Vous êtes sur la page 1sur 4

Ea gostava do Brasil mas non troppo

ISABELCOUTINHO(emS.Paulo) 11/04/201519:41

OsculoXIXdeEadeQueirs,MachadodeAssisedoromancede
adultrio.OprofessordaUniversidadedeCoimbraCarlosReisabriuos
encontrosMinhaLngua,MinhaPtrianaLivrariaCultura,emSoPaulo.

CarlosReisnaLivrariaCultura,emSoPaulo HEMERSONCELTIC
1/3

TemumacertagraaestaraouvirfalardoromancedosculoXIX,dotema
dasmulheresedoadultrioedaligaodistotudocomaobradeEade
Queirsnumasextafeiraaofinaldatarde,naLivrariaCulturadoShopping
Iguatemi,emSoPaulo.Esteumdoscentroscomerciaismaischiquesda
cidadebrasileira,comlojasquevodaBurberryChanelePrada,
restaurantesgourmeterecantosondeseouvetocarpianoaovivo.Duranteo
diainteiro,oscorredoresdoshoppingedalivrariasoanimadosporum
corrupiodepersonagensfemininas,detodasasidades,vestidascomasmais

exclusivasmarcasdacabeaaosps.MulheresdosculoXXIquedoa
impressode,talequalassuascongneresdosculoXIX,teremmuitas
horasdeciopotenciadordaprticadeadultrio.
Foia,naquelaqueumadasmaisbonitaslivrariasdeSoPaulo,num
auditrioabertorodeadodeprateleirasemesascomlivrosqueCarlosReis,
professordaUniversidadedeCoimbraeespecialistaemliteraturadosculo
XIXeXX,abriuosencontrosMinhaLngua,MinhaPtria,quevojuntar
ataodia15escritoresportuguesesebrasileiros.Oprogramaorganizado
peloPBLICOcomaLivrariaCultura,tendocomoparceirosoCames
InstitutodaCooperaoedaLnguaeaUniversidadedeCoimbra.
FoijquasenofinaldasessoEadeQueirsoualnguacomoptria
ausente,moderadapeladirectoraadjuntadoPBLICOSimoneDuarte,que
veioaperguntaquelevouoacadmicoaotemadoadultrio.CarlosReisj
tinhalembradoqueEa,nasuacorrespondnciacomRamalhoOrtigo,
tambmdaGeraode70,lhepediaqueocriticasse,quelhedissesseseia
pelobomcaminhoelheassegurassequenoestavaapenasaimitarBalzac.
Naplateia,umrapazquissabersetrsimportantesromancesdaliteratura
mundialMadameBovary,deFlaubertOPrimoBaslio,deEade
QueirseDomCasmurro,deMachadodeAssisnoseriamamesma
histriacontadadeformadiferente.Emresposta,Reisinformouqueiria
juntarquelestrsoutrostantosttulos.LembrouentoosromancesEffie
Briest,doalemoTheodorFontaneAnnaKarenina,dorussoTolsti,eLa
Regenta,doespanholClarn.Ouseja,estessoosttulosdaquelequefoi
umgrandesubgnerodoromancedosculoXIX,oromancedeadultrio.E
vriosescritores,incluindoClarn,foramacusadosdeplagiarFlaubert.O
queacontecequeotemadoadultrioentendasefemininoeraotema
queestavanaordemdodianaquelapoca.Essestrsromancesque
mencionou,nofundo,vosecontinuandounsaosoutros.Decertaforma,
estesgrandesescritoresestavamtodosaescreveromesmoromance.
CarlosReis,quecomeouaestudarEadeQueirsquandotinha20anose
ocoordenadordasediescrticasdesde1992,lembrouaindaqueoautorde
OsMaiasfaziaumretratodecostumesquenoeraembelezadoequeotema
doadultrioseinseriaa.Eraumgrandeescritorderomances,defices,e
foi,sobretudo,umgrandecriadordepersonagens.umescritorque
inovounasualnguaenosporinventarpalavrasissotodososescritores
ofazem,fazpartedasuaobrigaoprofissionalrenovaralnguae
revolucionla.Masmuitopoucosconhecemoprivilgiodeterdeixadouma
palavralnguaportuguesaqueesthojedicionarizadaequeidentificauma
personagemdeEadeQueirs:acaciano[oconselheiroAccio,personagem
doromanceOPrimoBaslio],explicouoprofessor.Dizsedealgumque
acaciano,comosedizquehamletiano(deHamlet)ouquixotesco(Dom

QuixotedeLaMancha)oubovarista(MadameBovary).Sosgrandes
gniossocapazesdecriarpersonagensqueficamparaalmdo
desaparecimentodassuasobrasequeentramnalnguasemqueoprprio
escritorseapercebadissonoseutempo,acrescentou.
OscaixeirosdoRio
ClaroqueestandoCarlosReisafalarparaumaplateiamaioritariamentede
brasileirosondesedestacavaoutraespecialistanaobradesteautor
portugusdosculoXIX,aprofessoraElzaMin,etambmadramaturga
MariaAdelaideAmaral,quefezaadaptaodeOsMaiasparaaminissrie
detelevisoqueaRedeGloboexibiuem2001nopodiadeixardereferir
queEadeQueirs,quenuncaestevenoBrasil,deveriatercomeadoasua
carreiradeconsuladoprecisamenteporestepas,estavadestacadoparaa
Bahia.Masissonoaconteceu.
EagostavadoBrasilmasnontroppo.Notenhamosmuitasilusesquanto
aisso.EaescreviaparaoBrasilporqueprecisavadearredondarosalrio.
LembrouqueaacadmicaElzaMin,naplateia,publicouumlivrosobrea
actividadejornalsticadeEanoBrasil,ondecitavaumacartaqueescreveu
aJaimeBatalhaReis,outradasfigurasdaGeraode70,aproporque
escrevessemunstextosparaumsuplementobrasileiroequelhedizia:"'No
fundo,aquilosonoesfundamentaisdecinciaparaoscaixeirosdoRio.'
Comosedissessesointrujicesliterriasfaclimasdefazer.Noerauma
imagemmuitonobredoqueeraoleitornoBrasil,concluiuoprofessor.
MasEaacabouporescrevermuitoparaaGazetadeNotcias,doRiode
Janeiro,eparaOEstadodeSoPaulo,oumelhor,aProvnciadeSoPaulo,
comoentosechamava.CarlosReisexplicouquelogodepoisdeser
publicadoemlivro,emPortugal,OsMaiasfoipublicadoemfolhetins,como
nessetemposefazia,naProvnciadeSoPaulo(apublicao,quasediria,
duroude12deAgostode1888a6deJaneirode1889).Estefactoque
durantemuitosanosescapouaosinvestigadoresfoidescobertoporJoo
AlvesdasNeves,umjornalistaportugusqueviveunoBrasilemorreuem
2012.PorquerazoEafezisto?,questionouoprofessor,talcomoofez
comoutrasobras,nomeadamentecomARelquiaeumapartedA
CorrespondnciadeFradiqueMendes,queforampublicadasnaGazetade
Notciasem1887eem1888?PorqueEadeQueirseratolidonoBrasil
quehaveriaatentaodesefazeremediesclandestinas.Eraaformade
evitarediespiratas,jqueoescritortinhaleitoresnoBrasildesdeosseus
primeiroslivros.

OdiscpulodeMachadodeAssis
Comosevatpelajmuitoestudadapolmicaqueoautorportugusteve
comoseucontemporneobrasileiro,MachadodeAssis.EmMarode1878
aparecianojornalOCruzeiro,doRiodeJaneiro,umalongacrtica
extremamenteseveraaOPrimoBaslioesegundaversodeOCrimedo
PadreAmaroassinadaporumpseudnimodeMachadodeAssis,Eleazar.
Depoisdestacrtica,Eapassouaescreverdeformadiferente,diz.Por
issopodedizersequeEafoidiscpulodeMachado.
NasegundaversodeOCrimedoPadreAmaro,opadrematavaofilho
numactodegrandecrueldadeenumadescriosombriaesinistra.Oque
foimuitocriticadoemPortugal,nomeadamenteporCamiloCasteloBranco,
quedissequeeraumerroporqueemPortugalospadresnomatamos
filhos,criamoscomosobrinhos[gargalhadasnalivraria].
EradefactoumepisdiocrueleMachadodeAssiscriticavaessacrueldade.
"EadeQueirssuprimiuesseepisdionaterceiraversoealterouvrios
episdiosqueMachadocriticavaespecificamente.Percebeualio,afirma
CarlosReis.Oprefcioquedeveriateracompanhadoaterceiraediodo
livroeratambmumareacoaMachadodeAssis,emborasemnuncadizer
oseunome.Tinhaumtomdesabridoesarcsticoeeraumaresposta
ressentida.Eoescritornuncachegouapublicaressetextocontrao
brasileiro.OsilnciodeEanofoiinocente.Paramim,significa:este
grandeescritortemrazo.
Nohouvegrandesrelaesepistolaresentreosdois.Eaescreveuuma
cartaaMachadoaqueeste,quesesaiba,nuncarespondeu,lembraCarlos
Reis,queterminouasessocomaleituradeumacartaqueMachadode
AssisescreveupoucodepoisdamortedoescritorportugusemAgostode
1900.MeucaroHenriqueChaves,queheidedizerquevalhaesta
calamidade?Paraosromancistas,comoseperdssemosomelhorda
famlia,omaisesbeltoeomaisvalido.
Nestesbado,s19h30,GonaloM.Tavaressubiraopalcoe,nodomingo,
seravezdeJernimoPizarroeAdrianaCalcanhottodialogaremsobre
FernandoPessoa(s16h).OdiaterminacomovencedordoPrmioLeya
2014,AfonsoReisCabral(s18h).

COMENTRIOS

Vous aimerez peut-être aussi