ADAM BUAT

Charakterystyka formy kwalifikowanej

przestpstwa handlu narkotykami
przez pryzmat orzecznictwa
polskich sdw karnych
1. Wstp
Zjawisko narkomanii jest przedmiotem bada wielu dyscyplin nauki,
takich jak medycyna, zjologia, psychologia czy socjologia. Szczeglnie ostatnia z wymienionych dziedzin przyczynia si do tego,
e we wspczesnym wiecie problem uzalenienia od narkotykw nie
jest analizowany jako tylko indywidualna choroba jednostki, lecz take
jako patologia spoeczna. Osoby regularnie si odurzajce nie potra
odnale si w pracy zawodowej, trac kontakt z najbliszymi, maj
problemy rodzinne, nie s w stanie funkcjonowa samodzielnie. Liczne badania kryminologiczne wykazay, e istnieje zwizek pomidzy
uzalenieniem od narkotykw a wejciem w konikt z prawem. Obrt
narkotykami dziki dziaalnoci zorganizowanych grup przestpczych
uleg profesjonalizacji. W jzyku mediw na stae zagocio pojcie
narkobiznes. Wobec przytoczonych powyej faktw naley uzna,
e obowizkiem pastwa jest interwencja majca na celu ochron dbr
zagroonych przez szeroko pojte zjawisko narkomanii.
De lege lata aktem normatywnym poruszajcym kwesti walki
z narkomani jest Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaaniu
narkomanii (dalej: UPN). W 7 rozdziale UPN znajduj si przepisy karne. Gwnym narzdziem walki z dealerami narkotykowymi jest art.
59. Przestpstwo handlu narkotykami wystpuje w typie podstawowym
( 1), kwalikowanym ( 2) oraz uprzywilejowanym ( 3). Sprzeda
rodkw odurzajcych oraz substancji psychotropowych osobom ma-

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 23

2011-03-19 21:57:19

24

Adam Buat

oletnim jest jedyn zbrodni opisan w UPN (czyli czynem zabronionym zagroonym kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat
3 albo kar surowsz art. 7 2 Kodeksu karnego).
Sdy oraz organy cigania dowiadczaj licznych problemw z prawidowym zastosowaniem powyszych przepisw z powodu wielu,
czsto trudnych do zinterpretowania elementw znajdujcych si
zarwno po stronie przedmiotowej, jak i podmiotowej. Jednoczenie
naley podkreli, e w praktyce wymiaru sprawiedliwoci orzecznictwo odgrywa bardzo wan rol, czsto wskazujc prawdopodobny
tok rozumowania sdu wyszej instancji w podobnej przedmiotowo
sprawie.
Sprbujmy scharakteryzowa przestpstwo opisane w art. 59 ust. 2
UPN przez pryzmat orzecze sdowych. W wikszoci bd to wyroki
wydane przez sdy apelacyjne z rnych czci Polski.

2. Przedmiot ochrony
Nie ulega wtpliwoci, e przedmiotem ochrony omawianej normy
prawnej jest zdrowie i ycie ludzkie. Problem jednak pojawi si, gdy
zastanowimy si, czy ustawodawca chroni zdrowie i ycie spoeczestwa jako ogu, czy dobro prawne o charakterze osobistym, czyli
zdrowie i ycie konkretnego czowieka.
Przyjcie jednej z powyszych koncepcji implikuje skutki na paszczynie zarwno prawa materialnego, jak i procesowego. Jako przykad
moe posuy art. 12 k.k. (czyn cigy), ktry w przypadku zamachu
na dobro osobiste warunkuje uznanie wieloci zachowa za jeden czyn
zabroniony od tosamoci pokrzywdzonego. Z kolei art. 49 1 kpk.
stanowi, e pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, ktrej
dobro prawne zostao bezporednio naruszone lub zagroone przez
przestpstwo. Przyjmujc drugi wariant, godzilibymy si na to, eby
osoba, ktra dostaa lub zakupia narkotyk od sprawcy, uzyskaa status
pokrzywdzonego.
Nie zagbiajc si w spr midzy zwolennikami tych dwch koncepcji, przyjrzyjmy si treci uchway SN z dnia 27 padziernika.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 24

2011-03-19 21:57:19

Forma kwalifikowana przestpstwa handlu narkotykami

25

Przedmiotem ochrony przepisu art. 45 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997

r. o przeciwdziaaniu narkomanii (aktualnie art. 58 UPN z 29 lipca
2005) jest zdrowie spoeczne (publiczne) w aspekcie zapobiegania
zjawisku narkomanii1 Tez naley rwnie odnie do art. 59 UPN
ze wzgldu na podobiestwo strony przedmiotowej z art. 58 UPN.
W uzasadnieniu SN odwouje si do wykadni systemowej oraz
funkcjonalnej, zauwaajc, e przepis nie zosta umieszczony w Kodeksie karnym, lecz w ustawie o przeciwdziaaniu narkomanii. Zasadniczym celem ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii jest zapobieganie
temu zjawisku oraz pomoc, leczenie i rehabilitacja osb uzalenionych2. Nastpnie SN wyjania, e w orzecznictwie i pimiennictwie
zwraca si uwag, e niektre przepisy maj podwjny przedmiot
ochrony i sam fakt skierowania przestpstwa przeciwko dobru oglnemu nie wycza uznania za pokrzywdzonego osob fizyczn, gdy
jednoczenie z dobrem oglnym rwnie jej dobro prawne zostaje
bezporednio naruszone czynem zabronionym3.
Pogld nie zyska akceptacji w pimiennictwie. Glosy krytyczne
wydali midzy innymi Marek Sagan (Prawo i Prokuratura 2006, 5/157)
oraz Wiesaw atkowski (Prawo i Prokuratura, 2006 10/128), ktry
stwierdzi, e powszechnie uznaje si, widzc skutki narkomanii,
e sprawca krzywdzi osoby nabywajce substancje psychoaktywne,
pomagajce im trwa w naogu czy te z tym naogiem pozwalajc
si zetkn4.
W literaturze prawniczej pojawio si twierdzenie (np. A. RybakStarczak, glosa do uchway SN z dnia 27 padziernika 2005 r., I KZP
32/05, Palestra 2006, z. 78, s. 339), e przedmiotem ochrony art. 59
UPN jest reglamentacja w obrocie rodkami odurzajcymi, jednak
nie zyskao ono powszechnej aprobaty.
1

Uchwaa SN z dnia 27 padziernika 2005 r. I KZP 32/05, OSNKW 2005,

11/105.
2 Uzasadnienie prawne do Uchway SN z dnia 27 padziernika 2005 r. I KZP
32/05, OSNKW 2005, 11/105.
3 Uzasadnienie prawne do Uchway SN z dnia 27 padziernika 2005 r. I KZP
32/05, OSNKW 2005, 11/105.
4 W. atkowski, Glosa do uchway SN z dnia 27 padziernika 2005 r. I KZP
32/05, Prawo i Prokuratura 2006, nr 10, s. 131.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 25

2011-03-19 21:57:19

26

Adam Buat

3. Strona przedmiotowa
Czynnoci sprawcz jest udzielenie maoletniemu rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej, uatwienie uycia albo nakonienie
do uycia takiego rodka lub substancji podejmowane w celu osignicia korzyci majtkowej lub osobistej.
Istotn cech kadej korzyci jest zdolno do zaspokojenia
potrzeb. Rozrnienie midzy korzyci majtkow a osobist opiera
si na kryterium charakteru zaspokojonej potrzeby. Jeeli jakie dobro
zaspokaja przede wszystkim potrzeb niematerialn, to jest korzyci
osobist5. Powszechnie wiadomo, i w rodowisku osb uzalenionych od narkotykw zdarza si, e rodki odurzajce s udostpniane
w zamian za inne uywki lub usugi seksualne. Pamita naley o treci
art. 115 4 k.k. stanowicego, e korzyci majtkow lub osobist
jest korzy zarwno dla siebie, jak i dla kogo innego. Przepis znajduje swoje odbicie w praktyce orzeczniczej. Znami dziaania w celu
osignicia korzyci majtkowej moe zosta sprawcy przypisane niezalenie od tego, czy korzy majtkow osign sam oskarony,
czy inna osoba, i to take wwczas, gdy oskarony, poredniczc midzy nabywc a sprzedawc rodkw odurzajcych lub substancji psychotropowych, osobicie adnej korzyci nie osign6 Z dziaaniem
w celu osignicia korzyci materialnej lub osobistej bdziemy mieli
do czynienia rwnie wtedy, gdy owa korzy nie zostaa osignita,
a jej zaspokojenie ma nastpi w przyszoci. Sprzeda rodkw odurzajcych na kredyt jest popularn praktyk wrd osb trudnicych
si rozprowadzaniem narkotykw.
Definicj pojcia maoletni naley wyprowadzi z art. 10 1 k c.
Penoletnim jest, kto ukoczy lat 18. Wnioskujc a contrario
maoletni to osoba fizyczna, ktra nie ukoczya 18 lat. Przez zawarcie maestwa maoletni uzyskuje penoletno. Nie traci jej w razie
uniewanienia maestwa (art. 10 2 k.c.).
5

Wyrok SA w Lublinie z dnia 17 kwietnia 2007 r. II AKa 81/07, LEX

nr 314605.
6 Wyrok SA w Lublinie z dnia 14 padziernika 2009 r. II AKa 170/09, LEX
nr 550494.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 26

2011-03-19 21:57:19

Forma kwalifikowana przestpstwa handlu narkotykami

27

Udzielanie innej osobie rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej oznacza czynno przekazania jej rodka lub substancji.
[...] Dla odpowiedzialnoci sprawcy nie jest istotne, czy osoba, ktrej
udzieli rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej, faktycznie
ich uya7.
Powstaje pytanie, czy dealer, ktry zakupi znaczne iloci narkotyku, a nastpnie przystosowa go do dalszej odsprzeday z zamiarem
osignicia zysku, jedynie przygotowywa, czy usiowa popeni analizowane przez nas przestpstwo? SN twierdzi, e nabycie rodkw
odurzajcych lub substancji psychotropowych, a nastpnie ich przystosowanie do udzielenia innej osobie w celu osignicia korzyci
majtkowej nie przekracza jeszcze ram czynnoci przygotowawczych
do przestpstwa okrelonego w art. 59 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziaaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485) i tym samym
nie jest dziaaniem zmierzajcym bezporednio do urzeczywistnienia tego zamiaru8. W uzasadnieniu SN trafnie argumentuje, e udowodnienie sprawcy dokonania opisanych wczeniej czynw wiadczy
jedynie o podjciu czynnoci majcych na celu stworzy warunki
do przedsiwzicia czynu zmierzajcego bezporednio do jego dokonania (art. 16 1 k.k. przygotowanie).
W art. 4 UPN znajduj si definicje ustawowe poj: substancja
psychotropowa (pkt 25), rodek odurzajcy (pkt 26), uywanie
rodka odurzajcego, substancji psychotropowej lub rodka zastpczego (pkt 32), dlatego nie bd ich omawia w niniejszym opracowaniu.
Uatwianie uycia rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej oznacza stworzenie dogodnych warunkw innej osobie do uycia
rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej. Uatwianie moe
polega zarwno na dziaaniu, jak i zaniechaniu. Umoliwienie uycia
rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej oznacza czynnoci
zmierzajce do stworzenia dogodnych warunkw innej osobie do uycia rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej. W przepisie,
7

K. ucarz, A. Muszyska, Ustawa o przeciwdziaaniu narkomanii. Komentarz,

Ocyna 2008, s. 518.
8 Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2006 r. III KK 273/06, OSNKW 2007, 1/8, Biul.
SN 2007, 1/25.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 27

2011-03-19 21:57:19

28

Adam Buat

wskazujc znamiona uatwiania i umoliwiania, posuono si alternatyw rozczn, i nie mog one zachodzi jednoczenie9.
Nakonienie do uycia, bdzie polega na podeganiu, czyli wywoaniu zamiaru uycia narkotyku przez maoletniego. Naley zauway,
e jeli dziaania sprawcy jedynie utwierdzaj maoletniego w przekonaniu o uyciu rodka odurzajcego, to zachowanie nie moe zosta
uznane za nakanianie. Powinnimy si jednak zastanowi, czy nie podlega ono penalizacji jako uatwienie uycia przez zapewnienie pomocy
psychicznej.
Przestpstwo opisane w art. 59 2 jest przestpstwem formalnym
(bezskutkowym), czyli takim dla ktrego dokonania wystarczy samo
zachowanie sprawcy10.

4. Podmiot
Sowo kto wyznacza zakres podmiotowy przestpstwa stypizowanego w art. 59 UPN. Ten fakt oznacza, e jest to przestpstwo powszechne, ktrego znamiona moe zrealizowa kada osoba majca zdolno
do poniesienia odpowiedzialnoci karnej.

5. Strona podmiotowa
Czyn zabroniony z art. 59 UPN mona popeni jedynie umylnie.
Jest to przestpstwo kierunkowe, ktre ze wzgldu na cel dziaania
sprawcy moe by popenione tylko z zamiarem bezporednim11.
Nie ulega jednak wtpliwoci, e znami maoletnioci moe by
objte zamiarem ewentualnym. Sdy karne w swoich orzeczeniach
wielokrotnie poruszay ten temat. Znami maoletnioci nabywcy narkotyku moe by objte zamiarem ewentualnym sprzedajcego narko9

K. ucarz, A. Muszyska, Ustawa o przeciwdziaaniu..., s. 519.

M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Cz oglna
i szczeglna, wyd. 3, Lexis Nexis, Warszawa 2007, s. 98.
11 K. ucarz, A. Muszyska, Ustawa o przeciwdziaaniu..., s. 529.
10

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 28

2011-03-19 21:57:19

Forma kwalifikowana przestpstwa handlu narkotykami

29

tyk. Nie jest zatem wymagana jednoznaczna i konkretna wiedza o tym,

i osoby, ktrym sprzedaje si narkotyk, nie maj ukoczone lat osiemnastu. wiadomo sprawcy co do tego faktu winna ksztatowa si
na podstawie wszystkich okolicznoci sprawy i wystarczy, e bdzie
on godzi si na tak ewentualno. Dowiadczenie yciowe uczy,
e nawet znajomo z widzenia, z ulicy, z przystanku, osb zamieszkujcych w okolicy, zwaszcza tych bdcych w wieku szkolnym, powoduje, e maj one dobre rozeznanie co do wieku tych osb12. Taki
sam pogld zaprezentowa SA w Lublinie w wyrokach II AKa 144/06
z dnia 13 czerwca 2006 r. (Prokuratura i Prawo wk. 2007, 3/22, KZS
2007, 3/43) oraz II AKa 300/07 z 22 stycznia 2008 r. (LEX nr 399941).
Z kolei SA w Krakowie przypomina, e wiek maoletniego odbiorcy
narkotykw powinien by udowodniony jak kada inna okoliczno
znamienna. Nie mona go domniemywa czy choby przypuszcza,
e sprawca (sprzedawca) godzi si na moliwo udzielenia narkotykw maoletniemu (art. 59 ust. 2 ustawy z 2005 roku)13.

6. Wypadek mniejszej wagi

Typ uprzywilejowany z art. 59 3 UPN odnosi si zarwno do formy
podstawowej, jak i uprzywilejowanej przestpstwa handlu narkotykami. Wyraenie wypadek mniejszej wagi jest nieostre, dlatego sdy
wielokrotnie zmuszone byy do dokonania jego wykadni. Wypadek
przestpstwa mniejszej wagi zachodzi, gdy znamiona przestpstwa,
przede wszystkim przedmiotowe, cechuj si niewysok spoeczn
szkodliwoci, na tyle niewielk, e do takiego sprawcy nie powinno
si stosowa zwykych zasad odpowiedzialnoci za to przestpstwo.
Oceny tej nie naley wiza z osobowoci sprawcy ani z trybem
jego poprzedniego ycia, zachowaniem po popenieniu przestpstwa
czy z nagminnoci takich czynw, nie s to bowiem znamiona prze12

Wyrok SA w Katowicach z dnia 31 lipca 2008 r. II AKa 198/08, LEX nr 465062,

OSA 2009, 10/3.
13 Wyrok SA w Krakowie z dnia 21 grudnia 2009 r. II AKa 199/09, KZS 2010,
3/49.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 29

2011-03-19 21:57:19

30

Adam Buat

stpstwa. Tak niewielk szkodliwoci cechuje si udzielanie znajomym po gramie marihuany; s to przypadki przestpstwa mniejszej
wagi14. SA we Wrocawiu wskaza, na jakie konkretnie znamiona
naley zwrci uwag, eby prawidowo zakwalifikowa omawiany czyn przestpny. Wrd charakterystycznych dla przestpstw
naruszajcych przepisy ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii znamion ocennych, rnicujcych podstawy odpowiedzialnoci pomidzy typem podstawowym a uprzywilejowanym wypadkiem mniejszej wagi, jest kryterium ilociowe oraz kryterium jakociowe, a wic
rodzaj wprowadzonego do obrotu rodka narkotycznego15. Podstaw
powyszej tezy jest zaoenie, e tzw. mikkie narkotyki (np. marihuana) stanowi mniejsze zagroenie dla zdrowia i ycia od narkotykw
twardych (np. heroina, kokaina, morfina), dlatego sprawc powinna
spotka wzgldniejsza kara. Aby sd mg zakwalifikowa czyn jako
wypadek mniejszej wagi ilo rozprowadzonego narkotyku nie moe
by znaczna. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 22 stycznia 2009 r.
SA w Lublinie, dokonujc interpretacji pojcia znaczna ilo z art.
62 UPN, wskazuje, e to kryterium winno by zawsze ocenione przez
pryzmat iloci porcji, jakie mog by przygotowane do bezporedniego
uycia16. Przenoszc to twierdzenie na grunt art. 59 naley stwierdzi,
e kluczowe znaczenie bdzie miaa liczba porcji wprowadzonych
do obrotu przez sprawc.

7. Wnioski
Podsumowujc, naley stwierdzi, e przedmiotem ochrony normy
opisanej w art. 59 UPN jest zdrowie i ycie czowieka. W doktrynie
toczy si spr, czy pod ochron opisanej normy prawnej znajduje si
14 Wyrok S.A. w Krakowie z dnia 21 grudnia 2006 r. II AKa 227/06, KZS
2007/3/41.
15 Wyrok SA we Wrocawiu z dnia 28 grudnia 2005 r. II AKa 351/05, LEX
nr 171989.
16 Wyrok S.A. w Lublinie z dnia 22 stycznia 2005 r. II AKa 300/07, LEX
nr 399941.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 30

2011-03-19 21:57:19

Forma kwalifikowana przestpstwa handlu narkotykami

31

dobro oglne, czy osobiste. Majc na uwadze cele oraz efektywno

postpowania karnego, naley przychyli si do cytowanego wczeniej
twierdzenia Sdu Najwyszego, e niektre przepisy maj podwjny
przedmiot ochrony. Wwczas za pokrzywdzonego mona uzna osob,
ktrej dobro prawne zostao naruszone przez czyn skierowany przeciwko dobru o charakterze oglnym.
Bardzo wane jest, aby wszystkie znamiona zawarte w przepisie,
lece zarwno po stronie podmiotowej, jak i przedmiotowej, zostay
udowodnione sprawcy w procesie karnym. Dotyczy to rwnie wieku
osoby, ktra zakupia rodki odurzajce. Maoletnioci nie wolno
domniemywa. Sd musi wykaza, e sprawca wiedzia, i dostarcza
narkotyki osobie poniej osiemnastego roku ycia lub na podstawie
okolicznoci faktycznych towarzyszcych sprawie godzi si na tak
ewentualno.
Samo przygotowanie rodka odurzajcego do sprzeday nie jest usiowaniem, lecz jedynie przygotowaniem do popenienia analizowanego
przez nas przestpstwa. Za opisany czyn sprawca moe zosta pocignity do odpowiedzialnoci na podstawie innych przepisw karnych
znajdujcych si w UPN (np. za posiadanie lub przerabianie rodka
odurzajcego).
Kwalifikujc dany czyn jako wypadek mniejszej wagi trzeba mie
na uwadze przede wszystkim kryteria jakociowe oraz ilociowe rodka odurzajcego wprowadzonego do obrotu. W praktyce oznacza to,
ze na agodniejsz kar bdzie mg liczy sprawca, ktry dostarcza
na rynek tzw. mikkie narkotyki w nieznacznej iloci.

Summary
Drug addiction is a global problem in 21st century. A lot of people all over the world are
ruining their lives, hurting their families, loosing their talents because of the addiction.
Whole society experiences the results of that phenomenon. Criminal groups made drug
trade a well-organized illegal business. In my article I describe a crime of illegal drug
selling to underage people. In my work I based on the jurisdiction of Polish courts.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 31

2011-03-19 21:57:19