Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Dl se V R s o
sobre
A SALVBFJRRIMA
BEBIDA
chamada
C AH
V
E
ov
CAF'
POR FAVSTO NAIR.ONO BANESIO
Maronita
Leitor de Lingua Qaldiaou Siriaca
do Ilustre A ryuigin/io
Romano.
EDIO
DO DEPARTAMENTO
NACIONAL
DO CAF
Rio de Janeiro,Brasil. 19^5-
DI
se VR s o
sobre
A SALVBERRIMA
BEBIDA
chamada
C AHVE
QV
CAF
Maronita,
Leitor de Lngua Caldiaou Siriaca
do Ilustre Arauiginfio
Romano.
EDIAX>
DO DEPARTAMENTO
NACIONAL
DO CAF
Rio de Janeiro,Brasil. 1945.
DESALVBERRIMA
POTIONE
C A H V E>
S E V
CAF
Nuncupat
7)1SCVRSVS
FAVSTI NAIRONI
Muomit i
BANESII
LitigH* CbalJah:tiJtu
Sjrut.
m /iltno Vrbu
AuHynf
n<i/i Letrii
AdFmincn;iii.ic Reneindif.
PRIN Cl PEM
D. IO- NICOLA VM
S.R.E. CARD.
DE COMIT1BVS.
^ - i ; *.^ ><-
DI
se vR s o
sobre
A SALVBERRIMA
BEBIDA
chamada
CHVE
ov
CAF'
POR FAVSTO NAIRONO BANESIO
Maronita,
Leilorde Lngua aldiaou Siriaca
do Ilustre Arauiginfp
\R.omano.
EDIO
DO DEPARTAMENTO
NACIONAL
DO C A F
Rio de Janeiro,Brasil.1945-
E s t a edio de De Saluberrima
PotioneCahue seu Caf Nuncupata
Discursus,
primeira no Brasil e segunda no mundo, foi feita nos estabelecimentos
grficos dos Irmos Pongetti, do
Rio de Janeiro, p a r a o DEPARTAMENTO
NACIONAL
DO
CAF,
Introduo
edio
brasileira
M 1671, e em
lingua
latina, imprimiu-se
o primeiro tratado que, versando sobre o
.
iill
XIV
XV
XVI
XVII
seguentes:
Of f itia Sanctorum
juxta Ritum Eccleeiae Maronitarum (Roma, 1665 y 1666).
De saluberrima potione caliue
seu caf nuncupata discursus
(Roma 1671, traucita dos veces ai italiano, en Roma, 1671
y en Milan, 1673). Evoplia
Fidei Catholicae Romanae histrico dogmtica (Roma, VWJi),
Dissertatio de originalis nomine ac religione Maronitarum
(Roma, 1679).
En estas dos ultimas obras
prueba que los maronitas han
perseverado en Ia f catlica
desde los tiempos apostlicos y
que su nombre no proviene de
Juan Marn, hereje monotelita,
muerto en ei ano 707, sino de
San Marn, clebre anacoreta
dei Monte Lbano que vivi en
ei siglo Vil."
Em La Grande Encyclopdie,
vulgarmente
chamada Enciclopdia de Berthelot, do nome do
seu imortal diretor, Marcelino
Berthelot, o artigo biogrfico
sobre Naironi da autoria de
F. H. Krger, professor no Instituto das Misses Evanglicas de
Paris.
D alguns pormenores acerca
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
TATJNAY
DE SALVBERRIMA
POTIONE
CHVE
S E V
CAF
Nuncupata
~blSCVRSVS
FAVST
NAIRONI
BANESIl*
Mtxoniix t
LingUt CbaUaic.r,ltu
Syri.t
in .iLi/,0 Vtku Anbij/ym*
n.i/io Leons
AdFiiinicntiU.ic Reycier.dif.
PR IN Cl PEM
D.JO.NCOLAVM
S.R.E. CARO.
DE COMITIBVS.
., i' v* r < J *
Hr.ifc.TV.:: M<(!:iel. : 1'criulis 1671-
Imiaentifiimo. ic F.euerenfimo
PRINCIPI
D. IO. NICOLAO
S.R.E. CARD.
DE COMITIBVS
Faufiui Nsirems Banefius
Maronita f&iuuatm.
VM Oriente Y
Emintifllmc
Princcps,vfqi
dcan. 1650peragrauerim, cmquc
varia du&us curiofitatc
adnotauerim, hanc, inter alia, potionem, quas
Cahue, feu Caf nuncu*
A i
pa-
culum, pro ca enim tuda, nequaquam quantitasin medicamine attdicur, fed qualitas, qua
etfi tenuifsima cxtaret,
tanto fubPrincipe grdioreuadet,atquc perfcior. Vale.
Irri-
Imprimatur, fvidebitur
Reuerendifs. P. MagilroS.A.Pr
IM Ang.Archip. Vrb.
Vicefa
WWWfrtiffi&itSfc
Tttprimatur
Fr. Hiacynthus Libcilu*
MagifterS.A.P.
Ad
Ad Le&orerru
OVVMhoc ptiams
genus Caf, per Erepam-t modq-, ftr
bant Romamm Vrfom diff*fum > uonnxltes tf G*/bmterrmt, de eiiui flei&fita
te?ac bonis ejficibm pr&rsus
ignaros; deoqae Poticnem
bane prorua fhnrrimte^benigne Lecior^hoc breui dif.urfu libetijjxm propinando" eg
metfufcephvt ea libere \>taris; Experientia eetim decet ,
To ti Onenth qui non e/l mnima Terrarupars-) multam
frofuijfe^acprodeffe; quare
Vt omne a te dubium expelia* Ttbi his paginis ofenda
proprietates httic potioni ad*
di~
diClas, ac bonspro tua vaUtndine ejfecius, experieatia-.atque Scrip/orum utheritate approbatos, rjr Vtfaa;ns ab emnibus intelliganlur 'uulgaribus v/ts fum_,
fylo- ac vocabulis. nterim
Deus teferuet mclumcm.
Cum
9
V M Deus OptimusMaximus faluti, bona?q; mortalium valetudini j acquo
incolumitaci ftiempcrintentus , vt ab illis omnia^
illorum opera ummo dirigantur Opifci, maioribulque, ac validis viribus
diuina eius ab ipfs obfcruentur prceptatquidquid
boni in herbis y quidquid
pretioioris in lapidibus >
quidquid perfeitorjs in_>
animalibus concIufit,fumma eius munifcentia mor.
talibus eribuit; & quia_,
ubtilima bominum ingenia omnia naturar miracula, hoc cft naturalium_>
rerura virtuces , arquo
pro-
IO
proprietates adinuenircj>
ac perfcrutari ncquiuero
mirabilis Deus fummoerga nos exardecens amorc incgnitas rerum virtutesjcognitas nobis vel fortuit in pluribus reddidit>
vel quod mirabilius cft
raonabilia ab irrationabilibus cdotta > fecrettores> hatc> natura? efTe&us
quinim ipfammet mcdcndi rtionein > illa iro
mukisedocuere, fie Didamisum herbam ad extrahendas fagittas, & alia
lmilia ex vulneribus vtii
Cerui hominibus1 monftra.
uere 9 vt notat Matthiolus
in 2. Diofcoridis ; obferuatum enira fuit in Regno
Crera?
I
trcdinofut fa&us, cxr Itu
littus,rcccntcs arundinum
ca*furas perfpeculaturus,
afquc vbiacutifllmum vidct tipirem , imprimcns
corpus, venam quandam_>
in crurc vulncrat > atque_>
ita profluuio sguinis mor
bidum corpus exonerar >
plagam vero rurss limo
obducit j fie habec ideitL>
Polidorus> & Matthiolus
locis citatis.
bis et quaedam auis
foli Aegypto peculiaris,
& Ciconia; non abfmilis
quxvttradit Plinius lib*
8.cap.27.Clyfteris vfum_,
prima cmonlrauir, que d
confuetudinem habeat f o
repurgandi roftri aduncitace
*3
fatceam pcrlucns partem
ua ciborum onera rcdunturGalenus lib. 11. de mplicium medicamentorum
facultatibus ai> cm quidam MeTores, diurnum-#
poft laborem voluiTent fe
reficcre vioo relido in-
agro in quodam fitfili&
dum pro more impleuifent craterem, vna excidic
Vipera mortua, quar attoniti MeTores, vcriti, ne
quod f bibifcnc ind ibi
malum cueniret., uairu
quidcmfrimaquar potione fedare maluerunt; Ca>
term cm illinc difcefffentpra: humanitate, ac
mifericordia>hoinini cui~
'dam
Con-
Conquercbatur enim-,
quidam Camelorum Teu
vc alij aiunt, Caprarum_
Culos,vccommums Oricnrali fert tradicio,cum
Monachis cuiufd Monafterij , in Ayaman Rcgione, qua cft Arbia Fclix
Tua armenta non Teme] in
hebdomada vigilarc > im
per tocam noclem j praecer
confuetum Talcirarc, iiut
Monaterij Prior curiolratedtitus ) hoc ex paTcuis prouenirc arbicratus
cft , & artent coniderans
vn cnm eius focio Iocum
vbi Caprafi vel Cameli ilJanoctc, qua Taldtzbanc
pafcebantur > imtenit ibi
qujedam arbuTeula > quorum
16
mm fruibusTeu potiu
baccis vcTcebanturjhuiufce fructus virtutes voluie
ipfcmet expertri, ideoque
illos in aqua ebullens tatm tllorum pocum non
vigilantiam excnare cxpertus et > ex quo ti&ara.
cft > vt Monachis quoddi adhiberi propter. noturnas viglias iufcrit >
vt prompciores ad notis
aliterent orationes , at
quia ex hoc quotidiano
potu > cm vrios ac falubcrrimos pro humana Talutc, ac bona valetudino
cfFe&us in dics experircntm, per vniuerTam paulaeim regioncm illam, deind per alias Orientis Prouin-
17
uincias,ac Regna temporis progreTu nou huius
potinis genus, fbrtuit 9
ac mirabili Dei prouidcntia ea diflfufum el Talubritate, vt ad Occidentales ctiam, ac praefertim_*
Europajas peruaferit plagas
Primos igitur huius pccionis Inucntores ex Ca|>rarum3 Teu Camelorum >
vt ita dicam nutibus > Tujpradios rerunt extitiTo
Monachos Chritianosj vt
ipfimet Turcae Tateri vt
plurimum afolenc > in_*
quorum gratiam, animiquc obfequium pro illis
Tundunt preces, ac pra>.
Trm Tnrca? (lli>qui Tun\
huius
iS
19
20
21
feftior, quia in cbullicione s eius aqua vald leoTa apparet: de hac duplici Tpecic loquitur tiam_
Auicenna lib.i.tracl.2. vti
Tuo loco patcbit Duas
habet cortices, prima exterior nigra, Tecunda &
interior alba, cuius confcienda potionis hic c
modus
Smen hoc> Teu fruclus
dcbet in puluerem prius
redigi, & vt Tacilius con-,
teratur> igneinlagcna_>*.
aliquantulum vfulatur >
donecin colorem vertatur violaceum obfcurum 9
i enim penicus exfccareturnullius cflct loboris,
quare ne comburatiuscoclcarij
22
*4
qucti die cum pauca eiuTdcm pulucris additione.
Centum Ter ab hinc
annis frcqucntior huius
potionis vfus in Aegypto
expie vigerc, quod deducityrex Authoribus , qui
Turcarum mores, cibos,
ac potiones TcripTcrunt >
qui ante Tupradidum tpus enumerando varias
Turcarum potiones, nullam de Caf mentionem-,
faciunt, vt videre el in_
Ludouico BaTno , qui
Tcripitdcanno 1545. A.
Ioanne Antnio Menauinodeanno 1548. & in_t
FrancifcoSanfouinolib.i.
3c j.hiftoriarum Turcicarum de anno 1563. trs.
ran-
as
i6
I&IMMI
Bunntt j feit
bunch
27
Bunch. Secundo, qma edem proprietates, ijdemquc effecius, qui sut hiuc
addidci Temini, Tunt etiam
huic Auicenna* Buncho
proprij, & inuenitur itu
ipfamct Regione hoc e
in Ayaman , Teu Arbia.
F liei, Cie enim habet in-
Joco Tupracrtato
Bunxhum quid ejt <>ejl Tes delata de lamen , quidam~*
amem dixerunt > quod ex
radicibns Anigaen , cum.*
lntiqudtur cadit EletfiO
melius ejt citrinum , & leut
lont odor/s; lbum vero>&
grue e/f malum Natura_
eft calidum ejrficcum in primo t fecundm tjutfdam ejl
frigidum in primo* Opera-;
B 2
tio-
*9
lege-
3*
PrcTatus igirur IacobuS)
otouicus infine capitis
-jepcisii Itincrarij HieroTolymitaai fie aie: Ad k*s
quotidiana quadam v/usstur potione > quam Cahlia_,
Arabic indigttant-% l/ali
COM aqua h*c inflar atramenti nigra, gufiu amara >
im herb cuiufd&m fcmiuLS
( cui Cahua > vel vi alij
Vlunt Bunnu , feu Buuthi
nmmen eft, & in Aegypto
toptofiffmc nafeitur ) detla tftomachoprodejfe, wrroborare cerebrum, acttexittm expellere humorem^
fertur; Smen id mola tru
ftilt prius contufum* Vil
cote contrttum , aqua decoquitur in hunc fere modem,
Sef
aquam
35
tur , modo non atteaditur, dum Tatis eft vt vn
cum puluere aliqutulum
cbulliat.
ProTper Alpintis Mcdicus Venetus in lib. d o
Plantis Aegypticap. 16,
fie ait % Arbotem vidi iet-j>
Virid&riuAlib Tureayfuius
t leotstm nssnc fpeclabis
ex qua JemittA Mia vulgaffma Bo&i vel Bom fpeliata prduewatnr $ tx his
mnes ium Aegypttf*. tm^L
rabes Parani de^estm^
vulgatjjjvnm-^ qs*d vim
toco ipfi potaniy ve&ditntequtinpublxis emplfSy &m
fecksqum apstd natvinumy
lique tpfun Vcaxs C&Im.
Haefemtua ex Faltei ArB 6
&i
3S
n
muitos dies expertuntur ,
quod etiam vterum maximrefpicere videtur\ ip/itm
enim excalefacityobftruttionefque ab eo aufertyfis enim
familiari vfu ejl apud emnes Aegjpu&s Arabefqne
mulierSfyVt femper durn^
flussnt mcnfcs ipferum > vacuationem huius decoftifcr*
uens multum paulatim
forblantes adiuuets apr*
moaenos etiam m quib&s
ftipprefsi funt Vfus huius
decocli purgato corporemnU
tis diebus vtilifsimus eft Auicenna de hts femiuibus memimt yftmilifquey vel
eofdem vfus me narratos
mmorU prodidit yipfumque
femen calidum tn ter tio y &
ficcum
39
on inTpeclo eo quia ab
Alpino locus Auiccnne
non citatur.
loannes Bahumus in_,
hiloria Plantarum lib.8.
cap. 21. loquitur de Calai, Teu Ban Alpini, ideoque aliqui arbitrati Tunt >
cfe hunc Truclnm Bon_i
grtis autcm hoc illos aTerere colligo; nam idem
ASpinus ditinguit Calaf
fsyBan> Triirtu Bon*:
dilerit enim de primo
cap. 15. & de Tecundo
cap. 16*. quod etiam apcrt colligitur cx TubTequtibus y citat nimirm prarfatus AuthorBellun.qtii in
interpretatione Arabicorumnominum ait> hoc
ar-
4i
4a
numerai Cahue , & ait,
illam multm conferro
fanitati, adiuuat nimirm
oncoclionem, veritnculum corroborat , ac riuxiones reprimitcararrha]es ipol coenam d Tumacur incita* vigiliam, ideoquc prodet iJIis , qui no
du Auderecupiunt.
Dominicus Magrus Mclitenfis in epiftola ad Eminentilimum Cardinaleaa
Brancaccium conTcripta.
diTerens de Caf, poft
fruclus dcfcriptionem, de
eius qualirate, atque eflfeibusfc Tcntire videtur,
nimirm quod Temen hoc
ex Tui natura eft calidum
3c fiecum , ideoque cor-
rob-
43
roborat vtriculum, adiuuatconcoclionem, dummodo vna hora poft cii>um Tumatur, prodeft ca*
tarrho, ac mirabiliter capitis leuamini , expellit
{omniim, ac pro ftuden*
tium vigilijs proficuunkj
cl,TenTus venerei rnoeus
t.&m reprimitshominem*
que caum Teruat, pro
qeft magis hyeme, qum
ffftate , ciuTquc Tuinpcio
44
mi per quatuor vices in.
vna hebdomada , quia_
nunqu auditum eft aliem
nocuiTc;e paul infcrius
fubdit; aufert obftruclioses, 3copilationes, 3c experientia nos docet Cat fluxiones expellere caeanhales, aliaque infirisitates es lecoris fodina proucnicntes, & ha*c
abqneftomachinocuro.5to operarar: quamobrem
Tares vt plurimm nunsuam fiusionibus, neque
JkasmoloTCy necPodagra neque fimilibus labernt morbis.
Idem Aathor affcrt epiftolam catafdara Mediei Conftantiaoppli exararam
45
ratam ad quendam virurft
illuftrem Epidaurum, EL
qua varia leguntur huius
potionis cquentes proprictates, atque efeus;
prodcft mulierum mcnftruis, illifquepulcherrimum confert carnibus colorem viuacitatem oculis, alijfque corporis partibus; prodcft etiam morbis hemoroidalibus , nec
non Viatoribus, qui hac
vtuntur potione, laboribus enim rcfiftunt diei,ac
fiti, noclifque vigilijs j
profcua etiam cftpro do*
lore Podagrar, pro diminutione, & prouocationc
menftrui,3c quamuis omnesfi.ntcfreclus inter Tj
con-
46
47
Londini in Regno Anglia?,& pofte Gcnua? ,
Floientiae , & hoc anno
hic Roma Iegitur ; Tcmen
hoc cTe Trigidum, c ccum , 8c quamuis exccet non caleTacit, nequo
inflammat, adiuuat concoctionem % Tpiritus viuificat i eius Turnos prodet
oculorum morbis, Turnos
reprimitinternos, aeper
confequens capitis dolores fluxiones impedi
caearrhalcs , qua? ex capite dcTcendunt in ftomacaum pra?feruat hominem tabe, & aufert tufim inflammationis pulsnonura.
In Anglia experienti^
docuit, illi Regno , potquam hac vfa eft potione multm profuife, ac
prefertim in Hydropifia,
Podagra , ac alio cuiufdam morbi generc ab An,
glis Scurot) vocato
Experrtur omnibus potionibus exficctibus pcrfe&ior pro Tenibus,& pue.
ris, qui humoribus pati.
tur Trigidis
Prodeft mulieribos pre.
gnantibus, vtben parcus fcrant, atque ctiasa..
illis, qua menftrua ami
Terunt per trs, vel quatuor menTes
Vald profcua eft pro
morbo fplenis, Tca pro
opilationibus ventofitatibus
49
tibus hippocondriacis, fie
pro his fmilibus.
impedir Tomnum,ideoque qui non vult vigilare, illam poft cnam non
Tumat.
ObTeruatum eft in Turcarum Rcgionibus , vbi
continuo hac podo Tumitur, non regnare nequo
morbum Calculorum,neque Podagra? neque hydropifa;
Non eft relaxadua cor>
poris, neque aftringens .
lones Veshngius addit
hnc vald prodefte cm
cor, aut venericulum !anguoroecupat.
Ifta?ergo Tunt ex pra?fatis Aurhoribus Caf faC
lubres
51
ralctudinem cx potiono
Caie proueniTe * 8c Taep
Tspis vt illam Tumerera
me hortabatur; adhuc viuitin Gallijs o&uagenarius
Idem plane mihi sTercbat Anconius Sangiorfius nobjlis Bononienfis
Cardinalis Bernardini Spa
s Tamiliaris , qui eandem expcrtus eft vtilitatemac pra?cipucin fio
xionibus catarrhalibus >
quibus antequam ea vtetetur valdc laborabac >
& obijt Roma? fere Tepuagenarius
D. nnocencius exnobiliflima Romanorum de_>
Comitibus famlia, Status
5*
Ecclefiaftici Locumtcns
^encralis, ea non Temei
jn hcbdomada me prsatc potabat propter cibi
cenco&ioncm ;. ha?c tamsn illi non profuit ad
e^pellcndas quas fuftukrat calamieates tm in.
belii expeditionibus ia-
Ckrmania fub Ferdinando
Secundo, & Tertio Irnperatoribs mire patratis,
tom in Dalmatic munira ine pro Cathoiica Religiooe contra Turcas iro
ipifmetferucnrifimis anni ardoribus,quibus delitutus laboribus adhuc
quadragenario maior non
fine Europe lacrymis Ro*
ms: cccuhuit
Quo-
Quomodo auem ex
nac potione onantur effe&us contra ri j , & ih*
an proueniant ex qualitate calida 8c ficca , an_
V'r ex qualitatc frigida , hoc Phyfcis relinquo; obTeruandum tamen
eft; huius potionis colorem nigrum, Taporcmque
amai um non proueniro
cx Tui natura , Ted per
accidens proper vftulationem Teminis; Temen-,
enim ex Te eft album_
adcoquc guftui gratunL-.
cum aliqua dulcedine , vt
vix leuifima percipiatur
amantudo, vti viderc eft
in citato loco ^Ipini:
Idcoque Oricntales opiC ?
nan-
5J
deu: iter moerte calidus; llleleuiquadam <zc'tditate hic eaidenti amaritudine Imgne fenfum haud
inclevnemer affictt; haque
tsecftom&chonaufeam infen q;i-%mamuis larvius
decctlum hauriatxr, nec mtenfiore c&Uris grada etdem infeftus"ej,. faltem mdica torrefat , atque in-
mrmore pi/Itllo ligneo contufumjh t.Gorticit deraCtam
inter gftiuot ardores recites
fcbricitsmtibvs exhibetar
rurfaraque eam fngidi , CT
crajft fucei 5 vifcera, esmtnune/que corpons duilus
noxio mfareia impediunt
ftteram contufomclcoprx.
ferendum eft, haudnegletlo
l&men
56
tixz vtrlufquSy cum id
gxigii > temperamento
Totum noc comproba
tur, quia in Acgypto, fie
in Arbia, qua? IURE Rcgiones magis cal ide tempore sftiuo in hac podo
ne vt plurimm non umuntur nifi cortces, qu
eodem modo ac fmea.
contunduntur,& tempore
hyemali ipfamct Temina >
& inales Regionibas minus calidis, vd ia Regno
Syria? ficutego ipTc vii y fumitur a?ftate ha?c
podo vn cum cordcibus
quod in hyeme non fit
tunc enim fumitur fino
ccrticibus,fignum ergo euidens et,cordces efc ip-
57
fo fcminc Trigidioris qualitatis
Summas igitur Deonoftro Conferuatori gradas,
qui noum in dies profert
mocm Tcrusndi nos inclumes , 8c Tanos , cui
laus, 8c gloria in sternusm
Dl
SC V R S O
sobre
A SALVBRR1MA
BEBIDA
chamada
CHVE.
ov
CAF'
POR FAVSTO NA1R.ONO BANESIO
Maronita,
Leitor cie Lngua Qaldiaou
do Ilustre
Sirlaca
Arcjuigin/io
Romano.
AoEminentifsimoe R.euerendifsimo
PRNCIPE
D.JO-NICOLAV
CAR.DAS.I.R.
ISANTA IGREJA ROMANA)
Em Rom.nTipogrdpa de Miguel Hercules. 1671Com licena dos superiores
Ao Leitor
CAFE', esta bebida de novo
gnero,
divulgada pela Europa, e recentemente nesta cidade de Roma,
amedrontou a no poucos cidados, completamente
ignorantes
das qualidades e bons efeitos dela.
Por isso, leitor benvolo, para
tua segurana, eu mesmo sustentei, com este breve discurso, que
tal bebida deve ser empregada
do melhor grado, a fim de livremente a usares. Pois, como o
ensina a experincia, foi e ainda
muito til em todo o Orien'e,
que no a mnima d'is partes
da Terra. Por onde, para dissipar
todas as tuas dvidas, explico-te
nestas pginas as propriedades
que distinguem esta poo e os
seus bons efeitos para a tua
62
sae, tudo comprovado pela experincia e autoridade dos escritores. E para serem mais facilmente entendidas de todos, usei
de estilo e vocbulos vulgares. No
entanto, Deus te conserve com
sade.
imma
UMMJ
Ao Eminentssimo e Reverendssimo
PRNCIPE
D. JO. NIGOL.AU
CARD. DA S. I. R.
DA CASA DOS CONT
Fausto Nairono Bansio
Maronita deseja felicidade.
04
Imprima-se
FR. JACINTO LIBELO
Mestre do S. P. A..
EUS ptimo
Mximo, tendo
s e m p r e em
vista o bem-estar e a vida dos
mortais, a f i m
de consagrarem todas as suas
obras ao Sumo Opfice e, com
maiores e mais vlidas foras,
observarem os Seus divinos preceitos, por isso, tudo o que de
bom encerrou nas ervas, de mais
precioso nas pedras e de mais
perfeito nos animais, a Sua munificncia suma o concedeu aos
mortais. E como os sutilssimos
engenhos dos homens no puderam descobrir e perscrutar todos
os milagres da natureza, isto ,
as virtudes dos seres naturais e
as suas propriedades, Deus admirvel, exardendo de sumo amor
para conosco, tornou-nos conhecidas as incgnitas virtudes das
coisas, ou fortuitamente, na
maioria dos casos, ou, o que
mais admirvel, sendo os racionais ensinados pelos irracionais,
estes revelaram muitas vezes
queles os mais secretos efeitos
da natureza e at mesmo o pr-
66
prio caracter curativlo. Assim,
os veados, como nota Matolo,
no comentrio do livro 2 de
Dioscrides, revelaram a utilidade da erva poejo para extrair
das feridas as setas e coisas
semelhantes; pois, os caadores
observaram no Reino de Creta,
que os veados, comendo dessa
erva, expulsavam dos ferimentos os dardos.
Verglio Polidoro (liv. I, cap,
21) diz que as andorinhas ensinaram que a quelidnia saiubrrima para a vista, pois curam
com ela os filhotes doentes dos
olhos; e acrescenta que os javalis
curam suas doenas com a hera;
a doninha, na caa s cobras,
busca o remdio na arruda; e a
cegonha, no ourgo.
Com o hipoptamo, ou cavalo
fluvial (animal que vive no
Nilo), os mdicos aprenderam
a curar as doenas pela sangria,
a que chamam flebotomia. Segundo o narram os mesmos Polidoro e Matolo nos lugares citados, quando este animal ee
sente empanturrado, pela excessiva alimentao, sai para as
margens procura de canios
recentemente cortados e, encontrando uma haste bastante agu-
67
cada, aplica-lhe o corpo de modo
a pungir certa veia da perna,
exonerando o corpo doente pelo
curso do sangue; e logo depois
fecha a ferida por meio do limo.
O ibis certa ave peculiar s
ao Egito e no dissemelhante
da cegonha. Segundo o refere
Plnio (liv. 8, cap. 27), foi o primeiro a ensinar o uso do clister, pelo seu costume de, por
meio do agudo bico, purgar-se,
lavando a parte do corpo por
onde expulsa os excrementos.
Galeno, no liv. II, das faculdades dos medicamentos simples, conta que certos segadores,
quiseram, depois do trabalho do
dia, recrear-se com o vinho deixado no campo, num vaso de
barro. Quando, segundo o costume, enchiam um frasco, caiu
de dentro uma vbora morta.
Atnitos com o fato e temerosos de algum mal, se bebessem,
antes preferiram aplacar a sede
com gua. Depois, ao partirem,
levados da humanidade e misericrdia, ministraram desse vinho a um homem atacado de
morbo elefantino (certo gnero
de lepra mui pernicioso), convencidos lhe fosse melhor morrer que viver vida to miser-
68
vel. Mas le, depois de haver bebido, teve a sade restituida de
modo admirvel, donde se veio
a aplicar o vinho viperado
cura dessa doena. E, pouco
mais adiante, acrescenta Galeno
que foi esse um documento de
fortuita experincia.
Pela mesma razo se deve dizer que a bebida chamada Cahve
ou caf, se revelou, e por um
documento de casual experincia, como pela narrativa seguinte se ver.
Certo pastor de camelos ou,
como dizem outros, de cabras,
conforme a comum tradio dos
Orientais, queixava-se aos monges de um mosteiro da regio
de Ayaman, na Arbia Feliz,
que os seus rebanhos ficavam
acordados mais de uma vez na
semana, e mesmo como que saltavam durante a noite inteira,
contra
o que
costumavam.
O prior do mosteiro, levado
da curiosidade, pensando que
isto proviesse da pastagem e
examinando atentamente, junto
com um confrade, o lugar onde
as cabras pastavam, na noite
em que se agitavam, nele descobriu uns arbsculos, de cujos frutos ou antes, bagas, se nutriam.
69
Quis experimentar le prprio
as virtudes desse fruto e ento,
tendo-os fervido em gua e logo
lhes ingerido a poo, experimentou que provocava a insnia
durante a noite. Por isso mandou fosse ministrada aos monges
todos os dias, afim de os conservar em viglia noturna, para assistirem mais prontos s oraes da noite. Mas, como cada
dia melhor experimentassem os
vrios e salubrrimos efeitos
para a conservao da vida e a
boa sade, essa bebida de novo
gnero
difundiu-se,
fortuitamente e por admirvel providncia de Deus, com tal salubridade, aos poucos, por toda a
referida regio; e depois, com o
progresso do tempo, por outras
provncias e reinos do Oriente,
e tambm invadiu as plagas ocidentais e sobretudo europias.
Dizem, pois, que os primeiros
supra-ditos inventores desta bebida, pelo aceno, por assim dizer, das cabras ou camelos, eram
monges cristos, como os prprios Turcos de ordinrio costumam confessar. E em aco de
graas e sufrgio das almas fazem preces por eles, sobretudo
-aqueles Turcos que so minis-
70
71
nas Cahue ou caf, assim como
o trigo que, depois de modo, j
no conserva o nome de trigo,
mas o de farinha; e, como tambm a bebida feita da uva se
chama vinho e no uva, embora o vinho no seja seno a
uva mesma expremida, .Assim, o
nome de Caf no o do fruto,
mas o da bebida.
Divide-se em duas espcies:
uma de cr tirante a branco;
outra a um citrino to escuro
que parece tender um tantinho
para verde. Esta melhor e
superior quela porque, ao ferver, d uma gua muito oleosa.
A estas duas espcies se refere
tambm Avicena (liv. I, trat.
2), como em seu lugar se ver.
Tem dois crtices: o primeiro
e exterior, negro; o segundo,
interior, branco. O modo de preparar a poo o seguinte:
Primeiro deve-se reduzir a p
a semente ou fruto; e para ser
modo mais facilmente, seja torrado algum tanto, ao fogo, numa
vasilha, at assumir uma cr
violceo escura; pois, torrado
em excesso, perderia toda virtude. E assim, para no se queimar, mexicT continuamente
com uma colher ou outro instru-
72
73
seguinte,
adicionando-se
um
pouco do mesmo p.
O uso mais freqente desta
bebida no Egito comeou a vigorar cerca de cem anos para
c, o que se conclui dos autores
que descreveram os costumes,
comidas e bebidas dos Turcos;
pois, ao enumerarem, antes ao
supra-referido tempo, as vrias
bebidas dos Turcos, nenhuma
meno fazem do caf, o que se
pode ver em Ludovico Bassano,
que escreveu no ano de 1545;
em Joo Antnio Menavino, no
ano de 1548 e em Francisco Sansovino nos livros 1 e 3 das histrias dos Turcos, no ano de
1563. Pois, s referem trs bebidas turcas, a saber: o sorbeto,
feito de acar diluido em gua
ou misturado com suco de limo;
a segunda a chamada sciosaph,
composta de mel e uvas passas
misturadas com gua; a terceira
o pechmez, feito de mosto cozido diluido em gua.
Mas Jac Cotovico, de TJtrecht,
no seu "Itinerrio a Jerusalm",
concludo no ano de 1598, d e
pois de enumerar as trs suprareferidas bebidas, discorre, tambm, acuradamente, sobre a
74
75
leve, de bom odor; mas o branco
e pesado mau. Natureza:
quente e seco em primeiro grau,
e segundo certos frio em primeiro. Operaes e propriedades: conforta os membros. Embelezamento: mundifica a pele,
exseca as umiaes que nela se
manifestam, torna bom o cheiro
do corpo e elimina o odor do
psilotro. rgos de nutrio:
bom para o estmago.
Da mesma opinio Joo Veslngio, que nas suas anotaes a
Alpino sobre o bon, cap. 16, diz:
equiparam-no ao buncho de Avicena.
Mas, porventura, objectar algum, contra o que afirmamos,
que este fruto ou semente no
nasce das raizes, mas dos arbsculos; logo, o fruto bunch de
Avicena, que diz colher-se das
raizes Anigailen, no convm
com o nosso bon, de que tratamos.
Para solver esta dificuldade
deve notar-se que o texto rabe
de Avicena, donde foi extrado
o citado texto latino, tem duplo
sentido. Pois, no texto arbico
no se l anigailen, mas am gailan, que se divide em duas dices e no se l numa s dico.
76
como est no texto latino. Mas
como am, no idioma rabe significa ou (seu, vel), por isso a
citao de Avicena pode interpretar-se: o bunch coisa trazida do Iamen, certos porm disseram, que das raizes ou do gailan, que talvez algum arbsculo daquela regio.
Segundo, embora am gailan
sejam duas dices, pode porm
ser o nome de certo arbusto,
como quer Antnio Gigeio no
Tesouro da Lngua Arbica; e
embora se leia bunch, provm
das raizes am gailan deve entender-se, no que o fruto esteja
nas raizes, mas no arbusto chamado am gailan; pois se fosse
produzido pelas raizes, no se
leria logo a seguir: quando envelhece, cai; pois o dizer-se que
o fruto cai pressupe que cai
do alto, logo do arbusto, e no
das raizes, que esto debaixo
da terra; por onde, estes frutos verdadeiramente se colhem
e caem quando envelhecem ou
ee dessecam. Demais, Avicena,
seja o que fr que diga neste
texto, que este fruto provm das
raizes ou dos arbsculos, no o
tem como certo, pois somente
refere a opinio de alguns, o-
77
78
para beberem e esgotarem apenas um pcaro, o que afirmam
costumam fazer para no beberem ao mesmo tempo resduos
que assentam aos poucos, e que
rejeitam como nocivos, depois
de absorvida a gua. H muitos
do povo que percorrem os bazares e vias pblicas, sobretudo
de manh, oferecendo venda
essa gua, que aquecem num
fogareiro posto por baixo e a
ministram a quem quiser, aquecida, e s muito quente a distribuem. E ningum
considera
como feio ou deselegante, seja
de que condio ou religio fr,
se a beber em pblico; nas diverses pblicas, quase em cada
hora, infinitos se renem para
beberem essa gua (de que so
mui vidos), e matam o tempo
conversando.
Quanto ao dito deste autor,
referente gua desta bebida,
que se deve deixar ferver at
se lhe consumir a metade, j
agora no se usa, considerando-se suficiente que ferva algum
tanto com o p.
Prspero Alpino, mdico vneto, no cap. 16 do livro sobre
as Plantas do Egito, assim se
exprime: Vi a rvore no virid-
79
rio de Alibeu Turco, cuja figura
tu agora vers, rvore essa que
produz as sementes divulgassimas, chamadas bon ou ban e
com os quais todos, tanto Egpcios como rabes, preparam
aquela espalhadssima decoco,
que bebem em lugar do vinho,
e que se vende pelos negociantes pblicos de vinhos, no menos que o vinho entre ns, e a
que eles chamam cahua. Essas
sementes so trazidas da Arbia
Feliz: a rvore que digo ter
visto, observei que semelhante
ao eunomo, mas de folhas mais
grossas e duras, mais verdes, e
<Le perptua viridncia. O uso
dessas sementes, que servem
para preparar a referida decoco, conheciissimo de todos;
e j alhures mencionei de que.
modo a preparam. E a empregam para corroborar o estmago
frio e ajudar a digesto, e no
menos para eliminar as obstrues das vsceras, e durante muitos dias com feliz sucesso empregam essa decoco nos tumores hepticos, na frieza do bao
e em antigas obstrues: e tambm parece ser muito boa para
o tero, pois o aquece, livra-o
das obstrues, seno por isso
80
de uso comum entre todas as
mulheres egpcias e rabes, que
sempre, durante o fluxo mensal, auxiliam a evacuao dele,
sorvendo aos poucos grande
quantidade desta decoco quente,
que tambm serve para mover
as regras suspensas. 0 uso desta
fervura, depois de purgado o
corpo, e durante muitos dias, &
utilissimo.
Avicena faz meno destas sementes e refere os mesmos ou
semelhantes usos dos referidos
por mim; e afirma que a semente quente em terceiro
grau, e seca em segundo; o que
contudo no verdade, quandoela tem sabor agri-doce e no
apresenta nenhuma
acrimna.
Tambm ensina que muito
til contra as obstrues das
vsceras, os tumores frios do
fgado ou do bao, mas diz que
provoca nuseas do estmago,
purga a pituita. E que estas
sementes tm muitas
outras
utilidades eu o aprendi por experincia junto dos egrpcios, e
esta a rvore que outrora vi
no Cairo.
Joo Veslngio, nas anotaes
do supracitado captulo 16 de
Alpino, pensa que o bon o-
81
bunch de Avicena; pois, confesso
que bon e bunch o mesmo,
mas a citao de Alpino no
convm com o bunch de Avicena.
Pois Alpino refere ser opinio
de Avicena que essa semente
quente em terceiro grau e seca
em segundo; e o mesmo Avicena, tratando do bunch, como
referimos acima, diz que
quente e seco em primeiro grau
e frio no primeiro, segundo certos. Donde se deduz com clareza
que Alpino, ao citar Avicena, de
nenhum modo se refere ao
bunch, mas a alguma outra semente que at agora me desconhecida e no vista, porque o
lugar de Avicena no citado
por Alpino.
Joo Bahuino, no livro 8 cap.
21 da Histria das Plantas, trata
do Galaf, ou ban de Alpino; e
por isso outros pensaram ser
esse o fruto bon. Mas acho que
o afirmam gratuitamente, pois
o mesmo Alpino distingue o
calaf ou ban, do fruto bon, ao
dissertar sobre o primeiro no
cap. 15, e do segundo no cap.
16; como tambm claramente
se conclui do que diz a seguir,
onde sem dvida cita o referido"
autor a Bellun, que, na inter-
82
pretao dos nomes rabes, diz
que este arbsculo no produz
frutos, mas s flores das quais,
diz Alpino, se distila a gua
chamada Macalef; donde evirtentssimamente se conclui que o
arbsculo Calaf ou ban de que
trata Bahuino no o arbsculo
bon, pois este produz frutos,
mas no flores, como at aqui o
mostrmos.
Pedro delia Talle, celebrrimo
tanto pela nobreza como pelo
cuidado com que escreveu suas
viagens, na epstola terceira,
escrita em Constantinopla no
dia sete de fevereiro de 1615,
enumera o cahue entre as bebidas dos Turcos, e diz que
muito boa para a sade, sobretudo ajuda a digesto, corrobora o estmago e reprime as
fluxes catarrais; tomado depois da ceia, provoca a viglia e
por isso til aos que desejam
estudar noite.
Domingos Magro Melitense,
na epstola escrita ao Eminentssimo Cardeal Branccio, dissertando sobre o caf, depois da
descrio do fruto, das suas qualidades e dos seus efeitos, faz
sentiT que esta semente por
natureza quente e seca e, por
83
isso, corrobora o estmago, ajuda
a digesto, sendo tomada uma
hora depois da refeio; boa
contra o catarro, alivia admirvelmente a cabea, expulsando o
sono, sendo por isso til s viglias dos estudantes; tambm reprime os. movimentos do instinto venreo, conservando o
homem casto; aproveita mais
no inverno que no vero e
mais eficaz tomado sem o crtice
da prpria semente. Os Orientais
bebem o caf em todo tempo, e
mesmo na mesa em lugar do vinho; muito aproveita a quem usa
desta bebida e pode ser tomada
sem inconveniente quatro vezes
por semana, pois nunca se ouviu
dizer que a ningum fizesse mal.E um pouco adiante acrescenta:
elimina as obstrues e opilaes
e a experincia nos ensina que o
caf expele os catarrais e outras
enfermidades oriundas do fgado
e obra tais efeitos sem ofender
ao estmago. E a razo por
que os Turcos em geral no sofrem de flexes, nem de dor de
dentes, nem da podagra, nem de
doenas semelhantes.
O mesmo autor aduz uma epstola de certo mdico de Constantinopla, dirigida a um varo
84
ilustre, Epddauro, onde se lem
as seguintes vrias propriedades e efeitos desta bebida: til
s mulheres menstruadas, e lhes
confere s carnes uma cr belssima, a vivacidade aos olhos
e s demais partes do corpo;
tambm til nos males hemorroidais; e os viandantes, que
usam desta bebida, resistem aos
trabalhos do dia, sede e s viglias da noite; tambm profcua nas dores da podagra;
para
diminuir
e provocar o
mnstruo; e embora todo=i esses efeitos sejam contrrios entre si; pois a viglia, que aumenta todas as dores, de nenhum
modo deveria acalmar a da podagra; a sede se modera com
a umidade, a viglia provocada
pela secura; contudo diz que
experimentam esses dois efeitos contrrios. Depois acrescenta
que elimina as opilaes e todos os humores e reprime os vapores que sobem do estmago
cabea; e conclui que deve ser
tomado puro e sem acar, de
cuja opinio tambm participa
o referido Domingos Magro na
citada epstola.
Na Relao sobre esta bebida,
impressa primeiro em Londres,
85
no Reino da Inglaterra, e d e
Bois em Gnova, em Florena e
este ano aqui em Roma, se l
que esta semente fria e seca;
e embora desseque, no aquece
nem inflama, ajuda a digesto,
vivifica os espritos; o seu fumo
til s doenas dos olhos, reprime as fumosidades internas e
por conseqncia as dores de
cabea; impede as fluxes catarrais que da cabea descem ao
estmago, preserva o homem do
tabes e elimina a tosse proveniente da inflamao dos pulmes.
Na Inglaterra, a experincia
ensina que aquele reino muito
aproveitou depois que usou desta
bebida; e sobretudo na hidropisia, na podagra, e num outro
gnero de doena chamada pelos ingleses scuroy.
A experincia ensina que
superior a todas as poes dessecantes para os velhos e crianas, que sofrem de humores frios.
Aproveita s grvidas para
terem feliz parto e tambm s
que tiveram as regras suspensas
por trs ou quatro meses.
muito profcua nos males
do bao, ou das opilaes, nas
86
ventosidades hipocondracas e
doenas semelhantes.
Impede o sono e, portanto,
quem no quiser ficar acordado
no a beba depois da ceia.
Observou-se que nos pasesdos Turcos, onde sempre se toma
esta poo, no reina o mal dosclculos nem o da podagra, nem
o da hidropisia. No relaxante,
nem adstrigente do corpo.
Joo Veslngio acrescenta que
muito til quando o languor
invade o corao ou o estmago.
Tais so, segundo os referidos
autores, as salutares qualidades
e efeitos do caf para a sade
humana; e certos deles eu mesmo os experimentei quando percorri as plagas orientais no ano
de 1650; pois muito me aproveitou para a digesto dos alimentos, para a corroborao do estmago e para as viglias da
noite.
O Padre Luiz Gianini, da Companhia de Jesus, substituto doReino da Frana, narrava coisas
admirveis sobre esta bebida; e
talvez foi dos primeiros que a
usaram aqui em Roma, e j v e
lho resistia a todos os trabalhos
do dia, s atividades noturnas
da sua Religio, confessando que
87
na bebida do caf hauria a boa
sade e muitssimas vezes me
exortava a tom-la. le ainda
vive na Frana, octogenrio.
0 mesmo abertamente me afirmava Antnio Sangiorgio, nobre
familiar do Cardeal de Bolonha,
Bernardino Spada; experimentou-lhe a mesma utilidade e sobretudo nos fluxos catarrais de
que muito sofria antes de usar
do caf. Morreu em Roma quase
septuagenrio.
O Senhor Inocncio, da nobilssima famlia romana dos
Conti, vice-governador geral dos
Estados da Igreja, vrias vezes
na semana e em minha presena
tomava essa bebida, para ajudar a digesto dos alimentos.
Mas, no lhe foi til para livrl-lo
dos sofrimentos padecidos tanto
nas expedies blicas Alemanha, admirvelmente levadas a
cabo sob os imperadores Fernando Segundo e Terceiro, como
na fortificao da Dalmcia em
defesa da Religio Catlica contra os Turcos, no tempo mais
quente do ano. Livre destes trabalhos, morreu em Roma, mais
que quadragenrio, no sem ser
chorado da Europa.
Gomo, porm, desta bebida
88
proveem efeitos contrrios; e
se procedem da qualidade quente
e seca ou da qualidade fina, isso
o deixo aos fsicos. Devese, porm, notar que a sua cr negra
e o sabor amargo no provm
da sua natureza, mas acidental, da torrefao da semente.
Pois a semente de si branca,
e to grata ao gosto, acompanhado de certa doura, que mal
se lhe percebe levssimo amargor, como se pode ler no citado
lugar de Alpino. Por isso os Orientais so de opinio que esta
semente participa igualmente do
quente e do frio, pela razo seguinte de pensarem que os crtices dela so de qualidade fria,
mas a semente mesma de qualidade temperada, tendendo algum tanto para quente. E com
isso concorda Pedro delia Valle,
na citada epstola terceira, escrita em Constantinopla, bem
como Joo Veslngio nas notas
ao capitulo 16 de Alpino, onde
diz: A harmonia das qualidades
deste fruto, a que chamam manifestas, dispar. Pois o crtice
participa do frio, mas com secura predominante, ao passo que
o caroo
moderadamente
quente. Aquele afeta, no com
89
inclemncia, o sentido da lngua, com certa acidez, e este
com evidente amargor. Por isso
nem causa nusea ao estmago,
por mais que se tome a decoco, nem lhe prejudicial com
intenso grau de calor, contanto
que seja tomado moderadamente
e modo numa pedra com pilo
de madeira. A decoco do crtice se ministra melhor nos calores estivais dos febricitantes.
Ao contrrio, como os sucos frios
e crassos impedem pelo infarto,
nocivo a condies comuns do
corpo, deve-se preferir a outra
decoco, do caroo modo, sem
se deixar de lado, sendo necessrio, uma mistura de ambos.
Tudo isto comprovado pelo
fato de, no Egito e na Arbia,
que so regies mais quentes,
geralmente no se tomarem desta
bebida no tempo estivai, seno
os crtices modos do mesmo
modo que as sementes; e na estao hibernai as prprias sementes. E em outras regies menos clidas, como no Reino da
Sria, segundo eu mesmo o p r e
senciei, se toma esta bebida no
vero junto com os crtices. o
que no se faz no inverno,
quando se toma sem eles, sinal
90
evidente de que os crtices so
de qualidade mais iria que a
semente.
Graas sumas sejam pois dadas a Deus, nosso Conservador,
que cada dia nos oferece novos
modos de nos preservarmos fortes e sos, a quem seja dado
louvor e glria eternamente.
NDICE
PAG.
XI
1
59
FAUSTO
NHIRONC
IANESIO
ttJ
LU
<
u
o
OQ
to
tn
t/i
D.N.C
1945
'
'tv
li
vi
5^
y
r.^r
BRASILIANA DIGITAL
ORIENTAES PARA O USO
Esta uma cpia digital de um documento (ou parte dele) que
pertence a um dos acervos que participam do projeto BRASILIANA
USP. Tratase de uma referncia, a mais fiel possvel, a um
documento original. Neste sentido, procuramos manter a
integridade e a autenticidade da fonte, no realizando alteraes no
ambiente digital com exceo de ajustes de cor, contraste e
definio.
1. Voc apenas deve utilizar esta obra para fins no comerciais.
Os livros, textos e imagens que publicamos na Brasiliana Digital so
todos de domnio pblico, no entanto, proibido o uso comercial
das nossas imagens.
2. Atribuio. Quando utilizar este documento em outro contexto,
voc deve dar crdito ao autor (ou autores), Brasiliana Digital e ao
acervo original, da forma como aparece na ficha catalogrfica
(metadados) do repositrio digital. Pedimos que voc no
republique este contedo na rede mundial de computadores
(internet) sem a nossa expressa autorizao.
3. Direitos do autor. No Brasil, os direitos do autor so regulados
pela Lei n. 9.610, de 19 de Fevereiro de 1998. Os direitos do autor
esto tambm respaldados na Conveno de Berna, de 1971.
Sabemos das dificuldades existentes para a verificao se um obra
realmente encontrase em domnio pblico. Neste sentido, se voc
acreditar que algum documento publicado na Brasiliana Digital
esteja violando direitos autorais de traduo, verso, exibio,
reproduo ou quaisquer outros, solicitamos que nos informe
imediatamente (brasiliana@usp.br).