Vous êtes sur la page 1sur 28

Chapitre1:Lamicroscopie

LamicroscopieOptique:utilisationdeplusieurstypesdemicroscopes;lemicroscopestandardpar
exemplepeutfairedesgrossissementsjusqu'2000x,ilaunpouvoirsparateurde0,1m.Ilyaaussile
microscopeencontrastedephasequipermetdobserverlescellulesnoncoloresetvivantes,onyobtient
desimagescontrastesacausedeladiffrencededensitdespartiesdelacellule.(Coupede5m)
Lamicroscopielectronique:Utiliseunrayonnementlectronique,elleestde2nm.LeMEtransmission
utilisedeslectronsquitraversentlchantillondontlpaisseur<0,1m.LeMEbalayageutilisedes
lectronsquibalaientlchantillonsansletraverser(observationdureliefdelasurfacecellulaire3D)

Chapitre2:LaMembranePlasmiquePRESENTATION
DESCRIPTIONDELAMEMBRANEPLASMIQUE
LaMPestunemembranetrilamellairede7,5nmdpaisseur.Ellecontient2feuilletsdenses(2nmchacun)
etunfeuilletclairde3,5nm.Elleestaussiconstituedunecouchednommerevtementcellulaire(cell
coat,revtementfibreuxouglycocalix)
LaMPestconstituedelipides,glycolipides,protinesetglycoprotines.
Lesprincipauxlipidesmembranaires:Lesphospholipides,lecholestrol,lesglycolipides.
LaMPestfluide:Expriencedhybridationsomatiqueetmarquageparanticorpsfluorescents.
Leslipidessontdispossenbicouche,leurqueuessonthydrophobes(sefaisantface),leursttessont
hydrophiles
Lesprotinespeuventtreintgresoupriphriques
Lesprotinesintgressontoutraverseunique(bitopique)oumultiple(polytopique).Ellespeuvent
tremonotopiques(mergentdunseulcotdelabicouche;priphriquessiducotextracellulaire)
!!LesprotinesdontlaterminaisonNH2estdehorssontdetype2!!
Lesprotinespriphriquespeuventtreliesducotcytosoliqueouextracellulaire,certainessontlies
desprotinesintgresdautresdeslipides.DucotExtracellulairegrceauGPI,ductcytosolique
parunacidegras
!!LaMPestasymtrique!!
Protinespriphriquesdiffrentsauniveaudes2faces
Glycolipidesetglycoprotinessurlafaceextracellulaire.
Acidesgrasinsatursducotcytosolique.
LespontsdisulfuresSSsonttoujoursducotcytosolique
Lecellcoatestconstitudeprotinespriphriques,doligosaccharides,deglycolipidesetglycoprotines
etdeGAG.Ilprotgechimiquementlacelluleetparticipeprincipalementladhrencecellulaire.
LeslmentsquicomposentlaMPsontmobiles,donclaMPestDYNAMIQUE.Seslipidespeuventcder
:Ladiffusionlatrale,larotation,laflexion,leflipflop(grceauxflippases).Lesprotinesquandelles
necdentqularotationetladiffusionlatrale.
Lamobilitaugmentequand:latempratureaugmente,lecholestroldiminueetlesacidesgras
insatursaugmentent>>>lhmicoucheinterneestplusmobilequelexterne.
TRANSPORTMEMBRANAIREDEPETITESMOLECULES
_Letransportpassifsanstransporteur:lefranchissementdelaMPsefaittraverslabicouche
lipidique,sefaitdanslegradientdeconcentrationsansconsommationdnergie.
_Letransportpassifpartransporteur

:
+Canauxioniques:constituspardesprotines,cescanauxpeuventtrefermssoitparchangement
conformationeldelaprotinespcifique,soitparunestructurebloquante.Onpeutydistinguer:Lescanaux

ioniquespotentieldpendants,liganddpendants.
+LesAquaporines:protinesintgres6foistransmembranaires,transportantleauetlespetites
molculesnoncharges
+Letransportfacilit:interventiondeprotinesdetransport:permasespermettentdetransporterle
GLUparlepingpong(ExempleleGLUT1)
_Letransportactif:contrelegradientdeconcentration,utiliselATP(ATP+EAUADP+P+Energie)
+TransportactifparATPase:casdespompesioniques(Na+,K+),lATPasemembranairelafois
transporteuretenzyme,possdeunsitedefixationdATP,lhydrolysedecettedernirenepeutavoirlieu
quenprsencedesdeuxions(Na+etK+).PourchaquemolculedATP,3Na+sontpompsvers
lextrieur,2K+verslintrieur.
+LesCotransports:untransportactifyestcoupluntransportpassif.Lessymportspermettentde
transportde2composantsdanslemmesens.Lesantiportspermettentletransportde2composantsdans
dessensdiffrents.Luniportpermetletransportd1molculeou1seulion.
ATPase:enzymequihydrolyselATPtoutentransportantlesmolculesdunctlautre.
TRANSPORTMEMBRANAIREDEMACROMOLECULES:EndocytoseetExocytose
Endocytoseparvsiculenonrecouverte:LaMPsedprime,decreusepuissepince,ilenrsulteune
vsiculelisse.
Endocytose+Exocytose=TRANSCYTOSE
Endocytoseparlintermdiairedercepteursavecformationdevsiculerecouvertedeclathrine:Mode
detransporthautementspcifiquesecaractriseparlaconcentrationdesrcepteursauxquelssesontlisles
ligands;lepuitsrecouvert(PR)secre,sedprimeetsepincepourformerunevsiculerecouverte(VR)
LabetaadaptinesassociealaclathrinepourluipermettredesassocierlaMPetconstituerlePRpuis
laVR.
Interventiondesrcepteurs(glycoprotinestransmembranaires)reconnusparlesadaptines.Etaussila
DynaminequiintervientpourdtacheretfermerlaVR.LeHSPpermetlapertedurevtementdelaVR.
LAPHAGOCYTOSE
LaphagocytoseestlEndocytosedlmentssolides.
CellulesspcialisesdanslaPhagocytose:LePolynuclaireneutrophileetlemacrophage.

EtapesdelaPhagocytose

+Adhrence:liaisondelaparticulelasurfacecellulairegrceauxmolculesdadhrence(CAM,SAM),
favoriseparlopsonisation(Lesanticorpsentourentlantigneetlimmobilisent)
+Rhologie:LaMPserorganisepourentourerlabactriegrceauxPseudopodes,crationdu
Phagosome.
+Digestion:DestructiondelabactriecausedelafusionduPhagosomeavecunendosometardifpour
constituerunPhagolysosome.
LEXOCYTOSE
Processusparlequellacellulescrtedansunmilieuextracellulaire

Chapitre3:LamembraneplasmiqueDIFFERENCIATIONS,MOLECULESDADHERENCE,
JONCTIONS
CELLULAIRES

LESDIFFERENTIATIONS
CeuxsontlesspcialisationsquirsultentdelamodificationdelaMP,surtoutauniveaudescellules
Epithliales
Unpithlium:ensembledecellulesattachesreposantsurunemembranebasalequilessparedutissu
conjonctif.
DiffrenciationsdelaMPapicale
lesmicrovillositssimples:expansionirrgulireendoigtdontlaxecomprendunfaisceaude
microfilamentsdactine(FA),setrouventauniveaudescellulespithlialesetdesglobulesblancs,elles
apparaissentetdisparaissent,ellesaugmententlasurfacedchange.
leplateaustri:microvillositsnombreusesetrguliresrecouvrantlepleapicaldelentrocyte
(celluledelintestin).Laxedelamicrovillositcontientdesmicrofilamentslongitudinaux.Joueunrle
importantdanslabsorption
labordureenbrosse:Semblableauplateaustri,maisavecdesmicrovillositspluslongues,pluslarges
etplusoumoinsrgulire.Prsenteauniveaudescellulesdestubesproximauxdurein
lesstrocils:longsfilamentsnonmobilesprsentssurlasurfacedescellulesducanaldelpididyme
(tubeparlequelpassentlesspermatozodespourdevenirfconds).Leuraxesembledpourvude
microfilaments.
lecilstroscopique:prsentauniveaudescellulesciliesdeloreilleinterne.Microvillositsdisposes
enUouenM,leuraxeestoccupparunfaisceaudemicrofilamentsdactine.
>>LacytochalasineBdtruitlesFAetprovoquelaffaissementdesmicrovillosits.

ADHERENCECELLULAIREETMOLECULESDADHERENCE
LadhrencejoueunrleimportantdanslemaintiendestissusetnotammentlEpithlium
Laplupartdesmolculesdadhrenceappartiennent4superfamilles:
+LesCAMCa2+indpendantes:immunoglobulines
+LesCAMCa2+dpendantes:cadhrinesLesCAMinterviennententre2Molcules
+LesCAMCa2+dpendantes:slectines
+LesSAMCa2+dpendantes:intgrinesLesSAMinterviennententreunecelluleetla
matriceextracellulaire

TypesdinteractionsentreCAMs
_EntreCAMs:+identiques:homophiliques

+diffrentes:htrophiliques

HomophiliqueHtrophilique
_Entrecellules:+identiques:homotypiques
+diffrentes:htrotypiques
_Parlintermdiairedunemolculeextracellulaire

PRINCIPALESMOLECULESDADHERENCE
Superfamilledesimmunoglobulines(Igs):
+LesNCAMs(N=Nerfs):CAMsCa2+indpendantesprsentesdansletissunerveux,existeen3
formeschezladulte:les2premiressontdesmolculestransmembranairesaveclextrmitCOOH
cytosolique,la3meestuneprotinepriphriqueextracellulairelielaMPparunGPI.Ellespeuventfaire
touslestypesdinteractions:Homophilique(aveclesCAMIgdemmefamille),Htrophilique

(neurone
matriceextracell),Homotypique

(neuroneneurone)etHtrotypique.Ellespeuventtreimpliquesdansla
rpulsionaveclesautrescellules.
+LesICAMs(I=Intercellulaire):ExprimesparlescellulesEndothliales(quiformentlesparoisdes
capillaires).FontuneinteractionHtrotypiqueHtrophiliqueaveclesintgrinesdescellulessanguines
pendantlaDiapdse.
Diapdse:incrustationduleucocyteentrelescellulesendothlialespourpasserdanslestissus.
Lendothlium:lacouchelaplusprochedelalumiredesvaisseauxsanguins;encontactaveclesang.
LesCadhrines:Ca2+dpendantes,glycoprotinestransmembranairesdontlapartieintracellulaire
correspondaunesuccessionhomognedacidesaminspoureffectuerlaliaisonaveclecytosquelette,et
lapartieextracellulaireavecdesdomainesdeliaisonsduCa;lapartiemoyennehydrophobepermet
lintgrationdanslaMP.Ellesparticipentauniveaudesjonctions.Ellessontimpliquesdansla
formationdutubeneuralpendantledveloppement.
Lesslectines:Ca2+dpendantes,ceuxsontdesglycoprotinesintgresquireconnaissent
spcifiquementdesmotifsglucidiques.Ellesinterviennentdansdesadhrencesbrvescommela
diapdse.
LesIntgrines:Ca2+dpendantes,appartenantauxSAM,ellessontcomposesdesousunitsalphaet
beta.Ellesparticipentlarorganisationducytosquelette
DiffrenciationsdelaMPlatrale
Lajuxtapositionsimplede2cellules:LesMPadjacentesadhrententreellesuniquementaumoyende
protinesCAM
Lesinterdigitationsouengrnements:deuxcellulespeuventtresparespardesinterdigitationsentre
lesquellessetrouventdesmicrofilamentsdactine,cesinterdigitationsveillentsurlemaintiendune
adhrencecellulairerelativementplussolidequelasimplejuxtaposition.
Lesjonctionsintercellulaires
_Lajonctionserre(zonulaoccludens):Selocaliseauniveaudespithliums,elleentoureleple
apicaldelacellule,cestlafusiondesMPdescellulesadjacentesgrceauxprotinestransmembranaireset
priphriques.Leurfonctionestltanchitetlimpermabilitauxmacromolcules,elleempchele

mouvementdeprotinesmembranairesapicalesverslamembranelatrobasale(gardelessymports
leursplaces).

_Lajonctiondiffuseoujonctionintermdiaire(zonulaadhaerens):faitsuitelajonctionserre,elle
entourelepleapical.Ellesetrouveauniveaudespithliums,disposeenfilamentsdactineformantdes
anneauxpriphriquesenrelationavecdesplaquescytosoliqueslintrieurdesdeuxcellulesvoisines.Elle
contribuelattachementmcaniquedescellulesadjacentesenmaintenantlarigidit

_Ledesmosome:prsentauniveaudescellulespithliales,ilauneformearrondie,ilnefaitpasle
tourdelacellulecontrairementlaJSetJD.Ilyenaplusieursparcellule,participeladhrencecellulaire.
(Ponctuel).LesFilamentsintermdiairesysontattachs.

_LajonctioncommunicanteoudetypeGAP:prsentedanslescellulespithlialesetnonpithliales.
EllessontdeformearrondiesouventsituesproximitdesJS.Ceuxsontdesprotinestransmembranaires
delafamilledesconnexines,6connexinessassocientpourformerunconnexon.Lesdeuxconnexonsdes
deuxcellulesencontactsalignentpourformeruncanalintercommunicant.Ellesparticipentauxpassages
desdiffrentesmolcules,denzymesetdions.(Ponctuelle)

DiffrenciationsdelaMPbasale
Lesinvaginations:Replisquisetrouventdanslescellulesquijouentunrledansleschanges
hydrominraux,lesinvaginationsdutubeproximaldureinontpourrlelaugmentationdelasurfacede
transfertdesubstances
Lhmidesmosome:surlapartieextracellulairecestunezoneclaireentreleplebasaldelacelluleetla
Lamebasale,traversepardenombreuxfilaments.IlintervientdanslattachementdelpithliumlaMEC
ainsiquedanslatransmissiondessignaux.

Chapitre4:Lecytosquelette
Lecytosqueletteestunrseaudefilamentsprotiquesstructurantlecytoplasmedescelluleseucaryotes.Il
estresponsabledelaforme,delamobilitdelacelluleetdelarpartitiondesorganites.
Lecytosqueletteestdynamiqueparpolymrisationetdpolymrisation.Ilestconstituprincipalement
par:
Lesmicrotubules(MT)
Lesmicrofilamentsdactine(FA)
lesfilamentsintermdiaires(FI)
LESMICROTUBULES(15nm)
Ceuxsontdestubescreuxdelongueurvariable,cestunesectionformede13particulesglobulaires.
Lalignementlongitudinaldesparticulesglobulairesdonneunfilamentouunprotofilament.Lassociation
de13protofilamentsconstitueunmicrotubule.
Latubulineesticiunemolculeconstituededeuxsousunits:et runies troitement
LaprsencedeGTPentranelapolymrisation(nuclation)destubuline,sonremplacementparGDP
entraneladpolymrisation

Lassociationdestubulinesenprotofilamentspuisenmicrotubulessefaittoujoursavecuneextrmit
dunctetuneextrmit de lautre ct
Lextrmitsetrouvantprsdunoyauestngative,lautreextrmit,quiestpriphrique,estpositive.
Dpendammentdelaconcentrationdelatubulinedanslacellule,lalongueurdesmicrotubulesvarie.Elles
perdentdestubulinesduct()etengagnentduct(+).Entatdquilibredynamiqueles
microtubulesenperdentduncotetengagnentdelautrepourgarderlammelongueur.
LaColchicine:inhibelapolymrisation,utilisepourlaprparationducaryotype(cartedeschromosomes)
Lavinblastine:provoquelerassemblementdestubulinelibresenplusdelinhibitiondelapolymrisation.
Letaxol:favoriselapolymrisationetbloqueladivisioncellulaire(utilisenchimiothrapie)
Ilexistedeuxsortesdemicrotubules:instablesetstables.Leurstabilitestduedesprotinesassocies.
LesMAPsstabilisatrices:participentlastructuredesMT
_LesprotinesHMW(Highmolecularweight):stabilisentlesMTdescellulesnerveuses
_LesprotinesTau:setrouventdanslesaxones,acclrentlapolymrisationetstabilisentlesMT
Lesprotinesmotrices:
_Lesdynines:transportentdesvsiculesdelapriphrieverslecentrecellulaire
_Leskinsines:transportentdesvsiculesducentreverslapriphrie
Cesprotinesparticipentdanslemouvementdeschromosomes,danslapolaritdelacellule,letransportde
lARNm
LESFILAMENTSDACTINE:(56nm)
Ceuxsontdesprotinesreprsentant5%descelluleseucaryoteset20%descellulesmusculaires,cestdes
filamentsdelongueurvariable.
LessousunitsquisontdesActinesG(globulaire)constituentlActineF(fibreuse).
EnprsencedATP,ilyapolymrisationdesactinesGdoncformationduneChanedactineF,2
chanesFsenroulentpourconstituerunFilamentdActine.
Lefilamentdactineauneextrmit()etuneautre(+)
Lescytochalasines:sefixentsurlextrmit(+)etempchentlapolymrisation
Laphallodine:empcheladpolymrisation
LesprotinesABP:contrlentlapolymrisationetladpolymrisationdesfilamentsdactine.
Fonctionsdesfilamentsdactine

:
CesfonctionsrsultentdesdiffrentescombinaisonsdesFA
Lesfaisceauxcontractiles:ceuxsontdesFAparalllesquipeuventinteragiraveclamyosineII;ces
faisceauxconstituentdesanneauxcontractilesassocisauxjonctionsserresetdiffusesetpermettentle
maintiendelaformedupleapical.
Lesfaisceauxserrs:filamentsparalllesquiveillentsurlemaintiendelaformedesmicrovillosits,ils
sontresponsablesdelapparitiondespseudopodes.Ilsnesontpascontractilesdonclemouvementdeces
formationssexpliqueparlapolymrisationetdpolymrisationdesFA
Lerseaudactine:eninteractionaveclafilamine,lesFAformentunrseauquidonneaucytosolune
rsistancedeGel

DesbactriesutilisentlesFApourchapperauxanticorpsenpassantdunecelluleuneautrepar
Phagocytose/Exocytose.

LESFILAMENTSINTERMEDIAIRES:
Cestungroupedefilamentsquiconsolidentlescellulesauseinduntissu.Ilssontprsentsdansle
cytoplasmeetlenucloplasme.LeurdiamtreestintermdiaireentreceluidesFAetceluidesMT.Ilssont
dnomms:tonofilaments;neurofilaments;gliofilaments.
Lemonomreestleurunitdebase.Cesmonomressassocientparalllementendimres.Lesdimres
sassocientantiparalllementpourformerdesttramres.Plusieursttramressemettentboutboutpour
constituerunprotofilament.8protofilamentssegroupentpourformerlefilamentintermdiaire.
LesFInesontpaspolariss
LesFIsonttrsrsistants:ilsveillentsurlastabilitmcaniquedelacellule
Lesfilamentsdekratineassurentlarsistancemcaniqueetlimpermabilitleaudelpiderme.
Lesneurofilamentsinterviennentdanslamodificationdudiamtredesneurones(laugmentationanormale
decedernieraboutitlamortduneurone)

Chapitre5:Lecentrioleetcesdrivs

Aucentredelacellule,unezoneappelecentrecellulaireoucentrosomesetrouveproximitdunoyau,on
yanotlaprsencedunepairedecentriolesoucequonappelleaussidiplosome.Lescilsetlaflagelles
sontdrivsducentriole.
Lecentrioleestdeformecylindrique,sapriphrieestfaitede9tripletsdemicrotubules:A(leplus
prochedecentre),BetC(leplusloin).AestcompletcontrairementBetC.
Lejeunecentrioledisposeauniveaudesonextrmitdistaledunestructureenrouedecharrette
formederayonsquiconvergentversunanneaucentral.Dssamaturitcettestructuredisparait.
Danslacellulesetrouventtoujours2centriolesperpendiculairelunlautre.
Lediplosomeestentourdunematricepricentriolaire,letoutconstituelecentrosomeouMTOC
(MicroTubuleOrganisationCenter)
Lesmicrotubules:secomposentdetubulines

et
Lamatricepricentriolaire:contientunecentainedeprotines;certainessontstructurales,dautressont
entransit:
_Lescyclines:interviennentdansladuplication
_Latubuline:intervientdanslinitiationlapolymrisation
Formationdudiplosome
Lesnouveauxcentriolesnaissentparduplicationdesancienscentrioles,cetteduplicationcommencependant
laphaseG1pourlescellulesquivontsediviser,ellesepoursuitpendantlaphaseSetsetermineenG2.
Apparitioncotdechaquecentrioledunestructureprotiqueenformederouedecharrette,quiservira
dchafaudagepourlenouveaucentriole
9MTcompletsAseplacentautourdelastructureenformederouedecharrette.
LesMTincompletsBetCsejoignentauxMTApourcomplterlestriplets.

Lacroissanceenlongueurdunouveaucentriolesefaitdelextrmitdistalequicontientlarouede
charretteverslextrmitproximalequienestdpourvue.
Fonctionsdescentrioles

Formationdufuseaudedivisioncellulaireetletransportdeschromosomesversles
ples.

Formationdescorpusculesbasauxdescellulescilles.
Danslacellulepeudiffrencie,lescentriolesmigrentverslargionapicaleetsesparent
Autourdechaquecentrioleseformentplusieurscentrioles
CescentriolesmigrentsouslaMPapicalesappelantmaintenantcorpusculesbasauxetdonnentdescils
vibratiles

Organisationdesmicrotubulescytoplasmiques:laplupartdesMTsemblentsallonger
partirduMTOCcequiveutdirequeleMTOCintervientdanslanuclationdesMT.
OnpeutconstaterqueleMTOCcontrlelorganisationducytosqueletteetcontrleaussilestrafics
intercellulaires(fluxmembranaires)
Lescilsvibratiles(diffrenciationdelaMP)
UncilestuneexpansionmobiledelaMPapicaledecertainescellules,contenantunaxonmeetdes
protinesassocies.
Lescellulesciliespeuventtre:devoiesarophores,devoiesgnitales
L'axonmeestlapartieaxialeetmotriced'unciloud'unflagelled'unecelluleeucaryotesecomposantde9
doubletspriphriquedemicrotubulesetdunepairecentrale.
Lescilssontdesfilamentsfinsquimergentdupleapicaldelacellulecilie
Lextrmitproximaleestimplantesurunelignequisappellelalignedescorpusculesbasaux,etelle
courttoutlelongdupleapical.
IlyacontinuitentreleciletlecorpusculebasalCB.Cedernieralammestructurequelecentriole.
LeCildanssapartiemoyenne,surcoupetransversale:
undiamtre=0,2m
estlimitparuneexpansiondelaMP
soncentresetrouveunepairedemicrotubules.
Autoursetrouvent9doubletsdeMT,chacuncomprendunmicrotubuleA(petit,completetprochedu
centre)etdunmicrotubuleBincomplet.Cequiexpliquecetincompltementcestquelesdeux
microtubulesont3sousunits(protofilaments)encommun.
LemicrotubuleAportedeuxbrasdedynines
AestreliBgrceauPontdenexine.

Lecildanssapartirbasale,surcoupelongitudinale:
ContinuitentrelesMTAetMTBduciletceuxduCorpusculebasal,interruptionduMTC.
Auniveaudelextrmitdistaleducorpusculebasal(laplusprochedelaMP),setrouveuneplaque
basalquicontientdesgermesdepolymrisationdelapairecentraledeMicrotubules.
Lecorpusculebasalcontientledispositifenformederouedecharrette
Lesdoubletspriphriquessontrelislamembraneplasmiquegrcedesprotinesconstituantun
anneau.Cettepartieestappelezonedetransition,situeentreleCBetlatige.

Lemouvementciliaire
Lemouvementciliaireestdeformependulairependantlequellecilsecourbe.
Lazonedetransitionestsouplealorsquelatigeestrigidepourpermettreleretour.
Pendantlalle,ilyconsommationdnergiecontrairementauretouroilnyenpas.
Cestunmouvementisochrone:enmmetempsetdelammefaon.EtcestlerleduCBetdelaracine
ciliaire
Cestunmouvementmtachrone:crationdevagues.EtcestlerledesjonctionsdetypeGAP.
Fonctions
Lescilschassentlesliquidespouvantnuireaubonfonctionnementdesvoiesrespiratoiresetgnitales.
Lemouvementsefaittoujoursverslextrieurducorps.

Chapitre6:Lamitochondrie
Lamitochondrieestunorganitedoriginebactriennequipossdesonpropregnome(ADN
mitochondrial).CestlorganitedanslequelseffectuelasynthsedelATP.Ilparticipegalementla
synthsedephospholipidesmembranairesoudhormonesstrodes.
Lamitochondrieestdeformeovalaire
Elleestspiraleauniveaudelapiceintermdiaireduspermatozode.
Ellessontdispersesauniveaudelhpatocyte,regroupesauplebasaldescellulesdutubeproximalet
regroupesauplebasaletapicaldelentrocyte.
Hpatocyte:celluledufoie.
Tubeproximal:auniveaudelappareilurinaire.
Entrocyte:celluledelintestin.
Lamembranedelamitochondrieestcomposede2membranessparesparunespaceinter
membranaire:
_Unemembraneinternequidlimitelamatriceetdonneprsenceauxcrtesmitochondriales
_Unemembraneexterne
OnnoteaussilaprsenceauniveaudelamembraneinternedATPosomescorrespondantunUne
sphreseprolongeantparunpiedetunebasehydrophobe.
Lescrtesmitochondriales:
Cestdesreplisdelamembraneinternedontellesconserventlastructure.Leurdispositionetformevarient
selonlacellule:
_Lescrteslamellaires:lespluscourantes,parallles,perpendiculairesouobliquesparrapportaugrand
axe.
_Lescrtestubulaires:prsentesauniveaudescellulessecrtantdeshormonesstrodes.
_Lescrtesprismatiques:desectiontriangulaire.
LaMatricemitochondriale:
Cestunespacegranulaireavec:
_Desgranulationsfondamentales:protiques.
_Desgranulesdenses:contenantleCA2+
_Desribosomesmitochondriauxoumitoribosomes
_DelADNmitochondrial:deformecirculaire

Lamembraneexterne
Composede40%delipideset60%deprotines.Parmicesprotines:
_Desporines:permettentletransportdepetitesmolcules.
_Protinesdetransportdecholestrol.
_ActylcoenzymeAsynthtase
Lespaceintermembranaire
Comporte
_DesprotonsH+
_LecytochromeCsurlafaceexternedelamembraneinterne.
LaMembraneinterne:
Constituede
_Lipides:phospholipidesresponsablesdelimpermabilitauxprotonsH+
_Cholestrolabsent
_Protines(75%)
Lesprotinesdelamembraneinterne:
Transporteurs:CotransporteursentrelE.I.MetlaMatricedelADP,lATP,duPyruvateet
dacidesgras
Rcepteursdimportationdesprotines
ATPosomesetATPsynthase:complexeprotiqueprsentantunesphreverslamatriceetdes
transporteursdeprotonsH+
Complexesprotiquesdelachainerespiratoire:Accepteursdlectronsquicatalysentdes
ractionsdoxydorduction.

LESCOMPLEXESPROTEIQUESDELACHAINERESPIRATOIRE
COMPLEXEI:NADHdshydrognase:catalyseletransfertde2lectronsduNADHquisetrouvedans
lamatriceverslUBIQUINONE
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire
COMPLEXEII:SUCCINATEdshydrognase:transfreleslectronsdusuccinateauFADpuisdu
FADverslUBIQUINONE
TransformelesuccinateenfumaratedoncformationdeFADH2,puisoxydationdeFADH2
enFAD.LeslectronsrsultantssonttransfrslUBIQUINONE.
COMPLEXEIII:FormducytochromeBetducytochromeC1:Catalyseletransfertdeslectronsde
lUBIQUINONEverslecytochromeCquisesituesurlafacedelaM.Iductintermembranaire.
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire
COMPLEXEIV:cytochromeoxydase:comprendlescytochromesAetA3

Cdeseslectronsloxygnemolculaire
SitedepompagedesH+verslespaceintermembranaire

Lescytochromesnepeuventtransporterqu1lectronlafoisalorsqueleNADHendonne2
Lamatricemitochondriale
Lamatricecontient:
Desenzymes:Lepyruvatedshydrognase:transformeenprsenceduCoenzymeAlepyruvateen
actylcoA
IlproduitaussiduNADHpendantlapremiretransformation.
EnzymesimpliquesdanslecycledeKrebs.
Desmtabolites:soitproduitsauniveaudelamitochondrie,soitimportes.
DelADN,desribosomes,delARNm,delARNtetdesenzymesimpliquesdanslexpressiondes
gnes
mitochondriales.
Fonctionsdelamitochondrie
Rlenergtique,respiratoire:
LemcanismedePHOSPHORILATIONOXYDATIVEdonneunenergiesousformedATP,loxygne
estdissoutetleCO2estlibrRESPIRATIONCELLULAIRE.
Lesglucidesetleslipides(principalement)reprsententlesprincipalessourcesdnergiespourla
mitochondrie.
Lesrservesauniveauducytosolsont:leglycogne;lestriglycrides.
Lesproduitsquiservirontdecombustiblessont:_Leglucose(glycognerduit)
_Lesacidesgras(hydrolysedutriglycridepuisdu
glycrol)
FORMATIONDELACETYLCoAS
ApartirduPyruvate:
Danslecytosol,leglucose2pyruvates
Cespyruvatesentrentdanslamatricegrceauxsymportspyruvate/H+
SouslactionduPYRUVATEDESHYDROGENASE

CH3COCOOH+CoASH+NAD+NADH+H++CH3COCoAS
PyruvateActylCoAS
Leglycrolprovenantdelhydrolysedeslipidesdonneleglucosepuislepyruvatedanslefoie
CYCLEDEKREBS:OxydationdelActyleCoAS
TouteslesractionsducycledeKrebssepassentauniveaudelamatricesaufcellecatalyseparla
succinatedshydrognaseauniveauduComplexeII(lieauFAD)quiestlilaMI

Pendantunseulcycle:

Eliminationde2CO2
Productionde3(NADH+H+)
Productiond1FADH2
Productiond1GTP
TRANSPORTDESELECTRONSDUNADHETDUFADH2VERSLOXYGENE
LesElectronsduNADHsontcdsauComplexeIquilescdeauComplexeIIIgrce
lUBIQUINONE,puislescdeauComplexeIVtraverslecytochromeC.
LesElectronsduFADH2sonttransportsduComplexeIIauComplexeIIIgrcelUBIQUINONE,
puislescdeauComplexeIVtraverslecytochromeC.
O2estlercepteurfinaldeslectronsquidevientO2
PourNADH,lesH+sontpompsverslE.Iauniveaude3Complexes:I,IIIetIV
PourFADH2,lesH+sontpompsverslE.Iauniveaude2Complexes:IIIetIV
CestlnergieperdueparleslectronslorsdeleurpassagetraverslesComplexesquipermetle
pompagedesprotonsH+,cequicreungradientdeH+,etimpliqueleurretourverslamatrice
traverslATPsynthase.
Structuredel'ATPsynthase:lecanalprotonsF0etlatigerotatriceenbleu,ledomaineF1chargdela
synthse
F1fonctionnecommeunrotorpoursynthtiserlATPpartirdelADP+Pi
Loxygne,quiestaccepteurfinal,serduitenO2,etselieauxprotons:
O2+2H++2eH2O
BilanEnergtique
Laglycolyseanarobieduglucoseauniveauducytosolproduit2ATPet2NADH
ChaqueNADHproduiteauniveauducytosolcdeseslectronsauxnavettesquilesdonnentauFADH2
Lamitochondrieproduit34ATP
Lersultatdelhydrolyseduglucoseestde36ATP(arobie).
Rappelonsque:
_Danslamatrice:CH3COCOOH+NAD++CoASHNADH,H++CO2+CH3COCoAS
_Danslecytosol

:Glucose2pyruvates
2NADH2ATP
Lasynthseparlamitochondriedecertainesprotinesmitochondriales
1Legnomemitochondrial
LADNmitochondrial:
Circulaire
plusieurscopiesparmitochondrie
contientdesgnesquicodent13protinesimpliquesdanslestransportsdeslectrons

2Lesribosomesmitochondriaux
Importationdesprotinesdoriginecytosolique
Lamitochondrienecodeque10%desesprotines,leresteestimportducytosol.Cecincessite
limplicationdeplusieurslments:
Unsignaldadressage:peptidesignal
Protineschaperons:HSP70reconnueparunrcepteursurlamembraneexterne(veillesurlaformedes
protines)
LamitochondrieparticipelasynthsedeshormonesstrodesencooprationavecleREL,etle

cytochromeP450.
Lamitochondriecontrlelecalciumcytosolique
Lamitochondrieestdoriginematernelle.
Lesmitochondriessedupliquentensedivisant.

Chapitre7:BasophilieetRibosomes
Uncytoplasmebasophileestuncytoplasmequicontientunequantitimportantedemolculesacides.
Cesmolculessontcapablesdesefixerauxcolorantsbasiques.LaquantitdARNcytoplasmiqueest
relativelabasophilieducytoplasme.
DESCRIPTION
LesribosomesrefltentlamajeurepartiedelARNcytoplasmique.
Ilssontdeformeelliptique,peuventtrelibresouattachsauxmembranesdurticulumendoplasmique
rugueux.
Lesribosomessontsoitisols,soitgroupsauniveaudesPolysomes
LePolysome:groupederibosomesrunis,lisantunARNm
Lesribosomessontconstitusde2sousunits:unegrandeetunepetite.
SignificationdesARNR
Jouentunrledanslastructuredesribosomes
FacilitentlafixationdesARNmetARNt
Biognsedesribosomes
LesARNRsontsynthtissdanslenoyau,auniveaudunuclole.
Lesprotinesribosomalesviennentducytosol.LassociationARNRprotineslieudanslenoyau.
FONCTIONSDESRIBOSOMES:synthsedesprotines
LasynthsedesprotinessedrouleselonunprocessusnommlaTraduction.Cecincessite:
Desribosomes
UnARNm
DesARNt
Desacidesamins
Desenzymes
DelEnergie
_LeRibosome
AteliercontenantdelARNretdesfacteursdinitiation,dlongationetdeterminaison.
Leribosomecontient2sitesdeliaisonaveclARNt:leSitePetleSiteA.Letroisimetantunsitede
sortie,siteE,permetlasortiedelARNtdbarrassdesonacideamin.
_LARNm
ApartirdelADNetgrcelatranscription,onobtientlARNmdanslenoyau,quiserabienvidemment
exportaucytosolpourtretraduitenprotines.
_LesARNt
IlyaautantdARNtquedecodons(64)
LARNtestenformedetrfle,avecdesenzymesquilattachesonacideamin.
LadeuximebouclecontientlanticodonquiarrivereconnatreARNmliauribosome

Droulementdelatraduction
Linitiation
Les2sousunitsduribosomesontspares.
LamthionylARNt,quiestlInitiateur,seplaceausitePenprsencedefacteursdinitiation.Ilapporte
lepremierAcideAmin.
LARNmselieensuitelapetitesousunitquisedplacejusqucequelecodonAUGseplacevisvis
desonanticodonUAC,puislesfacteursdinitiationsedissocient.
Liaisondesdeuxsousunits.
Llongation
Le2
meacideaminseplacedanslesiteAaveclinterventiondesfacteursdlongation
DtachementdupremieracideamindesonARNtetajoutdelaliaisonpeptidiqueentrelesdeuxacides
amins.
Le1erARNtestexpuls,puisleribosomesedplaceduncodonenfaisantpasserle2meA.AdusiteAau
siteP
UntroisimeAAestapportparsonARNtetseplacerasurlesiteAetc.
Laterminaison
UnfacteurdeterminaisonseplacedanslesiteAvisvisducodonSTOP.
LepeptidyltransfraseajouteunemolculeH2OpourformerlextrmitCOOHdupeptide.
Lepeptide(protine)achevestlibretlensembleducomplexesedissocie.

Chapitre8:LeRER
Lerticulumendoplasmiquerugueuxougranuleuxestprsentauniveaudetouteslescelluleseucaryotes
lexceptiondesspermatozodes.Ilestparticulirementdveloppauniveaudescellulesquiproduisentune
grandequantitdeprotines.
Cestunrseauendomembranairedontlasurfaceestparsemederibosomes.
Ilaunemembranetrilamellairedlimitantdescavitsaplatiesappeleciternes.
Surlafacecytosoliquesetrouventdesribosomesregroupsenpolysomes,ilsysontattachsparleur
grandesousunit.
LeRERpeuttresousdiffrentsaspects:
_Citernesdilates:pourstockerdeshormonesparexemple
_Vsicules.
LeRERestencontinuitaveclenveloppenuclaireetavecleREL,ilestaussienrapportaveclAppareil
deGolgiparlintermdiairedevsicules.
Ilestcomposde30%delipides(dolicholparex.)Etde70%deprotines(enzymesdeNglycosylation)
UneprotineappeleProtinesdisulfureisomrasesetrouvedanslescavitsduRER,ellescorrigentles
erreursdespontsdisulfuresnonconformessetrouvantauniveaudesprotines.
>LesprotinesdestinesauRE,auxendosomes,auxlysosomes,lAG,laMP,etcellesdestines
lexportationsontsynthtisespardesribosomeslisauRER
>Lesprotinesdestinesaunoyau,auxmitochondriesetauxperoxysomessontsynthtisesparles
ribosomeslibres.
LesprotinessynthtisesparlesribosomesduRERpassentdanslAG,ensuitedanslesgrainsde
scrtion.
LATRANSLOCATIONDESPROTEINESAUNIVEAUDURER
!!!!Ledbutdelatraductiondbutetoujoursdanslecytosolquelquesoitlaprotine!!!!
DanslecasdesprotinesdestinesauRER,lepolypeptideenlongationpossdeensonNterminalun

peptidesignalhydrophobe
CepeptidesignalestreconnuparuneSRPlaquelleilselie.
LaSRPpossdetroisdomaines:unquiselieeupeptidesignal,unautreauribosomeetundernierqui
selieunrcepteurdelaMP
UnefoislaSRPselieaupeptidesignaletauribosome,latraductionsarrte.
LecomplexeformselieeuREparlintermdiairedunrcepteurduribosomeliuntranslocon.
OuvertureducanalvuquiltaitfermparuneprotinechaperonBipquiestgalementindispensableau
repliementdelaprotine.
Latraductionreprendunefoislecanalouvert,etlaSRPestrecycle.
Nglycosylationdesprotinespriphriques
!!!!LamajoritdesprotinesquitransitentparleRERsonNglycosylessurunrsiduasparagine
Asn!!!!
LesoligosaccharidesquiserontlislAsnpossdenttousunergioncentraleoucur.
LaNglycosylotransfraseestlenzymequiaccrocheloligosaccharidesurlAsn.CetAsn,pourtre
reconnuparlenzyme,doitfairepartiedelunedessuitessuivantes:
AsnXSerouAsnXThr
LoligosaccharidequiseraplacauniveaudelAsnesttransfrdulipide:leDolicholverslaprotine
Ilyauraadditiondecertainssucresetsuppressiondautres.CesmodificationscommencentdansleRER
etsepoursuiventdanslAG
LeDOLICHOLestindispensablelaNglycosylationcarcestlepremierporteurdeloligosaccharide
quiseratransfrlaprotine.
LeDolicholestbasculverslalumireduRERgrceunflipflop,pourfaireensorteque
loligosaccharidesoitducotluminal
LaNglycosylationmodifielachargeetlasolubilitdelaprotine
Loligosaccharideintervientdanslerepliementdelaprotineetdoncdanssastabilit
GlycoprotinesliesauGPI
Rappelonsquelesglycoprotinespriphriquessontancreslamembraneplasmiquesursafaceextrieure
grceauGPI
Leurpartieprotiqueestsynthtiseparlesribosomeslibresvuquecetteprotineatentirement
synthtiseauniveauducytosol.
CettepartieprotiqueestensuiteadresseauREquellevatraverserparsonextrmitNH2,lextrmit
COOHquantelle,resterainsretouteseuledanslabicouchelipidique.
LegroupementGPIestconstruitsurlafacecytosoliqueavecinterventiondudolichol.
Ilsubitensuiteunflipflopquilebasculeverslecotcytosolique,puisilseratransfrsurlaprotine.

Chapitre9:LEREL
LeRELestprsentparticulirementdanslescellulesdontlemtabolismeduglycogneestimportant
(hpatocyte),ilestencontinuitavecleRER.
LeRELaunemembranetrilamellairecontenuclairsousformedecanalicule.
Ilestconstitude
*Lipides:beaucoupdePhospholipidesetpeudecholestrol
*Protines:enzymesettransporteurs:
_CytochromeP450:protineintgredontlesiteactifestsurlecotcytosolique.Ilintervientdansla
dtoxificationdessubstrats.
_Enzymesimpliquesdanslasynthsedesstrodes
_Glucose6phosphatase
_PompeCalcium(Ca2+ATPase)
LESFONCTIONS:

Dtoxification:parlactionduP450
Ellealieudanslefoie,lerein,lintestin,lespoumonsetlapeau.
Cestlliminationdesubstancestoxiquesquisontpeuhydrosolublesetquionttendancesaccumuler
danslorganisme.
Cessubstancessubissent
UneHYDROXYLATIONpuisuneGLYCUROCONJUGAISONdanslalumireduREL
ou
UneSULFOCONJUGAISONsurlafacecytosolique
MtabolismeduGlucose:
LaGlucose6phosphataseprsenteauniveaudelalumireduREL,avecdautresenzymesprsentessurle
cotcytosolique,permetlemtabolismeduglucose.Uneanomaliedecetteenzymeestresponsabledune
surchargeenglycogne.
StockageduCalcium
IlyadanstouteslescellulesdescanauxRELspcialissdanslestockageetlalibrationduCa.Ilyaici
interventionde3molcules:
Pompecalcium:Ca2+ATPase
ProtinesquifixentleCa:BiP
CanaldelibrationduCa
Synthsedeshormonesstrodesparlescellulesspcialises:
Encooprationaveclesmitochondries

Chapitre10:LappareildeGolgi
LappareildeGolgiestunestructurepolariseetenrseau,ilcomprendgnralementplusieurs
DICTYOSOMESdeformecirculaire.Chaquedictyosomeestcomposde:
Sacculesaplatis:dispossenpilesdassiettes,chacunprsenteunefaceconvexeetuneautreconcave.
Lensembledessacculesprsenteunefaceconcave(deformation)ouCIS,etunefaceconvexe(de
maturation)ouTRANS.Chaquesacculeestdlimitparunemembranetrilamellairedontlpaisseur
augmentedelafacecislafacetrans.
Desvsicules:
_VsiculesdetransitionvenantduRE
_Vsiculesdisposslatralement:quirelientlesdictyosomesentreeux.Gnralement
recouvertes(VR)
_Vsiculessituesauniveaudelafacetrans.
Desvacuoles:parfusiondevsicules
LeDictyosomeestdivisen4rgions:
Golgicis6nm
Golgimdian
GolgiTrans
TGNouRTG:rseautransGolgien7,5nm
LerseaudeGolgioccupeunergionparanuclaire,entreleRERetlaMP.Safacetransestencontact
aveclescentrioles.LesMicrotubulesjouentunrletrsimportantdanslastabilitdecesrseaux.
FonctionsdelappareildeGolgi:
ModificationdesoligosaccharidesNlis:
LedbutdelaNglycosylationaeudansleRER,ellesepoursuitdanslAGocertainssucressontajouts
etdautressontenlevs.CestlaMATURATIONdesprotines
Oglycosylationdeprotines:
EllersultedelajoutdepolysaccharidessurleOdunesrineouthroninequiappartiennentune
protine;cequidonneunprotoglycane.
Lepolysaccharide(GAG)esttransloqudanslalumiredelAGgrceuntransporteur.Ilestensuite

branchsurleOdunesrineouthronine.CetteractionestcatalyseparuneOglycosylotransfrase.
Sgrgationetadressagedeprotines:
LesprotinessynthtisesparlesribosomesduRERsontenvoyesverslappareildeGolgipourleur
maturation.Cesprotinespourrontavoirplusieursdestines:endosomes,lysosomes,MP,excrtion
(exportation).Cecincessitelaprsencedesignauxdetri.
Signauxdertention:KKXXetKDELsontdessquencesportespardesprotineslesempchantde
traverserlappareildegolgietalleraudeldecedernier.
Signauxdadressageauxlysosomes:leshydrolaseslysosomalessonttransportesduRElAGoelles
subissentleurmaturation.EllessontensuitereconnuespardesrcepteursauniveauduTGNcequileur
permetdepartirversleslysosomes.
LappareildeGolgiesttraverspardesfluxmembranaires:
LefluxVECTORIEL:pourlerenouvellementdesmembranes.Fluxdelintrieurverslextrieur
LefluxRETROGRADE:delextrieurverslintrieur.
Chapitre11:Lesendosomes
CestuncompartimentendomembranairealimentpardesvsiculesvenantduGolgiTransetduTGN.Il
estloriginedevsiculesdestinesauxlysosomesetlaMP.Ilreoitaussidesvsiculesvenantdela
MPparEndocytose.
Lesendosomesprcoces:setrouventenpriphrie,ilsreoiventlesvsiculesdendocytose.LeurPHest
de6,5,suffisantpourdissocierleliganddesonrcepteur.
Lesendosomestardifs:setrouventprsdunoyau,ilsreoiventlecontenudesendosomesprcoces.
Lendosomeprcocepeutsetransformerenunendosometardifenrecevantdeshydrolaseslysosomales.Il
soccupedeladgradationpartielledeslipidesetdesprotinesquisepoursuitdansleslysosomes.

Chapitre12:leslysosomes
Ceuxsontdesorganitescytoplasmiquescontenantdeshydrolasesacides:enzymesactivesunPH=5
favorisantlaraction:AB+H2OAH+BOH
Ceuxsontlesprincipauxsitesdedigestionintracellulaire
Ilsontuneformearrondieouovalaireentoursdunemembranetrilamellaire.Cettemembraneest
composedelipides(phospholipidesetcholestrol)etdeprotines,parmicesprotines,ontrouveles
sucresquiformentunecouchepriphriqueinterneetquisontunevritableprotectioncontrelePH
acideetleshydrolases.Auniveaudelamembrane,ontrouveaussilesH+ATPasequiveillentsurlacidit
deslysosomes.Ilyaaussidestransporteurs(superfamilledesABC)desubstratscytosoliquesdigrer,et
destransporteursdeproduitsrsultantdeladigestion:acidesamins,cholestrolenvoysaucytosol.
Lelysosomepeutcontenirungrandnombredeglycoprotinesenzymatiques:leshydrolases(protases,
lipases)
Diffrentslysosomes:
TouslescomposantsdulysosomesontapportsparlesvsiculesquibourgeonnentduRTG(TGN);ceux
sontlesvsiculesprlysosomalesrecouvertesdeclathrine.Cellescivontfusionneravecdiversesvsicules
dediversesorigines:
SiellesfusionnentavecdesvsiculesdendocytoseENDOLYSOSOME
SiellesfusionnentavecdesvsiculesdephagocytosePHAGOLYSOSOME
SiellesfusionnentavecdesvsiculesdautophagieAUTOPHAGOSOMEou
AUTOLYSOSOME
Autophagie:Cestquandlacellulesedbarrassedlmentsussquisontalorsisolsduresteducytosol
paruncompartimentmembranaireprovenantduREL.
Certainesprotinesubiquitinylespntrentdanslelysosomecequiprovoqueleurdgradationpar

pntrationdirectedanslelysosome.
Ubiquitination:marquagedesprotinesquidoiventtredgrades.
Fonctionsdeslysosomes:
Autophagie:
Digestiondessubstratsquinesontplusutilisablesparlacellule(abmsouinutiles)
Htrophagie:
Digestiondessubstratsimportsparlacelluleparendocytose(importationpermanentedlments)ou
phagocytose(parlescellulesspcialisesdansladfensedelorganisme)
Cettedgradationaboutitdunepartlalibrationdemolculessimplesdanslecytosol,maisaussi
laccumulationdansleslysosomesdessubstratsnondgrads
Rsultatsdedgradation:
Figuresmyliniques:rsultatsdedgradationdesphospholipoprotinesqiconstituentgnralementles
membranesdesdiversorganites:ellesapparatrontdonccommersidusdautolysosomes.
Lipofuscines:rsidusnondgradsquisaccumulentdanslecytoplasme.Parexemplecertaines
neuronesmortesetnondgrades.
LesLysosomesinterviennentdanslascrtiondenzymesdanslemilieuextracellulaire:
Pourlespermatozode:Plusieurshydrolases(Hyaluronidase)setrouventdanslacrosome(membranequi
enveloppelenoyau)duspermatozode.Larupturedesacrosomesjusteavantlafcondationlibreles
hydrolasescequipermetlefranchissementdesspermatozodesdelazonepellucidedelovocyte.
PourLostoclaste:Lostoclasteestunecelluledelafamilledesmacrophagesqui,envidantlecontenu
deseslysosomes,parvientlarsorptiondelosancienafindtreremplacparlenouveau.
Lelysosomeintervientdoncdans:
Lanutritioncellulaireendgradantlesrsidus
Lerenouvellementdesmolculesmembranaires
Lephnomnededfense
lascrtiondenzymes:spermatozodesetostoclastes.
Chapitre13:Leperoxysome
Organitecytoplasmiqueprsentdanstouteslescellules,ilintervientdanslemtabolismedeslipides,
lhydroxylationdesmolcules,larespiration,ladtoxification,laproductionetladgradationduperoxyde
dOxygne(H2O2)
SamembraneestconstituedePhospholipidesetduCytochromeP450dontlesitecatalytiqueestsurla
facecytosolique.
Samatricecontientplusieursenzymes:
_DesOxydases:utilisent02pourletransformerenH2O2
*Enzymedeoxydationdesacidesgraschanelongue:
AcidesgraschanelongueAcidesgraschanecourte+H2O2+
ActylCoA
*Enzymesdoxydationdecertainsacidesamins
_Lacatalase:utiliseH2O2pouroxyderlessubstrats(alcool)
Fonctionsduperoxysome:
GrceauxOXYDASES,iltransformelesacidesgraslonguechanesetproduitdesacidesgras
raccourcisetlActylCoAquisontenvoysauxmitochondries.IlproduitaussileH2O2quisert
loxydationdessubstrats(Alcool)
GrceauCYTOCHROMEP450,ilintervientdansladtoxificationdessubstrats.

Lesperoxysomessemultiplientprincipalementensedivisant.
Chapitre14:Lecompartimentcytosolique
Lecytosol,aussiappelHyaloplasmepeuttresousuntatdegelouuntatdesol,selonlesliaisonsentre
lesmacromolcules
Auniveauducytosoloncroiselasynthsetotaleoupartielledesprotines,ladgradationouformationde
molculesetsynthsedATP
Principalesfonctionducytosol

:
Synthsedesprotines:ledbutdelasynthseestTOUJOURScytosolique.Lesprotinesnondestines
auREsubissentdesmodificationsauseindummecytosol.
Stockagedesmolculesnergtiques:leglycogneyeststock,etleslipidesaussistockessousforme
degouttelettesentouredunemonocouchelipidique
Glycolyseanarobieetproductiondnergieparmtabolismeduglucose
Protolysecytosolique:synthsedenouvellesprotinesetdgradationdautresanciennespar
interventiondesprotasesneutres

Chapitre15:leProtasome
Lesprotasesneutressontorganisesencomplexesauniveaudetoutlecytosol,ilsnesontentourspar
aucunemembraneetilsassurentladgradationdesprotinesdontlacelluleveutsedbarrasser.
LeProtasome26Sestformdunepartiecatalytique20Setdedeuxextrmitsrgulatrices19S.
LeProtasome20Sestformde3chambres:lachambrecentralereprsentelesitedhydrolysedes
substrats.Lecouvercleestresponsabledelareconnaissancedeschanesdubiquitine.Labaseune
activitchaperonne.
Uneprotinechaperonestuneprotinedontlafonctionestd'assisterd'autresprotinesdansleur
maturation,enleurassurantunrepliementtridimensionneladquat
LhydrolysedelATPestncessairelinjectiondessubstratsdanslachambrecatalytique
LhydrolysedessubstratssefaitPHneutre.
Lesprotinesquiserontdtruites/corrigesexposentdessignauxdistinctifs
Protinesdnatures:squencedacidesaminsanormaux
Protinesmalreplies:squencedacidesaminsinaccessibles.
CessignauxsontreconnusparlUBIQUITINEquiestuneprotinechaperonetquiselieunrsidu
LYSINEdelaprotinecible.
Cestdonclachaneconstitueparlesmolculesdubiquitinequiestreconnueparleprotasomeetdonc:
Laprotinemalrepliepeuttrecorrige
Laprotinemalreplieesdtruitesilacorrectionestimpossible
Laprotinednatureseradgrade.

Chapitre16:Lenoyau
LenoyauestuncompartimentquirenfermeessentiellementlADN,ilestfrquemmentarrondiouovodeet
occupeunpeumoinsdudelasurfacecellulaire.Laplupartdescellulessontuninucles,ilexiste
dautresquisontbinuclesoumultinucles(musculaires).Quandlenombredenoyauesttroplev,on
parledeSYNCYTIUM.Leglobulerougequantluiestdpourvudenoyau.
Description
Lenoyauaunaspecthtrogne;ilcontientdesMOTTESCHROMATINIENNESsparespardes
espacesinterchromatiniens.
Ilcontientuneformationarrondie:lenuclole.
LesmotteschromatiniennescontiennentdelADNprincipalement
LARNestlocalisdanslenucloleainsiquauniveaudelenveloppenuclaire
Lenoyauestcomposde20%dADN,5%dARNetde75%deprotinesetunepetitequantitdATP,

denuclotides,deCa2+,deMg2+
Lesprotinesdunoyausontsynthtisesparlesribosomeslibres.
Lesmembranesdunoyau:
Lamembraneinterneetlamembraneexternesonttrilamellaires,touteslesdeuxdlimitentlaCITERNE
PERINUCLEAIRE.
LamembraneinterneportedesribosomesencontinuitavecleRER
LamembraneexterneesttapisseparlaLAMINANUCLEAIREquiaunestructurefibrillaire.
Lalaminanuclaire:structuregranulofibrillaire;fibrillairegrceauxfilamentsintermdiairesforms
parleslaminesA,BetC.
Laciterneprinuclaire:elleestpercedeporesnuclaires.Aleurpriphrieontrouvedesgranules
disposesenoctogone.Parfoisonnoteaussilaprsencedungranulecentralcorrespondantunribosome
quisort.LetoutestappelCOMPLEXEDUPORE
COMPLEXEDUPORE:
Leporenuclaireestcomposdeprotines:NUCLEOPORINES,certainesparmiellessontOglycosyles.
Lanneaucytoplasmique:setrouvesurlafacecytosolique;constitude8sousunitsosinsrentles
filamentscytoplasmiques
Lanneaunucloplasmique:surlafacenuclaire;constitude8sousunitsosinsrentlesfilaments
nucloplasmique.Ilsetermineparlanneaudistal.Lensembleformelepanierfibreux.
Lanneaucytoplasmiqueetlanneaunucloplasmiquesontlisautransporteurcentralgrceaucomplexe
rayonn
Lecomplexerayonnestformdefilamentsrayonnsquidlimitentlescanauxpriphriques.

Complexedupore
Fonctionsdespores:
Transportpassif:transportssefaisantdanslesdeuxsensparlescanauxpriphriques,despetites
molculesetdesprotinespetitspoidsmolculaires.
Transportactif:sefaitparlecanalcentralseulement.Transportdesmolculesgrandpoids
Letransportdesprotines,desnucloprotinesetdesARNesttrscontrl.Toutcequidoitentrerdansle
noyaudoitpossderunsignalNLS;toutcequidoitsortirdunoyaudoitpossderunsignalNES.

_ImportationdesprotinesNLS

:
LesprotinesnuclairespossdenttoutesunNLS(suitedacidesaminsdfinie)nimportequelpointde
laprotine.
CetteprotineestreconnuedanslecytoplasmequandelleestassocieLIMPORTINEquisassocie
ellemmeLIMORTINE(quiestunRan*GDP).Letoutinteragitaveclesnucloporinesettraverse
lepore.
Unefoisdanslenucloplasme,lecomplexesedissociequandleGDPchangeenGTP.Laprotinese
trouvelibre.
LimportineetRanGTPquittentlenoyauestleRanGTPredevientRanGDP;pourunenouvelle
importation.
TouteprotineportantleNLSpourraformercecomplexeetentrerdanslenucloplasme.
_ExportationdesprotinesNES

TouteprotinevoulantquitterlenoyaupourlecytoplasmedoitavoirunNES
_ExportationdesARN

LesARNtsontexportsparlEXPORTINEt
PourlesARNm:beaucoupdARNmontdesintronsquidoiventtreenlevs.
Unecoiffeestaccrochelextrmit5delARNprmessager
Unequeueestajoutelextrmit3delARNprmessagerlafindelatranscription.
Desprotinesetdesribonucloprotines(ribosome)associeslARNmconstituentavecdesexportineset
RanGTP:descomplexesdexportation.
LAMATRICENUCLEAIRE:
Lamatriceestreprsenteparlalamina,parlesnuclolesainsiqueparunrseaufibreuxoccupant
lensembledunucloplasme.
Leslamines:
EllescomprennentleslaminesA,BetCquiappartiennentlafamilledesFI.Ellessontsoitlibres,soit
lieslafacenuclairedelamembraneinterne:danscedernier,casellesentrentdanslaconstitutiondela
LAMINANUCLEAIRE.LeslaminedelaLAMINAsontfixeslamembraneinternepardesprotines
intgres.
Rlesdelalamina:Fixationdelenveloppenuclaire
Maintienlaformedunoyau
IntervientdanslinteractionEnveloppe/Chromatine
Contientdesprotinesquiselientlachromatine.Cellecicorrespondaux
chromosomes
interphasiqueslislalaminaauniveaudeleursextrmitstlomriques(non
codantes).
Intervientdansladissolutiondelenveloppependantladivisioncellulairesuite
la
phosphorylationdeslamines
LACHROMATINE:
LADNnuclaireconstitudenviron3milliarddepairsdebasesestundesconstituantsdelachromatine.
Linformationdoittreaccessibletoutmomentpourquellesoitluecorrectement.LesmolculesdADN
doiventdonctreordonnesdefaonprcise,protges,sparesettransmisesdanslescellulesfilles.
LADNarrivesatisfairelesbesoinsdelacellulegrcesespropritsetauxprotinesquiluisont
associes.LensembleADNprotinesreprsentelaCHROMATINE.
Aucoursdelinterphase,lachromatinecorrespondunnombredechromosomesquisontindistincts.
Lorsdeladivisioncellulaire,ilssindividualisent.
LensembledelinformationgntiqueconstitueleGENOME
Pendantlinterphaselachromatinesetrouvesousdeuxformes:
Lachromatinecondenseouhtrochromatine:INACTIVE
lachromatinediffuseoueuchromatine:ACTIVE
Lachromatinecondensesetrouvesousformedemotteschromatiniennessituecontrelenveloppe
nuclaire.Lalaminasetrouveentrecettechromatineetlenveloppenuclaire.
Entrelesmotteschromatiniennesrelativementdenses,setrouvelachromatinediffusequiestclaire.
Observationsdelachromatine:
Lorsdeladispersionimportantedelachromatine,onobtient:desformationsencolliersdeperles:les
FIBRESNUCLEOSOMIQUES
Lesfibresnuclosomiquessontformesparlasuccessiondenuclosomesde10nmrelispardesliens
dADN

Lorsdeladcondensationdelachromatine,onobtientdesFIBRESCHROMATINIENNESde30nm
EnprsencedHISTONEH1,lachromatineseprsentesouslaspectdefibreschromatiniennes.
Chaquefibrechromatinienneestformede3colliersdeperlesparalllesetcondenses.

LachromatineestconstituedADN,deprotinesetdARN(danscertainesrgionsdelachromatine
diffuse).
Onytrouve2typesdeprotines:HistonesetNonhistones:
LesHISTONES:protinesbasiquede5types:
H1
H2A,H2B,H3etH4
Leshistonesentrentdanslaformationdesnuclosomesetdelafibrechromatinienne.
LesNonhistones:Touteslesprotinesquiinterviennentlorsdelarplication,delatranscriptionetdela
rparationdelADN(ADNpolymrase,ARNpolymrase)
LENUCLEOSOME:estunoctamredhistonesformencylindre.Ilestconstitudedeuxcopiesde
H2A,H2B,H3etH4.AutourdececomplexelADNfait1touret.
LesegmentdADNentredeuxnuclosomesestenrelationaveclHistoneH1,cequipermetdeformerla
fibrechromatiniennede30nm.
Lenroulementdelafibrenuclosomiquede6nuclosomes/tourdonnelafibrechromatiniennede30nm
sousformede3colliersdeperles.CettecompactionncessitelhistoneH1quifonctionnecommeagrafe
entrelesnuclosomes.
Lachromatinediffuseetlachromatinecondensesonttouteslesdeuxorganisesenfibres
chromatiniennes.CetteorganisationestdeformeINACTIVE.Quandlachromatineestactive,lapartie
concernesedroulegrceladissociationdeH1
LESDIVERSDEGRESDESPIRALISATION:
Pendantlamitose,onarriveobserver22pairesdautosomeset1pairedechromosomessexuels
(gonosomes).Cecirsultedelafortecondensationdeleurchromatine.Parcontre,lachromatine
interphasiquecorrespondladcondensationdeschromosomes.
DanschaquechromosomeontrouveundoublebrindADNcondensplusieursnivaux.
Ladoublehlice
LenroulementensuperhlicedelADNautourdesnuclosomes:fibrenuclosomiquede10nm.
lecompactageparempilementdesnuclosomesgrceauH1,etenroulementensupersuperhlice:
fibrechromatiniennede30nm.
Leschromosomes:condensationdelafibrechromatinienneenboucles.
Justeavantlatranscription,lafibrechromatiniennequicontientlasquencedADNvouluesedroulepar
dtachementdesH1.CecincessitelinterventiondesprotinesHMG.
10%delachromatineestpotentiellementactive.
Certainsgnessonttranscrisdansuntypecellulaireetnelesontpasdansunautretype.
Ilya2typesdegnes:
Lesgnesdomestiques:Exprimsdanstouteslescellules(enzymesdeglycolyse)
Lesgnesspcifiques:exprimsdansuntypecellulaireetpasdanslautre.
90%delensembledelachromatineestreprsenteparlachromatinediffusequiestplusoumoins
dcondense.Cettechromatinediffuseexisteendeuxformes:
Leuchromatineactive:peucondense10%deleuchromatine

Leuchromatineinactive:pluscondense90%deleuchromatine
10%delensembledelachromatineestreprsenteparlachromatinecondense.Onydistingue:
Lhtrochromatineconstitutive:prsentedepartetdautreducentromre.Ellerestetoujours
condense
etnesetranscritjamais.
Lhtrochromatinefacultative:corresponddessquencesdADNtranscritesdansdescelluleset
pas
dansdautres.
Lachromatinesexuelle:corpusculedeBarr:chezlafemelle,unchromosomeXestsuffisantlavie
normale,lautrealorsestcondensetinactif.Ilesttanttdoriginematernelle,tanttdoriginepaternelle.Le
corpsdelafemmeestalorsunemosaquedecellulesexprimantlesuneslesgnespaternels,lesautresles
gnesmaternels.
Leschromosomesinterphasiquesserpartissentdecettefaon:
Lestlomres:quisontlesextrmitsdeschromosomes:sepositionnentlapriphrieencontact
avec
lenveloppenuclaire
Lescentromres:convergentverslesrgionsnuclolaires
LENUCLEOLE
Siteintranuclairedlaborationdesribosomes,danslequellesgnesdelARNr(sauflARN5S)sont
transcritsenARNrprcurseur.Cederniersubitdanslenucloleunematurationetassociationavecles
protinesribosomalespourconstituerlessousunitsdesribosomes.
Lenuclolecontientlesconstrictionssecondaires(tranglementauniveaudebrasduchromosome)des
chromosomesacrocentriques(olecentromreestprsduneextrmit)
Lenucloleestentourparlachromatineprinuclolaireouchromatineassocie
Alapprochedelamitose,lenucloledisparaitpourrapparatrependantlatlophase.

Lenucloleestconstitude4composants:
UnComposantGranulaire(CG):contientlesparticulesprribosomales.
UnCentreFibrillaireclair(CF):contientdesespaceursintergniques(squencesnontranscrites).
Contientaussi
lARNpolymraseIetuneprotine:lanucloline
UnComposantFibrillaireDense(CFD):contientlessitesdetranscriptiondelARNrnuclolairessitus
entreCFetCFD.IlcontientlafibrillarineassociedessnRNP.
Unechromatineassocie:danslescellulessomatiques
SynthsedesARNr
Lenuclolecontientdesrgionsparticuliresdecertainschromosomes,ceuxsontlesorganisateurs
nuclolairescorrespondentlachromatineassocie.Ilssetrouventauniveaudesbrascourtsdes
chromosomesacrocentriques(13,14,15,21et22)etcorrespondentauxconstrictionssecondaires.
Pendantlinterphaselenuclolecontientdesbouclesquiappartiennentcescinqpairesdechromosomes.
ChaquebouclecontientungroupedADNrrpts20foisparchromosome.Cesgnessontsparsparles
espaceursintergniquesquisetrouventauniveauduCF.
LARNpolymraseIcatalyselatranscriptiondelARN45Squisubitsamaturationdansuneparticule
prribosomaleetquisubitdescoupuresetdonnelafinlesARNr28S,18Set5,8S
ASSEMBLGEDURIBOSOME:

Lesprotinesribosomalessontsynthtisesdanslecytosol.EllesportentunNLS(pourpouvoirentrer
danslenoyau)etunRRM(pourreconnatrelARN).
LassociationdesprotinesaveclARN45SalieupendantlatranscriptiondecetARN.Cetassemblagese
faitdansuneparticuleribosomaleoalieulamaturationdelARN45S.
LARN5Squantlui,esttranscritdanslenucloplasmeparlARNpolymraseIII,puisilrejointle
nuclole.
leprribosomesescindeenpetiteetgrandesousunitsquiquittentlenoyausparment.

Chapitre17:Lescommunicationscellulaires
Laviedescellulesdansunorganismesupposedesinteractionsetdescommunicationsentrelesdiffrents
membresquicomposentcetorganismeafinquelensemblepuissefonctionnercorrectement.
Typesdecommunication:
Parcontactdirect:ParjonctionscommunicantesdetypeGAP
Parmolculesdadhrence.
Parmolculesinformationnellesoumolculessignaux:produitschimiquescrtsparunecellulequi
vontagirsur
unecellulecibleenseliantunrcepteur.
Niveaudecommunicationparmolculeinformationnelle:
Autocrine:signauxquivontsefixersurlesrcepteursdelammecellule.
Paracrine:signal2cellulesvoisinepourlaissersediviser.
Endocrine:signalscrtdanslesangettransportverslescellulescibles.
Juxtacrine:signalentredeuxcellulesctecte.
Parlesystmenerveux:auniveaudessynapses,parlesneuromdiateurs.
Lesmolculesinformationnelles:
Substancechimique(ligand)scrtparunecelluledanslemilieuextracellulairepourtransmettreun
signaluneautrecelluleviaunrcepteurspcifique.
1Molculesliposolubles:traversentfacilementlaMP

_Hormonesstrodes
_Hormonesthyrodiennes
2Molculeshydrosolubles:ontbesoindercepteur
_Mdiateurslocaux:commelesfacteursdecroissancequistimulentlamultiplicationcellulaire
_Neurotransmetteurs:scrtsdanslessynapses
_Hormones:scrtsparunecelluleendocrine
3Lesradicauxlibresgazeux:TraversentfacilementlaMP
Lesrcepteurs:
Cestuneprotineayantpourligandlamolculeinformationnelleprovenantdumilieuextracellulaire.
Lesinteractionsligandrcepteursecaractrisentpar:
Spcificit:reconnaissancespcifiquedelunparlautregrceauxformestridimensionnelles
Affinit:faiblepourlesligandstrsconcentrs
Nombredercepteurs:variableselonlacellule
Rversibilit:aprslinteractionlamolculesignalpeuttredtruiteourecycle


Consquencesdelaliaisonligandrcepteur:
Cetteliaisonestsuiviesoit:
Delinternalisation:endocytoseducomplexepuisactivationdesvoiescatalytiques
Delactivation:(sansinternalisation)desvoiescatalytiquesparproductiondunSecondmessager.
Pourlesmolculessignauxliposolubles,ellesserontreconnuespardesrcepteurscytosoliquesou
nuclaires.
Rcepteursdemolculesinformationnelleshydrosolubles:
Ceuxsontdesprotinesintgresprsentant3domaines:
domaineextracellulaire:contientlesiteduligand
domainetransmembranaire
domainecytosolique
Lestypesdercepteurs:
_LesRcepteursCouplsauxProtinesG:(RCPG)
7foistransmembranaires,avec3bouclesextracellulairesformantlesitedeliaisonduligand,et3boucles
intracellulairesquisontenrelationavecuneprotineG
_Lesrcepteurscanaux:
transmissiondusignalsynaptique
_Lesrcepteurscatalytiques:
protinestransmembranairesayantundomainecatalytiquecytosolique

LesRCPGetlatransductiondusignal:
Molculesimpliques:_Lercepteur(7foistransmembranaire)
_LaprotineG:ancrelafacecytosolique.Constituede3sousunits:,
et
selieaurcepteur,lieleGTPetlhydrolyseenGDP,activele1er
effecteur
seliedautreseffecteurs
IlyadesprotinesGstimulatricesetdautresinhibitrices
_Leffecteur:protinequitraduitlesignalreuenuneffetintracellulaire.Ilpeut
tre:
Uncanaloupompe:permetlentredun2ndmessager:Ca2+,
AMPc
Uneenzyme:quicatalyselaproductioncytosoliquedun2nd
messager

LATRANSDUCTIONDUSIGNAL:
Voirdernirefeuilleducour

Vous aimerez peut-être aussi