclampfia
des Convulfions.

Recens

nati

NiophytorumVzn^Qxmon^Q

Dlft.

de Sante. Enfant p. 56,

P. A.

ideo

quandoque convelluntur quod

in

partu laboriofo ni-

mis debilitati fuerint , quod non fufHcienter nutriti funt; hanc debilitatetn
ex pulfu exiguo , molli , ex ofcitatione repetita , ex vagltus defeftu cognofcltur. In
rii

hoc cafu prsefcribendum

proprietatis

Infantes

vini cochlear

cum

aliquot guttis elixi-

vel prsefcnbatur potio cathartica cochleatim fumenda.

natu majores

abladati v. g.

eclampf se verminofse, a dentitio-

CLASSIS

57^

UNIVERSALES

IV, SPASMI
&c funt obnoxii,

titione , a raburrd acidii

itjedelam expoftulant.

quae fingulae

fpecies

fingularem

i6. Edampfia ab hydrocephalo ; vulgo ^ei" f^z/Ar dans U urveau. P. A.

Morbus eft frequentiflimus , & qui magnam partem infarttum toUit h
medio ; certis etiam in familiis gentilitiusj quem utinam praevidere poflfemus , nam cum femel faftus eft , nulla fere falutis fpes eft.
maxime illis qui
Accidit infantibus trium , quatuor , quinqae annorum ,
fcrophulofo viru funt infe(5li , quorum parentes fyphilide laboraverunt , quorum mefenterium glandulis duris eft obfitum incipit ab inappetentia & fafti;

dio

omnium rerum
languido

nutant

Capite

&

fixus

morem

contra

averfationibus

parvo

etiam crepundiorum

nubilus

evadit

dein

vel

mente obfcurata

vellitur ,

&

quenti debili

gena per

alterutra

languent

feu voluntatibus &c

addi6li , pallidi , cum pulfu

intervalla rubet , afthenia accedit ,

ratlonem

&.

morofi funt

os diftorquetur

fubito

qusedam pars

oculufve uterque

,^

manufve

agitatur, conpaucos dies cum pulfu freSe<fto cadavere ferum in ventriculis ce-

faciei

ftupida

insequali obeunt.

&

intra

copiofum obfervatur , idque frequentiflime

monente
Puer fexennis Nofconomii generalis videtur fomnolentus

rebri

WiLlifio,

,,

admovet,

tos continuo

gatur

cum

verrrwfugis

febrlcitat, facies

cum

digi-

alternatim rubet, &c pallet, pur-

deinde pulverem de gutteta

diebus aquilam albam

ternis

naribus

cum

vermifugis

&

cartharticis fumit quinquies; nulli

al-

vermes

videretur interdum velut a vermibus ftrangulari , dejicit vicorpore convellitur , tunc hirudines temporibus admoventur
hinc pejus habet , poft duodecim ab initio morbi dies moritur. Medicus ,
qui, me abfente , hirudines prsefcripftt, febrem malignam incufabat.
nullum in abdomine vitium , cerebrum vero molle
Se<S:o cadavere ,
Verofimile eft a materie verpiiltaceum , ejufque ventriculi fero diftenti.

exeunt

ridia

toto

licet

minofa infpiflatum fanguinem in cerebro

vermes unquam

fed nulli

In

aliis

cerebrl

lis

fubje<5lis

cera mollia

rheum

&

morbo peremptis

pulvls de
,

gutteta

pallidas ;

,
,

ut

parum

cruoris in vafis

attoniti

cubr convuifi
tltur,

llcet

Cura
cardiaco

fufpirlofi

ex

quse vires

*diu

&

fubfrigidi funt

requenterque In

hlftor.

&; juxta

In

14

&

qulbus

15.

palli-

Mortonum

ali-

qui ftatus per paroxyfmos more febrls Intermittentis reverpulfu febris dijudlcari non poflit.

inciplt a veficatorils
,

ad hunc morbum
non infringant , amara fi aetas

plurlmum pulvis de Gutteta

anhelofi

vif-

prophylaxim ufurpatur.
17. Eclampfia fcbricofa ; vide Morton pyretol. cap. 9
Jonrn. de Med. T. XXI p. 124 , T. 8 Art. 6.
P. A.
Sunt infantum , juniorum utplurlmum , caroticl afFeftus
duli

eflTe

Indicantur^itaque tonica, martialia

potus roborans, ut vinum

rara cathartlca

vellet admittere

Inde fetum delapfum

invenl etiam ferum in ventricu-

glandulas mefenterii tumidas

carnes laxas

prsecavendum
illa

fimili

haefiflfe ,

vifi funt.

llnftu pedlorall,

pulvere de gutteta in pot

dein pauvillo kinkinse in julapio cephalico.

Grca

CLONICI. ECLAMPSIA.
Circa curam hujufce

G. van Swktcn fuafu

fpontanea , prsemifTa catharfi

Archiatri

parabilis

Epilepfia
chcr

&

fero

mam

mane

incitati

phlebotomia

longum tempus

per

manipuli unius decoftum in

vel

exemplo

6>j:

&

&

dedit

577

OpiFeri, incom-

excogitavere egregii

plura

Claffis

quidem in
Lo-

Clariff.

pulveris foliorum aurantii drach-

aqu3c fontanae libra una faftum ad

confumptionem , cujus colatura mane bibitur pro una dofi ; ex

quatuordecim aegris fex fublevati funt , quatuor nullum efFe(5tum experti
ego vero in epilepticis duobus adhibui fine fuccefi^.
6c quatuor fanati
Idem camphorae drachmam femiffem ; facchari
gummi Arabici , ana
fcrup. unum ; aceti unciam femiflem ; aqux florum fambuci , uncias duas
fyrupi florum papaveris rhoeados , unciam unam mifcuit , hujufque mixturae cochlear quavis hora iifdem epilepticis propinavit , additis nunc laudani liquidi guttis triginta; nunc vero infufo contrayervse &: deco6lo febrifugo cum fpiritu vitrioli acidulato , quod etiam in malignis morbis profuit,
quidem feliciter , epilepfiam aggredi mixtura ex opio,
Aufus efl: idem,
quod quidera in epilepfia vel eclampfia a nervi punftura oriundis , vel hyfKinkina quidem , ob vim antiperiodicam
tericis tantum , aufus eflfem.
medietatis

&

&

&

fedativam

forte

plures antea adhibuerunt.

De ufu olei animalis Dippelii in Epilepfia parum proficuo fcripfit /. G, Baumtr in Actis Acad. Moguntindiy Tom. I pag. i^y.
fubfultu tendinum , mofchus magna
In Eclampfia febrili cum delirio
fomnum conciliando moclofi cum aqua vitae fumptus profuit , fudorem
fchum vero nondum expertis ad grana xij aut XX prsefcribere tutum non

&

&

efl:

quippe grana iv quafidoque fl:omachura

ea
confultius efl: a granis ij incipere

me

irritant

&

calefaciunt maxi-

vero

dofi

mirum quantuoi

exhilarentur

&

fopiantur

fubleventur Hyflericae.

eclampfia variolofa

In

viij
feliciter adhibuit
in hyfteClariff. Kcidj
extra6lum hyofciami albi incipiendo a femi-grano
vidi etiam Hyftericam unica eledlrifatione fanatam.

idem remedium ad grana

ria ipfe

cum
In

&

mofchum

fucceflli

fcelotyrbe

adhibui
,

&
;

chorea

Viti

S.

lUuJlrijf. dc

me

quidquam

adhibita vix

Philiater
incidit

in

praefcripfit

volatilis

alcali

venienti fumendas

Aqua

lethali

Journ. d& Mcd.

Clarijf.

Martcau dc

quae in Epilepticis pluries

fabarum
cardialgia

guttas vj

S.

omni quadrante

XL

grana

Ignatii
Illujlrijf.

B.

dc

fumpferat
Jufficu

ipfi

horse in vehiculo con-

quibus convaluit,

Lauro

deftillata

cclampfiam

cum

convulfionem

effecit.

caufa

experiundi

&

Haen

Grandvilliers eIe<flrifationem feliciter adhibuerunt

- cerafi fup oleo efl"entiali onufta

fopore terminatam creat

Oci,

XIX. EpiLEPSiA, ab

lyGo

p.

nifi

fi

intus fumatur^

adhlbeatur alcali volatile

^20.

&

non ab epi
Morhus Divinus Platoni , Herculeus
Ariftoteli , Comitialis Plinii , Sacer r& major Celfi , Sonticus Auli GelCaducus , Viridellus Paracelfi ; Analepjia Riverii ; Mater pmrorum
lii ;
Sauvages Nofologia Methodica^ Tom, I.
Schnei*
d dd
epi

lambanejlai^ defuper deprehendi,

lado ut Latino-barbari putaverunt

IV, SPASMI UNIVERS^ALES

CLASSIS

578

Schneiderl

Mal

dk

Genus

eft

fubita

MaL

terre ,

dc la

celTus

fallcndc fiicht Germanis

S. Jcan

EpiUpfu

Gallis

Vapcurs EpiUptlqucs

Mal

caduc

haut-mal.

morbi fpafmodici clonici &: chronici intermittentis , cujus acinterceptione fenfuum, variorum mufculorum agitatione 6>C

dyfpnoea notantur.
Diflinguitur ab Eclampfid ex eo quod morbus fit chronicus ; a Tetano
clonicus cum fenfuum feriatione ; a Catocho
quod fit etiam chronicus
partes
refpiratio
in paroxyfmo fit frequens , Interturagitentur
quod
,
bata 5 fsepe flertorofa ; ab ApopUxili epiUpticd ex eo quod periodice recurrat ; ab Hyficrid per animse extra paroxyfmum habitualem fecuritatem ,

&
&

CLim fmt in hyfteria

dominis

meticuloiitas

in

paroxyfmo

ftrangulatio

globus ab-

aliaeque differentise.

&

chronicus
,
perlodicus , cum fenfuum
antea(^orum oblivione.
Sunt qui fpumam oris , qui poUicis fortem contraftionem fymptomatis
pathognomonicis annumerant , verum iiii unlcam fpeciem epilepfias darl prsefumunt , licet omnes aulores idiopathicam a fymtomatlca diftinguant , &C
utramque a principils omnino diverfis oriri quandoque confentiant. Naturas perterrltse
vehemens ad expellendam
turbatse conatus fubitaneus
vel corrlgendam materlem morbificam , utplurlmum cerebro Infidentem ,

morbus clonicus
in paroxyfmo

Eft

feriatione

univerfalis

&

&

&

aut partibus nervofis infenfam

&

Irritantem

quorum prlnclpia funt faepius materialia v,

rum varicoforura , aut anevryfmaticarum
infefta finus

num

themata
cis

acris

&

&

vifcida,

fomnia potiffium

teneris

brum

narlum pungentia

lympha

g.

paroxyfmorum

glandulse In cerebro

cerebrl

&c

femen acre,

terrifica

Infarftus

meningibus intumefaftis

Infixa

Alias

caufa

vafo-

plethora
calculi

re-

mera animl pa-

valde fenfibilibus hyfteriex quibus labefadlatur cere-

fubjeftis

in

videntur paroxyfmorum principia

ad novos paroxyfmos difponitur.

Nlhll magis repraefentat furorem brutl

videtur

aurlbus vel naribus

irritatl

quam

ut canis

epilepticus

ab

oeftro

vel tabano

ut patet ex clamore

mu-

oculorum truculentia , dentium ftrldore , orls fpuma , pugnorum conflrlftione , vehementi totius corporis contraftione, Ita ut mifer epilepticus
videatur atrociffimam in' cerebro Isefionem experiri,
defperabunde exagitu

&

gltarl.

Hoc

nervorum fenfibilitas, fi quis

cerebrum denudatum perfodlat, nullus fenfus in cortice; verum
ciim ad origlnem nervorum , feu medullam oblongatam ftylus pervenlt,
Illlco anlmal epilepfise infultum patitur ;
orlginem medullx fpinalls
fi ad
fuadet exquifitiffima quas eft in orlgine

ftylo acuto

&

devenlat ftylus
ries

ilHco toto corpore

convulfuim difto

citii^is

moritur,

ut plu-

fumus expertl.

&

In aures
nares intrufa corpora eo majorem &c acutiorem excitant doiorem , quo altlus
altius intruduntur hsec corpora etlam molliffima , ut
plumula, feu quo magis ad orlglnem nervorum acceditur; nec dubium eft
quin

&

C L O N
quin fenfus in labyrintho

quam

fit

I.

multo

exquifitior

L E P s I A.
quam m tympano

in auricula &:c,

&

quod removere
dolor atrox a principio inconfpicuo ,
nos liberare nequeamus, nos urgeat in partibus ad vitam quam
Si

ceffariis

homo

quantumvis ftoicus

dine exfpe6let ) eum

fuftinebit. Vidi nobilem
tiebat

rum

579
&: hic

pcenam meritam

( nifi

quo

fortitu-

virili

non fine involuntariis conatibus , clamoribufque

Genuenfem paroxyfmos convulfionis quos prsefen-

magna animi contentione

exigua erat

aut

maxim^ ne-

praevertiffe

viderunt

alios
ve&
& deraum maniaalii

gravioribus autem fuccumbebat

irritatio ,

cus evafit.

Slultam

naturam vocat Heijlerus , quafi vero

vehementi pathemate ratione defl:itui

hominem

in

lirat

qui

rit

ille ,

hominem

in

Novi adolefcentulam

experitur

fimili

cafu rationis fuse

novum

&

fomniare

quse bis vel ter in anno epilepfix

&

ipfi

6c inauditum

Nonne de-

femper compotem

interrogata quid experiatur ineunte infultu

dormiendum

fit

delirare,

refpondit

prse oculis obverfari

afife-

paroxyfmum

phantafmata

fe

inter

terrifica

paulo ante hujus morbi invafionem ; dein vero quid fadum fit non remia lefto exiiire
nifcitur j adfiiantes vero eam tanquam terrore percitam
conantem retinent , ne fe praecipitem dejiciat ; ab eorum vero manibus as^rocruribiis convulta fe expedire , ocuiis torvis &: minacibus , brachiis
per duas vel tpes" horas nititur.
fis ,
Cum vero acceffio appropinquat , ait ^^^/"^5, fplendores purpurei aut
nigri ob oculos verfantur, ut in coelo iris prsetenta videatur ; aures fo55
nant , fa^dum odorem fentiunt , iracundi funt , bilis prseter rationem ac3j cenditur ; his porro fragor quidam redditur perinde ac fi lapide verberentur
aut ligno ; cumque ab humo furrexerunt , commemorant quaedam tanquam
inclamant , futuramque
j, fi ex infidiis vapulafTent ; hinc in infuhu adjutores
5, calamitatem profpiciunt ; obfecrant quoque , ut membra unde morbus ori-

&

&

3,

quin etiam ipfimet fibi ipfis affefia

,
eximentes , trahunt, veliuntque ; atque
ita fibimet auxiliantes nonnunquam
nos ad ^egritudinis notitiam impulerunt ; nonnullos utique ceu invadente fera pavor corripuit , aut phantur confl:ringant

refledlant

membra, tanquam
5,

39

inde

dirigant

morbum

&

incefiiit. Epilepticus tauro jugulato fimilis efl: , caput varie

corpus ceu arcus infleftitur , fupercilia nonnunquam , ut in
qui ad iram concitantur , in glabellam attrahuntur , vel ad tempora

35

tafmatis imaginatio

35

difi:orquetur

55

illis

&

vehementer revelluntur ; eorum vox nihii nifi gemitus

fufpirium eff;
refpiratio vero fuffocatio qusdam efl: , velut in iis qui laqueo fi:ranguCseterum quum a morbo quiefcunt , ab initio fegnes funt , capitis
35 lantur.
premuntur , languidi , pallentes , animo confl:ernati ; ob laffi35 gravitate
35 tudinem , morbique verecundiam contrifl:antur.
Quare vero fenfus ferientur feu obje^la prsefentia non appercipere videantur, ita ut clamoribus non refpondeant , hoc nemo haftenus explicuit; nec enim hypothefis falfa de nervis quibufdam minime fenfiferis quidquam explicat ; nervus nullus efl in homine qui punftus non fentiat,
35

Dddd

CLASSIS

58o
cum

SPASMI UNIVERSALES

IV.

anima fenfationis recipiendae capax eft ; verum anima fummo quodam

pathemate perculfa fenfationis alterius eft incapax , ut docet obfervatio
multi in irse paroxyfmo vulnerati funt , nec vulnus fenferunt , nifi defervefcente pathemate , aut cruore confpefto ; in fummo terrore , vocem adftantium non audiunt perterriti ; ad appercipiendas imprefliones objeftorum
requiritur anim^ attentio , vel faltem tranquillitas. Qui delirio , fomnio ,
ebrietate

afficiuntur

catalepfi

audiunt

nihil

monente Gakno
reminifcuntur

oculis apertis nihil

punduras artuum

& experredi
& epileptici.

ita

Symptomaticam epilepfiam

vident

quos ftrenue movent

Au<^ores

auribus

eam

patulis

vix perfentiunt

eorum

vix aut obfcuriffime

vocant

quse peregeie

quae initium funfit a

non referuntur , ut a dolore , anxietate , frigore alterutrius pedis vel manus, quas partes ipfimet trahunt,
diftrahi jubent, adftantefque eas etiam ftrifte ligant, unde paroxyfmi faspe praever-

fymptomatis

quse ad caput

&

tuntur.

Verum

ea fymtomata originem habent In ipfomet cerebro

ut dolores
eorum qui tibia dudum amputata , digitis pedis acriter dolent,
,

Imaginarii

cum anima

alTueta fit referre objefta taftus ad cutem , licet extrealterum in cerebro latens afficiatur, fenfatio femper ad. cutem refertur , ut in fuffufione, affeifla retina, obje6lum feu mufca refertur ad aerem.
Sympathicam epilepfiam etiam vocant Auflores, cujus principium in aliam

quia

mum

quam ad cerebrum

partem refertur,

&

g. epilepjia uurina^ qu^ cenfeunde fanguis fuperfluus caput im-

v.

oriunda primitus ab utero obftru6lo

tur

quse a faburra ftomachi primitus de,

Galenus repletioni
inanitioni convulfionem tribuebant
fed Averroes dicit theoriam convulfionum fuo tempore receptam
efle potius verba fabellas canentium quam demonftrantium. Deinceps Sennertus
tota Medicorum fchola dixit caufam efle irritatlonem facultatis
non nifi imperante voluntate
motricis , qu3e utcumque alias libera fit ,
motus exfequitur , tamen a fumma irritatione contra nutum voluntatis agere

petit

infarcit

epilepjia crapulofa

&

Hippocrates &i

ducitur.

&

&

Motus mufcularis

cogitur.

rationalem

non

feftum

fenfitivum

aut

jubeat

motum

cum

iUum a

Inveterata Sc habltualis

Sennertus

voluntas

itaque

cupiditatc

nunquam

appetitum aut

citra

fit

appetitus

feu

rationalis

feu appetitu fenfitivo juberi mani-

eft.

debilitata

epilepfia Ideo

&

meninges

cerebri

infarftus
ta

ait

funt;

verat

infanabilis.

rofim

oblivionem

quce

hasreditaria

Definit
,

morbificse

quse ultra 25

amaurofim

in

paralyfim

Infanabllis eft

vafa materije

ftultitiam

ob

qula

difcutiendae
aetatis

repetitos

deftina-

annum

fatuitatem

perfe-

feu

mo-

ac lethalem apoplexiam.

Epilepfia perfefta eft

Brcndelius

&

, vel imperfe6ta.
Pitcarnius videre epileptlcos qul fenferant atroces capltis

dorfi dolores intra

Votum
adhucdum

Averrois
eft

&

paroxyfmum.

&

Cratonis

ut noflTent

votum Medicorum.

epllepfise

caufam

&

remedium

C L O N
Qux

Epi LEPSiA.

1.

581

corpore vivente fiunt operationes ab anima , ejufque facultatibus

proveniunt , unde hos etiam inordinatos motus naturam folam excitare , exSchndd. dc epilepf,
tra omnem dubitationis aleam eft
Caufa. Acerrimum facultatis naturalis expultricis , contra moleflias irrltanIn

tes

mufculorum genere excitatum certamen

in univerfo

Qui notam
corripitur

morbo impreffam femel

ille

Schneider.

amplius

Hippocrat. de morbo facro. Grandiores natu neque

contorquet ( artus. ) Senes vel

paroxyfmos

affueti

habuerit

interficit

vel

morbo hoc non

interficit

paralyticos reddit

neque

morbo jam

praefentiunt.

EpiUpfia plethorica Boneti Sepulchret. ; Epilepjia fymptomalica Frld.

Hoffmanni ; a fanguine craffo , polypofo Frid. Hoffmanni ; a catameniis y ha^
morrhoidibufque retentis ; a crapuld ^ ebrietate habitualibus. P. C.
Sanguis grumofus , vifcidus in finubus cerebri reperitur, tefte Frid. Hojfmann^.
obf. tres referente , Bonet. Sepulchr.
1.

Hgemorrhoidarii huic etiam obnoxii.

Potus vinl vaporofi , cerevifiae nimis lupulatse

carbonum fumo

inquinatus

Sc calefaciunt

tentant

indigeftse

ufus

csepae

allii ,

ac narcofim inducunt

aer vaporlbus narcotlcis

ut

nimius

quae caput

carnes nigrse

leporinse

porri

hanc excitant.

Solvitur in puellis circa pubertatem

quse Impuberes aggrefla

eft.

Quse a cephatea , vertlgine , capiplenio ob auftrum 6c defeftum eleif^rlcitatis in aere ortum ducit , curatur fponte regionis &: loci mutatione , ut docet Hippocrates. Quse a fanguine fpififo , craflTo , vifcido , quartana fuperveniente folvltur.

Adolefcens peregrlnus dudum laborabat epllepfia

na repetente , cum maltachifino Cinlii Aureliani ,
buit ufitata auxilia
adiit

ftris ,

num

dein

aft

fublevatus

celebrem Medicum

dimifit.

non

fanatus

Medicorum

2.

p. 2 cap.

Ea
tur,

paflfus eft
;

annum

per

adhi-

ufu valerlanae fylve-

eum

perfefte

fa-

qualibet feptima-

pedum cedema

evanuit

&

Imminuti admodum fuere,

Epilejia cacheciica Frid. Hoflrnann. Serofa ejufdem; Serofa Carol. Pifon.

acceflfufque epileptici retardatl

qui repetitis phlebotomiis

Alter Epilepticus fuafu

na phlebotomiam per duos menfes &c femicupia

S.

pluries quavls feptlma-

fruftra

eft quae

&

Ballon. confil.

1.

11. P.

etiam recens corpora pallida

a fero acri

falfo

fuperfluo

chlorotlca

obftru(^a aggredi-

ob menftruorum fupprefiionem retento

Ab

ab ulcere manuum , pedum , Plateri.

fcorbuto Boneti Sepulchret. obf y. /4.

Ex

lienis,

oritur ;

pancreatis

hepatis obftru6lione Blafii

Indicantur cathartica quibus via fternatur opiatis

martialibus

tonicls

&

quam

eft

dyfpepfi^
piflfaiioni

fovet

naufels

Tilingii.

jufculifque aperlentibus

cephalicis.

3. Epilepjia Jlomachica ;

Ea

&

A ventriculo
excltat

vomitione

Jcnfton. idea. Analepfia Rlverli. P. C.

cardlalglls , ruftibus , anorexla
,

crapula

praegrefllis

quse tribuenda videtur fanjulnls Inf-

ob chylum craiTmn^ crudum, ratipne cujus

haeret

Dddd

3,

&C congeritur
i^

CLASSIS

582

SPASMI UNIVERSALES

IV,

indicantur cathartica

;
, emetica ; dein vero qu26
ftomaciium roborant , ut aqutC Bellilucanae per triduum hauflae ; prsemifsa
phlebotomia , pilulae ex rheo , kinkina , enula campana , fyrupo abfinthii

in vafis cerebrl prsedifpofitis

aloe.

4. Epikpjia uterlnaSQnv.tn. Ab utero Jonftoni univerfa Medic. TifTot Epift.

ad Hallerum. P. C.
Diftinguitur i^ fexu 3@grotantis ; i^ praegrefiis aut intermixtis infultibus hyAeriae; 3^ infultus fequuntur tempus menftruationis quoad periodos ; 4*^ aut
a terrore fimilive pathemate excltantur ; 5*^ obfcuriffimse funt in paroxyfmo

fenfationes

non omnino

fuppreftk.

In hyfterica epilepfia infoHtas

vires

exerunt segrse, incondita interim 6c

&

quaedam vociferant
pedus feriunt. Foeminse huic magis obnoxiae funt temperamenti plufquam folet fanguinei ,
habitu viraginum gaudent. Sydenham.
Prseter remedia quse a catameniorum emanfione , aut dolorifica excretione indicantur , juvant in paroxyfmo quse fanguinis fluiditatem
fluido nerveo robur reftituunt , ut fpirituofa , volatilia , fimulque antihyfterica. Spirituofa funt fuccini praeparata varia , liquor mineralis anodynus Hoffmanni ad
guttas duodecim aut viginti, sether Frobenii; inter antihyfterica eminent tinftura
pulvis caftorei , oleum animale Dippelii , aqua Lucise , fpiritus cornu
mofchus ad grana tria.
cervi , Scc
camphora
Puella , 20 annos nata , a terrore in Epilepfiam lapfa , a quinque annis
inarticulata

&

&

&

&

acceft!us epilepfise uterinse pluries in die patiebatur

menftruata

duos

fumpfit per

paUida

cicutse

osdematofa , vix
inde catamenia
a prima dofi fubftitit ,

menfes extradum

vomitus habitualis , quo prius laborabat ,

valet. D. Coulas.
, hodie viget
Epilepfia fimulata Hecquet Naturalifme des convulfions

redierunt

&

color rediit nativus

Hi; Brueys
du Fanatifme. P.
Fanaticos Gebennenfes initio hujus faeculi comitabantur qusedam canidiae
fatidicse , quarum prophetiis
cohortum omnes aftiones dirigebantur ; illse
vero , quafi numine afflatae , treraebant , humi procumbebant , atque anhelitu cohibito , abdomine inflato , fpumantes
mirum in modum exagitafae ,
5.

ftoire

&

demum

ad

fe

reverfae

vaticinabantur.
ut nemo in Nofocomio
auram ex manu ad huprsefcripfi ufum verberum

Puella feptennis epilepfiam fimulabat tam appofite

generali

merum ,

dolum

fufpicaretur

inde ad dorfum
fanata eft.

interrogata

&

num

fentiret

femur , ea annuit

quo audito

Boerhaav. confult. 2. P. C.
Adolefcens ftudiofus , phlegmaticus corpore , ingenio mobilis , a frlgore
pedum patiebatur fpafmos , dolorefque in pede , tendlne Achillis , fenfim afcendentes ad crura , femora , periodic^ per duos annos , bis vel ter in anno , paroxyfmo ad duas vel tres horas perfeverante ; deinde fimiliter a pede 5 dorfo orti fpafmi ,
dolores altius ad latus dextrum 6c caput afcend^runt, unde paroxyfmi epilepticij fenfibus omnibus abolitis , toto corpore
6. Epilepfia pedifymptomatica

&

exagi-

O N

C L
exagitato

fuccedente ftertore

in dextro crure
liiis

habebat

fpuma

friflionibus cedens

quam

pejus

ante

in dorfo

seger

nullo fenfu aufse frigidse

&c

2cftate

L E p

oris

pr?efagiebatur certo infultus

mutatione inexplicabili
ejus livefcente

I.

finito

hieme

A.

583

paroxyrmo
flante

horas plures

cruris dextri

Trigus

borea medieiTj ex

aut

perfentiebat

metatarfi

ligaturae

colore

paroxyfmum

retardant.

Curatio Boerhaaviana. 1 Vefpere per femihoram bahieum ex calida aqua

xger ad crura ufque ; partes ficcatae fricentur panno laneo, ficdorfo pedum applicentur emplaftra noco , calido , rudi ; tunc plantse
&:e , dieque gerenda , excepto tempore balnei , ex gummi ammoniaco , bdelvefpere fortis extenfio tarfi , ut in
lio , galbano &: oxycroceo. x^ Mane
ingrediatur

&

&

luxatione refi;ituenda; interdiu moderata deambulatio. 3 Bis in menfe , triplenilunia , purgetur haufiu qui recipiat cinnabaris
duo ante novilunia

&

drach. femiiTemi fcammonii gr. viij ; flibii

,
de cichorio compofito drach. vi ;
aquae cipridie paroxyfmi pofl: balneum vefpertinum
chorei unc. ii. lifdem diebus
inungantur pedes oleo fpicae. 4 Cseteris vero diebus mane bibat jejunus
hauftum ex infufo theiformi radicum caryophyllatse , paeonise , valerianas fiU
veftris , ana , fcrupulo femifife ; rutse recentis drach. ii : die vero purgatlonis
hora 6^ vefpertina paregoricum fumat ex fyrupi diacodii drachm. vi j tinfturse opii gutt. viij^ in aqua ftillatitia papaveris rhcsados.
y. Epilepjia a pathcmatc Frid. Hoffmann. . iS. ex mdanchotid & Irypochondriacd ejufdem, nec non Joann. Bauhini.
Vidi puerulum ex denegato quodam quem pr^fradle petebat cibo , inftan-

gr.

refinse guajacigr.

diaphoretici gr. xv

rhei

&

in fyrupi

&

tanea epilepfia affeftum.

Non rarum efi: quod infantes

commotse fuerint , primis setatis
maxime
libidine

fi

nutrices ira vel

vehementi

Qui a vifu
incidere ; unde
pla.

&

refte

matres

mos

gravidss pathematis /sevioribus

annis fiant epileptici

Frid.

Hoffmann

terrore percitse illico lac pr^buerint alurnnis.

vehementer
inftitutus

provocatam plura teftantur exemfunt, quidam in epilepfiam

fuppreffa epilepfiam

epileptici

facies velo tegatur.

fi

perterriti

eft

ut in

Intem.perantia in ftudiis

templis concidenti epileptico

quse cordis palpitationem

ec-

m^Iancholiamque excitat , epilepfiae anfam prsbet.

Vivit adhuc d Langogne apud Helvios mulier quse a loti retro annis
quoties templum ingreditur , toties Epilepfis paroxyfmo percellitur , ita ut
cum per menfes annofque fuccefilve plures a templo abfiinuiffet , non minus Epilepfiam pateretur ciim iterum templum fubiret, minime vero (i prse
foribus ftaret ; ea ad oppida vicina fe contulit, fed incaffum ; jam fex anftafim

quibus prse templi foribus euchariffiam fumit

nl

funt a

&

fana vegetaque vivit.

A
vidit
8.

imo a titillationis metu

,
Baro van Swieten.
Epilepjia fympathica. P. C.

titillatione

Epilepfise

facrifque interefl: ^

paroxyfmos excitatos

///.

Efi ea

quse initium fumit a fyniptomatis

qwse ad capwt

non

referuntar

rZ^^i^/i"

5^4

//^:

SPASMI UNIVERSALES

manus dolore

anxietate , frigore
aura afcen'
a pedis
,
affeftam
ipfimet
diftrahunt
fricant , inde etiam
partem
, ligant ,
deiite ; unde
paroxyfmi leviores prsevertuntur.
Ea vero fymptomata originem habent In cerebro feu initlo nervorum hulc
parti profpicientium , uti dolores imaginarii, quos experiuntur in pede illi

ab

acgrls

vel

ut

dudum

cruris vel tibiae amputationem pafli funt ; ut affefta in fuffufiomufca ad aerem refertur , non vero percipitur macula vel infardus retinse , cujus tamen interventu oritur haec hallucinatio.
An epilefia fympathica (it mera differentia pluribus fpeciebus communis }
an vero fpecies , non inquiram ; fufficit quod hoc auxilio externo fcilicet ligatura friftioneve , difcutiatur quandoque hujus aeceffus , id autem accidit

qui

ne

retina

irritatione divertitur naturae fenfatio ac proinde conaad artum irritatum , unde prxvertitur acceffus ; nam infarftus
cerebri non neceffario aut mechanic^ determinat conatum epilepticura ,
natura femper urgentiori occurrit. Sic licet quis ad fternutandum fe accingat,
ii illico gra\sis nuncius , vel contumelia accedat
praevertitur fternutamentum.
,

guia a

forti illa partis

tus a cerebro

&

Epileptico

qui ante

paroxyfmum fpafmum dolorificum

in

cubito dextro

;
hoc
,
quamdiu fluxit filebat morbus , qui veficatorio ficcato revertebatur ; vefica^torium apertum fervavit per menfem , intern^ datum eft kinkina cum camphora ,
aeger convaluit. Locher de EpiUpJia pag. 42. Ubi fpafmi a dolore oriebantur , opio dolores componebantur , &c his fopitis Epilepfia iiluit :
idem ibidem, Epilepfiam tempore fomni flertorofi recurrentem opio ipfo fanavit ///. dc Haen,
i^. Epilepjiafebricofa deBornainvilleJourn.de Med. Janvier.1758. pag.^^.P.A.
Vide Quotidiance fpeciem quanam. Eft ea fpecies qu3e a veneno febris intermittentis latente producitur. Ferrarii apud Torti Lib. 4 c. 4 Hijl. j ; Boneti Sepulchr. de febrib. Lautter Hijl. Med. Viennce lyGi,
Miles intermittenti febre laborans fumpto valido emetico in epilepfiam
incidit , qua intervallis incertis , fed quotidie pluries repetitis , initio ad plures dies , dein ad horas plures extenfis afBciebatur fine uUo pyrexise indicio ; in paroxyfmo convulfionibus horrendis agitabantur omnes corporis partes , in declinatione peftus follis inff ar violenter agitati movebatur , mente
ftupente , in intervaliis gravamen in ftomacho
anxietas circa cor. Adhi-

fentiebat

prsefcripfit

///.

Lochcrus veficatorium

applicandum

cubito

&

&

bita fuere

incaffum antifpafmodica

narcotica

lafticinia

balnea

demum

ad kinkinam deventum eft , quod ad drachmam quater

in die , nunc purum , nunc fub forma decodi
apozemate temperatum ,
morbum hunc ab anno inceptum radicitus fanavit.
10. Epilepjia a dolore lliuft. Delii Amoenitat. ^tz, 5. in praefatlone. P. A,
prsemiffis generalibus

&

Miles

quem

fuftigatum

hypochondrio dextro ;
ro dentium conjunftus
efferis

atrociflime

dolebat

paroxyfmus cum fufurfonoris aerem replet

tumo-

&

duranteque ejulatibus
fricat , ac fi perforare vellet , deinde paroxyfvomitionibus
cardialgia atroci recurrunt; tertio morbi an-

rem hypochondrii
mi cum

pedibus calcaverat tribunus

acceflit quotidianus epilepficC

,

digitis ita

&

no

C L O N

C L
&

L E p

A.

^gf

perpetuo de ulcere
tumore interno latente loquitur , cultrumque identidem expofcit , quo tumorem diflTecet , &C fi non opem , faltem doiorum finem fibi conciliet. Sub paroxyfmo pedibus , manibufque parietis cal^6'"egt*0tus

ces

lapidefque

erat obftrufta

proxime decumberet

forte

ii

deradebat

alvus pertinaciter

nuUa.

febris

pylorum

Sedio cadavere prope

erat in ventricuio

foramen

oris

callofis

lloreni magnitudine.
; Epilepjia cacheBica Frid. HofFmanni ; fymptO"
a retropulsd fcabie , a fifulis rcjiccatis , ab achoribus & tineis reprefjis ^
Fr. HofFmanni III. 12. P.
DifFert ab eclampfia exantiiematica , quod epilepfia fuccedit exantliematicis afFeftibus chronicis , ieprofis ; eclampfia vero acutis.
11, Epilepfia Jyphilitica Bonet. Sepulcliret. Guarinonii confult. 13. ^ lue

II. EpiUpJia exanthematica

fnatica

venered Aflruc. iib..^ cap. 2 . 9. P. C.

Epileptico fyphilitico , cui tophus infignis in cranio te<^us

dedit CLariff^

Zocber fpiritum antivenereum ; ^eger Ixpe convellebatur in ufu remedii

aperto cefTavit Epilepfia ; vulnere confolidato a
dein topho exulcerato
fyphilide fuit etiam immunis : Locher de Epilepfia cap. 2 pag. 4/.
DifFert ab eclampfia quse hydrargyrofi vehementiori fupervenit 6c fugax

&

eft.

Epilepfia a viru fyphilitico procedit

Vide methodum medendi apud Jjlruc

Tribuitur gummatis , exofiofibus cranii.

&
,

hydrargyrofi methodica curatur.

4 cap. 6, n^. 4.

lib.

13. Epilepfia traumatica Borelii de epilepf. difT. Haller. Difput. Tom. r'
pag. 72. 74. P- C.
Puella decennis &: adolefcens 17 annos natus epilepfiam patiebantur iQinm

&

capite paffi ,
foveam habentes a cranio deprefTo. Sanati funt omnino
admotis dropacibus parti affe6l3e , quorum ope cranium extrorsum dudum
6t elevatum fuit.
Puella vero ^ antequam epileptica fieret y per multos dies fingulari parain

|)hrofyne

laboravit

putabat

totumque domicilium

cefTerat dolor capitis

Hac
nis

fpeftrum

cardialgia

obfervatione patet

fidendum

efTe

fcilicet
flellis

quam

prse oculis
fibi

fibi

obverfari

videbatur

prse-*

visus obfcuratio.

abfurda

optimum arcanum

horrendum

illuminatum videre
efl

effe

opinio

in

omni

epilepfia arca*

cognitionem principii a quo

fpe-*

cies dependet.

14. Epilepfia rachialgica. ClarifT. Bonte Journ. de

Efl

fecundaria

ali^ fpecies

&

rachialgiam

cuicumque

vero fuperveniat

ac parefis. Epilepfiam arthriticam

redeunte recedebat

XX. Hysteria
Stahlianis ;

melancholicam

feu quse

Med. Nov. 17^1.

faepius

ea dolores

terminat

aufert

filente arthritlde

non

quant
fecus

recurrebat

ea

bis obfervavi.

Paffio hyjlerica vulgo ; Malum hyjierico-hypochondriacum

MelanchoUa nervea III. Lorry ; Spleen and Vapours Anglisj
,'

Sauvages Nojologia Methodica.

Tom.

I,

Eeee

-^^

CLASSIS

58^

IJlerifmo

de mcre

Eft fyndrome

&

pathematis

&

caufis

cum fumma

tatio

dyfphagia

pandiculatio

Morbi

animse

causa evidenti

fine

fenfibilitate

Mal

pufillanimitate

debilitantibus ingravefcens.

Symptomata convulfiva
flrangulans

Pa[jion hyjimque

fymptomatum convulfivorum fugacium

mutabilium

fubito

SPASMI UNIVERSALES

IV,

Cochi Bagni di Pifa ; Gallis Vapturs

la Mere , CAmarry &c Occitanis.

deliriura

globus

funt

carus

pulfus

abdominalis

extremorum

frigus

deprefifus

angina vel 'dyfpnoea

fletus

fl:riftus

&

cachinni
urinse

ofci-

copiof^

&

fymptomata hyfterica confl:antia ,

permanentia in fubjefto huic fyndromi aflueto , unde differunt ab hyfteria ; fic carus
hyftericus , dyfuria hyfterica , colica hyfterica , ab hyfteria proprie difk
differunt , quia funt fymptomata permanentia.
Nomine vaporum abufive alii morbi vel indicantur , ut vertigo , palpitatio , melancholia ; vel diflimulantur , ut epilepfia , mania , 6ic,
aquofae.

hyfterici funt

animte tanta

Senfibilitas

vel pulfatur,

ut levififimus januae ftrepitus,

eft

convellat hyftericas

illas

lum quod fana non

perciperet

fi

inopinato accidat

hyftericam anxiam

dum

mceftam

clauditur

leviflimum ma,

infomnem

detinet.

&

fugacia fymptomata , ut intra pauca minuta , fletus

ad cachinnum , deliria , convulfiones , furor , fopor , visus obfcuratio , marmarygse fibi fuccedant 6c furno chartse fcetidae , vel uberi
wxm^ limpidae proventu evanefcant.
Pufiilanimitas patet ex animi dejedtione , ex falutis recuperandse defperationej frequenter Medicum mutant , quem querelis continuis , diflidentia
Ita mutabilia funt

ejulatus

fua

mox

rifus

remediorum

inani fucceflii

tudinem fimulent

morbi funt mollis

Principia hujus
vita fedentaria

vpluptuosa

gotia faceffunt pathemata

serumnse
catharfes

repetitse

fuppreflSo

Morbus

gulae

&

inedia

&

effceminata

conftitutio

dum

invidia

frigus

partus

n fecurltatem & animi fortiimminentem reputant.

prsegrefli

fsepius pr^ceffit
,

morbi

menoftafia

feu

globus abdominalis

invafio poft menoftafiam

lumborum
,

&

occipitis

ut ex flatulentia

hypochondriafis defignatur

aflinis

effeftus

inflatione

raro

educatio

in

hsemorrhagise

catameniorum

feu mceror.

valde

corpus otio indulget , anim^e nezelotypia , amor , tsedium , lites ,

cum hypochondriafi

riam determinant
in viris

ira

inevitabilem

caute celatus animi dolor

hic

ftri(^ura

tra6lio

otiosa

debilitavere moerores

difcruciant

mortem tanquam

eft

aft

fexus foemineus
,

umbilici re-

fuflituum foetidorum hyfte-

&C dolore hypochondriorum

hyfterici funt.

viri

Huic morbo fanando profunt quse corpus roborant , animum recreant ,

5c a morbi idea avertunt , ut exercitatio , itineratio , rufticatio , ut cupito-

rum

obtentio

lis

poft serumnas

virgini

libidinofx

matrimonium

fortuna profpera

fi

ex

; conjugi zelotypae vir

his

cupiditas

expleatur

fidenihil

magis nocet quam repetita evacuantia , qu^e debilitant ; quam mediciM

humorifta, qui bilem , oiucum , continuo catharticis abradere, &c expellere

C L O N
lere tentat,

eoque magis

I.

debllitat &c Irritat

T E R

s
ubi

A,

^87

tantiam fedandum 6c robo-

randum.
Principlum proxlmum hyfteriae eft fumma philautla , Teu amor efFrsenis
voluptatum , unde minimorum incommodorum intolerantia, exaggeratio , propofiti inftabilitas , fumma fenfibilitas , irritabilitas i ex parte cor-

&

vit3e

poris

nervei

fyftematis

unquam

vis nulla

mum

teneritudo

obfervata eft

nervei inftabilitas

fluidi

juxta noftrates tenfio

Cheinaum

juxta

fpirituum

feu

laxitas

ataxia

quae

ner-

morbo

ipfo

qualitas

in

Sydenha-

juxta

obfcurior.

Pauca funt genera morborum quos hic proteiformls afFeftus non mentlatur,
hinc tot morbi hyfterici dlfti; quod commune eft fyphilidi , febrl putridx,
fcorbuto , &c : ita ut fi morborum genera a principiis &: caufis peterentur

immenfa

morborum.

foret clafiis hyftericorum

malum

Hyfleria verminofa Delii Amoenitr Acad. p. 341 cafus 3"^; Vcrmes

hyjiericum memientes.
1.

Mulier 46 annos
guftise

nata

in

menftruis inordinata

leucorrhoea

colica ^

pe6loris anvomitu Identidem excruciatur ; ifchias ofliis facri

tumor abdominis ; inde concluditur ab ipfa ,
a Medico hyfteria ;

cardialgia

&

adhibentur carminativa

tandem adhibito

caftorina

balfamica

purgante glomus vermium

temperantla

per

ejicitur

anum

fed
,

fruftra

quo fado

Tanitas redit.

Duo
fefert

alia

ill.

exempla

hyfterise

a vermibus lumbricis

&

afcaridibus excitatae

Delius.

Cardialgiam , colicam , ileumque pro hypochondriafeos fyndrome habuere

Medici, &f omnia vermibus alvo excretis cefifavere , idem pag. ^^1.
1. Hyjleria chlorotica Raulin. cap. 13 , Sydenham. proceflT. integr. P. L.
Huic catamenlorum retentio anfam praebet ; verum haec retentio in viraginibus quandoque hyfteriam plethoricam excitat , antequam chlorofis accedat,

imo cum
ne
tas

plethorae

dyfpnoea^*

,
,

&

tantum

in

&

fignis

in

ut

faciei

hoc cafu a

phlebotomlas non merito

quibufdam

rubore , pulfus plenitudine , vertigiphlebotomiis vidi hyftericas fanareprobat Sydenham in hyfteria , quse

largis

hyfterise fpeciebus

nocent ; in plethorica vero repetitae

profunt.

Cum

vero pallor faclei , lablorum llvor , pedum oedema , inappetentia ^

dyfpnoea ad levem fcalarum afcenfum, cardialgia, cephalalgia,
,
crurum gravitas accedunt , tunc praemifiTa una phlebotomia ,
una alterave catharfi , martialia ufurpanda funt , vel mitia ut jufcula cum radicibus
aperientibus atque nodulo rhei
limaturae martis ana drachmam unam

laflltudo

&

&

Tcontinente

novem dies iteranda , deln limatura ferri

ofFam per menfem eft repetenda , & fi vlrgo fit
aquse ferruginese aeftate per novem
ficci , blliofi

quae jufcula

per

ad grana o6I:o intra

temperamenti calidi ,
dies ad libras quatuor vel fex funt

aflumendac

preemifiTa

&

fubfequente

catharfi.

Si

vero chlorotlca fitmollis,

laxa,

frigida,

tunc jufcula fortiora

e e e 2

pilulae

emmea

CLASSIS IK SPASMI UNIVERSALES

588

emmenagogae opiatae martiales funt adhibendae , aquae thermales etiam autumno vel vere per triduum bibendae , fi falinx fint , aut fsepius repetend',^ , ii
,

fulphureae.

incoquentur radicum rufcl

Jufculis

&

rhei

vanda

limaturse ferri in
folia ciehorei

nodulo

borraginis

rubiae

^na

dentis leonis

drachma una

llores cheiri

ana , uncia una ,

,
quovis triduo reno-

cum cinnamomi

calendulse

fruftulo.

Bolum

ingredientur crocl martis grana

decem

pulverls fennse

rhel

fa-

myrrhse, croci, clnnamomi, ana, grana duo/

caftorei , aifae foetidae , ana, gran. i. cum fyrupo de cichorio , vel de fioribus
perficorum , fiat bolus quovls mane per novem dies fumendus fuperblbendo
jufculum folils cichorei alteratum.
SimpHcius eft ex limaturse martis
clnnamoml pulverls , ana , gran. x.
ac myrrhse vel galbani aut caftorel pulveratl gr. iv. ac alternls diebus additls
fcammonii granls tribus parare bolum ; his fuccedant aqu^e Bellilucanse per triduum potae ad Hbras fex.
abfinthii, jalapp3e, diagrydii,

lis

&

In delicatloribus aquas fulphuress calidae

Launnt

balneum

tur

ut

de Cautsrets

poftunt ebibi per triduum ad libras quatuor

ex

nis vlcibus per

illis

aquis iterum bibat

menfem

Bagnauls

iterum balnea ufurpet

S,

&c

fic alter-

aut ultra.

Hyficria a menorrhagia Raulin ; a partu difflciU

phkbotomiis ac catharticis. P. L.

dein quarta die Ingredia-

Sydenham ; a morbis

acu-

tis , rcpctitifque

In hac fpecle robur eft quantoclus reftltuendum ope vlftus fortiorls

matifati, eupepti; ufurpentur gelatlnae,
nae

bovis

&c

ova forbiha,

quibus reftaurentur vires

mlflis

offse

ex carnibus

longe cathartlcis

aro-

galii-

phleboto-

mia, imo clyfmatis, ufque quo aegra poffit lac Integrum caprinum vere , afinlrmm autumno, aut vaccinum quavls tempeftate aftumere fervatis fervandis } dlaeta vero laftea non folum ablgit hyfterlam , fed etiam fi a longls
vires reficit ; fi tamen ventrlculus
menorrhaglis immlneat , afcltem fugat
buic ferendo impar foret , praemitteretur decoftum ex rhapontico vel myrobalanls cum fyrupo de clchorlo compofito
manna , atque paulo ante lac ,
bolus abforbens ex terra catechu , oculis cancrorum , creta ^ corallils , &: conferva rofarum ingereretur.
4. Hyjieria a kucorrhoed Raulin. cap. 14. tom. i. P. L.
SI leucorrhoea hyfterise fomes pendeat ab humorum acrimonia &c vlfcofitate , quam ficcitatem vocant, praemlii'* unica phlebotomia , cathartica mitia
funt ufurpanda , maxime ex aquis ralnerahbus acidulis di<5lls , ut dc Vals ,
Alais , Lodeve &c
dein jufcula pulli refrigerantia cum nodulo feminum

&

&

frlgidorum
rias

&

foliis

pugillo

pimpineHse

fumarix

agrimonlse

vel

nafturtll

radlcibus pentaphylll

aquaticl

funt

fraga-

uiurpanda

in-

de ad ferum laftis deveniendum extinfto prius laterls candentls fruftulo &

ante hauftum ferl laftis prseOat bolum fubadftringentem
abforbentem prae:

&

feere

qualis in

gonorrhoea veteri ufurpatur ;

i\

vero

ftt

pruritus vaginss

foetor

fiuorisj

C L O N
^uoris

&

I.

ficcltas, pervigilium, aquae acidulsc per

T E R I A.
novem dies aeftate

8f

fuinend'jc,

dein balnea domeftica vigefies iteranda.

Verum

leucorrhoea pituitofa fuerii

fi

forum atonia pendens, tunc

duas vices,
viatilibus,

&c

&

jufculis aperientibus

radicibus aperientibus,

flomachicos

tonicos

cum

ab

obfl:ru(5lionibus

limatura

ferri

frigidis,

&

va-

adftringentibuj ad

tonicis

rheo

cancris flu-

, nummulariac ,
,
infufo , deveniendum eft ad baaurantiis , zinzibere , nuce mofcha-

hederulae

foliis

camphoratae
ex theriaca ,

ex leviffimo

ptifana

los

prsemiffis catharti^is

pimpinellse

condit , diafcordio , oculis cancrorum , malicorio , radice angelicae

lemnia , bolo Armena , corallis rubris , gummi Arabico , quse excipiantur fyrupo de rofis ficcis ; fumat eleftuarii hujus drachmam femel vel
bis in die per menfem fuperbibendo vinl abfinthii aut enulati pauxillum ;
vinum Hifpanicum gentian^ , angelica , abfinthio , centaurio , corticibus auta

terra

rantii

cinnamomo

infufis

medicatum

ad

ahquot

cochlearia

ter

in

die

ufurpetur.

&

Conveniunt
martialia , ut vinum tenue , album , intra quod ferrum ,
medicamentofus
vel lapis
aqux ferru, vulgo globus chalybis , infufus fuerit ;
ginese Vallenfes , Alefienfes , modo non ea dofi fumantur
repetantur
ut hyftericse vires imminutas ulterius infringant , demum ad lac etiam confuglendum eft.

&

^, Hyjleria

limis

emphraclica

pancrcatis

ab objlruciionibus vifccrum abdominis

Raulini xap.

ut hipads

P. L.

5.

cacheftlcum , phlegmatiam , pulfus deCuratur per aperlentia martlalia , tonicis amaris , ftomachicis juncla
fi
vero aegra fit temperamenti fimul calidi
ficcl, feu fi
humorum acrimonia , ficcitafque adfit , ea funt jufculls , fero laftis temperanda, additls millepedibus , croco , aqua ferruglnea ; huc pertinent aquse
mlnerales fpiritu redore turgldae , caute tamen ufurpandae martlales viDiffert a plethorlca per pallorem

Bllltatem

frigus.

&

triGlIcse.

6. Hyjleria Ubidinofa ; Hyjieria

a feminc acri , retento , ovariis infarclis ,

Hoffmann. L. P.
Monialls illico fenfum amittebat ,
convellebatur toto corpore cum
per cameram faltando curredyfpnoea, dein ad fe revertens esiilebat ,
obfcoenas cantilenas , verbaque fimilis farinse proferebat , inde laetas
bat , vomitu bills atrse pauxlllum rejiclebat ; mox fui compos fafta anteac"
torum erat immemor ; clitoridis titillatlo a barbitonfore impudico inftituta
Frid.

&

&

&

paroxyfmum

aliquoties folvebat

iTiGnlum fanafte dicitur

nltalia

calentque

tales

plures

funt

hyftericae

quas

matri-

catamenils fuppreffis vel Immlnentlbus turgent ge-

unde

falacitas

major

major

ad

hyfteriam

procli-

vitas.

&

7. Hyferia Jlomachica, Vlde RauIInum cap. 4. de hyfterla ab obftru^ione

vitio varlo ftomachi. L. P.
Iti

hyfteria

ftomachum male

fe

habeie vulgatiffimum

eft

e e e 3

hinc afRnltas hyfteri-ai

CLASSIS IK SPASMI UNIVERSALES

590

cura hypochondriafi ; verum in fpecie , de qua agitur , praeceffere vitia

fubfecuta eft hyfteria.
ftomachi ,
8. Hylieriafebricofa. Wedel Ephemer. Natur. Cur. Ann. 2. Obf. 193.
terise

&

Dignolcitur ex fyndrome fymptomatum hyftericorum , typo tertianse requae accedente ahernis diebus apyrexia evanefcunt ; fymptoma,

curfantium

fa ea funt frigus
flatulentia

naufea

paroxyfmum
pallore

In

reo

ofcitatio

cardialgia

craflx

lateritise

abdommis tenfio , animi dehquia ,

midio urinx hmpidae , & poft

mortis timor

&c.
,
paroxyfmo nihil

_,

volaticus faciei

aeftus

fuccedente frigore

6>c

leucorrhoea

hyfteriae

extra^lo capitum

fufFocatio

terrorem

eft

dolores compefcunt

camphora

eflicaclus

mofcho

cafto-

fpafmos , pervigihum ,
j
datur potio quovis bihorio ad cochlear fadla

papaveris

rhoeados

haec

camphorx drachma femifte, cum facchari & gummi Arabici , ana ,

drachma una ; fyrupi papaveris rhosados , uncla una ; & unciis fex aquse
florum fambuci ; vel datur mofchus mane
fero ad grana duo vel plura ;
ex

&

extraftum capitum papaveris rhoeados ad grana

XXI. SCELOTYRBE
Galeni

Scclotyrbe
55

fpecies

tio

&

latus

eft

Danfe de

Sceletyrbe Caftelli Lexic,

vel plura,

tria

Ifagoge libro finition, quafi cruris turba

qua ereflus ambulare homo
,

refolutionis

St

Guy.

&

perturba-

non

poteft

quandoque finiftrum in dex*> trum ,

vel viciflim circumfert ; interdum quoque pedem non attollit , fed
haec Galenus ; " qua
attrahit, velut ii qui magnos clivos afcendunt
j,
defcriptione idem expreflliflre mihi videtur quod Neoterici choream Viti no

quandoque reftum

in

finiftrum

minant.

Chorea Sancii Viti

pueros

puellafve

claudicatione

dit

fe

fe

trahit

allcui

fatuorum

docente Sydenham convulfionis fpecies qusedam eft

setatis
anno ad pubertatem invadens ; pro-

decimo

vel

more

inftabilitate

manum

alterutrius

ejufdem

cruris

lateris

vel

quod

seger

peftori

vel

poft
alii

applicatam nequit continere in eodem fitu horse momento ,

alium fitum
locum convulfione diftorquebitur ; quidquid seger

parti

&

fed in

contranltatur

antequam

poculum ad os

poflit

admovere

mille

gefticu*

clrculatorum inftar exhibebit , non enim refta linea ori admovet,

fed deduda a fpafmo manu , huc illuc aliquando verfat , donec tandem
lationes

fortuna

forte
cit

&

propius

labris

avide haurit

dedita

apponens , liquorem derepente in os injitanquam opera , ut fpeftantibus rlfum mo-

veret.

autem morbus hodie cognitus , qul ad fcelotyrbem aptlus re*

Viti Sydenhamiana , quse multum difcrepat ab fpe-^
tarantifmi , cui hoc ultimum nomen aptius convenit.

Nullus
ferrl

cie
I

queat

eft

quam chorea

Scelotyrbe chorea Viti

tofa Preyfinger ; la

Chorea Sancii Viti

Danfe de

St.

Sydenham ;

Scelotyrbe pituit

Guy.

Cul

C L O N

S C E L O T Y

I.

Curatur jufculis leviter tonicis

bus galiii lutei , tilise , kinkina ,

&

cephalicis
cafcarilla

aquarum thermalium embrochationibus

59I

B E.

theiformibus ex flori-

Gutteta

pulvere de

aegros

infufis

necnon

&

quatuordecim obfervavit

fa-

navit Z>. CbaptaL

D.
tos

dc

Hacn

morbo

hoc

plures

laborantes

repetita

eleftrifatione

fana-

vidit,

&

catharfes nimium repetitas

Curatio Sydenhamiana quoad phlebotomias
minime conducit , faltem in pueris & puellis a me obfervatis , qui ab hi*
fuiflent

exhaufti.

Principium hujus morbi videtur in origine nervorum , &C mentem aliquatenus non fecus ac corpus debilitare ; quas enim vidi puellas iioc morbg
afFedas ^um aliquali artuum rigiditate , debiles fimul &c velut attonitas , aut

mente

imbecilles vidi.

Ad idem
referenda

quam non

tyrbem feftinantem

Eft peculiaris

aptius

feu fefliniam.

Scdotyrbc fcjTmans

2.

rarifllraa ab Au<5loribus prgeterviT*

nominari poffe putem quam [fcelo-

genus morbi ahera fpecies

videtur

L.

qua segrl folito more dum gradi voapud D. Carqiiet, & obfervavit Ley-

fcelotyrbes fpecies in

lunt currere coguntur,

quod videre

eft

&

Gaubius Patholog. injiit. y6i,

in loquela hsec volubilitas diciqua lingua prsecurrit mentem. Video aftu mulierem fexagenariam hoc
atfeftam morbo , ficcitati nervorum tribuendo , laborat enim rheumatifmo
dae iliujlr.

tur

ficco

feu ab acrimonia

non

thermis

ex Ia6tuca

culis

fanguinis

fublevantirr

endivia

ei

&

no6lu

dolores

prasfcripfi

collo

calore

phlebotomiam

arietis

recrudefcunt

&

lene catharticum

prsemiffis juf,

inde vero

lafticinia.

Efl affinitas

culorum
ri ;

cum

cum

fcelotyrbe

chorea Viti ^ deefl flexlbilitas

conatu feu impetu
,

&

unde motus breves edunt

refiflentiam

pr3ecipiti feu

illam

fuperare

nituntur

concitato pafTu gradiuntur.

Chorea

muf-

in fibris
folito

majo-

velut inviti

feflinant

Viti pueros

puellafve

ac

Im-

puberes aggreditur ; leflinia vero fenes , 6c duos tantum haiflenus obfervare mihi contigit. Quam multos autem videmus morbos , pauciffimofque obfervamus. De theoria
praxi nihil habeo quod dicam ; etenim fola expe-

&

rientia

praxim cujufvis morbi determinat,

fucceffu

Quid

theoria dein elicienda

fcelotyrbe

commune

&

ex hac pro

felici

vel infauflo

efl:.

habeat

cum

mine fcelotyrbe aflheniam fcorbuticam

fcorbuto non video

nifi

hoc no-

quis velit intelligere.

habebat fingulare , non foiilim quod inter proverum etiam quod nec a dextris , nec A
,
iiniflris iter pofTet defleftere , nifi cum in lepagulum impegiffet, tum vero eidem loco inh^rens corpus fenfim convertebat,
iterum properafls
Piftor quinquagenarius id

grediendum

feflinare

cogeretur

&

refta via progrediebatur.

3.

Scdotyrbe. injlabilis

Journ, de

Med- Janvier 176 1

&

Mars 1758. L.
Monf-

CLASSIS

^9i

puer

Monfpelii

affuetus

ipirituofis

fim

brachium

invitus

num

arthritide

major quam

alterius

ita

vino

recds

caffe

&t

fanatus

liquoribiis
incidit

ut per ciuos menfes inlcius

{tn-,

&

caput, vel aliam panem coatinuo extra fomnugans; unius tarrien lateris motitatio non fult

mens

dein

fed levis

tanquam

motitaret

aggreffus eft

pedem

natus

rheumatirmali

corporis

totius

inftabilitatem

in

SPASMI UNIVERSALES

IV.

duodecim anoos

,-

&

loquela debilitabantur

fanabatur hic

pedem

dolor

puer phlebotomia &c dein

repetitis

Catharticis.

D.Rnamps

Med. ijS8 tribuit morbum faburrse. D. Sumeyhunc tribuit lentori &. vappidirati fanguinisj morbum tamen in puella decenni tres tantum phlebotomiae abftulerunt.
In Scelotyrbe chorea laudatur tanquam fpecificum quinta eftentia mineLe Monnier Hifi de CA-.
ralis D. Comitis de la Garaye ad guttas xxx :
cad, R. des Sc. iy66 pag. j^.
re

Journ,

de Med.

Journ.

de

lySi

Scdotyrbe intermittens

4.

L. P.

Hanc fpeclem alternls dlebus redeuntem

Clar, Deidier Med. Dod. Monfp.
Sczlotyrhe

5.

ger

Claft".

XXn.

verminofa

Beriberia ;

Genus

Leydenfis Profeftbris.

Beriberi Jacob. Bontii Medic. Indise Oriental.

obfervat.

hunc morbum

trato

puerulo obfervabat Nemaufi

Preyfin-^..

Morb. P.

Tulpii

I ;

Gaubii Celebr.

in

lib.

fuifte

cap.

lib.

2.

cap.'

Mangeti Biblioth. praft. ubi Erafif-

cognltum" afleritur

Beriheri,

morbl fpafmodici , ideo heriherii feu ovis dl(^i , quia segri g^;
elevando crura tanquam oves progrediuntur,
I. Beriheria Indica Bontii libr. 2 de Medic. Indorum. C.
quandoque totiiiis
Cognofcitur ex motu tremulo nianuum , pedum ,
corporis ,
fimulque ftupore quodam dolorifico harumce partium , cum
taftus obfcuratione ,
aut hebetudine
dolor vero eft fimilis formlcationi
quam apud Europaeos frigus in digitis excitat. His adde vocis exilitatem
raucitatem , ut vix prope affidentes segrum lequentem intelligant ; accedit non rar6 pedoris mufculorum crampus
qui anhelitum , ac vocem in
,
nubus

eft

retraftis

&

&

tercludit.

&

Hic affetflus lethalis non eft, fed chronicus

curatu
pium procatardicuni eft frigus fufceptum calente corporej
tur , lethum non raro infert.
Curatio exigit ut lympha frigore infpififata refolvatur
vendum ne seger fe ledo affigat ; exercitio , quantum

difficllis

&
&

dulgeat

oleo

vero

frldtionibus

chamasmell
prsemiffa

radice

theriaca

utatur

fi

princi-

peftus adoria*
Ca-*

difcutiatur.

cui poteft

fomenta ex herbis refolventibus adhibeat

In-

,
;

ex

potiflimum petroleo litus inftituat ; intus

catharfi , fudorifica ex ligno guayaci , falfaparilla , chin^
mlthridatlo adhibeantur, Fide curam in Europa a Nicol, Tul*

meliloti

pio inftitutam ohferv,

libr.

4.

C L O N

C L B

Bmberia fpuria Thom. Bartholinl ;

Hic affeftus non fatis diftindle defcriptus
Orlentali reducem , eumque dimidll corporis
pore
tlone

J8

ac debilltate

&

doloribus

bo motus tremulus
teiidus

forte

tremore confliftavlt

abdomen

&

&

cum

enurefi

extremorum,

is

Si

ad

Tom,

I,

defit

593

alvi conftipain

hoc mor-

paraplegiam

videtur.

Sanyagss Nofologia Msih&Jha.

A.

ipfi

peftus moleftantibus.

anomalus

di^um.
fpurium
invafit mercatorem ex India
a diaphragmate ad pedes ftu-

Beribcri

1',

Ffff

dimit-

C L

594

S S I S

CLASSIS QUINTjE SYNOPSIS,

ORDO

AnHELATIONES SPASMODICiE.

I.

tus fugaces
toris

I.

cum

X-i fomnio
II.

infiil-

pec-

exfpiratione fonora.

Phi ALT ES

"l.^

Simt

motuum

fed f^pius iterati fpafmodicorum

cochemar

anhelatio

difficllls,

'querula,

cum

In*

terrifico.

Sternutatio, Eternuemem

conciiffio vlolenta peftoris

cum

exfpi-

ratione veloci narlum interiora everrente &: fonora.

III,

OscEDO
te

IV.

btiilUment

cum

fsepius

SlNGULTUS

hoquet

to interrupt^

repetita

lenta

profunda infpiratio, ore hian-

pandiculatione.

concuffio diaphragmatis

cum

infpiratlone

V. Tussis , toux , concuffio fonora , vlolenta peftoris cum

ne ad puimonem quodam obice liberandum,

ORDO
cuitates
iitu,

VI.

AnHELATIONES OPPRESSIV^,

II.

Sunt non fugaces

refpirer,
,

cum

peftoris

difficultate

Stertor

VII.

illius

ronfiement

tremulum,

in

fubi-

fonora.

non

exfpiratlo-

dlfficultes

de

fed conftantes refJ3irandi diffiraro oppreilione , frequenti anhe,

fufpendendi,
refpiratlo

fine

metu

iRter infpirandum,

gutture edens, fsepe

cum ahemo

fuffocationis.

fonum gravem,
fibilo.

Dyspncea,

courte haleine, eh difficultas refpirandi chronica , ut in

afthmate ,
non intermittens, unde ab afthmate dlfFert.
yill. ASTHMA , a/ihme y eft morbus chronicus vel dluturnus, cujus prscl-

&

puum fymptoma
IX.

OrtHOPNCEA

eft

periodice recurrens refplrandi difficuUas.

acuta refpieft prseceps utplurimum
,

&

fufiocatzon

randi difficukasi unde ab afthmate

&

dyfpnoea difcrepat,

X.An-

Y N O

S
X. AngiNA

anglne

difFert

P S

S.

^95
fenrum

per

a 'praecedentibus

artguftiae

gutture.

XI,

Pleurodyne, douUur
cipuum fymptoma
(ine

XII.

febre acuta

Rheuma,

rheume

gravitatis

XIII.

pallore

genus, cujus prse*

utplurimiim lateris
^

eft anhelationis

peftoris

pleuritide

&c

differt.

,
,

quam comitantur
&c.

hydropijic

manuum

dolor

unde a

raucedo

HydrotHORAX

poitnm

cognofcitur ex difficultate refpirandi

pedore

in

fternutatio

de

eft

&

de poitrine

cum

fenfu

prascedunt coryZa,

a dyfpncea faciei
fymptomatis ephialticis

difFert

pedum oedemate

vel

&c.
,
empyeme, difFert ab hydrothorace per febrem hefticam
magis evidentem, maciem,
priegreffam pulmonis inflammatioi
decubitus horizontalis difficultate

XIV. Empyema

&

nem

fuppuratam.

Fff

L A S

196

C L A

S S

S I S

Q U

r.

NT

A.

Morbi DyfpnKicl , feu Anhelationes.

Tr\lFFICULTATES

1,

Singultus

53

5,

refpirandi

vulgo morbi anhcldfi , ajlhmata Grb*

X-^cis ab <?^{o anhelo.

^gri Dypfnoicoi Graecis , Anhdofi
tuffis

rutStus

Galen. "

habent.

re

ofcitatio

Latinis
,

&:c

dicuntur,

motum
cum

dyfpnoicos morbos

qui

illegitimum pro gene-

fpafmodicis

ejufdem.

nec enim multum abludunt,

liiverius etiam difficultates refpirandi refert ad motus depravationes, a
quibus tantum difFerunt , quod mufculi refpirationis nunc libere , nunc naturaliter nodu
interdiu agant, quod ultimum artuufq mufculis non act^Q.

claffis

exiftimat

&

cidit.

Ubi natura

nullos ad refpirandum conatus exerit , peftufque proinde

immobile videtur , nihilque ex parte geftuum aut nutus refpirandi
conatum defignat , ut in fyncope , catalepii , afphyxia , nemo jure illam.
apnoeam inter refpirandi difficultates repofuerjt , cum ibi nulla fit difficultas motus , ubi nullus eft conatus, nec ullum defiderium movendi apparet,.
2. Refpiratio eft raotus peftoris, quo alternatim dilatatur,
aerem admittit, dein coardatur ,
aerem emittit; prior motus injpiratio , alter

velut

&

&

cxfpiratio vocatur.

In

refpiratione

infpirati;

nam

tur,

conftanti

verum non
infpiratio

Infpiratio

itaque

breviori
eft

quantitas exfpirati

aeris

temporibus

motus

sequalibus
,

illi

exfpiratio longiori

velocior exfpiratione

eft

sequalis quantitati

in fanitate

abfolvun-

perficitur.

eadem tamen organorum

feu

&

pulmonis moles movetur; ergo fi ad vires geftimandas temporis ratio habeatur, vis ad infpirandum impenfa major eft, quam quae ad
exfpirandum impenditur
peftoris,

3.

In

fanitate

refpirati

aeris

quantitas

in

cubicorum , menfurarite Borello

^io ^oUices aflTurgk ex Jurini ^fttmatione,

ter

pollicum

leni refpiratione
:

aft

eft

profunda

40

circjp-

8c forti ad.

4.

Prq-

ANHELATIONUM THEORIA.
Propositio

'4.

I.

Quantltas aeris

infpiratl

non

597

proportionalis magnitu-

eft

dini refpirationum.

Quantitas enim refpirationis

5.

infpirandum
exfpirandum.
inter

toris

Quantitas vero

6.

tum

&

ut

inverfe

aeris

in

angmentum

eft ut

illius

decrementum

Verum pulmonis

moles.

valldis

exercitiis

trinae dimenfionis pecincremento sequale inter

direi^e ut lllud peloris Incremea-

eft

infpirati

pulmonis

nam

variat in fanitate;

&

corporis

&

raoles fenfibilker
in

pathematis vi-

&

tantum abeft , ut aerls infpirati

augmento.
peftoris
quantitas fit proportionaHs capacitatis
pulmonis
Hlam intumefcentiam ,
defignare
Si
nomine
liceat
infarcius
7.
quse pendet a fanguine , lympha , alioque fluido aere denfiori , vel vifcidiori ; aeris infplratl ac.proin exfpirati quantitas tanto minor eft casteris
paribus , quo major eft pulmonum infarftus.
8. Ad infarftum referri poteft omnis Intumefcentia interna clauftrorum
peftoris ,
vifcerum abdominis , in quantum dlaphragmatis defcenfum impeeollocalum , quod expanfionera
dit ; corpus etiam extraneum in pedore
pulmonls inhibet , ut lympha , cruor , pus , &:c.
vidis

Propos.

9.

10.

pulmonum

Infar6l:us

II,

crefcit inter

infpirandum

decrefcit

Pro quatuor

abeft

17

illis

circiter cordis pulfibus , una datur refpiratio , vel paobfervante Rohinfonio in (Economia animali^ quibus eraat

nam

cordis iingulls minutls

pulfatlones
in

colligitur

exfpirandum.

inter

rum

pulmone

fanguis In

71,

6-5.,

n6:

erant

refpiratlonls vlces

19, 30.

D.

Schligdng , obfervavi venas omnes , faltem majores, decomplanari durante Infpiratione , intumefcere vero
rotun^
dari durante exfpiratione ,
atque tempore infplrationis pulfum arteriarura
ex aorta proficifcentium paululura mlnui , inter exfpirandum vero paulii11.

Poft

tixmefcere

&

liim augerl;

&

quifque poteft

experiri

fi

paulo

aljtior ,

&

diuturnior

fit

ille

motus.

peftoris

Ex

vera attendenti patebit fanguinem tempore infplratlonrs ubepulmones , parcius ex ipfis

cordls finlftro ventriculo egredi
e contra vero tempore exfplratlonis fangulnem uberius in venls cavse continuis coUeftum parclus
ingredi pulraones ,
uberlus per cordis finiftrum
yentriculum m aortam immittl.
13
Atqui fanguinem uberius ingredi , quam egredi , eft eolligi , ac
proinde pulmones allquatenu^ infarclre
ergo inter infplrandum datur in12.

riiis

his

&

ingredi

fardus
14.
arterise

fua

pulmonum

fugax

Ciim autem
,

tum

fequitur
diaflx)le

qui exfpirando folvitur.

&

perftet interea ,
quatuor pulfus patiantufinfpirandum arterias pulmonares plus tranfmlttere in
tura fyftole quam iii hifce motibus dum exfpiramus , vnas
circulatio

inter

yero pulraonares e contra.

&

15. Inter exfpirandura cava cordis dextra tument,

finiftra detument ;
cava cordis. dextra Aint ampliora; aut magis expanfiiia quara fi^

;^er4m.

Efffj

niftra^

C L

^9

S S I S

V.

Ckrti autein llla cadocente anatome &. Iterata inje<5tione.

va intra tempus integrse refpirationis eamdem tranfmittant fanguinis molem , neceffum eft ut plus temporis impendatur in liberandis finiftris cavis
cordis ab infar61u quam in dextris liberandis; cum liberentur finiftra cava
ab infar(3:u medlante exlpiratione , dextra mediante infpiratione , requiritur
niftra

ut exfpirado

diuturnior infpiratione.

fit

fanguis in pulmonibus per totum infplrationls tempus

tempufcula exigit circiter : folvitur vero infarftus pulmonum infic per cordis ventriculum finiftrum
tra quinque tempufcula his sequalia ^
,
qui iimili rhythmo contrahitur quo dexter^ fenfim fuperfluus in pulmone
cruor aortse erogatur , toti corpori diftribuendus. Non fecus ac /i per infundibulum tertia parte anguftius altero transfundi debeat eadem fluldi quanColligitur

i6.

quod

tria

&

tempus Impendendum

titas,

Prop.

17.

&

18. Inter infpirandum

talium

motum

majus.

tertia parte

&

exfpirandum

quorum motus noftu

debet

efle

Refpiratio

III.

fluxilitatem fanguinls adauget,

,

vls motrix

&c interdiu fere

mufculorum intercofminuto repe-

vlgefies quovis

contentum undique comprimit

corporum inter mortarium &
fuccedat , quo aftio unlus & readio

tuntufj fanguinem in fuo textu

Cum

exprimit.
fas

loqui

ita

fit

autem

feliclus

jores funt, attritus fanguinls inter muiculos 6c

mufculos

alios

molliore
15).

ut

cum

generatur

cerebro

data

fanguls

quam

in

piiliilum,

fi

alterius

ma-

vafa ofliibus

fuftentata,

aut

quocumque

vifcere

mufculis

&c.

fanguinem premente

vi

etiam

generatur

quas

refiftentiis,

dum ,

pulmone

Interea

fublatis

fuccedit

felicius

&

atterit

attritus

pulmones

velocltas a

refifl:entlls

velocltas

a fublatis per Infplrationem

IngreflTurus

experlebatur inter exfplran-

vero vis major mufculbrum exfpirationi famulantium pulmones

confl:rIngit,
curfum fanguinis accelerat per venas.
20. Afl: fanguls majoribus viribus preflus magis incalefcit, refolvlturque
fluxilitatem fanguinls adauproinde fluxilior evadit ergo refpiratio motum
deln

&

&

get.

In animabllibus frlgidis

fima

efl: ,

diflima

quandoque per
ac fluida vifcofa

II. In hominibus
velocior
tis

refpiratio

periculo

cior,

vita

in

ac menfes fufpenfa

refpiratio rarif-

&

ita

circulatlo tar-

tardlgrada.

avibus,

tefludinibus

quadrupedibus fanguis eft calidlor , fluxillor,

potefl: per duo mlnuta cohiberi fine mor-

nobis vlx

aftiones in genere majores , vividiores , fomnus longe parlonge aftuofior. Hlnc veteres pronunclarunt a refplratione ca-

lorem innatum

feu vitse principium

pulmone minuitur.
21, Prop. IV. Quo
pulmonurh eft major.

lis

dies
,

ut ferpentibus,

ut credebant

intendi

dum

calor aftua-

in

i^. Infar6:us

pulmonum

injefto In arteriam
lateralis

vaforum

impellens maJQr

fortlus fanguis

caeteris
eft

pulmones

appellit

effe^lus preflionls lateralls

eft

pulmonarem

In

eo

lnfarlus

vaforum a fangulne

verum ex demonftratis BernouIIianis , prefiio

paribus eft eo major, quo vis fluidum premens , vel
6c qu6 minus eft emiflarium ipfo immiflario ; cun?
;

ita^

ANHELATIONUM
itaque arteria pulmonaris multo

flexUior

THE OR

aorta

ab

aufta

A.

599

vi cordis dextri

multo magis dilatatur , quam orlficium arteriofum cordis fmiftri (15), emiffarium eft minus immifTario. Cum vero fimul ob exercitia vel pathemata
vis fanguinem impellens in pulmones intenditur, neceffum eft ut preftio la-

tantumdem adaugeatur.

teralis

24. In exercitiis immodicis , ut curfu , vociferatione , ponderum geftatione, mufculis validius contradis, fanguis fub prelo pofitus nititur quoquo

verfum

3equaliter

&

verum cum

venis ab

urgeatur in

retro

arteriofo

acce-

&

cor dextrum accead cavam ,

dit , quam in quiete ; ergo cor dextrum magis dilatatur ,
ad majorem
contraftionem coaclum fortius impellit fanguinem in pulmones ; verum ille
impetus adauftus concurrens cum infpiratione infardum addit infarftui i ermagis pulmones aggravat.
go
2.5. Hinc fit ut in hifce circumftantiis preflio lateralis faepe vlncat tena-

dente

retineatur a

valvulis

fortius

&

&

arteriolarum

citatem

pulmonis

hinc

&

maxime cum cachinno

vel

ruptis

his

hsemoptyfes.

Similes

item

ira

diftraftis

eiTeiflus

immodica

efBuit

procreat

fanguis

furor fuppreflus

&

tantam prefHonem vafis inferunt , ut inde fiant

vryfmata in his organis ;. unde mortes repentinsc

in

gaudium
;

^.^

cavum

effraene

quse

omnia

quandoque crepent ane-

&

quas fuffocatio

palpi-

tatio praecedunt.

z6. Circulatio in vafis facilis eft , cum fanguis fubfequens non velociijs
prOgredi nititur; ita ut neuter in alterum agat ; talis facilitas nunquam datur in arteriis quandiu pulfant ; datur in venis , anima &: corpore nuiefabfente plethora

centibus,

datur prefHo

lateralis in

pulmonum

preflio in

ties

verum accedente motu, maxime cum plethora,

venis
vafa

&:

tollitur

major

circuiationis

atque to-

facilitas ,

eft.

27. Hinc fequitur quare ubi arterise vix pulfant , ut in fyncope , catalepfi
fenili , in caro a
frigore , fubmerfione , fufpenfione
, debilitate

eataphora

hyfterica cataphora, vel apnoea hyfterica, refpiratio

da

&

exigua

ut obfcura

&

fere inconfpicua evadat

fit
,

ita

lenis

quod etiam

ipirationem vix ullam effe, ubi preflio lateralis, vel infar<^us

&

ita

placi-

indicat re-

pulmonum nuUus.
mortem fenilem

ejus conjugem am.bos fere centenarios

28. Vh-um
obeuntes olim obfervavi j eos autem fenfim frigefcentes , magis immobiles
videbam , pulfum fenfim rariorem , ita ut vix quadragefies , dein trigefies
minorem
intra minutum arteria puliaret ; refpirationem debilem, rariorem
pari pafTu ; ita ut per aliquot horas dubius hsererem num adhuc viverent ,
an jam obiifTent.
2^. Hominem fune fufpenfum , e tortoris manibus vix ereptum fine ullo
vltae figno ,
phlebotomiis tribus intra horam inftitutls , in vitam revocare

&

'

fatagebam ; aft cum redivivus in tuto fe collocatum effe putabat fufcollum intumuit , fenfus obfcurati funt , refpiratio feniim rarior ,
,
pulfus vix c|uadragefies in minuto pulfsbat , uterque motus , fenfim obfcurior , demum inconfpicuus, a^grum letho reddidit.
De fubmerfis idem eft

ipfe

penfus

jiidicium

cum

circulatio

debiliffima eft

refpiratienis

necefTitas

evanefcit
.qusg

C L

^oo

S S I S

V,

vldetur proportlonalis Infarftui pulmonum,

fubmerfis non femper datur.
.penfis

qu^

Ergo

lUe

Infardlus in

fuf*

&

Pkop. V.

30.

Refpirationis neceffitas

efl:

proportlonalis calori pulmonis 5c

aeris infpirati.

Aer infpiratus efl: femper frigldior exfpirato in ftatu fano , calor emnt
pulmones alluentis hieme eft 28^ graduum , cum aer temperats
ad 10"^ grad. Ergo cum calor diffundatur in contigua corpora, ufque

31.

fanguinis
calet

&

fic calidior
ad sequalitatem temperaturae , aer infpiratus calefcit a fanguine
fflatur. Et fi fupprimatur refpiratio intra rainutum , crefcit duobus gradibus
calor fanguinis ex HaUJio. Patet ergo rede fenfifle Veteres , cum dixere

refpirationem infervire refrigerio fanguinis.

Ex

32.

dux

tribus

triginta

to

ubcrius

avolet

docet hydroftatica
radices

gravitatls

ergo refplratio

eft

quanto

eft aer

frigidior

nam

perfplramus

vlglnti

eodem HaUjio incomparabili ad expeergo cum vapor ille fumidus exfpirando tan-

tefte

rimenta phyfico-medlca viro )

quas quotidie

unciis

circiter

e pulmonibus avolant

Infpiratus

hifce

vaporibus, ut

eo velocius afcendunt intra fluida , quo

fpecificse
levioris fuperant radicem gravitatis denfioris )
ad fullglnum pulmonis evaporationem utilis , fi aer fit
,

levia

frigidus.

33. Quo aer itaque infpiratus eft calldlor , minor eft dlfferentla gravltainfplrandum ; ergo minor vaporum exfpecificarum inter infpiratum

&

tum

crementitiorum excretio
preflio

major noxa

major

ac proir}de cupiditas aeris novl

puri

pulmonum

moleftla
,

major

major.

frlgidi

Quo

mlnus libera , magis coa^Sa circulatio in pulmonibus , feu ma-*

jor attritus ob aftionem
impulfum fortiorem fangulnis fubfequentis , 6>C
reaftlonem aut tardltatem antecedentis ( 19 ), eo calor intenfior in puhnoergo eo major mone
in aere contiguo , infarftus fignum ,
effeftus
leftia , major cupiditas aeris copiofi , frigidl , qui Infarftum
fervorem
34.

&

&

&

&

toUat.

35. Refplratlo dicitur

homo

moraliter neceffaria

cum

fine ea vix vivere pof-

abfque anxietate mortifera aut Intolerabill ; atqui quo major eft

fervor pulmonis ,
aerls Infpiratl, eo intolerabilior eft moleftia , fine refrlgerio
levamine novi aeris ; ergo eo major refplrationis iterandse, acfit

&

&

celerandse

neceffitas.

36. In febre

potiffimum ardente

tempore accederet ,
pulmonis , fervoris ejus

te seftatls

tus

cupiditas

quse licet

minus tamen urgens

crefcit

&

in

peripneumonia

neceffitas refpirandi

calorls

aeris

nomen proprium non

eft

&

,*

maxime fi duranpro ratione infarc-

unde tanta

obtineat

aeris frigidlufculi

ut fames

&

fitis ,

non

expletu necefiTaria.

37. Bonum dicitur , quod

alimenta in fame , potulenta

noftrum perfeftiores facit ; fic

eo
in fiti , Inter bona merito riumerantur ,
lajor eft eorum cupiditas
licet
vitam
neceffitas
ad
,
quo major videtur
,
qui famera &c iitim prsevertunt
quid haec fint , vix , nlfi per auditum ,
,
cognofnos ftatuinve

&

ANHELATIONUM THEORIA.
tognofcant
gicis

&

ita

pariim

ita

cupidltas aeris

nota

eft

38. Cupiditatem

aflhmaticis

nuUam

ut

aeris fic defcripfit

tantopere cognita

6qi
Phyfiolo'

mentionem injiciant.
lib. 3 cap. 11 de Ajlhmaticis :
quselibet enim
fub dio ambulantes

ejus

Ammis

Multum 6c frigidum aerem cupiunt ,

domus ipfis ad trahendum fpiritum parva &c angufta eft ; erefti fpirant ,
tanquam omni aere attrafto potiri cupientes ; prse aeris autem cupiditate ,

os aperiunt , patefaciuntque , tanquam eo ampliore indigentes.

39. Voluptas eft intuitiva perceptio perfedionis noftrae , unde cum bonum dicitur quod nos perfe6liores reddit, e poffeflione boni percipitur vo,

&

luptas

&

expletur

cupiditas

ejus

cum

aer infpiratus infarftum 8c

itaque

moleftiam pulmonis tollat , noftrumque ftatum fic perfeftiorem reddat , non

mirum fi tantam voluptatem excitet afthmaticis , dyfpnoicis , aliifque prsefocatis ,
ut cum Galcno loquar , votum cordis expleat ; e contra vero
impotentia refpirandi &: praefocatio tanto moerore , ad defperationem
furorem ufque , animam divexat , ut quidvis experiri malint homines in his

&

anguftiis

&

quam

aere carere.

40. Hoc experiri placuit

plena circa os ailigata erat

cane

in

verum cum fucceftii temporis aer

dum muitum excavaretur , canis
piam quserebat
gulis

minores

Halejii

vefica fuilla aere

&

tranquillus erat

vefica inter infpiran-

infpirationes

quod

poft

anxietates

veficae vacuitate

frequentiores fuerunt

refpirationes

Tunc vero tubo

inquietudines

perftante

&

cor

deficiebat in fin-

quod debilitatem continuo crefcentem comitabatur

cumbens

more

infpiratione profundiori majorern aeris

demum

veficse deftrueretur

imo per frequentiores

recuperare conabatur

cui

per multa minuta alacer

is

conatus varios

&

cum

canis

fudore

&

de-

&

mori tandem videbatur.

&

ligaturam immiftb ,
novo aere infufHato ,;
magis refpirare , revalefcere videbatur , ficque
reftitutus , cum eodem tubo magna vi infufflabatur aer , aut vefica plena
manu fortiter premebatur , canis eadem fufFocationis indicia prsbebat , ac
cum aere deftituebatur , impedito fcilicet fanguinis per pulmones tranfitu.
42. Prop. VI. Facultas motrix qucC viventibus. ineft , refpirationem diver

41.

fo

infra

per gradus revivifcere

canis

modo

ceffitas

intendit",

remittit

accelerat

retardat

prout urgentior

vitse

ne-;

exigit.

43. In fomno pacato 5c pliantafmatis non turbato , refpiratio eft placi-!

fibi sequalis ,
tarda , regularis. Aft fi fomnium phantafmata terrifica
deleftantia , aliave animx reprsefentet , dormienti refpiratio eft ut vigilanti

da ,

fimilibus

pathematis affedlo

jgnaro.

44. In
re

curfu

curis

&

.....

ftudiis

infcio

aftiones liberje

vigilia
,* ira

tamen

&

circumftantiarum omnino

.
naturales interturbant

&

& ut
&

pulfus a iabo-

ut k
refpiratio
frequentior , ita
clamore , major
ita
minor
,
quiete mentis , CQrporis longiori pulfus tardior ,
,

refpiratio.

45. Somnus

tionem jubet

&

quies ad virium reparationem

cum autem ad

refpirationem

Sauyages Nofologia Mcthodica,

Tom,

I,

vires

adionum

liberarum feria

requirantur

Gggg

hse fruftra

im^

CLASSIS

Soi

V,

impenderentur in refplratlone celerlorl , frequentiori ; facultas Itaque tardam

regularem debet , cum nihll urgeat, refpirationem inftituere , ut virium
reparationi tunc temporis neceflTarlse incumbat.
46. Verum fi occurrat in vigilia neceflitas agendi , mufculos contrahen-

&
di

aut

eafdem ideas

fi

dormiendum Imaginatio

8c cupiditates inter

reprse-

fentet , tum cor velocius impellit fanguinem , mufcull fortius contrali fanguinem immittunt velocius in pulmones , inde infarftus ( Propof.
) pulneceflitas urgentior efl: ut ille toUatur per exfplrationes auftas
monum ,

&

&

frequentiores

ac proinde per totidem infpirationes.

47. Aft fi nulla boni , urgentifve mali offeratur idea , nulla

anlma , ut In fomno ,
geat, tunc quiete potiuntur corpus
ergo
refplratlonis revertltur , ne incaflum vires Impendantur

&

cuplditas ur-

&

trix

dum

refpirationem accelerat aut retardat

Dum

48.

nlam

noxlum

bronchiis inhaeret quid

experientia

docuit

urgentiori

forti

&

mo-

profpicit.

aut larynx moleftatur

incommodum

illud

tranqulllitas

facultas

quo-

fonora exfpiratione

nec ad hoc liberi motus manuum , pedumve

tuffi dida fsepius amoveri ,
quldquam fuppetant ; facultas motrix tufiim repetitam ciet , ufquequo illud
noxium ejedum fuerit.

Diim

49.

mo

is

fomnum

propter taedlum,

vocem

Ineptus eft ad

tum corrigendum
ofcitauo dicitur

fanguis

nihil eft aptlus

facultas motrix

aut quietem longlorem

forti

hanc

cefpitat
,

&

gradaria

excitat

longa infpiratlone

&

torpet pul-

quonlam ad hunc

cum

cupidltatem

fta-

qu9e

aliquali

volnptate explet.
50. Patet itaque ab illa facultate refpirationis motus varlis modis mutarl ^
prout exigit circumftantiarum diverfltas , animse cupiditas ,
vltse aut fani-

&

tatis

utilitas.

51.

Prop. VII.

omnibus

quse

Facultas motrlx

quae refplratlonem exfequitur, eft

eadem
vo-

neceflitatibus vltae confuiit, five confentlat, flve diflentiat

luntas.

5i.

Cum

6>c

quin potentla

Cum

quis

manducat

53

Cum

cum omnis
fit

&

motus
,

illos

cupit,

autem

in

veluti

fit

in

pertineat

jubente tlmore

eodem
ipfl

nemo

principio

a ratione

nemo

,>

dubitat

quod

timet,

vetitos rapit

eadem
ad idem prlncipium quod ali,

dubltat quin

videt.

homine

materies per fe

incapax

phreniticus vorat

exfequitur

falutem in fuga quaerit

preflus cibos appofitos

fiti

invitufque

renuente

qux mufculos movet

appetit

motufque

voluntate

fame vel

facultas qu3e

menta

ad hoftem viribus fuperiorem vitandum

quis

llcet ratione

nihil aliud

yiers

nemo

fit ,

flt

prseter

refiftat

motui

dubitat quin principium

animam
,

&

corpus

cupidltatis

quod movet

&

fenfus

,
,

fentit

cupit
tas

metuit , in nobls fit anima ; ergo nec dubitandum puto quin facul,
motrix , quse refpirationem exfequiluro^ fit eadem quse urgentiorl vltse

neceflitati occurrit

54. Principium

flve confentiat, five difientiat

illud

jper

quod fentimus

voluntas.

intelligimus, &C loco

movemur,
dici-

ANHELATIONUM THEORIA.
omnes

&

605

Philofophos
Medlcos
ergo idem
refpirationis.
efl: princlplum in quo eft facultas motrix organorum
55. Neminem terreat nomen facultatis quo tantum intelligimus potentiam
agendi ; quo vero modo agat in mufculls movendis , non mehus ex hoc
nomine perfplcitur, fed nomen lllud ab omnibus Veterlbus acceptum nihil
dicitur

ariima

erronei

continet

juxta

&

veteres

hujus omittendi nulla

ratio

efl

&

fufficiens.

in aliarum ufum funt

omnes ad eumdem finem , id eft hominis felicitatem confpirent, quantum poft^unt;
mofivum quod harum aftiones omnes excitat
prascipuum eft philautia feu amor ful ipfius. Allx ideas objeftorum no-

56. Facultates animae

conftitutae

ordinis funt,

triplicis

allse

ut

&

exhibent

bis

five confufas

imdkcius feu

ut

fantur

bona

aliae

his ideis cognlta

&c confuetudine
,

appetunt

praefide

vulgo natura a plurlbiis

Hinc adllones a Wolfio

demum

&

liberas

57. In ftatu
;

quod

mo-

facultas

feu involuntarias

perfe6lo

feftatur natura

fi

libertas.

eaturales

& ratlonij cuplditate regaAntiquis & Neotericis

voluntate

dicitur

dicitur

univerfales

malaque aver-

ut cupiditas ; five in-

ut voluntas

fuadente ,

&

diftlnftas

vel cupidltati obtemperat, vel voluntati

trix

tas

duce

aut ratione aufpice

ut injlinclus ;

aliae

five inftindu

telleiSu

ur

ratio

allifque Philofophis

&

fi

dlviduntur in

voluntarias.

quoi bonum expetit cupiditas , idem appetit volunconfentluntque omnes

, idem Hbertas profequltur,

facultates.

&

voluntas, aliud
58. Aft in ftatu imperfeflo , fsepius aliud fuadet ratio,
probat cupiditas , ut patet exemplo appetituum , qui dicuntur fames, fitis,
libido,

cum

verfantur circa objefta vetita

ejufdem hominis InY^Icem

aftiones

profequi

quod

nihil itaque frequentius eft

animx repugnare

facultatibus

&

quam
unam

altera averfatur.

59. In ftatu itaque

tantum fano corporis

&

Ilbera fimul

naturalis

eft

&

femper agant ;
ciim re,
fpiratio qusedam fit ad vitam necelTarla , non vero ille vel ifte refpirandl
modus in fanitate fit necefTarius , refpiratio qu3edam femper a natura inftituitur , five jubeat five neget voluntas. Verum refpirationis mutationes pro
refpiratio

diverfis

ita ut illae

ufibus

variae

phiiautise gratla

facultates

llbertati

funt

permifllae

fic

voluntarie

tuffimus,

fter-

&

nutamus , ridemus , clamamus ,

in his nunc exfpirationem , nunc infpirationem prorogamus, contrahimus.
60. In ftatu vero morbofo , cum fine dolore , vel vitse difcrimine non
poteft mutari

modus

imperium

reiplrationem

cum

in

refpirandi a circumftantils prsefcriptus

,

libertatique

nullum

in

eam

foli

naturae eft

jus eft dereliftum j

nos infequitur , natura curfum breviflim^

gravichoream agendi , aut eleganter ,
ter ambulandi locus eft , quia urgentlori occurrendum. Et fi in his paulo
fufius haeferimus , hujus ratlo eft quod Gaknus obfervavit , cognitionem
facultatis quae refpirationem regit , efle Medlco perneceflarlam , ita ut neoierlcos fui aevi Medicos increpet quod eam facultatis
utilitatis , feu motivi cognitionem neglexiffent. G^ikn, de Dyfpnxd , lih. /.
ut

hoftis,

Via accelerat

dlftrifto

&

nullus

gladio

&

libertati

&

G gg g

61.

6r.

De

enim

S\

Ipfi

S S I S

V.

Neoterlcorum validlffim^

csetero objeftiones

Prlnceps.

clnce

C L

^04

quod

objiclant

refutat

Idem Medl-'

refplratlo nobis dormientibus 6c

ab animse facultatibus non pendeat ; Ille refponfiat , atque proinde

det millmos motus ab anima pendere , di[fentiente nemine , ut amhulatio ,
dormientes exfequimur
loquela , Jitus corporis mutatio , &c , quos InfcII ,
jnfciis

&

fomnus enim non omnes

6z.
ponit

&

SI
ille

anlmsc tollit , fed tantum pacat , obfcurat.

Iterum objiclant refpirationem nobis etiam infciis procedere , requod anima ad:iones coaftas asque exfequatur ac arbitrarias
,

jucundas

a<f^iones

ut auxilium

invocare

foiTam

vitandae

mortls

trau-

gratia

iillre.

Si inftent multa obfcura effe In ea fententia, pluraque dubla nondum

remanere , v. g. quod fimus in aliis a^lionibus memores ,
confcii
nos hos motus appetlvlffe , non vero in refpiratione coafta ; reponit Galenus etiam motus aliarum partium nullam juflionis animae relinquere memoriam , aut confclentlam , cum in magna cupiditate , feu vehementi pathemate faffcl funt , aut a dormlentibus , ebriis , mente captis inftituti , non
minus tamen animoe jufTu ipfi fa6li funt.
64. PrOPOS. VIII. Facultas quae refplratlonem exfequitur In morbls ur-

63.

&

foluta

gendffimis

videntur
G').

neceffitatlbus

vitse

occurrit

&

licet

inerudita

quse

expedire

efficit.

Natura

Hippocrates fexto Epidemiorum

ait

morborum

efl:

curatrix

qusecumque opus eft facere , efficit. Idem in morbis

exfequitur illa facultas , quse motus refpirationis exfequitur ; etenim ficut
artifex Sc operarius rninime erudltus , folo inftinftu duce , opera fua exfequitur aptlus , quam do^liffimus
inexpertus Mechanicus , ita ut veftem
m. extremo , non vero in medlo apprehendat , ut commodius eo utatur ;
llcet , quid fit veftis
ejus theoria ignoret ; ita natura , organorum fuorum omnino ignara , de viribus fuis non erudita , organa ad cupiditatis
fcopum , viribus neceffitati
fuo robori proportionatis rite movet. Infcii
inviti dum progredimur , centrum gravltatis corporis , nunc
huc , nunc
illuc , verfus crus oppofitum transferlmus ,
ssquilibrium ne nomine cogniipfa

licet

inerudita

&

&

&

&

&

tum mire fervamus.

^d, In infar6lu pulmonis periculum

remedium

prsefentiffimum

eft

ne

circulatlo hsereat

hujus infarftus eft infplratio

&

unde mors ;

exfpiratio fortior

nam

ab infpiratione fortiori vafa^ pulmonum , prlus rugofa , adeoque anguftiora exphcantur , elongantur , ergo capaciora fiunt ; anguU , quos invicem
conftltuunt , augentur ,
fpatium peftoris
fit
via fanguinis liberior ,
majus evadit , ergo pulmones a preffione moiefta liberantur ,
infardus
minuitur ; dein vero cum pars fanguinls infpirando transfluxit, exfpiratlonis
vi refiduum fortius in venas Sc in auriculam exprlmitur,
fic omnino

&

&

&

&

tollitur

infarftus

67. Verurn
ritur;

vlrium

diutius duret

&; moleftia.

ad refpirationem adaugendam major virium impenfa requivero impenfa, ja^f^ura eft , adeoque debilitatem inducit , fi
ex virium

omnmin jadura , mors

certiffima

medium

datur itaque

ANHELATIONUM THEORIA.

605

dium tenendum a natura Inter prodlgam vlrium impenfam , & nimiam

earum parcimoniam , quarum altera debilitatem altera fufFocationem induceret. lila virium moventium diftributio , quac fola fwCpius morbificos pul,

monum
Ente

&

providentiam
fervantur
Illa

ut

corrigit

ftatus

fapiente

urgeat

intenfitati

&

continuo

redintegrat

quam

per

liberantur

acriter

infufficiens eft

brutifque

pag.

fsepe

opem

ferat

ratione

fuas

vires

&

mali

fine naturse

con-

feu ideis

verum

adaptat

ita

refumptis viribus

boni

adjumento , ut in rufticis
Medicus naturse minifter

artis

&

in

minus

fin

dirigere

non obtemperat

naturse

fi

&

ciim natura fola fine

fufficientem

interpres

repugnet

illi

Hippocrati ab

eft

hujus
;
fecunda valetudine
Galm. in Hippoc. Epid. V J.

animalia

adeoque periculo

per intervalla in eum invehatur,

68. Ars quidem medica experientia
munita , valet erroneos naturae conatus
curfu

vifa

naturam compellat

quo nomine

GaUnus ,
segrotantia morbo

nocivi

principii
fi

fanitatem

inftltuta

extollit

&

&

jufto

&

naturae

non imperat

Baglivi

I.

Vis

69.

caufa alionis

eft

a6liones naturae in morbis

vero

facultas

ejufque vires noffe

eft
fit

principium virium

maxime neceftarium

&

&

ciam

quip-

pe illse indicant
remedii energiam ,
morbifici principii intenfitatem ,
de viribus in refpiratione morbofa impenfis prsemittenda funt qusedam lemmata ad totius artis medicae theoriam utilia.
70. Peftus foilibus in eo fimile eft , quod valvis elevatis per vim motricem

aer

in

ipfius

cavum

iifque depreffis egrediatur

per
,
de foUium itaque raotu quse a Mecha-

ingrediatur

orificium conftantis fere magrritudinis

demonftrantur , refpirationi poftunt applicari.

71. Prop. IX. Facultas motrix quae follem, vel pelus datae magnitudinis agitat , tum infpirando , tum exfpirando , tanto majorem vim exerit
iub eodem orificio , quo velocitatis aeris ingredientis vel egredientis quadratum majus eft ; demonftravit Mariotte.
72. Id enim certum eft de omni fluido quod vis ad illud certa velocitate movendum fit , ut illa velocitas quadrata ; ita ut fi velocitas fit dupla,
nicis

vis

fit
quadrupla ;
73. Prop. X.

tum

follis

tate

exfpirandum

fit

fi

tripla

dato

Si

novies major requiratur.

vis

eodem

tiim peftoris diverfa

capacitas , feu fedl tranfverfa ,

vis'adhibenda ad aerem certa veloci-

orificio
fit

eadem. Verum vis adhibenda ad

deprimendas, vel attoUendas, eft tanto major , quo
tranfverfse follis , vel pe<5loris majus eft.
vel infpirandum eft

valvas certa velocitate

quadratum
74.

S\

feftionis

fyringae

feftio

decies major orificio

locitate

fluidi

tranfverfa

evidens

eft

vel

quod

per orificium expreffi

fi

bafis

ejus

ejus

emboH

ipfi

sequalis

velocitas erit decies

vero dato eodem

fit

minor ve-

orificio bafis

em-

tantum ejus orificii quintupla , feu prioris fubdupla , velocitas fiuidi eflet tantum quinquies major velocitate emboli ; unde patet quod veiocitas fluidi in orificio fit tanto major refpeftu velocitatis emboli , quo bafis
mboli major eft refpedu orificii , adeoque ut bafis emboli.
boli

foret

Gggg

75'

A^

C L

6o6
Aft vlres flulda

75.

ad embolum

neceffariae

vires

dato orificio
emboli.
Sic

76.

dato

fi

S S IS
(eu follem

r.

eorum velocitatum quadrata;

iit

data velocitate

ut quadrata feftionum tranfverfarum

funt

moventes funt

eodem

laryngis orificio

feftio

erg(>

movendum

fub

feu bafium

foliis ,

tranfverfa pei:oris

du-

fit

plo major , ut in adultis refpeftu puerorum accidit , vis neceffaria adulto

ad peftus eadem velocitate movendum , ac puer movet , eft quadruplo ma)or

quoniam vero

jori ratione

crefcit,

ad

neceffaria

pedlus

magnis infpirationibus

in

quam

orificium

trachege

eadem

velocitate

ma-

tranfverfa peftoris

feftio

magnis infpirationibus

in

movendum

efl:

tanto major

vis

quo

quadratum amplitudinis peftoris majus evadit.

77. Hinc etiam fequitur quod in magnis refpirationibus , fi eadem vis
motrix adhibeatur , velocitas peftoris tanto minor fit , quo feftio tranfverfa
peftoris major eft ,
^ contra ; fed velocitas aeris remanet eadem.
78. Prop. XI. Vires requifitse ad refpirationis frequentiam adaugendam , funt ut refpirationum intra datum tempus numeri intra fanitatis li-

&

mites.

79. Au6^a pe6loris magnitudine , vires requifitae ad duplo majorem aeris

quantitatem , dato tempbre , refpirandam , funt ut quadratae quantitates

( 76 ) ;
quentia

verum ad augendam duplam

illam quantitatem fufficit dupla freergo

vis dupla tantum.
80. Frequens dicitur refpiratio , quas pluries fit intra datum tempus quam
fieri confueverat ; at cijm eadem vis in qualibet refpiratione fimili impendatur , fumma virium impenfarum eft ut numefus refpirationum , feu ut

&

earum frequentia, modo tamen

quam

in refpiratione

PROP. XII. Quantitas

81.
pus

eft

velocitas cujuflibet refpirationis

vel exfpirati intra

aeris infpirati,

ratione compofita frequentiae

in

eadem

fit,

ordinaria.

&

datum tem-

magnitudinis refpirationum.

82. Etenim fi data menfura aeris infpiretur una infpiratione , duae in duabus , tres in tribus fimilibus infpirabuntur ; fi vero infpiratio fit duplo , tri-

plo major
rit

tudinem
aeris

ergo

feftio tranfverfa

ergo

feu

amplitudo

aeris infpirati quantitas

8sC

duplo frequentior
major erit.

fi

verum

&

peftoris

duplo

frequentia

triplo

major

flt

triplo

major

non impedit magnirefpiratio

quantitas

refpirati fexies

83. Dato eodem laryngis orificio, quantitati

velocitas

verum

vires funt

ni exfequendse impenfae

ut velocitates

refpondet ejus
ergo vires refpiratio-

aeris refpirati

quadratse

funt ut quantitates quadratse aeris refpirati

fi

caete-

ra paria funt.

84. Prop. XIII. Vires requifit^ ad augendam quantitatem aeris infpirati ^

aufta peftoris magnitudine , majores funt , quam auda frequentia.

Dum

fitae

ad

crefcit
illas

magnitudo

infpirationes

pe(3:oris

magna

in

exfequendas

funt

infpiratione

ut

quadrata

vires

requi-

incrementorum

peftoris.

Inveni diametrum mei pefloris in minima infpiratione 120 linearum

me-

ANHELATIONUM THEORIA.

607

mediocri 124, in maxima 128. Incrementa capacitatis in his cafibus , refpedlu aud^e diametri , erant inter fe , ut difFerentise inter quadrata harum

longitudinum
funt

tiee

quse quadrata funt

i, 1, feu

o,

ut

ut

14, 15, 16,

proxim<^

Vires requifitse ad elongandas fibras circulares veficae

funt

pleuram conftituentes , inventse funt

&c
Vefica premebatur diverfis aquae
73

facci

Thcor.

bini

n,

vires elongantes

titudinibus,

ergo difFeren-

diametrorum.

differentise

erant ut

traditae

CLajf',

/,

ipfam infufse alCum ad altitudinem

intra

altitudines.

illae

comparari pof-

cui

&

tubo afcendebat fupra apicem veficse , peripheria ejus

crevit 19 lineis; cijm vero ad 24 pollices aqua afcendebat , tunc peripheria crevit non quadruplo , ut vis premens, fed vix duplo ; imo requirebantur 30 pollices ahitudinis , ut peripheria crefceret 38 lineis. Ergo vires

aqua

poUic.

ad producendas

requilitse

funt

in

quadrata harum

ut

Jam vero

fibras

in cafu allato differentise

produftiones fibrarum

ipfse

fpirationes folito majores

membranacei corporis

circulares facci

noflri,

produftionum.
ut

mox

voluminum pedoris
vidimus

exfequendas

funt

ergo

vires

inter fe

funt

inter fe ut

ad re-

requifitse

ut quadrata quantita-

tum quibus peftus augetur quod erat probandum.

85. Ex Propof X fi crefcat magnitudo peQ:oris , nec crefcat glottidis
orificium , quod verifimile eft , vis requifita ad pedlus eadem velocitate
:

contrahendum
debet

cere

vel dilatandHm

adeoque

ft

cum

tunc

fupponamus

muko

crefcit

Verum

tranfverf^ pe6loris.

fedionis

temporis

ut

quadratum
orificium

glottidis

urgeatur ab

quod probari

facile

quam cavum

magnitudinis , vel
aliquantulum cref-

aere velociiis

poteft

prsetereunte

glottidis orificium cref-

, femper verum erit,

ad peftus in majori refpiratione folita velocitate movendum iit m.ajor , quam quse refpondet quadrato .incrementi peftoris.
86.
Virium ergo parcimonia duplo major eft a dupla frequentia , quam
a dupla magnitudine ; triplo major eft a tripla frequentia, quam a tripla
magnitudine
parcimonia enim eft , fi minori virium impenfa eadem aeris

cere

in

quod

minori ratione

pe6loris

vis requifita

quantitas

obtineatur

feu

eft

direde ut effeftus qusefitus, inverse ut

vis

im-

pendenda.

Ex

87.

hac propofitione

enim apparet
refpirandi

quod adhuc

neceffitas

urget

magna

lux

afFunditur in theoria medica

jam

quare decrefcentibus viribus , ubi aeris

,
natura frequentiorem , non vero majorem edat

latuerat

refpirationem*

&

auda peifloris amplitu88. Prop. XIV. Anguftato laryngis orilicio ,

dine , vires requifitse ad peftoris raotus diverfos edendos , funt in ratione
compofita ex duplicata tum anguftise laryngis , tum amplitudinis pefloris

tum

velocitatis

89.
eat

Sit

motus

peftoris.

minoris orificii ; ut dupla folitse aeris copia tranfquadrupla aeri imprimenda ; nam quantitates illse funt in

larynx duplo

requiritur vis

&

compofita velocitatis dire6le,

anguftise orificii inverse.
90. Ergo vis fexdecupla requiritur fub pari amplitudine peloris.

ratione

Ergo ut
fui)

C L

6o8

S S I S

V,

fub dupla anguftia, dupla peftoris amplltudlne, velocitas peifloris duplo major evadat, requiritur vis quae fit 640^ vicibus major.
intelligitur exemplo quanta virium jaftura fit neceflfaria, cum
intendenda quoad magnitudinem , etiamfi detur anguftia larynquantus naturae labor in hac anguftia.
gis ,
juxta experimenta Berc)i. Robur facultatis motricis eft limitatum ,
noulliana , operarius qui quotidie per horas decem laborat fine laftitudine
quovis fecundo temporis , vel pondus 70* hbrarum ad pedis ahitudinem
attollit , vel opus huic 3equipar exfequitur.
c)]. Hujus roboris pars cordi , altera peftori , refiduse partibus moven-

Ex hoc

ot.

refpiratio eft

&

&

&

decima pars refpirationi impenditur, Si itaque reabfumat , cito omnes alios mufculos lanhominem profterni , ac debilitari neceftum eft ; fi cantus per
guere ,
horas paucas continuatus laftitudinem inferat , quanto majorem refpiratio ladeftinantur

dis

forte

majores

fpiratio decies

folito vires

&

nodu

boriofa

diuque divexans

94. Cum vero motus vitae neceftarios , ut refpirationem , pulfum intendere cogit neceflitas , tunc ut viribus parcat , motibus arbitrariis fupprefnatura fluidum nerveum fiiperftes ad meliores ufus refis , vel imminutis ,
fervat ; hinc laffitudo ad motus Hberos , dum motus naturales fortiores
funt.

9^.

Robur

laffitudine

facultatis
eft tanto majus
majores vires poteft exerere.

quo per longius tempus

fine

96. Robur itaque magnum efle poteft , cum vires aftuales funt minimse , quod paradoxum videtur illis qui facultatem cum ejus viribus confundunt.
97. Robur facultatis poteft conferri cum promptuario , vel receptaculo
aquse , quod quotidie novam aquae copiam accipit , fuperfluamque effun-

Ea

dit.

quantitas certos

determinatos

exhauftum

verum

limites

poteft

efle

non

tranfgreditur a receptaculi magnitudine

minor

&

minor, ufquequo receptaculum

fit.

98. Cum receptaculum plenum non eft , quantitas aqu3e eft in ratione
direda aquse per immiflarium continuo accedentis, 6c inverfa ejus quse per
cmiflarium effunditur.

99.
refta

fomno

&

Cum

roboris

acceptse

&

paftu

&
;

magnitudo Integra non

inverfa copiae impenfae.

eft ,

facultas

Robur

eft

accipitur

in
,

Impenditur fuperfluum adionibus naturalibus

ratione di-

vel reparatur
,

&

liberis ,

neceflarium iifdem aftionibus violentis.

&

plus im100. Cum facultas integra non eft, quo minus accipimus,
pendimus, eo magls depauperatur robur.
loi. Sed quo majores vires exerlmus , eo plus impendimus vlrium ; ergd
Vi morbls quo aftiones funt majores , eo facultas debilior evadit.

102. In morbis febrilibus vires coftrices languent , docente experientia

ergo mlnus aptse funt ad cibarla in chylum 6c fanguinem convertenda

feu

ANHELATIONUSl THEOftlA.
leu ad robur reparandum ; ergo roborls acceptum minus
eil impenfum ; hinc debilitas crefcit.

Ad

103.
fere

eft ,

($09

dum

niaju?

vitam fuftinendam robur minimum fufficit, quippe videmus segros

,
pro mortuis dereIi<^os revalefcere ; e contra ve-

&

omnino exhauftos

ro morbifici principii violentia alios cum integra fer^ tacultate e medio tolli ;
ciim autem non nift agendo , adeoque vires impendendo poflit natura
fe a morbificis principiis liberare , fecus mortem paftura j vires morte acce-

ad meliorem ufum vertere non poteft , qu^m ad morbi prin"

non femper fit fauftus; quippe fatius eft du*
bium experiri remedium , quam nullum.
104. Hanc theoriam morborum , quod fcilicet fint lufta naturse cum ma?
teria morbifica , ab omnibus Grsecis , Arabibus
Latinis acceptam , evertere conati funt Neoterici , qui corpus humanum pro mobili automatico habuere ,
ex legibus , ut aiunt , Mechanicis , fine fcopo , fine providenalivo dirigi pronunciarunt , ut
tia , coeco impetu , fine animae concurfu
Pitcarnius , Bdlinus, Verum in primas Mechanicee leges impegerunt ,
dertte

inutiles

cipia evertenda, etiamfi eventus

&

&

&

Patrum Medicinse dogmata

fecerunt

fcripta ipfis contraria flocci

inutiliaque

reddiderunt, utpote quse novse theoritC clave referari non pofilint. Sed heec
Mechanica diffca fint.
de fe6la Chemica
105. Roboris facultatis integritas aeftimatur ex fimilitudine afiionum

&

&

qualitatum

cum

fanis

gnum plerumque

&

eft ;

confuetis

&

pacatse; cseterse liberiores

io<S. In
cit ,

morbofo

6t vires

ftatu

in

icy. Natura

v.

g.

ma-

vires, feu adiones naturales minimse, regulares,

,

arbitrariae

robur

cum

facultatis

voluptate exercitae,

parvum

languidse

interruptae

lenes

refpirationis

&c continuo decref-

eft,

difficiles

in fanitate fui roboris confcia

motus

robur^ facultatis

fanitate fcilicet

feu aftiones vitales magn^e

cseterx veto impeditje

nis tuta,

irregulares ,

coadse

moleftse,

ab

externis

injuriis

&

inter-

regulares, pacatos, parvos

&

&

vero in hos magnum imperium retinet,

viribus
pro lubitu utitur , motufque refpirationis pro lubitu mutat.
108, Aft in morbis pe(Sl:oris natura ad materies morbificas impugnandas ^
majores 6sC fortiores conatus exerit , virefque fic magnas impendit ;- atque

debiles inftituit

cum

libertas

ludae diuturnitate debilitata

eft

conatus irregulares

leftoi, praEcipites , interruptos exercet ;

tus , funt impediti > fuppreffi , minimi.

motus vero

inconftantes

libeii,

mo-

ut loquela^ can-

lo^. Refpiratio notabHiter frequcns dicitur in praxi , quce conftanter pluries

tempore , quam in fanitate confueverat Rart veio quse rarius , magna qujc majorem folito pedoris ampliationem y. parva quae minoabfolvltur dato

rem
I

infert.

to.

PrOp. XV"

fpirandi neceflitatem

111.

Frequens

Refpiratio notabiliter frequens fignificat urgentem re-

&

infirmam facultatem.
vires abfumit huic

refpiratio

frequenti^e

proportionales

Propof XI ) ; fed viriuni jadura malum eft , feu nos imperfeftioret reddit^^S. 105), fcilicet debiliores
ad funftiones liberas minus paratos

,.

Sauva^S Nofologia Methodica,

&

Tom. h

Hhhh

quod

c L

^io

v:

s s I s

quod moleftum efl: (40); ergo refpiratlo frequens naturse molefta eft cum
tamen utut molefta a natura inftituitur , eam frequentiam utilem , & vitse
defendendx necefTariam efle oportet. Quod enim coafti facimus , illud minus malum , quam neceffarium seftimamus ; nemo enim quidquam facit ,
quod malum reputat ; repugnat enim nos agere nifi quod cupimus , aut voergo natura , cum frequenlumus , & nos appetere quod malum videtur
refpirationem
virlum
fuarum
impendio
inftituit
, id coada a metu matem
:

mali

jforis

inftituit

ad

id cogit

Verum quidem

112.

tantum amplitudine

verum

eft

&

dura neceflitas.

quod

cum

eumdem fcopum

poffet

quod etiam morbi

vires

fenfim labafcant

ergo ut ea exfequatur , quse expediunt

infirma eft facultas ; ergo patet propofitio.

84 )

113.

facit

initio

aftequl

fufpirando

aufta

ofcitando

ipfarum parcimoniae confola frequentia utrique indicationi fatisfacit ( Prop. XIII.

in progreffu

fuiendum

eft

Prop. XVI

aeris uberius refpirandi

&

frequentiam adauget

magna

Refpiratio

frequens

majorem

&c robur facultatis majus.

114. Vis requifita ad refpirationem frequentem

tlone compofita ex fimpla frequentise

&

figniflcat

&

cum

neceflitatem

magnam

eft in ra-

circlter ampliationis

pead refpirationem duplo frequentiorem requiritur vls

tantum dupla confuetse ; fed fi fimul fit duplo major , requiritur vis plufquam
oftupla. Ex hoc labore tanto promptius infirmatur robur facultatis , debilitatur totum corpus , moleftatur anima ,
timet eventum. Sed cum , non
obftante timore debilitatis , conatus tantos exerit , evidens eft quod magis
fcimeat infarftum pulmonis ,
circulationls fuffocatlonem , quam folus ille
conatus poteft avertere (^(>(i^ ^ ergo neceflitas aerls uberius refplrandi
major eft ; quod in cane fuffocante vidimus ^ 6c In afthmatlcls fseplus ob6loris

(76. 7B

).

duplicata

Sic

&

&

fervatur.

exerendas per aliquod tempus , requlrltur

etenim parvum foret , frequentia folum Intenderetur
nam majorl parclmonla foret utendum. Cum ergo non foliim frequens , fed etlam magna fit refpiratlo , periculum urgentlus ,
robur ma)us Indicatur
tamen
frequentl
quam
, mlnus
quam
refplratione
tantum
in
,

115. Veriim ad tantas

robur facultatis magnum ;

vires

fi

&

\\\

fanltate.

XI 6. Violentus hic labor minime durabills eft ; qulppe vel cito facultas
exhauritur , unde mors , vel vlftorla Iseta fequitur , aba61a materle morb.fica.

117. Prop.

gnum

fignificat

XVII

Refplratlo frequens

realem

&

magna pulmonis infanflum ma-

aut Imaginarluni.

1 18. Docet hiftorla medica ees qul talem fuffocatlonem refpiratlonlspaffi funt,
vel repetltls phlebotomiis, vel puris fangulnlfve copiofo excreatu, vel per paracentefim efBuxa , fublevatos efle ; ergo copiofa erat materia morbifica infarciens.

119. Vel fi vlres non fuffecerlrit ad evacuallonem , vel hujufce materiae

folutlonem , &: seger obierlt , reperluntur vel pulmones fclrrhis , abfcefTu ,
eruore turgidi , thorax pure^ lympha, cruore exundans, anevryfmata portento-

ANHELATIONUM THEORIA.
fefttdfa in arteriis

ventriculis

B:\im ( 8 ) {ignihcant
dc Dyfpnced,
!

horum

Verum quidem

io.

auriculis

qux omnia magnum

teftes funt

Audores

in

SepuUhreto

quandoque conatus maximos

Aft in hoc cafu conatus

eft dari

&

fugaces

panophobia

citati ,

cap,

Ilcet nullus

infardus in thorace peperiatur.

fimilis

5ii

velut mfar-

vel

illi

funt

orthopnoea ;
vel laryngem , ut in angina , a corpore intus latente obturatam , vel extus
premente anguftatam reperire eft , quod infarftum fupplet ; vel mufculi thoracis funt cruore infarfli , aut ventriculus crapulis turgidus diaphragma fur*
sum pellit , adeoque pulmones , ut in ephiahe ; vel demum imaginatio de
pravata tanquam neceftarios illos conatus reprsefentat , unde infardus imaginarius , aut conftric^io fpafmodica realis laryngis ; nec enim reticere debemus quod imaginatio depravata naturam in errorem aliquando deducat
tranfitorii

ut

in

ephialte

hyfteria

ut ipfum intelleftum deludit.

1

2.

Hoc , exemplo

a daemone
is

revera fufFocatur

vi infar^lu

citabat;) ergo
1

Non

12.

quotidie comprobatur
,

Sc conatus eofdem exerit

torqueretur

&

fi

reapse pulmones gra-

fomno omnia evanef-

&

illi

conatus evanefcunt.

magis in hifce fomni

hujus imaginarii periculi

tem

agit

ac

enim fomno omnia evanefcunt phantafmata , feu idese imagimetus fuftocandi ex illorum dsemonum preflione ; fed mepedus liberandum exhos conatus ad obices fuperandos ,

nutare dextrorfum

videtur

ftc

inferre

intentio

metu

&

ludibriis

culpanda

labi

Nemo

cum enim

ita naturse

di!im

eft

libertas.

natura

tamen

quam

Vertigine

excelfum pontem

finiftrorfum vergens in flumen

quotidi^ imaginationis

vitemus Charybdim.

malum

quis fomniet fe

ft

difcuflb

aftionibus vigilantium imaginatione feduftorum

iibi

a fele pe^iori incumbente opprimi

&

ergo

fuffocandi

tus

coUum laqueo

aut

cunt. Difcuftb
nariae

ephialtes

fera imaginaria ftrangulari

in

affe6I:us

prseterit ^

fe prsecipi-

culpa libere incidimus in Scyllam, ut

dlxerit

hominem

Infelicifiime fuccedit

fibi libere

eventus

conatus in fcopo funt falubres

in

&c voluntarie

optima tamen eft

eventu quandoque

Sed fi deficiant , tefte Celfo , nil ars medica proficit ^ ficque monef
Bagllvi , quod morbi a curis , gravibus serumnis aJte animse infedentibus
apud magnates frequentiffimi , difficillime fanentur , ut morbi acuti fenum

fiinefti.

&

in quibus naturae vigor

&

aftio languet.

&

frequentiorem
123, Qui ex infarftu pulmonis refpirationem majorem ,
mechanice deducere tentant , illi fupponunt eamdem eflfe femper vim pe^loris ad refpirandum , quod experienti^ repugnat ; multo etenim major efl
in afthmatico , quam in fano dormiente , etiamfi facultas fit minor. Supponunt iterum pulmonibus infarftu diftenfis majorem efTe vim ad fe contra-*^
hendum , quod etiam falfum eft ^ nam elafticitas non eft caufa motus pe^oris ;
etiam fi corpus elafticurr! ^aiori infar an - (e.u "(^n^erC tl inne-

&

xum, non
vis

enim

ideo

&

tantum reftituere conatur ,

non poteft :
nullum effeftum inducit ; aequilibratur vero elafticitas
ciim diftenfum fupponatuf elaftrum ab eadem vi ; illi demum
fe

reftituit, fed

sequilibrata

ab infar6:u

Hhhbi

a^

6ii
ad ftlmulum

ad

vel

confugere tenentur

L A S S

imaginationis

vim

I S
,

V.

adeoque ad prindpium

ut nofmetipfi in ephialte

fentlens

{imiliburque affeftibus.

malum marbi eventum

124. Prop. XVIII Refpiratio frequens 6c parva

nifi a dolore parvitas pendeat*

praenuntiat,

125. Omiiis morbus acutus eft luda naturse cum materla morbifica , tefte
poft Galenum , caeterofque Medicinse Patres. Haec lufta falutc

Sydenham

terminatur

quoties vlres naturse fuperant

vim nocivam

illius

materice morbificse

Si

tandem

refiftentlam

&

deftruunt

vero vires naturse inferiores eva-

&

dant viribus materise ,

tamen non remittant ejus conatus , imo inteadantur , ipfius robur exhauriri neceftiim eft ; ergo malus eft exfpeftandus

morbi eventus.

&

&

parva iignificat ,
ma,
robur facultatis decrefcere ; etenim frequens refpiratio fignificat vires impendi tanto majores ad refpirandum ; k6:
refpiratio parva fignificat fimul facultatis robur efte imminutum ; ciim autem
facultatis robur eft imminutum , &c tamen impenfa virium major perfeverat
eo proximius imminet totalis exhauftio , feu mors ( 100- 103 ); ergo patet
1

26.

terisc

Dico autem quod

refplratio freque-ns

morbificae vires refiftere

&

propofitio.
12,7.

Ne

&

parva mlnores
quls exiftimet quod refpiratio frequens
fupponat , monendum eft illam refpirationem infardum
fupppnere ,
pertinacem ( 1 16 ) ; atqui in infarftu refpiratio maforte

virium irapenfas

gravem

&

gnas vires exigit

etlamfi

motus pedoris parvus

fit

quod fequentibus pro-

pofitionibus enucleabltur.

iz8t Prqp. XIX Augmentum capacltatls pet^orls in infplratlone , quod

per eoftarum elevatlonem , aut diduftionem a. medlaftino , minus eft illo
quod fit per defcenfum diaphragmatis.
12,9. In infplratlone raedia, quse fit inter dormlendum in ftatu fano, 40

flt

clrciter

poUIces cublci infplrantur

&

in fortiffima

220 (3

).

In infpiratione-

medla dlameter peftoris eft ad ejus diametrum in infpiratione maxima , ut

124 liaese ad i2
horum quadrata funt inter fe , ut 15 ad 16 proxime.
Verum 220 eft ad 40 ut f i ad i :. cijm autem pedorls capacitas media fit
^d maximam ratione dlametri adauQse , ut 11. 15 ad 16. a, quintuplo majus eft incrementum peftoris a defcenfu dlaphragmatls in hoc cafu , quam a
coftarum diduftione ; quandoquidem augmentum illud eft in ratioae compofita ex duplicata diametri petloris , &: iimpla altltudinis , feu defcenfiHs
:

diaphragmatis.

130, Jam vtxb ft fupponamus in minlma omnium infplratlone unum polllcem cublcum aeris duci ; in quo cafu inveni diametrum minlmam peftoris sequalem 120 lineisj quoniam quadratum illius diametri minimae eft ad:

quadratum maxirase ut 14 ad 15 proxim^, 6c volumlna aerls infpirati funt

hoc cafu ut i ad %%q
augmentum eapacitatls pedoris in minima refpiratlone eft ad augmentum in "maxlma ut i ad 220,
augmeatum ratione dlametri eft ad augmentura ratione altitudinis ut i ad 105 : ergo patet:

in

&

i|ropofi,

Iji/Mft:

ANHELATIONUM THEORIA.

6ij

131. Memini me menfuraffe volumen pulmonis vacui in aqua merfi ,

deinde volumen ejufdem pulinonis aqua turgidi ad ufque laryngem ,
in-

&

volumen

venifTe

quam decuplum

pofterius plus

prioris.

132. Ex his intelligitur in maxima rnfpiratione multum intumefcere poflfi;

pulmonem , licet volumen ejus ratione didu^ionis coftarum quam minime
crefcat. Crefcit itaque quam maxim^ per depreflionem diaphragmatis.
133. Propos. XX Refpiratio in refidentibus eft facilior quam ftantibus ,
& cruribus flexis quam extenfis in decumbentibus.
134. Etenim in refldentibus eapacitas abdominis major evadit quam in

cum

mufculi re6li in fedentibus laxantur , qui rigeilt in

extrorfum fleftuntur ab aere infpirato, aut diaphragmate defcendente ; ergo cavitas abdominis fub eadem peripheria ex cylindrica abit in fphaeroideam
fphaera autem omnium folidorum ejufdera peripherise eft caipaciflima. Hinc fit ut segri diflicil^ refpirantes fedeant lubenter

ftantibus

ftantibus

quippe

illi

facilius

tum

ut laflitudini

medeantur

tum

ut

refpirent,

faclliiis

dum

jacemus

flexis

mufculi redi facilius arcuantur extrorfum,

ut facilior evadat refpiratio

Eadem

crura flc^amus

eft ratio cur

cruribus enim'

135. Infarftus vifceris eft ejus intumefcentia fa(^a a fluldo intra ipflus vafa
viribus ordinariis illud prementibus reflftente. Non poteft aucongefto
tem magis refiftere , fi vafa flnt more folito patula , nifi vel quia gravitate
fpecifiea majori gaudet , falva fluiditate , vel quod vifcofitate majori polleat r

&

unde

difiicilius

fcinditur

in columellas vafcula prxterituras

aut

fortiiis

pa-

vaforum adhaeret,

rietibus

136. Fluida gravitate

quas ab

viribus ea pro-

fpecifica diversa gaudentia refiftunt

pellentibus in ratione fuse denfitatis feu gravitatis fpecificae

iifdem viribus concipiunt

funt

in

&

velocitates

ratione fubduplicata

denfitatis

&

eorum, Sic fi follis nunc aere , nunc aqua repleatur ,

eodem pondereprematur , veldcitas aeris erit ad velocitatem aqu^ ut circiter i ad ay , quia

676

aer eft

vicibus levior aqu^.

137. PROPOS.

cum
dam

refpirationem

aer

debet efle

XXI.

aere vifciditatis

Itaque

fed

676

loco

fi

vicibus

sequ^ araplam

676

&

aeris

flt

denfior

in Bronchiis

vis

requiiita

aqua ejuiBemad abfolven-

^qu^ frequentem ac diim

refpiratur

vicibus major.

Et (juoniam eft idem labor eamdem refiftentlain Aiperare intraac ejus duplam intra duo tempora, vis eadem appHcata petori aqua infar6:o , fi dupljo majprem inftitwat refpirationem , duplo lon
158.

unum tempus,

giorera vel tardiorem iinftkuet.

Tdem tempus inffituat unam refpiratiofi refpiratio flt diduplo minor ,

pofitis
, his
verfse magnitudinis ,
diverfse frequeatige , vis requi^ta ad eam exfequendam, cura bronchia aquam contineant ibco a'eiis,eft ad vim in cafu re
fpirationis mere aerese , jn ratione compofita ex iimpla denfitatis aqua^ sdi
13^9.

nem ,

Veriim

illa

li

eadem

refpiratio

vis intra
,

&

erit

&

isnCimm

aexis^. duplicatl

ma^mmdinis

U fimpla

frequentigB.

Hhhh X

^*-

C L

6i4

140. Poftentose major

immerfi eas infpirant ,

S S I S

V.

quam

apud eos qui aquis

tamen pro aliquo tempore , peftus velociiis
non mirum fi cito exhauriantur vires
pereant
efl;

vis,

illa

confueta

&

exagitant ;

frequentiiis

&

&

immerfi.

141. Fluida diverfse vifcodtatis fefiftunt viribus illa premetitibui in ratiolie vifciditatis fuse. Vifcofiim dicitur fluidum illud quod fab aequali denfitate
rtiagis refiflit partium fuarum feparationi \ fic cruor vifcidior ell aqua , lym-

pha

, &c,
PROPOS. XXII. Infardus vaforum

vifcidior urina

141.

ti

vel

brOnchiomm a

fluidis

diverr

retardat aut minuit refpirationem in ratione vifciditatis.

fss vifciditatis

143. Ergo ut pulmones ^equali velocitate moveantur

a fluido duplo vel triplo vifcidiori , requiritur vis

cum

infarc-

funt

duplo

triplove

major,

144. Et

dum

fluidum infarciens

fi

in vafis ordinario

&

tatis ,

fimul denfius

fit

contentum

refpiratio

erit

&

vifcoflus

difficilior in

quam

efl flui-

ratione denfi-

vifcofitatis fimul.

&

sequali velocitate , ac sequali vicium nu145. Follis impleatur aqua ,

snero moveatur , ac dum plenus erat aere ; fequitur ex diftis vim , qux eum
follem agitat , effe 676 vicibus majorem quam in primo cafu.

146. Ergo

& frequentia
agitet

fi

pulmo

r efpiret

non obftante infardu

ac in fbtu fano

denfiori

aequali

velocitate

,'

necefTum efl , ut toties vis major illum

efl: major denfitate fluidi in fanitate

quoties denfitas fluidi infarcientis

ipfum implentis.

pulmones aflhmaticorum pon movereiatur velocius fre, evidens efl quod vires ad eos movendos impenfae funt maximse
valet
etiam de illis qui pus , lympham , cruorem haquod
,
bent in peftoris cavo , loco aeris thoracici.
148. Sed fi fluidura fit fimul vifcidius ipfo fanguine, quoniam pulmones
debent expandi
vafa e6i> compcmentia tanto
contrahi , ut refpiremus ,
147. Ergo

quentiufve

licet

quam fanorum

&

&

difficilius

fleftuntur

qu6

vifcidioribus fluidis funt plena , evidens efl

refpi-

rationem difficiliorem fore in ratione vifciditatis fluidi.

denfitas infarftus , v. g. du149. Ergo fi concurrat vifciditas fimul ,
plo major quam in flatu fano ,
tamen refpiratio fit confuetae fimilis

&

&

quoad magnitudinem
fcilicet

&

quadrupla ratione

frequentiam
denfitatis

impenfa efl: fextuplo major

dupla ratione vifcidita^is

vis

duplae

&

duplse.

&

150. Si vero vifciditas,

denfitas fint duplo majores , atque fimul magnitudo refpirationis fit duplo major , vis ad eam exfequendam impenfa efl
32 vieibus major.
defcenfum dia^
t^i. Cum maxlma pars refpirationis fiat per afcenfum
phragmatis ( Frop, XIX. ) , pe(9:us poteft confiderari tanquam antlia , cu-

&

jus

embolus

efl

diaphragma

quse itaque

de

antlia

demonftrantur , de pec-

tore valebunt.

iji. Si erabolus

antliae ,

cseteris

paribus

diverfa velocitate

moveatur;
visi

ANHELATIONUM

THEOR

A.

6i^

ad eum agitandum requifita eft in ratione duplicata velocitatis. Ergo fi

diaphragma duplo triplove velocius moveatur , cscteris paribus , vis impenfe
eft quadrupla , noncupla prioris.
153. PropOS. XXIII. Refpiratio quae minor 6c rariof eft quam in ftatw
fano, fi nullus fit infardus, vim quidem minorem impendit quam in fanitate ; fed in ftatu debilitatis fummse magis poteft defatigare quam cum facul-

Vis

las eft integra.

154. Si enim ex receptaculo ferme exhaufto detrahas dimidium , id plus

quam fi dimidium pariter ex pleno detrahas , at,

accedit ad exhauftionem

&

qui tamen dimidium ferme exhaufti receptaculi poteft efte deqies

centies
minus quam dimidium pleni.
155. Ergo &C a pari fi viribus fere exhauftis refpiratio proportionaliter
minor
rarior non evadat, vires ulterius exhauriuntur 6c mors inftat :
verum fi proportionaliter minor 6c rarior evadat , tunc robur acceptum
quotidie per fomnum
paftum poteft hanc Jafturam reparare , 6>c vitam

&

&

diutius fuftinere

vel reftaurare.

Non mirum

156.

tuat refpirationem

itaque

fi

in

illis

& minorem fimul

qui fenio

confefti funt

&t tardiorem

natura

ut vires confervet

inftl-

ma

xime cum ob frigus pulmonis , totiufque fanguinis, & ob circulationis tarditatem ( z8 ad 37. ) minus urgeat refpirandi neceftitas,
157. PROPOS. XXIV. Refpiratio in febribus acutis frequentior Sc major
boni ominis eft , frequentior
minor pravi ominis.
158 Refpiratio in acutis frequens & magna fit ob urgentem utilitatem
facultatem robuftam , ait Gahnus j fed quamdiu facultas eft ita robufta ut
ad parcimoniam virium non confugiat , fignum eft eam efle materiae morbificse viribus fuperiorem , adeoque bene ominandum eft. ( 1 17.
)
minor , quoniam illud ac159. Cum h contra frequentior fimul evadit
cidit in decurfu febris , adeoque viribus jam a morbo aflumptis , 6iC praeterea

&

&

&

fignum

eft

naturam

fuae

debilitatis

confciam efte

id eft

hominem confuse

fuam debilitatem fentlre ; cum vlres majores ad vincendam materiam morbificam non fuffecerint , timendum eft ne minores deinceps eon fufticiant ergo
:

tnale

ominandum

eftc

modo impugnatur , fcilicet mechanice 6c

ope artis medicce materies vifcidior corrigitur
vei eliminatur ; corrigitur potu diiuente , quem fitis , vel ars imperat ;
calore , quem febris , aut medicamina augent ; ea vero phyfica eft a<^io.
Corrigitur autem mechanice per attritus repetitos vafrum , peftoris moii5o.

phyfic^

tus

Materies morbifica duplici

per

ope

naturae

exercitia

6c

friftiones

olim

In

febribus

intermittentibus

adhi-

bitas.

161. Materies morbifica eliminatur vi naturae 6c artis , per eruptiones

, fudores , aliafque evacuatlones ; inde patet quod etiamfi vires mechanicse refpirationis 6j: pulfus
quse debent corrigere , vel eliminare mate,
riem morbificam , minuuntur , non tamen falus segri fit omnino defperata

fanguinis

um adio

phyfica omnibus

fluidis

propria poiBt crefcere rticceffu temporis^

"

poffit

materles

illa

ipraeparari ;

cum

fed

immunis.
i6i. Pnopos.

cft

C L

^i6
feu

XX

non

via

illa

mitefcere

refolvi,
ita tuta

&

In hydrothorace 5c

V^,

S S I S

fucceffive

brevis

ad

crifim perfe<flam
a periculo 9eger non

fit ,

empyemate

refpiratio eft

faci-

quam decumbentibus.

Jior refidentibus

eft ut

augendse cavitatis peloris, adeoefRifa funt in ca, pus , cruor

pro volumine fuo cavum pedoris minuunt , &: tantumvo thoraci* ,
dem aeris ingreffuri copiam detrahunt , hinc moleftia
difficultas refpiran163. Facilitas refpirandi

que recipiendi

copiofioris

aeris

facilitas

dum

aqua

&

&

cavum

plus rainuitur

All:

<li.

quam

thoracis in Jacentibus

in ftantibus

vel refi-

nam in ftantibus ipfum pondus aquae

;
defcenfum , cum columna premens fit altior ;
dentibus

columna minus

&

eft,

alta

magis adjuvat diaphragmatis

in decumbentibus premens
ejus pondus in pedoris dilatatlonem non im-

penditur.

164.
segrum

Si

hydrothorax akerutrum

quam

fanum

in

&

clauftris ofleo-mufculofis pedloris,

xpanfioni

lateris

fani

occupet

latus

quia in priori

ag^^ravato

pofitura

non nocet

eft jacere in

facillus

pondus
in

latus

aquae fuftinetur a

pofteriori ^vero nocet

mediaftino.

165. Si hydrothorax nt in pericardio , flexo antrorsiam peftore , pondus

6c ea pofitura refpira^ magis in diaphragma ,

aquse minus agit in pulmones

tionem adjuvat*
166. PROPOS. XXVI. In fflorbis inflammatoriis cum doiore peOioris vel
abdominis refpiratio frequens eft
parva.
In
morbis
inflammatoriiis
cum
dolore pe(5loris vel "abdominis , eft tumor
167.

&

alicujus partis

ut in pleuritide

cultas explicandi

pulmones

hepatitide

in fpatium

&c , adeoque diffi,

occupatum, ergo refpiratio
adeoque fervor major in pulmo>

gaftritide

a tumore

verum etiam adeft febris acuta ,

aliquali eorum infar(5lu , unde iterum refpirandi difficultas , &
refpirationis v^l augendx , vel geminandse neceffitas ;
fed debet tantilm
geminari feu frequentior fieri tum metu impenfx virium majoris , ut in decurfu omnis febris ^utee , tiim metu doloris , etiam initio ; &: licet robur naturse fit maximum^, quia fcUicet plus diftenditur pars dolens a magna refpiratione quam a parva ergo 6> a ratione debet mmor fieri feu cohiberi , quod

difficilis

nibus

cum

obfervatio confirmat.
nis

i68. Optime obfervavit CaUnus in dolore peftoris cum calore pulmoadau6lo cre<cere denfitatem , id eft frequenriam refpirationis , fimulque

decrefcere magnitudinem

cem

nam metu

doloris

natura

miniis

dilatat

thora-

tunc non expletur

votum cordis , feu non ducitur fufficiens aeris

copia ad fervorem pulmonis temperandum ; ergo neceffiim eft , ut cupiditas aeris expleatur aufta tantumdem ejus frequentia ; QaUn, de dyfpnc&a ,
Uh,

/.

aft

art, 7..

XXVIL

1^9. Propos.
lelirium fignificat

170. In delirio

Gakn,
febrili

In morbis acutls refpiratio rarior

ibid.

&

major

folito

art. 12.

datur infardus vaforum cerebri

ex quo idese obje<^is

ANHELAtlONUM THEORIA.
minlme refpondentes

je^Is externis
tlnent

cum

anima exfurgunt

in

non percipiunt

objefta externa delirantes

6xj

eamque totam de-

delirantes etiam his

minus percipiunt ftatum fui corporis extra cerebrum,

fentiunt refplrandi , mingendi , bibendi neceflitatem , adeoque

ideis phantafticls detejjti

minus

v.

g.

clrca

Illas

fiint

fatisfaciunt

negligentlores funt

neceflitates

non

fecus

ait

Galenus

&

non nifi cum urgentiores

ambulandum medltari

lis ,

ac qui inter

de ambulandl concitatione
, illl multum
quandoque h^erent , fe nec haerere percipiunt i ita delirio detenti
refpirationem infcii retardant, ufquequo aud^ refpirandi neceflitate , ad inaut attendere ad fuas Ideas volunt

remittunt

&

farftum crefcentem minuendum , refpirationem Infl:aurare coguntur , tanto

majorem , quo fuit magis retardata.
171. In morbis itaque febrilibus, fi refpiratlo , quse fre^uentior debet effe quam in fanitate , non frequentlor evadat , cum nulla alia ratio fufiiclens
hujus retardatlonis fit , quam animae attentlo ad ideas ab Infardlu cerebri

&

Idese delirium , ut Infarftus , quandoque motus convulflmala excitent ; merito Galenus poft Hippocratem profert delirium aut convulflonem praefaglri a refpiratione rara
rhajorl in morbis

excitatas

vos

Ill^e

iimiliaque

&

acutis.

fas

172. PropOS.
mlnores exigunt

XXVIII.
ad

In ftatu perfe(5lo

rhachlnK

edendos

majores efFe6lus

imp^-

vlrlum

quam

in

im-

ftatu

perfedo.
pe(5loris frequentior

aeris intra

riim

machlnarum

Effe<Elus

173.

motus
fi

datum tempus

fit

neceffarium

fuperandse

inutlles

alii

&

quam

attamen ad

eamdem

; ( quippe fatius effet

efFeftus dicltur Inutiiis.

eft

funt utiles

refpiretur quantitas

fint refiftentlae prius

las fuperare

alii

ad fcopum

vel major evadlt in dyfpnoea eo fine

fic

major

hic eft efFedus utilis

hic efFeftus obtineatur

aeris

ut

ve-

utut

11-

quantitatem augendam inutlle

quantltatem refpirare fine

refiftentiis ) j

ille

174. Quo vero majores funt refiftentiae fuperandae in machina ad eumdem

eifeftum obtinendum , eo minus ad fcopum confplrant partes hujiis machlrm , feu eo minus perfefta eft machina.
175. Verum quo majores funt refiftentise fuperandae , eo major vlrium

jmpenfa

eft

^jus

impenfa obtinetur

eumdem

effeftum utllem obtinendum ; ergo qu6

eo minor effeflus utilis ab eadem vlrium
aut eo major virlum Impenfa requlrltur ad eumdem

ad

requiritur

imperfeftlor

ftatus

effeftum.

176. Sic

occupat
ut

aft

cltas

jor

cum pulmo

fingulis

follta

laborat Infarlu

viclbus

obtlneatur

non

nifi

qul

dlmidlam

dimldio minor

capacitatenl

ejus

obtlnetur

vires quadruplo majores requiruntur

aeris
,

copia

nam

velo-

&

tamen effedus utilis noh eft maduplo major eft aeri imprimenda ,
quadruplo minores vires imfi perfeda foret raachina pecloris ,

&

quam

|)enderentur.

177. Ergo

in ftatu perfefto

Smvages Nofolqgia

machlnae, ut pe6lorIs

Me(hodi<:a

Tom,

I.

cordls,
i i

&c>

effe^ltis

om

CLJSSISV.

^x8

&

ad vires impenfas ,
in ftatu morbofo , feu
mlnimi.
imperfe6lo
178. Moleflia eft intuitiva perceptio imperfefhionis noftrs (40) ; quofies
itaque imperfefta eft qusdam corporis humani machina , &: illum ftatum percifunt maximi refpeftu

omnlum

toties moleftia afficimur.

pimus,

lyo. Diffi-cultas aftionis eft moleftia oriunda ex perceptione hujus imperfeftjonis , feu infufficientiae virium noftrarum ad refiftentias huic adioni oppofitas fuperandas.
in fe, fed tantum refpelu
difficilis eft a<^io non
faculadeoque difficilior eft aftio , quo robur noftrum minus
quo major eft aftio edenda , majorefque refifteniise fuperandse funt.

Itaque

180.

noftrae

tatis

eft

&

181. Difficuhas refpirationis eft in ratione compofita ,

mse, ratione cujus moleftia majori vel minori afficitur :
facultatis motricis

randi

4^

magnitudinis refpirationis

3*^

ma*]or

eft

fenftbilitas

conatibus edendis ad fuperandas

afficimur

vividius

e cOntra torpidi

difficultates

infirmitatis

feu quantitatis aeris

eo-

oblatas

deliri

magis

&

anxii

refiftentias

fuse

refpi-

vividius

ficque

in

moleftia

moleftantur

Qui nimis
,

fumus

inquieti

eo

fomnolenti minus

oblatas percipiunt ( Prop. XXVIil ).

inconftantius agunt
prsecipitantius ,

&

majoris fuperand^.

refiftentix folito

Quo

182.

ani-

i*^ fenfibilitatis

minus

fenfibiles funt

conatibus

variis

aut mutatis operose nihil agunt , citiiafque debilitantur j unde

,
morbis
mente
conftare bonum ex Hippocratc.
in
facultas
motrix debilior efl, eo major eft difficultas ; quia
Quo
183.

interruptis

cum nuUa

aftio

non

poffit

edi

nifi

per vires

huic proportionales

&

infirma

majores , quin vita pericHtetur

( nam vita a determinata virium quantitate pendet ) ; cum itaque ad edendas a^liones neceffarias confufe fentiamus vires non fuppetere , moleftia afficimur eo graviori quo nos infirmiores cognofcimus.
184. Quantitas aeris infpirandi eo magis neceft^aria nobis eft ad vitam ,
quo infarftus
fervor pulmonum major eft , nam tanto majus eft perir
facultas

exerere

poffit

vires

folito

&

&

hsrentise fanguinis lethiferse ; verum quo major eft

eo ad eamdem aeris copiam hauriendam majores vires funt
impendendse ,
ad majorem copiam iterum major virium impenfa requiritur
(93 ), ex qua metus mortis impendet. Maxima ergo utrinque

culum

fufFocationis

infarftus

&

moleftia.

185. Demum quo refiftentiae majores funt fuperandse , eo major pars

virium fruftra impenditur ratione effedus cupiti
nam refiftentias non fuperare cupimus, nifi ut major effedus utilis , fcilicet aeris quantitas, ob:

tantum exceffu virium impenfarum ad peftus

ergo minor ef;
obtinetur ab iifdem virium impenfis , quod imperfeftionis eft nota ;

tineatur:

aft

movendum
feftus

ilia

obtinetur

fupra vires refiftentiis aequilibrandis adhibitas

hanc Itaque imperfeftionem

186.
divus

Ex haftenus

Smcx

in

didlis

Coacis

dum
non

percipimus
difficilis

di refpirandi

erit

moleftia afficimur.

explanatio fententiarum

difficultatc- ,

cap.

protulit

,5

quas

Refpi-

ratio

ANHELATIONUM THEORIA.
frequens

5^

ratio

j,

rabllium

at

&

parva inflammatlonem

&

vero magna

Frigldus anhelitus eft lethalis

&

,5

3j

foras parvus

rara delirium

61^

partlum

fpi-

fpafmum (171, 174)-

aut

tum magnus foras efflatus, intro parvus;

magnus , peffimus eft , fane & mortis
Agones. Quln etiam tarda , velox , obfcura ,

5,

contra

& laborera (ignificat

intro

propinquus , ut in Jlcrtore
duplex intro revocatio ; qualis cernltur in

iis

qui fuper infplrant

id eft

velox in exfplrando,
obfcura , feu inconfpicua , revocata duplex five fingultuofa : Spiratlo
in iis etiam , quse
,j autem libera in omnibus quse cum febre acuta funt ,
ad
falutem
quadraginta
prxclare
diebus
judlcantur
apparet
fack.
,

refpiratlo in

acutls inaEqualis

tarda

in

infplrando

&

&

CLAS^

C L

^20

r/

S S I s

j^ A. >fc. j^->^ j^j^ ->^ j^ j^-^ >^

>?it

C L A

S S

Q U

N T

A.

ANHELATIONES,
Morbi

ANhelitus
jTI. Plinius
ries

intra

dunt

eft

vocat

ut

frequens

datum tempus

aut qui currunt,

remus,

fi

dyfpncelci

Ettmulhrus

&
ut

vd anhdatio

Sic anhelant

cum

cucurrerimus velocius

refpiratio

difficilis

repetita.
ita

EJfouflemens^

fani

&

qui velociter fcalas afcen-

quieti vigefies

quadragefies

ut loqui araat'

feu agitatio peftoris plu-

in

epdem ^tempore

minuto

infpi-

refpiratio ite-

retur.

neceffario difficUis , feu laboriofa ; quippc cum:

majores tequirat , adeoque abfumat , animaque a vi-.
rium motricium impenfa folito majori metuat debilitatem , fi paulo diutius,
perfeveret , feu fi coafta fit , hinc moleftiam percipit : moleftia autem percepta a refiftentils motui cuplto oppofitis , aut a percepta neceflitate mo-^
tus , cui exequendo vlres non fufficiunt , vocatur dificultas motus ; ergo

Refpiratio anhelofa eft

vlres

motrices

folito,

anhelofa refpiratio quse, a libertate

non

exeitatur

fimui

difficllis

eft.

majori ratlone quam frequentla ; fic fi refpiratlo duplo, triplove frequentlor evadat, difficultas major evadit , quam
dupla vel tripla
qulppe difficultas crefclt ut vlrium impenfa, fi c^etera fint;
paria; fed virlum Impenfa crefclt ut quadratum velocitatis motus ; cum itaque frequentlor duplo non poflit effe refplratlo fub pari altitudine , quin
Difficultas refpirandi crefcit

In

motus velocitas. fit dupla , feu quin mufcull refplratorii rntra idem tempus
idem fpatium fe contrahen<lo percurrant , omnino neceftum eft ut vires.

bis

&

impenfae quadruplo majores fint;

ciim refpiratio fub parl altitudine triplo frequentior eft , vires novies majores impendi neceftum eft, quod;
iummam fecum hnportat difficultatem.
Dlfficultas

pnae

fub

debilitatls

pari

virium impenfa eo.major

eft

vel pericuH Imminentis five realis

^ confcla; nam cum

cUfficultas

fit

quo anlma

vel pro-

five imaglnarii

magls^.

mQleftla, Sj.anima.eo magls moleftlam fen--

ANHEL ATIONES.

6iv

&

fimul agendi neceffitatis eft confcia

tiat, quo magis propriae debiHtatis ,
necnon quo magis eft meticulofa , evidens eft refpirandi difficultatem ex
ex hoc ultimo prin^ipio potiflimiim pendet
hifce principiis intendi debere
dyfpnoea hyfterica &: hypochondriaca , feu quam animi pathemata excitant ex levi oborta in organis refpirationis refiftentia ; fic ft fomniemus
nos a corpore quodam , aut fele , aut cacodaemone opprimi , ut ephialti:

accidit

cis

ftatim

cit

maxima

inde exfurgit difficukas refpirandi

atque

fomnium

illud difcutitur,

cum

quse

tamen evanefmetu pro'-

difficuhas a folo

cedat.

Refpiratio
tatione

vel

velox dicitur ea in qua

conftriftione intra

magnum

fpatium in peloris vel dila-

datum tempus

percurritur ,

aut

cum

intra

&

conftriftio ; illk
minus temporis intervallum major eft peftoris dilatatio
virium
impenfam
exigit
quo
majus
fpatium
majorem
tanto
percurrivero
,
quo minus teraporis intervallum- adhibetur , ejufque proinde diffitur,
cultas crefcit ut velocitatis quadratum.
Si itaque refpiratio crefcat quoad frequentiam, feu mimerum refpiratio*fimul quoad velocitatem cujufvis infpirationis
num in dato tempore ,
vel exfpirationis , maximopere crefcet vlrium impenfa , proindeque difficuitas; qus quidem fcrupulofe attendenda funt , ut intelligamus angorem,
miferrimam afthmaticorum moleftiam , cum vel mlnimiam , vel velbcltatem,
vel frequentiam jam nimium magnam coguntur intendere, ut cum fores oc-

&

&

&

cluduntur,

aut ignis accenditur

vel peftus ftragulo ponderofiori cooperi-

incommodo vel m.inimum anguftatur , illi non

fi animam
metu
ac
illico exhalare fe perciperent.
,
minus
Afthmaticus in paroxyfmo ita metult ne refpirationem intendere cogatur,
ut alta voce loqui non audeat , fed loqui coaftus voces per anhelitus-

tur

aut pe<Etoris cavitas

fitu

difcruciantur

fuos tantum exprimat

primendos neceflum
rationis imprimere ,

eft

&

sc morulis interpolet

velocitatem majorem
ut prefle loquamur,

ut interpofttis morulis verba proferamus:

quippe ad tonos vocls ex-

adeoque organis

refpl*-

velocius refpirandum eft

quam

aiiri

rauea

eft

ejus

vox

ob laxatum

chordarum vocalium tonum; ideo autem laxantur chordse vocales, ut

glottis ftt magis patula , adeoque ut refpirari pofHt aer facilius ,
non adaufta ejus velocitate ; qux certe adaugeri non poteft , quin vis mufculorum refpirantium augeatur , Inde vox quidem tantum gravis eft ; fed inhac
laxitate fimul rauca

mem
vis

&

evadi,t

tonum obtinere
diffonans rauca

quia negHgenter laxat^ chordae vocales unifor-

vix pofiunt, cujus defedlu difTonant

vox autem gra-

eft.

Afthmatici exfpuere, nares emungere, deglutire metuunt; quippe ad

hos motus edendos necefTum eft refpirationem intendere ; verum Jam nimis
eft intenfa prx robore fuperftite potentise motricis ,
fi
ultra augeatur
virium difpendium, metus eft ne facultas exhauriatur , proindeque ne mors
accedat , unde nonnifi coafti ab alia neceftitate ,
ut majus malum fu*
giant , cauteque fimul exfpuunt, nares emungunt, elbos deglutiunt.
i intra tracheam cadaveris aqua immittatur quantum pulmones capere.

&

&

C L

59^
poffunt

S S IS

mlrum certe eft quot aquse

verum pro diverfo corporis

urcel

r.

infundantur antequam aqua re-

fitu major eft , vel

minor illa comulto minor ingurgitari poteft copia , quam
ftanti , quia fedentis diaphragma multo minus deorfum delabitur ; fi exenftante cadavere aqua repletur thorax , videbimus diaterato abdomine
phragma , cujus pofitura erat antea in linea ambas mammarum papillas
ad coftarum ultimarum finem difjungenti , non foliim ad epigaftrium
tendi , verum etiam ejus ambo latera , veluti magnas nates hemifphaericas , feniim deorfum protrudi , ita ut ultra umbilicum delabantur ; fi vero
funiculo conftringatur tunc trachea ,
horizontalem fitum cadaveri conciliemus , minus quidem deorfum protuberabit diaphragma ; fed trachea
multo magis erit diftenfa, adeoque intus comprefTa.
Ex hoc experimento fequitur multo majorem efTe pe<ftoris ampliationem , qu^ fit a diaphragmatis defcenfu , quam quse a coftarum didudlione
dependet, adeoque multo magis fublevari dyfpnceicos a diaphragmatis libera depreftione , quam ab alia caufa ; inde neceflitas pofituras corporis
vel faltem pedoris verticalis ; quippe in fitu verticali vifcera abdominis
deorfum proprio pondere delabuntur quantum fieri poteft ,
fimul arcus abdominis , quantum maxime fieri poteft , extrorfum eminet; hinc tanto majus diaphragmatis defcenfui fpatium conceditur , hinc partim fit uc
mifer afthmaticus in le6lo refidere nequeat , &C per multos dies , imo menatque quandiu facuhas con(qs , erefto faltem trunco dormire cogatur ,
ufquequo robore deficienftat , ut initio acceflus, ftet, e lefto exiliat ,
fit ,
a decubitu abftineat , atque decumbens fitum
te jacere necefTum

gurgitet

pia

nam

fedenti

cacfeveri

&

&
&

&

&

verticalem trunci fuftineat.

pulmones fufpenft non magis premuntur ab uno latere quam

pondus , adeoque hberius ab aere expanduntur , feu
plus aeris recipiunt ; fi vero seger pedus inclinet , illico unus pulmonis lobus proprio pondere akerum aggravat , unde difficultas refpirandi major ; afl
omnium maxima eft difficultas fi peftus refupinetur ,' quia in illo fitu horizontali fupino , non folum proprio pondere pulmo verfus dorfum gravatur , verum , quod majus eft incommodum , abdominis pondus diaphragmati
incumbit , vifceribus hac illac proprio. pondere difHuentibus
diaphragma
acclive potifTimum prementibus
in illo fcilicet fitu diaphragma eft planum
In

ab

illo fitu

akero per fuum

&

inclinatum

Ex

cui pars ponderis incumbit.

quare afthmatici fomno vifti , adeoque aliquoverfum

antrorfum inclinent ,
in cathedra dormientes coram tabula , vel fulcro , caput antrorsum fupra illud fulcrum reponant ; in hoc
etenim fitu non folum proprio pondere abdomen deorfum labitur , fed etiam
pulmones fuo pondere diaphragma>deprimunt; adeoque, quantum fieri poteft , maximum , fuftentato corpore ,
conceditur pulmoni fpataum ; clrca
his

inclinare

intelligitur

coa^i

quod obfervare

&

a nuUo Doftore inftruftam , indicationibus

fipugnantibus , qualis eft neceflitas decumbendi ad fomnum ,
mul ftandi ad refpirandum, folertiiTime confulere , ita ut mechanices
ana^

invicem

eft

naturam

&

&

ANHELATIONES.

61^

anatomise perltiflimus nunquam commodiorem pro utroque Tcopo pofituram

faber lignarius , licet Ignoret quse de
fic
a priori excogitare potuiffet
centro percuffionis detexere nuperi Mathematici , in eo manubrii punfto

&

afciam

manu

incutere

cepta

corripit

valet

manu

veluti

utens

edoftus

fuiflfet.

diredus

naturae dyxt\i

duftus

&

cardines eas pedibus

longiore

quo manus maximum cum minimo incommodo

foiius

canis qui

fic

trunco apprimit

opus fuum

&

feliciiis

fores

feu expetientia
aperire conatur

fed longe e

non juxta

cardinibus ubi ve(5le

abfolvit

facilius

i(5lum

confuse per-

mechanicam

quafi

&

Ex didis iterum patet , cur afthmaticus quietem pro viribus fervet ,

a motu abftineat , etiam vigilans ; cum enim ambulare , aut (efe e loco
movere vix pollit , quin fanguis ex mufculis contraftis exprefTus velocius
quin illiad cordis ventriculum dextrum , indeque in pulmones affluat ,
co celeriori influxu vafa pulmonis diftendat , aerique fpatium paululum eri-

&

piat

frigidi

motu miniis
Quanta fit

&

novam partem impendat

fimulque quin virium fuarum

, copiofique aeris avidiffimus ,

&

ille
,
novi
virium fuarum parcimoni^ ftudiofus,

neceifario abftinere debet.

afthmaticis

infpirandi cupiditas

dyfpnceicifque in genere

aeris

&

novi

i theoria hujufce ciaffis fuse expofuimus

illa

copiofi

autem

ex perceptione confusa neceffitatis ejus ad vitalem

facultatem fuftinendam , adeoque ex metu debilitatis cordis , quae in his
hoc patet ex pulfu parvo , fsepe intermittenti , excircumftantiis imminet
aviditas

aeris procedit

tremorumque

&

fortior

deftituitur

frigore

ftt ,
,

&

qu'^

obfervantur
refpiratio

in afthmatis
;

&

crebra

hanc pulsus debiliratem repetere

acceffiu

dum

pulfus

fublimis

eft.

interea

ft

aliquandiu

cordis

perfeveret

frequentia

Novi quidem

omnino

fcholafticos

ex eo quod fanguis parce ex pulmonibus

ventriculum influat ; verum minime illis aifentior , dum exiftimant

hunc ^arciorem fanguinis in cor influxum pendere a vaforum fanguiferorum pulntonis anguftia , quse fi adeftet , febrem ,
peripneumoniam excitaret , non vero afthmaticum acceflfum ; ilia cordis debilitas ex eo dependet , quod natura vires in pulmonibus agitandis impendens parcius cordi
movendo incumbat ,
tantum exigua quae ad vitam fuftinendam vi fufficit ;
li
enim plus virium cordi impertiret quam ad vitam qualemcumque fuftinendam opus eft , cum facultas jam ftt exhaufta , ea ad pulmones exagitandos
non fufficeret , adeoque mors in promptu eftet , cum eatenus fanguis per
pulmones circulari poffit quatenus fuftinetur refpiratio , atque ad eam in cafu afthmatis fuftinendam multum virium impendi neceftum ftt ; non fecus
autem ac cum vafa fanguifera obftruuntur , natura cordis vires intendit
vires avertit inutiles ab artubus , ut urgentiori neceffitati occurrat
ita
cum infar(S:is bronchiis refpiratio difficilis evadit , cum ea ftt ad vitam neceftaria, natura non folum motus artuum inutiles fupprimit, fed etiam motus cordis fortiores detrahit ,
exiguis contenta fere quidquid fupereft vi=
rium obicibus bronchiorum removendis impendit , ita ut afthma iit febris
in cordis

&

&

&

&

fi

fas iit

ita

loqui

pulmonum

iit

febris

eft

velut

afthma cordis,

Qmi

j6i4
ex

efFe<ftibus

tici

S S I S

V.

&

exfequatur , illud evlncltut

natura hofce motus dirigat
ex obfervatione afthmatis hyfterici. Afthmanarcoticorum ,

Quod autem
ut docet

Floy&ms

&

&

experientia confirmat

cauta &: prudenti nar-

&

4:oticorum dofi mire fublevantur , ita ut qui prius velociter

raro ut in fanitate ,
anhelat , jam fopitus refpiret lente

frequenter
quia fenfatio-

&

fopita , natura minus percipit neceflitatem accelerandse refpiratioopus

fuum remittit : e contra vero hyfterica vigilans ,
ad minis ,
jiimum ftimulum in puhnonibus expavefcens , a levi fumo , vel odore gra*
vi , iilico pe6lus fuum exagitat , ut hunc levem ftimulum , obicemve eliminet ,
tanto impetu refpirat , ut pfsefocari videatur ; quod ita pendet
ab anima , ut folum anims pathema infultum illum excitet, Sic obfervante
Hdmontio mulieres hyftericae ex contumelia , vel jurgio fsepe afthmatis acceftum incurrunt , proindeque fine materiaii principio , 6c pituita vifcosa
pulmones infarciente , quam Humoriftae Scholaftici in omni afthmatico prsexiftere fupponunt,- licet, obfervante Helmondo , Horjlio , Floyero , aliisque , in afthmaticorum , ut epilepticorum cadavere , nulla quandoque organorum , aut humorum labes reperiri poflit ,
hic uterque morbus in motu
vitiofo folum fsepe confiftit.
Fufe explicuimus in theoria liujufce claflis quid naturam follicitet ad re-

ne omni

&

&

&

&

fpirationem in fiigacibus anhelationibus

&

magnam

&

velocem

in

diuturnif

virium parcimonise confulit, cum facultas eft imminuta , vires vero liberalius expandit cum
integra eft;
opus eft , aeris novi , frigifimul quantum fieri poteft ,

vero frequentem

parvam inftituendam

&

majori

fcilicet

&

copiam infpirationi fuppeditat ; ea autem aeris frigidiufculi quantitas tanto major efle debet , quo major eft pulmonum calor ,
iterari debet eo fccpius infpiratio
quo fingulis vicibus minus aeris , aut
,
diufculi

feu elaftici

&

ininus

elaftici,

Sive
lus

excipitur.

aeris fpirulae

five fluidum

cum

elafticae

ekdricum

fanguine mifcendse

In aere elaftico

ftnt

copiofum,

&

ut putat cBorel-

fluidi

nervei vel-

pabulum fit per pulmones hauriendum , quod verofimile eft ; five demum ope aeris pulmones debite expandentis promovendus fit in cordis dextrum ventriculum ,
fic confervandus fanguinis circuitus ; natura refpirationis pro neceffitate augendse , vel iterandae eft avidiftima , quafi fenfu quoGadam confufo ejus necefiltatem perciperet , ut perfuafiflimus fum ,
millies in vita non
lenus fuse docuit : cum nemo fit qui ftatim ab ortu
fit expertus quod a retardata ,
fupprefsa , imminuta refpiratione in prsecordiis nafcatur moleftia , quse ab obice ultra pauca fecunda perfeverante crefcit ,
brevi tempore intolerabilis evadit , ut experiri quifque poteft in aniillud enim
mali , cui refpiratio ultra aliquot temporis fecunda prsecluditur
totis viribus ad hunc obicem removendum infurgit , quod certe machina
uti

&

&

&

&

&

nunquam faceret,
nullus mechanices vei
ex iegibus motus fine principio fentiente
movente

inanimis

&

leviter gnarus

unquam

intelliget.

Abfit ut quis judicet me in morbis conftantibus , animse tantum conatus 6c impetus

morbis hyftericis , fimilibufve incufaturum efle ;
, exceptis

quippe

ANHELATIONES.
luippe

COnatus naturae

iilli

Organis

fupponunt,

fluidifve

fere

&

femper princlplum

materiale

occafione

excitantur;

cujus

illi

6ii
labem

in

verum non

ut Mechaniftze contendunt , nullam habendam effe principii

,
moventis rationem ,
tantummodo de reftituendo fluidorum
folidorum ftatu cogitandum effe, cum ne quidem ille ultimus fcopus attingi queat fine principii fentientis
moventis concurfu ; natura fiquidem
prima , fsep^ fola , fed artis etiam auxilio adjuta , morbis medetur ; ut febris eft opus naturse materies morbificas k viis circulationis removere , eafque corrigere conantis , ita 6c anhelatio efl: conatus ejufdem principii vita-

inde

fequitur

&

&

fentientis

&

&

lis

obices refpirationi

&

quam

(i

perniciofius

efl:

minandam

&

norum

quandoque

necefTaria

&

uti

funeftius

inde

nihil

ut

in

quam apnoea

peftilentialibus

feu quies orga-

&

vivi-

unde pro inaudito habetur apud omnes

fyncopem lapfus , ac pro mortuo habi-

in

quippe vix centefimus lethum effugit , quia refignum , ita uti concaufa , omnino natis animalibus ncKi

revivixerit

ad vltam

fpiratio

efl:

fatagentis

materiae morbific^e eli-

ubi circulatio fanguinis languet in pulmonibus

seger apncea afFe<5lus

tus

ob farcinam

ubi

perfpirationem requiritur

ita nihil

ed

infpiratio

defit

febris

fudores &:

refpirationis

aeris

ficl
(i

per

gangraenofis morbis;

abigere

fufceptioni oppofitos

aeris

amphibiis efl neceflaria.

Verumtamen obfervandum efl refpirationem aliqualem fuperefTe

tamen in fenfus Medicl non incurrat , ut jam dudum Pitcarnius

poffe

qu9e

of^en-

quippe cognofcimus refpirationem potiflimum ex fpatio quo peftus di;

iatatur vel conflringitur intra breve tempus ; Illud vero fpatium efl: ad volumen aeris haufli in ratione fubtriplicata , ita ut fi fpatium illud crefcat

dit

^uplo

triplo

llcienter
efl

rum

o6lies

volumen

potefl illud

vigefies

volumen

crefcat

fepties

aut decrefcere

crefcere

aeris haufli

quam maxime,

ergo

vel faltem fuf-

quod eil index refpirationis , ita exlguum

,
non incurrat ^ praeterea ficuti motum indicls In acu horanon percipimus , quia intra longum tempus exiguum fpatiuni

intereadum fpatium

ut in fenfus

horologii

percurritur

ita

tardior

fi

vel

infpiratio

flat

exfpiratio quselibet, licet seque

ampla ac in flatu fano , illa dum fit , nullatenus a nobis percipietur.

Contemplemur hominem qui libere prius
expedite peilus fuum amplians
conflringens fublto ecflafi vel catalepfi corripitur ; illico ob ni-

&

&

miam
tio

animas alio attend*entis diverfionem

ut vix

mirum
lis

in

ratione
tur

velutl

pulmone

refpiratione

veloclter

cum

frigidus
;

&

retardatur pulfus,

fic

&:

tam exigua, quippe

refpiratione

&

cum autem

omnino
,

ita

&

refpira-

nullatenus vero refpirationis motus percipi poflit

indiget animal

proportione calor
ceflitas

vitam

perfiflere

cafibus

ffiget

pulfus

qui

coagulatus
fanguis

pulmone

in

frigus in

infpirandi

reflituuntur
,

nec
il-

adeoque

vix ulla refpi-

aquis immerfi experiun-

pofTunt tamen aliquandiu vivere

fanguinis velocitas

frequenter

circulatur

lentiflime

friget

fummum

deflituti

fanguis in

eadem

ut clamantibus

6c qut

crefcit

ne-

currentibus ac-

cidit.

Hinc

fit

ut aflhmaticl a refrigerantibus juventur

Smvagp, Nofologia Methodica. Tom.

I.

a calidis vero Isedanturj

k k k

ut

clocet Floycrus

expertus

ut

C L

ii^
locitatem

novam

infpirandi

neceffifa^em

conciliant

s s i s

V:

quaecumque enim calorem ranguini

ea

imponunt

pari

fed

pafTu novi

aeris,

difHcillimum

efl:

, eive veejufque copiofioris.

infpirationem ultra

adaugere , ut vidimus in theoria hujufce clafcertos

ad hoc requirirur , ergo &: periculum eximpenfa
virium
magna
feu
fis,
hauriendj)e facultatis , feu mortis obeundae imminet , quod natura mirum in
angor incredibilis. Interea taaverfatur , hinc moleftia
inodum horret
limites accelerare

aut

&

men

hinc juvent

{\

rem

^ribus

6>c

moram

fanguinis

>.

adeoque

huic

duplici

fcopo

fanguinis contemperetur

omnibus acutis , &

quod propria experientia..

Errant itaque

agendum

fatis

injicientia

faciendum

eft

ut

quippe,
cruo,
fcilicet-

accidit in fe-

ut ftmul fluxilitas ejus confervetur,

didicit

therapeia afthmatis

in

illi

circulo

qui auget dyfpnceam

phlegmafiis

augeatur

vel

fanguinera infpiffant aflhmaticis noxia funt

aliunde nocent

invifcantia

fervor

&

refrigerantia quse

Floyerus.

qui falsa theoria du^i nihil aliud

quam

ut pulmonalium vaforum laxitatem tophlegmata calidis

incidentibus refolvant ;
fsepius robur eft facultati &c folidis detrahendum ,
fervor
cum
impetus quandoque fluidi nervei narcoticis refanguinis compefcendus ,

exiftimant
nicis

fibi

augeant ,
e contra

&

efie

&

vifcofa

ut

&

&

fraenandus;

felices funt

ssgri

quod natura eos

fapientius

fjepe

dirigat

quam

Medici falf^ theoria inibuti ; 6c eatenus illi Medici felices fortiuntur eventus quatenus empyrici funt in praxi , fuseque theori^ vel imm.emores , vel
iterato errore eam ad praxim infle^tunt , ut qui non regul^ parietem , fed
parieti regulam accommodat , cum tamen regula parietis exftruftionem dirigere deberet,

Theoria vera ea

eil

quse

ex

obfervatione

repetita

accurata

&

folido

inde ratiocinio tanquam corollarium deducitur, ut norunt mathematici

theoriam Aftronomiae , hydraulices

fervationibus fcrupulose emendant;

&

qui

mechanices callent ,
continuis obfalfa vero eft qu^ non confulta expe-

nec adhibito rigorofo ratiocinio excogitatur , quales erant in phyficis.

ferme omnes theorise Cartefianse , in feholis Medicis exceptse ; pauciffimorum morborum theoriam veram pofddemus , &: tamen omnes morbos explicare temere prEefumimus , ne coram aegris 8 femidodis hserere aut ignorantiam noftram fateri cogamur ; quanto dignius foret probo viro errorera
fuum , ignorantiamque profiteri , ut de afthmate agens profitebatur Helmontius : agnofco. , ait ille , me larvas
pallia morbis obundijfe , fanajje
nemimm , delujiffe verh quotquot fe medt ignorantice confiji funt ^ & impensl
demiratus fum , quod fchol<z tantorumque ingeniorum acumina faljis priorum
rientia

&

perfuafionibus

nondum

valedicere potuiffent,

Theoria Antiquorum , ut Galeni , Sennerti , Riverii , in hifce morbismulto fimplicior

folidior , feu mechanices principiis magis erat confona
quam Neotericorum j illi quippe^ ubi motus pe^loris citatiores , vehemen'tiores cernefeant, aegrumque exfpedoratione, aeris frigidi infpiratione levari percipiebant
naturam in his morbis hofce conatus moliri ,
in bonos
,

&

&

fines dirigere intelligebant.

GaUnus

tria in

refpiratione

confiderabat

facultatem.

ANHEL ATIONES,
Yatem fcUicet motricem

men

eam

ut

neceilitate

ad vitam

refpirandi

quam

tertio

non

a voluntate animje

cogi

putaret

demum

dein

^27
diftingaebat

utilitatem

ita

ta-

neceffitatem

feu

inftrumentorum leu organorum difpoji"

tionem.

Omnis motus , ait ipre, fit a facultate animali, veiox autem motus fupeam facultatem integram , robuftam , quae ad agendum excitatur a
perfpefta utllitate , modo tamen inftrumentorum difpofitio non repugnaveponit

vero urgeat utilitas velociter refpirandi , tunc fi facultas paulo debifed in frequentia auget refpirationem , ma, ea non magnitudine ,
xime fi doleant organa , quia votum fuum explet facultas per denfam refpirationem , nec tamen dolorem ita intendit ac per magnam intenderet , &C
quod deficit ex refpirationis magnitudine , numero refpirationum adaudo
de puljibus , ubi clacompenfat. Vide ejus doflrinam libro de dyfpnoed
rifTime explicat cur in dolore pedoris refpiratio (it frequens
parva , in
magna ac inordinata. Floyerus vedelirio
vacillatione mentis rara ,
ro cum per viglnti annos aflhmatis fui curandi gratia confuIuifTet tum Neotericos omnes tum Veteres , demum iflorum praxi adhcerendum fibi efTe
cenfuit , tentatis prius fingulis
quod oflendit Medicinse reformationem a
Cartefiams inftitutam tum in theoria tum in praxi , artem illam potius re-.
tardafTe, quam promovilTe, quoad multos morbos.

rit

fi

lior fiierit

&

&

&

&

Qui morborum claiTes a

fete omnes pulmonibus

hujufce claf, morbos

dyfpnoeam &c
verum
"fola theoria vera potefl prsecipuam morborum fedem aflignare ; 5c licet
iymptomata in morbis ejufdem generis conveniant , non certum eft fpecie
ejufdem generis eamdem fedem obtinere , quod exemplo allhmatis apparet;
cum enim afthma humidum facile omnes pulmonum vitio , tanquam fedi
principii morbifici , adfcribant , aflhma tamen fpafmodicum , hyftericumque
mufculis ipfius thoracis convulfis & irritatis tribuere non dubitant plurimi ,
ut Willijius ; aflhma flomachicum ipfi fiomacho , ut aflhma nofturnum feu
iis

ephialtem cerebro

alii

fede anatomica repetunt

tribuunt

ut

aflhma

tribuunt; pluries eriam

accidit ut pro

aflhmate

pul-

monari habiti fint morbi quorum principium pofl: cadaveris feftionem vel
in cavo thoracis , vel in mediaflini , vel in (Iruftura ipfius peftoralis caveEe
adeoque extra pulmones inventum efl nlhil itaque difficilius efl quam fe<lem morborum anre cadaveris feftionem determinare ; ergo valde temerarium eft morbos a fede cognoibendos prsebere.
Quoniam in dyfpnoicis morbis frequens efi: , vel velox refpiratio feu
inufculorum peftoris contracStio , eaque involuntaria feu coafta , evidens
morbos ab fpafmodicis difcrepare , quatenus organa refpiefl eatenus eos
afRciuntur ; itaque illi
rationis , non vero organa motiis localis artuum
;

^orbi

dem
in

a convulfivis

efl

fcilicet

non

effentialiter

conatus naturse

anhelationibus hyflericis a

r.arcoticis

feceriat;

ii

fi

auxilia mortlia

ver6

illi

fi

difcrepant

effrsenes fint

pathemate

&

ergo indicatio cbflis ea-

animse

&

inutiles

oriundis

illi

ut

exfpeftatio in his valde neceflaria

motus langueant,

utilefque cenfeantur

K kkk

accidit

compefcendi

non

fuf-

ad corrigendam
vel

CLASSIS

62S

ANHELATIONES

V,

vel ellmlnandam materiem morbificam , excitandi funt &C fuflinendi per aupharmaceutica ; fi vero inutiles fint , ut cum a gibbofixilia diaetetica ,
tate , aut prava pedoris conformatione dependent , illi conatus funt emolvero fi effrienes
lientibus , laxantibus , anodynis compefcendi , maxime
noxii fint , in quo cafu phlebotomia , diaeta tenuis ,
narcotica
iimul
conveniunt ; aft fi moderati fint
utiles , tunc juvandi funt , in quo cafu
potus "diluens , medicamina materiem morbificam concretam refolventia ,
vifcofam diluentia , potifiimum bechica , tum incidentia , tum lenientia ,
conducunt.

&

&

&

&

t^mmmm^^mmiMmlitmtimmmmfiirmfliifi^m^

ORDOPRIMUS.
Anhelationes SpASMOniC^y
Pajjioms fpiritualium partium Gordoni
mulleri

Gallice Soufles convuLflfs

Effouflemens convulflfs

petita

tionibus

ofcedo

exfpirationis vitia Et-

Leflons de UExpiration ^

morbi feu potius fymptomata mlnoris momenti

SUnt
morbi

quorum maxima
folus

inter
,

enim

fingultus

fpafmodicos

ilertor

pars

&

flernutatio

confifiit in fonoris

&

fugacla

fed re-

fpafmodicis exfpira-

fonitum edit inter infpirandum. Ambigunt illi

atque plurimi , ut tufiSs
,
comitantur
nec proinde funt
,
alios morbos

anhelofos morbos
,

fymptomata horum praecipua.

Theoriam hujufce clafiis Hippocratlcam
vere mechanicam tradidit Duretus in annotatiom ad Hollerium de AJlhmate & de tiifi , qu3e Neoterico-

&

rum

setiologiam longe antecellit

I.

&

fimpliciffima

EphIALTES;

efi:.

Cochemar.

&

Sic dicltur ab epi

allomai fupra infillo , quia seger fomnlat quoddam
animal fupra fuum peftus Infilire.
Pnigalion a Themifone vocatur a fufFocatlone comitante item Sc Pnigamon ; ut ab Aureliano Epihole quafi jaflum defuper ; funt enim qui fe
fufFocari fomniant a fuperlnjefto pondere ; a Diofcoride Pnigmon upo cphi-

Fauni ; quod enim Faunis tribuebant Romani ,

quibufdam maleficis no6l:u vagantibus geniis tribuunt , ut Antiqut
dsemonibus lafcivis , incubis , fuccubifve adfcripferunt
unde incuhus
fuc~
cubus etiam hic morfeus vocatur , Gallice Incube , Lugduni Chauchevieille
,
aiiis
ut Galeno , EpiUpfia noBurna , aflhma nociurnum , &c.
Genus efl morbi periodici , no<^^ vel dormientes afucientis , cujus prxcipua
alton

a Plinio Ludihria

noftrates

&

SPASMODICiE. Ephialtes.
pua fymptomata fum fumma anhelatio

cum mfomnio

^29

corporis cujufclam pe-

&:us comprimentis.

morbi

lilius

infuitus

potiffimum aggreditur eos qui fupini dormiunt

refpi-

gemebunda , anxia ft{e manifeftat , & ftatim atque aeger e

fomno excitatus ei\ , fomnium & morbus evanefcunt.
Anima , ait Hippocraus , dum homo fomno indulget , vigllat &c cuntfla
corporis munia obit
hoc apparet in ephialte j quippe non fecus ac anima
Inter dormiendum admonita de feminis acrimonia in veficulis hanc fenfaratione querula

tionem verfans conjungit cum ideis fociis feu eam fenfationem concomitari
,
nec non confequenter libidinem explere cupiens mentulam erigit
aftum venereum exfequitur , ita ftatim atque eft in organis refpirationis
quidara obex , quo refpirationl refiftitur, facile deluditur phantafia
conjungit cum hac fenfatione ideam vel cacodaemonis iniilientis, vel felis aut canis pedus opprimentis ,. aut maleficse vetul^e ftrangulantis > unde excruciatus
metu , fomnians , (eCe exagltat , fudat , ejulat , quantum fomnus gravls permittit , quo fomno excuffo errorem fuum agnofcit ephialticus
convalefcit.
In hoc cafu obex pedoris motui oppofitus determinat fomnium , aft ceralTuetis

&

&

&

tum

quandoque

&

pisevio determinarl fuffocationem

memini
;
eram , felem leftulum meum confcendere , nec ullatenus me fuffocari , nlft poftquam imaginatus forem illam felem
a pedibus ad pedus meum infilire ; adeoque ab illo fomnio determlnabatur
ea fufFocatio , non a fuffbcatione fomnium , ut vulgo putatur atque ex hac
obfervatione fequitur imaginationem fine ullo vitlo corporeo in pedore fufficere ad gravifllimam dyfpnoeam inducendam cum febre , fudore , angore
,
multo majoribus quam fi caufa , quam imaginamur^, reapfe in nos ageref.
Illud etiam notatu dignum quod illis , qui nos fufpenfos diu detinent
,
&c fimul valde attentos per ambages fermonis quemdam gravem cafum prsenunciantis , exprobrare confuevimus quod nobis ephialtem excitent , quia

me

eft

foinnio

pluries

fomniafi^e

dum

junior

fcilicet

attentio

anim^ gravior

ut dein anhelose

&

anxie

refpirationem in nobis cohibet aliquandlu

ita

refpiremus

Ephialtcs pkthorica Craanen

I.

Ea

commota

cum

pe<3:us &(

attentlonem laxam.us.

P.

calore le6lull , ftragulorum pondere ,

potifiimum flante , fupine dormientibus accidit ; maxime fi a vidu
lautiori ,
fimul fanguifluxuum fuppreflione, plethora intendatur ; nihil enim
qu3e a plethora

eft

auftro

&

eft facilius

quam quod

fub

excitentur fomnia quse in

am

in

iftis

ephlaltem

illis

aliis

inducent

maxime

pulmonum fanguis in illis ftagnet.

Ea fpecies phlebotomia viftu
2.

fi

parciori,

laterali

cerebrum impetente

circumftantiis fanguine

panophobiam

in

iills

libidinofam gonorrhoe-

propter

debilitatem

coena

abftinentia

eft

quam pondus

phragmati incum.bentis
fanguis

decubitu

caplte magis erefto prsevertitur.

Ephialtes Jiomachica Riverii. Epilepjia nociurna pluribus

Ea

prjevlam

infpifiTatttr

ventrlcuh

alimentis

nondum

cerebro fimul per chylum crafTum

infardo

deterraipat

digeftls

qui excitantur

K^kkkj

P.
turgidi, dia-

copiofum , quo
ab exceftu ciborum
linguam
,

%o

CLASSIS

linguam habent fordidam

ANHELATIONES

V.

ruftus

naufeas

capltis

qui ftatim a paftu cubitum eunt

dit crapulofis

gravitatem

maxime

:
llla accrcapite horizonta-

fi

truncoque refupino jaceant ; hlc afFe<flus pueris eft magls famiiiaris quam
potiffimum vero voraces infeflat ; quoad vero obje^^um fomnii il;
lud variat pro moribus aegri ; fi quis nlm ab ancillis exceperlt fabulas quas
de pravis geniis , lemuribus
faunls narrant vetulas , Is a fimillbus monopprlml , conculcarl , aut libidinem expleri fomnlabit ; qui de fellflris fe
li ,

adultis

&

bus

fimiis

aliifque mallgnls

animalibus fimiie metuebant In

vigilia

ab hifce

impetl fe fomniaturl funt.

Cura exigit emetlcum , cathartlcum, vl(flum parcum , abfllnentiam a coca , vlno, carnibus leporlnis, llquorlbus fplrituofis;
^i langueat vls coftrix
ilomachi , -ilomachica amara , klnklna , rheum , aloe optime conducunt.

Ifla

omnium

efl:

voracitate

frequentlffima

Tim^o obfervatus ab

&

fymptomatum

infomnia &c fedes

riant
-a

ab ebrietate &c

fpecles

procedens

potiffimum a vefpertlna crapul^

, va-

pro diverfo xgri charadere

Lafclvi

hofte flrangulari

fcalarum calle a parletlbus comprimi

iiiorl

autem fugax

efl:

&

tantum prophyladicam curam

Ephialtes ex hydroccphalo Lortlchil obf.

3.

Pofl:

Mllltaris

In
',

angu-

affediis

exigit.

obferv, 3 ; Boneti Sepul180. obferv. i. Lover. de corde cap. i. C. P.

nofturnos terrores , incublque infultus varlos , juvenls melanchoilcus

Tom.

^chret.

venereum a6lum

amicus quldam meus

aiilque alia fomniant

fanie fufFufum

pag.

vertiginofus capite &c vlfu debllis obiit

Tilgricans

1.

finu

&: in

repertura cerebrum

muco turgldum

quoad venulas
femper

seger capite

Duas

allas obfervationes refert Bonctus d ephialaqua dlflenfi erant ; Inde orta oplnio fedem
ephlaltes efTe quartum cerebri finum In quem fupino capire ferum illud iniluens morbum inducit ; verum rariffimum efTe hoc ephialtes prlnciplum ju^ico ; nlhil vulgatius quam ferum in finubus cerebrl xeperire , fi longo pofl
mortem tempore aperiatur cadaver ; quo longlus , eo uberius iavenietur
ferum. Academicus Oxonlenfis , quem memorant , hydrothorace fimul laborabat
incubo , in quo cafu figna hujus fpeciei facilius obtineri pofTunt.
Hydragoga autem , fetacea , diuretica conveniunt Lowtrus vero qui femper in ephialticis hydrocephalum fufplcatur a vero procul abefie videtur.
4. Ephialtcs ycrminoja Ettmullerl de Incubo. P.
Ilia fpecies in ipfo ventriculo fedem habet , quatenus Infans ,
In cujus
ventrlculo vermes repunt , faciie fbmnlare potefl adeffe in epigafirlo quidpiam quod ipfum perterrefaciat ; terror autem vehemens a firniU phantafmate verum ephialtem inducit ; fuffocantur enim qui fubito terrore percel-

in latus iiniftrum inclinabat.

tlcis

in

quorum cerebro

finus

&

luntur.

Indlcatio curativa per fe patet.

5.

Ephialtes tiftianaria Forefli

Pavor
Witans ,

& fymptoma
tertio

quoddam

quoque vefpere

lib.

lO obf. ^l. P.

mirabile partim

recurrens

ab

incubum

hora nona

partlm epllepfiam

ad

undecimam

peffeverans. Puella novennis tertia quaque die febris inflar corripiebatur paroxyf-.

SPASMODICiE. EpHiALTfes.
roxyfmo
ficultate

,
,

fcilicet totius

&

ventris

&

manentibas apertis

oculis

iTsanibus quid fortiter arripiebat

ut

cum

thoracis conftridione
in

unum locum

facilius refpiraret

631-

refpirandi dif-

cOntinuo converfis;

non

interrogatis

re-

fpondebat ; interea mente conftare videbatur , vigilabat , multum fufpiriofa

erat , venter attollebatur cum maxima thoracis anguftia , difficili refplratione , anhelitu frequenti , opprefTa , loqui non poterat.
6. Ephialtes Hypochondnaca Ettmuller, de aeris infplra lOne ; Vide Schenckium; Incubus vigilannum Rhodii centur. i. obferv. 54. P. L.
FamiUaris dicitur ephiahes hypochondriacis, melancholicifque, &: talem fuifle
illum facrificum puto , qui minime fuum errorem agnofcens , firmiter perfuafum habebat fe a vetula {ibi cognita quahbet nofte adiri ,
ad fuffohanc ipfam fatis curiofam vicationem ufque comprimi. Affinem hiftoriam
de apud Forejlum libr. 10. In illa fpecie emetica nociva cenfentur , maxime

&

&

fi

hyfteria adfit

fi

&
&

flatulentia

inteftinorum ;

(iccitas

illi

quidem

fLatus

pof-

diaphragma premere ,
in cerebro ad delirium prono , apud homines meticulofos , non bene mentis compotes , inducere dehrium , quod no-

funt

ftu incipit

&

in dies extenditur.

Illa

fpecies

antiepilepticis

curatur

maxime-

femine p^eonix , anift , nec non cinnabari.

Hsec fpecies non femper triftia menti objicit phantafmata. R. 1. Fortls cumvit puellam , quae a viro minim.e ipft ingrato comprimi fe fomniabat , fedl
ab hoc imaginario concubitu evigilabat , cum fenfu ponderis in peftore,

voce

refpiratione

gravitate.

Similem

interceptis
in viro

mag"a

anxietate

madore

cafum natrat Craancn ; de

ujlus
&c.
Silimachus quidam narrat plurimos ex

faciei

fe ipfis

&

cervicis

Heurnius , Fo*

.f

ta eft.

pafTione

ifta

Romse quondam fuilTe confeftos , ut

bone quem inter tardas paftiones recenfet ;
fa

autem

hsec

lue contagioAurelianus de incu-^

veluti

refert dzlius

fpecies

non

faiis

cer-

'

STER

II.

Violenta

fonora

&

NuTAT Io

Ettrnmmmt,

fubitanea exfpiratio in nares pofticas immifTo aere

quo nares everruntur, cum convulfiva capitis & trunci concuffioTie , Stcrnutamtntum eft , cujus interventu natura quidquid membranam pituitariam
moleftat excutere

torum vero

bum

tum

conftituit

&

cum muco narium

intenfitate

Jlcrnutationis

eliminare contendit

fternutamen-

tum freqnentia incommodorum ,

nomine defignatum,

feries

mor?

Sternutatio plures varietates admittit.

I

Sternutatio catarrhalis

ut a frigore. 2

minantibus.
ruftici

3*^

Sternutatio

Sternutatio

quandoque

vifi funt

feu

acres

interna

narium

perfpiratrotie

a puftulis morbillofis intra nares

a ptarmicis violentis

ut a fucco

elaterii

ger-

quem

ad auriginem fanandam , unde

hjcmorrhagia narium fternutafTe ; puftulse

infaufte attrahunt naribus

ad mortem ufque cum

quandoque

a cohibita

rubeolofa

&

rodentes intra nares obortse diriflimam fterrutationero

a vermikiis iotra iirjys frontales genitis etiam aliquan

lororitant. 4*^ Sttrnutatio

CLASSIS

632

do obfefvatur
Datur & ^^.

ope

cujus

ANHELATIONES

V,

vernies

ipfi

Sternutatio Jfontanea

aiiaque peregrina foras excutluntuf.

.^

principium nos in praxi faepe laHiLdano

ab
Amato
Lu/itano , aliifqiie relatis. Talis
exemplis
,
tet , ut patet
periodica
6.
Sternutatio
videre
,qu3.\em
eft apud Mangettim in Biblioetiam
apud
Ephemerides
praBicd
Nat,
Olim
etiam viguit 7^ SternutaCuriof.
thecd
f
tio

epidemica

ita

violenta

cu]us

medio fxpius tolleret , unde mos

V^ Sternutatio critica , feu falutaris, efl: in fe-

ut homines e

fiernutantes falutandi mt^^^W.,

&

Riverio , atque rebus etiam defperatis

bribus malignis , tefte Hippocrate
f^lutem promittit. Hyftericae mulieri aut etiam difficulter parienti fi flernuta-

bonum ex

attamen quandoque praematurum foetum

,
importuna fternutatio , necnon hsemorrhagiam narium. Sternutatio infalubris eft in morbis inflammatoriis pe6loris
cujus dolores intendit ; raro flernutatio 4 ptarmicis excitata foporofi* pro-

Uo accidat

excludit

deft

&

Hippocrate

menorrhagiam

ciet

utcumque ufitata ftt.

omni morbo primo

Cura. In

principium

pefcendus

quantum

deinde natur^e conatus

eft

vel

divertendus.

alio

fieri

effraenis

ft

In

poteft
fit

ut

fternutatione

removendum

in

hoc cafu

violentiori

eft

com-

phleboto-

mia apprime conducit ; vapor aquse tepidx , la^is tepidi infpiratio , litus
ex butyro , decodum emolliens infpiratum , ut ex feminibus mucilaginofis
radice althsese , in ufum vocanda funt; prodeft etiam plumbum uftum naribus intrufum quod acre sbforbet.
Conatus effrsenes compefcunt odor opii , naribus exccptus , ipfius etiam
naribus

tin<5lura

infpirata

aut

periodica ad kinkinam

tione

dum

in

fternuta-

aliaque antifpafmodica

recurren-

fufficiens-, deglutita

dofis

karabem

eft.

Divertunt vero naturam ab his conatibus veficatoria alibi applicata , ut

fermentum vetus karabe pulverato adfperfum nuch^e applicatum, ligaturae
friftlones extremorum, graves nuncii fupervenientes ; fi vero halitus acidi acres ex materie vrminosa a primis viis in
nares afiTurgant , antihelmintica conducunt,

&

III.

OsCEDO;

^Xmimis Ofcitatio

Eft repetita ofcitatio

fpiratio

corporis

cum ^magno

&

oris

artuum

Graecis

vero

ofcitatio

quam

Chafmodia ; Bdillement.

eft diutina

convulfivo

hiatu

ftipata

fafta

&

brevis

&

lenta

naturalis

ex-

pandiculatione

faepius

utplurimum fonora

exfpiratio

fequitur.

De

ofcitatione fuse fcripferunt ///.

Frid. JValtlnr /73 (^.

Praecedunt corporis gravitas ,

herti

ty^^y

Comes Buchner anno tyS$, Michael Al-

mentis ftupor

qux omnia

,~

laffitudo

pe6loris languor

txdlum

lenta

feu

inertia

&

ignavia ,
fomnolentia , totius corporis torpor ,
,
profunda , diuturna infpiratione , feu ofcitatione difcu-

tiuntur.

luter ofcitandum

profunda

ampliffimaque InfpBratiene

omnes

veficulsc

piilmo-

M O D

P A S

C ^.

cT

^35

0,

|)ulmonares multum expanduntur , circulatio per pulmones acceleratur ,

fifcera abdominis premuntur , oculi illachrymantur , uber fit faliv?s proventus , auditus gravitas cum alicfuali bombo intra caput accedit,tuba Euftachiana diducitur , loquela impeditur , perfpiratio uberrima cietur , quadam
voluptate anima recreatur
hor redditur.

id funftiones corporis &: animse

homo

expedi-^

Mirum certe quod ofcitationem (irriulantes , <k pro lubitu incipientes ^

eum motum in progrefTu invitum
coalum , vereque convulfivum

interea
cffe

fenriamus

quod

qui

Tonf:ii ad ofcitandum determinentur

bertate inchoatam

dare

exfequitur

ipfa

cernunt

ofcitantes

alios

tamen

libertas

vel forti nixu praevertere. aut coercere potefl

velint

natura itaque fola

nolint

infcii

ofcitationem a li*

eam vel paululum rctar, imo animi pathema fu-

eam omnino fupprlmere j hinc patet quantum motus conab animss facultatibus dependeant.
de ofcltatione in enixu 1759. ^*
1. Ofcido partus Roederer. difTert.
Exitiofum fymptoma in parturitione fuperveniens , Cari funefti prcJf

pcrvenlens poteil
vulfivi

iromus.
2.

'''

Ofccdo febnlls,

repetits inttrmimndum febrlum accefTus prsenHnciant , caexanthematlcas febres invadere defignant. Sternutationem quon^
Romoe epidemicam 6c funeftam comitabatur etiara ofcedo fsepe le-

Ofcitationes
tarrhales

dam

&

unde mos
Polydoro Firgilio ;

inter ofcitandum figno Crucis communire ex

ut patetex
morbis hsemorrhagiris ofcitatio metuitur,
Canicldiis coRvuIfiones lethiferas pr^efaglt obfervante Illuflr. Buchmro pofl
^chroderum, Hic conducunt antifpafmodica
kinkina.
|. Ofccdo jiomachica. P,
A largo paflu fomnokntia
ofcitatio faepe
fuccedunt ; cardialgici
colicl affe6l:us ofcitationem f^epe prodromum habent ; non pauci funt tamen qui prius apepfia
anorexia laborantes ex ofcitatione fe melius ilofnacho habere cognofcunt. Veteres ofcitationem fieri per diflenfionem venthalis ,

acceffit os

&

in

&

&

&

&

mirum quantiim fola experien*

ofcedinem Sc epilepfiam a vertnibus flomachi , faburraque verminos^ pendentes ,
vermifugis fanatas ;
ihfantes recens nati multtim &c utilit^r ofcitant j flomachica, cathartica indioefophagi

trlculi

6c

tia

errores

in

vaporibus credidere

inducat. Faulinus

obfervavit

&

cantur in

hac fpccie qu3e

4. Ofcedo

Paroxyfmum
d:!fetterus

&

a vitio flomachi dependet,

hyfcrica, P.
liyfleri^e fere

Riedlinus

femper prascedunt

memorant

ofcitationes repetit^*

Hoe-^

quibus ob fuppreffa caper longum tempus data hora re-

cafus puellarum

tamenia ofcedinis paroxyfmi quotidie

petebant , tanta vehementla ut capite dolerent , cegrotarent ,
alteri
mandibula luxaretur; gravidis tum ob catamenia fuppreffa , tum ob malaciam
flomachi segritudinem , fum ob hyflericam difpofitionem familia-

&

&

ofcedo
in hac fpecie antiliyfrerica
cipua funt auxilia.
ris

efl

Sauvages Nofoiogia Methodica. Tom.

I.

in gravidis

phlebotomia prse-

Llll

IV. SlN-

CLASSIS

^34

IV. SlNGULTUS

ac Lyngon Grsecis ; Hiccock Anglis

Gallis U Hoquet,,

Lygmon

Italis

Efl pr^eceps

repetita

SlnghionQ

.*

fonora

ANHELATIONES

K.

&

convulfiva refpiratio.

Caufa eft conatus naturse per repetitas diaphragmatis depreffiones , quse

circa cardiam moleftant , excutere contendentis ; juxta Galenicos conatus facultatis expultricis ventriculi ejus

caufa

eft,

quaecumque ventriculum , ejus potiffimum cardiam , oefophagi extremum , ipfum diaphragma irritant , moleftant , impediunt , vel cum
in quibus etiam tantym valet confuetudo , ut fingultus
vel fine dolore
coaftus evadere
voluntario excitatus poffit deinceps naturalis
nec major irritatio ad hunc ciendum , quam ad pandiculationem , aut ofcitatioPrincipia funt

&

nem

requiritur

&

ut

ab imaginatione

gravis naufea

tus fxpe fovetur aut renovatur

fingul-

gravis

ita

unde patet quam obfcura adhucdum

fit

ejus

setiologia.
I.

Syft.

Singulms accldentalis ; Singultus tranJitoriusYxxA. Hoifmann Med. Rat,

de fingultu ; Hoquet pajfager. B^.

Ille

tu

feu

(c) ab

a cibo non

quo non

in

aura frigidiufcula

de Jingultu

(e)

(a)

qui

eft

ficco

a fletu Haller.

Ortum duciti
Debetur ea,

fatis^
,

Cl.

fatis

fpiritus vitrioli

quadam

2.

a paf-

firigidulo

;.

&

rei alicujus

(f) a

fugacibus

knta

corporis parte excitato

fingukienti admiratione

maxime

Ufus

Elem. Phyfiol. T. ///

fedula

a potu

Opii falubris
noxius &c.
olfaflione Hecquct de Jingultu cap. iS ;^

fpecies caufis levioribus

iinprovifo incuffo

avidius ingurgitato

(b)

Tralles

vel cohibita aliquandiu refpiratione

dolore in

mafticato

blbitur

rifuj

hxc

(g)

tuffi

&c ,.

vel fponte folvitur

3.

uno anhelitu deglutitione ,

ft^rnutatione indufta, terrore ex
aqiise

meditatione

ira fubito

accenfa

mota,

verecundia 6jc.

Singultus ab alimentis

Hoquet d&s gloutons. B. P.

quem (a)

alimenta copiofiiis alTumpta Frid, Hoffmann. l. c,

Gorter Prax. Med. Syjl. d& Singultu ; ( b) acriora Hoffhiann , Tralles ,
Gorter l. c. ; (c) a61u frigida Tim^us Lib. IIl ^ cap. 6 ^ Riverius- de morb.,
infrequem. Obf / ; ( d ) in oefophago hsqrentia excitant Hollerius Schol. de
Ille

eft

fingultu

Tabor p, 240.

Varietatem primam incurrunt homines gulae dediti , pueri voraciores ,

infantes lac copiofius exfugestes ; accufanda venit efculentorum vel potulentorum quantitas , non qualitas. In varietate altera cibus potufve qualitate
peccat, acredine fcilicet , nequaquarn vero quantitate ; vitium tamen utrumque fimul combinari pofTe nuUus eft qui non vid^at
fingultum ex ceparum,
:

pronatum obfervavit Gatinaria. VarretateiK tertiam faciunt pulpae fru(ftuum horxorum , nec*on fucci citri , grofTularise , agreft^ , aqua diluti , fi glacie adjeft^ magis refrigerantes reddantur , aqua frigi<k &c; qu9c eo cettiuj nocent, qu6 corpus ofFendunt ex canfis quibusallii ,

zingiberis efu

CU03--

SPASMODIC^. SiNCULTUs.
cumque magis sftuofum

frigida ventriculo

intus

applicata

tantum excitent

fub

meftris

Contumax

exoritur.

qui

pulmonibus bubulis

tea

fea

vomitus

tandem
ta

eft.

prima

V^arietas

tranfeunte

&

&

excitatus

ufa fuerat

huic gravitas in flomacho

(a) aqua

ederat

rejecium

indigent

excutiente

infpiratio

An"
nau^

in afophago refiiterat ^
frufiulum , ficque libera-,

&

malo fponte
tamen diutius

li

tepida copiose fumpta

acria

vix

curatione

oneri funt

fibi

clyfmata

quartx cafu

varietatis

dolore facio in cefophago

quem

fsepius

quas

fi

quandoque

gravior ac diuturnus
vehementiflimus , pluri-

HoUcrius de

Ita

pulmonis

altera

vel natura

Tlmcco

degludebat

idoneis remediis

perfeverent indicantur in
ri immiffis

nlhil.

largiter

Frufiukim

cucurhitulis

qui a

memoratur.
,

Et

circumftantiis exinde

fingultus

Puella affiduh JinguLdcbat

levem ac fugacem

fingultum

tamen

aliis

fuit

a Rlvcrio

6^^

&c majori donantur frigiditatis aftualis gradu.

vomitus

digitis

vehementes

exfpiratio

percurfum, faltum, equitationem , vociferationem ; fternutatio arte produc-:

tandem leviora cathartica , leniffima emetica; additis quse ftimulo aro-*
ftomachicorum nomine veniunt , nec
matico in villos ventrlculi agunt ,
aromaticis. In ( b ) vero aqua tepida , denon epithematibus fpirituofis
co6lum hordel , ptifana pulli , ferum laftls , oleum amygdalarum dulciwm
enemata emollientia , tandem mitiffima cathartica, necnon anodyna. In va-.
ta ;

&

&

competunt calidum regimen externum

; potus tepidus , aromati-'

epithemata calefacientia ; confediones opio
mltliridatium , diafcordium 5c fimilia. In varletate ( d
, ut theriaca ,
)
cibi fruftum oefophago impa<^im , vel in ventriculum deturbandum , vel
Authores Chirurgicos ( in
vomitu evacuandum : Vide Fel. Platerum ,
primis Memoires de VAcad, R. de Chir. Tom. I. ) de varils auxlllis, tum mechanicls , tum phyficls, qulbus corpora oefophago h^rentia foras educuntur,
aut inferlus truduntur : Valent etlam hic loci tnedlcamina quse epigaftrio

rietate ( c )

balnea callda

cus ;
fost^

vinum

&

applicata vomitum clent. In varietatibus prima 6c ultima vix locus eft ano-
dynls , nifi forte ad motus fuperftites refrsenandos , fublata materii nlhilominus urgentes , aut ad tumultus h. vomitorlo dato confopiendos. Anodynum In hlfce cafibus purgantibus foclat Frid. Hoffmann , quod Qlariff. Trallejio

poft evacuatlonem magis probatur,

Singultus a cacochylia. B. P.

3.

IUe
42)

eft

quem (a)

Hoffmann.

l.

c.

materla iners

&

&

vifcida

Epiph, Fcrdinand, Hifi, Med^

l, c; Gorter l.c\ ( c
)

Ohf. 6 ; ( b ) acris excitat Tralles

ficut ea perlodicus eft,

&

vel fuppreffa tertiana ,

In hanc fpeciem facile tranfit prsecedentis varletas prima
fecunda ^
=quse minori tantum vitii gradu ab ipfa difcrepant. Non unus eft fingultus
hujufce modi , qui faburram in prlmls vlis nidulantem exhibeat : viget
haec in fingultu cacheftico , In febrlli , In vermlnofo , In flatulento , in eo
^ui diarrhoeam aut dyfenteriam maturlus cohibltam xclplt , 6cc. Hanc er-go fpeciem indigitant figna fabuTrse crafTse , inertls , vel acrioris billofae
^

&

acldse
j^

falfsc ,

ex Pathologicls petenda

Febris

nulla

il

cachexi^
2

vermium ,
verb5

'

tlASSTS K ANHELATIONES

'6^6

verbo morborum fingultus alios cacochylicos flipantium defe(5lus. Curatlu

(b) fpeciei prsecedemis propoex Therapeia adverriis varietatem (a)

&

iita intelligitur.

In tertia

matura

mann

typum

debebatur (ingultus
4.

fingultus

quae

fervaffe

hic

qui

eum

nulla infequente

tertianarius

per.

modo

in

memoratis erviis &c prx-

non expurgatis primis

fucceffifle

&

clyfmata

vidit

Hoff-

Cacochylia

pyrexia.

decentem

cui

catharfim.

ftatim evanuit,

a vermibus

Singultus

io. Gorter

p.

efl:

Febri tertlanae

exhibitione comprefla fuerat

'corticis

febrifque

eduda

perlodicus

varietate

raticus obfervatur.

I.

c.

Ramazzini Conft, Epid.

p.

zj

Tralles

1.

c-

B. P.

&

Vermes

in ftomacho
inteftinis hofpitantes , partefque praefatas laceiTenfingultum hujufcemodi inducunt ac defignant, Vermium primas vias incolentium figna paffim tradunr Scriptores Medici, Therapeia potiffimum ex^
tes

&

remediorum genus ,
catharhabendus eft feleftus , habito refpec^u ad fymptomatum concurrentium indolem , aegri temperiem , primarum viarum fenanthelminticis eruitur. Cseterum circa hocce
tica hic loci

ium,
5.

etiam proficua

caloris gradum &c.

Singuhus a fiatibus ^ Sennert

d finguhu , Tralles
Hujufce fpeciei ,

cnim

quo

in cafu

&:

omnia

ante

nuit &: fingultum concitavit

materia

fvled. Pra6l.

Lib.

de fingultu

III.

Riverius^

fiatulentia

duplex

eft

facies

nunc

tunc de {ingultu cacochylico multum

everrenda eft faburra , quae flatus ge-

fecundas ferunt fedantia

Nunc vero

primarum viarum conftridionibus totus

fpafticis

iiz, B. P.

quam deiignat
cum materia , &

obfervatur

participat

c. p.

1.

exuiat

debetur

tu-

multus ; cum fingultu a mobilitate raaximara habet aftinitatem cafus hujufcemodi ; curatur linimentis externis, blanda alvi conftriftione , cucurbitulls applicatis
pannis calidis , theriaca , opio , ambar , mofcha &: fi*
-

milibus,

^. Singultus a medicamentis> k. P,
Medicamenta fingultum excitantia funt
thartica

Hoffmann L

(a)

vel emetica Frid.

Hoffmann,

PhyfioL. Tom. III. di fingultu-^ (b) vel caHaller ex Portefaix ibid. p. 18 , ic) ; (c) vel acria,

Ekm,

^&fingultu^ CL HalUr
c.

Baglivi Op. pag. 2.5% , Sydenham T. I. pag. 4j , ( d)

vI refrigerantia SchencUus dc Singultus Curat. Obf. /. Hifi. Morb. Fratislav,
lyoo p. i^j^
afperlora

exagitantia,

Remedia

draftica

five

vomltoria

five cathartica

dum

primas vias

fli-

mulant , rodunt , inflammant , fingultui anfam prsebent. Optima prsefidia funt

qusEcumque obtundunt , involvunt , demulcent 6c fuperficiem ventriculi
Inteftinorum oblinlunt
In hoc cenfu habentur , plngula , oleofa , mucila-

&

lac , ferum ipfius ac cremor , ptifana ac jufcula pul,

&c. Caftrata remediorum prsefatorum ope draftlci vi , aut fi
nihilominus motus eftrenes perdurent , vel nimium infurgant , cum ab iis

ginofa
li ,

vituli

emulfiva
,

|raYe pejficulum

segr

ipajgnijieat ,

anpdyruj

piacandus

eft

tHmultus

MoneniRS^

SPASMODICiE. SiNGULTUJ^.

6yj

wemus tempeftive , priufquam fcilicet inflammatio locum occupaverlt , adBibendam effe medicinam j Caeterum repletioni ftudendum eft , fi magnam fluidorum copiam drafticum eduxetit. Vidt ^Lngultum ab mamuone.
In febribus nimius Julapiorum refrigerantium ufus, monentibus Lommio &t

&

originem fsepe dedit, vino

carininativis fugando.
fingultum non femel induxifle teftatur Eaglivi
diaphoreticum
Antimonium
hunc frequenter ex turbis ac tumultu ab afperioribus medicamentls In ventriculo
Helyichio

fingultui

locifqu* vicinis
fruftra fuerunt

excitato

ortum duxlfle obfervavlt Sydenham

anethi femen,

aliaque

pro

fpecificis

decantata

quo

^
j

cafu

in

diafcordlum

vero larga dofi exhibltum priftinam reduxit pacem,

Ex varietate prima intelligitur fingultus , quem facit vomltus vlolentus &c
dluturnlor , 4 CL Tralles memoratus , &c ex Hippocratis effato fsepe omi
nofus ; neque labor eft In invenlenda hujus curatione , quse in remediis
vomltul prsegreflb congruls unic^ fita eft.A. P.
7. Singultus a venenis.
Venena non folum (a ) deglutita Mead de Venen, Tent^ IV ^ IlallerTimczus Lib, VII Gaf, 4 6* 7, Barbette Prax. Med,
l. c. ex Bruningio ,
Lib. IV cap. 2, veriim etiam (b) vulnere fufcepta finguhum excltare
queunt Hoffmann. l. c. , Sennert. de Vipera & Scorpione.
Ex oenanthe fucco virofo fingukum excltatum fuIlTe author eft Brunin'
gius ; ex cicuta Mcad ; ex eadem comefta_, necnon ex euphorbio Tim^zus:.
ex oleo vltrioU Barbette. Circa curam , qu2S ex fpeciei prsecedentis Therapeia debet Intelligi , ut alios omittam , legi meretur Cl, Mead.
Symptomatum , quae vensno Vlperas , Scorpionis , aliorumque snlmallum
cwtl immiftb inferuntur , cohortem numerofam ingre-ditur fingultus.
Curaquam ex egregio de Venenis Authoris pr<&tionl hic loci fuperfedemus ,
laudati tentamine ,
ex nojlra de Venenatis GalUcZ Animalibus Dijferta.-^tione petl volumus.
8. Singultus ab inanitione Clar. Tralles 1. c.
A. P.
TaUs eft qul oritur (a) a vomltu nimlo Hippocrat. Seci. VII Aph.^ ^^
Aph. 4, ( c ) ab hiEmorrhagia(b) ab alvi fluxu profufo , idem Seci.
immodlca , idem Secl, V. Aph. ^ , Hoffmann. l. c. ^ (d) a Venere ni
mia , Tralles L c, &c.
Genuinam hujufce fpeclel indolem Authoribus non bene femper explicarl
diclt CL Tralles , quod certe verum eft. Vapulat ipfi Riverius , quod vim.
inanltionls in reUnquendo poft fe insequaU infiuxu latlcis nervoli in mufculos haud perfpexerit ; pace tanti viri diftum veUm ipfum in aflignanda.

&

"^

eonvulftonis flngultuofse

quam

Convulfto haec ultlmum

dicula

prorfus eft

eadem de
tibne

Veterum

inanitio facit

naturse

theoria

quo

theoria

non

fuifie

feliciorem,,

conamen. Ri-^
cum putant hanc convulfionem fieri
fe vertat nefclse

ratlone qua corium exficcatum retrahltur; iride nervos ab

retrahi

influxu

eft

feu conveUi

violento

dicunt

procedit

inani=-

omnls convulfio a fiuldi nervei in parNon minus eft falfa 6c hydrodynamic^

:

L IIJ X

'

"

K ANHELATIONES

tLASSlS

6yt

theoria

repugnans

legibus

cerebri preffione deducit.

Affinitatem alunt hujus

&

Imo

citatus

varietates

rpeclel

diarrhoea

dyfenteria

coeliaca

inaequall

cum

nonnullae

melaena

fi

profufae funt

repetita

&

Sydenham

potuilTe

autem mellus putat

drachmas duas pr^fcrlbere

iiempe

&

fatetur

allaque pro fpeciiicis celebrata adhibuifle.

dani

tollenda caufa Inanltionem inducens

anethi

fe fruflra

Sic

Summa

Kivmus.

praefcripfit

feliciter

Ingenu(^

de hujus fingultus caufa difquirenti faiisfacfeTe

quam largam diafcordii dofim
,

fe iibi ipfi

nihil

fextae

arte conhsemorrhagia

&

non

'

fpeciei

ext^rnls , coitus , manuftupratio faeplus

immodlca a caufis internis
&c , fmgultum hujufcemodi prsecedunt , accerfunt,
indigitant.
fatetur

vaforum

Vomitus nimius fponre vel

varietatibus prioribus.

feptimse

hanc convulfionem ab

qu3e

llngultu grana

in

cura opus

arte in

adhuc

perftet

efl

femen
duo lauprimuin

remediis

hulc
congruis ex vomitus , alvi fluxus , haemorrhaglae &c Therapeia fpeciali petendis ; dein adhibenda replentia , qualla funt analeptlca , reficientia , interii

jedo opio , quod , fi evacuatloni reprlmendse vere competat , fiftentis

nomlne adhlberi etlam poteft, imo excretione urgente fseplus debet. De
.

Hoffmannum

vide Frid.

Jioc fingultu

. ly

&

y,

SinguUus fcbriUs, A. P.
Febres, quibus jungitur fingultus, funt vel
9.

(a)

continu^ Gourraignc
& Obf, C^ Gor-

de Fcbr, Cap. 2 ; vel ( b ) exacerbantes Hoffmann l. c,

dc Febrc typho\ vel (c) Intermlttentes Tralles
ur l.c,

&

la

l,

Gortcr

c.

c^

l.

Febres bene multas, tum leviores cum graviores , quarum decurfus nulapyrexla interpolatur , ita comitatur fingultus fymptomaticus , ut nunc

&

toto decurfu fimul

identidem repetat , nunc vero cum ipfis permaneat ,
exacerbetur : fingultuofse vel lyngodes Veteribus febres hse dicuntur. Non
folum in febrlbus acutis , quae putrldse , ardentes , raaligtrx funt, de tri-

tseophyarum
re,

fcilicet

verum etiam

in

fynochi quidam putres

fymptoma

vatur hoc

hi^mitrltaeorum

amphimerinorum , fynochorum gene-

qn^ minus multo

iis

fynoch^

rieque Ipfo

dlfcrimen involvunt,

quales funt

imo &: ephemer^e cacochylicae , obferimmunes funt febres intermittentes , in

earum paroxyfmos raodo afPiigit , flabulante fcilimodo frigoris tempore exoritur , aut pa;
roxyfmum comitatur, nunc mltior , nunc ut fymptoma urgens , abfente
etiam in primis vlis faburra, aut ea jsm edufta. Finem dicendl non face-

<julbus hic etiam

cet in

rem

primis vHs cacochylia

varlas

fi

confcribere
bris

fit

extra

levlor

fingultus

Scriptores
,

&

In

febribus

faburrse indicia prse fe ferat

cochyllco per praefentlam febris

gravior, perlcuU plena

tentium perniclofarum
fica

facile

,
,

difterminant.

inflammatlonis

obfervati

toplcae

quse in

defeftum

fumus , patet ejufdem a fingultu

fingultus

ex

his

quem

febrilis

qu^

facit

in

fi

fi

de

&

vero

febris

fymptomata
\i?-

fit

genio intcrmitterrl-

ab inflammatorio

fpecie

fe*

ca-

diftinguitur a fingultu

continua aut exacerbans vel

hanc ab eodem febris acuta
Difcrepat

vellem

loci

Hacc fpecies

nulla eft

ifto

hic

hiflorias

Medicos evolventi reperiundas.

&:

1 1

per

^ dl(5iuri

materiei acrls retroceffio

&

ASMODIC^.

SP

SiNGULTus.

(^39
^ngultu crltico differentia. Monet Profper Alpinus fingultum In] febrl^us
perpetuo timendum effe
equidem peffimi ominis eft in febribus graviorimali moris ; aft curationem fatis facile recipit in febribiis levioribus
bus continuis , imo fubexaeerbantibus , nec non in intermittentibus vulgaribus , five extra paroxyfmum , (ive hujus tempore afRlgat ; fteque in ipfis
etiam intermittentibus formidini locus eil , fi probe nota fit adverfus fymptomata feralia , quse acceiliones nonnunquam comitantur , Methodi Tor:

&

Curationem , quam hic fufe tradere abs re effet , hoc ducanone includimus
i^ Singultus febrilis femper eft plus minusve de
(i gravior fuerit morbus ,
partis affedce infingultuum acrium familia ;
i9 huic geSammationem feriiis ocius, ac tandem gangraenam intentat
nuina methodus febri, qusecumque illa fit, depellendae apta competit. Legl
merentur , quae de methodo curatoria in fingultu febres epidemicas
coiitianae efficacia.

plici

&

&

moris in princlpio

mali

tagiofas

malign^

febri

conftitutae

ftatu

in

comitante

Clar,

fcripfit

jungitur

fingultus

proficuorura catalogo ablegat Vir prsefatus anodyna

teant exempla

felicis

anodynorum
,

&m

placitis

qui aufim tanti Viri

fi

fingultus

ex

remediorum
non la-

etiamfi ipfum

ab Authoribus relata

exhibitionis

ticorura ea in re confenfas

Quando

Tralles.

aliter

fedari

contradicere

nequeat.

interim

morls fub nulhs clrcumftantlis anodynis iocum efle

in

&

Non

Prac-

is

ego
mali

febrlbus

,
adduci nequeo ut
Laborabat Cuftos Franniali moris , quse
cifcanorum Monfpeiienfium febre tritseophya gravilfimaper infultum caroticum apopledico fere fimiiem invadebat , cuique profii-

credam

quamobrem fequentem

pofi!e

recitabo hiftorlam.

&

gando venae
aiiqnali

feftiones

capitis

forum par

levamine

videlicet

emeticum ^ energetk3e catharfes inftituebantur cum^

Morbi die quinto fupervenit fymtomatum exltio:

aurigo intenfaf

fingultus pertinax

mulcentia, clyfmata, catharfes mitiores,

rupo limoniorum

&

paratum

&

Ptifana pulli

remedium Riverianum

de-

ex fy-

&

aqua liiiorum , morbo prccfato debellando paria fueriint ; porro obfervatum eft ex;
remedlis fingultui adverfis nuilo alio magis Isniri dirum hocce fyffiptoma,,

quam

fale

abfinthii

addito diafcordio

ea potione qu3s ciafcordium reclpiebat

, cujus idclrco ufui

per plures
Circa fingultum in febribus intermittentlbus frigoris tempore accedentem , nemo non videt hujus
frigoris eandem efle medicinam fi , ut fymptoma urgens , expurgat^ etiam cacochylia , acceffionl
comes addalur , method Tortiana aut "Werlhofiana , exhlbito fcilicet matur^

dies cochleatim

infiftebatur,

&

&

&

fingukus fugantur
dofi cortice peruviano y febris
imo ff
hocce fymptoma, $e: cltam aegro pernlciem minltetur, cacochyjiam
nihii moratum una te tgneat corticis liberaliter Ingerendi cura. Cave ne dum
febrem Intermlttentgm , nondum probe elota faburra, cltlus comprimis^ fift^
gultum ifiducas periodicum, de quo in fpecie 34 verba fecimus.
Hoffmann. 1. c. Tralies 1. c. A. P.
10. Swguhus ab inflammatiom
Partes quorum inflammatio fifigultum quandoque excitat , funt (a)cefo
phagus Gorur L c^ (b) diaphragma jBarrere Obf. Anat. p. lyB ; (c)ventm^\x% Foreflus Lib.XVlll^ Obf ix^ (d) inteftina idem. ibid, (e) hepa^^
larglori

ferociat

.f

Qf-

CLASSrS

^40

Vll Aph.
Obf. j, (g)

'Hippoctatts Scci.

pulchf. dejingultu
fiRUS Dtfinit.

Med.

II

Celfus ^ L,

C.

vefica urinaria idem

multam afFmitatem habet

renes Bonet

( f)

Obf 8

'Si^

(h)uteru$ Gof'Hoffmann. l. c, Heuf"

\

fingultus

quem quotiefcumque Pra<flicus incidlt , hunc

confulere jubet Hofmannus, Signa lingultus

in
fuse

rtse

ANHELATIONES

(i) Cerebrum ipriufque nlenifiges

SeB. VIL

nius in Aphor. Hippocr. j

Cum fpecle prsecedenti
rius,

V.
ly

inflammato*'
prudenti prognofi fa-

generica

&

Inflam-

memoratas occupantis notse hanc fpeciem Indigitant ; vidt

(^affem MofborHm ///^. Si curam varletati cuique competentem vellemus
periequi , omnia fere morborum mflammatoriorum genera tra<^anda haberemus
In pr^fentlarum fatis iit dlxlffe , hic non ah'a opus effe Medicina
matlonis partes

quam

qu3e a morbo inflammatorio expofcltur ; Itaque antiphlogifticis oranipugnandum , prout datum morbi Inflammatorii genus , data fpecies
haec vel iila requlrit.
Anodyna In inflammationibus vlfcerum prorfus rejrcit CL Tralles
an locum nunquam Invenire poflint , ii cum cautequse
,
,
genis

lls

debitls

c.

ufurpentur

Praftlcorum efto judicium.

Med. L. IV, Cap. 25

Singultus criticuSy Tulpiiis Obf.

11.

Hoffmann.'

A. P.

Indicat os ven,
quantumvis minus pericull quam
terror-is
hab^at, excurrlt tamen non raro ad duodecimum ufque diem.
ffaaco Floranlo fub finem febris continuae tantum negotii nolu diuque fa-

Singultus frequens,

longus

febre continua declinante

Hic

tricuh acri bile atque aphthis obflderl.

ceilivit

dente

indefatigabiiis

fingultus

aut clbum capere

bibere
,

quam

ut vel Infra

tamen , tanquam
hunc dereliquit ;

ut piguerit vel loqui Tei raoveri

acerrima bile

termino

{imilla pafli funt

penitiijs

expelleretur ante

in prsefinito

jufce fingultiis funt,

circa dies criticos

segrl

quod contlngat
vigentibus bonis

ia

nedum

ventrlculi tunicis infi-

dlem duodecimum , in quo

hoc t^sdii pleniflimum segrurri
hadlenus Tulpius. Signa hu-

inaluni
a!il

In febribus' {\xb ipfarum

figTsis,

vomitum

maxlme

declinatione 5c

coclionis in urina:

cum

diarrhoeam infecutura , quorum alterutro tandem, die fcilicet iia ex Tuipio accedente, penitus ceffat, expulfa fupra vel infra, quse ventrlcuium flimulabat , materia,
12. Singultus a metajlafi,
P.

profperls aegri rebus prsenuaciat

aut

Debetur hic (ingultus materiye acri , ut (a) txyii^tlzc^-^z Hofmann l. c.%

b
(
) miliarl Portefaix apud Haller. EL Phyf L c. ; ( c ) purpuracese Tralhs L c. p. 110; (d) aTthriticae Wdfch Hccatofl. II Obf 64; (e) rheumatifmali feptum tranfvcrfum aut ventriculum vellicantl.
Hoc autem fit modo duplicij l^ ii prsefeta materies , qucc ad loca estema , Ignobiliora, deponi debet^ intus partim aut penitus hsereat non fatis ^e^tt^ expulfa , vel
perverfa medlcatione , dum deponl incipiebat , intercepta : i^ fi eadem ,

ad habitum corporis jam delata, fponte vel segrl aut medentis culpa, viam
reiegat, 6c ad Interlora fe prorlpiat.
Quod ad curam attinet , confulere
Medicus debet morbo principi ,
fcopum poA
acre ad fua loca Invitare

&

J^e^flQrem

adimpl^nt opiata,

diapharetica

imo

(i

nulla aut

exigua

fe-

bris ,

^Tis

S P

quae

vim

materiam

re

M G D

expediebat

u L T u s. (^41
S I N
remedia :
loca , quibus infidetopicis emoUientibus , fotu tepido , balneo fiI

&

mili laxanda, vel rubefacientibus

13. Singultus ab ALvi Jluxu

Tralles 1. c. A. P.

iE.

valent

intendere

vitse

veficatoriis ftimulanda

Hoffmann

1.

c.

funt.

Cautelae .

& Obf.

if,

Diarrhcese &c Dyfenteriae nimis cito per opiata , adftringentia vel remedia alia cohibitse accedit non raro fingultus, Accufanda venit cacochylia
improvido confilio intus retenta , cujus potius juvanda crat excretio. Hanc

fpeciem peflimi exitus efle, citamque opem expofcere Frid. Hoffmannus

pronunciat; indicantur quae materiei acrimoniam demulcent,
quse alvinam excretionem reilituunt : oleofa, ptifana pulli, carnis vitulinse, ferum
laftis, clyfmata emollientia, leniora cathartica abfolvunt paginam,
14. Singulms a menoJlaJi^TrAlks 1. c. p. 107, Hoffmann. 1. c. Obf. i;

&

Schurigius Parthenol. p. 2in. P.

Sanguis menftruus , li non fluat, cum jam tempus adefl: huicce jexcretioni a natura deftinatum ; vel fi ex caufa quacumque , poflquam hujus fluxum

foemina pafla efl: , fl:ata periodo non promanet ; tandem fi fub ipfo fluxus
'tempore fponte aut errore commiflb fupprimatur, fatis frequens eft fingultus principium , fanguine excernendo ad ventriculum vel diaphragma re-

Hsemorrhoidum anomalias in viris , qui regularem ex podice

pafii funt , idem morbi genus fkpius fecutum efle itera-

gurgitante.

haemorrhagiam oiim

ta conftat obfervatione

petere

Indicantur

hsc

fpccies breviori vel longiori periodo folet

potifllimum

quse

re-

menftruam purgationem promovent

vapor ex herbis emmenabalnea, fridiones

cum panno laneo ad pubem, femora, perin^um, clyfmata, aquse minerales , remedia catameniis promovendis appropriata , inter quse eminent radix hellebori nigri
aloe, Ad Hsemorrhoidum fluxum , fi moretur aut
fupprimatur , reftituendum analoga opus efle medicatione non arduum eft
revocant

ut

ven^

feftiones in talo

gogis incoftis exhalans

&

pediluvia

vagina exceptus,

femicupia,

&

colligere,

confuetudinem
, fi ]am in
harum per congruam metho<dum revocationi infudandum prseprimis efle , nullus eft qui non videat.
Idem dicendum venit de evacuationibus ferofis , quibus corpus tandem afiiievit.
De hoc genere infigne habet exemplum Vande.rmond& ex D. Ha"
^on (^Journ, de Med. JuilL ly^^^ : verba fiunt de fingultu quodam periodico
cx catameniorum enianfione & excretionis ferofse e ventriculo provenientis ,
per os abunde fluentis fuppreflione pronato , omnibus immorigero & per exPatet ex jam diftis bsemorrhagias quafcumque

abierint

&

deficiant, fingultui

anfam

poflfe

&

demum curato.
Singultus ah ifchuriay D. Glosin Difl". de Ifchuria: Monfpelii i7<ji. A. P,
Plurimis ifchurise , tum fpuriae tum verae , fpeciebus fupervenire folet fin*

cretionis ferofse reftitutionera

I 5.

gultus.

Non

bitum lotium

aliam hic

accufandam venire caufam materialem prxter cohi-

intelligunt vei

fingultuofae convulfionis

illi

qui a limine

Medicinam

exitus pro diverfa ifchurise fpecie

Sguvaes Nofologia Metht)dica,

Tom,

!.

falutarunt.
,

Variat

cujus prognofim

Mmmm

^ynjh

CLASSIS

641

Numerofiflima
prselaudatus D, Gloxin

fedulo rimatus eft

guntur pr^efidia ipfi tollendo

cipia

IV

gelidis

fub

quolibet

pnn

recenfita 1-

idonea.

42

&

1.
c. Thef.
Meth,
. XI
Car. Raygerus M. N. C. Dec.

P.

obambulatio inaffueta nudis

affidua peftoris denudatio praeter

quibus h^ec debetur

Hoffmann.

Riverius Cent. III Obf.

Ann. VI. B.
Aura frigida

diora

maxime

Singultus ab adiapneujlia

i6.

Med.

ANHELATIONES

V.

fequitur.

fymptoma hujufcemodi

tempeftas brumalis

rigidus

pedibus

per pavimenta

confuetudinem

aquilo

&c

dum

&

immerfio

frigi-

in

aquis

perfpirationem co-

&

humores introrfum verfus ventriculum

diaphragma urgent ,
Vidimus fupra eundem quoque ex frigidis
intus ventriculo applicatis non femel fuccreviffe. In febribus acutis
exanthematicis , fi via quacumque fupprimatur perfpiratio , cohibeantur perpehibent

non

fingultum procreant

raro

&

ram fudores ,

mah

id

fatur curationis cardo

morum

genus
,

in eo verMedici
revocetur hu,
Vtrumque pr?eftant remedia

acceiriffe teftantur Scriptores

ut laxetur

ftriftura

fibris

a centro ad peripheriam determinatio.

induda

&

a frigidis epotis indudum fupra profligavimus

Vide fpe2^ varietatem ( c ).
17. Singultus a dolore , vel colicali HofFmann. 1. c. Tralles 1. c. ; vel
vel dyfenterico Tralles 1. c. ; vei
iliaco Hippocrates Se6t. VII Aph. 10;
dyfurico Bonet Sepulchr. de Urin. diff. ard. D. P.
Debetur hsec fpecies dolori vehementi partium ventriculo aut diaphragmati
remotarum, fi \rx, cum di^lis vifceribus confenfum fovicinarum, imo
Aflinis eft hsec fpecies fingultui inflammatorio ; Morbus fimpliciter doloveant
rificus aut evacuatorio-dolorificus , in quo fingultus hujufcemodi pronafcitur ,
prsecipuum fignum miniftrat , cujus ope a reliquis fpeciebus ifta dignofcitur. Ad praedicendum fingultus exitum attendendum eft ad caufam , cui debetur doior
neque ex alio fonte haurienda curatio , quse in rite oppugnan-

quibus fingultum

ciei

&

eft.
Curam variis colicse ,
accommodatam noftrum non eft hic

do morbo principe tota

fpeciebus

rise

dyfenterise
loci

ilei ,

perfequi ex

dyfu-

Prac-

ficorum Hbris hauriendam.

18. Singultus ab hernia frangulata vs\ irritata. A. P.
Vt alia fyraptom.ata bene multa fileam , obfervatur fingultus in herniis
intefiinorum , omenti , vefic^e urinarise , fi has incarcerari contigerit ; imo
in enterocele
cyftocele fingultui aliisque fymptomatis inducendis par eft
una irritatio. Praefentia herniarum prsefatarum , fuis fignis cognofcendarum
fingultiis figna.
ftrangulationis
irritationis ipfis fupervenientium notae ,
generica hanc fpeciem determinant. Declarantur Claj^l I. Ord. ri entero-

&

&

celis

epiplocelis

nis diagnofis ac

curatoria

cui

&

cyftocelis

prognofis,

charafter genericus

&

ftrangulationis

quse fub his accidentlbus competit

tantum morigera fe prsebet haec

A. P.

&

irritatio-

methodus

fingultus fpecies.

19. Singukus a vulnere,

Vulnera

quibus

Sepulchr. de Sing,

jungitur

Col de

fingultus

funt

vulnera diaphragmatis

VHars Tom lll pag, zjy

vulnera

Bonct,

ventriculi

Bonet

SPASMODIC-^. SlNGULTUS.

(^43
Scnncn. Mcd. Praci. L. III dc Fulner. Vcntriculi ; Col dc Vilars ibid. p. ic)i f Faudac des playes pag. 3oj ; vulnera inteftinorum Col
de Vilars ibid. p. zc)z , ( coU ) Tranf. Phllof. Vol. 49 pag. /, 2>^i 37 i

Somt

ibid.

Bonet Sepulchr. ibid,

Inter fymptomata , qu3e vulnerlbus partium memoratarum accedunt , fingultum locum fibi vindicare norunt omnes , qui vel leviffime Chirurgiam
attigerunt ; graviffima eft hsec fpecies , &: prognofim vulneris fequitur,
Diagnofis ex Chirurgiae foro petenda. Non aliam medelam expofcit fymptoma hujufcemodi quam quse pro morbo primario folet inftitui : Vide
Authorcs Chirurgicos.
zo. SinguUus purulentus. A. P.
Pus fingulrum creans ortum debet vel ( a ) ulceri ventriculi River. Ohf
communic* 1 , Tralles l. c, ; vel ( b ) ulceri diaphragmatis TralLes ibid. ;
vel ( c ) ulceri inteftinorum HercuL Saxonia de Sing. C. IV ; vel ( d
empyemati Brunnerus apud Borcllum de Sing. ; vel denique ( e ) ulceri
xterno Tralks l. c.
Vicus diaphragma
cefterit

phlegmone,

ventriculum^ inteftina occupans, five manifefta prse-

non , non raro excitat fingukum ; idem praeftat

five

imo

6c in ipfa corporis peripheria genitum , fi

ad ventriculum aut diaphragma deponi
res
codem prorfus recidit , fa6lo intra prgefatorum vifcerum textum decubituj
vel pure in ipforum fuperficiem effufo. Speciei hujus diagnofis petenda eft
tum ex fignis ulceris in ventriculo , diaphragmate , inteftinis poft abfceiTum
aut apoftafim enati , ex fignis empyematis , ex ulceris externi arefcenua ,'
tum ex charadere fingultus generico. Prognofis ut plurimum funefta debet
inftitui.
Curatio morbi primi Therapeia abfolvitur. Adverfus vsrietatem
empyematicam Chirurgia ; contra eas , quas facit ulcus internum , Medicina variis pugnant remediis alibi legendis. Varietatis ultimse cura ex jam
difhis ,
ex fpecie 1 2^ de facili hariolatur.
Cum varietate , quse puri in pedus effufo debetur , convenientiam alit
lingultus , quem fero acri intra thoracem ad aliquot uncias coUedo adfcribit Hoffmannus ; qui cafus , de hocce genere vehementiffimus ,
intra

pus in

alia

parte interna

reforberi contigerit

illud

&

&

&

dies tredecim

tandem

obfervabatur.

lethalis

21. Singultus a gangr<iina

internd

HofFmann

I.

c.

Obf. 3, 4, vel eX'

Hippocrates de fraduris i z , 38, Tralles 1. c. A. P.

Prorfus lethalis eft fingultus hujufcemodi , five febribus acutis
matoriis tandem accedat , five morbis dolorificis , evacuatoriis

terna

ut fub cardialgise

colicse

dyfenteriae

volvuli

omine gangrssnam externam

fequitur

inflamtabidis ^

marafmi exitialium finem

in his enim cafibus inftantem cataftrophen praenunciat

ternas occupante , quam denatorum exftifpicia oculis

meliori

&

ipfis fubjiciunt.

fingultus

gangrsena partes in-

Neque

probat febris lyn-

&

godes

brachii fracfemoris
, quse fphacelum a calcanei contufione , 61 a
tura obortum fecuta eft , obfervante Hippocrate : probant frafturse tibise ca-

fus

geminus gangrsena exceptus

nec non

hiftoria

phlegmones gangraenodese^

Mmmm

uiceri

CLASSIS

'644

ANHELATIONES

V.

ulceri in pede fupervlentls , referente CL. TralUs , quibus fingultura moleftiffimum atque immedicabilem accefliffe vidit Vir prselaudatus , tabo feptico
ad diaphragma aut ventriculum delato.
vafis blbulis reforpto ,
XI. Singultus ab aphthis , vel ( a) nafcentibus atque Jiabilibus Tralles I.
c. ; vel
( b ) dlfcedmtibus , crujiis jam deciduis Tulpius Obf. Med. Liba
IV, C. 14 , Sydenham Sched. monit. de novae. Febr. ingreffu. A. P.
febris aphthofa;
Hanc fpeciem defignant morbi noftri notse genericx ,
cujus ftadia varia fingultus occupat: nunc enim (Sc hsec eft ig varietas )
in febris hujufcemodi incremento aut ftatu invadit lingultus^, aphthis in
in oefophago primum nafcentibus ,
orlficio ventriculi fuperiori
ad faufenfim
ofque
internum
adfcendentibus , vel iifdem os interlus
linces ,
guam ftatim occupantibus , tranfitu dein ad fauces &: oefophagum gradaNunc vero (
haec eft varietas altera ) fub febris ejufdem derie fafto.

&

&

&

&

&

&

clinatione accedit

ma

efl:

hoc fymptom

varietas prima

hsec involvit

taedii

prxfertim

certe ac moleftiee pleniflimum. Pefli-

aphthae adfcenderint

fi

aphthae ab ore ad fauces defcendant.

fi

quam aphtharum^ adfcendentium

miniis periculi

Non

fingul-

eft

alia

defcendentium curatio :
fita hsec eft , fi obtineri poflR^t , in medicamentis demulcentibus 6c emollientibus blandiflimis , quae cruftse lapfum promoveant, &c locorum fubjeftorum
Sydcnham difcrimiteneritudini , atque hypersefthefi parcant. Ex Tulpio
Slngultus hic
ne vacat varietas altera nifi perverfa methodo tra6^etur.
cruftarum lapfum , febre aphthofa jam declinante , excipiens debetur exhujufce

tus

aut

&

coriationi tunicae oefophagi 6c ventrieuli

tati

tus.

eum

ac phlogofi ; hinc

Conveniunt

linftus

fsepe affumpti, qui

um

&

exacerbat pene

locorum denudatorum

omnium

fenfibili-

^uae deglutiuntur attac-

oleofi , demulcentes , potus blandi

fyrupo de meconio utiliflime nubunt.

parca copia

Rx Sydenham

morbHS, nifi officiofe nimis & inutiliter multa infinguK

mors pro Medico eft. Si aphthse
;
tus fponte facefTere renuant ,
in longum tempus decurrant , author eft
Vir prxlaudatus , ut cortice Peruviano ,
lade deflorato adoriatur malum,
hac methodo certius, quam uHa alia , etfi celebratiffima , profligandum.
23. Singultus ab excoriatione oefopkagi, Gorter , L c, j ve-ntriculi otq^u$
Lib. VIII, Obf. 12.
Tralles 1, c. A. P.
Si degluiitione afperioris vel detergentis, oefophagi mucus ablatus fuerit i

fponte tandem evanefcit

gerantur reraedia

quo

&

in cafu

&

&

nafcitur fingultus, qui deglutitione

tur.

Gorter

l,

oleofi,

mucilaginofi, blandi

compefci-

c,

Si villofam ventriculi tunicam

non

ille nativus quo tenera

aqueorum , attacmere
etiam

obliniat raucus

nervorum lanugo

, ex deglutitorum ,
*u oriri poteft cardialgia
f!ngukus : mucum abradere valent cathartica
vomitoria draftica : in praxi non femel obfervavit C/. Tralles^ non a for-

veftitur

&

&

tiori

teft

horumce remediorum operatione , fed dia

mucus in prove6^Iffimo fenio ; evincere

ftogenarlai

ai

poft

eandem.

videtur

Deficere po-

exemplum vetul

menfes fublnde fingultienti fruftra

incraffantia. In vauna profuerunt demulcentia,

Forejlo relatum, cui per fex

iJ.erua^rejnedia

Qmnia

&

rietatet

M O D

A S

S P

C ^.

netate fecunda depellenda emulfivis

eft

TralUs

Celel^.

opio rejedo

I.

mucilaginofis

s.

64^

gelatlnofis ufiis

vel tantum ex neceffitate

T u

remediis

memo-

24. Singultus a cerebro Tralles 1. c. , a cerebrl vulnerationibus HofFmanrr,

( a ) a capitis vulnere , contujione , CI. Imbertus Thef. pro Reg. Cath.

c.

vac. ( b ) ^ jraciura cranii

c.

N G u

aut fiibjunfto.

interpofito

ratis

oleofis

A. P.
Peflimus

Imbertus

I*

capitis concufilionibus.

in

commotione

( c )

c. ,

I.

omni cerebri plaga , contufione , in craAfFeduum memorarorum prognofim

generatur fingultus in

fra<flura

nii

Gorter

&

curationem Chirurgia fubminiftrat , qux in fingultum ab his genitum vein hoc latet magnum medicationis arcanum , ut omni opera
humores a capite revellantur. Opiata vix prodefle , imo potius nocere ,
autumat CL TralLes. Si poft caufarum prsefatarum ablationem fingultus re-

re quadrant

maneat
Sub

hunc antifpafmodicis
titulo

fpeciali

interdum comitatur

non fingultum
ticularibus

qui

aliquando

adoriri iubet Gorterus.

non opus eft finguhum, qui morbos deliros

melancholiam , maniam , paraphrofynen , &:c, nec

recenfere
ut

cum

convulfivis

raorbis

complicatur

ut

tum

epilepfia

univerfalibus

eclampfia

&c.

tum parNotabo

tantum eandem tunc merito fufpicari morborum primariorum , fingultusque

caufam , atque ita adverfus fymptoma hujufcemodi remediis morbo principi.
debellando idoneis maxim^ pugnandum
^5. Singultus ncrvofus HofFmann. 1.

effe.
c.

Tralles

1.

L. P.

c.

homines debiles ac teneriores , hypochondriaci^

flatuienti , mulieres hyftericae. Conveniunt 1*^ auxilia qu^ fub fingultu acciantifpafmodica ; vide fpeciei ^jg cafum altedentali retulimus ^ 20 opiata ,
tum; 3^ hypochondriafeos , hyfterise Therapeia. De gemino hocce morborum genere in univerfum afiPeri poteft , methodum , quse jufculis pulli , vi*

Huic

tuli

fpeciei obnoxii funt

fero la^is

fylveftris, folia

balneis

intermifcendo antifpafmodica

aquis Eufetenfibus

milibus incedit,

ut i^dices pteonise, valerianae

aurantiorum, menthae hortenfis

reliquis

Alefienfibus

omnibus palmam
C. P.

pulverem de Gutteta,&c,
lade afinino &,
,

Vallefienfibus
praeripere.

16. Singultus virulentus.

Virus fcorbuticum Hoffmann

l.

Morb. Ven. Lib. III cap, 4 9,

iint , fingultui anfam prsebere , ut
allegati.

c. ,
fi

Diagnofis fpecifica eruitur ex

Tralles

l.

c. ,

fyphiliticum Aflruc

ventriculus aut diaphragma ipfo

alios

mifiTos

fignis quas

faciam

teftantur

de-

tafta-

Authores.

fcorbutum, fyphilidem adefle'

&

Cdeberr,
commonftrant : de his legatur Clar. Lind Traiti du Scorhut ,
Aflruc de Morbis- Ven, Cadit in hanc fingultus fpeciem prognofis , quse de
morbo primario ferenda venit, Methodus curatoria ex afFe^lu principe deducitur. Scorbutica humorum diathefis per appropriata pharmaca corrigi debet: hsec in re prsefenti filentio premimus , ne Clar. Lind compilafTe velle
videamur. Singultus venereus mercurio tantum morem gerit : unftiones 5
Mt Monfgelii moris eft

celebratse. prseprimis arrident ;

non ideo methodk,

M.m m m

aliis,

3^

CLJSSIS

6a^
aliis,

ANHELATIONES

V.

Keyferianse, Levretianje

ut Swietenianx,

medentem jubemus

vale-

dicere.

1.

vj. Singultus cacheciicus Bonet

Tralies 1. c. C. P.

Med.

Sept. L.

Sect. 5 Obf. 6,

HofFmann.

c. ,

Celeberr.

Ita

laborantibus

hac fpecie

Tralles de

vifcidorumque

&

Aiiquando

lentorum

in fubj&ciis vifc&rum atonid

humorum

colluvie fcatentibus

hcec

&

inteftinorum ita agglutinatur , ut chroni'

fenfim congejia piicis ventricuH
cus finguitus inde emergat , unaque feric vei per certas periodos affiigat ,

cum veifine vomitu

intercurrentQ.

^qiil

ac periodicus

biic

acriori redditd

Ita

&

vero Hoffmannus

cacheciicos

afiigere foiet

&

Singuitus chronicus,

hepate a^eclos ;

ubi caufa in

tunicas vtntriculi ac duodeni nerveas veiiicante

qua-

tam diu durantem , donec vomitus fequeretur , obfervavit Lentiiius in latromn, p, z86, Curatio per aromatica , flomachica , martialia , attenuantia, amara , evacuantia ,
aquas
minerales inftituenda venit , additis quae bilem acrem corrigunt remediis
in eo rerum ftatu non adeo feliciter ufurpantur opiata.
renda

Hinc taiem affeBum in

eji.

cacheclico

&

28. Singuitus mechanicus

( a ) <z^

hepate fcirrhofo

vel ventricuio.adh(%'

Bonet Sepulchr. de Sing. Obf. 8 ; ( b ) ^ pancreate fcirrhofo , idem 5

(c^ ab omento in peclus aherrante , Thom. Bartholin. Cent. VI Obf, 55,
vel moie aucio & ventricuium deorfum trahente. Vefal. Anat. L. V, C. 4;
( d ) a iuxatione vertebrA coiii , dorfi , Bachmayer de iingultu , Rhodius
Cent. II Obf. 61 ; (e) ab offibus, Hoffmann, 1, c. (f) a cofa iuxatio'
ne ^ fraciura , diforfione , Fernel. Lib. VI cap. 3, Albertus DilT, de Sing,
Tralles I. c, ( g ) ^ dcpreffione cartiiaginis xlphoidea Fernel. 1. c. P.
Non ita frequentes proftant de hacce fpecie obfervationes Vifcera , ventricuio vicina , qualia funt hepar , pancreas , omentum , &c , fi mole au*
geantur , tumore obfideantur , adhserentiam morbofam contrahant ^ ob vim
llomacho preffione illatam , fingultum excitare poffe facile perfpicitur
atque exinde revera hunc affeftum ortum duxifle fidem faciunt Scriptorum
annales. Non ita facilis femper diagnofis varietatum (a)(b)(c), cui extricandx unus quandoque eft par culter anatomicus ; in longum decurrit mechanicus hic Singultus ; neque curationem radicalem admittit , palliativa
tantum mitigandus,

tente

annorum ex Hof^manno meejufdem a luxatione vertebrse dorfi undecimae pronati

continuo affligentis mentionem injicit Rhodius, Coflas inferiores luxatas ,
luxata colli vertebra Singultum quatuor

morat Bachmayer

&

fraftas

Aibertus

intortas

Traiies

fimili
,

affeftui

originem

Hoffmannus,

authores funt FerneiiuSy

dediffe

Appendicem enfiformem luxatam

preflione &: contufione externa rudiori intus flexam

lionem excitafTe teflantur Ferneiius

ro Chirurgico petenda.

Segerus.

(
culi cordis applicatse.
.

curatio e

Pra6i:icorum confenfu

cucurbitul^e

aut

fmgultuofam convul-

In hac fpecie

Monebo tamen quod ex

g) egregiam operara navent

varietate

&

ficceC,

fo-

regioni fcrobi-

29. Sin"

S
19.

part. 2 pag.

M O D

epiUptico-maniacus

Singultus

JE.
S I N c u L T u $. 647
Hecquet Naturalifme des ConvuJfions

113.

&

continuo fingultu, canls

Puella 2j annos nata affligebatur violento
latratum reterente ; vix ob diaphragmatis & inteftinorum convulfiones pojufculum

terat
puellis

haurire

quae tertio die

horam

fingultiebant

tres

nibus agltabantur

tem

hsec

omnes
&t

Nofocomio degebat

in

fingultire coeperunt

quatuor

aliis

hoc tejnpore elapfo quatuor fimul convulfio-

quibus vix quatuor

horae convulfionibus

vicina

altera ceiTante per femi-

impenfum

poterant;

viri refiftere

omnes

quietse

pofi:

quadran-

quafi fine refpira-

&.

quadrantem reraanebant ; tunc vero fui compotes per

habere videbantur ; quo elapfo tempore iteriim apud
deln convulfiones , &: quies
fingultus,
valetudo eo-

tione alterum horse

femi

horam bene

omnes

dem

fimui

&

ordine

fe

&

revertebantur

&

intervallis

sequalibus

fanato

fingultu

priores

quibus tres ultimse decumbebant morbi evanuere ; haec anno 1698 in urbe
Villa magna Novse Franclse. An finguhus hyilericus Augenii Tom. II Lib,
7 pag. /oi.

V. Tussis

de poitrine

Tufficula

Bex
,

Graecis; Toffc Italls;

de la gorge

efi:

Di6lionn,

Cough Anglls
de Sante.

mlnus praecipuum fymptoma

in

la

Toux

bene multls

SechereJJc

morbis

quos

comitatur ut in Pleuritide , Peripneumonia , Hepatitide , Paraphrenitide ,

nanche , nec non in Empyemate , Hydrothorace , Afthmate , Anglna

Coryza

Cy,

in

Haemoptyfi , Afcite , Rachitide , Hyfteria , &c.

Pr9ecipu3e fpecies quae fingularem merentur attendonem enucleate proponunCatarrho

tur a Nicol.

Rofin

ftinftis

&

53

35
5,

Tuffis

fed differentias

humida eadem

efl

in

fine

cum

morbi

nec inde fpecies diverfa ei^. Tuflis idio,

fympathica plures involvunt fpecies , proindeque vix fpeciebus di-

Dureto eximio Hippocratis interprete nihil aliud eil

excutere quod fibi moleflum efi; ; concuffio vero fit irritata natura a causa morbifica ; etenim omnibus partibus officialibus infita efi: qusedam facultas vernacula concutiendi iti^ ad excutiendum quod iHIs moleftum efi: ; quod naribus fternutamentum , ventriculo
fingultus , id thoraci tuffis eft. Eamdem quoque facultatem indidit natura
renibus , veficae , lieni , hepati , diaphragmati. " Durcti annotatlo in Hol*
definiente

quam

3,

Aucior,

defignandis infervire pofiTunt.

Tufiis

jj

lllujlr,

cttjus inino ficca fuerat

in

pathica

Succicz Archiatro in Dijfcrt. de Tujfe

fpeciebus confundit
ipfius

Phthifi

concuffio

lerium de
I.

thoracis iludentis

tufji.

TuJJis catarrhalis

rofa ac mucofa

aliis

Diftinguitur ievitate

fufceptum

frigus

mento
nltra

N. Rofen

difta.

fymptomatum

adeoque

horripilatione

Dififert.

&c

Frid.

Hoffman. Spec.

9. Tujjp,s fe-

L. P.
raucitate
:

fi

& ortu
ftipatur

febris vivida

duas, trefve feptimanas non e^tenditur.

ex impedita perfpiratione psr

prseeunte coryza , fternuta-

accedat

jam rheuniatica

eft j

CLASSIS

64^

Cura. Si velremens

utplurimum
lidum mane
re

verum

potum

ca-

calidam in paftu quovis bibere , fyrupo edulcoratam

ovi vitellum cum faccharo in calida diftblutum hauri-

no<fi:u

melle impietum
grana nodlu vorare.

&c

tenuis

forbillare ,

Datur hujus
,

& diaeta

eft

peftus lanea fubucula munire

pomum excavatum

riacae

gina

ANHELATIONES

phlebotomia inftituenda

frigus vitare

fufficit

paftus,

cxtra

fit

V.

varietas

fefox

Huxham

vide

iib.

,,

/.

&

codum

edere

aut aliquot the-

epidemica , cum cephalalgia , otalgia , anpag^ y^ de aere : Vide Catarrhum epide"

micum.
hyfterloa Nicol.

Tuffis

t.

Rofen

diiTert.

de

Sydenham de

tuffe

hyfteric&

paftione.

Non

folum hyftericae tufflm ficcam pertinacem quandoque experiuntur

quae lafticiniis

non

exercitio

narcoticis eft debellanda

raro extra epilepfise paroxyfmos vcxantur

lijius in

pathologid

Tujps

3.

ficca

fed

de qua

&

epileptici

tufli

tufle confulatur Wil'

cerebri.

Nicol. Rofen.

decurfu quidquam exfpuitur

, nec in
a calculo pulmonum Vide BoreUum centur. 1. obf. 6. Zacutum libr. 1. praxis admiranda bf. cji. Talis eft ea qu3e a pulmonum fcirrho
excitatur. Vide phthiflm ficcam. Convulfivae tufl^es hyftericarum , hypochonIlla

proprie dicitur in qua nec inltio

talis eft

phthifts

driacorum ficcsE funt , fed aliis flgnis diftinguendse mire juvat exrraftum capitum papaveris rhoeados a granis ij ad x , xx , 5cc , quod fedativum eft non
;

^upefaciens

obfervante

D.

Coulas,

4.

Tufjis accidentalis ; B. P,

Ea

eft qu3e~a principiis

exterals evldentlbus pendet , ut a mlca panls , gutridendo in tracheam illapfls ; a rifu , a clamore , ab acidis affumptis; flve etiam notabilis flt, ut a fumis acribus , a pulvere tenui infplrato, unde etiam afthma vel phthifls deinceps immlnet. Tuftim diuturnam
in vacca obfervavit Bartbolinus a jaculo ipfius diaphragmati infixo.
Species tufl^is determinare
cuique propriam diagnofim , medelamque
Cula aquae

&

aflignare dlfficillimum eft, potiffimas indicaflTe fufficiat.

Tuffis Jimulata Benedidli Stein

5.

Ea

de

diflTert.

tuffi

ftomachali. P.

incommodum

ful prlnnullum plane organorum

clplum habet , fed ex libera mentis determinatione , moralis cujufdam motivi impulfu , excitatur.
Sic tulfiunt v^ g. malitiofi qaidam mendici coram
a qurbus ftipem rogant , ut mifericordiam concitent , nec non comoedi

efi quae

refplrationis

SEgri

aut fenis decrepiti perfonam agentes

atque gonorrhoici

ut fub lar-

&

medlcamina morbo vero propria adhibeant , gonor, &c

quae ideo rheuma quibufdam vocatur.
6. Tuffis ftomachalis ( humida ) Benedi6li Stein differtat.
Ea eft cujus princlpium morblficum eft in ftomacho ,
quse copios^

va tuffis disetam
rhoeamque celent

&

anacatharfi ftipatur.

Cognofcltur ex eo quod

ton

fortior

&

i*'

ea

pertinacior fiat,

&

vehemens ftatim poft paex eo quod eo tempore non foliim mufatls

frequens

cofa

S P
CbCz &C vlfcofa

rum

jungatur

accedant

3* quod

fenfibilis

fit

exfpedoratlo

quod fames

MO D

fiat

imminuta

fit

&

cum

fed etiam

dolor gravativus

quibus ventriculi

C ^.

I
,

tufli

&

quod naufea

^49

s.

vomitlo afifumptovomituritio

tuffiendi (limulus in cordis fcrobicula

non raro adjungitur; 4* aeger protuflire non cogitur , ut in peftorali

inflatio

fundius infpirare juflus ex hoc perado

muci anacatharfis ante paftum aut vacuo ftomacho ,

, fi humida ; 6^
fariias vexat segrum quam flomachico-peftoralis ; 7^ 6c recentior efl: quam
complicata feu minus contumax.
tufli

5^ mediocris

efl:

in peftorali infignis eft anacatharfis etiam jejuno ventriculo

Principium hujus
culo colleda

&

ventriculi

maxime

faburra acida

eft

pulmonum

debilitas

Principia procatarftica

cafeo

alkalina

hinc

cilaginoforum in

&c

perfpiratio fuppreflfa

tuflis

aut alia in ventri-

temperamentum pituitofum,
infantibus eft familiaris
>

illa

&

refi-igeratio

vifcofa

nec non fenibus.

funt voracitas nimia cibi vifcidi ex farinofls non
aer humidus
frigidus , autumnalis praecipue
^

quia expe^orata deglutiunt

fermentatis

huc pertinet cacochymia mucofa

corporis

pedumve

vita otiofa

abufus

mu-

peftorali.

tufli

Hsec tuflis femper gravis eft , 5c fibi relic^a pertinaclor , gravior fi febri
conjunfta ; infantes non raro ducit in atrophiam ; quo tenacior mucus
exfpeftorandus , eo majores conatus , qui haemorrhagiam , convulfiones
hernias concitant ; facile in ftomachico - peftoralem tranfit , qua facilius cuoleofis , mucilaginofifque augetur 6c habitualis
f atur ; demum emoUientibus
fit

&

evadit.

Curatio

i^ Saburra

ventriculi

evacuanda

adhserens refolvenda eft; 3^ tonus e]us

Primse
alvus

indicationi

laxa

flt

xillo pulveris
ri

fic

fatisfaciunt

&

cinnamomi

cinnamomi aut

nitrum

centaurii minoris
florentinae

iridis

gutt.

vomitoria , pr^miflb clyfmate , nifll

grana IV ^^vel vi , cum pau,

falis abfinthii

gran.

ij ,

infunde in aquas cochlea-

falia

antimoniatum

media
,

terra

ut

IV. mifce

laxant

tartari

tamarifci v. g. radicis calami aromatici

citri ,

^irituofi

elixir

,
j

& fimul
&

abfin-

ari ,

drach

&

fal

polychre-*

Stahlianse re-^

roborant,

proprietatis

qui vulgo

snus peruvianus

&

fal

aurantiorum , ana , drach. i ; falis tamarifci ^

tartari vitriolati , ana , fcrupul. i ; olei deftillati foenifiat pulvis ad cultri cufpidem mane
vefpere fu-

Tertiam indicationem adimplent ftomachica

tex

aqu^

in

arcanum duplicatunl

foliata

mendus.
3aburram refolutam expurgant identidem mercurius dulcis ,
ftum , fal catharticum amarum ; pilula^ vero Becherianse ac
folvunt

corticis

oculorum cancrorum
culi

tenax ventriculo

vel oxyfacchari emetici Ludovici gr. vi

Secundam indicationem adimplent

thii ,

pituita

reftaurandus.

eft

buglofifi.

tartarus vitriolatus

ii ;

ipecacuanh^ pulveratsc

fumat infans triennis

,'

lenia

cft

vifceris

tinftura vitrioli

cinnamomum

ut macis, abfinthium
martialis

oleum veneris

Ludovici

cor*

liquores

^ 6cc , dicuntur ;

balfar

fimilia.

Smyages Nofologia Mahodica, Tom. L

Nn nn

Dise^

CLASSIS

'^50

ex infufo radicum graminis

&

cinnamomi;

aer

fit

ANHELATIONES

V.

frigidus

potiis

exiglt ut

Dlseta

acidus

fcorzoner^e

purus

temperatus

acefcens

aut

pariHae

falfs

potus

^t-

pauxillo anifl

{ervetur^&

alvus libera

vitetur

cum

perfpi-

yatio juvetur,

7. Tujjis Jlomachalis ( ficca ) Frider. Hoffmanni tom. 4 part. 3 feft. 1 cap,

11^.
1X2. Hypochondriaca ejufdem obferv. 5
pag.
3
a
faburra
ftomachi
dependet
ea
cognofcitur
qucC
;
i^ quod ftimuEa eft

&

ad fcrobiculum cordis

lus tuffis referatur

mmia;

racitas

cibi

incongrui

levamen a

acris

2^ quod

acidi

ufus

prseceflit
3**^

j.

indigeftio

vomituritio

4"

vosetas

an faburra agat fubiens fanguinem 5c inde glandulas bronchiales inficiens ? an (fophagi tunicam ad guttur ufque irritans ? an tuflis concuflione natura ipfum ventriculum ab hac farcina liberare conetur ? ea fi dluturnior fuerit , atrophlam inducit.
Ciira. Vi6lii
medicamentis faburra corrigenda efl , vel evacuanda ; ipecacuanhse grana aliquot , totidemque falis abfmthli ad vomitum ciendum ufurpentur. Si tuto id fieri nequeat , rhel pulvere
mannse dofi conveniente
faburra eliminetur ; vel fiant pilulse ex fucci liquiritise , aquilse albae
aloes ,
ana , fcrupulo femifTe , horum grana duo , trla vel quatuor , fiagulis diebusi
vorentur; febum candelss fufum fcroblculo cordis inungatur; aut applicetur
infantilis

catharticis

&

&

&

panis fpiritu vini

crufl;a

6>C

aromatibus afperfa.

Primus Lindanus tuflim f^omachalem

peftorali 6c gutturali dlflinxit,

Morgagni

XIX.

Epifl.

Tujjis gutmralis

8.

fcirrho

defcripfit 6c ex fonitu profundo i

pone ventriculum ortam vide apud

58,
Rafcatio

Arabum, P.

Efl ea qu3q ad guttur a phlegmate vifcofo aut altero

berandum

Inflitultu^

&

anglnse

tuflis

Vifa

efl:

tuffis

cynanche ejufhiodi

quam
eft

quodam moleflo

H-

calculi in tonfillis nati excltabant

catarrhalis etlam

quandoque guttur

tuffim phthlficam a gutturaU diftin; difficile eft quaiidoque

in guttur , feu fummam larynquippe
in
fseplus
ftimulum
phthifi
aeger
,
gem tantum refert : maxima pars segrorum hanc tuffim tribult aquis falfis
quas e cerebro deftillare putat : fonus tiiffis gutturalis eft utplurlmum acutior

afRcere videtur

guere

quam

pedorafis

hcemoptpicam
Tuffis

9.

omnium

graviffimus fonus

eft

in

ftomachali

nifi

tufTem^

quandoque vix fonora eft , annumeremus.

hepatica^ Albert, de hsemorrhoidibus, D Venel quseftion. ago,

quse

pag. 27. 1759. T^^ff^^ hypochondriaca Nicol. Rofen. P*

Tuffis eft ferociifima^ intermittens , in cujus intervallis nulla
fplrandl difficultas , nullaque febrls initio,

nifticEe ,

Ea
abit
_

fi

in

lafticiniis ,

bechicifque

edukorantibus traftetur

tabem hepaticam ex hepatis

abfceflru

cum

Initlo avertiiur feUciter fundentlbus aloeticis

f^bre

ut

omnin re-

tufi!is

vulgaris

,,

amphimerlna.

jufculis aperientibus

ptiianis

nitratis.

DlfFert ab hepatltide per abfentiam pyrexise acutse , dluturnitatem ; In hoc

naturse conatus videtur vergere ad removendum obicem quem he--

morbo

gar Qbftruft^na refpirationi opponi?.

S P

M O D

C ^. T u

s s

revertens

&

in

TuJJis dangofa.

paroxyfmos

% Eft tu/fis faepius epidemica puerulos infeftans pef

-^Gs

6^t

s;

10. TuJJis ferina Frid* HofFmanni . li; PcrtuJJis Allen

0. Bourdelin 1752., Coqueluche vulgo. P. A.

quintas di-

quibus fer^ fuffocatuf pef aliquot fecunda

cura facie

vehementi concuflione.
Pueri quidem in his acceffibus pituitam fpumofam, albam, vifcidam demum
expeftorant ; afl infantes degkitiunt , nec quidquam extufllre norunt ; accedit inappetentia , laffitudo , afthenia , macies ,
vitae periculum imminet.
Si la6leat infans , nutrix ptifana edulcoranti ex decofto oryzae , gruti uta^
tur , a vino
cibis falfis abftineat ; infans lale folo vefcatur ,
ex pauxillo manntS identidem purgetur , manna in lafiie diflfolvatur , oleo amygdalarum etiam mifceatur. Si infans natu major lit aut proveftior , phlebotomia in ufum vocetur , vefpere grana aliquot theriacte deglutiantur , pottt
icalido theae , capillorum veneris utatur , 6t catharlis repetatur. Paulo pro-*
vedlioribus puerulis emefim fuadet BourdeUnus.
11. TuJJis convulfiva Theod. Forbes. diflert. Edimburg, 1759. VertuJJis
Huxham de aere libr. 1 p. 7 5> Vocatur Gallice Coquelucbe ; Anglis Kink'
cough', Gf^cis Bex theriodes^y aliis Tujjis ferina
Paroxyfmi Quintes.V, A.
Efl ea fasva , cita , violentaque tuffis , quam acuta qusedam
fonora inipiratio , galli cantui fimilis , una cum vomendi nifu comitatur.
Incipit utplurimum cum febricula , fenfim crefcit conatus tuffiendi cum
fono gallicinii , dein mucus ifincerus tantum expeftoratur j paroxyfmos pras<:edit vel titillatio gutturis , vel fufFocatlo ; in paroxyfmo vense tument , arteriae fortius pulfant , caput dolet , ocuH prominent , lachrymse fluunt , palpebrae tument ; facies- turget , rubet aut livefcit ; ^eger veluti fuffocatus cit6
inoreretur , nifi vel k naribus , vel h peftore fanguinem funderet , aut vomefi neutrum accidat in vehementi tufli , meret: qui vomunt melius habent
tuendae convulfioiies , aut apoplexia; ex diuturnitate morbi metuenda phthifis<i
H^c tuflis epidemica efl ,
contagiofa creditur ; femel in vita quofque agjivefcente

fsepius

vomitione

totiufque corporis

&

&

&

',

&

&

greditur,

fiepius

Qusenam
Curatio,

cere

infantes.

(edes principii proximi ignoratur.

fit

Arcendum

oportet

frigus

arcenda humiditas>* qu6 natura vergit , eo du-

adeoque phlebotomia praemittenda

dein

lene

vomitorium

hyfTopo fit pro potu : purgatio bis

in feptimana iteretur , cum manna , rheo , granis aliquot aquilae albse ; pro
vomitorio oxymel fcilliticum detur cum fyrupo de althaea. Tuffilago, althsea,
capiUi veneris , femina lini cum kinkinx pauxillo coquantur pro potu. Veficatoria a multis fuadentur. Laudantur fpecifice lichen pyxidatus in lafte dedemum kinkina
colus , necnon faccharum faturni ad grana duo , tria ,
parva dofi , item fuccus pulegii pro fpecifico habetur a Boyleo.
prsefcribendum

infufum ex

pulegio

&

tl. TuJJis a dentitione.

Oritur five ob materiem verminofam quse fsepe
tur

ut patet ex narium pruritu

halitu fubacido

cum hcc morbo

exalta-

fympathice a gingin nn a
varum

five

CLASSIS

K^i
varum

diftraftione orlatur

ANHELATIONES

r,
;

ea

autem minime

confundenda

de qua egimus.
j\. Tu/Jis mctallicolarum Frid. Hoifinann. de

clangosa

feu ferina

cum

cum

tufli

tufte artic. 9.

Eft comes afthmatis metallici, quod vide.

14. Tujjis gravidarum Maurlceau llb. I. cap. i^. P.
Quas foetus fuos gerunt altius caeteris , tufli & dyfpnoe^
sioxiae

eft

funt magis ob-

inde peftoris cavitas magis ar6letur.

Huic vero principio quandoque alia tuflis principia adjunguntur , ut frigus

fufceptum , inde perfpirabile acre retentum 5t in bronchiis fecretum , irritans
fanguis a peripheria ad interiora peftoris repreflus ; his accedit ventriculus
alimentis

nimis diftenfus

flatibufve

quse fingula diftinguenda funt

&

op-

pugnanda.

Gravlda bono reglmine vi(Sus utatur , vitetque omnia falita , pinecnon acida , ut acetura , limonia , mala granata , a quibus tuflis

Curatio.

perata

augetur

utatur bechicis

edulcorantibus

ut glycyrrhiza

paflulis, jujubis

hordeo mundato , 6cc ; clyfmatis alvus laxa fervetur.

His irritis ad phlebotomiam quovis graviditatis tempore confugiat , ma^
jor enim eft metus abortus a tufli , quam detrimenti a phlebotomi^. Contra frigus fe muniat in cubiculo fe continens \ muccinio aut villofa pelle

coUum

tegat.

Syrupus

vini aduftl fic paratur

Recipc vini optimi

los

/z^ vi

fauhari

uncias octo

IV

unc.

cinnamomi

drachmas duas

hulliant in fcutelld

num

ufquequo ad fyrupi confiflentiam dcvenzrit

lear / , aut 2.

fumat

Caveat gravlda ne veftlbus nlmis arfletur abdomen

abftineat

levibus

hypnoticis

fomnum

flbi

conciiiet

ddn

&

caryophyk-

accendatur

ante,

fomnum

pe<ftus

vi-

coch-

a coitu

fortioribus

abfti-

nendo.
a.

atiens

Tufjis gravidarum Morlfot Deftandes Preface

du Tralte des Accouche-

de Puzos; Frid. Hoflmana Obf. 12.

fymptoma formidabile ; procedete poteft a multls prlncii^ a plethora gravldis fartilllari; 7.^ a fenflbilltate uteri quem fotus calcitrat; 3^ a fltu foetus altiori ; 4^ a fupprefl^a leucorrhoea , fada in pectus metaftaii ; in hls omnibus caflbus laxantla, edulcorantla , bechlca vel noxia 5 vel InutUia ferme funt.
Prodeft in prima varietate phlebotomla Cum regimlne l^ ; quod valet
etlam In j'* cafu , fed In quarto nocet ; nlmis adhserent Medlcl , in tuflli
vomltu gravidarum , auxiliis ex phlebotomia ,
catharft petitis ; quldni
audent quandoque tentare femicupia , tonica , antlfpafmodlca , Imo narcotlca ; forte ea remedla in gravldis diffamata funt
imperitis prsepofte, qula ab
ih ufurpata. Hsec D. Deflandes. Vidi puellam quae fyphilidis gratla balneabatur , fed in lipothymiam ducebat quodvis balneum ; fcortum vero illud grayldum erat uxor tamen Chirurgi gravida a balnels aliunde Indicatis nuUuai
Eft In gravldls

plls ,

ut,

&

&

'incopmodum

pati,batMr,

%, TuJ/iS

SPASMODIC^.
15. Tuffis bdimoptoica\ ToJJe contumace
tmaciata Del Papa confult, 29. P. G.
Tuffis

contumax , per quam identidem

debiiitatis ,
jam emaciatis

&

in fubjedis

Tussis.

6f^

confputi cruenti in fcmind dcbole

fanguinis

qusedam guttx exfpuuntur

fsepe prodromus; in

phthifeos

eft

&

maxime fucci bronchialis , acrimonia eft incufanhac itaque humorum ,

da; docet autem obfervatio fuccos digeftivos a febricula aut a pure , fi jam
confeftum fit, ita vitiari, ut digeftio vitiofa fuccedat, &: metus diarrhoesc
periculofae concurrat.

laudatus interdicit omnia cathartica, necnon phleex lade vel aqua hordei cum faccHaro
pauxillo falis fuadet ; deinde ut fputum fanguinis fanetur , adftringentia varia
praefcribit , ut terram ftgillatam , corallia rubra , fungum melitenfem ; ad
tuftem vero compefcendam lambitiva , feu looch ex faccharo
amylo ,
fuccum urticge 6c hederse terreftrls cum julapio de rofis ficcis , necnon ferum laftis diftillatum, in quo to^ta fuerint herbse centinodise, hedera ter-

In

cafu auftor

fimili

botomiam

&

clyfmata

&

bltur

etiam lac

aqua

di

folia,

afininum

Nuocera

vel
,
etiam gelatina cornu cervi

laudatur

fis ;

cum cancris ftuviatilibus & jujubls; praercrlmane , 6c vaccinum vefpere ; pro potu vero
aqua cum pane tofto & pauxUlo cinnamomi infu-

necnon bugulse

reftris

nec

debent papaveracea

cmitti

noftu ufurpanda.
16. Tufjis a polypo D. Saniber Philof. Tranfac^. n^ 39S. ann. 1727.
P. C.
Violentam tuftLm expertus erat quinquagenarius ; demiim poft fanguinis
exfpuitionem copiofam , polypum prius bronchiis adhserentem expe6loravit j
fuperfuit vero phthlfis a qua abfumptus eft.
Tulpius obf 7. lib. 2. expeftoratum polypum vensi; pulmonari ramofss fi^
milem obfervavit , poft tumm hsemoptoicam
fimilem polypofam concretionem pariter expeftoratam vidit D. Nicols Phllofoph TranfaU, n.4ic), anno
'

'73'' Videatur icon in libro cltato.

TuJJis phthijica

17.

nard vulgo
Eft

cum

Morton. de PhlhJfiologia

catarrhali

tuffi

procedere credunt a pltuita acri^

autem ab

1? quod

illa,

peftore gravantis

berculis

refpirandi ftipata

aliquot menfes

tufils

Toux

&

quam

de r^-

rsepius aegri

titlllationem gut-

cerebro delabi judicant. Dif-

phthifica

quam

cb

ftipatur fenfii

quodam ponde-

utpote qu3e excitetur a tumore glandulofo

2^ Quod

pulmonum.

&

feu rheumate confunduRt, atque

turis

tis in

cap. |.

2.

ea fpecles quce phthifim inciplentem defignat,

fert

te

lib.

quia ducit ad foveam. P. C,

in

ab ipfb

raro enlm

&

primo limine

inltio arida

arida

accldentaliter

tufiis phthifica fit

muci

inquam

feu tu-

difficulta-

habitualiter pejr

fallvseque gutturalis ex-

fpuitlonem Induclt, aft non expeftorationem , quae intra aliquot dies , vel
feptlmanas catarrhali tuifi fupervenlt cum levamine , anhelationis imminutione.
leftior

^ue

3^ Tuflis
evadat

phthifica vere perennis eft

nunquam omnino ad

tttnc fedatiiTj

cta

&

licet

per

yerura pus fuppurato tuberculo

N nnn

mp^

interyalla

fatalem mortls terminum

ejlcitur,

cefTat

4^

at-

Tuflis

CLASSIS

6^4

phthllica Inltio morbi mitls

tervallis r^epiiis recurrens ;
fere

continua

cum

fiti ,

tuffi

clangosa.

poft

brevior

&

aohelofa

oppreffio

nec

ift

tubus

folet

enira

vigiliis

&

placere

inappetentia

exilis

in

fe pr^bet reipiratio difficilis, molefta

ab ambulatione. ^^ His demum accedunt peftoris

facere

infollta

manuum

calorc

&

iracundia

poffint.

fatis

9*^

pueris accidit

ut

quod ob pule6 acutiorem romTm edit , qu6

loco gravitas major, major tuffis ex decubitu

tiffimum fignum eft etiam febris fenfim crefcens

bra

&

clangofa

vel

comltem

tuffi

prsefertim

aliis

longis Sc incertls in-

primo limine ferox &c

(emper inappetentia jungltur

hypochondriorum gravitas

nec

fibi

accidit

7^ Huic
,

irrltatiofi^

contra catafrhalis

d^ Vox rauca ed

monis obllru(^ionem
eft.

fine Infigni

5^ Tuffi phthificse fert^

cibum vomitio rupervenire

-eft.

&

ANHELATIONES

V,
eft ,

&

Dein

triftitia ,

ut

ita

pe6loris

in aliquo

alterutrum latus.

lo^ Po-

pulfu frequenti

urina ru-

pedum

ftipata

cum

rubo-

genarum; febris, inquam , mitis , lenta pofl pafium difcemenda,

cseterum homotona , ufquequo fuppuratio fada fit ; nurtc ver6 heftica vefpere exacerbans evadit. ii^ Tandem tabes , feu infenfibllis fiatim
gradatim crefcens confumptio , aut extenuatio incipientis phthifeos , adeoque tuflis
re fixo

&

phthificse

fignum

eft

lumque dubium

&f ultra procedente raorbo phthifis eft confirmata

NicoU

18. Tujjis jhiumatica

Dicltur etlam Inflammatoria

gofi

pulmonum

tiuntur,

pnoea

&

febriles

vefperi

pulfus celer

cum

&

doloribus vagis thoracis

defelu coryzse

Rofen.
illa

de

difTert.

tufTi.

cum

tufllcula ficca

acutis ingravefcunt

&c calore

duriufculus

&

a phlo-

ab

Initio

fen-

accedit dyf-

dolor pe(^oris iwflicula exacerbans cum

efi: phlogiflicus. Difiiert a catarrhdi

crafTam

anginse

fanguinis
,

a ftbrili fimplici per dolores rhee-

cruflam

diUiens

&c

aut ju]ubis , &c.

Tujjis arthritica MufgravII cap. ii.

Indicantur

phlebefo-

ex

pafTulis , glycyrrhiza ,
veneris ^ althsese, &c:jufcula

calidus

hordeo, ficubus , julapia ex fyrupis capillorum

ex rapis , braffica rubra , pulmone vituli vel vervecis
19.

Hoffmann

cruor extraQ:us

repefnse, potus theiformis

daftylis

Frid.

comltem habet

quse febrem

commotlones

pulfu

flemutationls

maticos pe6ioris
miise

nul-

pendet.

Horripilationes

qus

fuperefie poteft.

additis febeflis, vel

Ea pendet ab

hlfl. i.

pedes Iterum afimpugnatur , ac periculola efl.

a
-20. TuJJis exanthematica ; a Scabic repulfa ^ Frid. Hoffraann III. ili
tinca reprejjay Idem iljidem.
flclat ,

arthritide repulsa, 6c nifi materies arthrltlca

fruftra bechicis

21. Tujjis verminoja , Schenckil lib. 11. pag. 249.

Conftat obfervationibus , odio Authorum a Schenckio cltatorum

tuffim

quandoque pendere a variis infeftls intra pulaionem delitefcentibus horun*

infedorum plurima funt larvae aut puppse cum aere fcilicet haurimus quandoque femina , vel ovula mufcarum , quse exclufa in pulraonlbus fuppeditant larvas apodas
quae vermium nomine apud Medicos hiflorias natu,
:

ralis

SPASMODICiE. Tussis.
raVis"

conteinptores audiunt

ribu';

expeftoratl funt

fic

^55

quandoque etlam vermes , (i credamu Autholongum vermiculum in pulmone fe realbum

&

Morgagnu

perifTe teftatur

Succo

&

marrubii

utebatur Benivenius ad pulmonicos vermes ene-

fcilla

candos.

vermibus inteftinalibus

atque hsec
eft

tuflis

excitari

cum

ficca

lumbricorum indicium

gense

hanc

tuftlm

infantum vulgaris

alterutrius

&

catharticis

tufliyi

rubore

fugaci

eft

ut

opinio ;

plurimiim

anthelminticis

aggre-

dimur.
22. Tuffzs calculofa , Schenckii Obf. lib. II. pag. 24^
Authorum obfervationes de hac fpecie referuntur.

ubi viginti qua-

tuor

ad nucis volumen variant; ali*

tophorum arthritlcorum frlabilitatem ob-

Caiculi pulmonares a magnitudine lentis

funt cretacei
tinent

alii

dantur

murales

&

plures

grandinei

meridibui Nat.

Cur.

tum

quse

virgine

ro ex

Ipfe

qui calculos

his ,

haljeo

adhucdum
tufli

calculum

viget

rejiciunt

&

a muco indurato oriunobfervationes videre eft in Ephc'

feu fubpellucidi

Undecim calfulorum pneumonicorum

di.

ante

phthificse

haeraoptyici

decem

ajonos tufli rejec-

matris

filia.

Plures

ve-

phthificive

demum

mo'-

fiuntur.

23, Tuffis xerolaryngea. Secherejfe de la gorge, Di<^ionnaire de fante.

'^i""*^* j M

'T| ii

imfi^itmiiiffiiii^iitm^mmimimiimgmifm

ORDOSECUNDUS.
ANHE
J)iff,cultas

L A L J O

Hlc

anhelitus Mereuriatisj

Refpirationis lcejiones
trine

ElToufflemens.
ordo

Infpirationis vitia Ettmulleri

,(1

Mangeti^ Gallice Oppreilions de poi-

mor^os , quorum iflaxima

maxime vero infpirationera , line

continet

refpirationem

OpPRESSIVM^

pars

Isedit

conftanter-

febre inflammatori4

5,

quare diftinguuntur a pleuritide, peripneiamonia , hepatitide , in quibus fcilicet phlegmafia eft prsecipuujn fymptoma ; difficultas quidem refpirandi nauK
torum morborum divcTfae claffis eft comes , ut febrium , hydropum , fpafmorum ; verum in hac clafle reponimus cas anhelationes quse segritudini^
praecipuum fymptoma conftituunt , de quo gegri primo
potiifimum conr

&

queruntur..

CLASSIS

C.^6

ANHELATIONES

V,

&

Renxis Hlppocratls ; Ronchus Slevogtli !DIfRenchos

;
de Roncho j Rattllng Anglorum j Ronflment , Sterteur , RdUmentn
Occitanis lc Rdle,

Stertor

VI.

fertat.

Eft
fibilofo

anhelatlo

fonora

ftipata

qualls

feu

forio

involuntario

rauco

f^eplus

quaftdoque

apud bene multos fanos dormientes obfervatur.

Stertorem pro lubitu effingit quifque laxatis chordis vocalibus, &c aere.
ac uvulam in tremulos motus agente.
,
Ita &c pro lubitu ftcrtorem , rafationem Gordonio diftum effingimus

Velum palatinum

,"

quoties gargarifma in gutture

qui

Stertor

genarum

ore daufo

fit

qualis in

&

aerem efflatum

cupatur
^ertore

cujus prolnde fonus

inflatlone &: detumefcentia

labaci alternis vicibus efflant

tulo

volutamus

intra

aquam

cogimus.

agitari

alternat
,

fsepe

in

Gallis dicltur

agonem ducentlbus ,

fibilante

qualis

Ronjlement

propri^ Rdlement

afthmatlcis ftertor

feu fibilo :

eft

ilafalis

obfervatur in

fono

cum

alternl

qui

fumum

illls

qui vero ore

Occitanis Rdle

&

gravi

horum vero omnlum fonorum

rauco

pa^'

nuncurrt

theorla adhuG

Stertor apopleifllcus efl: cum refpiratione fublimi quidem, fed

unde differt a ftertore afthmatico , qui eft cum refpiratione frequenti
an a chordarum vocalium motu tremulo feniibili pendeat ftertor agones non aufim decidere ; motus vibratorius homotonus ambarum chordarum fonum edlt fuavem; afl fi alterutra ex hls chordis fenfibiliter tremat,
nec cum altera confonet , tunc fonus edetur raucus &C diiTonans ; ftertores
liaftenus citati funt aliorum morborum fymptomata fecundaria.
Num vero ftertor fit quandoque fymptoma primarium dublto ; nifi foFper multos menfes
te ftertor ille qui infantulos quandoque continuo
affligit, qui ronchus Slevogtio nominatur. Vide Tom. x Difputat. D. Haldefideratur.

rara,;
:

&

Im

de morhis pectoris.
Stertor afhmaticus

1.

mos

eft

ille

qui

orthopnceam

&

afthmatls

paroxy^

comitatur.

Surtor apoplecilcus

2.

ftertore

iluum

Hi

termlnat.

cafibus

maxime

eft

ftertores

diftinguendus

ille

eft.

&

agonem In plurlmla
qui apoplexiam
confueto quibufdam fanis dorraientIbu$
De his fymptomatis plura dicere fupet-

eft.

DysPN(Ea

;
Difficultas refpirandi Latlms ; Difnia. Gordoni Lllium ;
Gordoni de Afthmate ; Pfcudo - Aflhma Alex. Benedifti.
.Lib. III cap. 33|j Aflhma fpurium Riverii Lib.
VII cap. i; Afhmch
4ontinuum Car. Pifonis
Floyeri ; Dyfpnee ; courte haleine^

VII.

Sanguifugum

&

Eft morbus cujus prsecipuum fymptoma

segritudine chronica

pyeraatii.

non

intermittenti

fine

eft

anhelatio

fignis

frequens

hydrothoracis

cum

nec em^=

O
In

R E

P P

&

febrlbus

frequentiae, fed

S S

phlegmafiis

non

I
efl:

.E,

^57

A.

cs

refpondens pulfus

anhelatio frequens,

ipfi

prascipuum fymptoma. In ortkopnced aegrituin ajihmate intermittens ; in hydropibus, ut afcite, tympaquse

eft

do eH acuta ;
nite , prxcipuum iymptoma

abdominis intumefcentia , ut in phifconia

dyjpncca genus iit ab aliis diftinctum ; verum quo pado ab hydrothorace &C erapyemate poftit diftingui
diftu difficile eft
P^ide Hydrothoracem , &c.
Dyfpnoea fumitur a Veteribus , ut afthma ab Arabibus, pro defignanda
hac dafte , feu anhelitus difficultate.
6c graviditate

hinc patet

eft

quomodo

Dyfpnoea pituitofa

Hydropmumonia

(Edemc du poumon

ea fpecies quse a pituita, feu lympha

Eft

pulmonem

C.

relaxante

&:

infar-

ciente pendere creditur.

Difficile

eft

eam ab hydrothorace
aquarum

race percipiatur flu<Suatio

diftinguere
agitato

segri

tamen

nift

thorace

in

hydrothofignum

quod

dyfpnoea non adeft: de caetero adeft palior faciei , pedum vefpertina

intumefcentia oedematofa , copiofa muci expeftoratio, temperamentum pituitofum , ievamen ab expeftoratione : difficultas refpirandi crefcit a fitu hoin

rizontali

maxime

fupino

prseceiTerunt

morbi pedoris inflammatorii

catarrhofi.

Cura.

Indicantur

levla

aperientia

&

qux phlegma

vifcidum

pulmonum

ferum kuurians educant;

caveatur a catharticis quse nimium commovendo anhelalionem augeant
convenit itaque gummi ammoniaci drachma cum 06I0 granis tartari vitricin pauxillo vini albi folvatur gummi , 5c omni mane fumatur , fu-'
lati ,
perbibendo uncias tres deco6li baccarum juniperi , foliorum marrubii ,
pulmonarise Italorum ; vefpere adhibeatur tartarum vitriolatum cum aqua
hyftbpi ; ad anacatharfim juvandam fyrupi de tabaco coch'ear unum , vel
fpenna ceti in. oleo amygddarum foluti , aut cum faccharo contriti ad
fcrupulum j dein pilulse balfamicce ad drachmam ufurpentur ex balfarho Peruviano ,- extrado fiorum hyperici, gummi guaiaci
fucco glycyrrhizx,
fuperbibendo jufculum , vei levem offam deglutiendo.
benzoiao,
^ger alternis utatur offis,
jufculis , aer incenfo ftorace ,
vafa infarciens refolvant,

diuretica quae foras

&

&

&

thure

falubrior reddatur

&:c.

fcirrho
Dyfpn(2a ^ ///^^'^/'aY/ii Boneti Sepulchret. obf. 39, 40, &c:
Diemerbroeck ; ytb exjiccatis pulmonibus Sennert. prax. libr. 2.
Tuberculum voco fcirrhum pulmonis ; quippe dantur fimiies tumores

2,

pericardii

qui
ni

nunquam

me

vidiiTe

fuppuratuni abeunt

In

cadavere mendici dyfpnceici

emaciatus ,
, de CiStero
puImone?n nigrum Sc fcirrhofum

fpuiverat

fpiritus

de enim

frumenti

fclrrhus

abufu

&

Memiunquam ex-

&C tubercula cruda vocantur.

in

he^ica

,.

qui nallum pus

dudum

laborans obierat

totum

Vide Phthijim ficcam.

frequens

hic

eft

morbus apud Saxones;

pulmonum , dumpen Saxonibus didus

Qui dyfpncea paulatin contabefcunt ,

^mya^ei Nofolo^ Mahodica, Tom. I.

fi

Halkr

eorum pectus
Oo o

Phyjiot,

in-

lib.

aperiatur,

lUis

nul=

<J5
nullam ulcus

CLASStS

V.

ANHELATIONES

pulmone apparet , fed pulmones veluti fumo exficcati Sfln"-'

fpiciuntur , ait Senmrtus de puhnoms intempork Jicca. Cognorcitur vero hic
frequenti , fiti continua , fputo pauco. Huic
aflfeftus refpiratione parva
Chymici ob halitus , quibus pulmones exficcanbnoxii funt Aurifabri
tur ; hunc morbum Paracelfus vocat Berfucbx, 6c memorat Schmckius
in

&

&

Epljl. 72.
o

<

a calculis
Dyfpncea calculofa Bonet. Sepulchret* obf. 44, 46, occ
pulmonum Fabricii Hildani Cent. 11, Obf. 5,9 ; Schenckii Lib. II, p. 146.
3

Ut
illis

fcirrhi

oblident

non raro glandulas bronchiales,

glandulis generantur calculi duriffimi, insequales

ita

fcabri

quandoque in
lentis magni-

nec femper phthifim inducunt.

In pulmone dyfpnoeici lapillos minutos , friabiles , cafei veteris fragmenSalmutb. centur. 1 obf j : Ego veros calculos
tis limiles inventos dicit
gypfeos expeftoratos habeo ; limiles in Cardinalis Cajetani pulmone vifos
narrat Crucius. Vide numerofas obfervationes fimiles apud Bonetum Sepulchret.
obfefv. 4G. Huc pertinet dyfpnoea a metallis in pulmone concretis , ejufdem obferv, 44 , ex
ex SenGregorio Horjiio lib. y obf z^
tudine, qui tuffiendo e]iciuntur

&

nerto,

magis indicantur, quo frequentius efl mahefticam accedere: pro diltolvente vero calculorum fapo videtur

In his caiibus lailicinia tanto

ciem

&

convenire ; a(l ia concretis metallicis Mangetus

Horfiius laudant mercurium dulcem.
Schenckii
4. Dyfpn<za ah hydatidibus Boneti Sepulchret. obf. 33, 36.
Gbf. de veficuils tuffi rejeftis, p. 249. C.

Vix cognofcitur

hsec fpecies ante extifpicium;

adeft refpiratio celer, fre-

tamen difficilior ; accedit fitis , pervigilium, rubedo genarum , febris heftica , fputum paucum , falfuginofum , non purulentum ; k&io cadavere inventse funt veficul^ in toto pulmone , aqua flava
turgidse , obfervante Lcelio a Fonte confult, 8 vel humore lento pellucido
quens

difficilis;

infpiratio

albuminis ovi turgent hydatides , ut vidit Mangetus.

Djfpniea a Jleatomatis Boneti Sepulchret. obf* 34, obf. 5 a carcino"
mate Jacotii in coacas; a glandulis , &c Vide orthopnoeam a lipomate. C.
Differunt fteatoraata piJmonum a tuberculis duris, ex eo quod tubercula fcirrhofa glandulas bronchiales obiideant in angulis bronchiorum; fteatomata vero alibi enafcantur, nec dura fint.
Steatomata quae in cavo bronchiorum crepant ,
fuum febum effundunt , vomicam pulmonimi conftituunt , de qua inter fpecies phthifeos
agemus ; fsepe vero nulla fui iigna charafteriflica pr*ebent fleatomata.
6. Dyfpnaa a vomica Boneti Sepulchret. tom. I obf. z^ , pag. 565;
Vomica pulmonum "Willifii , Beilini , &c ; Votmque du poumon.
Vomica dicitur cyflis , vel folliculus materia puriformi turgidus ; nec
proinde difcrepat ab fleatomate nifi paulo raajori fluxilitate materise coninftar
5.

&

Eentse , &: quod fteatoma vocetur ,

yero ab apoftemate quod materie$ fit

cum
aj)

partes

externas

obfidet

differt

inflammatione oriunda in apoftema^

OPPRESSIViE.
te

verumque pus

calore liquefaftus

ciim

aft

in

qualis in

Dyspnc^a,

659

&

fteatomate mucus quidam adlpofus,

veficis hydatidofis vifcerum toties obfervatur :

vomica

itaque folliculus gldndulofus

vel capfula

vafis

lymphatici dilatatur

vomica , quse in pulmone genita nullam vel exiguam febrem excitat , parvam , lenteque per annos crefcentem dyfpncsam creat , cum tufllcula ficc^ , ufquequo demum
rupto folliculo , vei pus copiofum foras anacatharfi expe^loratur y
fit
phthifis a vomica diSii ; vel in cavum peftoris effunditur , unde empye-

vel celiula adipofa

turgefcit, fenfimque crefcit

fit

&

ma

vel intervailis coftarum protuberans extrorfum aperitur

pulmones

vel confeftira

aggravans pure vifcido obflruens segrum fubito enecat.

Slgna dyfpnoeae a vomica pendentis funt obfcuriflima ; ^eger languet,
tuflit , lefto non affigitur , dolorem obfcurum alicubi in peftore percipit
,
maxime ciim vehementer tuflire conatur ; quandoque fub finem pauxilliim
puris foetidi expe(5):orat fine febre , aut cum febre exigua ; anxius , triflis :
intus

iunt qui quotannis

vomica minori rupta pus cum febre expeflorant

valefcunt in intervallis
rant ad plures libras

evadunt

ciali

<:uIo

fl

ut Wllli/ii obfervata docent

rumpendam vomicam
cetur

&

tunc phthifici
,
foUiculum expe<9:orent

&

&

imo non expeftorato fenfibili follividi.

Qui fuadent emetica ad

ipfe

minime timent ne

&

,
confanguinem confefl:im expeftoevadunt , ex qua tamen phthifi fpe^

funt qui fubito pus

aeger rupta fubito

vomica

fuffoce*

ut accidit Vaugelafio aliifque.

7. Dyfpn(2a a phifconia , Vide Bonet. Sepulchr, tit, de dyfpnoea ob molem

bepatis, ejufque protrulionem verfus diaphragma obf. 12.
171 ; ob renis

&

jnolemnimiam

141 ; a maffa carnea crinita in ahdomin&y obf. 143 ; ai

-gmento craffiori ^ obf. 158 ; ab infigni mefsnterii tumorty obf 156. L.
8. Dyfpnxa a graviditate , Bonet Sepulchr. Ohf. L.
9. Dyfpnaa tympamtica ^ Bonet Sep. Obf. ^47, 148, i%Ci\ a flatu lu
intefinis , ahdomine , &c> C.
10. Dyfpnota rachitica , Bonet Sep, Obf, rr^ ; a cofanim extremis ojeis ^
Plater Pr. Lib. L cap. 4 aferni prava conformatione , Riolan. Ench. ; a ca^
tilagine enfforml ojfea , longa , Diemerbroeck Lib. IX cap. 14 ; ah offficata
pleura Schenckil ; ah offficatis hronchiis , D. Deidier Obferv. L.
1 1
Dyfpmm a corde , Boneti Sep. ; a corde capitis magnitudinem adepto ,
BaIlon.|Epid. Lib. II p. 144 ; a cordc polypis farcio , id. ibid. , Willis Traft
de hyfleria, Tulpius OTiC Lib. I cap. 17, ^ corde adipofo nimis amplo Bo*
net Sep. Obf. 103 ; ^?^ auricularum anturyfmate , Horftiiy P. de Marchettis. C
Dyfpnoea palpitatioque funt fortiores obflrudis vel diftentis partibus finlilris cordis , ut auricula vel finu , quam dextris ; Vide Alhertini Aci. Acdd*
Bonon. lyji'
11. Dyfpncza ii pneumatia , Riolan. Enchirid. ; ah emphyfemate pulmo"
nis , Bonet. Sepulchret. Obf. 131 ; Vide Aflhma equinum Floyeri Append. C.
Pneumatia Hippocratis efl: flatuum colledio intra thoracem , vel thoracis
,

obf.

tympanites,

oo 2

Fccmi-

CLASSIS

66o

nata

Foemma, 30 annos

F.

ANHELATIONES

difficillima refpiratione

tuffi

interdum fere

M-

morbus exafperabatur pulfus erat insequalis

brevis,
fublimis
pulmones in exfpiratione furfum trahi
,
parvus ; refpiratio
minima
videbantur
mutatio
tempeftatum fymptomata adauge;
natare segrse
focativa laborabat

antihyftericis

&

In puliTionibus inventus eft aer per membranam cellulofam difperfus

hinc inde vero veficas elafticas pugno majores referebat ; pulmo in terram
projeftus vi elaftica reftliebat ; hic morbus phthifis aerea a Storckio vocatur
bat.

&

bechicis. Vide Storcfublevabatur phlebotomiis , paregoricis , emollientibus

Ann. Med. II. pag. z;^^. Lac cum infufo feminum carvi
foeniculi

&

hium

alias profuit.

13. Dyfpncea a Jlomacho , Bonet Sep. Obf. 141 , 142, 143 , ab cegagropila in vmtriculo , Charleton de Lith. ; ab abfcejjii ventriculi , Pifo de morb.

a coUuv.

fer.

Lib. III cap. 4.

D.

Dyfpnoea a liene , Bonet. Sep. Obf. 154, 15^; ab abjceffu juxta

lienem ; a lienis mole adaucia , a Liene duro , luxato , &c. C.
Dyfpnoea traumatica Tulpii ; a lcefo magno pectorali mufculo , Mery
I ^
Mem. de TAcad. R. des ^z. 171 3; ^ contufo ^ icio thorace ; a vulnere peclus
fubeunte & infufo cruore intra cavum thoracis , Vide Heifter Vulnus Thoracis ; Empyema fanguineum Ciiirurgorum. A.
16. Dyfpnoea Galemca,
Eft ea quam inducere per elegans experimentum Galenus tentavit in bru14.

tis

ligatis

fupervenire

aut refe^lis

fcilicet
*,

ciim enim

fic

incumbat exfequendum ab

nervis diaphragmaticis

vidit

ille

dyfpnoeam

diaphragmate totum refpirationis opus

mufculis , ifti fociis deftituti difficiiius opus

debilitato
aliis

exfequuntur. Idem accidit intacflis nervis , ft minor fit fluidi nervei quantitas
a6:ionis enim diff^cultas crefcit , prout potentia mout in convalefcentibus
reiiftentia ; hinc fit ut convalefcentes , cum non
fub
eadem
trix minor eft
',

poffint

folit^ amplitudinis refpirationem perficere

minores

fed

tantumdem

frequentiores refpirationes inftituunt.

17. Dyfpncza a gajlrocek Vandermonde Novembr. 1758. pag. 51S, P,
Bonnet Chirurg. a Limoux. Colle^, Acad. tora. 3 pag. 697. L.
Monialis a quindecim annis laborabat dyfpncea poft paftum recrudefcenfe ,
fspe affumptorum vomitione. Inventus eft poft mortem ftomachus intra

&

cavum

peftoris.

In adolefcente qui a fumpta liberalius cerevifia turbida

multum

ejecerat

inventus eft ftomachus ab ortu in cavo

fmiftro peftoris locatus , ita wt pylorus ad claviculas ufque afcenderet ; rairum autem quod refpiratione libera gavifus effet , nec nifi poft hberaliorem
materise pici fimilis

&: obierat

potationem momentanea fuffocatione premeretur. Vide hujus hiftoriam apud

Thom. Banh^linum , centur. 6". Hifi, anat. 65.
Civis Monfpelienfis , Rat diftus , ab ortu etiam gerebat ftomachum In
peloris

m
rat

cavitate

miiitiam
:

Riverii

fatis

finiftra

obf 67,

licet

commode

exigua difficultate refpirandi oppreffus , ita

vero pedoris ca,vo pulmo dee; in eo

exercuiffet

centur.

^.
Alefiac

OPPRESSIViE. Dyspn<ea.
Alefias

valentem
1

gaftrocele obfervata eft in prsegrandi muliere

fimiris

refte

vidi.

Dyfpnxa

8.

66i

quam

fcorbutica Sennert. de fignis fcorbuti

Eugalen. obf.

6,7,

&c. Lind. de Scorb. C.

Difficilis

pe6loris anguftia

refpiratio &:

frequens fcorbuti

abdomine indicant

fymptoma

efl:

diaphragma furfum pellerent ; tanta eft illa angufiia , ut segri unice de hac conquerantur ,
lipothymiamque ex ea metuant , necnon vifus obfcurationem jam patiantur
&: animam ftatim reddituri videantur ea dyfpnoea brevibus intervallis recurcujus principium

ipfi

a^gri in

quafi flatus

rit

dein augetur

vel remittit

nulla taraen adeft tuflis

nullus ftertor

fibi-

&

validum exercitium illa dyfpnoea augetur ad lipothymiam ,

ita ut xgri non agnofcant adflantes. Lind addit ab
obnubilationem
visus
,
hac dyfpnoea fcorbuticos quandoque fubito e medio toUi fine uUo peftoris
lufve

pofl:

dolore.

Dyfpnaa amuryfmatica ^ Morgagni Epifl. XVIII. I7 &Cc.

aneuryfmate aortas fupra cor , quod Malpighius
Hamaiiinus non
cognoverunt , nifi cadaveris extifpicio , licet segrum rit^ medicantes : Pofl:
tuffim ficcam , diuturnam , acceflit dyfpnoea , &: dein per paroxyfmos recurrebat orthopnosa , fere firangulans, fine febre; angor ex deglutitione ; fenafcendentis ; hinc fufpicio hypochondriafeos ;
fus aurse ex hypochondriis
pei:oris antrorfum inclinati ; aneuryfnullum levamen nifi a fitu capitis
19.

&

Ab

&

ma premens CEfophagum

hsec

fymptomata

inferebat.

Vide Cardlogmum

&

P alpitationem.
20. Dyfpnc&a polypofa Clar. Dalbis Journ. de Med. JuilL lySc).
efl: quae fovetur a concretione polypofa in bfonchiis tereti
ramofa
anacatharfi reje^lam obfervavit Author. Vide Tufjim.

Ea

quam

II. Dyfpn(za pUthorica.

Mulier a duobus anms ita fuiFocabatur ut qualibet die neceflum foret ter
venam tundere , 6>t bis mille phlebotomias pafla erat cum morbi hifloria Monfpelium pervenit ; qua audita fuafit D. Chaptal ut segra in balneo

faltem

fxpius elueretur

calido
6la

iibere

perfpiraret,

additis

6c

fic

friftionibus

averteretur

illa

,
vernice velut obduplethora ab adiapneuflia pro^

ut cutis

eedens ; quo folo remedio intra decem dies cegra convaluit.

21. Dyfpneea ab aorttt angufiia , Morgagni Epifl:. XIX. 51.
Virgo parum menflruata , quoties fe movebat dyfpnosa laborans , tandem
convulfa periit. Aortse parietes , juxta cor crafliores , ejus cavum
fufFocata
anguftabant , unde pulmones copiofo fanguine obruti , quod in greflii

&

&

motu artuum accidit , eo fanguine vix liberare fe poterant , cum

tum emitterent pulmones non poflet tranfmiitere fanguinem.
VIII.
Cce

Eft

ptoma.

AsTHMA
Adhmc ,

chronica

dicitur

ab

<2^{0

Grsece, anhelo

aorta quan-

&

Sene-

aflhmatis prsecipuum

fym-

-,

Sufpirium Qelfi

Pouffe.

periodica refpirandi. difiicultas

oo

PifFert

CLASSIS

66i

Differt a dyfpnoea

quod

ANHELATiONES

V,
ifta

continua

ab otthopnoea, quod

iit;

acutus morbus.
Afthmatici dicuntur GalHce AJlhmatiqucs

dum

de jumentis vera

ifta

flt

agitur

Anglice Brokcn- Winded.

Afthmatis in genere principiura morbificum &c proximum eft obex perio-

pou(Jifs

dice;

recurrens

pulmonum

&

alternae dilatationi

conftri6lioni oppofitus

cir-

hunc obicem natura fortionbus refpirandi conatibus removere , corrigere ; fputum fsepe vifcidura tuflis interventu
expedorare contendens paroxyfmos efficit j principii raoibifici ,
conatuum
eoruni naturge concurfus caufam morbi conffituit ; cum conatus naturse pacati vel interpolati iunt, nec ita vehementes ut virium vitalium magna jalura ac diverlio fubfequatur , morbus diuturnus eife potefi: > non vero acutus ; mofbus vero diutumus eft potius quam chronicus allhma , cum in
genere vix vifae periculum portendat , faltem afthma vuJgare ,, quod utpluvero fanguinis vix noxius

culationi

&

rimum cum segro confenefcit.

I
AJihma humidum , Riverii

praxis ; afihma pneiimonicum Willifil ; humoajihma Jlamlentum John. Floyer treatife of the afthma ; ajlhma
Jpitting or humid ejufdem ; ajlhnie ordinaire. P, C.
Floyerus Medicus Anglus cum triginta annos hoc morbo laboraflfet, de
0 fcripfit librum cxlmium , ex quo morbi defcriptionem eruere confultum
.

rale Baglivi ;

duxi.

Pr^ludium Pridie accelTus ilomachi plenltudo , ru(^uS Iniipldi , praecordiorum anguftia , -flatibus ftomachl expanfis tribuenda ; fuccedit fervor fanguinis , calore enim le6luli angitur seger ; vlno , Igne , tabaco fe incalefcere
percipit , frigido potu flomachus ejus fublevatur, cauterlum fi adfit , dolet ,
:

ftupet , leviter dolet ; fomnolentla , pandiculatio ,

; caput
noftu copiofse urlnx aquofae mi^llo , qtix Intense colorata pofl
acceiTum cum fedimento ; accedit artuum gravitas, anxietas, caput veluti

calet

cruentatur

ofcitatio

&

fumo plenum videtur

gma

infplratio dliBcills perfentltur

segre defcendere vldetur

s convuliiva iicca
cefTus

vel quld

laborem

raucefclt

vox

diaphra-

in aere infplrando exerlt eeger,

paucum vifcidum extrudens ,

in flne

tuf*

vero ac-

multum.

fecunda matutlna , peftus conflrlngl , dlaphragma

, rlgefcere videtur, non nifi
cum labore deprlmltur , afl multo
major efl dlfficultas coflas elevandi peclufque dilatandi , ad quod concurrere
opus efl mufculos lumborum 6c fcapularum 5 seger e lefto iurgere cogltur
infplratlo difficills efl , multo magis quam exfpiratlo , quse ideo lenta 8* tarInvajio

Hora

clrclter

furfum trahl

da

',

aflhmaticus vix potefl tufTire

ilertor vel raucitas In

bit

&

dein ex

&

exfpuere

exfpiratlone apparet

eodem pulmonis

nares emungere

alterutrl laterl

latere fputa

procedunt^

aut loqul

difficillus

liatulentia

Incum-

ftomachi

partlm obflat ; fi accefTus fit Intenfus , vomltio biliofa

concurrit ; frlglda appetuntur ; callda ut vlnum fiatulentlam augent ; faepius
acceflus invadit vacuo ventriculo pofl catharflm , jejuniumve ; fi vero fioma-

crefcit

Infpirationl

cho beni' paflo accidat

diutius durat

&

intenfior efl.

Afthmaticus incalefcit

O
fefclt

jP ]P

R E

ad fudorem urque

S
cum

SIV

jE,

pulfu celeri

Ilcet

t H

Inasquali

"

a.

febricuU

66^
illa

cum
; furgens e lefto alvum pluries cejicit
pedes
intermittens eft , manus
AccefTu perfeverante pulfus debilis
palpitationes , deglutltio diffrigefcunt, facies Irvefcit, accedunt cardialgix
ficilis evadit
fonora , Tu<^uofa. Labia fugentis inilar difponuntur , culi
prominent ,
lachryma^ profundunt fins moerore ; oculorum arnbitus cutaneus livet , mufculi fubfident , /notus artuum languet , dein caput dolet
fiatibiTs.

lale intentditOT

&

&

&

&
&

&

phantafmatis ut in infomnio delufum , fointioientia xgrum

in fediii fedens vix fomno indulgere valet , in ala cuterutrum latus vel antrorfum inclinato capite , non vero retrorfun^
biculo anguftiore , ab igne , a pulvere multum Ixditur , nec non a pravis

turgidum

invadit

eft

fed ere<f^us vel

ab illis quse peftori incumbunt ; dantur aocefftis ephemeri feu qui intra paucas horas fputo vifcido terminantur , quales accidunt
initio morbi antequam periodos ftabiles acquirat ; accefTus utplurimum tres
quatuor , vel quinque dies divexant , quibus elapiis seger expeftorat ufque ad
fequentem acceffum / acceffus fexaginta hieme , viginti circiter ^flate patiebatur Floyerus , ^flivi acceffus intenfiores erant , OC longiores hibernis j quo
longiores acceffus fuere , ea intervalla longiora
reciproce ; ad phafes luns nunc has nunc illas intenduntur acceifus ; regelafcentibus aquis nec non
vento orientali flante , revertunrur quibufdam.
Cura aflhmatis humidi feu fiatulenti juxta Floyzrum , alia in paroxyfmo,,
odoribus

a vino

&

paroxyfmum.
In paroxyfmo , clyffcate prtcmiffo
fcillitici femiuncia cum olea amygdalarum
extra

alia

ventriculum exonerat ,
,
emetica anhelationem intendunt

femiffe

&

,
,

vomitonum
vel ex

lene

ex

oxymeiitis

feminum raphani drachm.a

acceffum aflhnnatis fsepe fbgat

fortiora

estrema
anhelatione efl adliibenda , non in vulgaribus acceflibus , ne fucceffu tem^
poris hydropem accerfat, Potus refrigerans
diluens adhibeatur , ut infufum
panis tofli , aqua leviffime acidulata fale prunellse , vel nitro , vel fale ammoniaco , vino ; limonata , ferum laftis, deco^um hordei j veficatoria humeris , tibiifve apponunt Angli ad ferum derivandum. Hora fomni vel fyTupus papaveris vel laudanum liquidum parva dofi propinetur
prim^ faitem die jufculis aut cremorlbus tantum utatur , uno duabus fequentibus diebus j fi vehemens fit anhelatio ; dein cffis , ovis cum multo aceto , pane
vino aquato utatur. Lin6i:us fit ex oleo amygdalarum
fyrupo papaveris
^a,uncia, oxymelitis fcillitici fera-iuncia , facchari candi drachmis duabus,
capiat cochlear bis vel ter in die ; pro fyrupo aiihmatico mifce fyrupi dc
althsea , de eryfimo , de prafio , ana , uncias duas , oxymelitis fcillitici ,
aquse bryoniae compofitse , ana , unc unam , balfami peruviani drachmam
femifTem , fumat man^ hujus cochlear. Copiofus ufus aquse cum pauxillo
BJtri
falis ammoniaci , atque vefpere femicochlear aceti fcillitici cum oleo
amygdalarum peftus utplurimum fublevat.
Zecchius in vehementi acceffu laudat crpci grana d^cem , mofchi granum
Mnum , in cyatho vini optimi*

Phlebotomia mire levat

fed in

&

&

&

&

%i

Ai'

'

CLASSIS K ANHELATIONES

664

Ad

paroxyfmos pri&verundos. Vomitlo ope aceti fcillitici cum oleo ,

vel deco6^i reminum raphani , vel cardui femel in menfe ^ (i acceflus frequenter recurrant , fecus femel vel bis in anno ; fed vefpere emetici vel
eft omittendum ; clyfma femel irl hebdomada
cathartici paregoricum non
iteretur ; cathariis vulgaris eft in ufum (emei , bifve pofl: vomitorium vocanda, vel femel intra quatuordecim dies, fi intra iliud tantum intervallum
recurrat afthma ; (i afthma catarrhale fuerit , decodum fudorificum leve
adhibeatur Diuretica minus videntur indicata cum aflhmatici in diabetem
{x.^h vergant; ad corrigendam mucofam
flatulentam cacochymiam potus fit ex decodlo hordei ^ fero ladis pro junioribus ; lac afininum fputa
faepe incrafTat; rari funt, quos potus aquarum Bathenfium juvet. Optimus
vi6lus efl ex carne elixa vel affa, potus ex aqua, addito pro fenefcentibus
vini pauxillo ; veftimenta denfa calorem intendunt , frigus fputa incraffat
,
moeror jcceiTus excitat, exercitium minime negligendum. Amara flomacho
2.

&

profunt

fed leviflima ufurpanda funt.

Plures urinae

fuse

potus afthmaticos

ammoniacum adhibere multa aqua dilutum ; chalybeata ^ vitriolica , omnla adftringentia nocent afthmaticis. Gaknus laudat
aloem in aceto folutam , & refte monet morbum efte potius in paroxyfmo blandiendum quam curandum ; ita ut abftinendum fit juxta Scptalluni

juvat

fatius

ab emeticis

eft

fal

ne cegrum fufFocent

\ catharticis

Yloyerus tentatis omnigenis remediis minime

Afthma vulgare quod

pulmonum

te
teft

dividi

facientia

in

fcholis

in pltuitofum

&

humidum

&

ut vulgo dicitur,

imo ab enematis

ipfemet

dicitur

minim^ pendet a

laxlta-

ratlone temperamenti segrotantis po-

in fanguineura

exficcantia fsepe nocent

convaluit.

aft in

pituitofo

ipfo

cale"

ut patet ex hiftoria afthmatis Floycri.

Ajlhma Convuljivuni

Wiilifti de afthmate cap. 12, BagUvi lib. 2 pag.

Boerhaave Confult. AJIhma occultum ^ jiccum Ettmulleri pag. 162,
Aret?ei lib. 3 cap. 11 ex Frlden HoiBnanno ; Ajlhma convuljivum a fcaP. C.
hie , Frid. Hoffmann. T. IU pag. 96.
Diftinguitur ab humido i '^ quod fubito accelTus aegfum corripiat ; 2*^
quod a dolore feu crampo cujufdam partis peftoris ineat , maxime ft qu3cdam pars peftoris olim vulnus vel idum palTa fuerit ; 3^ quod violenta
fint fymptomata ; fed nullura eft certius ftgnum quam fi aliarum partium
convulfio adiit , aut prsecefterit ; illud vero afthma vix ullam anacathariim
accerfit. WiUlJius putat materiem hujus morbificam non ti^e in pulmonibus , fed in nervis mufculos thoracis adeuntibus , uade illud afthma non
eife pulmonare contendit,
Hanc fpeciem Helmontius vocat caducum pulmonls , id eft cpiUpJiam pulmonis y ut ait Baglivi. Fide Hdmondum de a^hmau n^ 14. Vide defcriptionem ab Aretceo traditam. Vide crampum diaphragmatis Lindani,
Adolefcens illuftris , dives , cafeo tofto ad coenam uti folitus , a coena
1.

203;

leftum petens , poft primum fomnum expergefa(5lus , immani dyfpnoca 8>C

anxietate correptus, moriturus ftatiro videbatur , intra horam fine medicamine , fine evacuatione immunis evafitj multos tales paroxyfmos quotannis
fub

R E

P P

S S

V ^. A

T H

a;

66^

Belgium

reverfus ,
fub autumnl inltlum patiebatur
haec
,
ibi paroxyfmi , frigore fufcepto , revertebantur > aft expeftoratione fupervemedicamentls pecloralibus ; paroxyfmus
njente levabatur , ufus exercitto
typum fixum induens per o6lo vel decem dies perfeverat intervallis omnino varlis ; phaenomena paroxyfmi funt ingens coar^ationis fenfus circa fcrobiculum cordis , inflatio per reliquum abdomen , fyncipitis artuumque dolor gravativus , prDecordiorum anxietas , tuffis arida , febris, alvus conftricLortdlni

palTus

&

ta , urina folito paucior , rubicundior , pulfus frequens , insequalis , calor ,

Aliquando rigor paroxyfmum pejorem denotans ; hsec perftant fymptomata ;
tandem tuffis evadit humida , phlegma vifcidum copiose ejicitur , urina copiofior , fedimento lateritio copiofo , ex anacatharfi &c diurefi copiofis ma-

levamen, a paroxyfmo breviore phlegma

jus

efl aeger

hilarls

appetitus viget

facillime

dilutius

fpirat

extra

paroxyfmurei

ultimis fex annis afthrha

hypochondriacum , animi fcilicet ingenti deje6lione fymptomatis prscin paroxyfmo adjun^la.

Curatlo Boerhaviana. Diaphragma convulfum ob irritationem nervorum
ventriculi a cafeo tofto fuffocabat segrum , aft debilitas orta ex hoc malo
evafit

greffis

mortem

fuffocativam

funt

hdia.

^nane jejuno
pannis

avertit

laxafis

nervis

mufculifque tenfis

omni vefpere horula ante eoenam abdomen

calidis

ficcis

quadrantem

per

horse

&

vefperi

bihorio ante

perfricentur

coenam

&

iv.

herbse acetofas

reftris, naRurtii

fucci puri unc.

4*^

ante

aiTse

interpolans femfequenti unciam,

cochlearlse

decimam vefpere cubet

cibum ficciorem codu facilem

ventriculo, cum pauco panis
lecentes

ante

3^ mane a

hedeite ter-

aquat. taraxaci, ana q. f. ut lotis , fciffis , tufis , expreffis

vi. exprimantur , quotidi^ recentes hora vi. exhibeantur ,

deambuiet;

interim

bellidis prat, chaerophylli

quotidie

fem. mifce fiant pi-

harum fumat V. & id repetat quinquies

per decem minutorum fpatio ; tum fuperbibat de potione

fcillcet

vis

praecordiaque

equitet

fniVione deglutiat pilulas ex faponis veneti drach. Iii

gran.

dum

prandium jejunus
luIiE

dein vifcera chylopoctica debilltata infarftui fufcipiendo apta

horum. a^lio vitiata , atra bilis genita; hinc fuadeo i^ ut omni

urgebat

vitalis

pifces aflati ,

perfefle maturos

bifco<fi:o

laudo

olera cichoracea

matutinus furgat

fru6lus
a^ftate

pisecipue

pr^fertim

Ia(5luc2e ,

proderunt

;
5?
vacuo

carnes
;

6^

de acidulis ferratis cogitandura un4

cum exercitlo corporis affiduo ,
vacatione animi a feverioribus fi:udiis*
AJlkma hyjiericum Baglivi lib. 2 pag. lox , &c 204 ; Helraont. p,
3
P.
C.
14.
Ea fpecies afficit mulieres hyfiericas , de falute recuperanda defperantes;
fedulo h6tis bimefi:ri fpatio

his-

seftate

&

refifiit

cum

remediis vulgaris afthmaris

aliquali

dolore.

fiipatur

fenfu frigoris in

Illam fpeciem fanavit Baglivi

fale

vertice capitis

jovis in

aqua me-

nec non appofito emplafiro matricali Mynfichti , fal jovis recipiente in regione umbilici
mira prsefiat etiam extraftum capitum papaveris
lilTas ,

ad gr. iij , vj , &c.

Sauvas Nofohgia Mahodica. Tom. L

ffhceados

P p p p

Vtd^

tlASSIS

666

r.

ANHELATIONES

Floy&rum dc aplrnate pag. //3

Fide Horpum libr. 5. obf. ji
vocatur ajlhma mnliebre Ettmulkri.
4. yifthma hypochondriacum ], Rhodii , EttmuUeri pag. 161; L. "Wolfvi
Diriert. Argentinss 1764; hypochondriaco - fpafmoduum , Frid. HofFmanni
:

ajfhma nothum

P. C.
ab hypochondriacorum vifcerum , hepatis
mhxdiu procedit illa fpecies ex hypochondriopotiflimum , refiftentia
primam
trahit
originem
hSEmorrhoidarios , flatulentos , fupprefvitio
rum
;
Confulatur .RzVmz^i Pr. Lib. Vllcap.
iis folitis fanguinis effluxibus, aggreditur:
I ,
Ooferdyk Schacht. Infitut. Junckeri Tab. yi , Helvetius Traite des Alaladies ^ pag. lyy , Baglivi pag. 2.1^,

Obf.

>

Eft difficultas

Riverii.

infpirandi

&

qu3e

Signa fpecifica funt regio hepatis renitens , elata , tenfa , cum faciei fiavedine
alvi conftipatione , nec non tufii ficca , hepatica dida. DifFert
ab afthmate flatulento per obftrudiones hepatis licet pluries hse du^ fpecies
combinentur. Quamvis ejus morbi principium conftans videatur, interea paroxyfmos patitur seger ciim tempeftas mutatur , quoad hygrometrum
ba-

&

&

rometrum.
Curatio exigit lenia laxantia

clyfteres

catameniorvim aut fluxus

rr.arir--

carum revocationem ; juvant thermales aquae leviores ut de Cauterets , de,

Bagnols ^ nec non 3eftate>cidulse cum lafte mixtae , quales funt Vallenfes;
in inveterato afthmate , fuperveniente oedematia , raira pr^ftant grana duo
vel

tria fcillse

vocant

pilulse

cum

nitro contrita

balfamicse

ut de

&

iritus

fumpta

gummi ammoniaco

fluxum marifcarum re,

fagapeno.

Fufam hujus morbi theoriam &c praxim vide in Dijfertatione L. Wolfii

de aflhmate kypochondriaco , quod re<3:ius hcpaticum dicas.
5, Afihma arthriticum Mufgrave , Zelft p. 41. Dureti in HoIIer. 5 afhma,
convuljivum a materie podagrica Frid. Hoffraan. de afthmate
Orthopncea Dodon. obf. cap. 10. P. L.
I ;

artic.

13,

&

obf.

Eft ea fpecies quae arthriticis, rheumatifmo obnoxiis , fcorbuticis , ofe^

repulfam podagram , aut retentam materiem arthriticam accidit ; affinis eft;
convulfivo
hypochondriaco ; primas regiones afficiunt flatus , moIeftisE;,,

&

anxietates

fcapulas

Conducunt prsster
cinnabari , eamphora

moleftaut pungitivi dolores

auxilia generalia pulveres

cor conftringiturv

ex bezoartico

&

nitro,

cumi

croco ; pediluvia extra paroxyfmum poftunt revo,

care materiam morbificam ad pedes j nec non finapifmi , veficatoria fu^pro-.
ris femoribufve applicanda ; ufus thermarum Bagnolienfium etiam in
phylaxi confert.
-Afthma orthopnoicum obfervavit Dodonceus in juvene mercatore qui
per intervalla
multps annos fuffocatus ferme erat; fublevabatur multis
phlebotomiis , catharticis , aquis acidulis , fed demiim obortis doloribus po-

&

dagricis

&

nephralgia

calculosa

iUlco

Orthopnceam apud Schenckimn,

Duritus in afthmate arthritico putat

ab

afthmate

caufam

effe

immunis

fuit.

adhseficjnem

Fid&^

majorem
diac-

O
^iaphragmatis
mes.

R E

P P
cum

hepate

S S

iE.

obrervatam

In

ff

667

A.

cadavere Polemarchi

cle

Ther-

cordis, Diemerbroeck j Fl6yer. cle afthmate ; Pe^8; Ephemer. natur. Curiof ; Cafol. Pifon. de morbis a coUuvie
Vide onhopnmm a Folypo corpag. 114; Scuhet. in append. obf. jr.
dis.
P. C.
Cognofcitur autem ex vehementi palpitatlone, pulsus intermiflione , aUisque , fed potiffimum cadaveris fe<?l:ione , tunc enim frequenter fatis concretiones polypofse in auriculis , ventriculifve cordis , illaefis omnlno pulfnonibus , oftendunt afthmatis principium , in quo certe cafu quam pericu-

6.

Aflhma, a Polypo

zolclus ob.

lofa iint emetica

&c

inutilia

cathartlca

vero quies

neceffaria

phlebotomia

quifque vldet.

^dhma pulverukntomm

Ramazzlni de morbls artificum. Ephem. Ger*

Vide Synopfim Buchneri. P. C.
Lapicidce , gypfarii , muratores , granorum cribratores , molltores plures
huic afthmatis fpeciei funt obnoxli , ob hauftum copiofum fingulis diebus
pulverem , in aere volitantem , quo bronchia eorum Infarciantur , unde
7.

ffnanic.

&

f^epe phthificl.
evadunt,
inqulrant quibus dabitur otium &: occafio, MoHtor phthlfi

anheloii,
aquis

tis

tufliculovi

pallidi

Signa

&

remedia
fump-

fuit liberatus

Bagnolenfibus.

Vide Hecquct Maladies des

Artifans

tom. a. Frid. Hoffmann, Ub,

J>

_^ag. /06.

AJihma jlomachicum

8.

Bagilvi appendlc. de afihmate.

P.

L.

Magnam aithmatum humoralium crudorumque

obfervat BagUvii hinc

-dere
fale

vitrioli initio

acceffus a

uti

folebat

fcrupulo

pilulis

partem a flomacho pende hiera cum agarlco , 8c

uno ad drachmam cum aquae hordei

ad vomltum ciendum fingulo mane prsefcrlbebat : In hac fpecie

humoralls eft ,
non multum difcrepat ab humida , cochlear oxymelitis fciUitici edalcoratum fucco malorum , fuperbibendo jufculum ex cichorlo cum pauiillo faflafras co6to , vel granis fex ligni aloes
Gummi
unclls fex

&

quse

ammoniacum

oxymel

&

fperma ceti ,
julepus tabaci quatuor
ftomachico caeterls omnibus mire antefunt quse in afthmate humorali
Baglivi. Syrupus de althasa conjungi debef julepo tabaci , qui ad
cellunt
drachmas duas datur
gummi ammoniacum ad drachmam difToIvhur
pauxillo vlnl albi , 6c caUde bibitur cum aqua hyfibpi in graviftimis
de-fperatis cafibus ; nos calidiftimo jufculo diftolvimus fperma ceti cum aliquot
,

fciUiticum

&

&

granls

benzolni.

AJIhma a gibbo Hippocratls, Floyer p.

Non folum gibbi ex afthmate fiunt quidam

lOcj.

9.

P.

quod

C.

lUi ante pu,

bertatem moriuntur ; verum ex gibbofitate multi in afthma deducuntur ^
prseterquam quod fere omnes gibbi dyfpncea laborant. Vide dyfpnmm.
,

fi

accldlt

10. Afhma cquinum , Soleyfel. La poujfe. Floyer. appendic.

adipeux Journ. de Med. May 1761 p. 403. P. C.
Equi cogfiominantur Pouifs : BroJten winded Anglis.

Pp

P P a

Afihmt

llU

CLJSSIS r.^^ANHELATrONES

66^

identldem tuffim profandam peftoralcm patiuntur , Sc ilia ducunt ; fpecie*

vero ifta in eo ab aliis difcrepat quod textus cellularis pulmonis (it omnino
cmphyrematofus , ut in equac afthmaticse cadavere obfervavit Fioyerus. Idem
IIU

obfervavi in pulmone vaccae afthmaticae ; pellucebant interftitia lobulorum

tusa membranula illa aer copiofus exhalabat.
puhnonis ,
Nonne illa violenta aeris intrufio per veficulas in textum interlobularem

&

fit

cum

goa

vi

equi

magno impetu

aer in pulmonibus

currunt ? in

compreffus

enim

illis

conatibus

violentis

veficulas

in

reagit

eafque

ma-

difrum-

pere valet.
Potius ea fpecies

afthma emphyfematofum vocanda foret , nec enir

cxiftimandum eara folam equos afficere ,
ab ea homines immunes effe.
t)e{iderantur ejus figna
remedia , quod ferm^ de omnibus morborum

&

&

dicendum eft.
AJlhma cxamhematlcum

fpeciebus
11.

Frid.

HofFrpanni

Seft.

Cap.

II

13,

C.

P.

Ab
maculis

eryjipclate
,

variolis

m^ximeque morbiHis

tringentium ufu retroaftis

purpurd\

ad corporis fqperficiem

pujtulifi\uz. fcorhuticis

pulfis

feu

&

miliari

crafTo

af-

a fcabie (^Juncker, ), tinea , vel achoribus capiiis,

aut hnimenta fulphurata praepoftere exfic,

crufta laftea per oleofa pinguia

catis

a pedura

ceribus chronicis

fcctore fuppreffo
,

ve.l

fonticulis

a perfpiratione

inopportune

fubito

cohibita

ab ul-

morbus exo-

confoHdatis hic

ritur.

IUa fpecies eft vel varietas afthmatls convulfivi

dinato

fluidi

nervei

fed

a materia acri

cauftica

quod non

fubiili

motu

(x.^h

inor-

virulema,

repetit ab exanthematum , impetiginum , ex quacumque

excretionum impedita , non fufHcienti evacuatione , in cutem depofitione aut improvida repreffione,
Atque ex illa hiftoria facile eft intelleftu qusenam indicationes ad ejus
eft eliminandar
morbi curationem iint adimplendse
illa enim acris materies
per fonticulos , diuretica , cathartica, fudorifica ; modo tamen fanguinis xftum
ijjon intendant ,
quod a.fthmaticis perHiciofum eft ; illa materies fimul eft
edulcoranda per diluentia , thermas fulphureas
la^ticinia , ferum ladis
ptifanas bechicas ; formulas vero ac procefTus integros in hac Ipecie curan-.

qu^ originem fuam

feri

acris

3,

(da

videfis

P'

274.
12.

apud Hoffmannum

Afhma

lica faturnina.

nec,

non

iri

tahula 3 1^

Junckm

dc ajlhmat^

maallicum, Vide EttmuUeTum de afthmate ; Ilfeman de

Ephem. N. C. Dec. III Ann. IV Obf. 30, Hehnont.

co-^
de.

Afthraat. n. 44.
Eft fpecies fpafajodlca ficca , quac a fumis metalHcis , faturninis , fulphureis , venenatis , arfenicallbus , carbonum fofTiIium , aquse fortis , anti-^

monii exhalationibus ofiuntur

quo quidem morbo in prxparando antimo,
clyfJb taftum fe fuIfTe narrat EttmulUrus.
Eo laborant faepius metaliicolse Sc plura fabrorum genera.
Vidi me(aUurgicam morhifcram Frid, Hoff\
manjnh

nii

P P R E S S I V iE. A s T H M A.
66^
manni Tetri hujufmodi vapores infpirati conftringunt , vellicantque teneras pulmonum veficulas quibus adhacrent, & fic hanc rpeclem producunt.
Curatio aliquatenus convenit cum cura Rachialgiae ftietallicsc , colicac faturninse
tremoris metallurgorum &c. Vinum lithargyrio dulcificatum indu,

xit

hoc afthma.

Nat.

Ephcrn,

f^i^Je

Cur.

Dec,

AJllvna cachcciicuni Frid. Hoffmanni

13.

Eft

varietas afthmatis f|jarmodici

illa

organa exundante proficifcitur

vulgo vocatur oedema pulmonum ;
toris

maxlme

quod

4,

obf.

tamen

hydrothorace

quale

pedum

fupervenit ab oedemate

tale

jo,

C.

P.

cachedlicis a fero acri pec-

in

abfque

Jnn.

3.

16.

re-

afihma ingentem fpirandi difficultatem inferc, qi:x per intervalla decrefclt , aut oborta copiofa
diurefi intermittit. Hiftoriam vide in cafu Gz confultation. Frid, Hoffmannl
pulfo

tom.

intermittentis

illud

2.

feci.

fub frigore febris

Jffhma v^nereum Janclien Confped. med.

14.

31

tab.

n^.

15.

fanatur

C.
phthoricum Dow^eri a Phyfician Legacy

hydrargyroii.

P.

&c , Afihma fanI 5^.

Afhma
guincum diftura Fridv Hoffmann. llbr. 3 pag. 95.
Cognofcitur ex iigais &: caufis plethor^e , faciei rubore , febre ephemefaiillus primos aGceirus con-iitante , fuppreffis evacuatlonibus fanguineis i varietas eft afi:hfrjatis humoralis , in qua poiius phlebotomite conveniunt quanv.
emetica ; ciim ventus orientaHs flat , iliud mitefcit &. segri expedorare incipiunt

Dotver.

alt

16. Jfihina catarrhde

C,

P.

Scholtzi!.

Ambigit inter rheuma &; aflhma humidum ; dlgnofcitur per coryzam, racedinem , anginam , flemutationem , dolores catarrhales ipfum iniiro jdotiilimum comitsntes

&.

rheuma

curatur ut

Afhma pneumodes

17.

Aretaei

hb.

chr.

quo
2.

c.

per periodos

differt
12..

Pneumodes

>fc..

yi.tTQ\xi\^,

de difficultate anhelitus pag. 250. Pulmonaria Hippiatrorum. P. C.

afthma in quo humor excernendus e pulmonibus mutatur in grandiAb^aravius. Hic
nem , vel veluti lapidiefclt ; de quo egerunt Galmus
affei^us rariflime accidit hominibus , aft frequenter in brutis , quse Tarififane

prax.

Efi:

&

tuflrunt

hTjmqrem bronehiaiera

&c idclrcd retinent

gypfeam materiem
Aretms ait hunc morbum

totelem

&

tuflis

&: vigilia

odium

&

piilfus

parvi

narii feu

&

callditas

crebri

infirmi

tuiliunt

ideo juxta

qui

Arif-

abit.

efie aflhmatis fpeciem

nam

ipirandi angu.ftia.

utrumque comitatur morbiim

totiu$ corporis extenuatlo

pneuraodes

,.

funt

j
,

item in cibos.

nialum anni ipatium non excedit ;,

ut in afthnaate; privatlm ver6 pulmoId

tanquara aliquid expulfuri

cum tamen

irrltus-

tantummodo quid exiguum, altum , rptundum , grandinofumque ; peiStus in hls latius utique eft , non obtortum, npn ulceratum ; tametn vero pubno non fuppuret , humorum ta-

corum

men

labor

veluti

fit,

nihil

enira rejlciunt, aul

concretorum plenus

eft.

Temporis intercapedines

raorbi acceiiiones^ longiQres funtj nonnulli fuffocantur

<jit6

Ppp.p

3;.

inter hujufce

alii

in afcitem

aut;

CLASSIS

^'jh

corum, Vich thda^ofim

l8. Jf-hma fcbrkofum

Jmms. De

graiidinatlone

brutorum ut por-

lo.

clajf.

Fr.

ANHELATIONES

r.

H^ec

aut anararcam labuntur.

Sylvii

de febre intermltteut. Torti Therapeut.

301.

pag;.

Eft

difficilis

refpiratlo

tertianae

acccflus concoiTiltans

iis

folutis

ceffans

&

veneno tertianae fovetur

ope kmkinse tuto tollitur.
Americanos
fpecifica
pro
afthmatis vulgaris laudatur decoftum
Apud
immortd
Maurepas
Chivalier d& Morbis Amcri^
vel
di<5lae.
aiboris
foliorum
qiise

canis,

IX.

Orthopnoea

Au6i:orum

Maeorifmus Hippocr. Coac.

Ettmulleri

Suffocatlo

Suffocation

Catarrhus fuffocativus

Qrthopnie^

&

Eft morbus acutiilimus fubitane^ anhelatione rublimi

fere fufFocatoriA

^ipatu*.

vehementes mentitur ex eo quod

dyfpnoea , quod (it morbus acutus , dyfpnoea
vero chronicus vel diuturnus, nec fubit6' fuffocationem intentans.
Pcrperam hxc tria genera confuderunt Auftores , iifque etiam anhelitum
addidit Ettmullcrus , quafi anhelitus , dyfpncea , af^hma
orthopnoea forent
-diverfi gradus ejufdem morbi ; quod fi
ita
fir
quidni
omnium aliorum
,
inorborum gradus nominibus genericls infigniantur , quod numerum generum quadruplo majorem fine fru<f^u faciet. ^ic plebs IncafTum mukipllcat
nomina gerjerica plantarum , pifciudi , quadrupedium ; fic vaccam , vitulum,
a bove mare , adulto , genere diflinguunt ruflici ; iic idem fparus prout
major , minorve efl , apud Occitanos diverfa nomina fortitur aurat^ , Mijane , Sauquem , &:c : quod a fana ratione
legibus Icthyologiae quam aliJium fit , facil^ percipiunt Methodici.
Hujus generis fpecies determiaare perarduum eid ; fuiFecerit indlcafTe obfervatlones individuas, ex quarum penfitatione quondam {agaclores illas eruere
DifFert ab aflhmate

cujus paro.vyfmos

per periodos non recurrat.

&

&

valeant.
I.

;pag.

Qrthopncsa peripneumonica
155.

Catarrkus fuffbcatlvus Baglivi

A.
de nihilo fafta

Ettmulleri

&

Maxima
rcapse Vetere^
efl hifloria , ait Hildanus ,
ea opinione cccupati omnes fere morbos fieri a deftillatione ferl ex capite , feu a catarrho omnem morbum qui fubiro segrum fuffocand enecaret j
catarrhi

rhum

ruffocatlvi

nomine

falutabant.

fufFocativum ex illapfu

abfurdum

efl:

fed

ne etlam

feri

Infijlfiflima

vel lymphse
vafis

pe<5lori

efl

fententia

non dico
vlcinis

catar-

orirl

a cerebro

lymphaticis

quod

quippe

non

nifi gradaria fieri potefl congeflio , non vero morbum ilUco praefocans;
unde HdmQntius Scholaflicos merito deridet In capitulo cui titulus efl ,
Catarrhi ddiramcntum.
Oleum fulphurls Injecit EttmulUrus In venam cruralem canis , qui per
lemihoram admodum anxle refplravit, fenfim difficilius , 6c demum fuffo-

catus

O
riigro

Haec

farfti-

eft

p>

(s A. (^71
R T H o
iE.
I
aunbas copiofam emiflr ; aperto cadavere omnes
pulmones vero fangui{imili fpuma fanguinoleTita

S S

&

ex ore

aerese erant turgldse

vise

ne

R E

P P

fpumam

catus

catarrhi

idea

fuffocarivi.

Mickail ref^ exemplum catarrhi fufFocativi, qui fer^ ftrangulavit coquum

frigidiffimam cerevifiam haufit

qui ab igne calens fubito

ope

fucci

exprefti ex

2..

Onhopnxa

Ea

eft

bellide

unde tamen

qui fanguini refolvendo eft aptifTimus.

cardiaca y Syncope

fpecies orthopnoeie

cardiaca

A.

Cafpar. Hoffmanni.

quse vulgo pro apoplexii habetur

evafit

&

quia fa-

enecat segrum , quse tamen ab infardu

cum
ventriculorum , vel auricularum cordis procedlt ; quippe fi quavis de causa,
ut polyposa concretione, grumo cruoris, obturetur alterutrum , potiflSmuni
fubito

tis

ftertore

fuf^ocat

vero finiftri cordis orificium , illico fanguinem contiauo in pulmones appellentem in ipftus venis , arterlifque aggeri neceftum eft
quod fieri non po;.

t-eft ,

nifi

crefcens

ar6^atis

&

illicG difficultas

cordis palpitationes

adverfus

turae

aereis

viis

mortem

&

refplrandi continuo

pulsus intermlfiiones

fubitoque

6c extrema na-

conamina convuliiva segtum in extremum

mors repentina , quse catarrhus fuffocativus apud
Afphyxiam ; v'idz Bartholini centur, 2. epifcoL p,

iuftantis

hinc

difcriraen conjiciunt

iBuItos vocabatur.

Vidc

Orthcpnc&a fpafmedica Bagllvi ; Orthopnxa ficca Ballonil Epidem. pag-.

Convuljio laryngis Barthoiini centur. 4. epift. 454, Solenandri Confil.
14. A.
Eft illa fuffocatio qux a convulfiva pulmonum , aut potius laryngls confl:ri6i:ione , aut diaphragmatis fpafmo accidit ,
citra tamen hyfterlam.
SIc fefert Flaterus obferv. pag. i8z virum robaftam , quoties coifu utere3,

195

,*

totles fuffocatlonem expertum efte , qua demiim obiit j coitus autem:

,
merlto ab Avicennd dicitur parva epilepfia ; fed ille morbus gradu tantum?
vldetur dlfferre ab afihmate convulftvo.

tur

4.

Orthopnxa hyfltrica10 j Pr<sfocatio

obferv.

Willifti

uterina

de nervis cap, 16

Auiorum

vel

terrore

Forefti llb.

Strangulatio uterina

Suf-

169S. Ajikma merinum Helmontii de

afthmate ; Caducus matricis Paracelfi 5 Hyfierice pnix Grsecor. A.
Hoc nomine intelligo non hyfteriam in genere , in quo mnlti Veterei,
srrarunt , confundentes fub eodem nomine generico dlveribs morbos hyftericos , fed tantum fymptoma hyftericis faniiliaTe , quod fkpe pertinax eft ,
in pr^efocatlone eonfiftlt , five anginam hyftericam vehementem , liveclngulum hyfterlcum fimulet j prlma varletas a convutiione tonlca mufculo'
rum laryngis , altera vero a diaphragraatis tenfione fpafmodica dependet.
Dlfcrepat a earo hyfterico , ex eo quod in caro nullus iit refpirandi co-'laatus j e contra segrse velut in apnoea confiitutx vix refplrare videantur ;.
aft in orthopnoea refpiratio fit velox , bboriofa , prsgceps , frequens , cum.
fpafmodica peftorls agitatione , voce rauca vel obfcura ,
fummo fuiFocationis metu, Mulieres a veteribus Medicls
haufere abfurdam oplnionem 9guod uterus in guiam afcendat , ibique sggram fuffocet ; mirum quamdla

focatio hyjlerica

Frld.

Burlen

diftert.

&

&

,.

CLASSIS

G^jTL

V.

ANHELATIONES

hsc Infuira fabula apud Medicos viguerit. Dyfphagia hyfterica ab hoc iyni^
tomate diverfiflima eft. Vide Aretaum d& vulva Jlrangulam.
';^/Orthopno2a ab hydrothorau Rhodii obferv. 17. centur. Ij Morgagni
Epift. XVI. 34, 43. A .
O
M'rum quandoquft quam cit6 aquss in cavd ^tStom colligantur illas vidi
tanta mole colIe6tas , ut ie<flo cadavere furfum >e vulnere pe^oris exiiirent.
obferv. iS. Sepulchreti,
Vidc Hydrothoraum ,
Sympfomata fiint quandoque cordis oppreflio 6c animi deliqulum , quie
a loquela vel motu intenduntur. In morbo quem refert Morgagni Epifl,
Obf. 43 nulla alia erant fymptomata ; &c inter periros Medlco$ alii aneuryfma , illi poIypmTT, \&\ tuberculum incufabaat
faxit D^us
ut deinceps errores illi vitentur ad segrorum juvamen
artisdecusi
6. Orthopnoea a pinguedinc Theodor. Kerckringii obf. 66. A.
In puero trienni qui fuiTocatus perierat , invenlt Kerckringius coplofiflimum
^dipem extiis
intus / fed adeps exterior mollis erat ,
quafi cedematofus ; cor erat ita adipe obvolutam , ut deficere vidcretur ;
venter non
ttifi
adipem purum continere videbatur, intra quem exigua immerfa erant
vifcera , cseterum fana ; cerebnam erat flaccidum , aquam infipidam continens
in iinubus, cum hydatidibus juxta plcxum choroideum. Similem orthopnoeani
in muliere vidit Fabricius Hildanus , centur. . obf. ^y. a pinguedine monftrofa oriundam ; itidem Bartholinus anno ijt. obf. 74. Vide plura in Sepul_

&

XVL

&

&

&

ihreto Boneti appendice de fufocatione.

7.

Orthopncea a vomicd Boneti Sepukhret. de fuffocatione

Dodonsei

cap.

obf.

obf.

40, 37,

A.
pulmonibus ]uxta diaghragma,

9.

AbfceiTus
in abdomine diaphragma
ipiis
furfum peilens , in axillis , aliifque peftoris iocis aliquoties obfervati funt
apud eos qui orthopnoea extinfti fuerant, natura hifce conatibus fpaiitiodiSacpius Au<flores tribuunt orthopcis vomicas illas Tumpere contendente.
ncea.m cauHs mmime iilam per fe producentibus , ut jecoris moli adaudae
adhsefiom pulmonis cum coilis , cum ea iint principia uaturam ad validos ,
eofque fuffocatorios conatus edendos incitantia.
vomicd fiiffocationem refert Guilkmeaii , &c..
8. Orthopnoea ah anevryfmate Bonet, Sepulchret. obC 18.
Ah anevryfmate aorttz ortam vidit Petr. de Marchettis : Horfius Cbt
cruore grumofo turgidum in
-duplo vel triplo majus fenguine dif^enfum ,
fuiFocato invenit; Zacutus prax^ admirab. lib. x ^ obfd^. Fontanus refponf,
pag, 6c). Plura vide apud Lanciflum de cordis anevryfmatibus ^ Horfiumobf

&

1. libr.

9.
9. Orthopntza a deglutitis Bonet. Sepulchret. pag.

Marcell. Donatus

hiftor.

Foreft. libr. 15 obf.

iJ;EttmuUer pag. 157. Journ. de Med.

Ea
go

efl

quam corpora

hxrentia

vel

quod

Juill.

duriora aut craffiora

pejus eil

579, 5c

obf. i. pag.

18; BarthoUn.

1759

p.

82.

& in oefopha& bronchium alterum

vel femideglutita

in glottidem lllapfa

bilruentia, inducuntj proitant de his nuper receniitse

483.

cent. i. obf*

liiilori?e

Mem.

ds

fAcad.

R T H O P N (E A.
P P E S S I ^.
<^75
R^ dc Chlr, T. /, leflu digniffimac ; videatur etiam Morton. de phthiji ab
h^moptyji; Bonctl Sepulchret. de fuffocatwne ^ obf.G. 7. Vidi duos convalefcentes in Norocomiis frufto panis fulfocatos.
de fuffocatione obf.
10. Orthopnxa a bronchoceU Boneti Sepulchret.
9. A.
Thom. Kerckringium ; idem k
Exempla proftant apud P. de Marchettis
thymo intumefafto ortum Fr Plater, ohf L /. pa^, 1S4,
1 1. Orthopncza a gajlrocele, A*
Equi nimiuni in curfum concitati non raro patiuntur gaftrocelen , qua ventriculus fciffo diapihragmate intra thoracem adigltur, Similem olim cafum vidi
muliere quae hinc futfocabatur, dein vero vomitu habituali abfumpta efl:.
Ofthopnoeam memorat Bonetus in Sepulchreto de ftiffocatione obf. 41, in qua
per vulnus diaphragmati infliftuin a cultello inteftina tenuia intra thoracem
irrepfere ,
pulmones ac cor fufFocavere.
12. Orthopncza ab Ijydropneumonia Barrere obrerv, anatom. i. pag.
109. A.
Miles viginti quinque annos natus magna oppreflione , tufll vlolenta ,
febre detentus Nofocomium appulit ; fepties in triduo phlebotomiam paflus ,
^-ad,

&

&

&

fublevabatur

ferme

tos

aft recidlvante

&

huc

morbo

anxie

illuc

orthopnoicus

jaftans

fe

obilt ,

fudore frigido, afphycfruftra

tentatis

pluribus

auxiliis.

Aperto cadavere , pulmones tumidi , pleurse agglutinati , macuHs rofels hinc

inde notati ; a preffione digiti fluftuatio ; remoto digito , fovea evanefccbat
illlco ; fe Ais diverfis pulmonis locis aqua copiofa effiuxit , nuUa tamen erat in
thorac^

efl^ufa ,

nullum

ullibi

vitium

nec in corde

tuberculum,
J3. Orthopncza ab empySrmate.W&Q

nec

in

pulmone ullum

Empyema.

Onhopncza traumatica. Bonet. Sepulchret, obf. 31 de fuffocatione. Frid,

HofiTnan. de afthmate n, 15. A,
Idus vehemens in peftore juvenem humi proftravit attonitum , cum anhelitu gravi , vomitu frequenti , voce fupprefsa , fpuma confertim ex orie
manante.
In cadavere pulmo habebat plurlmas maculas llvidas; a lapfu fra<flum erat
14.

cranium. Tulpius

lib.

1.

ohf. G.

Orthopnceam etiam inducunt vehementes coftarum

luxationes
I 5.

vel frafturse

aut fterni contufionesy

cartilaginls xiphoidese intropreflio.

Ortliopncea ab antipathia Zacuti prax. obf. 105.

iib. 3.

B.

&

irrationali quorundam objeftoab antipathia , feu flngulari

rum averfatlone, quofdam homines, potiflimum hyfterlcas , quafi fuffbcari

Certum

&

eft

ut ipfae aiunt

incubum

experiri.

Condifcipulus Zacuti cafeum

isepe incurreret

re faciei

ftertore

fociis

per

ita

ut fyncopem ab ejus odorfe

,
hoc cibo , ftatim cum livocum pulfu parvo , mortls imaginem re-

averfabatur

jocum

fuperveniente

Sauvages NofologiA Mcthodica,

oblato

Tom.

I.

Q^^^

P^^^e*

tlASSIS

^74

praefentabat

ANHELATIONES

r.

fpuma excreta ex ore more epilepticorum

at

ad vitam revd-

catus eft.

i6. Orthopn(za a vaporihus Ettmuller de fuffocatione pag. 159. A.

fuiphuris vehementer conftringuntur pulmonaies veficulse

Ex fumo
fuffocatio.

lupi

fi

Idem

praeftant vapores vitriolici

infpiretur

calcis

& fimilium.

pulvis lycoperdonis

unde

feu crepitus

Long^ vero alium effeftum producunt vapores mephitidum , vini fermentefcentis , cellarum diu claufarum ; illa vero nullam orthopnoeam excitant ^
fed fubito enecant, quafi homo fulmine perculfus foret , adeoque ad afphyxiam pertmet ille morbus.
8. obf. i8 ;
17. Orthopn(za a vermibus Ephem. Nat. Cur. dec. 3. ann. 3.
Thoneri Obf. L Lib. IL A.
Suffocatio a vermibus in ventriculo ,
In cefophago potlflimum.
ab angind , qula deficit in orthopDiffert orthopnoea a cynanche
fioea fenfus ftrangulationis in gutture j ab afpkyxid fufpenforum , fubmerforum , mephitide infeftorum , per anhelationem prxcipltem , cum in afphydis nulla refpiratio , aut vix confpicua ; ab apopleciicis differunt orthopnoici , quod fentiant ; a peripmumonicis , quod fubito prsefocati vi-

&

&

&

deantur.

Onhepncza kUpomate Philofophical. Tranfa6:. Abridg.tom. 3.. pag. 1 57.

Swieten aphor. 75. A.
Steatoma ultra fex libras pendens in cavo peftoris repertum, poft enor18.

Van
mes

calamitates

tandem

fuffbcavit

^grum,

Vide fimilem cafum in obf 4. Boneti Sepulchr&t. de fuffocat. pag. Sc)i,

Huc pertinet atrocls rarlffimlque morbl hiftoria Marchionis de S. Alban
Delphinatis a Boerhaave relata , cujus principium ipfe ante extifpicium ignoravlt Boerhaave, ^Eger poft tres pleurodynes , cum tuffi &c refplrandi labore per decem menfes antequam moreretur , fult fine pyrexia , fine anorexia , nec emaciabatur ; crefcebat interim in dies orthopncea atrox qu^
ultra excrefcente. Vid
pendebat a lipomate intra mediaftinum ad libras fex
affinem huic hiftoriam in Phyjiologia Lindani pag, 22/
19. Onhopncea ab inanitione Piatner. inftit. chirurg. Ajlhma convuljivumGernhardi diff, de fpafmo ab inanitione , Lipfise 1755. A,
Puerperse , raagnam fanguinis jafturam pafi^se , aut quarum flatira a
partu non vincitur fafciis abdomen , necnon hydroplci , quibus citra
feanc cautelam aqua tota iimul detrahitur
conquandoque fuffocati ,
vulii pereunt, tefte Platnero, Heijlero , Lamotte , quod
accumulato irspulmonibus fanguini tribuunt Lipfienfes ,
afthmja convulfivum vocant.
20. Orthopncea febricofa Mortoni de febrlbus , pag. 139. hift. 7.

&

.,

&

;,

&

pag. 74. A. P.
Eft paroxyfmus febris
fed larvatse 5c proteiformis

pedoris

&

tritaeophyx
,

fuffocationem infert

annumerandus

oft

aut

qui inter dira

,

&

tertianze

duplicis

fymptomata

quovis die repetentes

morbus acuttfemus

cum

fimplicisve

cardialgica
;

^.

fpafmos-

non ideo afthmati

afthma chroniqum

iit.

OPPRESSIV^. Orthopncea.

675

Mortonus ad fimilem aegram advocatus , eam invenit vomitione perabdominis perpepetua pene confeflam , atque prae fpafmis thoracis
fuffocatam
febre
nullo
modo fe prodentuo ejulantem ,
tantum non
,
urina
erat
fymptomatum
etenim
clara &: tenuis ;
prae
vehementia
te ,
^
temperies mitis ; extrema frigefcebant ; pulfus erat ceier , fed debilis

&

&

&

inordinatus.

emetico

Pr^sfcripto leni

aqua

pulli

copiofa OfFerebatur

bolus ex theriaca

&

pulvere abforbente fequebatur cum antiemetico Riverii; in remiflione urina erat lateritia ; kinklna non poterat affumi propter vomitionem ; die fedelira prae atrocl dolore totum thoraquenti mifella virgo fuffocata pene ,

&

&

cem

abdomen occupante kiQ

vomitio ceffabat.
Prsefcripla phlebotomia

&

jaflabat,

perpetuo vociferabatur

nec

&

clyfmate , febrifuga narcoticis junfta quaque

,
hora quarta adhibita funt ; decofto albo Sydenhami , julapiis perlatis , anodynifque fupprefli funt illi horrendi paroxyfmi.
21. Onhopn(za. pfciidoperipmumonia ; Peripneumonia hiemalis Sydenhami
proceff. p. 6^6. Pcripneumonia notha van Swieteft aphor. 867, Forte Pmp"
miimonia catarrhalis claff. tertise ; faujfe Peripneumonie j A.
Morbus hic , a folo Sydenhamo 6c Boerhaave itxh defcriptus , differt a pertpneumonia , cujus imaginem refert ex defeftu febris acuts differt juxta ^y'denhamum ab infultu afthmatis ficci , quod in iffo nufquam comparent febris
indicia ; in hac vcro dyfpnoea , manifefte fe prodat febris , licet longe minor ,
magis obfcura quim in peripneumoni^ veri.
Hic morbus prlmo fallaci lenitate opprimit, nec oplnantes; quippe levi defatigatione , debilltate , proflrato oroni fer^ animi motu , anhelitu , oppreilione
,*

&

pe^Tioris incipiens,

adeo leves motus excitat, ut vix

caloris

febrifve indicia

moneant periculi ; mox vagse horripilationes , leviufculi febris infultus adfunt

ynde fubito crefcente anheiitu
debilitate raors, cujus in urina &: pulfu vix^

&

ullum

adfcrlt

prsefagium*

Ingruente hieme
lefcit

nunc

gense

oculique

tufllt

potulenta vomitu

emergit ; infultu primo nunc incaex motu quolibet vertiginofus eft , rubent &: calent
inter tumendum capitis dolor lancinans premit ,

6c fsepe initio veris

friget seger ,

&

rejicit ,

& intenfe rubet fanguis pleuriti

& celeriter fpiritum ducit dolente thorace.

urina turbida eff

corum semulus_, anhelus crebro

Morbus ille fenibus , pitultofis

frigidis

catarrhofis

frequens

in

borea-

morbus^
non peripneumonise accenfetur , quia febris non eft acuta , ul in vera pe~
ripaeumonia ; ad fheuma accedit quam projdme , ^Jluxio irt pectus vulga
vocatur, nobis peripneumonia catarrhalis, a qua tamen differt defedu coryiibus prsefertim regionibus ; orthopncsis adfcribitur, qaia acutus eft

aliorumque rheumatis charafterum.

tribufve phlebotomiis ,
prsefcripto
alternis diebus cathartico quod Ingrediatur fenna , agaricus , verum qui in
hifce regionibus acrior videretur ; deinde diebus vacuis , decodum pedarale , eclegma &: oleum amygdalarum ufurpantur.
Bo^rt
q qq i
zse

fternutationis

Curatur juxta

&

Sydenhamum duabus ,

"CLASSIS

Sj6

r,

ANHELATIONES

Boerhaave vero phlebotomlam unam tantum fuadet j dein quotidle repetitum clyfma , vlcftum tenuem ex jufculis , potum tenuem , fubacidum , mel-fuffitus emollientes ; demum balnea crurum pedumque , &c
litum , vapores

&

ampla
ratio

veficatoria

CFuribus

admovenda

quam

diverfa

a-

Sydenhamiana

cu-y

Onhopna:a fcorhutica Eugaleni

2Z.
f(k)rhuto

obf.

ii

41. Stranguladonis metus

ir^

A.

Sennert. de lignis fcorbuti.

Plurimi fcorbuticl conqueruntur de obftruftione ventricuU a<^ os ufque ,

totum cefophagi meatum obturante , 6c fufFocationem minante :
id imprimis cibum fumpturis accidit , qui ciim primum bolum deglutituri iunt
in praefentiflimo fuffocationis periculo verfantur ; Sennertus vidit qui hoc
Inftar pali

non minus metuebat quam ii carnifex laqueo eum fuffocaturus prsefto effet
ut ab hoc morbo fe liberaret, janux parte (uperiori manibus- prehensa,

is

pedibus pendulis totum corpus concutere neceffum habebat.

Hanc orthopnoeam in ultimo gradu fcorbuti vidit Lind.
25. Orthopnxa ah hydrocephalo Ballonii, Boneti Sepulchret. de catarrho
fuffocativo obf.

14, 15, 16. A.

morbum

effe convulfivum verofimile efl , atque huic convulfioni fu-anfam prsebere fubitam feri in ventriculis cerebri exundationem.
Barheyracius qui vidit hanc fpeciem pro apoplexia habuit , eaque pitui-

Illum
bito

lethali

ftipatur , pro catarrho fuffocatlvo habebatur. Veteres

; quse cum ftertore
aquas e cerebro in peftus delapfas segro fuffocando pares effe putabant ;
binc nata fabula.
X4. Orthopnm variolofa Sydenham. pag. 59^ ; Bagrivr pag. 5-69. A;

tosa

Ea

eft qu3e

undecimo

die

rarlus

14 vel 17,

in variolis confluentibus ac--

cum febris fecundarice exacerbatione , ja6latione , &c.

Vena illico in pede fecanda deln emetlcum prsefcribendum

cidit

vefpere pa,
,
regoricum , Imo narcoticum ; fsqaentl oiane lenis catharfis adhibenda.
Hsec orthopnoea a materia variolosa retenta accldit.
25. OnhDpnm a fungis Journ. die Med. Oftob. 1755*
difAffumptis fungis venenatis seger primo- gaftrodyniam gravativam
tenfivam percipit , dein fuffocationem experltur cum ftrangulatlonis fenfatione ; accedit non raro fingultus , vojnltio , urinx craffse, turbidae , vel fuppreffse ; in fecunda periodo crefcit fuffocatio , pulfus minuitur ; animi dell-

&

quia

rigores

tem imminere

&

fudores frigldl univerfales gangrsenam In primis

viis

&

mor-

defignant.

Guratio exigit j eraetica quantocius haurienda; 2 aclda, ut cxycratum,.

acetum , limonls fuccum aut acetofam , oxalidem , fifymbriura aquaticum ^
quod ex Canheufero acidura in analyfi fundit.
Sumpto euphorbli fucco fuccus limooum fuit eximium antldotum : Dur^

hamel
ti

Acad. des Sc, pag. 247. Lac m qup fruftura fungi venenaenecat. Fungi venenati non ficcantur , fed putrefcunt y:
Itaque ficcl jcniniis aut mlnime timendl. Fungl venenati apud nos freHiji de

l:

fwerit iilico raufcas

fisngi

quentiores fwnt Agaricus plperatus

Agaricus extindorius

holetus

luteus.,.

26.

&Ci
C?r-

OPPRESSIViE. Orthopncea.

677

26' Onhopncea polypofa , River. Cent. I Obf. 82, Bartholini Cent. 2,

EttmuUer de fufFocatione ; ea eft quse a polypo cordis excitatur.

X. Angina

Mal

ab
,

angendo
Angim.

difficultas refpirandi

Efl:

ne

de gorge

di(5la

cum

Paracynanche ba Parafynancke Gr3cci$;

fenfu obicis in gutture

fxpe

deglutitio-'

fine phlegmafid.

difficili ,

cynanche

quia nulla febre inflammatoril flipatur angina ; a C3C,

morbis , quod fenfu ftrangulationis , aut dolore gutturis ftipetur. Differt a dyfphagia , quia angina comitem faepe habet difficultatem
deglutiendi j fed dyfphagia nunquam habet notabilem refpirandi difficultatem
(juam habet angina. Si confundatur angina cum cynanche y pari jure fub.
phrenitis, haemoptyfis 6c peripneueodem genere confundi debent mania
Differt a

teris anhelofis

&

monia

&

morbi clafle diftinfti.

Falfum eft anguftiam laryngis femper efTe efTentialem anginse, cum noa
fit efientialis difficultati refpirandi
ad guttur relatse ; fi etenim quoquo modo refiftant organa refpirationis in gutture pofita , feu fi doleant , rigeant
loquelam moveri decum ad refpirationem five tacitam , five velocem
,

nephralgia

nephritis

feu

&

beant

inde

difficilis

erit

cum

refpiratio

fenfu molefto in gutture

fic

angi-

&

velo palatino , intada larynge.

Anginam non femper comitatur refpiratio frequens quandoque pacatiffir-

n2e frequentiffimaE funt in tonfiUis

,*

raa eft

nifi

quod doleant organa

inter

loquendum

clamandum

ridendum

aut fortius refpirandum.

Ciim Scholaftici , clarioris doftrinse gratia , ad unum principium ftmplex

volunt referre plures fpecies e^ufdem morbi , necefTum habent fpecies multas ab eo genere procul amandare , oblivioni tradere ,
hiftoriam infidam
mancam tradere ; aft hiftoria morbi cujufvis debet fcribi , fepofita omni theoria,
fatius eft ignorari fpecierum theoriam quam earum hiftoriam.
Angina bronchus ; Angina pituitofa ; Catarrhus ad fauces ; Angina muI
cofa Huxham pag. 16 ; Angine catarrhale^ Fluxion fur la gorge\ A.

&

&

Eft ea fpecies quse a lympha intra organa gutturis congefta dependet; atque cognofcitur ex raucedine , tuffi , fternutatione , coryza , vel prsegreffis ,
veL concomitantibus , cum tumore
dolore ccUi , tonfiUarum , parotidum
aut maxillarium glandularum , fine febre aeuta ,
a frigore fufcepto , dum

&

,.

&

potiffimum corpus seftuat.

Hsec fpecies Rronchos Graecis dicitur , vulgo dicitur fiuxio in fauces , a
Boerhaave angina catarrhofa tenuis , aph. 75 j. Etia.mfi vero tumor externus
vix acuie doleat, tumor tamen tonlillacoUi, fi adfit^ cuti concolor fit,
Tum, gargareonifque rubet , quia hic eft nativus fere harum partium color
Boerhaave exiftiraat affici in hac fpecie membranam mucofam , qux nares
intemas , fauces , oefophagum inveftit ,
muco illo infarciri , quod dein
snaturefcente angina , plorat , wbertim exprimitur , fub forma vifcofi phleg-

&

&

mm$

quandoque

acris y

vicina

excoriantis

&

quamvis

Qqq^q

addit.

illufiris.

van.

CLASSIS

6^%

van SwUten

catarrho

in

fit

V,

ANHELATIONES

levis

&

fuperficiaria hujus

membranse phlo-

ad hanc anginse rpeciem , non vero ad cynanchen , hic morbus pertinet, cum cynanche longe gravioribus ftipetur fymptomatis , iifque diveilis.
Cura exigit unam ad fummum phlebotomiam ; dein vero potum calidum
leviter fudorificum ex thei , capillis veneris , deco(fto fcorzonerae, fcabiofse;
fomenta calida ; aerem ficcum , calidum ; diuretica ; di^ram tenuem , vel
mediocrem ; gargarifmata refolveiltia ex aqua vrtae ; uvuls , aut tonfillarum
fcarificationem , fi nimis tumeant. De his vide illujir. van Swieien. y^6.
2. Angina Loweriana , Angine cedemateufe Boerhaave.
AnginDe eft fpecies artificialis a Lowero inftituta M. de corde cap. %.. pag,
raj , quseque ad theoriam hujus morbi illuftrandam mukum confert ; venas
fcilicet jugulares filo ligabat in cane vivo
pofi: aliquot horas partes omnes
,
fupra ligaturam mire intumuerunt ,
intra biduum canis angina fuffocatus
eft; per totum illud tempus lachrymse , faliva ubertim effluebant , ptyalifmi mercurialis inftar ; poft mortem canis cutim a partihus tumefaclis fepafans miratus eft Lowerus minim^ rubere partes turgidas , & tumidas , fed
mufculos 6i glandulas fero pellucido tantiim efle diftenfas.
Hoc experimento docemur quid agendum fit in angina , quam excitat venarum collo vicinarum compreftlo , fada ab fcirrho , fteatomate , ftruma
hygromate , calculo adnato
quorum exempla videfis apud illujir, van
Swietcn n. J^j de angind aquosa ; ea enim agunt uti ligatura Loverl : ciim
gofis

&

<,

in vems fanguis liberrime fluit , tunc vix agit in ofcula venarum lymphaticarum ex vena oriundarum , parciufque lympha ea fubit ; aft retardato
motu progreftivo cruoris , tunc lUe cruor latera , verfus quse diffluit > for-

enim

tius

&

lymphaticorum diducit, unde

diftendlt, ofcula

omnia

lympha ea uberius

fublat^ ligatur^ aut refiftentia, folent

evaneftDdematofa , ciim cEdemate tument partcs

externge , membrana fciiicet adiposa cutis loco adipis coplofam lympham ,
aut ferum perfpirabile retentum excipicnte ; ideo vero fiunt illa oedemata ,

fublt, diftendit, qu^e

aatem

angina

cere ;

motu

quia retardato

fanguinis

teralis

Loweriana
martialibus
ei

j
,

illa

v,

dicitur

progreflivo cruoris

in parietes

venarum

ut accidit chloroticis

Sc arteriarum adaugetur

prefiio la-

ut in

atque ut ea osdemata prsevertantur , nihil eft aptius

exercitio , fanguinis vifcofitas folvatur ,
miliepedibus

concilietur

&

roburque vafis reftituatur

fudorifica

eumdem finein
obf 7 pag. izy, L.

fpirituofa, fumi aromatici extus in

3.

Angina

calculofa Riverii

angina

quam

ut

fiuxilitas

fomenta refolventia

confpirant.

concrementa dura in faucibus , tonfillis , initio trachejc ,

Ballon. Ephemer. libf,
^ ohf l. 1 pag. 180,
Kerchring. ohf zj,

Similes calculos aut

in larynge obfervarunt Felix Flater

3.

pag. ic)y

^ xoi

Sexagenarius gutturis inflammatione frequenter corripiebatur , pr^ecipue a

-gargarifmate ex oxycra-to ; decantu fedabatur hic morbus phlebotomia
miim Medicus quoddam extraneum juxta finem mandibulic dextra: in fauci-

bus Imis infixum

aiiud fuit

quam

globulum fclopeti referens , quod extraftum nihil

durus 6c compa^^us ad pyri formam compofitus, cau-

vidit
lapis

<la

SIV

V V R E S

M.

N G

quod

A.

67^

oenomelit*

dePomaret Chir. Monfpcl.

confolidatum fuit
4. Angina a degludtis Tulpii iib. i obf. c. 7 ; Ah infixo afper^z artcria
offiailo Bonet. Sepukhret. de dyfpnoea obf. i ; Angina a fpind pifcis in
faucibus h^rcnte Schenck. A. D.
Vidi
dolores gutturis cum difficultate canendi , loquendi, tuffi , dyfpha<3a Aia

iTiufculis

terfum

&

maiTeterlbus infixus

ulcus

fupetfult

&

gia

ab

intra guttur

aciculis

enafcatur

morbus

hic

irrtra

hsrcntibus

modo

nulla

angins aut dyfphagiae

inflammatoria

febris

liiiiites

Vide

continetur.

Dyfphagiam,

Curam

hujus fpeciei 6c hif^oriam vide apud Foreflum obf 27, libr. iS.
Vide Foreftum obf.
i Strangulatio fufpenforum

Angina d laqueo

5.

Frequens

rum

qui

tes capti

efl:

obfervatio

melancholicorum

fufpenfi

quandoque ad ramum
; illis omnibus opem

Jam demortui

eos quibus tortor

opem

Ipfe
tuit

pede caput

ita

plicuit,

micabat
ita

furore peccito-

ita

ferre

verum

non

eft inutile ,

nulla fpes

vertebram

detorfit ut
>

qui vitam

seris

etiamfi

aliquandiu

ad vitam revocandi

efl:

colli luxaverit.

defeftu redimere non po-

refed^o a poenitentibus fune delatus efl in ipforum facel-

ubi intra duas horas

nullus

quondam mifero

tuli

a publicanis

videantur

maniacorum

&. in bello non raro ab hoflibus miliarboris fune fufpenduntur, nec ftrangulati

laqueo fufpendunt

fe

relinquuntur

lum

15

15. A.

libr.

tres

phlebotomias palTus

fluente fanguine

aft

tamen ut

rariffimus eiTet,

efl

;^

puLlis ante

primam

praefertlm pofl: alteram fenfim {^{q ex-

&

vix quadragefies intra

ciperetur; vitae reftitutus mifer caput erexit

rauciffima

minutum

voce aquam

per-

petiit^.

multa fputa cruenta rejecit, aquam ex urceolo affatim biblt , tunc paulo
altero pede feretrum, in quo jacebat invitus percutiebat convulfione repetita , tunc vero pacatus fuit , pulfus ad frequentiam
fanis ordlnariam pervenlt , refpiratio nunquam frequens fuit , aft collum prius^
cum nullus Chirurgus metu friad pollicem laqueo deprefifum intumuit ,
volo deterritus vellet venam juguli fupra tumorera tundere , mifer placide
obdormivit fine ulla dyfpncea , pulfu feniim rariori
depreffiori fa^o ob
fic obilt ; pulfus vlx trigefies feimpeditu-m fan.guinis a cerebro reditum ,
parvitate erat vix confpisies in minuto micabat , 6c refpiratio raritate ,
cua paulo ante mortem,
cardiaca, verum multo pr^gAudores in hoc cafu praefcrlbunt emetica
flantius eft phlebotomias largas , promptas , inftituere , frigida fitim horrencarum a jugularibus compreffis per inflammationem fulci a
dam fedare,
fine dyfpncea molaqueo effifti praevertere; nam raro reapfe pacatiffime
riuntur , quibus , laqueo refefto , vita reftituta eft.
6. Angina fdrrhofa Boerhaave aph. 797 ; Dyfpnoea d tumore cardnoma-^
in pQtofo afperee. arteri(Z adnato , Boneti Sepulchret. obf. 6 d farcomatc
parte
ftica
palati , Ruyfchii obf. 48 pag. 45. Galen. de lois aife6l, lib. 5,
cap. 5 ; Tulp. obf. lib. i cap. 44. D,
clarius locutus; antea

&

&

&

&

&

&

&

3cirrhofus

tumor

fsgpe fequitur

cyjianchem non refolutam.; fcrophulofus

CLASSIS

6So

ANHELATIONES

V.

bronchocelofus fine cynanche praegrefla fenfim oritur; dantur etiam excrefcentise feu farcomata , qu3e jugulo adnata anginam excitant.

Raro vero , nifi recentes , fcirrhi refolventihus fanantur , adeoque fuperefl

tantum ut cultro exfcindantur , cum vix erodi poflint cathaereticis.
7. Anglnafuppuratoria 'Qo&xh.^diSQ aphor. 814. De la Motte Chirurg. tom,
I. pag. 193. C.
Eft duplicis conditionis , vel fcillcet apoftematofa , de qua Boerhaave &c
UL van Swktm fuse egerunt , quseque caufe lanceolam admotam exigit
ut pus foras effundat

prxmillis emollientibus intus ore detentis

extus ca-

&

illa utplurimum fauflum fortitur eventum.

forma admotis,
Vidi nuper abfceffum intra quatuor dies efFormatum
fponte ruptum in
textu veU palatini; qui vero plures cynanches paffi funt , ilh pofteriores ha-

taplafmatis

&

&

non ita conftringitur via

bent mitiores
dunt tumores.
'
Si vero exulcerentur fauces , ulcus illud
,.

cancrofum
fpirandi

iecum

vidi

ulcus

eft

&

detergentibus fanatur

infert

profundum

ibi

excoriatus

locus

Angina vemrea

8.

cum

fostore

coloris

cum vocerauca,

nullatenus frequenti

tiendum,
.

quam

Angina

c).

Ea

iinguhs

perioxdice

frequcntia

fufpicatus

&

non

foveat

centur

an
,

deghitiendi

ferpentia,

fcetido, exiguo dolore,

qui complicatus

obfiante fopore

,"

quse omnia fympto-

febris intermittens

licet

fine pul-

efl:

cum

hyfleria

magnam

accefTum exbibuit , quo morbus fanatus efl:.

cam , &c onbopnceam hyjiericam,
10. Angina hydropbobica ; Lycanke Gr^cis.
111.

C.

x Frid. HofFmanni ; L.
cum fopore , naufea
,

laudani dofim anFide dyfpbagiam hyferi-

te

1756,

aii gofier.

ulcufcula fuperiiis defcrip^-

pharyngem, uvulam

revertitur

difiicultate

eum morbum

Rtverius

ell:

diebus

mata poft aliquot horas evanefcunt

fus

Chancre

quam

fenfu impedimenti inter degluMitto loqui de cynaiiche merquaeque non eft hujus loci.

%6

Riverii obf.

excoriata

cum

fed

re-

nunquam

clamandum.

doloribus vagis

laryngem

hydrargyrofis excitat

hyjierica

fpecies

fuiFocatione

refpiratione

membrana mucofa

feu

ptyalifmo aquolb, mucofo

loquendum

inter

curiali feu

grifea, fed circa

nafali,

nec

grifacei.

Nihil efl frequentius in venereorum praxi

ta, levifHm^ exefa

copiofo ptyalifmo

Ulcere verolique au gojier

&

fola epithelis

fere fine febre abfce-

, modo
non fit venereum
exiguam diihcultatem loquendi ,

anhelitils

eft

imo

aeris ,

Darluc

Journ.

de Med.

Brogiani de Venenis pag.

Puerulus Monfpelienfis
buit per duos menfes

a fele

demum

lOl.
rabida demorfus

febricula

aqux horrore correptus

cum

in

bene

fe

ha-

deglutiendi

&

re-

tibia

difhcultate

&

minime furens languit ,

nec -uUum cibum capere voluit , ficque inrra undecim dies obiit. Ruflicus
ante quadraginta dies a cane rabido demorfus , quem memorat in Mem,
de VAcad. de Montpel. Haguenot , querebatur taotum de angina , antequam furor,
mordendi cupiditas eum invaderent ; haftenus nulla, aut exlgua febris. In cadavere hydrophobicorum vidi fummam rubedinem in

fpirandi

ac

pacatus

&

pofti-

OPPRESSIV^.
poftic4 parte trachece

guttur Eegri adaflo

1

Angina

cum

glottidem

explorent

6Si

caveant Medicl ne dlgito in

ut accidit peritiflimo Chirurgo.

A.

nafalis,

Eft ingurgitatio
fuccinglt

arterioc juxta

malum

Angina.

mernbrange pitultarlae
loquendi , deglutiendi ,

catarrhalis

dlfficulcate

qu3e

nares

poflicas

&

per nares refpirandi

palatlnum ejufque columnas

nec non doloribus no<5lu adauftis , velum

nec non tubas Euftachianas diftrahentlbus , pervigilio , odore {ingulari cupri In naribus.
Terminatur intra aliquot dies per excretionem
emunctionem copiofi muci , albi , flavefcentis , infipidi , qul non ex fuprema narium parte , fed tantum ex narlbus poftlcis juxta fauces procedlt. Hanc
pafTus fum
In allls obfervavl ; Au6iores vero mlnlm^ recenfent.
Difllngultur a coryza i^ fede In parlfthmils ; 29 odoratu fuperftlte ; 3
dolore ad aures externas protenfo , vlvido ; 4 contlnua exfpultlone muci fauclum vlfcidl ; 5^ deglutlendi difficultate; 6^ vell palatinl rubedine
fangulnolentus ex naribus
ciim folvltur morbus mucus vlfcidus
ore
clrca fextum , {eptlmumve dlem affatim rejicitur ; adeft ut in coryza vox

&

&

&

nafalis

fternutatlo

fenfus obflrudllonls

5c

&

in naribus

ita ut seger nO(5lu 5

re aperto dormire cogatur ad refplrandum.

Angina exanihemanca Frid. Hoffmann. fymptomadca dlfta 8 varioSydenhaml pag. 661 , ^59
96 morbillofa, Vide Hifl. RubeoI^. A.
In varlolis confluentlbus apud adultos noh raro clrca undeclmum dlem faexcofta , ob calorem praecedentem
liva gutturls eoufque vircida efl ,
puflulas adnatas , ut tantum non fuffocetur aeger ; gargarifma neceffario in
ufum trahatur , & fyringa in fauces fedulo faspe dle , noftuque Injiciatur , quod
componatur ex aqua hordei cum melle rofarum ; fed fi seger eo redaftus
fuerlt, ut fingulis momentis a fuffocatione periclltetur, flupore obrutus, 8c
fplrltu fere undique prsclufo, non fatis efl fi ptyalifmus accedat segro ad
2.

loja

&

&

has

incitas

reda61o

proportionalls

feliciter

Interea

nonnunquam

quotqu<ot

exhibetur dofis

undeclma dle

in

emetlcl flupori

hac fpecie varlolarum

fere hoc fymptomate jugulantur.

,
Anglna vero rubeolofa potiffimum In morbi Initlo segros dlvexat , cum
tuffi , dolore fauclum , f^ernutatlone , fed fada eruptlone cefTat
fuccedit

intereunt

edam

anglna eryfipelati repulfo,

13.

arrhrltldi.

Angina fcorbutica Frid. Hoffmanni

Germanorum. B.

6. Bartholln.

Med. Dan.

Di^

bofcn halfe

&

&

interiorum faucium phlogofis cum tumore

Efi levlor colli
dolore
glandularum, quse frequens admodum efl' fcorbuticls.
L.
14. Angina ihymica Bonetl Sepulchret. obH i^ Simon. Paulli.
Videtur pertinere ad dyfpnceam j procedit a ihymi Intumefcentia.
i'). Anginapolypofa Albucafis Chirurgis Ilb. l cap. 36. Baglivi prax. C.
Efl difllcultas refpirandi ac deglutiendl a polypo narlum In gulam ufque
protenfo ; hujus obfervatio
curatio apud Albucafim , nec non in Schen"
apud Baglivi reperltur. f^ide Schmckium pag. 223,
chio
Sauyages Nofologia Muhodkat Jom, I.
Rrrr
16, Afii

&

&

CLASSIS

^Bi

V,

ANHELATIONES

Annna

amvryfmatica Boneti Sepulchret. C.

Eft angina orta ab anevryfrnate arteria; majorls laryngem aut
i6.

tracheam

prementis.
17. Angina hronchocdica Petri de Marchettis
interna circa jugulum. L. Vide orthopncsam, nec

&

Fel.

a Jlrumd

Flater.

non dyfphagiam.

Angina fpafmodica Rud. Zwing^ri Acl. Helvet. Tom. Ill, p. 319.

die poft vulnus metacarpi & fraduram digiti , fedata pyrexia , seger
jHvenis , jam , ut videbatur , convalefcens , inopinata deglutiendi difficul6c anxietate fufFocativa ad fingulos manducandi conatus corripitur
tate
in coUo nihil erat confpicui ; raaxilla inferior ad fuperiorera Gontra6:a 8sC
18.

Nono

rigida

dum

manu

in

currens

faucia fpafmus dolorificus frequens per

compos

aniraus fui

&

faliva

modum

&c fupra

anxius

totum brachium ex-

&

inquietus

inter-

raucus ex ore fcaturiens , cum degkuiendi nifu fpontaneo

intera faucibus refilientia ; pofl aliquot dies , fic noftu

&

ingefla qusevis'

diu confliftatos tetano

reftilineo

correptus

voce quafi catulina

interiu&

ard^ns, litiens , omnia ftragula rejiciens , die poft vulnus 17*^5 ab angina 8^, obiit: curam vide in Trifmo traumatico.
!().' yingina alba De Meyferey Tom.
2, p, 315. Efquinancie blanchs

ou

jntuiteufe.

PleurodYNE y

XI.

lib.

2,,

Auftomm

fpuria

tis

Pecioris,

laterum

Pfeudopkuritis

4.

fe<5t.

vel dorji dolor Boneti Sepulchret.

Nouvell.

clalTes

Vide van SY/ieten comm. aph, 875;

PUuri-

des maladies;

Doukur

dt-

poiirine.

morbi

genus

Eil

Non

minus

genus aptius
1.

dlffert

&

cujus

prxcipuum fymptoraa

difficultate

refpirandi

a morbis infiammatoriis

citra
,

efl

laterifve

ut pleuriride

quam mania

hyfteralgia

referri

poffunt.

Pkurodyne pkthorica^ pfeudopkuritis Zacuti prax.

ver. centur.

Species

ilia

obf.

73.

frigore

Pkuritis fpuria Ri-

B.

dolore lateris pungirivo

difficultate refpirandi fine

fknum

pe^^oris

phlegmaiiam acutam.

ab hyfteritide ; prseterea hoc genus includit

quse a pleuritide quam vocant falfam, alien^ funt ,- nec ad aliud

a phrenitide
fpecies

cum

dolor pungitivus

tuffi

&: fputis raro cruentls

febre acuta cognofcitur

oritur a plethora

cum.

utplu-

fufcepto aut iimili errore concurrente.

Curatur vel fponte obortis catameniis, aut fudore adjuvante , diseti tenul , refolvente ; vel curatur phlebotomiis , potu diaphoretico , litu partis affeftse cum unguento
de althaea , fotu ex hnteis calidis , ex ovorum
intrita , cataplafmate ex avenae granis frixis cum foliis petrofelini ,
cicu=
tse

&:c.
2.

'fide

net.

Pkurodym
pag.

verminofa Quercetani pharmac. llb. 4; Vern^ de pleuri

89. Dolor pkuriticus ex lumbricis Riverii centur, i obf 75. Bo-*

Merc, Compit. p. 574.

A,

OPPRESSIVtE. Pleurodyne.

683

ex febre vaga, continua vel remittente , fed non

inflammatori^ , cum tuffi ficca, dolore lateris pleuritico , lumbricorum ex<:retione , iingulari oris fcetore , in iofantibus potiffimum.
fpecics cognofcitur

Ilia

Curatur catharticis

una ob vehementiam
mitia fint

minis

emeticis

febris

fit

nec non vermifugis ,

,
quandoque prasmittenda ,

phlebotomia

licet

cathartica

tamen

ex aqua portulacse , decofto graminis canini , infufo fefoliorum tanaceti , oleum amygdalarum , &c , cseteris

julepi

&

fantonici,

prseilant.

PUurodym rheumanca ;

3.

dolor lateris

materie

Eft dolor qui a rheumatifmali

alba crafla, fed moUi {upra fanguinem

matifmus , potiffimum phlebotomia , Sc

Ballonii

fovetur
in patella

EiL ea fpecies quss

vero

deln

Tjuippe

prsefocat

crampum

geniti

dolor

corripit

rat

&

&

&

cruda

aeger in latus

la.-^

diro dolore excru-

plura minuta

tolerari poffet

&

feapfe Veteres
carnium interflipotiiis fpafmum incufarem
fludiofos , faepius a frigore

contraftus efl

refpirationem

quse

L.

i.

8, i3, 54. Dolor

corripit

eft

hypochondriacos

pulfus lentus

loco dolente

remedia

ut

no6lem

dubium

valde
,

Jibr.

ftipatur

effufum. Sanatur ut rhea-

crampum peftoris merito diceres ,

omnes deduxere ; utrum vero flatus

producant ,
melancholicos

oppreflio in

partem pefloris
nec per
,

recedit

id

fiis

iiic

lufcepto

flatu

fubito

fublto

quique

fudoriferis

ptifanis

affeftum jacere non poteft.

4. Plmrodynt jlatuUnta Ballonii Epid. pag. 7
uris a jlatu Bianchi p. 235. B.
ciat

Epldem.

nuUa

intercipit.

queant adhiberi praeter lintea

in

calida.

tuffis

urget

itdi

Raro eatenus du-

potu

frigidae

fub

a crudis frudibus excitatur.

a PUurodyne. jiatuUnta Pringlii pag.

flatlbus
tuffi

&

fcybalis

119: PUuriJie vcnteufe ^ pendet a

colo fub diaphragmate pofitis ; refpirationem tedit &-

parva fed frequemi flipatur

ad alterum
nis

in

nocet

latus protenditur

phlebotomia

dbrfum vel ab uno

corium fangui,
admota , atque vefica-

flerno ad

dolor a

deefl febris

pulfus durities

juvant carmlnantia intus

toria>
5.

PUurodyne vcnerea\ latais dolor^

roni Direl.

Balionii

Epidem.

lib.

pag. %

Mo-

Gallicus morbus.

Sunt dolores
ceduat remediis

lateris
,

perpetui

prseter

fed qui de nocl:e urgent magis

hydrargyrofim

llii

verno

'

nullifque

tempore recrudefcunt

cuni febricula.

Similem dolorem noftu recrudefcentem memorat Rivcrius ohf. 8 centur,'

i^ : dolores erant vagi circa thoracem , qui pofl primum fomnum in quinquagenario recurrebant , tanta vehementia ut nullo decubitu confif^ere poffet
fed furgere cogeretur; Riverius eum dolorem a cacochylia deduxit, &decoft(5
chinc per qxiindecim dies , pr^miffis phlebotoniia
apozematis , eum abflulit.
Septuagenarius ab anno dolebat iatere peftoris, in quo jacere non poterat: in cadavere vidit ///. Vc^^ani cariem, qu^ coflas, vertebras, mufcu-

&

r r r

2,

los.

CLASSIS

^4
los,

&

ParapUunude Cap. j pag.

6.

PUurodym

hyjierica

pochondriaca Vernse
Med. p. 78. L.

c-

1 1

ANHELATIONES

V,

pleuram abrumpferat

ea vero

erat

caries

fyphilitica

Vt^ant de

26".

Comm.

van SVieten
pag. 87 de

aphor.

633

&

pleuritidis nothae fignis

67^. hy^

Storck Ann.

&

qu?e hyflericas vel

Ea eft qux etiam flatulenta Veterlbus dicltur ,
hypochondriacos a.fficit.
Phlebotomia minime competit , obfervante Ballonio Epidcm. lih. 1.
PUurodync a cacochylid Vernx cap. ii de pleuritidis nothse fignls
7.
pag. 90. A.
Ea a cacochylia primarum viarum , fanguinem infpifTante ,
pleuram
infarciente, procedit,
licet fynochum aut febrem mefentericam comiteiur , tuffi , abdominis tenfione , genarum rubore , dolore ad hypochondria
extenfo , purgare potius oportet quam fanguinem mittere. Fide Hippocra(em lih. de ditzta acutor, n^ iz & libr. Pr<notion, n*^ 2.5.
8. PUurodync phthifica Guarinonii , Dodonaei Obf. Cap. iz , Bonet
Mercur. Comp. p. 574; PUuritis phthifica Vernse cap. 11 p. 92. C.
Ea efl: pleurodynes fpecies quse in pulmonis vomica , empyemate , tuberculo , cum febre miti , identidem exacerbatur , quoties novum tuberculum inflammatur ; Ita ut tuflis acrlor , fputa cruenta , pe^loris oppreffio maJor accedant ; ita ut venam tundere non raro neceflum fit ad fuffocationem avertendam ; deinde narcotlca vefpere funt exhibenda ; in illis verd

&

&

caiibus infula cruoris

crufla

fubluteo innatat

fpecles mitlgatur

Illa

alba

&

fero coplofo
flava tegitur ,
oborta nova puris anacatharfi. Juvat

fxpius

emplaflrum de mellloto , cucurbitula.

g. PUurodyne a fpajmate van Swleten Comment.

Spafma non

efl:

fpafmus

fed diftraftlo

dlvulfio

in
,

aphor. 675. L.
accldere folet

qualis

a vehementl mufculi nlfu, contra^llone , extenfione , ut Inter luftandum ,.

onera gefianda, currendum ; illos autem vehementes nifus fequuntur poftrldle dolores peftoris cum fenfibilitate partis affeftae , ita ut taftura recu-

non fecus ac fi pars contufa fulflet.

,
Curatur autem phlebotomla, fomentls humeftantlbus , llnlmentis oleofis^
intrlta ex ovis frixls; ea fpecles eft utplurlmijm fine tufli.
1 0. PUurodyne, ex anevryfmate Riverii prax. hb. 1 1 capj, 5
Parel lib. &
C.
Cap. 18.
Ab anevryfmate aortse , arterlseve pulmonarls aut auriculse dolore
fet

quandoque

&

peftoris pulfatione

palpltatione cordis dignofcuntur.

Pleurodyne vero fymptomatica obfervatur

fuo loco , ut dyfpnxa , empyema , phthijis ,
^algiay

rachialgia^ lumhagines

PUurodyne

Adeft

tuflls

muUIs raorbis

quos vlde
hepa^
,

orthopnoea , palpitatio

nephralgia.

Vide Lind de
fcorbutica Sennert, de fcorbuti fignls. A,
11.

in

fcorbutica.

cunj anacatharfi vifcofa

fcorbuto

pag.

367:

pUuritis.

dolor locum mutat , crefcit a

tuffi

;,

aS:

OPPRESSIV^. Pleurodyne.
afl:

progrediente

dit

ad fternum

diarrhoea
utiliter

eft

lethalis

peiitus ufus
fciiliticum

aceti

veficatoria

applicantur

theriacali

&

parva copia

fcilliciti ,

eft,

quse

feliciter

fuperbibendo

cum

multis

non

fpiritu
;

drachmas duas

fudor

latere,-

hic tuta

theriaca

ipfa

prxfcribitur ad

nino diflblutus
camphorse ,

a!terutro

in

flgitur

&c refpirationem prxpedit

parti dolenti

ex aceto

fici

morbo

^gj

periculo vitse

falvise.

accedat

fi

fpeciebus pleurodynes

aliis

Juvant potus fudoriMindereri , maxime ver6 refunt.

in

ter

eva-

vividiflimus

phlebotomia vero nocet.

proritatur

infufum

tunc

die

Acetum

cruor extraftus

om-

fumpto fcrupulo femifte nitri

Fide BanhoLini Medicinam

Danorum.
12. PUurodyne anhritica Baglivi pag. 43,
van Swieten aphor, 875. B.
Salia volatiiia

cornu cervi

6c

de morbis actatum

Stahlii

narcotica fuadentur

nec non finapifmi

pedibus admoti.
ij. Pleurodym rachitica Buchneri de rachitide. L.
14. Pleurodyne catarrhalis. Vide Catarrhum. B.

a rheumatica per coryzam , raucedinem , fternutationem , 5cc.

Pleurodyne fehricofa Mortoni de febribus, p. 93.
Febris intermittens fub larva doloris punftorii lateralis. Vide curationem
DifFert

15.

&

hijloriam loco citato.

Med. Man. tyGi pag. 21 1 : dolor lateris vividus in hypochondrio dextro , pyrexia exigua, pulfus debilis , fputa vifcofa,
jnagna debilitas , acceflus febris hora quinta vefpertina inibat a frigore
&: poft aliquot horas fudore ac urinis lateritiis terminabatur : in hoc morbo kinkina eft eximium remedium.
16. Pleurodyne miliaris Allonii de miliari. Vide pleuritidem, A.
17. Pleurodyne ex abfceffu Willifti. Path. lO. L.
Vir quidam Monfpelii laborabsit a duobus annis dolore lateris , cum febre lenta , tufli flcca , decubitu In latus dolens impofl^bili ; demum fub
mamma inter coftas apparuit tumor , qui ad pomi aurantii molem excrevit ; hoc fefto ftuxere puris librse plurimae,
aeger convaluit, obfervanFebris proteiformis Diar.

&

te Barbeyracio.

WilUJius

vidit

etiair

flmilem

morbum ex

abfceflu inter mufculos tho-

racis.

Vidi

in

pleuritici

diaphragma ferpens
intercoftale,

cap.

18.

n.

cujus

cadavere magnum abfcefliim

atque intra peftus extuberans

exempla decem recenfet

^8., s9->
PUurodyne. ah

17x6.

///.

pleura

tedum

&

ad

inde oritur empyema

,
Ve^ani ddla parapUuritid&

^^ojficulo

'W.

Giffard

Tranf,

Philof,

vP

3^95

anna

L.

&

dyfpnoea , magna infpirandi difficultas , cum fenfu ponderis

latere dextro peftoris, diu defatigaverant segram , quse demtim
peripneumonia occubuit, Inventa funt in peSore oflicula, quorum unum
fex
Rrrr 3
Tuflls

doloris ia

CLASSIS

6U

longum

fex polllces

tres

ANHELATIONES

V.

latum

coftarum dexrri

lateris periofteo

pondus.
Multas alias pleurodynes hujufmodi rariores videfis in

Pleurodyne parapleuritis

loquendi labore,

fuccedens , f^epe cum

,
pyrexia a paftu accederite , fine fu-

chronicus

fputo quandoque cruento

cum

dore,

Boncd SepuUhre-

C.

Veziani.

111.

Parapleuritis eft dolor lateris

tuffi ficca

doloris pecioris,

to^ titulo
19.

annexum

&

ubi dolor

pleuritidi

brevi

refpiratione

decubitu

in

latus

dolens

Hic morbus difFert a phrhifi incipienre , ab

empyemate , a rheumatifmo , per figna ab Authore fufe
dilucide recenCuratur vero potiffimum phlebotomia , nec non potu diluenre , oIe9
fita.
amygdalarum , narcoticis levibus , oxymeiite nitro fero laftis , &C.
20. Pkurodym a rupto cefophago. Boerhaave hiftoria morbi Baronis de
Waffenaer.
A naufea incepit , fubito dolor atrox in ima oefophagi parte , cul acceffit fenfatio mutationis inauditae in
fitu partium internarum ,
aeger in ledo
ereftus ftare cogebatur capite antrorfum flexo metu fuftocationis , imrtio6c fanguine

difficili,

pleuritico.

&

bilis

erat

to flatu

fumma

quidquid deglutiret

illud

&

cavum

pedloris

in

inde fenfim diflentum epigailrium

difHuebat

dyfpnoea

crefcens

cum mul,

debilitas

paucos dies mors.

Pleurodyne vomica : Vomica pulmonum "V/illifii ; Vomica latens Tul21
pii ; Tuberculum pulmonum Baglivi ; Abfcejfus pulmonum Ettmulleri.
Signa duo pathognomonica funt vomicae , fed fkpius infufficientia , tuflis
asgri , de csetero bene
fcilicet ficca permanens , &: dolor levis in pe6tore
habentes , difHculter fpirare incipiunt , inter refpirandum non flertunt , nec
quidquam exfpuunt , in locum dolentem decumbere nequeunt ; ficca tuffis
tandem gense rubent , pyrexia lenta fuperdolorque affiduo perfeverans
venit ,
rupta vomica pus illialia fuppurationis fymptomata accedunt ;
co intra tracheam ubertim effunditwr ,
^egrum non raro fuifocat illico :
,

intra

&

&

&

phthificus evadit; aft ab

copiofum xger expeftorat
plures convalefcunt , Tnaxime fi exped^oretur cyflis pus continens.

fecus pus fcEtidum

ea

phthifi

Rheuma;

XII.

cap.

Eft

Catarrhus ad peclus Capivaccii

Rafreddatura

difficultas

fuperveniens

Italis

refpirandi

tuffi ,

aeris

raucedine

Romadi^o Hifpanis

quoad

intumefcentia partium aeri expofitarum

&c,

calorem viciffitudinibus
coryza , doloribus vagis ,

Sc

frigus

fiernutatione

vide Schneider Lib. I,

Rhume de poitrim,

flipata.

Per hanc fyndromen diflinguitur rheuma ab omnibus

bis
a morbis aliis catarrhalibus , ut tuffi catarrhali ,
,,

&

pedloris

oppreffio

&: difficultas

peripneumonia catarrhali
Veteres inepte

aliis

peloris

mor-

rheumate
pr^ecipua
fymptomata
a
funt
refpirandi
;
quia in

ex eo quod non fit febris iniiammatoria.

catarrhum, alii per deftiUatiGnem
rheuma

definierunt

&

auC

OlPPRESSIViE. Rheuma.
cum

6^7

dcjUUado foret imamorbi omnes definirl

ginaria, hypothetica, decubitus nomen abfurdum ,
tantum debeant per phacnomena. Immenfa vero difputatlo Sckneideri de horum verborum fignificatu integrum librum comprehendens , efl: opus homiaut defluxionsm ;

alli

per decuhitum humoris

llla

&

nis

eruditione

(nsL

fuo otio abutentis.

Rhume,

D.

I.

Hheuma

In

rheumate membrana mucofa

phlogofi

levi

tio acris

&

catarrhate\

afficitur ,

copiofa

tum

qu^e ex his continuo

puhnonum

qusc vias aereas

quia frigorc conftri(^is ejus poris

debet

exhalare

obducit,
psrfpira-

retinetur

&

organum irritat ; tum quia frigore coagulata lympha , qurC

illac fluit, obicem aliqualem ponit lymphx retro fecuturse, unde congeffio,
ipfi fanguini per vafa minima cireulanti refiflens ; natura vero tum tufli repetita hoc coagulum refolvere, tum febricula excitata obicem tollere conafenfibile illud

tur

hinc calor

qui fenfim crefcens

lympham ad excretionem

diu applicatus

ofcula excretoria di-

tum demum

fit muci illius vifacris, anacatharfis morbum folvens.

quandoque
,
Perfpirabile quod e pulmonibus quotidie exhalat, ad uncias circiter viduas affurgit , experimento Hakfd ; hoc ergo fupprefifo , infarciunginti
tur vafa excretoria, fecretoria pulmonum , tumet textus cellularis , immi-

ducit

difponit

cidi

nuitur viarum

aerearum capacitas

itide

vero refpirandi

difficultas

anguftia

dolor.

Cura efl pctiffimum opus natur^ , quse debito caloris gradu per longum
demum refolvit hanc pituitam qua
tempus continuato fovet , coquit ,
membrana intema viarum aerearum turgefcitj huic Medicus ferens fuppetias
pr^fcribit viftum parcitiimum ex jufcuiis , panateliis , offis , cremoribus , potum calidum diaphoreticum ex infufo capillorum veneris , fiorum papaveris

&

rhceados

deccdo

furfuris

cum

melle

vel faccharo

vel fyrupo capillorum

veneris.
ficca, dolor vlvldus, pyrexia

, perviligium , ^tas florida fint,potus magis emoliiens imperandus ex deco^o radicum

althssse , infufo florum raalvse , violarum ; julapia fint ex fyrupis de althaea ,
de violis, 6c ad fomnum conciliandum vefpere ex fyrupo de nymphae4, pa-

Si tufiis acris

phlebotomia

pavere albo

utilis

eil

aqua liliorum.

Si tuflis facilior

pulmonis minor

dolor gravans , pyrexia nuHa

fenfus frigoris

&c. ptifanx

horum florum ,

falvise ;

jufculis

grana pauca theriacse afTumantur.

Interea frigus, aura ex rimis illapfa

mum

fputa vifcida

feniibilitas

diaphoretics ex floribus
radice fcorzonerse , addantur deterfiva ut

papaveris rhocados , foliis fcabiofsc ,

ficus , mel , fyrupus de hyfTopo , tufHlagine
calide infufa

fint

pede cati , eryfimo ; potentur

incoquantur csspse , porra ; no6lii
,

loquela

cantus, vefpertinus potifH-

morbi omnes catarrhales vefpere intendwntur ; proinpeftus paulo curadeque aeris humiditas lucido igne diflipetur , caput
tius tegantur ; perfpiratio , potiiEmum capitis , cauta pe^inatione , laneis tegmi
ros

fugiantur

&

CLASSIS

^88

ANHELATIONES

V.

pe^oris calor fimilibus indufiis , foveantur ; quae dum calida funt

,
iicca humiditatem combibunt , parfpirationi proinde favent ; abrgenda vehumiditati auferendis non conducunt
indufia quae frigori
ro veftimenta

minibus

&

&

&

ut pellicea.

Rheuma Epidemicum anni iy4^

2.

cum

Grippe.

la

tuffi ficca , dolore artuum ,"

diem
fputo fuperveniente fanaephemera
,
vero
fymptomata
patiebantur
fenes
intenfiffima
illa
cum fijjilo morbantur ;
die nona vel undecima efFerebantur
pulmones erant gantis prsenuncio ,
grsenofi vel fanguine infardi; pluribus narium haemorrhagia ante aut poft
mortem accedebat , licet vena bis terve feda fuifi^eti apud Invalidos Parifiis

Invafit

quadragefimali jejunio

cephalalgia

juvenes

poft quartam

afFe<fti

&

quadraginta

moriebantur.

aegri quotidie

prima die duse phlebotomix ; fecunda emevefpere julepus narcoticus

tlcum vel catharticum ; tertia phlebotomia ,
a quarta ad nonam mixtura ex tribus granis kermes mineralis cum tarvitriolati
antimonii diaphoretici , ana , femidrachma ; divide in fex
tari
dofes , fumatur una tertia quaque hora ; expe<5loratione circa decimam diem
Proceftus felicior hic

fuit

&

&

accedente
XIII.

falus.

HydrOTHORAX;

drops pecioris

hydrops pulmonis Hippocrat. lib. i de morbis; hy^

hydrothorax Gorteri compend. prax, Hydropijis

Audorum ;

de poitrine,

Genus
bita in

non

feu difficultatis refplrandi

eft anhelationis

incUnationis trunci

fomno

cum

faciei pallore

manuum

&

quse crefcit pro gradu

fuffocatione , alterutrius brachii ftupore

pedum

&

phlegmafia

fu-

segritudine chronica

intermittenti.

Cum

dyfpnoe4 ab hydropneumonia

confanditur, nec

facile

diftlngiii

folet

per eventum infauftum in hydrothorace , quandoque fauftum in hydropneumonia feu oedemate pulmonis. Si tamen aquarum fluftuatio percipia-

nifi

tur

commoto

segri

peftore hydrothorax

humeris prehenfi

cog-

certius

nofcitur.

Signa ex Hippocrate funt febris

mor

tate,

unguium contraftio
minorique

intenfitate

tuffis,

fonus quaft ebullientis

diarrhoea qua seger aliquandiu fublevatur

hydrocele

Fantonus

faciei

oedema fubfequuntur,

Buchnerus

refpiratlo frequens

fymptomata empyematis
fed dein

Brachii

cum

fluidi

in

in

pejus

alterius

pedum

tu-

majori diuturnipe6lore
ruit

dein

afcites,

oedematiam addunt

Valfalva , aliique ; fed nulla certa efte figna praeea fluduater aquae fluftuationem fono perceptam concedunt omnes ,
,

&

tio

raro auditur.

Empyema

diftinguitur

praegreffis

fignis

peripneumonix vel

pleuritidis

fuppuratse.

In utroque affeftu

fi

latus

dextrum aqua turgeat ,

fi utrumque

bere incUnando verfus latus oppofitumi

seger cogitur

decura-

afficiatur, in

neutrum
latus

Hydrothorax.

OPPRESSIVtE.

6S^
'

latus

inclinare poteft,

quin

inclinet, cordis palpitationc

tuffi

dyfpnoca majori

Sc

tremore corripiatur

tuflis

imo

paulo celerius
utplurimiim ficcaefty
fi

anomala ciim omnia fymptomata hydrothoracis abfque effufione

feri in thorace quandoque obfervata fint , male in ejus morbi definitione reponitur haec effufio ; ciim enim ipfa effufio feri eft reapfe hujus morbi principium morbificum , male in definitione hujus reponitur , cum nuUa nota innotefcat ,
fi qua
innotefcat , ea nota in definitione reponenda eft. Is erat
pravus mos Veterum caufam in morbi definitione reponere ; fic fatis ridlcul^
definiebatur fyphilis per intemperiem occultam hepati inhaerentem , illiufque
fanguinem , ac fpiritus nativa quadam antipathia inficientem , &c. ut aiebat
febricula

&

Varandceus,

Hydrothorax chylofus, Vide

1.
1

"SVilfifii

cap. 13. de

hydrope pedoris pag,

13. tom. 2. C.

Adolefcens immodicis deditus exercitiis tandem in thorace velut inflatiopenfenfit , ut tumefcere pulmonem finiftrum ,
cor extra
deinde quafi vafis
locum protrudi ipfi videtetur cum maxima pulfatione
ruptionem
feri cujufdam ftillicidium in peftore percepit , quod ab adftan-

&

nem quamdam

&

tibus audiri potuit

vires

attonitus ftatim

rei

novitate

interea

fomnum

vis corporis

fecurus vixit
, famem bene fe habebat ,
motu fludluationem in corpore perfenfit ;

,
;

quia aliunde quoad

poftmodum a quocrefcente morbo U-

&

Lowerus paracentefim peftoris fuaferunt , interventu caufeptimam coftam appHcati ; poftridie foramini falo canalis inditus eft , ex quo ftatim unciae fex
liquoris crafil , albidi , chylofi
extraftae funt , poftridie tantumdem ,
fic per longum tempus, relida canWdlijius

lujlr.
terii

inter

nula

&

fextam

&

seger

getus vultu

identidem fluere finebat

&

viribus valens

humorem

ambulabat

deinde ferofum , interea veequKabat adolefcens , decodo vul-

nerario utens.

Numne

verofimifiter

ruptum

eft

quoddam ras

ex ramis

ciiyliferum

canalls

ihoracici ?

Hydrothorax ab omento Rhodii obferv. 24. cent. 2. C.

hoc morbo funt hydrothoracis vulgaris fymptomata , nulla vero
effufio
in peloris cavo , fed omentum mole fua ,
convolutione diaphragma premens
dyfpnceam inducens , quse pro hydrothorace vero
2.

In

&

&

imponit.
3. Hydrothorax vulgarls ; Carol. Pifon. de morbis a colluvie ferosa , hy*
"^
drops thoracis pag. 215. Baglivi p. 432. C.
Vel fuccedit morbis acutis ut pleuritidi , peripneumoniteve , de qua varietate infra. Vel obftrudionibus pulmonis , hepatis fupervenit ; vel ab afthraate , dyfpnoeave procedit , verbo a caufis morbi chronici ,
ifta varietas
non ita cito segrum jugulat. Plures obfervavit Pifo , qui per annum unum
aut alterum hoc laborabant , 6>c dubium erat inter Medicos , num laborarent ephialte ; quippe folemne eft in hydrothorace circa horam unam aut
alteram ab ineunte fomno fubito expergefieri ,
aeris captandi gratia fe-

&

&

sieftram

aperire

qu^

difficultas

Sauvag-es Nofologia Methodica,

refpirandi

Tom.

I,

mane

remittit

&

s s s

vefpere reye^g"

CLASSIS K ANHELATIONES

^90

infomnes , fufpiriofi , anhelofi , animam agere videantur ; segri

morbo minime poffunt in lefto decumbere , fed in
procedente
utplurimum
dormiunt capite paululum ad antica inclinato , pedibirs ocdecathedra fedent

vertltur

ita ut

fitibundi,

&

matofis

Cavendum
dragogis,

a fortibus catharticis ne fufFocentur; prsemiffis levibus hyadhibenda funt , qualia fub forma jufculorum ex balneo

paratorum adhiberi folent

marise

ta a morbis
toris

efl:

diuretica

cum

pr?egreflis ,

in

potifiimum

cum

quo etiam cafu vix

vifcera fint prius labefa^ata

facultas

frac-

efl

jegri

poteft fuaderi

feftio

nec principio mali obviam

pec-

ire poflli-

Jsile fit.

Ubi

vires integr^e

in vifceribus
rnultis

morbus recens

feftio

lateris

fauftos

profunt etiam cauteria

cationes ex fuafu Hecquetii

in curationibus

ufu calomeiani

color segri bonus

fucceflfus

tibiis

inufta

fortiri

vel

poteft

leves

&

nulla labes vetus

,

&

laudatur

cutanese

fcarlfi-

fed curativum proceflTum fuse delineatum videfis

D. Laierme. Kiverius hydrothoraces aliquot fanavit tam

tum deco6lo fudorifico. Baglivi decodlo plantarum aperien-

iil.

& oxymelite

inveteratnm hydrothoracem abftulit. Succeflf^um

hydrothorace videfis in Journal dcs Savans Ann,
i685, authore Rain^ant
terra foliata tartari a fcrupulo uno ad drachmam

tium

fcarificationum

fcillitico

pedis

in

unam

fsepe

promovet catharfim

levamine , fi repetatur.
Paracentefim ope acus
tores

modo

nulla

anacatharfim

tricufpidis

labes prsevia

&

&

diurefim

cum magno

segri

mature inftituendam fuadent eximii Aucinfanabilis vifceribus infideat , inter quos

Bergeron , Morand^ Duverney hXicQS ex

Senacus ^ Bourdelinus ,
hac operatione eventus obfervarunt,
difficulSigna hydrothoracis juxta eruditum D. Bouilkt funt primaria
tas refpirandi , diflficultas in hoc vel illo fitu jacendi , tufl[is ficca vel humicededa , pondus fupra diaphragma , pulfus depreflfus , urinee paucitas ,
ma vel palpebrarum inferiorum vel extremorum : figna fecundaria funt anrexia ^ vigilise , anxietates , fyncopes , vox debilis , orthopnoea , urinx lateritise , tumor hypochondrii ,
cingulum dolens in imo peftore , /pKta
illuftriflimi

,,

&

cruenta &c.

HydrothQrax febrifcqums D. Varnier. D, M. M. Journ. de Med. Oftoi)

1757. pag. 261. C.
Crendalius Nofocomii Vahncianarum Medicus , ( Traiti des Malad, de poi~
trine Paris /739.
li morbi defun<Sos diffe) plures pleuriticos inter 6
cuit , inque omnibus hydrothoracem , ac pleurae cum pulmone adhseren4.

&

tias invenit.

Duo

fratres circiter

fione &: tuflicula

plenum repertum

eft

mii generafis

multoties

davera

calentia

fere

novennes fynocho

miflTo bis vel

ter

levi

cum parva

fanguine obiere.

peftoris opprefPeftus fero limpido

fahis.
Ego vero in infantibus Nofocominime prsevifum hydrothoracem inveni , licet caexenteraflfem , unde apud eos rariflime phleboto-

pulmonibus

aaia utor,
Sigtia

OPPRESSIV^. HYDROtfiORAX.
Signa immlnentis

perlpneumonicis
beantur

catarrhofis

quod pejus

aut

febaceus

eft

hydrothoracis

febrls

D. VarnUr,

propenit

valde

remlttat

phlebotomiae iterentur

multo iero clrcumdatus

fed

ifta

nec fudorifica

ii

adhi-

fanguls in patella

llngua

fi

691^

SI pletiriticis

humlda

calor

non
exl-

guus , tuflis parva , ficca , Inutilis , oppreflio etiam parva , qu3e tamen in
quovis pedlorls motu crefclt , continua, fenfus fluftus aqu9e pulmonem prementls , &c : In his cafibus tlmendus hydrothorax , adhibenda fudorlfica
fomniferis jun6la.

cum

non

fraftae ,
nec efl ulcus , fcirrhus, vel
hydragoga poflAint adhiberi , ut fuccus
iridis , fyrupus de rhamno ; item optime convenlunt diuretica , ut fuccus copiofus chaerophylli juxta methodum GeoiFroi , deco6lum fructuum paliurl , vel
femina ad drachmam unam deglutita , jufcula aperientia cum millepedibus ^
acetum fcillitlcum ad drachmam pluries repetltum , vel ejus radlcis pauca grana , ut duo vel trla.
5. Hydrothorax hydatidofus C. Pifon. hydatides pulmonis pag. 226. obferv. 53. Lselii a Fonte coniult. 8. Morgagni Ep. XVI. 44 , 33 C.

In hac fpecle

fuppuratio in

In

bre

latere

&

funt

cathartica

anhelatione fubiiml

adolefcente

dein repente

vires

vlfceribus

fufFocato

pulmo ejufdem

inventus

multis
efl:

annis laborante

lateris refertus erat

veflcis

cum

fe-

in

uno tantum

humore

pellucido vlfr

hydrothorax

cofo plenls.

Ideo seger in hydrothoraei truncum erigere cogltur ad facile refplrandum^

hac pofitura, aqua proprio pondere deprimit magis diaphragma ,
quam in alio quocumque fitu , adeoque cavitatem pedoris tantumdem amquia In
pllat ;

gum

e contra in

fpatium

pondus aquse
minori ex altitudine

horizontali

fitu

diitufse

aquae

fufl:inetur

cofl:is

&

in lon-

ponderant In diaphragmatls
adeoque Ineam partem, qu^ minus depri-

ambltum, noa vero In centrum .

ml potefl , ergo capacltas tboracls non ampliatur ,
aqu In pul-
monem gravltant , unde oppreflio ; jam vero fi hydatides amplae , raoliQS ,
flaccidse fint ,
in thorace pendul^ , eae debent pari lege gravitare ac fi fluidum conftituerent , prolndeque hydrothoracis phEenomena

&

&

exhlbere.

Hydrothorax mediaftini Rlverll

6.
2.

cap. 3.

Morbus

&

D.

Bouillet diflert.

eft qul

conjun^ia

cent. i. obf. 60.

Columbi anatom.

llb

Heifler Anat. n. 39. C.

habet fymptomata afthmatis , peripneumonise

1758;

cujus hiftorlam refert Riveriiis , intra menfem hoc

,
morbo obiit ; Initio correpta eft magna refpirandi difhcultate , afthmatis
paroxyfmum ^smulante , cum tufli , fputo cruento , febre & faciel rubedlne , qu^ phleb^omia fedabantur ; acceflit pondus grave in medlo pecpalpitatlonls.

toris

dies
clt

Vidua

ardor internus , pungltlvus in diverfis thoracis locis ; intra auatuor

quatuor phlebotomiae cum levamine celebrantur ; vefpere febris crefaft in reglone cordls
violenta percuifio Inftar mallel , feu palpltati

vehemens, pulfus depreflus ; medicamina antlhyfterica prsefcribuntur j catamenia copiofa accedentla fiiblevant ; levis alvi fluxus , vomitloque fpontaS ss s 1
nea

CLASSIS

692

ANHELATIONES

V,

nea accedunt , juvant ; aegra vigefimo die convalefcere videtur , vigeiimo nono fubito moritur ; aperto cadavere , mediaftinum fuit plenum
fero fanguineo , pulmoque purulentus , ovaria nigra : Ranchinus, optim^
judicavit initio hujus segritudinis adfuiflfe pleuritidem mediaftini.

Hydrothoracem mediaftini ab hydrorhorace pericardii diftinguere difficillimum eft, in pericardino tamen , fi fides Viaiffenio , ^eger fedens caput ad
ratio eft quia in hoc fitu diaphragma horizontale evaanteriora inclinat ,
dit , adeoque preffio fuperincumbentis pericardii fero turgidi eft ipfi perpendicularis , proindeque ad illud deprimendum
thoracis cavum ampliandum efficacior , unde levatur difficultas refpirandi.
7. Hydrothorax pleur<& Frid. HofFmanni c. 14. de hydrope ; Bergeron
diflert.
de hydrope peftoris. C.
Eft morbus quem cenfent pendere a collefto fero inter laminas pleursc

&

&

&

coftas, vel diaphragma; fed qui nullis fignis certis ante cadaveris fe6tio-

nem

prodit.

fe

minime abftemio

In adolefcente fanguineo,
peftoris

difficultas

afthmatici inftar

refpirandi

cum

feneftras aperire

tuffi ,

cogeretur

dolor fixus in latere

quse in dies crefcebant

;

acceffit

finiftro
ita

ut

oedematia pedis, cru-

finiftri , cum
hydrocele j pulfus debilis , insqualis , tuffis cruenta ,
mors. Sefto cadavere feptem circiter feri librse in latere finiftro pecquas rupta vefica facciformis parti poftics adhsrens continuerat ;
,

lifque
cita

toris

Hoffmannus.
Dolores punftorii in latere dextro peftoris cum tuffi ficca notabili , febre heftica ,
macie fucceffiva ; poft triduum difficultas refpirandi crefcens
a decubitu in latus finiftrum , nullum pondus in diaphragmate , levis tufeptimam coftam
dolor a preffione inter fextam
mor dextri lateris ,
debilitate , tricufpide acu in partem docrefcente admodum anhelatione
lentem adadia , quatuor feri librse eduftse funt j unde ftiilante continuo fero fublevatus plures menfes fupervixit , hsee D. Bcrgeron , qui feflione
cadaveris pleuram a coftis in tota lateris dextri longitudine fejundam inhaec

&

&

&

&

venit.

Hydrops peri'
1 9 ,
XVI.
Epift.
Morgagni
54. 36. &c.
19 ;
Hydropijic du pericarde Vieuft^ens Traite du cceur , Senac Traite du Coeur,
tom. 1 pag. 361. D. Bouiilet diftert. 1758.
Signa hydrothoracis fimplicis. i*^ Eadem principia prsegrefla, qu3e in hydrothorace pedoris , pallor , palpebrse infimse , manuumque tumor oedema8.

Hydrothorax

cardii Zacuti

pericardii

Hydrocardia Hiidani obf.

Lufitani centur.

3 obf.

urina pauca , lateritia , fitis ,

,
trum duriufculus , parvus, insqualis

tofus

ienfu ponderis
capite.

thorace

5*^

doloris

Oppreffio

fafta

uftionifve.

peftoris

fuerit effufio.

mter coftam tertiam

Accedit

difficulta-s

&

cum

tuffis ficca.
,

2*^

jntermittens.

4" Syncopes

Pulfus juxta
3<?

Archia-

ill.

Palpitatio cordis

frequentes

maxime

cum

ere(5to

decubitu tamen horizontali ufquequo in

peftoris tremulus vel undulatorius ,

6^ Motus

quintam confpicuus

deglutiendi

tuffis ,

pulfationi

cordis

oedema inferiorum

refpondens.

artuum

crefcit

ftriDe

OPPRESSIVJE. Hydrothoax.
ftrlse

expeftorantur

fanguinis

erigendum caput

nem autem

decul^itus

aquse in peftoris

Hydrothorax alius
vero chronicus ,

in

fupinus

debilitas

anxietas

neceffitas

orthopnoea

693

pplvinarium ad

mors

fub

fi-

cavum exundant.

acutus

eft

alius

fumma

feu

quo mitiora

menfem aegrum

qui intra

fymptomata

funt

&

truciiat

juxta obfervata

caput ad anteriora inclinare cogitur.

adolefcente prsegnante ortam a rheumate pertinaciflimo negle^lo , recidivo ; segra per multos dies continuo jacebat fupina ,
horizontalis , ere6lo paulifper capite , animo linquebatur ; pulfus erat intermittens, fubdurus initio , inaequalis , parvus j cum ^egra foret hyfterise

non pauca

fedens

seger

Vidi hydrocardiam

obnoxia

ea

interea peperit
vit

cum

non multum terrebant , nec oedematia pedum

poft biduum lochia evanuere ; osdematia
,

tibiarum

fubito

incre-

&

lateritia ; tunc pulfatio tremula pedoris

,
palfyncopes frequentiores evafere , pallor maximus
quse in rheumate tandiu defatigaverat , quae tamen

urina pauca

interea

tuflis

&

&

cordis acceftere

pitatio

nulla

fiti

in

deinceps acceflit- fuitque cruenta ; tum pulvinaria adhibita funt

livor fub
difficultas deglutiendi , ardor
axilla apparuit inter coftas,
dolor in regione cordis , naufea , abdomen tumidum , delirium obfcurum , dyfpncea
;

&

Cadaveris apertio denegata

, mors.
auricul^ fimul adfuerit dubium eft.

major

vum

hydrothoracem

inveni

Pluries

cachefticos

fine

,.

&

fuit

an anevryfma cordis

vel

hydrocardiam maxime apud infantes

pr^grelTa difficultate refpirandi

&

paulo ante

fed

efFulio ilia feri in ca-

mortem

;
imo quo ferius
morte referatur pe6lus , eo major eft feri copia.
Paracenteftm in hoc morbo fuadet illujlrijjl Archiater , vulgo diuretica
,
femper incaffum.
catharticaque^ adhibentur
Morgagni Epift. XIV. 35. Storck Aft. Nat.
9. HydrotJiorax a fcabie.

pedloris fsepiilime

accidit

poft

&

Cur.

Ea

Tom. V. Obf

47.

quse ^ repulfis fcabiel

eft

refumpta fcabie fpes

Htn 8"t,

eft

XIV.
Eft difficultas

rubeolae

EmpyEMA ,

&c

exanthematis fupervenit :
,
Fide Anafarcam 3"" ^ Afci"

Empyeme.
crefcens, quam prseceflit
comitatur febris nedica , magravitas fupra diaphragma , cum

refpirandi a pedloris reclinatione

phlegmafta non

refoluta

decubitus

in latus

cies ,

recuperandse.

fanitatis

fed fuppurata

fanum

plurimis denique hydrothoracis

difficilis

,
,

&

fignis.

Principium materiale morbificum eft copia puris in cavo thoracis ; ftve

facco pleurx, five mediaftini , five-pericardio includatur ; fed utplurimum
pus illud in cavo thoracis effufum eft , diaphragma premit , refpirationem
difficilem , &: in dies crefcente puris copia, difficiliorem reddit.

morbi

Initio

thorace

pyemate

facies

latus pei:oris
;

in

minime pallet in empyemate , aft pallet in hydroaffedum f^pe fub finem tumet , remollefcit in em-

quibufdam cafibus

anacatharfis datur purulenta

S S S

fsepius

puris

COQ

CLASSIS K ANHELATIONES
confe61ionem renovata
nls

comitata

Apodema quo
quitur

vel

vel

fine

piTegrefla

crepat

&

micis
S\

rupto

fit

horroribus vagis

paroxyfmis

vefperti-.

puris In cavo thoracis quocumque ferheuma ; vel 2 pleuritihsemoptyfim

,
,
contufionem , vulnus , vomicam latentem , qua:
colieftio

inflammatione a

hoc cafu (igna

in

empyema

dignofcatur

cum

^ peripneumoniam

paraphrenitim

dem

febris

fuit.

fteatomate incipit
defunt

fere

fubfequens.

dein

foris

vel

intro

&

cognofcatur vomica

quibus

Puriformem pultem in fteatomatls feu voinflammationem haud dubium eft.

hujus generls produci citra

inflammatio pulmonis , pleurse, mediafl:Ini

dlaphragmatis

pericardiive

duravit per viginti dies abfque anacatharli vel metaftafl raaterise purulentse,'

tunc hic pus latere certi fumus , maxime

rupto apofl:emate , fymptomata
;

fuerint

nuuntur

remanet

dyfpnoea

tuflSs,

fum , ere^lo fenflm magis

dextrum pure turgeat , illi
In

capite

infident

circumverfione

corporis

peftore
in

illls

oppofito

dolor

eft

febris

commodus ;

cito tuftiunt

quandoque fluduatio

admi-

(igna fuppurationis fimul

fublevantur

quae crefcit in dies; decubitus in dor-

&
;

ii

fi

perfentitur

puris

latus

fuffocantur,

Imo

hedica , pulfus frequens , rubor genarum , fitis ,

,
noulurnus
, diarrhoea colliquativa , mors.
anorexla , tabes fudor
Certe diftingui debent tanquam totidem fpecies empyema thoracis a
phlegmalia &c a vomica pulmonis ; empyema pleurse pure intra ejus dupllcaturam contento ; empyema mediaftini ; empyema pericardli ; verum
non fatls adhuc dum prove^la eft harum fpeclerum hiftoria diagnoftica ,
prognoftica , nec fpecialis curatio. Interea
I183. Baglivi p,
I. Empyema a peripneumonid van Svleten , aphor.
C.
337Defignant fymptomata peripneumoni^ prsegrefl^x aut pleurltldls cum pec-;
flrepltus

auditur

torls gravltate,

dyfpnoea
fcllicet

2.

febricula

fputo cruento.

Paulus Carmelita

P.

mum

peripr.eumonia

per duas feptimanas Immunls

phlegmatiam
oblit

fitlm

&c

figna hydrothoracls

febre

rigore

habere

cepit

,-

crefcentem , depuris magna copra effluxlt.

II 83. &c. C.

refplrandi dlfficultatem In dles

acu

ImmiflTa in peftus

tricufpide

Empyema a vomicd van Swleten

Inquirenda funt ulterlus

Ilberatus

illius

aphor.

figna.

3. Empyema phum Boneti Sepulchret. p. 619 tom. i.

Vidi in cadavere pleuritide extinfti magnam puris copiam inter pleuram

&

&

minlme

effufo pure in cavo pe<51:oris.

Bonetl Sepulchr. p. 609 tom. i.
Sequitur pleuritidem mediaftini fuppiiratam , cujus figna vide fuo loco

coftas lateris

4.

Empycma

curam
5.

finiftri

In Enchiridio

Harum

liioUni.

Empycma diaphragmads

Prceceffit paraphrenitis

djaphragma

mcdiaflini

Bonet,

aut pus ex

Sepulchret. tom.

pag. 619.

C.

pleura coftas fuccingente repfit inter

&

ejus tunlcam fuperiorem , ut mihi vldere contiglt.

fpecierum hlftorias videfis in Sepulchrcto Boncd tonu 1

libr.

6.

2.

Emi

O
6.

P P

Empyema

R E

S S

inurcojiale.

E M

iE.

P Y E

A.

<?95

C.

Pendet a facco pure turgiclo , quem efformat pleura coflalls poft pleur.itidem verara pure diftenfa ,
intra cavum pe6i:oris intumefcens ; hoc facco compreffi pulmones difHciliiis refpirant
decem plures liujus obfervatio-

&

nes

refert

proftarent,

nem

ly^^

aut citat

///.

certe eximio

f^e:^iani

remedio

de
effet

parapleuritide ;
lateris

atque

paracentefis,

fi

ejus

figna

Vid& VUurody"

CLASSISVL

(^9(^

"^^m? Mi^ ^TiV^

31

'"^
^i^'** ^^"^'^ ^'"^'^ ^i^'^

" "^s^ >!( >!C >{(

>:" >:')!(' >' .^" >!( '<

fe'

;s(

>i(

^^^ ^"^^ ^*^^ ^-^^ <^^-^ ^^^^

)*:

>

;^;

:s(

,>{(

:(

;(

>}(

:^

>j(

)j(
.^:

;<"

.^

^jtfikJ."^.

>'

yn

\^

-^j^

^;^

ic

SEXTM SFNOPSIS,
DEBILITATES.

CLASSIS

Caracter. Impotentia

&

clare

di, confueta vi artus organave

Dys^sthesi^,

I.

appetenmovendi, nec non imaginan,

&c.

di, vigilandi,

ORDO

diflin^le fentiendi

impotentia clare ac diflin8:e

fentiendi.

I.

II.

^^ AtarACTA Cataracte
V^ ne pupillam.
,

Caligo , Fue

vifus debllltas

ob maCulam opacam po-

obfcun , vifus~debilitas obicibus opacis

pupillam

citra

pofitis,
III.

Amblyopia
lucis

IV.

Amaurosis
norum

V.

Amblyopk

vifus debilitas refpe^^ive

diftantiam objefti
,

ad fitum

gradum

oculis pellucidis.

Goutte fcreine

vifiis

debilitas

abfoluta fine ulla orga-

opacitate inaffueta.

Anosmia

Perte

cTodorat

odoratus

aut olfaciendi impo-

debilitas

tentia.

VI.
VII.

AgheustiA, Perte
Dyseccea , Durete
rinthum

VIII,

Paracusis
cultas

de gouty guftus debilitas aut guftandi impotentia.

d^oreille

auditus debilitas

obicibus extra laby-

poiitis.
,

Ouie trouble

voces

artlculatas diftin^le

audlendi

dlffi-

vel impotentia.

IX, CoPHOSis

difficultas

furdite

fonos etlam iimplices perclplendl vel audiends

vel impotentia,

obice intra vel ultra labyrinthum po-

fito.

X, An^sthesia, Engourdiffement
obfcuritas fine ftupore,

&

tadus In toto corpore

debilitas vel

fopore.

ORDQ

Y N O

ORDO

ANEPiTHYMiiE

II.

AnOREXIA

appmt

Perti

S.

^97

appetituum fenfitivorum de-

vel iuppreffio infolita.

bilitas notabilis ,

XI.

P S

appetitus efculentorum

fuppreffio feu

famis feriatio.

Xll. Adipsia
XIII,

Anaphrodisia
famulantium

ORDO

appetitus potulentorum

JmpuiJJance

fuppreflio feu

venereorum

appetitus

feriatlo.

fitis
,

motuumque

ei

feu libidinis fuppreflio.

DysciNESiiE,

aut impotentia motus ac fs-.

pe fenfus in organis libertati fubditis , ut lingua ^ larynge ,
III.

artubus.

XIV. Mutitas

Mutitc

XV. Aphonia

voces articulatas edendi impotentia.

Ferte de voix

plenaria vocis fupprefiio

rem & fyncopem.

XVI. PSELLISMUS, Begaiementf quafdam fyllabas pronunciandi
XVII. Paraphonia , vocem foiitam edendi impotentia.
XVIII. Paralysis , Paralyjie , motus aut taftus vel utriufque

latere corporis

ORDO

ParapUgie

debilitas

motus ac tadus

IV, LeipopsychitE, motuum

XXI. AsthenIA
bilitas

in

utroque

Epiiifement

viriumque vita-

debilitas.
totlus corporls gradaria feu fuccefiiva de-

fenfubus integris.

XXII. LlPOTHYMiA

,,

Lipothymie

fubitanea imminutio

XXIU. SyngOPE

virlum

mufcularlum

totius

corpcyls

pulfu fuperftite.

Syncope, motuum vitalium fubitanea debllitas cum

, fenfuumque obfcuratione.
fenfuum apparens
ASPHYXIA , AJphyxie , omnium motuum
gore

pallore

mortem

&

fatio

ORDO
,

del)ilitas \n

exceptis partibus fuperloribus.

lium

ri

impotentia,

hujus laxltate.
Hemiplegia , Hemiplegie, debiiltas motus aut tadus vel utriufque
in alterutro corporis latere, dextro vel iiniftro.

XX. Paraplexia

XXIV.

flupo-

cum

alterutro

artu

XIX.

citra

V.

fere

cei^

referens.

CoMATAy

phantaii3e

fri-

motus libe
memorisque feriationes feu morbi foporoii

XXV. Catalepsis,

fensus omnis

Catalepjie

6auvaes Nofologia Methodica,

Tom.

ftatus

!t

appetitus

foporofus

cum artuum

Tttt

ilexi
lilate

CLASSIS VL SYNOPSIS.

gp8
litate

&

ad quofvis novos fitus retinendos aptitudine.

Extafe^ ftatus foporofus a gravi pathemate fubito or,
^grum in eodem fitu quo prehenfus eft retinens , fine apti-

XXVI. EsCTASiS
tus

tudine cataleptica.

XXVII. TyphOMANIA , Typhomanie

frequenti muflitatione

ftatus foporofus facile excitabilis

feu fomnio

&

vividitate

cum

imaginationis ac

memoriag,

XXVni. Lethargus
fummo

XXIX. Cataphora
lirio

Lethargie

imaginationis
,

ftatus

ftatus

& memoriae
fomnolentus

foporofus facile

torpore

a<;

excitabilis

cum

febre.

facile excitabilis (ine febre

de-

6c obllvione.

XXX. Carus eft

XXXI, Apoplexia

fopor profundus fine ftertore.

Jpoplexie^

eft

fopor profujodiftimus

cum

ftertore.^^

vel fonara refpiratioiie.

CLASSIS

DEBILITATUM THEORIA."

6^

SEXTM THEORIA*

CLASSIS
ws*T't.'ffia<&.&^g^sgi^

MORBI PARALYTODEI
U

DEBILITATES.
&

Otus impotenda ,
finfus abolhio , Fel. Plateri. Motuum defiUus
Junckeri , Tab. 143. quibus mararmum
catarrhum fuffocativum
accenfet Auftor. Morbi adflricii Profp. Alpini Medic. methodica, Lib. X,

&

^bi recenfet cum apoplexia , paralyfi , caro , catalepfi , morbos convulfivos ^

anhelofos , aliofque diverfarum claffium. Refolutiones nervorum Frid. Hoff-

manni Tom.
nias

ubi morbis foporofis,

4.

cachexias

&c. Morbi quietaks

&

IIL

fenfuum defedibus admifcet infa-

Linn^i. Symptomata fenfuum Joncarus , paralyfis , &c , a morbo-

Hon de Morbis capitis , ubi apoplexia ,

Tum numero excluduntur. Paralyfis vulgo audit motus & fenfus, vel alterutrius abolitionem ; provenit a Gr^co paraluo
refolvo , & paralytodei
,

ab oides

affinis ,

& paralyfis

Faralyfie , foibleffe des nerfs

2. Debilitas fenfus'^, ut

refolutio
;

quafi

morbi paralyfibus

affines

Gall,

Anglis Palfyes.

tadQs , efl: impotentia efformand! idea

organa agentium.
impotentia movendi artus juxta cupiditatis, aut
vifijs ,

claras 6c difl:in^as objei^orum in

3.

Debilitas artuum

efl

voluntatis di<5lamen.
4. Debilitas

alimenta
veniunt.
5.

-quam

appetitus

potulenta

Debilitas

pulfus

ut famis

venerea

fitis ,

&c

quantitas

eft

libidinis

quando

&

efl:

impotentia appetendi

quomodo ad

motus cordis

fanitatem con-

vel arteriarum minor

-,

in ftatu fano.

Def6!:us fenf^s,

moti*

appetifus, e{l

fumma eorum

1 1 1

2.

debilitas, vel

ob-

fcuritas

A S

C L

^oo
fcurltas

fuppreflio nuncupantur.
6. Characler hujus claflis eft

VL

S I S

male aholhio vocantur

qu3e

quandlu recuperari pofTunt

partiall^ vel integra renfuum

tum naturalium fenfibus

Quoniam Imaginatio 3^ memoria non poflunt
Ilberorum

motuum tum
j.
tur quse
illse

ab

his

prius

pendent facultates fuperiores

depravationes ad. vefanias attinent

&

debirttas.

quin depraven-

intelledus

Imaginationis

aptius

appetituum

obviorum

deficere

ut

voluntas

&

memorise fuppref-

ad vefaritas attinent.
Impotentia movendl quse a dolore , fv;bre , phlegmafia , fimiiive graviore morbo dependet , feu quas non eft in his morbls prsecipuum fymptoma , ad alias claflTes releganda eft.*
fia, vel abolitio aptiiis
8.

Theorla Debilitatum^.

Anlma eft in contlnuo conatu ftatum fuum mutandi. Wolf. Pfychol.

10. In ftatu fano confequenter ad imprefiiones quse fiunt in organis , ut
vifus , taftus , auditus , anima fibi repraefentare poteft ideas colorum , ta9.

atque ft illse impreffiones vividiores fint , ea non.

, fonorum , 5cc
non eas fibi repraefentare , atque in hoc cafu formale fenfationum.

^ilium
poteft

cum

materiali neftitur.

11. Animse
attendat ad

facultas

idearum reprsefentativa

unam ideam

five a phantafia

limitata

ita

eft

ut

fi

fortius

five a fenfatione

cseteras

oriundam , ea
impreffiones debiliores rninus aut minime appercipiat , ut exemplo

ecftafeos

epilepfise patet.

12. Vis animse

fuum continuo mutandi , Ita pendet

denegetur influxus liquidi nervei in datum mufaut nuUatenus exeratur , unde hujus immobilltas :.

feu canatus ftatum

a difpofitione cerebri

ut

fi

, ea in hunc minus ,
docent nervorum ilgaturae , vulnera.
13. Vis animse reprsefentativa ita pendet a difpofitione fibrarum nervearum , 8c medullarium , ut fi deprimatur , vulnerepur nervus in origine fua ^
vel in tra<B:u , organum fenfus , cui nervus ille profpicit, fenfatione fua de-

culum

ftituatur

queat

14.

vei ab

mse,

imo

fenfationis

illlus

idea

imaginaria

memoriaque

excitari

ne,-

praepedito reHuxu fluidi nervei ab organo externo ad animse fedem,

Pr^peditus itaque tranfitus, id

animse fede ad organum ,

&

eft conditio

eft

influxus, vel reflux.us fluidi ner-

neceflaria ad dehilitatem fenfus

15. Impeditur vero

ille

tranfitus, vel

quomodocumque imminuitur

organo ad fedem animotufve inducendam.

reciproce ab

qula animse vis fluidum impellens

quia refiftentia hujus

fiye

fluidi tranfitui op-r

ponitur.

anlmss fluidum nerveum in nervos propeliens imminui poteft ^

parar
i^ voiuntate movendi , ut in motjbus liberis ,
Hyfibus fimulatis. z^. Si anima urgentiori neceffitate , graviori pathemate de16.

aut

Viis

toiii ,

tineatur

&

fublata

ut in ccftafi

^owtam. detineat

terrore fubito

mocrore

aut fimili cafu qui

^ut ftupidam faciat , ut in animi deliquio

eam

multipHci.

at^

DEBILITATUM

THEORIA.

701

nerveo influxuro opponitur , pendet , vel i*^

qux
17.
ab hujus inopia, ut in longa inedia , diarrhoca , vomitu , longo morbo , vel
acuto vires exhauriente 2.^ ab ejus fluidi deftru6lione , abforptione per va~
pores venenatos , narcoticos, mephiticos , qui vim ejus eledtricam auferunt
3^ a fibrarum meduliarium corticis , aut medulls cerebri depreflione, humifluido

Rejijlenda.

ditate aquofa , quae hujus fluidi tranfltum intercipiat , ut in ele^tricitatis con4^ a depreflionibus , ligaturis , feftionibus , induratione.,
dudlore accidit
:

fimilibufque

vitiis

nervorum

in

traftu.

18. Tollitur vero in organis

ut lucis

foni

&c

nequeanr ob organi refiflentiam

tem

ob

auriculae

facuhas fentiendi

ut

canaiis auditorii

ob corneae
,

tympani

imprefliones fenfiferae.,

fi

ad organum iramediatum vifus

auditus

cryftaliini

&c

labyrinthi vitia

(^evenire

&cc

opacita-

&:

fic

de

aliis.

&

Quonlam vero

viia continuo foriicita,

natura de corporis fanitate ,
quodara pathemate abripiatur , motHS ad vitam neceffarios
pr^ aliis continuare femper nititur , ea fluidum nerveum ad organa circu!ationis , deinde refpirationis , necnon digeflionis mittit quantum poteft , 6c pro
rata roboris fuperfl:itis ratione ; aut fl fluxum illum rntermittat , illse intermiffiones eo funt breviores , quo magis organorum illorum a6lio ad vitam ac6tualem eft neceflfaria.
10. Robur vero , feu promptuarium virium efl: limitatum , adeoque noa
poteft major fluidi nervei quantitas , ad organa vitaha erogari , quin in fumma inopia illud in aliis organis ad vitam adualem minus utilibus deficiat ,
ad motum evadant ; ergo
quin proinde illa organa debiliora ad fenfum
quorumdam organorum debilitas hanc insequalem fluidi nervei diflributionem
fubfequi debet , ut monuimus , dum de febribus egimus.
21. Debilitas organi eft in ratione compoiita, i^ inertiae , feu languoris

19.

vehementi

nifi

&

animse

ipflus

3^

oppofitse

fltui

Somnus

efl:

vitales plene

Somnium
get

&

22. Sopor

flatus

talis

quo omnes

vsx

fenfationes

funt obfcuriilinTse

fenfationes

funt obfcuriflim^e

efl:

/latus in

quo omnes

efl ftatus

in

quo profundus

efl:

fomnus

ac confequenter motus tiim vitales

forte viget in apoplexia

24. In his cerebrum magnopere

,

dum

vi*

imaginatio.

epilepfia

V. g. cranii fra6lura

afiicitur

commotione

&

tum

ephialte

quandoque

fomniis;

naturales interturban-

fomnambulifmo

morborum,

23. Morbi foporoji vocantur illa genera

fopore ftipantur , ut apoplexia , carus.
^ticis

motus

&:

pacate procedunt.

vivida eft

imaginatio
tur

inopise fluidi nervei totiusj

; i^
ad iikid organum parcioris ; 4*^ refiflentise flwidi iilius tran5^ infenfibilitatis ejufdem organi ob vitiofam iHius ftrudluram^

vel ejus fluporis & ecftafeos

difiiributionis

quse

in

&c.

paroxyfmis

ut patet ex principiis procatar-

vel ex cadaverum aperturis

quje'

tumores , feri , cruorifve efiiifiones oftendunt.

Cum autem cerebrum flt omnium virium corporis origo , utpote cum ibii
fecematur fluidum nerveum ,
animse flt fedes , non poflfunt graves huju
cerebri vulnera

abfceflfus

&

Tttt 3

Jsiioua-

C L

702
accidere

Isefiones

copia

quin

&

VL

S S I S

imminuatur

nervei

fluidi

vel ejus transfluxus prxpediatur

&

quin

fecreti

aut fecernenJi

anima, fummi quod

in

ejus

arce imminet periculi , pernicioikque ruinye confuse confcia , quidquid fupereft fluidi nervei ad illam ruinam , quantum poteft , prasvertendam , adeovitales aliarum difpendio fuftinendas conatus fuos intendat.
fuadet analogia ; quippe ubicumque datur gravis noxa in aliis
Hsec
2j.
organis , vel clare , vel confuse percipienda , illa dolore , moerore , metu ,

que

vires

necnon motibus
flatum corporis

febrilibus

Nec dubium

dit.

cortice

efl:

expers

talus

oblongatam pfseditum

convulflvis

molefl:e

fe

ferre

&

evacuatoriis

flmilibufve conatibus

mutare

alium

conari fatis oflenquin organum in quo refidet , quodque , etiamfi in

videatur , fenfu faltem acutiflimo verfus medullam

eft ,

in

animd percipiat

ejufque laefione graviter affi-

ciatur.

26. Falfum

me

inftitura

multiplici experlentia

efl: ,

ablato cerebello

citius

in

motus

docet obfervatio per aliquot minuta vitales

ablato

modo

gravi h^morrhagia caveatur

ex nervis cerebri
ut mors quantum

nio

&

cerebelli

fupereft

quam

fuperefl^e

&

felibufque a

ablato cerebro
,

fenfim

animam

eft

his ablatis

nervei

etiam utroque

ergo verofimile

fluidi

poteft procraftinetur

fieri

ad cor tendentibus

horum nervorum quidquid

gliis

junioribus catellis

animalia mori

ex gan-

amandare

itaque Willifiana opi-

falfa eft

fluidum nerveum a folo cerebello organis vitalibus fuppeditari,

trepani adigatur acus in corticem cerebri meninge
"denudatum , verum eft eatenus nullum doioris fenfum exhibere ; quod vero non fentiat cortex , hoc minime evincit , cum aliud fit fentire , aliud
,

27. Si per foramen

paulo altius adigatur acus , ita ut nervorum origines meconvulfionibus

bafim attingat , illico diris clamoribus
-dolorem fuum aninial fignificat ; imo fi verfus fpinalem medullam dirigatur
dolere

veriam

duUares
acus

fi

&

citra cerebri

non raro

illico

convulfum morltur.

28. Falfum eft cerebellum efle firmius cerebro

minus

infardlui

foret

&

obnoxium,

in

illius^

&

etiamfi

meditullio

foret

abfceflum

nort

reperi

hominis , qui ante ofto dies in occiput lapfus ejus frafturam

atque per totum illud temporis fpatium cephalitide laboraverat j falfa eft itaque opinio \ViIllfiana , nervos cerebelli folos vitalibus
motibus , non fenfui , folos cerebri nervos unico fenfui infervire , 6c falfa
^use inde deducitur vulgo foporoforum morborum theoria.
in cadavere

paflus

29.

fuerat,

Cum

in

apopiedicis gravis

adeoque grave immineat

lum urgens

cum

arci

fit

ipfius

laefio

animse

cerebri

vel

vel proprio

ea vero ipfius tutelae invigllans

cerebelli ( 24 )
domicilio pericu-

morborum

utpote

cura-

imminentem mortem procraftinare , quam quidquid eft fluidi nervei in nervos vitalium organorum motlbus infervientium
immittendo , ea quantum poteft horum organorum motus neceflfarios confervat , quod ex pulfu pleno , & ex refpiratione aka , ftertorofa patet , caetrix

teros

veum

nulla alia arte

motus mimis
parclus

poflit

morti procraflinandse aptos derelinquit

vel nullum

ad

alia

organa

dimittit

&: fluldum ner-

unde omnium

motuwi\

E B

Juum aliorum
ptomata

Hum

vero

fi

&

refiftentia

tanta
l^Efio

T A T U

atque renfuum

ferlatlo

ne

ut

&

A.

703
fym-

nervorum omnium ad cor tenclenullum ex hifce nervis , qui plurimi fuAt

poflit amandare fluidum ncrveum , inde vel

talifque

T H E O R

hinc pathognomonica apoplexiae

eft

in

ex pluribus locis oriuntur,

afphyxia, vel mors inevitabilis.
durante apoplexia anima agat , 8c fui fenfus fi^ni
30. Quod autem
prsebeat , videtur evincere multiplex phsenomenum , quod in machina ina-

nimata

aut

omnino

non poteft
i^ fiquidem
quandoque fuperveniunt coad alvum exonerandam ; verum ex theoria aftionis

iners

fi

a fufficienti flimulo

anima,

foret

ut emetici,

cathartici

namina ad vomendum ,
medicaminum liquet nullam operafionem

dari

extus confpicuam ab

medicaminibus ftimulata
dicamcntorum facuUatibus ). i^ Apople^lse,
fentiant organa ab

glutiunr

&

illis

aut

fortius

refpirant

frequentius

illis

fieri

Vide DiJJenatio/iem

nifi

quse

morti

fint

nifi

de.

mi~

proximi

conatus principii

de-

moven-

3^ Apopledse quidam ad fe vi
emeticorum redeunt, clamant, de dolore ventriculi conqueruntur, ut vidi
ergo obfcurus eil in eis , non vero omnino fublatus , fenfus
conatus;
tis

fentientis

feu

animae^

fatrs

arguunt.

&

atque
trix

da

in

fi

animae vis

&

corde

cogitans

ipfi

efifentialis

pe6lore magis evidens

ipfi

ftatuatur

non minus

eft.

Cartejio

efil^ntialis

vis

mo-

adfcriben-

&

pe^oris fine motore admittunt tanquam.

31. Qui motum cordis
mobile perpetuum , il!i apud peritos Mechanicos pro mechanices ignaris
merito habentur. Qui itaque , ubi funt majores refiftentise cordis motibus
oppofitse , ejus motus etiam folito majores a fola machinse difpofitione de*
ducere conantur , illi omnino fe in mechanicis delirare fignificant. Ex duabus opinionibus circa ob;eftum intricatum ,
difficultatibus undique obvolutum , ea eligenda videtur, quse nulli verirati aut propofitioni demonfiratae repugnat , licet omnes difficultates non cxpediat ; ea vero rejicienda.
quae propofitionibus demonftratis contradicit ; ergo opinio Machiniftarum ,
quae legibus mechanices repugnat, quasque anatomise contradicit (26, 28 )y.

&

rejicienda eft.

32. Gordis motus duplex eft ; zVius Jy^alticus , quo parietes alternatini-;
ad ventriculi axim accedunt , unde fyfrole ,
recedunt , unde diaftole;,
ille motus localis non
eft , cum axis loco non neceftario moveatur.
33. Alter motus t^fubfultorius ^ quo totum cor ad coftas accedit in afcenrurfijs ad mediaftinum accedit In defcenfu,
ille motus localis eft
fu,
in
combinantur
fanitate
atque
IUi
a fubfultu fyftolemotus ambo
34.
,
in
fanguini
arferias
impetus;
im.pulfo
imprimitur
augetur
ordis
majorque
,
verum nunc in ftatu morbofo forfior eft fabfultus quam fyftole , ut in
fubfultus ferepalpitatione ; nunc vero fyftahicus folus motus viget ,

&

&

&

&

&

Jiullus

eft

vermicularis

35.

Cor

in. fj^ftole ,^

ut

in

fumma

cordis

debilitate

cum

pulfus fere evanefcit,

&

eft;

eft

&

vera

antlia

duplex

dilatans in diaftole

cujus

ipfe

vicem emboli

mufculus cavum coarftans-gerit; atque. certum ei^

C L

704

rL

S S I 3

ex leglbus hydrodynamlces maxlmam effe fluidi

aortam immiffi coplam
flib
minori vlrlum impenfa , cum flatus hujus machinae eft perfeclus
feu cum velocltas , qua cor agit in fanguinem , eft tripla velocitatis qua
fanguis ex illo ejicltur (EuUr , Mim. dc L' Acad, de, BcrliM. tyS}., maxi-

mc

']'.

premens arteriarum parietes in ftatu fano aequalis altitudini

16 pollices (^Mlm. de Bcrlln /yii), crefcente vi cor contra-

vls

Slt

36.

datse, V. g.

hente,

minori ratlone crefcet tranfitus fanguinis , feu quantltas fangulnis ex

venas tranfmiffi ,
eo minori , quo preftio In parietes aortae

major

&

arterils

confueta

rlt

unde

(^lbid&m

ruina fupervenlet

fice

Si

37.
tior

eft

guinis

fano

maximc

vero tardlor aut veloclor

tum

minor

folito

virium difpendium

Inutlle

quia
In

circulantis
(^lbid.

reftftentia

motus cordts

eft

&

arteriarum

quam

qui perfec-

major eft , aut

impenfarum fan-

fanguinis folito

utroque cafu minor eft refpeftu virium

vel a corde in arteriis projeiii quantitas,

maximc

machi-

6c fucceftiva

c)e^.

quam

in ftatu

11'

38. Si motus contracllvus cordis fit tardior, verum quidem eft quod
fnb data viriuM impenfa major erlt quantitas fanguinis per vafa tranfmifti

verum

poterit

attrltus

mechanicus

deficere
,

ad fundiones

tiam calor requifitus

motus cordis contra<5tivus fit velocior folito,

pendium inutile ad tranfmiflionem fanguinis ex
erit calor

&

attritus

tiim

fanguinis

vim requirit ; fi vero

tunc quidem erit virium dif-

qui certam contralionis cordis

major

venas

in

arteriis

veriim

ut in morbis inflammatoriis.

3^. Inde perfpicimus cui bono in morbis fyncoptlcis , ubi vires vitales
languent, natura tranfmiffioni fanguinis profpiclt , viribufque fuis fimul parcit ,
retardata cordis contra^lione , quod quidem iine caloris
attritus

&

imminutlone

fleri

non

poteft

nec

a cutis elaftica contra^iiitate inaniuntuf

nas

pallore;

iine

^i fanguis ex

partim in arterias ipfas majores recedit

guine fufficiens ad eas diducendas

quoties

tamen

quse

arteriolse

fcilicet

iliis

non

vis fufficit

cutanese

partim in vevls in

eft

fan-

ad circulationem

per majufculas arterias confervandam.

Ciim major requiratur

40.

tandum

quam ad

nori virium impenfa

mlniis

&

recedat a

fanguinis

eft

In

fyncopticis

fus

arteriarum percipitur,

morbis Jus motus

&

calor

qux deflderatur
maxime Imminuto ,

perfe6lione

fuppreifo cordis fubfultu

raiftio

impenfa virium ad cordls fubfultum excimotum fervandum ,

ciim fub ml-

ejus fyftalticum

vel

fyftalticus

cutis

nativus ^

tranf-

fed

ex

quo

fuper-

vix

ejufque color vix

pulfufti-

nentun
Errant autem illi qul in fyncope ex eo quod pulfus non percipiacor nullatenus moverl ,
concludunt fanguinem minime circularl ,
cwm allquoties acciderit , ut aperto peftore animalium , Imo hominum in
hoc ftatu conftitutorum , cor adhuc non quidem fubfilire , fed motu fyftaltico gaudere vlfum fuerlt ; non enltn omnis arterise dilatatio feniibilis eft

41.

&

t\ir ,

id iila

tantiim

qu3e intra breye tempus 6c fufficienti vi periicitur

fi

enim

feniim

DEBILItATDM

THfE^dRIA.

fenfim Teu tarde &: pariim arteria dllatetur

teft

licet

realis

pulfatio ejus vix

705
perrentlri

po-

fit.

41. Ruina feu deflruftio humanse machinse in morbis dupllcis efl: geneut in machinis hydraulicis ; alia a nimia vaforum preflione , unde af^
illa in morbis in quibus magna
ffidus , detritus , ruptio , diftenfio , &c J

&

&

nimia vis cordis, locum obtlnet; inilla, quo major eft folita preflio
fanguinis in ipfum cor Sc vafa, eo magis abeft quin quantitas fanguinis tranfmifla accedat ad maximam , quse ab impenfis viribus exfpedari potefl:, tranfeft

miffionem , feu inutile In eum fcopum eft virium difpcndium ; haec ruina
mechanica eft.
43. Altera ver6 ruina eft phyfica; ciim enim follto debilior eft cordls
e6ntra6lio , five minus extenfa , five minus frcquens , aut utraque fimul ,
non foliim pulfus languidus , calor minor , colorque paHldior evadit , veriim metus eft ne primo fanguis , qui ad coagulum continuo vergit , reapfe
coaguletur, unde major refiftentia , polypof^ concretiones ,
mors ; five
metus eft ne lympha extravafetur , ne fibrce ab illa TemcIIiantur , fiantque oedemata , hydropes ^ Imo fphaceli ab infiltratione orlundi , aut fi-

&

milia mala.

44. Datur itaque media cordis vis, 8c fanguinis velocitas quacum , minima cum virium impenfa, maxima eft fanguinis per vafa tranfmiflio, 8c
tutifiima ad machinae confervationem conditio ; verum ut , in nimia de*
bilitate motus vitalis , utile eft cordis aftionem augeri , ut pericula infarctus arceantur, ita , in nimia vaforum preflione ob conatum cordis nimium , utile eft motum cordis retardari , quod etiam Medici per abfti.

nentiam

&

repetitas

phlebotoraias in morbis acutis febrilibus prseftare cor

nantur,

45. Ex his hydrodynamices legibus fequitur errare illos gui putant fancirculantls copiam fere nullam eflfe in fyncope , cum

guinis tranfmifli feu

tamen demonftrari

poflit , per antliarum principia , tunc temporis refpe^lu

ad vires cor contrahentes cam efl!e majorem quam cvim vires cordis fijnt
nimium au6i^; utcumque autem terrorem incutlat ille ftatus fyncopticus ,
non miniis certum eft Veteres hujus utilitatem refpexifl^e In morbis in quibus
phlebotomiam ad animi deliquium ufque contlnuabant. Verofimile eft etiam

hujus interventu profufiis

nec non atroces dolores

fuperveniunt

&

lllico

aliunde lethales haemorrhagias quandoque

fupprimi

demum

eas

ut metlculofis in phlebotomlae apparatu

plurimum difcuti.
46. Tantus eft anims in cor

fifti

quse fine gravi caufa

,

hyfterlcls

&:c

fa-

cilllme ut

inftuxiis

cor

tores

invaluerit

biss,

illudque fpiritui

cum

rebro refidere

pue operatur

ut

ut in corde aitimum refidere pu-

indeque apud Ora,

moriomnibus animse cupiditatibus ,
feu intelledui opponant ; atque licet animam in ce-

taverint inter veteres Philofophos Graecos

aliis

incufent

Celeberrimi

&

in

exiftimemus

quia

ibi

refidere

dicitur

ubi

prgeci-

nec enim ens immaterlale aliter in loco refidere poteft^

fion minus yerum eft quod impreftiones primarise Omnlum animse patheSaiivages Nofologia Methodica Tom. I.
maVvvv
,

CLASSIS V L

70

matum

&

fationibus

parvus

Winui

imde

tardus

referantur

cor

augeri

iTiotus

ira ,

in

quippe docet experlentia illlus organi vires

pro diverfis cupidltatibus aut avergaudio , plenus , mollis , ^equalis , in moerore
:

perturbari

in grayiffimis

gaudii

paroxyfmis evanefcens

doloris

eft

pulfus.

etiam
47. In moliminibus
vetuftas

pronuntiavit

D.

obfervavere

prias

criticis

pulfuum
Solano ,

quos naturtC

diverfitates

curatricis conatus

&

fingulares

Bordeu ,

dc

}^'ihtl , lll.

cuique
aliique

eflTe

tota

pro*

crifi

Neoterici

nos olim in adultorum raofbis terrebat , ho,

die diarrhoeam criticam tantum indicet , ut undofus fudorem , adeo uc
vix dubium lit hodie quin eadem potentia qux critlca mollmina fufcipit ^
ita ut pulfus

&

facit

qui

inteftlnalis

eadem

nes dirigat.
48. Fateor

in cordis

non

motus imperium obtlneat

morbis magis

in

moralibus graviffimis llbertas

quandoque fpem oranem

&

abjlcit

natura in magnis periculis ,

GaUnus , adverfus materiem

ait

ut

enira

quam

in

fi-

negotiis

magnis periculis
mollmina remlttit , ita

Ifta

&c iners omnia

in bonas

eofque

conftare naturam

iibi

&c ratio

in

&

pathematis quaii territa non audet , ut

morbificam certamen inire ,
inde li-

&

pothymlae , fyncopes , a quibus , ut liberetur homo , fufficit animara de

adftantium auxillo praefenti commonefecere ;
ea ita oranium animis infe-

&

non adhortetur xgrum:

ab animo fic refumput
to vires segri refocillari crederent ; atque merilo credunt , quod repetita
docet obfervatio. Nullus eft Medicus qui non poflit obfervare pulfum deopinio

dit

ut

bono animo

&

nullus eft qui in

illis

animse-deliquiis

quod cert^ ridiculum

fit ,

foret

nifi

Medicl afpe^u Iseto verbifque falutem.

dum ejufdem segri pulfum demitteret trifte ejufdcm Medici filentium. Quasrant raechanici in filentio rationuliam invenient nifi pfycholo-^^
nem hujus phsenomeni mechanlcam ,

bilem

in

languidura

nuntiantibus ftatim

erigi

segro
fii

roborari,

&

gicam.
41^.

Dantur

certa requiritur

in

fyncopes principia , fc)lice&

quae in cor irradlans ii,

circuraftantiis raechanica

aliis

fiuidi

nervei quantitas

in

cerebro

&

ludque contrahens valeat fanguinis

vaforum fuperare refiftentias ; ut autem illius fluidl nervei fufficiens detur copia , debet fanguis illud fuppeditans propQrtionali quantitate vafa cerebri tranare , ita ut five defi'vafis booi
ea vafa procedat, raiflor

requiftta in his

ciat

per

fanguinis copia

quam

par

eft

five tardius

quam

ex eo feparetur

fluidl

par

eft

nervei

quantitas.

major fit aut etiam follto rainor fangulnis refiftentia (37)^

utroque cafu refpeftu viriijm impenfarura quantitas fangulnis
ad qu^fvis partes,
prolnde ad cerebrum tranfraifli ; aft fi folito major
fit^ ut }n plethora ,
obftruftione , raodo non obftruatur cerebrum , auc50. Si follto

rainor eft in

&
&

tis

cordis conatibus, aut detr^flp

leblta

fanguinls per

awt ieCiftentI?5

^erebrum

non

fanguine

tranfraiffiOf

tllantur

SI

parvus

ablatifque

oblclbus

reftituitur

vero vlres cordls npn augean-

&

rarus evadit pulfus in ra^

DEBILITATUM THEORIA.
tione fefiftentiarum

china

ma-

folito

fanguinis refiftentia

minor

fit

ejus

copia

mium imminuta
quativoS

70^

'

fatifcit.

51. Si

&

fluidi n.ervei- decrefcit,

corpui, fecretio

frlget

per

aliafve evacuationes ^

hiemorrhag*am
vel prdpter

illud

tantum procedit ex ni-

inediam

ejuu fluiilifafem

fudores

nimiam

colli-

unde

fudores, diurefes, vel iimilei evacuationes ferofse fiunt; in utroque cafu actio cruori in fangiiinem minof eft folit^ , quippe fanguis fere eadem veiocitate in aortam Influit qiu^ cor fe contrahens eum infequitur ; ergo a

corde fufficientem non potelV i^ecipere prefllonem, nec proinde fufficiemi vi

Vafa minora dlflendere , replete ^ quod ad fluldi nervei fecretionem requlritur;
iicque fenflm faiifcit circulatio cum pulfu frequenti , parvo & moIH , inde de-

mum

fyncopes,

iuidorum

ni(i analepticis refocillentuf

51. Errant ergo

nandam

efle in

6c infpiflaatibus reflituatur

illi

pathologl qui

morbls contendunt

vifcofltatem

Sc

fangulnis

nunquam nimiam

femper oppuejus

cum tamen facilius fit mederl debilitati qiiae a

quam nimia fovet fluxilitas
reflfl:entia procedit quam ei

tem verentur
guinis

vires

requlfita vifcofitas.

fluxilita-

nimia

fail-

minor

aut

reflflentia*

quod fentio , ciim ^ retardata cordls contradlone ,

difpendium , mlnor evadat prefl[io in parieteis vaforum ,
diutiu$ farta , tutaque remaneat machlna ( Euier Mim. dc Btrlin lySx maxim& /o), iimulque minor fit deceflTus quantitatis fanguinis tranfmifl^se , nuilai
ia principiis pfychologlcis tancft in hoc cafu ratla fyncopes mechanica >
5 ^

Si

minuj

dlcere liceat

fiat

virlum

&

tum

dedacitur cur fyncope potius inhoc

cafuquam

febrls huic oppofita fuperatque idem ratiocinium valet in cafa imminutse fangulnis refiflentise ,
ergo in utroque cafu , nifi maxima lit , vel minima omnino refiflentia ^ tantum
a^principiis pfycbologicis fyncope videtur repetenda,

veniat

54. Singulare prorfus Videtur quod ea apud omnes Indos orlentales

cidentales invaluerit opinlo animam a corpore fponte recedere in obitu

&
,

oc-

unde'

, Americani pro more recens mortuum interpellant , &abeo

qua ratione commotus obierit ; verofimlle efl hanc opinionem ple-

Cortici, Africani
fcifcltantur

beiam ab antlquis Philofophls procefllfre,

55. in fyncope feriarl omnes fenfus Sc motus tum liberos tum vitales
docet obfervatio ; numquid ad vigiliam requiritur certus impetus fanguinis
in fibras
medullares cerebri , qui in ipfis vim elelricam excitet , aut
tenfionem debitam impertiat ? Numquid ad hanc vim eleftricam extrican
clam aut tenfionem prssbendam requiritur , pr^eter fyflalticum , motus cor6c etiam vi viv^ has partes
dis fubfultorius , qul non fimpliciter premlt
impetit ? qui fyncopem eluftati ad fe revertuntur nullius ideae per fyncopes tempus elicitae confcii funt , nec ullo figno fe Interea temporls cogjtafTe , aut quidquam egiffe fignificarunt j in apoplexia non ita iners videtur vitse principium
non miniis ell: obfcura interitus hominis qu4m ejus
,.

Oftus ratlo.

|6.

Ex

numerofis

Bruyerii

&

Winslowi obfervationibus
VVVv i

deduci potefl
-feram

C L

^6^

VL

^ I S

!S

afphyxia vix

ab

vTam moftem
ter ph^enomena mortis perftiterint ,
ergo dubium efl: tandiu" num vlvant

diftingui

&

per

nifi

trlduum

clrci-

carnium accefferit putredo

;
num anlma in ipfis prseeffe

fer^

id

poffe

eft

pergat necne.^

A triplici principiQ pendere vldetur fyncope , l^ ab animi pathemate

quo anlma vltam mortl poftponit , ut in fumma indignatlone , in taedio
2.^ in magnis
vitae , gaudio extremo , ira inexplebili
, qux cordi opponuntur, refiftentils a polypo cordls, a veneno coagulante fanguinem , a fummo frigore, a fubmerfione, fufpenfione, &c 3^ ab Inanitione vaforum
imminuta maxime fanguinis tefiftentia,. iit, difiTolutione ejus , fluxibus im^j.

in

&

modicis, inedia,, &c.

\f!e,Lip&;ii
58. In fyncope a metu, lefrope
seger antea robuftus fuerit
fe

redit

faciem

alapa in
^x.

fommo

eum

fufficit

acetiodor,

verum

tur

adeoque

59.

interea

vires

cerebrum

tum

affluat

incafi!um

impendan'

fanguis a

corde pro-

eredo obftat partlni

ab omni artuum conatu ^

affluxui

cui

non
tum ut

fuperftites

in fitu

Si

ut aeger in

alio fitu requiritur

evanefcit aut prgevertltur.

fola pofitura

vero ea non

prsebendus

eft

aqu^

hoc fitu abftineat

unde fruftraneum virium difpendium fiefyncope a metu phlebotomi^ , afpedu operationis, Chirurglcae , hac

omni

qualls in
fic

ut seger jaceat horizontaliter

languinls gravitas

fic

intereft ut

jeftus uberius in

ret

pilorum avulfione irritare, &: eum vel"

frigida in faciem piojefta aut propinata,
pauxillum animam ab hoc ftupore, vel languore revo-

jufculi

manum

aut

excutere

cat

plus eft

ftimulare

ntjo oiif
cStdialgla/hyfterico affedu, fi aliunde
terroris quam, periculi , &: seger fponte ad
inclamare ; odore forti , fapore acri ,
ai'q

ut

dum eledrlcum

aeris

aer frlgldior

fufficlant ,

fanguinem hac

In

liberlor

pulmones

clrculatlo per

fcilicet

uberius

via

&

facilius

apertus segro

fiat ,

tranfeat

vel ut flui-

quod ne-

, qui In conclavi calidiorl , caldario , cubiculo hominibus

loco foetido , mephitico , carbonis fumo inquinato , poft fuf-

ceftarium eft

illls

multis repleto

penfionem foluto laqueo

in seftu

febrili ,

paroxyfmo

irge

&c

ahimo de-

linquuntur.

60.

fyncope

vero ob plethoram

Si

aromatlca

volatilia

quantocius

major
lior

nimlamque cordi oblatam

ut in prioribus cafibus

*nervei

fluldi

evadlt

cardiaca

confugiendum eft,
copia

quo fridlones

clrcumitantiis dantur

&

fyncope
poiu , odore

&

qulbus

corporls

cafus plethorse

laam tundere neceflratlum

eft

ut

in

fotu

excitatur

iHlco,

fijppeditatur

&

refiftat

fi

fiat

ad fplrituofa ,
vapore applicanda

6c fanguis

refiftens

pertinent

febris fupprefl^ae

fufpenfis

refiftentlam

tunc

princlplum vitale

fuccufliiones

&

afthmatlcls

In

In

&

fluxicertis

qulbus ve-

fere fuftocatis

apopIe6licIs.

61.

Si hyfterlca

fyncope

ftt

tunc

fuaveolentlbus

abftinendum

ut

&

mofcho , tuberofis , narciffis , rofis , &c ,

graveolentlbus jnfiftendum , ut fumo animalium , caftoreo , matrlcarise

plurimum
futae 5

nec

ut

ambara

sojti

ad

ftimulanda

6c

cardiaca

deveniendum, ;

atque

,
fi,

frigux

DEBILITATUM THEORIA.
^figus occupet artus

tuncaqua clnnamomi, meliffe compofita

^o^

Regin^eKun-

cornu cervi, lilium, confedio alkermes , hyacioihina

ufurpanda j atque fi cardialgia a faburra ortum ducens concurrat
qu3e vemitum adjuvant aut excitant cardiacis focianda.
6z. Demum fi ob hacmorrhagias graves , fiuxus nimlos j inediawi , vergariae , fpiritus volatilis

&

fimilia

bo minorem fluidorum
ris

&

animl

gelatinofa

tum mechanicis
diaca

adftringentia

tum

phyficis

fumma

aqua Rahel

ut

corpo-

cjules

&c fimul analeptica

fpiritus

cremores incralTantes praefcribendi; prsemif-

extus admota valent fluxus

quae

auxiliis

debilitas

fiat illa

aut

ad gratam aciditatem

fulphuris
fis

acidulata

leviter

refiftentiam

imperanda cum pofitura horizontali

eft

in his

immodicos

illos

fiftere,

iifque

vero cafibus faepe fufpe6:a funt car-

&C volatilia.

eft fons virium tum vitalium , tum liberarum, Sc nerper quos vires omnes ad mufculos transferuntur , c per
quos imprefiiones fenfiferae ad animam perveniunt ; obftruftis itaque quomotura liberum ,
fenfum in illis organis deficemodocuraque nervis ,

Cerebrum

^3.

vi funt

canales

&

neceffum

&

necnon

munia,

appetitus, quse ex his dependeat ; quidquid itaque nervos irameabiles facit , eft horum fympfomatum
caufa , quatenus efficit ut refiftentia fluidi hujus tranfmiflioni oppofita , vire

eft y

fuperet

tranfmittentes

res

morbis

tialibus

alia

hic

ut hemiplegia

quorumdam organorum

ut

cafus

eft

frequentifi[iraus

paraplegia

refolutione

amaurofi

ut linguse

penis

in

paralyticis par-

anaphrodifia

&c ,

adeoque

&

in

thera-'

peiam generalem expoftulat.

IUa nervorura obftrulio

64.
multis

evidentibus tribuenda

prlncipiis

comprefiio

praxi tenebris eft involuta

in

nifi

cum vero

(it ;

&

fiuidi

fra^lurse
latet

nervei interceptio

luxationi

fimihbufve

& interna funt prin& principiis prsedifpo*

setate, fexu, temperamento , viftu,

nentibus, ac procatar^icis firaul attente penfitatis in caufam fpecialem mor-

cipia, tunc ex

bi

inquirendum

eft.

pendere infar6I:um vaforum capillarium , tunicas medulnervorum perreptantium , judicamus ex iis quse copiara in^geftorum majorem ,
egeftorum parciorem indicant , ut ex pulfu pleno,
forti , calore , rubore , levamine a phiebotomia, incremento morbi a cra65.

plethora

fpinalis

lae

aut

&

pula

ta

&

fupprefl^is

catameniis

phlebotomiis

tunc phlebotomise repetitae

perfpirationem intendens

&c

afiiietis

perfpiratione

hirudiRes, abftinentia

potus

reten-

diluens,

indicantur.

compreflio pendeat a fanguinis vifciditate , quam

induxerit faburra in fanguinera tranfraififa , hoc fuadebunt anorexia , naufea
linguae fordities , febris exacerbans , capitis gravitas , praeter alia praegrefifa

6.

Si

obftruftio

comitantia

vel

tuncque abftinentia

diseta

liquida,

eraetica,

cathartica^

ftomachica conveniunt.
67. Si fero imbuts fint partes nervofse , aut lenta pituita infarfta vafa ,
hoc fuadebunt fupprefti feri fiuxus , facies pallida , adipfia , frigus , molli^

lein

ties ,

temperamentum

pituitofum

setas

fenilis ,

yV

aut

V v 3

puerilis ,

conftitutio

icxQ-

CLASSI3

jio

fcrophulofa

cach^(fllca

DEBILITATES.

r/.

condltio vltse

qiialis

lotricum

pifcatoTum

bal-

neatorum , coriariorum ; difpofitio h^feditaria ; atque m his circumftantiis

m ufum vocanda , praemiffis catharticis , diuretica , aperientia ,
refol-

&

ventia

6c prae

radices ap6rientes

ut

thermales aquae potu

caeteris

neutra, millepedes

falia

fotu

balneo

fudorlfica ligna,

embro^atlone adhb-

betidae.

Ex

68.

phureae',

hls

vero aquls

funt fallnae

allae

ut Baregienfes, Balneoletlfes

ut Bellilucanac

San<fli

aliae

Laurentii,

&rc

vero

ful-

priores

mucofis, frigidis, pituitofis ; poi^eriores in falfo-acribus, ficcis, irritabilibus temperamentis magis conducunt : alterutrae vero ad perficiendam curam
paralyfeon a principiis fupradi^is , ut plethora , faburra oriundarum , ideo
conveniunt , quia fuperat^ plethorS , faburra , non raro eft laxitas in parte
affe^ta

quas refolventibus

,,

toniciique indigetr

69. fnitium vulgo ducitur a remediis gencralibus , ut phlebotomia apud

aduhos cseterum vegetos, a cathard ; dein jufculis, vel apozematis fpiffi
humores refolvunmr , ficci dlluuntur; deinde vero per triduum , fi falinse
, harum potus ad llbras fex quovis mane
inftituitur ; diebus ver6 fequentihus jejuno ventriculo balnea aoliibentur pro gradu caloris
aquae &: ^Egri , breviora
femilfiora , embrocationes &c cuti applicatiovacuis
fuccemuriantur.
koris
n6s
70. Aquse Bellilucarise vulg6 calent ad gradum 40""^ therm. Reaumu-

aquse indicerltur

&

rii ;

ille

vix ultra mlnuta

calor

tumet

facles enini rubet

omnes arterizB
ram translat^

refpiratiO

fiierint

fudat

tolerari fine

metu fyncopes

pulfant frequentius 01 fortius

Aft Yi in cupam ante femihoduodecira circiter minuta poteil in ea cupa

minuta , intereadujn aqua ex fundo effluit,

anhelofa

aquse

&

pauca poteft

incalefcit

evadlt-

per aliquot alia

embrocari; quibus trauiaflls aeger in le^tum transfertur, ubi febrill acceflu
perfeverante , per feraihoram , aut ultra fudat , jufculo reficitur , deinque

balnearl,

lintels

71.

calidis exficcatur.

Aqu^

Baineolenfes juxta

nullo principio

Mimaten

falino fcatent, iiilphurls

calent in fonte ad 38"'"

tantum

eft fufpicio,

gradum,

caior fere co-

^em

gradu qiio Balerucan^e, tajnen eft mitior , aiit tolerabllior ; potus non
purgat, balnea longius a fonte fuht tepidiora, &c per iemihoram ac horam tolerantur \ aquis vefpere emiftis , idem locus caldariuHi eft ; in boc
aqua identidern forblllatur ; pars dolore , vel paralyii afifeifla fonti etiam
fupponitur , &: fricatur , fumi extra caldarium per horam hauriuntur a phthiiicis ; adeuntur hasc balnea menfe Augufto utplurimum , uti balnea Lama"
lou prope Bitteras

quae tepidiora funt,

claflis morbis, ut apoplexla , robur eft potlus oppreffum quam exhauftum , unde debititas ; fed ubl robur eft oppreftum ,
idque per phlebotomias , cathartica
emetica poteft reftitui , illa auxilia
vires reftituunt j non detrahunt ; ergo in acutis hujufce claffis ea ratione
a auxliia indicantur , aut fuadentur , fi aliunde nil repugnet.

72,.

In acmis hujufce

&

CLAS4-

'^

.4-

"^^v^^

#-^vt'^
4.'-'^^^

4*^v^^^

i^ ^-^vt*^
4'^^^^ li&^ 4.'-'^

^"^^

C L A

S S

4'^'"/.'f*

4.'^^

4-^^

E X T

^-^-fe*^

A.

DEBILITATJES,
SEU

MORBI PARALYTOD.EL
DEbilitas
vocatur

Ad

fanitatem

cum

mantis

setate

&

vires

eft

folitas

exerendi impotentia

ut facultas feu potentia

adolevit

aftio

refpondet circiter corporis moli

fexu

dicitur.

qusecumque , fed ^uique generi anivigor a6lionum proprius; qui vigor fub eadem

reqiiiritur

eodem

non

Grsecis jidynamiit

Dynamh

agendi

animje

6>c

aftivltati^,

feu audaciae.

Duplex
feruntur

eft

facultas

feu funt

anlmalis

alia

animx merx

feu

cujus aftiones ad

modificationes

appstendi ; altera ad corporis mutationem refertur y 6c

aut loco motiva.
Facultas
diutius

anima

cognofcendi

tenaciiis

ideas

quo vero

ideae

feu

ideas

obfcuriores

funt

vius, fugaciufque excitantur,

mae

excitandi

iimul clariores
refricantur,

&;

eft

eo

fortior

diftinftiores

eo

facultas

eft

re-

quo

iscpius
potefi:

bre-

rariiis ,

debilior eft facultas

&

&

mctrix

producere

magis confufae

animam

ut facultas cognofcendi

ea

ani-'

atio.

&

quiete refarcit ; fom*

Aniraa dlutius a6lionibu$ delaftata vjres fpmno
nus vero idem praeftat quoad vjres anima^ , quam quoad vires motrkes^
quas reftituit ; fomnus itaque eft tempus quo minimas vires impendit facultas cognofcens &c

lem

debilitatem

treadum

facultas

movens

feu

quies

ptriufque

involvjt itaque

a^ua

& altior & pacatlor in& ad fortii agcndum

eoque majorem ^ quo fomnus eft

utraque majores vires recuperat ^

CLASSIS

712
fomno,

difcuiTb

bonum

det ideae

VI.

Facultas appetendi femper proportiohe refpdftrepraefefitafttls vlvidltati aut acumini, ita ut quo idea boni
dirponltur.

eo cupiditas Intenfiof j quo idea mali vehementior , ita ejus averErgo debllitas a6lionum. animalium repetenda eft ex impovalidior.
fatio
confufione tum
&: appetendi ,
ex obfcuritate ,
cognofcendi
tentla
cognltlonis tum appetitus , prolndeque ex fopore tum totlus , tum artuum
6c organorum*
Jam intelligitur In amaurofi eife majorem vlfus debilitatem > quam iii
fortior

&

&

Ita

barycola.

&

anorexla datur debilitas facultatis, quai alimenta

in,

Appetltus determinat
tivo

appetlt,

anaphrodifia llbidlnij ferlatlo.

in

motum

animam ad ageridum

nec enlm ulla mufculi a^tlo

excitante

motus autem funt

fit

fine

mtf-

vel naturaUs ,
ut aiebant Du-^

liberi

prout anima determinatur ad agendum a voluntate , feu ,

fettts Dulaiirentiufc^MQ ca.ta proairejin , ex eleftione ; vel determinatur a cupidltate , feu cata ormen , ex inftin^u.
Voluntatem fcilicet movet intellectus , feu cognitio diftln^la , prolndeque clara boni vel mali ; cupidltatem
vero Inftindus feu cognltio confufa aut obfcura boni vel mali.
Motus mufcularls fupponlt vlm impreftam ab anima fluido nerveo fuffitlentem , hujus fluidi debitam coplam , nervorum permeabilitatem , mufculorum flexilitatem , ftruduram fanam , artuum nexum , figuram , molem ,
quales a fapienti architedlonico creatse funt,
di nervei

quam

ultra

par

ita

ut

non

reflftant viribus flul-

eft.

Debihtas moius mufcularls pendet itaque vel a debilitate

determlnantis

&

lorum

vel a fluidi nervei defeftu

artuum majori

Cvim penes anlmam

chinse

cujus

principium
leges

cupidltatis

eum

nervorum immeabilitate , mufcu-

refiftentla.

regimen corporis feu oeconortiia animalls mafeu tutelse , ac medelae invigilare amat illud
cognofcens , illa debet vires ftias juxta quafdam
fit

confervationi

movens

diftribuere,

cum

&

Sc

diverfis

primum

erogare

organis ita

ut urgeatiori neceflitati

nec vlta iine cordis Sc peSoris

motu poflit fervari , cordrs &J: peftoris motlbus prlmum ea profpicere debct
"continuo Sc omni tempore , quamdii^i ad vltales motus fuftinendos ipfi penus virium fupereft. Hinc fit ut cum languent , imo abolentur ferm^
a^llones organorum ftne quibus vita fuftlneri poteft , ut artuum , interca
occurrat

itaque

motus

cordis

tione ,

excrceantur.

&?:

refpirationis ^

fit

vivere

pro rata

neceffitatis 6c

vjgoris

fuperftitis

xa-

Aifihejia Grsecis dicitur facultas cognofcendi per organa vifus, audltus,

olfaftus, 6c guftus, eo fin.e ut quse jucunda hifce fenfibus viden-

taftiis,

tur , feftari poffimus , quse ingrata removeamus : horum fenfuum obfcuratio

onfufio, dehi]Atis Dyfaifihejia eft ; fi nuUa eft cognitio, reminifcenlia Colo"rum, fonorum, faporum, odorum, nulla pariter eft corporum^ quse ab his reprac-'
, Cupiditas ;
adeoque Z>)^i/?/ze/'?^ fecum inducit fsepius immi-''
nutionem aut abolitionem appetitus horum objeftorum. Prsecipua obje<fla
^U9e vehementius appetimus funt obje6ia famis , fitis , libidinis ; horum ap-

fentari folent

peti-

D
petituum

E B

debilltas vldetur ideo

T A T E

S.^

715

accenfenda Inter appetitus debllitats,,

Grse-

Anephhymias.

cis

Kinetiche dyhamis dlcitur Grgecls loco-motlva facultas, hujus deblHtatem

Diskinejiam vocabimus

&

in

hoc ordine referemus morbos qul

tollunt fa-

combinati faepius funt cum obfcuratioappetitus , a quibus illa facultas ad agendum determinatur
ne fenfus
amaurofim mydriafis
fic anaphrodifia cum atechnia vulgo conjungitur ,
agheuftiam mutitas non raro comitaImmobilitas pupillae fequitur ,
cultatem artus movendi

qul fimul

&

&

&

&

Genera itaque morborum , ne fruftra multiplicentur , debent quandodyskinefiam ejufdem organi.

que involvere anaifthefiam
Graviores funt morbi qui univerfi corporis debilitatem important , proindeque a paTtialibus prius indicatis diverfi , quorum alii foporofi funt
alii vero
leu feriationem fenfus omnis , motufque arbitrarli inferunt
fine
Ibpore totam machinam , imo ipfum cordis motum debilitant ; prioribus
tur.

&

nomen

foporis vel comatis

pfychiis accenfemus

culo

perterritam

6c

pofteriores animi deliquiis feu leipodocet experientia animam a tanto vitse peridejeftam ita profterni ut vitsc regimen defpe-

tribuimus,

quippe
veluti

rabunda abiicere videatur, quod in negotiis moralibus , extremis fcilicet

aerumnis , quandoque facimus ; a quibus , defeftu fpel
animi , attentionem
invigilandum efife fuadet ratio.
avertlmus , cum maxime attendendum ,

&

&

Leipopfychia

Gallice

Dccouragemem , animl debilitatio , eft remiflio illaborem utcumque improbum viriliter fuftinendum

ad
vero animl abjeftio accidlt , vel cum poft iteratos conatus fdcceftum nullum aut fpem fruftratam perciplmus , vel cum refiftentlas tantas
improvifas viribus noftris majores fore tlmemus, feu noftrls
vlribus indubitamus ; metus Itaque qui obices
mala exagerat , pufillanimitas quae diffidentiam fuarum virium auget , hanc leipopfychiam inducunt,
Exemplum ab)e6I:ionis animi a caufa moraii nobis exhibet hlftoria ab
illuftri NichoUs relata ,
Inter bene multas a Borrichio , Pechlino , aliifque
traditas.
CaliJIa fcilicet pulcherrima mulier , cum in adulterio deprehenfa
fuififet , tanti ,
tamque excelfi animi erat , ut repudii ignominiam fpontanea
vitae dereliftione commutaret ; h^c cum prs dolore
folllcitudine ita febre opprimeretur, ut de morte nemo dubitaret, a nobili marito impetravit promifTum ut morienti condonaret j cum autem fpe plena , Medici cura , convaluifTet , non dubitans quin fuis gratiis , fuaque pulchritudine 5c
facultatis

llus

nos excitat

quse

illa

&

&

&

poenitentia

commotus

maritus exorari

fe

pateretur

&

ipfa

domi

retinere-

promifTa venia^
,
vitam c#nfervaverat ,
prseter repudium nunc nihll velle ; ad hxc mulier
pulfu per gradus concidente , furefpondit ; JiSi itaque moriendum effe ,
pervenienteque peftoris oppreffione , intra paucas horas vivere defiit. A^icholls oratio de animd Medicd pag. ly.
tur,

rus abiens maritus

Ipfi

nunciavlt fe

&

Qui male

inferunt

imehercule

intellela

animam

fatis egifi^e,

&

hominis definltione, quod

nihil

nifi

fcilicet

juxta reftse rationis leges

mlhi videntur , quippe nulla

S.auvages Nofologia Methodica, Tom, I,
Ineptire

qui

eft

animal rationa'

fit

aduram

infania

Xxxs

efi^e ,

protervia

illi

in-

eptia 5

eptia

C L

714
quae

animam

S S IS

VI,

rationalem non cadat

homines fiquidem non cor-

ultionis cupidi, iniqui

pore fed anima
,
a Theologis
non
animse
haec
vitia
corpori
fed
;
morofi
,
Jurifleves
peritis imputantur , atqui tamen his pathematis excoecata anima, pro boconno 6c malo reali apparens fumit , errat millenis modis , allucinatur ,
tra reftas rationis leges peccat quotidie ; qui itaque Animijlas derident
quod animse errores in regimine vitae tribuant , feipfos ignorare , quid fit

funt obftinati

fuperbi

iracundi,

&

&

&

ip(i primi deridendi

anima nefcire videntur ,
opus eft ut probetur humanae animse fragilitas ,
conftantia, error multiplex ? Si vero in rebus
bus erret , quid mirum ft in negotiis vitalibus ,

corporis

recedat

abditorum

fenfibus
talis

&

protervia

feu

regimine

quse hominis

verbis
,

in-

ad intelleftum pertinenti-

tantum perviorum

inftindui

profefto videtur anima

Numquid

veniunt.

morofitas

penetralium

a reda via

corpori

prseponi-

tur, quse, fi penitus faperet , ft rejeftis nugis & ineptiis , foli corporis
confervationi invigilaret, venientibus malis occurreret, fencdutem diu
retardaret , vitamque , quatenus ab internis caufis tolleretur , in mille fimum forte annum produceret ; quse fi ab ofEcio deeffet moderatrix ^
non milleftma hominum pars unius anni damna & incommoda perfer ret, ut navis iine reftore procellofo mari jaftata inter fcopulos. Tali
dominae infervit Medicus , quse fi moUiter , fi timide res fuas , & fegni ter gerat , Medicis artibus allicienda , excitanda atque provocanda eft.
NichoUs,

Ea

fsepe

atque

infirmitas

naturse

eft

imprudentia ut ab externis rebus

perturbata corporis curam vel remittat vel deferat ; ea , ait Galenus Libr. 3
dc crijibus^ cum a morbo fuperatur, ne pugnare quidem adverfus eum
aggreditur
poteft

fic

fubito

cum
a

in

febrili

abdomine gangrsenam refolvere aut prsevertere non

motu abftinet ,
scger , nuUo dolore laceffitus ,

&

torvo tamen atque perturbato vultu

corporis ruina perterritam

antiqua ulcera

tanellae,

indicat

,
,

animam

follicitam

atque

inevitabili

hinc accidit etiam ut pridie mortis fon-

quibus natura

fe

a pravis ichoribus exonerabat

exficcentur.

Qui

debilitatem

femper exiftimant

motus cordis

foporem

aliaque

nec a remiffione fpontanea

fymptomata funefta

facultatis fentientis

oriri pof-

attendant ad fequentia. Mulierem horrendis doloribus in abdomine eruciatam curabam , eo vehementix devenerunt illi, ut fubito segra

fe

putant

&

fit ,
paulo poft fui compos fa6la omnino a doloabfque uUo medicaminis aut evacuationis fpontanese auxilio ;
felicem judicavi hanc fyncopem inftantaneam, quae tanti doloris finem fecit
Soporem in variolae , aphthse , rubeolse , miliaris prseludio pertimefci-

animi deliquium pafTa

re

immunls

evafit,

mus , quia malum malo additum putamus

las

prorumpit materia morbifica

feenter huic

veneno paratur

interea

quam cum

nunquam felicius in puftufomnum cute , li-

laxata per

exitus.

Symptoraata terrifica funt quandoque naturse faluti noftrse profpicientls

conamina vel artificia; fic ineuntibus variolis, fi fomno foras extrudi non
poffit

D
venenum

pofiit

E B

convulfionlbus etiam adfcitis

T A T E

per vlm natura

illud

ejicere

S.

tentat

715
feSre

fummo mane

atque poftridie

adaufta

&c

eruptio felix

efl:

obfervante Sydenham.
foetus maturus femper prsefens eft, uterumque pon,
dere premit ; verum quam irapar foret ea vis ad fuperandas refiftentiasl
natura, quafi intelligeret fibras uteri fenfim diftraftas fine ruptur^ extendi

cxfpeftanda

In negotio partus

poflfe

caret

identidem conatus edit

requie

alterna

termittit

ut fuas

latus exfequitur

&

fucceflive

non

durabile

fit,

vires reficiat

foetus defatigati

fufpendit

itaque

ubi

,
atque c5m quod
identidem conatus omnino in-

vegetiores

illa

id

res

quod fomnus interpo-

poftulat

omnem

in

cor-

pore fenfum, auftoque dein ad fummum impetu , foetum extrudit, pera(5lo

opere , rejeftis fecundinis , anima rurfus fomno fe recondit , ut fuis rebus
NichoUs p, 2.6",
attentius incumbat , ftagnantia difiRpet , contufa refarciat
etiam
dum
corpus
Hippocraus
ait
quiefcit
Anima enim , ut
, vigiiat ,
,
habitaculo fuo profpiciens cuncla vitse obit munia.
Nuper &; antea pluries obfervavi in febribus malignis ftatim a morte
abdomen portentof^ intumefcere , antequam novse putredini flatus rarefa-^
cienti id adfcribi pofl*et , cum frigus mortiferum hanc putredinem fubito
nedum intendat, potius cohibeat; ergo ciim nulla alia hujufce fubitse intumefcentise fit ratio quam quod anima non amplius obnititur adverfiis ma:

&

teriei putrefcentis expanfilitatem

nobis etiam

infciis

lorum vim,

contradionemque

feces e refto elabuntur

In

fomno

itaque

jure infertur

tonum partium

ut

quod , durante

fphindlerum

vita

anima

aliorumque mufcu-

qua cefifante , intumefcit abdomen,

fppmofus e bronchiis exundat.

fuftinet,

mucus

fsepe

ut ut anima otiofa videatur

non minus

illa

negotiis

&

refpirationis motibus , quin etiam imprefincumbit , ut cordis

fic
fomno opprefli fentiunt obfcure muffani
externarum
fatagat
;
fionum
abigunt
eafque
manu
incommodum fitum percifaciei
incumbentes
cas
,
,
piunt,
commodiori mutant , quln evigilent ; fed fi Interiora corpor^s
periculofiflime laedantur , tunc ea , iis folummodo intenta ,
gravlflime

vitalibus

&

&

externas imprefliones

non

curat

nec

percipere videtur

hinc

fopor ap-

parens.

Verum quldem

eft quod dormlentes , etlam gravibus morbls opprefli

quandoque fomnient de illis qu3e cum ftatu fuo affinia funt , utplurimum a fuo morbo longe aliena mente revolvunt , unde quis facile concluderet animam regimini vitali non incumbere ; fed advertant , quaefo
de aliis
animam confueta munia obire , licet fe obire non percipiat ,
cogitet , aliaque negotla traftet ; quoties enim accidit cuique , ut dum conlabiis pronunclat ,
tamen de diverfiflifuetas ad Deum fundit preces ,
fe preces fundere non advertat ? Ergo nil mirum,
mis rebus meditetur ,
fi dum
fomnio detlnetur Imaglnatlo , natura , quae altera eft anlmae facultas , operi non animadverfo incumbat ; qulppe ut multa agimus quse vifti
audltu , memoria non novimus , ut nidlare , deglutire , in fomno ambulicet

&

&

&

X X XX

lare.

CLASSISVL

7i6
lare

motrix independenter a pluribus animx

facultas

ita

[aliis

facultatibus

operatur.
Alise funt Intermifiiones
tancdi ;

utitur

habet

vitiofe fe

coecitas

eft

coa<^a

motuum

motum

intermittit

quse coaB^ funt , alise vero quse fponfenfum anima coada, cum organum , quo
obftru6lo , refeci:o , comprefTo nervo optico ,

&c

fic

nervis linguae refolutis

coafta

eft

mutitas

verum

ali-

quando fpontanea eft vifus 6)C tadus intermiflio , ut apud illum Sacerdotem Hipponenfem , qui , tefte Divo Augujlino ^ omnes fuos fenfus
apud Chiliarchum Townshend , qui , tefle Chcy'
pro lubitu fufpendebat ,
vitalem motum in fe pro lubitu fupprimebat plura
nAO , omnem fenfum

&

&

yidt in lyjiorid catalepfeos,

Mirum

quod narrant de anaphrodifia magica , fed quotidiana obfereorum qui hifce vanis maleficorum prxftiquod ob prxjudicium, metum , pudorem
debitum reddere nequiverint, dein id fibi minime licere & im-

eft

vatioae firmatum ; ita efl anima

giis fidem
adhlbent, ut ex eo

prima vice

reputent

poffibiie
ti

atque ex eo maleficiati

frigidi

&

reapfe veneri inep-

fiant.

hominem qui pras fingulari morofitate , aliunde

menfem nuUum cibum deglutire voluit , nec hujus

Vidi
per

rationem

ullam

deglutivit

paulo pofl

afl:

protulit

pridie

cum me

fequenti

quam

refponderet

Cum

itaque

principium
tibus

da

nunquam

exfuccum

Sc veluti

feriatio

facultas

filo

ageret

divinare potui

motrix animse

illius

pigritia

uno

6t

id

unquam

jufculum

fedens

evomuit

in

facilc

ledo

placideque

6c interrogatis nuUis un-

cerebrum vera firmiflimum

aperto capite deprehendi.

movens,

anorexise

obfequiofus

putabat,

recefliffe

ad fex pedum diflantiam, ridens

die exfpiravit ; quare vero

iilud

mihi

mortis

vegetus &; fanus

adynamia

flupor

non

fit

primum virium omnium hominis

exhauflio,
raro

in

infirmitas

morbis hujus

naturse a

claflis ,

mo-

incufan-

funt.

Deinceps

fluidi nervei defe<5lus ,

exhauflio , ineptitudo inter principia
rtiorborum poteft accenferi j unde debilitas fenilis , convalefcentum , lon-

gis

junio

vel
,

morbis

acutis

angina

potiffimvim evacuatoriis

vomitu inanitorum

phiticos halitus haufere

&

unde etiam

exhauflorum
debilitas

longo

eorum

qui

je-

m-

velut fulmine tadi , viribus defli,

ex hifloria afphyxise.
Alterum debilitatis principium efl nervorum immeabilitas , cerebri , medulbe fpinalis obflru6lio , comprefliove , ut intelligitur ex hifloriis apoplexi^,
paraplexise a cafu , lapfu , luxatione ortae ; demum in ipfo mufculo movendo vitium hserere potefl , fi obfVrudus, rigidus , fluido nerveo , vel
cruori impervius fit.
,

qui fubito

tuuntur, ut patet

Si tamen impotentia movendi non fit praecipuum fymptoma iegritudinis

tunc morbus ad alteram clafTem efl referendus.
Sic in febribus acutis tum
continuis , tum remittentibus , maxime vero in typho
fynocho , in he-

&

*"'

riii-

D
Sc

mitrltsels,

maiiis

E B

trlfoeophyis

tura
eft

frafturis

&

liberfas

luxationibus

717

S.

ftipatis

necnofi In phleg-

debilitas.

eft

movendi fymptomatica

Eft etiam impotentia

rificis

fumma

T A T E

fomnolentia

delirio,

verfus morbi finem

L'I

ut aiunt

in

fed ea a dolore ipfo dependet

morbis doloquippe naj

motu , quoties motivum ad agendum

quam detrimentum a motu metuendum.

Auxilia

moralia

vel

requiftta funt

debilitate

in

abftinent

VeT phyfica

debiliu5

vel

me

chanica.
in animam , ejufque vitiofum ftatum mutant
omnino mutatlonis expertem docent Cartefiani ; eam vero iii

Moralia funt quse agunt

animam

efle

verfari docent ^Volfiani , quibus exignoremus , aut imaginarl nequeamus unde pendeat diverfiras ftatus inter animam mcerore , pudore , poenitentia, defiderio proftratam , lastitia excitatam : fcimus apprime non omnes ejus diver*
qui Materialiftarum error
fos ftatus a machinae praevio ftatu determinari ,
femetipfam
mutare
partim
corporearum
mutationum ocpartim
eft ; fed
,
voces quibus lenire dolores anicafione , diverfimode affici j funt verba
mae , vel eam exhilarare , fpem ejus erigere , vires addere , ftuporem excu-

continuo

ftatus

rautandi conatu

fui

perientia adftipulatur

licet

&

tere

amici

poftunt

Philofophi

non

inanis eft

mos

jubere ut

bono animo

quibus a mcerore impendet fyncope

pauper in le(fl:uIo fuo ger,

;
dereli61:us , omni folatio deftitutus , faepe ita animo defpondet, ut nec cibos appetat , nec e loco ad vi6lum fibi parandum 8c vitam fuftinendam
fe movere queat , pulfus deficiat , mors impendeat ; aft fi qusevis externa

lint

illi,

imprefiiio

fonus

fi

tadlus

amicum qui ejus

ad nomen Thysbes

eum moneant,

pr^efto

manum

adefi^e

auxilia-

motus , pulfus redeunf.

oculos jam morte gravatos Pyramus erexit; fic
Sic
ladolefcens , cujus hiftoriam narrat Tulpius , omni fenfu , motuque deftituraoeroTe repulfse fere exanimatus ; fed
tus , jacebat morti proximus ,
ad vocem amafiae , a qua repulfam pafiiis erat , fubito revivixit. Sic non
mifereat

tricem

illico

fenfus

&

dudum
mi

mulier

apparitores

turos cerneret

cujus maritus 2ere alieno

refiduam
concidlt

fuppelledilem
velut

eam

Chirurgus fruftra cardiacis

mittebat

cem

pulfus depreft^us

apprefii

frigebat

aureum

exanimis
fervare

obrutus effugerat
Magiftratus

recefiferunt apparitores

conatur

fola

do-

correpaccerfitus

phlebotcmiam non ad,

ullum potum dentes invi-

vix confpicuus , nec

mifera, ci^im accerfitus accurro; ea

&

cum

auftoritate

vocem meam

motus redierunt.
Ea funt itaque auxilia moralia , quorum aftionem ex motus legibus explicare velle fuperfiuum eft , forte impofiTibile , nifi animam cum omnibus
antiquis dicas efife principium quo vivimus, fentimus ,
loco movemur,
penes quod eft vitse
vitalium motuum regimen.
Auxilia mechanica funt ea quse friftionibus, percufilionibus , geftatione
ftuorem
motum fanguini fluidoque nerveo conciliant ,
fic vires reftituunt^
anaifthefiam ab horum fluidorum quiete dependentem tollunt ;
X XX 3
jf^
cognofcit

ofFero

ftatim

fpe reddlta

vitales

&

&

&
&

&

CLASSIS

7i8

DEBILITATES

VI.

in quo renfu quandoque phlebotomia, quatenus refiftentiam cordi oppofitam toUit, eft reponenda i fuccuffiones etiam corporis vulgo adhibentur.
Auxilia vero phyfica Tunt ea medicamina , quse principium debilitatis
tollunt
te

analeptica

fpiffitudine

phyfica fimul

&

in inanitione

cardiaca ,

organorum atonia

ut moralia

cephalica in fanguinis tardita-

ftomachica omnia agunt ,

vel ut mechanica

qui

ut

auxilia

omnes agendi modi

ex fingulorum morborum curatione patebunt.

MMMtM

ORDO PRIMUS.
DyS AIST HES IJE^
Penes de femiment , ou

ISTHES is ^

feu

aljlhetica

Foiblejfes des fens,

dynamis

eft

objeftorum imprefliones fenfuum organis

dyfaiflhefia intelligitur difficultas

facultas
illatas ,

qua anlma percipit

feu fenfus eft; inde

vel impotentia fentiendi.

Dupiex eft percipiendi modus , alter per infiinclum , alter per

tum ; inftinftus brutis homiaique communis comprehendit fenfum

intellec-

&

tafiam

illius

aftio Jenfatio dicitur

Senfatio fupponit ex parte

ganorum

ifi:ius

materialis

phanvero imaginatio nuncupatur.

motum

imprefiAim

fibris

nerveis or-

nervos per,
vadentis illico ad aifiheterium , feu fenforium transferatur : ex parte ver6
formalis fupponit animam fortiori idea , aut cupiditate non detentam ;
quo magis eft ab alienis cogitationibus immunis, cseteris paribus, eo viviqui interventu fluidi nervei

feu

vaporis eleftrici

&

dior fenfatio.

Imaginatio fupponit vel a6lualem fenfationem

cus accedentem ad fenforium

motum

commune

feu impreffionem forinfe-

medullares

ubi fibrae

cerebri

in

Sc phantafmata inde
anima exfurgunt occafione fenfationum externarum ; vel abfque externis impreflionibus , ut in fomno , delirioque , ab arteriarum pulfu , capitis
aguntur

en novae

idese a fenfatione diverfae

i6lu
efl:

mente
tio

refricare

anamnefis

fpectatio

Non

Demum penes nos

fibrse medullares emporii.
abfque ulla prsevia corporis mutatione , quafdam ideas
imaginari aftualia , prseterita , vel futura ; inde imaginaprognofis , quse ultima in brutis fimilium eventuum ex-

moventur

feri illapfu

jure libertatis

&
&

dicitur.

omnis itaque imaginatio eft pafjiva ; datur etiam aciiva , qu^e a libertate dependet , uti &C anamnefs , feu reminifcentia , vel memoria ; pendet fcilicet a nobis , cum bene valemus , pro lubitu Romam , Londinum
Csefarem, Alexandrum imaginari , &:c.

DYSiESTHESIJ:. Cataracta.
Inulhclum quod

attlnet

facultas ideas diftinftas

eft

is

719

univerfales

abf-

&

phantafialprius
formandi , quae facultas fupponit ideas a fenfu
fupacquifitas
ex his fequitur ad dyfaifthefiam attinere imminutiones
preffiones non folum fenfuum , ut vifus, auditus, tadlus , &c, fed etiam
traftas

&

imaginationis
tus

&tc

memorix

&

pisevifionis

qux

nobis repraefentant ve!uti adualia

ob]e(5la
prscterita

etiam fequitur quod his quoad maximam partem

ledus inde fuas ideas mutuans multum detrimenti

ma

has, an ad

&

fis ,

illas

&

dyfalfthefias,

afiinitas inter

pertineat

vifus

auditus

vel futura

vel abolitis

laefis

tac-

atque
intel-

fit

fuman ad

imaginationifque imminutio, feu

moro-

fit

paflTurus

inde

quafdam vefanias, ut dubium

memorix

oblivio.

Cum

bonorum

cupiditas

&

imaginatione fupprlmatur appetltus i

jk malorum averfatlo faltem fenfitiva , dein

autem fupprefta (enfatione

feu nativa

etiam rationalis , alterum claflis ordinem ingrediuntur Illse appetitus immlnutiones , ut anorexia , adipfia , anaphrodifia.
Quo organa funt magis utilla , maglfque cognita , eo accuratlus eorum
morbi a Medlcis inveftigatl funt ,
eo major morborum illis infidentium

&

medium prolatus, ut patet conferenti numerum morborum vicum numero morborum olfadus ; genera Itaque morborum omnia non

numerus
sus

in

nova in dies affignarl queant

, quin
beant, ut individuorum morborum plenior notitla acqulratur.
funt ita cognlta Sc definita

I.

CatarACTA

&

Glaucojis Hlppocratls

Aqua Arabum

Hypochyjis Galenl

Glaucoma quorumdam

imo de-

Giitta opaca^

; Suffufio Jonftoni

Rumphii

CataraU&^
Definitur re^le a Boerhaavc vlfus

abolltlo

qux

pone

opacltate

fenfiblli

pupillam confpicua ftlpatur.

Lis

fuit

Inter

ipfo refideret
libera

efiie

illa

Ophthalmographos an In membranula , an in cryftalllno

opacitas , fed bona definltio ab omni theorla &c oplnione

debet.

Dlffert catarala ab amauroji per

fubrotundam

obex

fseplus

albam

vifui oppofitus in

&c ; cum

in

caligine

catarafla lens

alterutram capfulee laminam

labem

regione

in

fit

cltra

cryftalllna
,

antlcam

confpicuam

pupillse

&

loco puplllae

pupillam

feu

ut in cornea

pofticamve

maculam
quod
,

a callgine

nucleum fuum

quoad

fclllcet ,

,
,

palpebris

aut

quoad

opacata , earadlos , evldens

fit ,

que proinde omnes refleftat , nullos fere tranfmittat lucls

eft
nuUam objeftorum imaglnem in retlna depingi pofte
vifum fuppreflfum

iri ,

hujus

obicls culpa ,

llcet

optime

fe

prolndeque
,
habeant retlna

cseteraque visus organa.

Lens

cryftallina

non

ita

arfte involvitur fua capfula

Sc capfulam guttula una aut altera humoris

ventu illa capfula figuram mutarc poteft ,
per

aftionem

coronse

ciliaris,

quln inter nucleum

cujus inter,

vifcofi intercedat

&

convexlor

qua aftione ceffante,

planlorve

fieri

fort^ eapfulac ela-

CLASSIS

720

ad

nititur

fticitas

figuram

VI.

lenti

cataraftofis

cryflallinis

reapse in extraftis

DEBILITATES

fphgericam

cryftallinae

conciliandam

&

hsec fphserica figura faepius obfer-

vatur.

Opacitas cryftallinl raro accidit fublto a caufis faltem internis , fed per
crefcit ; verofimile autem efl: pari paflfu laxata corona ciliari , lentem

gradus

corpus fphseroideum
magis opacum.

iilam in

&

proindeque magis convexum

mutari fimul

Idem itaque accidit in catarafta recenti , quod oculis trans lentem magis
convexam objefta refpicientibus; illi fcilicet non nifi propiora , 6c ad determinatam non ultra citrave diftantiam pofita , diftinde cernunt , feu vifus
m dies decurtatur ; prxterea quoniam crefcit fenfim opacitas illa maculae ,
quae initio nebulam repraefentabat in fundo oculi pofita , fenfim magis alcornex propior , feu minus profunda , videbitur ophthalmiatro il,
lam infpicienti ; objeftum enim idem propius pofitum videtur quod majorem
lucem refleflit ; qua ratione quo majorem lucem refleftit illa macula , eo
befcens

minorem

ad retinam

fuccefiTu temporis obfcurior evadit in

; ergo
amplius crefcit obfcuritas , cataracia matura
dicitur , quo quidem tempore lucem folarem a tenebris segri diflinguunt , fed
figuras diflinguere nequeunt. Sunt cataradlofi , qui inicorporum colores
tio fufFufione , feu mufcarum , filorum in aere fufpenforum , vifione appa-

tranfmittit

catarada

vifus

&

cum non

&

defatigantur ob vitium retinae conjundum ; fed hsec fufFufio quandoque cataraftam minime comitatur , nec inter ejus indicia reponi debet , errantque illi qui ex fuppofitis in cryftallino ftriis , vel pundis opacis fimiles
apparentias deducendas effe fupponunt , quos merito deridet Defchaks in
renti

Opticd ; catara^tofi illibata retina gaudentes vident objefta quafi uniformi

nebula involuta , nulla vero vident objefta diflinda , feu certis limitibus
circumfcripta in aere volitantia.

Auxiha

cataraftofis afferenda funt vel phyfica vel

mechanica

eaque Chi-

rurgica &. dioptrica.

medlcamina

Auxilia phyfica funt

intus

fumenda quse lymphae

craflitiem ^

,
tum externa quse fiuxilitatem ipfi concilient ; fic
afellorum fucco mixta , balneaque repetita plurimum

fpiffitudinemque diffolvant
jufcula

&

ferum

laftis

profunt. Auxilia dioptrica ante operationem Chirurgicam funt vitra concava

utplurimum parvi usus propter opacitatem crefcentem

myopia feu brevitate visus conjunda ; pofl cataraftofse
elapfis tribus

menfibus non antea

que convexa

foci

brevifiSmi feu

perfpicilla

indicentur a

licet

lentis

detraftionem

quse conveniunt

ahquot pollices extenfi

ut

funt utrin-

quatuor vel

quinque.
quse fit ope acus api,
canthum temporalem ad unam a cornea lineam immifi^c
dein
crypone uveam , cujus ope cryflallina lens defuper incidatur ,
ftallinus & capfula deorfum in ima vitrei parte recondantur ,
longa quiete
per novem dies fervata , oculis fafcia obdudis etiam ambobus , detinean-

Auxilia vero Chirurgica funt cryflallinl i^ depreflio

ce ancipitis juxta

&

&
&

E-ur ;

2.%

ejufdem

cryflallinz

&

capfulas

extradio

quse

fit

incifa

in

orbem
corne^

DYSJESTEESIJE. Catauacta.

721

ab ima parte incipiendo , quoclfit ope

forficum curvcrum , prDemifTa incifione ex lanceola , interea fpeculo fub palpebris pofito fixus detinetur oculus , molliterque fafta incifione premitur, atque illico fere cryftallinus fcfe obviam ofFert foramini , aut fi catara6ia maturitatem non adepta fit , ope aurifcalpii vulgo curetu foras educitur ; dein
laciniae capfulse 6c flocci mucofi e capfula
rupta elapfi per vices extra-

COrnea ad

tres

quartas clrculi partes

feuntur.

prima methodo exfpe6landum donec catarada perfeda , feu matura

timendum ne , ut aiunt , cryflallinus depreffus refurgat aut potius ne
capfulse mucus opacus fuperfit qui catara^lam recidivam inducat j in altera
methodo metuendum ne fortiori preilione oculi, cum aqueo etiam vitreum
foras prorumpat , & quod frequentiiis -accidit , ne choroidea graviter infiamIn

fit

metur ,

forte quia

pio educitur

dum

uvea

&

cryflaliina lens

corona

foramen

pupillss

diflrahuntur

ciliaris

illa

tranfit

aut aurifcal-

autem ophthalmia per

quindecim aut viginti dies perfeverat , qua fuperata , mira fuffufio , fed fuin medio quafi
gax accidit , aeger fcilicet objeda omnia quafi nive refperfa
nigram avem videre fibi videtur. Statim ab utravis operatione collyrium albuminofum , feu ex albumine ovi
aqua rofarum commixtis , oculo debet
apponi , fed prseterea in ultima methodo , ne tuffi , vomitione aut flernutamento oculus fetftus omnino vitreo fuo evacuetur, oculus vinciri debet,
faltem per quatuor dies.
CataraBa vcra Maitre - jan ; Glaucoma Woolhoufii de catara6l:a pag.
I

&

&

30. Cataracte, vraye , S, Yves des maladies des yeux cap. 14. L.
Efl fpecies haftenus defcripta
matura. Dividitur in virgatam, luxatam,
purulentam , exficcatam ,
protuberantem.
a. Cataracia virgata S. Yves pag. 288. Cataracie barrie.

&

&

Efl ea in qua cryf^allinus opacus

loratis

quomodocumque

una vel pluribus

co-

lineis

varietas cryf^allinum gerit

ma-

ut pofHt acu deprimi ;

lens cryflallin<i fundit mucum
albidum , vel flavum , quo turbatur humor aquofus ; unde vifus obfcurus
remanet , nifi fponte refideat ille mucus , aut iterata operatione deorfum
acu dejiciatur.
b. CataraUa purulenta Ant. Maitre-jan ; Cataracie purulente , un ahfces au

tuTum

'

efl interfeftus

Raro h^c
pertufa enim

difpofitis.

cryjialUn. L.

fuppurationem illam
;
heophthalmia quandoque externa ,
micrania frontali , accedit nebula cryftallini , fafto pure dolor fedatur , cryftallinus albefcit , insequaliter tumet , licet volumine minori gaudens ; effufo
pure turbatur humor aqueus , iridis color mutatur , pupilla multum anguflatur, vifus admodum obfcuratur. Vidc ophthaimiam ab empycfi^ &c caliginem
Efl ea qu3e producitur a cryflallino intus fuppurato

praecedit dolor

in ipfo oculo

&

cum

a myoji.

&

Cataracia argyrias "W^oolhoufii

Efl ea in qua fupra cryflallinum
c.

inilar argenti

quae creditur a S.

Sauvages Nofoivgia Metfiodica,

Mauchartii. L.

tantum exigua macula refplendens

efl:

Yves

fieri

Tom,

l,

partiali

&

exiguo abfceffa

^yyy

fuper-

tLASSIS

^ii

cr}'ftalllni

fuperficle

DEBlLlTArt.^.

ri.

punftum album quandoque per totam vlpaululum vifum obfcurat ; aeger quocumque vernubeculam objeAis afFufam videt, ait Maitrejan.

interea illud

&

tantvim
tam perfeverat
feu
iimbram
fat oculum,

d. Cataracia clavaia "Woolhoufii de catarata pag. 1

clavi oculorum; an Grando
terum. PerGji. , calli

&

Eft fpecies

ioXx

Woolhoufio cognita

fibus evenire obfervavit

6liva proficifcentes

Cataracia luxata

fit

nodum

ubi

ftallinum veluti perforant

e.

& ea

quam

efFormant

Cognofcitur

i^ a caufa,

iP a

lino albefcente

dein

illa

pofitorum

Hos

&

oculum

in

iftu fcilicet

&

&

cry

Yves.

S,

cum

magna

uveam quam premit extrorfum

decrefcit

umbram

oculum penetrant

fed a nativa {z^o. dimoto.

pupillae immobilitate

cruoris efFufione

mydriafi

^.

cryftal-

4^ Exficcatur

trudente,

&

tunc vero gcger corporum luci

3^

oculo inter-

cernit.

cryftallinos attingere Inutile cenfet Maitre-jan

Cataracla a fynchyji

f.

ma

&

&

lens

in

afliden-

ac coUigant.

Eft ea quae pendet a cryftallino opaco

feu hsemalope

tophus Ve-

quse velutl clavi e conjun-

CataraBe deplacee Maitre-jan

&

canibus ad ignem diu

albis

fibris

albiila

Mauchartii? L,

Mauchart

Cataracia viva "^oolhoufii

cum macula

Eft visus abolitio

fimul mobili ad quemvis capitis

alba

motum

vel

lutea

Glaiico^

& dijfolution du

Heifteri; Cataracle branlante d'Ant, Maitre'jan;/()/z^e

cryftallino

vitrl.

L.

opaco 8c

cryftallinum illud mole minuitur

induraturqae.

Procedit hoc
ceflit

tunc albefcit
inltio

vel

malum

a vltrei difTolutione In

ophthalmia interna quse

initio

dilatatur,

aufertur

fuppuratum

quandoque

pupilla;

dolet oculi fundus

omnino

in

&

turbatur

fuum colorem nativum

iris

malum

eft infanabile

culo Inferens,
Woolhoujius hanc fpeclem
duftis pag.
2.

61

cum

putre

prae-

doloribus

, &c
puttedinofa fine pure ;:
dein vifus obfcuratur ,

fit

albefcit

diris

6c

amittit, corrugatur

flavefcit

6c

cum

pupilla

cryftalli-

Hxc autem

diflblutlo

vifum toUens , fed nullum aliud

damnum

no adhxrens Introrfum vel extrorfum

putredinofa

diffolutio

pars anterior capitis

cryftalllnus

ferum fubluteum
abiit

fleftitur

trlbuit globulis

uvea.

hydrargyrl

cryftailinum de-

in

vel fpumje humoris aquei.

Cataracta antiglaucoma Anton. Malt.re-]an

PAnti^laucome. L.

quod i^ cTyftalHnl moles major vldeatur , quac mi

gbucomate ; i^ quod pupilla dilatetur ; 3 ^ quod cryftalllnus

DifFert a glaucomate

nor

etiani in

protuberet

&

colorcm cornu poUti

ejus fuperficies;

flt

.rat

5* nulla

prseceflit

4^ quod

demum

eft

vel comitatur

fplendentis

refcrat

pupillas ambitus inaequalltatem

viflo

nuUa

pupillic contraftllitas

licet

inasqualls

cryftallini refe-

6^ nuUus dolor

ut prsecedit giaucomatis exortum.

1 quia in catara(5la pars antica capfulx cryftal;

in antigiaucomate induratur 8c incrafFatur ; x^ unde cryftal-

Differt a catarafta vera

lini

diflblvitur

Snus major apparet;

in

glaucomate ver^ minor eft;

3*^

cryftallinus in

glau-

comals;

D YSiESTHESIiE. dAXARACTAeomate variegatus

Bidl

&

proftinclus

in antlglaucoitiate colorls puri

725

ut cornu al-

protuberans.

Morbus

eft infanabilis.

3, Cataracia glaucoma Antort; Maitrejati

non de Woolhoufe*
DlfFert juxta S. Yves a verS

fre-jari

&

S, Yves.

L& Glaucome de Mai-;

OMod

glaucoitia

fit

flipatum amaurofi

fei!

gutt^ ferena.

Eft catarada exficcata feu cognofcltur i** colore fubcseruleo feu glauco
Vulgo ycrd dc mer ; i** volumlne mlnorl , amlfla dlaphaneltate , aufta durl^
tie , vlfu penitus ablato, juxta S. Yves\ 3*^ rard praecedant dolores nlfi ab
ophthalmla interna vel ab \di\x catarada oriatur , quod frequentlffime fieri
putat 5". Yves ; 4*^ pupllla roturtda eft &C diametri nativae
at juxta ^5*. Yves
adeft mydrlafis ; 5^ vifus inltlo nebulofus eft ut in cataradla , a cantho tamQn majorl clarlus vldet 6 colorem mutat , Initio glaucus eft , fed dein
:

,*

grlfeus

perlatus

Malum
paralyfi

eft
,

vel vlridefcens

Infanablle

fi

flavus

combinetur

cum

imo

luteo-TiIgrlcans

amaurofi

cryftallinus.

feu coecitate a retlnae

ut putat S, Yves,

4. Cataracia

memhranacea "Woolhoufii de catarada I719,

Freltagli thefis

Tiguri 172 1; a tela Hift. de TAcad. Aq% Sc. 1718 pag. 18; Cataracia vera.
Veterum ; Cataracia membraneo-fioccofa Mauchart^ diff. L.
Mucus ex margine pupillae (u. uvese exudans apud equos obfervante I.0*
^ero concrefcit quandoque In membranam quse pupillam obturat.
in

Num

catarada membranofa detur , dtbium eft , licet eximii Ophthal*

mlatri hanc fe aliquotles invenifte aut acu depreflifte putent.
Slgna ejus diagnoftica nondum funt diftlnfte comperta.
5. Cataracia fecundaria Holn Mem. de i'Acad, R, de Chir. tom. 2, pag*
42^, h,
-DeprefiTo cryllalllno cataraftofo, nec deterfa capfula cryftallini, non raro
accldit , maxime fi seger, incuri^ fua , vel Chirurgi , ophthalmlam interliomine

nam

talis

patiatur

ut

pars capfulse

illlus

qaae adhsgret vitreo opacetur

&

albef-

tum propter ophlhalmiam quse pariter corneam opacare confuevit ,

cum externa eft Inflammatio ; tum propter mucum ipfi capfulse adhsErentem , 6c exficcatum vel colIe6lum ; quippe ea catara<fla fecundaria non accldlt cum cryftalllnus fuit methodo Daviells extradus , & capfula muco

cat

fuo deterfa , Ilcet ophthalmia interna fispius huic opcratloni fuperveniat.

Simllem cataraftam fecundariam Hilmero examlnandam prsebui , fed operarlonem minime fuccefTuram recufavlt ; color hujus cataradlse eft mere nebulofus , fitus vldetur profundus , fola operatlo Davlells , qua aurifcalplo detergeretur hsec capfula

quantum

fuccedere pofTe

vldetur

fed

nondum

tentata eft

fclo.

Davlelis ufum refplciamus , catara6la in duas tantum variefimplices quse extra^lione cryfiallini fanari
divldenda , fcillcet
poiTunt, haftenus autem vix quarta pars fib operatlone vlfum diftinfhum
Si operatlonis

tates

eft

Yyyy

2,

recli-

XLASSIS VL DEBILITATES

714
recuperat

&

in complicatas

qu3e operationem fruftra aut

cum

amaurofi

minime

atrophia

ophthalmia

&cc

patiuntur.

&

Ufus extrafti hyofcyami albi quotidianus , a triente grani incipiendo ,

fenfim augendo , quandiu nulla eft cefophagi nariumve ficcitas , eft egregium
ferme unicum remedium quod cataratlam refolvat , ut pluribus obferva-

&

donibus compertum habeo. Presbyter ea aifeftus in oculo dextro , poft

o6lo dies quibus hoc medicamine ufus eft , quo intervallo , ad tria grana
pervenit , jam minutos librorum charafteres legere valet, qui priiis non
.

maximos

nifi

&

perfpiciebat

cryftallinus

prius albus

jam

myodes qua laborabat evanuit

fubcseruleus

evafit

&

fames autem
fomnus , prius languentes , vigent maxime. Ab hoc medicamine alium vidimus a D. Coulas etiam curatum , cujus cryftallinus ornnino diaphanus
fubpellucidus

fufFuiio

evaftt.
II.

CaligO

Obfcurclffcment de la vue,

fymptoma eft visus imminutio partialis vd

opacum citra pupiilam oculo inhserens.

Eft morbus cujus prsecipuum

totalis
t

propter repagulum

&

Amaurofi nulla eft opacitas.

In Arablyopia
In Catarada opacitas eft ultra pupillam.

Repagula lucem intercipientia in caligine funt vel vitia contentorum in

camera antica , vel vitia continentium , ut cornese , palpebrarum.
Plura ad yifionem diftinftam requiruntur , i^ ut radii ab obielo videndo emifli oculos ad retinam ufque pervadant , quod repagula impediunt
2 ut coeant apices penicillorum lucis ab eodem punfto objeifti proficifcentes in eodem retinee pun6lo , non in diverfis , nec ultra citrave retinam,
axes fuos
ut accidit faepius in amblyopia ; 3 ut ambo oculi confpirent
opticos ad idem punftum objedi , quod cernitur , dirigant , quod in ftrain pluribus
caliginis fpeciebus difficlle eft; caligo
bifmo fieri nequit ,
intuitui objeftorum ; intuitus enim eft diredio am^
itaque nocet vifioni ,
borum axium opticorum verfus objeftum videndum.
Opacitas eft corporum ea difpofitio , qua fit ut vel radios omnes reflectant , unde albiflima corpora opaca funt ; vel ut radios abforbeant ,
non
tranfmittant , unde corpora , ex lamellis feoxfim peilucidis confiata , fi craffiora fint , vix pelluciditatem fuam fervant.
Opacitas pendet ab iteratis refraftionibus radioTum in diverfas plagas ,

&

&
&

&

&

iilse

iteratse

refraftiones

accidunt

quoties moleculse

vel

lamin-^ quibus

conflantur corpora funt heterogeneas feu diverfse gravitalis fpecificse, ut oftendit

Ncwtonus.
Cornea eo plures

quo induftria anatomici major

,
quo imbuta eft , effe ejufdem cum
eius laTnellis gravitatis fpecific^ ; fi vero adione caloris adaudi paulo raror evadat illa lympha , pari pafiTu non rarefcente parte folida , opacabitur
& eo majoF erit opacitas quo alhjdior erit macula , quo craffities mem-eft

in

lamellas

dividitut

verofimile eft fluidum lymphaticum

&

branie maior,

Qi4

DYSiESTHESIiE. Caligo.
Qui

quam

pf

majolucis numeri ; nam quo major

eft clariias lucis , eo major eft radiorum
rus
adeoque cum e majori radiorum corneam ferientium numero major
pars fubit interiora oculi, quam cufn minor eft numerus , fieri poteft ut
qui minime videbat in luce minori , fufficier.ter videat in majori ; adeoque
ut caliginofus fit hemeralops feu indigeat luce meridiana ad videndum,
callgine laborant

illi

vident in minori luce

obfcurius

in

&

crepufculo coecus

fiat.

Si macula vel repagulum luci oppofitum fit e dire6lo pupillse, tunc seger
tantum obje^ta lateraliter verfus alierutrum canthum oculi pofita vifurus eft
in utroque fcilicet cantho magis recedunt limbi palpebrarum quam fuperne
inferne a pupilla : ergo per hanc rimam radii ad oculum poflunt accedere , ctim vix uilus defuper aut inferiiis illabi poteft in oculum ; fi pariter ex
akerutro cantho fuerit macula opaca , eo verfus dirigi non poterit axis
utriufque oculi , ut ad intuituni decentem opus eft , unde ftrabifmus orie-

&

tur,
I.

a fymhlepkaw/i Mauchart.

Caiigo

Halleri difputat. Chi-

inter

dififert.

Profphyjis Mauchartii.

rurgicas

L.
palpebtae, potiillmum fuperioris

Symblepharofis eft
oculi
, coalitus cum
globo ; nocet autem vel vifui , vel intuitui ; intuitui vero quatenus oculi
mobilitatem tollit hsec adhsefio , unde oculus huc
illuc converti non
poteft ; potiffimum nocet fymblepharofis vifui objedorum diflitorum , quibus cernendis raaxime confert palpebrse fuperioris elevatio , ut docet experientia ; cum e contra ad objefta proxima cernenda palpebrse conniveant ,
ut fcilicet majorcm lucem a proximis objedis reflexam arceant.
Symblepharofis procedit a Graecis verbis fyn cum ,
blepharon palpebra
ea eft vel congenita feu ab ortu, vel acquifita, ut ophthalmise , ulceri gravi
fuccedens ob oculum diutlus ciaufum.
Curatur operatione Chirurgica ut Ancyloblepharon.
1. Caligo ab ancyloblephdro Heifter Chirurgia. L.

&

&

Ancyloblepharon
connivent

palpebrse

cum

coalitus palpebrse fuperioris

eft

&

omnino

inferlori

unde

partim intercipiuntur lucis radii.

Coalitus eft vel a lemis glutinofis , ut accidit in ophthalmiis humidis , potiffimum palpebris ulcerofis , &c tollitur Ia6te tepido , pulvere abforbente ,'
potiffimiim

&

fsepe

cat

tutise.

cum

Vel

oculo

potius palpebris

vel

coalitus eft

vel

intima ccncretio palpebrarum

manu

qui tollitur ope fcalpri perita

quam

fcleroticae

dein lamella

du(^i

inter
,

fe ,

qui par-

plumbea tenuiffima

mr

cavendo ne rurfus fuccedat coalitio.

3. Caligo a hlepharoptojt. Vide S. Yves ch. 9. L.
Ptofis eft lapfus palpebrs fuperioris , ita ut corneam obumbret; tribuendus eft ille lapfus vel refolutioni mufculi palpebram attollqntis ,
illa ptofis
eft vel continua , vel intermittens ; ifta fanata fuit Monfpelii irrigatione aqua-

terponitur

&

rum Balerucanarum.

Vide

continua fruftranea funt

cutis

deveniendum

eft

Philofophic.

Tra-nfaci.

medicamina exficcantia

n^.

44C)

annl

ty^6.

In

refolventia ; ad excifionetn

ut decet Heifier. Chirurg^ cap. 46,

Yy

yy 5

Methodus Bar-

pfim

CLASSIS

72^

tifdid crii(3elior

fanatus fuit
I.

DEBILITATES

VI.

Lapfus palpebrae

videtur.

ope eledrifationis

fuperiorls,

ab

atonia

oriunc^us j

G. Baumcr Aci, Acad. Moguntina Tom,

/.

pag, 186'.
Intermittens

noae

cfuallbet per

duodecim horas durabat cum

vel J^pTus pendet a pacheablepharoii.

PacheabUphara
4, Caiigo a pacheabUpharoJi,

Gcrraei

lippltudine;

Pachyus

Zelierl,

Grsecis.

Ptilojis

Pacheablepharofis
excrefcnlii"s ,

palpebr^

IntrafTatio

eft

grandinibus

hordeolis ,

vel

tuberculis

atheroinatia

verrucU , 6<
^
limbo palpebrge

adnatis.

excrefcentia mteriorl

S'i

major ejus
cancri

limbo

fufpicionem moveat

cathaeretico

abfumenda

ver6 grando

Si

folventibus aut

ut

adrlafcatur

fi

fi

ea

mos

eft

modo
fi

feflills,

hordeolum

palpebrse

fuperficiei ,

lancinatio 6c durities

aut verruca

nulla

vlncienda ;
forficibus refecanda.

petiolata

levlter

fuppurantibus efl dlu

filo

iit ,

rubens 6c Jolens

fovendum

fi

adfit

aut fcalpello

fit

quse

exlgua
illud

fua

re-

cyf-

tide avellendus ejus nudeus, Si majufculum (it atheroma , illud eil aperien<lum, deln capfula levibus corrofivis abfumenda cum cautela , ne oculus

&

P^ide Heijleri Chirurg, cdp, ^j.

44,
tumores palpebrarum pertlnent ad ophthalraiam , ad anafarcam ,
ryiipelas , varlolam , carcinoma , 6cc.
|. Caiigo a nepheiio, Nuagc de ta cornee, L.
Macula cornes fubpellucida vocatur Latinls nebula , Gr^cis Nepheiium^
achiys,
gis^ quarum dlfcnmina vldefis apud Mauihanium de macuiis

leedatur.
Alii

&

iornea

dijjert,

nebula pendeat a guttula aquse inter coraese lamellss congefta , ea

ope aciis inBidse aqua effundi ,
ope optlmi perfpicilli diflingui potefl ,
a nebula vocatur Aquuia.
Si a lympha opacata ut accidlt pofl: variolara , ophthalmlam , macula ilia
refolvitur fponte iuccenu temporls, vel ope facchari pulverati, tutise In po!"
linem redadas, addito deln vitrioli pauxillo , vel aqua fosnicull , fucco expreiTo ex anagallide , vino ernetico , &c ; vel lemedils leucomatis.
6. Caligo a leucomate ; Taihe de la cornle^ ^^J^ L.
minlme pelluciLeucoma a leucos albus , efl: macula fssplus albefcecs
cla in cornea , unde dlffert a Nepheiio,
Vocatur Paralampjis feu Margarita macula albo-cserulea , crafTa , opaSi

&

&

ciflima &c refplendens.

Albugo efl proprle leucoma fi alba , promlnens , colorls cr^tacel , ad

margines fsepiiis inflammata
dolens.
'Gerontoxon Mauchartii^ feu tfra/>j /^^7/^ , eft macula alba vel fufca arcuata in Ilmbo cornese , fenibus familiaris , fed viful vix ofEcIens.-

&

Ouie , fski clcatrix. , efl macula corneae ab ejus clcatrice.

Albugo D. S. Yves efl fpecies ophtbalmiae.
Giajicofis Aitii efl macula alba opaca totius corneoc fine phlogofi.
Piffetr'

D Y

T H E

Differt

ab exulceratione

Curatio

fit

fi

dolor

calor

^.

defelu excavationis
,

ficcitas

a.l

puris

V^/

6.

doloris

acris',

prsemittenda phlebotomia

6>fc.

fomem-

emollientla , anodyna , ex croco , albumine ovi , &c.

In leucomate multa humiditate ftipato laudantur fuffutnigia ex aloe , myriha , baccis juniperi , prunis injec^is , fumo e longinquo ad oculum addu6lo
ta

applicetur unguentum de tutia, cutn pauxiUo gummi arabicir

Laudat Bidloo lambitionem oculi ope linguse , feminibus anifi ,

dein

foeniculi

faccharoque prius mafticatis , addito vitrioli pauxillo.

Mauch-trtius fuadet vapores ex herbis hyflbpi , chaEfophylli , chelidonii
radice vamajoris , ferpilli , origani , roris marini , baccis juniperi , coffese
lerianse , maftiche , camphora in aqua , vino , aquS calds co^l^is, aut lavacro ophthalmico ; ex horum decofto oculus immergatur.
Qollyria iicca fiunt ex faccharo , tefta ovi calcinata ,. ofle feplx , iride
,,

Horentina

agarico albo

tartaro

Acriora funt camphora,

tallorum, fuccus chelidonii

fei

matularum

pifcium

pollinem reda<^is,
axungia viperse, crocus melinteive cum melle
chartse
aiumlne.

in

tauri,

baxi ,
, oleum
mixta ; cavendum a vitriolo puro , ^erugine ,
Boerhaave prsefcriblt repetitam cathariim ex aquilae albae 6c diagrydii ana
granls fex , cum pulte vorandis ab infante.
,,

Saint Yves pag. 11^4 pladarotes Mauchartii. L.

(leatoma , meliceris , &rc , funt lupise fucco pultaceo , febaceo , vel melieo farftse , quse non raro palpebris adnafcimtur , {ine dolore
rubore, peticulo, avellanse aut nucis magnitudine ; aft vlfui aut intuitui
nocent , faciemque dedecorant.
7.

Caligo a lupia.

Atheroma

Refolventia

nil

profunt

fola

exftlrpatio

fanat

j.

prseparetur

itaque

2eger

&

phlebotomia
catharfi ; dimidia pars cyflidis juxta rugarum palpebrse difeftionem foifice denudefur , dein hamulo perfoffum atheroma ope cultri
curvi a viciniis eximatur , radix foriicibus refecetur ;
curatur delnde vulDus ope digefiivi , fuperimponatur emplaftrum diapalma.
Si fuppuratio capfulam non omnino auferat, lapide infernali tangatur pars
capfula fenfim abfumatur.
Lipoma feu excrefcentia adipofa cantho temporali juxta glandulam lachrym-alem enafci folet , id a preffione recedit , mox revertitur. Curatur exciiione ; dein vulnus recipit collyrium ex aloe, tutia
faccharo faturni
aqua rofarum.
8. Caligo a farcomate ^ S. Yves cap. 18. Mures. L.
oculum nafcens , Isevigata , faj^
Excrefcentia carnea inter palpebram

&

&

&

oma

eft

fi

fit

granulofa

&

fungofa ac rubra vocatur morus , Gallice mure ^

coloris plumbei , encanthis.

Utraque mature tra^tafa periculo vacat ; duplici vero methodo tollitur
farcoma , excilione
cavendo ab
i ^ tangitur lapide infernali ,
caufticis ;
oculis ; 2^ tumor filo trajicitur fericeo , interventu acus , ut exftirpatio.

ii

fit

&

cuatro vel forfice

fieri

poffit

levia

corrofiva vulneri dein admoventurj,

CLASSIS VL DEBILITATES

728

&

o6lo facchari partlibus

ex una aluminis uftl parte ,
remigranum Tero Sc mane radici farcomatls applicatur.
9. Caligo a cancro t S. Yves. Vide ophthalmiam cancrofam. L.
10. CaLigo ceratocde ^ jlaphyloma Gunzii dlffert.
eft pulvls

talls

pul-

veris hujus

tumor exiguus corneas , ut caput aci, eft

medlo pellucidus , fed fubobfcurus videtur ac
oblique Infpeftus , opacus eft
annulum opacum fu^ pe-

Ceratocele feu hernia

cul3e

fubrotundus

corneae

adftringentlbus

lamina plumbea apprefla.

vel

Caligo ab Jiaphylomau Mauchartii. L,

II*

Melon

parva bacca , Myocephalum quafi caput mufcae , Elos

Vocatur ftaphyloma pro dlverfa mole , tumor in cornea ena-

quaii

quali clavus

a prolapfu uvese

&

,.

Fit

ratur vel tonlcls

tus

in

ab exefioae feu exulceratione punfti In tunica interiounde lamina externa paululum prominet ab aqueo prefTa. Cu-

refert

ripheria
rl

cornese

qui reft^ InfpeftHS

vel foramen ipfius corncte

Intra^ fiflulam

tumor

qui

rubro ~ livldus. Hujus vero exiflentia negatur a Gun^^io^

qui contendlt uveam prolabl non pofTe ^ eatenus ut foramen illud fubire
fubrotundus

efl

queat.
Illius verc)
tumorls bafis filo vel crlne vincltur , ufquequo excidat
tumor.
Sclerocelem admlttlt S, Tves , feu tumorem conjundlvae promlnentls ab
liumore aqueo , per rupturam fclerotlcx fubtus efFufo , in parte alba oculi

unde tumor

ejus fphaericus

qui preffione recedit.

des yeux ^ U Drapeau. L.

/7Pterygium quafi ala , qulbufdam onyx , fed male , necnon unguis
gula^ eft membrana fscplus ex oculi cantho nafall , vel aliunde enafcens ,
fupra corneam fenfim fe extendens , la qua vafa fanguifera nec eminent
nec diflinfl:a funt.
Pannus vero dicitur congeries vaforum fanguIneOTum fupra album ocu-

VOnglet

II. Caligo a pterygio,

&

&

corneam expanforum

ipfainque

II ,

pterygio efFormantium

membranam vmiformem

non

qul pannus faepius pteryglo obfervatur

&

ut in

ophthalm.ia

initio ftipatur.

Utrumque pteryglum
ophthalmia

drachma &:

facchari

die

abfumitur

fciHcet

vel

unguls

refecatur

vitrioli

vel aluminis

vel adhibeantur collyria acria

pannus

&C

fanata prlus

huic abfumendo
granls

fex

confert
infperge

de leucomate Indlcata

fel

fi

fit

pulvis

,^

ex

femel in

fquali, an-

os feplae , lapis divlnus D. S. Yves , fuccus che,

incafTum tentatis , caut^ forficibus refecetur pteryfontana mlxgiura , dein per quatrlduum foveatur oculus aqua vlt^e
tls ,
deinde vero collyrla ex aquse rofarum 6c plantaglnis uncia una ,

guillse

iidonli

oleum

&c

chartsc

HIs

&

matris perlarum fcrupulo

nis trlbus

faturni granis fex

facchari

&

vitrioli

albi

gra-

fiant.

13. Caligo hypofphagma Jonftonl Id. Medic.

popyon GdXQm

chymofe

pochi

oeil

Ecchymoma
.

2X\\s\

Hamalops Hlppocratls; Hy-

Sugillatio 'LzXmis ;

meunrijfure de

Tarfen

Arabum

Ec-

l^ceil.

Differt

nY

S tE S

T H E

iE.

a l

o;

72^

ab ophthalmia defeftu doloris , caloris , inflammationis , cum

complicatur initio , fi ab i6lu procedit , Ted quandoque hypofphagfit a caufis interais ut ab fcorbutico
viru : in quo cafu fola aniifcorbu*

Dlffert

ea

ma

tica profunt.

Curatur
ta

dolori

hypofphagma ab

i6lu,

feu

inflamraationi

iftus

gravitati

i^ phlebotomia
fymptomatura numero

contufione
,

repeti-

ref-

nec non hirudinibus palpebrsc admotis, x, Oculo afinjndatur initio fanguis calens columbse , pulli ; lac croco tindum calidum , collyrium ex
ovi albumine cum aqua rofarum conquafTato. 3* Deinde fedato dolore vinum calidum , aqua vitae , fceniculi , decoftum foliorura hyfifopi , folia
parietariae trita in vino , aqua vulneraria , ter in die renovato cataplafmatc
pondenti

vel linteo.

14. Calrgo venerea^ Quelmate Panegyris 175O, L.

Eft coecitas infantium recens natorum quorum mater gonorrhoea virulenta laborabat : ea caligo eft cum atrophia oculi atque cornese obliteratione.

Plurimas vero hujus fpeciei caligines vidit

Audor

celebri Tayloro oblatas 5c

prorfus infanabiles.

Albugo , pannus , cornese opacitas , catara(^a venerea , per fpiritum an*

tivenereum fubinde difparent : in his applico aquam ophthalmicam cum fapone , vel immitto parum mellis rofacei ^ vel ubi opacitas major raercurius

cum

dulcis

faccharo bis in die infpergitur. Locher.

15. Caligo hypo,ma Mauchartii de

corum. Hypophthalmia Galeni. B.

hypopya. Hypochyjis hdLmatodes Grsc*

Eft ea fpecies quse pendet a cruore effufo intra cameras oculi.

Mauchartius appofitis

Hanc

ex herbis refolventibus in vino coftis

cauterio brachio inufto ; fed phlebotomia debet antecedere.
Utrum objei:a rubro colore tinfta videantur valde dubium eft.

vit

Caligo

16.

laciea

facculis

obferv.

D. Haguenot

Medic.

111.

ProfeflT,

fana,

dein

Monf^

pel. B,

Hypogala

eft

laftis colIeiElio

ta eft in puerpera cujus lac

Huic

affinis eft

illa

caligo

in

camera

qux

graviffimos

dolores

operationi catara<5t3e lafieae

fuccedit

qua materie refidente vifus

,
In hypopyo 8c empyefi eft pus in

purulentse

ob

oculi antica vel raedia ; obferva-

repreffum fuerat.
,

vel

reftituitur.

vel utraque camer^ , fed

morbus ad ophthalmias referen-

alterutra

qui fuperveniunt

dus videtur.
Callgo

17.

rhytidoji

Mauchartli ;

humoris aquei Sennerti

defecia

prax. L.

Rhytidojis eft fubfidentia

&

corrugatio cornege.

nese vulnere ftatim effluit, fed intra

Humor

diem reparatur

aqueus fafto cor-

fponte in

fiftula

conti-

nuo effluit , unde flaccefcit cornea & undulofa evadit ^ hinc minus pellucida,
Quandoque non generatur, ut in feneftute ,
tunc vitium eft immedicabile ; quandoque exhauritur , ut in tritseophya , caufo , aliifque acutis febri-

&

bus

&

tunc fanata febre , caligo evanefcit.

Nofologia Methodica. Tom,

Sauvages

Zzzz

Si

CLASSIS VL DEBILITATES.

73

&

Si a ficcitate

pendeat

calore

curatur fomentis

emoliientibus

balneo-

oculi feu lavacro ophthalmico.^

Sutor Agathenfis fubula

eft

vlfus obfcuratus

alunt

ut

more aqueo

pulverem

Parifil

vifus

corneam

fibi

votum vovlt

is

redilt ,

unde elapfo humore aqueo

,
templo , cujus parochus Beati ,

tutudlt
in

oculo obfcurato

adfperfit

quam medelam

miraculi

&

inftar

reparato

hu-.

celebravit

Z>.

Montgeron.

ec7^ Mauchartli

i8. Caligo ab

E<5lafis feu chalafis

bus ad oras ejus enatis.

Hyperauxejis Indis, L.

Mauchartio

obturatio pupillte a fungofis appendicivitium equls famlliare, obfervante Lowcro , il-

Hoc

eft

&

merldianam feu nylalopiatn caufatur , forte

cataraftam
IIs amblyopiam
jnembranofam quandoque induxlt. Curatur appendicum excifione ope acus
intra corneam adaftae.
1 9. Caligo a fynifcji Mauchartll , "Woolhoufii &c. L.
Synifefis eft plenaria obturatlo pupills

imperforatlo vel eft nativa vel acquifita

a coalltls

ut ab

uvese labrls

hypopyo

ophthalmia choroidefe.
Curatur operatione chlrurglca a Chfeldcnio inftltuta ; foramen

ta purulenta

cephalsea

hssc pupillss

empyefi

catarac-

fcilicet

uvese:

corneam immiffse.
10. Caligo a myoji. Vide Amblyopiara &c Sufrufionem. L.

ope acus

cuditur

Amblyopia

IIL

ab opfis vlfus

&

amblus hebes , obfcurus; vifus debiHs:.

morbis oculorum ; Amblyopie , vui:

foibleffe d& la vue

Amblyopla
abfoluta,

vel

hebetudo Boerhaave de

Aetil ; vifiis

confufe

trans

eft

genus morbl cujus prs;cipuum fymptoma

vel

refpeftiva

fine

uUa

opacitate

deblUtas

eft

corneae

vel

vlfus^^

interio-

oeuli*

ris

obfcurltas

Vifus
confuetis

tum

diftantiis

&

confufio

ob]e6lI

dicltur

ejufque

relativa

pofituris

&

in

cum non

in

luce vulgarl

omnlbus,
fed

tan-

quibufdam videri poteft objeftum ; fic myopes confuse vident objefta diffita , proxiraa verd diftind^ , ergo funt amblyopes refpeciu difin

fitorum.

Vifio clara

guendum

agnofcendum

qu3s ad objeftum totum

eft

fufficit

obfcura

qu^ non

6c ab

aliis diftln^

fufficit.

&

partlura particulas agnof,

cendas &: dlftlnguendas fufficit ; e contra eft confufa y fic incipiente catarafta hanc chartam fi quls ita videat ut ab alla, aut a tabula diftinguat,
6c chartam efife agnofcat , is eara clare vldet ; fed fi lineamenta nigra huic
infcrlpta non diftinguat , aut charafteres qui funt llnearum partes
par-

Vifio difiincia eft ea quae ad objedi partes

&

ticulas

cujufque charafteris non

quem occupat

agnofcat

nec

litteram

unam

non

nlii.

habet vifionem
,
,
claram fed confufara ; qui vero
ralnores tum linearum , tum
plures
litterarum partes
particulas cognofcit &: diftingait , is vifu diftmSo gaudetj
ratlone

loci

dlftinguere ab alia

&

&

&

valeat

is

D Y ^ TH

-i^et i

jor

AM

B L r o p 1 A.
E S I iE.
S
S
73
eoque tanto magis diftinfto , quo minores funt particulac &c madiftinguit , fub mincjri
particularum quas
diftantia ab
oculis
edam

lumine.
vicinis

tis

quatuor vel quinque pollicum pro objecpro objeflis ffimotis ejus magnitu-

funt

Limites vifionls diftindice

quatuordecim pedum

dinis

quam

je6la

Sc magis luce

fcilicet

majiafculx utplurimum

litterse

coUuftrata

eo major

obtinent

quo majora

ad

diflantia

cft

ob-

funt

quam

diftin(5le

&

dlflantlae

videri poiTunt.

fundum album

Objeifta niara fupra

ab

fm

quatuor

triginta

pofita, ejus magnitudinis

axes optici verfus

oculis noftris, ut

fecundis

illa

minutis

direfti includant

cerni poffunt

angulum majo-

fub minori angulo

evanefcunt.

&

uno pede dlftanquinque candelse in tenebris accenfx ,

fundunt lucem seque fortem ac lux diurna reflexa feu ad
umbram. Pro diverfitate vero lucis vifus acies eft magis vel miniis exViginti

ab

tes

ocufo

ttnfsL.

funt in ratione duplicat4 invers^

Claritates lucis

Terminus vero

tlentia.

catam diftantiarum
erlt

iionis

triginta

fit

tiujus

&

lucis v.

ratlone

in

folitariis

lucis, 38*^

diftantlarum, docet exmediocri luce fequitur rationem fubtriplicandelse. Ergo termlnus viilonis pro objeftis

vilionis in
g.

fubfextuplicata claritatis objedi.

Sic

fi

termlnus

vl*-

fecundorum ad lucem diurnam , ille erlt pro quarta parte

fecundorum, pro non4 parte hujus lucis 43"! fecundorum

Mayer Acior. Gottingen, lyS^,

deinceps
vero obje^la fmt aleata , ftriata , cancellata , fimilla , ftbi Invlcem proslma , dupio major debet efie numerus fecundorum anguli fub quo videfic

Si

tur

objedum

sigrum

ut diftinguatur

quam

obje<5ta

fi

lint

folitaria ,

uti

pundum

album In nigra.
Lux mediocris ut diurna ad urabram eft aptiftima ad vldendum ; lux enim
maxima , ut direda folis, non minus ofFufcat vifum quam lux debilior , u
in charta alba

crepufcularis

eum

vei

infirmat

vel obfcurat,

videamus objela mediocum quo majo;

,
Ta funt objefta , eo ad majorem diftantiam polita illa diftinfte videamus,
confuse vero minora , Imo nori videamus ; flc punflum nigrum unam
quartam linex partem In diametro obtinens evanefcit ad diftantiam pedum duodecim ; aft punftum idem , fed cujus diameter fit sequalis duabus tertiis partibus lineas , non evanefcit nifi ad diftantiam viginti fex

Hinc patet cur

vicina

criter

ut

paribus

cseteris

litteras

vuigares

diftinftius

ad

feptem

pollices

pedum.
Quantitas

lucis qu3e

oculum

fubit

caeterls paribus

eft

ut amplltudo pu-

quandoque diametrum duplo minorem obtineat , feu amplitudinem fubquadruplam ; ergo non mirum
^ in magna luce qua pupilla coar8:atur , minus clare videamus , quam inpillse

tenfitas

fed pupilla in

lucis exigere

Amblyopia

diftert

magna

luce coarftatur, ita ut

videtur.

ab amaurofi ex eo quod

in

amauroft

Zzz

omnlno amlttitur

CLASSIS

732
titur virus

&

pupilla coeci

ni

motu

movetur cum

evadit

te videt objeifla fub

tamen unus oculus

fi

pupilla fani ;

Praeterea ia

deftituitur.

DEBILITATES.

r/.

pupilla immobllls

fano claufo

aft

amblyopia

certis circumftantiis

fanus

om-

relativa oculus clar^ &c diftinc-

myops proxima

ut

fic

pupilla cceci

nulla

vero in

amaurofi.

Amblyopiae caufa
adeft in imagine

tium non

confufio imaginis in retina depiftx

efl:

adunantur

aut plures fafciculi

fis ;

imaginis

punftum,

talis

uno

retin'^

in

ex

diver/is

eft

confufio qu3e

objefti pun<5lis

confufio vero

uno punfto
eodemqae pundlo

quoties fafciculi radiorum ex

objefti

fed

veniendiver-

in

unum

radiant fimul in

locum habet

in

myopia

&

pref-

hytia.

in amblyopia , nam cum nulia

, ut
omnis imago cbfcura neceffario confufa
obfcura eft quoties non fufficiens ^h claritas feu radiorum quantitas
eft
propter turbam oculorum , aut non fufficiens eorum vis in retinam propter
retinse fenfibilitatem imminutam.

Confufio etiam oritur ex obfcuritate

imago

diftin6la

nifi

fit

fit

clara

Neotericis Nycialopia ;
I . Amhlyopici crepufciilaris ; Graecis hcmcralopia ;
Vifus diurnus Boerhaave; Colleft. Acad. Tom. I. pag. 507. L.
Ea eft in qua vifio ad crepufcularem lucem vel matutinam vel vefperticonfufa , in eodem loco , ubi ^topes diftinfte vident.
nam hebes eft
optomai video ,
iEtopes ( vel setoptas ) voco ab actos aquila ,

&

&

eos qui aquilarum inftar diftinde vident proxima , remota , meridie 6c in

crepufculo , &c : uno verbo , vifus perfe^los vel omnium minime imperfeftos.

Gallinse

minuta
dormiunt.

amblyopia crepufculari laborant

quibus

Hoc

vefcuntur grana

plane

vitium eft

omnes laborant;

confpiciunt

unde non nift magna luce ,

&c fic ad crepufculum otiote

oppofitum amblyopiae

meridianse

quae fcilicet in media luce coecutiunt

qua

noduae

no(5lu vero diftinc-

te vident,

Hic morbus duobus ab hinc annis fuit in vicjnia Monfpelii epidemimaxime in oppidis flumini cuidam vicinis , ut juxta flumen quod
,
Sauve , Somedrias , Sanftum Hyppolitum alluit , ubl , potiflimum mihtes , nodu fub dio excubias agentes in aere humido ,
nebulofo , he-.
cus

&

meralopes evadebant.

Cum
thartica

autem multiplex experientia docuerit

,

emetica

diuretica, veficatoria

&c

eos
fimilia

quibus per ca,

fuperfluum ferum h

fanari
,

mafsa fanguinea evacuabatur , prsemifsa un^ aut altera phlebotomia ; verofimillimum eft hanc fpeciem proceflifle ex fero fuperfluo in raafTa fanguinea , quod organa vifus fpecialiter relaxabat ; non certe difficile eft
conceptu quod ab aere humido
nebulofo , antumnali tempore , perfpirabile ferum in maffa fanguinis retineatur , ficque exundet ; nec cur per

&

evacuantia fuperius recenfita

foras

eliminetur

adeoque

morbus

fic

fa-

;ietur^

DYS^STHESI^. Amblyopia.
tietUY

cur illud ferurn qusedam organa

verum

vilus afficiat

733

polius

quam

or-

gana auditus, ta6^us, aliave quascumque , hoc intel!e<ftu arduum eft.

Interea ex principiis a me traditis in differtatione de medicamcntorum fpecU
jicorum aciione , cum quaelibet corporis humani pars habeat crafim (ibi
propriam , ut quselibet vervecis pars faporem fuum delicatis palatis dignofcendum , ita dantur humores milleni a fe invicem quoad crafim diver-

cum iterum non

ob combinationes quas in diverfis partibus patiuntur
omnibus indifcriminatim partibus adhaereant fortiter humores quilibet ^ kd
ille
tantum agat humor in illam partem cui fortius adhseret, feu quocum
ratione gravitatis fpecificse Sf figuise molecularum majorem habet affinitatem , facile conceptu efl , cur hum.or ferofus determinatse crafis ex oculoii ,

rum

perfpirandus

arabitu

fi

retentus

fortius adhsereat retinas

fit ,

quam

aliis

partibuSr
Si

vafe fimul agitentur &: mifceantur fruflula panni

in

carnis

ligni, fa-

cum

aqua , oleo , hydrargyro , non fingula fluida agent quselibet

ea corpora , fed oleum panno adhserebit fortius , aqua fal difTolvet , aurum ab hydrargyro emollietur , minim^ atta6):um a fale , &:c: jam vero
cum a^liones ejufdem fluidi in diverfas partes fint valde diverfse , quippe
hydrargyro vix lignum mutatur , nec aiirum ab oleo ; fic fieri potefl ut
retinae filamenta > quse a propriis humoribus non relaxantur , ab hoc alieno fluido ferofo emolliantur ; unde fiet ut minus fenfibilis fit impreflioni
objeftorum.
lis ,

Quod autem
caufa

relaxans

fequitur

gua

quam

in

cum

visus obfcuritas

fit

ex

oculi

alias

vifus, quDe

agat

partes

hanc

hsec

relaxationem

pr3edi6lis in ratione

compofita

conjundim, evidens efl

,
fenfibilitate minori retinae , fore ut obfcuritas fit in magna luce exi& in mediocri , ut crepufculari luce, msgna ; ita ut seger meridie fat

ex inverfa
pofita

potius

luadere videtur obfcuritas

quippe

retinam

in

&c inverfa intenfitatis lucis

fenfibilitatis

&

obfcuriffima fiet vifio ;

accedente vefpere confufiffima
tunc temporis concurrit curn minori retinas
fenfibilitate ad obfcuritatem vifus augendam, In hoc affeftu pupilla efl magis
dilatata quam in ^tcptis; quippe fi omnimoda foret infenfibilitas retinae , dilatatio ejus foret maxima, cum vero tantum fit imminuta retinse fenlibilitas
,
adaudla efi pupillse dilatatio fub meridiem ; vefpere autem cum lux minuatur,
iterum magis dilatatur pupilla , fiquidem natura ea proportione pupillam di-

videat

diftinfte

quippe

latat

debilitas lucis vefpertinse

qua majori

lucis

quantitate indiget

ratione infcnfibilitatis retin^e

&

ut videat

imminutionis lucis

cum aufem

indigeat

dilatatio pupillee utriufque

rationem fequitur,
^ltas fpecies hujus vfl

bus

alia

rigiditas

tius efl

potius varietates

phsenomena, imo diverfa pofTunt

,

&

fimilia

eas omittere

Curatio ex
nse reflituatur

verum an accurate

quam

diftis patet ;
,

commemcrant
tixQ

ut

Au(5lores

pupillse

obfervatae tiierint

dubium

in qul-

anguftia

efl:^

retinse

&

fa

affignare.

omni ope enitendum

atque ia hunc finem

efl ,

ut

tenfio

priflina retl-

ut fetHm in ea exfuperanj per venas

z z z 3

\ih}x\s$

CLASSIS VL D E B

734

bibulas reducatur

ad ulcera

6c derivetur ad colatoria

pone aures

velicatoriis

phoretico; draftica, emetica

quam emolumenti
emeticis vero

metuendum

&

robufta

vit?e

T A T E S.
,

inteftinorum

c-uls

concurrente viftu exficcante

dii-

cafibus plus detrimenti poflant aiTerre

in certls

cum nuUum

nifi

inufta

renum

periculum ex hoc morbo immineat , ex

pituitofa curentur , non raro
,

inertia fubje^fta

fit.

Hujus morbi varietatem annumerat Boerhaave , qus pendet a pupillae flrietura immobili , interea dum retina fenfibilitate confueta gaudet ; in ftatu
fano pupillae apertura refpondet reciproc^ fenfibilitatt reiins , adeoque repugnat pupillam non dilatari eadem proportione qua luminis intenfitas de*

verumtamen fieri potefl ut pupillae apertura, pr-opter fingularem uvese

,
non eam legem fequatur, 6c tunc temporis vitium cui medeopus efl , feu principium proegumenum morbi efl rigiditas uveae , non vero

orefcit;

infenfibilitatem
ri

qaare vero hoc afferam ratio efi , quia , teflante illuacu pungatur uvea , ut vidi in operatione cataradse,
ut ipfe inflituit in animahbus , ea minim*^ movetur, unde facile irtferre liHuic autem fpeceret hanc nuUis aut rariffimis filis nerveis ornatam effe.
nullum
Bocrhaave
fi
ut
fieri
folet , ea uvess
ciei
remedium novit
maxime ,
,

hujus infenfibilitas
jlriffimo Hallcro ,

fi

&

fenlbus accidat.

rigiditas

Quod autem

fummus

addit

tnh interdiu videbat quandiu

ille

ProfefTor de

fol erat

fupra

juvene Britanno, qui optihorifontem , afl ad ejus oc-

cafum nebulas prse oculis videbat , poft occafum nihil omnino videbat ,
ne quidem in cubiculo candelis copiofis illuminato , nec ad lumen lunse
utcumque fplendidse , ad quod pupilla erat immobilis : hujus phsenomeni
ratio non efl nexus
aliquis inter lumen folis , ut Boerhaave cenfet , 5c
noftu afcendens , ut Briggjius judicat ;
fplendorem
a6Hvitatem luminis folalunse : luminis folaris vis efi ad vim 1qlis ,
vim luminis candelse
minis candelse i6 pedes difiantis , obfervante D, Bouguer , ut 11664 ad
i :
ad lumen lunse in plenilunio , ut 374000 ad i , demonf^rante Z>,
Euler Mem, de rAcad.de Berlin ann, lySo, pag. 2^9. non mirum itaque
fi vis toties major fufficeret ad fuccutiendam retinara quam tanto miiior non
oculi

fed

partes

illius

efl

immanis

nec

vapor

&

inter

difFerentia

&

&

&

afficiebat.
2.

na

Amhlyopia mmdiana\ Nycialopia Plippocratis Prsediflion. L. 2. VefpeniFel. Plateri ; Vifus noBurnus Boerhaave de morbis oculor. pag,

acies

161. Gallice Nycialopie

Qui de

Vui

die nihil cernunt

de hibou

&c.
,
noftu fatis acute vident

de chat

fed vefperi

&

alt

duas hujus varietates xecQn(et Boerhaave'. 1*

a nucleo cryflallini opaco , pupilla tamen remanente "mobili ; hsc vero fpecies fiftitia mihi videtur ; verum quidem efl quod fi interdiu pupilla coarcfi
vef^
tetur , nucleufque cryflallini fit opacus , vifiis erit qbfcuriflimus ;
Jlippocrates

illi

A^^s^^/o/^m funt

&

pere pupilla dilatetur

tripla

lux

diurnse evadat

iimbum

,
,

cryftallini

&

juxta

obfervationeni Boerhaave

ejus

diameter

tunc

fufiiciens

,
adeoque apertura noncupla
ad vifum clarum eteciendum

prioris

penetrabit

verum

re-

pugnat

DYS^STHESI^. Amblyopia.

735

pugnat pnpillam ita coarftari , etlam in luce meridiana , ciim datur c^^tarafta; quippe quo minus lurninis accipiunt cataraflofi , eo plus pupiliam
fuam dilatant , docente quoddiana experientia , ergo hxo varietas fi<5ticia
videtur. i Varietas eft quse pendet a retinae fumma lenfibilitate , qiiciris
in ophthalmia interna datur , dum uvea Tolitam retinet mobilitatem , qualis
eft

palpebras

accurat^

ac

fecus

seger

ut ipfe

metu

ut eas diducat,

impetrare

dum

non

quippe

pueris ;

in

ita

gravi

in
,

doloris

ophthalmia

manus interventu ,
quem lumen infert

natura

vix

claudit
poffit

fe

non mirum

fi

ophthalmi4 interna , nihil polTit deverum quidem eft quod acterminare naturam ad pupillam aperiendam
curata pupillas claufura impoffibilis fit , etiam in ophthalmicis , &: fi vel
parum illa pateat , minimus lucis radius in oculo fenfibiii fufficiet ad viut in

fenfibilis eft,

retina valde

fum

unde

fi

datur

hsec fpecies

certi^

rariffima

eft

accedat

nifi

altera

monente eos Rich. Lowero , in equis obfervarunt ; fcilicet docent ^B. Londlmnfis Sodetads , equos huic efte obad marginem uve^ enafci excrefcentias fungofas , qute omninoxios ,
no obturant pupiilam dum fole lucente pupilla coarftatur , nequaquam vero impediunt ne no6lu lux fufficiens admittatur ; quippe pupiila apud equos ^
ut apud feles , ita eft dilatabilis , ut no6lu diametrum cornese obtineat ; hu-

quam

conditio

multi equifones

&

vero curatio manum Chirurgi dexterrimi exigit : fi vero phlogofis fit iii;
oculo , curatur ut ophthalmia.
Mjopia \ulgb ; Vifus juvenumV\^iQxi'y Gallic^3. Amhlyopia difiitorum
Vue courte , Myopie. L.
Myopes funt qui obje6t:a paululum dififiita confuse vident , fed proxima

jus

',

dicitur myopia quafi vifus muris,

;
Myopiae valde obnoxii funt qui minuta traftant , ut Aurifabri , Horologiarii , Cselatores , Pi6lores in compendio , quibus cornea eft valde convexa
^
feu refpe<flu giobi oculi eft pars multo minoris fphaerae.
Caufo vero hujus eft adunatio radiorum lucis, antequam ad retinam devenerint , feu radiorum coitus pone cryftallinum.
Ideo autem pone cryftaliinum coeunt antequam ad retinam pervenerint ;
cryftallini majoreft; 2 vel quia corl^ vel quia vis refradliva aquei
nea
extema facies cryftallini nimis convexa eft ; vel }^ quia retina a cryf-

diftinde

&

&

tallino
pilla

remotior

eft

ex

iita

his

4^ quia objedum
;

&

conditionibus

tise cryftallini

re

vel

nimis patula

&

nimis diflitum

eft

ut rei^iihs loquar

vis refraftiv^

fcilicet

corneae a retina

myopia

eft

aquei

objedlorum

diftantiae

&
,

vel

quia pu-

5*^

compo-

in ratione
cryftaliini

&

demum

diftan-

apertu-

pupillas.

i^. Cscteris paribus eo citius

rum pellucidorum
rentiae

denfitatis

oculi

&

major

oleofitatis

promptior radiorum adunatio

fitate

mvL%

V.

vis refradiva
g.

eft

cryftallinuai

adunastur radii, quo

vis

refradiva jcorpo-

refradiva

eft

in

eft

fed

vis
:

ut denfitas aquei,

6c

ratione difFe-

mediorum ergo in eadem ratione crefcifr

pofita eadem mediorum oleofeu myopia

aqueum

dum

adipifci

fit

vifus

in aere

fuppona-

denfitatem vitri, quoniam

ratic^

CLASSIS VL DEBILITATES.

^S6

refraftionls ex

4 ad

eft ut

minus a
aquei

aere In vitrum, eft ut

demonftrant Dioptrlci

myops

quam

fuperficie refringente

aut etiam

evadet

crefcat

vitrei

homo

intra eierem

ad i

ergo

qui intra

aere in aquafn

cafu

diftare

duplo

denfitas cryftallini
^

fi

major

refrafliva

degens

ex

primo

in

altero

in

vis

dum

focum

erit

aquam

proindeque

diftita diftinft^.

videret.

2^. Radii parallell intef

cedunt

fe

corneam

&

omnes qui ex
convexam ,

raagis

objeilis remofiftimis pro-

:
angaradiorum cum perpendiculari e centro corne?e ad corneam du(B:a majoreft, fed angulus refraftionis eft femper In ratione conftantl ad angulum incidentiae ; ergo angulus refraflionis erit major
fed quo
major eft finus anguli refrafttonis , eo citius cum axl optlco adunantur radil , ergo quo magis convexa fuerit
cornea , eo radii ab objeftis difticryftallinum unlentur , unde myopia ; quod
tis promanantes cltius pone
de cornese convexitate dico , de convexitate cryftallini didlum fit ,

fi

incidant In

obliquius incidunt

;^us itaque incidentlx

&

myopla

crefcet

in

cornea non

tum

convexltatls

ratlone

cornese

tum

cryftallinl

convexlor , fufficit ut alterutra , vel

utraque cryftallini fuperficies fit magis follto convexa , ut myopia detur.5 Quo retina eft a cryftalllno
a cornea femotlor , eo longlus a retlnd ,
proxlmlus cryftallino fit radlorum adunatio , licet vls refraftiva ,
convexitas partlum oculi fint csdem ; in ftatu vero perfefto tam affabre
funt proportionata ,
accurate ad leges fublimiorls Geometrlae compofita
htcc organa, ut ne mlllefima llnese parte retlna fit remotior a cryftalllno,
in uno quam in altero homine ; verum fi quavis de causa mutetur iila proportio , aut dlftantia relatlva crefcat , tunc fiet myopla.
Hoc autem multipllci modo fieri poteft ; i ^ quidem fi llgamentum clliare
contrahatur , adeoque cornese llgamentum coarftet ; inde enim oculus ovalis
fiet, qui prlus fph^ericus,
comea magis convexa ; veriim hoc fieri vix
concipltur , cum ligamentum ciliare rainime mufculofum fit.
2 Si mfculi obllqui fimul agant,
veluti fafcla globum oculi comprimant ; inde enlm oculi figuram ovalem evafuram exlftlmant multl , quss fphserica eft excepta promlnentla cornese.
3 Obfervare eft etiam ab exoftofi laterum orbltae, aut allo tumore laita

ut licet

fit

folito

&

&

&

&

&

&

terali

preflionem illam

4 Quo
oculum

fieri

poflTe.

ab illis promanantes , &S

accedunt ; fed radii paralleli
cum axl optlco cltlus unluntur , quam divergentes , quod experimento facillimo qulfque probare poteft j fi enlm candelam nunc admoveat ad lentem vitream , nunc ab ea removeat , is videbit focum radiorum pone lentem recedere qua proportione candela accedit,
accedere qu4 recedit.
Inde autem facile Intelligltur cur myopes confuse videant objefta diffita , diftin<5le vero proxlma, feu cur sa amblyopia fit relativa ad diftantiam objectorum. Cum etcnlm focus incldat ante retinam , tunc pun^lum
ob]e<9:i
in

objefta funt magls dlftantla

incidentes magis ad

eo

radll

parallelifmum

&

non depingetur folum

in

pun6to correfpondenti

retinae,

fed fimulper radiost

DYSiESTHESl^. A m b l y o ?
dios focios divaricatos in

videtur

locis

objeli

&

{ingulis punlis

&

a.

unum

fic

737

in

pluribus

punfta ejufdem macute recipiunt radios ab aliis

ergO &: diverfa objedi punda in eodem
;

parlter

procedente^

pun(51i$

imaginis punfto fepr?efentantur

accedentis

maculae

tandem

focus incidit

unde confuiio
retinam

in

aut

&E tunc

ad

oculum

radii

ab uno

objedli

omnes

punflo promanantei in unum imaginis punSum incidunt, quodlibet objedi pun<?tum diverfum in diverfis retinae pun^tis pingitur , unde vifus
objedi

dlfiinftus.

Denique multis experimentis compertum habeo, quod in lente conprout apertura pupillse , vel ^ t ioqui amant Aftronomi , diaphra,
gmatis vitrum tegentis , major efl , e6 focus lenti prQximioi; eft^, 6c decref-.
5*^

vexa

cente pupillae apertura

focus remotlor eft

fecundum progreflionem duplam

iina circiter vigefima fui

parte

ita

ut decrefcente

foci diftantia crefcat

itaque

aperturi>

terminis

pupilla fuerit fubdupla prioris

fi

una vigefim^ parte minor

illa

fingulis

in

di--

fubquadrupla , una decima ; fi

{\iho6tup\a. , una feptima circiter ; fi fubfexdecupla , una quinta parte , &c :
Ergo ciim pupillse diameter , juxta aflertum Boerhaave ^ triplo quandoque
jnajor fe ipsa evadat , potefi: focus und decima parte removeri , adeoque
ftantia

foci

efficere

fit

ut vifus

fit

fi

La

mirabilis ante

dif^influs, quse proprietas

Hirc

om-

nium hominum ingenia incafium torferat quare vero focus recedat coar(5tata
pupilla 5 &: dilatata accedat ad corneam , illud pendet ex eo qu6d radii in
limbum cryftallini incidentes , dum pupilla dilatatur , citius coeunt in axe
:

optico

utpote magis obliqui

spupilla coar(5lata

indicatio curatoiia
relpicit

caufa

que

radicalis

quam

radii paralieli qui foli

alia palTiativa , alia

principium.

radiorum

eil

eft

admittuntur

dum

eft, ut docent Dioptrici.

antequam retinam

radlcalis

Quodcumque

retardare illam adunationem

palliativa

principium

fit

attingaTit

caufam morbi
ignotum ,

faepiiis

adunatio.

Remedium

ita-

Do-

tifquequo radii retinam attingant.

&

cet autem experienda,

dioptrica demonftrat , admoto oculis perfpicillo
plano concavo , vel utrinque concavo , radios ab objeftis diffitis procedentQs , proindeque fiLi mutuo parallelos , incidere in oculum a fe mutuo divergentes ; atqui tunc lemporis incidunt eodem modo ac fi ab objeclo pro-

ximo promanarent
te ; ergo

fi

in

quo cafu

docente experientia

riam adhibeantur, objeQ:i remotl

radii

focus recedit a len-

in oculura illapfi unientur in ipsa re-

objedum diflitum diilind^ videbitur.

Principium myopix proegumenum eft , i

tina

proportionatae concavitatis perfpicilla ad debitam ab oculo difian"

feu

vel convexitas corness

"^

convexitas

alterutrius

vel

utriufque fuperficiei

cryftallinl

vel

poftrema

quse

pr?sterquam
,
fignum certum, quan
diu ignoratur fitus refpedivus retinee; ignoratur vero omnimode
ergo ex
illis principiis nulla certa indicatio defumi poteft , nec proiade certum adhiberi remedium ; ut enim poffibile tantum eft morbam ex his principiis dependere , poffibile pariter eft ut pendeat ab aliis ^ quse diverfa, imo quan*
Sauyages Nofologda Metkodicaf Tom, I.
A a a a
doque
vitia nulla fui figna diflin<S:a prsebent

quod

fsepe confimditur

cum

convexitas vero cornese

oculi prominentia

non

eft

tLASSlS VL DEBILITATES.

7^8

doque oppofita , remedia exigimt

nocendi sequale

Tpei

juvandi,

ergo

fatius

eft

in hiice tenebris

cum

fit

penculufti

nullum remedium adhibere ab hoc

principio indicatum.

Altirum principium proegumenum myoplse eft contra<5lio fpafmodica , vel

etiam contra^tura mufculorum obliquorum oculi , imo juxta quofdam ipforum reftorum , quos alii obliquorum antagoniftas fupponunt j verum merito
dubitatur an myopia conftans a tali principio , &c an ab altero ex hifce penergo unica
fotus vero emollientes , anodyni vix quidquam praeftant
deat
fpes eft in remedio prophyladico : idem diftum efto de opinione illujir. D&
aliorum. Si principia ab his affignata
Chaks , Panhertoni , Porterfiddii ,
exigant emollientia y laxantia , aliunde metus eft ne hifce medicamentis , fi
quid prseftent , ipfa retina relaxetur , adeoque vifus inde hebetior evadat
ergo fatius eft ab his abftinere.
Curatio individualis exigit, i^ ut gradus morbi accurate cognitus fit ; i^
;

&

ut perfpicillum debitae

concavltatis inveniatur huic

congruum

folvenda

ita-

que funt hsec duo problemata , antequam myopi prodefle pofliraus , nec uaquam profuiflTet ipfi ars medica , nifi opem tuliflet dioptrica,
Detcrminarc gradum myopitZ in dato homine.
Quoniara diftantia vifionis diftindae apud homines , qui minuta objedra
ut charafteres refpiciunt , eft circiter ofto pollicum ; eo major eft myopia ^
quo pauciores funt pollices ad quos myops legere confuevit ; ita ut fi legat ad unum poUicem , alter ad duos , prior myops habeat vifum brevio
fic deinceps.
rem feptem poUicibus ,
Sed ut diftantia visus diftinfti accuratius in myope determinetur , prxten-%
dat alterutri oculo chartam duobus foraminibus , ex acicula faftis , pertufam ,
quae foraminula non diftent invicem diametro fuse pupillse ,
trans illa foramina punftum nigrum parieti albo infcriptum refpiciat , chartem , oculum=
que ipfi conjundlum admovendo , vel removendo ufquequo unicum puna:um nigrum videat , non geminum ; hsec diftantia in pollicibus lineifque
fumatur ; hsec eft menfura visus diftindi
dato myope , v. g. trium pol,:

,.

&

&

licum

fi

fides

fit

La

Hire.

Daerminare diametrum concavitatis

myope dato.

perfpicilti

planO'Concavi

vel utrinque.

^qualiter concavi pro

myopis quanto

Refolutio. Quseratur per esperientiam dati

beat diftare
iiber

objedum

legi poflit

concavi

ab

ipfo.

v. g

liber

Hec ipfa

ab oculo
diftantia

ut fine

erit

diameter

vel femidiameter utrinque concavi oculo

intervallo

incommodo

de-

diftindle

perfpicilli

plano-

myopis applicandi.

Quoniam enim
tillum

ab eo

fuerit
,

objefla remota radiant per radios parallelos , fi perfpiplano-concavum , focus virtualis radiorum refra6lorum diftat

intervallo

diametri concavitatis. Si vero fuerit utrinque

idem focus femidiametri

concavum
Enimvero

concavitatis intervallo diftat a perfpicillo.

m. priori cafu diftantia obje^^ a myope diftindl^ videndi , diametro ejufdcm

^qualis eft ; ergo obje^Slum remotum in cafu priore diftinfte videtur per
^erfpiqillvira pljaHo-90.ncaY.vkm ,

in pofteriore

autem ger utrinque concavuin.

DYS M^TRESIM. Amblyopia.

739

remota per radios ad fenfum parallelos , vicina per divergentes

in oculum radiant 5 Myopes vicina diftin^fl:^ , remota non nifi confuse vident
iidem non vident diftindle nifi per radios divergentes , confue per parallelos. Quare cum lentes tam plano-concavae quam utrinque concavae radios
parallelos per refradionem efficiant divergentes , ut perinde fit ac fi ab objefto vicino venirent , myopes per cava perfpicilla objefta remota diftinde
videre pciTunt ; medetur itaque perfpicillum hujufmodi morbo ; ergo myopibus conveniunt perfpicilla concava , vuIgQ bicava,,
Magis myopi , feu illis qui non di{lin<^e vident , nifi ad minorem diftantiam , conveniunt perfpicilla minoris diaraetri ,
minus myopi perfpiciila
majoris diametri ; perfpicilla enim minoris diametri radios parallelos , adeoque ab objec^o remoto advenientes efHciunt magis divergentes , quam quae'
funt majoris diametri. Quamobrem cmm magis myops ad minorem diftan-*
tiam objedla diftinde videat , adcoque per radlas magis divergentes cernat,
perfpicilla diametri minoris conveniunt magis myopi ; per vitra concava obje(5ta minora videntur , quam oculo nudo , cum radii in oculum incidentes
minorem angulum efficiant , quam qui e vitro refringuntur ad latera ; ergo
myops ope perfpicilli concavi objeftum minus videbit, <k quo magis per-p
fpicilium removebitur ab oculo , vel oculus a perfpicillo , c6 minora vide-
bit objeda, Woif, Dioptrlc, j^^J.
Ut autem inveniatur femidiameter perfpicilli dati, feu ut eligatur perfpi<:illum concavo-concavum dato myopi convenieas , illud luci lolari in loco
"aliunde obfcuro obvertatur ,
per reflexionem foci diflantia invenietur,
Ob*]e<5ta

&

&

Specillum utrinque sequaliter concavum majoris fphserac, v, g. femidiametri

juinque pollicum , sequivalet fpecillo plano-concavo fphserse duplo minoris
^empe diametri quinque pollicum.
Symptomata myopix , licet morbus nmplicifSmus videatur , funt multa 9
ita ut

ex geftu , vultu

folum quod legunt

&

unico oculo

tum

illorum

efl:

iic

myops

nafo admovent
proximior fit charta ;

ii

fer^ cognofcatur
,

tiim

tenebricofa

legendo

iic

myopes non

fed etiam limis oculis fpeftant,

fic

charafleribus

ne caput ad profequendas
exigua luce indigent, pupiila enim apud eos

fcribendo

moveant;

_,

fcriptura

veluti

minutis gaudent
lineas
eft

continuQ

patula

feu confufa in perfpicieodis objeftis ultra

vifio

pedem

dif-

multo numerofiora quam vicina , ideo aiTuefcit pupilla

huic dilatationi a qua non poteft defuefcere. Si myopes per foraminulum
chartse refpiciant , illi diRinftius vident objeda remota ; idem fere commodum prseflat palpebrarum conniventia , unde ut objeda diffita cernant

iitis,

quss

cum

iint

,'

palpebris connivent,

non

fine

notabili faciei diHorrione

myopes

Prsererea

&

fruflra refpicerent , cum non poffint ex

,
nutu ejus difta melius capere , ut SEtoptse folent
at quod ex hoc deeft intelledui , vindicatur majori attentione , oculis demiiHs ; quia circumftantia non vident , in obvia non vifa incurrentes fe Isedunt ; fsepius etiam objefta multiplicata vident , ut videbimus dum de fuf-

fecum alloquentesnon
alloquentis oculis

fufione

refpiciunt

facie

nodu dum

candelas remotas refpiciunt

magnam flammam

Aaaaa

circu-

iarem

CLASSIS

740
larera

non conicam

erudito Dc Chaks

DEBILTTATES.

r/.

videre

fibi

vldentur

&

alia

quam multa

myope

recenfita.

illa Tymptomata unum efl: optimum (ignum ad judicandum de

etenim
per geminum chartae foramen candelae flammam gemyopia
minam refpicit homo , n digitus dextro oculo admoveatur , & dextra imago
flammse evanefcat , homo rayops eft ; fi vero finiftra , presbyta eft.

Verum
;

4.

inter

cum

Arnhlyopia proximorum ; Prcsbyna

Preshys fenex
Eft

illa

Latinorum

feu vifus fenilis

fpecies

visus

Prcsbyopia

aut

Gallice

;'

qua proxiraa confuse

vulgo

Vuc longue

remota vero

,
;

a Graeco

L.

diflinftius vi-

dent.
Sic mulieres presbytse
oculis longe removent

ut

filum

fenes

per

etiam

acum

libros

trajiciant

acum

removent ab

&

filum

ab

oculis ultra oft,o

pollices ut diftinftius legant.

Hujus theoria ex prsecedenti

facilis eft ; caufa eft ferior radiorum ab obproximis adYenientiura adunatio q^se fit ultra retinam,
utriufque cryftallini feciei, vel alterutrius
Principia funt ; i^ corneas

jeftis

&

minor convexitas,

ita

ut illarum curvatura

fit

portio majoris fphserte;

2,*^<.

nimia diftantia corne^e , vel cryftallini , ve;l utriufque a retina ; 5^ vis refradiva corporum pellueidorum oculi folito minor ; 4*^ objedorum nimia
proximitas; 5 pupillsE anguftia quam Gi?eci phhij^m vocant.
Singulorum enim &c a fortiori omnium conjundim hoium principiorum
concurfu fit , ut radii ex objedis emanantes proximis tardius adunentur,
focum ultra retinam exerant , unde vifus diftinftus efte non potsft; quippc

&

pyramis luminofa refecatur a retina, radiis nondum in apicem coni coarftatis;

ergo quodlibet obje(fti punftum depingit maculam in retina non fecus ac
apud myopes , eo folo difcrimiiie quod macula fit a radiis nondum coalliterum expanfis,
apud myopes jam coalitis
tis ,
Magis presbytse ad trium pedum diftantiam minuta obje6la diftin(5le vident
dum proximiora confuse roinus presbyt^e ad pedis ^ftantiam libros iegendos removent , aut faltem ultra ofto poUices. Si ultra diftantiam fui visus
diftin6li fint pofita objeda, ea presbytgs non diftinguunt , quia non fufticit
ad objefta diftin6le videnda, ut radii ex illis emifli exafte uniantpr ia retina, quod apud presbytas accidit objeftis etiam valde remoiis, fed requiritur ut quantitas radiorum ex objedo promanantium fit tanto major qu6
letinse fenfil>iHtas minor eft ; veriim apud fencs retinse fenfibilitas paulo mi*
fi obje^ fint ulierius diifita , minprem
nor eft quam apud juvenes ,
rar
diorum numerum dimittunt in oculura, ergo non fuffidentem ad vifionem
claram. Radii qui ex objeftis in datam fuperficiem irradiant , eo pauciores
Sic a duobus tribufve
flmt , quo diftanti?e obje^i quadratum majus eft,
Sic a
pedibus ,, quater , novies pauciores emittuntur qu4m ab uno pede.
quatuor pedibus idem objedum mjttit fere diinidio minorem radiorum numerum , quara a tribus pedibus diftantise,

&

&

:.

&

Si presbyopise principium fuerit pupillce anguftia , quod fi-equens eft , eo

isinorem radiorum copiam ab pbjedis accipiunt , quo quadratum diametr^

pupiUa^'

DYSiESTHESI^. AmblyoPi:^.

7^1

&

(imul dldiameter pupillae iit duplo minor

ftantia objedi duplo major , numerus radiorum ingredientium pupillam fit
lexdecies minor. Coguntur ideo objefta ad certam diftantiam , non ultra ,
removere , ne vifio obfcurior evadat ; non citra , ne radii magis ultra retinam coeant , adeoque confufius videant. Presbytae fiqaidem vident tantuni
pupillse mlniis eft

ita

ut

fi

per radios parallelos aut convergentes in corneam imnruflbs , minim^ per

divergentes ; verun- quo objeAum proximius eft oculo , e6 magis fiunt di-*
vergentes radii fimul ac copiofi , ex eo quod radii ab obje6i:is proximis copiofius intrent oculum , quam a remotis ; non ideo , faltem in eadera profortione , crefcit clarltas imaginis , quippe qua pj oportione objedlum proximius
eft , ea imago per retinae foraicem diffufa ampfior evadit ; ergo eo funt plures
partes iHumlnandse

verum non exinde

punfta magis illuminantur ;

magls ultra retlnara removetur

fingula

interea ex eo quod ob]ehim iit proximius

focus , ergo magis confufa, evadlt vifio.

Presbytae itaque ut diilinde videant objeia indigent raagna luce , e conmyopes exigua luce indlgent ut legant ; presbytae fiquldem habent reti-

tra

nam

angudiorem , objefta remotiora ,

ergo illi defeftus , majori objefti
fplendore,^ aut illuminatione , debent compenfari.
Si presbytae aliqaod objeOium valde lucidum , v, g. flammam candelae ,
magis rigidam ab xtate

omnia

quae

viiionis claritatem

pupIUara

mlHuunt

infpiclant , illud ipfis videbltur adauctum , vel uti

fubrotundum : etenim lllud objedlum reprxfentatur in
retina per maculam ampliorem quam foret imago , fi focus caderet prseclse
in retinam ; ergo debet objeiflum ampliatum videri ; prseterea ut objed:a
fplendentia, v. g. alba, in fundo obfcuro ampllora videntur quam nigra
in fundo albo , ut docet experientla ; cuin objeftum fupponatur fplendidum ,
oculus fit camera obfcura ea iterum ratlone ampiiatum videbltur.
jara vero ex radiis objeftum illud delineantibus , illi qui ad limbum
cryftaillni incidunt , pauI6 minus remotum habent focum , quam qui axi
optico funt parallcli ; ergo paulo vivldius objeftum in medio maculae dellneant ; cseteri proinde confufius videntur , adeoque veluti coronam dllutlorem referunt , qua objeftum circuradatur.
Curatio. Presbytis conveniunt perfplcilla concava ; presbytae enim remota difllnfi:e , vlcina confiise vident ; quamobrera cum lentes convexse radlos a punfto vicino advenientes ita refringant , ac fi e punfto Jonginquo
emanarent , presbytis fpecilla convexa conveniunt. Pari vero ratlone magis presbytas juvant perfpicill?l jnagls convexa, feu quorum convexitas eft

trans

forainen

capillltio

chartse

radians

&

&

portio

mlnorls fphserse.

Fnshytci. individuo invmire pcrfpicUlum

vexitatis

perfpicilli

ipjl

convenientis,

conveniens

/eu diametrum con"

quam presbyta

Inquiratur difiantia ad

individuus objeftum , v. g. charaderes llbri , abfque defatigatione legere

aut diftinde videre confuevlt; fit ea , v. g. viginti quatuor pollicum , diHantla vero vulgarls ad quam setoptae diftinde vident , fed presbytse confuse

3,

fit

0<^o

poUicum

diiferentia

harum

diftantiarum eft fexdecim

A aa aa

polli-

curo ^

CLASSIS VL DEBILITATES.

742

i6 ad 8 ita eadem diftantia odo ad quarpoUicum,

ille quartus terminus additus
diitindae
aetoptarum
vifionis
feu
facit
8
diftantisE
12, quod fignificat perf,
presbytae
conveniens
illud
effe
eligendum
ntrinque sequaliter conpicillum
vexum i cujas femidianft^ter fit duodecim poUicum , vel plano-concavum
cujus diameter fit i2 poliicum.
Etenim fi presbyta diftinfte videre poteft obje^^um oclo poUices diftans

cum

inftituatur proportio ut

tum termlnum

&

qui erit quatuor

refradioms in perfpicillo, ac fi ^ viginti quatuor pollicum diftantia procederet , qui terminus eft fux vifionis diftindse ;
crgo ( ex Dloptr. Wolf. ^c)^ ) convenit huic presbytae perfpicillum utrininfle(5lendus eft radius vi

Jta

<jue

convexum

cujus femidiajneter

fit

duodecim pollicum , quo

ut par eft

magis presbyta , feu non videat diftinc^e

nifi ad majorem diftantiam , v.
g. tres pedes , illi conveniunt perfpicilla
minoris diametri , v. g. decem polUcum
trium linearum , fi plano-convexum , aut femidlametri fi biconvexum.
Si vero, ut quandoque accidit
presbyopia a vitio confpicuo oculi
,
,
oque recenti ortum ducat , tunc auxilia etiam ad curationem radicalem
,
ex praecedenti theoria poflunt indicari.
Amblyopia lufcorum Lufciojlcas , vcl Lufcitas Boerhaave , Gallice
<J.
infledlentur radii

quis

fi

fuerit

&

Fui
vero

louche..

dicuntur qui objeda

Lufci

direfto

oculls obverfa

confiise

oblique

oculis oblata diftin(5le vident.

cum Jlrahifmo ; aft ftrabones uno ocuobje8:um e dire6l6 oculis oblatum ; lufci vero ad alterutrum latus inclinant faciem
oculum ipfum , quo refpiciunt , ut objectum diftinftius videant ; vifus dicitur reBus^ cum iinea , ab objefto in faciem refpicientis protenfa , eft perpendicularis plano ambas pupillas conjungenti , fecus vifus eft obliquus ; objedum vifuri fentper faciem ita verfus illud convertimus, ut vifus fit refi:us , fimulque oculos ambos ita dirigimus , ut incidant axes optici in medium Qh]tt\. Lufcus vero diam objeftum lefpicit quod eft v, g. ad dextram , oculum
faciem convertit
ad finiftram. Strabo oculum quidem unum
faciera convertit ad objecIn praxi confimditur vulgo lufcitas

lo vident diftinfte

&

&

&

tum quod

intuetur

Vifus reftus

non aiterum oculum

fed

eft clarior

lufco

iam radiorum numerus quam

fion eft diftinftior

vifus

In vifu

re^lus

qui

huc vel

quia

facilms

per

det pluribus
radii

filis

nerveis,

Inde

quam
fit

qui in

ut libruni

&

^j^

adde

quod

dire^e pupiilse oppofitus

fenfu exquifitiori

quam

ejus latera

&

habent magis diffufum in

ia

gau-

demun*

illapfi focum
polum opticum re6^e perveniunt.
legendo , oculis quxque vocabula percwrramus

oblique in pupillam

retinas

feu locus retinj^

uvex perpendiquam per obliquos

radios

culares judicabitur de objedi diftantia 6c magnitudine

ut P, de Chaks geometrice demonftrat Optic, prop,
ftatu fano poius opticus

vagatur.

illuc

maior ingreditur pupilobliquo, ut patet ex Geometria. Nec

quia in vifu reclo

lateribus

dif-

tin6liu

DYSiESTHESIiE. Amblyopia,
enim videmus quae funt

tinftius

qu^

diredo

oculis oblata,

743

confufius

verd

obiique pofita.

vexitas cornese

;admittantur

quam diredos

aut ejus pelluciditas

quam

pryftallinus

fi

ejufque

non

idcm

pofita

ut

ita

alterata

ut ra-

efl:

con-

h latere alterutro

radii plures

vel quia oblique locatus

cum

eft

pupilla

eft

i^ vel quia

ita

accederent

dire<5le

axis

oculi

axi

4^

efl:

demum

vel

nativa deftitutus eft, unde cogiraur aliorfum dirigere

quia polus fenlibilitate

yifum

quia obliqu^

ergo accidit vel i^

Lufcitas

dios obliquos plures accipiat

ut acutius cernamus.

Hifcc principiis

originem prsebent quandoque

lufcitatis

anchylcblepharum

,.

feu palpebrarum partialis adhselio , fynechia ac tranfverfa pupiHse pofitio

quibus fola Chirurgia mederi poteft ; ftrabifmi variae fpecies fsepe cum
lufcitate

combinantur

vel pterygio

leucomate

fi

partem tegente

pupillae

corneam hinc vel inde opacante

panno

auxilia

fiat ,

his aiFeftibus

propria funt adhibenda.

Si lufcitas a ftjabifmo pendeat

utendum eft vel i^ perfpicillrs quorum

habeant latitudinem ; vitrum anguftius oculo ftraboni eft
cfFerendum. a*^ Si ftrabifmus pendeat ex eo quod alteruter oculus fit de3'"*
Si a mufcubilior , vitrum fortius refringens oculo debili refpondeat.
di<Ei:a
vulgo
confpicilla
mafques
a
louchette
Bcfcks,
vitio
lorum
, funt ufurinsequalem

vitra

panda.

Amblyopia ahfoluta ; Amhlyofmos Hippocratis ; Amhlytes Aretsei ;

ohtufus Boerhaave pag. 17 1 : vifus confufus ejufdem pag. 179-.

6.

Flfus
Gallice

Vu'e

Myopes

hajfe

ad
abfolutam ,

Myopes

in

c^eterique

diftantias

alias

&:c

horas

quovis loco

presbytx

, mauvaife vue^
Arablyopes fupra memorati

vel pofitura diftinfte

objefti diftantia
relative

foihUjfe de vue

Presbytse

&

fitu

acute

eorum

quadam

in

non

vifus

eft nift

vero fpecies
visus hebetudinem importat.
confufus

pofituras

tempore

cum

vident

cernant

amblyopes abfoluti non poflunt.

Pendere videtur a retinse minori fenfibilitate

ifta

perfpicillis

tuto

carere pof-

funt, {^A

qualis

omnibus ho-

fere

minibus poft qumquagefimum annum accidit ac fenefcendo increfcit , maxime illis qui minuta opera traftant , noftu fcribunt , oculis fuis abutuntur. Illis horopter feu terminus vifionis diftindse in dies decurtatur , duo-

bus

tribufve

confiderata

videntur

cuflari
ta

oculi

fafto

Pupiila

segri.

a tenebris

in

identidem fricantur

ad lucem

presbytia

feu

illis

charafreres librorum duplicari

defatigati

ab oculis removentur ut

paffi fuerint

decennium

quodlibet

intra

poliicibus

confufa apparent

maxime

ut redlius

tranfitu

moveri

clauduntur

attente
,

de-

objec-

operationem catarafts
uvea vix mobilis eft ,
quod fignum eft imminuti

loquar

fubitaneo

obje^fla
,

ft

retinae fensus.

In

hoc morbo

puerperio
siuntur

quem

pauci vero

remedia^

ftbi

plebs

aetati

repetitis

phlebotomiis

iavicem contrana;

alii

mulieres

frequenti

vana a variis prop,

eoim ocularii Medici fpirituofs,

ingravefcenti tribuunt

CLASSIS VL DEBILITATES.

744

refolventla laudant,

meram aquam

alii

frigidulam

extollunt

ab

hi

fplri.

Ufus vero perfpiciilorum , neniine contradicente , necefTarius eft. Perfpicilla vero utrinque convexa feu
biconvexa conveniunt, cum enim horum ope colle<fti radii fortius retinam
contendunt.

tuofis retinam ulterius exficcari

afficiant

commoda

inde claritas

vifui

reftituitur

in eligendis

Potiffimae regulae

6t cuni ea

diftinftio ^

quse

fola

funt ejrpefbnda

perfpicillis

formem cUrvaturam elaborata

perfpicillls funt.

pura

perpollta,

1* Ut

vitra

funt ad unl-

2^ Ut focum amblyopi

convenientem habeant. Quae focum habent brcviorem fenlora , quse longiorem juniora dicuntur , qu3e longiflimum ut 4 % 5% 6^ pedum , confe.rpollicum , cataraUd , Gallice LoU'
v<& : quse vero breviffimum ut 4^, ^
pes , bUoupes nominantur.
Focus feu diftantia ad quam radii poft duplicem refra<^Ionem uniuntur
in biconvexis

ramini

eft

pollicari

femidiameter convexltatis.

camerae obfcurae applicetur,

jedorum externorum
ad vitrum
reftius

ubi

imago

&

fi

vitrum fo-

charta excipiatur

imago ob-

diftin^iffima

fuerit

diftantia pedibus , poUicibas

Detegrtur autem

Irneis

ibi

focus

efl,

Inde

expreffa, vulgo dicitur yc^c^^j

diftantia foci.

dlftin6lae , eft mlnima diftantia ab oculo

ad objeftum ubi diftlnde videtur: ea diftantia e6 major eft , qu6 objectum majus 6c lumen intenfius. Vulg6 horopter fumitur pro diftantia aftueta
ea apud aetoptas eft
Inter oculum &c charaderes quos fcribere folemus ,

Horoptcr , feu termlnus vifionls

&

clrciter

odo

pollicum

facie diftlnguenda

fed horopter

eft

allquot

prb

homrnum

majoribus objedis , ut

pedum.

Qui afluefcunt perfpicillis fenionbus, feu breviorls focl^ illi quollbet decennio coguntur fenfim feaiora adhibere , quod valde incoramodura eft ,
quippe vifus tant6 magis decurtatur ; fcilicet qui confervis utuniur v. g.
fex peiex pedum , illi optirae legunt in diftntiis inter ofto pollices ,
des mediis ; qui vero utiintur perfpicilfis fex pollicum , illi ultra fex polllces pofitos chara^ieres diftinguere nequeunt, nift muko majores.
Hinc emanat fummi motnenti Tegula , ut fcilicet perfpicllla junlora prlnon nifi coali ac fenfim ad.feniora
mum adhibeamus, feu confervas,
tranfeamus. Perfpicillis nondum aiTueti debent plura experiri ,
illis uti
;
1 quse objeila clara
diftin^la exhibent , non vero qux ea fenfibiliter
adaugent, fi biconvexa , vel mujuunt^.fi hieava , jmyopibus neceftaria ; 2.*
quse vifum mlnime defatigant.
Praeter perfpicilla , vel nafalia
quse commodiora , vel manualia (^mo^
nocUs dicla ) amblyopes utiliter adhibent tuhos Ilollandicos , vulgo Iii^
oculari bicavo minoris diametri
nettes d^Opera ^ x objeftivo biconvexo,
confe<S:a ; fed tubus fit brevior pro myope , longior pro presbyta ; omnes aequaliter oculi ab hifce tubis juvantur , cum obje<51:a clariora , diftlnc-

&

&

&

&

&

tjora

7.

exhibeant.

Amhlyopia hydrophthalmica

Bydropijie de fccil ;

Hydropluhalmia ; Mydriafis t^hvS^zva^

L.

Eff

DYS^STHESIiE. A m b
qux cum oculi folito majori
myops , feu obje6la proxima

eft

ifus

remota

Volumen
dius

latet

anguftior
pia

oculi majus
pupilla

vifus initio

abfoluta

immobilis

quibufdam dolor perpetuus

flupore dimidise

lateris ,

obnubilatur

,
,

amplior

745

faciei

Initio vi-

confuse

profun-

Iris

vero

vero

aliquando

deinde obfcurior , ut in amblyoaqueus humor turbatur; accedit

cum

tenlivus circa frontem

partis

a.

cornese prominentia

aliquando

bonus aut myops

cornea

faepe

turgida tenfio

eft

fatis
bene videntur
omnia obfcure cernuntur.

progrelTu vero morbi

in

y o

protuberantia conjungitur.

ea

Efl:

hemicrania ejufdem

emphyfemate ; concurrunt
epiphora , edropium.

ejufque

agrypnia , exophthalmia ,
,
moles vitrei tantum increverit , vitreum in limbo cryftallini extubeftrabifmum errantem facit ; vifus imminuitur , bulbus induratur ,
rat ,
obtuse dolet, accidit fsepe fynchyfis , feu confufio omnium contentorum
oculo ; fed pupilla minus eft profunda , quam fi aqueus humor exfuetiam odontalgia
Si

&

peret.
efl major affluxus humoris aquel , vel
cornex , ac fcleroticse contraftilitas.

Principium
forptio

&

funt

Indicationes curativse
catharticis

fetaceis

oculi

acu

augenda

corneam

in

tonicis

diureticis

ut

fluidi

efl

re-

educatur paracentefi
2 Bulbi contra^lilitas

foras

vel albugineam immifsa.

quam

congeflio avertatur veficatoriis

humor mature

vitrei

aromaticis.

facculis

morbus melancholicis

a fupprefsa quadam evacuatione, gra,

ahquot menfes durat , dein fsepe fponte fanatur,
Diflinguitur ab exophthalmia , de qua vide ophthalmiam.

Accidit

hic

etiam

vidis

&

AmauROSIS

IV.

Rumphii

Compend. Medic.

Amauros

Dicitur ab

putabant

fenfibili

yer^i/zfz

Cataracia

fymptoma

efl

oculorum opacitate.
obfcurus ; Gutta ,
quia

Germanorum

nlgra

Moroni Dire6lor.

C(zcitas

Amblyopia

Gouttc fcrdnc,

Efl morbus cujus prsecipuum

itnmobilitas fine

oriri

Arabum;

Gutta ferena

Cornarii in Aetium

Offiifcatio

vifus fupprellio

quia

non obnubilat oculum

&

pupillx

deflillatlone

lymphse

ut caiara6la,

6c fsepe

caligo.

Ab

amblyopla abfoluta
amblyopia

In
nit

in

non

difFert

revocari poflit

fus nullatenus

abfoluta

&

per integram vifus fuppreflionem

aholitus

merito dicitur

caligine seger faltem

fecus

fi

vi-

fuppnffus.

lucem a tenebris

difcer-

amaurofi inveterata.
Amaurofis principium efi: in cerebro ad thalamos nervorum opticorum
,

in

horum nervorum

oculo

in

iiones

efl

cordis
in

vel In tota retina;

deefl itaque fenfibilitas in

catara6:a praepeditur lucis ingrefTus in oculum.

Amaurofis
periculo

traftu

aliis

accidens fyncopes

aut cerebri graviter

&

comatum , ex eo quod anima ,

commota , non percipit fucis impref-

cafibus principium amaurofeos efl

Sauvages Nofologia Methodica,

Tom. L

nervorum opticorum imB b b b b^

mea"

CLASSTS VL DEBILITATES.

74^
meabilltas

five in thalamis

iive

in tota

retina

five

in

tradu nervus

obflruaus , compreffus, releaus , &c.

coecus luci objiciatur, pupilla
Si oculus fanus claudatur,

&

iftius

&

fit

nedum

hsec efl fola mobiliias , quae fuperconftringatur , quandoque dllatatur ,

perfeftam
amaurofim
indicat.
eft , atque
Quo minor eft mobilitas pupillse in amaurofi , eo major eft vifus imminutio , ita ut fi ad lucem fuperfit quarta tertiave pars motus pupillse

quarta vel tertia pars vifus fuperfit.

I. Amaurojis traumatica ^ vide Ant. Maitre-jan
dani

obf 17,

obf.

18

Schenckii

Ex

centur.

',

pag.

obf.

vulncrc oculi HW-'

commotiom capitis Hildan. centur. ^

Ex bombarda explofiom Schenckii
1 6% ;

Marcell. Donat. Hift. Mirab. 1. 2 pag. 76

Vel fubito accidit amaurofis poft vulnus , idumve ,
tunc ab inflammatione , compreffione a fanguine fada oritur , aut diftrado introrfum
globo, vel nervi fed:ione. Vide Heijierum d& vulncribus oculi.
Si vero deinceps feniim accedat amaurofis , pertinet ad paralyticam
^

pag.

168^

vuLncrc

capitis

&

medelam

qu3e diverfam

A
2.

Hildanus centur. i.
Amaurojis a catarrho S. Yves ; Ab aqud i
Boneti Sepulchret. de oculorum aflFeftibus, obf, 9^

Amaurojis pituitofa ;

Jinubus y
15, 7, L.
apoplexiam , paralyfim

ccrebri corticc f

12,

Ea

expoftulat.

fternutatione ortam vidit

hemiplegiam

pituitofam comitatur

fequi-

turve.

Indicat cathartica, emetica, veficatoria, fetacea , cauteria nuchse inurenda; excipiatur oculis vapor fpiritus vini , ele6i;rifatio vehemens ad lachrymas fundendas.
3. Amaurojis fcrophulofa Philofoph. tranfaft. tom. 9 pag. 257. Ex Jiea"
tomate in ccrcbro Bonet. obf. i o ; Ob vejicam nervis opticis incumbentem,
id. obf. i\
tumore globofo nervis opticis injidente, Id. obf, i \
cal^
culo juxta nervum opticum , Id. obf 2. L.
Ipfe vidi bis in puerulis fcrophulofis amaurofim etiam fubito ingruentem ; fefto cadavere inveni glandulam ftrumofam nervis opticis incumbentem.
4. Amaurojis plethorica Nenteri Tabul. L. Guttafcrena a mcnofiojid S. Yves
pag. 343
Amaurojis gravidarum S. Yves ibid.
fupprcffo hcemorroidum
Jluxu ibid. menflruo , &c.
febribus acutis ibid. pag. 338.

'y

Ea

eft

ftipata

fignis plethorse

quandoque

incipit a

gravi dolore capitis,,

eoque profundo , vel gravitas dolorifica in oculi fundo refidet.

Sanatur quandoque haec fpecies. Judseus Medicus Burdigalse plures fanabat fedla vena frontis ,
effluxum fanguinis permittendo ufquequo fpon-

&

te

fifteretur

profuit

non

raro

venam jugularem

aperire poft febres acutas

fanatas-

&

Phlebotomiam e pede ,
medicamina menfes moventia a S. Yves lau
Qantur; deinde jufcula viperina, millepedes, aqu% ophthalmicas adhibenturo

DYSiESTHESIiE. Auav%osis.
Huc

tur.

referenda

eft

amaurofeos

fpecies

quae apoplexiam

747

fangumeam

febrefque acutas fubfequitur.

5. Amaurojis congenita S. Yves ch. 27 pag. 345.
Nafcuntur etiam infantes coeci , quod procedente aetate tantum cognofcl
tur ; (ingulare eft in hac fpecie pupillam , licet immobilem , non effe magis patulam quam in hac aetate eft apud aetoptas; eft itaque velut torpor
organorum.
Sanati funt etiam bimi ufu aquae ophthalmicae , quse partibus fpirituofis

tonum

oculis

reftituit.

Ah

6. Amaurojis a fynchyji.

ternd fuppurationt ejufdem.

Synchyfis

Ea

cum

confufio

eft

quse

eft

incipit

cephalalgia

ophthalmia

Veriim

&

aqueo.

vividis

pertinaciftimis

imo annos

Ea amaurofis

faepe accidit ut ftc unius

doleat

rubeat

minime caret
femel vero maniam.

periculo

bilem

oculi

internis

integros

infanabilis

ocuH

amiftb,

vifu

nec vifus

&

vidi

bis

reftituitur

eft.

poft alterum

lachrymetur dolente capite

fortunium alteri immineat oculo ; quod vitari

ftirpato oculo cseco.
Hsec oculi exftirpatio , feu excifto cornex
iini

oculi in-

hemicrania, perviligio , febre , quandoque etiam exille dolor quandoobtenebratur , vitreum diftblvitur

aboletur.

alter oculus

cum

mixtio

diffoluti vitrei

doloribus

que plures menfes perfeverat

imo omnino

Ab

Maitre-ian.

vel

vifus

feu

phlogoji

uvc.

L.

poflfe

cum

&

Yyes

prsefumit S.

effluxu vitrei

annum

idem

fic

&

in-

ex-

cryftal-

inde ortam hemicraniam infana-

7. Amaurojis a myoji S. Yves , pag. 346. L.

In omnibus aliis fpeciebus amaurofeos pupilla eft patens , imo dilatata
immobilis, excepto quod claufo oculo fano, pupilla coeci luci expofita

dilatetur

aft

arftior folito

in ifta amaurofi

&

qux myofim habet comitem

fimul immobilis

latatur altero oculo

claufo

ut in

nec ad lucem ar<^atur

aliis

coecis ,

pupilla

eft

nec difed eadem ad folem

ad
,

ut fanis

&

unibram permanet.
Myofis enim eft pupillse conftri^lio permanens; vocatur etiam metojis
necnon phthijis pupilU, De myofi
mydriafi vide Juffujionem inter ve-

&

fanias,

Amaurojis a fpafmo.

8.

Ea

eft

quam

L.

excitat fpafmodica aut dolorifica conftridio annuli

modera-

toris Valfalvse.

Notum

&

obliquum majoex Anatomicis quatuor mufculos reftos ,

circa nervum opticum , quem ampleduntur
illi vero fpafmo conftridi ita
ardant nervum opticum , ut fluido nerveo
immeabilis evadat,
haec eft fpecies amaurofeos , quse i^ fubito accidit:
i
a dolore violento incipit ; 3 quse fpafmodicos , hyftericos afFe6lus comitatur j 4^ quse a laefo nervo alterutro orbitari ,
inde convulfo annulo moderatore oritur, ut obfervavit yalfalva^ differt. z n. n,
GraBbbbb z

rem

eft

enafci ex apice orbitae

&

&

CLASSIS VL D E B

748

T A T E S.

Gravis cephalalgia induxit hanc fpeciem , Schenckii de ccecitate obj. S.

Calculofa fympathica nephralgia hanc excitavit , Adolph. in Ephemmd,
h!at. Curiof, Dolorifici morbi etiam diverfi concurrunt , Morgagni , Epijlol,

l8 n

anatoni.

6.

Vieujfens Nevrograph.

morhis- convuljivis

Ah

Amauroiim quam unguibus

fuis

verat gaUus gallinaceus fanavit

folutus

efi: ,

cap.

lih.

Academ. tom. j pag,

epihpjid Collecl.

2.

Hildan. cent. S obf. 5,

z6'i.

nervum ophthabnicum

in

Valfalva preffione

feu laxatus annulus moderator

impaftis excita-

ipfius

unde re-

nervum

fua conftridione

qui

nervi

opticum fiiringens coecitatem inducebat.

9. Amaurofis foricariorum Ramazzini de morbis artificum, cap. 13. L,
Qui latrinis expurgandis incumbunt , cum per horas quatuor in cloacis
remanfere , nifi domum fuam repetant , ac oculi^ a luce omnino averfis

&

coeci illico

apud Patavinos quam

tius

domi

per viginti quatuor horas

claufis

oculos abhiant

&

evadunt

res ferit,

nec naufeam movet

Ur hoc

pauluiiim obnubilantur

infortunium

prssrendi debent

fe

recondant

cum hac
;

perfpicilla

concava

qualia adhibentur ad lufcitatem

aqua

6c

quidem
odor

fed nec

nec ullam aham partem

vitetur

cautela nihil

escoecati; ocuh

foricarii fic

ca dolent

rubent

&

&

tepida

frequen-

efi:

in cloa-

ipfis
ille

teter na-

laedit prseter

oculis

arte

firabifmum

oculos.

applicata

fed vitris

accurate claufa.

obf. 49. Ballonii Para10. Amauro/is venerea Zacuti praxis Cent.

digmate 7 vel Bonet. Sepulchr. obf. 4 , item Boerhaave de morb. ocu-

L.

lor.

fpecies vel inducit

Illa

mercuriali fanatam

litu

ticum premenres excitat

creat

ut

Bal/onii

hydatides

fuifiTe
,

in

quse

retina, quibus vifus tollitur

Boerhaave

cenfet

infanabilis

fidem

obfervacio

vel

&

eant

nervum op-

fieatoma

vel

in cerebro proZacutus hanc fpeciem

Vidit

facit.

exoftofes

&

varis
concubitum impurum horis fupervenire cum ulcufculis
Anglus ope falivationis mercurialis ab amaurofi fanatus per aliquod
tempus omnia objefta geminata vidit. Smith optic. Dolore
pervigilio

paucis pofi:
faciei,

&

ftipatur hsec fpecies,

1 1.

Ephem.

Amaurofis
Nat. C.

plicd refecid,

exanthematica ;
Ab Achoribus

fcahie fuppreffd

reprefjis

vel retentd Stabel. hifi.

p.

115;
229;

L.

6, 5.
ea fpecies quae a morbis exanthematicis

Eft

Baglivi"' pag.

HofFmanni tom.
,

vel repulfis,

vel retentis

exoritur.

tica

qu^se pendet ab humorum falfe,

qua proinde balnea , aquse aciduls , jufcula diurediluentia laudantur, ut ferum laftis, millepedes
&c.
herpete faciei fuppreflfo ortam amaurofim dicuflit S. Yves , reftituto

hoc cenfu reponi

In

dine,
5f

Ab

&

acrimonia.,

poteft amaurofis

in

herpete per.jufcula aperientia

s,2.

&

fudorifica, ptifanas

&c.

Amaurojis d mrcoticis Raii fynopf. plantar. de ftramonio,

D,
Suct

DYS^STHESI^. Amaurosis.
Succus

ftramonii

foliaque

mydriafim

applicata

oculis

&

749
amaurofim

creant.
infulis amaurofis eft familiaris advenis , quod tribultur efui
quod in hifce regionibus vaporem narcoticum gerere creditur
Vi^^ Bontium d& Medlcind Indorum , qui in hac fpecie pro eximio medicamine topico laudat jecur fquali , lamiae didli.
Notum eft acida , ut acetura intus fumptum , eflfe eximia horum vene-

Moluccis

In

hordei

calidi

norum

antidota.

Amaurofis inurmittms Storch. annus medicus pag. 75.

13.

amaurofis

quotidiana febre quotidie revertebatur

&

Curatur ope kinkinae.

ortam vidit Fdix Platerus.
Qu3e vero pendet a fynocho , ad plethoricam pertinet ,

P. L,
recedebat peft

aliquot horas.

febre

mia curetur

intermittenti ardenti

raro tamen fanetur

cum

phleboto-

Saint Yves.

tefte

14. Amaurojis rachialgicaSpangeThergu de colica faturnina ; Cl. Bonte Journ,

de Med. Nov. 1761 pag. 407; Avril 1764 p. 346 ex colica, D. Fabre.
faturninae fupervenit , quseque
Eft ea fpecies qu^e rachialgise vegetah

&

pendet ab eodem principio ac paralyfis ejufdem originis. In hac topica

inutilia funt ; emetica vero profunt , etiam tefl:e Saint Yves , pofl: prsemiffas phlebotomias , in pluribus fpeciebus , ut in ferofa , feu hydrocephalica
hsec fpecies fere femper fomnolentia vel ftupore ftipatur r
in intermittenti
prodeft haemorrhagia fuperveniens.
15. Amaurofis hyflerica S. Yves p. 347 ch. 28.
Fugax eft accidens in hyfteria, quod vaporibus in caput afcendentibus
:

tribuit

vulgus

hyftericse

quia

prae

oculis

nubem

atque non femel vidi quo

convulfiones aliarum partium ceftant

vel

fumum

accedente

illo

videre

videntur

fibi

phsenomeno

haec fpecies paucas horas

fubito

raro dies

perfeverat.
1

6. Amaurojis

17. Amaurojis
Rachialgicae
thritidis

Lommii Obf. de tabe dorfali.

Med. Tom. XXI pag. 227.
^
verum ab ea poteft diftingui per prsegrefifos

exhaujlorum
arthritica

affinis

paroxyfmos

eft

Journ. de

curatur phlebotomiis

ad pedes

fanus claudatur

epifpafticis

ar-

doloris

podagrici reditu.

Nota.

Ut judicemus de

validus luci oppofitus

nunc

quantitate vifus oculi

infpiciatur;

fi

manu

&

in-

tunc praetenfa, nunc ablata, aut

nunc vero fubiminor evadat pupilla, dimidia fupereft vifus quantitas ; fi tertia parte minor evadat
pupilla, fupereft triens facultatis vifivae ; fi omnino immobilis fit, utplurimum

ii

demifiTa palpebra

to aperto oculo

nullus fupereft

uvea

ita

eaque digito

leviter confricata

conftringatur ad lucem

ut dimidio

vifus, nifi in cafibus rarifiimis.

Bbbbb

V.Anos^

CLASSIS VL DEBILITATES.

750
V. AnOSMIA

Chafemh Haly

Abbatis

Olfacius

Sennertl

aimjfio

Vtrtt

cCodorat,

imminuta

Eft

vel

fymptoma praecipuum

fuppreffa

Ab

odores
^ privativo.

perclpiendi

facultas

odor

ofme.

&

Effluvia falino - fulphurea e corporibus exhaiantia

deducantur

nares

nervum olfaftorium,

modo

tate nimia

1.

ut in coryza

polypo,

ut in

infpirationis

foluta

in

agunt in

odorum; multiplici itaque

membranse pituitaris , ejus mucofiinfardu, ut in ozaena ; obftruftione narium,

ut ficcitate

ejus

aliifque circumftantiis.

Anofmia

Eft ea quae

ope

fi

pituitariae

hujus morbi

6c inde nafcitur perceptio

odoratus

amittitur

membranas

humiditate

illa

B.

catarrhalis.

coryzam vulgarem

coraitatur

quas

tamen,

fi

coryza con-

tumax fuerit , illa fanata perfeverat.

2. Anofmia ah o\(Znd. L.

Qui
five

naribus

foetent

five

ob putrefaftionem muci

ab ulcere

&

membranam

&

Quorum

naribus

XIV,

Morgagni

Epift.

polypus

cum

accrefcit

mori , finubufque aliis retenti ,

incumbunt, qui latrinas, cloacas, macella , officinas
lunt, tam tetris , vahdifque odoribus percelluntur ,
odores non percipiant.
3. Anofmia d polypo

pituitariam exedente

ob fimitatem diutius in antris Highnecnon qui cadaveribus foetidis diffecandis

aeris

foetidiflimas inco-

alias
iis

17.

affuefcunt

ut alios

L.

ea excrefcentia eo devenit

ut

rimam utriufque naris , vel vomere depreflfo , vel utramque narem fubeundo obturet , aer nequaquam fubire poteft , nec proinde odorifera effluvia
adducere, unde anofmia.
Polypi vulgatifjimi funt ex fubftantia inter glandulofam
carnofam me
dia ; dantur vejiculares ex veficulis oblongis fero plenis , quibus fe6tis exftillat humor ; funt quos facit membranae pituitariae proptoma feu prolapfus
ex Mauchartio ; alii cyjiici , feu ex membrana unica feu capfula humore limofo &c vifcofo turgida , Ruyfchii ; dantur ex pituita concreta vel infpifi^a-

&

ta Palfini ;
ratio diverfa

nec defunt
eft

cartilaginci a

Meeckrenio memorati

horum vero cu-

ut cuique apparet.

apud Heiferum,
Paradigma n. 7. L.
Eft ea qu3e in tertio fyphilidis gradu exefis
ulcerofis naribus mterioribus fupervenit ; exeduntur autem non folum membranse , fed etiam ipfae
cartilagines narium , deftruiturque organum olfa6lus.
f^ide

4.

curationem polypi narium

Anofmia

fyphilitica Ballonii

&

5.

Anofmia verminofa

Fernelii.

B.

&

obturantibus , fternutationem
vermibus rhinariis nares obfidentibus
hemicraniam , quandoque furorem , fimulque anofmiam excitari docent obfervationes plurimae.
Fide Hemicraniam finuum,
6. Anofmia d ficcitate, B.

Notum

DYSiESTHESIiF.. Anosmia.
Notum

morbifque

febribus

in

eft

inflammatoriis

7^1
utplurimum

exficcari

menibranam pituitariam , non lecus ac ipfa lingua, maxime fi fummus caaclfit

non mirum fi anofmia , fimulque agheuftia fint horum morborum

lor

accidentia.

&

&

maxime

tempore , tenuifliodoratum amittit , ita

potiffimum Hifpanici abutuntur ; ea enim omnia fi-

vento iter faciat

aridum viarum pulverem

adverfo

quis

Si

mumque

infpiret

seftivo

ille

pulvere tabaci
percipiendis impreffionibus impares reddunt.
nerveas exficcant ,
Huc referatur anofmia a calculis rhinariis Bonct. Sepulck, obf, 4 pag, 443
qui

&

brillas

tom

I .

Anofmia

7.

L,

paralytica.

Ea eft quse morbos foporofos , paralyticofque comitatur , quseque ab con4umaci nervorum olfaftoriorum obftruftione , compreffione procedir,

Agheustia;

VI.

DigoUt.

Eft fuppreffio facultatis, qua diverfos fapores percipimus.

Diverfa quidem eft ob anorexia, cujus fsepe comes eft
lingua

aft

afficitur ,

feu cibi faftidio

in anorexia ventriculus

nam

&

qui inferior

&

nus

&

oftavo

An

ex

in

eft
,

nono

&

etiam utrinque ramulus

nervus noni parls folus

Agheuflla

in

magnus

qui fuperior vel exter-

&

fehrilis.

capitatis

vel fcilicet

adhuc fub judice

eft in papillis villofis vel

non conveniunt

ob fummam

Agheujiia paralytica.
illa

qu3e

lls

eft,

pyramidalibus

Phyfiologi.

B.
febres ardentes

linguce ficcitatem

&

fum

vel

quatuor funiculis nervofis

;
ex nervo fympathico medio , feu

inftar lignl afpera

gua fcilicet arefcit , nigrefcit
foporem quo eCgri quandoque obruuntur, L.

2.

ipfa

fcilicet

hifce

guftatorlus

fit

guftus

Suppreffio guftus vel comitatur

Eft

lingua

in

utrinque

parvus

procedit

pari

vel

funt

pari.

de femilenticularibus

caufa

cerebro

qui quatuor

quinto

Organum immediatum
1.

percipere faporem alimentorum, aliud

averfari.

internus ex pari

lateralis

linguae accedit

non

aliud eft

perceptos fapores faftidire

Principium agheuftiae vel
traftu nervorum lingualium

agheufti4

In

etiam ab cacofitia

difcrepat

vel linguse

&
&

malignas

eft ;

vel

duplici

ariditatem

cum

ob delirium

de
lin-

&

L.

paralyfim

vel

morbum quemcumque

foporo-

comitatur.

yiL DysecCEA;
Frid.

Durs

Grsecis

Hoffinann. DilT.
onille.

Dyfecoea a Grseco Dys d-fficulter,

ob obfcuritatem fonorum,

ficultas

&

Hypocophojis ; auditus
Dyfccoia ^
Durete oreilU ; Latinis aegri furdafiri

&

\^cotta audio

eft

dificilis
,

Gall.

audlendl

dlf-

Diffeit

CLASSIS VL DEBILITATES.

75

DifFert a cophofi inclpienti ratione

fedis

dyfecoea

in

undae fo-

fcilicet

ad labyrinthum ahas bene conftitutum :

norse non polTunt
efl fliiido nerveo.
acoufticus
immeabilis
Defunt characnervus
in cophofi
libere

teres

tranfmitti

utriufque

generis

DifFert a

paracufi

difl:in6li

exfpe6landi.

obfcuritatem confufi

in

obfcuri

foni fint

doftiori theorll

debiles

non complicata

paracufi vero

&

obferva(ione

longiori

quod

&

foni clari

propter

fint

fed

confufi.

Dyfecoea refpondet

cahgini

rum

cenfu

cophofi.

qua
eft

experimentum

delibitatur

quia

five

undarum
quod ex fpecie-

impeditur

aut

etiam diftinguitur

dyfecoea a

in 8^ dyfcco^d,

1. Dyfecoea MonSton feu Malcorum.

Monotes, Gallice Monauts dicuntur

rlcula deficit

paracufis amblyopiae

principium dyfecoese,

Schelhameri

experimento

patebit;

Vide.

cophofis amaurofi

fyrigmus fufFufioni.
Ea organi vitiofa ftruftura ,
foni tranfmifilio ad labyripithum

prsecifae

L.
illi

ut

funt

quibus alterutra

Malco

vel utraque au-

five quia

ab ortu de-

ficiunt.

Auricula coUigendis radlis fonoris

ita

curreret Boerhaave effi6la ad auriculse

&

utilis

efl

modulum

ut

monoti

feliciter

fuc-

cera expreflum tuba ,acouf-

&

in tubum inflexa fibi confulant;

auri apprefiTa
parabolica vel hyperbohca ex argento vel aurichalco fabrefafta , infra C3efariem recondenda, videfis delineata inter machinas Acad.
Aliae fedili , alix baculo inferuntur ; tubus acouflici organi foco
Parifienfis.
parabolse refpondens meatui auditorio inferitur , pars antica lamina tenui

tica,

monotes manu

ut

acouftica organa

cribrofa obvelatur.

Cornua acouflica quje manu tenentur auri Inferta ex cornu nativo , argento , cuprove parantur , pelle exterius obdufta , orificio patulo verfus
loquentem dire^lo ; eadem vero organa cseteris dyfecoeae fpeciebus utilia funt.
Morgagni Eplfl-,
2. Dyfecxa d meatu obfirucio ^ Duverney , part. 3.

XIV

II.

n.

L.

Meatus auditorius obftruitur

^^

alvearii.

lis

eum

in

1*^.

CoUefto

multiplici

de caufa.

indurato cerumine.

1 Intumefalis glandu3

Peregrinis

corporibus

illapfis.

glandulis

obduftum Vefdngius
exortis obturatum.

intumefaftis obfervavit F.

alvearii

parotidibus compreflTum

is

&

'.

meatum

refert

quandoque

Hoffmannus

alias

aUas a cruflula excrementitia intus

excrefcentiis fungofis pofl exulcerationem

De eorum

vitiorum cura confulatur Heifleri Chirurgia ;

duplicem myringam obfervavit feu excrefcentiam membranaceam in mea-

tiis

fundo.
2.^

'

Cerumen

incrafTatum

induratumque

arenulis obfervavit BarthoUnus.

Ego gypfeam

&

albefcentem

Jn propria

uxore

Lapideam duritiem ceruminis

partim avirifcaipio extraxi

thermalibus per ahquot dies injedis diffolvi

tales

&

cum
vidit

lapillis

&

Cafferius,

refiduum aquis

funt furditates vulgo di-

D YSifiSTHESli^E!.
^se , quse Tsepius fanantur
ex aqua fraxini , &c.

5^ Meatum iubeunt
larvse infeftorum

creant,

lapllli

pifa

ingrediuntur

D!sfiC(fiA.

huc conferunt injeftiones

nuclei

infe6:a

aft apifis, globulis vitreis

oleofae

generantur vermes feu

In ipfo

quse vel otalgiam

fyrigmum

vel

nucleis inducitur dyfecoea

755
fapcnaceaea

quse Chirur',

gicis artificiis curatur.

Harum

varietatum

fingulares curationes

vide

apud Duvermy Traiti ds

Torgane de toiiky in-ti.

&

fpiritus vini in meatum infufa.

In cafu vermium laudantur olea
3. Dyfccoza a myringce aionia. Duverney p. 175. L.

Myringa

dicitur

Scnmrto tyropani membrana. Ea vero peccat

.^

."^

"^

laxitafe 6c

atonia.

ex

Atonia cognofcitur
grelTo catarrho

prsegreffis

otirhcea ferosa

ut ab excepto

obfervata a Platero

vento

humido

Langeloto

prx^

Stalp&rtio

ad plures libras ; cognofcitur etiam ex eo quod flante borea minuatur ; eam

atoniam praeceffit quandoque catarrhus glandulas ceruminofas infarciens. Pen
det etiam ab erofo mufculo tubae ; Valfalva /7. //2.
Curatur refolventibus exliccantibus , forma fuffitus , inje<flionis adhibitis ,
fiec non veficatoriis pone aures excitatis; tempeftate aufirina , aures goffip\o mofchato , vel ambrato obturentur. Spirituofi liquores , aqua Reginad
Hungarise rit^ injiciuntur, necnon fumus fuccini, olibani, fi otirhoea adfiti
vide obf, Plater,

ab

Puella
fl:ruata

73 3.

aliquot menfibus

mente hebeti

incipiens a

quotidie

triente

dyfecoea laborabat

pallida ,

parum

mert*^

fumpfit per tres menfes extraftum hyofcyami albi

grani

&

voraret; ea intra

ufquequo feptem grana

,
femiifem clare audivit^ colorem &;

aul4 quotidie dofi

menfem

&

adipem recuperavit.
4. Dyfema A myringce duritie Duverney p. 176. Bartholin. centur. 6, L.
Illa induratio fit vel ob feneftutem , &t infanabilis efi: ; vel ob glandulas
myringse tumidas , quod afcitids accidere notat BarthoUnus ; vel ob virus
fyphiliticum quod ex fquamulis
rubedine auriculse aliifque fignis habetur :

&

&

vel

Illas

varietates lafte tepido

ut notat Hoffmannus^
,
decofto althsese imminui pofTunt. Si fyphilis ad-'
fit , remedia huic morbo propria advocanda.
5. Dyfecoia a myringd perforatd Duverney pag. 176. Morgagni Epiil^
XIV. 10. L.
Rumpitur myringa ab aurifcalpio fortius adafio , ab acre fortiter esfpirato
claufis

volatilium

ore

&

calidiorum inje(5tionum abufa

naribus

ji. Eroditur a pure

obfarvante Duverneyo

intra

tympanum

a fl:ernutatione

eolledlo obfervante Fabricio

Tulpio obf

Hildano ^

Schencklo,

Cognofcitur hsec fpecies ex faciH emifiioRe aeris infpirati -per aurem , ita
candelas extinguat flatus. Auditus non nifi gradarie decrefcir ob exficcarionem membranse feneftellae utriufque
mufculorum ac ligamentorum caut

&

vero ada6^o fi:yIo rumpatur myringa, ut tentavit Valfalva^

Sauyages Nofologia Methodica. Tom, I.
C cccc
fsep^

lenulae

ofiTese,

Si

CLASSIS

754

r/.

DEBILITATES.

vulnere. Bombardarum
faepe auditus recuperatur fanato
ut
qui
ad
catara6tas
Nili habitant.
obnoxli
,
morbo funt

explofores hulc

Dyficaa a tympanifijluld ^ Duvemey p. 183. L.

tympani. Vide Hifloriam & curam loco cltato. Cognofcltur
A
fiftula auris , foetore , pure exeunte ; ab otirhoea purulenta in infante fponte
Stalpartium : Morgagni EpiJI. XIV. y.
fanata. yid& Brajfavolum
Si oflicula elabantur , fequetur neceffario paracuiis j apophyfim maftoideam
in his cafibus ftylo aperiri fuadet Kiolanus , aft non confentit Morgagni,
rj, Dyfum ah hydrotympano Morgagni Epift. anat. VI. n. 6. L.
Surditatem , gravem auditum in acutis morbis fupervenientes , fsepe con*
junftas , invenit Falfalva , cum aqua utrinque in tympano redundante. Auditus hebetudo cephalalgise fuperveniens fsepe folvitur aqueis guttis , capite
inclinato , per os , narefque deftillantibus. Surdum ab ortu fanatum refert
FontemlU ( hiji. de V Ac. R. d&s Sc. Ann. lyo^ ) aquam ex aure emififte.
Morgagni exiftimant quandoque congeri in tympano fanguinem ,
Stmo
cujus effluxu liberatur cerebrum ab infarftu ; congeri ctlam ferum , quod
per tubam Euftachianam ftbi viam parat.
tinnitus 5c dyfecoea inducitur ,;
Curatio fpecialis hujus morbi , ex quo
repetenda eft ab inftrumento tubse Euftachianse injiciendse apto , quod defcribit Hijloire de V Acad. R. des Sc. ann, lyx^. ohf. anat. C : Fit ex fiftula
plumbea folerter inflexa per nares immittenda ; hujus interventu medicamina
hydrops referatur. In eo
aurem immittuntur ,
refolventia in tubam
6.

carie offium

&

&

&

&

&

dem morbo

cathartica , fonticuli ad occiput, fimihaque non profint, aperiendam ftylo apophyfim maftoideam fuafi

fternutatoria

apophiegmatifmi

det Rolfincius,
8. Dyfeccsa a tuhd ohfirucid Morgagni Epiftol. anat. 7. n. 19.
Chefeldenus obfervavit aqua per tubam in aures inje^ta furdltatem, id

prioris.

q^

per aliquod tempus procreari , unde firmatur theorla dyfecoe%^

Polypo narium tubam premente audiendi magnam difBcultatem af-

dyfecoeam

&

Morgagni cum Valfalvd

ferri teftatur autopta
pluribus Chirurgis. Tul~
pius vidit gravius audire eos quibus tuba quovis modo in ore bbturabatur
five a palati tumore , live ab angina
illa dyfecoea tintumore narium ,

&

&

nitu ftipatur.

DiemerhroecUus idem accidere teftatur , cum a coryza , muco , obturantur

, in quo cafu , fi utraque aure
accurate obturata , baculo dentibus apprehenfo , chordas fidium impellas , nec fonum percipias , fignum eft tubas
obturari ; ibi praeter tinnitum ,
difficilem auditura , datur dolor ab ore
ad aures extenfus.
i^ Si a pojypo aut excrefcentia in narlbus pendeat h^c fpecies , remedia
tubse

&

adverfus

2^

polypum ex Chirurgia

repetantur.

coryza, ^ivt gravedine , quod ipfe expertus fum , ufu aqu3e calidse , potus fudorifici , disetae tenuis , vaporis ladis calidi iiifpirati
tempoJ"e folvitur : fi leve fit malum
dyfeccea
aufertur
raucus
fternutatoriis
,
,
^oiiitur ; huc pulvis afari few pulvjs capitJilis di^ws Catheterem tubs EuftaSi a

&

&

d'

'

DYSJISTHESI^. Dyseccsa.
anno

chianjS delineatum habes in tranfaci. Philofaph. Abridged,

755
ly^i, a Chi-

rurgo Cldand.
3** Si ab ulcere fyphllitlco , curatur hydrargyrofi.
Dyfeccea fyphUitica. Vide Cophofim fyphihticam.
Dyfecxa a kinkina Morton Pyretolog. de cortice pfruviano.

Fugax

efl ,

Sc fanatur fponte.

Dyfecxa

febrUis,

Vide Cophoi

Surditas critica aut accidentalls febribus acutls fuperveniens.

Jim

criticam,

Paracusis

VIII.

depravate

Hlppocratis paracoe , a Grseco adverbio para vltlose ^

;
acouo audio ; obauditio Latinis Grsecis paracoufis ; paracy-

&

fma Gorrxi;

,*

Faujfe

Eft auditus confufio

tlculatas

&

vero confuse
dentur.

perceptio

clara

ut in

In

vide

relativa

ad

habet ad dyfecoeam
In paracufi

circumftantiis

obiedorum

fed

non

diftlnguuntur

dlftantium partes

non

Ideo diftiixSl^ audimus voces articulatas

membranam
ringam tympani , catenam

&

tonum

fit

certls
,

&c voces ar-

confuse in labyrinthum tran-

In paracuu clare perclpiuntur foni verborum

paracufis

ut myopia & presbytla ad

,
quidam foni audiuntur diftin(51e , alii
myopi^ objefta proxima diftinde , remota confuse vlfe

cataradlam.
,

ut

Ita

fit ,

qui licet diftinfte proferantur

Hoc genus

fmittuntur.

caliglnem

vel dlfficultas difl:Inle audiendi fonos

vocum

licet

fonos externos

oiiie.

ut

eft

difficultas

vero feu partes

myops a

fo!*'

luce amcltur vi-

dlfcernit.

&

concentus

in loquela

aptandi haec organa ad

my-

qula aptamus

feneftellae ovalls

notae tonicae qusc prsedomlnatur in cantu

cufeos caufa

fyllabae

,
,

ad harmonlcum

adeoque para-

tonum prsecipuum

allo*

quentis vel canentis.

Quatuor hujus

fpecies mlhi funt cognitae

Paracufis duplicata

&

fcillcet

Barycoia

Oxycoia

WiLlifiana.

vehementes conflise audluntur , debiles dlftlnfte , ma*

oxycola eft Intolerantla fonorum acutorum , maxlm^
vero diflronantlum , ita ut non folum confus^ audiantur , fed etiam cum
cephalalgla; in duplicata una auris audit fonum diftinfte qualis
dolore
eft , altera alium perciplt a prlori diflbnum aut diverfum , a quo auditus
In

xim^

barycoia

fi

foni

Interpolatl

in

&

confunditur
loquela

In

magno

AVillifiana

Differt a fyrigmo

m paracufi
I.

foni pacati

&

mediocres non diftinguuntur

fed

ftrepltu comitata diftinguitur.

,

In

quo auditus

eft

confufus propter fonos tantum internos

confufus propter fonos externos , aut a caufis externis excitatoss

Paracufis barycoia , gravitas auditus Auftorum. L.
eft

Eft IUe affeftus in quo quse paulo vehementiiis feu altlorl voce profeTuntur aures confuse
vehementer percellunt , at non Intelliguntur , quia

&

fyllabce

non poflunt

diftingui

ratio

eft

quia ex

fono externo excitatur

alter
2

c c c c

'CLASSIS

75^

VI.

DEBILITATES.

non confonet cum externo >

, feu
aker internus ; led cum
in
aure
feu
merus
confufa
auditio.
,
inde exfurgit ftrepitus
fonus
internus
mufculi mallei 6c
cum
externo
altiori
Non confonat
, quia
rigiditatem
craffitiem
nequeunt myinfar<^um
rheumaticum
ob
,
,
flapedis
feneftellam ovalem aptare , tendere ad eum gradum , qui refponTingam
det tono chordarum vocalium loquentis , nec cuiquam ex illius harmonicis
altioribus tono loquentis.
graviori voce pronunciata
Audiuntur tamen diftinifle verba fubmiffa
iquia ad harmonicos graves fonos aptari poteft myringa iine labore
dolore
internus diflbnet

&

&

,'

&

jnufculorum.

In hoc rnorbo crediderim thermas fulphureas , leniterque refolventia medicamina convenire ; falitas vero tbermas , quibus ficcitas
rigiditas mufcu2orum augeretur , nocere ; fed defunt obfervationes prai^icse.
z. Paraciijis oxycoia , VOuie, undrc, L.

&

Eft ea confiifio auditus

ftrepitus

aurem

quse

Isedat; fed illud

ftipatur intolerantia foni

fymptoma

eft

ita

ut vel

accidens otalgiae

minimus

, phrenitidis,,

ut aeropliobia eft accidens rabiei.

Datur altera oxycoia quae cephalalgiam camitatur , quamque nuper obfertufli hyfterica labovavi in Marchionifla Parifina , quse cum cepbalalgia
pedore , ita ut
raret , a voce
loquela adftantilim dolebat illico capite
tuffis a fono illo mire exacerbaretur.
3. Paracujis diipUcata ; La doubU ouu. L.

&

&

Ex

duplici

Quidam

&

obfervatione hanc ftngularem fpeciem

cum

eximius muficus

tibiam germanicam

eruo

prima hsec

eft-.

inflaret, percipiebat qui-

&

dem fonum proprium

ordinarium fuae tibise , at iimul akerum fonum

ejufdem rhythmi feu menfur^ , fed diverfi toni audiebat , qui proinde auditum duplicabat ; non tamen erat echo , quia eodem ipfo tempore ambo
foni audiebantur , nec erant toni confonantes
harmonici , nam inde fuavitas percepta fuiffet ; ille vero iterato per aliquot dies tentamine , femper
segre tulit hunc fonum ,
tibiam abjecit ; is vero vefpere fub ccelo frigido
catarrho lahumido aliquandiu ambulaverat pridie hujus affedus ,
teris dextri afficiebatur , unde verofimile eft tonum nativum myringae ejuf-

&

&

&

&

dem

auris

graviorem

&

diftonum

cum

finiftra evafiftfe ;

foluto catarrho

au-

ditus diftinftus reftitutus eft.

Nuperrime peregrinus

ad collegam illuftriflimum , confilium petens

conquerebatur fcilicet fe a pluribus retro menfibus
moleftari ex eo quod cum alloquentem aufcultaret , fonum huic proprium ,
firaul , quod tolerare vix poterat , alterum oftava altiorem perciperet
verum fi pofterior fuiflet exafte ad oilavam prioris
ejus fynchrona , auris eam vocem pro unica habuiflet ,
fuavitatem concentus percepiflet ; vecirca fimilem

morbum

accefiit

&

&

&

rofimile eft itaque

^ero

pr^sfcriptse

vocem poftremam cum akera non

funt

folitss

fuifle

adverfus morbos chronicos

confonam

formulse

huic

videtur

tamea

DYSiESTHESIiE; Paracusis.
tamen

757

auri.admovenda effe , ut, qusc toni gravloris erat,

interna vero in utramque aurem agentia non indicari,

topica tantum uni

laxaretur

4. Faracujis Willijiana

VOuU

ingourdie. L.

non

Eft ea fpecies in qua verba prolata

proferantur

verum

ii

intelliguntur

vehementi

ftrepitu

ftipata

fint

utcumque
,

voce

a!ta

tunc diftinde

au-

diuntur.

Hujus morbi quatuor proftant exempla , prlmum a Willifio , alia ab AttTranfaciiombus petita. Mulier loquelam non intelligebat nifi circum
crepante tympano ; tympaniftam domefticum conducere coafta eft , ut cum
marito colloqueretur. Idem accidit nobili ab ortu Airdaftro j is k tergo fubmifiius loquentes capiebat , fonante tympano , fecus vcro ne quidem clamantes intelligebat.
Teriius prope campanile degens tacentibus campanis nil
diftinde audiebat. Quartus nifi rheda velat^ veheretur cum adftantibus coiloqui non poterat, eorum verba non capiens,
Sic fomnolenti oculos non aperiuat , nec prolnde aptant ad vifum ,
nifi magna lux oculos commoveat; ftc organa genitalia ganeonum a torpore excltantur quandoque per flagra , de quorum ufu in re venerea fcriphac denique fpecie licet organa auditus bene fe haiic Mcibomius ; m
beant > organa aufcultationis torpida erant ,
magna commotione indlgebant, ut agerent,
glicis

&

IX. CoPHOSlS

Surditas

Latlnis

deafne^ Anglis

durcti

Cophofis

eft

obfciiira

Sourditl

ou furditl

fonorum omnium perceptio

feu impotentia fonos^-

quibus caeteri homines afficiuntur.

,
Abfoluta furditas eft , fi fortiftimi quos homines proferunt foni ab

deblliores

d^oreiUe^

perclpiendi

percipiantur

minor

errt furditas ,

fi

nonnifi alt4 voce

&

segris

non

proximi loquentes

audlant.

&

Ut vlfus obfcurus etlam confufus eft , ita

obfcuritas auditus confufioneni
fimul auditiis involvlt. Interea cophofis a paracufi diftlnguitur ut amaurofis

&

ab amblyopia refpedliva. Surdaftrl diftinfte

dato tono loquentes diftincte audiunt , furdi vero quocumque tono utentes eo miniis audiunt , quo fufemiffiori voce loquuntur.
Aer internus, qui intra labyrinthum eft , conftat ex moleculls infinite
dlverfis , uti lux ex radiis omnigenos colores continentlbus j quasque molecula

dati

ordinis fubfilit

norse extus vel in

&

refonat,

&

fortius vibrat
tiintur

nam

itaque

dati ordinis fibrae

;

iic

fi

vel fides

clavicymball chordee

ibquse

chordahuic harmonka
magis
eft
harmonica
quo
; unlfona v. g,
,
Tranfmitfic deinceps.
quas ad ejus oftavam eft aptata ,
eo modo foni externi ad aurem mediam & a media in inter-

tonum datum refonat, vibretur,

confonat ,

cum

aure media vibrantur

eo

alterius organi mufici

fortius vibratur

&

feu labyrinthum,

Si itaque officulormp jcatejriul?

qu^

inter

tympanum

&

Ccccc

ovalem feneftram
pte^

CLASSIS VL DEBILITATES,

7^8
protenra
ie

efl

abrupta aut iners

vel deficiat

ad labyrinthum pervenire

aer qui in cavo tympani debet adefimpoffibiie eft vjbrationes externas

fi

careat

per offium vibrationes

nifi

&

fit ,

vel elafticitate

adeoque

nifi

magn^

vipolleant externi foni.

quocumque fono duo

In
irJerus

&

exilitate

vibratilium

diameter
jnajor

rem

&

; craffities

&

tenfione

funt

tonufque

&

longitudo in organis folidis

&

&

eo

e/1

quo

acurior

tendentium
vix mutantur intra auvirium

radix

q.u6

ergo vis tendens fere mutabilis efl,

fola

internse

brevitate

quo longitudo minores

efi:

funt fpelanda , tonus fcilicet feu vibratlonum nuvibrationum extenfio ; tonus determinatur a fibrarum

vis foni feu

refidet

mufculis auris

in

externse.

Vis major vel minor foni externi impetit plus minufve tympanum , cujus
impetus , mediante aere tympani
catenula ofJiculorurH , feneflras ovali , inde vero organis labyrinthi , communicatur ; inter organa acouftica labyrinthi

&

funt canales femicirculares ofTei

fpirales

alii aliis

breviores

riatho organa acouflica

micirculares

duri

magis

quorum unum

cochlea

6c in

craffiores

tenfi.

radii fiexiles

Duo

tubls affine efl

ment a vmt ^

&

laminae

canales

fcilicet

alterura clavicymbalis feu fidibus refpondet

itaque funt in labyfe-

Galli vocant inflru-

injirument a chorde.

organis loquelse , feu vocls inflrumentum ; nam tuoris , refpondent inf1:rumentis

bus traches , rima glottidis , cavum narium
flatum tranfmifTuris ;
chords vocales , velum palatinum , labra tremula ,
chordatum inflrumentum referunt.
Duplex efl vox hominis , altera qu3e potiffimum ab inflrumentis fecundi ordinis dependet ,
vox infantilis efl , feu flridula impuberum , eunuchorum ,
vox
voix luthie , cithartta 3 altera debetur infiriuiientis primi ordinis ,
organifata dicitur , quae vox adultorura. Vox cithariea una oftava acutior

Duplex

efl pariter in

&

&

&

&

eft &: altiiis afTurgit

& organifata
dit,

rat

&

quam

organifata

ultima priorem

haec

ubi invicem conjunfta eft

quia

validior

vox

autem

fed intervalla habent

fuperat

vi

&

excurrit

ex

communia

citharjea

ad plures oftavas defcen-

utraque

cithar?eam obfcu-

concurfu

utriufque

exfurgens plena

vocatur.

&

Lamina fplralis citharasam potiffimum reprsfentare apta eft ;

organiiatam reprsefentant canales femicirculares ; arahorum Iiiflrumentorum concen-

vocem plenara animce

Ut organum canalium

jus

fcias ,

debet

membranas

aer

exhibet.

femicircularium

intra lllius

ovalis

feneflirae

tubos
intra

adigi

refonet

quod

veflibulum

non

praeftat

fecus ac

quo impetu

tubas

ti-

intropreffio

alterna

undse

fononc

diameterque funt continuo diverfae , ita ut zonas circulares fint numero plurims, quarum quaslibet fuum tonum obtinet ,
quaelibet itaque cum fuis harmonicis ad fo-

canales perftringunt

num

canallum

extus ImprefTum

Fibr^e fonorse

fanuo longiores

lamins

trium longitudo

fortius refonat
fpiralis

craffiorefque

&

datum fonum animx

variant ab apice

evadunt

repraefentat.

cochlese ad bafim

ut chords clavicymbali

& con-

nullus efl
ita-

D YSiESTHESIiE. Cophosis.

759

duo Inftrumenta
plenam
fimul
feorfim,
exhibent,
unde auorganifatam
citharneain
,
vocem
potiiTimum
conceffus
eft
nobis
ut
vocem
fine
,
eo
hu
perfeftus
qui
ditus
,

quem

itaque tonus

vibratione referre

fua

nequeant

hsec

&

manam

&

diftinfte caperemus.
debitam ftrufturam cochles ad vocem citharseam,
canalium fanam difpofitionem ad vocem organifatam , diftinft^ audienimperfeftus itaque erit auditus , ii alterutrum ex hifce ordas infervire

Ex

potiffimum clare
intelligimus

dlQiis

&

ganis deficiat

fed

non

ideo

aderit cophofis

atque

ut

furda

/it

auris

neceffum eft , vel i* ut impreftiones externx vel debillim^ tranfmittantur ad aurem internam , quod fit vel obftru6lo canali auriculse , vel obfi ambse
illae visc
omnino obturentur , aderit
ftrudi tuba Euftachiana ;

&

omnino pupilla datur coecitas. iH Vel ut

ad feneftram ovalem non deferantur , aut delatcC ad labyrinthum non perducantur , impreffionefque ad tympanum deferuntur, illse
interventu catenulx ofliculorum tranfmittuntur ad feneftram ovalem
ergo
rupta catenula aderit cophofis , fed tantum imperfefta , quia radii fonori
utut debilitati, tamen poiTunt hanc feneftrara
fine catense interventu ,
percutere , necnon feneftram rotundam , five canalis aurlculae fit obftruftus ,
perfefta furditas

imprefliones

obturata

ut

illac

modo

tuba Euftachiana pateat ; verum fi utraque feneftra, ovalis fcilicet

cavitas repletur , aut muco in, fit obturata , ut cum exoftofi
Denique fi labyfarcitur ^ tunc neceiTario cophofis abfoluta fequetur. 3

& rotunda

ftrudura omnino fit everfa , deftruda ulcere , exoftoli , carie , omnium abfolutiflima erit furdltas; necnon fi nervus acoufticus, tiim in origine,
tum in tradu fuo , fuerit obturatus , comprefTus , erofus , quse quidem vitia
in vivis dignofcere
diftinguere faepius eft impoflibile , unde patet prognorinthi

&

iis

cophofeos.
I. Cofhojis a m&atu Philofoph. Tranfa<^- 1741 p^g* 124. L.
Eft ea quse a meatus auditorii externi obturatlone dependet

pora illapfa illum

aurium copiofius
in

febribus

&

quaedam

fit

quod

a glandula

quod tamen non

medise

auris

iive

infpifTatum obturaculi

malignis evenit

tim compreiTus
tio

obturaverlnt

qusc

frequentius

accidit

vices pr^eftet

five

iive

cor-

cerumen
quod etiam
,

intumefa^la meatus parfufficeret , nifi

fimul inflamma-

parotide

deinceps

fuppuratlone

terminari

folet ,

concurreret.
In

illa

furditate

sger ut loquentes audiat,

ore patulo

Cjorura

verba

&

ex:-

tubam Euftachianam transferenda ,

fimul non refta loquen,
tem afpicit, quod folemne eft fanls , ut utraque aure fonos excipiant ,
ex labiorum motu , oculis , geftaqu fenfa loqucntis interpretentur , fcd auquoniam vis fonl fequitur rationem prorem fanam loquenti obvertunt ;
cipit

per

&

&

ximitatum duplicatam , propiijs accedunt ad os Joquentis qui furdi funt , ut

clarius audiant ; nec enim in hoc cafu , licet aures ambse obturatse forent
datur perfeQ:a furditas.

Quomodo
CUmi^gid,

quae in

aurem

Ulapf fimt

extrahantur

docet Hcifems

im

CLASSIS VL DEBILITATES.

ro

felle

&

induratum obturet canalem , nihil tk aptlus quani

vei Bagnolienfem , vel fapone , melle
,
deinde ope aurifcalpii
fimilive diiTolvente fostam calidam injicere >

cerumen

Si

vifcofius

aquam Bellilucanam

fyringse

(5pe

&

fordem detergere.
In ftatu febrium acutarum fupervenit , boni omlnls eft ; exenim a metaftafi materise morbificse , quae antea delirium aut fopo*
rem excitabat , atque vicem gerit parotidis criticae , &c ^ix.
Zr Cofhojis critica ; Cophofis, fcbrifiqua de Meyferey T. 1. n. 244. L.
Surditas in acutis poft feptimum diem , cum aliis bonis ilgnis reconvalef-

Surdltas quse

cltatur

centlse Indicia

prsebet

Baglivi.

obfurdefcunt , iis non foluta febre

fleceffum eft dellrare ; folvit autem inter alia vei hsemorrhagla narlum , vel
diarrh(Ka billofa : Hippocrates.

Quibus in febribus ardentibus aures

Surditatem crkicam vldi aliquando

delnceps

termlnatam

oborto

fu-

dore.

Cophojis a iuha

5.

Valfalva pag. 1 1 1 ;
1714 ; ab angind
objiruenu

Haller Phyfiol. L 15. p. 1^6 ; L. a polypo tuba;

muco tubam repUnte , Gulot Hift. de TAcad. des Sc,
mbis objiruciis Boerhaave ; a tumorc^ palati tubai

<i

Tulpii Obf.

55^

catarrho

Haller Phyfiol. ibid.

ab aphthis ,

Boerhaave.
,
lllud vel accldlt ob tumores In ejus exltu
quod accidlt non rar6 in anglna nafall ; fed fugax eft
cum fyrigmo bombo conjunAum; vel accidit in antiqua fyphilide ob
exulceratlonem , &: delnceps coalitionem , aut folummodo incraUatlonem parietum hujufce tubse ; necnon a fordibus mucoiis , vifcldis eam infarclenti*

tuba Euftachlana obturetur

Si

verfus nares poftlcas ,

&

bus_;

hic

vero affeilus fenfu quodam

confiifo fsEgrotantls

&

allls

iignis

cognofci poteft.
Chffurgus Londinenfis CUland in Philofophicis Tranfaciionlbus anno
1^41* pag. IZ4 proponlt fyringam catheteris inftar fabrefaftam , flexibilem , quae per nares dedufta ad ufque tubam Euftachianara pertinglt ,
fafto

prius

in

cadaverlbus

tentamlne ad catheteris diredionem

&

flexu-

ram determlnandam ; hujus vero Interventu injeftlones deterflvae in hanc

tubam inftitui pofTunt ; hunc catheterem adhibent Qairurgl Monfpelienfes,

Idem CUland
candela accenfa
dagarl poffit

propofult
cujus

ibldem fpeculum coBcavum

interventu

in

6c inquiri principlum

fundum

furditatis,

ante

canalis auditlvi

quod

t^t

^externi in-

Vidc Philof TranJ

& icoms

^djccias
Ifta

cfidat

dt Imperfefta

vcro cophofis

muco ,

pure

nlfi

obturatio tubse Euftachlanae procavitafem obturante , in

aliove fluido craffb tympani

quo cafu
4.

injeftlones per fyringam Clelandianam utiles effe pofTunt.

Cophojis a tympano,

Tyrapanum , feu membrana tympani

Bc furditatem imperfedam inducere. 1%

multlpllci
Si

modo peccare poteft

magno fragore, ut
bom-

furditas a

DYS^STHESI^.
Bombardae explofione
introrfum depreflam

quod

fuiiTe

duxerit

CoPHOsis.
verofimile

ideo

atque

Cldandms

aflequatur

ut

originem

priftino

modo

duplici

fe

reftituendam

fitui

gerit

7(^1

eam membranam

eft

effe

enim ope ca-

vel

flatum injicit , feu jubet ut aeger naritheteris in tubam Euftachianam

in tubam tranfire cobus
ore obturatis aerem fortiflime exfpiret ,
epiftomio ingat; vel ope tubi, qui auri externse accurate applicatur ,

&

&

ftruitur

aerem e

auditorio

canali

&

fortiffime exfugit

unde

fubito

ut ait

auditus reftitultur.

vero membrana tympani rigefcat propter fiecitatem , ut a fufcepto

furditas increfcat, diim ventus feptentrionalis flat, tunc
,
temporis conveniunt laxantia , emoUientia , oleofa , in aurem injefta, lac ,
7.^

Si

&

aere frigido

oleum, laridi
3^ Aft ft a

fruftulum.

infulfi

membranae pendeat

laxitate ejus

&

vitse

cum ambara

mofcho

Non

quod ex

ex tonicis

in]e8:iones

vapore

fpiritus

morbis venereis

de

virus

fyphiliticum

fpirituofis

aqua ipsa

vini,

inveteratum

&

auriculam

inficit

cerumine

cap.

4.

libr.

raro

prsegreffis

auftro flante

adhibeantur.

utiliter

Aftruc

tabaci

L.

8.

n.

&

Cophojis fyphUitica

5.

eft

fumo

aromaticis, aquis Bellilucanis,

furditas

maxime vero ex eo quod

concomitantibus dignofci poteft,

foni obfcurius percipiantur , evidens

2.

dufhjra

tympani
fed quod pejus eft , tubam Eufmembranam obducente auditum hebetat
tachianam exulcerat , obturat , obliterat , exoftofes in aure media & interna inducit , quae vitia difliclUime diftinguuntur , unde fortuito
raro
fanantur ; convenit autem hydrargyrofis
aft
f?epe accidit , ut qui
in
hydrargyrofi conftituti aeri frigido , humidove fe exponunt , potiffimiini
auribus non bene teftis , in furditatem incidant , quse minirae fyphilitiauditorium

ibique

herpetes

excitat

ficcos

infpifTato

&

ca

eft.

Cophojis fcrofa ; Surditas ah atonid Frid. Hoffmann. L.

raro fequitur affedlus foporofos a fero exundanre ortos

6.

Ea non

pituitofis

jeftis

maxime
dis

afHcit

fupprefTa

catarrhofis

atque

eos qui calentes

enim

fe

tempeftate auftrina

exponunt

retrocedit

perfpiratio

nudo

humida
capite

ventis

fub-

in

ingravefcit
frigi-

&

aurium membranas internas

in

fepriman^

relaxat.

hoc cafu caput probe deraflim

In

bis

fcopula

deter-

fum , laneo tegmine , bonnct de Sigovie , caute cooperiatur

goffypium
ambara, vel mofcho fcetum in aure detineatur , maxime hyeniali tempo;

volantia didia , pone aures identidem appiicentur,

,
exundantis exitum proritent ; liquores fpirituofi , aromatici in aures infundantur , aut vapor auribos excipiatur ; irrigationes ex aquis thermare

veficatoria mitia

qu3e

feri

libus,

prius expurgato corpore

fudorificis

adhibeantur

&

prsemiffis

jufculis

aqua ex ovis formicarum

diurericis ,
deftillata

in

aut prifanis

aurem

in-

jiciatur.

Sauvages Nofologia Methodica.

Tom,

f,

dd dd

No(a

CLASSIS VL DEBILITATES.

7(^2
Nota.
cognitye

deteniilnare

accurate

Soeci^ss

unde

raro

tairi

difficiilimuTj

morbi

infaufta eft hujus

nnn

quia

eft,

fatfs

trequentiffimi

licet

cu-

ratio.

cophofis a repreflis herpetibus,

Si

tur

indicantur JMfcula ex cancris

fudorificae

nse

exanthemaris

alafque

herbis

diureticis

exorlaptifa-

aquae fulphureae.

cophofis fyn^pathica

Si

atque hypochcndriacls flatulentis fuperveniat

fit ,

eundum

i^omachl obviam

vitlo

tinea^

raillepedibus

eft,

procedat ab infarftu vaforum fanguifeauris internae , utplurimiim pr^eceffit menfl:ruorum , haemorrhoidumrorum

ve fuppreffio , viftus lautus , voracitas , vita otiofa; hanc fpeciem vertigo , fyrigmus , cepha;a!gia praecedunt ; li vero cognofcatur principium
indicationes fponte patebunt: De his confulatur Frider. Hoffmann,
cophofis

Si

piethorica

feu

lit ,

D.

Cophojis a comate.

y.

Eft ea quae apoplexise

cari , hemlplegise, fimiliumque mor,

etiam fanatis fsepe fuccedit ; ea utpluriir.um eft perfefta , 6c vitlum in labyrlntho , vel in cerebro ad nervl acouftici
Griglnem fupponit, non fatis cognitum , ac prolnde utplurlmum infanabile.
Ideni judiclum^ efto de cophoft , qu3e fit a fuppurata aure interna, nt

borum comes

eft

accldlt In gravi

ob

metaftafim

&

epilepfix

qnae

otalgia

hls

in varlola

materl^e

in cephalltide

morbificce

aurem

In

maxime

In trltseophya,

prsemiffia

delirio

fopore

convulftone , fubfequente fiftula , fuppuratione , officulorum eiapfu.

8. Cophojis congenita ; Surditas congenita.
L,

&

jEgri furdl

Ea

muti ab ortu funt.

qu^ ab

eft

ut ab abfceffu

Malum

ortu advenlt

certe miferabile

condltlonem

exuere

cum

funt, vlx addifcere valeant

&

aut quse ab

varlolofo in aure

quae ad falutem fcitu fer^

seg^rl ,

ex

nifi

difficillima

Interea

poffint.

Infantla fere adultos

divexat^

&c.

iUi

utplurimum

acutiorl

8si

neceftaria

informatione brutorum fere

vifu

acumen ingenll augetur ; unde fit ut fi peritum

magiftrum fortlantur, loquelse ufum poffint ftbi conciliare. Vide mutitatcm. Qui
dudum furdi funt , pronunclatlonem fenfim dedifcunt quam olim didlcere ;
taftu gaudent, Inde

guftu

cum

illis

quo Mangetus

de

rum

fenfa

manu<

collo

Tingua

ce

dlgltale

molle

mamma

indice

alphabeti litteras di

&

coeci funt

fi

ut Presbyter

Quinque vocales exprlmunt totldem

auricu;
/ medio ; O annulari ;
;
& Q
bucca j C molle ^ S finu ; C durum ,
manus dextrsej F fronte ; G durum gutture , vel

fic

diglto Indlce

pnmr> Adaml;

muti

Intelligere.

habet.

fe

defignatur pollice
finiftrse

furdi

eft

extremo digito fupra brachium exaratis alio-

litteris

illl

poftunt

Alphabetum
digiti
larl

Qui vero

expreftas addifcant,

gitis

colloqul facile

vlfus perftet, digitis

fi

&

Indice

&

H halitu-oris

A^ nafo

U
X

indice

confonans gena ;
aure;
P pede;

medlo

diglto

exprimunturj imo Fereira alphabetum fuum

divarlcatls

manuak

alllfis

explofo

Invicem polli-

-ST

digitis

decufl!atis

unica

manu

abfolvit.

BYSMSTUESIJE.
Cophofis quidem

non

hac

efficere

pofliint

curatur,

prseftant

figna

id

non

arte

C
fcilicet

s.
7(^3
loquentium

quod verba

fed

quomodo

mutitas vero hujus comes affidua

o p h o
ut a

curetur

furdis

intelligantur

vide in

mu"

g&nerc

titatis,

Bonet. Sepulchret. Tom. I, pag. 113 Obf. 53.

,
defteatomate pugni magnitudine in bafi cerebri enato furditatem
mortem apoplefticam obfervavit Dnlincurtius. Signa defiderantur.

9. Cophojis a Jleatomate

A
snum

Cophofis

quod organum immediatum

dyfecoea in eo

differt

&

auditus

feu labyrinthus , vel ipfe nervus acoufticus , afficitur in cophofi, five primario , five confequenter ad obftru6lionem tubse , tym.panive infarlum ;
in dyfecoea vero alterutra ex viis ad tympanum ducentibus tantummodo
eft

infar6la

non vero labyrinthus omnino

X. An^STHESIA; ab a
Eft fenfus omnis privatio
neceflariarum appetitu , fed

unde

cum

differt

caro

morbus

hic
aft

alvum deponendam
Anizjihefia

I.

privatio &: aijlhejzs fenfus.

fuperftitibus

imminuris

motu mufculari , & rerum

minime dormire videntur

ae^ri

comatofis

ex motibus

differt

vitiatus.

fenfu hebete convenit

j
ad manducandum , bibendum

affedlibus

necefi^ariis

quibus gaudent anaefihetici,

ab Jpind

bijidd

Ruyfchii

non comatofi.

obfervat.

Vide

Hydrorachiti-

dem. D.
Morbus hic fexies intra decem annos Monfpelii obfervatus eft , quem
adeo rarum putant Auftores , ut ante Riiyjchium vix nomine tenus fuerit
infantes hoc affeifii recens nati nuUofencognitus ; fic vero fe res habet
fu gaudere videntur, nec videre , nec andire , quod non mirum , fed nec
taftu quidpiam fentire uUo figno produnt, rec tamen foUto magis fomno
indulgent; pigri funt ad omnes motus , tamen lac fugunt , motufque ad
iects deponunt ; fi vero dorfum inhoc opus utiles exerunt , alvum
veftigetur, apparet circa ejus medium, aut paulo inferius tumor moUis caftaneae magnitudinem , imo figuram cordiformera & colorem , fatis refei

&

rens

aperiatur

fi

ut

ahquoties accidit

&:

ipfe

Huxhamius expertus

eft,

quandoque uhra annum vlvunt ; cadaver bis expifcatus fum ; in his cerebrum eft intus fero turgidum , eodem quod ex tumore dorfi aperto effluit , illudque ferum ex cerebro ad dorfum , ex dorfo
ad cerebrum hbere refluit pro diverfa corporis pofitura ; datur via intra ipfam medullam fpinalem a calamo fcriptorio incipiens , quam hoc ferum fequitur; elapfo fero hic tubulus evanefcit ; in tumore hiant vertebrae !um-

cito moriuntur

bares

&

gidus

huius

hac
2.

feri

ibi

fecus

datur faccus e vagina medull-se fpinalis dilatafa faftus ^ero turfons eft hydrocephalus , unde ereclo corpore, tumor ab

feri

ahitudine preftus extenditur.

And^jlhejia

plethorica

184. A.
Addlefcens macer

&

D. Ludovici

ftomacho

debili

Colle^t,

Academ. tom.

3.

fubho mane loquela oibatus

dddd 1

pag,

fi-

ne

CLASSIS VL DEBILITATES.

7^4

ne prsevio
tus

alfe6lu

ex quo mutitas

corporis partibus

quibufvis

in

&c

lum incommodum
tiones per biduum
reftituta

quela

praeter
facile

&

fuit,

cinnabaris femifcrupulo
3.

potujflfet

humeris

vel

praevlderi

taftus fenfum prsebuit

dorfo

punc-

licet

acus

abdomiridebat seger, tum admiratione hujus phsenomeni, tum quod nul-

alt^ infigeretur capiti

ni,

collo

orirl

nuUum

mutitatem experiretur
obibat;
fenJus

rediit

taftiis

affumpto

ranulis

feftis

&

tum. A.
Occurrit interdum ut infans

prsbens

recens natus

tanquam mortuus

Sc

quippe caeteras fuas funcinde milTo cruore, loexcepto levi ftupore , qui

&<:

n,

137
,

brachiis

,
,

potu fudorifico

An^flhejia nafcmtium Junckeri tabul.

fus figna

peftori

omnino

receflit.

2 de aie6libus infan-

immobilis

adeoque nulla fen-

jaceat.

(a) infplratione in os Si inteftinum reftum , mediante fiftula

(b) fumo croci naribus immifTo ; (c) adfperfione aquae frigidae,

Excitatur
clyfleris

vel

vini

(d)

fuftionie

mammillarum

(e)

csepis

difTeftis

&

&

naribus

admotis ; ( f ) vapore cinnamomi maftlcati in ejus os

nares infufflato.
Hic morbus ab afphyxia differt colore rubro infantls , ejus calore , imo
pulfu vaforum ; procedit autem a labore partus difficilioris , pabuli interea
ftcpius afphyxiae fpeciem refert; attamen ab Illujlr, Junckero ^6.
defetu;

&

anaefthefiam refertur.
4.

Andjlhejia melancholica

1760.
Sutor adolefcens

Jiupor Ulrlci Toggenburber Differt, Argen-

tor.

fatuitati

analogam,

ex

moerore

gravl

ftar lefto infideret

dem

pulfus fimul tardus

refponderet

potum

fenfim

incidit

in

infenfibilitatem

objefto commoveretur , pali ad inoculos folo affigeret , 5c interrogatus ne verbulo qulut nullo plane

ita

languidus

debilis

non ,

nifi

invita-

&

cibum affumebat ; minis tentatus, virgis csefus , ambuftus ,

punftus, vix levem doloris fenfum indicabat: a blennio ira erat affefhis
anno 1756 in Nofocomio Berolinenfi: D, Mut^ll fruftra tentaverat phlebotomiam , falia media , tartarum tartarifatum , falia volatilia , camphotus,

ram

olea

deftillata

emetica

veficatoria

balnea frigida

glaciem capiti

feafationem excitabant. Demum

,
vlru fcabiofum fafto vulnufculo brachio ejus inoculavit D. Mut-^dl ^ quod
vix fenfit seger , fed poft biduum febris acceffit , quse quarta die fuit omrafo

ea momentaaeam tantum

admotam

nium inteafiffima , cum pulfu celerrimo , anxietate , dyfpncEa , fufpiriis

feptima die paululum remifit febris ^ fudor acceftit , minimse in cute puftaIx rubrae apparuerunt ; nono die seger loqui ac refpondere cepit , anteaetorum immemor
inoculatione
m.

febris

feptimanas

Nofocomio

evamiit

omnino

puftulae

exficcasae funt

fanus nofocomio

Charitatis prseftitit

ExcclL McdicinA

~-

valedixit.

&

poft tres

Haec

a"b

Berolim

Profejfor Muticll,

-JJE^

ORDO

ANEPITHYMIiE. Anorexia.

7^5

ORDO SECUNDUS.
Anepithymim,
EPiTHYMiA
debilitas

efl:

&c

appetitus

eft

vel

abolitio

fenfitivus

feu

cupiditatis

illius

Anepithymia

cupiditas.

ut famis

fitis ,

tlibidinis

foporem.
,
fanitatem vel neceffaria, vel utilia , vel dudum
Qu3e funt ad vitam
affueta, eo vehementius cupimus , quo ipforum neceffitatem urgentiorem
percipimus ; eo major eorum eft neceffitas , quo longiori tempore his caquo magis his affueti fumus , atque de eorum utilitate magis
remus ,
citra

&

&

perfuafi

five id

&

ratio

experientia docuerint

praejudicium

five

& mos

de quibus confulantur hiftorix boulimi , polydipfiae , picse , nymphomaniae , aliarumque vefaniarum.

Percipimus autem horum fanitatis praefidiorum , ut alimentorum , veneris, tabaci , neceffitatem ac utilitatem , vel direfte per fenfum partium his
appetitibus famulantium , vel per memoriam voluptatum , quas horum prsefidiorum ufu percepimus , adeoque fi fenfu careant organa famis , fitis
libidinis , debiHor , vel nullus exfurgit appetitus efculentorum , potulentorum , veneris , &c Si vero , licet hi fenfus vigeant , anima aliis vehementibus pathematis detenta hxc prsefidia refpuat , deneget , omittat , eadem fequetur anepifhymia , ac fi fenfu carerent hsec organa.
aut morofitas nos deludant

Praefidia fanitatis generaliffima

fcllicet

minus

individui

dinem

debet

vita

&

confervari

utilibus ,

ver6

potulenta

prseiudicium carere vix poflfunt

,

ut vini

vel

ben^ multa

funt

coffese

quorum ufu

quibus etiam

plurimi vel mir^ deleftantur

neris, certorum alinientorum

Harum

&

funt efculenta
particularia

cocolatse, tabaci

ad vitam

ob confuetuut ufus ve,

laudanL

momenti imminutio , aut mutatio , qualis

cbfervatur in graviditate , in morbis non folum foporofis, fed etiam febrilibus , inflammatoriis , vefanis , &c , fummam Medlcorum attentionem meretur
verumtafnen inter morbos non d^bent recenferi , fed tantiam inter
cupiditatum minoris

morborum

accidentia.

XI,

morbus

Efi

ceffatio famis
Si

vero

ceffatio

in

morbi

Sint itaque fequentia

AnoreXIA,
cujus

anepithymiarum

Inappkmce.

prsecipuum fymptoma

Pm&
eft

g;enera.

d^appuit

notabilis

imminutio

vel

jejunis.
alterius

comes

fit ,

redius inappetmtia dicenda

vel accidens mtnus prsEcipuum

eft ,

ne morbus

cum

famis

accidente con-

fundatur.

D dddd

Aeci-

CLASSIS VL DEBILITATES.
Accldentia anorexiam comitantia funt ciborum avzr(io , feu cacofitia , quge
tamen ab anorexia diftinguenda eft ; aliud enim efl cibos non appetere ,

&

aliud eos fallidire

averfari

vitiofus fapor oris

cu!o,
languor animi

Nomen

aut

gravitatis in

pertinax

ventri-

unde afthenia,

corporis.

imminutio famis

efl

plenitudinis

feu abftinentia

derivatur ab oregomal appeto

Dyforcxia
a

&

fenfus

inedia

&

a privativo.

y^ib

ajitia

vel

apofitia

efl

abflinentia

cibis.

Fames

efl appetitus

jejunos

vallis

aflicit

fenfitivus

feu cupiditas efculentorum

quia cibos identidem fumendos efTe

ea certis inter*

fenrimus ad vires

&

voluptatem percipiendam , fimulque confuetudini fatisfacienilla motiva nos ad edendum impeliere folent.
Si perceptio
diflinfta horum motivorum nos excitet , tunc fames vere non efl , fed vo
luntas edendi , feu appetitus ciborum rationahs , qui fsepe fuperefl in anorexia , cum , non fame , fed ratione , ut aiunt , ad manducandum invitamur,
Perceptio confufa vacuitatis in flomacho Sc primis viis , voluptatis ex
cibis exfpeftatio , confuetudinis etiam energia , famem determinant ; adeoque
fi
anima , tum ob caufas mechanicas , ut faburram , laxitatem , phlogofim
in ventriculo, tum ob caufas morales, ut moerorem , serumnam , erotomaniam , dolorem , hifce motivis noa afficiatur , exfurgit inappetentia , quse
reparandas

dum

enim

tria

perperam apud Scholaflicos folis caufis mechanicis

1. Anorexia paralytica Boneti Sepulchret. tom,
fohitiomm nervorum Jlomachi Sennerti. C.
ea refolutio

Si

bi foporofi

ventriculi

iit

fymptoma

paralytica laxitas

inappetentia

apoplexiae

pertinax

paralyfis tribuitur

emeticis

pertinet. Si

vel perfefta

conflans

obf.

2,

catalepfeos

hoc accidens ad hos morbos

phyficifve tribuitur.

cari

vero

vel imperfefta

Ob

re-

mornervorum

alteriufve

fola

iifdem principiis tribuenda

catharticis

unica.

inde exfurget

,
,

fit

quibus artuum

aquis Bellilucanis potu afTumendis

impugnanda.

Huc

referenda anorexla

narrant ex ufd atropse

quse a narcotlcorum abufu procedit

beliadonae leviter deguflatse illico

tolli

circa

famem

quod
imo

Vide dcemonomaniam
deglutiendi facultatem ; veriim experientia aliud docet
Vini quidem
liquorum fermentatorum abufus, necnon fumus Nicotlanse ,
famem imminuunt ; fed vel quia Inebriant , aut quia fpiritus vini fsepius hauftus nervos indurat , adeoque fenfationi Impares reddit. Sic vidi fpiritus vini
potatores demum IncidifTe in anorexiam pertinaciflimam ; idem obfervat
Ettmullcrus.
:

&

Anorexia

2.
Efi:

excitatur,
pidis

bus
t

glair.eux.

adipofis

lentis

C.
humoribus

In

flomacho contentis

rudibus infi,
glunnofx , ex affumptis oleofis , pinguiabfenna fignorum alia principia indicantium.

pituitse

fenfu repletionis

In hac fpecie
,

quod cognofcitur ex

vomitione

emetica

EJlomac

pituitofa ;

ea quse a vifcofis

infipidae

indlcantur

ut ipecacuanha

fenfu gravitatis in ventriculo

e^dem

auxilia

ac in paralytica

qucC gluten incidit

relblvit

&

potiflimum

tonumque flomacho
refli-

A N E P T H Y M I ^. A
I

reftltuit

valet

plus

quam decem

meriro EttmulUrus

air

catharfes

e x i a.
7(^7
morbo vinum emetlcum

n o r
in

aquas thermales Rellihjcanis afFines etiam

vinum ahfmthii
iimihaque ftomachica amara deveniendum efl.
pantui-

ad pilulas aloeticas

dein

re6le ufur-

eHxirium proprietatis

Vidi Boirhxave. de morbis a Jpontaneo glutinofo

Anorexia catamenialis
3. Anorexia pUthorica Plateri prax. hb. i. cap. 21.
Halleri. B.

Ea

qux

ef}

a copiofiori cruore

gravatur ftoin.ichus

anne6luur fenfatio
niis fuppreffis

&

famem

defeftu exercitii

aut

ea

excitet

recidit

quam

fcilicet

cui forte

referenda anorexia a catame-

phlebotomia tolUtur

quod eodem

enim mhil magis famem

Huc

determinans.

fsepe

certe

quse

ortum ducit

feu a plethora

vafa diftenfa impediunt ejus corrugationem

Anorexia a defidia

a fupprefsa perfpiratione

&

cum

vacuitas ab uberi perfpiratione

ex-

nihilque magis perfpirationem excitet , quam exercitium 6c labor moderatus, ita famem extinguit plethora a perfpiratione fuppreffa, feu a vita

citata

Ex

otiosa 5t inerti pendens.

minuunt

ut vifcofa

obfervatis

frigida

ipfos perfpirationem inhibere

boleti

,
;

Sanciorii patet

caro

fuilla

famem

eos cibos qui

fruftus cucurbitacei

ergo huc referenda anorexia ab

eos

cibis ori-

his

unda.

Boerhaave aphor. 644. B.

quam morbus ,
eo nomine venit

4. Anorexia fcbrilis
Eft potius accidens

&

mnes morbos inflammatorios

&

motam

tum quia natura

minus
appetit

quse his adjungitur

ciborum neceffitatem

percipit
;

unde

in his

me, potius cibandi

glutita

febriles

efculentis

difBculter digeruntur

&

putris

cremoribus panis

famem

aut alia

quae

com-

plethoram

quse faftidiuntur ab segro

fpecies

llla

negotio morbofo detenta

ventriculumque gravant

bribus impuris adeft faburra bihofa

adeoque

tumob

potulenta tantum frigida

cafibus ^gri videntur

quam

&

comitatur

fubacida

oryzse

ave-

quseque deetiam in fe-

faepius

fimilis, qu3e

&

ventriculum

&

guftum tolltt ;
ut in febribus puris phlebotomia , potus diluens , reft-igerans optime convenit , ita in impuris
cathartica primas partes tenent ad famem reftituendam.
5. Anorexia melanckolica Ramazzini de princip. valetud. pag, 757: Bagli6c os obducit

vi Pr.

Med.

Ambitiofi

lib.

cap.

aulici

implicantur

qui litibus

experiuntur

14 .

qui

aliique qui fortun^

jaluras

necnon qui ftudio

anorexiae funt

L.

3.

mercatores

maxime obnoxii

bonorum

acri litterarum
,

aut

aut honoribus inhiant

honorum metuunt

fcientiarum incumbunt

que melancholica ideo dichur

quia

,
,

,;

vel

huic

omnes

ut erotomaniam , nymphomaniam , ipfam melan,

ahofque morbos ejus ordinis comitari confuevit.
In hujus fpeciei cura plures falluntur Medici , qui languorem ventricuH

vefanias mcsrore ftipatas

choliam
oris

maniam

amarorem

fitim circa

horas matutinas

flatus

&

hypochondriorum ten-

fionem videntes , malum vitiofae digeftioni , tanquam principio morbi tribuunt , cum ipfa dyfpepfia , ut anorexia , animi pathematis fit irlbuenda ;
errant itaque illi, fi infontem ftomachum catharticis 6c emeticis , calidifque
m.edica'

CLASSIS VL DEBILITATES.

76S

medicaminibus divexent > ac remedia moralia negligant. Optima Bagllvl hac

de re monita loco citato videantur ,
inde difcant Scholaftici non in omnibus anorexiis efle putredinem incufandam , nec fpecies hujus morbi confunr
dendas , ut theoriae prgeconceptas velificemur.
Huc fpedlat anorexia ex defuetudine veneris Galeni Ub. G. de locis.

&

6. ylnorexia biliofa Forefti obf.

7 lib. 1 8 Ettmulleri cap. z : Inappeuntid

Bonet. Sepulchr. obf. 15. B.
Cognofcitur ex fapore amaro , naufea ,
vomitione bilis , calore , fixi ,
Riverii

bile

&c

&

temperamento.
Prsemiffo leni emetico

gegrique

fuperbibendo aliquot

rupum granatorum

Huc
centes

catharfis lenis

ufurpanda in fero

eft

laftis ,

aquae mineralis aciduls ; dein ad acida

ribefiorum , limonatam deveniendum eft.

libras

ut

vel

fy-

videtur referenda anorexia canicularis, feu quse aeftate fsepius adolefvirofque afficit , cum totius corporis calore vires frangente , agry-

fiti , &c ; in
qua praemifsa catharfi refrigerante , ut ex
ad balnea , aut ad limonatam , emulfiones , potum nive
frigefaftum , acidos frudlus , recurrendum.
7. Anorcxia cachcctarum. C.
obftruftiones vifcerum abdominis , ut fplenis , heEft ea qu3e fcirrhos
Bonet. Sepulchret
patis , ventricuU comitatur* f^ide Salmuth. centur. a ,
In omnibus quidem morbis , fed potiflimiam in cachefticis , inappetentia
femper mala , femper fufpefta , femper timenda ; poft curatos morbos fu-

pnia

urinse rubore

aquis Alefienfibus

&

&

nuUa alia bona figna me exhilarant , ait Barecidivam prsenunciat

defit fames,
8. Anorexia exhauftorum San^orii Medic. Static. fe6l, 6. Frigiditas fiomachi Profp. Alpin. de iEgyptiorum morbis. C.

perftites

glivus

fi

Venus immodica nocet ftomacho , unde ru(^us, apepfia, flatus, hypochondriaca pathemata , moeror , languor, macies, afthenia, perfpiratio imminuta ; inde iippitudo , palpitatio , hippus.
Maxime nocet venus ante digeftionem peraftam seftivo tempore , non fatis cupita ,
frequens , ftante corpore , apud fenes , ab imaginatione , non a
natura excitata , &c.
Curatur alimentis liquidis facilis coftionis , ufu hStis , abftinentia a veiEgyptiis haec fpecies familiaris
nere , ufu ambaras , cocolatae , ginfeng , &c
:

&

ad hypochondriafim duxit.
9. Anorexia a faburrd, B.
Ea eft qu3e a reliquiis alimentorum indigeftis , in ftomacho h^rentibus
crudis , provenit , five quia copia major eft aflumpta , quam qu3e viribus
codlricibus digeri poteft , tum quia qualitas dyfpepta alimentorum cum ventricuU debilitate ad apepfiam concurrit.
eft,

Curatur abftinentia a cibo , ufu potus caUdi , coffeae , infufo abfinthii , cenminoris , chamsedryos , quae fi non revocent famem , ad cathartica ,
aut etiam emetica deveniendum , indicata a capitis gravitate vertiginosa ,
ruftibus , naufea , ftomachi pondere.
;

taurii

Pinguia

'ANEPITH YMItE. Anorexia.

Pinguia

Idem

oleofa

efficiunt

vlfcofa

alimenta anorexiam prae

tenacia

potus frequentiores emulfionum

frudluum refrigerantium

a;ftas

fi

calidior

limonatx

7(^9

exckant.
hordeati , efus

aliis

temperamentum biliofum

sctas

juvenilis permiferint.
I

o.

Anorcxia mirabiHs

Eft ea

abftinentia a

annos perfeverare
Saepiiis

foporofi

eft

Longuc

cibo

&

abjlinence.

potu

quae

vl(a

fuperftite

per menfes &:

dicitur.

inedia (imulata

paralytid

&c

verum

pituitofi

maniaci

nymphoraaniacoe

diutiffime inediam tolerant.

Mira eft inedia totius claflis amphibiorum , & maximse partis infe^lorum;
colubrum per duos annos in vafe vitreo fine cibo fervavi vivum j totam
hiemem fomno indulgent glires , &. per novem menfes dormiunt omnes vlperse , ferpentes , mufc3e plures , &c.
Neceffitas cibi urget in ratione , i*? jacliur^ prsegrenae ; i acrimoniae fanguinis ; 3^ fenfibilitatis fubje6li.
Perfpiratlo

Vivarienfi

nulla erat

quam

nihil

induftorum per

nuila forditles

toto

hoc tempore cofnediiTe

annum

aflerunt.

in virgine

Ovum

oleo

&

annos fervatur edule

incubatui aptum. Mures AlpinJ
triplicl omento hieme fuftentantur.
plnguedine fua ,
Apopledica viglnti
ex Bcccari. Pater Leaute totam quadragefimam
dies nihil deglutire potuit
plurles tranfegit fine alio cibo potuve , quam quae ad facrificium adhibentur. Melanchoilcus fe Meffiam efife putans , quadraginta fex dies cibo 6c
potu abftinuit Acl. Bononienf. tom. 2.
11. Anonxia Ncophytorum, A.
Neophyti , feu nuper nati , poftquam abftinuerunt a la^le per diem , mammis admoti omni fere bihorio fugunt ; qui vero parcius , rariiifve paplllam
non appetunt , illi utplurlmum funt qui ante novimeftre
apprehendunt ,
fpatium ex utero funt exclufi ; illi fcillcet fegnes ad laftendum , dormltabundl , paplllam oblatam ftatim dimlttunt , &: fsepius fine ulla causa , eadem fere die qua nafci debuIftTent , obeunt, Si vero papillam avlde quidem
exfugere conentur , mox gemebundi dimittant , illabils apprehendant ,
II non
anorexia laborant , fed vel fraeno llTiguae Impediuntur , vel torminibus
ob meconlum retentum vexantur. In hoc ultlmo cafu ope mellis , fyrupl rofacei , vel mannse , necnon olei amygdallni , meconium evacuandum eft.
12. Anorexia anhritica ; Dcbilitas & languor ventriculi Sydenhami de podagra , pag. 484. L.
Eft praeclpuum ex fymptomatls quse podagricos divexant cum jamdudum
paroxyfmls debilitati funt , aut cum liquoribus fplrltuofis oiim Indulferunt ,
topicis refrigerantibus ad
necnon cum emplaftris repellentibus ufi funt ,
dolorem mitigandum : multa auxiiia expertus Sydeuham , ut vinum Gallicum , theriacam , nullum potentlus Invenit quam hauftus quofdam vlni Canarienfis, non neglefto tamen exercitio, fine quo xger vix diu fervari poillitum per plures

&

&

&

&

teft.

13. Anorexia Stwartiana^ Phllof. Tranf.

Sauyages

Nofohgia Methodica.

Tom.

N. 414,
l.

Eeeee

Esl

CLASSIS VL D E B

770

T A T E S.

cavum abdominis

effluenvulnere cyflidis fellese , bile per vulnus

anorexia , fine febre , cum alvi conftipatione , agrypnia , borborygmis , doloribus abdominis a flatulentia oriundis ; nulla chylificatio , nulhoc de arte in canibus
la dejeftio ; hsec in homine obfervaverat Stwartius

Ex

te

in

oritur

excitavit tusa

ftyli

ope veficula

XII.
Eil fuppreffio

fellea.

AdipsiA,

Manquemcnt

potulentorum

cupiditatis

feu

de foif,
imniinutlo

fitis

aut abolitlo

morbofa.

Quoniam magna

pars efculentorum conftat aqua

feu fucco aquofo

quo

potu valent
vigent ; aft ii viftu ficco omnino utantur , ut quandoque hydropibus praefcribitur , potus neceffitas fe prodet ; funt tamen qui per menfes etiam seftivos , totumque quadragefimale jejunium cibis eo tempore licitis tantum utentes a potu abflinent.
1. Adipfia primaria.
Pendet a temperamento pituitofo , frlgido Meritiflimus Academise Tolocompefcitur

iitis

hinc

ut plurimx- fint mulieres

fit

&

qiise

(ine

vir morum fuavitate , ingenii cultura , eruditione

D. M
,
nunquam fitit , & menfes integros a potu abflinet , etiam seflate
Novi olim mulierem quse quadragefimalis temporis intervallo om-

fanae focius

eximius

fervente.

nino a potu abflinebat fitis defeftu : ea tamen erat temperamento vivido ^

ad iram prono , prcedita.
2. Adipfia fymptomatica,
Ea efl quse morbos foporofos , deliros , tuflim , pleuritidem , fimilefque
comitatur.

Adipfia in morbis acutis

potum imperare videntur

ut tritaeophya

ardente

ubi fervor

&

ficcltas

delirium fignificat.

Adipfia in pleurltide, peripneumonia

tribuitur

vulgo

tufli ,

cujus ratlone

lingua continuo fero humeftatur.

XIII.

AnaphrODISIA

Atechnia Pathol. methodic.

Impuiffance

virile,.

feu appetitfis aftiifque venerei ad prolem generan,

unde virorum impotentia , flerilltafque.
Impotentia virorum datur , eaque abfoluta , cum nullo tempore , etiamfi
adulti fint , & aliunde fani , nequeunt coltum celebrar* , i^ defeftu erectionis ; 2^ defe6tu ejaculationis ; 3 defe(5lu feminis fertilis.
Anaphrodijia a paralyfi , EttmuHer de Ixsa penis ere<5i:ione , pag-,
I
%

Efl abolitio libidinis

ciam necefTarii

460.

Ea

L.
efl

quse pendet a paralyfi

mufculorum ereclorum

nofi difti nervos ab ultimis paribus offis facri

nem

offi

pubis apprimunt

prefTam impeditur

dum

accipiunt

qul Ifchio-caver-

&

contrafti

unde transfluxus fanguinis per venam

influxus in arterlas

ibl

pe-

com-

penis per libldlnem adaugetur

inds.

ANEPITHYMIiE. A n a p
incle

cellularum corporum cavernororum

balani

h r o d

s i a.

771

textufque urethrse diften-

&

eretlio ad coitum necefTaria.

penifque rigiditas ,
,
Refolutio nervorum penis accidit in paraplegia , hemiplegia, morbis omvicinas
fiibus foporofis , fed fpecialiter ex cafu in dorfum , os facrum
fio

&

HUdaniis ccntur.

partes, ut vidit

6c),

obf.

hoc morbo ab aliquot annis laborans ,

,
motus ere61;ionis omnino incapax; immerfo aliquoties
deco6^um feminis linapis eum fanavit D. ChaptaL

Adolefcens R.h2Ctus, falax anfea

venerei

fensus

pene

intra

&

L.
;
oriunda ex fpontaneo fsminis effluxu inter alvum
deponendam , aut ad initium ere<51:ionis ; accidit vero maftupratoribus , frequentes gonorrhcsas paffis , imo qui nimiopere veneri etiam purae indulfs2.

Anaphroclijia gonorrhoica

Eft impotentia

runt.

De

his

viriiis

vide Bradyfpirmatifmum &. Gonorrhcsarn.

3. Anaphrodifia magica Kempfer. am(xnitat. fafcic. 3 pag. 6^8. L.

non foliim verbis
ac^tionibus
in fpecie MacalTaros ,
Apud Indos ,
vanis , fed prseterea mediis naturalibus , vel faitem eifeftum intenrum fsepe
ibrtientibus utuntur , qui procum vel adulterum ligare volunt
enervare
ahbi hoc praeftant per feram claufam , ligulam confiriciam , cuhrum parieti
infixum, vel ligaturam toilunt mingendo per annulum fponiionis, vel per

&

&

&

anfam

lapidis

Macaffiaros vir

fepulchralis

fimilibufque

conjugem aut amaiiam

ineptiffimis

phylacleriis

ait

apud

menftruo cruore

ligaturus linteum ejus

&

pauxilla terra Priapi flguram finglt uripoilutum com.burlt , ex cineribus

na addita , iconem caute fervat liccam ; quandiii ficca fuerit , nil ipfi ab
amafia aut conjugis fide timendum
fi
vero humeftatur Icon ,
marito
aliis tamdiii pateblt aditus.
Hsec fabulatur Kempfcrus ^ qui addit in Orien-

&

&

te

nullas nuptias celebrari

&

fafcinum avertat.

quin

faga

adiit

qu3e

modo

fingulari

lilarum ligaturarum form^ulam

dudum

tradidit

ligaturam
Virgilius

Eccloga o6lava.
Nefte trlbus ncdls ternos
Neie

Amarylli

4. Anaphrodijia

modo

Amarylli

&

Veneris

colores
,

dic

vincula

a marifcis G. Cockburn

Eilais

nedo.

d'Edimbourg.

27. L.
Impotentia coeundi ab hsemorrhoidibus internis in muliere

tom.

2,

artic.

quce

conjug's

amplexus tolerare non poterat , ob dolorem vaginse a marifcis internis oriuuin coitu tantum incommodum.
Sanatis marifcis convaluit.
dum ,
5. Anaphrodijia ah urethr vitio. L.
D, La Peyronie refert exempla {terilitatis ob ejaculationis defeclum , femi
ne ob pravam direftionem orinciorum in veficulis feminalbus juxta verumontanum ad veficam urinariam retrogredi folito, Fide Dyfpermatifmurn,

&

D.

Petit

ftituitur

iimilem fterilitatem fanavit per inclfionem

in lithotomia per

Andri

magnum apparatum

Chirurgus obfervatione

iimilem

ilii

quae

in=

inflituta,

ociavd de morbis urethrdi

Ee ee

oflendlt

,
2.

ereftio^

n em

CLASSIS VL DEBILITA|TES.

^^^

nem Impeditam

effe

proindeque ejaculationem a duritie fcirrhosa latente

ubi concurrunt corpora cavernora.

Curatio utplurinium per candelas cereas vel plumbeas fsepius in urethram
aliquot horis quotidie retentas obtinetur ; inde fubfequitur uberImmiffas ,

&

proventus muci

vel ut

putant

alii

puris vifcofi

quo

liberatus

ille

cana-

lis patentior evadit , refolvuntur obflruftiones , lapilluiis, grumis exitus paconcurrat litus mercurialis , quippe ea vitia gonorrhoese fyphifi
ratur;

&

ortura debent

fsepius

liricse

perperam

tur ;

organorum robur &:

virilium

his cafibus

in

paralyfeos remedia

libertas reftitui-

adhibentur.

ORDO TERTIUS,
Dr

c I

N E

I je^

UNT

morbl quorum prseclpuum fymptoma eft debiiitas , Immlnutia

motus mufcularis in organis libertati fubditis , ut in artubus , lingua aliifque , qus immobilitas nec dolori nec fopori tribuenda fit.
A dys difficulter , &c kineo moveo , unde kinejis motio.
Ad motum mufcularem requiritur , i^ motivum quod vel voluntatem
vel cupiditatem excitet ad agendum ; fic defeftu motivi quiefcimus , etiamfi

aut fuppreflio
,

motrice facultate polleamus

i^ fufficiens impetus fluidi nervei a cerebro

ad partes immiffi , unde deficiente hoc Eiiido , ut in raetu , lelpothymia ^
'^
permeabilitas nervorum , quos hoc flulcelTat , aut imminuitur motus : 3
dum pervadere debet extra vel intra mufculos , unde ligatis , preffis nervis
4 mufcularlum fibrarum flexiiitas debita cum elafticitate 3.
ceflfat motus
:

unde

rigefcant

ft

Multum

&

aut

fi

humiditatl tribuerunt

mse

partim

terrore

a corporis

Quoad

non

ftatum

comata

oriuntur

bene

nem
ut

&

funftlones,

fe

poteft per aliquod

vel deficlt aftio fanguinis arteriofi

cerebri

habeat , hanc facultatem vel amittempus.

machinse , vel vitium eft in cerebro , inde vero fsepe
feu motuum omnium liberorum , fenfuumque feriatlo^

deliqulo, llcet corpus

vel exerere

tit,

omnino nullus motus mufcularis.

omnes hos morbos laxltatl fibrarum,
facultas etenlm movendi pendet partim ab ani;
ftatu ; anlma fcilicet a pravo nuncio , a metu
,
flaccefcant

erravere Galenicl, qui fere

languent etiam

In

ipfis

cerebrl vafis

tunc prseter fenfuum

motuum

&C

unde

filent

omnes

liberorum feriatio-

&

vel fere evanefcunt motus vitales cordis

peftorisp

in fyncope.

Aft

fi

partialis

motus

in
eft

nervls

ut cordis

mufculifque hasreat vltium

quo plurimi
perfeverant , unde

morbus

In

Qui confundunt poteftatem agendi ,

fenfus

in

difFert

hlc

excitat dyfclnefiam
aliis

partibus

quae
,
plurimique

ordo a fubfequentlbus.

feu vires poteniiales

cum

intenfitat^

D Y
&

tate

quantltate a6llonis

cum

feu

N E

.E.

a(9:ualibus

viribus

773
,

celebrem dlftmc-

illi

&

vires
feu debilitatem falfam ,
,
eft
in
Mefummi
cliftin<^io
reapfe
veram
quse
exhauftas , feu debiLitatcm
,
emeticis
phlebotomia
exhauftse
a
funt
vires
enim
,
,
dicina momenti ; ciim
catharticis , cavendum eft maxime ne omnino vitales vires deficiant ; &: e

tionem ebuccinant

cum

contra

rum

vires opprelTas

inter

morbus

oppreftle, gravis

iunt

nequit fine

tolli

eorum

auxiiio-

interventu.

Natura

quse eft vera facuhas motus

, in ftatu fano pacato

&

potiffimum vitaUum
poflidet

vires

parvus,

tardus,

a pluribus

aftuales exiguas
fi

diebus

oppreffi

exerit

cum

conferatur

&

&

vires potentiales

maximas

impendit , hinc pulfus mollis

hominis fynocho vel tritseophya

pulfu

cujus

prlncipium virlum motricium

cum

facuUas

minor hl

quotidie

minor

evadit.

Cognofcitur debllitas naturae , i ex eo quod vires folito majores impenderit seger , nec debita digeftione aflumptorum , ac interpolata corporis
animi quiete refarciverit ; ut qui febre acuta , vel phlegmalia , vei convulfione , muhiim de fluidi nervei copia amilit ; ea enim copia deperdita
durationi motuum , numero
magnitudinf
proportionalis eft intenfitati

&

&

mufculorum moventium

&

durationi morbi

ac

reapfe debilitati funt in

illi

ipfa facukate , etiam cum vires majores exerunt , quod patet ex laffitudine paroxyfmos febris , phlegmafiac, convulfionis fubfequente.
i^ Facultas debilitatur ab inedia , aut , quod eodem recidit , a vitlofa

affumptorum digeftione
nervei

fluidi

deficlt fanguinis

tifcunt

&

virium
fura

in febribus

&

defelu

&

fano

in

earum naturam

reparationis

parum

phlegmafiis digeftiones

ac in ftatu

illis

ratione

reapfe

fiunt,

nec

detrimenti

debilitari

necef-

eft.

In morbis
tur

&: fluidi

quoniam

quippe vires quotidie reparari debent per novam

produftionem ; verum deficiente bona chylofi ,
nervei reparatio , ergo vires naturae pari paitu fa-

nutrientes adhibentur

ita

cibi

fanguinifque

maxime

evacuatoriis
fi

tum ob motus

violentos quibus plerique

febre pyrexiave comitentur

magna

copia

fluidi

ftipan-

nervei

cum

humoribus evacuatur , nec pari pafl^u reparatur ; cruoris enim ea bona

qualitas , quae fluido nerveo reparando requiritur , minime pari pafiTu reftauratur quo novus chylus accedit , unde hcet eadem fluidorum mafla in cachefticis fuperfit , non tamen eadem fanguinis qualltas
, ut aiunt, fpirituafcentia vel aftivitas remanet, unde a fluxibus quibufvis , maxime vero.

aliis

&

&

fanguifluxibus

vlres exhauriuntur.
, natura debilitatur
In doloribus , tum propter repetitos nifus fibrarum , tum propter moerorem animse , tum propter vitiofara ciborum digeftionem , tum propter uberiorem perfpirationem , vires naturse abfumi certum eft ^ multo vero citius^
fi

febre aut pyrexia ftipentur

adducant
I3t

ut gaftrodynia
dyfenteria.

Mag^na

eft

ut in pleuritide

cardialgia

viribus ^eftimandis

&

fi

fi

animi deje6lionem fecurri

fanguifiuxura

habenda fexus

Ee

comitem habeat

conftitutionis ,

e e e

&

setatis
Eatio-s,

CLASSIS VL DEBILITATES.

774
ratio

funt

homines

torofi

quadrati

eadem

qui fub

aetate triplo

quadru-

adeoque morbum ejufdem gradus iuftinent diudebilitate ;

acuti tamen morbi febricum multo minori laftitudine

plo

robuftiores

funt

aliis

&

tius

&

les
aliis

inflammatorii funt in

&

in

hoc cafu seque

&

nus robufti funt quam adolefcentes

uhra fexagefimum annum deventum
tuni

inflrmantur, qui trigeiimo

in

eft

setate coniiftenti

a phlebotomiis

demum

in

mi-

&

ciim

catharticis

mul-

pofiti;

&

anno ea medicamina

aetatis

I/uheres

muho

Pueri &: fenes

cito debilitantur sgri.

rium detrimento fuftinuerant.

quam

pro gradu roboris nativi intenfiores

illis

fine fenfibih

potiflimum

vi-

edumolh animo donatce , ab evacuantibus & commoventibus medicacatae ,

mentis turbantur
enervantur , multo magis quam viri ; quanto vero hoc
in arte Medica metiri non datum eft ; longus ufus , fagacitas
judicium
Medici hanc seftimationem approximando tantum inftituunt.
Quantacunque iit aftualis debihtas , auxilia medica , ut phlebotomia ,
emetica , cathartica , neceftario in ufum funt vocanda quse a morbo indicantur, modo fufficiens iit habituale robur
nec repugnat robur habituale
,

&

delicatius

&

&

cum

&

debiiitate a6luaU' conftftere

feu ut

vulgo

dlcitur vires

efte

oppreftas

non exhauftas.

Quo malus eft recentior

bore nativo minus recedit

&

levior

eo robur fuperftes majus

adeoque

fortiora

&

pluries

eft feu a ro-

repctita evacuantia

&

commoventia auxilia seger fine periculo toierare poteft. Sit carus , iit
cum aduah debilitate fumma , quse adolefcentem pritis robuftum
nuperrime invaferit , phlebotomi^ repetitae , ii plethora carum inducat , noti
folum non exhaurient vires xgri , imo illas refarcient , tollendo obicem circardialgia

culationi 6c virium exercitio oppoiitum.

a faburra ftomachi pendeat

prsegravatum

Magna
ris

centior

eoque

&

ratio

pollebat

fortiora

Emetica

reparabunt

habenda

eft

&
&

cathartica

fi

cardialgia

ftomachum hac

temporis a quomorbus

homo antequam

robur nativum majus

eo

quo morbus

indicantur

morbis chrorJcis

In

vires

farcin^

fublevabunt.

itaque

quo

nativi

ut

cachexiis

segrotaret

cepit

&

nam quo morbus

roboeft

re-

fortiora

medicamina tolerare poteft

aftuaiis

eft gravior.

fluxibus

inveteratis

fero

advocatus

&

commoventia adhibere
Medicus nequaquam poteft vahda evacuantia
quae in acutorum initio neceilaria funt ; quia quo diutius merbus duravit ,
eo magis ac magis naturae robur nativum imminutum eft ; circa quod tamen obfervare eft, non tam vim ipforum medicaminum abfolutam quam
eorum aftionem in dato fubjefto refpiciendam eife ; quippe idem medicamen
ipii hypercathariim
quod hyftericam exhauriret , ut pote valde fenftbilem,

&

phlegmatico prsefcriptum nullam evacuatioaut commotionem excitaret , nec proinde robur ipiius peifumdaret ; ac-

excitaret

nem

tiones

afcitico

apopleftico

enim medicaminum

irritantium funt fubjefti feniibilitati proportionales

XIV.

MuTiTAS.

DISClNESIiE.
XIV. MUTITAS

jnaudia

Grsecis

775

Qulburdam Jphonla^ Anaudc^ Ala-

Cophojis ; la Miuitc.

lia^

imo

Eft

Impotentia voces Ertlculatas edendi , feu rermonem proferendi.

larynge editus animae fenfis refpondens, iifque
eft fonus ab ore

Vox

&

iignifiGandis defiinatus

privatio
nia

multum

quse a mutitafe

non tamen aphonia

cum

phonos

Grxcis

mutitate

fine

unde aphonia , feu vocis

,
datur enim mutitas fine apho-

dicitur

difcrepat

nifi

confundamus muffitationem

loquela.

Mujffitarc
blli ,

motibus

eft

ut vix audiri

pofiTit

&

oris
fic

linguse exprimere

mufiitant quibus

cum

verba

vox extinda

ita

de-

&

fer-

fono

dicitur

loquentes audiuntur , quia dum quis idiomate nobis faminos ejus fenfa partim ex loquela fonora , partim ex gefiiu ,
lingux ejus mentem afiequimur.
nutu , motibufque oris
morbos foporofos ,
accidens
fyncopales concomiAphonia vera efl:
Hippocratem
apud
comate
pafiiim
pro
ufurpatur
pendetque
tans , unde
;

me

fine

liari

loquitur,

voce

&

&

tum

ex

debiliore

impetu

aeris

chordas

in

vocales

exfpirati

in

ut

necnon ex amplo vulnere pul,

monis; i" ex inertia , immobilitate , erofione chordarum vocalium.
Chordse vocales fonum edere nequeunt , nifi tendantur ; tenduntur autem adione mufculorum thyroideam cartilaginem ab arytaenoideis abducentium , maxime vi cricothyroideorum , unde immiflfo digiti apice intra
fofiulam qua difi:inguitur cricoides a thyroidea , ex preflione digiti furdus
etiam vim vocis editse potefi: seRimare ; hinc paralyticis illis mufculis apko-

fumma tum

peftoris

refeftis nervis

ut

nia accidit,
ut

tum

totius

experiebatur Galmus.

tumore adnato premantur

evadant

his

accidit

difirahantur

recurrentibus

Idem

qui ad hos mufculos tendunt,

ulcere

fi

exedantur

crafiefcant

chordse

adeoque

fi

immobiles

fequetur mutitas aphona.

pofitis necefiario

vox

debilitate

&

feu ope cavi narium

oris , uvulse , linmodificata
dentium
ita ut non fblum ideis confufis re,
gux ,
ferendis par fit , cui fcopo fufficit clamor , fufpirium , rifus , fletus , alisefed ut ad ideas diftinftas
'que voces bruto & homini communes ;
fyllabarum feriem his ideis refpondentem fignificandas fufficiat. Muti iraque

Loquela

eft

labiorum

articulata

&

&

&

funt , qui licet fanos pathematis refpondentes ,

brutis communes
edant , mentis fu3e fenfa verbis diftinfte efferre nequeunt ; differunt autem muti a balbls in eo quod nullam fyllabarum feriem pronuncient muti
balbi vero tantum quafdam fyllabas , vel minime , vel imperfefte pronuncient ^
pfeliifmum , feu balbutiem.
hinc differentiaintermutitatem, feu anaudiam,
pfelMutitas eft impotentia vel fincera , vel fimulata fermonem edendi
lifmus refte fyllabas omnes pronunciandi.
Tyrocinio indigemus non ad vocem , fed ad loquelam ; opus enira eft:
illi

&

_,

vX

infans

imitator

fyllabis affuefcat

nutricis

illafque

fedulus

fyllabas

pronunciandis diverfis

laboriofe

combinandoj quae

quas
fibi

audit

necef-

CLASSIS VL DEBILITATES.

77^
funt

faria

jam puer petere

Hinc

addifcat.

&

muti

funt

flupidi

&

qui
carent feu furdi ab ortu ,
vel quxrendi utilia , nullo appetitu gaudent

loquendum
recufant
ut
omnino
loqui
,

filente

facultate

iima^lnatione ad

qui

audiendi

imitandi
vel qui nulla fenfatione , aut
ut fomno detenti , quique demum

incitantur,

melancholia

in

&

hebetes

&:

ecftafi

iimilibufque

morbis.
I. Mutitas a Glojjolyjz. Paralylic de la langiie. L.
Lingua efl certe priinarium loquels inftrumeritum , ea fiquidem non (o^
lum litteras linguales didas proprie effingit , ut L , R , fed cum dentibus
dentales, ut
T, S, Z efformat, dorfo fuo furfum flexo gutturales
,

producit aerem retrorfum repellendo

dam

loquendi

G, K, M.

ut

Interea

vifi

funt qui-

iiquidem vel ex oris bafi

vel e laterihus oriebatur , aut inter loquendum exfurgebat qusedam caruncula iinguse vices fupplens. Si vero refoluta fit lingua , motuve careat
,
elingues

facuitate

praediti

illis

; cognofcitur veto ejus

refolutio ex eo quod ipnec ekerere vaieant, licet mentis compotes ; inde etiam
difficilis degiutitio ,
ciborum in ore volutatio.
Hsec fpecies fscpiffime apoplexiam fequitur ,
hemiplegiam plenariam co-

vices fupplere valet

nil ejus

fam

movere

segri

&

&

mitatur.

Curatur difficiUime per draftica , emetica ; fsepius ab eodem principlo

fiaiagoga optima funt pyrethrum , radix hellebori foe;

revertitur apoplexia

mafticata

tidi

mari

fumus Nicotianae

pulegii ,

falviac

fiores

hujus mailicatio

femina

fub

forma

internus caftorei

ufus
these

ducise ex

aquis

Bellilucanis.

Huic

fpeciei affinis eft

fervata

aflfueto refte

proferebat

hemiplegica

fed

Romelio obeafque ordine

principii mutitas partialis a';P.

ratione

quinquagenaria

in

alia

quse preces fuas

verba

ne fyllabam unam

unquam pro-

nunciare poterat. Colleci. Acad. Tom. 3 pag, 5o8.

2. Mutitas traumatica Fabric. Hildani. B.

Qui torturam patiuntur

quandiu torqueri pergunt ,
ipfe vidi

tur

qui

&

reos

non

muti ob atrocem

folum

Fabricius Hildanus re6le

illos

voluntarie

monet.
putant

filere

dolorem

fiunt

,;

epilepticum foporem labuntur ut

fed etiam in

Judices

quandoque

fallun-

hinc miferos crudelius tor-

a traftione fyrapathica nervorum recurrentium pendet illa

miferum ex duriori tortura non folum obmutuiife , fed etiam
omnem fenfum amififTe , cum rigiditate
vibratione fpafmodica totius corporis , maxillae conflriftione ,
dein febre acuta , quse omnia diem integrum perfeverarunt , metuente judice , ne mors fuppiicium uhimum praz-

quent

mutitas

aft

vidi

&

&

verteret.

Obfervavlt

Thiermairius mutitatem

quse prsefcripto cathartico

demum

biennem ortam ex contufione

fanata

Mutitas a nervis recurrentibus excifis

fed ab

aliis

refeftis

glanduiis colli produ6la

coUi,

fuit.

non folum obfervata eft a Galeno y

imo in fcrophulofo homlne ex
,

Auftoribus in brutls excitata

fuit.

Muti-'

D Y

iE.

u T

T A

777

^.

Mutitatem feu aphoniam a vulnere thoracis ortam obfervavit Munnicks,

3. Mutitas a narcoticis Mangeti Bibliotheca Pra6l, deParalyfi, pag. 757
6^ 758. Vlde Scholia Thiermaierii, B.

Quibufcumque vinum feminibus daturae infeilum praebuere latrones circa

Monfpelium , fuperveniebat mutitas , ita ut aeger per unam alteramve,diem,
interrogatis refpondere minirae poflet.
opio in aurem immilTo contra otalgiam , fecutam effe mutitatem
obfervavit Galcnus, Vidi ipfe mutitatem liraiUter fugacem a baccis atropae
licet

vigil ,

Ab

hyofcyami

belladon, a. radicibus

ingeftis

idem

cum

accidit

temulentia,

imo

a vini abufu brlbuties orta quotidie obfervatur.

4. Mutitas elinguium Manget. Bibliothec. de paralyfi
Juflieu Mem. de TAcad. R, des Sc. L.

Lingua exeditur ab ulcere

in variola maligna

in

perfit.

In linguse

gaudentes

De

de

aliifque caiibus.

ejus apex ia epilepfias infultu

nam fanato vulnere, loquela reftituitur,

Imo recrefcere linguam docent Horjlius ^

748

cynanche fphacelofa 5c psdanchlone Aetir^

cancrofo ulcere

in ejus

non raro

Prasciditur

fugax

pag.

locum intumefcit quandoque

unde

mutitas

licet balbuties

fed

quaedam

fu*

Thiermaieriufque.

bafis oris

&

fic

elingues loquelai

funt.

vifi

hoc morbo vide Rollandi AgloJJo-Jlomographiam

Mangeti

in

Biblio'.

thecd Med. Pr.

Mutitas a

5.

duritiem

Vifa

arefcit

ita

cum

^emuletur

&

nigredine;

exficcatur

inde

abla^ato alumno loquelam recuperaiTa.

6. Mutitas Jpafmodica Sennert. de fcorbuti
rica

Patholog. methodicse.

Vidi alium

quandoque Imgua

morbum

fignis

traxifle

4 j Mutitas

cap.

&

hyjii*

B.

Eugalemis

ait

ut ligni

ioquendi impotentia, fed fugax.

mulier a longiori laftatione hunc

Ialans

efl:

B.

Jiccitate.

In febribus malignis

loquendl potentia orbatum

nonnullis apa-

cum potius organorum vocis eflfet contradio , vel qusedam convulfio ; cum xger ipfe poflea referret fe eo loci
dolorem &c contra<5lionem quamdam fenfiffe.
Hac fpecie laborant non raro hyftericse , quac fibi fauces quafi vinculd

ple<5iicum quid

eflTe

exiflimantibus

conflriftas fentiunt,

&

aphonse aliquandiu remanent.

7. Mutitas pro<zretica Menjotii de

Ea

vel fimulata

efl:

vel a

melancholia

aut

qux non
ecflafi

Mutitate Diflert. Sikntium

Plinii.

infrequens apud mendicos, puellas, &Cjf

ortum

ducit

nec rarum

eft videre

melan-

&

ultra filere omnino.

choiicos, attonitos, per annum
8. Mutitas furdorum. Mutitl des fourds de naijjance. Philofoph. Tranf,

Wallis.

L.

Qui ab

ortu furdi funt

clnio deftitud

ta

non folum

muti etiam funt neceflario

folerti

geftu

fed etiam voce

fimplici

acumine, nccnon cseteris fenfibus , ut vifu

Sauvages Nofologia M^thodica, Tom, I,

ingenii

quia loquelae tyro-

non vero quia aphoni j etenim voce gaudent

,

&

fua cogita-

exprimunt

taftu

Fffff

quippe

guftu,

olfadlu

X*

CLASSIS VL DEBILITATES.

77

exquifitlonbus gaudent.

&

tur

irafcuntur

Illi

cum

exclamant cum gaudent , I cum indlgnaneommiferantur , &c : deficit vero loquela feu

Vocls articulafsc di/lin6lis ideis refpondentis pronunciatio,

Artem loquendi primus furdos docuit Ammanus Amftelodami

Mathematicus

fius celebris Londiaenfis

autem

his

ceptoris

&

motum

tyrones explorent

&

foni acuti a fono

voce fonora

qu6

Parifiis

&

Walli-

hanc exercet Pcniray

principiis innititur.

Digito inter fcmiformem

I**

hodie

vocis tonus eft altior

&

annularem laryngis cartilaginem

gravi

acutior.

fui pras-

fentiant difcrimen iimplicis hiatus

ut

nam

eo

digitus

fortius

i^ Attente obfervet

premitur

difcipulus

pr-

&

linguam , palatum ,
coram fpeculo hos motus
j'*
imitari difcat.
Digito ante os vel ante nares prseceptoris datas litteras pronunciantis admoto , fentiat num ab ore , num a naribus aer emitceptoris labia

tatur

ut

dentes

&

diftinguat

imitari difcat litteras orales 6c

cumque Utteram etiam errando

huic

pronunciandse

5^

&

ad

&

alias litteras

initium fumatur

facillimis litteris

antequam ad diphthongos

litteras

ut

Quam-

4^

nafales,

applaudat,

prseceptor

antequam ad

difcipulus

afluefcat

fimpliciflimis

^ein' a labialibus

proferat,

pluries

tranfeat

a vocalibus,
ad fyl,

explofivas

6^ Singulas litteras quas re6le pronunciare didicit ,.

ab ipfo jubeat prasceptor, ut ideam delineatac litterse,
cum idea motus organorura ipfam comitsntis conneftere difcat ; imo objeftum delineatum coloribus expreffum , vel prsefens ipfi oftendatur , cum

&c,

labas,

lieri

deveniat.

&

delineet,

delineari

poteft.

Vocales funt, a

&

o, ;

diphthongi funt vocales combinatse ,

au , d , eUy ou ^ 01 y uy ^ &c.
,
deprefla raaxilia inferiori , lingua exporreda , ore pa-
i,

g,

fere fucceffive pronunciatse

A
tulo

gutturalis eft

al

ut

fit.

&

funt dentales

proferendum

glottis

glottide

dentali

anguftata

labiati

patulS

ad I

dentalis anguftior, lingua dentibus imis propior.

lai, tj ,
funt labiales , glottis labialis oblonga , angufta in
nor , anguftior quam in O.
Confonantes pronuncientur fine ulla vocali antecedenti vel fubfequenti
more novse methodi alphabeticse , fecus progreffus difcipuli raultum retardantur. Sic
, F
pronuncientur non imme. , e.ffc.
Confonantes labiales omnium facillime proferuntur , aere a glottide labiali fer^ claufa ad nares xepercuffo , cum levi explofione didufta hac glot-

tide fic

pronunciantur

B,

P.

Confonaates mutA con explofivse funt j vel ^ molle , ch Gallorum

exploJivA feu quse paululum retentura aerem cum impetu ex3j F , V
plodunt funt kappa feu C durum necnon
at, T
garama , $t dentales
que labiales B, M, P. Ad
F feu <?> requirftur glottis ex dentibus
fuperioribus
didudls digito utrinque
labio infimo fa^a anguftiffima
,.

V &

&

labiis

fi

pronunciare veli^

N^fales funt

M, N, Gn,

orietur F*

quas iiaribus digito compreflis

nunquam

pro-

nuH-

DYSCINESI^. MuTiTAs;
nunclabls

cum ad

proferendas aer

eas

naribus

77^

potlffimom erumpere

debeat.

Linguales funt

verni Isepe
funt donati

&

R;

pronunciatu

difficiliima

&

Gallo - provinciales
fbnum raucura hujus R loco edtint.
proferunt

R,

eft

hujufce loco Ar-

quique

lingua

craffiori

Gutturales funt H, Gamma, Kappa*

Nafales funt partim quae naribus obftru^lis dlfficuiter pronunciantur , ut
T, F, G, H, K, N, Q, R, X. Cseter^ funt A, E^
B, P,

M, D,

O, U, C, L, S, Z,

I,

Maxime affinis eft D &

Kappa; ese gradu afperitatis

qu3e

&

maxim^ orales.
B & P; S & Z; F

cum

Gutturales afperrlmae 6c ftertorofse redduntur

tus concurrit
afperse

laiagls

necnon

&

raucse

fi
fi

cum

&

V; Gamma &,

explofionis ab invicem difcrepant.

littera

infpirando

conjunguntur

uvulae tremulus

mo-

ut in voce Gracdi

pronuncientur.

9. Mutitas verminofa , Du Saulfai D- Med. Cadomenfis Epift. Mss.

Puer ex amphimerina verminofa mutus evaferat ; fublata febre mutltas
perftitit; aft poft aliquod tempus fumptis anthelminticis triginti fex lumbricos

intra viginti dies

tera

4^ f

cap, jj,

difficilius

dejecit

quibus rejeftis loquela

pronunciaretur.

De

rediit

hae fpecie vide

XV. Aphonia;

Perte

ita

tamen

ut

Akx, Bmedictum

llt-

Lib^

volx,

de

plenark vocis fuppreflSo, citra fluporem &c (yncopem : differt a

quod muti vocem articulatam edere tantum non valeant, aphoni
phonos vox.
vero nuUam : dicitur ab a privativo ,
Quoniam fonus ab ore editus, feu vox, pendet ^ vibratione chorda*
ad hanc edendam concurrant i* aeris exfpirati vis fufirum vocalium,
ficiens , 2*^ contralio mufculorum laryngis chordas illas tangentium , evi*
dens eft aphoniam adventuram effe , vel li ita debilis fit refpiratio ut aer
non pofHt fufficienti impetu chordas vibrare ; unde vldemus in gravibus
pe^oris morbis vocem vel valde imminui, vel fupprimi , ut in rheumate,
raucedine , agone , fyncope , &c
vel fi fiuidum nerveum ad organa prseEft

'mutitate

&

&

dida

laryngis

non immittatur

ut in

comprefHs nervis recurrentibus, ut

temulentis, attonitis,

feftls ,

ligatis,

magnls aneuryfmatibus aortse vel caroridis; vel fi Ipfi mufculi laryngls moveri nequeant,
nec proinde chordse vocales tendi , ut in cynanche , angina , bronchocele*
Aphonia melanholica ^ Ephemer. Nat. Cur. paffim.
1.
Eft ea qu3e melancholiam attonitam , ansefthefiam etiam melancholicani
comitatur, quas vide fuo loco : Ex amore occulto , Ephemer, Nat. Cur,
Dec /, Ann, G
y : e\ terrore occulto , Dec. I, Ann. 3, Obf. 121,
2. Aphonia ab antipathia ^ Ephemer. Nat. Cur. Obf. 145, 185.
Vifa eft orta a cancris codis 5c a crudis fanata ColUci, Acad. Tom, 3,
pag. iSj,
in

experimento Galeni

&

Fffffi

%.AphBi

CLASSIS

ySd
3.

DEBILITATES.

...

r/.

Aphonia umuUntorum ^

Hippocrat. Aphor,

XIV, 34,

Epift.

Hanc

35excitatam

vidi

&

xnaritus

uxor velut

ab

fatui

&

V: MorgagnT

venenatum

ftramonii

modo

fimili

per plures horas , fine ullo fopore , omni voce

ut Moijfpelii vidimus Poft emetica nibil utilius eft in hoc ca-

raente capti

orbati erant

Seft.

in qua folia hyofcyami cofta fuerant

hac offa aflfumpta ne verbum proferre poterant.
ofFa

Qui etiam affumferant vinum feminibus

ftupidi

5,

oxycrato , &c.
4. Aphonia catarrhalis , Boneti Sepulchretum , Obf. z : Anglnofa Morgagni Epift. XIV", 37. Extinclion de voix.
Jlomhergius catarrhalem aphoniam infufo theiformi vulnerariarum herbarum fanavit : in angina , phlebotomia 5c emetica , fi indicata fuerint ^
fu acidis

vocem

ut aceto

reftituunt.

5. Aphonia anmryfmatica ^ Morgagni Epift. XVII, ii.

In obfervatione Morgagni Aphonia pendebat a preftione trachese arteriae
fUata a corde, bubuli magnitudinem adepto , 6c ab aorta fijuiliter aneu-

jyfmatica bubulse sequali.

6. Aphonia traumatica.

Ea

eft

tificialis

quam

mis

nis

vulnus.

inferunt fe6Ho

Galeno

bronchocele

7.

Aphonia

Ea

pendet

cancro

hyjlerica^

nervorum recurrentium

vel erofio

iive in

&c

idem

Aphonia

tortura prseftat &:

&

a refpirationis inter?

paralytica,

&

feminum aromaticorum

oko

apoplexi^

fumo

ammi, thymi,

ut carvi,

recidivaffl

radicis pyrethri;

Boneti

Sepulchret.

de \qq.

vitiis

Ab abfceffu pulmonum, eorura vomici, fteatomate , phthifi

thymo intumefado tracheam premente, abfceffu pericardii.
Caetersg vocis interceptlones

eam

portendlt*

tabaci ore attra51:o, maflica-

caryophyllorura,

9. Aphonia pulmonica
Sed. 21.

plexiae, cari,

ftrui-

amplum pulmo-,

tarditate,

hemiplegia ea vulgatiffima eft ,

Curatur remediis hemiplegise , nec non
ele6lrifatione

five ar-

Ephem. Nat. Cur. Dec. II, Arm. VII, Obf, 133.

Ex

tione

glandularura colii in

exftirpatione

a contradtione fpafmodica laryngis,

fumma

ceptione aut
8.

inftituta

Lib. VII ,
fclrrhofa^

vel ftigaces funt ut in Epllepfta , vel apoad

,
aut paraplexiam comitantur ,

&

fyncopes fymptomata

attinent.

XVI. P S E L L
Eft[

ciandi.

difficultas

vel

MUS

Bcgayemmt;

impotentia quafdam ryllabas litterafve rt^h prdnuft-'

iEgri Bradygleiy mipoi Grsscis.

lUud vero vitium vel ex vitio mentis

vel ex vitio organorura vocis procedit.
KitiQi^ ed^catio

hm^ ortum

iedit

vel ex vitio organorura loquelae

Ex

vitio,

mentis dependet

Sc a piaVa confuetudine dependet.

cum
Sic
uft

DYSCINESIiE. PsELLiSMUS,

ySi

pronunciant lenius ut Z , aut

Mt placeant
,
cum vi confuetudinis Vafcones pronunciant vivere pro bibere , &: angzlus
quaii anfdus ; axm etiam per praecipitantiam inter loquendum haefitafU 5c
ita ut illas lltteras vel omittant vel cum
ofFendunt adverrus
,
,
,
Natio, palaborc tantum proferant , quae fuiius in fpeciebus apparebunt.
tria , affe6latio, raorbus, mala conformatio hi$ anfam prsebent,
^Egri bamha-^
1. PfeUifmus Ifchnophonia. Mtzfitatio Latinis. Begayement,
,

D T

L.

liones.

eorum

Eft vitium

Hoc

qui

ofFenfaculo

hserent quaii

ret.

duras ut S

litteras /ibilantes

in

certis litteris

quodam vox

vitio Demofllisnes fe

Illud

vero vitium

pronunciandis

illico

fiftuntur

&

inhiberetur.

liberavit lapillis in ore retentis

pluries locura habet

dum

litterae

dum

declama-

gutturales ut

K,

quas ut pi-onuncient , veluti {ingultiunt : videtur aerem in illis

,
litteris proferendis explodi,
ad os mitti , cum 4 velo palatino , uvula ,
5c bafi linguae paululum fuit cohibitus; difficultas ideo horum organorura
movendorum eft pfellifmi illius principium , quse difficultas repetitis conatibus $c p/'3eceptoris periti auxilio poteft vinci j relius dicitur Ifchophonia
ab ifcho , reprimo, inhibeo , 6c phone , vox , licet vox minime Isedatur , fed

occurrunt

&

folum loquela

famama

ac

segri

v. g, loco

cum impetu

Cdsfar dicunt C(ZC(&far

pronunciant

additis faciei

6sC

pro fama dicunt

diftorfionibus

conatum

loquendi defignantibus.
2. Pfellifmus Rottacifmus. Gallis Graffeyement , parler gras.
Eil fpecies qua littera
vel repetitur vel cum firidore
afperitate pro-

&

fertur.

Hoc vitio apud Graecos Eretrienfes , apud nos Gallo-provinciales ^demice laborant ,
hxreditaria labes ab Atava Gallo-provinciali ad nepote"*;
tranfire vifa eft. Sic affedo linguse apex deorfum verfus bafim dentium maxillse inferioris affigitur m hac littera pronuncianda
qui deberet furfum ad
,
palatum tendere
leviter tremere, bafi vero linguse furfum versa aer ver-*
fus nares reprimitur
hinc rauca
afpera pronunciatio. Vulgo tamen tribuitur linguse craffitudini
tarditati. Hoc vitium puellis non indecorum videtur , quippe plures hoc affeftant. Arverni ruftlci pro voce malia , pronunciant
maria , feu R loco L : a palato male efformato litteram R vitiose pronunciarj
docet Amman \ Chinenfes , quibus dentes fuperiores prominent , litteram R
non habent , nec etiam Mexicani.

&

&

&

&

3. Pfellifmus lamdacifmus.
Illi

Lallatio Latinis. L.

lallare dicuntur qui litteram

vel inopportune geminant 6c emolliuflj

Hifpanorum , vel Ih Vafcorum , vel loco litterse R litteram L

ut maliam pro mariam pronunciant. Vidi fic affeftos linguam habere tenuena
os falivofum ; {t^ hujus vitii prbcipium efl accuratius inveiligandum.
Sunt qui litteram // Hifpanoruni , vel gli Italorum non proferunt , aft in
fejus locum vocalem I fubflituunt , ut moyi pro moglie
qaod vitium josu'.
,
dfmi nomine videtur Qr%ci$ dejBgnatum, An diiBcuItas pronuncland littersi

inflar

LL

&
^

Fffffj

CLASSIS

yti

DEBtLltATES.

Vl.

adeoque lamdaclfmus oriatur quandoque ab anchiloglolTo

hri

judicat

inquirant

rurfum producere alTuefcant

ftriduram

&R

lltterae

idem vitium

fanatur

fcilicet

Isedltur

\xi

Paur Pd

alli.

linguie laxltatem litteram

Qui ob

&

inale pronunclant

ut id

linguam antrorfum

Cum ob frsenuU
hoc vitium refefto fraen

vitium emendent.

male pronunciantur

exfurglt a lingua nlmis ponderofa aut flaccida

& R

non

liquide exprimitur

Stylogloffi

littera

debilitas

etiam

concurrlt,
4. Pfdlifnms traulous, Latinls Blajitas.

^gri

Isr blcs,

Syrigmus

Graecis. Occltanls par^^

Traulifantes. L,

Hsec eft fpecles qua certse confonantes ex durls In molles fle<fiuntur, 6t

pronunclantur , anfdus pro angelus, capidolium pro capitollum, ^i^eta pro

fic

&

ieta , gamma pro camma ,

jSc de aliis litterls affinibus , cujus vitii aiFe^atione quidam {ibi venuftatem loquendi conciliare putant. Hoc autem 4
<lebilltate pronunciationis apud pueros delicatulos ortum duclt fine affeclatione , adeoque state crefcente
conatu repetito toliitur dentlum defedus
etlam faclt ut lltterse dentales , ut
, omittantur aut leniantur.
,
Qui
pronunciant , depreffa dlgito llngua , ne ad dentes
pro
alllderet , reftam pronunciationem reftituunt , quod anlmae imperium in adul*
quod medicabile non eft
tis potcft. Nimis lata lingua blsefos etiam facit ,
R deftruitur , quia linguse apex non
hoc cafu T pro
pronunciatur ,
Anglorum rede expoteft celeriter attolli
tremere- A lingua longiori
primi non poteft ,
mutatur in S; nimis vero brevls mutat ipfum
in
, ex Holdero.
5. Pfellifmus balhuties, Grx,ciS mutacifmus ; tc ^TO^Tie pfelHfma. Quintl-

&

D T

D&T

K
&
&

&

TH

TH

liano platejafma, L,

Eft difficultas rele pronunciandi verba

gerantur

Hoc

ita

ut

illse

lltteise

Iltterls

labialibus conflata

fsepius repetantur , aliarum

, gemlnentuf.
Yitium vel infantlbus famillare

efl:

ut

loco in fermone in-

qula dentlum

defedu

labra

confonantes omnes effingunt , unde balbutire necefl^um efl: : afl: dedecorat eos qui temulentix indulgent ; ob tremorem enim labiorum &: lingu3e (sepius litterae labiales occurrunt quam par efl: : negiigentia etiam in
fere

ore

fola

fufficlenter

regio

quam

diducendo apud Labeones huic anfam prsebet : quo autem

homines frigidior efl: , eo ftri^llori ore loqui folent.

inhabitant

6. Pfdlifmus mogilalia. iEgri mogilali Aetio. L,

Eft impotentia pronunclandi litteras labiales quae vltlos^ a balbls , minla mogilalis proferuntur , vel harum loco alise fubftituuntur. Sic cui la*blum aherutrum deficit , ut In labro leporino , vix pronunciare poteft B ,

me

P,M,
vel

Ht

maxime fi dentes fimul anteriores defint ; littera etiam V loco F,

F loco P profertur , maximc fi labrum inferius moveri nequeat.

Ad paraphoniam videtur referenda difficultas pronunciandi litteras nafales

M, N, Gn, necnon gutturales ut G, Gr, R, K, X, quam quifque
expei^.

DYSCINESIiE. PsELLisMus.
experirl poteft

fi

na#ibus obftruftis eas proferre velit

foni magis evidens

785

qnocirca dbl^vitium

najitatcm inter paraphonias dimirtimus.

7. PfeUifmus mctaUicus, L,

Eft pfellifmus deauratorum

^vatione curari conftat

ex

///.

pift^rum
d&

Hatn ,

&cc.

Hanc fpeciem

part, 3. cap^

multipllcl obfer-

per eleftrifationem.

1.

8. PfeUifmus jotaafmus. L.

pronunciandi litteras gutturales , quae funt jota , j confofians &c g molle Gallorum, IUud vitium familiare eft apud eos quibus palatum eft perforatum, quod in duobus ab ortu faftum vidi, in aliis ab ulEft

difficultas

ortum

cere fyphilitico

in

quo cafu

quis Incaute blbat

ft

&

potus per nares

apud recens natos hoc foramen Impedlt la6^is deglutitlonem , nlft prxlonga fit papilla , qu3e ultra foramen exfirmata poteft hoc foramen
tefldatur. Lamina argentea folerter applicata
rejicltur

vox

illa

Ingratiflima eft

&

cxad:e claudere
9. PfcUifmus

&

mederi. IUud vitlum qullibet poteft ftmularc.

huic vitio

nafitas^

Le parUr du

nls.

Eft illud vitium in tono vocis , quod accldlt ex tiarlum obftrullone , ita
t qul nafo loqui vulgo dicuntur , illi fint prsecise qul nafo non loquuntur,
ieu apud quos defi^clt vocl ille refonitus qui ab aere nares fubeunte dependet , &: qui harmoniam voci conciliat ; ilJa vero narlum obftru61:Io pend^t

diverfis principiis

pltuitae

fuppedltans

v, g. a calculo Intra nares genlto , unde coryza multum.

fenfu corporls peregrini avellanae magnitudine. Gabr,

cum

Claudcri CoUcci. Acad, pag, Co^.

Tom.

III,

10. PfcUifmus lagofomatum,

Lagoftoma

eft

labium leporinum

lltterarum lablalium credibile eft

11. PfcUifmus a ranuUi

XVII. ParAPhOni A

ex qua

ut

B, F

pronunciatlonem allquot

vltlarl

P,

Vide Ranulam Authorum

a para

Cognofcltur hlc afFef^us

impotentia

ex

vitlofe

vocls

vocem fuavem edendi

& phonos

vitio

tiam in

feu

cantu

Gallis GrenouiUctte,

vox

Fice de la Voix^

Infuavitate
,

tiim in

adeoque

loquela

ita

eft

ut

vox fono

fuo aures Isedat aut defatiget.

Redtms diceretur cacophonia ^ a Menjotio de vocls vltils trachophonics nomen inditum eft , qu^ In potiflimls fpeclebus vox eft afpera. DifFert admo-

diim paraphonia a pfelllfmo quocum fsep^ comblnatur; in ifto afFeftu fola

pronunciatio , In Illo vocls tonus vlclatur.
jEgrl Galeno dlcuntur Trachyphoni ; hoc vero genus Auftores nullo noKiine proprlo Inter vltla vocls 6c loquelae , vel ad bronchum aut raucedlnem
referunt , fed raucedo hujus fpecles eft.
Loquela , ft perfe<^a
conclnna lit , eft fpecles cantus fubmlfliorls , lenloris , nec ab eo dlffert nifi quod cum mmorl labore , ralnorique laryngls
conatu exeratur quam cantus ; ut verp cantus jucundus fit , debent tria ;concurrere , fcUicet melodia , feu fonorum jucundorum ferles ; fonl autem fuc*

&

ceftivi

illl

tantiim placent,

quorum ea

^ft inter

vibrationum jiutneros rati

CLASSIS VL DEBILITATES,

784

minimls primirque numeris exprimitur , adeoque ^cillime a mente per^'

fecundo
,
ut ciemonftrat Illujir. Eulerus in fuis Muficcs Elememis

qux

cipitur

fymphonia ,
autem fimul

fonorum fimultaneorum

feu concurfus
auditi

jucundi funt

illi

ut in

melodia

non fucceflivorum
fuccefi^vi

foni

qui varii funt

&

harmonici , feu confonantes ; confenfus enim in varietate femper placet

Sc ad perfeftionem requiritur : in loquel^ humana adefi: femper qusedam
fonura a cavo narium repetitum
confonantia inter fonum ab ore editum
vel reflexum ; illi foni cum tono chordarum vocalium debent aliqualetii har-;.

&

moniam

fervare

Denique
fi

breves

ita

remotam.

licet

ut in poefi

&

feries

longse fyllabae rire combinentur

notarum brevium

fi

fuavior

pedum variorum

i\

longiorum re6la

&<:

&

ordo conveniens

feti

modulamen jucundius evaditj

fit

feries

&

combinatio, cantus-

efl:.

Ratione itaque

paraphonia exfurget ex

contrariorum

defeftu melodise

&

rhythmi ; adeoque fi vox fit diflfonans , tenuis , afpera , hofymphoni^ ,

motona ; 6c quo plura fimul vitia concurrent , eo vitiofior futura eft , &C
ingratior.

Larynx eft potiflimum vocis organum , faltem primarium ; ex vitiofo motfi

difl^onantia chordarum vocalium primario pendet paramufculorum ,
nares , ut in nafitate , & os &C uvula , aliseque
phonia ; verumtamen
oris partes vocis tonum mutare, adeoque vitiare valent, ut in fpeciebus

&

ejus

&

patebit.
I

Paraphonia puherum

Mui

de la voix,

Subjefti vocantur HlrquitaUi Latinis

Vox puerorum

Tragfontes Ariftotelu

antequam pubertatem attigerint ,

dulcifona quam vox virorum ; unde caflrantur apud
,

efl:

acutior

Italos

&

mag

pueri cantationi

,
ne fcilicet vocem puerilem amittant , &: w/z cafrato idem fignincat
vulgo ac cantor ; mutatio autem vocis accidit circa decimum quartum xta-

deflinati

tis

annum ;

quot annos

vox

rarius circa
,

ut tres

evadit rauca

decimum odavum

quatuorve

insequalis

perficitur

ingrata

non nifi intra ali, atque

durante vero vocis mutatione

incipit
:

fcabra

&

difcors ; ita rauca

efl:

fse-

nequidem cantare valeant ; minime fuavis efl: , fed fcabra , auribus

injucunda , fibimetipfi non confonans , fed in^qualis ; mirum autem eft quod
ea mutatio eodem tempore accedat, quo femen fertile in tefliculis producitur , quo lanugo menti in barbam mutatur ;
tanta efl: connexio inter genefim feminis 6>c vocis mutationem , ut fi evirentur infantes, elifis , vinftis,
vel refedis tefticulis ante pubertatem , vox eadem in viris remaneat , qu2C
fuit ante caftrationem ; imo fi jam adulti tefticulis orbentur , vocem virir
lem amittant , iniberbes evadant ,
fucculenti , adipofi , debiles , feu ver^ effoeminati fiant , quod in gallis gallinaceis caftratis etiam obfervatur ,
pius

ut

&

&

ut capones

ita

vocem

PeraSa mutatione

galli

vox

cum
virilis

ijmulque ex rauca evadit fuavis

gue

tonis muficis gravior ^

fertiiitate

deperdant.

fenfim accedit

quae eft gravior puerili

ex difcordi concors
fimulque fortior.
,

6c quatuor vel quin*

DYSCINESIiE. Paraphonia.
Ex dlftis intelligitur ab eodem principio pendere
vocem virilem nec enim ulla fit vocis mutatio in

virilitatem

foeminis

femineam feniper retineant , qualem fortitae funt a pueritia

fi vox humana
ad
te , fed tono minime a priori diverfam

tendatur

&

odava cum

prima

vox

excurrere poterit

tonos edere

afl:

&

foeminea

graviores oftavas viris deftinatas

diverfofque

nunquam

omnium chordarum ab earum diametro

intervalil

attinget.

Ferrenii

111.

&

longitudine

intra illos

illius

chordarum vocalium

vocis haud dubie pendet a tono

Tonus

atque tonus

validiorem cerodtavas ex-

pertineat ad pueritiam

femifTe

puerilis

&

cum vocem

tres

limites

785
barbam

tenfio-

nis gradu eft determinatus ; ciim itaque chordae vocales in pueris acutius
fonent , certum eft quotum ex vi tendente divisa per chordae diametrum
longitudinem efte majus quam in viris , cum acuties toni , feu vibrationum intra datum tempus numerus fit in ratione compoiita ex direfta radi-

&

cum

&

tendentium,

virium

tum diametrorum, tum longitudinum

inversa

chordse.

&

Chordas vocales accedente pubertate magis crefcere quoad craffitlem

longitudinem , quam quoad tenfionem , ex diftis neceiTarium eft ; crefcunt
autem verofimillime ab eodem principio , quo barba
quantitas feminis

&

fertilis

cum

barba

fertilitas

&

vox

virilis

eodem

&

paftu procedant

rece-

&

dant ; verofimile eft itaque aurse feminali tunc temporis genitse ,

per corvocis virilitatem ,
pus diffufae tribui poiTe ,
barbam , ac feminis ferti-

&

litatem

lorum
nis

barbse

&

datur itaque afiinitas inter folida chordarum vocalium

&

eaque expandit

tefticulos
,

nutrit

ratione cujus adh^eret liquor

ille

bulbos pihifce orga-

incraffat.

uniformem in earum toto traftu tenfi

sequalem craflitiem ;
de duabus chordis agatur , illae chordae
efTe ejufdem craflitiei , tenfionis
longitudinis , ut unifonse fint ,
longitudo a radice virium tendentium vindicetur ; in chordis
craffiries

Suavitas toni in chordis fupponit

iionem
debent
nifi

&

&

&

vocalibus

non

fit

paribus

vel

erit

itaque difTonantia,

eadem tum
tum fi fub
,

demum

alterutrum

fi

craflities

pari

craflitie

fub pari craflitie

&

tum

fi

alterutrius

craflities

unius differat ab alterius

&

in toto traftu

craflitie

caeteris

tenfione longitudines fint inaequales

tenfione longitudines dilFerant;

horum vero

vel plura fimul reperiri in mutatione certum facit fonorum do-

Sc experientia , quae docet in hoc morbo vo,

fcabram , difcordem efte per aliquot annos,
Curatio. Tanti momenti cenfetur apud quofdam vocis infantilis confef vavirilitati anteponant
tio , ut ipfi parentes eam filiorum fuorum integritati
non parum itaque de genere humano meretur egregium monitum , quod
fafto pluries experimento conftat , falva virilitate 8c integritate , pueros vonullam pati mutationem
artificium itaque in
cem fuam fervare pofTe ,
eo verfatur, ut impediatur ne vox quatuor vel quinqiie tonis gravior fiat j
id vero obtinetur pueros impuberes ftatim atque mutationem incurrunt cantare jubendo , feu eos fsepius in die ad cantandum excitando ; quippe hoc
exercitio magis ac magis tenduntur chordse vocales in majori ratione quam iS
Saiivagss Nofologia Mahodica, Tom. L
quief
ggSi
6:rina phyfico-mathematica

cem raucam

&

&

786

CLASSIS VL DEBILITATES.

quiefcerent

adeoque ratione

tatione

craffitiei

tonum

vox delapfa

la

tenfionis

aut longitudinis
eft

fervant

plus

amittunt

fi

in hujus toni extenfione

de tono fuo

cantor

exerceatur

eam

quam
cum ad

detineto;

jam ad

(i

tonura fol defcenderit vox , non quidem poteft effici ut acutior evadat ,
fed impediri ne gravior fiat ; adeoque mature exercitatus in repetito cantu
juvenis per paucos annos , nullam unquam allatoniam patitur , nifi quse feimmedicabilis efl: ; quae vero a morbo convalefcentibus
nili setati annexa

&

accidit

ea

Paraphonia

2.

viribus evanefcit.

refliitutis

Na^illards.

Najitas Latinis

nafalis ;

Vox nafalis dlcitur illa vox invenufiia

me concurrit nafus feu quse ex gutture
,

tur

efformatur

qualis

turentur

vulgo parhr du

ne:^ ; fubje^li

fi

ad quam non fatis , vel miniore , non vero ex naribus edinares anticse digitis , vel pofticae velo palatino ob-

nos

ut penes

L.

eft

6c

&

quidam

ut

Religiofi

humilitatis

gratia af-

feftant.

Ideo vox

eft

jucunda

quia pars aeris nares pofticas fubiens in cryptis

fi-

nuum frontalium , & antris Hyghmori repercufi^a fonum harmonicum edit

cum glottide & vocem pleniorem magis fonoram facit ut fides fonum ju,

cundiorem edunt

d fupra capfam ligneam

aere foliim vibrentur

magis rudis
Si

fic

unde repercutitur verfus fauces

in

vox

eft

quami fi in
,
minus plena ^

ingrata.

organis

hibentur tubuli ex
hidi

deftituta

muco nimio obducantur ut in coryza ,

textus mollioris vomer & laminae turbinatze ,

meatus
;

narium itaque refonitu

nares

ratione

tior

&

elafticam refonent

antici", aptati.

ecclefiafticis

ad

minijs

clare refonant

anguftiorque

unde etiam fonus

eft aeris

nafalis

ingra-

fonum nafalem

( jeu de na^ard, ) adobturati , ad duodecimam

plumbo fabrefafti , fuperne

Qui uvulam nullam vel divifam habent

illi

vocem

T , P male
,
clangofam , inconditam &; nafalem edunt , ut literas
ex hac caufa male pronunciant ;
reddant. Sunt qui L , S , R &c C
a naribus nimis patulis etiam hanc paraphoniam deducit Ammanus.
3. P araphonia catarrhalis \ Bronchos Graecis ; /J^wce^o Latinis ; Gallis "/?loiicment ; ^(Egri Rauci, Raucedinof
Grsece Branchaloi. L.

',

Vox

rauca

eft gravis

fimul

&

dififonans

unde

differt

a clangofa,

qu2S

efi:

dififonans, fed acuta.

Veteres uno ore

aflerunt raucedinem pendere ab exafperata fuperficie in-

&

hanc afpritudinem tribuunt glandulis

intumuerunt , ut accidit cuti , cum
frigore anferina evadit ; an res ita fe habeat , dubito
fi
enim fiftulam
exafperem,
Germanicam prius madefaftam , injela
intus
volutata arena
fonus dein editus minime gravis , nec raucus evadit , ut illi Phyfiologi contendunt. Verofimilius eft vocem in broncho gravem evadere , ex eo quod
textus cellularis mufculos laryngis cingens lympha infpiffata
cumulata eft:
turgidus, idemque vitium in chordis vocalibus adeft ; hinc mufculi chordas
Yocales tendere non poiTunt j hinc
chordse craflliores graviorem fonum

terna

trachese

arterise

miliaribus hujufce

partis

Neoterici

quae frigore

&

&

&

edunt.

DYSC NES

^.

P H O N~I A.
787
ambaeque fic turgeant , Impoffiunde diflfonantia , maxime cum
bile eA:
,
deficiat mobilitas plurium mufculorum , qui in loquela debent nunc chordas
vocales laxare , nunc tendere , prout in eodem verbo pronunciando quafI

eclunt

dam

PA R A

cum non aequaliter ublque

alteram cum altera unifonam efle
atque

habemus

fyllabas altius vel remiffius proferendas

aut accentu gravi

vel acuto notandas.

eoufque

Si

tendantur

laryngis

rifico

evadat mufculorum

difficills

chordae

vox

extinguitur

conatu

editur ;

inde

ni

quod cum

motus

larypgis

non

&:

valido

nifi

accidit

acutos

minime

ut

&

faepe dolo-

ftridulolque fo'

nos

producit

tant

aiii

fallor

inferri

poteft

non

remoilitas

efte

pu-

ut

chordas vocales , fed tantum non fatis tenfas , defeftu mobilitatis

cum raucedine laboramus , adeoque majori conatu tendi pof,
flaccidae
acutum refonare , quod non fieret , fi oedematofae

in mufculis
fe

&

&

forent.
Simili raucedine afficiuntur anginofi

nus

hifce organis paiiuntur ;

in

fponte perfpirando

ita

Ex

&

qui cancrum

fed inde

vel ulcus

esfurgit altera fpecies

vel vul-

non

quae

fanatur.

vociferatione etiam oritur raucedo

4. Paraphonia ulcerofa

fed fugax.

Ulcus gutturis

laryngis

trachetz, L.
,
extinda
quse pendet ab
,
,
,
ulcere pulmonum , trachese , laryngis , imo pharyngis ; nec enim figna
diftinfta funt quoad vocem in his diverfis afFeft;bus.
Nuper vidi mulierem ulcere laryngis 6si faucium laborantem cum febre lenta ,
fputo ^urulento , cui vox fere deficiebat , non alia , ni fallor , de caufa , quam
quod inflammatio ulcerofa ad iaryngem ferpferat , unde tenfio chordarum

Eft

vox acuta

quandoque

clangofa

exilis

&

&

cum earum
acuta

&

hinc vox debiliffima ,

;
vox eft phthifeos comes
tonum acutiorem reddunt ?

immobilitate

rauca

ea

emaciatge exiliores
aliae

conditiones impedirent

nia

&

fi

&

quandoque clangofa

affidua.
Ita fe

An

res

chordae

haberet

ulcere exedantur chordse vocales

feu

vocsles
fi

nuHse

inde apho-

mutitas infanabilis.

Paraphonia gutturalis , lc parler du gojier. L.

5
Pluries vidi hanc fpeciem procedere a forair.ine palati , vel adventitio
vel connato , aut a velo palatino deficiente , erofo, quod fyphilidi faepe
fupervenit. Cognofcitur haec fpecies faucium infpedione , potus & cibi in
nares regurgitatione j recens nati hoc vitio afFe<5li vix pofifimt lac deglutire ,
illa eft
nifi papilla nutricis praelonga lac ultra foramen deducat; vox autem
rauca, gutturalis ,
perficitur cum diftorfionibus faciei , quales ad nares obturandas requiruntur
vitium illud infanabile eft , nifi poffit , lamina argentea
folerter appofita, foramen illud obturari.
6. Paraphonia (lcrtens y vulgo Stertor; Graecis Ronckos ; Ronjlement ^ Rd^'

&

lement

; Occitanis le Rdle. L,
Eft ftrepitus raucus
afperrimus

&

&

etiam exqui inter infpirandum

,
fpirandum editur a dormientibus , apopleftis, Sc agonem ducentibus, nec
uon a quibufdam afthmaticis ; in moribundis vocatur RdUment 5 in apo%
pkdia

Ggggg

VL DEBILITATES.

CLASSIS

78S

pleda quem nuper examinabam , cum os valde hlaret , obfervavl hunc ftre
pitum fieri e tremulo motu veli palatini penduli ; an in aliis cafibus idem
vigeat mechanirmus , ignoro. Si chordse vocales ultra modum flaccefferent, docent experimenta Ferreniana tunc nullum fonum editum iri ; fieri
potefi; ut vifcofa phlegmata gutturis aerem exfpiratum partim intercipiant

&

fimilem fonum edant , ut gargarifando quifque imitari valet; horum omfere vernacule
nium theoria haftenus in obfcuro latet ; vocatur Grsece ,
apud nos lionchos ^ quafi narium echo.
y, Paraphonia Jibilans ; Sibilus vulgo; Grsecis Syrigma ; Gallis Sif"

&

jlement.

Eft accidens rheumatis

rima quadam
rum fit glottis

enim

lus

efl:

brevis

afihmatifque

uvulam

inter

vel

quae acute refonat

vox acuta,

ac anginae

&

velum

crediderim effingi

linguain effifta

a
rima labio-

ut a

&: fibilum labialem effingit

qualis a chordis breviffimis, aut a

fibi-

calamis pollicem

longis editur.

Vocem tenuem

fieri,

imo

biliofo

colica biliosa ^

obfervavi.

8. Paraphonia a polypo.
Prsecipuum polypi narium fymptoma,
gnofci poteft , eft fingularis paraphonia

cum

vomitu

fere extingui in

fimilibufque morbis aliquoties

&

ex quo primario a Medicis coad nafalem accedit fucceffu

quae

anticis , poflicifve propendet , aut

polypus fenfibilius fe prodit ; is non rara
a viru fyphilitico fovetur , ut nuper obfervavi. Curam vidc apud Heijlerum^
aliafque Chirurgos. Si polypus fit mucofus , is iiiinendus eft febo candelarum, quo folo medicamine , intra duos menfes , fanatam paraphoniam
^^^
refolutum polypum vidit Cl. Dumont Journ. de Med, Nov. ty^2>

temporis
offa

e naribus

excrefcentia

narium luxat

&

extoilit

&

fuccum

heliotropii

Europsei adhibent.

XVIII. ParALYSIS, Paralyfa,

Efl unius
tas

tantum artus

aut artlculi

f^pius fine fenfu taftus

Differt a paraplegia

rganum motus

&

ut

manus

pedis

&c ,

hemiplegia ratione extenfionis

ut mufculos artuum

tantum

a dyfaifthefia

Sedem utplurimum habet caufa morbifica extra cerebrum

, nervofque , & eorum ganglia extra has thecas offeas
folis,

contraftio mufcularis,
tufus

vel

&

taftus

quod

aboletur,

aut

medullam

afficit

vel etiam cuti profpicientes refolvuntur

fimul

afficiat.

fpinalem

vero nervi mufculis

unmobili-

abfque dolore.

ftupet

prout

vel fola

ob-

feu

evadit.

Refolutio retlnse ad

Mutitatem

Amaurofim

nervl acouffici ad

palpebrse fuperloris ad Caliginem

Cophofim

Ilnguae

ad

penis ad Anaphrodifiam re

feratur.

Ad

fenfatlonem omnlno requiritur

ut fluldum

vos cominuo a cerebro ad partes movetur

nerveum quod

Intra

ner-

vibrationem refluam a parte

ad

DYSCINESIiE. Paralysts.

789

vapor eleftricus , lubtilifnvel leviter premi nervus , quiii vielafticus ; non poteft itaque
mus
brationem patiatur columna fluidi illius- , non lecus ac videmus fieri in
extremo proftat pappus lucidus ,
in cujus altero
filo ferreo eleftrifato ,
fili
vero fcinalterum
extremum
tangitur
fi
dum
,
qui illico retrahitur

ad cerebrum

patiatur

illurl

autem fluidum

eft

&

ex

tilla

filo

illo

procul a

educatur

vicreo

g;lobo

quod

levis attaclus

J^-

filamenta nervea vamicant

fi
pore ele6lrico turgida fupponamus , quod verofimillimum eft ,^ facile intelligemus quare ex levi attadu impreflio ad cerebrum ufque velocifnme transcitat

illico in

vitro

ipfo fcintillae

ignese

feratur.

Ad contraftionem mufcularem influxus fluidi nervei in mufculos movendos requiritur; verum fi attendamus ad demonftrata Borelli , quse evincunt vires maximas requiri ad mufcularem motum , intelligemus non exiguas vires requiri in fluido nerveo , ut motum mufcularem exfequatur ,
quae ad fenfum tamen fufficiunt j adeoque non mirum effe , ft in artubus
paralyticis perfxpe fenfus ta61:us fuperfit , cum contraftio mufcularis nulla
viget , ob auftam mufculi refiftentiam , aut nervorum ejus majorem immeabilitatem. In Hemiplefia rheumatica , feu quam fovet acrimonia rheumatifmalis , fspius vidi brachium , licet omnino immobile, mufcse reptatum fatis

exquifite

Ex

10

fentire.

paralyticis

vel hemiplegicis

fublevati

&

reli<5li

qui intra

decem annos Nofocomio

fub forma ufurparunt

cxcepti Bathonienfes aquas diverfa

57 fanati , 151
,
nec melius nec pejus habuere , 41 pro incurabilibus deix mortui ; ex illis 310 aegris 42 erant hemiplegici, quoruni
13 optime fublevati, 14 parum fublevati , 2 minime , 4 in3 inepti fufcipiendo auxilio 5 &t 5 obierunt : H%c Joann. Sum^

,45

fanati

curabiles

mcrs obfervavit.
Faralyjis pUthorica, L.
I
.

Ea

eft

turgida

quae inducitur a preflione

in artubus

anevryfmate

vero cognofcitur ex plethorse

affuetis;

ufu vini

crapula

nervorum fafta per vafa fanguifera cruore

non raro hsec paralyfis obtinet ; alias

afFeftis

fignis

fovetur

,
:

ex fuppreffis catameniis , hsemorrhagiis

cura vero phlebotomiis , fobrietate

exercitio obtinetur.

Parejis Willifii
Bonte Journ. de Med. Mars
205. C.
afficit potiffimum manus
brachia ; incipit a ftupore
formicationis fenfu , fubfequuntur rachialgici dolores atroces in abdomine , alvi
liccitas , aliaque, Hic morbus eft familiaris artificibus ,
qui fumos arfenicales diverforum mineralium excipiunt , qui pigmenta tra6lant , qui vino per
lithargyrum edulcorato utuntur ; de quibus vide Raahialgiam , quse fanatur ^
vel demulcentibus , vel drafticis catharticis ; fed parefis illa curatur emol!

2. Paralyjis rachialgica ;

1764
Ea

p.

&

&

&

leniter refolventibus , fudorificis diluentibus ; potus aquarum

acidularum ab omnlbus laudatur , balnea maris ^frigida , fudorem dein moyeniia^ thermse fulphure^ profunt; nocent vero fudorifica calidioraj om-

lientibus

Ggggg

13'

CLASSIS

790

DEBILITATES.

VI.

quippe ficcltas nervorum cum fuperftite eorum

morbi hujus principium ; ficcae funt articulationes , ita ut,
fenlibilitate eft
cum segri motum recuperant , crepitum in genubus experiantur.
Suchlanclii.
C.
a Parejis maallariorum ^ Spangenbergii
nia nervina &: exficcantia

&

Ea
vd cum ea
nente

confirmata

artuum

paralyfis prae foribus adeffe

In

manet

exquificus

butica

artus

tenax
3.

Ea

cum

motus

afficiuntur

&

in aliis fpeciebus

fed

fenfus

partis

falinis

Bagnols

ejus

maxime vero

ele<^rifatioBe curatur.

rigiditas

lafticiniis

&

aquis

Lamalou

dc

fulphureis

eledrifatione

hac fupertherma-

in

exacerbatur

juvatur aquis

Bellilucanis ;

fcilicet

&c

fimulque

re-

mfcorparalyfis minus

in arthritica

talus

paralyfi fentantur

Paralyjis rheumatica ; fcorbutica Ettmulleri. L.

efl: quae doloribus arthriticis ,
rheumaticifve fuccedit

fenfus

libus

funt ;

artus fuperiores

foli

etiam inferiores faepe

quam

eft

indicatur

rachlalgia vegctali perit

in mctallica

aft paralyfi deex dolore acutiffimo

hac paralyii faepe jun-

acriter cubitus ;

immunes

doloribus

segri

contracftura.

gitur

eft

folus

quandoque paralytica manu dolet

feflans,

mum

&

fenfus

rachialgicam fubfequltur

arthriiidem

interdum motus partis aufertur fenfu remafenfus &c motus evanefcunt ; redit vero plerumque pecirca tempeftatis mutationes acutiflimis doloribus fe mani-

alternat

faepe

riodice

&

qu3e rachialgiam

fpecies

eft

ut

faepius

ex-

pertus fum.
4. Paralyfis traumatica. L,

Ea
yidi

fu

quae fit a vulnere , ulcere , \^\x nervum partls folvente ; fic

phlebotomia brachii , fefto nervulo , pollicem
indicem fenorbari , quia nervus llle cutaneus feftus erat ; fi refecentur nervi
eft

&

mufculis

profpicientes

cafibus evidens

eft

horum mufculorum

eleftrifationem

Paralyfis fcrophulofa

5.

Ea

eft

De

&

Haen. tom.

quse pendet a viru fcrophulofo

Ea

eft quas

,Y)q Haen

7. Paralyfis Polonica
eft

cap. 6 obf.

in

vero

illis

incaflfum

adhiberi.

16. L.

attenuantibus

martiahbus,,

Ratio medendi , tom. 3 obf. 17. C.

non vero quse fic dTfta fuit Ett-,

fovetur a viru fcorbutico

mullero. IUa vero eleftrifatione

Ea

auxilia

aut a glandulis nervos vicinos pre-

mentibus ; raro obfervata. Curatur eledrifatione

antimonio tenuiftime trito , &c.
6. Paralyfis fcorbutica

motus

perit

caetera

quae

refedis

minime

juvatur.

Stabel. de Plica Polonica,

imprudenter

capiliis

hiftor. 6.

trichomate

afFelis

C.
fupervenit

Vide curam trichomatis.

^.

Ea

Paraly/is fobriUs^ Boneti Sepulchret.

eft quae morbis febrilibus
acutis , necnon quse plegmafiis potiflimiim

eruptivis

ut

petechiis

fupervenit

non

rara eft

in

morbis

peftoris

im6

empyematis f^pe comes eft , quse brachium lateris morbofi afficit,

Indicantur remedia morbo primario convenientia
in miliari frequens
:

por

ij.

vel

crarnpus accidit

Paralyfis biliofa

aft

Fernelii ,

paralyfis

nondum

an rachialgica

.-*

ftu=

obfervata.

Paralyfis

colicti

biliari

Bianchi

DYSCINES
Bianchl

Hlftor.

Willifii.

Clar.

Ea

pag.

3.

lefcente extenuato

fuadet

&

S I S.

Parejis

594.

791
Wepferi

10

cap.

feliciter

medicaminum

ufu

hac
adopejus ruebat. Fide
judicatur

al'x fpecies

&C adhibuit

qui veficantiuin
lib.

quam

fanabiliori

Faulli

Febrib.

de.

A R A L Y

<)"]')

&: pro

eft,

Sirnon

refrifferantia

Bonte Journ. de Med. Nov. 1761 pag. 407.

a Drdincunio , im6 olim ab ^gibillofe fuccedit

recenfita

Fcrnel.

part.

qu3e colicse

eft

mtd

Hepatica

^.

in

in

Forefius

in

cujus obfervatio p:iralyfim febrilem

r^-

fpicere videtur.

Ea

&

hac motus iblus deficit , tadus exquifitus adeft , pars

articuli crepitant , eaque doloribus mitefcentibus fuccedit.

brachia

afficit

emaciatur

cito

morem, quo
diens

ganglia thoracica

comprimuntur

paralyfis

de Haen Rat. Med.

veg(5^abili

fsepe

fuccedit

part.

L.

fimiiem pulmonis tupra^lertim fuperius nervos brachiales ingre-

&

rupta

vel

expurgata hac vomica fponte fanatur hxc

ftupor brachii in hydrothorace obfer-

pendet

a fimili preffione

ob vomicam

alterutrius brachii

paralyfis

rachialgise

in

10. Patalyjis a vomica

Eft

paralyfeos

fpecies

vandus.
11. Paralyjis

Ea

non

nervea,

Lorry de Melancholia pag. 188. L.

Clariff.

modum

hemiplegiae

in

invadit

fed in

ipfa

fui

origine

aliquid

&

priftina mobilium nervorum indoles , vel in ipfa fua

habet,
impotentia (q(q. fpeftandam praebet. Raro abfoluta atque perfefta , cum mere
nervea eft, occurrit , hinc peraguntur faepius a6liones ab hominibus illa paquafi per faltum ; virum novi pluribus
ralyfi affelis , fed convulfive

convulfivi

&

ab annis hoc malo afFeftum

eo redadum

poft

convulfivos habitus

exafta in laboriofo Magiftratu setate

motum

laborefque

hic,

determinare

antequam

affiduos
cujufvis

tremore univerfali
corripitur, qui in parte mota ad ufque convulfionem progreditur, nec abefl
aut oris deformis tortura , aut maxillae motitatio , unde blsefus balbusque
ridiculus pueris videatur, H(zc Author,
incautis
II. Paralyjis firofa. L.
nervos emolliente , {ivq fpiflTo
Ea eft quas a fero ftagnante ,
pituitofo , five fluido pendere crediturj ab hoc quidem principio omnes paralyfes oriri putavit antiquitas ; nos vero eam vere ferofam dicimus , quge
a fero exundante , mora in locis humidls , recenter exftru<5i:is , potu aquaTum mlneralium intempeftivo , lotrlcibus , pifcatoribus , fimilibufque artificibus fupervenit.
Ejus cura pro cura Paralyfeos generatim traditur, iftic non repetenda,
aut x aliis generibus mutuanda , ut ex hemiplegia ferosa.

mufculi

poffit

in

fines

propofitos

&

&

XIX, Hemiplegia
Caftelli

Cognofcltur
taftus

in

ex

&

ApopUxia Hippocratis Prorrhetic. L 50; Hemlpkxiit

Epiplegia Doveri ; Hemiplegie,
,

Lexic.

fumma

debilitate

dimidia laterali corporis

Diftinguitur ab apoplexia

aliifque

aut
parte

motus mufcularis ac
dolorem , ac foporem,

fuppreffione
,

citra

morbis foporofis per integritatem mc.itis ,

CLASSIS VL DEBILITATES.

79^

A paraplegia quod
tis , aut faltem aliqualem libertatem funftionum animae.
alterutrum tantum latus, ut finiftrum vel dextrum , fenfu taftus motuque
libero careat. A paralyfi per extenfionem ; in hemiplegia fcilicet faepius a
ad calcem dimidia pars corporis motu

capite
vifu

imo

auditu;

adeft diaftroplie feu oris

fenfuque orbatur

partem fanam

in

quela rmpedita , linguae diftortio ad latus fanum , &c.

Principium proximum eft refolutio nervorum in latere oppofito

dulte oblongatse

&

fi

immobilitas dimidii corporis

imperfe<fla

ab

Difcrepat

&c

lignis

fyncopticis

&c

Frequentiffima

enim

plexia

per figna his

eft

fcllicet

fi

mefaciei

anaifthefia

fpecies

arthritide

luxatione

morbis febrilibus acutis , mapropria ut acutiem , univerfaiitain

chronicus morbus

alterutrum latus tan,

ea quse apopiexiam fequitur

eft

ut

morbus

parum

claudicat

&

in

ea veluti

cui fuccedit

Apor

infert.

nerveo

fluido

nervorum

origine

in

eft

utplurimum mortem

pituitofa

fedeat

om-

fit

magifque laborat.

Immeabilitas nervorum, utpote

caufa

rheumatifrno

in

ab ea quae

fanguinea utplurimum

atque

lo-

fentiat.

fucceifu temporis artus inferior roboratur

fuperior diutius

falutaris

accidit

Hemiplegia

debilitans

vel

prout partes

ejufque

tantum moveatur aut

immobilitate quse

difficulter

fi

per doiorem

fraftura

tem
tum

funt vel intaftas.

capitis Isefse

Perfefta eft

nimoda

vel medullae fpinalis circa cervicem

adeoque

diftortio

dimidise

imperviorum
corporis

parti

eft

hujus

profpicien-

tium.
In hoc genere cum dimidia pars capitis corporifque fimul afficitur , adeft:
h latere affedo cophofis , amaurofis , claudicatio , vel afthenia omnimoda ;
lingua vero dum exeritur ,
commiflurae labiorum verfus latus fanum trahuntur , inde balbuties vel mutitas : {\ vero caput immune fit , tunc refolvitur refidui tantum corporis pars dextra vel finiftra , ita tamen ut bra-

&

chium gravius

afficiatur

quam

artus inferior.

Immeabilitas

fluidi

nervei

refiftentiam

quam

in tradlu

&

nervorum

eft

femper

relatlva

ad vim

qua propellitur

vel mufculi experitur

nervi

eadem

pofita

debita vi non immittatur , nec

carent. Verum in hemiplegia
motu
,
verofimile eft majorem efte in origine nervorum refiftentiam five ob compreffa obflruftave fila nervea , five quia lympha vifcida ipfos infarciens ejus
eft crafeps quse vim eleftricam extinguit , abforbet, & non tranfmittit.

immitti

refiftentia

pofiit

fi

fluidum nerveum

partes fenfu

vel faltem

videmus filum ferreum vi eledricse tranfmittendx fere impar evadeaqua humeftetur ; fic vapor foetidus lithantracis , fulphurifve fumus
eleftricitatem infringit; quam multa certe nos latent circa illa vitia fluidorum , qu3e fine obftruftione mechanica valent fluidum nerveum intercipere
repetita me docuit experientia fenfum
motum reftitutum fuifle artubus
elearifatis
qui a multis retro annis nullum fenfus vel motus indicium prse,
Sic

re

fi

&

buerant.

Hemiplegia morbus

eft

chronicus

raro

fanabilis , setati ingravefcenti

fa-

milia-

DYSCINES
inirians

caro

morbis veluti

hifce
ii

fsepe

lingua afficiatuf,

vel

HEM

iE.

ac falutaris

criticus

p L E

795

A.
fumens ,
quocura plures annos vivitur
I

&

apoplexia aut epilepfia ortum

adeoque cerebrum

periculum

vitio laboret,

jn

fed

eft apoplexiae

recidivae.

apud Riverium , Smnmum , ut theoria apud

Apoplexia,
,
Infaufta efl: theoria quae ferum luxurians femper
in omni fpecie diflicaHdis ac exficcantibus medicamentis expellendum proponit ;
pandum ,
nam dantur fpecies in quibus e contra ficcitas ,
nervorum
fluidorum
acrimonia corrigendse funt ; initio quidem eadem generalia auxilia indicantur ac in apoplexia , verum elapfo periculo ne cerebrum inferciatur fpeciiica auxilia funt adhibenda.
Praxis Doveri in Hemipk^id fpontaned ^ ut ferofa , eft fequens. i^ Apphcentur veficatoria brachio , cruri , tibiae afl^eftis. 2 Sumat seger per
quinque dies mercurii dulcis ,
cinnabaris , ana ,
gr. odo. 3*^ Sumat
quotidie drachmas duas eleftuarii ex conferva abfinthii. 4 Superbibat cochlearia aliquot tindurse ex angehca , enula , foHis marrubii , abfinthii , chaCuratio

generlca vldeatur
Libr. de

Wcpferurn

&

&

&

&

&

msedryos

centaurii minoris

D. Janon

Praxis

quarta quavis hora

&c.

de la Chene Journ.
falis

alcahni

de

volatilis

Med.

Sept.

/763

ut corna cervi

iuperveniens promoveatur per aliquot dies.

I, Hemiplegia tranfverja. L.
Paralyfis

Conradi

brachii unius

aherius lateris

dyfenterlcis

hsec fpecies hemiplegiae frequenter

immobilitate

orthoftadii

familiaris.

Differtatio ijSo.

&

malignam epidemicam adftringentibus

Poft dyfenteriam
snature fuppreflam

&

pedis

Profefforis Helmfladienjis

Fahricii

kfcentes

&:

fumat seger
:
fudor

gutt. vj

&

brachii unius

accidit

pedis

prae-

opiatis

jam conva-

oppofiti fimul

tamen utplurimum doloribus arthriticis ; fecus integrain

facuhatem amittunt ; priores autem facilius fanantur pofterioribus.

laborant
ta(3:us

adjunftis

Hujus phcenomeni ratio latet in obfcuro.

carCuratio exiglt i^ ut vires labefaftatae reftaurentur per analeptica
diaca , cum ex dyfenteria multum fluidi nervei deperditum fit
haec vero
corroboratio multum temporis exigit ,
hoc fingulare explicat , cur alia^
paralyfes quo recentiores funt eo faciiius fanentur, ifta vero quo vetuftior.
falia
Laudantur eflentia fr.ccini , liquor anodynus Hoffmanni , fpiritus
volatilia ex fale ammoniaco ,
cornu cervi parata , animi tranquillitas
hilaritas commendanda. F'aralyfim Isetitia fanatam notat Gaffendus in Vtta

&

&

&

&

&

Peirefcii ; ira

aliam

&

terror

notante

Valeriola^

lib,

cap.

aeger, phlebotomia

4) eam

e pede

fa-

navere.

x*^

mam

3^ Tonus nativus fibrarum reftituitur fpifpicamphorato Sc crocato cum oleo lumbricorum terreftrium ,
ammoniaci unguenfum nervinum Sydenham Proceffu d& Paralyji ,

adultufque

fif

farci-

fanguinis feliciter imminuit.

jrltu

vini

ritu

falis

dorfo
lur

Si plethoricus

&

&

artubus

pulveribus

afl"e(5lis

niirofis

applicatum prodeft.
lumbricalibus

Smvages Nofologia Methodica, Tom,

4*^

Spafmi ccncurrentes leniun-

bezoardicis
I,

cinnabarinis

H hh hh

liquore
corn\^

CLASSIS VL DEBILITATES.

794

cum regimine diapnoico ; levis enim fudor in parte

Huc fumi ex gummatis aromaticis
affeda fanitatis redeuntis iignum eft.
fridus partium repetiri , embrochationes ex aquis
pannis excepti , motus
veflimenta hyeme calida
ficca omnino neceffaria , rethermalibus ,
cornu cervi fuccinato

&

&

&

ferenda funt.
2. Hemlplegia fpafmodica
An contraclura ? L,

D. Pomme

fupervenit magnse cephalalgix In

Ea

foporofus

vator )
etlam ex

&

&

dimidla pars corporis

illico

paralytica fuit

eodem

feu

fenfu

Effai

fur

vapeurs

les

hypochondriaco ;
eaque dextra ,
,

prselufit

obf. 3.
affe6lus

riguit ( ait obfer-

&

motuque orbata , quod oculo

auri

latere accldit.

Medicus magni nominis jufcula pulli , dein teffudinis , ferum laccathartica

antifpafmodica ; fed
, nec non aperientia ,
ab opiata cephalica ex millepedibus , cafcarilla , pulvere de gutteta , valeriana , enula campana , seger peflime habuit , unde confugit ad centum
fexaginta balnea tepida , totidem jufcula pulli , aut teftudinis , ad clyfmata
equitationem , quibus convaluit.
ex aqua frigidula , rhedam
3, HemipUgia fyphilitica Aflruc de Moibls venereis , lib. 4 cap. 11 9.
Journ. de Med. 06I:. 1758. L.
Eft hemiplegia flaccida cum pauco taftus fenfu fuperftite, aut paraplexia,
cujus vide hiftoriam. Video a6lu asgrum ea f{>ecie laborantem , omnin6>
Suafit

tis ,

&

aquas acidulas

&

infanabilercP

meo

faltem judicio

betur, fed immerito

cum

cum

8sC

laboret

alterum qui hemiplegicus a Medicis hacontradura artuum totius lateris finiftri

&

genu angulofo , fenfu exquifito ,

crampis frequentibus :
ladea, oleofis
clto eleftrifationes experietur.
4, Hemiplegia fcrophulofa III. de Haen tom, 3 cap. 6 obf. 16. L.
Ea eft quae a fcrophulis nervos prementibus ortum ducit, Ea vero elecrigiditate,

&

juvatur dlseta

trifatione diu repetita

fanatur.

Hemiplegia arthritica Mufgrave de Arthritide, Cap. 1(3. C.

Ea eft qu3e arthriticls, rheumatifmo antea affedis fupervenit , quseque a
lympha acri
vlfcofa produci cenfetur ; in ea fenfus ta6lus fsepe fupereft , artufque extremi paralytici rigent, diiEcile fleftuntur , arefcunt ;
eft
5,

&

omnium
niitefcit

tente

batur

,
,

frequentiflima.

a fero

ut accidit

Prsefidi

bus.

&

fubito fanus

non raro

Vide meam de hoc argumento

Diario Oeconomico
digitls affeftis

fenfum

calidis

qui

evafit

dum
;

thermis

rever-

infanabilis

puta-

fedatur etiam

mor-

perbelle fanatur repetitis eleftrifationlDiffertationem Aciis Upfalienjihus , 6*

digito

Primse eleftrifationes fudorem vlfcofum ex

febrem fi adfint mitigant , fomnum concUiant ,
manul flexibilitatem &c fenfibilitatem reftituunt. Bi-

ad machinam ele6^ricam fanitati integrse reftitutus

///. de Haen P. I cap, 8 Obf 1 & y.
In hac fpecie contraftura manuum no6iu fppnte reralttit,

meftri fpafio

falinis

arthritico

infertam.

deducunt

cuilibet

fudorificis

maxime vero dolore

Fonbon Monfpelienfi

dolore in pedibus oborto

bus fulphureis balneis

Ingravefcit
lafte afinino

la6):is ,

&

eft

seger

quem memorat

6.

Be.*

DYSCINESliE. Hemiplegia.

795

Vide de Haen , Part. i cap. 8. L.

achorum , feu tineae , fimiliumque cutis exanthe-

6. tlemlplegia exanthematica.

Ea eft quam fcablei ,

matum repreffio, aut fuppreflio

excitat.

folum hemlplegiam fanavit , fed etiam achores reflituit.

115 de Hemiplexia.
a. Hemiplcgia purpurea Junckeri Tab.
fupervenit,
quamque fugacem exiftimo ; fed
morbo
miliari
Ea eft quse

non

lelrifatio

,
nec hujus hiftoriam ullibi invenio.
ex apoplexia De Haen , part. 4 pag. 245 obf. 6, 7. C.
Hemiplegia
7.
In illa fpecie plus profunt aqux Bellilucanae quam eleftrifatio ; utrumque
Ele^lrifatio aliquoties tefte D. dc
aft tentandum.
fepe votis noftris deeft
Haen , hic fucceflit. Vide Dijfert, meam de Hemiplegid inter difput. Medi-

nec

vidi

HalUri^ tom. 1.
Hemiplegia intermittens.

cas IIL
8.

D.

Cl. Chaptal

Torti de Febrib. cap. 4 pag. 227. P. A.

Eft fpecies quse ftngulis diebus accedit ,
acceflu quotidianse

&

Dod. Med. Monfp.

Illuftr.

poft aliquot horas recedit cuni

febris.

Hiftoria. Quinquagenarius , per menfem cephalalgiam levem expertus

vefpere menfe Julio 1760 calore urenti circa frontem afficitur, quo ceffante fimiii dolore corripitur occiput , cum pulfu paulo frequentiore
ple-

niore

fomnus nofturnus

infomniis

terrificis

&

&

vertigine

turbatur

poft

verum hora quarta pomeridiana

eadem fymptomata revertuntur cum magna virium proftratione ,
poft

06I0 horas

acceflus

ille

omnino

deflnit

&

&

fic deinceps per novem dies , eo difcriquatuordecim horas definunt ,

mine quod poft quartam diem non folum calor fincipitis
dolor fubfequens occipitis intenduntur , fed quod debiiitas paralytica latus corporis finiftrum in quovis acceflu occupat , cum oris diftorfione ad partem oppofitam , loquendi difficultate , labiorum tremore ,
cruris finiftri fere immobilitate , quae omnia accedente apyrexia evanefcunt , revertente pyrexia

&

&

Tevertuntur.

Cura.

&

radice

&

Poft phlebotomiam

a catharfi iterata pejus

angelicse

cum

catharfim

verum

pulvere

primam non melius habuit

ter in die

de gutteta

seger,

haufto deco6lo ex kinakina

6c nitro

nono

die

convaluit

seger.

Acceflus fingulis

diebus hora quarta vefpertlna accedebat

na fequenti recedebat
minibus

fanis

cum

fed frequentiori

pulfu

quam

non

frequentiori

in illius

segri

quam

fexta matuti-

cxteris hoHuic pyrexise

per femihoram , fed
in

apyrexia.

additur pulfus tenfio , extenfio , ardor folius frontis

ardor fubito recedit, huicque illico fuccedit dolor lancinans folius occipitis;
in acceflu seger vix caput movere poteft , &. fi moveat , experitur ftrepltum in collo cum ftridore dentium. Arteria temporalis cum radiali minime
confonabat ; sequalis erat pulfus in radiali , veriim in temporali inxqualis
rat , pet intervalla tremulus
leviter reduplicatus.
Hic morbus a ca-

&

ttiarticis

exafperabatur

licet

materies biliofae multse evacuarentur.

Hhhhh

^.

^s-

CIASSIS VL DEBILITATES.

79^

Hemiplegla traumatica Tulpii , obf, i libr. 9. A,

ducit Si vul, iftu , vulnere , fraftura capitis ortum
fubitanea
fpinalem
in
cervice
laedat
mors
fupervenit >
,
medullam
nus ipfam
(it
tefio
lanionum
docent
fi
inferior
medullse
quotidie
fpiexperimenta
ut
t.a eft quae a cafu

nalis

inde par aplexia critur

Curatur ut apoplexia

non hemiplegia.

ab eodem principio oriunda

vetus fruftra impu-

gnatur eleftrifatione.
10. Hemiple^a ferofa, Boneti Sepulchret. C.
eft qu32 a fero Luxuriante in cerebro produci putatur

Ea

cache6licos

pallidos

aqueorum potuum

oedematofos

frigidos

fenes

qualis efl quae

fponte

vel

vel poft

balneorum abufum , ex fuppreflis effluxibus ferofis , ortum ducit. Nec in hoc cenfu reponendae funt illae , qusc apertis poft longum
morbum cadaveribus, ferum quodpiam in finubus cerebri relinquunt ; illud
eqim ferum circa mortem efFundi folet in quacumque hemiplegise fpecie , Sc
uberius eft , quo tardius a morte cadavera aperiuntur.
,

Haec fpecies exigit iterata initio raorbi emetica 6c caihartica , quibus fucr
cedant ptifanse diureticse , fudorificse , veficatoria , fetacea , duciae , balnea

x thermis

falinis

i"requens rafura

dem ad
in

exficcans

diasta

capitis

eleftrifationes repetitas

inveterato

aliquid boni

opiatse

ex pannis

friftio

confuglendum

nervinse

fcopulis fetaceis

qus

capillitii

&c

morbo

in recenti

curam apud BagUvi

Videfis

praeftant.

cephalicse

ficcis

tan-

nihil
,

pag,

2*14.

11. Hemiplegia apoflematodes Schenckiii. C.

Quae ab

abfcefifu cerebri

dependet,

infanabilis,

paralyfes puris anacatharfi folutas vidit de

Hemiplegia ex

11.

epiUpfid, C.

&

lethalls

tres

tamen

Haen.

Yide Diftertationem noftram de Hemiple?

gia per eleftricitatem curanda.

Infanabilis
liditate

eft

omnino ,

conjungitur

fed

non

tollit

artus in ea fpecie

segros e

nunquam

medio

rigefcunt

cum

fto-

fed flaccidi

mar

fsepeque
,

nent. Vidi hemiplegias quibus fuperveniebant paroxyfmi epileptici

nunc

latus

fanum

nunc vero ipfum

latus

in qulbus.

hemiplegicum per intervalla tre-

&

mortem
more convulfivo agitabantur ; illa vero fpecies periculofior eft ,
portendit non ita remotarn. Ex hac obfervatione liquet aufta vi fluidi nervei
Gonvelli partem jamdudum refolutam , quae elapfo paroxyftno epileptico rurfus refoluta manet
ergo obftruftio nervorum non ea eft quam fingunt
:

Fide Schenckii Obfervat.

Illa fpecies balnea Balerucana
eleftrifatlonem eludit.
13. Hemiplegia fimulata Bor^Xn in Difputationib, Chirurgi Halleri

$cholaftici.

&

Tom.

I pag. 37.
Nobilis quaedam mulier

quse fortunam prius

num

fauftam

dein adverfam ex-

fubito hephlebotomias , emetica , cathartica, ducias Bellilucanas, cacteraque remedia confueta adhibere non recufaret , ac fere ipfum
MediQum in errorem duxiflet , nifi perfpicax fuiflet.

perta

voluit tentare

sniplegicam

&

fibi

verae amicse fupereflfent

finxit fe

jta finxit ut

14. Hq!^

DYSCINESIiE. Hemiplegia.
M.

797

C.
Ea eft qu^ minerae fofforibus , potiffimum plumbum traftantibus , accidere dicitur. Vidi certe aliquoties paralyfes tremulas manuum &c brachiorum
ab hoc principio me vidiffe non
in hifce artificibus , veriim hemiplegias
memini. Veriim a rachialgia in hemiplegiam perfeftam cum mutitate 6c
afthenia lapfum vidi III. D. de Mandajors , Parifinse Numifmatum Academiae
14. "Bemiplegia Jaturnina Brendelii

S.

fed an rachialgia faturnina laboraffet, non refcivi.

In thermis Bathonienfibus ex 310 aegris paralyfi vel hemiplegla affe^is fuere
57fanati, 151 fublevati , 45 qui nullatenus mutati , 42 infanabiles pejus

Socium

habiti

&

1 mortui.

Ex

illis

10 erant 42 hemiplegici , ex quibus 4

non mutati , o 3 obierun^

fanati

fubleyati, 9 vel infanabiles vel

27

XX. ParaplexIA
fumma

Eff

Auftorum

Paralyfis univcrfalls

fenfus

debilitas

tranfverfim fumpti

Sc motus vel

alterutrius

vulgo extremorum inferiorum

ParapUxie,

in dimidio corporrs

cum

enurefi continua

anaphrodifia, &c.
Caufa eft immeabilitas

fpinaleffl medullam circa

fluidi nervei per imam
lumbos obftru6lam , aut quovis modo Ixfam ; inde fit
femper affixus maneat , unde quantum differat ab hemiplegia
quifque videt ; fi tamen imperfe6la fit paraplegia , acger pedibus paulifpex
claudicando progreditur, nec urinam involuntario mittit.
infiftit
1. Paraplexia rheumatica, Paralyjis fcorbudca EttmuIIer. pag. 440. C.
Nauta quadragenarius , ex tertiana ante annum habita paralyticus omnibus artubus paulatim faftus eft j cruribus , genubufque molefta formicatio

imum dorfum
ut homo lefto

vel

&

ineft

tur

&

brachia

tumor ;
plumbea.
In hoc menfe

D.

profuerat,
2.
tialis

dolent

&

marcefcunt

perpetuo

fudores nofturnos pati-

plumbeam molem circa umbilicum perfentit ,

pedumque dolent , vires omnes
digiti manuum

ubi

veluti

de

Septembrl

Haen

optime

tamen nullus

collapf^e

facies

quae sftate nihU

115. Parapoplexla

& JipopTexia par"

fucceftit

eleftrifatio

obf. Iz.

Parapkxia fanguinea Junckeri ,

quibufdam ; paralyjis corporis

tab.

A.

inferioris Fel. Plateri.

Eft ea fpecies quse plethorse vel impetui fanguinis ejufque anarrhopiae

buitur

quod

locitate

judicatur ex calore

prsegreflis

rubore

faciei

fanguinem moventibus vel augentibus.

quo circumdatur meduUa fpinalis

a caro , apoplexia
morbus eft multo

tenfioni retis vafculofi

eft

unde

differt

pulfus plenitudine

nus diuturnus quam hemiplegia. Curatur

initio ut

&

trf-

ve-

Tribui folet dif-

cerebrum

illaefum

periculofior 6c

apoplexia fanguinea

mi-

dein^

ceps ut hemiplegia.
Paraplexia etiam dicitur hic morbus licet qu^dam capitis fundiones la?dantur , ut memoria , auditus , vel vifus , vel loquela , modo partes infimae
fint refolutag

cerebrum

affici

morbus ab apoplexise infultu inceperit ; in quo cafu ipfura

haud dubium eft, Sic Forejius ^ Ferne/ius vocdint paraplexiam
eam.
H h h hh 3

fi

CLASStS

79^

DEBILITATES.

Vt.

&

am

paralyfim univerfalem quse apoplexiam fequitur. Vir robuftus

elirarcos catharfim expertus eaclem die , eSque frigida
pluviosa h. domo
exierat, frigus palTus incidit fubit6 in paraplexiam imperfeftam quacum per
inde claudicans 6c segre pedes trahens , nec
multos annos vixit hinc

&

&

ulla^profuere remedia.
bifida Huxham Philofoph. Tranfa6l. n^ 413 March,
Tulpius
cap.
,
1730;
29, 30 ; Hydrorachlds Morgagni. A.
la cafu 'Huxhamii infans recens natus imperforatum gerebat os fa-crum ,
adeoque fupra illud os vagina medullac fpinalis intumuerat ad pugni puerills

ParapUxia a fpina

3.

motu erant orbata ac decuffata. Verum

non folum partes infra tumorem fpinae pofifee ,
verum
fuperiores fenfu
fere motu erant deftitutse. Vidc An.zflhcjiam,
Notum autem eft hunc morbum efie cito lethalem , citius vero (i tumor
aperiatur. Huc paraplegia ex gibbere Biblioth. Med. Manget. pag. 760.
4. Parapkxia traumatica. Fel. Plater. cap. 3. Morgagni Epift. LIV, ubi
Boneti Sepulchr. Sed. 3. D.
plurima exempla ,
Nihil eft frequentius hoc morbo in eis qui ex alto delabuntur , five inmagnitudinem

8c extrema inferiora

me

in cafibus

obfervatis

&

&

&

eam vehementi trunci inflexione diflrahant ;

, five
Nofocomium Alefienfe ingrediebatur paraplegicus unus vel alter ,
ex moro , cujus folia ad bombyces coUiguntur lapfus fuerat. Extrema

cidant in fpinam dorfi

quotannis
qui

fenfu

motuque

fubito orbantur

urina fponte effluit

raro alvus

fuccefifu

temporis nates gangtsenafcunt : hsec fpecies ut plurimum lethalis eft.

5. Paraplegia rachialgica Riverii , obf 98 cent, 2 nominQ paralyjeos JpU"

C.
Re6le notat poft Trallianum

ri<e.

&

vero

&

paralyfes quae exficcantibus

laxantibus curantur

lib.

cap, /6^,

calefacientibus

&

Foreft. lib. 10 obf.

exafperantur

&

quaeque non a pituita

^y

dari

humedantibus

fero nervos laxante

&

premente producuntur. Illa mulier

cujus hiftoriam refert Riverius patiebatur motus omnimodam impotentiam
m artubus infimis , fed non omnimodam fenfus privationem ; hoc autem
fed a bile

ut aiunt

iingulare fuit

eos exficcante

quod cum

tibise

a miniftris extendebantur

cum quodam

ftatim vel rigef-

hypochondriis motu ; pr^cebant

vel convellebantur
terea segra doloribus vagis , fugacibus potiilimiuB , in thorace erat obnoxia ,
qu3e omnia rachialgiam fatis manifeftant. f^ide Rachiaigiam.
,

Huc

ipfis

paraplegia ex terrore

videtur attinere

Haen

doloribus rheumaticis. F^ide de

dico fucceflu

iri

eleftrifationem

adhibuit.

ohf. 1/

&
&

ira

oriunda,

20 Tom.

III.

Eximios vero efFeftus

&

aUera ex

cum moquondam vidi

ubi

apud militem fimih morbo proftratum.

Paraplexia intermittens,

6.

xelebrls. Torti

Eft

fpecies

omnimode
xia

quse

'ijuenti

de Febrib.

c. 4.

paraplexise

orbantis

Obf D.

Cl. Chaptal

artus

tantum

inferiores

&

fic

D. Med, Monfp. per-

motu

mufculari

&

frigiditate

cuni liarum partium phlegmatla

omnia fymptomata poft ahquot

die reverfura

P. A.

iioras

&

fenfu

ac pyre-

omnino evanefcunt

fe-

deinceps,
Hiftoria

DYSCINESIiE. Paraplexia.

799

annos natus corrrpltur dolore

poiTet ; aft poft femihoram
levari
auxiliis
utriufque tali ita vivido , wt nullis
tunc illi artus ac crura
dolor,
fedatur
pedibus, tibiifque intumefcentibus
intumefcunt , frigent
oedematos^
orbantur
fenfuque
ortini motu mufculari ,
,
ad tadum Medici , dum caeterae corporis partes calefcebant foiito magis ;
poft feptem horas ea omnia fymptomata evanefcunt , &: infans omnino fanus eft ; verum fequenti die eadem hora revertitur dolor in talis , tumor
pedum huic fuccedit cum paralyfi perfeda horum extremorum , eorum frific deinceps
gore , cedematia , febre , quse intra feptem horas recedunt ,
fed fenfim minora ufque ad o6lavam diem , qua medicamentis ceflit morbus.
fyrupo GlauCuratio. In intervalio fecundae diei purgatus eft ex manna
beriano ,
vomuit ; iterum purgatus eft fequenti intervallo , atque deinde

Menfe

Hlftorla.

infans quatuor

1756

JliHo

&

&

&

&

wfus eft ter vel bis in die opiata ex kinkina oc radice paeonise

Paraplcxia

7.

Vir

&

tum breviores fenfim fuere,

retardati,

fyphilitica.

seger

ftc

omnino

quadragenarius a multis
adhibita

vix pedibus

fticceffit

inliftere

retro

annis fyphilitica

aliquot abhinc

poffet.

acceffus

tum

C.

paffus erat ; reprefsa imprudenter gonorrhoea virulenta

psram

convaluit,

pudendorum

&

ulcera
hydrargyrofi per-

annis paraplegia imperfefta

ita

ut

Chirurgus femicupium ex aqua liquore

Suaiit

inde paraplexia perfefta evafit. Tentavi ufum fublimati

,
fruftra
duos menfes more ///. van Swimn ; fed fruftra
etiam in hac fpecle alias vidi hydrargyrofim adhibitam,
^
8. Paraplexia equina.
A comefto phellandrio Sc fimul deglutito curculione ejus hofpite , equi multi
apud Suecos incidunt in paraplexiam , infefto illo per fpinam medullarem ,
Mt vulgo creditur, exitum quaerente : vide Iter Scanicum D. Linn^i pag, 184.*
faturni

dealbata

corrofivi

per

ORDO QUARTUS.
L

Lelpo

P O P

linquo,

&

Pfyche

M.

animus

Defaillances,

quafi animi deliquia..

morbi quorum pra^cipuum fymptoma eft virium vitalium notabilis

refpirationis debilitas.
imminutlo , adeoque pulfus
Vires vitales funt vires cordis , arteriarum
peftoris ; ex horum organorum motu menfurantur, ita ut quo pulfus fimul plenior, velodor &c firmior , e fortior fit ; qu6 refpiratio fimiliter amplior , velociorque eft , e-

SUnt

&

&

fortior.

Sed

vls

aftualis

viribus potentialibus
tatis.

maj[us

eft,

eo

pulfiis

6e refpirationis

maxime difcrepat ab eorun:

; qu6 nim rotur facul-

feu a robore facultatis vitalis

parciiis vires fuas

impendit^

nifi

urgeat

nccitifitas.

Sic-

hoQiinii

CLASSIS VL DEBILITATES.

8oo

&

pacato pulfus eft minor , mollior , tardior

homlnl fano
(juam eidem labore violento > pathemate vivido , febre ,

rariorque mult6

exercitiis

jam de-

bilitato.

vlrium efl: in cerebro , inde etenlm flult liquidum nerveum

ad omnes mufculos corporis , adeoque ad omnla organa motus
tum naturalis tum liberi ; in cerebro refidet motor illius fluldi , qui licet
vitalibus motibus afliduo invigilet , eofque nunc intendat , nunc remittat
vix unqilam eos intermlttit , quafi eorum neceflitaris ad vitam confcius
quibufdam circumftanriis, in quibus ipfa vita eft aliis bojift ille motor in
ut
faluti
honori
pro diverfis judiciis aut prseiudiciis , poftponenda ,
nis
,
,
opus vltale ita negligit , ut vifi fint qui a gravi pathemate afFe6):i vitam
cum morte commutaverint : Vide Dijfcrtationem illujir, Nicholls de Animd

Omnis

medicd.
ris

origo

&

ad cor

fexus

Quotidianum eft In gravi

anlmo linqul omnino ,

abjecla mortui forent

bono anlmo

refocillatos efle;

eflent

aegros

adftantis hortatu

ex prognofi gravi metum

homines,

mcerore

&

qui

praefentla

potiflimum fequio-

foli

fibi

relifti

fublevatos,

omni

monitu

fpe
ut

quotidie Medicus, cui asger confidit,

ex quo puKus fumme debilitatur ; ex

ex quo pulfus antea debilis , illico reroboratur. Circa imperium animee in organa vltalia legi meretur
furgit
pag. j3 & fequentib. item Baglivi ,
Illujlr. Kloekhof de Morbis animi ,
Fienus de Irnaginatione. IUi Materialiftis nimis favent,
de Morbis animi ;
qui omnes aftiones animae ex praevia fibrarum cerebri difpofitione deteranimi differentla hinc fit evidens ; quod
minari putant ; nonne corporis
animus , ^gre quidem , at poflit tamen aftiones edere contrarias illis in
quas corporis conditione fertur , norunt qui virtutem voluptati anteponunt
vix ignorant Epicuri de grege porci.
Virmm cordls imminutio , quas a corporls mutatlone dependet , eft vis
fl deficiat flaidum nerveum vel vapore lefluidls vel organis tribuenda ^
thifero deftruftum , ut in mephitlcis locis , vel longa inedia , gravi labore
morbofo , evacuatione immodica exhauftum , vires defefturas quifque videt. Organa fluido nerveo poflunt tranfitum denegare , five prematur cortex cerebri , ut in comatofis morbis , five in ipfo nervorum tradu fit lae-

animum

afpeftu laeto,

ipfi incutit,

aegro addit,

&

&

&

iio

five

organi

In

cum

cordi> ipfius textu

refiftentiis

fit

Mors

obex.

ab eo fuperandis

inde

&

cordis eft sequilibrium ejus

motuum

quod vires ejus motrices non fatis fuperent

fanguinifque promovendi refiflentias. Hinc duplex origo
debilitas

bus cordis

hinc multiplex lelpopfychise principium

vitalium languor,

cordis

vaforum

debilitatis in

mbti-

totuplesque curandi

modus.

&

Retardato maximopere cruorls motu minuitur calor ,

frigus artus ot:
quod uno alrerove gradu aii6lum fubito fenfus acerrime percelht.
perftet ejus
licet
Si cordis impetus , qui puirationem ejus faclt , ceflet ,
ventriculorum fyftole
diaftole , fine motu converfivo ad coftas , circularls
motus perfeverat quidem , aft nulla in arteriis pulfatio percipitur , nec proin-

cupat

&

-de excitantur

in

cerebro

illse

pulfationes

quae

ideas

vigilantibus

proprias
deterr

LEIPOPSYCHIiE. AsTHENiA.

8oi

determlnanf ; inde fominus vel fomni imago fyncopem , afphyxiamque concomitans : cruor debilius adaftus in arterias cutaneas earum affrictus non fuperat, nec proinde eas fubire valet , fed per majufculos ramos
m venas procedit infalutatis capillaribus , hinc cutis pallor , frigus atque
ansefthefis.

Notatu dignum eft primos mufculos qui a frigore rigefcunt , eflfe mufcumandibulam attoUentes ; frigore hlberno mandibula contra6i:a retinetur,
ut vix verba proterre poffimus j frigore fyncoptico idem fscpius accidit fine
influxu fpafmodico fluidi nervei ad hos mufculos ; inde toties cernimus in
fyncope mandibulas iibi ita apprefl^as, ut segerrime diduci po/Tint ad potus
nec ad morbos convulfivos morbus hic recenfendus
cardiacos hauriendos
ft , cum csetera omnia fymptomata contrarium fuadent.
los

XXI. ASTHENIA.

a Grseco ajiheneia

Debilitai habitualis

Epuifement

omnium artuum

debilitas\

Foiblejfe des

Langucr virium

Latinis

membres

des mrfs.

aftionum vitalium tenore , fea

fubditorum quam ex debilitate pulfus foret exfpe<5landum ; ficque difFert afthenia a fyncope 8c afphyxia
in
quibus mufculi artuum quidem debilitantur raaxime , aft pari paffu debiEfl debilitas

major

eft

debilitas

mufculorum

fuperflite

libertati

funt

les

motus

vitaies.

Cognofcitur afthenia ex
rias

earum

natibus

raritate

pigritia

tarditate

pofitura

ejus

quo minima virium impenfa

decumbamus

alterutrum

trunco eredo vel inclinato

mus

,
,

ad adiones etiam confuetas Sc neceftamorulis interjeftis , tremulifque co-

cum

ex fenfu gravitatis artuum

ro ex fupina
tus

ex proftratione corporis , maxime vefitum alFedant segri debiles , in

nsm

illum

requiritur

quam
quam

major autem requiritur u-t in lamajor etiam ut

;

ut refupini jaceamus

toto corpore

ut

horizontali

decumba-

ima lefti rejefto pulvinari delabantur contra affuetudinem , fi fponte fitum non mutent, fi votarda loquantur; vox eft potifTimum debiliratis ince fummifl^a tantum
unde
qui
fe
fimulant , voce tenui , invalida utuntur ; madebiles
dicium ,
urijor eft debilitas , fi h le^lo furgere nequeant ad alvura deponendam
de hoc m.orbo fere filent
namve mittendam , qui fani munditiei litabaat
Auftores, tum quia illum pro mero accidente morbcs omnes fere concomi;

hinc fignum maximse debilitatis

fi

segri

verfus

&

tante

reputant

cipiis

repetunt

,
,

tum quia theoriam virium pauci norunt

licet

Summi momenti

ea

omnium

eft in

in

praxi

fit

aut a veris prin-

utiliftima.

praxi aftheniam a virium yitalium

debilitate

dif-

enim a morte multo magis diftat quara pofterior , adeoque

minus multo ominofa eft.
a paraplexia fignis horum generum pro
Differt hic morbus a typho
priis ,'nondum tamen fatis diftinle propofitis; differt a laflitudine
quod
,

tinguere

prior

&

fit fenfatio molefta complicata cum afthenia.

Sauvages Nofologia Meihodica, Tom L

laflitudo

i i i

Qui

CLASSTS VL DEBILITATES.

8o2

dolores vagos fed lenes In artubus experiuntur ^

,
quovis motu , quia ienfus exquifitioris funt ob debilitatem.
Languor Fannonicus Tob. Coberi &: Thom^e
I. Ajih&ma. Fannonlca ;
Jordani de phaenomenis peflis ; Morbus Hungaricus Mangeti Biblioth.

Qui

Med.

afthenia Jaborant

Pr.

familiaris

quse

caftrenfis

paulatim

epidemica , milltibus potiflimum

ad fun(5tiones inducens , non

quam homine jam

aliunde quafi mutuatis prseddiis

a typho

feu

ineptitudinera

malitiam fuam prodit

prius
tu

fpontanea

debilitas

Eft

Hic morbus, qui perniciofiflimus dicitur,

eum

ut

coniimilibus

plures

autem

varietates hujus

bulis

duris,

fole

tis

tione

vinis

naufese

&.

indignatione

decubi-

dedueat.

An

ita

metaphorlce defcribitur ab

generibus

dignolcere difficilhmum nt;

Coberus

igne co6lis

2.'"^
;

Ab

folicet

&c. 5^ Ab aere

i*^

carnibus bu-

quibus utuntur milites, unde

squis paludofis

cerevifiis turbidis ac
,

feculentis

calidiori

&

limofis,

potu affump-

4^ Ab animi commo-

ficciorl

per seftatem.

de plantis Codinghamenfibus.
pendet hic morbus? Adese racemofae radices

Ajilicnia Virginica Coldenii

2.

An
hoc

tradit

quam

potius

cardialgiae, colicae
3*^

mortem

difFerat ?

Au(fi:oribus

proilrato diuturno

viftor evadens ad

regionis

calore

fpecificse

indicantur,

Calore afliduo ejus etiam gradus qui apud nos sefiate efl: familiaris , ut
circiter graduum , vires exfoivi notiffimum eft ; inde pervigilium, fudor
,
anorexia , macies , quod advenx in Americse diverfis regionibus experiuntur, maxime quia calor ille noftu , diuque fere idem perfeverat , nec hieme
remittitur ; hiems etenim apud eos nihil ahud eft quam tempellas pluvia
vel humida.
Apud noftrates fimilis afthenia balneis frigidulis , potu glaciato , frui^i^
bus acidulis , limonata , fimilibufque fublevatur.
Vide anaeflhefiam a fpina bilida. C.
3. Aflhenia ab hydrocephalo.
Vidimus infantem hydrocephalo portentofo affeflum , capite peilucldo 5.
m quo finus meningum majores rubore quodam fe prodebant , quique per
Galliam circumferebatur ; is erat afihenos ,
paululum fomnolentus , de
3etero bene fe habens , fenfu , motuque gaudens licet debilibus.

a^s

&

Duo

pueruli

Nofocomii generalis febricula

purgati refurgunt

&

gaftrodynia affe6li jacent

paucos dies ianguidi , febricula recedente ;

iterum decumbunt ; accedit vomitio iufculorum , gafl:rodynia, febris; purgantur alternis diebus , fexta die fubito afi:henia correpti funt , caput proprio pondere inclinat , brachiis
manubus uti non poffunt ad poculum
ori admovendum, pedibus infiftere nequeunt , fenfu fuperftite ; nod:u delirium , febris ,
oftava die mors. Sefto cadavere ubique macro , nil vi,

per

flant

&

&

detur
vacuis
triculis
^

flatus
in abdomme, pedlore ; nulli lumbricl
nuUum oedema; fe<5lo cranio aquae diffluunt limpidse ,

mutatum
,

cerebri

rubellae,

Differt ab apoplexia

nil

&

in

inteftinis

&c

in

ven--

Haec Augufto 1759caro ex eo quod nullo fopore ftipetur hic morbus^

ultra.

LEIPOPSYCHI^. AsTHENiA.
hm'y k paraiyfi, hemiplegia,

paraplegia.

cjuod

fit

So%

univerfalis debilltas

fen-

fu fuperftite.

pueruU nunquam porrigebant manum, nlfi brachio ad coftas appreflTo

inde , quia fecus porre^lum brachium difficilius fuftentari potuiffet ex legibus mechanices } unde brachia fecundum totum humerum ad latus appreflfa hunc morbum fignificant.
Cum hsec fcribo , tertius pueruius Nofocomii {ubito incidit In eumdem
morbum convalefcens a dyfenteria , in qua aliquoties purg^tus erat , polydipfia infatiabili fimul affeftus , mihi videbatur poftridie moriturus ; pr3efcripta Iterata dofi pulveris de gutt^ta intra paucos dies convaluit ,
vino
Illi

hinc

6i

fimul

ufus

&: cardiacis.

jijlhmia Jcorbutlca Lind

4.

de fcorbuto

Languor fcorbuticus Bartholi-

C.

ni,

In prima fcorbutl periodo

fatio

facies

pallida

virefcunt

eft

labia ac carunculse lachrymales

fubtumida

exercitii

cseteroquin

aver*

cibum

?egri

potumque appetunt , & fani videntur ; aft crefcit moeror & deje6lio animi , coior evadit obfcurus , ex flavefcente fubiividus , pigritia abit In laniitudinem cum genuum ftupore & debiiitate a ievi exercitio Inde dy^pncea
a motu , quse curn laftitudine conftanter fcorbutum comitantur,
In tertla periodo afthenlara comitantur fyneopes.
Kidi Syncopcm fcor;

huticam.

Afhenia

5.

cacheciica,

C.

Infantes a parentlbus fenibus

tu

ad decimum

circiter

infirmisve

orti

annum non

setatis

potlftimum puellx ab or-

raro

paiilduiae

funt

moillbus praedits , ventre tumido, artubus tenues, macllentse

races , tamen torpiduls , fomnoients , fegnes ad ioqueiam ,
ercitia

tards

ingenio hebetes

glanduias colli tumidas gerunt

unde a

rachiticis

qus tamen

carnibus

debiies

&

vo-

omnia ex-

valde difcrepant

faepe

fponte refolvuntur muito citius

quam fcrophuis, nec ita Indurefcunt in iills vldi f^pe ortas verrucas faciei, qu^ intra paucos menfes fine rubore & caiore albefcunt omnino &r
:

remoliefcunt
Prseftat

grana

&

ac in cruftam exficcats labuntur

hoc

in

radicis

morbo per hiemem cum

Chince pulverifatSE

vino

utl

nulla reli^la clcatrice.

offa deglutire quotldie allquot

aqaato

non fermentatis , exercitium fuadere

6. Afl.hmia chlorotica: Vide Chlorofim , cujus
farinaceis

abftinere a cremoribus ^
frigus arcere.

eft accldens.
C.
a pathematis ; Virium dchilitas ab animi aff^ciu Frid. HofFmann. de virlum lapfu , cap. 9 cauteU i, B.
Niiiil magls fublto vires
quandoque difficiUm cognofcitur,
frangit,
quam mcrror , dlu celata iracundia , gravis aerumna, contumella , bonoparentum mors , &c , inrum , honorum Immerita jalura , amicorum
de profunda triftitla , animl deie6lio, fomni jaftura , anorexia , ftupidum
iiientium , immobilitas, foiitudinls amor , coetuum fuga.
Alimenta bonl fuccl , fed liquida , coftu facilia , vinum) liquores fermentati, narcotica,
au;si}ia moraha indicantur.

7.

Afhnia

&

&

liiii 2

%.AJlh&-'

CLASSIS VL DEBILITATES.

8o4
8.

debilitas

eft

vel Isilitudo fpontanea

eofque praenunciat ; ea
natione ad iracundiam ;

dum tamen

eft

eft debilitas

quod

omnium

eft

mitritseufque

vulgo malign^ febres

fumma

Mirum

eft

fcilicet

brachia frafla effe

di<^lse

&:

inter varia genera

fe-

quam typhus

he-

initio

quibus

in

quidquid

fere

parcior
eft

fluidi

eft

impenditur

opponuntur

fanguinis

circulationi

aft

ab

artuum

inde

de gram.ine oftifrago Linnsei

fiore

quod de
fi

Linnms eam

Slmon Paulli promulgaipfa eorum

,

Antherici oftifragi

viribas

ita

ut pedibus

nequeant.

infiftere

copiofatn vidit in Smolandia

dicitur ejus efu pe-

ubi

&

omnia

Lap-

pecofibus pabulo intermixta detur haec herba

cora ftatim impmguari , fed anno fequente in ipforum hepate nafci

ILar diftum , unde herba llagras vocatur ,
cito perire animal.
hsec

incli-

C.

emoUiantur,

ofTa inde
///.

&

anteit

omnium rerum

debilitas.

ponico 236.

fibi

maxima

eft

ydjihenia offifraga Simon. Paulli

c).

vit

cerebri

qui

crura

m.agis profternat

vires

cortice

fuperandis

obicibus

faftidio

brium nullum
nervei fecretio

morbos

quse graVes

cum

nondonec accedat horripilatio , dein calor.

febrem potiftimum continuam ac rem.ittentem con-

aegri dicunt

qu3e in vigore

febre

iine

le^lo addicunt

fe

vero

Alia

comitans

Laffitudines fpontaneji

B.

Hippocratis.
Alia

Debilitas fibrilis Botxhz^-VQ

febrills ;

Afihenia

plebis reponit

inter errores

vermem
Verum

Au6l^or.

Afihenia ah ofieofarcoji Mem. de TAcad. d^e^ Sc.

Ofteofarcofis eft oftium remollitio ; hic morbus primum Tolofse
10.

deln

imo fub diverfis fchematibus fufe deicribitur in

Aci. Soc. Londinenjis
n. ^i^ a Chirurgo Pott. Oftibus viru fcorbutico ,
aut alio remollitis, ftiatura corporis decrefcit , seger ftare non poteft , artus contorquentur , totura corpus in glomerem flaccidum humi ftratum
aliis

obfervatus

locis

eft

abit.

Sytvanus Bevan Aci. Soc. Londin. n. ^yo hujus morbi fpeciem diabeti
fupervenientem defcribit ; huic diabeti comites erant heftica , polydipfia
anorexia

oftocopus

rea offium acido

prsebebat
bile

&

erant calcareae

urinss

quodam

parenchyma

corrofa huic

colori

turbidse

hifce

pars

fcilicet

fymptomatis

calca-

anfamr

fibrofum oftium feu calce deftitutorum flexi-

fcilicet

elafticum remanebat

unde

decrevit

moles

totius corporis ita re-

movere teger non poft!*et ; longitudo , qux fuerat ^e pedum , fuit tantum poft mortem , extenfis etiam artubus , 3^" pedum
5^ pollicum; ofTa artuum ^ pericranii erant membranse , peritonaeo non

tnolliti

ut lefto fe

&

firmiores

exceptis

articulationibus feu

geniculis

&

plenae

fiuido

melleo

quoad confiftentiam ac rubello.

Vide Rachialgiam ab ofieofarcoji.

11. Afihenia ab inanitione.
C.
Eft debilitas quse fupervenit cuicumque morbo evacuatorio ,

hsemorrhagicis
Ipirituofis ,

alvi fluxibus

aromaticis

curato

dyfenterise

curatur analepticis

maxim^

fucculentis,

potiflimum morbo a quo pendet,

i,%,Afihe'

LEIPOPSYCHI^. AsTHENiA.
12.

AJlhmia

MuIIer quadragenaria
bus annls menftruata

805

L.

hyjlerica.

ubertim 8>C regulariter a duo,

moeroribus , anxieratibus , crampls , mufhyftericifque aliis fymptomatis a duobus annis dl-

plethorica, florida

conftipata,

culorum diftradionlbus

qux potiflimum

conqueritur de laffitudine , aut debilltate

brachium
fupra
caput attollere nequeat prae debilitate;
totius corporis,
8i
extremorum
crampis
inferlorum fudoribus afflif^a.
Infomnes
,
noiftes
illa vero
in imis femoribus funt tumores colore oedematofi , fed digitranfigit ; in furis
torum impreffionem minlme retinentes , qui interdiu tantura obfervantur, vera
appetltus paululum reflituitur a pulverc
oedemata hyfterica Raulini; juvatur,
purgante quem decies fumpiit ; ea menfe lulio tres Medicos Monfpelienfes
Coniilium vero fequens fuit , i*'? ut prxmlfla exlgua phlebotomia,
confuluit.
jufcula ex coili vervecini unciis quatuor ,
clchorii
fi pulfus plenus fit ,
manlpulo per triduum fumat; dein purgetur ex duobus cyathls decofti polypodii , infufis duobus vel trlbus fenn^e drachmis , additis primo cyatho
femlffe. His prcemlflis demannae unciis duabus , alteri vero uncia una
cem jufcula fumat ex pullo , radicis pseoni^ drachmis duabus , cichorii manipulo ; delnde decem balnea domeftica adhibeat ,
ad cujufque exltum
feri laftis libram bibat , infufo prius florum hyperici pugiilo ; deinde jufferum laftis repetat ; demum cum ad menfem
cula , iterumque balnea ,
Septembrem deventum fuerit , lac afinlnum per duos menfes ufurpet , alternifque diebus bolum devoret ex pulveris de gutteta , coraliiorum ,
fyrupo quodam exceptis, fomnumque fibi
cretje , ana granis quindecim ,
conciliet fingulis noftibus ope fyrupi de karabe, vel laudani liquldi.

vexata

eft

inter

ut

ita

&

&

&

&

&

&

&

1 3

Ajlhinia fyphilitica.

L.

Hannoveranus quinquagenarius

&

a fex annis

&

ultra debills

erat toto cor-

de csetero bene fe habens eum curavere Stahlius

Hoffmannus per quatuor annos , Medlci Parifini per duos annos , Monfpellenfes per o6lo menfes prsefcrlptis edulcorintibus , incraflantlbus , la6liD, Fi:^es poft tot vana tum fua, tum allorum
ciniis, &c , fed in caflTum.
tentamina, quxfivit num %ger , ejulve parens aut nutrix fyphilitico quodam
morbo laborafifent ; refponfum ei fuit minime gentium. Interea diaeta lacpore

macllentus

&

hydrargyrofis fuit caute celebrata , atque poft

fanitas reftituta eft.
atque carnes paulatlm redlere ,
An afthenia ea fyphilitica fult , quia per hydrargyrofim fanata } An hydrargyrofis in morbls minime fyphlliticis valet ? Ante hydrargyrofim intutea

inftituta

menfem

vires

muerat unus
tes Medici ,

fine

balnels,

segri

&

tefticulus

tumore

fine dolore

incifo

nihll

fungofas excrefcentias prseferebat,

fluftuationem in eo deln adeffe putan-

vlderunt
illis

teftis

blfariam

divifus

quotidie

fine dolore refedlis fuccrefcebant alise,

adhibito in empiaftrls millepedum pulvere vulnus coaluit.

14. Afihinia abfinentium Journ. de Med. May 1756: Hift. de TAcad,
des Sc. lyiz, 1713, 1719 i739
^*
Poteft homo ultra 7 dles nuUo affumpto alimento vlvere. Reiigiofa Monfpel.

maniaca psr 14

dies

fine

potu &: cibo

vixit.

Nymphomaniaca

li iii 3

per

15:

dies;;.

CLASSIS VL DEBILITATES.

toS

&

tunc vero curis arida , flava , rugofa , os are/cebat , Imgua

dentes
nigrefcebant , vox raucefcebat , macies magna , nuUa perfpiratio , dejeftio ,
mic^io ; ea abftinentia bis vel ter in anno revertebatur cum delirio vividiori,
<3ies

&

pervigilio , vere potiffimum

autumno. Vide. Anonxiam.
,
dyfphagiam.
i^. Afihtnia infantum ; C. le Scorbiit Parifienfium Chirurgorum ; Puzos,'
Malad. des enfans , pag. 300. qui iic loquitwr.
Scorbutus infantum non eadem figna prsebet quse fcOrbutus adultorum
gingivarum vitio {lipatur ; prior vero his fipo/lerior maculis cutaneis

frequentiori
/oarn

&

cum ad ultimum gradum

pervenit ; exiftit multo ante

fecundove gradu cognofcendus eft , ut fanari queat.
Cognofcitur fcorbutus infantum , cum de doioribus rnufculorum conquerignis

deftituitur

ea figna
tur

&

&

primo

progredi ac pedibus infiftere

tur, jam fubito

quam

nifi

in

ufum tibiarum

non

potis

amittit

federe

efi: ;

cubare

antea
,

fanus

videba-

vel quiefcere nun-

motum

localem averfatur, ejulat fi fiare cogatur , aut fi fualias cum fine adminiculo progredi folitus foret , quavis da(a occafione ,
ob folam crurum debilitatem labitur &c cadit; non
maculse cutanese, ut adultis , fed tubercula dura ganglionum inftar hic vel
illic
apud eos obfervantur hsec funt infailibilia hujus fcorbuti figna. Hack'
definit,

rse ipfi

comprimantur

&

nus Pu^os,
Afihenia infantum
glecla fuerit, aut

cum

aliis

&

difiiculter

fpeciebus affinibus confufa

fanatur
,

fi

vero ne-

funeftos eventus in-

&

&

exefciiicet inficit,
carie corrumpit , maxillas ita devaftat
alveorum ordines omnino abfumat ; videntur non raro qui languore
marafmo conficiuntur , quorura morbum feriiis aggrefla eft ars medica 3

ducitj offa
dit

primo gradu non

ut

optimjs licet medicamentis armata.

Ad curam infantis adhucdum laftentls , laflis nutrlcis indolem probe examlnare necefifum eft , illudque fi vitiofum fuerlt , altero mutare ; fecus ad
antifcorbutica confugere, quse fanguinis ipfius segri vitia corrigant^ adeoque
utatur infufo cichorii , cochlearise , taraxaci , beccabungae , nafturtii aquatici
/colopendrii in aqua pulli , necnon ievi decofi:o radicis chin^ ; identidem purgetur ex fyrupo de cichorio compofito ; e locis huraidis , paludofis migret
in falubriora.
SI infans nondum progredi aftueverlt , ac prolnde loqui nefclat , hlc morbus in primo gradu , necdum maxillas afficiens , difficillime cognofcitur ;
verum ex parentum , nutricifve fcorbutica difpofitione , tempeftate
regione aliquid luminis affulgere poteft ; fi vero ablaftatus fit Infans , eo fa-

&

quo setate prove<5lior infans , qui faciliiis

exponit , &: "m quo mutationes in virlbus tibiarum clarius
percipiuntur; imo medicamina facilius admittunt , adeoque major fanitatis
recuperandae fpes eft ; prseftat quovis mane per aliquod tempus Infufi rhel
cy^shum bis in die propinare , &f adhibere gargarifma ex decofto agrlmocilius

cognofcitur hic morbus

fenfationes fuas

nise

ram

falvise

fpiriius

blftortae

cochiearise

rorifmarini
aliquot

nafturrii

guttis

vel

aquatici

poft colatu-

additls

fucco limonum

vel optimi
vini

LEIP

YCH

PS

confert

vini pauxillo^;

prie cxteris

I .E.
s T H E N I A.
807
vinum antircorbuticum hactcnus Aucior
:

fitatus.

Haec
ducit

vidi fine
puellis

que

non

afthenia

cachexiam

raro

diarrhoea, heftica &:

acuta

tebre

moliitie

phlegmafiam

inflammatione

ulla

fine

&

vel

&

marafmo terminandam

prxgrefTa

m-

infanabilem

quod

vel

vulvam

vel

etiam

iaepe

in

utroque fexu fubito livore , fubitafphacelo ita corrumpit , fine ullo dolore , ut
paucos dies labia exedi ad aures ufque ,
infan-

genas
gangrsena

gingivas

in

&

non rarum fit intra

tem quinquennem circiter placide exfpirare , hoc
ore vel in vulva; maxime vero hoc vitium eis
,

&

tetro

fphacelo exefum

accidit

cum

rubeola

convalefcunt.
16. AJlhenia

Amiricana\ Objlruclloncs vifcerum naturalium

Guill.

Pifon.

C.

cap. 6.

Hic morbus fine ullo fere doloris fenfu invadens , ob perfpirationis fuppreflionem , cruditatefque multas , ob ventricuH a calore ortam debilitaadvenas obfervatur
adde viru fcorbutitem , maxime apud juvenes
ufum arach , feu vini ex fecicum ab advenis in itinere contra(5lum ,
aqua confedli ; hinc ebrii humi decumbunt ,
bus facchari
totas nocmalignos humores poris patulis combibunt. Hinc dcbilitas cum tanto
X.t%
lajjitudim fpontanea , atque naufea oritur , ut ferendis cibis 6>C
labore
medicamentis impares esiftant ; hinc magna refpirandi difficultas , perpetU3e querelse ; accedunt fudores frigidi in partibus fuperioribus , fummus vi-

&

&

&

&

&

rium languor , canina appetentia , durities , atque murmur utriufque hypochondrii , denique febris , fitis
inflammatio. Hic morbus raro curatur , ni-

&

accedente diarrhcea

ii

Cura,
centibus

&

Stri6i:am
,

biliosa.

eupeptis

diu

fervatam dixtam

mane

accedente

quem ob dyipnc^am

&

exigit

vefperi

ex

cibo

motu

&

potu

corporis

re*

liberali ,

phlebotomiam , fi non prsefens fefxpe enim hepatitis fupervenit : apozemaantifcorbutica praemittantur ; huc radices limonum
ta leviter incidentia
liquiritise , brafiica marina , portulaca aceto condita conferunt ; nux cocos
,
mala aurantia , citria , cltrulli , ananas , granadilla conveniunt.
Dein cathartica mitia ufurpanda ; vel ipecacuanhBe drachmas duas infunde in aqua , ut vomitio excitetur ; denique ad eximium hujus morbi antldotum per menfem recurrendum efl: , fcilicet
^. Corticis guayaci & fcoricB ferri , ana ^ uncias ij. maydis unc. i. faba"
bris

asgri

refugiunt

faltem futura fsepe poftulat

&

rum minorum ^ & foliorum fenndi ^ ana , unc.

mas duas veL quatuor mane & vefpcri in liquore
Huic fuccedat
tes

cibis

eupeptis

curfus

pafifuum,

aliquot

refocillentur

ut

pulvis exhib&atur

ad drach-

convenicnti,

major , a quo redeuncum facfarina manihoc

d.7s

in

pulte

charo.
Inter toplca

emplaftrum ex gummi elemi

ventriculi &, hepatis region! applicetur

&

balfamo copaivae cum melle

demum decoftum

falfse

parillse

ad-

dendum.
17,

A^he-

CLASSIS VL D E B

So8

17. Ajlh&nia nativa

&

curatione

quam

&

vis

ut

iit ,

quia

i*^

cum fenfuum

leipothymia

deje^lio

imo

fyncopem adducat.

1*^.
,

animi deliquium pati

Differt

(ignls

in

fuperflite

in

vigore

pulsils

valde

minuitur

graviori cafu
nifi

illserus

atque

fyncope

vero
non ab

&C

vel

feriation

&:

&

citra

dicant

fsepius

prseludium con-

male habeat seger

epigaftrio
initio

sffeftio

fentiant

fuJaito

cardialgia quod
flomachum non referatur

adeo gra,
Quod in leipothymia segri vel aurium
vel vertiginofam capitis turbam fimul

cum fubito earum calore

percipiant cum virium artuum defedlione
cidunt.

plerumque mar.et

vero pulfus

feu affe<flus ad

cum

Anlmi ddlquium Mercati

fyncope pulfus

in

obfcuratione

tinnitum

ie

S.

L.

Lipothimu,

virium

brevis

cognofcendi facultate.
Differt a fyncope
evanefcit

TATE

vide.

lib.

fubitanea

Di6lion. de Sante

LeipothymI/E Apopfychia Diorcondls

XXir.

Efl:

naturdk

FoibUjfe

nec

iint

figna

faburrae,

&

Mercurialis refragantur iliis qui leipothymiam a fynMerito Mercatus

cope tantum gradu differre putant , atque ideo ejufdem generis effe varietates,
cum verofimile fit ex allatis fymptomatis magnam effe differentiam , atque
diverfam originem. Sic Mercatus fyncopem fieri putat a fluidi nervei cor
moturi defeftu , difpendio ; leipothymiam vero ab ejus fluidi in cerebrum
motu retrogrado , ex quo motu , dum de fanguine agitur , fieri tinnitum
&. vertiginem alibi docuimus ; fed qusecumque fit theoria , non minus dif-

fymptomata

ferunt

effentialia

quorum

explicatio

inqui-

deinceps venit

renda.
1.

Lcipothymia a pathemate. L.

Memini me leipothymiam

effe paflJ^um , dum cujufdam nefarii crurifragium

bracorde molefliam cum fubitanea crurum
chiorum debilitate , fimulque calore , ac veluti vapore furfum afcendente aures corripi , atque tinnire ; pulfus interea exploratus erat vegetus ; iis fymptomatis ingravefcentibus vix pedibus infifl:ere potuilTem ,
pallor faciei fuccefllifl^et , forte etiam fuperveniffet fyncope ; veriim etiamfi , ut ait Mercatus ,

fpeftarem

fenfi fcilicet

&

in

&

omni fyncope
non eft fyncope ,
in

fit

&

animi deliquium, feu leipothymia , in omni leipothymia

ea genera non folum gradu , fed etiam fymptomatum

diverforum ferie difcrepant.

2. Leipothymia Jiomachica Mercati de fyncope lib. 3. B.
Male cardiaca ab aliis vocatur , quss ab fl:omachi moleftia

tum ducit, omnium

frequentiflima.

morbus breviflimus

vitur

&

quam cum fyncope

fed tantum fenfatio

Pejlomac

me

periculofiflimus
,

qusedam

cui ipfa praeludit

,

cardialgiS or-

Vide Cardialgiam,

Inquirant Medici limites fyncopes, leipothymige

eft

&

quam mortem

cardialgiae ;

certe fyncope

cum
;

leipothymia multo diutius viin leipothymia nullus eft dolor ,

Jiomachi vocant

segri

dum

aiunt,

meurt,

Mirwm

LEIPOPSYCHIiE. Syncope.
Mirum

quod aer frigldus

vero mirum quod vinum ,

non

eft

809

leipothymiam avertat
aromata , cardiaca vires refo-

potus

frigidae

fpiritus ,

cilient.

SyNCOPE

XXIII.

chia Galeni

a fyncopto cencido

Svanimento

Italis

Mgn

fcmmt , Famoifon.

pulfu fcilicet

omnium

quovis

refpiratione

&c calore

admodum

non

&

confcius

flt ,

tiffe

aut dicit fe

difTe

&

&

fonos

obfcuro

imminutis

difilnguuntur

&

lore

finalls

non

ita

fi

cum

HI quippe
eft'

nuUum
non

omnis fere aut pe-

(q\\(\x5

quafi

In afphyxia segri tamdiu frigidi, fine ullo figno vitae

terminarl

leni

apopiexia
,

fine

fyncoptici fudore

aft

aut alterum ad

fed afphyxia finalis

finalis ,

fi

cum

fe

pulfu

ab afphyftis

redeunt.

cum fucceffive
cum frigore , pal-

quae

, fi fit

ftertore ,

&

fomno ; orthopnoea

fomno.

modl

funt diverfi

faltem refpiratione

poffunt debilitate lethali

fyncope

flertore

minutum unum

intra

prsecordlls fentiatur , lelponullo ftomachi dolore ftipe-

fyncope

in

mortuis f^ep^ habeantur

dicltur

fine ftertore

non memlnit femper hoc tempus exfliin fomno percepiffe , trans nebalam viaudivifife ; quae omnia in cardialgia fim-

interiorum calore

Omnes morbi
sccidat

adjungat

adftantes

aliquali

fe

quafi debiliflimos

ut pro

Pames,

aeger refurgens

non obfervantur.

plici

remanent

^pfy-

animallumque immlnunecnon fenfu

,
ut scger per aliquod tempus fui

vitalium

quod afFedus primo In

A cardialgia quod

cardialgias

ipfi

niii

Evanouif*^

vita eclipfim patiatur.

DiiFert* a lelpothymia

tur

omni mufculorum motu

thymia vero a capite mcipiat.

nitus evanefcit

Hippocratl

Dcfmayo ; Syncope

Syncoptici ; Gallis Evanouis

Cognofcltur fubitanea virium

tlone

Lelpopfychla

Hifpanis

gradu

qulbus vlta terminatur

Autftorem exprefse

dlfleruifie.

Nemo

a fyncope.

tamen

Quorfum

de qulbus mirum
dixerlt

morbos le-

contenafphyxiam effe morbos ejufdem generis

mlnus difcrepare , qux confufio fi admittanon nlfi
tur , pari jure ad fingula cujufque claflSs genera polTet extendi , ut ad pleu^
ritldem , peripneamoniam , paraphrenefim , phrenltidem , hepatltidem , &c.f
Prlncipium iyncopes proximum videtur q^q motus cordis fyflalticus adeo
debilis, ut nuUo fubfultu flipetur. Duplex etenim efi motus cordis ; aiius
diafloles , quo axis cordis loco non mutatur ,
fyfalticus , feu fyfloles
nec uUus pulfus in arterla producitur; aiter eH fuhfultorius ^ feu alternus correcefTus versus mediafilnum , quo tanquam mallei
dis acceffus ad coflas ,
arteriarum fenfibilis evadit ; adeoque in cerebro
percufTu pulfus cordis
pulfantibus arterlolls excitantur Ideae ad vlglliam necefTarlae , In toto corpore
calor gneratur , atque vls ele<5lrica fufiinetur. In fyncope prior motus perI3ianet , unde vits pabulum ; afl pofl:erior deficit , unde fenfuum , pulfus ,
^alorls feriatlo ,
aflhenia artuum ; seger fubito proprlo pondere , laxatls
Sauvages Nofologia Msthodiea, Tomi I,
kkkk
omni'.
thales

differre

nlfi

fyncopem
fecundum majus

dunt leiporhymlam

&

itaque plures

&

j,

&

'

&

&
&

&

CLASSIS VL DEBILITATES.

gio

omnibus artubus

deorfum

labitur

pallet

friget

efcunt, aut maxime minuuntur.

I. Syncope ab inanitione Sennertl.
Eft illa quee fubito in morbis evacuatoriis
rexias

jam exhauftis

viribus

verfiilima eft

natura, quse vires fuas infumit

a conatibus fuis fubito ceiTat ,

va confuse perfentit obftacula

producendo

fultu cordis

cachefticis

fubito fupervenit

&

cum debilitatis extremae

; magnam itaque
partem

requiritur

ea fupprimit

ut

refpiratio

pofl:

eva-

longas ano-

a debilitate habituali di'

cordis

in

&

pulfus

motu perennando,

efl; , aut novirium quse in fub-

confcia

motum tantummodo

fyftahicum diutius protrahat , qui fecus muho citius fufflaminaretur.

Patet ex Halejii Experimemis h^majlaticis frequentiam pulfus
refpiratio-

&

num

crefcere

Halejius

ut

quK

vis

refarciatur

&

quam

ampUtudinis

ratione

deficit

excitant

eo' fine

ait

freqwentia feu velocitate

procraftlnetur.

cordis fuperftites

vires

nam in
afcendebat , cum
,

haemorrhagi^e profufse

refpirationum ampUtudo decrefcit

& lethum

Idem obfervat
proportionales

akius

debiUtate

quo pulfuum

pari paflu

motus

fumma

in

non

refiduo in vafis fanguini

efle

, cruor quandoque
Habet ergo natura impe-

tubo verticaUter carotidi aptato

plus

fanguinis efBuxiffet.

rium In cor, non vero mechanice movetur juxta vires fanguinis ad illud
accedentis , fed a fluido nerveo quod vitale principium pro diverfis motivis
in id immittit.

Cum

jugulantur fues

muko

prius effufo cruore

cum

vires

vaUdos non raro iUos conatus edunt , quo vires cordis

fatifcentes exfufcitantur ,
ad ipfum fanguis ex artubus exprefTus mittitur.
Cum h quadraginta Ubrls fanguinis quas equa primi experimenti habebat, effluxifTent triglnta, fudor frigidus toto corpore permanare cepit, laxatis fibris
cutls , quae durante vita Ipfam conftringunt , hincque apertls
vafculorum fudoriferorum ofculis, eodem mechanifmo ac mortuis alvus fseexhauftse videntur

&

pius effunditur,

Ad
tls

rum

confummata , gelatinse aromacinnamomi pulvere commixta , vinum me-

vires In Inanitione refocIUandas jufcula

conditx

ovl vitella , vino

liquores fplrituofi

&

fumus nucis

myrifticae

accenfse

naribus

exceptus

funt prxfentifTima auxiUa.

Quse a
2.

paracentefi oritur,

prsecavetur vin<flura abdomlnis.

Syncope a dolore Jonftoni Idea med.

III.

Senac. pag. 55(3. A.

Ea eft quse atrocibus doloribus , potiffimLim colicis , fupervenit.

Curabam puellam quse per diem & ultra dolores colicos Ita atroces patiebatur , ut pulfus phlebotomiam non admkteret , & ut laudanl dofis maxima morbum non fedaret ; adhibui pilularum de cynoglofi^o grana duodecim ;
quippe non

raro

accidit

ut diverfa narcotica

aliis

melius fuccedant

licet

&

non majori dofi adhibita ; fed fruftra ; tandem fubito accedit fyncope ,
non folum doloris acceffus ilUco evanefcit , verum fibi reftituta segra delnceps
omnino ab hoe dolore vixit Immunis , non fecus ac optima crifi folutus
fuiiTet ; nonne ea colica a fluidi nervei appulfu validlorl
quafi ab|.fpafmo

&

[pende-.

LEIPOPStCHI^. Syncope.

Sn

pendebat ? anne , ut putat Sanclorius j In fyncope copiofa fit perfpiratlo qusc

materiem morbificam eliminat.
3. Syncopc febrilis 111. Senac. de Corde , lib. 4 cap. iz pag. 548, A,
Ea eft qus morbis acutis febrilibus , vel inflammatoriis tum initio , tum

vigore accidit.

morbum

fyncope fuperveniens lethalem

copiam febricitantes
crudorum
qui ob humorum

faepe

ventriculus vel hepar in his inflammatura fuerit

defperata falus

Initio pleuritidis

praenunciat ;

fyncopem incidunt,

in

efl: :

fi

GaUn

Methodo med. c. 3
Syncope qu3e in seftu tritxophyse aut alterius febrls ardentis accldit , eft
phlebotomia ac refrigerantibus praevertitur, Fidt
periculi multo minoris ,
ulterius Afphyxiam febricofam,

&

4. Syncope a phlebotomid. B.

Sunt qui a metu phlebotomise , a fanguinis afpeiStu , animo llnquuntur ,

fine irtiperio animse in cor explicare contendunt , abqui mechanice
furda proferre mihi videntur. Illa fyncope prsevertitur fitu horizontali ,^ aqua
in ore detenta , interpolatione phlebotomiae , dlgito venae appreflx) , averfione
rarius efl: mittendus fanguis apud eos meoculorum a patella , &c. Parcius

&

quod

&

ticulofos
Si in

maxlme

febris vel pyrexia defint.

fi

amphimerinis aut

haemitritasis

jam

protra6^is

a phlebotomia aliunde

sndicata fuperveniat leipothymia

frequentiflimo

nosa

aut fyncope

rientia

pulfu ftatim exiliori

eft

morbum

&

vermi-

confirmante expe-

paroxyfmi vigor

intermittente

a materia putri

monente Barbeyracio

hoc cafu delirium

itaque in

licet

fignum

vel mali moris foveri

cum

pulsus robur

phlebotomiam fuadeant, ab ea abflinendum eft.

Syncope a phlebotomia largiori ob laxatam ligaturam apud robuftos non
eft ita periculofa , ac quae pendet a principio interno ; aft apud debiles , ut
phthificos , fcorbuticos , cachefticos intra paucas horas ad mortem ducit ,
pulfu
5.

exili ,

molli

internpjittenti.

.....

540. ^-

Ea

frequenti

Syncope plethorica Riolani Anthrop,

^

fignum

eft pulfus

& elatus

fuccefliv^ varius

nunc frequens

111.

Senac.

lib.

il pag.

cap.

a nimia fanguinis copia excitatur corde velut obruto, cujus

quse

eft

nunc obfcurus ,
rarus
, nunc
fignum certius eft

intermittens

depreflfus

&

nunc plenus

regularis

fi

cum

fa-

a phlebotomia parsger fubva , iterati , fenfim pulfus plenior , velocior , fortior evadat ,
Icvetur ; judicatur ulterius ex voracitate prsegrefla , fuppreffis evacuationibus ;
cie rubra fublivida ante

fyncopen

fi

&

li

piethora

fit

commota

6. Syncope hyflcrica

Helmontii de Aflhmate.

Ea
i:u

eft

quam

111.

ea fpecies coincidit cum febrili.

Senac. lib, 4. cap. ii p. 544. Syncope epileptica

D.

hyftericcC

ab odore fuavi mofchi

ginatione
aliifque

l^esa ,

&:c

heterociitjs

cum

hypochondriacique patiuntur
ab iteratis
, ambrae , rofse ,

fugacibus fpafmis

fymptomatis, multum

a levi animi affe, ab ima-

catharticis

doloribus diverfarum partium

terroris

j>

sgrae incutientibus.

Kkkkk

Curatur

CLASSIS VL DEBILITATES.

8i2

Curatur antlhyftericls

foetidls

caftoreo

fumo pennarum ,

corii

fpirltu

ammoniaci naribws admoto , &c.

ecftaticam fyncopem admittlt ///. Archlaur. In paroxyfmo
^Epilepticam
quidem
feriantur , ut in fyncope ,
maxilla eft rigida ; veepileplis fenfus
vehemens
plenus
eft , color faciei cruentus , lividus , &:c.
,
riim pulfus
j. Syncopc a cardlogmo. A. P.
Cardiogmi nomlne intelligo cordis anevryfmaticam dilatationem , tum In
ventriculis , tum in auriculis , tum in aortse initio ; concurrunt peiloris oppreffio , pondus in regione cordis , animi deliquia , palpitationes vehemer^tiores , quandoque pulfus insequalis , parvus , alias vero plenus , vehemens
Vidc IIL Senac de Cordc , lib. 4. cap. 8. Morgagni Epijl. XXV, 2.
palpitans
8. Syncope a polypo 111. Senac. de Corde, lib. 4 cap. 10 n. 13. Morgagni Epift. XXIV. 13. An a vermibus cordis detur ? De Meyferey T. i n.
190. A. P.
Ea eft quam concretiones polypofx cordis excltant. Sufpicamur ex fcnfu
pondcris & oppreftionls in regione cordis , unde anxietates cordis ; palpitatione habituali, qu3e in tremorem cordis &. in fuccuflus frequentes degenepulfus indiqualitate variabili , quse lignum eft optimum,
rat
9. Syncope ab antipathid 111. Senac ibid. p. 544.
falis

&

&

Ea

quam

excitant felis , muris , cafei , 6cc. prsefentla &: horror prsceft multipllci
experientia, vel a latente in artocreate
Certura
conceptus.
moanguilla aut fimili objefto , quod exhorrefcunt , plures Ita nafutos efte
biles , ut in fyncopera conftantem incidant , nec fubleventur nift objedi molefti remotione. Qui ex fede morbos difterminant , hunc morbum a cerebro
ad cerebrum referendum ^{[q , judicare debent. Remoprimario pendere ,
eft

&

&

&

fi deglutita fint ea vomitione rejicienda,

venda quantocius objeSa,
10. Syncope a ven&no 111. Senac ibid. pag. 545 , 546. A,
Vapores putridi ex Nofocomiis , ex cancris , ulceribus , ex cadaveribus
Vapores mephltici ex tabernls , cellls , tumulis ardius claufis , ex puteo
Arfenicum etlam
foifa peraltiana juxta Monfpelium , exhalationes mlnerarum

&

ulceribus

cariebus

admotum ,

ut obfervavit

Saviard

Venena

acria genita

corpore ipfo , in pefte , tritseophya , fphacelo , hunc morbura excltant.

1 1. Syncopc ab apojicmatis 111. Senac ibid. p. 554. Morgagni Epift, XXV,'
17 de ulcere cordis. A.

in

Non

folura rupto intus apoftemate fuperveniunt fyncopes

abdo-

ut felo

mine ia afcite , aut peftore m hydrothorace , verura etiam ab

non fatis cognita ; abfceiTum in hepate , pancreate , pulmone , a
ftemacho latentes , declarant fyncopes frequentes ; a pulmonum

alia

causa

fortiori in

&

hepatis

&

utero fuppuratis ///. Senacus

, ex ovariis
An a cerebro fuppurato oriantur , inquirendum reftat.
12. Syncope ab kydrocardid YiQuffenu Obf. A.
^
Hydrocardia feu colle<ftio aquse in pericardio cognofcltur i*^ pondere
putredlne ortas vidit Ballonius

regione cordls: 2^ peftorls oppreftione quae crefcit a decubitu fupino , fublevatur inclinato pedore ad ameriora: 3*^ leipothymia, fyncope, palpitatioBSs

LEIPOPSYCHI^.
frequentibus

tione

813

fublta

culo: 5 fignis genericls

ex

SYNcoiPE.

fomno excitatione cum fufFocatlonls peri6^ pulfu debih , molli, insequali,

hydrothoracis

4^

Schrcibero.

///.

Curatur ut hydrothorax dluretlcls , borace , palluri frudibus.

13. Syncopc jiomachica. Vid. lil. Senac ibid, pag. 545. f^erminofa ^
Meyferey T. z n. 190. A.
Ea eft quam cardialgla fasplus excltat, attamen fine dolore ftomachl ex
foli IUius anxietate faepe oritur, ut 1 ab inanitione y feu longa fame , un2^ oritur
de calor , 6c fenfus tradionis , quae fyncopen fubito inducunt
"^
ab irrltatlone a maetiam a ftomachi repUdone , Infardlu , cum naufea
3
terlis emeticis , naufeofis , venenatls
4^ a lumbrlcls , taenlis : 5 ^ a dyfpep-

Dq

ut lafte coagulato, adlpe

tis,

7^ Frequentes etiam
dynes

cardialgis

fungis:

69 a

funt fyncopes in gaftrltlde

faburra acrl,
,

putrl, maligna.

&c diverfis fpeciebus gaftro-

&c.

fyncope ftomachica 1 narlbus admovenda aromatica, fplrituofa, ut

aqu cinnamomi, Luclse; 2^ aqua teplda , Infufum chamaemeli, cardui benediill, afFatim bibenda, ut vomitlo cieatur. Vide Cardialgiam.
14. Syncope ah fphacelo D. Senac. pag. 553. A.
Gum pars qusdam , potiftimum Interna , fphacelo correpta eft , cum
foetus In utero mortuus latet, cum Ichor putrls allcubi hasret , fyncopes faeIn

fobolefcunt

pius

&

non

cum

ac

quodam

fenfu

natura

fecus afficltur

quid

intlmo Id

foetidum

perclpit

aut

exhorrefclt

cadaverofum nares

afficlt.

1 5

In

Syncope fcorbutica Llnd de Scorbuto.

tertia

patiuntur

iterum

exilis

Te

tertianx

fumma
tertia

',

obfervante Euga':

&

anthelmintica in hac convenlunt.

Febris fyncopalis ; vulgo la filvre fyncopak,

vel hemltrltseus fyncopalls

ut refert
,

pe<f:l:orali ,

Mufgrave de Arthrltlde anomala. P. D.

podagra fupervenlt , remittente aut ceftante dolo-

dein ftomachica

tertlana
,

ut in

frequentior poft indigeftiones, crapulas.

17. Syncope fcbricofa

Torti. A. P.
Eft

evafurus.

quae In veteri

Cathartica

mlliaris

duplicatus

6>c

16. Syncope arthritica

Ea eft
pedum

D.

&

intervalla evadlt plenior

leno

P.

periodo a minimo motu fcorbuticl lelpothymias , imo fyncopes

In quibus pulfus , llcet fit
exills
intermlttens , tamen per

Dr. Burnet

profufus fudor

debilitas

acceftione

in

in

Thefi

decllnatione

pulfus contraftus

Caftellanis

&

Vlde

Madrltenftbus fa-

Rlgor in Initlo , typus

cardialgia , horrenda voraitio ,
extremorum , mors fecunda aut

Parifind.
;

frigus

ni fuccurratur.

kinkinam profuturam puto , ut In hemitrltseo (o^

porosa , fcUicet ad unciam ante tertlum paroxyfmum. Vide Morton Pyrctolog. pag. 74,
redius Torti de Febribus.
Huc fpedat febris fyncopalis tertiana Torti de Febrib. pag, 1^6", i^^i
Prsemiflis

pr^emlttendls

&

Kkkkk

Ara

CLASSIS VL DEBILITATES.

Si4

Amphimerina

fyncopalls

Raim. Fords

Tritseophya fyncopalis Pathol.

mi-

thod.

fyncope quae funeftos reddit paroxyfmos febris tertianse fimplicls

duplicifve , quos comitatur; {ive fit cardialgise fuccedanea , (ive primaria
Eft

&

folitaria

eulfus

frequenter

comes

fed febris

graviter

nempe

vi

&

cujus aeger nullo

fcilicet

dolore per-

abfque causa manifefta ianguet

exfolvf-

matur,
num tentet loco movere ; concurrit pulfus depreffio , & vicifiim ejus 6.dzc'
tio cum parvitate & frequentia ; fudores minuti circa coUum & frontem ,
&: anima deficit; five de latere

&

oculorum cavitas , caligatio

guor , ut continuis odoribus

languor

&

hsec in febris

Si

acceffus

segri

ftatu

agitur

nipile

matur^ prsecaveat.

aut

^ger

recreari

indigeat

ne

augmento vel

res

ac denique univerfalis virium lan-

irrorationibus

deliquium crebrius patiatur.

tur intermiffio

latus fe velit convertere

in

accidant
nifi

licet

provida

enim Medicus tranfadse

Si

tranquilla fubfequa-

Medici cautela futuros

immemor

procellae

brevi pereunte aegro incidet in illud turpe, non putaram.

EJufdem cenfus eft algor qui in mtiand pcrniciosd feu algidd Mortoni^

ilt ,

paroxyfmo

incipienti

cvanefcit

fed

calor erumpat

jungitur

protrahitur
ita ut

poft

&

quod non

protrahitur

gemebundus ,
,
tamen depreffus remanet

lingua

fcabra

ut affolet in benignis

paulatinr

ut nec puifus refurgat

ita

nec

multas horas segrum in paroxyfmi initio diceres

anxius , cadaverofus ; fi evadat , nec moriatur

fjulfus

jjiticulofus eft

cuni calor mitis accedit

&

urina vel copiofa

pellucida

vox

vel pauca

&

eft clangofa,
lateritia ;

iji

&

tempus intermiffionis cum pulfu exili

frequenti,
pulfus fint meiiibfequenti acceffu utplurimum moriturus ; fi vero calor
liores , vegetiores , diuturnioris morbi potiufquam mortis erit pr?sfagium ;

hoc

ftatu durat aeger per

&

ifta difcrimina vix aliud quara ufus docere poteft.

i8. Syncope Lan^oni , A. P.
A calculis in corde frequentes
lethales fyncopes obfervavit Lanionus
Ephem, Nat, Cur, Dec. III Ann. y Obf, y^ ; calculi erant fubvirides ;

fed

&

linus uncias duas ponderabat,

De

Meyferey T. 1

191. A,
re
, rubeola , ^c ,
pulfis fupervenit.
Curatio exigit disetam tenuem , potum diaphoreticum ,
phlebotoraiam , fudorifica ,
remedia quse hsec miafmata in cutim TevD19. Syncope cxanthematica

Ea

eft

qu^

a fcabie

herpete

erythemate

n.

variola

&

ant.

10. Syncopc metajiatica

Ea

eft quse

Dc

Meyferey Tom.

a fuppreflis effluxibus ulcerum

2 n.

191,

A.

fontanellarum ,
,
Curatur ut exanthematica , &a
fiftularum

Carcinomatum , leucorrhoeas , 8>cc , fuccedit :

potifHmum reftitutis his effluxibus.
11, Syncope pathetica ^ De Meyferey Tom. l n. 194. B.
A terrore, gaudio, aliifve pathematis animse , Vide Jlfphyxiam ^sm.Qui
femel animi deliquium paffus eft ob nimium terrorem , iterum minima dat^ occafigne animo Ijnquitur; irao vidit foeminam ///, Lorry qui ita huic

ley-.

LEIPOPSYCHI^. Syncope.

815

leypothymise affueverat , ut pluries in die a rpafmo in plenariam corporis

folutionem incideret , de qua etiam contradicentes minabatur, Paucls abhlnc
honeftis moribus prsedita , dum cultu
diebus , ait iHe , foemina nobilis
parum modefto in horto pubiico fpatiatur , procacibus juvenum liberiorum

&

qua concidit exanimata 6>c

di^leriis laceflita , vehementem iram concipit ,
mortua.
Spaftnum excipit hujus intenfitati refpondens atonia , hinc adeo facpe fpafmi refolutio fit per animi deliquium : vidi ego , pergit Illuft. Autor , mulierem delicatulam, quae per tres aut quatuor horas fpafmis ita afficeretur,

nunc marmoris

ut

quam

inftar

obrigefceret

nunc

quafi

agitata Ita convel-

furiis

hominum

fortiflimorum obnixis viribus contineri poftet; nune paroxyfmo exire , quin totis artubus relaxata , mortuae ad inftar

leretur, ut vix

concideret, unde rurfus vel potentiflimis cardiacis oporteret excitari.

&

XXIV. ASPHYXIA
,

fphygmos pulfus; ApopUxia Cenab a prlvativo

Mors appanns vel fubitanea Lancifii; Ecflajis Brendelii ;
ApopUxia flatuUnta Morgagni ; yifphyxic^
bdli WiUlfii

Phasnomena mortls apparentls

afphyxise

terrlfica ,

demum

charafterem

utplurlmum

fublto
pisebent.

seger

Si

fupervenientla

valde

fenfim in pejus abiens

ejus ftatus afphyxia non eft , nec quemquam ex

docet obfervatio. Aft fsepe accidit, ut segri fublto interempti vlfi fint , imo ex his quldam fepulti , quos vel arte vel fponte inde
evafifle certum eft. Talis vero ftatus five a cerebro five a corde aut pulmone potlifimum affectis oriatur , afphyxia dlcltur , obfcurifilimum morbi
obfcuritatls Medicorum dillgentlfiimogenus , quod ratione atrocltatis
rum inquifitionem exlglt. Videatur autem de hoc Landfius circa mortes

hoc

fuccubuerit,

fato

ftatu

revixifife

&

fubitaneas.

Ex

illls

qui fubito morl

Winflow

nt fuse docent
putrefcere

tum non
bi

&

principium

nlfi

qui blduo trlduove fervatus

eft,

jam

aut

qu3e difta in

refclre

apoplexlae immlnentis
rint,

pro vere mortuo habendus

nullus

Bruhier

faltem qui ferrum candens pedibus inufgenere valent refpeftu Medlcorum qui mornon potuerunt. Si enim figna anevryfmatis rupti ,

foetere Inclplt

fenfit ;

funt

vlfi

&

vomlcse antlquse hanc fubltaneam mortem prcEceflfecertius judicaturus eft an mors fit vera vel

Medlcus horum gnarus

tantiim afphyxla.
I.

Afphyxia imnurforum

Qui ex

aquls pro

experientia.
trafta

fuiflet

mortuis

Morgagni

Vidi puellam quse

,

cum

XIX. 40. A.
allquando revivlfcunt

Eplft.

,
docente
e puteo in quem fe ^projecerat , exut pote omni motu , fenfu , pulfu ,

extrahuntur

pro raortua habebatur ,

vero fuafu lUuJir.
; ea

calore deftituta

Praxi colendiflimi, in le^lulo repofita,

novatis te(^a, demum ad fe rediit,

Dom,
lintels

Gibert^

mel in
omni minuto re-

Prseceptoris

cafidifllimis

D> Mou-

CLASSIS

Bi6

DEBILITATES.

r/.

D, Moulin^ D, Med. Monfpd.

Operiri juffit,

quse

Falfum autem
tuerint

ut notat

unquam
///.

vitse

eft

in

fimili

cafii

segram cinerlbus

calldls

reftituta eft.

horam unam

eos qui per

revixiffe

fi

Segner. Profejf.

intmerfi

aquis

aut plures

la^^

paucos excipias aquis gelidifTimls immerfos ,

Gottingenjis , qui hac de re multa cum ani-

malibus experimenta iteravit^ utplurimiam ignoratur quamdiu In aquis omnino demerfi latuerint , qui identidem caput extra aquas extulere antequam

iuccumberent. Ego quidem fat recens ex aquis edudos , ut poft horam

imb femihoram ab immerfione , quatuor adolefcentes curare fufcepi , atque
omnia , quse vulgo laudantur artificia
auxilia adhibui ; nec uUum ex hifce
in vitam revocatum vidi.
A.
2. Afphyxia a fumis. EiT. d'Edimbourg , Tom. VI. art. 35.
In minerarum fodinis dantur vapores , in hoc a mephitlcis difcrepantes ^
quod a calore ignis fubterranel auram arfenicalem extricantls pendeant ;

&

namma

candelse in vulgaribus extinguitur

in

arfenicalibus dilatatur

liquor

fpumofus e rupium rimls exudans , guhr diftus, hujus fignum efi: ; erumpens cum impetu hic vapor quandoque fulgurat , arborum folia deficcat
hominibus afphyxiam excitat ; minori vi agens tuflim ficcam inducit ; hsec
in receflSbus
coecis fodinarum cuniculis faepius eveniunt. lunckcri Chemia

&

d& mineris,
In fundo minerse lithantracis
ticus

vltam amiferat

omni deftitutHS j nulla

tanquam alter falvator
fortiflime infpiravlt

ceplt

paulo

gurs per

tione

poft

vitse figna
,

ipfi

ore

des

poft

fufplrlo

oculis

&

manufque

movit

horam

fuo

ciim

naribus

frigidus

ftillavit

Ruf-

infe^lse,

pulfu

fenfuque

Chirurgus G. Tojfack

zegri

conftriAis

&

quadrantem horas

alteram

fupererant

unde peftus sgri paululum dilatatum,

tufa eft vena brachli
:

dein effluxit libere

os

intra

cor pulfare
unde fan-

interea seger

fric-

&

laaqua eluebatur a fumo , nares

poft femi-horam movebatur leniffime pec-

facies

bia fale volatlli infpergebantur

tus fine

educltur

pulfaverunt arterice

concuflione agltabatur

ob conceptum ignem fumo

poft femihoram

ore apertis , poft horam ofcitavlt

aquam , aliquotque guttas fpiritus

fenfus recuperavlt

oculos

pe-

haufit

omnlum anteaftorum immemor

vitalls

domum fuam reverfus eft.

Afphyxia a muflo Petr. Borelli obf. 4 cent. 2. A.
Quotannis fere pereunt in cupa in qua muftum recens fermentefcit , qui
in eam defcendunt ad muftum extrahendum , vel uvas ulterlus calcandas ;
nifi
fubito vero fine voce , fine motu concidunt , fe fuffocari fentlentes ,
pTompte extradi fint , pereunt
qui vero ad fe revertuntur , eventus Illius
immemores funt. Hic effedus tribuendus eft fplritui , qui vocatur Gas
fylvefre , a mufto exhalanti , quo fluidl nervei eleftrlcltas , adeoque ompoft quatrlduum
3.

&

nis

aflivitas

extinguitur.

Optlmum remedium

eft , cltlffime illos hamis extrahere , extra6^os aeri

exponere , frigida aqua irrorare faciem , dein fpirituofis excltare.
4. Jfphyxia fufpenjorum, Morgagni Epift. XIX, 30. A,

frIj;ldo

LEIPOP SYCHI.E. AsPHYxiA.

eorum

fnors apparens

Efl:

fufpenfi iunt

vertebra

fimilive

luxata

cantur

tibulo

allatus

recens ftrangulati

qui

modo

fuffocati

ilJi

tuit

diccret
niii

mmime

nifi

fune

efl: ,

iimul colli qusedani

quod periti carnifices norunt, facile ad vitam revofum aliquoties in brutis , femel in homine qui e patemplum , tribus phlebotomiis intra duas horas inftitutis ,

fiierit ,

iTi

vox autem rauca

initioque

expedorato cruoris pauxillo ,

enim

bat

^ij

mos

ut

expertus

ut

non folum vitae , fed iatis commodo ftatui

&: aquam ex urceolo quem manu geflabat
j^nihi

certc

vel

&

fiti

ita

tenuis

erat

ut ipfe fedens,

bene

affatim bibens

fe habere
nec eam edere po-

&

multa frigidse copia haufta ; ardecontinuo afflato indigebat , utcumque

fimul frigido aere

calida foret tempeftas

reftitutus eft

horam

poft tertiam

fune impreftum
quartam e jugulo fuaii
phlebotomiam, apprime percipiens regreftum fanguinis e cerebro mox impeditum iri , unde carus ; fed Chirurgis prx metu fugientibus non inftituta fuit
hsec phlebotomia , unde seger fennm obdormivit , pulfus rarior feniim evaiit , ita ut vix quadragefies pulfaret in minuto, minorque evaiit , quem poft
primam phlebotomiam videram feniim apparere ,
seque raro micare ,
fortiorem gradatim evafiffe; fic obiit mifer ilie
dein paulo frequentiorem
guem nullam fcelus ad patibulum duxerat.
A.
5. AfphyxiA congdatorum,
Eft 60- qose fngore fummo detentos occupat , quamque Gallicus exercitus
^nte aliq5iot annos e Praga rediens mifere expertus eft: , ut accepi a conjugis mese fratre D. d'01impies , in arce
urbe Monfpelii hodie Regls loveftigium

paulatim evanefcens etiam intumuit

collo a

&

&

&

&

cum

tenente

miferi per
fus

&

qui frigus

nives

iter

pedum

aliis digiti

illum

afFei^um

vel pedeftre vei

,

manuumque

de atrocibus doloribus erant

ut vit^ luse periculo huic indulgerent

derelidlo

omnes

fupra

fer<^

eft.

Mirum

di6lu

quorum

aliis

illi

na-

quique proin,
dormiendi tanta cupiditate tenebantur,

fphacelo corrismpebantur

expofiti

tro

pafTus

equeftre facientes,

nivem

alii

itaque fub arbore

proftrati

illi

fub plauf-

obdormifcebant ibmno utplu-

ab amico quodam excitarentur. Miles quidam fub plaufalter eumdem locum dormiturus occupat ,
,
priori infcius incumbebat ; calore fuperincumbentis inferior revivifcens alte-fic arabo evadunt, fecus fomno perpetuo premendi, Quanta
rum excitat,
medicinse Scriptorum focordia fuit olim ? omnes fe fideliter exfcribunt , nulius morbum haud dubic omni sevo familiarem notavit, Hujus nuper IIU

rimum

seterno

tro jacens nive

nifi

&

tetlus erat

&

'Hallerus meminit.

Qui

frigore

da cardiaca
tcE

pulvis

fummo

&

deprehenft pofTunt deglutire quidpiam

fiidorifica

viperinus

theriaca

illis

exhiben-

vinum calidum , aqua viaqua cinnamomi; fi praefto fit fimetum

quse prsefto funt

ut

calidum , eo funt immergendi. Sunt tajnen Septentrionales Medici , in his

morbis magis verfati , qui fuadent lenifiimas totius corporis fridliofies ,
lotiones ex aqua frigida , imo nive , nec non balneum frigtdum , quo
noii
artuum regelafcentia fenfim fiat , antequam ad tepida deveniatur
S,auvages Nofol&^ia Mahcdica, Tom. I.
11
11
fecus^
L

&

',

CLASSIS VL DEBILITATES.

i8
ac

fecus

Clajfc

agendum dlximus dum de Gan^rma a gda

.

Afphyxia catahptica

6.

Lanci/ii de mortib,

An

rubltaneis.

&c

Au6iorum ? An i

Congelatio

quam

vide

Iii

congelato cruore ?

A.

adolefcentulam cataleptlcam , qu3e in parojTyfmo tam tarpeftoris motum , ut ferme evanefdepreffum habebat arterise

Vidi olim

dum

&

cerent; erat autem frigidula , omni fimul fenfu , motuque deftituta , ita
catalep/i
ut fi non obfervaiTem ceream oranlum artuum flexilitatem ,

&

laborare ignoraifem

eam

effl jebat

non

eam afphyfticam

ea firaul in vulnus expreiTa

aft

coagulato fenfim

re

delabebatur

nuraquid

iudlcalTem
,

vena

tufa

cruor

columna vermiformis e cruohic morbus impofuit Veteri-

bus pro congelatlone fangulnis , quam tribuebant fuppreflis catamenils , hsecirca folftitia
morrholdibus , herpetibus repuliis,
sequlnoxia frequentiorem effe proferebant ? In fimili cafu fangulnem revera frlgidum , qualis eft
in pifcibus , tetigit e vena ftillantem ///. Aiorgagni , Intereadum corpus calebat fatis, multaque fimllia refert exempla Epiji. XXIV,
7. Afphyxia a pathemate. A.

&

&

Subito gaudio afphy6los evafiffe quofdam , alios a terrore , quofdam a

a funefto nuncio , docent hlftorlse medicce. Divus Au,

gravi contumelia

Monachum qui pro lubitu omnem fibi fenfum 8c motuiTT etlam

naturalem adlmebat. Illujlr. Cheynceus vidlt Chlliarcham Townshend , qui
pro lubltu fe vere afphyftum , &: mortuo fimlUimum, Medicis attente examlnantibus praebebat ; fed multo major efi: efficacla pathematum , quam
peftoris motu fufflamlnando
forte etlam evenlt 5
voluntatls In cordls
vitales
in feipfis fufpendunt , in fe prlus excitent veheut qui hos motus
mens quoddam animi pathema : haud dublum eft quin tragoedlarum Actores , cum Iram , met.um , amorem exprimere conantur , feque hls pathematls percltos fimulant , faepe reapfe hls Ipfis vere afficlantur ; atque fi fides eft Kloeckofio libr. de morbis animi , vlfi funt qul cum mor-

guflinus vldit

&

tuos fe

fingerent

effe

reapfe

obierunt

quod

fi

intelllgat

de Molerio

errat.
'

In his omnibus cafibus phlebotomia efl prlwarium auxHIum

fus

nuUus micet

facultas cordis

fit

nec metuendum ne augeatur

opprefia , atque nihll aptius

etiam.fi

pul-

hoc cafu
ad cor fubievandum ipfa

debilitas , ciim in
fit

phlebotomla.

Afphyxia

8.

enterremens

Eft fubitanea
terlcJs

no

hyflerica Lancifii

de

raortlb. fubltaneis

Suffocatio uterina Sennerti.

omnlum motuum

a princlplo

Aftruc L.

Bruhler

II,

p.

83

Mem.
7

fiir

les

97 A.

fenfuumque ferlatio , quse hyfut animi pathemate , vel ii>ter,

fupervenlt , dentlbus Invicem apprefiis ,

vltalium

precatarftlco externo

cafamenioram retentlone ,
extremorum frlgore , faclei fsepe pallore , refplratione fe,
re inconfplcua , e qua ^grae vel refiitutse , vel etlam in debiliori paroxyfrao
fignificant fibi fauces
veluti laqueo conftringl ; anlmufque fimul eft
proftratus , non raro globus quidem circa regionem uteri provolvi videut

pulfa obfcurifiimo

LEIPGPSYCHIiE. Asphixia.

Sif

quandoque ofcitationes , pandiculationes. Diftlngultur afphyxia hyfterica 4 morte , i^ ex fignis hyfterije habitualis ; 2.^ immiffo in vaginam digito fMotus quidam uteri percipitur j 3^ admotis canthapraecedunt

feur ;

phlydscnas

cxcitantur

ridibus

talo excitantur hyftericae

paroxyfmo

In

in

hyftericis

nullx in cadaveribus

aqua Lucise puriffima

fi

cardiacis , fp"u:ituofis

nares

4^^

ufto

nihil eftccerit.

tempora

carpi irrorantur

palmse manuum manu feriuntur , pili avelluntur , ad aures inclamatur, corinde fuftentatum ; fumi fparguntur ex copus etiam fuccutitur, axillis hinc
rio accenfo ; vena tunditur , ut liberior fiat circulatio ; fridiones calidae ad
lateribus excalefa^lis revoeam promoveadara adhibentur; calor linteis

&

&

catur; potus cardiaci, amihyfterici , fi poflint deglutiri, propinantur ; huc

aqua raelifTse compofita, elisirium garus, fal volatile ammoniacum, viperinum,

karabe

tinftura caftorei.

Si vires vitales

^grse

nec

revocari nequcant

ullo

modo

in

vinciantar

calldo

letfhulo

collariis

cingulis

tamen

rctineantur

perifcelidibus

nec

demiim fepeliantur , vel humo comraittantur , ufque dum foetore cadavetofo mors in dubium revocari nequeat. Docet enim obfervatio non raro
iponte , pro mortuis habitas, ad vitam rediifTe , refoluto fanguine quem
caufa morbifica coagulaverat , vel laxato fpafmo qui circulationem interci^
fticbac.

9. Afphyxia a mepkinde, Colle^. Acad. T. I. p. 9 , 421. Plomb, Mefete, A."

Mephitis eft locus e quo vapor oculis inconfpicuus , nec nares feriens

promanat, ut quodvis animal ipfi immerfum

nequidem clamore ullo edito , moriatur.
,
mephitis ex eo quod candelse accenfse in hoc vapore fubito

fed ita
fecunda
iine

lethifer

crepitu

fcintilla

intra

temporis

extinguantur

ele^Srica

vitriolicus

fili

fpiritus

in illo

ferrei

optime

maxime

non

pulvis pyrius accendi

eIe<Srifati

rarefalus

unde

micat

chartse

aliquot

Cognofcitur
fine

fumo

poteft, nulla

vapor videtur acidus

C9erulex hic loci de-

tentse rubefcunt ; aves in hoc convulfx moriuntur , exenterat^ pulmonem

habent poftic^ lividum , cruore fardhjm ; aves defuper volantes fsepe fubitb concidunt , unde h^ fpecus Avernl dicantur : talis eft fpecus canis apud
NeapoUtanos. Tiberius in duobus fervis experimentiim cepit , depreflis intra vaporem capitibus, fervi illico mortui funt. Juxta Monfpelium in loco
Perauls , magna pars foli eft mephitica , buUitque frigid^ dum pluit ; in
fovea cui aqua ftagni vicini , vel pluvialis fervarur , plures segri doloribus
mephitico exeunte
calidis detenci curantur ; bullae illius aquse a vapore
iiunt , 6c fine periculo hauritur ille vapor fubito expanfus , qui ii coerceatur ope dolii utrinque patuli, tunc lethifer eft oronino , ut expertus
fum ; juxta foveam funt putei , quorum aqua eft potuienta 6c ufitata ,
in quibus ad unum , alteruinve pedem fupra aquam eft vapor mephiticus
lethifer. Tribus a Nerruufo leucis eft locus Bemis di6his , ubi lacus didus

BouilLens fimili

modo

ebultit

continuo 6c

frigide

eadem

Annse

S. Matthsei ,

ni failor

me

phitis.
.

In omnibus templis

ut B. Marise

S,

Lliil

2.

funt cell^

Uo

'tZASSIS

fubterranese

tumuli didee

atque operculum ablatum

ties

vefpiUones pridie

DEBILITATES.

r/.

quae vapore mephitlco

ingrediatur

eft

tumulum

fepulturse

illlco

is

turgent

moritur

referant

&

fa

non demittat

ferius

periciilo caret

illi

immergatur

quis

ftatim

ut vidi aliquo-

vapor mephiticus

&

fucceffive avolat, fuperficie femper ad libellam compofita,

ufquequo vefplllo ad genua tantum

fi

fenfim depref-

modo

is

caput In-

ac feretrum vertlcaliter detentum delabi

ne caput inclinans vaporem lethalem hauriat.

Merito damnat lll. Profejfor Haguenot ufum cadavera in templis fepeliendi; tetri enim vapores, inde per rimas exhalantes, poflunt morbis epldeminit

anfam prsebere.

cis funeftiffimis

Tres

rufticl

illico fimili

extrafius

vefpillonum munus obeuntes, aut alter

extinfti funt ; quartus qui fune vinciri

tumulo

mortem

minuta edufti e tumulo

omnlno e

opem

curaverat

vlx vitare potuit, in aere frigido conftltutus

casteri licet intra ^liquot

rlendo ediderant

alteri
fe

illico

frigida elotus

quidem clamorem mo-

qui

fecunda exceflerant

vivls intra aliquot

laturi ^
,

quafi

in ni6lu oculi.

10. Afphyxia Jideratorum', fulminc icii &

Apoplexi^ obf. 59 , 60.
Fulmine ifti minime apopleclicl (\mt , fed

&

iine refplratione
locis

cum

apopleftici

veluti
fteriant,

de

mortul aut fyncoptici

Fide obfervationcs in

citatis.

11.
Sc.

pulfu

enecati Boneti Sepulchret.

Afphyxia Foricariorum

vulgo

h Plomb

de TAcad. R. des

Hift.

1756.
ubl

Parifiis

ampls

sa plebe fcatentium,

pernatans

quam

fi

&

funt forlcse domuum numerooceanum illum foetldifiimum fuforicarius , illico tanquam mortuus & af-

ftercore refertlffimae

crufta datur

in foricis

Incaute ruperit

phy^llcus concidit.

Remedium
fes

eft

aer purus

non arphyxlam

& magna aquse

vitse iagurgitatlo.

11. AfphyxiajLatuUnta^ Apoplexia flatuhnta

Cereb. Cap. IX.

Eft mors fubltanea , apparens faltem

.Willls

vel

ter

brutis a6lo

qu^

vel

Eplftol.

V, 17-30;

debetur aeri ventrlculos

ultimum cafiim
hominlbus , prseter
C. Fabricius ; 6c in
aer in venas anima-

vel flatui arterlolas cerebrl diftendenri

obfervavit

Morgagni

Morgagni vldere Brunnertts

lia

Morgagni

Anat.

cordis dlftendenti
bls

Apud Mutlnen-

fed amaurofira Incurrunt hi miferi.

experlmento

vidit

primum vero

in

Harderus , Alhrechtus ,
Bergerusj injeftus fcllicet

fubito enecat.

13. Jfphyxia Valfalviana Morgagni Eplft. XXIV. 12,

Ea eft quae pendet a ligamentis in morbo genltis, quse cordis fuperficiem , mucronem vel auriculas cum vlcinis partibus colligant *egri hac cor:

^epti

tur,

quoties in latus alterum fe vertunt , toties animi deliquio corrlpiunpulfus tn illis nullus ; haec vero llgamenta funt fibrse ex gelatina con-

creta per calorem peripneumoniae, 5c ex cordis textu exfudante;

fimiles

fi-

brK

LEIPOPSYCHI^.
quandoque

Brss cordis fuperficiem

AsPkYTtiA.

villofam reddidere

quafii

tn

nulla veto funt

ejus figna.

Afphyxia traumatica,
imago fuperveniens ab i6Vu, cafu , vulnere , comunde fsepe mors realis accidit. A valido calcis
capitifve
motione corporis
,
Morgagni ; ab iftu in epigaftrium videre plurlortam
vidit
iflu in abdomen
mi , quo fcilicet i6lu cordis motus intercipitur ; a lapfu in caput fubfidet cerebrum, ut refert Hift. de TAcad. R. de$ Sc.
Afphyxia fpinalis, Duhamel Hift. Acad. Par. pag. 1^4.
I 5
Cum vir quidam illuftris apoplexia obiiffe crederetur, in cadavere i^il in*
venit Duverneyus pro caufa morbi , praeter quam effluxum fanguinis in medulla fpinali extravafati , unde conjecit in hac medulla 4 fanguine compref14.

Eft fubitanea mortis

fa

nervos cardiacos

lutos fuifle

&

unde mors

intercoftales

qui

fubitanea

fere

nulla efl pars cujus Iselio profoptiorem

vitalibus muniis inferviunt

nova

qu3C

mortem

fpecies

inferat

refo-

notatu digna

quam medulia

fpmalis

juxta primara vertebrara.

Afphyxia h carbom,

16.

Ea

eft quae

a furuo

Hi/l.

carbonis

de FAcad. R, des
vel fufFocati

&

1701

Sc. ann.

&

17 10.

vel igne aperto accenfi,

claufo infpirati oiitur

conclavi angufto
Hofmann.
JCIIJ. van Swieten dc Apopkxia . loio, Journ, de
:

in

Phyf Chym,
Med. Tom. XIII ,
Obf.

Tom. XXIL pag. 614.

Afphyxia neophytorum, Foibleffc des enfans nouveaux nes , Mauriceau Chap. XXVI. Liv. IIL A.
IUa debilitas vel pendet ex eo quod prsecox
immaturus eft partus
nec terminum vitalera attigit ; illi vero infantes , non afphyfti , fed debiles quandoque funt , atque ut plurimiim fine tCgritudine obeunt eo tempore
quo nafci debuiftent ; calore debito ^ lafte felefto 5 molli culcitra , cura afiidua refocillandi funt.
Si vero ob partus laborem inteniiorem , longlorem , recens natus , qul
pridie figna vigoris in utero materno dederat , jam non ejulet nafcendo ,

pag<

loc).

tj.

&

fed immobilis
niculi

line

umbilicalis

refpiratione

pulfatione

fit

iilico

&

igni

&

naribus

oranino

pateat

aditus;

obftetrix

cum
eft

obfcuriflima cordis

admovendus

&

in

&

fu-

moUi lec

a forde omni exemptisj

,
vinum ore detinens leniter fupra os
infantis calide infufflabit ; fplenia vino madida naribus ofFeret , fupra pe^
tftus
epigaftrium apponet ; caveat ne csepa bifariam fed^i , tit mos eft^
naribus adraota refpiratio cohibeatur , ne abdomen placenta aggravetuTj
He eiprelTo funiculo^ umbilicali fanguts refiduus intra corpus detrudatur.
tulo

ut

jacens

facilis

aeri

ore

liberis

&

t^^

mn\t

eiASSIS VL DEBILITATES,

tii

ORDOQUINTUS*
CoMATA, Aphonm
femens

Hippocrati; MorbifoporoJiYvlgb; AJfoupifLethargies , Affeclions foporeufes,

MOrbi

quorum praecipuum rymptoma eft fenfuum omnlum^ ndri rare

etiam imaginationis , feriatlo, vocantur vulgo morbi foporofi y vel af"
fecius comatoji , feu comata^
Qul coma pro genere , non vero pro chife reputant , Ilii duas ejus fpe&: coma fomnolentura ilatuunt , qu4 dlvifione a
, coma fcilicet vigil ,
genere fuo
vigiliam
foporem excludunt , Interea dum coma morbls foporofis accenfent, adeoque fibi contradicunt ; quidquld enim generi trlbui^
tur , id omni fpeciel conveniat , neceffe eft,
Fctcrni etiam dicuntur hi morbi / nam veternus ignavlam , fegnicies

&

*>
,j3
i,3

&

&

otium , necnon foranolentiam , aut gravem all, aut torporem

quando fomnum fignificat ,
coramune quiddam caro , comati , cataphorae , torpori, atque etiam fatuitati, necaon lethargo. ** Gorrdi defiri,

tlem

&

de Uthargo,
Lethargi

nomen Grsecum

nomine Veterni Latino

vertltur

&

vulgo Galli

l^iorbum qiemvis foporofum Lethargiam vocant.

Sunt qui diverfos morbos foporofos gradu tantiam differre contendunt J
adeoque ad unum reducendos gcnus , cuJHs fpecies fmt carus , lethargus ,
cataphora , apoplexia , &c. verijim iplimet cum admittaat diverfas cari , le-,
thargl , apoplexise , &c , fpecies , aperte confitentur canim , lethargum , &,
fit
quod diver&s Ipecies fub fe
, cum genus morbi id
adeoque peccant in regulas l^gtces , fibique contradicant
plus autem vel minus , feu gradus , cum fpecLes minim^ mutet , genus 4
fortiori mutare non poieft.
Diverfis horum generum Domlnibus 5c Veteres Sc Neoterlci varlos fignr-

-effe

totidera genera

comprehendlt

iicatus trlbuerunt , ita ut in tanta loquendi incon^antla ,

fario debeat alterutrum fignlficatum feligere ,
cxteros

&

Pathologus necei*
repudiare

fecus

sequivocationum nullus effet finis , unde perpetua confuiio ; hanc ut vitemus , cujufque vocabuli gcnerici fignificatULm definitlone propria circumfcrlbere debuimus,
Feriatio fenfuum
motuum liberorum , quse h^jus claffis chara<5ler efl:
non femper fomni apparentiam reprxlentat ; ii enim seger fenfu omni
motuque libero orbatus , fitum priorem ftantis aut fedentis fervat , ut
vero humi
ecffaticus , catalepticus , vix pro dormiente habendus eft ; fi
fervet
impreffum
procumbat , artubus flaccldis , ec fitum ab adftantibus

&

ied

illicQ

cotnwi;,

is

pro^ dormimte kabetur ut

apopledicus

caroticus >
verufl*.

C O
vemm

&

identidem dormiendo

fetur

&c tales funt lethargici

nuncupamus ,
Difcrepant autem a fyncopticis,

segros comatofos

&

licet

maxime

fyncopticis vero

vario

geftu

typhomaniaci

Sij
mdicla,

fJifSeteat

fuum fomnium

quam pro dormiente habendus cen-

potius

is

loquatur

(e\pCo

in

pro fommante

prodat

A.

imaginationis Aiac

deflltums interea

otnni

renfu

fi

A T

languefcant

non
quod

veternofi

aut

exiguae fint

inier

in

vires vitales

hos omnes

eos

differentiDc.

fuperlint;

illls

it\

calore in sxttemis (kpixxs deficiente

colore in pallidum mutato.

Comata

itaque

in

fumma fenfuum omnium

percipiendi objeiBia ambientia conliftunt

rmaginationis vires vlgeant

licet
cis

lefhirgicis

feu

Impotentli

&

veternofis

aft

&

in caroti-

fenfus obfcu-

& fuppreffi,

riffimi funt

E6

debilitate

in

memorla faltem debiiitatur ;

imaginatio , necnon omnas

memoria

apoplefticifque &c

imo

redit comatum theoria , ut intelHganius quorfum fenfus faltem ferientur, aut obfcurentur maxim^ , cseterxque etiam animse facultates
admodvim debllitentur ; fed tam parum haftenus eft exculta pfychoiogia
tam obfcura cerebri anatomia 6c phyliologia, ut nihil certi de his proriun-

itaque

,,

queat

ciari

preffio

ipfa

fuum de hac

ret judlcimii

gers

tonl.

Omnis
hoc

pronum

impreffio

non

poftimt

ideas alligavit

tranfmlttatur

illa

atque ulterlus

requiritur

nullus In

quod

fi

In

cifio

cujus interventu
elaftlcltate

tranfmlttltur
deftitutse

id

accldlt etiam

nervls

refluxus

nulla fenfatio

fecretum non tranfmlttltur

orlri

aut tranfmiflfum

ponon

aut fi forti anlmse pathemafe , ut terrore , vel profunda medltatlocerebro retineatur, nec nervls fuppedltetur ; ergo nervl ligatura, exfubftantise medullaris cerebri preffio a
vafis vleinls , corticis com-

tumore

preffio a

re effufo

mere;

ut prudentlus fe-

ergo hujus fluldi nervei , velut vaporls ele(flrici , refluxibus

fummus Creator ; cum itaque nuUum e cortlce cerebri fecer-

fluldum nerveum,

refluit

ita

in organls nervofis ; ec
ad cerebrum , ut patet ligatls
ut anima ad hanc mutationem
ejus attentio ; hlnc concludere

enim nervofae utpote omni

fibr^

teft

ne

interponere

trlbuenda eft mutationl fadae

nltur
,

quam

nec allorfum valide diftrahatur

eft fluidum nerveum efte medlum

haec

pro caufa foporls hattenus

, nifi pro raeFide Commemar. Acad, Parlf. Memoires des Etran'

Lorry,

theorla retlcei^e

mutatio

nifi

fefllsve nervls

attendat

a D.

fenfatlo

fufficit

quae

experimentis rejicltur

tradatur.

conje6luris

rls

cerebri

corticls

habita eft, hodie a Z>. Lorry

ac

fed

ofle

fra6lo

vafio turgldls

menlngibus contradls

cruo-

demum vehemens

nifi

animi pathema valent fenfatronem fupprifupprlmatirr transfluxus In omnes nervos organls externis

famulantes , non dabitir analfthefia illa generaiis, quse fomnum conftitult,

&: quse cura libero transfluxu per medullares fibras cerebrl , parllbus internls

non

tantum refpndentes
fufficlt

in terrore &c

tem nervi

nifi

hujus

moerore

fomnium

occafione

ponit

certe partiaJis

cerebri preffio

vehementer detenta anlma

ut

fimul fupprimat influxum In allos nervos.

cardiaci tandiu recipiunt flwidpm

nervewm, quandiu

accidit

Cur au-

vita fuper-

CLASSIS

tx4
efi,
dullse

initium inta6lum

fit

cor

&

in

illum

ce{f:irium

Ise

Nonne

natura

laedatur

(pmalls

me-

pe6lus influxum luftinet, organis ad vitam minus

quo nullum

illud

modo

confervationi invigilans ne-

vitac

vitales

animal orbatur,

fuftinendos
initium

fcilicet

maxima
medul-*

&

quod datur in infe^lis , qu^ cunda carent cerebro

cereNorunt certe laniones fupereffe vitam bovi , cujus encephalum

fpinalis ,

bello ?

attritum

fuit

nialleo

oculi niftu perire

a6la fuerit

&

ubertim effufus;

afl:

fubit

&

in

vertebras colfi fupernas ad-

oves in macellis. A fuppreflione

,
fenfationum
contraftionum mufcula-

defungi capras

ficque illico

corde

cruor ^

tenuis cultri lamina inter

(i

nervei pendet debilitas

fiuidi

vel cerebeUi

Nonne organum ad motus

necefTariis negleftis ?

neceflariam efl

DEBILITATES.

VI.

cerebri

qusellbet pars

licet

&

6c

riumj veriim principium quod fenfationes fufpendit in ecftaii , in catalepfi^

non fupprimit in illis mufcularem contraftionem , unde non corruit homo
ecfl:afi aut catalepfi deprehenfus ; ubi ver6 omnium artuum vis
mufcularis
fupprimitur

cataphora

ut in apoplexia , caro , vel multum minuitur , ut in lethargo ,

corpus procumbit humi , nec fe fuflinere valet : nam ad or-

thoftadiam feu fitum fliantem neceflaria efl: a<S:io fere omnium mufculorum
pedes movent^
qui truncum , crura , tibias ,
Ex pofitura corporis gradus facultatis motricis 2efl:iman potefl: , nam or-

&

facultate prsediti ; qui ver6 decumbunt femi - erefti

minori pollent; qui horizontaliter omnin6 decumbere coguntur debilioits funt femi - ere6:is ; atque inter illos, qui alterutri lateri pro lubitu incumbere poflunt , majori facultate gaudent quam qui fupinum fitum con-

thoftadi funt majori

illi

tinuo affeclant

segri

vant, in qua minima

defideratur

traftio

etenim

talis

Talem

brachiis extenfis.

ifli

fu3C

omnium

vis

eft

fupinus

&

eam

pofituram fer-~
mufculi conhorizontalis decubitus , cruribus
confcii

debilitatis

requiritur

feu vix

ullius

&

fitum prsefcribimus fyncopticis

tum ne vires muftum ne circulatorius

contrahendis neceflarias fruflra impendant segri,

culis

piotus fanguinis gravitate impediatur,

XXV. CaTALEPSIS;
Eft fenfuum

&
)

omnium motuumque mufcularium

refpiratione obfcurifliimis

piendos
iEgfi

ere<5li

fuppreflio fuperftite pulfu

fitus

retinendos,

&

fufci-

paroxyfino

per intervalla

omni

fubir6 fenfu

&

&

nia fua

aptiores

&

fomno exfurgunt , capite fublevato a gravamine & ad mufed temporis in paroxvfmo tranrafti omnino immemores;
paroxyfmo , artus quamvis pofituram ex legibus mecha-

velut e

quamdiu funt
,

mira ad quosvis

flexilitate.

corripiuntur

yant

&

corporis torpor vel cephalalgia;

quafdam

nices

redeunte ; prxceilit
, raotuque oipofituram primam corporis , artuumque conftanter retinent , five
fivefedentes;
poft aliquot minuta utplurimum , ranus poft horas
fubito

&

mentis
bantur

artuum

Catakpfii,

in

ftruftura

ma^jme

fi

anatomica poflibilem ab adftantibus impreflam confercatalepfis abfoluta

fit ,

feu

perfe6la

ut aiunt

fic

manut

C O
1ius

non

erei^a

vel

tifum,

flctum

interdum

aliis

A T

conftanter

morbis

A,

A T A L E p

murculi ad rifum

faciei

interdum

hic

fimplex
,

Obfervat, Medico-prallc3e

gi^

s;

chronicus

eft,

,'

&

qualis defcriptus eft

fomnambulifmo

ut hyfterise

ad fletum compofiti

Morbus

exprimunt.

periodice recurrit

epilepfige

moffe

delabitur

fpafmo com-

rarius

binatus.
Cataltpjis hyflerlca^

I.

bferv.

io8,

Ea
tuum

&

qu3C

cft

1743 pag. 248

hyftericas foemlnas aggreditur

cum

flexilitate

omnium

ar-

mira conftantia in fervandis quibufvis pofituris a vi externa imexcepto quod ob averfationem medicaminum foetidorum , ut fpiritus
aramoniaci , vel nares manu ftrlngant ^ vel aliorfum capue
falis

preflis

Par.

P. C.

volatiiis

^ -^^
Helena Renault annos feptemdecim, & ejus foror Oliva natu
fnajor , hyfteriam ab menoftafta patiebantur ; Oliva poft fex acceflus em*
antihyftericis fanata eft. Helena vero ab iifdem pejus hamenagogis
buit , &C poft duodecim acceftus hyfleriac incidit in catalepfim , in qua tatnen odorem fpiritus falis ammoniaci ad dccem pedum diftantiam percipiemanu naribus admota arccbat ; imo audito hujus medicaminis not)at ,
mine flbi cavebat ; fl pcr vim admoveretur naribus pluma hoc fpiritu

defle<^ant segrse,
Hiftoria.

&

&

&

illa
horrendos clamores edebat , ira &c furore percellebatur ,
quae
ne loqui poterat prse debilitate , jam tribus viris fe coerceri vix
Hi acceflus catalepfeos plufquam decies in menfe recurrebant,
patiebatur.

tinfta

antea

fepeque fuccedebant anginse

vertigine

tamen

cujus oppreiSione decrefcente

hyftericis; ,

taleptica immobilitas fubfequebatur

&

fuum procumbebat.

tenebricofa correpta in pulvinar

infultus

epilepticus

vulfiones fuc<:edebant

ftipabatur angin^ hyfterica

cum

delirio

ca-

catalepfeos infultu evanefcente aegra

ingeniofiori

cui

quam ab

Quandoque

violenix

con-

ed 2egra expedaf-

durante infultu epileptieo faepe fomniabat Helena , ( quod MagVincent catalepfi fomnambula detentse accediflfe vidi ) ; tunc volupe
erat obfervare hanc puellam le^to infidentem , trunco immobili , capitc

Imb

{qs.

dail^nge

inclinato

&

oculis

pro adftantium

lubitu

huc vel

illuc

converfis

brachiis

ferrnonem fuum pronunciare ;

,
finito acceftu apyrexia plena fruebatur , ( id eft , faniflima erat , )
nec
recidivam metuebat ; fed vel a levi terrore , ingrato nuncio , quavis pathematis occafione data , quovis odore ingrato , ut caftorei , rutse , in caflexis

fufpenfis

ut

in ftatua

cerea

, rifu

talepfim incidebat.

&

Sumpto lafte caprino, adhlbita rufticatione ,

exercitatione per duos
menfes a catalepfi immunis vixit , fed in urbem reverfae catalepfis acceffit
cujus paroxyfmos prsecedebat fumma afthenia , vel fyncope ; fi tunc pungeretur , vel odorem foetidum olfaceret ^ illico catalepfis oriebatur dimidium
corpus occupans ; demura tamen illi tres apoplexise catalepticse , vel epi-.
lepdcse paroxyfmi fuccelTere , atque reftitutis per multos annos cataireniis
Helena

radicitus fanata eft.

Sauvages Nofologia Methodlca

Tom.

I.

Mmmmm

Cwr^/

tLASSrS

t6

DEBILITATES.

ri.

i^ Fruftra omnia emmenagoga per hos annos fuerunt adhibita ;

catamenia enim fponte demum redivere, i'* Omnia foetida antihyfterica
nocuere , minus tamen jfumus chartae accenfse. 3^ Quindecim faltem fanguinis libras e pede , brachio , jugulo in decurfu morbi miflTeE funt. 4-^
Aquofa emoUientia feliciter fucceftere. 5 Syrupus de karabe hyftericos
6 jEgram diarrhoea per duos menfes detinuit , car
inftiltus mire fedavit;
Cura,

excitata

tharticis

fuam

cui falutem

ipfa

tribuit.

&

vtrmmofa Marcelli Donati Hift, Med. mirab. cap. 7

P. A.
Obfervat.
Schenckii
Menfe Julio atlni 1757 puella oftennis Nofocomii generalis plures cata2. Catalcpjis

lepfeos infultus

doloribus

phagum

paffa

vagis in

catalepfeos

mane eam

fequenti

cum eam

vidi

conquerebatur de cardialgia

8c de fenfu corporis a ventriculo in

albse

repentis. Prasfcripfi aquilac

dicamine infultum

tem
lem

erat

abdomine

paffa

eft

grana decem ; hoc affumpto meper duodecim horas perfeveran*

gemebundam

inveni

oefo-

oculis claufis

cum

vel"*"

palpebram attollere , renitebatur illa cum niftatione frequentiflima , feu nyftagmo ; raaxilla inferior fuperiori firmiter erat appreffa ,
brachia
crura quemlibet fitum Irapreffum fervabant , imo motum paululum perjficiebant , feu flexionem a me impreffam paululum continua-.
bant ; de csetero nuUus fenfus , nuUus raotus , refponfum nuUum.
Repetita aquila alba convaluit , nec poft hunc gravem paroxyfmum
uUus alter rediit. An vermibus in abdomine tribuenda iit hsec catalepfis
digito

&

judicent aUi.
3 . CataUpJis a fumo Plateri lib. i obf.
Eft fpecies a carbonum fiimo haufto.

a menojlajid FonfeccC

4. Catalepfis
nii

conf.

lUa
rante

Ub.

hift.

lib.

18-

2 Confultat.

Sanguinea BaUor

i.

hebdomadibus recurrebat , paroxyfmo fex horas perfevecum menfium fupprefiione ; in illa- fpecie faciei color bonus ,
gravis prsscefiit : Hippecrates z. Prorrhetkorum malum hoc effe pro-

finguUs
,

triftitia

&

&

nunciavit.

De

catalepfi a

raenoftafia proftant obfervationes

D.

Peffaut d&

Tour Journ. de Med. Juill. iy6$ , &c D. Michel Aoujl. lyS^ :

utroque cafu menfium eruptio morbum abftulit , quse eruptio in altero
cafu poft duos menfes excitata fuit pediluviis calidis, friftionibus pedum,
la

&

litu

mercuriaU pluries iterato

fyphllidis fufpicione.

fine

i. P. L.
lib. 2. hift.
nubere cogeretur , in catalepfim incidit : Fo'
z. Talis etiam hypochondriacus ab Hildesheimio memoartus fiexibiles remanferint. Mulier , ex mariti fui obiiu

Talls erat pueUa

rejl.

Cata/epfo melancholica BaUonii Confil.

5.

ohj.

ratus,

fi

41.

lib.

tamen

quse

vehementoflSme afBifta

&

cum

nuUam lachrymam

effudit

(qA

fixis

Medicus accedens eam

oculis

im*^

cafequenti pernianfll
talepticam cognovit, artus enira impofitum quemvis ftatum fervabant ; tuf^
iugulari umcum claaiorem edidit ; immiffa in balneum frigidum etiam fimobllis tota die

perfecfte

gnura

C O
^um

A T

A.

hoc

A T A E

827

$ 1 ?j

In Magdalena Valetta
olim balnea etiam tepida catalepticis nocere.

protuUt

fenfatlonls

jftbfervaveram

fed ex

citc)

edula

obiit.

Cateikpjis dzUrans. Aft. Acad, Upfalienfis ^ ann 1742 pag. 41 : recdicenda catalepjis fomnamhulans. P. L,
Magdalena Valctta , puella multis follickudlnibus prius vexata , hunc mr-

6.
tiiis

bum

mo

man^

&

per plures menfes paffa eft in Nefocomio generali anno 1737 :pricatalepfis erat fimplex, fed pcrfe(9a , pluries in feptirevertens , cum pulfu rariffimo , depreflb , refplratione ita pladda

quidem menfe
obfcur^

perciperetur

vix

ut

exiguo

calore

pallore nativo

paro-

xyfmus aliquot rainuta tantum perfeverabat , quo terapore illam ita infleximus , ut brachils , tibiifque furfum verfis totura corpus fummis natibus
infiileret ,
xquilibrio fervato , ibi remanebat acgra ftatuse cereae inftar
immobills ,
non minus fenfu omni deftituta ; falfnm eft catalepticos

&

ftantes

fi

&

impellantur progredi

faltcm

modo quam

alio

progrederetur

paroxyfmo foluto aegra a capitis gravltate quam prius experiebatur ,

immunis erat. Altero menfe Magdalena in quovis paroxyfmo miram fcenam ludebat , triplici adu , nam illico in catalepfim iricidebat , poft pauca minuta fui omnin6 coraps videbatur ,
ea peragebat , qu^e fana , ingeniofa ,
faceta agere potuifl"et , in ftatu fummt^
laetitiae , quo
tamen ipfo tempore quoad omnes fenfus externos di<^os
iion differebat ab ftatua aut ab.illis ludicrls homuncionibus , quos pueris
ftatua

&

&

oftentant

hiftriones

narrans

facete

auditu

olfadlu

&

guftu

compertum habeo

&

quippe cantans ,
cubiculum , vifu

currens per

fibilans ,

taftu

omnimode deftituta , ut multis experimentls

femi - horam alter catalepfeos perfe6bc paroxyf-

erat

poft

mus fcenam daudebat

vocant

marionettes

cxultans

Isetltil

hxc

fufe

ABls Upfalunjibus

vide in

recenfita

&

Parijinis,

Tufa veaa cruor

neum tepidum

antea adhibiti paroxyfmos frequeatiores adduxerant ,

nec nocebant nec proderant ; fibi relli^ta convaluit

tici

rati

Utium
ambrbo
ut

vifcidus , non nifi expreflus per vim effluebat ; balparoxyfmum tolerarc non potult , pulveres antlepilep-

extra

non.

eam

biennium

poft

omnino immunem

corriperetur

fi

dum domum

interrogavi

aut

adftaates

&

tempefamuab hoc

rurfus

retulit

fe

paroxyfmos Q^t mitlores , ita

,
everrebat , aut paflam manlbus verfa-

efte

fed

opus fuum quidem non intermitieret

i)at ,

reret

exercuiit

jufculis

&

obfcurifiimc perciperet

fed

,
,

vifu

quafi

audituque fere ca-

fomnio

quodam

deti-

neretur,
7. CataUpJis quartanaria

Anno 1727

Nofocomlo

in

refQlutiom- Ballonii CQuf.

Alefienii

curabam

l.

milltem

P. C.

annofum

&

qui

fecunda ab acceflu die non maniacus , fed ftupi-

tertia vero catalepticus , Ita tamen ut licet omni
;
fcnfu foret deftitutus durante hoc paroxylmo , brachium, quod furfi^m inflexeram , in eo fitu conftanter non retineret , fed gradatim
fenfii^^

quartana laborabat ,
dus
delirus erat

&

&

labi

fineret,

.,

M mmmm

Ope

tEASSIS

%in

DEBILTTATES.

r/.

^uo prlmi catalepfeos paroxyfm'' iv.hlaU funt , tertias noJtu.

fuperveniens segrum e medio fuftulit. Ea catabpjis ftrofa mihi vifa eft:
a {bmnambulante , in quibus fanmultum dircrepans a''tnelancholica

Ope

emetlci

&

guis vifcidus

&: veluti coagulatus

obfervatut^.

retulit fe olim vidiffe

Parifiis mulierem
perfefte,
multos
dies
quse
iingulis
diebus
per
hora /ecunda pomericatalepticam
^
fuur^ Dei Nomen exarabat ^
diana evigilans , digito fuo fupra leftum

oculatus rmihi

Teftis

quo

fa(fto

rurfus

catalepfim relabebatur.

in

Gatalepfis faspe intermittentibus

obfervante Ballonio

tertianis

lortgis

eamque lethalem

&

quartanis fupervenit

ob virium refolutionem. Fa-

cerifet

hac fpecie pallida , oedematofa , 6c ferum Ju^xurians eam inconferunt cathartica , hydragoga , diuretica.
hac
j
Quatuor catalepfeos fpecies ftatuit Ballbnius , fed cum eas a caufts
feu prlncipiis abditis deducat , nec charadere proprio infigniat , hujus di
vjlip minus iitilis eft;
cies

eft

ducit

in

;in

XXV

E c

I.

T A

Extafe,.

ex eo quod segri artus non retiheant fitum quem^ger tamen eam , quam inltlo infultus ha;
Bult , pofituram conftanter fervat , &: oitml fenfu motuque artuum orba
tur. DifFert a catocho ex eo quod a profunda contemplatione aut mentis
attentione ^ vel graviflimo pathemate oriatur , nec artu$ omnes ita rlgef
cant fpafmofllce , iit in catochbmenis.
Tulpii.
I. Ecfajis catoche. CAtalepfis YipmiQi aB "Heers
Convenit cum catocho ratione rigiditatis corporis.
Capucinus inventus cft aphonus uno genu terr% infiftens , dextra manfurfum exporreda ,
marmoris inftar , utraque frigida ; oculi patebant ,
Djffert a

catalepfi

Vis ab adftantibus impreflum

.'

&

&

&

pulfu fat
immobilibus , os hiabat cum refpiratione liber^
inagno ; cseterum ftaituam Mercurii referebat : Hmricus, ah Hurs , obf j.
Hic poft viglnti horas ad fe rediit pe clyfmatls acrls , ftuphse calidlfnfed

palpebris

vlnl aromatici ipinse applicati , conditi cardiaci Ciim theriaca faepe

,
afTumpti ; cum revertebatur paroxyfmus , quod ex coHi rigiditate perfentiebat , ftatim oleo calido iplnse illito , eum prseverteba^.
Juvenis Britannus , impenfe amori indulgens , inopinata matrimonll re-

rnse

pulfa

vehementer percufTus

fuo quafi

congelatus

h% certe. te ftatuam
non mpdo rigida ,

illicQ

retlnens per

inftar

ftipitls

integrum diem

riguit

fedens

eumdem

in

fediir

fitura ;

juraf-

hominem cernere , adeo fuere omniar

plane immobilia 5 Verum ubi exclamaretur altS,:
voce , rera ipfius jneliori effe loco ,
cupitam hablturum amicam ,'
od6 ad fe reverteretur , profillt coHfeftlm e fedili ,
quafi excltatus
profundiori. fomno j redilt ateutti ad fe. ^ic, Tulpius ^ obf zzm
potius quara

fed

&

&

C O
Ea

A T

artuum

qu^e

efl:

A.

nulla

rigiditate

T A

ftipatur

mentis confternatione procedit.

cum audiret fe a Tribuni

aut

iri

ec/lafim

in

incidit

&

a gfavl

tcrrore

fatelHtibus

Nofocomium

in

fic

Si^

s.

capitalis

Miles clcfertor

reptum

qiiscque

cito

clelatus

&

terrogatus refpondebat , nec punftus membra retrahebat , filens

oculis femi-claufis ; attamen famem
fitim dato
,

eft

petita

tempore
rurfus phlebotomia [rc

liifle

&

audiens alterum

qui

catalepfim

reftitit

auxiliis

verfis

lignario

in

incidit

morbus

huic

fabro

Hoc

convaluit.

eft

Affinis

1701, de

emeticum fumpfit ,
vidi anno 1728. Monfpelii.
Mem. dc VAcad. R. des
relatus

faphena

fefta

&

forte ecftafim

demum

obfervationi fimilis

Tulpian^e

perdite amaret mulierem

cum

ciperet

fubito

pulfu

perftite

bat

D.

///.

fed

debiii

&

quem
ceflit.

adolefcentis

omni

fenfu

Mofifpelientis

motuque

refpiratione

decem

poft

pe-

per quatuor menfes di-

quse

ann,

Sc.

verberaverat

ab ea repulfam matrimonii
claufis

oculis

frigido

cafus

emeticum fumpfit ,
Med. Prof, Regius.

Fiies

balneo

eft

concidit

perle6lis

his

cardiaco

prgemiftb

immo-

&

tus perftabat

compefcebat

cor-

nec in-

deftitutus

placidiftlima

horas

qui

ac-

Htteris

obiit.

fu-

fruftra

Obferva-

ecftafis vulgaris per fiexihtatem artuum ab ecftafi catoche.''

Auguftinus refert fe vidifie Sacerdotem qui , quando ei placebat ,
ad S. Auguftini confpeftum , ad imitatas lamentantis hominis voces
jacebat fimillimus mortuo , ut non fo^ ita fe auferebat a fenfibus ,
minime fentiret , fed aliquando igne
vellicantes atque pungentes
35 lum

Differt

&

S.

&

5,

ureretur

XIV

Ecjiajis

3.

bis

poftmodum ex

nifi

Sebaflien

St.

morbo

fequenti

Alefiam

juxta

affli<fta

fuit

,
13 annos nata , per menfes^
obfervata a D. Privat Med. Doc-

quo

hiftoriam accepi.
Sedebat ea
nuUi interrogationi ullo flgno , aut
parum cibi fumens , unde macilenta , cum pulfu parvo
interdiu brachia in
crucis
minutis no6:u
alternis
Joannes ,
bat , prolatis his verbis vernacula lingua
fum peto ; mox per minutum ululabat , atque demiflis
tore

Alefienfi

5c interdiu

fioiflu

&

per

duo

LiK

vulnere.

Dei,,

Civitater

cataleptica.

pagi

Puella

duos

2.4, de

Cap.

fenfu

doloris

ullo

fine

minuta

quiefcebat

idemque

deinceps

illo
tempore
verbo refpondens,

toto

raro

frigidula

formam

extendeParadi-

Joannes ,
genua manibus

in

iterabat

cum autem

brachia erant extenfa , ea rigida erant ; -aft digiti cataleptici flexibiles impreflum a Medico iatum fervabant a primo infultu' ejus morbi ufus lac:

|is

cft

eam

liberaverat

inter

rufticos

in

altero obnt

fafcinationi

morbum

parentes hunc

adfcripferunt.

Haec

anno

ut

1758.

folemne

An

haec:

Vix credo.
A fummo terrore fyncopen , imo afphyxiam lethalem fubito oriri probiwit
plvfcs obfervationes. Sic D, F. & FauvilU , Doftores Medici juniores , ut
xuftiorm ludibri haberent , eum deduxere in amphitheatrum ; rufticus ad;
ipecies

difFert

a catalepfi

0Bf|e#j?m iceletoriua

melancholica

&

iaftjumcntormi} ftupefadus

flne refillectia ,

^m^lQjnj.

6s

ne5ul4

CLASSIS

30

verbo

r/.

fupra

DEBILITATES.

atiatomicam

tabulam extenfus eft ; tunc

,
Fauville pr3ele<5i:ionem anatomicam firaulans , cultri anatomici manubrio incifionem cruralem in ruflici abdomine delineavit , atque ftatim mifer in fyn-

nequidem prolato

copen

rum
tam

incidit

ipfi

territi

e fyncope excitant

fibi

non

abftuliffent.

Doftores eum fumma cum cura , ope cardlacoad fe rcrerfus sger gratias ipfis agens quod v.I-

&

D,

reapfe extin<a:um efle afTerit ,

XXVIL TyphoMANIA ,

apparens fopor

Coma
vigiles

excitantur

facile

asgri

infomne

manent

Jgrypnon Coma ; Coma vlgil Au(5toaliis j

Madorra y ModoriUa Hifpanis J.

Veternus

fimulatus aut

Efl:

quo

fimili cafu olim carbonarium metu

culpa in Chirurgiae alumnos refandebatur.

&

Grsecls

Marcor Linacri i
Pcredse ; Typhomanie

rum

ffaguenoe in

cum

Gorrms

ait

tamen

claufis

cum

perviglllo reali, vel fopor

levis

deliri comitante.

proprium , cft illud in quo segri

femper oculis , nifi excitentur ; tunc enim

lethargicis

fere

&

tangentem refplciunt , liber^que tum fentiunt , tum mooculos attollunt ,

ventur , atque etiam defipiuat , quod ipfis vari?e Iraagnes obverfcntar , qusg
jllorum mentes movent.
mainomai , infanlo,
Dicitur typhomania a typhos , febris maligna ,

&

I.

Typhomania

Efl:

ea fpecies

fcbricofa.

qux

Vel quintum comitatur

A. P.

tritseophyae

vel

tertlanas

3e qua fuse Torti

acceffum tertium , quartum

, MortonufquQ egc-.

Werlhofius

runt, quamque primus obfervavit Mercatus,

Epidemica dicitur apud Hifpanos , faltem Cafi:eIIanos ; viguit clrca Ner
jnaufum anno 1761 Unicam obfervationem refcrre fufficiat.
D. de la Calmette , Prsefes Senatus Metenfis , quiaquagenarius , per fex
dies febre remittente alternis diebus,
cum frigore exacerbante correptus ,
fomnolentus erat ,
ad delirlum pronus ; feptima die paroxyfmus fiiit folito
anajor , delirio continuo , obfcuro , cum fopore , quera per intervalla fiertor
:

&

&

comitabatur , extremis frlgidis , pulfu debili ; accerfor Nemaufum ubi degebat aeger , paroxyfmus defierat , 6c quartus imminebat , quera tertio periculofiorem prsedixi , 6c quem cardlacls , potiffimum lilio Paracelfi cochleatlm
exhiblto

tremorum

fuperare conatus

fum

aderat enim per qulnque horas frlgus ex-

cum flertore quafi apopleftico ,

cadaverosa ; fed facll^ excutiebatur fopor , atque tuac seger in feipfo
contlnuo muffitabat ; periculum augebat debiHtas ; paroxyfml fexdecim horas excedebant , fudoreque termlaabantur ; lingua erat nltida , nulla Haufea
'pr^cefferat ; hls ita fe habentibus , arripui intervallum a paroxyfino quarto
ad quintum , quod in vorandis kinkins; drachmis duodecim fuit infumptum ;
jaac enim fola methodo quintus
haud dubie lethalis paroxyfmus prseverti
[potuit ; quo fafto fuperfiiit quidem pyrexia , fed cum pulfu magis evoluto ;
,

pulfus exilis

fopor continuus

"facie

&

un.decima die acceffit aurigo

critica

leve catharticum pracfcriptum

efl ,

&

dect^

COMATA. Typhomania.
decim^ quarta morbi die

omnium bonorum

seger apyretos

fuit ,

&

convaluit

g^j
twm fummo

pauperumque gaudio.

raorbus non

reapfe diverfus a tritseophy^ apopledic^

eft

feu tertiana

curatiouem attendamus ; verum hoc fingulare eft ,

ftertore detineretur , facile tamen excitaretur ,
quod 3Cger , cum fopore
&i tunc ad qusefita faepius refponderet , raoxque obf<ure delirans in fomnum
apoplexia seger alto fopore obruftertorem relaberetur ; cum in caro
Werlhofii

carotici

fi

&

&

&

tus jaceat , nec quidquam audiat , loquaturve.

IUa eadem fpecies ftipatur quandoque febre vere intermlttenti. SIc alter
seger Nemaufenfis , quem eodem autumno adivi , fopore cum hemiplegia ,

laborans ahernis diebus , furgebat h le6lo apyretos

quinto tamen accelTa agrypno-comatofus obiit : urina in utrocpie affe6hi erat
intense rubra ; poft adhibitum kinkina , ftranguria fer^ imminebat.
delirio non
Hic morbus djffert a lethargo , quod fit acuta febre ftipatus ,
ahifque fymptomatis

&

obliviofo.

Tam
quod

30

S'

fub formis attentos etlam Medlcos deludlt hic atrox aiFeftus,^

variis

patet ex hiftoria Cardinalis Barbadlco

t

apud Morgagnl

XLIX^

Epiji,

non dubitaverim, qulppe peri*^

prima Invafione non cognofcat de

ut ad genera diverfa eura referre

&

fi
Medicus eum in
,
conclamatum eft. In cafu illius Cardinalis primus paroxyfmus Intulit ftertorem , tendinum fubfultus , pulfum perobfcurum , nihil digito prementl refiftentem
foporem. Sigmim diagnofticum fingulare tradit lll. Toni

culum

in

mora

segro fere

&

lih.

quod fcilicet interdum aeger balbutiens verba mutilet, & unum

,
proferat , non fecus ac fi levi apoplexia , in paralyfim degenerante ,

3. cap.

pro

aiio

foret

detentus.

Typhomania continua

2.

mundl

Fortis

Lctkargus

Confult. tom,

i. cent.

Differt a priori , quod contlnuo

deant fymptomata foporofa.

In

comate lethargico
motus ,

nec fenfus

&

&

ait

i.

non per

R, Fortis

interrogatis

VlA^^^ocxziiS',

Coma

lethargicum Rai-

A.

acceffus

aut faroxyfmos re-

non abolentur a^Iones

princlpes ^

patientes refpofident.

Typhomania continua vulgo hsbetQr pro fymptomate febrlura contlnuarum , ut typhi , fynochi necsion remittentium , quarum paroxyfmus a fri;

gore noa incipit

quse proinde ope kinkinse

non

fanantur.

&

fomnolentia continua ftipatur; cum febrls ad Inftaium pervenit , gri continuo intra fe deblaterant ,
cremetitum
fomniant ; aft interrogati refpondent faepius , fsepius (q(q loco movent , magis

Hic morbus dehrio

&

&

&

quleti quam in paraphrofyne febrili , ita

tamen fomnolenti ,
morbus , seger caroticus evadat , nec expergefieri queat.
Has omnes f|)ecies Medici vulgo febres malignas nuncupant ,

ut

fi

malc

.vertat

&

dift;in-

typhomanize febrlcofse docet ipfos errare quam

periculofiffime , cum in febricosa kinkina ex orci faucibus segros eripiat
in continua vero vulgaria auxilia, ut phlebotomise, hirudinefque fanguinem
guere recufant

aft hiftoria

CLASSIS VL DEBILITATES.

pi
e cerebf

revellentes

ptifanae

nltratae

cathartica pro re

nata folummod(bi

profin^
, Sc fuppuratio aurium In hoc morbo falutaria funt.
Typhomania agrypnocoma i Subeih fa/iara ATahum Coma vigil Sennenl
de fomno praeternaturali cap. 2 , Riverii Yib. i cap. 3 ; Phrenitis comatoja
Heurnii cap. 17; Journ. de Med. Juili. 17(30. A,
Eft ea fpecies m qua segri, ad dormiendum continuo propenfi, dormlre
videntur , claufis oculls , ntu ad fomnum compofito ; attameri vigilant &C

Parotides rupervenlentes
5.

',

delirant

Ita

aut Irafcantur
fUr

ut
,

eos tetigeris

fi

ftatim oculos aperiant

Hanc fpeciem femel obfervavi

telllgo
ti ,

morbus

fomnum

&

torve afpiclant

acutus

eft

tamen

fort^

pluries

exigua febre ftipatus

vldi

raram

&

&

cerebrl

Typhomaniacus
{cldit

phlogofis incufajida
ffeurnii

furlbundus erat

funt pacatl

nec

pofam St phreniticam.
4. Typhomania verminofa
feu delirant

morbi

fsepius

dormiunt

juxta ipfum

dormlenti ab-

temperamento

&

typhomanI?e in vetcr*

A,

&

ni

ejus atonia*

quae diverfitas a

divifionem

exiglt

Brendelli.

Eft fpecies infantibus verminofis

non vero

Monacho

qui caput

alii

circumftantiis repetenda efl

niant

efl: ,

In-

efTe

(eu pulfu potius frequenj

non valido ; juvenls ea laborans Intra paucos dies obiit.

Curatld Riveriana optima vldetur ; cathartlca
emetlca noclva funt

fallor

qui variis foi-nnils Impedi-

cogantur

ita ut vigilare

iterumque delabantur in

febricltantlbus

6c

multum

non infrequens

fom-

negotii Medicis faceffunt

quippe , ut conftat ex Adiis necrologir

cis Paroecisc B, Virglnis Moafpelli ,
ex cntum infantibus eodem die natis
vix tertia pars, feu 51 , quintum annum attingit^ e contra a decimo annd
ad quinquagefimum vix diniidio major pars moritur; adeoque mortalitas infantum effet ofties major , fi Intra quinque anncs dimidia tantum pars fiaacuti infantum funt periculofi

torum morerefur , 5c ciim moriantur duse tertlae partes , mortalitas efi: dirodecies major infantum qulm aduitorum ; magnam vero infantum partem
morbis acutis occumbere certum eft ,
perlculum mortls , In diverfis aetatlbus , dlverfifque morbis , eft in ratione compofifd ex mortalitate hujus
morbi , 6c rnortalitate hujus setatis ; ita v. g. fi typhomania verminofa fit
duplo periculofior quam efi: pleuritis , prior in infante involvet periculum

&

240^ vlcibus majus

tas iiies

quam

pofterlor in

aduito

cujus

fcillcet

setatis

mort^

efl:.

Typhomania Manlnicana, A.

.5.

Ea

eft

tumore
tur.

minor

morfu fupervenlt , cum fopore , delirio , 6s

demorfae, quo tumore aperto , feu fuppurato , morbus fana:?

quse a fcolopendrise

partis

Scolopendrise ea fpecies eft

quse Martinlcanis

'XXVIII. 'L-ETHA.RGX! S,
Coavemt cum typhomanla continua,

GaUn

dicitur.

Lethargie,

ratione feporis levls ex

quo

segeft
facil^.

C O
facile excutitur

crepat ratione
torpidus

A.

interrogatis refpondet

mere

delirii

omnium

A T

obliviofi

utut recentium

H A R G u

E T

&

lethargicus

oblivifcitur

&

33

s.

ab e^ vero difmovet
enim fomnolentus eft

loco

fe

&

&

prse fegnitie nihil curat.

lethargum reduci pofTe crediderim maAd idem genus typhomaniam

xime cum lethargus in ore omnium frequens , in praxi iit rariffimus morbus , nifi pro morbo foporofo quovis fumatur. BaUonius definit lethargum
concurfum delirii continui, febris, foporls & oblivionis , Confil. libr, 2.
,

Lethargus a febrc Willifii obf.

1.

A.

i.

Eft ea fpecies qu3e febribus utplurimiim

vel eas fequitur

tiit ,

quam

lefto continuo jacente

in

mal^

continuis

fegni

obhviosa

&

fuperve-

judicatis

videre mihi contigit in vetula

fynochum

pafsa

cum amphimerina.

fomnolenta

Hic afFeftus certe diverfus eft a lethargo Hippocratis , qui intra feptem
qui per empyema , id eft , parotidum fupsegrum e medio tollit ,
purationem , aut fimilem apoftafim terminatur, obfervantibus Mercuriali^

&

clies

Kiverio.

admota

Veficatoria occipiti

hoc morbo remedium.

Baglivi de raris pulmoPulmonia letharglca Hippocrat. lib. de morfunt

praeftans in

Lethargus pulmonicus Ballonii confil.

2.

num

morbis , pag. 91, 371.

A.
bis.
Invadit pulmonia cum lethargo ftatim
putri

tuita

&

pulmones ftderante

vifcida

lib.

in Ipfo

morbi

tuflSs

tenet

initio^ oritur a

cum

fopore ;

pi-

cum

moriturus eft 3eger , alvus liquefcit ; non eft profpiciendum huic lethargo
per cephalica , aut per fpirituofa , fed per expeftorantia , putrem lympham

&

vifcidam educentia

in decurfu

fsepe

phthifici

morbi

lethargici evadunt;,

ut vidi poft Baglivum.

A.
3. Lethargus a narcoticis Willifii de Lethargo.
Diverfi fimt efFeftus venenorum narcoticorum pro dofi veneni

pro hu-

Nuper Monfpelii plures nefarii capti funt , qui viatores exfpoliaverant prof)inato vino , in quo femina daturae ftramonii contrita & infufa fuerant ; fafTus eft autem eorum dux plures ab eo veneno
interemptos effe, cum veram veneni dofim ignorabat, atque ea dofis nimia
lethargum inducebat ; dofis vero minor tantummodo paraphrofynem mlnime lethalem in bene multis , quorum aliquot ipfe interrogavi , creaverat'
A majori dofi opii lethargus etiam Inducitur , non raro lethalis , cum pulfii
jus fpecie.

debili

mum

i^ Pro

facie

afTuetos

dofi.

livlda
,

ftupore

quandoque

&

fopore fummis

exhilarat

de vino diftum fit , ut norunt omnes.

2*. Pro diversa fpecie veneni, diverfa

hyofcyamus

alia

jor

alia

belladona

phyfalis fomnifera

adhucdum obfervata

fatis

xiam

aut

Willifus paraphrofynem
viderunt.
,

In his

autem

cafibus

opium

odor mandragorae
diftinfte
,

alii

venenum

Sauvages Nofologia Methodica,

alios

minor autera
inebriat

dofis
;

potifH-

quod etiam

fymptomata , alia datura ^

vinum , conium , feu cicuta mafunt

narcifli

defcripta.

&c

ForeJIus

producunt nora
a vino apople-

morbos ab iifdem venenis indudos

emeticis eft

Tom.

leviter

reficit ,

I,

expellendum e primis vlisj

Nnnnn

deia

CLASSIS

834

dein tiinflura
diacis

necnon aceto utendum

4.

cum vino

lilio

Paracelfi

aliifque car-

eft.

ad carum vi, vulnere ,

idem eft morbus cum typhofeu febrem acutam , aut fynochum comitante.
,
Lethargui cephaliticus, Vide Forefti obf. 1 1 libr. i o de cerebri morLethargus apojiematodes Pathol. method. Lethargus Hippocr. L. II. de

Lethargus traumaticus
detur attinere ,
mania continua
bis.

DEBILITATES.

VI.

aut pulvere caftorei

&

"Willifii ,

feu

kthargus typhodes

capitis iciu

Willifii

A.

Morbis.

Eft lethargus acutus a cerebri inflammatione gangrsenodea dependens

feu

foporofa.

cephalitis

Puer profundifllimo fomno detentus , hemiplexia lateris dextri videbatur

movebatur , neque fentiebat , nec refpondebat ; aft fubinde
, neque

laborare

videbatur muflitando quse

garrire

cadavere
pars

non vermes

dextra faniofa

cephalitide per

putrida

nemo

inventi funt

altitudinem

corrupta

foporis

intelligebat

ut

&

putabant

,
,

fphacelofa.

abfentiam

quarto die obiit

fed cerebri
DifFert

oblivionis

&

hic
,

k&.o

cerebelli

morbus a

quse oblivio

fupponit aliquam vigiliam , demum valde affinis eft cum typhomania verminofa. Vide Lethargum acutum Clar, Preyjingeri.
Lethargus periodice repetens Jive Jjydrops
5. Lethargus arthriticus Willifii.

Morbi a ferofa colluvie , pag. 93. A.

paroxyfmis quotannis obnoxius cum febre verfus feptl*
mum diem patiebatur lethargum , qui unam aut duas hebdomadas perfeverabat , doloribus fomno locum cedentibus , ex quo non excitabatur , nifi
ad potum , cibumve fumendum. Huic fopori fe adjungebat tremor totius
corporis , fed ita latens ut fe pulfu tantum convulfivo proderet ; ille vero
tremulus motus fopito accedebat , vigilanti minime ; oculi erant conniventes , immobiles , ac madentes ; facies tumida ac decolor , nifi ratione febris gense ruberent ; corpus erat enerve
elumbe. Prseterea ingens menis
ftupor , perpetua fui negligentia ,
neceffariarum rerum oblivio ; nii
agebat aut annuebat aeger , nifi perpetuo excitatus aut compellatus , per
tres vel quatuor annos arthritidis recurfus hic morbus comitatus eft , ufque
ad mortem : hic fopor depingitur ab Hippocrate Coacorum fect. i.j^. fent. 2S
Mihi autem evidens apparet principium hujus morbi fuiffe materiem arthriticam cortici cerebri impaftam ,
fenfim intra quindecim dies refolutam ;
gratis hydropem cerebri a Carolo Pifone accufatum fuifl^e.
Differt hic afFedus a caro quod erat tantum magna dormiendi cupiditas , non profundus
infuperabilis fopor ; a cataphora per febrem co
mitem.
6. Lethargus a frigore Petr. Borelli centur. 1 obferv. 52. A.
Arnardus Coquus Caftrenfis , qui erat vitrivorax , feu impune vltrufn
vorabat , frigora nivis in itinere perpeflus , incidit in lethargum. ( Vidc
typhomaniam a frigore. ) Per piures dies infiar mortui
cum metu fufFocerebri

Carol.

Pifon.

Prseful arthritidis

&
&

&

&

&

&

cationis

catas

non mediocri
fternutatoria

fuit.

&

Borellus adhibuit veficantia,

tandejn caftorei fcrupulos duos ,

cucurbitulas fcarifi-

& fcammonii fcru

puIuiB

COMATA. Lethargus.
pulum unum

cum

vero lethargus

fit ,

&

oxymelite pro. duabus dofibus,

an carus , dubium mihi videtur

fic

fanatus

cum

fuit.

835
Utrum

Veteres haec no-

mina indifcriminatim ufurpaverint.

7. Lethargus lituratorum 111, van Swieten . lOio.

Qui

mente continuis
, vitam agentes fedentariam ,
nec exercitiis corporis recreat^ , cerebri fui tonum enervant
hinc debiles corpore , quietis
otii amantiores , vires etiam animi fenfim
amittunt, ipfis demum mens hebefcit , vacillat memoria, ftupidi , obliviofi,
verbo apoplexia corripiuntur. Nihil eft utilius ad fcientias adipifcendas
quam experimenta leftloni
fic Hydraulica , Mechaftudio immifcere ,
nica , Dioptrica experimentis iteratis ad pauca principia appllcatis fine faftidio fubeunt mentem , exercitio corporeo vires refarclunt corporis , atque
multo majores fine fanitatis damno fiunt in doftrinis progreffus.
ftudiis

diu impallefcunt

libris

detenta

&

&

&

XXIX. CatAPHORA. Coma fomnolmtum

Au6lorum. Subeth Arabum.

Cognofcitur ex fomnolentia continua , fine febre , fine delirio , ex quS

excitatur , refpondet , oculos aperit , fe movet , rurfufque obdor-

aeger

mifcit.

Differt

febricitat

quia

&

typhomanid

apoplexid

non

non

ftertit

lethargo
,

nifi

quia

non

cataphoricus

morti proximus; a c^ro

delirat

quia

ab

caroticus

cataphoricus.

Cataphora fomnolemia ; Somnolentia continua Willifii cap. 4 ; Diathe'

fs foporofa quibufdam ; La Somnolence. L.
Hasc fpecies eft habitudo dormlendi interdiu ultra quam fert setas. Infantes fiquidem quo juniores funt , eo plus dormiunt ; fenes vero vigilem magis degunt vitam ; unde a.dAgium Juvenis vigil , & vetus foporofus , uterque,
morti proximus , quod quandoque falfum eft. Somnolenti quoad reliqua faftis valent ,
bene edunt ac bibunt , foras obambulant , res domefticas mediocriter curant , attamen inter loquendum aut ambulandum aut edendum
etiam nec fatures fubinde nutant ,
ni ab aliis fufcitentur, mox fomno
obruuntur , atque hoc modo non folum dies allquot aut menfes , fed per
plures annos , ut de Epimenide fertur , fomnum fere continuum dormiunt.
Humiditas non alte infidens cortici cerebri vulgo incufatur : hic affeftus
quandoque ad ultimum fenium fine ullo periculo comitatur ; interea quia
dimidia pars vltse ab hoc fruftranea evadit,
inde , ni' bbviam eamus ,
I

&

&

pejora fubfequi poffunt

huic raedendum eft

feleftu prsefidiorum fanitatis ,

odoratu fpirituoforum , ut falis volatilis am,

moniaci , potu cerevifiae dlureticis onuftx , infufo theiformi florum falvise,
betonicae , pUeolIs aromatlcis , tabaco , fimllibufque ; praemiflis etiam phleut potu caffe

botomia

&

allmentis

catharfi.

Cataphora coma ;
Suheth afarim Avicennge
1.

Sopor

ficcis,

eft gravis

Coma fomnolentum Aui3:orum

;

Le Subeth,

ore hiante

Lethargus

vulgi

A.

maxilla

inferiori

demiffa

N n nnn

oculis claufis
facie

CLASSIS VL DEBILITATES.

%^6

facie feplus palllda

pulfu raro

quandoque depreffo

mortuis fimilores funt ^egri

punftione fufcitati oculos aperiunt
cidis

tefpondent

Ex

intervalla

artubus omnibus

vellicatione

circumfpiciunt

adftantes

iterum dormientes

curant

nlhil

&:

ni fuccurratur

alii ,

cedente refpiratione ftertorofa

&

quae

intra aliquot

dies

reliquo morbl

in

flac-

aut

fortiori

interrogatis

non

acri-

nifi

Hinc multum difcrepant a fomnolentis

obambulant , aut colloquia mifcent.

comatofisj

his

vivis

oblata deglutiunt.

ter excitati

enim per

mox

attamen

quam

nec

moriuntur

ac-

decurfu fere incon-

vero per menfes aut per annos dormiunt

qualem memorat Hombergius Hlfl. de,CAcad, R, des Sc, Ann. ijoj , qu3e
quidem varietas cataphor^, chronica nomen meretur j verum quo modo ab
initio dlfcerni poffit, a priori inquirendum reftat.
Huic mOrbo acuto obnoxii funt fenes , etiamfi nuUa caufa evidens faltem

fpicua eft

fufficiens
iio

Cuffiones

&

cognofcatur

lumbos

&

eft

tatoria

cervi

&

antifoporofa
fullginis

mollius

cardiaca
,

interpolata

caftoreum

ut

ammonlaci

falis

&

faltare

friftiones

aut

fafciis

in-

huic auxilio

vellicationes

vefiicatoria

hujus

Vatietates

cogit

deorfum

par
catharlis acris huic fuccedens

karabe

&c

ipfa

furfum

exagitant

fuppref-

fontanellae

mechanicas corporis fucnovit , qus comatofos hinc

qui per

per artem excitata

vomitio

cephalica
,

nulla urinae

aliquandiu ; hoc plebs

comprehenfos ambulare ,

trajeftls

utillor

julapia

nulla crapula

eft fanguinis lentor

difcutitur

inde 'humeris

fra

alii

&

hoc magnus

in

placidiffima

fternu-

fpiritus

cornu

funt

fpeciei

Cataphora fcorbutica, Coma fomnokntum fcorbuticum Frider. Hoffmanni

obfervat. i. A.
Cognolcltur ex urina ruffefcente , abfque fitl , ex praegrefTa corporls laffi3

tudine

crurum dolore

febribus

intermlttentibus

pulfu

debili

&c

ve

ea figna cachexiam potius quam fcorbutum defignant.

4. Cataphora arthritica ; Coma fomnolentum chronicum a repulsd podagrd
Frider. HofFrnannl , obf. 9. A.
Cataphora exanthematica ; Coma fomnohntum a repulfo eryfipelate Frl^

rum

der.

Hoffmanni, obf

3.

A.

6. Cataphora hydrocephalica Schneider. de Affedlbus

foporofis

pag.

24

Boneti Sepulchret. obfi 9. pag. i 57. Tom. I. item ya , 8^, 10, ii, ii^j>
13^ , &c. Schwencke rari cafus explicatio, in quo Boerhaave aquas Spadanas , fed infeliclter , praefcrlpfit.
Eft fpecles quse a feri exundantla in dlverfis capitls partlbus dependet , five
ille hydrocephalus externus
vel internus fponte accefferit, five a fuppreffis
alvi fluxibus

urinis

fontanellls

&c

prtum

duxerlt.

7. Cataphora chronica Hombergii Hlft. de TAcad. R. des Sc. ann. 1707. C.

Vide Suidam de Epinienlde* Semeftrem Cataphoram fine fenfu
motu

&

narrat Hombergius.

Somnolentla dlurna flon raro procedlt a pervigillo no^urno

vandum

eft ,

ita

ut hic

affeftus

fit

tantum fomnus

inordlnatus.

quod obfer-

COMATA. Cataphora.
In convalefcentla a morbis acutls fomnolentla eft falutarls,
fcrlum

837

utl Inltlo

fe-

perlculofa eft.

^i/wor Splgelll de Semltertlana. A.

Pannonla frequens , quem fic vocant
morbus In Germanla
Auftriacl , Moravl, &C Styrli ; ille inter apoplexlam &c epllepfiam quodammodo ambiglt. Cadunt enim segrl velut apoplefticl fine fenfu , non tamen
motu privantur , fed jion convelluntur , ut epileptlci , nec difcufl^o morbo
paralyfim alicujus partls incurrunt
hunc morbum ipfe bis vldlt WerLhofius
Hanoverx cum fopore artus anxle jaftantur. Hic affe6l:us fe comitem dederat acceffibus febris intermittentls , eumque ope klnkinae debellavit ille

Cataphora

8.

Timor

&

eft

illuftrls vlr.

XXX. Carus
Pnjfura

Caros Graecls

dlcltur

Aureliani de Acutls

Ccelii

Marcor Celfi ;
apud Aetium
Sopor Mercurialis ;

a caroujlai gravarl

c.

Pcrculjio Pofidonll

Gravis dormitatio Rhafis ; Gravitas Theod. G^zx ;

Torpor Latlnls ; Stupor quibufdam ; Apopkxia minor Auftorum

AjfoU'_

pijfcmcnt carotiquc.

Carus cognofcltur ex fomno altlftimo, vix

&

excltablll

refplratlone

ta-

clta pacatllTima,

i^ qula carotlci vlx ac ne vlx quldem penltus excitari

Differt a cataphora

i^ Quod excltatl per acres velllcationes

moveantur , nec interrogatis fere refpondeant , rurfoporem delabantur. 3^ Quod carus fit morbus acutus paucorum

fomno

poffunt a

oculos aperlant
fufque in

dlerum

fed nec

cum

fEpius

Ab apopkxid

m^

natlonls

aegre

excitabllis

laelione

cidls

cum

caro

movet

&
,

quod

laedl ,

apoplexla.

ut In

oculls femi-apertls.

non

ftertant

facultatum prlnclpum
detrlmento.

cum

De

detur in

&

caetero segri

fed pacati/S-

delirium

omnino

loqultur

oculi

non

pro-

praefertim imagl-

Notate vero
ipfis

fomnus longus
In
;

typhomanla
minlm^ vero

proftratl

&

apoplexia. Incipiens tamen Carus excitatur

non

fed

caroflci

definltur a Mcrcuriali

refpiratlonis

fine

artubus jacent

scger artus

eo

unde

rubore

faciel

lethargo imaginatlonera

in cataphora

ter

febre

difcrepat in

rarifllimeque refplrent

fundus

&

fanentur.

nifi

funt claufi

flac,

&

maxllla dlfficul-

diducltur.

&

Qul omnes fopores ad unum genus

referunt ,
carum , cataphoram
apoplexlam , lethargum , 5ic , pro totldem ejus fpeciebus habent , iJli maipfi adxime errare mihl videntur , cum pro genere habeant ordinem ,

&

mittant cujufque fpeciei

quidquld enim

allas

fpecies

quod

eft

peccare in regulas loglces

Immediat^ comprehendit , id pro genere habendum eft. Quondam forte cognofcent Medici dlverfitatem fedis affedse
in quolibet genere, quondam clarius Innotefcent prlnCipia
remedia cuique fpeciel convenientia ,
clarior erlt fpeclerum , generumque diftinftlo 5
interlm cavendum eft ne nomina confundantur.
.Theoria quorumcumque generum ita hidenus eft abdlta, ut quae de
hac
3
fub

fe

fpecies

&

&

Nnnnn

CLASSIS VL DEBILITATES.

l3

protulerunt exlmii aliunde Au<9^ores

Iiac

nus

mere

fint

^ite puto

non

qu3C

ut WUUJius , Bellinus , Hoffman',

ab hac itaque theoria abftinendum fatius
fortuito in veram praxim manuducere poteft em-

&

gratuita
nifi

fiftitia

morborum

pyrica^ itaque praxis ex hiftoria

&

theoria claffica deducenda eft,

Cari pyreclid.

Carus fpontaneus

I.

Audorum

Apoplexia minor fanguinea Riverii. Carus omnium

Aphonia Hippocratis. A.

Eft ea fpecies quae a cephalalgiS 6c vertigine initium ducit

acuta

continua

morbus plethoricos
confuevit

rubore

corporis calore

crapulofos

feu intemperantes

faciei

cum

adultos

pyrexia

& forti

pulfu frequenti

hic

gravidas adoriri

naufea faepe antecedit , quae gravi cephalalgiae tribuenda eft ,

nec ullam faburram in ventriculo defignet.
,

lingua aliunde nitida eft

cum
Ob-

eft pulfum omnem in morbis foporofis evadere folito rariorem,

pro frequenti habendus fit in caro , fi nativam frequentiam obtineat,
Hic morbus vulgo exigit plures e brachio
pede phlebotomias , inter-

fervandum
ita ut

&

pofita

magna

dofi

tartari

emetici

febris

ad fynocham

attinet

&

morbus

hemiplegia quandoque folvitur , ut apoplexia , vel remediis apoplexiae fanguinese cedit j fecus convulfionibus fupervenientibus segrum e medio tollit,
aut mors apople^lica fcenam claudit.
^* Jpedes Frid*
X. Carus febrilis Sydenham, pag. 2386: 395. Cari a'*
HofFmanni, cap. i . 5. A.
In tritseophya
hemitrltaeo , quas autumno ludit per plures dies fub fof-

&

&

sna tertianac

nec non

in continuis malignis feu

typhls

circa

vigorem mor-

quandoque accedit
ad parotldum exclufionem , aut ad fanguinis criticam ex auribus , naribufve
ejeftionem ; quippe in hoc morbo parotides nunc feiiciter , nunc infeliciter
fuccedentes vidi. Ea autem fpecies longe difcrepat a typhomania febricosa
in eo quod i^ typhomanlam febricofam comitatur fomnus levifllimus facile
excitabilis cum delirio
i'^ quod typhomania febricofa inducitur a veneno
febris intermlttentis , quod kinkina ante tertium quartumve paroxyfmum
bl,

Illa

fpecies cari

quae videtur pendere h nifu natarae

magna
lingua

dofi
,

labia

dentes

toUunt.

repetita

Licet Torti

&

fala indagine exiftimo

Carus

in caro febrili

nlgredine ficca confpurcantur

quartumve paroxyfmum
oc cathartica

fopor eft profundus ,

nec fopor altus tertium
fed longe tardius accedit ; emetica initio

affumptum valet abigere

attlngit

phlebotomils hunc foporem avertunt aut

WcrLhof tertianam carotlcam memorent , accuratiori
praemiftis

non caroticam

typhomaniacam efle illam febrem.

quod in primo febris orltur cum rlfed

a {pontaneo ,
fpontaneo pyrexia fenfim accedlt fine his prseludlis ,
line frigore fubltaneo exacerbatur fecus ac in febricofo,
Videntur carl febriles cum hemiplegia &: febre fynocho , aut etiam ty-

gore

&

febrihs

horrore

difFert

in

&

pho ; segri fitlm raro fentlunt ; aft hngua fucceflive exficcata , arida , dein
nigrefcens, motus febriles identldem crefcentes, calor corporis, oftendunt a
mate-

matene
lis.
illi

blliosa

Hemiplegia
emaciantur ,

C O M A T
acri & velutl

A.

febrili infarciri

fuccedens

rit^

&

aegri

apud eos non

A R u

vafa cerebri

mortem ad annos
ita

infiftendum

&

%^^
niedullse fpina-

procraftinat

eft fudorificis

ac

fed a.-ri
fi

pitui-

tofa foret hemiplegia.

Carus fcbricojus "Werlhofii Obf. de Febrib.

3.

nopf. de Caro. Galen.

briii fcripta funt. A. P.

Carus

ifte

invadit

tio

Comm.

in

Prorrhetic. i.

intermittentium acceflu primo

&

&

f.
1
3. Montahi SyVide quse de apoplexia ffr.

aut fecundo pr^nunciatus

tef

funeftiffimus eft.

paroxyfmo non multum foporofo, remedia tantum temperantla

infufo theac , ad expeftandum
cum fpiritu volatili acido
,
paroxyfmi exitum exigit ; cantharides etiam cruribus admovere confultum eft ;
verum finito paroxyfmo remedia generalia praefto funt adhibenda , ut phlebotomia , emeticum , cathartica , modo fint indicata ; fsepius phlebotomia e
pede neceftaria eft , emeticum ex uncia una vini emetici non aufus eft ineunte
paroxyfmo dare Wcrlhofius ; alvum , fi opus eft , folvit pulpa tamarindorum
in fero laftis , fi fervor fit , nec non clyfmata multum nitrata cum vino

Cura

&

in

&

reficientia

emetico

aut infufo colocynthidis

&

kinkina.

&

In paroxyfmo ipfo veficatoria plura ad carpos , nucham

caput rafum ^
phlebotomiam , fternutamentum ex helleboro vel turpetho minerali , friftio-

nes , &c , pr^efcribimus. Raddiff in foporofis refinse jalapx fcrupulum prsebebat ; alii jugularem , alii arteriam temporalem fecant ; alii plantas pedum
adurunt ; EugaUnus fuccum nafturtii aquatici potandum prsebebat , cui adjungit Werlhofius fpiritus falinos volatiles.

cum paroxyfmo non

evanefcat

aut seger fit typhomaniacus l

de eo conclamatum eft, aut
faltem kinkina non convenit ; fecus vero quantocius ,
tertia quaque hora
pulvis ad drachmam unam eft devorandus ; ita ut uncia una intra duos paroxyfmos fit aftumpta , potu theae fuperaddito ; fi interea phlebotomiae aut
fufpenfus kinkinse ufus deinceps revocabi4:atharfis neceflitas interveniat ,
tur , imminuta poft periculum dofi.
Obfervatio. Vir triginta annos natus , tertio febris tritaeophyse paroxyfmo
Si

fopor

hemiple6ticus

febre

inflammatoria detentus,

&

per oto horas anticipante in profiindiftimum foporem delabitur , ftertens ,

nil deglutire valens , ore licet hiante ; prsefcribitur phlebotomia prsemiffis veficatoriis ; Chirurgus venam fecare non aufus eft ; interea deglutire valuit
aeger , pracbetur kinkinae drachma , dein alvus fponte folvitur , fudor prorumpit ; fumpto potu these aeger oculos aperit ftupefa<flus , quovis bihorio
kinam fumit , largiter fudat ; finito fudore , vena pedis aperitur , veficatoria
applicantur , kinkina ex fucco nafturtii aquatici cum fpiritus vitrioli volatilis
guttis

tur

quadraginta

paroxyfmus

delirio,

&

rediit

fpiritus falis
,

ammoniaci

nec anticipavit

guttis vigintj

cum

fomnolentia

poft fex horas fudore infecuto, febris abiit.

4. Carus ifchuriofus Boneti Sepulchret. obf.

1 5 5

mixtum

degluti-

&

tantum
levi
Werlhofibidem pag. 106",
Coma ex ijchuria Velfchii
Obfa

CLASSIS VL DEBILITATES.

40
obf.

&

Nicolai Tulpii

64,

Fel. Plater. obr. p.

riae

ob

urinse

refluxum

&

^nnos natus,
catheterifmum

obf.

2,

45

cum

&

Beverovicii de Calculo

fupervenit ifchuri

unde fopor cum

&

tendinum

dein

fultu,

fecundaria

eft

Illa Tpecies

lib.

capi

804. A.

Hoc morbo

morte.

five

verse

manuum

calore

fiti ,

chariffimus

paracentefim. Veficse debuiffet

five fpu-

febre

fub-

parens obiit

inftituere

90

Chirurgus

&

urethram
fimul re^lum inteftinum perforaverit. De paracentefi veficse in hoc morbo conveniente videfis
recentiores Chirurgos , qui ftylo tricufpide , curvo , vaginato perinaeum
imperite

ita

inftituit

ut

perforant.

ad i8^"i. A.
mechanicis externis dependet , ut a vulnere,

Cariis traumaticus Bonet. Sepulchret, obf. 22.

5.

Eft ea fpecies quae a principiis

contufione

fraftura capitis.

ex adftantium relatu , ex capitis accurata infpe(^ione , tetumore , ecchymofi , oflium crepitatione , maxime fi incifis tegumentis , rafo pericranio , rimofum
inveniatur cranium ; fi seger a
percuflione illico lapfus , in foporem inciderit , vomuerit , fanguinem naribus , auribufve fuderit ; accedit febris acuta , calor , rubor ; fe6lo cadavere
inveniuntur fanguis, pus, fphacelus, depreflio laminarum cranii , contrafifCognofcitur

gumentorum

ejus

&c.

furse,

Curatio exigit repetitas

(dlluentem

brachio

h.

antiphlogifticum

&

pede

tenuia

jufcula

collo

rara

phlebotomias

auxilia potiflimum chirurgica , trepanum

clyfmata refrigerantia ,
aut operationes ipfi affines , de quibus confulantur Hdjlcrus , Dionis

de fra6lur4

potum

fitum capitis acclivem

fcilicet ,
,

aliique

cranii.

Egregia extat obfervatio cari in quam mendicus incidebat quoties paulo

premi meninges fineret , quas a carie denudatas oftendebat.
trepano imperite inftituto ,
inde compreflMO cerebrocarum obortum obfervavit Galenus , dein MercuriaUs. Carotidibus obftrudis five iigatis ftatim ob-

fortius fibi

&

dormifcimus

I544ipfe
noftrum
dus.

rifu

Verum

ta Clar.

cujus

quidem periculum

vidi in adolefcente

qui id

id

quodam

incantamenti

fecifl^e Realdum Columhum Pifis anno

non minori adftantium terrore , quam

vi

non

carotidibus ligatis

Emett Hyberni quibus

interfui

Falver'
perfuadebamus
canibus funt experimenfed de his vide Morgagni pift

effici

ipfis

accidit
:

in

XIX. 30.
6.

Eft

Carus
ille

arthriticus

quem

Mufgrave de Arthritide

materies arthritica

ut aiunt

cap. 16. A.

repulfa

vel

afcendens infert

feu qui arthriticis fine causa alia evidenti, praeter doloris ceflationem, accidit,

quippe dolore pedes iterum repetente, fpont^ evanefcit.

7. Carus verminofus Sennerti cap. 31. A.
In

orphanotropheis

correpti

re

acido

cum
-

febricula

dulci

in cadaveribus

qui

(kpius

nil
,

eft

quam

vulgatius

genarum robore

fumptis emeticis
inveni ferura in

fugaci

vel

infantes
,

fopore

catharticis

cerebri

caro verminofo
profundo , odo-

lumbricos ejiciunt

finubus

&

lumbricos

in
in-

C O
iflteftlnis

mortem

atlte-

A T

A.

A R u

convelluntur

ver(>

Fide

s.

$41

EcUmpJlam vermi^

nofam.
S, Carus variolofiis Sydenham de Vaflolls, pag. 85, 97,
39^. A.
quolibet variol'je tum difcretae , tum conEfl: fopor profundus , qui
iluentis ftatu fupervenit a nlmio fanguinis fervore ; talis efl: fopor , ut
sEger ferme nunquam evigilet , nifi continuo pulfu excitatus , in quo cafu

&

per phlebotomiam

fanguinis ventilatio
dicantur.

cordeis cerebri

Preflio

&

fanguine

potus refrigerans potifnmum infortiiis vafa ultima

diftenden-

videtur hujus morbi principium,

tJ^

Apynti

Cari

Seu qul
^.

f^epius

Carus hyflericus

mofa

funt

cum

pulfu pacato

Apncza Heraclidis

non

cdncitato,

Suffocatio muli&rum Plinli

Sorani ; Pnix hyjlerica Galeni

refrigeratio

//<z-

RodeApopUxia

Strangulatus ex utero

; Suffocatio uterina Latinorum ;

Vulv^ flrangulatus quibufdam ;
Cpafmoiica Lorry de Melanch. Part. L p. 115; Prafocatio uterina Latinorum
Suffocation hyferique ; Plebi Mal de mire, olim VAmarry Joubert. B. P.

tici

Eft fubitanea omnis fenfus

&

motus

feriatio

cum

refpiratione vix

hn-

invicem firmiter con, partium refrigeratione , maxillis

paroxyfmos vero praegedunt faepius pathemata vehementia ,
tiiventibus
metus mortis, necnon fcnfus flrangulationis , dyfphagise, globi in abdomi*
pulfu depreffo

fibili ,

&

fle

volutantis

pofl paroxyfmura vero faepius segr^

movere potmfTe

afl

declarant fe loqui

quod

prolata obfcur^ audivifTe,

nec

etiara geflu in infultu

iJgnificant.

Hic morbus

a nemine fuit fideliter defcrlptus , quia qvH'^

,
phsenomenorum tradidere. Sic Paulus Aigmeta , quem fere omnes Veteres imitati funt , hunc definit per recurfum uteri ad fuperiora ; fenfus anguf^iac in faucibus , de quo antea , pofleave conqueruntur aegro-

utut frequens

hes caufam ioco

a^ figmentum

&

Medicos induxit ,
ex hoc figmento faOTim
tanquam effentiale fymptoma , licet non magis
videatur prxfocari mulier in hoc morbo , quam in fyncope ; refpiratio etesiim efl iCa pacata , ut vit percipi poilit , torumque corpus immobiie efi: ;
unde Mofchio hunc dciinivit refpirationis impedimentum , cum omnimoda
quiete , 6c HeracUdes apnceam nuncupavit
majori quidem jure apopleftittntes

eft

ilhid

ut prafocatio habita

fit

cos diceres

pr^focatos,

cum

in

ipfis

tam quietum

refpiratio

fit

fublimis

&

flertorofa

totum corpus , ut segrs mortuis fiMt

^males , obfervante Mercuriaii. Fateor plures morbos hyflericarum fpafmo=dicos efle ; fcd etiamii in caro dentes flride invicem cohaereant , illud a
refrigerio faciei
maxillarum pendere videtur , atque in fyncopticis refrigeratis accidit. Baglivi refrigerium in occipite pro fymptomate effentiali
liabet ; alii pulfum tenfum
conflriftum ; multis fupervenit urincE limpidse
Sauvages Ncfologia Methodica Tom L
O o o
co-^.
all

in caro

hyf^erico

&

&

ef!:

CLASSIS VL DEBILITATES.

842

&

copiofa emlffio,

paroxyfmus a pathemate determinatur

diftorfio &: lateris unius refolutio fupervenit

fed

quibufdam

fluentibus catameniis

oris'

non

evanefcic
Hic morbus vulgo tam contemnitur ab adftantibus ^ quam exhorrefcitur ab
fsepiHirae fumis foetidis , caftoreo , ruta, &c , difcutitur ; veipfis SEgris ,
multipHci obfervatione eum in afphyxiam hyftericam abconftat
riim tamen
raro morbus

illico

&

iifte ,

&

pro mortuls^ habitas

afphyftas

illas

humo

raandatas fuifte

alias

rea-

pfe occubuifTe.

morbo obnoxios, hypochondriacos fcilicet , memorant

Montanus , quos quidem anginse hyftericse expofitos tantiim
vidi ; aliud eft vero angina hyfterica , aliud carus hyftericus , licet a mulparca minime eft repudiantis confundantur ; in infultu phlebotomia , fed
da ; licet repetitae evacuationes hyftericis noceant , hac inftituta pulfus reViros etiam huic

Mcrcurlalis &:

furgit

interea linteis calidis

potu cardiaco

&

antihyfterico

fumis

fcetidis ,

refiduum infultus difcutitur.

10. Carus a plumbagine,

An Varietas Cari a narcoticis? A.

Infedores qui decodlum plumbaginis Europese Linnjii parant in magnis
lebetibus , ut colorem paleaceum flavum obtineant , non nift per fex horas
huic operi incumbere polTunt

lignatum

folia

hujus plant%

fecus incidunt in

carum cephalalgia gravi de, cimicum venena , cancri

cauftica funt eximia

remedia, Sc.
11, Carus a pathemate, Catalepjis

Med. May

Journ, de

i^

1764 pag.

411.A.

&

ejus obtinendae longa fpe demum

Adolefcens viduam amans perdite ,
repulfse nuncio per epiftolam , procubuit humi fine fenfu
, accepto
cum lentiflima refpiratione , pulfu fano , fed fubdebili, oculis clauiis ; accerfimul emeticam potionem , incaflum ;
iitus Medicus pr^efcripfit cardiacam ,
eadem die aeger occubuit. An catalepfls a Tulpio relata idem erat morbus ?

excidens

&

Sed artuum laxitas repugnat.

1 1. Carus ah infolationc , Coup de foleil. A,
Eft omnium fenfuum &: motuum ceflatio, pulfu
refpiratlone pacatifticalore remis , imo imminutis , artubus omnibus flaccidis , colore tamen
manentibus , quam aliquoties obfervavi in puerulis qui ad folem diu fteterant
aut dormierant , nec poterant ab hoc fopore excitari ; lethalis toties fuit hic
brevilfimus ; pJblebotomise repetitse , frigida capid admota flne
morbus

&

&

&

fuccefTu

adhibita

funt

pulfus erat

minime

febrilis

fefto

capite

nil Ifi

inveni.

13.

C^rus

hypochondriacus

Apoplexia hypochondriaco

fpafmodica Frid.

Hoffmarm confult. centur. i. caf. 19; Vapeurs hypochondriaques

9. EfTal 1760; Evanouiffemens vaporeux. L.

Pomme

obf,

Nuncupetur carus hyftericus , per me licet , etiamfi viros aggrediatur ^

non repugaabo. Verum ab apoplexia difcrepat , quod nullo ftertore ftipetur : imo eft vera angina hyfterica latens fub cari phxnomenis ; eteniia

&xm

seger

ad

fc

redire

incipit, geftu^",

dein loquela

pedus, collum

lin-

guam-

C O
guamque

laborare innuit

arteriam graviter
rationis

A T

&

A.

A R u

fe nihil deglutire poflTe

conftringi fignificat

fenfuumque exercitium

movendi

orani

fibi

aut

fcribit

nibus &. facie

folito calidiorl

puifus tardus

languidus

Ciira exigit

allaborandum

in

843

gulam Sc tracheam
paroxyfmo repentdr

&

Hoffmanni vense

rubicundiori turgebant

ob plethoram. In

cafu Z>.

in

ma-

pedibus refrigeratis,

Pomtm

fucceffit

hemiple-

di<fta,

phlebotomiam
eft

nec refpirare , nec deglutire valet

vocifcrandi potentia orbatur, fui tamen eft confcms, fed
tollitur

adflantibus nuUius fenfus figna valct edere. In cafu

gia fpafmodica ipfi

s.

peftus

cujus ope emittitur cruor fpiffus

vomitus

leviffimis

puili fimul erethifmus leniatur

emeticis

cui diluendo

concitari poteft

modo aqua

clyfmata etiam in ufum vocari poflunt

po;
liquor mineralis anodynus Hoftmanni indicantur. De caeter
ex nitro ,
vlde Hemiplegiam hyjlcricam,
14. Carus CL narcotids Sennertl de Caro cap. 31. A.
Venena narcotica hanc fpeciem inferunt.
Opiata omnia majori dofi, apud inafluetos, ore affurapta, vel in podicem
ciyfteris forma injefta, imo , ut obfervavit D. Bouilla , opii tinfiura toti

&

tus

peftori
gefta

illita

fic

confcivifte

notum
;

eft plures

ab hyofcyami

impios

&

fibi

mortem magna

laudani dofi in-

tum
cum aphonia , majori dofi cataphoram ,
genera horum morborum non fatis diftintum feminibus

daturae ftramonii

radicibus minori dofi paraphrofynem

ac aliis carym accidifte ferunt , fed

ere autoptae obfervatores.
Hans Sloane Tranfacl. Philof. n. 42 C). curavit quatuor pueros qui hyofCyami femina voraverant : hi iaborabant fiti , vertigine , fuffufione fcintillante ,
paraphrofyne ,
fopore cseteris fymptomatis conftantiore ;

&

adhibitis

fanguinis

miflione

cucurbitulis

enaeticis

catharticis

omnes

evafere.

Muliercula Monfpelienfis hoc femine hyofcyami

ad fcrupulum

albi

unum

tanquam

fpecifico

nec fine fuccelTu , ut audio ; in horumce venenorum ufu a minima dofi incipiendum
mirDs curationes fiunt ; certe innocue fumuneft , fenfim adaugendo ,
optirai quos
tur hasc femina in pilulis de cynogloiTo , philonio romano;
praeftat effeftus foliorum hyofcyami hujus extraftum in catarafb , hyfteria , cancro &:c, fuadent ut femina ia eodem cafu
eumdem cafum adantifebriU adverfus intermittentes

utitur

&

&

&

hibeantur.

vino , cerevifia uberius aftumptis certe apoplexia , aliis carus , ^aliis

paraphrofyne fupervenit ; a vapore mufti fermentantis , quera Gas fyU
Cheraici , fubito afphyxia lethali ademptos efte plurimos
vcflre vocant
conftat.

afpldis
tarantulae pundura carum accidiffe pluries afTerlt Baglivi ; ab
Cleopatram foporatam fuifTe narrat Plutarchus.
A fumo carbonum extinflos, & caro prius affeftos ipfe vidi j caroticos
eos , non vero apoplefticos defcribit Marc. Donatus , lib. Iz cap, 6* Vide
Schcnckium lib, 1 cap, de apopUxid cx fujScO carbonum.
O o o o o 2,
A fo-

iftu

CLASSIS

$44,

DEBILITATES.

)^/.

ex quibus extraftum miros efFedlus producit , obfervante ///. Storckio , ii intus fumantur cruda vel codla , homines vertigine
dein caro afficiuntur , qui ut plurimum , prsemifTa convuliione , eos e medio
Watfon Tranf, Philof n. 4^^, Ciim horum extractollit, obrervante D,
periculp
ad
drachmam
intus fumi poflit , evidens eft vires medicafine
tum
confiietudinis multiim variare.
minum ratione dofis
Curatio. Si ore affumpta fint opiata , illico vomitorio funt rejicienda ; fi
pulfus vigeat , aut hauftus carbonum fumus , phlebotomia infiituenda ac
repetenda ,
in utroque cafu aceti vapor naribus hauriendus , oxycratum
propinandum , pulfu languente ad lilium Paracelii , vinum generofum ,
cardiaca fudoritica confugiendum , addito caftoreo.
i'^, Carus a frigore Montalti Synopfis.
Vide afphyxiam congelatorum
LetJiargus ingens Petri Boreili obferv. 52 centur. i
A.
Qui in feptentrionalibus per campos nive obduftos iter faciunt , ut ac
cidit exercitui Gallico dum Praga excederet , Imperialibus retro infequentibus , non folum extremorum fphacelum patiuntur , veriim etiam tanta.
dormiendi cupiditate tenentur , ut prcefenti vitse periculo non abflerreancorrepti dormiendo motur a fomno ; hinc alto fomno in media nive
conn maculatl

follis

&

&

&

riuntur

quod

non

amici

amica manus eos excitet

nifi

reflituat;

teflantur

paiici

quis

i&

multoties

fe

credidifTet

in

calor aliunde excitatus eos vitas

qui

vidifTe

tanta frigoris

hos

&

ducebant

milites

eum vulga

doloris

quemquam a fomno Mq expedire non pofTe.

Duruus , Cr^/o aliique qui afTerebant a
, ut

comitantis violentia

Erraverunt Veteres

ligatis.

tides

carum iiiduci j fafto pluries in canibus experimento ,

ipfe apud D* Emett , Medicinse fludiofum , canem cujus ambse caroarftiffime hgatae fuerant 5
omnino obliterat'^ , per quinque dies

iine

ullo fopore infolito vixifle.

carotidibus
vidi

arteriis

&

Carus

16.

aB

pag. 485. A.
In illo cafu

quens

quse in

ftratio &c
bitulis

praster
aliis

foporem profundum aderat

fpeciebus

alvi conflipatio;

obiit

Lamotte des Tumeurs

hydrocephalo

rarior

efl:

fruflra

infra

aortse

&

origo mali

erant

curvaturam locatse

17. Carus Nyfiagmus B. P,

Eft carus fubito fuperveniesss ,
piens

refplratio

fumma

pr^fcriptis emeticis

6c fre-.

brevis

erat

virium pro-

phlebotomia

cucur

segra.

Cadavere aperto multum ferum

rax etiam

foiito ;

tom.

107

obf.

pulfu

&

refpiratione

in

cerebri linubus

duse trefve

ovi

lupiae

gallinacei

omnem

pacatifHmis

hydrotho-

turgid^r

isagmtudinem ad^equantes.

fenfum Sc

cum

effufum

febo vel pure

motum artuum

interci-

&

conti-

niftatione

veloci

nua ciJiorum,

Hunc morbum
delicatula fubito

quadrantem hanc

bis

obfervavi

incidebat
ecliplim

nuliibique defcriptum vidi. Mulier pinguis

eum flatum , 6sC tranquille

omnium fenfuum patiebatur ,

in

fedens per
pulfu

hor^

colore

&

calore

p.

C O
calore

totiufque

palpebrse

confpicua

lum

motu

acceffu

; difcuflfo

conquefta

capitis

corporis

tantum

cilia

A R c s;
agitabantur

fomno ad

4^

utriufque

fed

integris ;

velut

non

; refpiratio erat

redibat

fe

oculi

vix

de gravitate

reftituebatur ; remedia antihyfterica nulad hyftericum carum referenda hsec fpe-

an

A.

velociflimo

fanitati

priflinse

fortiebantur

efFe<5lum

A T

flexllitate

cies ?

XXXI.

rum

&:c

ipdicantur.

ApopUxia., ab apoplctuin , defuper percutere ; Aphoma Hip51, S. 7. &c. Fluxio frigida , (qu Nylsbred ^gyptio-

Haftelquift

pag,

revocatio

fcabiei

aphor.

pcratis

tis

fenfus motufque liberi feriatio , pulfus

,
morbus acutus morte apopleftica terminandus
phlebotomiac

veficatoria

Obfervat. Journ. de Med. Mai.

repulfa invafio fubita

fcabie
febrilis

plures

Catalcpfis

410. A.

pag.

A
vix

examhemadcus

Carus

i8.

1764

143

Pala^ftinum

Iter

ApopUxic.

ApiUpfs Heurnii de morbis

ApopUclici

jEgri

Sidcrati

Attoniti

capi-

vo-

cantur.

sia

cephalitide

Sive

fubito

Apoplexia
cedit

&

fomno profundiftimo

ex

Cognofcitur
fefpiratione

artuum omnium
,

gradatim

agoniftica

qu^

feu

vix

,
:

excitabili

confunditur

fiat

quae

fubito

fit ,

morbus , non inde generis eft diverfi,

moribundos afHigit , gradatim ac-

eft

&

3^ia

per

catalepfi

cum ftertorofa.
cum afphy-

plures

apoplexia fanguinea , aut

ab hoc genere fecundarias
Ratione ftertoris apoplexia difcrepat a cataphora ,
phyxia , 6ec
Ratione prfundiftimi fomni differt a
;

lam Audores innuunt

faepe

&c.

epilepfia

ftve

laxitate

artuum omnium
ecftafi , &c.

laxitatem

ab

diftinguitur

pituitofa

quam

fo-

immerito excludunt
caro , fyncope , aflethargo

epilepfia

typhomacatocho y

Quae de inasquali corticis cerebri comprefi^one docent Scholaftici ad

explicandam apoplexiam , non fatis cohcerent cum legibus Phyfices ; in apoplexia traumatica , v. g, a fradlura cranii , certum eft partem cerebri immediafe a larainis ofteis depreftis comprimi fortius quam partes ab eo
loco remotas ; ergo inaeqnalis eft compreffio ,
tamen fubito fenfus
motus omnes. feriantur ; mallem dicere cum WilUJio ,
Antiquis ftatim
ob gravifiimam labem induftam , ab anima perterrita retrahi , aut cohi-

&

&

&

fiuidum nerveum , ut in fimili cafu accidit

nes artus ftupere &c flaccefcere ; crefcente vero

beri

mechanic^

illico

infar<5lu

gravi

metu om=

cerebri

intercipi"

ufquequo theoria fatis exculta.

fit , fidae
acGuratiori morbi hiftorise incumbamus.
1 . ApopUxia fanguinca Sennerti , ApopUxie de fang, Coup dc fang. A,
Ea eft quae fanguineos homines, f^epiiis fexagenarios , adoritur cum fignls
tur

illius

fluidi

influxus

fed

&

plethoriE

thor^

fit

fivc

segrr fint corpulenti

vera ab

eigeftis

copiofis

&

collo brevi
fuppreffis

fi^^Q

macilenti

five pIe-=

evacuationibus fanguineis,

Ooooo

iivg

CLASSIS VL DEBILITATES.

4<^

plethora

live

commota

fit

^hanc comitatur
plenus

apoplexia a principio

intelligitur

levibus inmltibus

etlam

tuHC

&

exercitio

atroruber

aut

calor

immodico

calor

recedant

puifus

eo nomine

, w>n ver^ traumatlca.

non raro hseredltarius eft ,
cephalalgicis prseludit , unde

procedens

corripit

&

vertiginofis

impetu

irse

color

interno

morbus vix unquam pueros

IUe

floridus

morbo

progredlente

licet

a febris

ut

color faciei

initlo

&

infultus eft lethalis ,

; faepius tamen prlmus
numerant , non raro epilepfiam pro apoplexia habent ; fatendum tamen apoplexise dari infultus inftantaneos ex quibus
segri
convalefcunt hemiplegia fuccedente , qui infultus inter fymptomata

qui

pluriraos

hemipleglae
vlni abufus

augerc
eft

Wdlifio

dicitur

habitualis

fortls

infultus

poffunt
,

in

Prsscedunt fsepiflime crapute,

numerari.

pathemata gravia
cerebro

infolatio

&

indigeftiones,

qu^ecumque fanguinis molem

Omnis apoplexia fanguiirea

Hippocrates pro caro habemus. Apople-

ftafim procreare valent

quam levem

vocat

xlam autem fortem

acile
fe

ft

tollere utpIuFimum eft impoffibile , carum vero non

primas uberefque phlebotomias apopleftlcus hujus fpeclei ad

poft

non redeat prima

Apopleftici

tem

in

die

cum

de eo conclamatum

pofitura

incommoda

eft.

majoris angoris (igna prsebent

fal-

&

conatu ; ut quidpiam deglutiant ,

nares conftringere opus eft ,
tunc etiam cum periculo fufFocationis deglutiunt ; fumpta magna doii emetici quandoque oculos aperiunt ; geftu ,
imo loquela dolorem ventriculi , vel inteftinorum fignificant ; fi vero nil
refpirant

majorl

ftertore

&

omalno

fentiant

nulla

fpes eft.

.,

prodromi , cum oris dlftorfio*

fanum , fanantur fsepiffim^ ;
,
aft apoplexia fangulnea , determinata , vix
tmquam ; licet minus lethalis
plexus chot quam pitultofa. Cadavera oftendunt vafa plae meningls
roidei turgida ,
fanguinem In finubus cerebri eifufum ;
faepius rupta ,
quandoque vero , ut vidlt JVilHfius , nulluai eft vitium confpicuum in
cerebro , nec in cerebello,
Curatio a phlebotomiis largis ordiri debet , dein auxilia eadem conveniunt ac apoplexiae pitultofae ; fitus capitis fit paululum acclivis , corpore
Infultus

sie ,

apoplefllci qui

balbutie

linguse

funt

hemiplegise

declinatione

ad

latus

&

&

fupino

sequalis

quo refpiratio magis

eo mors proximior :

fubllmis

pulfus

&

pulfus

vulgo

eft

magis

raoUis

depreffus

plenus

minias

non

fre-

quens.

ApopUxia traumatica', Apoplcxia phkgmonofa

Ea eft qux a capitis iftu , vulnere , contufione ,

Z.

Forefti

valida

obf. yj.
A.
commotione ,

lapfu ex alto , &c , dependet.

iftum fubito seger concidlt , velut exanlmis ; interea ad fd
reverfus ingefta vomltu rejlcit , fanguinem ex naribus , auribufve fundit ^
dein pulfus refurgit , frequens , vehemens evadlt , calor accenditur , apopericuli plena ,
plexia inflammatoria eft dlfta Boerhaave ^ quse utcumque

cranii

In

miniis

fraftura

ea

pofl:

tamen periculofa

eft

quam fangumea

feu a principio

interno

ori*

unda

C O
unda ,
menfura

de

fi

cxtero

idem

ftertor

phlebotomiis

largis

Coma

&

foporiferum Forefli

qux ab

eft

Medicos

chirurgicis

Heers

vino

ftcrtor

eft

847

caeteris

paribus

decipiat

aliis ;

deditos

immedicabilis

19;

Foreft. obf,

34 Hb.

68

pag.

per

vini

vinofum

evigilant

anhelitus

magno artis fcandalo

cum apoplexia

reputetur

confundenda
aftu

fobrios

&

abftemios

Forefii

cerevifi^

relatum

adftantium

odorem

34

aut

mentitur

fere

obfervatione

difficulter

ita

nifi

aut

fanguineam
ex

vel fpiritu

gradura
ut

&

patet

ut

mero

utcumque

auxiliis.

obf.

de Temuientia

Ettmulier,

dependet

ebrietate

incautos

etenim qui
epotis ebrii funt ad hunc
ftertunt per plures horas ,
num vomitione rejedlum ,
pateat , illa pro fanguinea
plus fponte folvitur , nec
multis

nam

'

A.

F-

D.

vrejfe apopleclique.

Ea

o p L E X

fit

ApopUxia temulenta Henr. ab

3.

ut

A.

periculi.

Curatur

14

A T

, ita
,

&

uberius
graviter

ita

vel

per

vl-

morbi
vero fse-

fpecies
illa

fanguinea

detinet

quae

quaeque

eft.

&

femlftem puer quinquennis hauferat ; Intra

Laudani llquidi drachmam
ftupidus fuit ; hora lOi refpiratlo fublimls
femihoram fomnoientus
ftertorofa , pulfus pienus , aequails , fed tardus , fomnus non poterat excuiia facies pallebat ,
tl ; aft seger vellicatus refpexit, doiorem fenfit; hora
vitrei , refplratlo gradatim mlnor , dein fubftitit per minutum
oculi fixi
poftea reverfa eft cum profunda infpiratlone fufplriofa j refpirationum Intervaila fenfim majora evaferunt ad mortem ufque ; decrefcente refpiratione

&

&

&

pulfus

decrefcelDat

admodum
fus

erat

minus

debilis

tions pag.

ea interrupta

fed sequails

,
,

fine

vel feriante

pulfus debiils

&

tardus

intermiftione ; redeunte refpiratlone pul-

minufque tardus evadebat.

Rob,

///.

Whytt of

yital

mo-

/^4,

4. Apoplexia hyferica
epiftolaris

D.

Bumeii.

Ea
ham ;

Sydenhami de paflione hyfterlca, pag. 400 dlflert."

Apoplexia puerperarum Barbeyracli MS. ApopUxia yaporofa Th.

eft quse

princlpio

quandoque

35

ilter

hemiplegla folvitur

55

te

tum

moie

dependet , de qua fic loquitur Sydenarcem occupans , apoplexiam facit , quee fimleam omnino referens apoplexiam qua tum aeta-

hyflerla^

capitis
,

corporis

grandiores

fiderantur

&

quse

ex eo nafcltur

&

quod , cerebri cortice pituitse copla referto ,

fcatente, fplrituum anl mailum meatus ac femitae intercludantur; a qua qitidem cama, quse fcemi nis hyftericis accidit apoplexla , oriri nuilatenus vldctur , ciim eafdem
haud Infrequens adoriatur confeftlm a partu , magna fanguinis vi fimul

j,

ejefta, Sc vel partui

laboriofieri

vel vehementiori

ailcui

animi

commo-

tioni debeatur,

Anne
racelfi >

defcrlpfit

hulc

fpeclei

caftoreo
prsetcr

conveniunt

cum

cardiacis

Sydmham

tantum antihyfterica ex karabe , lilio Pa&c cephalicis ? Quis eam obfervavit &
Apoplexia vaporofa 6c hypgchondrlaca ,

CLASSIS VL DEBILITATES.

'S4S

quam memorat D. Apples Laufanmnjis Medlcus apud Burnitum ,

vide*

potius arthrltica.

tur

Vide Apopkxiam mdancholicam

P. Forcjii obf,

5. Apoplexia arihritica Mufgravii cap. 15 pag. 119. AEa ell quse arthriticos aggreditur dolore pedum fubito evanefcente

accedentibus
'

ad

vertigine

cephalalgia

&

fymptomatis.
flnapifmos pedibus admot^s

(imilii)ufque

Ea exigit remedia fanguinese , deinde vero

revocandam arthritidem, Vide hujus hijiorias plurcs

loco

citato ^

cum

curd,

&

d. Apopkxia maaflatica, An fcorbutica

Mangeti Biblioth.
Eugaleni
apud Sennertum de Scorbuto ? a fcabie F. Hoffmanni n. 141, Ephem. Nat,
ur. Dqc. I Ann. IV. Obf. 58. A.

Ea
&ic

eft qu3e

morbis exanthematicis repulfis

Videatur Stabel. de PUcd Polonicd

non

ery^pelati

ut

trichomatr

,'

fupervenit.

fupervenilTe cephalseam

raro

cum

vero foporem allum

ftertore.

hifior.

febrem

12, qui

vidit 4

refefta

plica

phreniticum , deinde
Confulatur etiam Schenckius de plicd,
,

delirium

&

olim herpctibus obnoxios , tcmperamentl calidl

licci , fertfibilis textus , alvo conftipatos , diim fani erant , in quibus curaa*
dis dyfcrai!i3e ratio habenda erat , faltcm in prophylaxi ,
errant illi qui
omnia laxa , inertia , frigidaque incufant in hoc morbo. Fateor iilas principiorum diverfitates in apoplexia aftuali curanda parvi effe momenti, ob
lethalitatcm hujus morbi ; verum, iterum dico, ad prsevertendam apoplexiam caufarum proegumenarum varietas eil attendenda.
Apoplcxia fcorbutica a Mangeto defcripta ad afphyxlam magis accedlt ^
quara ad apoplexiam.
7. Apoplexia pituitofa Seanerti de Apopl. Boneti Sepulchret. ab obf. 1$,
ad 5 1 ; Serofa Prcyfingeri. A.
Vidi

apople<f^icos

&

Ea

quae

cft

imminuto

ab ipfo

quseque

initio

pulfu debili

ffipatur

utplurlraum fenes

faciei

cacochymos

pallore

debiles

calore

pituitofos

aggreditur.

x eo quod

cadavere finus cerebri aqua turgidi reperiantur , nqn feeft vaillo fero fuilTe induftam , cum ubi infar<fl:us
forum fanguiferorum , ibi lympha facile c vafis fuis elabatur ;
qu6
longiori poft obitum tempore fit extifpicium cadaveris , eo uberior efl ut
plurimum fieri effufi copla
vidi hydrocephalos ingentes fine apoplexia ,
viderunt
alii ;
verumtamen hsec fpecies omnium cfl funefliffima , quia
in

quitur apoplexlam ab

&

&

labem inveteratam

in cerebro, ac faepiiis setatem fenilem fupponit, in quibus cafibus facultas motrix

effcta
, quse fola morbis medetur efficaciter , efl
languida ; fi tamen a potu aqux copiofiori , ut in ufu aquarum acidu-

&

larum evenit , ortura ducat ; fi flrudura corporis fit robufla ,

natura
vegeta , tunc accedente hemiplegia , vel hnguse paralyfi quldam evadunr.
^ In curandii hac fpecie vix phiebotomia poteft adhiberi , aliunde proeflan-

^Wimum remedium

ab emeticis magna dofi

adhibitis

ordieadum

efl

po-

tioHes

C O
^dnes

curbitulae

A T

vino emetico
cephalica

elixiria

A.

P L E

s^a

A.

8c efficaces clto poft proplnentur; veficatoria

clyfteres ex

volatilia

falia

Catharticae acres,

Lazerme.
Si fupcrveniat hemiplegia

fumo fuccedant

nicotlanse

cardiaca

prgefcribantur.

Ficie

cu-

interea

curationes

Profejforis

Jllujlr.

tunc ptifanis aperientlbus

&

fudorificis

cathar-

per plures dies continuandis utendum , ufquequo aeger rhedam ingredi

queat ,
ad thermas Bellilucanas , aut (imiles deferri , ubi aquas per triduum bibat , addito fale cathartico ; dein per aliquot dies ducias in fonte
vel in cupa excipiat , capite potilfimum
fpina dorfi ; utatur pro potu
ticis

&

&

&

deinde decofto chinas , falfseparillae ,

fimilibus.
8. Apoplexia cpilepdca Lancifii de mortib, fubit. cap, 8. Morgagni Epift.
i& 6
III. 11.
A. P.

Ea

fpecles quac

eft

obfervante Hippocr(g.te

de

tihr,

glandulis

&

initium

ab Infuhu epileptico breviflimo ,

quse quadam convulfione , utut
non confpicua , ftipatur ; ilia vero fponte non raro folvitur , fed fi attendat Medicus , is profpiciet vel mandibulam , vel digitum , vel abdominis
mufculos fpafmo tentatos
dantur tamen in quibus partem convulfam inveducit

nire

non

tlco

haberet

obvium

eft
,

erraret certe qui ftertentem epilepticum pro apoplec*

ciim valida quae mox prseceffit concuflio peftoris ,
antea
;

&

totius corporis fatis

clare epilepfiam declaret.

Ramaiiini Ubro

d& morhis anificum , cap. i afierit metalll fofiores apoobnoxlos ; verum Hcet plures viderlm Alefise minerarum plumbl
foffores obnoxios hemlplegias
tremori , nec vidl , nec audivi illos prcC
aliis homlnlbus efle
apoplexiae ab hoc principio oriundse obnoxios ; hoc
itaque inqulrendum reftat
curatio vero per mochlica , qulbus utwntur Pariiini in rachialgia , haud dubi^ in apoplexia rachialgica conveniret , omlilis
plexise

efle

&

tamen
9.

narcoticis.

Apopkxia

Preyfingeri

jehricofa.

XVL

Vide Werlhof.

obf.

de

febrib. pag.

11

periodica

A. P.

Ea eft quse paroxyfmum febrls remlttentls , aut Intermlttentis comltatur ^

fopore alto ^
ftertore ftlpata.
Signa funt praenuncia; i^ Prsecedit In prlmo vel fecundo paroxyfmo fiiavls fomnolentla , aut ftupiditas capltis , veMeve delirium segris etiam ofthoftadls. 2 Urina crafta , fubfufca , lixivialls , fostens innatanti pinguedine ,

&

cum

frequentl mi<5turItione aut

dum

coloris variegati

cum

3^ Sanguis extraftus

dyfuria.

floridus inter-

quando,
que vermiculos afcarides fundeift^ vel cucurbitinos. 4^ Ssepe prsecedit he5^ vel cardialgia. 6 Praeceflit fsepe catharticutrj medicamentum
patalgia
pr^mature exhibitum , feu ante figna coftionis , aut materla non turgente
datum. 7*^ Vel prseceflere rernedia vel potulenta fplrituofa , antlfebrilia ca-'
,

crufta vel pleuritica

vel gelatinosa

lidiora,
febrilis

ut

lllium

olea deftlilata

ob hsmorrhoides

&

&c

8*^

Demiim

fcabiofum virus fuppreflAim

Hsec in tritseophya
tertiana frequentia funt ,
plexiam , vel carum inferre folet fsepius lethalem.
Sauvages Nofologia Methodica, Tom, I.

&

ex violentla

infultus-

errores in vltu

tertius

^PPPP

&c*

paroxyfmus apoApO'*

tlASSIS

gjo

ApopkxiaTn quidem
phoraaniam fanare facile
ea prsevertj poteft
catharticis

non

DEBILITATES.

r/.

iftam

eft;

maxime (i
verum ante

remediis

febris inflamniatoiia

tertium

generalibus

phlebotomia

ut

fit ,

nec ty*

paroxyfmum hujus

febris,

emeticis ,

veficatoriis , at prompto , largoque ufu kmkins. Fide curara

Wcrlhofium , eximiura raeritoque celebrem Prafticum Hannovequse de caro febrili fcripfimus.

apud
ranum , &
De hoc morbo

fuse

& y5. Hic mortyphomanii febricosa ,

caro febrili,
10. jipoplexia fufpiriofa D. Cuffon. A.
Morbum apud puerulos Salvias aliquot abhinc annis familiarem obfervavit D. Cuffon ; illi poft fugacem eclampfiam incidebant in foporem altum
perfeverantem , in quo nulla fensus indicia , nullam artuum rigiditatem,
qualibet exfpiratione
aut motionem exerebant ; refpiratio erat rariflima ,
jegatur

Monon,

non

|)us ratione curationis

differt

PyretologKZ pag.^^^

&

&

&

fufpiriofa

facies fimul

pallidula

corpus frigidulum

turgidulum.

Phlebotomia non indicabatur, emeticum vinum ad femiunciam affumptura

diarrhoeam felicem excitabat ; dein cathartica
vomitum
veficatoria pone aures curationem mtra paucos dies abfolvebant , ita ut nullus fato ce-

&

&

deret.

An

cari fufpiriofi

nomine

Epift.

Ea
tio

IV. 23.
eft

Inftit.

pra<El.

Morgagm

A.

quam

vaforum

prsecedunt frequens cordis palpitatio,

maxime

pulfus

morbus ?
Med.

reftius infigniretur hic

11. Apoplexia polypofa Oofterdyk Schacht.

vertigo tenebricofa

irregularis,

vibra-

colli

refpiratio difEcilis, prse-

ad motum corporis , aerifve calorem increfcens , quseque inde cenfetur oriri a polyposa concretione*
Curatio ad prophylaxim tantum valet , eaque repetenda videtur a phlebotomia , ufu nitri, camphorae, feri ladis; verum defunt obfervationes quse
curam dirigant.
diagnofim illuftrent ,
Apoplexiam polypofam Boerhaave gratis ab ipfo excogitatam puto ; nec
ex polypofis grumis carotides ingreflts fequeretur apoplexia , cum ligatis
ftriftiflime duobus truncis carotidum viderim canem feptimanam fine ullo
fertim

&

fopore fuperefTe
fatis arfta fuiffet

gatura fefta

,
;

quera tunc temporis occiderunt , ut vid^rent num ligatura

vidimus alteram ex carotidibus efTe ita arfiatam ut a li-

foret.

II. Apoplexia atrahilaria

Ea

eft quse

Ea

eft

111.

Morgagni

Epift. Preyfinger Spec.

VI.

ultimo melancholise gradui frequens fupervenit fignis atfse

prsegrefTis: In cerebro fubftantia raedulbris omnino fufca reperta eft,
13. Apoplexia. inflammatona 111. van Swieten Comm. . loiO.

bilis

nua

qusE incipit ab ingenti

delirio

phrenitico

cephalalgia

freffis.

cum

tunc fiiroribus fummis

cerebri fopor profundus, ipfaque apoplexia

atro-rubra

oculis inflammatis

&

pyrexia, acuta , contiaulo infarftu medullx

brevi lethalis fuccedit,

lachrymis Ihvoluntariis

Sanguis extra^lus ft phlogiiJicus

cum

pulfu duriori

facie

praer

curatur ut cephalitis,

14. ^/'9;

COMATA. ApopleXia:

851

14. ApopUxia mcphitica , a fumo carbonum De Mezcrey Malad. des

arm. n. 24 cum apertura cadaveris. A.
Hac hiftoria conftat a fumo carbonis veram apoplexiam cum ftertore

produci

fanguinem

gida reperiri

non

in

fecus

cadaveribus effe diftblutum , illo vafa cerebri turac vafa pulmonis ,

demum cadavera diutlfli-

&

m^

calorem nativum fervare : in hoc morbo aeri frigido puro seger quantocius exponendus , aceti vapor infpirandus , oiycratum potandum
phlebotomia ftatim inftituenda.
15. Apoplexia verminofa D, Marteau de Crandvilliers Journ. de Med,

&

Juill.

1762

a tsenia.

Signa; diarrhoea identidem

&

tenfiones

pluries praecedunt vertigines

&iul cum

boulimia

alterftans

fugaces abdominis eaeque dolorificse

,

motus convulfivi

Tomi

anorexia , tumores
cucurbitinorum deje^lio:

&cc

remediis generalibus.

Finis

cum

primL

curtur anth^Iminticis,

ir'.

^-*#

^'1-1

^^

i^"

i.'

ll

.y

^^-

^^

l^*W5'

-;*r-

i^^