Subkultury Mlodziezowe W Polsce - Wybrane Zagadnienia NR 131 Smialek M

MATERIAY DYDAKTYCZNE
131
a
ZAKAD SUBY
PREWENCYJNEJ
Marceli miaek
SUBKULTURY MODZIEOWE W POLSCE

WYBRANE ZAGADNIENIA
CENTRUM SZKOLENIA POLICJI

Legionowo 2015
1
Zakad Suby Prewencyjnej
Korekta, skad i druk:

Wydzia Wydawnictw i Poligrafii
Centrum Szkolenia Policji w Legionowie
Nakad 59 egz.
2
Spis treci
Wstp ......................................................................................................................................... 5
1. Podstawowe pojcia .............................................................................................................. 7
1.1. Subkultura ...................................................................................................................... 7
1.2. Patologia spoeczna ........................................................................................................ 8
1.3. Niedostosowanie spoeczne modziey........................................................................... 8
1.4. Kontestacja ..................................................................................................................... 9
2. Fazy subkultury modzieowej ........................................................................................... 10
3. Typologia subkultur modzieowych .................................................................................. 11
4. Przyczyny powstawania ...................................................................................................... 12
5. Subkultury modzieowe w Polsce ..................................................................................... 14
5.1. Bikiniarze . ................................................................................................................. 14
5.2. Chuligani ................................................................................................................... 15
5.3. Gitowcy ..................................................................................................................... 16
5.4. Hippisi ....................................................................................................................... 18
5.5. Rastafarianie .............................................................................................................. 20
5.6. Metalowcy ................................................................................................................. 21
5.7. Punki .......................................................................................................................... 22
5.8. Skinheadzi (Skini) ..................................................................................................... 24
5.9. Satanici . ................................................................................................................... 25
5.10. Szalikowcy . ............................................................................................................... 27
5.11. Graficiarze (sprejowcy) ............................................................................................. 29
5.12. Skaterzy (skejci) ........................................................................................................ 30
5.13. Dresiarze .................................................................................................................... 31
5.14. Hiphopowcy . ............................................................................................................. 32
5.15. Emo . .......................................................................................................................... 33
5.16. Goci ........................................................................................................................... 34
5.17. Hipsterzy (Hipstersi) . ................................................................................................ 35
Zakoczenie ............................................................................................................................. 37
Bibliografia .............................................................................................................................. 38
Wstp
Okres dorastania to niezmiernie istotny etap w yciu kadego czowieka. Jest to czas
przejcia ze wiata dzieci do wiata dorosych. Wystpujcy wwczas rozwj aktywnoci
umysowej: krytycyzm i dociekliwo, samodzielno mylenia, zdolno analizowania, wnioskowania, wydawania sdw, powoduje, e mody czowiek najczciej wtedy zaczyna traci
zaufanie do dorosych. Uczucie buntu i nietolerowanie okrelonych wzorcw zachowa dorosego wiata prowadz czsto do kryzysu autorytetu rodzicw. W takich momentach modzie,
czujc si osamotniona, chcc uzupeni swoje niezaspokojone potrzeby, szuka zrozumienia
wrd swoich rwienikw, natrafiajc nierzadko na kogo podobnie niedowiadczonego.
Bardzo czsto efektem jest przynaleno do subkultur, wzbudzajcych raczej niech i na og
negatywnie ocenianych przez spoeczestwo.
Subkultury modzieowe zawsze byy przedmiotem zainteresowania psychologw, socjologw, opinii publicznej. Zainteresowanie tym problemem nie maleje. Nowe subkultury
wyraaj swoje pogldy oraz potrzeby, zmodyfikowane we wspczesnych warunkach spoecznych, politycznych i gospodarczych.
Fenomen subkultur modzieowych od kilkudziesiciu lat budzi powszechne zainteresowanie naukowcw, przedstawicieli mass mediw oraz osb zaangaowanych w proces wychowania modego pokolenia. Ze wzgldu na trudno dotarcia do rzetelnych informacji oraz
nieznajomo przyczyn zjawiska, otacza je aura tajemniczoci i posmak sensacji. Informacje,
ktre przedostaj si do prasy czy telewizji, dotycz najczciej dewiacyjnych przejaww dziaalnoci subkultur. Tak te zwyko si potocznie rozumie termin subkultura jako zagraajcy porzdkowi spoecznemu, prymitywny lub co najmniej niekonwencjonalny sposb uczestniczenia w kulturze1.
Niniejsze opracowanie kierowane jest przede wszystkim do policjantw sub prewencyjnych. Stanowi prb przedstawienia w zarysie wybranych zaganie z zakresu problematyki
subkultur. Autor wiadomie pomin w publikacji kwesti sporw naukowych dotyczcych zjawiska, gdy ich prezentacja mogaby niekorzystnie wpyn na walor praktyczny opracowania,
ktre w zaoeniu ma by wycznie materiaem pomocniczym dla policjantw.
P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 2003, s. 9.
1. Podstawowe pojcia
Przytoczona poniej terminologia oraz jej wyjanienie z pewnoci nie s wystarczajce,

aby w peni wyczerpa temat subkultur, niemniej jednak w pewnym stopniu przybliaj pojcia
zwizane z tym zjawiskiem.
1.1. Subkultura
Mirosaw Pczak, polski badacz subkultur modzieowych stwierdza, e termin subkultura bywa rozmaicie definiowany. Przewanie jednak wizano go z patologi spoeczn, nieprzystosowaniem, podwaaniem obowizujcych norm lub z prymitywizmem, nisk jakoci
sposobu uczestniczenia w kulturze. Ju w samej etymologii sowa subkultura zdaje si zawiera to, co nisze, gorsze. I wiele zjawisk, okrelanych przy uyciu tego sowa, odpowiada
takiemu wanie rozumieniu jego sensu. Wemy choby na przykad agresywne zachowania
skinheadw, bijatyki na stadionach pikarskich, wzajemn agresj rnych grup modziey.
Mwi si te o subkulturach narkomaskich, pijackich, przestpczych. Nie bez przyczyny,
gdy termin subkultura pierwotnie by uywany w naukach spoecznych w odniesieniu do
grup spatologizowanych, pozostajcych w konflikcie ze spoeczestwem. Nieco upraszczajc,
mona powiedzie, e pojawienie si gangw modzieowych wywoao u badaczy potrzeb
nadania owym gangom wsplnej nazwy2.
Problemy definicyjne warunkowane byy w duym stopniu specyfik i skal zjawisk
spoecznych, do ktrych definicja subkultury miaaby si odnosi. Dlatego niekiedy okreleniem tym obejmowano grupy przestpcze i dewiacyjne, czasem ruchy spoeczne, a czasem
wyizolowane z caoci systemu spoecznego rodowiska. Mirosaw Pczak definiuje subkultur
w nastpujcy sposb to wzgldnie spjna grupa spoeczna pozostajca na marginesie dominujcych w danym systemie tendencji ycia spoecznego, wyraajca swoj odrbno
poprzez zanegowanie lub podwaanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorw
kultury3.
Poszukiwanie adekwatnej definicji do tak zoonego zjawiska, jakim s subkultury, jest
w naukach spoecznych cigle aktualne. W kadym razie wydaje si, e niezalenie od sposobu
definiowania subkultury w jej skad wchodz nastpujce elementy:
a) wzgldnie spjna grupa spoeczna, w ktrej na gruncie wsplnych zainteresowa i de,
a nieraz rwnie norm, wartoci i wzorw odpowiadajcych czonkom grupy i ich obowizujcych, wytwarzaj si do trwae wizi midzy jej czonkami;
2
M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, Wydawnictwo Semper, Warszawa 1992, s. 3.

Tame, s. 4.
b) grupa wyraajca swoj odrbno poprzez zanegowanie caego systemu kulturowego lub
niektrych jego elementw (to jest wartoci stanowicych podstaw tej kultury oraz caego
zespou instytucji na nich opartych), lub te poprzez zanegowanie oraz propozycje kultury
alternatywnej, ktre sytuuj si rwnolegle obok kultury dominujcej;
c) grupa subkulturowa z racji swojej odrbnoci pozostajca na marginesie dominujcych
w danym systemie tendencji ycia spoecznego4.
W niniejszym materiale dydaktycznym ze wzgldu na jego praktyczny charakter termin subkultura jest uywany take jako synonim sowa podkultura, mimo e w wielu opracowaniach naukowych rnicuje si te pojcia.
1.2. Patologia spoeczna

Za twrc i popularyzatora polskiej szkoy patologii spoecznej uwaa si A. Podgreckiego i z uwagi na to jego definicja patologii przywoywana jest najczciej. Patologi spoeczn
okrela on ten rodzaj zachowa, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiego systemu spoecznego czy ten rodzaj struktury, ktry pozostaje w zasadniczej, niedajcej si pogodzi sprzecznoci ze wiatopogldowymi wartociami, ktre w danej spoecznoci s akceptowane5.
Tre definicji uzalenia patologi od spoecznych ocen. Wikszo autorw podziela ten
pogld, dodajc wasne kryteria wystpowania zjawiska w wikszej zbiorowoci6.
1.3. Niedostosowanie spoeczne modziey

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele okrele i definicji niedostosowania spoecznego przyjmowanych przez autorw w zalenoci od ich potrzeb badawczych.
Dobrochna Wjcik uznaa za nieprzystosowane spoecznie dzieci i modzie, ktrych
zachowanie nacechowane jest caym zespoem objaww, wiadczcych o nieprzestrzeganiu
przez nich pewnych podstawowych zasad postpowania, norm spoecznych obowizujcych
modzie w tym wieku, przy czym zachowania takie nie maj charakteru sporadycznego, ale
s wzgldnie trwae, powtarzajce si wielokrotnie. Objawami tak rozumianego nieprzystosowania spoecznego s: systematyczne wagary, wielogodzinne wasanie si bez kontroli po ulicach, ucieczki z domu, przebywanie w rodowisku zdemoralizowanych kolegw, dokonywanie
kradziey, picie alkoholu, demoralizacja seksualna, wandalizm, zachowania agresywne7.
M. Filipiak, Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 1999, s. 17.
5
A. Podgrecki, Patologia ycia spoecznego, PWN, Warszawa 1969, s. 24.
6
L. Albaski, Wybrane zagadnienia z patologii spoecznej, Jelenia Gra 2010, s. 7.
7
D. Wjcik, Nieprzystosowanie spoeczne modziey, Wrocaw 1984, s. 29.
8
1. Podstawowe
a pojcia
1.4. Kontestacja
Termin kontestacja (od ac. contestari protestowa, przeczy, kwestionowa) w najoglniejszym rozumieniu oznacza wyraanie protestu, kwestionowanie czego, manifestowanie
swojego sprzeciwu w zrnicowany sposb. Przedmiotem sprzeciwu moe by jaki obowizek spoeczny, instytucja, ustrj lub caa rzeczywisto spoeczna. Odnoszc termin kontestacja do kultury, mona powiedzie, e kontestacja kultury jest wyraaniem protestu przeciw
normom i wartociom zastanej kultury oraz instytucji, ktre na tych normach i wartociach
s oparte. Motywem protestu jest odczuwana dysfunkcjonalno teje kultury wobec potrzeb
modego, wstpujcego w ycie pokolenia. Subkultury modzieowe powstaj po to, aby umoliwi realizacj tych potrzeb modziey, ktre kultura zinstytucjonalizowana lekceway lub
wrcz represjonuje. Drog do spenienia tego postulatu jest zmiana kultury, przy czym owa
zmiana bywa rnie rozumiana, zalenie od stopnia radykalizacji poszczeglnych grup subkulturowych (ulepszenie, uzupenienie lub zniszczenie kultury). Z tej samej racji rne s przejawy kontestacji, czyli formy, jakie ona przybiera8.
M. Filipiak, Subkultury modzieowe wczoraj i dzi, Tyczyn 2001, s. 2223.
2. Fazy subkultury modzieowej
Badacze opisujcy zjawiska spontanicznej kultury modzieowej wskazuj na jej dynamiczny charakter oraz trjfazowy rozwj.
Trzy fazy subkultury modzieowej:
1. Faza subkultury modzieowej. Ten pocztkowy etap charakteryzuje ch odrnienia
si grup modzieowych od reszty spoeczestwa. Subkulturowa inno jest podkrelana
gwnie przez zewntrzne atrybuty ubir, styl spdzania wolnego czasu, jzyk itp. Wzory
zachowania tego rodzaju grup mieszcz si w ramach powszechnie obowizujcego porzdku spoecznego.
2. Faza kontrkultury. Modzie uwiadamia sobie wtedy swoj odrbno pokoleniow
i kulturow. Protest przeciwko zasadom funkcjonowania oraz wartociom, tworzcym
fundament spoeczestw zachodniego krgu kulturowego, doprowadzi do powstania tzw.
wiatopogldu kontestacyjnego. Jego gwny element to zakwestionowanie wiata rzdzonego przez wartoci materialne, nastawionego na efektywno i zysk.
3. Faza kultury alternatywnej. Jest to stadium najbardziej dojrzae: totaln krytyk zastanego wiata dorosych powoli zastpuj prby kreowania wzorcw i zachowa pozytywnych.
Spoecznoci alternatywne s nastawione raczej na twrcz aktywno na obrzeach gwnego nurtu kulturowego ni na atakowanie starego systemu. Formy dziaa alternatywnych
to np. redagowanie niezalenych wydawnictw (fanzinw), organizowanie happeningw,
angaowanie si w programy na rzecz rozwoju duchowego oraz przynaleno do ruchw
ekologicznych lub walczcych o prawa mniejszoci. Przejawy kultury alternatywnej s bardzo zrnicowane. Wsplnym mianownikiem jest ich spontaniczny charakter i przekonanie
o wartoci, jak stanowi wolno i moliwo wyboru indywidualnej drogi ycia9.
Trjfazowy proces rozwoju kultury modzieowej mg przyjmowa ksztat zbliony do
opisywanego przez Mirosawa Pczaka Bywao tak: mody czowiek opuszcza dom rodzinny, na jaki czas zamieszka w komunie hippisowskiej, potem widziano go na demonstracjach
antywojennych, a wreszcie wczy si w prace ruchu ekologicznego10.
P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, s. 1011.

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, s. 4.
10
10
3. Typologia subkultur modzieowych
Wedug Marka Jdrzejewskiego subkultury modzieowe mona podzieli na:

1) subkultury alternatywne, w granicach ktrych wystpuj:
a) subkultury religijno-terapeutyczne, stawiajce sobie za gwny cel indywidualne doskonalenie osobowoci i podnoszenie na wyszy poziom stanu wiadomoci i wiedzy;
b) subkultury ekologiczno-pacyfistyczne, ktre w dziaalnoci na rzecz rodowiska, zdrowia
ludzkiego i w idei pokoju upatruj now jako spoecznych przey i dowiadcze;
2) subkultury buntu i ucieczki:
a) subkultury buntu spoeczno-obyczajowego zakadaj szacunek dla indywidualnoci
i denia do realizowania okrelonego stylu ycia (np. beatnicy, hippisi, punki, poppersi),
jak rwnie wystpuj z pewnym pozytywnym programem przemian w wymiarze kulturowym, spoecznym, a nawet politycznym;
b) subkultury izolacji od spoeczestwa w swojej genezie odwouj si do kultu siy
i podlegoci (np. gitowcy, rockersi, killersi, skinheadzi), a cz ich dowiadczenia resocjalizacyjne (poprawczaki, wizienia), swoisty argon oraz specyficzne formy komunikacji, tzw. drugie ycie; w warunkach wolnociowych grupy te mona okreli jako
subkultury przygody i ryzyka;
3) subkultury kreacyjne modzie ta wybiera twrcz drog rozwoju (undergroundowa muzyka rockowa, dziaalno paradziennikarska):
a) subkultury autokreacji artystycznej funkcjonowanie w trzecim obiegu kulturowym
traktowane jest jako forma samodoskonalenia si i samorealizacji w oparciu o zasad
niezalenoci od profesjonalistw: uznanych twrcw, tzw. elity kulturotwrczej;
b) subkultury kultury dziania si, bycia w drodze, na szlaku (imprezy, festiwale modzieowe, miejsca spotka itp.);
c) subkultury dziaalnoci happeningowej jest to zjawisko o cechach efemerycznych,
cho dowodzce potrzeby samookrelenia si wobec rzeczywistoci poprzez ulotne akcje, pikiety, manifestacje, sprejowanie murw itp.11
11
M. Jdrzejewski, Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, AK, Warszawa 1999, s. 8687.
11
4. Przyczyny powstawania
Nieformalne grupy modzieowe o charakterze podkultur s otoczeniem, w ktrym dorastajce jednostki poszukuj moliwoci samodzielnego dziaania, wasnego miejsca w otaczajcej rzeczywistoci, pozycji spoecznej, wasnej wanoci i znaczenia. Umoliwiaj modym
osobom samorealizacj w rnych dziedzinach ycia, czsto poprzez kwestionowanie, negacj
bd nawet odrzucenie norm i wartoci uznawanych przez wikszo spoeczestwa. Pozwalaj na redukcj napi psychicznych i frustracji zwizanych z brakiem poczucia bezpieczestwa,
zrozumienia przez otoczenie lub te z niezrozumieniem przez nich otoczenia. Pomagaj zapomnie o kopotach, uatwiaj rozwizywanie problemw, czsto nierozumianych lub bagatelizowanych przez dorosych. Modzie w grupach o znamionach podkultur czuje si potrzebna
i akceptowana. Teresa Sotysiak (1998), badajc zjawisko podkultury, wyrnia nastpujce
czynniki sprawcze uczestnictwa w nim modziey:
utrudnione kontakty spoeczne dorastajcej jednostki ze rodowiskiem rwieniczo-koleeskim (odtrcanie jej z rnych przyczyn, wymiewanie, naznaczanie) i poszukiwanie przez
ni osb, ktre by j akceptoway i uznaway;
brak bd utrudniony dostp do dziaalnoci w organizacjach modzieowych, a take mao
atrakcyjne lub przestarzae dla jednostki formy dziaalnoci tych organizacji;
propagowanie przez rodki masowego przekazu negatywnych i wrcz destrukcyjnych form
zachowa wraz z podaniem niemale gotowych recept, jak dziaa w podkulturach;
bliskie kontakty z osobami nalecymi do subkultur modzieowych, subiektywna atrakcyjno, a nawet fascynacja tymi osobami;
nie bez znaczenia dla rozwoju subkultur s dokonujce si przeobraenia ekonomiczno-spoeczne i polityczne na wiecie i w kraju;
brak perspektyw rozwoju i samorealizacji modziey;
traktowanie modziey marginalnie, nieraz z lekcewaeniem bd bagatelizowaniem, jak te
niedostrzeganie jej problemw;
kryzys dotychczasowego systemu wartoci oraz rozbienoci midzy preferowanymi normami i wartociami a ich stosowaniem przez blisze i dalsze otoczenie spoeczne;
wszelkie nieprawidowe, nieefektywne, nieudolne i z rnych powodw mao skuteczne oddziaywania opiekucze i socjalizacyjno-wychowawcze na jednostk, utrudniajce jej prawidow samorealizacj i zaspokojenie potrzeb w najbliszym otoczeniu: w rodzinie, wrd
rwienikw, w szkole, a take zwizane z tym zakcenia w wypenianiu obowizkw
szkolnych, niepowodzenia w nauce i wiele innych dysfunkcjonalnoci utrudniajcych wypenianie roli ucznia;
zaburzenia wizi emocjonalnych midzy jednostk a czonkami rodziny, subiektywne poczucie odtrcenia czy te osamotnienia dorastajcej jednostki przez najblisze i znaczce osoby;
zy klimat w rodzinie zdeterminowany zaburzon struktur rodziny, konfliktami, rnymi
formami agresji, a take nieprawidowymi metodami socjalizacyjno-wychowawczymi stosowanymi wobec jednostki;
12
4. Przyczynyapowstawania
trudne warunki socjalno-bytowe w rodzinie bd skupienie szczeglnej uwagi na potrzebach

materialnych bez uwzgldnienia potrzeb psychospoecznych modego pokolenia;
wystpowanie zjawisk patologicznych w rodzinie i negatywnych wzorw zachowa skaniajcych jednostk do ich naladowania i poszukiwania otoczenia uatwiajcego demonstrowanie dewiacyjnych form zachowa;
brak bd nieprawidowa kontrola dziaa i poczyna dorastajcej jednostki w rnych okolicznociach i sytuacjach jej ycia, a zwaszcza w kryzysowych wydarzeniach;
nieodpowiednie formy i sposoby spdzania czasu wolnego, np. picie alkoholu jako warunek
dobrej zabawy;
utrudniony dostp do dbr kultury bd brak przygotowania jednostki do korzystania
z osigni kultury masowej czy alternatywnej12.
12
L. Albaski, Wybrane zagadnienia z patologii spoecznej, Jelenia Gra 2010, s. 126128.
13
5. Subkultury modzieowe w Polsce
W rozdziale tym zostanie przedstawiona zwiza charakterystyka najwaniejszych

subkultur modzieowych dziaajcych w Polsce. O niektrych z nich moemy wyraa si
w czasie przeszym (bikiniarze), inne najbardziej burzliwy okres maj ju za sob (punki). Nieodcznym atrybutem przemian cywilizacyjnych i procesw rozwoju spoecznego jest jednak
pojawianie si kolejnych subkultur modzieowych (emo). Tym, co je czy, jest wywieranie
wpywu na przebieg procesu socjalizacji modych ludzi zaangaowanych w funkcjonowanie
subkultury.
Dziaajce w powojennej Polsce nieformalne grupy modzieowe zapoyczay idee i modele ycia najczciej od modziey Europy Zachodniej i Stanw Zjednoczonych. Tworzyy si te rodzime grupy protestujcej i poszukujcej modziey. Poszukiway drg wyjcia
z rzeczywistoci, ktrej nie chciay zaakceptowa, od ktrej chciay uciec, przeciw ktrej kontestoway. Z czasem w tych grupach wytworzya si swoista wi i podkultura danej zbiorowoci. Modzie przyjmowaa okrelone zasady, zwyczaje postpowania, styl ycia, a take
nazw przyjt przez siebie lub nadan przez innych.
5.1. Bikiniarze
Historycznie rzecz biorc, subkultur modzieow, ktra pojawia si najwczeniej
w powojennej Polsce, byli bikiniarze (fr. zazou, w Krakowie zwani rwnie dolerami). Subkultura ta funkcjonowaa w latach 50. Jej charakterystyk znajdziemy m.in. w Dzienniku 1954
Leopolda Tyrmanda, jednej z najbarwniejszych postaci bikiniarskiego wiatka. Na ksztat subkultury miaa wpyw przede wszystkim wczesna sytuacja spoeczno-polityczna. Pocztek
lat 50. w Polsce to okres szczelnego oddzielenia od kultury Zachodu, przeladowa politycznych i dominacji komunistycznej propagandy. W warunkach pastwa policyjnego nieomal kada dziedzina ycia miaa by odgrnie zorganizowana zaczynajc od sfery wiatopogldu,
a na rozrywce koczc. Bikiniarze, wywodzcy si gwnie spord modziey inteligenckiej,
odrzucali oficjalnie propagowane wzorce; cenili indywidualno i osobist wolno, starali si
odrnia od szarego tumu. Przede wszystkim jednak byli zafascynowani wszelkimi przejawami zachodniej (gwnie amerykaskiej) kultury. Zewntrznym wyrnikiem bikiniarskiego
stylu ycia by wygld: wosy zaczesane do tyu w tzw. plerez, obszerne, welwetowe marynarki, kolorowe, szerokie krawaty (bikini), wskie spodnie, zaprasowane na kant i sigajce
do kostek, kolorowe skarpetki oraz dopeniajce cao buty na grubej podeszwie (soninie).
W dobrym tonie byo orientowanie si w aktualnych trendach popkultury Zachodu. Osoby,
ktre mogy si pochwali znajomoci nowinek z zakresu mody, muzyki, taca, literatury
lub sztuki, cieszyy si najwiksz atrakcyjnoci w subkulturowych krgach. Muzyk najlepiej wyraajc tsknoty za kolorowym, wolnym wiatem by jazz. Suchanie przemyconych
14
5. Subkultury modzieowe
w Polsce
a
zza elaznej kurtyny pyt lub Radia Luxemburg byo obowizkowym punktem prywatek organizowanych w gronie znajomych. Prywatki byy wanym elementem bikiniarskiego stylu
ycia pozwalay na spotkanie si w swobodnej atmosferze, wymian pogldw i dostp do
zakazanych owocw (zachodniej muzyki, taca, mody). Charakterystyczna dla bikiniarzy bya
rwnie dua, jak na owe czasy, swoboda obyczajowa w relacjach damsko-mskich (przy czym
model tych stosunkw by partnerski, obu stronom przyznawano rwne prawa). Zwaywszy na
prezentowane przez bikiniarzy, rozrywkowe podejcie do ycia, pastwo komunistyczne uznao ich z miejsca za zdemoralizowany i obcy klasowo odam modziey, zaraonej buruazyjn
propagand. Przedstawiciele subkultury byli krytykowani przez media oraz atakowani przez
milicj i przedstawicieli organizacji modzieowych. Po odwily w roku 1956, przejawiajcej
si m.in. szerszym otwarciem Polski na wiat Zachodu, subkultura bikiniarzy stopniowo zanika13. Etos bikiniarzy wyrs na afirmacji zakazanego, dlatego zamar, gdy to, co zakazane,
stao si legalne i czciowo przynajmniej przejte przez kultur oficialn14.
5.2. Chuligani
Przestpcza lub parakryminalna subkultura modzieowa, ktrej najbardziej znamienn
cech socjologiczn jest nadanie grupie rwieniczej nastolatkw charakteru i struktury gangu: silny, zwykle nieco starszy od reszty grupy przywdca, hierarchia obowizujca w grupie,
mocna spoisto grupy i wynikajca std grupowa solidarno, przyjcie swoistego kodeksu
wicego wszystkich czonkw grupy. Nazwa pochodzi najprawdopodobniej od nazwiska zamieszkaej w poudniowym Londynie (Sothwark) irlandzkiej rodziny Houligan, yjcej z dnia
na dzie, wbrew przyjtym przez og normom. Niektrzy wywodz ten termin od nazwiska
synnego w XIX w. w Anglii przywdcy bandy modych przestpcw Hooleya. W kadym
razie nazwa chuligastwo, jako synonim wykolejonej modziey, funkcjonuje w Wielkiej
Brytanii ju od lat 80. XIX w.15
W Polsce subkultura chuliganw ze wszystkimi waciwymi jej cechami rozwina si
dopiero w latach 50. XX w., chocia zjawisko zorganizowanej przestpczoci nieletnich znane
byo ju przed wojn (m.in. synne szkoy zodziejskie Papy Tasiemki i innych mistrzw
w zodziejskim fachu). Chuligani stali si elementem pejzau socjalistycznego miasta, do
1956 r. wstydliwie przemilczanym przez pras bd kwitowanym formuk o kapitalistycznym i drobnoburuazyjnym dziedzictwie. Najpierw chuligani przyswajali sobie styl i wygld
waciwy bikiniarzom i najwyraniej dzielili z nimi t sam fascynacj Zachodem. Po pewnym
czasie wypracowali wasny styl (m.in. golfy i czapki oprychwki), nawizujc nieco do wizerunku przedwojennego apasza. Istotn rol odegrao w tym denie do odrbnoci wasnej
subkultury. Chuligani bardzo nie lubili, gdy potoczna opinia utosamiaa ich z bikiniarzami.
Przyswojenie sobie stylu bikiniarskiego byo wycznie funkcj oficjalnego potpienia tego
stylu. Przyjmowano go, gdy by wyrazem nonkonformizmu i tego, co zakazane. Gdy oficjalna krytyka bikiniarstwa zelaa, chuligani wybrali dla siebie inny wzorzec, zachowujc tym
13

15
Tame, s. 19.
14
15
samym aur niepokornoci. Bikiniarze stanowili bowiem dla chuliganw co w rodzaju konkurencji i najbliszego negatywnego odniesienia16.
Duy wpyw na starcia midzy chuliganami a bikiniarzami miao spoeczne usytuowanie obu rodowisk. Chuligani to modzie pochodzca przede wszystkim ze rodowisk robotniczych, natomiast bikiniarze mieli gwnie pochodzenie inteligenckie.
W stylu ycia chuliganw naleao wykazywa si pogard i agresywn brutalnoci
wobec obcych std kryminalne wykroczenia nie musiay mie jakiejkolwiek pragmatycznej
intencji, stanowiy rodzaj zabawy. Ulubionymi rozrywkami byy: kino, imprezy sportowe, muzyka (zw. rodzcy si wwczas rocknroll), picie alkoholu, okazjonalne bjki oraz szczeglny
typ uprawiania seksu (tzw. sztafeta czyli seks wielu chopcw z jedn dziewczyn, nierzadko
po prostu gwat zbiorowy). Subkultura chuliganw, mimo staej obecnoci sowa chuligan
w jzyku potocznym, stracia swoj wyrazisto i zanika na pocztku lat 60., chocia grupy
o podobnym charakterze pojawiay si take pniej. Termin chuligan funkcjonuje obecnie
jako synonim agresywnego osobnika, nie za przedstawiciela grupy subkulturowej. Bardziej
precyzyjne znaczenie zyskuje jako element nazwy okrelajcej wspczesne zjawiska dewiacyjnych postaci kultury modzieowej17.
5.3. Gitowcy
Gitowcy to zjawisko rdzennie polskie, cho wystpujce wrd gitowcw nastawienia, rytuay i systemy wartoci nie s obce rnym grupom subkulturowym z innych krajw.
Chodzi tu jednak wycznie o takie grupy, ktre funkcjonuj na granicy wiata przestpczego.
W polskich miastach subkultury przestpcze istniay ju w XIX w. Zawsze tworzyy swj odrbny wiat, niedostpny i wrogi dla obcych. W 20-leciu midzywojennym bujnie rozwijaa
si zwaszcza subkultura zodziejska, w ktrej wyksztaci si rodzaj slangu (kmina zodziejska), dajcy pocztek uywanej m.in. przez gitowcw grypserze. Gitowcy nie s jednak po
prostu tylko grup przestpcz. Mona mwi raczej o tym, e wiat przestpczy dostarcza
im inspiracji oraz wzoru dla rytuau i jzyka. Subkultura gitowcw pojawia si jako odrbne
i rozpoznawalne zjawisko na pocztku lat 70. Gwnie w duych miastach i przede wszystkim w rodowiskach robotniczych. Stosunkowo najwicej gitowcw rekrutowao si spord
uczniw szk zawodowych, przyzakadowych. Chcc podkreli swoj grupow tosamo,
gitowcy ubierali si w ortalionowe, lekkie kurtki z konierzem z wczkowego cigacza (tzw.
szwedki) oraz spodnie zaprasowane na kant. Nosili krtkie wosy lub fryzury na map. Wan rol (podobnie jak u skinheadw) odgrywa tatua, zwaszcza kropki na doniach i palcach oraz na twarzy. Najwaniejszym znakiem rozpoznawczym bya kropka przy lewym oku
(tzw. cyngwajs). Inne to np. kropka na zewntrznej stronie doni midzy kciukiem i palcem
wskazujcym, oznaczajca zwizek tej osoby ze rodowiskiem zodziei, czy kropka na czole
midzy brwiami, ktra oznaczaa, e ta osoba jest wirem (wariatem), czyli kim, kto nie
cofnie si przed adnym czynem. Gitowcy tworzyli niewielkie, kilkunastoosobowe spoecznoci, akcentujce silny zwizek ze swoim miejscem zamieszkania. Im wszy krg i blisza
16
17
Tame, s. 1920.
Tame, s. 2122.
16
w Polsce
a
okolica, tym cilejsza wi. A wic mona mwi o pewnej gradacji wizi i solidarnoci wrd
kolejno: ludzi z tego samego podwrka (kwadratu), ulicy, dzielnicy, miasta, regionu. Dopiero
na kocu wan rol odgrywa fakt, e kto jest gitowcem. Czsto dochodzio do bjek midzy
gitowcami z rnych dzielnic czy (zwaszcza przy okazji meczw pikarskich) rnych miast.
Najwaniejsz bowiem opozycj dla gitowca bya dychotomia swj obcy. Obcy znaczyo:
z innej dzielnicy czy z innego regionu, ale take: z innego rodowiska. Wkrtce po wykrystalizowaniu si subkultury gitowcw ich gwnym wrogiem stali si hippisi. Hippisi byli szczeglnie
brutalnie przeladowani przez gitowcw, gdy wyrniali si podwjnym atrybutem obcoci
nie tylko byli hippisami, ale np. pochodzili z innej dzielnicy czy miasta. Zdarzao si jednak, e
swojego hippisa mona byo broni przed obcymi gitowcami. Najbardziej jednak gitowcy
nie znosili cudzoziemcw. Pewn rol odgrywaa te odrbno pokoleniowa (o starych, czyli
zgredach, wyraano si na og pogardliwie). Mogo jednak doj do sytuacji, gdy obcym
stawa si niedawny kolega. Jeli np. kto dopuci si zdrady tajemnic rodowiska, szczeglnie
za donosicielstwa, by przeladowany szczeglnie okrutnie. Milicja odnotowaa nawet kilka
zabjstw na tym tle. Generalnie wiat wedug gitowcw dzieli si na swoich i obcych. Podzia
mg by jednak bardziej subtelny. Podstaw byo rozrnienie na ludzi (tak siebie samych nazywali gitowcy) i frajerw, ale zdarzali si tacy, ktrzy nie bdc w peni ludmi, utrzymywali
z nimi kontakt i stawali si wwczas apropakami, tzn. poytecznymi obcymi.
W kadej grupie gitowcw obowizywaa hierarchia. Przywdc bywa zazwyczaj kto
o najduszym stau w subkulturze, a zwaszcza ten, kto mia kontakt ze wiatem przestpczym
(z garownikami). Zwykle bywa to osobnik przebywajcy wczeniej w zakadzie poprawczym lub (co zdarzao si jednak rzadziej) w wizieniu. Miar prestiu rodowiskowego bya
liczba tatuay (dziargw). Nic dziwnego, poniewa najbardziej wytatuowani byli ci, ktrzy
mieli ju za sob poprawczak lub wyrok. Wrd gitowcw obowizywa kult siy i silnego czowieka. Hippisi byli odrzucani i przeladowani m.in. dlatego, e zarzucano im zniewieciao.
Silnym czowiekiem mg by tylko silny mczyzna. Kobieta (za wyjtkiem matki) plasowaa
si na nizinach hierarchii wartoci. Cho w grupach gitowcw pojawiay si dziewczyny (tzw.
git-many), oglnie zarzucano kobietom niewierno i sabo. Kobiet traktowano w ideologii gitowcw jako przedmiot seksualnego odprenia. Istnia jednak do znamienny zwyczaj:
nie mona byo zaczepi i pobi kogo, kto szed z dziewczyn.
Naley podkreli, e gitowcy przywizywali bardzo du uwag do zwyczajw i rytuaw. Gdy np. kto aspirowa do grupy, musia najpierw wkupi si (zwykle butelk alkoholu), a nastpnie przej waciw inicjacj, polegajc na tym, e dowid swojej mskoci, np.
pokona w walce wybranego osobnika. Naleao te posugiwa si grypser i nie uywa sw,
ktre naleay wedug gitowcw do wiata frajerw i kobiet (gwnie sw pieszczotliwych
lub zbyt pozytywnie nacechowanych). Wzory zachowa gitowcy pocztkowo czerpali wprost
ze wiata przestpczego (dotyczyo to zarwno zwyczajw, jak te wartoci czy koniecznoci
uywania sekretnej mowy), a wic z poprawczakw i tzw. drugiego ycia w wizieniach. Std
wane byo mie za kumpla prawdziwego garownika. Stamtd rwnie przyszed zwyczaj
rytualnego samookaleczania (sznyty), czyli nacicia rk lub piersi yletk lub brzytw) oraz
zwyczaj braterstwa krwi, ktre byo znakiem najsilniejszej solidarnoci. Z czasem jednak
sama subkultura gitowcw zacza oddziaywa na ycie w zakadach zamknitych i walnie
przyczynia si do rozwoju grypsery pojmowanej przez resocjalizatorw jako caoksztat drugiego ycia. Gitowcy jako spjna subkultura funkcjonowali w zasadzie w cigu caej dekady lat 70. Potem przestali by, take dla modziey zagroonej patologiami, atrakcyjn subkultur. Modzie miejska zacza si bowiem styka z wzorcami dostarczanymi przez inne,
17
coraz silniejsze i bardziej rnorodne subkultury, innego te znaczenia nabray podziay wedug zasady swj obcy. Pewne elementy subkultury gitowcw mimo to przenikny do innych
subkultur i przetrway np. w subkulturze kibicw pikarskich i skinheadw18.
5.4. Hippisi
Ruch hippisowski powsta w poowie lat 60. w Stanach Zjednoczonych. By istotnym
zjawiskiem spoecznym, ktre w trakcie okoo dziesiciu lat swego trwania miao udzia
w procesach przemian kulturowych spoeczestw zachodnich. Na powstanie subkultury hippisw miao wpyw kilka czynnikw. Jednym z nich byy, obserwowane w latach 60. XX wieku, oznaki kryzysu kultury amerykaskiej. Dostrzegali je przede wszystkim ludzie modzi,
krytykujc prymat pastwa nad jednostk, stosunki spoeczne oparte na rywalizacji (wycig
szczurw), przyjmowanie statusu materialnego za jedyne kryterium wartoci czowieka oraz
tradycyjne instytucje spoeczne (np. rodzin) jako przyczyniajce si do zniewolenia ich czonkw. Konflikt midzy modymi gniewnymi a konserwatywn czci spoeczestwa ujawni si
z du si w trakcie protestw przeciwko wojnie w Wietnamie. Zarwno w USA, jak i w Europie dochodzio do zamieszek na uniwersytetach oraz rozruchw na tle rasowym. W 1967 r.,
podczas odbywajcego si w San Francisco Pierwszego wiatowego Poczenia Czowieka, jeden z ideologw ruchu, Timothy Leary ogosi mier dotychczasowych bogw USA pracy
i pienidza oraz pocztek ery mioci i nowej religii, ktra w drodze do owiecenia i ekspansji
ludzkiego umysu miaa wykorzystywa wtki buddyzmu zen w poczeniu z zaywaniem LSD.
Poniej wymieniono najistotniejsze cechy ruchu hippisowskiego.
1. Pacyfistyczny charakter, sprzeciw wobec dyskryminacji, przemocy i agresji.
2. Podkrelenie znaczenia osobistej wolnoci.
Hippisi akcentowali swoj niezaleno zarwno wobec ogranicze, narzucanych przez instytucje aparatu pastwowego, jak i wizw wynikajcych z penienia tradycyjnych rl rodzinnych. Tradycyjna rodzina miaa zosta zastpiona przez ycie w komunach. Wsplnoty
te odrzucay tradycyjne kryteria relacji wewntrzrodzinnych (pe, wiek itp.), propagujc
oparte na zasadzie rwnouprawnienia, wolne, nieskrpowane zwizki (rwnie erotyczne).
Przejawem niechci do ustabilizowanego, nudnego ycia starszego pokolenia by rwnie
propagowany przez hippisw mit ycia w drodze. Zgodnie z zasad, e toczcy si kamie
mchem nie obrasta (cytat z piosenki zespou The Rolling Stones), hippisi byli owadnici
pasj przemieszczania si, poznawania nowych miejsc, ludzi i zjawisk. Ow drog mona
take rozumie jako metafor osobistego rozwoju i poszukiwania swojego miejsca w yciu.
Zewntrznym przejawem buntu przeciwko ustabilizowanemu, szaremu wiatu ludzi po trzydziestce by rwnie wygld i strj hippisw. Nosili dugie wosy, a ich ubir kolorowe,
lune koszule, rozszerzane u dou spodnie (dzwony), chustki i opaski na gow oraz barwne koraliki i inne ozdoby (np. majce budzi sumienia dzwoneczki) by manifestacj swobody i kolorowego stylu ycia. Strj hippisw mia te wyraa wi z natur oraz zawiera
elementy nawizujce do kultury Indian ludzi wolnych, a rwnoczenie przeladowanych
przez pastwo.
18
18
Tame, s. 2729.
w Polsce
a
3. Eksperymentowanie z narkotykami.
Narkotyki, gwnie z grupy halucynogenw (marihuana, haszysz, LSD), miay by rodkiem sucym wyzwoleniu si od regu starego wiata oraz istotn pomoc na drodze do
poszerzenia wiadomoci i realizacji hippisowskich ideaw: braterstwa, rwnoci i gbokich, opartych na przyjani i zrozumieniu, stosunkw z innymi ludmi. Wspomniany ju
guru subkultury, psychiatra Timothy Leary, wraz z poet Allenem Ginsbergiem propagowali
haso: odpadnij, wcz si i dostrj, ktre rozumiano jako zacht do porzucenia celw spoeczestwa konsumpcyjnego na rzecz, moliwego za pomoc odpowiednio dawkowanych
narkotykw, wzrostu wraliwoci i rozszerzenia wiadomoci jednostki.
4. Fascynacja kultur, filozofi i religiami Wschodu.
Przeom lat 60. i 70. to okres, w ktrym protestowi modziey przeciwko materialnym kryteriom wartoci czowieka towarzyszyo ogromne zainteresowanie drogami duchowego
rozwoju. Jego rde szukano we wschodnich religiach (buddyzmie, krysznaizmie), praktykach medytacyjnych, treningach wraliwoci. Wszystkie te sposoby (oraz wiele innych)
miay na celu wyzwolenie pierwiastka duchowego i przywrcenie zachwianej rwnowagi
z natur.
5. Proekologiczne nastawienie.
Hippisi pragnli zerwa ze starym systemem spoecznym, ktrego symbolami byy m.in.
rozwinity przemys i niszczenie naturalnego rodowiska czowieka. Najbardziej zdeterminowani przeciwstawiali si tym tendencjom, emigrujc poza miasto, by y w zgodzie
z natur. Do powszechny by te wegetarianizm (jako wyraz szacunku dla wszystkich
istot) oraz prby uprawy ziemi, ktra miaa dostarcza ywnoci i ubra na potrzeby czonkw wsplnoty, a tym samym uniezalenia ich od pastwa i bdcego jego czci industrialnego molocha.
6. Docenianie roli twrczoci w yciu czowieka.
Ruch hippisowski zmieni sposb pojmowania twrczoci. Podkrelano, e kady moe prowadzi twrcze ycie, jeli tylko czuje si wolny. Tworzenie sztuki przestao by zarezerwowane tylko dla profesjonalistw; zgodnie z ideologi hippisowsk w kadym czowieku
tkwi artystyczne zadatki, ktre mona i naley rozwija. Nieprzypadkowo okres najwikszego rozwoju ruchu hippisowskiego to take czas pojawienia si lub ekspansji rnych form
kultury modzieowej. Wystarczy wymieni muzyk rockow, propagujc idee subkultury
i zarazem wsptworzc jej ksztat (m.in. zespoy The Doors, Jefferson Airplane, wokalici
Jimi Hendrix czy Janis Joplin), rozwj sztuki performanceu, alternatywne nurty poezji (inspirowane wierszami Ginsberga), filmu i edukacji19.
Do Polski elementy kultury i subkultury hippisowskiej trafiy pod koniec lat 60., gwnie
za porednictwem mody na muzyk rockow. W wikszych miastach (Warszawa, Krakw)
usiowano tworzy komuny, ktre ze wzgldu na trudne warunki nie mogy przetrwa zbyt
dugo. Modzie przejmowaa jednak zewntrzne atrybuty hippisw w postaci dugich wosw, symboli i strojw. Moda na hippisw spotykaa si ze spor agresj ze strony milicji,
niezrozumieniem starszego pokolenia i krytyk dziennikarzy. Partyjni aktywici odczytywali
j jako przejaw ulegania wpywom zachodnim i dopingowali do przeciwdziaania jej. Pewne
rozlunienie, zwizane m.in. z polityk czciowego otwarcia na Zachd, nastpio po upadku Gomuki. Polscy hippisi atwiej tworzyli wwczas nieformalne spoecznoci, latem urzdzali coroczne zloty (pierwszy w 1968 r. w Kazimierzu nad Wis, nastpnie pod Jasn Gr
19
19
w Czstochowie), co jednak spotykao si z retorsjami milicji. Z jednej strony panowao

wiksze rozlunienie, z drugiej natomiast zdarzay si, np. w Warszawie na Starym Miecie
i w okolicach Krakowskiego Przedmiecia, naloty milicji na dugowosych. Dla milicji stanowili oni zbiorowo podejrzan, blisk marginesowi przestpczemu. Ju od pocztku lat 70.
polscy hippisi zyskali powanego wroga w subkulturze gitowcw, ktrzy zarzucali im zniewieciao i nadmierne uleganie wpywom zachodnim. Gitowcy wywodzili si gwnie ze
rodowisk robotniczych, byli zwykle uczniami szk zawodowych i przyzakadowych, podczas
gdy wikszo hippisw pochodzia z rodzin inteligenckich. Warto jednak zauway, e polska
wersja subkultury hippisw przejawiaa si w tamtym czasie gwnie w odwitnym, najczciej wakacyjnym wydaniu. Bardzo nieliczni, zwykle starsi hippisi decydowali si na takie
przedsiwzicia jak wyjazd poza miasto i osiedlenie si z dala od cywilizacji (byo nieco przypadkw migracji w Bieszczady, teren rzeczywicie mao kontrolowany przez milicj czy inne
instytucje represji). Rwnie i w Polsce hippizm kojarzy si z psychodeli. Na pocztku nie
istnia jeszcze aden czarny rynek narkotykw. Prbowano zdobywa np. morfin, ktr mona
byo otrzymywa na zwyke recepty w aptece po niewielkiej cenie. Sytuacja pod tym wzgldem
zmienia si radykalnie po wynalazku brudnej heroiny (tzw. kompotu) oraz upowszechnieniu
hodowli konopii indyjskich. W latach 70. wpyw kultury hippisowskiej zaznaczy si w pewnym stopniu w rodowiskach artystycznych (gwnie plastykw i muzykw). Skanalizowany
i uadzony polski rock serwowany w mediach i na pytach nie mg jednak odegra w Polsce
takiej roli jak jego zachodni pierwowzr. Dlatego polska modzie suchaa niemal wycznie zachodniej muzyki. Jedynie nieliczni polscy wykonawcy (Romuald i Roman, grupa Klan,
Breakout) cieszyli si wrd hippisw pewnym uznaniem. Nieco atwiej byo si przebi balladzistom: Maryla Rodowicz zaczynaa swoj karier od piosenek Dylana, Tadeusz Woniak dobrze wpisa si w nurt ballady, ktremu patronowa Donovan. Nowa i do nieoczekiwana fala
popularnoci hippisw nadesza ju w erze festiwali w Jarocinie. Nowi, modzi hippisi stali si
fanami zespou Dem i wykonawcw muzyki reggae. Wytworzyo si co na ksztat symbiozy
midzy neohippisami (tzw. chwastami) a polskimi rastafarianami. Rasta w polskim wydaniu
przejo wiele z dawnej hippisowskiej symboliki20.
5.5. Rastafarianie
Ruch o charakterze spoeczno-religijnym, ktry powsta w drugiej poowie lat 60. na
Jamajce. Pocztki ruchu sigaj ju lat 40. XX wieku, ale by to wwczas ruch podziemny.
W 1966 r. odwiedzi Jamajk cesarz Etiopii Hajle Sellasje uznawany tam za istot niemal bosk
i wezwa swoich czcicieli do tymczasowego zaniechania myli o powrocie do Afryki i do
walki o wyzwolenie we wasnym kraju. Nazwa ruchu: Rastafari wzia si wanie od rodowego nazwiska cesarza: Lif Ras Tafari Makkonena (imi Hajle Sellasje przybra, gdy w 1930 r.
zosta cesarzem Etiopii). Zaoycielem ruchu by urodzony na Jamajce murzyski dziaacz polityczny Marcus Garvey. Kierowany przez niego ruch od pocztku zakada sobie jako nadrzdny cel emancypacj czarnoskrej ludnoci pozaafrykaskiej i prac na rzecz utrzymania jej
narodowej tosamoci. Ruch mia cele spoeczne i polityczne, ale charakterystyczne jest to, e
20
20
w Polsce
a
chcia je osign przede wszystkim za pomoc religii. Dlatego w swojej ideologii jest to ruch
religijny (lub raczej parareligijny), ktry inspiracje dla swoich dziaa politycznych znajdowa
w Pimie witym. I tak Murzyni, podobnie jak lud Izraela, zostali uprowadzeni do nowego
wiata, ktry sta si dla nich domem niewoli. Dwanacie pokole Izraela to dwanacie gwnych skupisk czarnej ludnoci (jedna w Etiopii, pozostae w diasporze). Odpowiednikiem Mojesza jest Marcus Garvey ze swoj ide powrotu do Afryki, a Mesjaszem najprawdopodobniej
sam Hajle Sellasje, na co wskazuj jego przydomki: ywy Bg, Zwyciski Lew Plemienia Judy, Krl krlw. Gdy nadejdzie dzie sdu, potpieni zostan wszyscy ciemiyciele
czarnych (w radykalnych interpretacjach wszyscy biali)21.
Zewntrzn oznak przynalenoci do subkultury jest akcentowanie w noszonym stroju
kolorw tworzcych flag Etiopii czerwonego, tego i zielonego. Charakterystyczna jest
te fryzura rastafarian. Wosy s skrcone w dugie, oddzielone od siebie pasma, tzw. dreadloki
(dredy, ang. dreadlocks). Maj one wskazywa na symboliczne pokrewiestwo ze staroytnymi wojownikami Izraela, ktrzy nie obcinali wosw, podobnie jak biblijny siacz Samson.
Wielu czonkw ruchu pali marihuan (ganj, trawk). Niektrzy uywaj do tego specjalnych
fifek lub fajek, inni akcentuj swj zwizek z subkultur przez noszenie koszulek, znaczkw
lub innych gadetw z charakterystycznym symbolem licia konopi indyjskich. Ulubiona przez
rastafarian muzyka to reggae, czyli styl bdcy poczeniem tradycyjnej muzyki jamajskiej,
bluesa i soulu. Najsawniejszym wykonawc reggae by Bob Marley. Wanie popularno tego
rodzaju muzyki bya jedn z przyczyn pojawienia si subkultury rastafarian w Polsce. Jej pocztki przypadaj na okres wczesnych lat 80. Ze wzgldu na wyznawane wartoci (odrzucenie
przemocy w relacjach midzyludzkich, braterstwo, pacyfizm) rastafarianie byli czsto uznawani za przedstawicieli ruchu hippisowskiego. Poza niektrymi zaoeniami ideologicznymi
wsplne dla obu subkultur byo niewtpliwie zamiowanie do mikkich narkotykw (marihuany, haszyszu) majcych by rodkiem poszerzenia wiadomoci i pogbienia wizi z innymi
ludmi22.
W rezultacie wizerunkiem rastafarian sta si w potocznej opinii mody czowiek, ktry
naduywa trawy lub haszyszu. Warto jednak zauway, e rodowiska polskich rastafarian
staray si demonstrowa agodny i twrczy model samorealizacji, dopingoway do zainteresowa sztuk i ezoteryczn literatur. Wan rol w popularyzacji muzyki reggae i rastafarianizmu w Polsce odegrali: Sawomir Goaszewski publicysta, krytyk muzyczny, wsptwrca
zespou Kultura, Jerzy Soma Somiski perkusista i ceniony producent bbnw, a take
Jacek Kleyff autor i wykonawca ballad, plastyk23.
5.6. Metalowcy
Powstaa w latach 70. subkultura metalowcw wzia swoj nazw od cikiej, dynamicznej muzyki rockowej: heavy metalu. Powrt do ostrego grania ery hippisowskiej by spowodowany spadkiem zainteresowania modziey skomercjalizowan, ugrzecznion muzyk
21
M. Filipiak, Subkultury modzieowe wczoraj i dzi, Tyczyn 2001, s. 9596.

23
22
21
dyskotekow oraz wpywem estetyki charakterystycznej dla subkultury rockersw. Na wizerunek metalowca skadaj si noszone przez fanw dugie wosy, obcise spodnie (dinsowe
lub skrzane), skrzane kurtki ramoneski, czarne T-shirty z nazwami ulubionych zespow,
wiekowane pasy, czasem rkawiczki z obcitymi palcami. Ten strj nie musi by noszony na
co dzie; stanowi natomiast nieodczne wyposaenie metalowcw podczas najwaniejszych
dla nich wydarze koncertw. Koncert heavymetalowy jest nie tylko okazj do posuchania ulubionej muzyki. Tego rodzaju imprezy bywaj pieczoowicie inscenizowanymi widowiskami, obrzdami, podczas ktrych dominuje atmosfera tajemniczoci i grozy, budowana
za pomoc scenografii, efektw specjalnych (dymy, efekty pirotechniczne), a take strojw
i zachowa muzykw24.
Metalowcy nie artykuuj odrbnej ideologii (jeli pomin czsto z nimi kojarzonych
satanistw). Liczy si bycie razem na koncertach oraz ten sam gust muzyczny. O wiele bardziej ideologiczne s teksty piosenek heavymetalowych, czasem take wypowiedzi muzykw, co porednio wpywa na wizerunek caej subkultury. Da si w nich wyrni dwa gwne
nurty, czasem ze sob poczone, czciej wystpujce niezalenie: mitologiczny oraz satanistyczny. Pierwszy zawiera w sobie heroiczne wtki nawizujce do przedchrzecijaskiej
kultury germasko-celtyckiej lub do redniowiecza, wykorzystywane w literaturze, filmach
i komiksach fantasy. Stanowi on swoiste powtrzenie mitologii rycerza gotowego do walki, czasem nieco lirycznego, zawsze jednak penego mskiego seksapilu, niczym uwodzony
przez Ginewr Lancelot albo Tristan ze redniowiecznych eposw. W warstwie symboli wyrazem tego nurtu moe by wykorzystywanie pisma runicznego lub hase pisanych gotykiem.
Nurtowi satanistycznemu odpowiada fascynacja mierci, zainteresowanie czarn magi
i okultyzmem, budowanie nastroju grozy podczas koncertw, stylizacja ubioru na strj redniowiecznego kata, profanacja symboli religijnych (podczas festiwalu w Jarocinie w 1986 r.
w trakcie wystpu grupy Kreon podpalono krzy)25.
W Polsce najwikszy rozkwit subkultury metalowcw mona byo obserwowa w latach
80. i na pocztku lat 90. Pocztkowo przyczynia si do tego dua popularno rodzimych prekursorw cikiego brzmienia zespow TSA i KAT. W nastpnych latach na metalowej
scenie pojawiay si kolejne zespoy, a zainteresowanie heavy metalem wzroso, gdy po upadku
elaznej kurtyny zaczy przyjeda do naszego kraju najlepsze zespoy zagraniczne. Obecnie subkultura ma znaczenie marginalne26.
5.7. Punki
Sowo punk oznacza mieci, rzeczy bezwartociowe, tandetne; jest te sloganowym synonimem homoseksualisty i lumpa. Nazwa subkultury odzwierciedla jej gwne cechy: buntowniczy, prowokujcy i nihilistyczny charakter. Czonkowie ruchu protestowali przeciwko
zastanemu porzdkowi spoecznemu i poddali radykalnej krytyce otaczajc ich rzeczywisto.
Postawa taka znalaza wyraz w propagowanych przez punkw hasach (Anarchy, No future)
24

26
25
22
w Polsce
a
oraz zachowaniach, ktre z zaoenia miay prowokowa czonkw znienawidzonego przez

nich spoeczestwa. Charakterystyczne cechy ideologii punkw to:
zdecydowane odrzucenie tradycyjnego systemu spoecznego, opartego na dominacji pastwa
nad jednostk, faszu i wyzysku;
kwestionowanie wszelkiego rodzaju autorytetw;
sprzeciw wobec dyskryminacji, rasizmu, podziaw politycznych i ekonomicznych;
krytyka tradycyjnych wartoci i realizujcych je instytucji spoecznych; szczeglnie znienawidzone s przez punkw instytucje i organizacje hierarchiczne lub majce charakter totalny
(wojsko, policja, Koci);
nieufno wobec mass mediw, ktre s postrzegane jako rodek sucy manipulowaniu
opini publiczn;
nastawienie anarchistyczne, pacyfistyczne, a w czci rodowisk punkowych proekologiczne
(propagowanie wegetarianizmu);
negowanie przeszoci i przyszoci (No future), poczone z nastawieniem na ycie chwil
teraniejsz i wolno wynikajc z funkcjonowania na uboczu gwnego nurtu spoecznego.
Dla subkultury punkw charakterystyczny jest brak liderw, ideologw oraz sformalizowanej struktury. Poszczeglne mae grupy (zaogi) utrzymuj ze sob sporadyczne, okazjonalne kontakty (np. spotykaj si podczas koncertw oraz komunikuj przez zamieszczanie
informacji w redagowanych przez czonkw ruchu gazetkach fanzinach). Prowokowaniu
konserwatywnie nastawionej czci spoeczestwa su: charakterystyczny wygld, zachowania oraz muzyka, bdca wyrazem subkulturowego buntu27.
Wygld punka charakteryzoway kolorowe irokezy na gowie, wywiekowane kurtki,
wojskowe buty, podarte spodnie. Dopenieniem wizerunku byy acuchy, obroe, rozmaite
kolczaste ozdoby, kolczyki i agrafki w uchu, wargach i nosie.
W Polsce najwiksza aktywno ruchu punk przypada na lata 80. Rozwj subkultury,
analogicznie jak na Zachodzie, mona uzna za reakcj modziey na sytuacj kryzysow. Od
pocztku dekady dynamicznie rozwijaa si polska scena punkrockowa; zespoy powstaway
zarwno w wielkich miastach (Warszawa, Gdask), jak i mniejszych miejscowociach (Ustrzyki Dolne). Teksty i muzyka takich zespow, jak: Dezerter, Moskwa, WC, KSU, Prosektorium K
czy Kryzys najlepiej wyraay ideologi subkultury. Poniewa ich nagrania nie byy przez wczesne wadze dopuszczane do tzw. oficjalnego obiegu, niektre kapele nagryway i rozprowadzay kasety we wasnym zakresie. Uczestnicy koncertw nagrywali je rwnie na wasne
magnetofony. W ten sposb realizowano zasad niezalenoci od systemu pastwowego, a jednoczenie starano si tworzy kultur alternatywn i alternatywne kanay dystrybucji. Trybun
suc artykuowaniu pogldw byy rwnie fanziny (np. Zjadacz Radia). Oczywicie specyfik ruchu punk by w polskich realiach lat 80. bunt przeciwko pastwu komunistycznemu
i jego agendom (a nie, jak w warunkach zachodnich, rewolta antykapitalistyczna). Czonkowie
subkultury punk mieli rwnie swoich wrogw wrd modziey innych odamw: konsumpcyjnie i zabawowo nastawionych poppersw, z ktrymi toczyli walki np. w Nowej Hucie, oraz
konserwatywnie i narodowo zorientowanych skinheadw. Obecnie subkultura punk w Polsce
ma znaczenie marginalne28.
27
28
Tame, s. 68.
Tame, s. 70.
23
5.8. Skinheadzi (Skini)

Skinheads to subkultura modzieowa, ktra pojawia si w Anglii w poowie lat 60.
XX wieku. Nazwa odnosi si do gwnej cechy wygldu skina: krtkich lub ogolonych do
samej skry wosw. Inne elementy wizerunku to kurtka typu flyers (czarna lub zielona,
z pomaraczow podszewk), dinsowe spodnie z podwinitymi nogawkami, szerokie, elastyczne szelki oraz wysokie, cikie i wypastowane do poysku buty (glany). Wygld skina
ma spenia kilka funkcji: symbolizuje zdecydowanie i cig gotowo do walki, wzbudza
respekt, jest przejawem swoicie pojmowanej przez skinheadw idei czystoci i porzdku.
Cikie buty mog by orem w walce, a ogolona gowa uniemoliwia chwycenie za wosy przez potencjalnego przeciwnika. Skinheadzi wywodzili si spord modziey robotniczej
i rwnie poprzez swj strj podkrelali swoje proletariackie pochodzenie. Gwn cech
subkultury byo silne przywizanie do wsko rozumianej spoecznoci lokalnej (osiedla, dzielnicy, grupy ssiedzkiej). W jej obrbie obowizuj zasady solidarnoci, lojalnoci i wzajemnej
pomocy29.
W pocztkowej fazie rozwoju subkultury, brytyjscy skini szczegln niechci darzyli rwienikw obcych im klasowo i ideologicznie zarwno wymuskan modzie z dobrych domw, jak i anarchistycznie nastawionych hippisw. Wzorowali si natomiast na stylu
ycia karaibskich imigrantw, znajdujcych si w podobnej sytuacji socjalnej. Po kilku latach
zainteresowanie kultur czarnych imigrantw zamienio si we wzajemn nienawi, a ruch
skinheadw przybra charakter nacjonalistyczno-rasistowski30.
W ruchu skinheadw mona wyrni kilka (niekiedy wzajemnie si zwalczajcych)
odamw. Najbardziej znane frakcje tworz:
a) skini oi nazwa grupy pochodzi od zawoania oi, stanowicego tradycyjne pozdrowienie
w robotniczych dzielnicach brytyjskich miast; grupa najliczniejsza, o pogldach prawicowo-nacjonalistycznych; czonkowie tego odamu wchodz w skad najbardziej agresywnych
grup, tworzcych subkultur szalikowcw (official hooligans);
b) red skini (sympatycy partii skrajnie lewicowych);
c) skini SHARP s to skinheadzi niechtni ideom rasistowskim i przeladowaniu mniejszoci; nazwa jest skrtem sw Skinheads Against Racial Prejudice (Skinheadzi przeciwko
Uprzedzeniom Rasowym)31.
W Polsce pierwsze przejawy dziaalnoci subkultury skinheadw pojawiy si na pocztku lat 80. XX wieku. Ideologia ruchu od pocztku miaa charakter skrajnie nacjonalistyczny.
Propagowane hasa s przejawem postaw ksenofobicznych lub wrcz faszystowskich (np. Polska dla Polakw, White Power, ydzi do gazu). Skini nienawidz szczeglnie przedstawicieli mniejszoci etnicznych (Arabw, Romw, ydw, przybyszy z krajw afrykaskich).
Oprcz nich, celem atakw skinheadw s ludzie bdcy zaprzeczeniem swoicie pojmowanej
idei siy i porzdku: homoseksualici, narkomani, alkoholicy, osoby bezdomne oraz czonkowie
organizacji anarchistycznych. Z tych samych powodw skinheadzi s negatywnie nastawieni
do niektrych subkultur modzieowych (punkw, hippisw, metalowcw). Czonkowie ruchu
uwaaj si za patriotw, silnie podkrelajc fascynacj dzieami ideologw myli narodowej
29
Tame, s. 71.
Tame, s. 7273.
31
Tame, s. 73.
30
24
w Polsce
a
(szczeglnie Romana Dmowskiego). Ideologicznym zapleczem subkultury s partie prawicowo-nacjonalistyczne dziaajce na marginesie polskiej sceny politycznej.
Skinheadzi byli czonkami takich organizacji, jak: Narodowe Odrodzenie Polski, Stronnictwo Narodowe Szczerbiec, Polska Wsplnota Narodowa czy Aryjski Front Przetrwania.
Wikszo z nich krytykuje idee demokracji, postulujc utworzenie silnego, autokratycznego
pastwa wyznaniowego. Tego rodzaju pogldy s propagowane w wydawanych przez skinheadw gazetkach, tzw. skinzinach. Ich tytuy (m.in. Krzyowiec, Skinhead Sarmata,
Honor) odzwierciedlaj subkulturowe fascynacje. Skini odwouj si czsto do mitu polskiego rycerza lub sowiaskiego wojownika. Najwaniejsze elementy tego etosu to podkrelanie
wagi honoru, dbao o si i tyzn fizyczn, pochwaa porzdku oraz zwalczanie patologii
spoecznych, stanowicych zagroenie dla zdrowia narodu. Do cenionych wartoci nale te
nieokazywanie strachu, odporno na bl oraz gotowo do walki32.
Skini w latach 90. proponowali modziey odskoczni od szarej kapitalistycznej rzeczywistoci. Wskazywali inn drog ni subkultura hip-popu, przepane imprezy oraz modna w tamtym czasie polska heroina. Popularno tej subkultury trwaa niemal przez cae lata 90. By
okres, e niemal w kadym miecie istniaa jaka grupa modych osb majcych co wsplnego
ze skinheadami. Przy kolejnej fali mody na subkultur hip-hop, skini zaczli pomau zanika, co
nie oznacza, e dali o sobie cakowicie zapomnie. Co jaki czas pojawiaj si w mediach informacje o ekscesach zwizanych z przedstawicielami tej wanie subkultury.
5.9. Satanici
Satanici to wyznawcy kultu szatana, a sam satanizm nie jest zjawiskiem zupenie nowym. Zjawisko narodzio si przed wiekami, bdc przeciwwag wobec dominujcego w Europie chrzecijastwa. Satanici wierz, e to, co si dzieje na Ziemi, nie jest dzieem Boga, ale
szatana, Lucyfera wygnanego przez Boga z krlestwa niebieskiego.
Wspczenie za twrc satanizmu uznaje si Antona Szandora LaVeya byego tresera
lww, iluzjonist, absolwenta studiw kryminologicznych. Pocztkowo praktykowa satanizm
prywatnie, w swoim domu w San Francisco, gdzie wygasza patne odczyty na temat literatury satanistycznej, czarnej magii, seksu i roli instynktw w yciu czowieka. Zyska przez to
pewien rozgos, co pozwolio mu zaoy Koci Szatana. Ceremonia powoania Kocioa
Szatana odbya si w San Francisco, w Noc Walpurgii z 30 kwietnia na 1 maja 1966 r. Jego
zaoyciel, LaVey, obj urzd Arcykapana i Maga Czarnego Obrzdku. Od tego czasu satanizm mia si sta konkurencyjn doktryn dla orientacji teistycznych i materialistycznych.
W 1968 r. LaVey wyda Bibli Szatana. Jest to zbir myli i twierdze autora odzwierciedlajcych jego wiatopogld. W wikszoci Biblia LaVeya jest syntez wczeniej poznanych przeze ksiek satanistycznych. Zawiera te wskazwki, w jaki sposb satanici maj kierowa
swoim zachowaniem, oraz 9 owiadcze, ktre s zestawem prawd na temat istoty szatana
i czym w rodzaju antydekalogu. Wedug LaVeya najwaniejsze s trzy wartoci: sowo
jako nonik informacji, pobaliwo jako zabieg socjotechniczny polegajcy na zacieraniu
granicy midzy dobrem a zem, prawd i kamstwem oraz muzyka jako nonik emocji. Ame32
Tame, s. 7374.
25
rykascy satanici twierdz, e satanizm zawiera w sobie wszelk opozycj i nonkonformizm,

pozwala czowiekowi, ktry odrzuci Boga, sta si swoim wasnym bogiem. Satanici kad
nacisk na indywidualizm, uwaaj, e w przeciwiestwie do chrzecijastwa satanizm zawiera w sobie styl ycia konieczny i moliwy do zrealizowania. Ich zdaniem czowiek nie
powinien tumi swoich instynktw, gdy pozostaje zwierzciem (w dodatku najbardziej podstpnym ze wszystkich).
Podstawowym ceremoniaem satanistw s czarne msze. Opieraj si one na niemal
symetrycznym odwrceniu liturgii chrzecijaskich, odbywaj si w pomieszczeniu utrzymanym w kolorystyce czerni i czerwieni, w scenerii takich symboli jak odwrcony krzy czy
wizerunek gowy koza Bafometa (jedno z imion i tradycyjnych wciele szatana). Centralnym
punktem miejsca kultu jest kamienny podest (otarz) w czasie czarnej mszy ley na nim
naga kobieta w otoczeniu wiec (tzw. otarz ciaa). Celebrans wystpuje w sutannie. W Polsce
subkultura satanistw pojawia si po 1984 r. na fali rosncej popularnoci zespow speed-black-metalowych, gwnie lskiej grupy metalowej Kat. Rzeczywicie, teksty piosenek
Kata, a take Kreona czy Fatum, zawieraj wiele motyww satanistycznych, czasem zupenie
otwart, ostentacyjn afirmacj Wadcy Piekie. Koncerty tych grup odbywaj si w odpowiedniej scenerii wykorzystujcej symbolik satanistyczn.
Przyjmuje si, e koncert zespou Kat na festiwalu w Jarocinie zapocztkowa polsk wersj satanizmu. Polski satanizm ma bardzo sabe podoe kultowe. Co prawda, rodzimi satanici organizuj swoje czarne msze (staraj si to czyni raz w tygodniu), ale zarwno wystrj
adaptowanych na te cele, zwykle do przypadkowych, pomieszcze, jak i wiedza na temat
kultu sprawiaj wraenie dalekiego i do niewyranego echa ceremoniaw amerykaskich.
Std funkcje rytualne przejmuj koncerty speed-black-metalowe, w czasie ktrych szarzy na co
dzie satanici wystpuj w penym rynsztunku: gsto wiekowane, czarne, skrzane kurtki z napisem Ave Lucifer, symbolem pentagramu, na szyi odwrcony krzy, cay strj czarny
z czerwonymi akcentami; w momentach najwikszego czadu ze sceny podnosz do gry pici
z wystawionym wskazujcym i maym palcem symbolem satanistw W Polsce satanici zyskali
do ponur saw po ekscesach na jarociskim cmentarzu w 1986 r., kiedy w trakcie festiwalu prbowali tam odprawi czarn msz, zarzynajc przy okazji scyzorykiem maego kundla.
Wrzawa podniesiona przez pras i gono wyraane z ambon oburzenie Kocioa (cznie ze sporym fragmentem homilii prymasa Glempa na Jasnej Grze w Czstochowie) nie zlikwidoway
zjawiska, a raczej, na zasadzie efektu bumerangowego, przyczyniy si do wzrostu liczby satanistw, mimowolnie popularyzujc potpiane fakty. Od tamtej pory satanici stali si najwyraniejszym negatywnym punktem odniesienia dla praktycznie wszystkich innych subkultur modzieowych, ale te zyskali silniejsz tosamo grupow. By satanist zaczo znaczy by przeciw wszystkim. Zostali tym samym ulokowani na samym biegunie radykalnej opozycji wobec
kultury oficjalnej. W rzeczywistoci polscy satanici (bardzo modzi, gwnie w wieku 1617 lat,
albo jeszcze modsi) swj satanizm traktowali troch jak niebezpieczn, a przez to pocigajc
przygod, troch jak zabaw. Jak odkryli socjologowie, ich wiedza na temat LaVeya, Kocioa
Szatana tudzie Biblii Szatana bya praktycznie zerowa. Chcieli by po prostu przeciw, a samo
sowo szatan, poprzez negatywne skojarzenia, dobrze nadawao si do tego, by by wyranie
postrzeganym jako kto zdecydowany na radykalny protest przeciw caej zastanej rzeczywistoci.
34 lata po cmentarnych ekscesach w Jarocinie subkultura polskich satanistw zacza zanika33.
33
26
w Polsce
a
5.10. Szalikowcy
Subkultura fanw pikarskich nie obejmuje oczywicie wszystkich, ktrzy odwiedzaj
stadiony, lecz modych ludzi, dla ktrych kibicowanie okrelonej druynie stanowi czynnik
grupowej tosamoci. Taka odrbna subkultura o wyranie kryminogennych cechach najwczeniej pojawia si w Wielkiej Brytanii, gdzie ju w latach 50. dochodzio do licznych bjek
midzy zwolennikami konkurujcych ze sob klubw pikarskich34. Przemysaw Piotrowski,
autor ksiki Szalikowcy o zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych, dowodzi, e
zjawisko chuligastwa na polskich stadionach ma swoje pocztki w poowie lat 70. Od okoo
1975 r. na trybunach polskich stadionw zaczy si pojawia grupy modych kibicw miejscowych druyn. Czonkowie tych grup odrniali si od reszty widowni posiadaniem swoistych
insygniw kibicowskich szalikw i flag w barwach klubowych oraz ywioowym dopingowaniem swoich ulubiecw. Stopniowo fani zaczli te organizowa grupowe wyjazdy na
mecze rozgrywane na stadionach. Pocztkowy okres rozwoju subkultury szalikowcw charakteryzoway nastpujce cechy:
maa liczba grup fanw (pod koniec lat 70. nie wicej ni 10, przewanie byli to kibice zespow pierwszoligowych);
grupy kibicw szalikowcw powstaway w duych miastach (Warszawa, d, Krakw,
Wrocaw, Pozna) i aglomeracjach miejskich (wojewdztwo katowickie, Trjmiasto);
pomidzy szalikowcami rnych druyn nie byo jeszcze wielkich animozji, obserwowano
wicej swoistych paktw o nieagresji;
niewielu kibicw uczestniczyo w meczach wyjazdowych swoich druyn (do kilkudziesiciu
na spotkaniach ligowych);
maa liczba osb (funkcjonariuszy milicji, porzdkowych) zaangaowanych do czuwania
nad bezpieczestwem na stadionach i trasach przejazdu grup kibicw;
brak oficjalnych danych na temat narusze porzdku towarzyszcych uczestnictwu fanatycznych kibicw w meczach piki nonej;
sporadyczne ekscesy, do ktrych dochodzio gwnie na trasach kolejowych, dworcach i drogach dojazdowych do stadionw, nie byy relacjonowane przez rodki masowego przekazu.
Podobnie, jak w przypadku innych negatywnych zjawisk (np. narkomanii); brak oddwiku
w mediach by elementem polityki wczesnych wadz, okrelanej potocznie mianem propagandy sukcesu35.
Na pocztku lat 80. wzrosa liczba grup szalikowcw oraz ich liczebno. Notowano
pierwsze zbiorowe naruszenia porzdku na stadionach. Podczas finau Pucharu Polski rozegranego 9 maja 1980 r. w Czstochowie starcia midzy szalikowcami warszawskiej Legii i Lecha
Pozna rozpoczy si kilka godzin przed meczem. W walce, w ktrej brao udzia kilkuset
fanw, oprcz pici uywano kamieni i drzewcw od flag. Kilkanacie osb zostao rannych.
Wedug niepotwierdzonych danych jedna ofiara zaj zmara w szpitalu36.
W latach 80. zanotowano 2 ofiary miertelne star midzy kibicami. 30 maja 1985 r. zosta
pchnity noem kibic gdyskiej Arki. Napastnikiem by 17-letni szalikowiec Lechii Gdask.
34
Tame, s. 45.
P. Piotrowski, Szalikowcy o zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych, wyd. Adam Marszaek, Toru
2000, s. 2728.
36
R. Zieliski, Pamitnik kibica ludzie z pitnem Heysel, Wrocaw 1996, s. 154155.
35
27
Wynikiem bjki stoczonej 13 maja 1989 r. midzy kibicami Lecha Pozna i lska Wrocaw
bya mier 20-letniego szalikowca z Poznania. Lata 80. to okres, w ktrym:
zwikszya si liczba grup szalikowcw;
pomidzy grupami fanw zaczto nawizywa koalicje (zgody);
kada wiksza grupa kibicw miaa ju swojego gwnego, najbardziej znienawidzonego
oponenta lub oponentw (tzw. kosy);
chuligaskie ekscesy szalikowcw zaczy by relacjonowane w mediach (gwnie w prasie
sportowej);
zwikszya si liczba funkcjonariuszy milicji, ktrych zadaniem byo zapewnienie bezpieczestwa podczas meczw i na trasach przejazdu kibicw;
w zachowaniach polskich fanw pikarskich mona byo zaobserwowa (gwnie pod koniec
dekady) powielanie wzorcw podpatrzonych u chuliganw z Europy Zachodniej, dotyczcych m.in. ubioru, skandowanych okrzykw, symboli itp.37
Lata 90. to okres najwikszego rozwoju subkultury kibicw pikarskich w Polsce. wiadczy o tym nie tylko liczba negatywnych zachowa szalikowcw warto rwnie zwrci uwag
na wiele nowych dla subkultury fanw cech, ktre zaznaczyy si w tych latach, a mianowicie:
1) wzrost liczby grup szalikowcw;
2) policja celem ataku kibicw;
3) wzrost liczby ekscesw wywoywanych w maych miejscowociach przez kibicw klubw
z niszych klas rozgrywkowych;
4) naruszenia porzdku podczas meczw reprezentacji narodowej, take poza granicami kraju;
5) powizania grup szalikowcw z subkultur skinheads;
6) fanziny;
7) szeroki oddwik ekscesw w rodkach masowego przekazu;
8) intensyfikacja dziaa zmierzajcych do ograniczenia zjawiska chuligastwa na stadionach38.
Kibice pikarscy maj swj kodeks honorowy. Kodeks ten zawiera zasady regulujce
pewne zachowania i kanony. Ten swoisty kodeks honorowy zosta przedstawiony poniej.
1. Kibic nie wsppracuje z policj i nie szuka u niej ochrony przed innymi kibicami. Jest na
dobre i ze z klubem, niezalenie od postawy pikarzy.
2. Walka midzy kibicami chuliganami powinna by prowadzona na goe pici lub w szczeglnych wypadkach, za zgod obu stron, przy uyciu sprztu.
3. Bitwy powinno si przeprowadza w ustronnym miejscu, aby nie wciga do walki osb
postronnych.
4. Wrogim kibicom nie mona zabiera telefonw komrkowych, kurtek, butw i innych rzeczy niezwizanych z kibicowaniem. Kibice nie s zodziejami.
5. Gdy wrogi kibic odda szalik lub flag i nie ma ochoty na walk, naley go puci wolno, gdy
jest sam przeciwko wikszej grupie, mona mu co najwyej zaproponowa solwk. Nie
mona si znca nad pokonanym przeciwnikiem.
6. Na meczach reprezentacji powinien by zachowany rozejm wrd kibicw wszyscy dopingujemy jedn druyn.
7. Szanowa wasne zgody i ukady. Zgd nie wypiera si w adnej sytuacji39.
37
P. Piotrowski, Szalikowcy o zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych, s. 3031.

Tame, s. 3234.
39
Strona internetowa http://www.szalikowcy.com/informacje/10,Szalikowcy.html.
38
28
w Polsce
a
5.11. Graficiarze (sprejowcy)

Wzgldnie spjn subkultur graficiarzy stanowili modzi mieszkacy Nowego Jorku,
ktrzy od koca lat 60. umieszczali swoje napisy i kolorowe szablony na cianach nowojorskiego metra. Bya to dziaalno nielegalna, cigana przez policj, co pozwalao w niej widzie przejaw prowokacyjnej, podwaajcej porzdek oficjalnej kultury, ekspresji. Do etosu
graficiarzy naleao zamalowa jak najwicej powierzchni, ale te mie na swoim koncie moliwie wiele utarczek z policj i wymierzanych przez wadze kar. Alegori amerykaskich graficiarzy sta si Tomcat (kocur), pilnujcy swojego terytorium, nieuchwytny dla uzbrojonych
przeciwnikw i grony dla konkurentw; faktycznie, pokrywanie murw wasnym pomysem
graficznym, oryginaln stylistyk szablonu, miao w sobie co z terytorializmu zwierzcego.
W takim etosie rozwijali si pniejsi mistrzowie sztuki szablonu, jak Jean-Michael Basquiat
czy Keith Haring, ktrzy w latach 80. stali si oficjalnymi reprezentantami sztuki nowej ekspresji w USA. Graficiarze europejscy z okresu kontestacji modzieowej koca lat 60. (m.in.
rewolta paryskiego maja, bunty na uniwersytetach woskich) traktowali swoje napisy na murach nieco inaczej ni ich amerykascy koledzy przede wszystkim jako komunikaty o treci
politycznej. Mur w miejscu publicznym by dla nich alternatywnym nonikiem informacji, niezalenym od panujcego systemu politycznego40.
Dziaalno polskich graficiarzy naleaoby rozpatrywa w kontekcie rozwoju rozmaitych subkultur modzieowych w latach 80. Bardzo wiele napisw na murach polskich miast
pojawio si w okresie szesnastu miesicy Solidarnoci (19801981) i w stanie wojennym.
Byy to napisy polityczne, wyraajce wi z opozycj antykomunistyczn i dlatego naleaoby widzie w nich co innego ni efekt pracy graficiarzy. (Z graficiarzami nic wsplnego nie
mieli ci, ktrzy byli autorami malowanych jednakow, pomaraczow farb napisw antysolidarnociowych, od jakich zaroio si na cianach domw przy warszawskim Nowym wiecie
13 grudnia 1981 r. Wszystko przemawia za tym, e autorami hase w rodzaju Solidarno
ydy byli po prostu esbecy.) W 1983 r. wsptwrca Pomaraczowej AlternatywyWaldemar
Major Fydrych zacz malowa na warszawskich murach (w rnych miejscach stolicy) wizerunki wesoych krasnali. Stylistyka tych obrazkw ywo wyodrbniaa si z natoku hase
politycznych i w istocie rozpocza histori polskich graficiarzy. W 1985 r. pojawiy si pierwsze szablony, m.in. autorstwa Tomasza Sikorskiego, Andrzeja Rosoka, Andrzeja Maruszeczki,
Szymona Urbaskiego. Swoje dziea zaczli te eksponowa ludzie ze rodowiska warszawskich skaterw, a wkrtce take anarchici41. Graficarze dziaaj gwnie w nocy (jedno z ich
hase brzmi: Wasza jest moc, ale nasza jest noc). cz si w niewielkie grupy, ktre jednak
rzadko maj ze sob kontakt. Dziaaj bez rozgosu, ale by zarobi na puszki z farb, nieraz podejmuj si prac zleconych, na przykad przez wacicieli lokali wynajmujcych ich do pomalowania elewacji klubu. Rzecz w tym, e graffiti oficjalne traci swj podstawowy cel, gdy ono
nigdy nie moe by legalne, bo jeeli jest legalne, oficjalne, to staje si co najwyej zwykym
malarstwem. Graffiti zawsze walczy, tak jak walczyli faceci na nowojorskich stacjach metra
o to, by w dziesi sekund na wagonie napisa swoje imi, moliwie wielkie, kolorowe i nie
da si na tym zapa pisa w numerze 13 bruLionu z 1990 r. Pawe Jarodzki. Klasyczni
sprejowcy kady swj rysunek podpisuj ksywk (pseudonimem)42.
40

Tame, s. 32.
42
B. Prejs, Subkultury modzieowe. Bunt nie przemija, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005, s. 8687.
41
29
Szczyt dziaalnoci polskich graficiarzy przypada na lata 19891990, co wie si z liberalizacj polityczn oraz ogln dostpnoci farby w sprayu43.
1.12. Skaterzy (skejci)

Generalnie mona t nazw odnie do wszystkich modych ludzi uprawiajcych sport deskorolkowy, ale przynajmniej od pocztku lat 80. (w Polsce nieco pniej) istnieje te zwizana
z tym sportem subkultura modzieowa. Jej pojawienie si przypada na okres, gdy zacza si
powoli wyczerpywa atrakcyjno subkultur totalnie kwestionujcych zastan rzeczywisto
(np. radykalna posta punku). Modzie w USA, Wielkiej Brytanii, Skandynawii i innych krajach Europy szukaa czego, co pozwolioby skojarzy etos spontanicznej kultury modzieowej
z zabaw wymagajc sprawnoci i dbaoci o kondycj44.
Szczegln rol odegra przy powstawaniu subkultury nowy wwczas styl jazdy: street
style, nie wymagajcy specjalnych urzdze, ktrymi dysponoway np. skateparki. Street style
mona uprawia na podwrku, placu, w dowolnym miejscu. Naturaln przestrzeni staje si
ulica albo podziemne przejcie45.
Wyrnikiem jest strj, dostosowany do specyfiki skateboardingu: bluza dresowa z kapturem lub dugi, luny T-shirt z emblematami firm produkujcych deski, kolorowe bermudy lub
spodnie od dresu, specjalnie przystosowane trampki, szeroka opaska na wosy (gdy s dugie)
albo wzorzysta bandama (chustka, ktr nosi si na szyi lub na gowie jako opask). Strj jest
sportowy, a jednak na tyle specyficzny, eby skatera nie pomyli z mionikiem np. joggingu46.
W Polsce skaterzy pojawiaj si pod koniec lat 70. Pierwsze zawody zorganizowano
w Warszawie w 1979 r. Codziennym miejscem spotka by Plac Zamkowy. Pocztkowo jazd na desce uwaao si w Polsce za przelotn mod albo sezonowy sport dziecicy. Sytuacja zmienia si, gdy w wyniku otwarcia specjalistycznych sklepw dostpny sta si sprzt
profesjonalny. Od tego momentu systematycznie wzrastaa liczebno rodowiska, gwnie
w Warszawie. Tam te pojawiy si pierwsze grupy, dla ktrych skateboarding sta si ideologi
i stylem ycia47.
Od koca lat 80. skaterzy s staym elementem pejzau duych miast w Polsce. Rozwija
si nurt sportowy skateboardingu, ale istniej take spore rodowiska modziey, dla ktrych
skateboarding jest przede wszystkim znakiem tosamoci grupowej i pokoleniowej. Starsze
pokolenie nierzadko z obaw przyglda si grupom, narzeka na haas desek i widzi w tym
zjawisku jak odmian chuligastwa, zapominajc, e styl ycia wynikajcy z fascynacji
skateboardingiem, cho zwizany z innymi formami kultury modzieowej i alternatywnej,
czsto kojarzonej z przekraczaniem norm spoecznych, stanowi dobre antidotum na autentyczne zagroenie patologi48.
43

Tame, s. 86.
45
Tame, s. 87.
46
Tame, s. 87.
47
Tame, s. 87.
48
Tame, s. 88.
44
30
w Polsce
a
5.13. Dresiarze
Jedna z dewiacyjnych subkultur modzieowych, ktrej powstanie jest efektem ubocznym procesw transformacji ustrojowej i zmian spoeczno-ekonomicznych zachodzcych
w naszym kraju w latach 90. Termin dresiarze pochodzi od stylu ubierania si przedstawicieli tej subkultury, ktrzy z upodobaniem ubieraj si w dresy znanych firm (np. Adidas,
Nike, Reebok). Maj bardzo krtkie wosy lub s cakiem ysi, na gowach nosz czapki
baseballwki. Jest to subkultura pozbawiona jakiejkolwiek ideologii, ktra staa si wspczesn odmian istniejcych dawniej subkultur gitw i chuliganw. Dresiarze dziaaj przede
wszystkim w grupie, ktra daje im poczucie siy. S bardzo zintegrowani, rzadkie s przypadki
zeznawania w sprawie przeciwko kolegom. Do dziaa policji podchodz z ignorancj. Lubi
popisywa si przed kolegami i dziewczynami. Jed drogimi, ekskluzywnymi samochodami wyposaonymi w wysokiej klasy sprzt muzyczny (ulubiona marka to BMW, koniecznie
w czarnym kolorze, z przyciemnionymi szybami), w lokalach zamawiaj wyszukane, wykwintne kolorowe alkohole. Dodatkowe atrybuty to: zota biuteria (acuchy, sygnety itp.), najnowoczeniejsze telefony komrkowe. Prowadzenie takiego stylu ycia jest moliwe dziki
dochodom uzyskiwanym przez wikszo dresiarzy z dziaalnoci w wiecie przestpczym,
z ktrego czerpi wikszo wzorcw. Zazwyczaj s sabo wyksztaceni, wywodz si gwnie
z marginesu spoecznego. Celem nadrzdnym dresiarzy s pienidze, ktre zdobywaj m.in.
dokonujc kradziey samochodw, wsppracujc ze zorganizowanymi grupami przestpczymi trudnicymi si przemytem i dystrybucj narkotykw. Czsto s onierzami mafii, majcymi za zadanie egzekwowanie dugw, ciganie haraczy. Regularne treningi na siowni
(std ich nazwa karki) pozwalaj im utrzyma kondycj fizyczn i wzbudzajc respekt
u przecitnych obywateli postur. Nie szanuj nikogo, nie przestrzegaj adnych zasad,
a do tego s bardzo wulgarni, ich wrogiem jest kady czowiek rnicy si od nich wygldem.
Ich wygld i prostackie zachowanie s tematem wielu skeczy kabaretowych, tekstw piosenek,
a caa subkultura doczekaa si nawet ksiki na swj temat, autorstwa Doroty Masowskiej, pt.
Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon. W 2009 r. powstaa adaptacja filmowa ksiki
pt. Wojna polsko-ruska w reyserii Xawerego uawskiego z Borysem Szycem w roli gwnej.
Dres
Dresy moje ukochane
Ja zakadam Was nad ranem
Dres mam dres!
Mam trzy paski na ramionach
Kada laska jest ju moja
Dres mam dres!
Id w miasto w moich dresach
zrobi dym w delikatesach
Dres mam dres!
Ten kto nosi Adidasa
To jest facet pierwsza klasa
Dres mam dres!
Moi kumple to kibole
Kady bawi si bejzbolem
31
Dres mam dres!

Punk ucieka hippis zmyka
Kiedy w dresach jest ekipa
Dres mam dres!
REF. Ja nosz dres....
W dresach ojciec w dresach matka
W dresach nawet jest ssiadka
Dres mam dres!
Kady u nas w dresach chodzi
w dresach starzy w dresach modzi
Dres mam dres!
I w Szczecinie i na kresach
Cay nard biega w dresach
Dres mam dres!
Dresy moje dresy mie
Wczoraj do was si tuliem
Dres mam dres!
Kiedy w dresach biega Pele
I Gagarin lata w dresie
Dres mam dres!
Nie wiem drodzy przyjaciele
Co wiat mody nam przyniesie
Dres gdzie dres!
REF: Ja nosz dres...
O dresy!
Ile was trzeba ceni
Ten tylko si dowie kto was straci
Dzi pikno Wasz w caej ozdobie
Widz i opisuj, bo tskni49.
1.14. Hiphopowcy
Hip-hop jest subkultur, ktra narodzia si w poowie lat 70. w czarnych dzielnicach
duych amerykaskich miast za spraw gatunku muzycznego o nazwie rap (slangowy ang.
gadka). Oparty jest on na melodeklamacji (rymowaniu) szybkim i rytmicznym wypowiadaniu lub wykrzykiwaniu tekstu. Instrumentarium, poza automatem perkusyjnym, jest dla
niego najczciej tem, co stanowi nawizanie do korzeni muzyki afrykaskiej, ale rwnie
do funky, soulu i reggae. Wykonywany przez przedstawicieli rasy czarnej, wywodzcych si
z biednych rodowisk, bez nadziei na jakikolwiek awans, sta si orem walki o ich prawa.
Klasyczne teksty rapowe odnosz si do stosunkw spoecznych, polityki i aktualnych wy49
Teskt piosenki pt. Dres z albumu Zmie z nami pe (Universal, 2002) z oficjalnego serwisu internetowego
zespou BIG CYC, http://www.bigcyc.pl/.
32
w Polsce
a
darze, ale take seksu i uywek, neguj obowizujce normy. Nieraz nawouj do przemocy
szczeglnie nurt okrelany jako gangsta rap. Czsto s w slangu pene kolokwializmw oraz
przeklestw. Grupa wykonujca muzyk hiphopow nazywana jest skadem. Pierwszorzdn
rol w hip-hopie peni prezentujcy muzyk dideje (DJ). Ich talent weryfikuje umiejtno
scratchingu, czyli pocierania winylowymi pytami podczas gry. Z tego powodu rapowe nagrania utrwalane s czsto na krkach analogowych, a nie na CD (pytach kompaktowych). Zjawisku powicony jest film dokumentalny Skrecz (Scratch, 2001) w reyserii Douga Praya.
Przedstawiciele tej subkultury rozpropagowali mod na dinsowe spodnie z szerokimi nogawkami i krokiem w kolanach (czyli zbegowane) oraz dresowe bluzy z kapturami. Jeeli
zakada si na nie kurtk, kaptur jest wycignity na wierzch. Buty sportowe z wielkimi jzorami, czapki baseballwki, zakadane daszkiem do tyu. Wosy z reguy krtkie. Z czasem
rap dostrzegy media, co doprowadzio do czciowej komercjalizacji gatunku. Niektre zespoy, zaprzeczajc spoecznej funkcji rapu, zrezygnoway z krytyki rzeczywistoci na rzecz
uczestnictwa w kulturze masowej. Rap zaczli gra take biali. W Polsce sta si popularny na
pocztku lat 90.50
5.15. Emo
Emo to skrt od sowa emotional, ktrym moemy opisa mod, muzyk jak i stan emocjonalny. Subkultura ta powstaa w poowie lat 80., jest zwizana z gatunkiem muzyki hardcore
punk. Termin ten opisywa zachowanie muzykw na scenie, ich spontaniczno i wyrazisto
uczu. Grupa subkulturowa zanika na pocztku lat 90. i odrodzia si na pocztku 2000 r. Emo
powstao jako przeciwiestwo agresywnych i materialistycznych przedstawicieli amerykaskiego rapu. Jej zwolennicy sprzeciwiaj si agresywnoci, zaywaniu narkotykw i nastawieniu na
konsumpcjonizm. Ich ubrania s czyste, schludne i cile przylegajce do ciaa. Bardzo dbaj
o fryzury i staranny, ostry makija. W swojej podkulturze cz rne elementy: mroczny, wyrazisty wizerunek, jak i krytyczne podejcie do wiata oraz wszechogarniajce poczucie braku
sensu. Emo odrzucaj agresj, s wegetarianami i abstynentami nie pij alkoholu i nie pal
tytoniu. Uczestnicy tej subkultury nawizuj swoim zachowaniem do XIX-wiecznej filozofii romantycznej, w ktrej najwaniejsze jest akceptowanie uczu i emocji, nastawienie na przeycia
wewntrzne i indywidualizm. Gdy termin emo uywamy w odniesieniu do cech osobowoci,
oznacza to zazwyczaj osob: bardzo emocjonaln, wraliw, niemia, zamknit w sobie, ponur i cich.Wiele tekstw piosenek emo nawizuje do nieodwzajemnionej mioci i problemw
emocjonalnych w zwizku. Idolem emo jest Bill Kulitz, wokalista zespou Tokyauo Hotel. W Polsce zwolennicy suchaj muzyki zespou Blog 27. Za kultowy zesp uwaa si Rites of Spring51.
W stylu emo moemy dopatrze si zapoycze z kilku innych subkultur. Jej uczestnicy
nosz si podobnie do punkw (krytyczne podejcie do wiata, poczucie braku sensu, jednak
bez nihilizmu i anarchizmu) i gotw (mroczny wizerunek, gboka duchowo), ale znaczco
rni si od tych obu subkultur. Charakterystyczne s dugie grzywki cite na ukos i zaczesane
50
B. Prejs, Subkultury modzieowe. Bunt nie przemija, s. 4344.

Albaski L., Wybrane zagadnienia z patologii spoecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Grze (Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa), Jelenia Gra 2010, s. 128129.
51
33
na jedn stron twarzy, oczy podkrelone czarn kredk, ciasne, wyblake i mocno dopasowane
T-shirty z widocznymi nadrukami. Nadruki te to gwnie nazwy zespow lub pewne symbole
charakterystyczne dla tej subkultury, czyli czarne, biae lub rowe gwiazdki, czaszki albo serduszka, a take bajkowe elementy. Emo dodatki to rwnie paski z wiekami, opaski na rce i materiaowe trampki lub trapery oraz ogromna ilo biuterii. Strj uzupeniaj srebrne naszyjniki
z gwiazd, korale, bransoletki. Jeli kto nosi okulary, to koniecznie musz by czarne oprawki lub w ksztacie kocich oczu. Dziewczta chtnie nosz podrczne torby pokryte atami
i przypinkami. Innym wanym motywem strojw emo s czarno-biae paski lub szachownice,
jednokolorowe grochy, fantazyjne nakrycia gowy. Warto podkreli, e stroje nosz czsto
lady dugiego uytkowania (s wic przetarte i stare). Moda emo jest mod unisex, zarwno
dziewczyny, jak i chopcy nasz si identycznie. Z uwagi na to, e ta subkultura zrzesza du
liczb ludzi kilkunastoletnich, to czasami trudno si zorientowa, czy mamy do czynienia z mod kobiet czy mczyzn. Nalecy do subkultury maj bardzo krytyczny stosunek do wiata.
Kreuj si na ludzi przygnbionych poczuciem beznadziei, wraliwych i zamknitych w sobie,
uwaajcych, e nikt na wiecie nie jest w stanie zrozumie ich blu egzystencjalnego. Czonkowie subkultury emo najchtniej spdzaj czas w samotnoci lub we wasnym rodowisku,
w ktrym czuj si bardziej zrozumiani.
5.16. Goci
Goci to subkultura, ktrej pocztki sigaj koca lat 80. Nazwa pochodzi od fascynacji
gotykiem. Jej uczestnicy fascynuj si etosem redniowiecznego rycerstwa, wojny i heroicznej
mierci. Bardzo czsto ogldaj mroczne horrory, graj w gry przepenione przemoc, ktrych
bohaterowie s wilkoakami bd wikingami. Goci interesuj si mierci, okultyzmem i okruciestwem, przejawiaj rasistowskie ideologie oraz wierz w apokaliptyczne przepowiednie.
Charakteryzuje ich dystans do wiata52.
Subkultura ta jest zwizana z muzyk gotyck wywodzc si z nurtu coldwave. Dodatkowo goci suchaj m.in. gothic metalu, doom metalu, metalu progresywnego oraz metalu symfonicznego, a take muzyki industrialnej oraz industrialno-elektronicznej. Jedn z pierwszych
w Polsce grup reprezentujcych muzyk gotyck jest zesp Closterkeller z wokalistk Anj
Orthodox. Najwikszy zjazd subkulturowcw w Polsce odbywa si na festiwalu Castle Party
w Bolkowie. Czsto wrd gotw wystpuje zainteresowanie mistycyzmem (rwnie chrzecijaskim), literatur, sztuk, wampiryzmem, magi, parapsychologi. Goci interesuj si rwnie poezj i filmem. Za typowo gotyckie produkcje uwaa si takie filmy, jak: Dracula, Kruk,
Wywiad z wampirem. Oprcz zrnicowanej muzyki, rny jest take wygld gotw. Goci ubieraj si na czarno bd cz czer z czerwieni lub fioletem, ich stroje z lateksu albo ze skry,
s bardzo futurystyczne. Ozdabiaj si licznymi kolczykami, charakteryzuj si na wampiry
albo trupy. Jeli chodzi o makija, to czsto spotykana jest bardzo blada twarz, krwistoczerwone usta, oczy podkrelone czarn kredk, paznokcie (odcienie czerwieni, bordo lub fiolet) dugie i zadbane, wosy raczej czarne (cho bywaj te blond czy rude) i raczej dugie. Subkultura
gotycka jest postrzegana jako mroczna i ze wzgldu na taki wizerunek jej przedstawiciele s
52
Tame, s. 130.
34
w Polsce
a
czsto bdnie utosamiani z metalowcami czy satanistami. W rzeczywistoci goci mimo swej
fascynacji mrokiem nie maj nic wsplnego z wyznawcami szatana.
5.17. Hipsterzy (Hipstersi)

Hipsterzy to jedna z najbardziej ulotnych i nieokrelonych subkultur. Wedug definicji
Wadysawa Kopaliskiego, hipster to zapalony mionik jazzu, osoba zamiowana w rzeczach modnych i eleganckich, w nowociach. Sowo pochodzi z lat 40. I, oczywicie, jest kilka wersji dotyczcych jego genezy. Pierwsza mwi, e wzio si od okrzyku hep, uywanego w rodowiskach jazzowych jako wyraz aprobaty dla czyich umiejtnoci, stylu, wyczucia.
Druga, e pochodzi od hop slangowego okrelenia opium. Jest i trzecia, e od hipi, co
w afrykaskim narzeczu oznacza: otwiera komu oczy. Suchajcy czarnego jazzu hipsterzy
wyznaczali styl lat 40.53
Subkultura ta bya silnie zwizana z fascynacj, jak modzi Amerykanie, odrzucajcy
ju wwczas american way of life, darzyli kultur murzysk. Byy to lata, gdy awangardowe
sceny muzyczne podbija bebop, nurt jazzu wsptworzony m.in. przez Charliego Parkera. Hipstersi, podobnie jak bitnicy, gosili ide pojednania biaych i czarnych, jednak w odrnieniu
od bitnikw sami wywodzili si z niskich klas spoecznych i w duej mierze skupiali w swoich
krgach modzie murzysk. Jak pisa znany reportaysta, Albert Goldman: hipster by to
typowy dandys z nizin spoecznych, swoim strojem przypominajcy alfonsa, w sposobie bycia
podkrelajcy spokj i chd, co miao odrnia go od haaliwych i impulsywnych typw,
jacy otaczali go w gettcie. Aspirowa do tego, by w yciu mie najlepsze rzeczy: bardzo dobre
uywki i najpikniejsze dwiki jazz albo muzyk afrokubask Hipstersi wiele wzorw
przejmowali ze zwyczajw panujcych w gettach murzyskich, jednak ich ulubionymi miejscami byy kluby jazzowe i knajpy z muzyk54. (W Polsce ich powojenn wersj stanowili
bikiniarze). Doczya do nich w nastpnej dekadzie generacja bitnikw z Allenem Ginsbergiem i Jackiem Kerouakiem. Potem sowo znikno na wiele lat, by powrci w pnych latach
90. na okrelenie wielkomiejskiej, lewicujcej modziey, zwizanej z kultur alternatywn,
wybierajc ekologiczny, wegetariaski czy nawet wegaski styl ycia55.
Wan cech hipstera jest styl i ubir. Musi sprawia wraenie, e zupenie na modzie
mu nie zaley, cho elementy jego ubrania to dokadnie przemylana kompozycja mieszanina
stylw. Hipsterzy znaj si na modzie, ale sami ubieraj si, jakby im na wygldzie nie zaleao. Zaoy mona niemal wszystko, a liczy si kombinacja stylw. Cho stylizacje hipsterw
mog wydawa si nieco przypadkowe, zwykle s do przemylane. Hipster nie zaoy dowolnej rzeczy ceni ubrania vintage, znalezione w second-handach, oryginalne i niepowtarzalne.
Obowizkowo wosy w nieadzie, okulary kujonki, ciuchy bez metek, dobrze widziane s
cytaty z rnych modowych epok, jednak trzeba uwaa, bo nie kad epok warto aktualnie
cytowa. Hipster musi wiedzie, co jest aktualnie trendy, pamitajc o zasadzie, by ubiera
si modnie, by stworzy co, zanim to co stanie si modne, by wyprzedzi wszystkich o krok.
53
Nieuchwytny hipster, oprac. J. Podgrska, Polityka 2010, nr 25(2761), s. 100105.

55
Nieuchwytny hipster, oprac. J. Podgrska, s. 100105.
54
35
Hipster wpisuje si tylko i wycznie w krajobraz wielkich miast. Osoby z maych miejscowoci praktycznie nie maj szansy prowadzi tak awangardowego trybu ycia. Skadaj si
na to rne czynniki: spoeczne (w duych aglomeracjach hipsterzy s zauwaani przez wiksz liczb osb i jednoczenie s bardziej akceptowani), infrastrukturalne (w duych miastach
jest wicej miejsc komercyjnych, wic istnieje potrzeba poszukiwania alternatywy), ideowe
(od pocztku subkultura ta dotyczya metropolii), logistyczne (niestety wiele produktw niszowych i przez to podanych mona kupi tylko w wikszym miecie). Wzorcowy hipster to
osoba midzy 20. a 35. rokiem ycia (wraz ze wzrostem popularnoci nurtu wiek ten zaczyna
si obnia). Powinien wykonywa tzw. wolny zawd (np. fotograf, grafik), ktry umoliwiaby mu zarabianie pienidzy na zaspokojenie hedonistycznych potrzeb i jednoczenie pozostawia wystarczajco duo czasu na kontemplacj i ycie towarzyskie56.
56
Hipster, czyli zmora socjologa, oprac. L. Rudziski, http://www.educover.pl/czasopismo/hipster/.
36
Zakoczenie
Subkultur modzieowych jest wiele. Zjawisko to trudno oceni. Niektrzy traktuj je

marginalne, natomiast inni dostrzegaj w nim elementy postpowe. Niemniej jednak trzeba
przyzna, e subkultury wywieraj istotny wpyw na ksztatowanie postaw modziey. W obecnych czasach, kiedy spoglda si na mijanych na ulicy modych ludzi, na pierwszy rzut oka
trudno stwierdzi, jak subkultur reprezentuj oraz np. jakiej suchaj muzyki. Widok typowego punka, hippisa, metalowca, graficiarza jest ju coraz rzadszy. Inaczej ni to byo kilka
lat wczeniej. Oczywicie, bdne byoby stwierdzenie, e subkultury modzieowe znikny
zupenie, jednak s coraz trudniej rozpoznawalne. wiat idzie do przodu, czasy si zmieniaj,
a wraz z nimi zmienia si kultura, ktra coraz czciej istnieje take w cyberwiecie, a co za
tym idzie termin subkultura nabiera nowego znaczenia.
Jak mwi w rozmowie z miesicznikiem Wi Marcin Siczuch, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego: W tej chwili subkultury s gdzie z boku. Nie s kategori, za pomoc
ktrej modzi ludzie myl o wiecie, ktrej uywaj do identyfikacji, do budowania swojego
punktu odniesienia. W tym kontekcie pojawia si termin postsubkultura okrela on model zachowa, gdy modzi ludzie wybieraj sobie pewne elementy z rnych subkultur albo
okazjonalnie wcielaj si w okrelon subkultur. Idziemy na imprez w stylu gotyckim, to
przebierzemy si za gotw57
Siczuch twierdzi, e: dzi modzi ludzie funkcjonuj rwnolegle w wielu rodowiskach. Tu si interesuj choraami gregoriaskimi, gdzie si udzielam na forum, lubi rowe,
wic jestem w klubie internetowym tych, co lubi rowe, ale jednoczenie mam znajomych,
z ktrymi cz mnie zupenie inne zainteresowania wsplna przeszo, sposb na spdzanie
wolnego czasu, kariera zawodowa. Badacze w rny sposb prbowali okreli specyfik tego
zjawiska. Francuski socjolog Michel Maffesoli pisa o nowoplemiennoci. Wsplnoty tworz
si ad hoc z jakiej okazji, przez chwil funkcjonuj razem, po czym rozpadaj si, a ich czonkowie odchodz do kolejnych tymczasowych wsplnot.58
Niezalenie od tego, jaki to bdzie charakter subkultury i w jaki sposb modzie bdzie
przejawiaa swj bunt, naley mie na uwadze to, e subkultura w wielu aspektach jest pozytywnym zjawiskiem. Niesie ze sob rozwj kultury, skupia wok siebie ludzi i daje im moliwo rozwoju w grupie, speniajc tym samym jedn z podstawowych potrzeb czyli potrzeb
przynalenoci i bezpieczestwa. Bez przynaleenia do jakiej grupy tosamo czy umiejtnoci spoeczne mog nie by w peni rozwinite. Subkultura jest tworzona z myl o danej
zbiorowoci. Niestety, czsto przeradza si to w skrajne dziaania. I wtedy subkultura osiga wymiar destruktywny. Zapomina o potrzebach jednostki. Nierzadko te przekracza granice
prawa. Wane dla modego czowieka jest to, e jeli czuje potrzeb przynalenoci do danej
subkultury, to jego wybr powinien by na tyle trafny, aby nie przynis negatywnych skutkw.
57
Koniec ery subkultur? Rozmowa z Marcinem Siczuchem, oprac. E. Karabin, Wi 2012, nr 23 (640).
Tame.
58
37
Bibliografia
Literatura
Albaski L.,Wybrane zagadnienia z patologii spoecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej
Grze (PastwowaWysza Szkoa Zawodowa), Jelenia Gra 2010.
Filipiak M., Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 1999.
Filipiak M., Subkultury modzieowe wczoraj i dzi, Wysza Szkoa Spoeczno-Gospodarcza
w Tyczynie, Tyczyn 2001.
Jdrzejewski M., Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, Wydawnictwo Akademickie AK, Warszawa 1999.
Jdrzejewski M., Subkultury a przemoc w perspektywie psychoedukacji, socjalizacji i samorealizacji dzieci i modziey, Wydawnictwo AkademickieAK, Warszawa 2001.
Litorowicz A., Subkultura hipsterw: od nowoczesnej etyki do ponowoczesnej estetyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdask 2012.
Muggleto D., Wewntrz subkultury. Ponowoczesne znaczenie stylu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2004.
Pczak M., May sownik subkultur modzieowych, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1992.
Piotrowski P., Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, Wydawnictwo Akademickie
ak, Warszawa 2003.
Piotrowski P., Szalikowcy o zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych, Wydawnictwo
Adam Marszaek, Toru 2000.
Podgrecki A., Patologia ycia spoecznego, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1969.
Podkultury modzieowe w rodowisku szkolnym i pozaszkolnym, praca zbiorowa pod red.
S. Kawuli i H. Machela, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2001.
Pospiszyl I., Patologie spoeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Prejs B., Subkultury modzieowe. Bunt nie przemija, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005.
Subkultury oraz inne formy modzieowej kontestacji w wietle zjawisk kryminogennych, oprac.
K. aszkiewicz, Zakad Prawa i Taktyki Kryminalnej, Szkoa Policji w Supsku, 1999.
Szalikowcy podstawowe informacje, oprac. P. Sielecki, P. Sobiech, Zakad Taktyki i Technik
Interwencji, Szkoa Policji w Katowicach, 2006.
Wjcik D., Nieprzystosowanie spoeczne modziey, Zakad Narodowy im. Ossoliskich Wydawnictwo PAN, Wrocaw 1984.
Wjcik J.W., Od hippisw do satanistw, Wydawnictwo EUREKA, Krakw 1992.
Zieliski R., Pamitnik kibica ludzie z pitnem Heysel, Wrocaw 1996.
38
Bibliografia
a
Artykuy prasowe
Koniec ery subkultur? Rozmowa z Marcinem Siczuchem, oprac. E. Karabin, Wi 2012,
nr 23(640).
Nieuchwytny hipster, oprac. J. Podgrska, Polityka 2010, nr 25 (2761).
ycie w dresie, M. Matuszewska, Gazeta Wyborcza z 22 kwietnia 1998 r.
Internet
http://www.szalikowcy.com/
http://www.bigcyc.pl/
http://www.educover.pl/
http://nastek.pl/subkultury/
http://www.szkolnictwo.pl/
http://www.oryginalnoscpodochrona.pl/
39
40

Subkultury Mlodziezowe W Polsce - Wybrane Zagadnienia NR 131 Smialek M

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Subkultury Mlodziezowe W Polsce - Wybrane Zagadnienia NR 131 Smialek M

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

MATERIAY DYDAKTYCZNE

SUBKULTURY MODZIEOWE W POLSCE

CENTRUM SZKOLENIA POLICJI

Zakad Suby Prewencyjnej

Korekta, skad i druk:

Zakad Suby Prewencyjnej

Zakad Suby Prewencyjnej

Przytoczona poniej terminologia oraz jej wyjanienie z pewnoci nie s wystarczajce,

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, Wydawnictwo Semper, Warszawa 1992, s. 3.

Zakad Suby Prewencyjnej

1.2. Patologia spoeczna

1.3. Niedostosowanie spoeczne modziey

M. Filipiak, Subkultury modzieowe wczoraj i dzi, Tyczyn 2001, s. 2223.

Zakad Suby Prewencyjnej

2. Fazy subkultury modzieowej

P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, s. 1011.

3. Typologia subkultur modzieowych

Wedug Marka Jdrzejewskiego subkultury modzieowe mona podzieli na:

M. Jdrzejewski, Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, AK, Warszawa 1999, s. 8687.

Zakad Suby Prewencyjnej

trudne warunki socjalno-bytowe w rodzinie bd skupienie szczeglnej uwagi na potrzebach

L. Albaski, Wybrane zagadnienia z patologii spoecznej, Jelenia Gra 2010, s. 126128.

Zakad Suby Prewencyjnej

5. Subkultury modzieowe w Polsce

W rozdziale tym zostanie przedstawiona zwiza charakterystyka najwaniejszych

P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, s. 5859.

Zakad Suby Prewencyjnej

Zakad Suby Prewencyjnej

P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, s. 5962.

Zakad Suby Prewencyjnej

w Czstochowie), co jednak spotykao si z retorsjami milicji. Z jednej strony panowao

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, s. 4041.

M. Filipiak, Subkultury modzieowe wczoraj i dzi, Tyczyn 2001, s. 9596.

Zakad Suby Prewencyjnej

P. Piotrowski, Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne, s. 8485.

oraz zachowaniach, ktre z zaoenia miay prowokowa czonkw znienawidzonego przez

Zakad Suby Prewencyjnej

5.8. Skinheadzi (Skini)

Zakad Suby Prewencyjnej

rykascy satanici twierdz, e satanizm zawiera w sobie wszelk opozycj i nonkonformizm,

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, s. 8486.

Zakad Suby Prewencyjnej

P. Piotrowski, Szalikowcy o zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych, s. 3031.

5.11. Graficiarze (sprejowcy)

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, s. 3132.

Zakad Suby Prewencyjnej

1.12. Skaterzy (skejci)

M. Pczak, May sownik subkultur modzieowych, s. 32.

Zakad Suby Prewencyjnej

Dres mam dres!

B. Prejs, Subkultury modzieowe. Bunt nie przemija, s. 4344.

Zakad Suby Prewencyjnej

5.17. Hipsterzy (Hipstersi)

Nieuchwytny hipster, oprac. J. Podgrska, Polityka 2010, nr 25(2761), s. 100105.

Zakad Suby Prewencyjnej

Hipster, czyli zmora socjologa, oprac. L. Rudziski, http://www.educover.pl/czasopismo/hipster/.

Subkultur modzieowych jest wiele. Zjawisko to trudno oceni. Niektrzy traktuj je

Zakad Suby Prewencyjnej

Zakad Suby Prewencyjnej

Vous aimerez peut-être aussi