Vous êtes sur la page 1sur 21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

TomsdeAquino
Origem:Wikipdia,aenciclopdialivre.

TomsdeAquino,emitalianoTommasod'Aquino
(Roccasecca,1225Fossanova,7demarode1274),foi
umfradedaOrdemdosPregadores(dominicano)italiano[3][4]
cujasobrastiveramenormeinfluncianateologiaena
filosofia,principalmentenatradioconhecidacomo
Escolstica,eque,porisso,conhecidocomo"Doctor
Angelicus","DoctorCommunis"e"DoctorUniversalis"[5][a].
"Aquino"umarefernciaaocondadodeAquino,uma
regioquefoipropriedadedesuafamliaat1137.
Elefoiomaisimportanteproponenteclssicodateologia
naturaleopaidotomismo.Suainfluncianopensamento
ocidentalconsidervelemuitodafilosofiamodernafoi
concebidacomodesenvolvimentoouoposiodesuasideias,
particularmentenatica,leinatural,metafsicaeteoria
poltica.AocontrriodemuitascorrentesdaIgrejana
poca[6],TomsabraoudiversasideiasdeAristtelesa
quemelesereferiacomo"oFilsofo"etentousintetizara
filosofiaaristotlicacomosprincpiosdocristianismo.As
obrasmaisconhecidasdeTomssoa"SumaTeolgica"(em
latim:SummaTheologiae)ea"SumacontraosGentios"
(SummacontraGentiles).Seuscomentriossobreas
EscriturasesobreAristtelestambmsoparteimportantede
seucorpusliterrio.Almdisso,Tomssedistingueporseus
hinoseucarsticos,queaindahojefazempartedaliturgiada
Igreja[7].
TomsveneradocomosantopelaIgrejaCatlicaetido
comooprofessormodeloparaosqueestudamparao
sacerdcioporteratingidoaexpressomximatantodarazo
naturalquantodateologiaespeculativa.Oestudodesuas
obrashmuitotempotemsidoocernedoprogramade
estudosobrigatriosparaosquebuscamasordenssagradas
(comopadresediconos)etambmparaosquesededicam
formaoreligiosaemdisciplinascomofilosofiacatlica,
teologia,histria,liturgiaedireitocannico[8].Tomsfoi
tambmproclamadoDoutordaIgrejaporPioVem1568.
Sobreele,declarouBentoXV:

Estaordem[dominicana]...ganhounovo
lustrequandoaIgrejadeclarouos
ensinamentosdeTomscomoseusprpriose
esteDoutor,honradoporelogiosespeciaisdos
pontfices,omestreepatronodasescolas
catlicas.

Faustoappetentedie,PapaBentoXV[9].

ndice

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

SoTomsdeAquino,O.P.

TriunfodeSantoTomsdeAquinosobreosherticos.
Entre1489e1491.PorFilippinoLippi,naIgrejadeSantaMariasopra
Minerva,emRoma.

Nascimento

1225emRoccasecca,Lcio,Reino
daSiclia

Morte

7demarode1274(49anos)[1]em
AbadiadeFossanova,Lcio,Reino
daSiclia

Venerao
por

IgrejaCatlica
ComunhoAnglicana
IgrejaLuterana

Canonizao 18dejulhode1323,Avinho,
EstadosPapaisporPapaJooXXII
Principal
templo

IgrejadosJacobinos,Toulouse,
Frana

Festa
litrgica

28dejaneiro

Atribuies

ASumaTeolgicamodelodeuma
igrejasolnopeitodeumfrade
dominicano

Padroeiro

Acadmicoscontratempestades
contraraiosapologistaslivreiros
academias,escolaseuniversidades
catlicascastidadeensino
filsofoseditoresacadmicos
estudantesteolgosdiversas
cidades[2]
PortaldosSantos

1/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

ndice
1 Biografia
1.1 Primeirosanos(12251244)
1.2 Paris,Colnia,AlbertoMagnoeaprimeiraregnciaemParis(12451259)
1.3 Npoles,OrviettoeRoma(12591268)
1.4 AdifcilsegundaregnciaemParis(12691272)
1.5 ltimosanos(12721274)
2 Filosofia
2.1 ComentriossobreAristteles
2.2 Epistemologia
2.3 tica
3 Teologia
3.1 Revelao
3.2 Criao
3.3 Guerrajusta
3.4 NaturezadeDeus
3.5 NaturezadeJesus
3.6 Objetivodavidahumana
3.7 Tratamentodispensadoaosherticos
3.8 Vidadepoisdamorteeressurreio
4 Obras
5 Controvrsiaseinfluncia
5.1 Levitao
5.2 Condenaode1277
5.3 Canonizao
5.4 Influnciamoderna
5.4.1 CrticadeBertrandRussell
6 Vertambm
7 Notas
8 Referncias
9 Bibliografia
10 Ligaesexternas

Biografia
Primeirosanos(12251244)
TomsnasceuemRoccasecca,nocondadodeAquinodoReinoda
Siclia(atualmentenaregiodoLcio,naItlia)porvoltade1225.
Deacordocomalgunsautores,nasceunocastelodeseupai,
LandulfodeAquino,quenopertenciaaoramomaispoderosode
suafamliaeeraapenasummiles("cavaleiro").JamedeToms,
Teodora,eradoramodosRossidafamlianapolitanados
Caracciolo[10].Enquantoorestodafamliasededicoucarreira
militar[11],seuspaispretendiamqueTomsseguisseoexemplodo
irmodeLandulfo,Sinibaldo,queeraabadedomosteiro
Aquino,noLcio,acidadenataldeToms
deAquino.

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

beneditinodeMonteCassino[12],umacarreiraperfeitamente
normalparaofilhomaisjovemdeumafamlianobredosulda
Itliadapoca[13].

2/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Aoscincoanosdeidade,TomscomeouaestudaremMonteCassino,mas,depoisqueoconflitomilitarentre
oimperadorFredericoIIeopapaGregrioIXchegouabadianoinciode1239,LandulfoeTeodora
matricularamopequenoTomsnostudiumgenerale(auniversidadeemNpoles),recmcriadaporFrederico
emNpoles[14].FoiprovavelmentelqueTomsfoiintroduzidoaosestudosdeAristteles,Averrise
Maimnides,importantesinflunciasparasuafilosofiateolgica[15].Seuprofessordearitmtica,geometria,
astronomiaemsicaeraPedrodaIbrnia[16].
FoitambmduranteseusestudosemNpolesqueeleacabousobainflunciadeJoodeSoJuliano,um
pregadordominicanoqueerapartedograndeesforoempreendidopelaOrdemdosPregadorespararecrutar
seguidores[17].Finalmente,aosdezenove,Tomsresolveusejuntarordem,oquenoagradousuafamlia[18].
NumatentativadeimpedirqueTeodorainfluenciasseaescolhadeToms,osdominicanosarranjaramparaque
elesemudasseparaRomae,del,paraParis[19].Porm,duranteaviagemparaRoma,seguindoasinstrues
deTeodora,seusirmosocapturaramquandoelebebianumriachoeolevaramdevoltaparaseuspaisno
castelodeMonteSanGiovanniCampano[19].
TomsficoupresoporcercadeumanonoscastelosdafamliaemMonteSanGiovannieRoccaseccanuma
tentativadefazlomudardeideia[15].Preocupaespolticasimpediramqueopapainterviesseemdefesade
Toms,aumentandosignificativamenteotempoqueficoupreso[20].Duranteesteperododeprovaes,Toms
ensinousuasirmseescreveuparaseusirmosdominicanos[15].DesesperadoscomateimosiadeToms,dois
deseusirmoschegaramapontodecontrataremumaprostitutaparaseduzilo.Deacordocomalenda,Toms
aexpulsoucomumferroembrasae,duranteanoite,doisanjosapareceramparaeleenquantoeledormiapara
fortalecersuadeterminaodepermanecercelibatrio[21].
Em1244,percebendoquetodasassuastentativasdedissuadirTomsfracassaram,Teodoratentousalvara
dignidadedafamliaearranjouparaeleescapasseduranteumanoitepelajanela.Elaacreditavaqueumafuga
secretadaprisoeramenosprejudicialqueumarendioabertaaosdominicanos.Tomsseguiuprimeiropara
Npolese,depois,paraRoma,ondeseencontroucomJoodeWildeshausen,omestregeraldaOrdemdos
Pregadores[22].

Paris,Colnia,AlbertoMagnoeaprimeiraregnciaemParis(12451259)
Em1245,Tomsfoienviadoparaestudarnafaculdadedasartesda
UniversidadedeParis,ondemuitoprovvelqueeletenha
encontradooestudiosodominicanoAlbertoMagno(queseria
depoisproclamadoDoutordaIgrejacomoAquino),queerana
pocaocatedrticodacadeiradeTeologiadoColgiodeSoTiago
emParis[23].QuandoAlbertofoienviadoporseussuperiorespara
ensinarnonovostudiumgeneralemColnia,em1248,Tomsfoi
junto[24]depoisderecusarumaofertadopapaInocncioIVde
nomeloabadedeMonteCassinomesmosendodominicano[12].
Emseguida,AlbertonomeouorelutanteTomsmagister
studentium[13].Porsercaladoenofalarmuito,algunsdos
companheirosdeTomsacreditavamqueeleera"devagar",aoque
Albertorebateu,profeticamente,"Vocsochamamdeboimudo,
masemsuadoutrinaeleproduzirumdiaummugidotalqueser
ouvidopelomundoafora"[12].

AbadiadeMonteCassino.Tomsestudou
aliatserobrigadoasemudarporcausa
deguerraspolticas.Apsrecusaroconvite
paraserabadedomosteiroanosdepois,
Tomsseviualinovamentepoucoantesde
morrerquandosehospedounomosteiro
paraserecuperardeumadoena.

TomslecionouemColniacomoprofessoraprendiz
(baccalaureusbiblicus),instruindoseusalunosnoslivrosdoAntigoTestamentoeescrevendo"Comentrio
LiteralsobreIsaas"("ExpositiosuperIsaiamadlitteram"),"ComentriosobreJeremias"("Postillasuper
Ieremiam")e"ComentriosobreasLamentaes"("PostillasuperThrenos")[25].Ento,em1252,Toms
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

3/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

retornouparaParisparatentarobteromestradoemteologiaepassouaensinarestudosbblicoscomoprofessor
aprendiz.Quandotornouse"baccalaureusSententiarum"("bachareldasSentenas")[26],dedicouseustrs
anosfinaisdeestudoacomentarsobreas"Sentenas"dePedroLombardo.Naprimeiradesuasquatrosnteses
teolgicas,Tomscompsumenormecomentriosobreelaschamado"ComentriosobreasSentenas"
("ScriptumsuperlibrosSententiarium").Almdestasobrasdeseumestrado,Tomsescreveuainda"Sobreo
SereaEssncia"("Deenteetessentia")paraseuscompanheirosdominicanosdeParis[12].
Naprimaverade1256,TomsfoinomeadoregenteprincipalemteologiaemPariseumadesuasprimeiras
obrasdepoisdeassumirocargofoi"ContraAquelesqueAmeaamaDevooaDeuseaReligio"("Contra
impugnantesDeicultumetreligionem")defendendoasordensmendicantesqueestavamnapocasobataque
porGuilhermedeSaintAmour[27].Duranteseumandato,quefoide1256at1259,Tomsescreveudiversas
obras,incluindo:"QuestesemDisputasobreaVerdade"("Questionesdisputataedeveritate"),umacoleode
vinteenovequestescontroversassobreaspectosdafedacondiohumana[28]preparadaparaosdebates
universitriospblicosqueelepresidianaQuaresmaenoAdvento[29]"Quaestionesquodlibetales",uma
coleodesuasrespostassquestespropostaspelaaudinciaacadmicanosdebates[28]eopar"Comentrios
sobre'Detrinitate'deBocio"("ExpositiosuperlibrumBoethiiDetrinitate")e"Comentriosobre'De
hebdomdibus'deBocio"("ExpositiosuperlibrumBoethiiDehebdomadibus"),comentriossobreasobrasdo
filsoforomanodosculoVIBocio[30].Quandoterminousuaregncia,Tomsestavatrabalhandonumade
suasobrasprimas,a"SumacontraosGentios"[31].

Npoles,OrviettoeRoma(12591268)

BaslicadeSantaSabina,emRoma,onde
TomsdeAquinoensinoupormuitosanos
antesdevoltaraParis.

Em1259,Tomscompletousuaprimeiraregncianostudium
generaleedeixouParisparaqueoutrospudessemobteramesma
experincia.RetornandoparaNpoles,foinomeadopregadorgeral
pelocaptuloprovincialdaordemem29desetembrode1260.Em
setembrodoanoseguinte,foienviadoaOrviettocomoleitor
conventualresponsvelpelaformaodosfradesquenopodiam
frequentarumstudiumgenerale.L,completoua"Sumacontraos
Gentios",escreveu"ACorrentedeOuro"(Catenaaurea)[32]e
escreveuobrasparaopapaUrbanoIV,comoaliturgiaparaa
recmcriadafestadeCorpusChristie"ContraosErrosdos
Gregos"("Contraerroresgraecorum")[31].

Emfevereirode1265,orecmeleitopapaClementeIVconvocou
TomsdeAquinoaRomaparaservircomotelogopapal.No
mesmoano,foiordenadopelocaptulodominicanodeAgnani[33]paraensinarnostudiumconventualedo
ConventodeSantaSabina,fundadoalgunsanosantes,em1222[34].OstudiumemSantaSabinarapidamente
tornouseumexperimentoparaosdominicanos,oprimeirostudiumprovinciale,umaescolaintermediriaentre
ostudiumconventiale(restritoaosresidentesdascasasmonsticasmosteiroseconventos)eostudium
generale(asuniversidadesnasgrandescidades).Antesdisso,nohavianaprovnciadeRomanenhumaforma
deeducaoespecializada,apenasasescolasconventuais,comcursosbsicosdeteologiaparaosfrades
residentes,eaindaassimapenasnaToscana[35].TolomeodaLucca,umparceiroeumdosprimeirosbigrafos
deAquino,contaque,nostudiumdeSantaSabina,Aquinoensinouumaampladetemasfilosficos,moraise
naturais[36].
FoiemSantaSabinaqueTomscomeouaescreversuaobramaisfamosa,a"SumaTeolgica"[32],queele
concebeucomosendomaisadequadaespecificamenteaosestudantesemseusprimeirosanos:"Poisumdoutor
daverdadecatlicadeveriaensinarnoapenasosproficientes,masaelecabetambminstruirosiniciantes.
ComodizoapstoloemICorntios3:2'Leitevosdeiabeber,novosdeicomidaporqueaindanopodeis',
nossaintenocomestaobraapresentartudosobreareligiocristdeumaformapertinenteinstruode
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

4/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

iniciantes"[37].EleescreveemOrviettotambmumavariedadedeoutrasobras,comooincompleto
"CompndioTeolgico"("CompendiumTheologiae")e"RespostaaoIrmoJoodeVercellisobreos108
ArtigosRetiradosdaObradePedrodeTarentaise"("Responsioadfr.IoannemVercellensemdearticulis108
sumptisexoperePetrideTarentasia")[30].Emsuaposiodesuperiordostudium,Aquinoconduziuumasrie
deimportantesdebatessobreopoderdeDeusquecompiloudepoisemsua"DoPoder"("Depotentia")[38].
NicholasBrunacci(12401322)estavaentreosalunosdeAquinoemSantaSabinae,depois,emParis.Em
novembrode1268,eleestavacomAquinoeseuparceiroesecretrio,ReginaldodePiperno,quandodeixaram
ViterbocaminhodeParisparaoinciodoanoacadmico[39].OutroalunoemSantaSabinafoiobeato
TommasellodePergia[40].
AquinopermaneceunostudiumdeSantaSabinade1265atserchamadodevoltaaParisem1268parauma
segundaregncia[38].Comotempo,principalmentedepoisdesuapartida,asatividadespedaggicasno
studiumprovincialedeSantaSabinaforamdivididosemdoiscampi.UmnovoconventodaordemnaIgrejade
SantaMariasopraMinervacomeoudeformamodestaem1255comoumacomunidadedemulheresrecm
convertidas,mascresceurapidamenteemtamanhoeemimportnciadeserentregueaoscuidadosdosfrades
dominicanosem1275[34].Em1288,ocomponenteteolgicodocurrculoprovincialparaaeducaodosfrades
foirealocadodostudiumprovincialedeSantaSabinaparaostudiumconventualedeSantaMariasopra
Minerva,quefoientorebatizadocomoumstudiumparticularistheologiae[41].NosculoXVI,estestudium
foitransformadonoColgiodeSoToms(emlatim:CollegiumDiviThom)e,nosculoXX,ocolgiofoi
transferidoparaoConventodeSantiDomenicoeSistoetransformadonaPontifciaUniversidadeSoToms
deAquino(ofamoso"Angelicum").

AdifcilsegundaregnciaemParis(12691272)
Em1268,aOrdemdosPregadoresnomeouTomsparaseroregentemestredaUniversidadedeParispela
segundavez,umaposioqueelemanteveataprimaverade1272.Partedarazoparaestasbita
transfernciaparecetersidoaascensodo"averrosmo",conhecidotambmcomo"aristotelismoradical",nas
universidades.Comorespostaaestesaparentesmalefcios,Tomsescreveuduasobras.Naprimeira,"Sobrea
UnidadedoIntelecto,ContraosAverrostas"("Deunitateintellectus,contraAverroistas"),eleatacao
averrosmocomosendoincompatvelcomadoutrinacrist[42].FoiduranteasegundaregnciaqueAquino
terminouasegundaparteda"Suma"eescreveu"DosVirtuosos"("Devirtutibus")e"DaEternidadedoMundo"
("Deaeternitatemundi")[38],estatratandodocontroversoconceitoaristotlicoeaverrostasobrea"faltade
comeo"domundo[43].
ControvrsiascomalgunsimportantesfranciscanoscomoBoaventuraeJooPeckhamajudaramatornara
segundaregnciamuitomaisdifcileconturbadaqueaprimeira.Umanoantesdetomarpossenovamente,nos
debatesde126667emParis,omestrefranciscanoGuilhermedeBaglioneacusouTomsdeencorajaros
averrostas,chamandoode"ldercegodoscegos".Tomschamouosde"murmurantes"("resmunges")[43].
Narealidade,eleficouprofundamenteperturbadopeladisseminaodoaverrosmoeseenfureceuquando
soubequeSigerdeBrabanteestavaensinandointerpretaesaverrostasdeAristtelesaosseusalunosem
Paris[44].
Em10dedezembrode1270,obispodeParis,EtienneTempier,publicouumditocondenandotreze
proposiesaristotlicaseaverrostascomosendoherticaseexcomungouosquecontinuavamadefend
las[45].Muitosnacomunidadeeclesistica,oschamados"agostinianos",temiamqueaintroduodo
aristotelismoesuaversomaisextrema,oaverrosmo,pudessedealgumaformacontaminaropurismodaf
crist.Noqueparecetersidoumatentativadeconterotemorcontraopensamentoaristotlico,Toms
conduziuumasriededebatesentre1270e1272,reunidosem"SobreasVirtudesemGeral"("Devirtutibusin
communi","SobreasVirtudesCardinais"("Devirtutibuscardinalibus")e"SobreaEsperana"("Despe").

ltimosanos(12721274)
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

5/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Em1272,TomspediulicenadaUniversidadedeParisquandoos
dominicanosdesuaprovncianataloconvocaramparafundarum
studiumgeneralondequisesse,comliberdadeparaempregarnele
quemdesejasse.AquinoescolheuNpolesesemudouparalpara
assumiropostoderegentemestre[38].Eleaproveitouesta
temporadaaliparatrabalharnaterceiraparteda"Suma"enquanto
davaaulassobrevriostpicosreligiosos.Em6dedezembrode
1273,TomssedemorouumpoucomaisnaCapeladeSoNicolau
doconventodominicanodeNpolesefoivistopelosacristo
DomenicdeCasertalevitandoaosprantosemoraodiantedeum
conedeCristocrucificado.Segundoorelato,Cristoperguntou:
"Escrevestesbemsobremim,Toms.Querecompensaesperaspelo

Influncias

teutrabalho?"Arespostafoi:"Nadaalmdeti,Senhor"[46][47].
Depoisdestaconversa,algomudou,masAquinojamaisfalouou
escreveusobreotema.Depoisdeveroqueviu,eleabandonousua
rotinaeparoudeditarparaseusecretrio,ReginaldodePiperno.
Quandoesteimploroulhequevoltasseaotrabalho,Tomslhe
disse:"Reginaldo,noposso,poistudooqueescrevinopassade
umapalhaparamim"[48]("mihivideturutpalea")[49].Sejaoque
forquetenhadespertadoamudananocomportamentodeToms
deAquino,oscatlicosacreditamquefoialgumaespciede
experinciasobrenaturaldeDeus[50].
Anosantes,em1054,oGrandeCismadividiuaIgrejaentrea
IgrejaLatina,sobalideranadopapa(posteriormenteconhecida
comoIgrejaCatlicaRomana),noocidenteeosquatro
patriarcadosdooriente(conhecidoscoletivamentecomoIgreja
Ortodoxa).Numatentativadereunirasduaspartes,opapa
GregrioXconvocouoSegundoConcliodeLyonem1demaio
de1274eordenouqueTomscomparecesse[51]paraapresentarsua
obra"ContraosErrosdosGregos"("Contraerrores
graecorum")[52].caminhodoconclio,montadonumjumento
enquantoviajavapelaViapia[51],bateuacabeanumgalhode
umarvoretombada,ficouseriamenteferidoefoilevados
pressasparaMonteCassinoparaserecuperar[53].Depoisde
descansarporumtempo,tentounovamenteseguirviagem,mas
tevequeparar,doentenovamente,naabadiacisterciensede
Fossanova[54].Osmongestentaramajudlopordiversosdias,mas
elenoresistiu.Quandorecebeusuaextremauno,asltimas
palavrasdeAquinoforam:

Euterecebo,Resgatepelaminhaalma.Peloteu
amorestudeiememantivevigilante,trabalhei,
pregueieensinei..."

Aristteles

TomsdeAquino[55].

SoTomsdeAquinomorreuem7demarode1274[54]enquanto
ditavaseuscomentriossobreoCnticodosCnticos[56].

Filosofia
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

Averris
Duasdasmaioresinflunciassobreo
pensamentodeTomsdeAquino
6/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Tomseraumtelogoefilsofoescolstico[57].Porm,elejamais
seconsideroufilsofoeoscriticavaporacreditarqueerampagos
queestavamsempre"aqumdaverdadeiraecorretasabedoria
encontradanarevelaocrist"[58].

representadasna"EscoladeAtenas",de
Rafael.

Mesmoassim,eletinhamuitorespeitoporAristteles,tantoque,na"Suma",geralmentecitaosimplesmente
como"oFilsofo".Boapartedestaobratratadetpicosfilosficose,nestesentido,podeserconsiderada
filosfica.OfatoqueopensamentodeTomsexerceuumaenormeinflunciasobreateologiacrist
subsequente,especialmenteadaIgrejaCatlica,mastambmparatodaafilosofiaocidentalemgeral.

ComentriossobreAristteles
Aquinoescreveudiversoscomentriosimportantessobreasobrasde
Aristteles,incluindo"DaAlma","ticaaNicmaco"e"Metafsica".
Estestrabalhosestoassociadoscomastraduesparaolatimfeitaspor
WilliamdeMoerbeke.

Epistemologia
Aquinoacreditava"queparaoconhecimentodequalquerverdade,o
homemprecisadaajudadivinaqueointelectopodesermovidopor
Deusaagir"[59].Porm,eleacreditavatambmqueossereshumanos
tinhamacapacidadenaturaldeconhecermuitascoisassemnenhuma
revelaodivinaespecial,apesarderevelacesocorreremdequandoem
quando"especialmenteemrelaoquelas[verdades]pertinentes
f"[60].MasestaaluzdadaaohomemporDeusnaproporoda
naturezahumana:"Agoratodasasformasconcedidasscoisascriadas
porDeustempoderparadeterminadasaes,quepodemrealizarna
medidadesuaprpriadotaoealmdisto,soimpotentes,exceto
pormeiodeumaformaadicionada,comoguaquesesquentaquando
aquecidapelofogo.Eassimacompreensohumanatemumaforma,
viz.luzinteligvel,que,porsis,suficienteparaconhecercertas
coisasinteligveis,viz.asquesepodeaprenderatravsdos
sentidos"[60].

Superlibrosdegenerationeet
corruptione

tica
AticadeTomsdeAquinosebaseianoconceitodos"princpiosprimeirosdaao"[61].Na"Suma",ele
escreveu:

Virtudedenotaumacertaperfeiodeumpoder.Agoraaperfeiodealgoconsiderada
principalmenteemrelaosuafinalidade.Masafinalidadedopoderato.Porissodizseque
umpoderperfeitonamedidaquedeterminanteparaseuato

SumaTeolgica,TomsdeAquino[62].

Maisadiante,elecompleta:

Dizsequeasinderesealeidenossamente,poistratasedohbitoquecontmospreceitosda
leinatural,quesoosprincpiosprimeirosdasaeshumanas"

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

SumaTeolgica,TomsdeAquino[63][64].
7/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Deacordocomele,"...todososatosdavirtudesoprescritospela
leinatural:comoarazodecadaumnaturalmenteditaqueeleaja
virtuosamente.Massefalarmosdeatosvirtuososconsideradosem
simesmos,ouseja,emsuasprpriasespcies,seguequenemtodos
osatosvirtuosossoprescritospelaleinatural:poismuitascoisas
sorealizadasvirtuosamente,mascujanaturezanoseinclinava
parainicialmentemasque,peloinquritodarazo,foram
percebidaspeloshomenscomocondutivasaobemestar".A
conclusoquenecessriodeterminarseestamosfalandodeatos
virtuosossoboaspectodasvirtudesoucomoumatoperse,emsua
prpriaespcie[65].
Tomsdefiniuasquatrovirtudescardinaiscomosendoprudncia,
temperana,justiaecoragem(ou"fortaleza").Segundoele,elas
sonaturais,reveladasnanaturezaeinerentesatodos.H,porm,
trsvirtudesteolgicas:f,esperanaecaridade.Estas,poroutro
lado,soalgosobrenaturaisedistintasdasdemaisemseuobjeto:
Deus.SegundooprprioAquino:

SoTomsdeAquino.
ca.1395.PorFraAngelico,atualmentena
CollezioneVittorioCini,emVeneza.

Agoraoobjetodasvirtudesteolgicasoprprio
Deus,quealtimafinalidadedetudoeacimado
conhecimentodanossarazo.Poroutrolado,o
objetodasvirtudesmoraiseintelectuaisalgo
compreensvelrazohumana.Porisso,asvirtudes
teolgicassoespecificamentedistintasdas
virtudesmoraiseintelectuais

SumaTeolgica,TomsdeAquino[66].

Avanandooraciocnio,Tomsdistinguequatrotiposdeleique
governamosatoshumanos:eterna,natural,humanaedivina."Lei
eterna"odecretodivinoquegovernatodacriao,a"leiquea
RazoSupremaenopodesercompreendidasenocomoalgo
imutveleeterno"[67]."Leinatural"a"participao"humanana
"leieterna"descobertapelarazo[68]ebaseadanos"princpios
primeiros":"...esteoprimeiropreceitodalei,queobemdeveser
feitoepromovidoeomal,evitado.Todososdemaispreceitosdalei
naturalsebaseiamneste..."[69].Sealeinaturalcontmvrios
preceitosouapenaseste,oprprioAquinoesclarece:"todasas
inclinaesdequaisquerpartesdanaturezahumana,comopor
exemploaspartesconcupiscenteseirascveis,namedidaemque
sogovernadaspelarazo,pertencemleinaturalesereduzem
aoprimeiropreceito,comoafirmandoacima:poisospreceitosda
leinaturalsomuitosemsiprprios,massotodosbaseados

numafundaocomum"[70].
OdesejodevivereprocriarsoconsideradosporTomsentreosvaloresbsicos(naturais)dohomem,sobreos
quaistodososdemaisvaloreshumanosestobaseados.DeacordocomToms,todasastendnciashumanas
estoaparelhadaso"bem"realhumano.Enocasodestesdoisdesejos,anaturezahumanaemquestoo
matrimnio,opresentecompletodeumapessoaaoutraqueasseguraumafamliascrianaseumfuturo
humanidade[71].Paraoscristos,Tomsdefiniaqueoamorera"desejaro'bem'deoutro"[72].

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

8/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Sobrea"leihumana",Aquinoconclui"...que,assimcomonocasodarazoespeculativa,naqualtiramos
conclusesemvriascinciasapartirdeprincpiosnodemonstrveisenaturalmenteconhecidos,concluses
estasnocomunicadasanspelanatureza,masadquiridaspelosesforosdarazo,assimtambmcomos
preceitosdaleinatural,poisapartirdeprincpiosgeraiseindemonstrveis,arazohumanaprecisaavanar
paraumadeterminaomaisprecisadecertosassuntos.Estasdeterminaesparticulares,criadaspelarazo
humana,sochamadasdeleishumanasdesdequeasoutrascondiesessenciaisdaleisejamobservadas...",
ouseja,a"leihumana"aleipositiva,aleinaturalaplicadapelosgovernosssociedades[73].
Leisnaturaisehumanasnosoadequadassozinhas.Anecessidadehumanadequeseucomportamentoseja
dirigidofeznecessriaaexistnciada"leidivina",quealeiespecificamentereveladanasEscrituras.Segundo
Aquino,"Oapstolodiz:Poismudadoquesejaosacerdcio,necessrioquesefaatambmmudanada
Lei.(Hebreus7:12)Masosacerdciotemduasfacetas,comoafirmadonaprpriapassagem,viz.,os
sacerdciolevitaeosacerdciodeCristo.Portanto,aleidivinatemtambmduasfacetas,aAntigaLeiea
NovaLei"[74].
Aquinoserefereaosanimaiscomoestpidosequeaordemnaturaldeclarouqueelesforamcriadosparauso
humano.Elenegavaqueoshomenstinhamqualquerdeverdecaridadeparacomosanimaispornoseremeles
"pessoas".Senofosseassim,seriailegalutilizloscomofontedealimento.Porm,esteracionalnodavaaos
homenspermissoparaseremcruiscomeles,pois"hbitoscruispodemtransbordarparaonosso
tratamentodossereshumanos"[75][76].
Aindatratandodeticaejustia,Aquinodeugrandescontribuiesparaopensamentoeconmicomedieval.
Eletratoudoconceitodepreojusto,normalmenteopreodemercadoouoregulamentadoesuficientepara
cobrirocustodeproduodovendedor.Eleargumentavaqueeraimoralparaosvendedoresaumentaremos
preossimplesmenteporqueoscompradoresestavamemalgummomentoprecisandodemaisdo
produto[77][78].

Teologia
Tomsviaateologia(a"doutrinasagrada")comoumacincia[50]cujamatriaprimaeramasEscriturasea
tradiodaIgrejaCatlica.Estasfontes,porsuavez,seriam,segundoele,produtosdaautorevelaodeDeusa
indivduosougruposdeindivduosatravsdahistria.Finalmente,ferazo,distintaserelacionadas,seriam
asduasferramentasprimriasparaprocessarosdadosteolgicos.Eleacreditavaqueambaseramnecessrias
ou,melhor,quea"confluncia"deambaseranecessriaparaobterseoverdeiroconhecimentodeDeus.Em
suasobras,Aquinomesclouafilosofiagregacomadoutrinacristaosugerirqueopensamentoracionaleo
estudodanatureza,comoarevelao,someiosvlidosdeentenderasverdadespertinentesaDeus.Segundo
Aquino,Deusserevelaatravsdanaturezae,portanto,estudlaestudarDeus.Oobjetivofinaldateologia,
paraToms,erautilizararazoparaperceberaverdadesobreDeuseexperimentarasalvaoatravsdesta
verdade.

Revelao
Aquinoacreditavaqueaverdadeconhecidapelarazo("revelaonatural")epelaf("revelao
sobrenatural").EstatemsuaorigemnainspiraopeloEspritoSantoeestdisponvelatravsdoensinamento
dosprofetas,reunidosnasEscriturasetransmitidospelomagisterium,coletivamentechamadode"tradio".J
arevelaonaturalaverdadedisponvelatodosatravsdanaturezahumanaedospoderesdarazo,por
exemploaplicandomtodosracionaisparaperceberaexistnciadeDeus.
Assim,apesardesepoderdeduziraexistnciaeosatributosdeDeusatravsdarazo,certasespecificidadess
podemserconhecidasatravsdarevelaoespecialdeDeusemJesusCristo.Osprincipaiscomponentes
teolgicosdocristianismo,comoaTrindadeeaEncarnao,soreveladosnosensinamentosdaIgrejaenas
Escriturasnopodem,portanto,serdeduzidospelarazohumana.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

9/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Criao
Comocatlico,AquinoacreditavaqueDeuso"criadordocueda
terra,detodasascoisasvisveiseinvisveis"comoAristteles,
defendiaqueavidapoderiaseformarapartirdematrianovivaoude
plantas,umaformadeabiogneseconhecidacomo"gerao
espontnea":

Comoageraodeumacoisaacorrupodeoutra,
noincompatvelcomaprimeiraaformaodecoisas
que,dacorrupodomenosperfeito,omaisperfeito
devasergerado.Assim,animaisgeradosdacorrupo
decoisasinanimadasoudeplantaspossamentoser
gerados.

SumaTeolgica,TomsdeAquino[79].

Almdisso,Tomsdefendiaemseucomentriosobrea"Fsica",de
AristtelesateoriadeEmpdoclesdequevriasmutaesdas
espciesemergiramaindaduranteaCriao.Eleargumentaqueestas
espciesforamgeradasatravsdemutaesnoespermaanimalde
formanoesperadapelanatureza.Paraestasespcies,simplesmente
nohaviaintenodequetivessemexistnciaperptua:

SuperPhysicamAristotelis,1595

OmesmovaleparaaquelassubstnciasqueEmpdoclesafirmateremsidoproduzidasno
comeodomundo,comoa"descendnciadotouro",ouseja,meiohomememeiotouros.Pois
setaiscoisasnoconseguiramencontraralgumobjetivoeumestadonaturalfinalparaque
pudessemtersuaexistnciapreservada,nofoiporqueanaturezaassimnoquis[umestado
final],masporqueelesnoconseguiramserpreservados.Poisnoforamgeradosdeacordo
comanatureza,maspelacorrupodealgumprincpionatural,comoaindahojeocorrequando
filhosmonstruosossogeradospelacorrupodasemente

ComentriosobreaFsica,TomsdeAquino[80].

Guerrajusta
SantoAgostinhoconcordavafortementecomosensocomumdesuapoca,dequeoscristosdeveriamser
pacifistasfilosoficamente,masquedeviamutilizaraforacomomeiodepreservarapaznolongoprazo.Ele
argumentoumuitasvezesqueopacifismonoeracontrriodefesadosinocentesouautodefesa,por
exemplo.Resumidamente,Agostinhoacreditavaque,paraapreservaodapaznolongoprazo,ouso
justificadodaforapoderiasernecessrio[81],masestabelecialimitesparaisso,exigindo,porexemplo,queas
guerrascomestafinalidadedeveriamserdefensivaseterarestauraodapaz(enoaconquistadevantagens)
comoobjetivo[82].
Aquino,sculosdepois,aproveitousedaautoridadedosargumentosdeAgostinhoquandotentoudefiniras
condiesparaqueumaguerrafosseconsideradajusta[83],resumidosna"Suma":
Primeiro,aguerradeveocorrerporumacausaboaejustaenuncapelabuscaderiquezaoupoder.
Segundo,aguerrajustadeveserdeclaradaporumaautoridadelegalmenteinstituda,comoumestado.
Terceiro,apazdeveseramotivaocentralemmeioviolnciadecorrente[84].

NaturezadeDeus

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

10/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

AquinoacreditavaqueaexistnciadeDeuseraautoevidente,masnoeraevidenteparaoshomens."Portanto,
digoqueestaproposio,'Deusexiste',emsimesma,autoevidente,poisopredicadoomesmoqueo
sujeito...Agora,comonoconhecemosaessnciadeDeus,aproposionoautoevidenteparanse
precisaserdemonstradaporcoisasquesonosmaisconhecidas,apesardemenosconhecidasemsuaprpria
naturezanomeadamente,pelosefeitos"[85].
EleacreditavatambmquesepoderiademonstraraexistnciadeDeus.Deformabrevena"SumaTeolgica"e
maisextensivamentena"SumacontraosGentios",Aquinoconsideraemdetalhesseuscincoargumentosparaa
existnciadeDeus,amplamenteconhecidoscomo"quinqueviae"("cincovias"):
Movimento:algumascoisasindubitavelmentemudamsemseremcapazesdeprovocarseuprprio
movimento.Como,segundooracionaldeToms,nopodehaverumacadeiainfinitadecausasparaum
movimento,decorrequedeveexistirum"PrimeiroMovimentador",nomovidopornadaanterioreeste
seriaoquetodosentendemcomosendo"Deus".
Causa:comonocasodomovimento,nadacausadesiprprioeumacadeiacausalinfinitaseria
impossvel,devehaveruma"PrimeiraCausa",conhecidapor"Deus".Aquinonestecasobaseiasenas
assertivasdeAristtelessobreosprincpiosdoser.OconceitodeDeuscomoprimacausa("causa
primeira")derivadoconceitoaristotlicodo"movedorimovvel"[86].
Existnciadonecessrioedodesnecessrio:nossaexperinciaincluicoisasquecertamenteexistem,mas
queso,aparentemente,desnecessrias.Porm,nopossvelquetudosejadesnecessrio,poisento,
quandonadahouver[quesejanecessrio],nadaexistiria.Portanto,somoscompelidosasuporqueexiste
algoqueexiste"necessariamente",cujanecessidadederivadesiprprionarealidade,eleprprioseriaa
necessidadeparaquetudoomaisexistisse.EsteseriaDeus.
Gradao:sepodemosperceberumagradaonascoisasnosentidodequealgumassomaisquentes,
boasetc.,devehaverumsuperlativoqueacoisamaisverdadeiraenobree,portanto,aque"existemais
completamente".Esta,ento,seriaDeus.
Tendnciasordenadasdanatureza:umadireoparaasaesemdireoaumafinalidadesepercebeem
todososcorposgovernadospelaleinatural.Ascoisassemconscinciatendemaserguiadaspelosquea
tem.Aistochamamos"Deus"[87].
SobreanaturezadeDeus,Aquinoacreditavaqueamelhorabordagem,geralmentechamadadevianegativaem
latim,consideraroqueDeus"no".Seguindoassim,elepropscincoexpressessobreasqualidades
divinas:
Deussimples,semcomposiodepartescomo"corpo"e"alma"ou"matria"e"forma"[88].
Deusperfeito,nadaLhefalta.Ouseja,DeusdiferentedosdemaisseresporSuacompleta
realizao[89].TomsdefiniuDeuscomo"IpseActusEssendisubsistens"("subsistenteatodeser")[90].
Deusinfinito.Ouseja,Deusnofinitonosentidoqueosserescriadossofsica,intelectuale
emocionalmentelimitados.Estainfinidadedeveserdiferenciadadasimplesinfinidadedetamanhoou
nmero[91].
Deusimutvel,nopassveldemudanasdecarterouessncia[92].
Deusuno,semdiversificaoemsiprprio.AunidadedeDeustalqueSuaessnciaidnticaSua
existncia.NaspalavrasdeToms,"emsimesma,aproposio'Deusexiste'necessariamente
verdadeira,pois,nela,sujeitoepredicadosoomesmo"[93].

NaturezadeJesus
Na"SumaTeolgica",TomscomeasuadiscussosobreJesusCristorelembradoahistricabblicadeAdoe
Evaedescrevendoosefeitosnegativosdopecadooriginal.Apartirda,eledesenvolveseuargumentodequeo
objetivodaEncarnaoerarestauraranaturezahumana,removendoa"contaminaopelopecado",algoque
oshumanossoincapazesderealizarporsimesmos."ASabedoriaDivinajulgouapropriadoqueDeustornar
seiahumanoparaque,assim,Estepudesserestaurarohomemedarumasatisfao"[94].Tomsargumentoua
favordavisodasatisfaodaexpiao,ouseja,queJesusmorreu"paradarsatisfaoportodaaraa
humana,quefoisentenciadaamorrerporcausadopecado"[95].
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

11/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Aquinoargumentoucontradiversostelogosquedefendiampontos
devistadiferentessobreJesus.EmrespostaaPlotino,afirmouque
Jesuseraverdadeiramentedivinoenoumsimplesserhumano.
ContraNestrio,quesugeriuqueoFilhodeDeusestaria
meramenteconjuminadocomoCristohomem,defendeuquea
completudedeDeuseraparteintegraldaexistnciadeCristo.
ContraatacouasvisesdeApolinriodefendendoqueCristotinha
umaalmaverdadeiramentehumana(racional,portanto)ea
dualidadedenaturezasdeCristo(ahumanaeadivina).Contra
Eutiques,afirmouqueestadualidadepermaneceumesmodepoisda
Encarnaoe,contraosensinamentosdeManiqueueValentim,que
asduasnaturezasexistiamsimultaneamenteeseparadamentenum
nicocorpohumanoreal[96].
Resumindo,"Cristotinhaum'corporeal'damesmanaturezaqueo
nosso,uma'verdadeiraalmaracional'e,almdisso,a'divindade
perfeita'"[97]:
AntigasededaPontifciaUniversidade
SantoTomsdeAquino(Angelicum),uma
dasmaisprestigiosasuniversidadesem
Roma.

Respondoque,apessoaouhipstasedeCristopode
servistadeduasformas.Primeirocomoelaporsi
mesmae,assim,detodosimples,mesmocomoa
naturezadoVerbo.Segundo,noaspetodapessoa
ouhipstaseaquemelasubsisteatravsdeuma
naturezae,assim,aPessoadeCristosubsisteem
duasnaturezas.Assim,emborahajaumser
subsistindoN'ele,hdiferentesaspectosde
subsistnciapresentes,motivopeloqualdizqueele
umapessoacomposta,umsersubsistindoem
dois[98]

EcoandoAtansiodeAlexandria,Aquinoafirmouque"OUnignitoFilhodeDeus...assumiunossanatureza
paraque,feitohomem,pudessefazerdoshomensdeuses"[99].

Objetivodavidahumana
AquinoidentificouquearazodaexistnciahumanaseriaaunioeamizadeeternacomDeus,umobjetivo
alcanadoatravsdavisobeatfica,naqualumapessoaexperimentaafelicidadeperfeitaesemfimao
presenciaraessnciadeDeus.ElaocorredepoisdamortecomopresentedeDeusaosquenavida
experimentaramasalvaoearedenoatravsdeCristo[100].
OobjetivodauniocomDeustemimplicaesparaavidadaspessoasnaterra.SegundoToms,avontadedos
indivduosdeveserdirigidascoisascorretas,comocaridade,pazesantidade.Elevianestaorientaocomo
umcaminhoparaafelicidadeeestruturousuasideiassobreavidamoralvoltadestacrena.Arelaoentrea
vontadeeoobjetivodavidaantecedentenanatureza"porquearetidodavontadeconsisteemser
obedientementedirigidaaoobjetivofinal[avisobeatfica]".Osquebuscamverdadeiramenteentenderever
DeusironecessariamenteamaroqueEleama,umamorquerequermoralidadeeaparecenasescolhas
cotidianasdoshomens[100].

Tratamentodispensadoaosherticos
Aquinoeraumdominicano,ouseja,ummembrodaOrdemdosPregadores(OrdoPraedicatorum)cujo
objetivoinicialeraaconversodosalbigensesedeoutrasfacesheterodoxasdeformapacficanumprimeiro
momento,masquelogodegenerarianaviolentaCruzadaAlbigense.Na"SumaTeolgica",escreveu:
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

12/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Sobreosherticos,doispontosprecisamserobservados:umdoladodeleseoutro,nodaIgreja.
Doladodeleshopecado,peloqualelesmerecemnoapenasseremseparadosdaIgrejapela
excomunho,mastambmseparadosdomundopelamorte.Poisumproblemamuitomais
gravecorromperafquealimentaaalmadoqueforjardinheiro,quesustentaavidatemporal.
Deondeseconcluiqueseosfalsificadoresdedinheiroeoutrosmalfeitoressocondenados
morteporissopelasautoridadesseculares,hmuitomaismotivosparaosherticos,tologo
sejamcondenadosporheresia,sejamnoapenasexcomungados,masexecutados.
DapartedaIgreja,porm,hmisericrdia,queprocuraaconversodosdesgarrados,eporisso
elanocondenaimediatamente,mas"depoisdaprimeiraesegundaadmoestao",como
ensinouoApstolo:depoisdisso,sepersistirnateimosia,aIgreja,semesperanadeconverso,
procurapelasalvaodosdemaisexcomungandooeseparandoodaIgrejaalmdisso,
entregaoaotribunalsecularparaserexterminadoassimdestemundopelamorte.

SumaTeolgica,TomsdeAquino[101].

Roubosimples,falsificao,fraudeeoutroscrimessimilareseramtambmofensaspassveisdemortena
pocaopontodeAquinoqueagravidadedaheresia,quetratanoapenasdebensmateriais,mastambm
dosespirituaisdeoutros,pelomenostogravequantofalsificao.Asugestodeleexige,porm,queos
herticossejamentreguesaum"tribunalsecular"aoinvsdaautoridademagisterial.Almdisso,aideiadeque
osherticosmerecemamorteestrelacionadateologiadeAquino,segundoaqualospecadoresnotemum
direitointrnsecovida,"poisopagamentodopecadoamortemasopresentegrtisdeDeusavidaeterna
emCristoJesus,nossoSenhor"[102]).Sejacomofor,seupontoclaro:herticosdevemserexecutadospelo
estado.Eleelaboraaindamaisotemanoartigoseguintequandodiz:

NotribunaldeDeus,aquelesqueretornamsosemprerecebidos,poisDeusumexaminador
decoraeseconheceosqueretornamcomsinceridade.MasaIgrejanopodeimitarDeus
nisso,poiselapresumequeosquerecaemdepoisdepoisdeteremsidorecebidosumavezno
sosincerosemseuretornodaelanopodeexclulosdocominhodasalvao,masnopode
tambmproteglosdasentenademorte.

SumaTeolgica,TomsdeAquino[103].

Vidadepoisdamorteeressurreio
AlgumacompreensosobreoestadopsicolgicodeTomsdeAquinofundamentalparacompreendersuas
crenassobreavidaapsamorteearessurreio.SeguindoadoutrinadaIgreja,eleaceitaqueaalmacontinue
existindodepoisdamortedocorpo.Comoeleaceitatambmqueelaaformadocorpo,Aquinodefendequeo
serhumano,assimcomotodasascoisasmateriais,umcompostode"forma"e"matria",umaversodo
hilemorfismoaristotlico.Aformasubstancial(aalmahumana)configura(define)amatriaprima(ocorpo)e
assimqueumcompostomaterialseenquadranumadeterminadaespcienocasodoshomens,ado"animal
racional"[104].Portanto,oserhumanoseriaumcompostodeformamatriaorganizadoparaserumanimal
racional.Amatrianopodeexistirsemserconfiguradoporumaforma,masestapodeexistirsemamatria,o
queabreespaoparaacrenadaseparaodaalmadocorpo.Aquinoafirmaqueaalmacoexistenosmundos
materialeespirituale,portanto,temalgumascaratersticasmateriaiseoutrasimateriais(comooacessoaos
universais).
Finalmente,Aquinorejeitavaaideiadequearessurreionecessitedealgumaformadedualismo(entrecorpo
ealmacomodistintos),defendendoquealma(partedocompostoformamatria)persistiadepoisdamortee
corrupodocorpo,sendocapazdeexistnciaautnomanoperodoentreamorteearessurreio.Elesabeque
ossereshumanossoessencialmentefsicos,masqueesta"fisicalidade"temumespritocapazderetornara
Deusdepoisdavida[105].Paraele,asrecompensasepuniesdavidadepoisdamortenoso"apenas"
espirituais.Porisso,aressurreioumaparteimportantedesuafilosofiasobreaalma.Ohomemrealizadoe
completonocorpofsicoe,portanto,avidaeternadevecontarcomalmasmaterializadasemcorpos
ressuscitados.Almdarecompensaespiritual,oshomenspodementoesperarogozodebnosmateriaise
fsicas[105].
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

13/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Aquinoafirmaclaramentesuaposiosobrearessurreioeautilizaparadefendersuafilosofiadajustia:a
promessadaressurreiocompensaoscristosquesofreramnestemundoatravsdeumauniocelestecomo
divino.Emsuaspalavras,"senohressurreiodosmortos,seguequenohnadadebomparaosseres
humanosforadestavida"[106].Assim,aesperanadaressurreioseriaresponsvelpelompetoparaas
pessoasnaterraabriremmodeprazeresnestavidaaquelesqueseprepararamparaavidadepoisdamorte,
moraleintelectualmente,receberorecompensasaindamaiorespelagraadivina.Aquinoinsistequea
beatitudeserconferidapormritoeirtornaraspessoasmaiscapazesdeconceberodivino.Namesmalinha,
apuniotambmestdiretamenterelacionadacomestapreparaoeasaesnaterra[106].

Obras
AlistacompletadeobrasdeTomsdeAquino(ouatribudasaele)
aseguinte:
Operamaiora
("Obrasmaiores")
Scriptumsuper
sententiis
Summacontra
gentiles
Summa
theologiae.
Quaestiones
("Questes")
Quaestiones
disputatae
Quaestionesde
quolibet.
Opuscula("Obras
menores")
Opuscula
philosophica
Opuscula
theologica
Opuscula
polemicapro
mendicantibus
Censurae
Rescripta
Responsiones.
Commentaria
("Comentrios")
InAristotelem
In
neoplatonicos
InBoethium.
Commentariabiblica
("Comentrios
bblicos")

bblicos")
InVetus
Testamentum
Commentaria
cursoria
InNovum
Testamentum
Catenaaurea
InepistolasS.
Pauli.
Collationeset
sermones("Coleese
sermes")
Collationes
Sermones.
Documenta
("Documentos")
Acta
Opera
collectiva
Reportationes
AlbertiMagni
super
Dionysium.
Operaprobabilia
authenticitate
("Autoriaprovvel")
Lecturaromana
inprimum
Sententiarum
PetriLombardi
Quaestiones
Operaliturgica
Sermones
Preces.

Operadubia
authenticitate
("Autoriaduvidosa")
Quaestiones
Opuscula
philosophica
Rescripta
Operaliturgica
Sermones
Preces
Opera
collectiva
Reportationes.
Operaaliquafalse
adscripta("Falsa
autoria"atribudas
nopassado)

ManuscritodaSumaTeolgica,aprincipal
obradeTomsdeAquino.

Quaestiones
disputatae
Opuscula
philosophica
Opuscula
theologica
Rescripta
Concordantiae
Commentaria
philosophica
Commentaria
theologica
Commentaria
biblica
Sermones
Operaliturgica
Preces
Carmina.

Operadubia

Controvrsiaseinfluncia
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

14/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Levitao
PorsculospersistemalegaesrecorrentesdequeTomsteriatidoahabilidadedelevitar.Porexemplo,G.K.
Chestertonescreveu:"SuasexperinciasincluramcasosbematestadosdelevitaoemxtaseeaVirgem
Mariaapareceuparaele,confortandoocomasboasnovasdequeelejamaisseriabispo"[107].

Condenaode1277
Em1277,tienneTempier,omesmobispodeParisquehaviapublicadooditodecondenaode1270,
publicououtro,maisamplo.UmdosobjetivosdestavezeraclarificarqueopoderabsolutodeDeustranscendia
quaisquerprincpiosdalgicadeAristtelesoudeAverris[108].Maisespecificamente,elecontinhaumalista
de219proposiesque,segundoobispo,violavamaonipotnciadeDeus,entreelesvinteproposiesde
TomsdeAquino,oqueprejudicouseriamentesuareputaopormuitosanos[109].
Na"DivinaComdia",DantecolocaaalmaglorificadadeTomsdeAquinono"cudoSol"comoutros
grandesdasabedoriareligiosa[110].EleafirmaaindaqueTomsmorreuenvenenadoporordemdeCarlosde
Anjou[111],umaversocitadaporVillani(ix.218)edescrita,inclusiveomotivo,peloAnonimoFiorentino.
Porm,ohistoriadorLudovicoAntonioMuratorireproduzorelatofeitopelosamigosdeTomseno
encontroutraoalgumdemf[112].

TomsdeAquinosouestmevizinho/destradeColniaograndeAlberto/Aquemde
alunoeirmodevoocarinho.//Sedomaistodosserdesejascerto,/Nasantacroaatenta
cuidadoso,/Atuavistaavozmesigaperto.

DanteAlighieri,ADivinaComdia,CantoX,97102).

AteologiadeTomsdeAquinojhaviacomeadoaganharprestgioquando,doissculosdepois,em1567,
PioVproclamououmDoutordaIgrejaecolocousuafestanomesmonveldadosgrandesPadreslatinos:
Ambrsio,Agostinho,JernimoeGregrio.Porm,namesmapoca,oConcliodeTrentobuscavamuitomais
enDunsEscotodoqueemTomsargumentosemdefesadaIgreja[109][113].

Canonizao
Quandooadvogadododiabodeseuprocessodecanonizao
argumentouquenohaviammilagresemseunome,umdos
cardeaisrespondeu:"Totmiraculis,quotarticulis"("Tantos
milagresquantoartigos",umarefernciaquantidadedeartigosna
"SumaTeolgica",viz.,milhares)[113].Cinquentaanosdepoisde
suamorte,em18dejulhode1323,JooXII,papaemAvinho,
declarouTomsdeAquinosanto[114].
NummosteirodeNpoles,pertodacatedraldeSoJanuriode
Benevento,umacelanaqualSoTomssupostamenteviveuainda
visitadaporperegrinos.SeusrestosestoabrigadosnaIgrejados
JacobinosemToulousedesde28dejunhode1369.Entre1789,
datadaRevoluoFrancesa,e1974,elesestiveramnaBasiliquede
SaintSernin.Nesteanos,foramdevolvidosIgrejadosJacobinos

PolegardeSantoTomsdeAquino
preservadonumrelicrionaBaslicade
Sant'EustorgioemMilo.

ondeestoathoje.[carecedefontes?]
Quandofoicanonizado,afestadeSoTomsfoiincorporadaaoCalendrioGeralRomanoem7demaro,o
diadesuamorte.ComoestadatageralmentecainaQuaresma,afestafoimodificadapara28dejaneiro,adata
datranslaodesuasrelquiasparaToulouse[115][116].
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

15/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Influnciamoderna
Muitosestudiososdatica,dentroeforadaIgrejaCatlica(notavelmentePhilippaFooteAlasdairMacIntyre),
comentaramemtemposrecentessobreapossibilidadedeutilizaraticadevirtudedeAquinocomomeiode
evitaroutilitarismoouadeontologiadeKant(o"sensododever").PelasobrasdefilsofosdosculoXXcomo
ElizabethAnscombe(especialmentenolivro"Intention"),oprincpiododuploefeitodeAquinoesuateoriada
atividadeintencionaltemsidomuitoinfluentes.
OneurocientistacognitivoWalterFreemanafirmouqueotomismoosistemafilosficosobreacognioque
maiscompatvelcomaneurodinmicanumartigode2008noperidico"MindandMatter"intitulado
"NonlinearBrainDynamicsandIntentionAccordingtoAquinas"("DinmicaeIntenoCerebralNolineares
SegundoAquino").
AsteoriasestticasdeAquino,especialmenteseuconceitodeclaritas,influenciaramprofundamenteaobrado
autormodernistaJamesJoyce,quecostumavadizerqueAquinoestavaatrsapenasdeAristtelesentreos
filsofosocidentais.ElefezrefernciasaopensamentodeAquinoatravsda"Elementaphilosophiaead
mentemD.ThomaeAquinatisdoctorisangelici"(1898),deGirolamoMariaMancini,professordeteologiano
famosoCollegiumDiviThomaedeUrbe[117],como,porexemplo,em"PortraitoftheArtistasaYoung
Man"[118].
AsobrasdosemiticoitalianoUmbertoEcotambmforaminfluenciadaspelaestticadeAquino,
principalmentenoensaioqueeleescreveusobreTomsdeAquinopublicadaem1956erepublicada,revisada,
em1988.
CrticadeBertrandRussell
BertrandRussellcriticouafilosofiadeAquinoporque:

Elenopersegue,comooplatnicoScrates,oargumentoatondeelepossalevar.Elenose
mostraengajadonoinqurito,cujoresultadoimpossvelsaberdeantemo.Antesdecomear
afilosofar,elejsabeaverdadeaqueestdeclaradanafcatlica.Seeleconsegueencontrar
argumentosaparentementeracionaisparapartesdaf,melhorsenoconsegue,bastalhe
recuarparaousodarevelao.Abuscaporargumentosparaumaconclusodadadeantemo
nofilosofiaesimumasplicaespecial.Noposso,portanto,concordarqueelemereaser
consideradonomesmonveldosmelhoresfilsofos,sejadaGrciaoudetemposmodernos

BertrandRussell,UmaHistriadaFilosofiaOcidental[119].

Estacrticapodeserilustradacomalgunsdosexemplos(todoscombasenoraciocniodeRussell):
Aquinodefendeaindissolubilidadedomatrimnio"afirmandoqueopaitilparaaeducaodas
crianas,(a)porquemaisracionalqueame,(b)porque,sendomaisforte,estmelhorcapacitadoa
infligirapuniocorporal"[120].Independentedavisomodernasobreaeducao,"nenhumseguidorde
SoTomsdeAquinoiria,combasenesterelato,deixardeacreditarnamonogamiaperptuasporque
amotivaorealdestacrenanosoasalegadas[porele]"[120].Estaargumentao,porm,podeser
amenizadapelofatodequeomatrimnio,na"Suma",estnovolume"suplementar",quenofoiescrito
porAquino[121].Almdisso,comojmencionado,aintroduodosconceitospagosdeAristtelese
AverrisnocristianismoporAquinodeaceitaocontroversa.
AvisodeAquinosobreDeuscomocausaprimeira,emacordocomsuaquinqueviae,"dependeda
supostaimpossibilidadedeumasrienoterumprimeirotermo.Todomatemticosabequenoexiste
estaimpossibilidadeasriedeinteirosnegativos,queterminaem1,umaocorrnciado
contrrio"[120].
AsafirmaessobreaessnciaeaexistnciadeDeussofrutodalgicaaristotlicaesebaseiamem
"algumaformadeconfusosinttica,semaqualmuitodaargumentaosobreDeusperderiasua
plausibilidade"[120].
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

16/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Vertambm
Adorotedevote
AquinasInstitute
LaudaSion
PangeLinguaGloriosiCorporisMysterium
Sacrissolemniis
VerbumSupernumProdiens
Tomistas

tienneGilson
G.E.M.Anscombe
BrianDavies
JacquesMaritain
JayBudziszewski
JamesV.Schall
JosefPieper
RalphMcInerny
ReginaldGarrigouLagrange

AlasdairMacIntyre
tienneGilson

Notas
[a]^OttuloDoctorDommunisdosculoXIV

DoctorAngelicus,dosculoXV[122].Tolomeoda
Luccaescreveuemsua"HistriaEclesistica"
(1317):"Estehomemsupremoentreosmodernos
professoresdeteologiaefilosofiae,naverdade,de

todososassuntos.Eestaaopinioevisodetodos,
tantoque,atualmente,naUniversidadedeParis,
chamamnode'DoctorCommunis'porcausada
extraordinriaclarezadesuadoutrina"[123].

Referncias
1.Errodecitao:Tag<ref>invlidanofoi
fornecidotextoparaasrefschamadasTGI
2.http://saints.sqpn.com/saintthomasaquinas/
3.Conway,JohnPlacid,O.P.,Father(1911).Saint
ThomasAquinas(London[s.n.]).
4.Rev.Vaughan,RogerBede(1871).TheLifeand
LaboursofSt.ThomasofAquin:Vol.I(London
[s.n.]).
5.VejaPioXI,StudiorumDucem11(29June1923),
AAS,XV("nonmodoAngelicum,sedetiam
CommunemseuUniversalemEcclesiaeDoctorem")
6.JohnO'Callaghan,SaintThomasAquinas(http://plat
o.stanford.edu/entries/aquinas),Stanford
EncyclopediaofPhilosophy,19/03/2014,(emingls)
7.SaintThomasAquinas(http://www.britannica.com/
EBchecked/topic/31211/SaintThomasAquinas)(em
ingls).EnciclopdiaBritnica.
8.CdigodoDireitoCannico,Can.252,3[1](http://
www.vatican.va/archive/ENG1104/__PW.HTM)
9.BentoXVEncclicaFaustoappetentedie(http://ww
w.vatican.va/holy_father/benedict_xv/encyclicals/docu
ments/hf_benxv_enc_29061921_faustoappetentedie
_en.html)29dejunhode1921,AAS13(1921),332
PiusXIEncyclicalStudiorumDucem11,29June
1923,AAS15(1923),cf.AAS17(1925)574Paulo
VI,7demarode1964AAS56(1964),302
(Bouscaren,vol.VI,pp.78688).
10.JeanPierreTorrell,SaintThomasAquinas:The
PersonAndHisWork,CUApress,2005,p.3.
GoogleBook(http://books.google.it/books?id=1KUS
cBJmqoC&pg=PA3&lpg=PA3&dq=thomas+aquinas+
neapolitan+rossi&source=bl&ots=rjnI8obBC_&sig=p
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

ein7EBD6Mjb6jYxSLcKscX8ARY&sa=X&ei=Ke8u
UPezE8vV4QSztYCIBw&ved=0CA4Q6AEwAg#v=o
nepage&q=thomas%20aquinas%20neapolitan%20ross
i&f=false)
11.Hampden,TheLife,p.14.
12.Stump,Aquinas,p.3.
13.Schaff,Philip(1953).ThomasAquinas,pp.422423.
14.Davies,Aquinas:AnIntroduction,pp.12
15.Davies,Aquinas:AnIntroduction,p.2
16.Grabmann,Martin.VirgilMichel,trans.Thomas
Aquinas:HisPersonalityandThought.(Kessinger
Publishing,2006),pp.2.
17.Hampden,TheLife,pp.2122.
18.Collison,Diane,andKathrynPlant.FiftyMajor
Philosophers.2nded.NewYork:Routledge,2006.
19.Hampden,TheLife,p.23.
20.Hampden,TheLife,p.24.
21.Hampden,TheLife,p.25.
22.Hampden,TheLife,pp.2728.
23.Hampden,TheLife,p.33.
24.Healy,Theologian,p.2.
25.Stump,Aquinas,p.xvi.
26.Davies,TheThought,p.5.
27.Aquinas,ThomasRichardJ.Regan,BrianDavies
(2003).OnEvilOxfordUniversityPressUS[S.l.]
p.5.ISBN0195091833.
28.Stump,Aquinas,p.4.
29.Davies,Aquinas:AnIntroduction,pp.34.
30.Stump,Aquinas,p.xvii.
31.Davies,Aquinas:AnIntroduction,p.4.
32.Healy,Theologian,p.4.
33."Fr.ThomedeAquinoiniungimusinremissionem
peccatorumquodteneatstudiumRome,etvolumus
17/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

quodfratribusquistantsecumadstudendum
provideaturinnecessariisvestimentisaconventibus
dequorumpredicationetraxeruntoriginem.Siautem
illistudentesinventifuerintnegligentesinstudio,
damuspotestatemfr.Thomequodadconventussuos
possiteosremittere"(ActaCapitulorum
Provincialium,ProvinciaeRomanaeOrdinis
Praedicatorum,1265,n.12(http://www.corpusthomis
ticum.org/a65.html))
34.CompendiumHistoriaeOrdinisPraedicatorum,A.M.
Walz,Herder1930,214(http://www.archive.org/strea
m/MN5081ucmf_3/MN5081ucmf_3_djvu.txt)
35.MarianMichleMulchahey,"Firstthebowisbentin
study":Dominicaneducationbefore1350,1998,
Accessed6302011p.278279(http://books.google.c
om/books?id=bK9axCYcbFIC&pg=PA279#v=onepag
e&q&f=false)
36.PtolomaeiLucensishistoriaecclesiasticanova,xxii,c.
24,inInGregorovius'sHistoryoftheCityofRome
IntheMiddleAges,VolV,partII,617,note2(http://
www.thirdmillenniumlibrary.com/PDF/Authors/Gre
gorovius/historyofromecity_5_2.pdf).
37.SummaTheologiae,I,1,prooemium
38.Davies,Aquinas:AnIntroduction,p.5.
39.VidadeSantoTomsdeAquino(http://aquinatis.bl
ogspot.com/2008/05/vidadesantotomsdeaquino.ht
ml)(emespanhol).Aquinatis.,Brunacci,Nicola
(1924).S.Tommasod'Aquino(MiscellaneaStorico
Artistica)(http://www.brunacci.it/stommaso.html).
UnSecondoS.Tommaso(emitaliano)Societ
TipograficaA.Manunzio[S.l.]
40.BeatoTommasellodaPerugia(http://www.santiebe
ati.it/dettaglio/92060)(emitaliano).SantieBeati.
41.MarianMichleMulchahey,"Firstthebowisbentin
study":Dominicaneducationbefore1350,1998,p.
323(http://books.google.com/books?id=bK9axCYcbF
IC&pg=PA323).
42.Stump,Aquinas,pp.1011.
43.Stump,Aquinas,p.11.
44.Aquinas,Reader,pp.911.
45.McInerney,AgainsttheAverroists,p.10.
46.GuilelmusdeTocco,YstoriasanctiThomedeAquino
deGuillaumedeTocco(1323)(http://books.google.gr/
books?id=iuDhWSLoah8C&),PontificalInstituteof
MediaevalStudies,1996,p.162.
47.CatholicEncyclopedia(http://www.newadvent.org/cat
hen/14663b.htm)
48.Davies,TheThought,p.9.
49.McBride,WilliamLeon(1997).TheDevelopmentand
MeaningofTwentiethcenturyExistentialismTaylor
andFrancis[S.l.]p.131.ISBN081532491X.
50.McInerny,RalphandJohnO'Callaghan,"Saint
ThomasAquinas(http://plato.stanford.edu/entries/aqu
inas/)",TheStanfordEncyclopediaofPhilosophy
(Fall2008Edition),EdwardN.Zalta(ed.)
51.Nichols,DiscoveringAquinas,p.18.
52.Hampden,TheLife,p.46.
53.Healy,Theologian,p.7.
54.Healy,Theologian,p.8.
55.Aquinas,Reader,p.12.
56.Hampden,TheLife,p.47.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

57.AlgunsnoconcordamqueTomserafilsofo.Veja,
porexemplo,MarkD.Jordan,"Philosophyina
SummaofTheology",inRewrittenTheology:Aquinas
afterhisReaders(Oxford:Blackwell,2006)pp.154
170.[2](http://books.google.com/books?id=TS3XmU
5mTrgC&pg=PA154&dq=Mark+D.+Jordan,+%22Phil
osophy+in+a+Summa+of+Theology%22,+in+Rewritt
en+Theology:+Aquinas+after+his+Readers&cd=1#v=
onepage&q&f=false)
58.Davies,Brian(2004).AquinasContinuum
InternationalPublishingGroup[S.l.]p.14.
59.BlogArchive"SaintThomasAquinas(http://saint
s.sqpn.com/saintthomasaquinas/).
Saints.SQPN.com.22October1974.Consultadoem
20100117.
60.Summa,III,Q109a1(http://ccel.org/ccel/aquinas/s
umma.FS_Q109_A1.html#FS_Q109_A1p9).
Ccel.org.Consultadoem20120325.
61.Geisler,p.727.
62.Summa,Q55a1(http://ccel.org/ccel/aquinas/summa.
FS_Q55_A1.html#FS_Q55_A1p8).Ccel.org.
Consultadoem20120202.
63.3.Aquinas(http://plato.stanford.edu/entries/conscienc
emedieval/#BM3)
64.SummaTheologica,FirstPartoftheSecondPart,
Question94ReplyObj.2
65.SummaQuestion94,A.3
66.Summa,Q62a2(http://ccel.org/ccel/aquinas/summa.
FS_Q62_A2.html#FS_Q62_A2p6).Ccel.org.
Consultadoem20120202.
67.Aquino,SummaTheologicaq91a1
68.Pojman,Louis(1995).Ethics:DiscoveringRightand
Wrong(Belmont,CA:WadsworthPublishing
Company).ISBN0534561381.
69.Summa,Q94a2(http://ccel.org/ccel/aquinas/summa.
FS_Q94_A2.html#FS_Q94_A2p7).Ccel.org.
Consultadoem20120202.
70.SummaTheologica,Question94,SecondArticle
ReplyObj.2
71.Aquinas,Thomas.IVInSententiae.d.27q.1a.1
(http://www.corpusthomisticum.org/snp4027.html).
Summa.Consultadoem20110921.
72.St.ThomasAquinas,SThIII,26,4,corp.art(htt
p://www.newadvent.org/summa/2026.htm#article4).
Newadvent.org.Consultadoem20101030.
73.Summa,Q.94,A.3.
74.Summa,Q.94,A.5
75.Honderich,Ted,:(1995).Animals:PeterSinger(ht
tp://www.utilitarian.net/singer/by/199504.htm).
TheOxfordCompaniontoPhilosophy(Oxford[s.n.]).
pp.3536.
76.SummaTheologica,secondPartoftheSecondPart,
Question64.Article1.
77.TomsdeAquino.SummaTheologica.OfCheating,
WhichIsCommittedinBuyingandSelling.
TranslatedbyTheFathersoftheEnglishDominican
Province[3](http://www.saylor.org/site/wpcontent/u
ploads/2012/06/ECON3012.1.21st.pdf)Retrieved
June19,2012
78.BarryGordon(1987)."Aquinas,StThomas(1225
1274),"v.1,p.100
18/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

79.TomsdeAquino,SummaTheologica(http://dhsprior
y.org/thomas/summa/FP/FP072.html#FPQ72OUTP1),
OntheWorkoftheSixthDay,ReplytoObjection5,
FathersoftheEnglishDominicanProvince
80.TomsdeAquino,Physica(http://dhspriory.org/thoma
s/Physics2.htm#14),Book2,Lecture14,Fathersof
theEnglishDominicanProvince
81.St.AugustineofHippo(http://www.crusadesencyclo
pedia.com/augustineofhippo.html),Crusades
Encyclopedia
82.SaintAugustineandtheTheoryofJustWar(http://w
ww.jknirp.com/mattox.htm)
83.TheJustWar(http://www.catholiceducation.org/articl
es/politics/pg0029.html)
84.JustoL.Gonzalez(1984).TheStoryofChristianity
HarperSanFrancisco[S.l.]
85.http://www.newadvent.org/summa/1002.htm#article1
86.Nichols,Aidan(2002).DiscoveringAquinas(Grand
Rapids,MI:EerdmansPublishingCompany).pp.80
82.
87.SummaofTheologyI,q.2,TheFiveWays
PhilosophersHaveProvenGod'sExistence
88.Kreeft,pp.7477.
89.Kreeft,pp.8687.
90.VerActusEssendi.VertambmActusEssendi
ElectronicJournal(http://aquinasactusessendi.blogspo
t.com).
91.Kreeft,pp.9799.
92.Kreeft,p.105.
93.Kreeft,pp.111112.
94.Aquino,pp.228229.
95.Summa,III,Q.50,art.1(http://www.newadvent.org/
summa/4050.htm#article1).Newadvent.org.
Consultadoem20100117.
96.Aquino,pp.231239.
97.Aquinas,pp.241,245249
98.http://www.newadvent.org/summa/4002.htm#article4
99.Weigel,George(2001).TheTruthofCatholicism
(NewYorkCity:HarperCollins).p.9.ISBN006
6213304.
100.Kreeft,p.383.
101.Summa,IIII,Q.11,art.3.(http://www.newadvent.or
g/summa/3011.htm#article3)
102.Romans6:23,ASV(http://www.biblegateway.com/
passage/?search=Romans%206:23&version=ASV).
Biblegateway.com.Consultadoem20100117.
103.Summa,op.cit.,art.4.(http://www.newadvent.org/su
mma/3011.htm#article4)
104.Stump,Eleanore(2003).Aquinas,(intheseriesThe
ArgumentsofthePhilosophers)(LondonandNew
York:Routledge).p.194.
105.Stump,Eleanore(2003).Aquinas,(intheseriesThe
ArgumentsofthePhilosophers)(LondonandNew
York:Routledge).p.192.
106.Stump,Eleanore(2003).Aquinas,(intheseriesThe
ArgumentsofthePhilosophers)(LondonandNew
York:Routledge).pp.461,473.
107.G.K.ChestertonemEssayonSt.ThomasAquinas(h
ttp://chesterton.org/gkc/theologian/aquinas.htm),
publicadaem"TheSpectator"em27defevereirode
1932.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

108.Grant,Edward(1996).TheFoundationsofModern
ScienceintheMiddleAges:TheirReligious,
Institutional,andIntellectualContextsCambridge
UniversityPress[S.l.]pp.8182.ISBN0521
567629.
109.Kung,ChristianThinkers[4](http://books.google.co
m/books?id=DoelY_m7Ry4C&pg=PA112&dq=Hans+
Kung++Great+Christian+Thinkers++%22at+first+reg
arded+as+heresy%22&hl=en&ei=isH_TZT8AtO10A
H845XgCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnu
m=1&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false),
pp.112114.
110.Parad.x.99(http://www.divinecomedy.org/divine_
comedy.php3?display?Enface?Paradiso?10???148?
1???0??1?1).Divinecomedy.org.Consultadoem
20100117.
111.Purg.xx.69(http://www.divinecomedy.org/divine_
comedy.php3?display?Enface?Purgatorio?20???151?
1???0??1?1).Divinecomedy.org.Consultadoem
20100117.
112."Aquinas,Thomas",EncyclopdiaBritannica(1911),
pg.250(http://en.wikisource.org/w/index.php?title=U
ser:Tim_Starling/ScanSet_TIFF_demo&vol=02&page
=EB2A264).
113.BrianMullady,O.P.(http://fatherbtm.com/)(2006).
TheAngelicDoctorThomasAquinas(https://we
b.archive.org/web/20081007031948/http:/www.holysp
iritinteractive.net/columns/guests/brianmullady/thoma
saquinas.asp).Consultadoem20110611.
114.Hampden,TheLife,p.54.
115.CalendariumRomanum(LibreriaEditriceVaticana
1969,p.86
116.LiturgyoftheHoursVolumeIII,ProperofSaints,28
January.
117.TheIrishEcclesiasticalRecord,VolV,Year32,No.
378(http://books.google.com/books?id=fpYvAAAAY
AAJ&pg=PA570#v=onepage&q&f=false),June,
1899,p.570
118.APortraitoftheArtistasaYoungMan,James
Joyce,Wordsworth1992edition,Introductionand
NotesbyJacquelineBelanger,2001,p.136,note309:
"SynopsisPhilosophiaeadmentemD.ThomaeThis
appearstobeareferencetoElementaPhilosophiaead
mentemD.ThomaeAquinatis,aselectionofThomas
Aquinas'swritingseditedandpublishedbyG.M.
Manciniin1898.(G)"
http://books.google.com/books?
id=C_rPXanc_HAC&pg=PA221#v=onepage&q&f=false
Accessed362013
119.(Russell1967,p.463)UmaHistriadaFilosofia
Ocidental,Ch.34,St.ThomasAquinas,Allen&
Unwin,LondonSimon&Schuster,NewYork1946,
484.
120.(Russell1967,p.462)
121.SupplementumTertiPartis(http://www.newadvent.o
rg/summa/5.htm)
122.vejaWalz,XeniaThomistica,III,p.164n.4
123.TolomeodaLucca,HistoriaEccles.xxiii,c.9.

19/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Bibliografia
Esteartigoseutilizadeinformaes(http://www.cce
l.org/ccel/schaff/encyc13a.html)daSchaffHerzog
EncyclopediaofReligiousKnowledge,de1914,que
estemdomniopblico.
EsteartigoincorporatextodaEncyclopdia
Britannica(11edio),publicaoemdomnio
pblico.
EditioCritica.EditioLeonina:SanctiThomae
AquinatisdoctorisangeliciOperaomniaiussuLeonis
XIII.P.M.edita,curaetstudiofratrum
praedicatorum,Roma1882
ALARCN,E.FAITANIN,P.etalii."Bibliographia
Thomistica".DoctorAngelicus,6(2006),301401.
ALARCN,E.FAITANIN,P."Atualidadedo
tomismo".RiodeJaneiro:StimoSelo,2008.ISBN
9788599255070.
CARVALHO,JosVidigalde."SoTomsde
Aquino,umfilsofoadmirvel".Disponvelem:
<http://www.consciencia.org/aquinovidigal.shtml>.
Acessoem:9maio2009.
CHESTERTON,G.K.."SantoTomsdeAquino".
Braga:Livr.Cruz,1957.
Davies,Brian(2004).Aquinas:AnIntroduction
ContinuumInternationalPublishingGroup[S.l.]
ISBN0826470955.
Hampden,RennDickson(1848)."TheLifeof
ThomasAquinas:ADissertationoftheScholastic
PhilosophyoftheMiddleAges".TheEncyclopaedia
Metropolitana.London:JohnJ.Griffin&Co.
MARTINSFILHO,IvesGandra."Manual
esquemticodeHistriadaFilosofia".SoPaulo:
LTr,1997.ISBN8573223022.
Schaff,Philip(1953).ThomasAquinas.TheNew
SchaffHerzogEncyclopediaofReligiousKnowledge.
GrandRapids,MI:BakerBookHouse.pp.422423.
Stump,Eleonore(2003).AquinasRoutledge[S.l.]
ISBN0415029600.
BITTAR,B.C.EduardoALMEIDA,Assis
Guilherme.CursodeFilosofiadoDireito.Atlas,9
(2011),253265.
AticaemSantoTomsdeAquinoDisponvelem:
<http://oficinadeargumentacao.wordpress.com/2008/10/01/a
eticaemsantotomasdeaquino/>.Acessoem:8
junho2013
Faitanin,Paulo(2008).ASabedoriadoAmor:
iniciaofilosofiadeSantoTomsdeAquino
[Lovesphilosophy:initiationtoSaintThomas
Aquinasphilosophy]InstitutoAquinate[S.l.]
ISSN19828845(https://www.worldcat.org/issn/1982
8845).
(2008).OOfciodoSbio:omododeestudar
eensinarsegundoSantoTomsdeAquino[Thewises
profession:thewayofstudying&learningafterSaint

profession:thewayofstudying&learningafterSaint
ThomasAquinas]InstitutoAquinate[S.l.]
ISSN19828845(https://www.worldcat.org/issn/1982
8845).
Aquinas,Thomas(2000).MaryT.Clark,:.An
AquinasReader:SelectionsfromtheWritingsof
ThomasAquinasFordhamUniversityPress[S.l.]
ISBN082322029X.
(2002).Aquinas'sShorterSumma
(Manchester,NH:SophiaInstitutePress).ISBN1
928832431.
Davies,Brian(1993).TheThoughtofThomas
AquinasOxfordUniversityPress[S.l.]ISBN019
8267533.
(2004).Aquinas:AnIntroductionContinuum
[S.l.]ISBN0826470955.
Davies,BrianStump,Eleonore.TheOxford
HandbookofAquinas.Oxford:OxfordUniversity
Press,2014.
Geisler,Norman,:(1999).BakerEncyclopediaof
ChristianApologetics(GrandRapids,MI:Baker
Academic).
Gordon,Barry(2009)[1987],"Aquinas,StThomas",
TheNewPalgrave:ADictionaryofEconomics,1.
Hampden,RennDickson(1848).Encyclopaedia
Metropolitana(London:JohnJ.Griffin&Co.).
|capitulo=ignorado(Ajuda)
Healy,NicholasM.(2003).ThomasAquinas:
TheologianoftheChristianLifeAshgate[S.l.]
ISBN0754614727.
Kreeft,Peter(1990).SummaoftheSummaIgnatius
Press[S.l.]ISBN089870300X.
Kung,Hans(1994).GreatChristianThinkers(New
York:ContinuumBooks).ISBN0826408486.
McInerny,RalphM.(1993).AquinasAgainstthe
Averroists:OnThereBeingOnlyOneIntellectPurdue
UniversityPress[S.l.]ISBN1557530297.
Nichols,Aidan(2003).DiscoveringAquinas:An
IntroductiontoHisLife,Work,andInfluenceWm.B.
Eerdmans[S.l.]ISBN0802805140.
Russell,Bertrand(1967),AHistoryofWestern
Philosophy,Simon&Schuster,ISBN0671201581
Schaff,Philip(1953).ThomasAquinas.TheNew
SchaffHerzogEncyclopediaofReligiousKnowledge
126.GrandRapids,MI:BakerBookHouse.pp.422
23.Bibcode:1930Natur.126..951G(http://adsabs.harv
ard.edu/abs/1930Natur.126..951G).
doi:10.1038/126951c0(https://dx.doi.org/10.1038%2F
126951c0).
Stump,Eleonore(2003).AquinasRoutledge[S.l.]
ISBN0415029600.

Atribuio

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

20/21

22/08/2016

TomsdeAquinoWikipdia,aenciclopdialivre

Copleston,Frederick(1991).Aquinas:AnIntroductiontotheLifeandWorkoftheGreatMedievalThinkerPenguin
Books[S.l.]ISBN0140136746.
Paterson,Craig&MatthewS.Pugh(eds.),AnalyticalThomism:TraditionsinDialogue.Ashgate,2006.Introduction
toThomism(http://www.ashgate.com/default.aspx?page=637&calcTitle=1&title_id=4762&edition_id=6976)
Schmitz,Kenneth(2007).St.ThomasAquinas(http://www.blackstoneaudio.com/audiobook.cfm?id=3813)
(audiobook)(Ashland,ORBoulder,CO:KnowledgeProductsBlackstoneAudiobooksNetLibrary).ISBN07861
6932X.OCLC78235338(https://www.worldcat.org/oclc/78235338).
Strathern,Paul(1998).ThomasAquinasin90Minutes.Chicago:I.R.Dee.90p.ISBN1566631947
Torrell,JeanPierre(2005).SaintThomasAquinasRev.ed.(WashingtonDC:CatholicUniversityofAmericaPress).
ISBN9780813214238.OCLC456104266(https://www.worldcat.org/oclc/456104266).
Wallace,WilliamA(1970).ThomasAquinas,Saint(http://www.encyclopedia.com/topic/Saint_Thomas_Aquinas.as
px#1).In:Gillispie,Charles.DictionaryofScientificBiography1.NewYork:Scribner&AmericanCouncilof
LearnedSocieties.pp.196200.ISBN9780684101149.
Weisheipl,James(1974).FriarThomasD'Aquino:hislife,thought,andwork1sted.(GardenCity,NY:Doubleday).
ISBN9780385012997.

Ligaesexternas
"St.ThomasAquinas"naediode1913da
CatholicEncyclopedia(emingls).,umapublicao
agoraemdomniopblico.
SumaTeolgicaemportuguseoutrostextosdo
Aquinate(http://sumateologica.permanencia.org.br/)
RevistaEletrnicadeEstudosTomistas:aquinate.net
(http://www.aquinate.net)

LumenVeritatisRevistadeInspiraoTomista(htt
p://www.lumenveritatis.org)
Obracompleta(http://www.corpusthomisticum.org/io
pera.html)(emlatim)
NovaEscolaReportagemTomsdeAquinoO
pregadordarazoedaprudncia(http://revistaescola.
abril.com.br/historia/praticapedagogica/tomasaquino
428112.shtml)

Obtidade"https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Toms_de_Aquino&oldid=46485187"
Categorias: Mortosem1274 Apologticacrist DoutoresdaIgreja EducadoresdaItlia
Filsofoscatlicos Filsofosmedievais FilsofosdaItlia FilsofosdosculoXIII Jusnaturalismo
PessoascitadasnaDivinaComdia(Paraso) ReligiososdaOrdemdosDominicanos SantosdaItlia
Telogoscatlicos TelogosdaItlia Tomismo ItalianosdosculoXIII Santosdominicanos
Escolstica Teologiasistemtica
Estapginafoimodificadapelaltimavez(s)10h33minde19deagostode2016.
EstetextodisponibilizadonostermosdalicenaCreativeCommonsAtribuioCompartilhaIgual
3.0NoAdaptada(CCBYSA3.0)podeestarsujeitoacondiesadicionais.Paramaisdetalhes,
consulteasCondiesdeUso.

https://pt.wikipedia.org/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino

21/21

Vous aimerez peut-être aussi