Scribd Logo
Importer

Bienvenue sur Scribd !

  • Zygmunt Krzak - Megality Europy

    Transféré par

    Anonymous y73HBnp
    220 vues19 pages
    Zygmunt Krzak - Megality Europy

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Formats disponibles

    PDF ou lisez en ligne sur Scribd

    Avez-vous trouvé ce document utile ?

    Ce contenu est-il inapproprié ?

    Signaler ce document
    Zygmunt Krzak - Megality Europy

    Droits d'auteur :

    © All Rights Reserved
    Téléchargez comme PDF ou lisez en ligne sur Scribd
    Signaler comme contenu inapproprié
    220 vues19 pages

    Zygmunt Krzak - Megality Europy

    Transféré par

    Anonymous y73HBnp
    Zygmunt Krzak - Megality Europy

    Droits d'auteur :

    © All Rights Reserved
    Téléchargez comme PDF ou lisez en ligne sur Scribd
    Signaler comme contenu inapproprié
    sur 19
    9 WEGALITY Zygmunt Krzak ee WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 1994 eee RELIGIA MEGALITYCZNA | JEJ ISTOTA Megalityzm to przejaw wielkiej religit, jednotite} na calym obszarze jej wystepowania, tj. od Portugalii do Skandynawii. Nalezy to podkreélig, gdyé ostatnio np. ww nauce brytyjskie) pojawil sie poglad negujacy religiiny charakter megalitéw. Trudno 0 wigksze niezrozumienie i nieporozumienie, Jednolitosé megalityzmu preejawia sig w gtownych strukturach grobowych, obrzqdku grze- balnym i sztuce. Trzeba to szezeg6lnie zaznaczyé, sdyi jeslichodzi_ © megalityezne kultury archeologiczne, gospodarke i przedmioty zycia codziennego, to cechuje je wielkie zré2nicowanie w czasie i prestrzeni. Na rozleglym obszarze megalityzmu_mamy bowiem do czynienia z bardzo wieloma kulturami archeologicenymi, Kt6re cechowala odmiennosé stylistyczna w zakresie wytwordw materialnych. Megalityzm by! rozwifany przez spolecznosci 0 rine} gospodarce: a 10 rolniczej (preewaz- nie), 2 to hodowlanej czy pasterskiej, a to oparte) na rybolowstwie, a nawet na lowiectwie i tylko na zbierac- twie jak w rejonie Carrowmore (hrabstwo Sligo, Irlan- dia)’. Kultury te cechowal tez odmienny ustrdj spolecz- ay. Panujacymi strukturami grobowymi byly kurhany, najezescie} okragle (géra kosmiczna), w ktérych keyly sig takie przewodnie formy komér, jak: grobowee kary- tarzowe, grobowce galeriowe, dolmeny i skrzynki, a row= nolegle z nimi byly w udyciu podziemne formy niszowe (kryptowe, katakumbowe). Uniwersalistyezny charakter mialy te2 temenosy, wired ktérych pierwsze miejsce zajmowala struktura kolista 2 zaznaczonym centrum (mandala) wlasciwa i grobowcom, i Swigtyniom, i o8- rodkom ceremonialnym. Powszechnymi pomnikami byly tez menhiry, aleje menhirowe i betyle. Do budowy worystkich struktur uzywano glownie ziemi i wielkich kamieni. Kurhany i komory cechowala podobna tech- nika budowy, Wszedzie byly to budowle podziemne, 360, iz reguly komory tkwily pod kopeami, srobowce skalne pod ziemia, a do te rodziny naledy te zalczyé jaskinie naturaine, Mamy do czynienia 2 kolektywnym, zbioro- vwym charakterem grobowedw we wszystkich krajach, w ktdrych wystepowal taki sam heterogenicany obreadek agrzebainy: ekskarnacja i dekompozyeja cial zmarlyeh ludz, grzsbanie calych s2keletdw lub ezgSciowe spalanie nieboszczykow. Wszedzie te? mamy do czynienia 2 jaki- ‘mis rytualami przedgrzebalnymi i periodyeznymi cere- moniami pogrzebalnymi prey sroboweach, Wszedzie wystepuja rytualy ogniowe. Podobna byla orientacja groboweow, zdecydowanie preewafajgeym kierunkiem byl wschdd z odehyleniami. Jednolitosé podstawowych motywow cechuje te s2tuke, w ktOre} najezestszymi symbolami sq Kola pojedyneze i Kola koncentryczne, spirale, motywy péikoli. romby, trojkaty, zygzaki i linie faliste oraz okragle dotki ezesto 2 obwédka. W sztuce antropomorficznej przewaéa postaé kobieca, albo pelia Jak w Europie Poludniowej i Poludniowo-Zachodnie), albo zredukowana do ezesci twarzowe) jak w Europie ‘odkowe} i Péinoene}. Wsrdd innych clement6w sak- ralnych wszedzie mamy podw6jny topér(.Jabris), byka i pare piersi, Tego uniwersalizmu struktur, postaci i element6w nie przekresa 2jawisko wystepowania form Jokalnyci, do ktérych naley zalicayé:ziemne i kamienne samodzieine krepi wiascive glownie Wyspom Brytyjskim, bieznie wiascive tyiko dla Wielkiej Brytanii, grobowee kinowate i grobowee z glazem ograniczone do obszaru Irland, dlugie kopee ziemne bez komér kamienaych w Srodkowe} i pélnocnej strefie zasiggu megalitsw, grobowce lédkowate na Balearach, Swiatynie Malty, inuragi sardyriskie, Korsykatiskie torry i talajoty na Balearach, Komory transeptowe zachodnie) Franc} i po- tudniowej Wielkiej Brytani, slazy-oselki Frangj, duiskie domki kultowe. Za jednolitoscia tej religii przemawia tez zjawisko je) nieprzerwanego trwania przez prawie 3000 lat i bardzo dlugiego (do 2000 lat) uzytkowania nniektoryeh struktur A wige jednolita religia. Czy mozna ja zrekonstru owaé? Na religig skladajg sie doktryna, formy kulty organizacja i zachowania ludzi. Wszystkie te skladniki ‘znajduja jakieS odbicie w Zrédiach i strukturach me- galityeznych, ale ich pelne odtworzenie nie jest_mo= ‘liwe. Z tego wegledu ogranicze sig jedynie do paru aspektow. Rdzeniem i zarodkiem kazde} religit jest doktryna. Tote poprzestane tylko na niej, wyrézniajgc Jej zy gléwne elementy: kult Wielkiej Matki, sko- Jarzony z nia kult zmarlych. symbolizm giownych stru- kktur, tj. kurhanu i kregu oraz zwigeany z nimi cen- walny motyw religii megalityezne): szamariska inicjacje posmiertna. Jak czytelnik még! przekonaé sie na podstawie opisa ‘megalitow w poprzednich partiach Ksigzki, na calym obszarze i we wszystkich fazach megalityzmu mamy do czynienia z przedstawieniami Wielkiej Matki, szczegélnie bogato reprezentowanej w sztuce grobowe), w drobne} plastyee, x nawet posagach kamiennych i innych for mach. Chodzi o jej postaé calkowita Iub czeSciowg, np. ww formic jedne} czy dwu par piersi cay tylko twarzy, e7y wreszcie tylko pary oczu lub pary stop, a takée o znaki symboliczne zwigzane z ta boginia, fosfeny. takie jak spirale, kola, pétkola, romby, tréjkaty oraz linie faliste i zygzakowate. W wielu grobowcach jej posta strzeze _zmarlych. Bogactwo jej przedstawien jest wlaseiwe strefie poludniowe} az po Bretanig i Basen Paryski, a dale} kw polnocy jej reprezentacje sq ubogie i nielicane, ale i tam ona krélowala, co rozpoznajemy w postaci fosfenéw na kamieniach i naczyniach oraz warzy czy tylko oczu na cceramice, oraz nielicznych posagach czy postaciach nakreslonych na kamieniach (np. w Krzemionkach, Malopolska, Polska). Rodowéd tej bogini siega mlod- szego palcolitu, a najbogatszym centrum jej kultu byt wezesnorolniczy Bliski Wschéd i kraje wschodniosréd- ziemnomorskie, skad idea ta preenikngla do zachodnich megalitéw, splatajge sie 2 wiasciwym dla nich kultem preodkéw. Z megalitami wigie sig ona rownied na Dalekim Wschodzie, np. japoriska Amaterasu i koreats- ka Mago Malmi. Sposréd wybitniejszych badaczy mega- litéw tylko D. J. Wolfel nie wymienil tej bogini w mega- litach, twierdzac, Ze glownym bogiem tej religii byla mgska istote najwy2sza identyfikowana z niebem, kt6re} kult mial byé anikoniczny, a wszystkie postacie kobiece ‘w megalitach uwazal za przedstawienia Kaplanek, 2 czym trudno sig zgodzié. Argumentowal on analogiami afry- -kariskimi, preyjmowal koncepeje pramonoteizmu i wska- zywal na podniejszych bog6w typu Zeusa, wladcow pan- teonu boskiego, wiare w kidrych ekstrapolowal w gle- oka przeszlosé. Nie negowat tylko kultu Wielkie) Matki na Bliskim Wschodzie i we wschodnim Srédziemno- motzu’, Jednak wiekszosé badaczy w preeszlosc i teraz niejszosci opowiedziata sie za Wielka Mata jako gtow= nym bostwem religii megalityezne}. Naleza tu: G. Daniel ©. G. S, Crawford, S. von Reden, H. Kirchner, J. Hawkes, L. Woolley, H. N. Savory S. P. O° Riordain, E. O, James, C. Zervos, D. H. Trump, K. A. Wipf, J. Briard, A. Burl, M. Gimbutas, H.R. E. Davidson, H. Guilaine j inni’. Zgadzam sig z nimi i nie podzielam pogladu D. J. Wélfela. Ten uczony nie uwzglednit faktu, 1 w najstarszej warstwie religii afrykariskich mamy do czynienia z boginia i boginiami jako béstwami naczel- ymi, Panteon meski jest zjawiskiem pdéniejszym. Kult Wielkie) Matki by! rozpowszechniony w Starym Swiecie w wielu krajach. Jej imiona byly niezliczone, zwigzane czgsto z rdzeniem jezykowym an”, ana” W rozéziale o folktorze wspominaligmy o jej imionach zachowanych w poneolityczne} tradyeji europejskie), ktorymi (przypomnijmy) byly: Ana, Anna, Annia, Anu, Aine, Ankou. W réznych krajach byla t@2 znana pod innymi imionami, ktore bramialy: na starozytnym Blis- kim Wschodzie — Astarte, Allatu, Aszera, Anat, Ase~ tarot, Avesta, Atargatis, Arta, Anahita, Aruru, Inanna, Isatar, Nammu, Aredvi Szera, Nanaja, Harahwati, Ninsikil-la, Dam-galmunna, Ninhursag, Kirivina, Niuni, Spandarmat, Ma, Mah, Ninmah, Ningal, w Anatolii — Kybele, Bogini Pesynuncka, Hepatu (Hebat, Hepot), Worusemu, Arinittu, babka Hannahanna; u Arabow przedislamskich — Al-Lat i Alilat; w Egipcie — preede wszystkim Izyda, a takée Neith, Hathor, Nut, Maat; .u Grekow byla inkarnowna w liczne boginie i postacie, Ktorymi_ byly: Adrasteja, Britomartis, Potnia, Dina Diktynna, Prozerpina Stygijska, Gaja, Rea, Hera, Atena, Artemida, Afrodyta, Semele, Orthia, Persefona, Demeter, Hekate, Kora, Dindymene, Gorgona, Pheraia, Baubo, ‘Aphaja, Minerwa Cekropska, Wenera Pafijska, Nemezis, Sclene, Meduza, Eleuthera, Leto, Dione i inne, Nie brak bogiti Zeiiskich tak2e w Indiach, a podobne postacie byly znane w calej Azji, Afryce i obu Amerykach*. ‘Thumaczenie wielu imion i epitetéw Wielkie) Matki wskazuje na bardzo wysoka pozycje bogini: najwyésza ogini, wieczna bogini, pani wseystkich rzeczy, bogini kosmosu, potréjoa bogini (panuje nad trzema strefami Swiata), wielka bogini, stworzycielka, boska istota, bogini najwyésza, pani najwyisze] whadzy, bogini przyrody, bogini matka, sta 2ycia, dusza natury, bogini kosmicznej 361 mocy, pani i krélowa nieba, bogini stosica, Swiatlo, whdezyni gwiazd, dziewicza matka storica, gwiazda morza, plodna matka nieba, wladajaca wodami, bogini ziemi, rodzicielka ludéw, patronka kraju, matka i kro fowa kraju, pani kréléw i krélowych, wielka matzonka ksigeia, pani zachodu, bogini piekiel, ezyli Swiata pod- viemnego, strazniczka zmariych, babka, macierz, pani i krdlowa wszystkich bogéw i bogiti, niebiariske krowa, pani gory czy gor i matka gorska, pani drzew, bogini pol, whadczyni dzikich zwierzat, bogini wojny, bogini pramadrosci, najlepsza i dobra, bogini mitujaca, dobra, ‘mocna, czysta pani, oSwiecona, potezna, dawezyni Zycia, pani, ktéra rodzi, dziewica, czysta (dziewicza) pani, biata bogini (ale miala ted aspekt czarny), bogini Zycia i Smierci itd.’ A wige bogini wszystkiego. Péénie} w dobie patriarchatu pojawia sig henoteizm (i monoteizm) z bo- siem naczelnym meskim jako wiadca caloksctattu zjawisk kosmicanyeh i ludzkich, ,Magna Mater” u Apulejusza (II w. nie.) méwi o sobie: ,,..Praychodze ja, macierz wszechéwiata, pani zywioldw wszystkich, prazrédto wszechwiek6w, ja, z béstw najwieksza, ja, cieni pod- ziemnych krdlowa, sposréd niebian pierwsza, ja, ktore} ‘warz obliczem jest pospélnych bogéw i bogiii wszyst~ kich, kt6rej skinienie rzadzi Swietlistymi sklepieniami nieba, uzdrawiajacymi tchnieniami oceanéw, rozpacz- liwych pickiet milezeniem, ja, ktOrej jedno jedyne bostwo caly czci Swiat we wielorakim ksztalcie, w réznym ‘obrzadku i pod réénorakim imieniem”. Z kolei Lucjusz. modli sig do nie: ,O ty, Swigta i wieczna rodzaju calowieczego opiekunko, 0 ty, co swa szezodra opieka Smiertelnych zawsze otaczasz i slodkie matki wspétezucie ‘masz dla niedoli nieszczesliwych! (..] Czrza cie niebianie, ezolem przed tobe bij mieszkaticy podziemia, Ty dajesz rruch Swiatu, jasnosé storicu, pod twoja dlonia uklada sie wszechéwiat, pod twoje stopy lega Tartar. Na tw6j gtos odpowiadaja gwiazdy, na jego zawolanie powracaja Korowody czas6w, od niego zalezy bogow wesele, przed nim korza sig Zywioly. Na tw6j rozkaz dmg wiatry, czerpig karme chmury, kielkuja nasiona, pna sie w gre latorosle, przed majestatem twym dria powietrze, ptaki, bestie w ostepach gorskich, weée pelzajace po ziemi ii morskie potwory”*. Magna Mater” miata mgskiego partnera, kt6rym by! mlody malzonek, a zarazem syn 2 niej zrodzony, czasami okreslany jako brat i bég: u Grekow Dumuzi (Tammuz), ww Egipcie Ozyrys, tez jako Adonis, Attis, Horus, Enlil, Baal, Teszub, Dionizos, Aeon, Iacchus, Plutus, Zeus- -Zagreus, Phanes-Eros, Uosabiat on tworeze sily pray- rody, On, jako bég wegetacji, corocznie umieral i zste- powal do Swiata podziemnego, skad matka wyprowa- 362 dzala go na nowo. Chodzito 0 odwiecznie realizowany ww sytualach { misterich motyw Smiezei i zmartwych- testania preyrody i luda, co — jak mozna praypuszezaé — mialo miejsce w misteriach megalitycznych takze’. ‘Te pare Kochankéw rozpoznajemy bowiem w satuce megalityezne} zachodniego Srédeiemnomorea, np. na Sardyni. Ale tu jogo imienia nie anamy. Zapladniaiacy pierwiastek-meski zamy w megalitach Europy Poki- Gniowej i Zachodniej w przedstawieniach 2deoydowanie rnigj icenyeh, nid pierwiastek Zedski, W Sédziem- fomorzu sq t0: drobna plastyka praedstawiajgea wspo- tmniana siedzacq Kobiete z dcieckiem — chlopeem na olanach oraz ryty& post preedstawiajacejakies meskie bostwo (a take postace meskie bez cech deifkaci, 1 Wwodabw ezy kaplandw) oraz menhiry i betyeo niedwi- Jnacenym aspekcie flicenym, Naleéa tu teé bukraniony i'postacie buhajSw symbolzujgce sie meska. Na Pol- wyspie Iberyjskim i we Frangii mamy postacie ryte i posagi meskie w grobowcach na i prey nich, meahiry prypominajace fallusy oraz, nilicane, drobae praed- Stawiniafallusow. Im dale} na pStac, tym tych symbol: jest mnie. Ale ina Wyspach Brytyjskich i w Europie Srodkowo-Pélnocne 4 reprezentacefllusSw w drobne rredbie iw menbirach, «take bukraniony. Wile tes0 prykladow znajdzie cytelnik w opisie stuktur mega- Titeznych, a tu jedynie dodamy znalezisko 2 kopalai krzemicnia w Grimes Graves (Norfolk, Anglia), na tbr skladaly si: igurka Korpulentne kobiety,kredowy preeémiot preypominajcy fallus oraz kredowe kale, Tampka, siedem kiloféw rogowyeh (lczba symboliczna) towarzyszace jakby oltarzowi z kamen © co tu chodzi, biorge pod uwage szerszy aspekt flozoficeno-religiny? Niewatplivie, jak zaswiadezaja to dane archeologi, Stary Swiat proeszed) preee okres ideologit matriarchalne} w starsaych fazach mlodsz) epoki Kamienne). Mamy wtedy do czynienia 2 czicia powszechnejscepo i ogSlneiszego procesu ewolucynewo inysi ludekie, w ktorym dokonuja sig waéne przemiany Sviatopoeladowe. Chyba stszne, jak prayimuia nie- ktérzy badacze’, odwolujac sig do nauki C. G. Junga, okres rligit Wielki} Matki ma reprezentowad te fare pradzicow, kiedy bosini symbolize, obrazuje ar- Chetyp zbiorowe) payche udekois, w KtSre juz 0 Jesecze w ogdle nie dosclo do rozdwojenia ludrkg| jain, ju to mozna mowié 0 poceatkach zréznicowania tw. duszy ludzkie)na die preeeiwstawne i zarazem uzupel- nlajgce sie sfery: nieswiadoma czy podéwiadoma i Swia- domosei. Jeli, Magna Mater” reprezentuje jad cxlo- wvicka 2 okresu sprzed je zroznicowania, to pojawienie Sie mlodego boga meskiego ma symbolizowaé, wyraiaé Swiadome w fazie wezesnego #80” calowieka: ego" roznicowania, tj, oddzielania sig od jaéni. Wiedy ,eg0" ludakie jest jeszcze niemal calkowicie uzaleznione od Jjaéni, jak dziecko uzaleénione jest od matki. Z nie) czerpie ono Zycie i dzigki niej zmartwychwstaje. Innymi stowy: w okresie dominacji Wielkiej Matki Swiadomosé matriarchalna jest_w rozwoju osobniczym pierwotna forma Swiadomosci, w ktore) niezaleznosé ,eg0” nie jest Jjeszeze w pelni rozwinigta. Albowiem jednym z waznych zjawisk w histori ludzkosci jest rozw6j Swiadomosei: od. podswiadomosci pierwotnych Iudzi do patriarchalne} dzisiejsze} formy Swiadomosci. W epoce kamienne} podswiadomosé byla dominujaca, a Swiadomosé dopiero rodzila sie i byla slaba, zaczatkowa. W odréznieniu od tamtego okresu czasy dzisiejsze odznaczaja sig rozwinigta Swiadomoscia. Ludzka swiadomosé jest doznawana jako -meska, a podSwiadomosé — jako zeriska, ale ta ostatnia ma w sobie réwniez pierwiastek meski. Brak tu miejsca na szersze i glebsze ukazanie tego procesu ewolucyinteg0 ww ciagu tysiqcleci, ktéry przebiegal i stopniowo, i sko- kowo" Zagadnienia we sq oméwione praede wszystkim w zna- Komitym studium E, Neumanna poswigconym Wielkiej Matce w aspekcie globalnym. W okresie matriarchatu uch meski nie by! dominujgcy, meskos byia zdomino- wana przez Kobiecosé. Meski pierwiastek tkwit jeszoze ww podéwiadomosci, przez ktdra byla inspirowana Zeris- kos. W misteriach kobiecych chodzito o ciggle od- radzanie kobiecosci, ale nie tylko, gdyé wainym elemen- tem bylo zrodzenie syna, kt6ry byl pod opieka Wielkie} Matki ijej podporzadkowany. Z tym wigzaly sig obrzedy ogniowe i obrzedy skojarzone ze sloticem, a ogiei symbolizowal migdzy innymi gorgco aktu mitosnego. Podobne znaczenie mialo swiatlo, Ciemnosé nocne) kobiecoSei byla zapladniana przez ogiei i Swiatlo stonecz- ne, Magna Mater” uchodzila za rodzicielke stotica, co jest potwierdzone danymi mitologicanymi 2 Eurazji Sfotice, zanim przyjelo aspekt meski i zostalo skojarzone z bogiem meskim, bylo pierwotnie zwigzane z boginia {iaspektem Zeiiskim. Z tym wszystkim lgczy sie zimowe solstycjum, podezas ktérego ksiezyc noszacy atrybucie ogini jest pelny, a slosice jest w nadirze. ,,Magna Mater” rodzi wiedy nowe Swiatlo, z kiérym bywa Kojarzony jej syn. Ten boski syn — to podswiadomy duchowy aspekt Wielkiej Matki, je} animus” ja zaplad- niajacy. W misteriach bogini chodzilo 0 inwestyturg pierwiastka meskiego z chtoniczna i duchowg zaplad- niajacg funkcja, ktdra byla wniesiona przez kobiete' Tresei te odnajdujemy w megalityzmie silnie skojarzo- ne z chtonicznym aspektem bogini — Matka Ziemia, ktérej charakter rodzicielski i plodnoseiowy jest po- swiadezony dla wszystkich chyba dawnych kultur Euro- py, Srédziemnomorza i éwiata, Grzebanie zmarlych ww ziemi, jak sie wydaje, naledy faczyé z praypisywanymi jej wlasnoiciami kreacyjnymi i regeneracyjaymi, co po prostu powszechnie obserwowano. Powszechnie zmar- Jych skladano i ukladano w ziemi, aby spoczywali w nie} jako fetus in utero” — piéd w macicy. I czesto nadawano im uklad skurezony — niby plodu w tonie matki. Dodajmy, ze megalitezyey doskonale znali ana~ tomig ludzi (i zwierzat). Zmarli oczekiwali na odrodzenie za sprawa sily reprezentowane} przez boginie. Sila ta byla regeneracyjna moc ziemi. W megalitach powszech- nym rodzajem grobowcéw jest kamicnna komora ukryta w kurhanie, komora czesto zaopatrzona w korytarz. Biorac pod uwage, Ze pochdwki odzwierciedlaja idee ziemi jako matki, je) lona, ze w grobowcu niby w macicy zmarli oczekiwali odrodzenia, nalezatoby zastanowie si nad wspomnianym korytarzem i wypuklymi kopeami. Nie wydaje sig absurdalny poglad, 2 komora wraz 2 korytarzem, skryta pod kurhanem, jest odwzorowa- niem ‘macicy wraz z droga rodna. Nalezy chyba za- akceptowaé taki naturalizm symbolu, Kurhan z grobow- cem — to braemicnna Matka Ziemia. Grobowce megalityeme zwykle sq umieszezone pod kopcami, w lonie Wielkiej Matki czy Matki Ziemi, praypominaja jaskinie i sq nimi, totez z nimi jest zwiazany symbolizm jaskini, picczary, groty, ktéra w Swietle danych z réinych kultur moze byé grobem (i w mega- litach jest nim), wejSciem do swiata podziemnego, symbolem Smierci i zmartwychwstania po Smierei czy to rzeczywistej, czy inijacyine}, ted bezpieczeistwa, pod- Swiadomoéci, tajemnicy, matki, macicy i vulvy, plodno- Sci, poczecia i narodzin, niesmiertelnosci, schronieniem bogow, heroséw i zwyklych ludzi, mocy wrézebne} Wielka Matka Bogéw, Kybele, schodzi wiosna do Jaskini, aby wyprowadzié swego syna i Kochanka Attisa ze éwiata podziemnego; podobnie Demeter w poszuki- waniu swe} cérki, Kory. W misteriach cleuzyiskich Wielkiej Matki wtajemniczenie odbywato sie w piecza- rach, a nowicjusz musial w ciemnosciach wydobyé sig z wigzow na Swiatlo dzienne. Jaskinia byla micjscem przebywania Sybilli w Kume: wielka grota, gdzie wré2ka budzaca przerazenie ukrywa sig w giebokiej ciemnosei. U Owidiusza mamy grote snu 2 kwiatami maku (a wiec rosliny dajacej wizje) i rzeka zapomnienia, Leta, na dnie, oraz hebanowym fozem Hypnosa, ktory wysyla na rozkaz Junony swego syna, Morfeusza, do Alcjany, aby jei we Snie objawit los jej meta, Ceiksa, W_kultach slonecenych jaskinie dwoiste stuzyly ceremoniom po- 363 cxgcia i emartwychwstania, Egipejanie wyobrazalisobie Sint podzicmny jako picczare, do Ktérej schodzi sie (jak stofice) preee 2achodnia brame, a wychod2i pracz vwachodnia, Przyklady mona mnodyé. Z jaskinia jako symbolem Kobieeosi wid sie trumna i urna. Nadto w ogéle, jak wskazuja studia psychoanalityezne, do ksztaitow i form kobiecych nalezq przedmioty puste, vwkleste, wydrazone, weiele, np. naczynie, arka, muszla, keryto, Koszyk, pudeiko, skrzynia, niecka, Kolsska, Jotko, brama, otwor, rama; te? okragle, owalne, np. miska i plmise, ajko, perl, tareza, egida;tez horyzon- talne, jake np, woda, morze, ziemia; przedmioty ona, np. dziura, studnia; preedmioty faisto plynnie wysigte, np. pagérek, rogi krowie, sierp ksigdyca, sinusoida; i'w ogdle wewngtrzna strona preedmiot6w i sytuaci ‘Tote nie jest przypadkiem, ie w megalitach odnajéujemy niezliczone ksztalty tego rodzaju przsjawiajge sg w fore mach takich jak géra (kopiec, kurhan), kolo, elipsa w ogéle formy owoidalne, a’ naleéq tu te? trdjkaty i romby na figurkach i w sztuce grobowe, dale: rowy jamy w ziemi itd. Dla uzupelnienia nalezy dodaé, 2e dvwrotnie — mezczyzne symbolizya preedmioty prost, sterozgce, dlugie, pracszywajce, szpiczaste, twarde, svezyt, skal, krzemich, wie, skp — menhir — obelisk —kolumna (te wystepuia w megalitach), mieez, wlbce- nia, dreewce, ostrze, strzala, plug, lopata,laska, ty, drzewo, krzyz T (tau), pastoral, kciuk, palec wskazujacy, fallus itd. Jest zamienne, 2 w Assamie w Indiach dolmen nazywany byt kamieniem-kobieta, a menhir — kamieniem-mezczyzna, podobnie na wyspie Malekuli na ‘Oceanii ”. Komory megalitycane ze zmarlymi w_okreslonym dniu roku byly oswietlane przez promienie stofica wpa- dajgce praez korytarz, Z reguly z groboweami wigea si ted Slady obraedw ogniowych, Nasuwa sig preypuse- catnie, Ze ogied i Swiatlo sloica reprezentovwaly proces kosmicenego zapiadniania Matki Ziemi, co umotiviaio odrodzenie zmariych. Teofania ziemi jako , Tellus Ma- ter” bylajedna z pierwszych i powszechniejszych w prac histori ludzkosc i trwala bardzo dlugo. A do gléwnych watkéw mitologii Europy i Srédziemnomorza, i w ogéle ‘Swiata, nalezy ten o nicbie i ziemi jako parze . Diatego reliie megalityczng mozna okreiié mianem geohelicz- hej, Z wozesnego okresu cesarstwa rzymskicgo znamy .Modlitwe do ziemi” #: iemio, Swigta bopini, matko r2eczy wszekich, Kida wszystko zrodzilas i od nowa rodzisz, Kira dajesz schronienie ludziom i avierzgtom, Pani nieba i morza, wladczyni wszechiwiata, 364 Z Matka Ziemia w parze pozostaja stofice i promienie stofica. W wielu kulturach slofce ma atrybucie meska, jest symbolem Swiatla, ognia, rozrodczego goraca, zasady aktywnej, érédla energii i mocy Zyciowe), dawey ( niszczyciela) Zycia, oka boskiego wszystkowidzacego, zmartwychwstania, mlodzieficzosei, prawdy i oSwiecenia, najwyészej inteligencji kosmicenej, geniusu, rozumu, zlota, ojca, popedu plciowexo, 2ycia i plodnosc, zwycigs- twa i triumfu, mlodosi (wschodzace) i starosci (za- chodzace) Natomiast zupetnie inacze} nalezy interpretowaé te (nieliczne) grobowce kamienne, ktére zakladano na szczycie wysokich kopeéw. Z tymi wiaze sig atrybucja nie chtoniczna, jaskiniowa, éwiat podziemny, lecz nie- biafiska, bo szczyt gory kosmicane} tkwi w niebie. W awiazku 2 Wielka Matka i Matka Ziemia pora prayjrzeé sig archaicznej symbolice kamienia, kt6ry byt gléwnym budulcem megalitow. Kamiei ma szeze- g6lne wlasciwosci, Ktore zadecydowaly o jego wyborze. Dia dzisiejszego, racjonalistycanie nastawionego czio- ca, przedstawia sie on jako cos, co jest trwale, lugowieczne, stale, niezmienne, spoiste, cigzkie, nie- waruszone, zwarte, mocne, i 2 tej racji moze byé stosowane jako podstawa, fundament, baza, podwalina, podpora, ostoja, slowem: mozna mu przypisaé atrybucje mocy i potegi. Cechy te dostrzegali réwniez ludzie archaiceni, ktOrzy 2 racji animistycznego ogladu Swiata upatrywali w kamicniu tak#e wlasciwosci cudowne i magiczne, jak plodnosciowe, lecmnicze, ale tez uémier- cajace (kamiefi to bro), motliwosé rodzenia ognia, miejsce zamieszkiwania duchéw (np. praodk6w), kosci Matki Ziemi i inne, lecz preede wszystkim, i to wszedzic, kamiesi byt symbolem skondensowanej mocy i potesi boskie). Ten ostatni aspekt byt najwazniejszy. Niemal ws7gdzie w Starym Swiecie kamiefi uchodzit za uoso- bienie béstwa. Wymowne i piekne przyklady tego znajdujemy w Biblii, w ktérej 0 bogu Jahwe w wielu migjscach czytamy: ,On jest skala", ,,Pan jest skala wwiecana”, ,,Pan jest opoka”, ,,Bég_skala moja”, kt6z skalg oprécz Boga naszego?”, itd. W Nowym ‘Testamencie ta skala stae sig Chrystus. W Biblii miejsca teofanii Jahwe byly oznaczane kamieniami, np. w zna- nym Snie Jakuba, Ktdry ustawia kamien obecnosci boiej i nazywa go ,domem Boga”. Réwniez tron Boga jest ze selachetnego kamienia Takze gdzie indzie) kamied jest weieleniem najwyé- szego béstwa, np. Czarny Kamief w arabskiej Al-Kabie jest domem Allaha, a mowi sig rownieZ, 2e jest on prawica Allaha na ziemi. Skojarzenie bog-kamiefi mamy uu lud6w dawnej Anatoli. W Egipcie kamienny betyl —_—a_2.2...eNCEe..—N..,e_ oraz prakamie’ Swiata (,benben") uchodzil za forme przcjawiania sie boga Amona. Podobnie w Grecji, edzie dotyezylo to wielu bogow i bogiti. Analogicanie w In- iach i nie tylko tu, W mitologii Finéw diabel méwi © bogu: .podobnie jak ty. jestem sercem kamienia™ (chodzi o kamien kreacji Swiata). U Rumunéw jest koleda, w ktorej jest mowa 0 tym, Ze ,.slup niebios jest z kamienia i skupia w sobie moc stwarey”. W Alryce Zachodniej w plemieniu Kassuna-Bura kamienie nazy~ ‘aja sie Ue, tj. imieniem niebiatiskiego boga. a plemiciicy Habe w kamieniu dopatrujg sie weielenia niebiatiskiego bostwa Ammy. U Jukich, Indian Kalifornii (USA). istniala wiara w istote najwyésza, stworce, symbolizowa- nego przez niebiatiska obsydianowa skale. Itd.” To byli bogowie panteondw meskich. Sa podstawy: by prayjaé, Ze rownied niektore boginie, a zwlaszeza «Magna Mater", byly utozsamiane 2 kamieniem i sym- bolizowane przez niego. Podamy niektére preyklady sposréd wielu, W niektérych mitologiach glazy i kamie- ne uwaéa sie za Kosei Matki Ziemi, W znanym micie ‘greckim o potopie, gdy po zagladzie ludzkosei pozostaja tylko Deukalion i Pyrra, bogini Tetyda radzi im, by dla odrodzenia ludzkosei rzucali 2a siebie kosci Wielkie} Matki. Pojmuja, 2e chodzi o kamienie jako koSei Matki Ziemi, r2ucaja je, przy ezym 2 glaz6w raucanych przez Deukaliona powstaja mezezyini, 2 2 glaz6w raucanych przez Pyrte — kobiety. W Anatolii i Srédziemnomorzu ze skala byia kojarzona matka bogow, Kybele; w Rzymie symbolizowal ja niewielki czarny meteoryt, bedacy jej wyobrazeniem, umieszezony w Swigtyni zwycigstwa. Chodzi o swigty ezarny kamies czczony preez Fryg6w, przeniesiony na poczatku III w. p.n.e. uroczyscie 7 Pes- sinus we Frygit (Azja Mniejsza) do Rzymu i umieszezony nna Palatynie wraz z boginia. Jest znamienne, ze najdaw- nigjsze wyobrazenie te} bogini odnalezione w Bogazkale (Turcja) ma postaé posagu wapiennego, datowanego na przeiom VIL i VI w. pve. Rownie? wielka bogini typu Astarte miata wizerunki w postaci bialego stodka lub piramidy. I tak stozek byl emblematem Astarte w Byblos, jak tez lokalne| bogini w Perza w Pamfili. Stozki Zpiaskowca wystepowaly te? w Swiatyni ,,Pani Turkusu” posréd nagich gor i groznych przepasci Synaju. Z kolei arabska, przedislamska bogini AlLat, zwana matka bogow, miala sanktuarium w miejscowosi At-Ta'if, gdzie byla czczona pod postacia czworoboczne} biale} skaly pokrytej r6znymi ornamentami. Opisal je angielski podréinik J. Hamilton w XIX w. Pod sanktuarium mmiala znajdowaé sie gleboka na kilka sqzni jama cay pieczara — skarbiec bogini; miejsce to zwalo sig Al- -Ghabghab: bylo ono wypelnione klejnotami, srebrem i alotem. Interesujgca jest stara tradyeja praeislamske zwiazana z Czarnym Kamieniem w swiqtyni Al-Kabie, itéra byla bardzo dawnym oérodkiem kultu bog cy bosni, przystosowanej do nove} religi 2 Allabem. O16? przed islamem 2 Al-Kaba byla zwigzana triads bogii: wspomniana Al-Lat oraz AlsUzza i Manat. Pierwsza Z nich uchodzila 2a matke bogow i pani slosca, 41 u Herodota, wymieniona jako Aliat, byla wemian- Kowana jako glowne Zeiskie bostwo Arab6w. O ile Al-Lat byla czczona pod postacig bial} skaly, to Manat byla symbolizowana przez posag z nieforemnego czar- nego kamienia, To 2n6w w tekstach hetyekich 2 XIV w pane. za wielka boginig Perunas uchodzi ,perunas” — skala, Rownie? Artemida Efeska (Diana 2 Efezu) miata posag kamienny praypuszczalnie 2 meteorytu, jak glost legends, pochodzenia niebieskieso. Znamy tz Kamienne posaai innych ogi. Na archipelagu malaskim wy- stepuje obraz bogini samoodradzajace sie 2 kamienia, Bogini matka Anana-Gunda (Anan, Anana) 2 mitologit albchazkiej za siedzibe miala wiclka skale w vie r2eki Gumisty kolo Suchumi; migjsce to nazywano Anantwara, co oznacza: miejsce przebywania Anany '*. Kamieti jest tworzywem, z ktrego byly formowane podobieny Wilkie] Matki w megalitach, Powszechnose kamienia w megalitach to powszechnoS pierwinstka Wielkie} Matki + Matki Ziemi. Dintezo grobowee zbu- dowane 89 2 ziemi i kamioni, Taki grobowice jest rieszkaniem dla ludzi, podobnie jak macica czy jasknia, W budowlach megaltycenych stosowano dwa rodzaie kamienisnieobrobione i obrobione (cosy). W niekt6rych davnyeh kulturach te pierwsze byly symbolem woinosei i natury, a drugie — niewoli i ciemnoseis pierwsze awazano za pochodzace 2 nieba, drugie byly tylko dzielem ludzkim, pozbaviajacym dziclo boskie Swietos Moui Jahwe do Mojéesza: A jes postawise mi oltare kamienny, nie stawiaj go 2 kamieni ociosanych, bo gdy obrobisz je swoim dtutem, zbeszczescisz je” ™. W tym kontekécie, wracajac do istoty kamienia, jego powszechne stosowanie w budowlach megalitycznyeh trzeba uwadaé za symbol, zjednej strony, mocy Wielkis} Matki, a 2 drugie) — Symbol niejako zakrzepniecia mocy praodkow, 0 ktéryeh pamigé miata byé na wieki utrwalona za posrednictwem kamienia. Jak pisze M. Eliade, sakraina waloryzacja kamienia byla proba ustanowsienia. sposobu istnienia przodk6w preee on- tofanie widciwa dia kemienia. Budowle megalityezne 0 pomniki niezniszczalne. Z analogii etnologicznych wyni- ka, 2 ci, Ktorzy_ wybierag kamien, zapewniajg sobie istnienie wieczne i nieémiertelne™, Megaltyczna Europa Poludniowa, Zachodnia i P6 365 rnocna — to jedna 2 prowingj, jeden 2 odtaméw szeroko w Starym Swiecie rozprzestrzenione} religit Wielkie) Matki, ktOry to odiam eechuja zjawiska whaseiwe tylko jeu, w ktorym s@ bardzo silnie rozwiniete kult przodkéw i odnoszace sie do niego szamaiiskie inicjacje posmiertne zwigzane z wielka boginia. Na kult przodkow jako ‘glowng tes religii megalityezne} stusznie przez laty ‘wskazywat D, J, Wolfel, ktéry megalitom preypisywal te treci kultu przodk6w, ktére zachowaly sig do czasow nowozytnych u wielu ludéw Afryki Péinoenej i Srodko- we}, Tu tresei te niekiedy wiazaly sie z praktykami stavviania megalitow. Fenomenologia kultu przodkow jest hastepujaca. Ot62 zmarli, preodkowie, byli wlaczeni ww Swiat Indzi Zyjgcych i byli postednikami miedzy tymi ostatnimi a najwyészym bogiem czy bogami. Zmarli wayli” czy w jakis sposéb trwali po Smierci dale}, ich potrzeby byly zaspokajane przez Zyjacych, a w zamian 2a to tym ostatnim zapewniali rdzmorakie dobra. Przodko- wie — to miedzy innymi dawey plodnosei i ré¢norakicj pomysinosei, Sklada sig im ofiary i odprawia dla nich ezynnnosci kultowe. Na Wyspach Kanaryjskich wybitne zmarle osobistosei iich krewni byli otoczeni wielka czcia. Przy obsadzaniu tronu waing role oderywaly relikwie starego zmartego kréla, Na wyspie Ferro eaczono pod. postacia kamienia ojea plemienia i matke plemienia. ‘0 duchach preodkow méwiono, 2 znajduja sie ponad motzem i praychodza na wezwanie Zyjacyeh. aby dawaé rady. Upatrywano ich w oblokach nad brzegiem morza ww ezasie swiat dorocznych. W Afryce (Wyspy Kanaryjs- kie, Libia, Berberowie, Jorubowie, Dahomej (Benin), Ibo i inne) szczegdlnie czgstym zjawiskiem byt tzw. sen inkubaeyjny na groboweach lub w Swiatyniach, podezas Ktorego zjawialy sie duchy praodkow udzielajac rad i wyroceni w sprawach plemienia. Z neolityczne} Malty Zznamy figurke kobiecg w Snie inkubacyjaym, Czesto tez bogowie i duchy zmarlych preemawiaja za posrednictwem \wybranych osob, mediow, kiérymi moga byé kaptanky. Taka lgcznosé odbywa sie w transie. Kontaktom z preod- kami towarzysza specjalne ceremonie polaczone ze skladaniem offar, niekiedy z ludzi. U Aszantiow w ezasie skladania ofiar mowi sie: ,mdj duchu dziadku, preyjdz i jedz, pozwél miastu rosnaé, daj wszystkim zonom dzieci ‘a plemieniu bogactwo". U ludu Ibo przodkow prosi sig o deszez w ezasie suszy slowami:,.moj ojeze. moja matko. ddaj nam wiele deszczu i dobre éniwa.” Prosby kierowane sq tez do duch6w opickusiczych miast i plemion. U Joru- bow i w Dahomeju (Beninie) mamy do czynienia pante- conami duchow praodkow; najwyésza range maja krOlo- wie i krélowe, potem ksiqZeta, a zwykli plemiericy maja duchy zmarlyeh niaszej rangi. Te duchy sa postednikami 366 migdzy Zyjacymi a bogami. U Ibo i innych plemion poludniowe} Nigerii zmarli uwazani sq nawet za bardzo poteéne istoty, Wainym zjawiskiem w Afryce i niemal normalnym elementem Kultury duchowej jest wiara, Ze preodkowie odradzaja sie, weielajac w nowo narodzone azieci ‘We2ystko to moze sluzyé za ilustracje kultu praodkow ww megalitach curopeiskich, ale nie ma wartoici dowodo- wwe}, Dotarcie do fenomenologii tego zjawiska w Europie jest problemem trudnym. W kaddym razie nie ulega ‘watpliwosci, 2e w Europie megalitycznej, podobnie jak ww Afryce, grupy i spolecznosci za posrednictwem zmar- lych umacnialy sw jednosé oraz potwierdzaly swa todsamosé i trwalose. Za kultem przodkow w megalitach wypowiedziat sig rownie# M. Eliade, wedlug ktorego megalitezycy wierzyli Ww moc przodkéw, 2 beda oni pomagac i chronié 2yjacych. W odréznieniu od innych dawnych Kultur, w ktorych zmariych oddzielano od zywych, w ule turach megalitycznych zmacli bylisilnie spragzeni 2 Zy- wymi. Keyjace zmarlych megality stanowity niewyezer- pany zbiornik witalnosei i mocy, W odréznieniu od D, J. Wélela autor ten wiazal 2 megalitami Kult Wielkiej Matki, M. Eliade tak to podsumowuje: ,speeyfika religii megalityezne} bylo, 2 idee trwalosei i ciaglosei zycia i Smierci pojmowano poprzez oddawanie ezci przodkom, ‘utozsamianym lub kojarzonym z kamieniami™ Koneepeje kultu przodkow w megalitach jako gtowng wysuwal 122 R. Heine-Geldern, argumentujac praykia- dami 2 Afryki, Europy, a przede wszystkim 2 Azji Poludniowe}, Dalekiezo Wschodu i Oceanit*. W tej ostatnie} strefie. tj. w Azji, w megalitach nowozytnyeh, zywych, glowa trescia jest wlasnie kult zmarlych. C2gsé megalitow wprawdzie wiaze sig tam ze spotecznymi praktykami 2yjacych, ale wiele form, zwlaszeza menhiry, olmeny i inne budowle z plyt kamiennych stawia sie la os6b amarlych. Obecnosé megalitow zapewnia ich duszy lepszy los na tamtym Swiecie i miejsce blisko najwy2szego bog, w strefie ..zlotego raju” (Angami Naga w Indiach, wyspy Nias, Nowe Hebrydy i inne). Dusze zmarlych odwiedzaja postawione megality, ktore staja sig ich siedziba i sprayjaja zyjacym, zapewniajac urodzaje, plodnose i lepsze Zycie doczesne. Sprzyjaja te zaptodnieniu kobiet { rodzeniu potomstwa. Silnie i sze- roko jest zakorzeniona i rozprzestrzeniona wiara, 2¢

    Vous aimerez peut-être aussi