Ak Koyunlu Memluk Munasebetleri The Relation of Aq Qoyunlu State and Memluks States PDF

T. C.
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH (ORTAA TARH) ANABLM DALI
AK KOYUNLU-MEMLK MNSEBETLER
MASTER TEZ
Hazrlayan
Fatma AKKU
Tez Danman
Prof. Dr. Kzm Yaar KOPRAMAN
ANKARA/2005
T. C.
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH (ORTAA TARH) ANABLM DALI
MASTER TEZ
Hazrlayan
Fatma AKKU
Tez Danman
Prof. Dr. Kzm Yaar KOPRAMAN
ANKARA/2005
NSZ
XIV. yzylda kurulan Ak Koyunlu Devleti Kara Ylk Osman Bey ile nemli bir g
kazanm ve XV. yzylda Uzun Hasan Bey ile Yakndouda kendinden sz ettiren gl bir
devlet konumuna ykselmitir.
lkemizde bugne kadar gerek Ak Koyunlular ve gerekse Memlkler zerinde baz
aratrmalar yaplm ve hlen yaplmaktadr. Ancak Ak Koyunlu-Memlk Mnsebetleri
zerine yaplm herhangi bir mstakil alma bulunmamaktadr. Bu almann amac
blgenin bu iki nemli devleti arasndaki mnsebetleri tespit ederek siyas durum hakknda
bilgi vermektir.
Be blmden oluan almamzn Birinci Blmnde XIV. yzylda Yakndouda
siyas durum ve Ak Koyunlularn mene; kinci Blmde Ak Koyunlu Devletinin
Kuruluu ve Memlkler ile ilk mnsebetler nc Blmde Kara Ylk Osman Bey
zamannda Memlkler ile temaslar; Drdnc Blmde Ak Koyunlu Devletinin en azametli
hkmdar Uzun Hasan Bey ve onun halefleri zamannda Memlkler ile mnsebetler ve son
olarak Beinci Blmde ise Ak Koyunlu Devletinin yklmas ve dolaysyla Ak KoyunluMemlk mnsebetlerinin sona erii incelenmitir.
Bu almann bu hle gelmesinde tez konusunun seiminden tezin bitimine kadar
bana yol gsteren ve tevik edici szleriyle yardmn esirgemeyen sayn Hocam Prof. Dr.
Kzm Yaar Kopramana kran ve minnetlerimi sunarm. Ayrca deerli tavsiyelerini ve
yardmlarn benden esirgemeyen ve zerimde byk hakk olan muhterem hocam Prof. Dr.
smail Akaya sonsuz teekkrlerimi sunarm.
NDEKLER
NSZ .. .
NDEKLER ..II
KISALTMALAR .. V
GR: KAYNAKLAR VE ARATIRMALAR HAKKINDA...1
1. BLM
XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU VE
AK KOYUNLULAR
1.1. XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU 18
1.2. AK KOYUNLULARIN MENE .. ........20
1.2.1. Ak Koyunlu Devletinin Kurulduu Blgenin Coraf Durumu... 20
1.2.2. Ak Koyunlularn Mene ve Ad ... .21
1.2.3. Ak Koyunlu Devletini Meydana Getiren Boy ve Oymaklar ..24
2. BLM
AK KOYUNLU DEVLETNN KURULUU VE MEMLKLERLE LK MNSEBETLER
2.1. TUR AL BEY ZAMANI.. 26
2.2. KUTLU BEY ZAMANI VE MEMLKLER LE LK MNSEBETLER .. 31
2.3. AHMED BEY ZAMANINDA MEMLKLER LE MNSEBETLER .35
III
3. BLM
KARA YLK OSMAN BEY VE
3.1. OSMAN BEYN LAKBI HAKKINDA 40
3.2. KARA YLK OSMAN BEYN EMR TMUR LE MNSEBETLER VE AK
KOYUNLU DEVLETNN KURULUU ... 44
3.3. MEMLKLERLE MNSEBETLER .. 52
3.3.1. si Memlk Valisi Emr Cekem Olay . 53
3.3.2. Ak Koyunlular-Kara Koyunlular Arasndaki ekimeler ve Bu Srada Memlkler le
Mnsebetler .... 56
3.3.3. Ak Koyunlu-Memlk Mnsebetlerinin Bozulmas .. 64
3.3.4. Canbeg Olay 69
3.4. KARA YLK OSMAN BEYN LM . 72
3.5. AL BEY ve HAMZA BEY DNEMLER . 74
3.6. CHANGR MRZA VE ZAMANI .. . 83
4. BLM
UZUN HASAN BEY VE HALEFLER ZAMANINDA AK KOYUNLU-MEMLK
MNSEBETLER
4.1. UZUN HASAN BEYN HKMYETNN LK YILLARI . 89
4.2. OSMANLI DEVLET LE MNSEBETLER .92
4.3. MEMLKLERLE MNSEBETLER ... 97
4.3.1. Cnm el-Eref Olay .. 98
4.3.2. Gerger Kalesinin Alnmas .... 99
4.3.3. Karamanoullar le atma .. 100
4.3.4. Uzun Hasan Beyn Cihanah ve Ebu Saidle Savalar ve Sonular ... 105
4.3.5. Harput Kuatmas ..... 109
IV
4.4. AK KOYUNLULARIN MEMLKLERE KARI SALDIRIYA GEMES 110
4.5. OTLUKBEL SAVAI .... 117
4.6. OTLUKBEL YENLGSNDEN SONRAK SYAS DURUM 122
4.7. SULTAN HALL VE SULTAN YAKUB ZAMANLARINDA AK KOYUNLU-MEMLK
MNSEBETLER ..124
5. BLM
AKKOYUNLU DEVLETNN YIKILMASI VE AKKOYUNLU-MEMLK
MNSEBETLERNN SONU
5.1. SULTAN BAYSUNGUR .135

5.2. RSTEM BEY .139
5.3. GDE AHMED BEY ...141
5.4. AK KOYUNLU DEVLETNN SONU .144
KAYNAKA .. .....151
SONU ..... 159
ZET .....164
ABSTRACT ..... .166
KISALTMALAR
Bedyiz-Zuhr: Bedyiz-Zuhr f Vekyiid-Duhr

Bkz: Baknz
C.: Cilt
ev.: eviren
D. G. B. . T.: Doutan Gnmze Byk slm Tarihi
D. . A. : Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
D. T. C. F. Der.: Dil Tarih Corafya Fakltesi Dergisi
Diyarbekriyye: Kitb- Diyrbekriyye
en-Nucmz-Zhire: en-Ncmz-Zhire fi Mlk-i Msr vel-Khire
es-Slk: Kitbus-Slk li-Marifet-i Dvelil- Mlk
Havdisd-Duhr: Havdisd-Duhr fi Medl-Eyym ve-uhr
haz.: Hazrlayan
. A. : slm Ansiklopedisi (MEB)
. . E. F. Der.: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Dergisi
nb el-Gumr: nbul-Gumr bi-Ebnil- Umr
MEB: Milli Eitim Bakanl
nr.: Nereden
S.: Say
T. D. A. Der. : Trk Dnyas Aratrmalar
T. D. K.: Trk Dil Kurumu
VI
T. . Der. : Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Tarih ncelemeleri Dergisi
TTK: Trk Tarih Kurumu
V.: Volume
vd: ve devam
yay.: yaynlayan
GR: KAYNAKLAR VE ARATIRMALAR HAKKINDA

I-
KAYNAKLAR
1. FARSA KAYNAKLAR
1.1. Aziz b. Erdeir-i Esterbd:
Aziz b. Erdeir-i Esterbd tarafndan Kad Burhaneddinin emriyle
1398 ylnda kaleme alnan ve Anadolu beylikleri tarihinin en nemli
kaynaklarndan olan Bezm u Rezm adl eser Ak Koyunlu Devleti tarihinin ilk
yllar iin nemlidir. Esterbd, eserinde eitli mnsebetlerle ilk Ak
Koyunlu beylerinden Kutlu Bey ile olu Ahmed Beyin Sivas ve Erzincan
hkimleri ile olan mnsebetlerini ve aralarndaki i ekimeleri anlatr. Bu
eserin dilimize evirisi, Mrsel ztrk tarafndan yaplm olup 1990 ylnda
Kltr Bakanlnca yaynlanmtr.1
1.2. Eb Bekr-i Tihrn :

Ak Koyunlular adna saray vakanvisleri tarafndan kaleme alnan ve
bir anlamda resm Ak Koyunlu tarihi olan sadece iki husus vekayinme
bulunmaktadr. Bunlardan ilki, Ak Koyunlu imparatorluunun ykseli
dnemindeki en byk ve en nemli hkmdar Uzun Hasan Bey adna Eb
Bekr-i Tihrnnin kaleme ald Kitb- Diyrbekriyyedir.
Tihrnnin hayat hakknda bilinenler ok azdr. Mellif Isfahann
kylerinden Tihrnda domutur. Mellif yalnz bir mverrih deil mn ve
mderris olmasna ramen, hibir eserde onun hayatna dair fazla bir bilgiye
rastlanmamaktadr.2 Mellif hakknda bilinenlerin ou onun eserinden elde
edilen bilgilerden ibarettir. Tihrnnin Ak Koyunlu ve Kara Koyunlu
1
Aziz b. Erdeir-i Esterbd, Bezm u Rezm, ev. Mrsel ztrk, Ankara, 1990.
Eb Bekr-i Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, Ner. Necati Lugal-Faruk Smer, C. I, Ankara, 1993, s.
VII.
2
divanlarnda mnlik yapt; Kaytbaya yazd Arapa mektuptan onun

Arapaya vkf olduu ve ayrca eserindeki iirlerinden irlik yeteneine de
sahip olduu anlalmaktadr.3
Tihrnnin Farsa kaleme ald Kitb- Diyrbekriyye adl eseri Ak
Koyunlu tarihinin en nemli birinci resm kaynadr. 1469 ylnda Uzun
Hasan Bey Kara Koyunlu Devletine son verince Eb Bekri hizmetinde
almaya davet etti. Bu davete icabet eden mellif Ak Koyunlularn ina
divannda almaya balad. Uzun Hasan Beyin kendisinden bir Ak
Koyunlu tarihi yazmasn istemesiyle 1470lerde eserini yazmaya balad ise
de eser Uzun Hasan Beyin vefatndan sonra tamamlanabildi. Kitabn
tamamlanmasndan ksa bir sre sonra da mellif vefat etti (1482).
Mellif eserin mukaddimesinde, hem kendi lakbnn hem de Hasan
Beyin yurdu olan blgenin isminin ikinci kelimesi Bekr olduu iin eserine
Kitb- Diyrbekriyye adn verdiini ve bu adn gzel bir tesadf sonucunda
ebced hesab ile kitabn konusunun byk bir ksmnn yazld 875 (14701471) ylna tesadf ettiini belirtmitir.4
Eserde, mukaddimeden sonra Uzun Hasan Bey (btn kitap boyunca
Uzun Hasan Beyden Hazret-i Sahib Kran veya Sahib Kran olarak
bahsedilmitir)in Adem Peygambere kadar uzanan atalar birer birer
saylmakta ve haklarnda bilgi verilmektedir. Hasan Beyin dedesinin dedesi
Tur Ali Beyden nceki ahslarn gerek olup olmad bilinememekte ve bu
sebeple bu neseb pek ok tarihi tarafndan efsane addedilmektedir.5
Soy ktnden sonra Kara Ylk Osman Beye dair haberlerden
bahsederek Ak Koyunlu tarihine girilmektedir. Kara Ylk Osman Beyden
sonra Hamza Bey, Cihangir Bey ve Hasan Bey gibi onun oullar ve torunlar
3
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. XIV-XV.

Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, C. I, s. XVI.
5
Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, C. I, s. XVIII; smail Aka, Seluklu Sonras Orta Douda Trk
Varl, Trkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara, 2002, s. 842.
4
hakknda bilgiler yer almakta ve Hasan Beyin Kara Koyunlu Cihanhn

komutan Rstem b. Tarhan yenmesiyle birinci blm son bulmaktadr.
Mellif, eserin ikinci blmnde, Kara Koyunlu hkmdar Cihanh
ile ilgili bilgiler verdikten sonra tekrar Hasan Bey ile ilgili olaylara
dnmektedir. Bu blm Hasan Beyin Grcistan seferi ile balamakta ve onu
takiben Trabzon meselesi yznden Osmanl sultan Ftih Sultan Mehmed ile
ekimesi; tekrar bir Grcistan seferi, Hsn- Keyfy almas, Cihanhn
Hasan Beye kar kt sefer ve bu sefer sonunda lm; Hasan Beyin
Badada yapt sefer; son Kara Koyunlu hkmdar Hasan Alinin
yenilmesi; Timurlu Eb Saidin yardm iin gelii ve onun da yenilerek
ldrlmesi ile rann muhtelif blgelerinin fethi konular yer almakta olup
1471 ylna kadar gelmekte ve Otlukbeli Savan anlatmadan sona
ermektedir.
Kitb- Diyrbekriyye Ak Koyunlu tarihinin en nemli kaynadr.
almamzda bu eser ba kaynamz olmutur. Ancak sonu itibari ile bu
tarih Ak Koyunlu Devletinin resm tarihidir. Mellif, Ak Koyunlular ile ilgili
baz hususlarda objektif davranmam, baz olaylarn tarihlerini vermemi ve
Ak Koyunlularn ilk devirlerine ait baz olaylarda kronolojik sraya riayet
etmemitir. Ak Koyunlular ile Memlkler arasnda geen ve hnedan iin can
skc olan baz hdiselerden bahsetmemitir. rnein; Kara Ylk Osman
Beyin Kara Yusufa yenilerek, Memlklerin Haleb nibine snmak zorunda
kalmas; Memlk sultan Baybarsn 1432 ylnda midi kuatarak Osman
Beye metbluunu kabul ettirmesi gibi. Bununla birlikte Hasan Beg Rumlu,
Gaffri ve Mneccimba gibi sonraki dnem tarihileri Ak Koyunlu tarihi
sz
konusu
olduunda
dorudan
veya
dolayl
olarak
Kitb-
Diyrbekriyyeden nemli lde istifade etmilerdir.

Farsa olan bu eser Necati Lugal ve Faruk Smer tarafndan iki cilt
halinde Trk Tarih Kurumu tarafndan neredilmitir. Eserin bizim de
kullandmz Trke evirisi Mrsel ztrk tarafndan 2001 ylnda Kltr

Bakanlnca baslmtr.6
1.3. Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc:

Ak Koyunlular adna saray vakanvisleri tarafndan kaleme alnan ve
bir anlamda resm Ak Koyunlu tarihi olan sadece iki husus vekayinme
bulunduunu kaydetmitik. Bunlardan Kitb- Diyrbekriyyenin bir devam
niteliinde olan ikinci nemli kaynamz, Fazlullahn zel vekayinmesi
olan Trih-i lem-r-y Emnsidir.
Fazlullah b. Ruzbihan, irazda dodu. Hayat hakknda bilinenler
eserinde dank bir ekilde verdii bilgilerden ibarettir. Aslen Fars eyaletinin
Lr blgesindeki Hunc kasabasndan olan ailesinin soyu mehur Sf
Rzbihn- Baklye ular. Hunc irazda balad eitimi srasnda afi
limi Emnddin-i irz ve Celleddin Devvn gibi hocalardan ders ald.
892/1487 ylnda gittii Tebrizde Ak Koyunlu sarayn ziyareti srasnda
Sultan Yakub Beye biat ettiini bildirdi. Bu tarihten itibaren sarayda oturdu
ve hkmdarn eitli seferlerine katld.7
Mellif, eserini Sultan Yakub Beyin istei ve emri zerine yazmaya
balad. 1477-1481 yllarna ait olaylar kendince emin ve gvenilir sayd
kiilerden dinlediklerine gre yazm; 1481-1485 yl olaylarn yazmam;
1485-1486 yl olaylarn da bakalarndan dinleyerek yazm; sadece 14861491 yllar arasndaki olaylar Sultan Yakubun saraynda, onun miyetinde
yaayan bir vakanvis ve gzlemci sfatyla baz olaylar bizzat Ak Koyunlu
emirlerinden ve vezirlerinden dinleyerek, bazen de sultann yannda katld
6
7
Eb Bekr-i Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, ev. Mrsel ztrk, Ankara, 2001.

Tahsin Yazc, Hunc, D. . A., C. XVIII, stanbul, 1998, s. 374.
seferlerde edindii izlenimlere dayanarak yazmtr.8 Uzun Hasan Beyin

olu Yakub Bey dnemindeki olaylarn grg tan olan Isfahan, Uzun
Hasan Beyden sonra Sultan Halilin Ak Koyunlu tahtna k, Yakub
Beyin ona kar saltanat mcadelesine girimesi ve bu mcadelede Ak
Koyunlu emirlerinin tutumu ile ilgili malumt vermi olmas bakmndan
olduka kymetlidir. Emin mahlasn kullanan Huncnin Sultan Yakub
dneminde yazmaa balad bu Farsa eser hkmdarn lmnden sonra
olu Baysungur dneminde tamamlanm ve ona ithaf edilmitir.
Yakub Bey dneminde 1480 ylnda Memlkler ile vukbulan ve Ak
Koyunlularn lehine sonulanan sava hakknda verdii malumt tezimiz iin
olduka nemlidir.
Cveynnin Cihangs rnek alnarak yazlan eserin bilinen iki
nshasndan
biri
1520
ylnda
istinsah
edilmi
olup
Sleymaniye
Ktphanesindedir (Fatih, nr. 4431), dier nshas ise Paris Bibliotheque

Nationale, Ancient Fond. Persan no. 101de bulunmaktadr.
Eser, V. Minorsky tarafndan zet olarak ngilizceye evrilmitir,9
1992 ylnda J. E. Woods tarafndan neredilmitir.10 Mellifin bu nemli
eseri zerinde 1998 ylnda Derya rs tarafndan Doktora tezi olarak
hazrlanmtr.11 almamzda bu doktora tezinden de olduka istifade ettik.
Kullanm olduumuz bu kaynak son olarak Muhammed Ekber Ak
tarafndan 2003 ylnda Tahranda neredilmitir.12
Derya rs, Fazlullh b. Ruzbihn- Hunc ve Tarih-i lem-ry- Emnisi, A. . Sosyal Bilimler
Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1998, s. 11.
9
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490 An Abridge Translation of Fadlullah b. Ruzbihan Khunjis
Tarikh-i Alem-r-y mn, London, 1957.
10
Fadlullah b. Ruzbihan Khunji-i Isfhn, Tarikh- lem-ry Amn, Persian text edited by John E.
Wodds, London, 1992.
11
Derya rs, Fazlullh b. Ruzbihn- Hunci ve Trih-i lem-ry- Emnsi, A. . Sosyal Bilimler
Enstits, baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1998.
12
Fazlullah b. Ruzbihn- Hunc-i sfahn, Trih-i lem-r-y Emn, Ner. Muhammed Ekber Ak,
Tahran, 2003.
1.4. Gyseddin
Muhammed
b.
Hamideddin
Muhammed
Hondmir:
Mirhondun torunu olan Hondmir 1475 ylnda Heratta dodu. Babas

Semerkand hkmdar Sultan Mahmud Mirzann vezirlerindendi. Dedesi
Mirhond ile Aliir Nevnin himayelerinde iyi bir tahsil grerek devrinin
gen limlerinden ve ediblerinden biri oldu.13 Onun eseri olan Habibs-Siyer
f Ahbril-Efrdil-Beer14 umum bir tarihtir. Eser yaratltan ah smail
Safevnin lm ylna kadar olan dnya olaylarn iermektedir.
Eser mukaddime ve sonu dnda ciltten oluur. Ciltler de kendi
iinde eitli ksmlara ayrlmaktadr. Eserin I. cildi slmdan nce ve
slmn zuhuru, Drt Halife; II. cildi Emev ve Abbsilerin sonuna kadar
slm tarihi; III. cildi ise Moollar-Timur silsilesi ve Safevlerin bana kadar
olan olaylar ve 1524 ylna kadar geen hdiseleri ihtiva eder.
Eserde Yakub Beyin lmnden sonra ehzadeler arasnda meydana
gelen hkimiyet mcadelesi ve bu mcadeleler srasnda emirlerin elde
ettikleri g sayesinde sk sk hkmdar deiikliklerine sebep olmalar
hakknda nemli bilgiler elde ettik.
13
Ramazan een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, stanbul, 1998, s. 248-49.

Hondmir, Habibs- Siyer f Ahbril-Efrdil-Beer, Tahkik: Doktor Muhammed Debr Sibk,
Tahran, 1380 h..
14
2. ARAPA KAYNAKLAR:
2.1. el-Makrz, Takiyyddin Ahmed bin Ali:

XV. yzyl Memlk tarihilerinin en nemlilerinden biri phesiz elMakrzdir (. 1442). Kahirede yetimi olmas sebebiyle burada bulunan
ilim adamlarnn oundan ders ald gibi Hacc iin gittii Mekkede de bir
sre kalm ve orada da eitimine devam etmitir.
Kahireye dndkten sonra Divn- nda katiplik gibi nemli devlet
grevlerinde bulunmutur.
el-Makrznin bir ok eseri vardr. Konumuz ile ilgili olarak, Msrn
fethinden mellifin lm tarihi olan 1442 ylna kadar getirdii nemli bir
Msr tarihi olan Kitbus-Slk li Marifet-i Dvelil- Mlkdr15. Bu
eserden zellikle Ak Koyunlularn ilk devirleri hakknda olduka
faydalandk.
2.2. bn Hacer el-Askaln:

bn Hacer, 1373 ylnda Kahirede dodu (. 1449). Din eitimine
Kahirede baladktan sonra Hicaz, am ve Yemende bulunarak burada
eitli limlerden dersler ald ve iyi bir hadis limi oldu. Kahireye dndkten
sonra nemli grevlerde bulundu. 1424 ylndan itibaren o dnemin en
nemli hukuk memuriyeti olan afi Bakadl makamna getirildi ve 21
sene boyunca bu grevi deruhde etti.
15
El-Makrz, Takiyddin Ahmed bin Ali, Kitbus-Slk li Marifet-i Dvelil-Mlk, Tahkik: Said
Abdulfetth ur, Msr, 1970-1973.
bn Hacer bir ok eser yazmtr. ou dini konulara hasredilmi

olanlarn yannda tarihle ilgili olanlar da vardr. almamz bakmndan biz
nbl-Gumr bi Ebnil- mr adl eserinden yararlandk.
16
Eser mellifin
doum tarihi ile balamakta ve lm tarihi olan 1449 ylnda sona ermektedir.
Bu eserin bizim iin en nemli yan Suriye olaylarn anlatrken Ak
Koyunlular hakknda verdii mufassal bilgidir.
2.3. el-Ayn, Bedreddin Mahmd b. Ahmed:

el-Ayn, devrinin nemli melliflerinden biridir (. 1451). 1361
ylnda bugnk Gaziantepde dodu. Tahsilini Kahirede tamamlad. 1425
ylnda Barsbay onu Hanef Bakads tayin etti ve bu grevi 12 yl boyunca
ifa etti. el-Aynnin Trk olup Trkeyi iyi bilmesi Memlk sultanlar
yannda ve zellikle Arapay az bilen Barsbay yannda ada dier
limlere tercih edilmesini salad.17
el-Aynnin en nemli tarihi eseri Ikd el-Cumn f Tarih-i EhlizZaman adndaki 18 ciltlik Dnya tarihidir. el-Aynnin zellikle Kara Ylk
Osman Bey hakknda verdii malumattan tezimizde olduka faydalandk.
Eserin Anadolu tarihi ve dolaysyla almamzla ilgili ksmlar
doktora tezi olarak allmtr.18
16
bn Hacer el-Askaln, nbl-Gumr bi-Ebnil-mr, Tahkik: Muhammed Abdulmuid Han,

Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1986.
17
Cneyt Kanat, Memlk-Timurlu Mnsebetleri (1382-1447), Ege niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits, Tarih Anabilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, zmir, 1996, s. XVI.
18
K. Y. Kopraman, el-Aynnin Ikdul-Cumnnda XV. Yzyla Ait Anadolu Tarihi le lgili
Kaytlar, Ankara n., Sosyal Bilimler Ens., Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1971.
2.4. bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf:

bn Tagr Bird 1409 veya 1410 ylnda Kahirede dodu (. 1470).
Memlkler devrinin Evldn-Nstan olan tarihisi bn Tagr Bird, bn
Hacer, el-Ayn, el-Makriz, bn Arabah gibi zamann byk limlerinden
ders ald. Hocalarnn
etkisiyle tarih ilmine merak sardrd. XV. Yzyl
ortalarnda el-Ayn ve el-Makriznin lmnden sonra Msrda en byk

tarihi olarak bn Tagr Bird kald.
XV. yzyln ikinci yarsnda vefat etmi olan bn Tagr Birdnin
babas Memlk Devletinde yksek rtbeli bir kumandand ve bu sebeple
mellifimizde devaml askerlerle dp kalkyordu. Bu sebeple bir ok
hdiseyi ana kaynaklarndan dinleyerek yazm olduu iin verdii bilgiler
son derece mhimdir.19 bn Tagr Birdnin kullandmz eseri enNcmz-Zhire fi Mlk-i Msr vel-Khiredir.20 Eser 641 ylnda Msrn
fethiyle balar, 1467 ylna kadar gelir. Ak Koyunlular hakknda Kara Ylk
Osman Beyden balayarak Cihanahn ldrlmesine (1467) kadar geen
sredeki hdiseler Memlkleri ilgilendirdii kadar verilmitir. Eserde
Eyybler ve Memlkler devirleri etrafl olarak anlatlr. Bu ynyle de
tezimiz iin son derece nemli ve tafsiltl bilgi sunmutur.
Arapa olan eserin birka neri mevcuttur. Bu neirlerden en eskisi ve
en kapsamls William Popper tarafndan yaplmtr. 1929 ylnda Kahirede
I-XII ciltleri baslmtr. Daha sonra 1930-1972 yllar arasnda geri kalan
ksmlar da baslarak 17 cilt halinde tamam neredilmitir.21 Bu eser de Ak
Koyunlularn siyas tarihi asndan olduka nemli bilgiler ihtiva ettii iin
tezimiz asndan nemlidir.
19
Kzm Yaar Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, Sultan al-Malik al-Muayyad eyh al-MAhmd
Devri, Ankara, 1989, s. XIX; Ramazan een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, stanbul,
1998, s. 19.
20
bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, en-Ncmz-Zhire fi Mlk-i Msr velKhire, Tah. Muhammed Hseyin emseddin, Beyrut-Lbnan, 1992.
21
R. een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, s. 220.
10
bn Tagr Birdnin dier bir nemli eseri olan Havdisud-Duhr f

medel-Eyym ve-uhr, William Popper tarafndan neredilmitir.22 EnNucmun devam niteliinde olan Havdisten zellikle Uzun Hasan Bey
zaman hakknda olduka istifade ettik.
2.5. bn ys, Muhammed bin Ahmed:

XV. yzyl melliflerinden olan bn ys 1448 ylnda Kahirede
dodu (. 1523). bn yas da tpk bn Tagr Bird gibi bir Memlk emrinin
oludur. O sebeple olaylar hakknda yazdklarn yaayanlardan dinleyerek
kaleme almtr. Mellifin kullandmz eseri Bedyiz -Zuhr f
Vekyiid-Duhrdur23. Eserin Ramazanoullar ve Ak Koyunlular ile ilgili
ksm Yksek Lisans tezi olarak allmtr.24 Ak Koyunlularn Memlkler
ile mnsebetleri hakknda olduka nemli malumt ihtiva ettiinden dolay
bu almadan olduka faydalandk.
3. OSMANLI KAYNAKLARI:
3.1. k Paa-zde:
Asl ad Dervi Ahmed olan k Paa-zde, muhtemelen orumda,
Elvan elebide dodu.25 1484 ylnda Tevrih-i l-i Osman adl eserini
yazd srada 86 yandayd. Kitab 1502 ylna kadar geldiine gre bu
22
bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, Havdisd-Duhr fi Medel-Eyym veSuhr, Nereden: W. Popper, California, 1930.
23
bn ys, Muhammed bin Ahmed, Bedyiz -Zuhr f Vekyiid-Duhr, Tahkik: Muhammed
Mustafa, Kahire, 1982.
24
Tlay Koyuncuolu, bn ysn Bedyiz -Zuhr f Vekiid-Duhr Adl Eserindeki
Ramazanoullar Beylii ve Akkoyunlular le lgili Kaytlar, Baslmam Yksek Lisans Tezi, zmir,
2004.
25
11
tarihte sad. Eserini yazmadan nce uzun sre malzeme toplamt. Kitabn
yazarken Yahi Fakihin eserinden, Bursa nibi olan birinden, kendi
mahadelerinden derledii malzemeden faydalanmtr.
Bir Osmanl tarihi olan bu eser Osmanl-Memlk ve Ak Koyunlu
mnsebetleri iin, zellikle Ftih Sultan Mehmed ve Uzun Hasan arasnda
vukbulan ve Ak Koyunlularn belini bken Otlukbeli Sava hakknda
verdii bilgiler bakmndan fevkalde deerlidir.
Biz eserin Atsz tarafndan yaplan sadeletirilmi nerini kullandk.26
3.2. Mehmed Ner:

Hayat hakknda bilinenler azdr. Kk yata Bursaya gelmitir.
Nerinin Bursada mderrislik yapt kesindir. 1520 ylnda vefat etmitir.
Neri, Kitb- Cihan-Nm adl sekiz fasllk bir Dnya tarihi yazmtr.
Bundan yalnz Osmanl tarihinden bahseden altnc fasl zamanmza kadar
gelebilmitir.27
Nerinin eserini almamzda Ak Koyunlularn Osmanllar ile
mnsebetleri bahsinde kullandk. Trabzon Rum Devletinin Osmanl Devleti
tarafndan ilhak, Karamanoullarnn taht bunalmnda Uzun Hasan Beyin
faaliyetleri bu konuda Memlkler- Ak Koyunlu temaslar ve Osmanllar ile
yaplan Otlukbeli Sava konularnda istifade ettik.
Eser Faik Reit Unat ve Mehmed Altay Kymen tarafndan iki cilt
halinde yaymlanmtr.28
26
k Paa-zde, k Paaolu Tarihi, Haz. Atsz, stanbul, 1992.

R. een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, s. 287; Franz Babinger, Osmanl Tarih
Yazarlar, ev. Cokun ok, Ankara, 1982, s. 42.
28
Mehmed Neri, Kitb- Cihan-Nm, Ner. F. Reit Unat-Mehned Altay Kymen, Ankara, 1987.
27
12
3.3. Hoca Sadedin Efendi, Mehmed b. Hasan Can:

ah smailden kaarak aldran seferi sonrasnda olu Hasan Can ile
birlikte 1514 ylnda stanbula gelen Isfahanl bir ailedendir. Dedesi Hafz
Mehmed gzel sesi sebebiyle Yavuzun imam olmu; babas Hasan Can
Yavuza msahiblik yapm ve Sadedin Efendi de devrinin ilimlerinde itihar
ederek eyhl-slmlk makamna ykselmi ve 1599 ylndaki lmne
kadar bu grevde kalmtr.
Hoca Sadedin Efendi din ilimleri yannda edebiyat ve tarih
konularnda da bilgili bir kiiydi. Tact-Tevrih adl eseri ona tarihilik
sahasnda byk bir hret kazandrmtr. Bu eser smet Parmakszolu
tarafndan be cilt halinde gnmz diline aktarlarak baslmtr.29
almamzda Ak Koyunlularn son devirleri iin bu eserden ok
yararlandk.
3.4. Mneccimba Ahmed Dede:

Aslen Karamanl olup Selanikte dodu. Selanik Mevlevihanesi eyhi
Mehmed Efendinin yannda renim grd ve 1653-4 ylnda stanbula
geldi. 1668 ylnda mneccimbalk grevine getirildi. stanbuldan Hacca
gitmek zere ayrld ve 1700 ylnda Mekkede ld.30
Mneccimba lakbyla itihar eden mellifimizin Cmit-Tevrih
adl Arapa Dnya Tarihi, Lle Devrinde ir Nedimin riysetindeki bir
heyet marifetiyle Sahifl-Ahbr fi Vekyiil-sar adyla Trkeye
evrilmi
31
ve iki cilt halinde stanbulda Matbaa-i mirede tab
edilmitir.daha ziyde Mneccimba Tarihidiye anlan eser zerinde

29
Hoca Sadettin Efendi, Tct-Tevrih, Haz. smet Parmakszolu, Ankara, 1992.

31
30
13
muhtelif almalar yaplmtr. Dnyann yaratlndan 1673 ylna kadar

geen srede Peygamberleri, halifeleri, slm ncesi ve sonras yaam
devletleri anlatr. Bu meyanda, Anadolu beylikleri,Ak Koyunlu ve Osmanl
Devleti tarihi de anlatlr. Eserin Fatih devrinin sonuna kadar gelen Osmanl
tarihi ksm (1299-1481) Ahmed Araka tarafndan 1995 ylnda stanbulda
yaymlanmtr.32 smail Ernsal ise 1976 ylnda Osmanllarn bandan
Kanun devrine kadar olan ksmn tercmesini neretmitir.33 Eserden
Osmanl-Ak Koyunlu mnasebetleri konusunda bir hayli yararlandk.
II- ARATIRMALAR
Ak Koyunlu tarihi zerine yaplan incelemeler XX. yzyln
balarnda balamaktadr. Bunlardan ilki smail Hakk Uzunarlnn Ak
Koyunlu tarihinin siyas, asker, idar, iktisad ve kltrel ynlerini inceleyen
eseri Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlular, Karakoyunlu Devletleri adyla
neredilmitir.34 Mkrimin Halil Yinann slm Ansiklopedisine yazd
Ak Koyunlular maddesi, Ak Koyunlular ile ilgili bir alma iin ilk
okunacak eser olma vasfn hl korumaktadr.35 Bunun yannda ayn
mellifin Cihanh
36
ve Baysungur37 adl makaleleri de Ak Koyunlu
tarihi hakknda mhim bilgi vermektedir. Adnan Sadk Erzinin

Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakknda Aratrmalar38, Bekir Stk
Baykaln Uzun Hasann Osmanlya Kar Kati Mcadeleye Hazrlklar
ve Osmanl Akkoyunlu Harbinin Balamas39, erafettin Turan, Ftih
32

Mneccimba Tarihi, Sahifl- Ahbr f Vekyiil- sr, ev. smail Ernsal, C. I-II, stanbul,
1976.
34
smail Hakk Uzunarl, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, 4. Bask,
Ankara, 1988.
35
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A. (MEB), C. I, stanbul, 1946.
36
M. H. Yinan, Cihanh, . A. (MEB), C. III, stanbul, 1944.
37
M. H. Yinan, Baysungur, . A. (MEB), C. II, stanbul, 1961.
38
Adnan Sadk Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakknda Aratrmalar, Belleten, XVIII/70
(1954), Ankara, 1954.
39
Bekir Stk Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar ve OsmanlAkkoyunlu Harbinin Balamas, Belleten, XXI/82, Ankara, 1957.
33
14
Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik40 adl makaleleri tezimizde

kulladmz ve olduka istifade ettiimiz eserler arasndadr.
Ak Koyunlular ve Kara Koyunlular konusunda ilk hatrlanmas
gereken isimlerden birisi de Faruk Smerdir. Faruk Smerin slm
Ansiklopedisine
yazd
Ak
Koyunlular41,
Bayndrlar42,
Karakoyunlular43, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisine yazd Ak

Koyunlular44, Ahmed (903/1497): Akkoyunlu Hkmdarlarndan45 adl
makaleleri ile Ouzlar46, Karakoyunlular, Balangtan Cihanaha Kadar47
ve Safev Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol48
adl kitaplar tezimizde kullandmz belli bal eserlerindendir. Her eyden
nemlisi Faruk Smerin, Necati Lugal ile birlikte Ak Koyunlu tarihinin en
nemli kayna olan Kitb- Diyrbekriyyeyi neretmesi Ak Koyunlu tarihi
adna yaplm byk bir hizmettir. Bunlarn yannda Yaar Ycelin,
Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar49, Mutahharten ve Erzincan
Emirlii50, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular (13931402)51, Kad Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398)52 adl eserlerinden
zellikle Ak Koyunlu Devletinin ilk dnemleri iin istifade ettik.
lkemizde
ilk
Memlk
tarihisi
olarak
tannan
ehabettin
53
Tekindan, Berkuk Devrinde Memluk Sultanl , Ftih le ada Bir
40
erafettin Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik, Trkmen Akkoyunlu

mparatorluu, Haz. N. Aygn Akkoyunlu-Dr. Adil en, Ankara, 2003.
41
Faruk Smer, Akkoyunlular, D. . A., C. II, stanbul, 1989
42
F. Smer, Bayndr, C. III, D. . A., stanbul, 1992.
43
F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., C. XXIV, stanbul, 2001.
44
F. Smer, Ak Koyunlular, Trk Dnyas Aratrmalar, stanbul, ubat 1986.
45
F. Smer, Ahmed (903/1497): Akkoyunlu Hkmdarlarndan, T. D. A., S. 47, Ankara, 1987.
46
F. Smer, Ouzlar, stanbul, 1980.
47
F. Smer, Kara Koyunlular (Balangtan Cihan-aha Kadar), C. I, Ankara, 1992.
48
F. Smer, Safev Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, Ankara, 1999.
49
Yaar Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar, C. I, Ankara, 1991.
50
Yaar Ycel, Mutahharten ve Erzincan Emirlii, Ankara, 1982.
51
Y. Ycel, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular (1393-1402), Ankara, 1987.
52
Y. Ycel, Kad Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398), Ankara, 1970.
53
ehabettin Tekinda, Berkuk Devrinde Memluk Sultanl, stanbul, 1961.
15
Memlk Sultan; Aynal el- Ecrd ( 1453-1460)54, Memlk Sultanl

Tarihine Toplu Bir Bak55,
56
Ftih Devrinde Osmanl- Memlk

57
Mnasebetleri , Karamanllar , Son Osmanl-Karaman Mnsebetleri

Hakknda Aratrmalar58 adl makalelerinden olduka istifade ettik. Yine
dier nemli bir Memlk tarihisi olan Kzm Yaar Kopramann
Memlkler ile ilgili almalarndan olduka istifade ettik. Bunlardan Msr
Memlkleri Tarihi59 adl kitab ile Memlkler60, Msr Trk Sultanl
(Memlkler)61, Osmanl-Memlk Mnsebetleri62 adl makaleleri ve
zellikle tezimizin nemli Arapa kaynaklarndan olan el-Aynnin Ikd elCumn f Tarih Ehliz-Zaman adl eserinin Anadolu tarihi ve dolaysyla
almamzla ilgili ksmlarn doktora tezi olarak alm olmas bize
olduka byk bir kolaylk salamtr.
Timur Devleti ve halefleri hakknda63 almalar ile mehur olan
smail Akann Kara Koyunlular64 zerine yaynlar ve ok sayda makaleleri
arasnda Seluklu Sonras Orta Douda Trk Varl65, ahruhun KaraKoyunlular zerine Seferleri66, Diyarbakrda Akkoyunlu Hakimiyeti67,
Ak Koyunlular, gibi almalarndan olduka istifade ettik.
54
. Tekinda, Fatih le ada Bir Memlk Sultan; Ayn al el- Ecrd ( 1453-1460), stanbul n.
Edeb. Fak. Tarih Dergisi, S. 23, stanbul, 1969.
55
. Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, st. n. Edeb. Fak. Tarih Dergisi, S.
25, stanbul, 1971.
56
. Tekinda, Fatih Devrinde Osmanl- Memlk Mnasebetleri, st. n. Edeb. Fak. Tarih Dergisi,
S. 30, stanbul, 1976.
57
. Tekinda, Karamanllar, . A., C. VI, stanbul, 1952.
58
. Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri Hakknda Aratrmalar, . . E. F. Tarih
Dergisi, C. XIII, stanbul, 1963.
59
K. Yaar Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi: Sultan el- Melik el- Meyyed eyh el- Mahmud
Devri (1412-1421), Ankara, 1989.
60
K. Yaar Kopraman, Memlkler, D. G. B. . T., C. VI, stanbul, 1990.
61
K. Yaar Kopraman, Msr Trk Sultanl (Memlkler), Tarihte Trk Devletleri, C. II, Ankara,
1987.
62
K. Yaar Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, Trkler Ans., C. IX, Ankara, 2002.
63
smail Aka, Timurlular Devleti, Ankara, 2000; . Aka, Mirza ahruh ve Zaman (1405-1447),
Ankara, 1994.
64
. Aka, randa Trmen hkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara, 2001.
65
. Aka, Seluklu Sonras Orta Douda Trk Varl, Trkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara, 2002.
66
. Aka, ahruhun Kara-Koyunlular zerine Seferleri, Ege niversitesi, Edebiyat Fak. Tarih
ncelemeleri Dergisi, C. IV, zmir, 1989.
67
. Aka, Diyarbakrda Akkoyunlu Hakimiyeti, Trk Kltr, C. XXVIII, S. 325, Mays, 1990.
16
lhan Erdemin Necip Akkoyunlu ile birlikte hazrlad Akkoyunlu

mparatorluunun Kuruluu68 adl eseri Ak Koyunlularn ilk dnemlerine
ilikin verdii bilgiler bakmndan nemlidir. Bunun dnda Akkoyunlu
Kaynaklarna Gre Otlukbeli (Bakent) Sava69, Mustafa Uyar ile birlikte
yazd Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k70 ve Karakoyunlular:
Tarih Sahnesine klar ve Kkenleri71, adl makalelerinden istifade ettik.
Batl tarihilere gelince; kukusuz Ak Koyunlu tarihi deyince akla
gelen ilk isim John E. Woodsdur. J. E. Woodsun The Aq-qoyunlu Clan,
Confedaration and Empire72 adl eseri Sibel zbudun tarafndan dilimize
evrilmitir.73 Bu eserde Ak Koyunlu tarihi, kaynaklara inilerek ayrntl bir
ekilde incelenmitir. Eserin Ak Koyunlularn Memlkler ile mnsebetleri
hususunda ierdii bilgiler ve ayrntl dipnotlar tezimiz iin nemini bir
hayli arttrmtr.
V. Minorskynin, Fazlullahn Tarih-i Emnsinin ngilizce bir zeti
olan Persia in A. D. 1478-1490, An Abridged Translation of Fadlullah b.
Ruzbihan Khunjis Tarikh-i Alam-ry- Amn74 adl eserinden istifade ettik.
Bunun dnda The Aqqoyunlu and Land Reforms75, Uzun Hasan76, Ak
Koyunlu77, A Soyurgal of Qasim b. Jahangir Aqqoyunlu 903/149878 adl
68
lhan Erdem-Necip Akkoyunlu, Akkoyunlu mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1999.

. Erdem, Akkoyunlu Kaynaklarna Gre Otlukbeli (Bakent) Sava, OTAM, S. IV, Ankara,
1993.
70
. Erdem-M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, C. VI, Trk Ansiklopedisi, Ankara,
2002
71
. Erdem-M.Uyar, Karakoyunlular: Tarih Sahnesine klar ve Kkenleri, Trkler
Ansiklopedisi, C. VI, Ankara, 2002
72
John E. Woods, The Aq-qoyunlu Clan, Confedaration and Empire, Minneapolis, 1976.
73
J. E. Woods, 300 Yllk Trk mparatorluu Akkoyunlular, Airet, Konfederasyon, mparatorluk,
ev. Sibel zbudun, Milliyet yay., stanbul, 1993.
74
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490 An abridge translation of Fadlullah b. Ruzbihan Khunjis
Tarikh- Alam-r-y Amin, London, 1957.
75
V. Minorsky, The Aqqoyunlu and Land Reforms, BSOAS, XIV, 1955, ev. Ak-Koyunlular ve
Toprak Reformlar, Cneyt Kanat, Belleten, C. LXII, Say: 235, Ankara, 1999.
76
V. Minorsky, Uzun Hasan, E. I., C. X, Leiden Brill, 2000.
77
V. Minorsky, Ak Koyunlu, E. I., C. I, Leiden, Brill, 1986.
78
V. Minorsky, A Soyurgal of Qasim b. Jahangir Aqqoyunlu 903/1498, BSOAS, IX/4, 1950.
69
17
makalelerini de kullandk. W. Hinzin, Uzun Hasan ve eyh Cneyd adl

eseri79 Ak Koyunlularn siyas tarihi asndan olduka nemlidir.
Bunlardan
baka Ak Koyunlular zerinde birok aratrma
yaplmtr. Bu konuda daha geni bilgi iin tezimizin sonundaki

bibliyografyaya baklabilir.
79
W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, ev. Tevfik Byklolu, Ankara, 1948.
1. BLM
XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU VE

AK KOYUNLULAR
1.1. XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU

XIV. yzyln son yllarnda Dou Anadolunun siyas yaps, en az corafyas
ve ekonomisi kadar karkt. Bu dnemde nemli siyas, sosyal, ekonomik ve kltrel
deiimler yaanmtr.
Trk boylarnn Yakndouya byk kitleler halinde gelii Seluklular
zamannda balam, Mool istila ve hkimiyet yllarnda artarak devam etmitir. Bu
gler sonunda Trkmenler, zerbaycan, ran ve hatt Bat Anadolu sahillerine kadar
uzanan blgeye yaylmlardr. XIII. yzyln ortalarnda Anadolu Seluklu Devletinin
hkimiyetine fiilen son veren lhanllarn 1335ten itibaren hzla zlme srecine
girmesiyle ortaya kan siyas boluktan yararlanan dinamik gler, mteaddit
devletler kurmulardr. Bu meyanda aataylar, Memlkler ve Osmanllarn yannda
lhanl Devletinin mirass olduu iddiasyla Irakta Celyirliler, zerbaycanda
obanoullar ve Sivasta Eratnallar ortaya kmtr. Sz konusu devletler hem siyas
istikrar tesis etmek hem de rakiplerine kar stnlk salamak amacyla Anadolu
Seluklu Devleti dneminde merkez ynetim tarafndan nispeten dlanan Trkmen
beylerini korkutmaa veya iltifat yoluyla kandrmaya almlar, onlar da bu
durumdan en fazla krla kmann yollarn aramlardr. Bu dnemde ortaya kan
mahall glerin balcalar yledir: Eratna Beylii, Kad Burhaneddin Devleti,
Mutahharten Beylii, Ak Koyunlular, Kara Koyunlular, Dulkadirli Beylii, Artuklular
ve Derler. Yar zerk Krt ve Arap Beylikleri: emikezek Malkaleri, Eil
Bulduknleri, Meyyfrikin (Tercil-Silvan) Zarakileri ve Sleymnleri, Hsn- Keyf
Eyybleri, Suriye llerindeki l-i Fadl ve baz kk Arap topluluklar. Hristiyan
devletler ise; Ermeniler (Ermeniye ve Diyrbekir arasnda ufak cemaatler halinde daha
19
ok ehir merkezlerinde zenaat ve ticaretle megul oluyorlard), Rumlar (Trabzon Rum

mparatorluu
hkimiyetinde
yayorlard)
ve
Grcler
(Grcistan
Krall
hkimiyetinde bulunuyorlard). Bunlar arasnda Yakndouda Msr, Suriye ve

Hicazda hkim olan Memlkler stn g durumunda idiler.
Orta Anadoluda, lhanllarn en gl mirass olan Kayseri ve Sivas
merkezli, Eratna Beylii dalmaya balam, batda komular olan Osmanllar ve
Karamanoullar, dier blgelerde ise, isyan eden vliler tarafndan paralanmaktayd.
Bu vlilerin en nemlilerinden biri 1379da bamszln ilan edip Kemahtan spir
ve Erzuruma kadar Dou Anadolunun byk bir ksmn ksa srede hkimiyeti
altna almaya muvaffak olan Erzincan hkimi Mutahharten idi.80 Mutahhartenin
topraklarnn hemen dousunda Kara Koyunlularn topraklar yer almaktayd. Eratna
Beyliinin dalmaya balamasyla 1381de Kad Burhaneddin Ahmed, Sivasta
ynetimi ele geirdiini ilan etti.81 Diyrbekirdeki durum daha da karkt. Yukar
Fratn bat kys Dulkadiroullar ve Memlklerin hkimiyeti altnda idi. Ak
Koyunlularn gneybatsnda bulunan Dulkadiroullar, varlklarn srdrebilmek
iin bazen Memlklere, bazen de Osmanllara istinad ederek Mara-Elbistan
havlisinde hkim bulunuyorlard.82 Memlklerin blgede gl karlar bulunuyor
ve Yukar Frata doru genilemeye alyorlard. Artuklular birka kk ehrin
yan sra Diyrbekir ve Mardin ehirlerinde sallantl bamszlklarn koruyorlard.
Derler, Diyr- Mudrda, Ruha (Urfa) ve Siverekin kuzeyindeki Orta Frat
kvrmnda Rakkadan Cabere uzanan bozkr blgesinde gerlik yapyorlard.83
Ancak nderleri Slim ve olu Dmak Hoca idresindeki ger Derler bu blgenin
mutlak shibi olamamlard. Bu arada hibir siyas nemi olmadan varln devam
ettiren Hsn- Keyf Eyyblerinin de isimlerini zikretmek gerekir. Btn bunlarn
dnda Dou Anadoluda bir de yerli Hristiyan cemaatler vard. Bunlar arasnda en
kalabal gerek Ermeniye ve Diyrbekir arasnda kk tarm cemaatleri iine
80
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. I, Ankara, 1982, s. 303.

Yaar Ycel, Kad Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398), Ankara, 1970, s. 48; M. etin
Varlk, Anadolu Beylii, Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, Konya, 1994, C. X, s. 47.
82
M. H. Yinan, Dulkadirliler, slm Ansiklopedisi (MEB), C. III, stanbul, 1964, s. 655 vd.
83
Faruk Smer, Ouzlar, stanbul, 1980, s. 245.
81
20
dalm, gerekse ehir merkezlerinin sna ve ticar mahallelerinde toplanm bulunan

Ermenilerdi.
1.2. AK KOYUNLULARIN MENE
lk olarak Ak Koyunlularn kurulduu blgenin coraf durumu hakknda bilgi

vermek faydal olacaktr.
1.2.1. Ak Koyunlu Devletinin Kurulduu Blgenin Coraf Durumu
Ak Koyunlu Devleti kuzeyde, Dou Anadolu Karadeniz kylar boyunca
uzanan Karadeniz dalarndan, gneyde Frat Irmann Suriye kvrmna dek uzanan,
snrlar belirsiz blgede ykselmitir. Bu blgenin bat snrn kabaca Yukar FratKarasu meydana getirirken, dou snr Van Gl ile belirlenmektedir. Yukar Dicle ve
Fratn ana akarsu sisteminin yan sra ok sayda akarsuyla sulanan blge,
Diyrbekirin elli kilometre kadar kuzeyinden geen ve Van Glnn dousundaki
Murat suyuna dek uzanan Toros dalarnn bir uzantsyla ikiye blnr. Deniz
seviyesinin ortalama 1500-2500 metre stnde uzanan Anti-Toroslarn kuzeyindeki
engebeli, yksek Ermeniye pltolar, gerek tarm, gerekse byk ve kkba
hayvanclk iin elverilidir. Buna karlk gneyindeki Diyr- Mudar, Diyrbekir ve
Diyr- Rebia blgelerinin topografyas Frat zerindeki Rakkann gneyindeki
Diyrbekirde deniz dzeyinden 1000 metrenin altnda bir ykseltiye dek yava yava
inen dz bir yayla grnmndedir. zellikle otlaklar iin uygun olan bu yar kra
bozkr blge, Ermeniyede sert klara kar lman bir snak salamaktadr.84 Yaz ve
k otlaklarnn yollar, yalnzca kuzeyde Kemah, Erzincan, Bayburt ve Erzurumun
yan sra gneyde Ruha (Urfa), Diyrbekir ve Mardin gibi ehir merkezlerinin deil,
Murad suyu vadisine dek ya da yaknlarndaki Palu ve Ergani gibi temel g yollar
zerinde stratejik bir konumu bulunan ok sayda daha kk kalenin de denetimini
mecbur klmaktayd.
84
Blgenin coraf yaps hakknda geni bilgi iin bkz. H. Saraolu, Dou Anadolu Blgesi,
stanbul, 1989.
21
Bundan baka, bu ehir merkezleriyle kaleleri ele geiren devlet, Dou

Anadoluyu kat eden esas milletleraras ticaret yollarn da elinde tutabiliyordu. Tccr
ve sanatkrlardan sat vergisi ve seyyr tccrlardan gei vergisi olarak toplanan
paralar bu blgede gelien devletler iin nemli bir gelir kayna meydana getirmiti.
Ksaca zetlenen bu corafya, siyas merkezin Dou Anadoludan zerbaycana
kayd, Ak Koyunlu Devletinin kurulup, XV. yzyln ikinci yarsndan nceki Ak
Koyunlu tarihinin byk blmnn zeminini oluturmaktadr.85
1.2.2. Ak Koyunlularn Mene ve Ad

Ak Koyunlularn mene hakknda, Uzun Hasan Beyin yannda bulunup,
1470lerde onun adna Ak Koyunlu Devletinin resm tarihi olan Kitb-
Diyrbekriyyeyi yazan Eb Bekr-i Tihrn, geni fakat mphem bilgi verir. Ona gre
Uzun Hasan Beyin byk babas ve Ak Koyunlu Devletinin kurucusu olan Kara
Ylk Osman Beydir. Kara Ylk Osman Beyi 52. gbekte Ouz Hana balayan bu
mellif, Ak Koyunlularn Ouz yani Trkmen ilinin Bayndr ulusundan bir oymak
olduunu syler. Uzun Hasan Beyin 20. gbek atas Sungur Hz. Peygamber ile musr
olup Trkistandan Kpak lkesine ve oradan Errana (Aras Nehri ile Kafkas Dalar
aras) gelmi ve Gke-deniz kenarnda oturup, orada muharebeler ile urarken ve bir
ok ile ldrlmtr. 14. atas ektr Han halife el-Memn ile musr olup muhtelif
lkelerde ftuhat yapmtr; 8. gbekten atas Habil Beg Anadolu Seluklu Sultan II.
zzeddin Mesud ile adatr;onun olu olan 7. gbek atas Babil Beg II. zzeddin
Kl Arslan zamannda yaam;onun olu olan 6. atas Sungur Beg II. Rkneddin
Sleyman ah zamannda yaam; ve onun olu 5. gbek atas dris Beg I. zzeddin
Keykavus ve I. Aladdin Keykubad zamanlarnda yaamtr. dris Bey Ak
Koyunlularn reisi idi. Onun olu olan Ezdi Bey II. Gyaseddin Keyhsrev ve II.
zzeddin Keykvus zamanlarnda yaamtr.86
85
John E. Woods, 300 Yllk Trk mparatorluu Akkoyunlular, Airet, Konfederasyon, mparatorluk,
ev. Sibel zbudun, Milliyet yay., stanbul, 1993, s. 72.
86
Eb Bekr-i Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, C. I, s. 15-18, ev. Mrsel ztrk, s. 23-26; M. H.
Yinan, Akkoyunlular, . A. (MEB), C. I, stanbul, 1946, s. 252.
22
Eb Bekr-i Tihrn bundan sonra, Ezdi Begin olu ve Kara Ylk Osman
Begin 3. gbek atas olan Pehlivan Begin, IV. Rkneddin Kl Arslan ve III.
Gyseddin Keyhsrev zamanlarnda yaadn ve Alncak Kalesine hkim olduunu;
Hlagu zamannda, onun emri ile Anadoluyu zabta gelen Mool kuvvetlerine kar
durarak vatan ve memleket mdfaasnda gayret gsterdiini ve daha sonra Bat
Anadoluya geerek Germiyanllar ile i birlii yapp Bursa tarafnda gaz ile megul
olup, Rumlar hezimete urattktan sonra kendi yurduna dnp mid (Diyrbekir)de
vefat ettiini syler.87 Ondan sonra gerilere doru saylan Pehlivan Bey, Ezdi Bey ve
dris Beyin gerek ahsiyetler olup olmadklarn sylemek gtr.88 Soy ktnde
Hasan Beyin atalar olarak saylan adlardan pek ounun Bdz, Salur, Bayat,
avuldur, Bayndr, Uygur, Ouz, Karahan, Orhon, Bura Han, Yldz Han gibi Ouz
boylar ve boy beylerinin adlar ile bal ahslar olduu dikkati ekmektedir.89 Esasen,
eserde Ak Koyunlularn, Ouzlardan gelmekte olduunun vurgulanmaya ve Bayndr
Han vastasyla Nuh Peygamber ile balant kurulmaya allmaktadr.
Pekl Ak Koyunlular Anadoluya nereden ve ne zaman gelmilerdir?
Trkmenler essen Anadoluya dalga halinde gmlerdir. lki, XI.
yzyln sonlarnda Anadoluya vki gtr. 1071 Malazgirt Zaferini takip eden on yl
iinde Anadoluyu Marmara kylarna kadar fetheden bu Trkler, XI. yzyl
sonlarnda (1096) balayan Hal Seferleri sebebiyle Anadoluya ekilmek zorunda
kalmlardr. Bu tarihten sonra Mvernnehir, Horasan ve zerbaycan taraflarndan
byk kitleler halinde Anadoluya gelmeye devam eden Trkler, aknc ve savunmac
g olarak hizmet vermeleri iin ounlukla u blgelerine yerletirilmilerdir. U
Trkmenleri ad da verilen bu Trkler Bizansa kar baarl aknlar yapmlar, Bat
Anadoluyu tekrar Trklere kazandrmlardr. Trkmenlerin Anadoluya ikinci byk
akn XII. yzyln son eyreinde gereklemitir. Trkmenler, ellerindeki son ehir
Serahsn 1173de Harizmahlarn eline gemesi zerine mecburen batya doru
gerek Anadoluya ulamlardr. Anadoluya vki nc Trkmen g XIII.
87
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 15, ev. s. 22-23; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 252.

smail Aka, Seluklu Sonras Orta Douda Trk Varl, Trkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara,
2002, s. 842.
89
. Aka, Seluklu Sonras, s. 842.
88
23
yzylda Mool stils dneminde vukbulmutur. Bu g srecinde Anadoluya

gelen Trkler merkezde Anadolu Seluklu Devletini, Dou ve Gneydou
Anadoluda da bamsz Trk beyliklerini kurmulardr.
Ak Koyunlularn Anadoluya gelileri hakknda kaynaklarda eitli rivyetler
yer almaktadr. Bunlardan bazlarna gre onlar lhanl hkmdar Argun Han
zamannda (1284-91) Trkistandan zerbaycana gelmiler ve sonra mid blgesinde
yerlemilerdir. Bu rivyet Osmanl tarihilerinin eserlerinde yer almakta olup, ran
tarihilerinin eserlerindeki Ouz kelimesinin yanllkla Argun eklinde yazlmasndan
kaynaklanmaktadr.90 Arapa kaynaklarda ise Ak Koyunlu beylerinin, Artuklu
beylerinden olduklar veya Seluklu beylerinin soylarndan geldikleri ifde
edilmektedir.91 Baz ran kaynaklarnda ise onlarn Trkistandaki Seyhun rma
dolaylarndaki Kazgurt dalarndan kp, Mvernnehire geldikleri, 1220 yllarnda
buralarn Mool stils altnda kalmas zerine zerbaycan ve Anadoluya g
ettikleri nakledilmektedir. Bu rivyetin doru olmas muhtemeldir.92 nk
Moollardan nce Ak Koyunlulara ve Kara Koyunlulara ait hibir bilgiye sahip
bulunmamaktayz.
Ak Koyunlular, Ouzlarn Bayndr boyuna mensup olduklar iin kendilerine
Trk kaynaklarnda Bayndr Han Olanlar, ran kaynaklarnda Bayndriyye
adlar verilir.93 Daima nimetle dolu olan yer anlamna gelen Bayndr ad, Ouz
Hann oullarndan Gk Hann en byk olu Bayndrdan gelmektedir. Hnednn
mensup bulunduu Ak Koyunlu oyma Ouzlarn Bayndr boyunun bir koludur. Ak
Koyunlu Hnedn da kendisini, Bayndr Hann nesli sayyordu. Hnednn Uzun
Hasan Beyden nce Hamza Bey zamannda (1437-44) Bayndr damgasn, paralara
koydurmak sreti ile resmen kulland grlr. Uzun Hasan Bey ve halefleri
90
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 251; Ak Koyunlularn mene hakknda M. H. Yinann

bu makalesinde ayrntl bilgi mevcuttur.
91
. Aka, Seluklu Sonras, s. 841.
92
A. Zeki Velid Togan, Umum Trk Tarihine Giri, stanbul, 1981, s. 253; Faruk Smer, Bayndr,
Peenek ve Yreirler, D. T. C. F. Dergisi, C. XI, Ankara, 1953, s. 318; F. Smer, Ak Koyunlular,
Trk Dnyas Aratrmalar, stanbul, ubat 1986, s. 3; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., C. II,
stanbul, 1989, s. 270; . Aka, Seluklu Sonras, s. 842.
93
Faruk Smer, Akkoyunlular, T.D.A., s. 1; Faruk Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 270.
24
zamannda Bayndr damgas yine devletin almeti olmak zere paralardan baka Ak
Koyunlu divnndan km yazlara ve bayraklara da koydurularak daha yaygn bir
ekilde kullanlmtr.94 II. Murad devrinde baz Osmanl paralarnda Kay damgasnn
bulunmas Ak Koyunlularn Osmanl tesirinde kaldn da gsterebilir.
Ak Koyunlu adna, Kad Burhaneddinin tarihisi Aziz b. Erdeir-i
Esterbdinin 1398 ylnda tamamlad Bezm u Rezm adl eserinde Kutlu Beyin
veftndan sonra, Ahmed Beyin nderliinde toplanan Bayndrl Ak Koyunlu
Trkmenleri olarak rast gelinmektedir.95
1.2.3. Ak Koyunlu Devletini Meydana Getiren Boy ve Oymaklar

Ak Koyunlu Devletini tekil eden topluluklar arasnda dorudan doruya Ak
Koyunlu adn tayan bir oymak yoktur. Ak Koyunlu Hnedn Bayndr veya
Bayndrl adyla anlmaktadr. Bu ise muhakkak ki hnedann mensup olduu Ak
Koyunlu oymann 24 Ouz boyundan birisi ile ilgilidir. Kaynaklardan anlaldna
gre Ak Koyunlu Devletini meydana getiren balca oymaklar unlardr: Prnek,
Musullu, Koca Haclu, Hazma Haclu, Tabanlu (Dabanlu), Ahmedl, zzeddin
Haclu, Haydarlu, Emirl, Yurtu, eyhl, Sleyman Haclu, avundur, Dodurga,
Karkn, Afar, Begdilli, Bayat, Der, epni, Kacar, Aaeri, Karamanlu.96 Bu
oymaklar yazn Erzincan-Erzurum ovasnda yaylamakta, kn ise Urfa-Mardin
yresinde klamakta idiler. Bunlar iinde en kalabalk ve en nemli yer tutanlar
Prnekler ve Musullular olup, Ak Koyunlu Devletinin bel kemiini tekil ettikleri
sylenebilir. Onlarn daha sonra Safevler (1501-1736) devrinde de varlk ve
faaliyetlerini srdrebilmeleri hem kalabalk hem de kkl bey ailelerine sahip
olmalar ile ilgilidir. Ak Koyunlu Devleti baarlar kazandka Suriye Trkmenleri
ile Dulkadirli elindeki baz topluluklar da bu devlete katldlar. Uzun Hasan Bey,
Kara Koyunlular yenince Kara Koyunlular oluturan boylar, Cihangirli, Sadlu,
94
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 1; Faruk Smer, Bayndr, C. III, D. . A., stanbul, 1992,
s. 246.
95
Aziz b. Erdeir-i Esterbd, Bezm u Rezm, ev. Mrsel ztrk, Ankara, 1990, s. 342.
96
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 2; . Aka, Seluklu Sonras, s. 841.
25
Alpavut, Amal, Kacar ve Aa-eri boylar ve Kara Koyunlulara tbi olan

doudaki Karaman boyu ile daha baka boy ve oymaklar da Ak Koyunlu eline
katldlar.97 Uzun Hasan Bey, Kara Koyunlu Devletine son verdikten sonra bakenti
Tebrize tad ve bu da Trkmen nfusun rana kaymasna sebep oldu. rana giden
bu Trkmenler Ak Koyunlulardan sonra buraya hkim olan Safevler devrinde de
varlklarn srdrdler. Dou Anadoluda kalanlar da toplu olarak yaamaya devam
ettiler. Bunlar Osmanl resm vesikalarnda Bozulus adyla anlr.98
97
Neet aatay, Akkoyunlular, Trkmen Akkoyunlu mparatorluu, haz. N. Aygn Akkoyunlu,
Dr. Adil en, Ankara, 2003, s. 43.
98
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 2.
2. BLM
AK KOYUNLU DEVLETNN KURULUU VE MEMLKLERLE
LK MNSEBETLER
2.1. TUR AL BEY ZAMANI (1300-1360)

Ak Koyunlu Devletinin ilk tarih ahsiyeti Tur Ali Beydir. Ancak Tur Ali Bey
hakknda elimizde yeterli ve gvenilir bilgi yok denecek kadar azdr. Tur Ali Bey
hakknda gerek Ak Koyunlu gerekse Tur Ali Bey zamannda ska mnsebetlerin
olduu Trabzon Rum Devletinin kaynaklar birbirlerinden bamsz malumt
vermelerine karlk, onlarn da kendi ilerinde tutarszlklar vardr.99
Ak Koyunlular XIV. yzylda Anadolunun iinde bulunduu byk karklk
srasnda bir ok ihtilllere ve muhrebelere karmlardr.100 lhanl hkmdr Eb
Saidin lmyle (1335) Anadoluda lhanl hkimiyetinin ortadan kalkmasndan sonra
Sutay ve oban Hnednlar nfz mcdelesine balamlard. Bu mcdele srasnda
Ak
Koyunlular
Musul
ve
Diyrbekir
taraflarnda
hkimiyet
tesis
eden
Sutayoullarnn, Kara Koyunlular ise Iraktaki Celayir ailesinin hizmetine girmilerdi.

Moollarn kendi aralarnda hkimiyeti ele geirmek iin yaptklar iddetli
muharebeler sonucu Sutayoullarnn mcdeleyi kaybetmeleri ve Musul ile
Diyrbekiri elden karmalar zerine, Ak Koyunlular Mardinde hkm sren
Artukoullar ile ittifak kurmulardr. Nitekim bu ittifaktan dolay baz tarihiler Tur
Ali Beyin olu Fahreddin Kutlu Beyi, Artuklu mersndan olarak gsterirler.101
Anadoludaki bu iddetli hkimiyet mcdelesi neticesinde Erzurumun harap
bir ehir haline gelmesine sebebiyet verdikleri, seyyh bn Battuta tarafndan
sylenilen iki Trkmen taifesi nin Ak Koyunlular ve Kara Koyunlular olduklarn
99
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 74.

M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 251.
101
etin Varlk, Akkoyunlular, D. G. B. . T., C. VIII, stanbul, 1988, s. 408.
100
27
dnmemek mmkn deildir.102 nk bn Battuta, Anadoluda dolat srada

(1332-33) Moollarn siyas gc henz devam ediyordu. Erzurumun harap olmas
yukarda bahsedildii gibi lhanl hkmdar Eb Saidin lmnden sonra
Moollardan obanl eyh Hasan ile Sutayl Hac Tuay arasndaki yakc, ykc
kavga sonucu gereklemitir. bn Battutann bahsettii iki Trkmen taifesi de
bunlar olmaldr. Bu sebeple, bn Battutann szlerinin aksine, Dou Anadoluya
gitmedii ve bu konudaki malmt iiterek yazdn sylemek mmkndr.103
Ak Koyunlular nce mid blgesinde yaamlar, daha sonra kuzeye Bayburt
civrna ekilmilerdir. Tur Ali Bey zamannda Bayburt-Erzincan blgesinin Ak
Koyunlularn ilk topraklar olduu arkeolojik buluntularla da desteklenmektedir.
Bununla ilgili olarak, Bayburt yaknlarndaki Sinrde (Bayburta bal olup imdiki
ad ayryoludur) bulunan erken dnem Ak Koyunlu yaplaryla, 1882(1229) tarihli
bir vakfnmede Erzincan yaknlarndaki Rumsaray (imdiki adyla Mecidiye) kynde
Tur Ali Beyin mezarnn bulunmas nemlidir.104
Ak Koyunlularn resm tarihi olan, Uzun Hasan Bey nmna Tihrnnin
kaleme ald, Kitb- Diyrbekriyyedeki kaytlara gre, babas Pehlivan Beyden
sonra Ak Koyunlularn bana geen Tur Ali Bey, emrindeki 30.000 hne ile
lhanllara bal olarak mid merkez olmak zere Irak ve am snrlarnda
komutanlk yapm; Gzn Hann Suriye seferine katlm; gsterdii baarlarndan
dolay rtbesi ykseltilerek emr pyesini alm ve yetkisi artrlmtr. Ancak bu
kaynan Tur Ali Bey hakknda verdii bilgiler pek gvenilir deildir. Tur Ali Beyin
bu savalardaki baarsnn ona byk bir n kazandrd ve banda bulunduu Ak
Koyunlularn o dnemde Msr ve am bata olmak zere ou yerde Tur Aliler
102
bn Battuta, Byk Dnya Seyhatnmesi, (Sadeletiren: Mmin elik), Ankara, 2005, s. 215-216.
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 3. Ancak bu iki Trkmen taifesinin Ak Koyunlu ve Kara
Koyunlular olduu da iddia edilmektedir. Bkz. M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 252; Z. V.
Togan, Umum Trk Tarihine Giri, s. 366; Adnan Sadk Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi
Hakknda Aratrmalar, Belleten, XVIII/70 (1954), Ankara, 1954.
104
103
28
olarak anld ise dorudur.105 Memlk kaynaklarnda Kara Ylk Osman Beyden
sz edilirken dedesi olarak Tur Alinin gsterilmesi phesiz bu husus ile ilgilidir.
Ak Koyunlularn tarih sahnesine klar, 1340 ylnda Tur Ali Beyin
idresinde Trabzon Rum mparatorluuna yaptklar aknlarla balar. Tur Ali Bey ve
ona bal Trkmenlerden bahseden ilk mahall kaynak da Trabzon Rum tarihilerinden
Panaretosdur. O, aka midli Trkmenlerin nderi olarak Tur Ali Bey ve olu
Kutlu Beyden sz etmektedir.106 Panaretosun Amitiotai (midliler ve mid
Trkleri) adn verdii Ak Koyunlularn 1340 ylnda Trabzon Rumlar ile
savatklarn kaydetmektedir.107 Onun kaytlarna gre, 1340 yaznda Tur Ali Bey
nderliindeki midli Trklerden bir gurup Trabzon yaknlarnda hayvanlarn
yaylatrken, ehir dna kan Rum ordusunun saldrsna uramlar, hayvanlar
yamalanm, bir ksm da ldrlmtr. Trkmenler, bu saldrya cevap olarak ertesi
yl, 4 Temmuz 1341 aramba gn, byk bir ordu ile Trabzon nlerinde
grnmler, ok sayda Rumu ldrdkleri gibi kenti de yamalamlardr.108 1343
ylnda yeni bir saldrda daha bulunmularsa da bir sonu alamamlardr.109 1348
ylnda Tur Ali Bey, Boz-Doan ve epni Trkmenleri, Erzincan hkimi Gyseddin
hi Ayna Bey ve Bayburt hkimi Mahmud Rikbdarn da katld byk bir
koalisyon ile Trabzonu muhsara altna aldlar ise de baar gsteremeyip geri
dnmlerdir.110 Ayn yl Erzurum-Bayburt blgesinde yaayan Duharlu oyma
reislerinden Yusuf Beyin Trabzonlular ile yapt savata ehit dmesi zerine Tur
Ali Bey, onun intikamn almak iin, olu Kutlu Beyin de katld bir sefer
105
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 14-15, ev. s. 22; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 252; J. E.

Woods, Akkoyunlular, s. 238. Memlk kaynaklar da Bayndrlar Tur Aliler olarak zikretmilerdir.
Bkz. el-Makrz, Takiyyddin Ahmed bin Ali, Kitbs-Slk li-Marifet-i Dvelil- Mlk, Tahkik;
Said Abdulfetth r, Msr, tarihsiz; bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, enNcmz-Zhire fi Mlk-i Msr vel-Khire, Beyrut-Lbnan, 1992; bn Hacer el-Askaln, nblGumr bi-Ebnil-mr, Tahkik: Muhammed Abdulmuid Han, Drl-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1986.
106
lhan Erdem-Necip Akkoyunlu, Akkoyunlu mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1999, s. 25.
107
108
109
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 253; Yaar Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda
Aratrmalar, C. I, Ankara, 1991, s. 207; . Erdem, Ak-Koyunlu, s 32; Seyfeddin Erahin,
Akkoyunlular, Siyasal, Kltrel, Ekonomik ve Sosyal Tarih, Ankara, 2002, s. 29.
110
F. Smer, Akkoyunlular, T.D.A., s. 4; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 270-71; . Aka,
Seluklu Sonras, s. 842; Y. Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar, s. 207.
29
dzenlemitir.111
Neticede
mttefikler,
mparator
III.
Alexiosun
gzn
korkutmulardr. Trkmenlerden ekinen III. Alexios bu sebeble kz kardei Maria

Komnenay112 Tur Ali Beyin olu ve halefi Kutlu Beyle Austos 1352 ylnda
evlendirerek Tur Ali Bey ile dnrlk kurmutur.113 Tihrnye gre ise Kutlu Bey
Despinay, Duharlu Yusuf Beyin intikamn almak iin dzenledii seferde ganimet
olarak ele geirmitir.114 Baz tarihiler bu evlilii, Dede Korkut kitabnn 6.
hikyesindeki Kanl Koca olu Kan Turalnn Trabzon kralnn kz Selcan Hatunu
almak iin yapt fedakarlklarla ilikilendirmektedir. Bu destanla tarih gerekler
arasnda nemli benzerlikler bulunmasna ramen baz bilim adamlar da filolojik ve
tarih adan buna kar kmlardr.115 Ancak yine de Tur Ali Bey ve Dur Alinin ayn
kiiler olduu kesinlik kazanmamtr.
Bu evlilik syesinde imparator hem Tur Ali Beyin yapaca yeni aknlardan,
hem de onun himyesi ile dierlerinin hcmlarndan kurtulacan umuyordu.
Gerekten Trabzon Rum imparatoru Alexiosun bu midi boa kmam, 1360 ylna
kadar bu taraftan herhangi bir hcma maruz kalmamtr. Hatt bu hareketinin baarl
111
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 14-15, ev. s. 20-21; Faruk Smer, Kara Koyunlular (Balangtan
Cihan-aha Kadar), C. I, Ankara, 1992, s. 26.
112
Bu Trabzon prensesi Kutlu Bey ile evlendikten sonra Despina Hatun olarak tannmtr.
113
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 13, ev. s. 21; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 254; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 74; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 4; F. Smer, Akkoyunlular, D.
. A., s. 271; . Aka, Seluklu Sonras, s. 842; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s.
188; . Varlk, Ak-Koyunlular, D. G. B. . T., s. 408; H. R. Roomer, The Cambridge History of
Iran, Volume VI, (The Timurid and Safavid Periods), The Trkmen Dynasties, Cambridge University
Pres, 1986, s. 155; Hakk Dursun Yldz, The Akkoyunlu, A Short History of Turkish-Islamic States
(Excluding the Otoman State), Written by: . Kafesolu, H.D. Yldz, E. Meril and M. Saray, Ankara,
1994, s. 211. Trabzon Rum Devleti prensesleri ile olan bu evlilikler Despinadan olan Kara Ylk
Osman Bey ve onun torunu olan Uzun Hasan Bey ile de devam etmitir.
114
Tihrn, Diyrbekriyye , C. I, s. 13, ev. s. 21.
115
Dede Korkut Destanlar zerine almalaryla tannm olan Ettore Rossinin destanlardaki Kanl
Koca-olu Kantural hikayesinin kahraman Kantural ile Ak Koyunlu Tur Ali Beyin ayn kii
olabilecei yolunda bir iddis vardr. Aratrmac bu sonuca, kahramanlarn ad benzerliine ve
Trabzon prenseslerinden biriyle olan ilikilerine dayanarak ulamtr. stelik Dede Korkut
kitabndaki Ouz Trklerinin belli bal dmanlar tpk Ak Koyunlularn ilk dnemlerinde olduu
gibi Trabzon Rumlar, Grcler ve Abazalardr. Ancak Ak Koyunlularn gerek tarihinde Trabzon
prensesiyle evlenen kiinin Tur Ali Bey deil onun olu Kutlu Bey olduunu grrz. Dede Korkut
Kitab zerinde alan aratrmaclar, hikyelerde tarih ve coraf evre olarak bir Ak Koyunlu
varln genellikle kabul etmektedirler. Bu konuda geni bilgi iin bkz. O. aik Gkyay, Dedem
Korkudun Kitab, stanbul, 1973, s. LVIII-LVII. Ne var ki, bu hikyelerdeki olaylar ve kiileri tarih
bilgi olarak kullanmann tehlikeli olabilecei de bir gerektir. Dede Korkut Kitabndaki Kanl Kocaolu Kantural ile Ak Koyunlu Tur Ali Beyin ayn kii olamayaca yolundaki grler iin bkz. A.
Sadk Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakknda Aratrmalar, Belleten, C. XVIII/70,
Ankara, 1954, s. 187-192; Faruk Smer, Ouzlara Ait Destan Mahiyette Eserler, D. T. C. F. D., C.
XVII/III-IV, Ankara, 1959, s. 359-456.
30
bir netice verdiini gren Alexios, dier kz kardeini de Niksar blgesi hkimi
Tceddin Beye verip, dnrlk yolu ile Trk beylerinin hcmlarndan kurtulma
siyasetini srdrmtr. Ancak Tur Ali Beyin lmn frsat bilen Erzincan hkimi
hi Ayna Bey, tarih bir takvime gre116 14 Zilhicce 762 (15 Ekim 1361) tarihinde,
Paneratosa gre117 1362 ylnda, Trabzonu kuatmtr. Bu haber imparatorun dnr
Tur Ali Beyin bu sralarda veya biraz daha nce lm olduunu gsterebilir. Yani
hi Ayna Bey, Tur Ali Beyin lm olmasndan istifde ederek Trabzona sefere
km olabilir. Herhalde Tur Ali Bey bu tarihlerde lm olmaldr.118 mparator
Alexiosun 1363te yeni tahta oturan Ak Koyunlu beyi Kutlu Beyi ziyret etmek
istedii haberi de bunu teyid eder.119
Kitb- Diyrbekriyye Tur Ali Beyden sonra yerine olu Fahreddin Kutlu
Beyin Ak Koyunlu ynetimine getiini bildirir.120
116
Osman Turan, stanbulun Fethinden nce Yazlm Tarihi Takvimler, Ankara, 1954, s. 80-81.
118
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 254; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 5; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 75.
119
120
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 12-15, ev. s. 21-22. Fahreddin Kutlu Beyden nce tahta kardei
Aladdin Beyin ksa sre getii, ynetimi srasnda Musulu ele geirdii de kaytldr. Bkz. W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd , ev. Tevfik Byklolu, Ankara, 1948, s. 112; Metin Szen,
Anadoluda Ak Koyunlu Mimarisi, Trkmen Akkoyunlu mparatorluu, (Haz. N. Aygn
Akkoyunlu, Dr. Adil en), Ankara, 2003, s. 354.
117
31
2.2. KUTLU BEY ZAMANI VE MEMLKLER LE LK

MNSEBETLER
Tur Ali Beyden sonra Ak Koyunlularn bana Fahreddin lakbn tayan

Kutlu Bey gemitir.
Kutlu
Bey
zamannda
Ak
Koyunlular,
zellikle
Erzincan
hkimi
Mutahharten, Eratnallar, Kad Burhaneddin ve Memlkler arasndaki mcdelelerde

faal rol oynadlar. Onun dneminde Ak Koyunlular, Erzincan ve yrelerinde
yaamlar; Bayburt ve evresini yurt tutmulardr.121
Kutlu Beyin Artuklu mersndan saylmas Ak Koyunlularn o dnemde
Artuklular ile olan ittifaklarndan ileri gelmitir.
Kutlu Beyi son derece dindar ve samim bir mchid olarak tasvir eden
Tihrn, eserinde onun iktidarnn ilk yllarnda Grclere kar cihad seferi
dzenlediini, Ahskay ele geirdiini ve pek ok ganimetle dndn
kaydetmitir.122 Muhtemelen Grclerin yan sra blgedeki dier yerli halklar da
hedef alan bu seferin amac, mttefik Trabzon Rumlarn kuzeyden tehdit eden
unsurlar da tedib etmekti.
1365 ylnda Kutlu Bey, hanm Despina ile birlikte mparator Alexiosu
ziyaret iin Trabzona gitti ve orada sekiz gn kalarak memleketine dnd. mparator
da buna mukbil ide-i ziyrette bulunmutur. Kutlu Beyin olu Kara Ylk Osman
Bey de imparator Alexiosun kzlarndan biriyle evlenmitir.123
Kutlu Beyin Trabzon Rum mparatorluu ile olan bu dostluu Trabzon Rum
Devleti iin olduka faydal olmasna karn Kutlu Beye Ak Koyunlu devletini
121
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 251-53.

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 14-15, ev. s. 20-21.
123
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 254; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 6.
122
32
kurabilecek gc vermiyordu. Daha gl ve etkin bir mttefik edinmesi

gerekiyordu.
Kutlu Bey zamannda Anadolunun siyas durumunda nemli gelimeler oldu.
Kara Koyunlular Bayram Hoca liderliinde Musuldan Erzuruma kadar olan
yerlerde hkimiyet kurdular.124 Bunun yannda Erzincan hkmdar hi Ayna Bey
1362de ld ve hkimiyet ebinkarahisar hkimi Pir Hseyin Beye geti.
ebinkarahisar hkimi Pir Hseyin Beyin de 1378 ylnda lmnden sonra, doubat arasndaki ticaret gzergh zerinde nemli bir konumda olan ve bu sebeple
zengin bir kltr merkezi haline gelen Erzincan ve Bayburt havalisi Mutahhartenin
eline geti. Eratna hkmdar Aladdin Ali Bey bunu tehlike olarak grd iin gz
da vermek amacyla Erzincan zerine yrd. Bunun zerine Mutahharten, Ak
Koyunlular ve Dulkadiroullarndan yardm istedi. Ak Koyunlu Kutlu Bey bu istei
kabul ederek byk olu Ahmedi yardma gnderdi.125 Ahmede kar gnderilen
Kayseri vlisi Cneyd esir alnnca, Eratna hkmdar da kuatmay kaldrmak
zorunda kald.126 Erzincan Mutahhartenin elinde kald.
Eratnallar, Sivas merkez olmak zere Tokat, Kayseri, Malatya ve Erzurum
blgelerinde kurduklar hkimiyet ile Anadolunun dousu ile i blgeleri arasnda
nemli bir corafyay kontrolleri altnda tutuyorlard. Ancak Eratna hkmdar
Aladdin Ali Beyin 1380 ylnda lmesi zerine kk yataki olunun tahta
oturmas, ynetimin fiili olarak Ouzlarn Salur boyundan olan vezir Kad
Burhaneddinin eline gemesine sebep oldu ve Kad Burhaneddin, Sivasta kendi
hkimiyetini ilan etti. Kad, baarl asker ve siyas faaliyetleri ile blgedeki
hkimiyetini geniletti. Bir yandan, Erzincan, Amasya ve Tokat taraflarndaki
beyleri, hatt Trabzon evresindeki Trkmenleri zellikle Hac Emirli Beylerini
hkimiyetine alrken, bir yandan da Memlklerin blgedeki nfuzunu krmak iin,
Mara ve Elbistan taraflarnda hkm sren Dulkadiroullar Beyliini kendi safna
124
F. Smer, Kara Koyunlular, s. 43; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 5.

Yaar Ycel, Mutahharten ve Erzincan Emirlii, Ankara, 1982, s. 11-12; F. Smer,
Akkoyunlular, T. D. A., s. 6; Kemal Gde, Eratnallar (1327-1381), Ankara, 1994, s. 122; H. D.
Yldz, The Akkoyunlu, s. 212.
126
Y. Ycel, Mutahharten, s. 12; K. Gde, Eratnallar, s. 122; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s.
254; . Varlk, Akkoyunlular, s. 409.
125
33
ekmeyi baard. Kadnn gelime siyseti Ak Koyunlu-Mutahharten ittifakn da

tehdit ediyordu. Bu arada, Mutahhartenin samimiyetinden kukulanan Kutlu Bey de
baka ittifak araylar iindeydi. Ancak aatay emri Timurun 1387 ilkbaharnda
Anadoluya ynelmesi blgedeki btn dengeleri alt st etti. Dou Anadoluya giren
Timurun nnden kaan halkn ou Anadolunun i blgelerine ekilirken Ak
Koyunlu-Mutahharten ittifak, sessizce bekleme siyseti izledi. Mutahharten siyas
bir manevra ile Kara Koyunlular Erzurumdan karp Erzincana ynelen Timura
itaatini sunarak hem kendisini hem de Ak Koyunlular kurtard.127
Kadnn hzla glenmesinden rahatsz olan ve Eratna topraklarn Kadya
brakmak istemeyen Ak Koyunlular-Mutahharten ittifak, Kutlu Beyin olu Ahmed
Beyi Sivas blgesine hcma gnderdi. Balangta Ahmed Bey, Kadnn
komutanlarndan Yusuf elebiyi ok sayda askeri ile birlikte katletti.128 Ahmed
Beyin bu hareketi zerine Kad, Kayseri seferini iptal ederek Sivasa ynelince,
Ahmed Bey kuatmay kaldrd. Bu dnemde Ahmed Beyin babas Kutlu Beyden
daha fazla faal rol oynad ve Ak Koyunlular idre ettii grlmektedir.
Timurun Anadoluyu terk etmesinden sonra blgede kuvvetler dengesi
yeniden deimi, Kad tekrar yaylma faaliyetine balamt.
Kutlu Bey zamannda Memlklerin Orta Frat havzasyla mid yresinde
nemli menfaatleri bulunuyor ve yukarda Frat havzasna doru genilemeye
abalyorlard. Bu Memlklerin bir genileme siysetlerinin bir neticesi deil, kuzeydou hudutlarn gvence altna almak istemelerinin bir sonucu idi. 1387 ylnda
Memlklerin Malatya vlisi Trk asll Minta, metbuu Memlk sultan Berkuk
(1382-1389) ile aras ald iin Kad Burhaneddinden yardm istedi ve karlk
olarak Malatyay kendisine vereceini bildirdi.129 Bu sebeple Kad Burhaneddin
Malatya yresi snrndaki Kemaha geldiinde orada bulunan Ahmed Bey, Kadnn
huzuruna gelerek daha nce vukbulan olaylardan dolay zr diledi ve affa mahzar
127
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 308.

Esterbd, Bezm u Rezm, s. 273-274; Y. Ycel, Mutahharten, s. 20; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 254; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 6.
129
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 317; el-Makrz, es-Slk, C. III/II, s. 567.
128
34
olarak Kadya ballk yemini ettikten sonra Mintan ars zerine Malatyay
almaya giden Kad Burhaneddine katld.130 Aziz Esterabd, Ak Koyunlularn bu
uzlamada samimi olduklarn kantlamak iin Fahrettin Kutlu Beyin oullarndan
Kara Ylk Osman Beyi Kad Burhaneddine rehin olarak gnderdiini
belirtilmektedir.131 Tihrnde ise bu olay farkl anlatlmaktadr. Tihrn, Ak
Koyunlular ile Kara Koyunlular arasndaki mcdelelerde Kara Ylk Osman Beyin
Kara Koyunlular yenerek byk bir baar elde ettiini, ancak baarsn kskanan
ve kendilerinin nderlik anslarnn tehlikeye girdiini gren kardeleri tarafndan
hapse atldn yazmaktadr.132 Ayn kaynak, Kara Koyunlularn yeni bir saldrs
zerine, Kara Ylk Osman Beyin hapisten karlarak Kara Koyunlular bir kez
daha yendiini, tehlikeli durum atlatldktan sonra kardelerinin kendisine yine
dmanlk gttn sezmesi zerine Kad Burhaneddin Ahmede gittiini; onunla
dostluk kurarak ynetimde etkin grevler aldn belirtmektedir.133 Kad
Burhaneddin ile Ak Koyunlular yaknlatran bir dier sebep de
Memlk
ynetiminin Kady tedib etme siysetine ynelmesidir. Kad Burhaneddin,

Mintan sznden dnmesi zerine Malatya seferinden eli bo dnd gibi
Memlklerin de dmanln kazand.134 Memlkler, blgedeki toprak ve nfz
kayplarn telfi etmek ve Kady cezalandrmak iin 1388 ylnda Haleb hkimi
Yelboa en-Nsir komutasnda bir orduyu Anadolu ilerine gndererek Sivas 40
gn kuattlarsa da alamadan geri ekildiler.135 Bu olaylar Ak Koyunlular hayli
tedirgin etti. Memlklerin Sivasdan ekilmelerinden ksa bir sre sonra Kutlu Bey
ld (1389).136 Kutlu Bey Bayburtta ayryolu (Sinr) kyne defnedildi.
130
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 254. Ak Koyunlularn Kad ile ittifak bu tarihte

balamtr.
131
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 323.
132
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 38, ev. s. 38.
133
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 39-43, ev. s. 38-40; M. Szen, Anadoluda Ak Koyunlu
Mimarisi, s. 355.
134
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 323-324; el-Makrz, es-Slk, C. III/II, s. 580.
135
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 325-335; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 152.
136
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 342; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 152; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 254; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 212.
35
2.3. AHMED BEY ZAMANINDA (1389-1403) MEMLKLER LE

MNSEBETLER
Kutlu Beyin lmnden sonra yerine geen Ahmed Bey zamannda Ak

Koyunlularn Mutahharten ile olan ittifak bozuldu. Bu ittifakln bozulmasna
Ahmed Beyden ok Erzincan emri Mutahharten sebep oldu. Ak Koyunlu sultan
Kutlu Beyin lmn frsat bilen Mutahharten, Ak Koyunlular zerine eitli
saldrlarda bulundu; eski mttefikinin mal ve hayvanlarn yamalad. Bunun
zerine Ahmed Bey kar saldrda bulundu ve Mutahharteni pskrtt.137
Mutahharten ald bu ar darbeye kar Ak Koyunlularn ezeli dman
olan Kara Koyunlu Kara Mehmed Bey (1389-1420)den yardm istedi. Aralarnda
zaten bir husmet bulunan Ak Koyunlulara kar Kara Koyunlu Mehmed Bey bu
yardm teklifini kabul etti. Kaynaklarn ounda bu iki Trkmen oyma arasndaki
advet-i kadme ye iaret edildii halde bunun sebebinden bahsedilmemekle
birlikte, bu eski dmanln sebebinin, ou defa olduu gibi, arazi ihtilaf ve
stnlk salama abas olduu muhakkaktr. Kara Koyunlu Mehmed Bey,
yaylaktan inmekte olan Ak Koyunlular dar bir geitte sktrp byk kayplar
verdirerek bozguna uratt.138 Ahmed Bey ve kardei Hseyin Bey ynetimindeki Ak
Koyunlular, yeni bir mttefik olarak Kad Burhaneddine snmak zorunda
kaldlar.139 Bylece tam bir devlet kurma aamasna gelen Ak Koyunlular tekrar
snt durumuna dtler.
Ahmed Bey ok gemeden metbuu Kad Burhaneddin aleyhine faaliyetlerde
bulunmaktan geri kalmad. Ahmed Bey, defalarca Kadya kar isyan teebbsnde
bulunuyorsa da Kad tarafndan her zaman affediliyor fakat yine de Ahmed Bey bu
137
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 342-343; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 271.

F. Smer, Kara Koyunlular, s. 49; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 271.
139
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 343; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 152; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 255; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 49; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A.,
s. 271; Y. Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar, s. 152; M. Szen, Anadoluda Ak
Koyunlu Mimarisi, s. 355; . Varlk, Akkoyunlular, s. 410.
138
36
faaliyetinden geri kalmyordu. Kadnn mahall beyleri hkimiyeti altna almaya

balad srada doudan Timurun grnmesi sebebiyle Ahmed Bey, faaliyetine ara
vermek zorunda kald.
Kad Burhaneddinin 1394 ylnda Mutahhartene bal olan Erzincan
yresine yapaca seferi nceden haber alan Ahmed Bey, Kadya eliler gndererek
yeniden dostluk ve yardm teklifinde bulundu ve Kadnn tekrar muvafakatn ald.
Ahmed Beyin yardm ile daha da glenen Kad, o zamana kadar grlmemi bir
biimde Erzincan ve evresini yamalad. Ahmed Beyin byk destei ile Kad,
Erzincan beyliinin bat snrlarnda bulunan baz kalelerini zabdetti.140
Kad,
Ahmed Beyin bir frsat bulduunda kendisine ihanet edeceini bilmesine ramen,
Ak Koyunlu kuvvetlerinin yardmna ihtiyac olduundan veya en azndan onlarn
dmanln kazanmak istemediinden dolay Ahmed Beyi hep affetmi ver hatt
yardmlarna karlk Ahmed Beye Bayburta kadar olan havaliyi kta olarak
vermitir. Ak Koyunlular bylece tarihlerinde ilk defa Bayburt ve yresini resmen
yurt edinmilerdir.141
Bu srada Ak Koyunlular ierisinde birtakm karklklar oldu. Kara Ylk
Osman Bey, aabeyi Ahmed Beye kar isyan etti.142 Bu sadece bir isyan hareketi
olarak kalmam, Ak Koyunlular Ahmed ve Osman taraftarlar olarak ikiye
blmt. Tihrnye gre bunun sebebi Ahmed ve Pir Alinin Osman Beye
duyduklar kskanlkt.143 Osman Bey Ahmed Beyden ayrldktan sonra emrindeki
kuvvetlerle Kemah Kalesine taarruz etmeye balad. Bunun zerine Kad, Osman
Beyin zerine yryerek onun Kemahtan ekilmesini salad. Fakat Osman Bey
daha sonra Kadnn hizmetine girdi.144
140
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 435; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 255.

M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 255; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 8; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 79; . Varlk, Akkoyunlular, s. 412.
142
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 438-439.
143
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 39, ev. s. 32.
144
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 40-43, ev. s. 39-40; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 150; F. Smer, Ak
Koyunlular, D. . A., s. 271; . Varlk, Akkoyunlular, s. 412.
141
37
1394 ylnda Kad Burhaneddinin Erzincan seferine katlan Ahmed Bey,

Timurun yaklat sylentisi zerine hemen birlii ile beraber mide dnd ve
oradan da Malatyaya geldi.145 Amac buralarda yama yaparak ganimet toplamakt.
Fakat Kadnn zerine yryeceini renince Malatyadan Kadnn yanna gitti.
Kad,
Ahmed
Beyi
tekrar
affederek
Erzincan
havalisini
zabdetmekle
grevlendirdi.146
Ahmed Beyin Erzincandan kamas onu Kadnn gznden iyice drd.
Nitekim, Kadnn Karamanolu ve Kayseri valisi eyh Meyyed zerine yapt
sefere katlmayan Ahmed Bey bylece ittifaktan ayrlm oluyordu.147 Bundan sonra
Ahmedler, Timurun Anadoluyu fethinden sonra, kaynaklardan silineceklerdir.
Ahmed Bey reis saylsa da, 1396 sonrasnda Ak Koyunlularn ba esasen Kara
Ylk Osman olacaktr.148
Esterbdnin Bezm u Rezm adl eserinde Ahmed Beyin, Amasya Emri ve
Memlk Sultan Berkk ile gizlice anlat ve bu sebeple Kadya kar zaman
zaman dmanca tavrlar taknd kaydedilmektedir.149
1393 ylnda Timurun douda grnmesi zerine bir anda blgede nefesler
tutuldu ve devletler yeni manevralara ve politikalara bavurdular. Timurun batya
yneldii bu srada Anadolunun siyas durumu ksaca yleydi: Anadoluda henz
hkimiyetini salamlatramam bir Osmanl Devleti; Sivas-Kayseri blgesinde
Kad Burhaneddin; bir ok mcadelelerden sonra Osmanl hkimiyetini tanyan
Karamanoullar, Dou Anadoluda Erzincan Emrlii ve Kara Koyunlular; Mara
dolaylarnda Dulkadirliler ve henz kurulu aamasnda olan Ak Koyunlular
bulunuyordu. Ksacas Anadoluda siyas bir birlik yoktu. Dikkate deer tek siyas
varlk Memlk Devleti idi. Fakat i mcdeleler bu devleti ypratmaya balamt.
145
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 452; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 155.

Esterbd, Bezm u Rezm, s. 452-453; Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 155.
147
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 461 vd.; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 256; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 271; . Varlk, Akkoyunlular, s. 412-13.
148
149
Esterbd, Bezm u Rezm, s. 344-351.
146
38
Blgenin bu durumu, Timurun faaliyetleri iin gayet uygundu. Timurun

Badad kapsna kadar gelip dayanmas bir ok devlette huzursuzlua yol at.
Badad ele geirdikten sonra kuzeye doru harekete geen Timur, Tekrite
geldiinde Erzincan Emri, Karamanolu, Dulkadirolu, Kara Koyunlu ve Ak
Koyunlu beyleri ile Sivas-Kayseri hkimi Kad Burhaneddine haber gndererek
kendisine itaat etmelerini emretti.150 Memlk sultan Berkka kalabalk bir eli
heyeti gnderdi. Daha gelecek cevaplar beklemeden ileri harektna devam eden
Timur, Gneydou Anadoluya geldi, Musul, Mardin ve Diyrbekiri fethedip, Van
Glnn kuzeyindeki Aladaa geti. Burada Erzincan hkmdar Mutahharten
gelerek balln bildirdi. Memlk sultan, Timurun elilerini ldrerek cevap
verdi. Timur bunun zerine Suriyeye yrme karar ald. Anadoluda da durum
onun lehine gelime gsteriyordu. Karamanoullar ve Dulkadirolu Suli Bey de
Timura itaatlerini bildirdiler.151
Bu gelimeler zerine Kadnn ban ektii ve Osmanl sultan I. Byezid,
Memlk sultan Berkk ve Altn Orda hkmdar Toktamn bulunduu bir ittifak
kuruldu. ok gemeden Timur bu ittifak paralamak zere Sivasa doru harekete
geti. Ancak birdenbire geri dnerek Grcler ve Toktam zerine yneldi. O,
muhakkak ki Anadoluya girdiinde gneyden Memlk, kuzeyden ise Altn Orda
kuvvetlerinin, zerine yryeceklerini hesap etmi olmaldr.152
Timurun tekrar geri dneceini bilen ittifak yeleri balarn daha da
glendirmeye altlar. Ancak Kad Burhaneddinin 1398 yaznda Ak Koyunlu
Kara Ylk Osman Bey tarafndan ldrlmesi; bunun zerine ittifak yesi olan
Osmanl Sultan Byezidn, Kadnn topraklarna saldrmas ve Kaddan hemen
sonra 1399 ylnda Memlk sultan Berkkun vefat ederek yerine kk yataki olu
Ferecin sultanl ile Memlklerin i mcadelesinden de istifadeyle yine Byezidin
Frat blgesine inerek Malatya, Drende ve Divrii gibi Memlk topraklarn igal
150
smail Aka, Timurlular Devleti, Ankara, 2000, s. 19.

. Aka, Timurlular Devleti, s. 20.
152
. Aka, Timurlular Devleti, s. 20.
151
39
etmesi, ittifak tamamen paralad ve Anadoluyu gl bir savunmadan yoksun

brakt.
1396 ylndan itibaren Ak Koyunlular zerinde hkimiyeti fiilen bitmi olan
Ahmed Bey, 1403 ylnda Paluda ld. O, hkimiyeti dneminde Sivas-ErzincanDiyrbekir arasnda Bayndrllar savatan savaa koturup, girdii ou mcadeleyi
kazanmsa da bamsz bir beylik kurmay baaramamtr. Bununla beraber, onun
Pulur-Snr-Bayburt genini kta olarak almas byk baar idi.
3. BLM
KARA YLK OSMAN BEY (1402-1435) ve
Ak Koyunlu Beyliinin gerek kurucusu Kara Ylk Osman Beydir.

1353de Fahreddin Kutlu Beyin en kk olu olarak Despinadan doan Osman
Bey, Ak Koyunlular 1402de devlet statsne karm, 5 Austos 1435de
Erzurumda vefat etmitir.
3.1. OSMAN BEYN LAKBI HAKKINDA

Osman Beyin lakb Kara Ylktr. Bu lakb tetkik eserlerde Kara Ylk
Osman Bey veya Kara lig Osman Bey olarak gemektedir. Acaba bu lakb
Osman Beye niin verilmitir?
Kara kelimesi Trklerde bir unvan olarak sklkla kullanlmtr. Nitekim
Kara unvannn olduka ok kullanld Karahanl Devleti de adn tarihi V. V.
Grigorevin 1874 ylnda Mvernnehr Karamanoullar hakknda yazm olduu
makaleden sonra almtr.153 Bu slaleye mensup mehur hkmdarlarn Kara Han,
Kara Hakan, Arslan Kara Hakan, Tamga Bura Kara Hakan gibi unvanlar almalar
bu devletin adnn bu ekilde yaygnlamasnn nedenini izah etmektedir. Kara
kelimesi iddetli, etin, sert, zorlu, gl, kudretli anlamlarndadr ve Trklerde
kudretli, gl iddetli tabiata sahip hkmdarlar iin ska kullanlmtr. Tpk
gnmzde kullandmz gz kara deyiminde olduu gibi. Osman Bey de ald
kara unvanna yakr bir ekilde yaamtr. Osman Bey, Ak Koyunlular bir devlet
statsne karm, onlara bir kimlik kazandrm ve bulunduu corafyada adndan
ska bahsettirmi ok cesur ve muharip bir kumandan idi. Kara Koyunlu Kara Yusuf
153
Reat Gen, Karahanl Devlet Tekilat, Ankara, 2002, s. 1.
41
ve olu Kara skender ile defalarca savam, s Memlk valisi Emr Cekem ve
onunla mttefik olan Mardin hkmdar Mecdeddin sa ile harp ederek ikisini de
malub ve katletmi ve yapt bir ok harp sonucunda ahruhun nnden kaan
skenderin nn kesmek iin kt seferde yine bir harp esnasnda ald bir yara
sonucu vefat etmitir. Eb Bekr-i Tihrnnin dedii gibi, Kara Ylk Osman Bey,
yz kadar savaa katlmtr.154
Kitb- Diyrbekriyyede Kara Ylk Osman Beyin ad sadece Osman Bey
veya Emr-i nmdar olarak geer.155 Timurlu kaynaklarnda da Kara Osman Trkmn
olarak anlr. Memlk tarihlerinde ise Ak Koyunlu beyinden Emr Osman, Emr Kara
Osman, Kara Ylk, Emr Kara Ylk ve Emr Osman bn Tur Ali bin Kara Ylk

156
veya Kara Eylk olarak bahsedilir.157 Kara kelimesi cesur
hkmdarlara verilen bir unvan ise acaba Ylkn anlam nedir?

Arapa yazlyla Ylk ok eitli ekillerde okunabilmektedir. rnein,
ylk hem hkmdr anlamnda ilig hem de ylk yolunmu, tra edilmi158,
tysz, klsz159, ustura ile kesilmi, tra edilmi, usturaya vurulmu (kl)
anlamnda kullanlmaktadr.160
Ylk kelimesinin iligden geldiini kabul edersek; lig, tarihte Trk
hkmdarlar iin kullanlan bir unvandr. lig unvannn etimolojik yapsna
baklrsa; Karahanllardan bahseden muhtelif Mslman tarihilerden el-Utb
(Tarih-i Yemin), Kazvin (Tarih-i Gzide), bnl-Esr (el-Kmil fit-Trih) v.b.
kaynaklarda geen bu unvan bu unvan ilek, ilk, ilik ve elik gibi farkl okunularla
154
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 31, ev. s. 34. phesiz bu rakam pek mbalal olup, bununla o,
Kara Ylk Osman Beyin pek ok savaa katlm olduunu anlatmak istemitir.
155
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 11, 31, 34, 38, 43, ev. s. 20, 34, 36, 38, 40.
156
Markz, es-Slk, Tahkik: Said Abdulfetth ur, Kahire, 1972, C. IV/I, s. 45, 417 vd.; bn
Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, , C. XIII, s. 24, 25, 203, 204, 205, 216, 217 vd.; Faruk Smer, Trk
Devletleri Tarihinde ahs Adlar, C. I, stanbul, 1999, s. 6.
157
Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 364.
158
et- Tuhfetz-Zekiyye, Kpak Trkesi Szl, Recep Toparl, Hanifi Vural, Recep Kratl,
Ankara, 2003, s. 332.
159
Tarama Szl, C. VI, TDK, Ankara, 1972, s. 4761.
160
Trke Szlk, Haz. smail Parlatr, Nevzat Gzaydn, Hamza Zlfikar, Tezcan Aksu, Seyfullah
Trkmen, Yaar Ylmaz, Trk Dil Kurumu, C. II, Ankara, 1998, s. 2480.
42
dile getirilmitir. Karahanllar saraynda yazlm olan Kutadgu Biligde oka geen
bu unvann, eserin Uygurca nshasn nereden Radloff ve dier bir arkiyat
Grenard tarafndan birinci mnsna gelen ilk kelimesinden geldii ileri
srlmtr. Ancak Osman Turan buna kardr. Nitekim ona gre: Eer kelimenin
mene ilk olsa idi, bununla birinci, yani Byk Hann gsterilmesi ve ikinci
derecede tbi hanlara sadece han ve tbiiyeti ifade eden dier bir kelime ile birlikte,
herhangi bir unvann verilmesi icap ederdi. Halbuki muahhar devirlerde bunun han
unvan altnda gibi bir mna ifade ettii kaydedilmitir. Bundan baka bu hanlarn
unvanlar arasnda bir farkllama vcuda geldiini gremiyoruz.161 Ayrca bu
grn etimolojik adan da uygun olmadn belirterek lik (lig)in lkten
geldiini ileri srenlerin bunu yaparken aradaki inin dmesinin bir izhn
yapmadklarn, ilk kelimesinin byle bir eklinin olmadn ve lig ve lk
kelimelerinin ayn meneden gelmesinin imkansz olduunu belirtmitir.162 Kutadgu
Biligin muhtelif yazma nshalarn karlatrarak izhl bir metin haline getiren
Reid Rahmeti Arat ise bu kelimeyi lig olarak tespit etmitir.163
lig kelimesinin anlamna gelince, l (el), kelimesi Trkede drt deiik
anlamda kullanlmtr. Trkler l kelimesini nce millet anlamnda kullanmlardr.
Gnmzde kullandmz el mi yaman bey mi yaman ifadesindeki el de kelimenin
bu anlamyla ilgilidir. Daha sonra milletin yaad topraa da il denilmeye baland.
Bylece l, Vatan, Yurt, lke mnsn kazand. Bu kelime memleket ve tebann
tmn tekil ve temsil eden siyas organizasyon yani devlet anlamnda da
kullanld. Orhun yaztlarnda ilin ifade ettii mny Thomsen, empire yani
devlet, imparatorluk olarak tercme etmitir. Osmanllar dnemindeki Devletl
kelimesi millete, lkeye ve devlete sahip kan, onlar koruyan manasndadr ki
l+lig=lig de ayn mnya gelmektedir. Yani lig, hkmdar anlamndadr. Nihayet
il, devletin bir nizam ve bar unsuru olmas dolaysyla sulh, bar mnsna da
gelir. Sefire eli (ili) denmesi de bar temin etmek iin gnderilmesinden
kaynaklansa gerektir.Trklerin devlete l dedikten sonra bu devletin hkimine de
161
O. Turan, lig Unvan Hakknda, s. 197.

163
Reid Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig, TDK, stanbul, 1947, I; M. Bala, lig, . A., s. 972.
162
43
lig, -lik, -li, -l gibi ekler ile llig yani lli, devletli demeleri de gayet doaldr.
lligdeki l harflerinden birinin dmesi Trkede var olan bir kuraldr. rnein,
Kgarde elli adedini belirtmek iin hem elig hem de ellig yazlmas gibi.164
lig
unvannn
tarih
seyri:
lig,
Uygurlarda,
Karahanllarda
ve
Seluklularda hkmdarlara ve hkmdar ailelerine mensup ehzdelere verilen

yksek bir unvandr.165 Bu unvann menene baktmzda Attilann bir olunun ad
olan Ellak veya llakn ilig ile bir mnsebeti olduu genelde kabul edilir. Orhun
bidelerinde devlet mnsnda il ve bu kelimeden gelen illig tbirlerine tesadf
edildii halde, bu bideyi diken Gktrklerin iligi hkmdar mnsnda bir unvan
olarak kullandklar grlmez.166 Gktrklerden sonra gelen Uygurlarda ise bu
kelimenin bir unvan olarak kullanld 820 tarihine ait Kara-Balgasun kitabesi ile
dier baz metinlerden anlalmaktadr.167
Karahanllara bu unvan muhtemelen
Uygurlardan gemi olmaldr. slmiyeti kabul ederek Abdlkerim adn alan ilk
Mslman Trk hkmdar Karahanl Satuk Bura Han, Bura, Han, Hakan ve Kara
ile birlikte lig unvann da kullanyordu.168 Satuk Bura Handan itibaren Karahtay
istilasna kadar sikkeler zerinde resm hkmdarlk unvan olarak han kelimesi ile
birlikte ilig-han olarak kullanlmtr.169 Bu sebeple Karahanl Devletine gnmz
tarihileri tarafndan lighanlar ad da verilmektedir. Karahanllarn hkimiyetine
son veren Karahtaylar devrinde de ilig unvan lig-i Trkmn eklinde devam
etmitir.170 lig unvan Hazar Trklerinde ve onlardan etkilenmi olan Macarlarda da
grlr.171 Seluklu Devleti, Karahanl Devletinde kullanlan unvanlarn ounu
kendinde muhafaza ettii iin dier unvanlar gibi ilig unvan da Seluklular
tarafndan kullanlmtr. Kutalmn olu Alp lig gibi. Bunun dnda Dede Korkut
164

Claude Cahen, le Diyr Bakr au temps des premiers Urtukides, extrait du Journal Asiatique
(octobre-dcembre 1935), p. 219-276, ev. Fuad Kprl, Belleten, Ankara, 1995, C. I, S. I, s. 288;
Kprlnn Alp . A. da makalesi var. Mirza Bala, lig, . A., C. V/II, stanbul, 1950.
166
M. Bala, lig, . A., s. 972.
167
M. Bala, lig, . A., s. 972-973. Bu konu hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Osman Turan, lig
Unvan Hakknda, Trkiyat Mecmuas, C. VII-VIII, stanbul, 1942.
168
R. Gen, Karahanl Devlet Tekilat, s. 8.
169
Ahmet Taal, lig, D. . A., C. XXII, stanbul, 2000, s. 108.
170
M. Bala, lig, . A., s. 973.
171
O. Turan, lig Unvan Hakknda, s. 196-197.
165
44
Kitabnda lig Koca olu Alp Eren apar adnn gemesi bu unvann uzun sre
kullanldn gsterir.
Ylk kelimesinin ylk, yani evli (y+lg) anlamnda da kullanabileceine
yukarda iaret etmitik. Acaba, y kelimesinin Trkede ev mnsnda olmas
dolaysyla ilig olarak okunan kelime ylk yani evli, ev sahibi anlamnda mdr ve
dolaysyla Kara Ylk Kara evli mnsnda olabilir mi?
Bir dier ihtimal olarak, acaba Osman Beyin lakb Ylkn kelime
mnsna gre mi verilmiti? Ak Koyunlularda hkmdarlara fizik zelliklerine
gre unvanlar verildii malumdur. Nitekim, Hasan Beye, uzun ve ince olduu iin
Uzun Hasan denmi; ayn ekilde Ak Koyunlularn son hkmdarlarndan olan
Ahmed Bey iin Gde lakbnn kullanlmas onun iman, kollarnn ve boyunun
ksa olmasndan kaynaklanmtr. Dnemin bu genel temlleri sebebiyle Osman
Bey, fizik zelliklerine binen kse ya da kel olmasndan dolay ylk lakbn
alm olabilir. Ylkn ilig hkmdar manasnda Osman Beyden baka dier Ak
Koyunlu hkmdarlarnda kullanld grlmediine ve Ak Koyunlularda
hkmdarlara fizik zelliklerine gre unvanlarn verildiine gre Osman Beyin
lakabnn da tysz, klsz anlamndaki Ylkten gelmi olmas muhtemeldir.
3.2. KARA
YLK
MNSEBETLER
OSMAN
VE
BEYN
AK
EMR
KOYUNLU
TMUR
LE
DEVLETNN
KURULUU
Ahmed Bey, ittifak ve destei karlnda Kad Burhaneddinden ErzincanBayburt arasn yurt olarak almt. Ne var ki bu kadar, bir beylik kurmaya veya
siyas bakmdan bamsz bir devlet oluturmaya yetmezdi. Zaten etrafn tamamen
kendine balama sevdasnda olan Kad Burhaneddinin de byle bir genilemeye izin
vermesi beklenemezdi. Ahmed Bey, Osman Beyi aileden dlamt. Maiyeti ile
Sivas tarafna gitmi olan Kad Burhaneddin de daha gvenilir bulduundan olsa
gerek Osman Beye orada bir yurt vererek Ahmed Bey yerine onunla i birliini
45
arttrm, bylece onu ister istemez Ak Koyunlularn fiili nderi durumuna

ykseltmiti.
Kara Ylk Osman Bey, Kad Burhaneddinin verdii emirleri yaklak on yl
baaryla yerine getirdi. Ancak ikisi arasnda kesin sebebi tam olarak belli olmayan
ve kaynaklarda muhtelif ekillerde geen bir anlamazlk kmas zerine, taraflar
Sivas dnda karlatlar ve Kara Ylk ani bir baskn yaparak Kad Burhaneddini
ldrd (1399).172 Bu olay Ak Koyunlu tarihi asndan dnm noktas oldu. Ancak
Ak
Koyunlu-
Kad
Burhaneddin
ittifakn
bozan
sebeplerin
tespiti
grnmektedir.
Ciddi bir sebep yokken, Kadnn ldrlmesine kadar varan anlamazlklar
hakknda kaynaklarda muhtelif bilgiler vardr. rnein bn Arabah esas sebep
olarak Kara Ylk Osman Beyin Kad Burhaneddine kar grevlerini yerine
getirmeyiini gsterir. Yani, Kara Ylk Osman Beyin, ykml olduu yllk
vergiyi deyemeyip nce dalk blgeye ekildiini, bir sre sonra Sivas
yaknlarnda bir yaylaya indiini, az sayda kuvvetle zerine gelen Kad
Burhaneddini gece baskn yaparak esir aldn, sonra da ldrdn
belirtmektedir.173 Eb Bekr-i Tihrn ise, Kad Burhaneddin tarafndan Kayseri
ynetimine tayin edilen eyh Meyyedin isyan zerine Kad Burhaneddinnin ehri
kuatt srada eyh Meyyed, Kara Ylk Osman Bey araclyla eer hayat
balanrsa Kayseriyi teslim edebileceini bildirmiti. Kaddan kiisel olarak eyh
Meyyed iin hayat garantisi alan Kara Ylk Osman Bey, ehrin daha fazla
172
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 45, ev. s. 42; bn ys, Muhammed bin Ahmed, Bedyiz-Zuhr
f Vekyi ed-Duhr, Tahkik: Muhammed Mustafa, C. I/II, Kahire, 1982, s. 502; Y. Ycel, Kad
Burhaneddin, s. 156; smail Hakk Uzunarl, Sivas ve Kayseri Hkmdar Kad Burhaneddin
Ahmed, Belleten, XXXII/126, Ankara, 1968, s. 219-220; smail Hakk Uzunarl, Anadolu
Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, 4. Bask, Ankara, 1988, s. 188-189; M. H.
Yinan, Akkoyunlular, . A., C. I, s. 256; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 80; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 271; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 8; Edward G. Browne, A
Literary History of Persia, Volume III, The Tartar Dominion (1265-1502), 1997, s. 404; Michel M.
Mazzaou, The Origins of the Safawids, Siism, Sfsm, and the Gult, Wiesbaden, 1972, s. 11; lhan
Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu Kara Ylk Osman Beyin Hayat ve Faaliyetleri, D. T.
C. F. D., XXXIV/1-2, Ankara, 1990, s. 100; Do. Dr. Abdulhalk ay, Akkoyunlular ve
Karakoyunlular, Tarihte Trk Devletleri II, Ankara, 1987, s. 455; M. Szen, Anadoluda Ak
Koyunlu Mimarisi, s. 358; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 212.
173
Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 157; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 256.
46
direnmeden teslim edilmesini salamt. Ne var ki, Kara Ylk Osman Beye
verdii sze ve onun daha sonraki tm abalarna karn, Kad Burhaneddin, Osman
Beyin yakn akrabas olan eyh Meyyedi ldrtmekte bir saknca grmedi.
Mttefikinin bu tutumu Kara Ylk Osman Beyi zmekten de teye tedirgin etti ve
buyruundaki 600 kadar Ak Koyunlu askeri ile birlikte Divrii ynne ekilip gitti.
Bundan sonra 1396 ylnda, Kad Burhaneddinin ardlarna dtn, Karabel
denilen yerde Ak Koyunlular yakaladn, ancak hem sava hem de hayatn
yitirdiini yazmaktadr.174 Ancak John Woodsa gre; bu kayttaki kronolojik
tutarszlklar, bu iddiann geerliliine bir hayli glge drmektedir. nk eyh
Meyyed 25 Muharrem 799/ 30 Ekim 1396da idam edilirken, Kad Burhaneddin
ancak 28 evval 800/ 14 Temmuz 1398de yani bir yl dokuz ay sonra
ldrlmtr.175 Bu konuda Schiltbergerin yazdklar Esterbd ve Memlk
kaynaklarnca da desteklendii iin akla uygun gelmektedir.176 Nibolu Meydan
Savana katlm olan Schiltbergere gre Ak Koyunlu Kara Ylk Osman Bey,
Sivas hkmdar Kad Burhaneddinden 1398 yaznda srleri iin bir yaylak yeri
gstermesini istemiti. Kad Burhaneddin Ahmed ise kendisine sonbahara kadar
olmak artyla bir yer vermiti. Osman Bey buna krlm olmal ki, hkmdardan
izin almadan, memleketine dnmek zere hareket etmiti. Bunu haber alan Kad
Burhaneddin, son derece kzm ve bir miktar kuvvetle onu takip etmeye balamt.
Kararghndan henz ayrlm olan Kara Ylk Osman Beyi, emrleri ile birlikte
yakalayp geri getirmeleri grevi ile arkasndan yine bir miktar kuvvet gndermiti.
Ancak takip edildiini renen Kara Ylk, takip edenlerden gizlenmek amacyla
sarp yerlere ekilmiti. Nihayet geceyi evresindeki dzlklerde geiren Kad
Burhaneddin, durumu renince buna inanmak istememi, yeniden bin kiilik bir
kuvveti, durumu aratrmak iin, o blgeye gndermeye karar vermiti. Tam bu
srada Kara Ylk anszn saldrya geerek Kad Burhaneddine yklenmiti. Bu
beklenmedik saldr karsnda kuvvetlerinin bozguna uradn gren Kad
Burhaneddin de bir ata binerek muharebe alanndan uzaklamak istemiti. Fakat Kara
Ylk Osman Beyin emrindeki komutanlardan biri tarafndan takip edilerek
174

J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 80; Esterbd, Bezm u Rezm, s. 474-475.
176
bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. I / II, s. 502; Esterbd, Bezm u Rezm, ev. s. 474-475.
175
47
yakalanmt. Kendisini yakalayan bu kiiye Kad, hkmdar olduunu sylemi ve

serbest brakmasn istemi hatt buna karlk bir kale bile vermeyi vaad etmiti.
Ayrca, teminat olarak da parmandaki hkmdarlk yzn, bu komutana
vermeyi bile gze almt. Ancak bu kii onun teklifi kabul etmeyerek onu esir ald
ve Kara Ylkn karsna getirdi. Kara Ylk de Kad Burhaneddini yanna alarak
Sivasa yrd, bunu gren Sivas halk ehri savundu. Kad Burhaneddin hayatnn
balanmas ve braklmasna karlk Kara Ylk Osman Beye Kayseri ve
evresini terke hazr olduunu bildirdi, ancak buna raz olmayan Osman Bey, ehir
halknn gz nnde Kad Burhaneddin Ahmedin bann vurulmas iin emir
verdi. Bundan sonra cesedini drde blerek her parasn bir sra geirdi.177
Osmanl kaynaklarnda ise Kad Burhaneddinin lm ile ilgili olarak u
bilgiler kaytldr: Kara Ylk Osman Bey yurdundan ayrlarak emrindekilerle
Ruma gelmi ve Kad Burhaneddine snp onun hizmetine girmiti. Saysz ikram
ve iltifat gren Kara Ylk, bir sre byle yaadktan sonra yurduna dnmek istemi
ve anszn hareket etmiti. Bunu haber alan Kad Burhaneddin, kendisinden izin
almadan giden Kara Ylk Osman Beye kzm, yannda bulunan ok az kuvvetle
ardna dmt. Meydana gelen savata kahramanca savaan Kad Burhaneddin
Ahmed, Kara Ylk Osman Beye yenilerek ldrlmtr.178
Btn bu bilgilerden kan sonuca gre, Kad Burhaneddin Ahmed ile Kara
Ylk Osman Beyin aras alm ve iki taraf Sivasn dnda savaa tutumulardr.
Nihayet Osman Bey, ni bir baskn yaparak Kad Burhaneddini gafil avlamay
baarm ve onu ldrmtr. Bu ldrme olaynda Timurun da bir pay vardr.
Nitekim onun iktidar boyunca Timurla her zaman ibirlii iinde bulunmas bu
gr tamamen desteklemektedir.179 Gerekten de bu hkmdarn lm Timura
bal beylik ve devletlerde sevinle karlanmt. Timur yapt son seferlerle
Memlk sultan Berkk ile snr komusu oldu. Timur tehlikesi karsnda Kad
177
Johannes Schiltberger, Trkler ve Tatarlar Arasnda (1394-1427), ev. Turgut Akpnar, stanbul,
1995, s. 52-54; Yaar Ycel, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular (1393-1402),
Ankara, 1987, s. 57.
178
Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 159; Y. Ycel, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri, s. 57.
179
Y. Ycel, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular, s. 59.
48
Burhaneddin Ahmedin giriimiyle Osmanl sultan Yldrm Byezid, Altnorda han

Toktam ve Memlk sultan Berkk arasnda drtl blgesel bir ittifak
kurulmutu.180 Bu ittifak da Kara Ylkn Kady ldrmesi ve hemen ardndan da
Berkkun vefatyla dald. Berkktan sonra yerine ocuk yataki olu Ferec
geti.181 Orta Anadoluda baz karklklar kt. Batdan Yldrm Byezid, doudan
ise Timur bu blgeye gz dikti. Ferecin birinci saltanat esnasnda (1399-1405)
Timur Sivas, Mara ve Ayntab (Gaziantep) ehirlerini tahrip ettikten sonra Suriye
hudutlarna dayanmt.
Memlkler, Timurun Halebin kendisine teslim edilmesi isteine kulak
asmadlar. Suriyedeki nibler, mukavemet iin bir araya geldiler ise de Timur,
Halebde onlara ar bir darbe indirerek, ehri yama ve tahrip etti (1400 Ekim
sonu).182 Kk Sultan Ferec, beraberinde halife ve kadlar olduu halde ordusunun
banda Timura kar yrd, ancak 1400 yl sonlarnda Timur, Dmak
yaknlarnda Memlklere ar bir darbe daha vurdu. Dmaka giderek ehri yama
ve talan etti. Bunun zerine Ferec, Timurun dikte ettii artlarla bar yapt. Nihayet
Timurun 1405 ylnda vefat zerine Suriye ve Msr tehdit eden tehlike de ortadan
kalkm oldu.
Kad Burhaneddinin lmnden sonra onun yn ve erkan- devleti olu
Aladdin Ali elebiyi hkmdar ilan ederek Sivas ona teslim ettiler. Kara Ylk
Osman Bey ise ehri muhasaraya balad.183 Yeni hkmdar Aladdin Ali elebi,
kaynpederi Kara Tatar beyinden yardm istedi, ancak Tatar kuvvetleri Kara Ylk
karsnda
duramadlar.
Sivasllar,
ehirlerinin
Ak
Koyunlular
tarafndan
yamalanmasndan korktuklarndan onlara teslim olmak yerine Osmanl sultan

Yldrm Byezide haber gnderip ehri Osmanllara teslim edeceklerini bildirdiler.
180
Cneyt Kanat, Orta Douda Hkimiyet Mcadelesi (1382-1447) Memlk-Timurlu

Mnasebetleri, Trkler Ans., C. V, Ankara, 2002, s. 135.
181
el-Makrz, es-Slk, C. III/III, s. 959; bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, enNcmz-Zhire fi Mlk-i Msr vel-Khire, C. XIII, Beyrut-Lbnan, 1992, s. 132.
182
M. C. ehabeddin Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, . . E. F. Tarih
Dergisi, S. 25, stanbul, 1971, s. 23; Kzm Yaar Kopraman, Msr Memlkleri (1250-1517),
Trkler Ansiklopedisi , C. V, Ankara, 2002, s. 115.
183
Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 160; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 256.
49
Bunun zerine Yldrm Byezid, byk olu Sleyman elebiyi ok sayda

kuvvetle Sivasa gnderdi. Schiltbergerin de iinde bulunduu bu kuvvet, Kara
Ylk malub etti ve ehir ehzadeye teslim oldu. Bylece Kad Burhaneddinin
topraklarnn nemli bir ksm Osmanllarn eline geti.184
Osmanllar ile yapt sava kaybeden Kara Ylk Osman Bey, Kad
Burhaneddini ortadan kaldrdktan sonra bu topraklarda kurmay amalad Ak
Koyunlu Devleti dn gerekletiremeden Erzincana giderek Mutahharten ile
birleti.185 Bu birleme esasen kendisinin ve Ak Koyunlularn bahtn aacak olan
Timur ile ittifak yolunu da amtr.
Mutahhartenin daha nce dman olduu ve ancak Kara Koyunlularn
yardmyla yenebildii Ak Koyunlular ile bir anda her eyi unutup ittifak
kurabilmesi, ezel dman Kad Burhaneddini ortadan kaldrmalarnn yan sra,
batda hzla gelien Osmanllara kar sava Ak Koyunlu boylarn zaman
geldiinde kullanabilme dncesinden kaynaklanm olmaldr. Ancak Kara Ylk
Osman Bey, Mutahharten ile kurduu ittifakn kendisine bir Ak Koyunlu devleti
kurma imkn veremeyeceine inand iin ayrca daha gl bir devletle de dostluk
kurmay denedi. 1398 ylnda daha nceleri snrlarna saldrlar dzenleyerek eitli
zararlar verdii- Memlk sultan Berkka bavurarak buyruuna girmek istediini
bildirdi.186 Sultan Berkk, Kara Ylk Osman Beyin bu isteini memnuniyetle
kabul etti. Siyas bir varl ve sfat olmamasna karn buyruundaki Ak Koyunlu
boylaryla Anadoluda her zaman etkili olabilen Kara Ylk Osman Bey gibi bir
yneticiyi kazanmaktan baz politik yararlar umarak ona bir amannme ile 50.000
gm dirhem gnderdi.187 Fakat Sultan Berkkun ksa mddet sonra lm ve
yerine ocuk yataki olu Sultan Ferecin gemesi neticesinde Memlk Devletinde
bir i karklk yaand. Bu durumdan yararlanan Osmanl sultan Yldrm Byezid,
184
Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 160-161.

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 46, ev. s. 42; J. Schiltberger, Trkler ve Tatarlar Arasnda, s. 59;
Y. Ycel, Kad Burhaneddin, s. 161; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; F. Smer,
Akkoyunlular, T. D. A., s. 9.
186
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; A. ay, Akkoyunlular ve Karakoyunlular, s. 155.
187
bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. I/II, s. 521-22; M. C. ehabeddin Tekinda, Berkuk Devrinde
Memlk Sultanl, stanbul, 1961, s. 91; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257.
185
50
Anadoludaki Memlklerin elinde bulunan ehirleri ele geirdi. Kara Ylkn

Memlk Devleti ile ittifak yapma mitleri ok abuk krld ve yeni araylar iine
girdi. 1399 ylnda Mutahharten araclyla mnsebet kurduu Timurun
Karabadaki klana giderek balln ve tm Ak Koyunlu boylaryla birlikte
buyruuna girmek istediini bildirdi.188 Timur da kendisine kar her yerde iddetle
mukavemet eden Kara Koyunlularn amansz dman Ak Koyunlularn hizmetini
kabul etti. Kara Ylk Osman Beye byk ilgi gstererek ona vaadlerde bulundu.
1400 ylnda Timuru yeniden ziyarete giden Kara Ylk Osman Bey, ayn yl iinde
Timurun Anadoluya yapt ilk sefere Avnikde katld. Ak Koyunlu kuvvetlerinin
ncln yapt Timur ordusu nce Sivas, ardndan Elbistan ve Malatyay
Osmanllardan ald.189 Kara Ylkn bu hizmetlerine karlk Timur -daha nce
vermi olduu sze sadk kalarak- Malatyay Kara Ylk Osman Beye verdi.190
Malatyann alnmas, Kara Ylk Osman Beyin Ak Koyunlular siyas bir
varlk haline ykseltme amacnn ilk basamadr. Timurun Suriye seferinde de
nclk grevlerini srdren Ak Koyunlular, Haleb ve am dolaylarnda yaplan
savalarda tm gleriyle arptlar. Kara Ylk Osman Bey ve olu brahim Bey,
Timurun kendilerine olan gvenini artrmak iin stn aba harcadlar. Timur, Ak
Koyunlularn 1401 ylndaki bu yardmlarn da karlksz brakmad ve midi
Kara Ylk Osman Beye verdi.191 Buras Uzun Hasan Beyin Tebrizi alp,
bakentini oraya tad 1467 ylna kadar Ak Koyunlulara bakentlik yapacaktr.
Timur, Musulu da kardeinin olu Hseyin Beye verdi. 1401 ylnda mide hkim
olan Kara Ylk Osman Bey, ayn yl iinde Timurun Irak yry srasnda
188
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 47-48, ev. s. 43; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; F.

Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 271; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 9.
189
N. mi, Zafernme, ev. N. Lugal, Ankara, 1949, s. 260-263; Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 48,
ev. s. 43.
190
191
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 48, ev. s. 43; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 189; M. H.
Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 271; W. Hinz,Uzun
Hasan ve eyh Cneyd, s. 112; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu, s. 100; E. G. Browne,
A Literary History of Persia, V. III, s. 404; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, V. VI, s.
157; Michel M. Mazzaou, The Origins of the Safawids, s. 11; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s.
9.
51
verdii buyrua uyarak Artuklu hkimiyetindeki Mardin Kalesinin kuatmasn

srdrd ve kenti anlama yoluyla bir sre sonra teslim alp, haraca balad.192
Ak Koyunlular bundan sonra hkimiyet sahalarn hzla geniletmeye
altlar. Aile ii anlamazlklarn giderilmesinde de olumlu gelimeler yaand.
Ahmed Beye bal Erzincan Ak Koyunlular Kara Ylk Osman Beye iltihak
ederken 1402 baharnda Ahmed Bey ve Pir Ali Beyin de katlm ile hanedan birlii
saland. Kara Ylk Osman Bey, yine ayn yl iinde olu brahim Beyi Hasankeyf
zerine gndererek Melik Sleyman vergiye balad gibi, k geirdikten sonra
Sleyman ve Zirk Krtleri zerine yapt seferlerde baz kaleleri ele geirdi.193
Timurun 1402 ylnda Anadoluya yapt ikinci sefere Kara Ylk Osman
Bey ile kardeleri Ahmed Bey ve Pir Ali Bey de katld.194 Yldrm Byezid ile
yaplan Ankara Savanda Ak Koyunlu kuvvetleri Timur ordusunun orta kesiminde
yer ald. Kara Ylk Osman Bey ile kardeleri Ahmed ve Pir Ali Beyler k Timur
ile birlikte Anadoluda geirdiler. 1403 yl ilkbaharnda, Timurun Anadolu
yamasnda ele geirdii mallar douya gtrmekle grevli kafileye Ahmed Beyin
olu Mehmed Bey ve Pir Ali Beyin olu Pilten Beyin baskn yapmas zerine
Timur, oullarnn yaptklarndan Ahmed Bey ve Pir Ali Beyi sorumlu tutarak onlar
alkoydu ve lnceye dein salvermedi.195
192
Kara Ylk Osman Bey, Mardinin kent merkezini deil evresini ele geirmitir. Son Artuklu
hkmdar Melik Salih Ahmedin 1408 ylnda Kara Koyunlu Kara Yusufa terk ettii Mardin, ancak
1432 ylnda Ak Koyunlu topraklarna katlabilmiti.
193
194
195
52
3.3. MEMLKLERLE MNSEBETLER

1403 yl ortalarnda Anadoludan ayrlan Timur, mid ve evresinin
ynetimini Kara Ylk Osman Beye verdi, midi merkez edinen Kara Ylk
Osman Bey, kendisine kar koyan kardelerinin direnmelerini krdktan sonra gl
bir Ak Koyunlu devleti kurmak yolundaki planlarn uygulamaya koydu. Nitekim
Timurun bu seferlerinden sonra ortam Kara Ylkn devletini kurmas iin gayet
msait bir hle gelmiti.
Timurun buyruu zerine Dmak nibi ve gelecein Memlk sultan elMeyyed eyh tarafndan tutuklanan Kara Koyunlu hkmdar Kara Yusuf, 12 ay
tutukluluktan sonra, Timurun lm haberinin Suriyeye ulamasyla salverildi.
Timurlularn eline geen zerbaycan ve Iraktaki eski topraklarn yeniden
kazanabilmek zere ie girien Kara Yusuf, Diyr- Mudrdan gen Derlerden,
yerleik Artuklu kuzenleri Mardinli sadan, Tercil, Silvan ve Cizreli Zirk,
Sleymn ve Buht Krtlerinden oluan bir maiyet oluturdu. Bu gruplarn her biri,
Kara Ylk Osmann mid ve Suriye bozkrlarndaki konumunun kendileri iin
oluturduu tehlikenin farknda idiler. Bu sebeple de Kara Yusufu, Timur yanda
Ak Koyunlulara saldrmaya zorluyorlard. Ak Koyunlular ve Kara Koyunlular
arasnda 20 gn devam eden savan ardndan taraflar birbirleriyle ba edemeyip
atekes yapmaya karar verdiler. Eb Bekr-i Tihrnde bu konu ile ilgili Kara
Yusufun azndan unlar sylenmektedir: Biz her ikimiz Trkmeniz. Daha fazla
birbirimize saldrmak iin aba harcamayalm. Bundan fazla birbirimizle
dvmeyelim. Her birimiz Rum ve aatay gibi dmanlarmzla megul olalm.
Senin iin en uygun davran, durumlarn bildiin Suriye ve Ruma saldrmak;
benim iin ise, aatay ile mcadele etmektir. Bu, devletin selameti iin
gereklidir.196
Kara Yusuf, balangta buna uyup 1406 ve 1408de iki parlak zaferle
Timurun torunu Eb Bekri zerbaycandan srd. Timurun lmnden yaklak
196
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 58-59, ev. s. 49; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 85.
53
yl sonra eski topraklarn yeniden ele geirdi ve Irak- Acemde Timurlular, Irak-
Arabda Celyirler ve midde de Ak Koyunlular zerine yrmeye hazrland. Kara
Ylk Osman Bey de Mardin zerine sefere kt.
3.3.1. si Memlk Valisi Emr Cekem Olay
Kara Ylk Osman Bey, Kara Yusuf ile yapt anlama neticesinde Mardini
kuatmak iin nc defa sefere kt. nce Krtler, ardndan da Mardin hkmdar
ez-Zhir sa zerine saldrd. Mardin hkmdarnn ve Krt emrlerinin ona kar
koyacak gleri yoktu. Onlar da Memlklerin Dmak nibi Emir Cekemden yardm
istediler. Sultan Ferec, 1405-6 ylnda Cekemi Haleb valisi tayin etmi ve
Trablusun idaresini de ona vermiti. Zaten sultan olmak niyetinde olan Cekem,
Sultan Ferece kar muhalefete balad ve Zilhicce aynda (Mays-Haziran) Dmak
naibi eyhi yenerek Suriye hkimi oldu. Sultan Ferec ertesi yln balarnda (1406)
onu tedib etmek iin Halebe kadar gitti; ancak bir baar salayamadan geri dnd.
Ferecin dirayetsizliinden de faydalanan Cekem ayn yln evvl aynda (MartNisan 1407) el-Melik el-dil unvan ile Halebde kendisini sultan ilan etti.
197
Frattan Gazzeye kadar olan yerlerde adna hutbe okuttu. Divrii ve Malatya
hududuna kadar Haleb, am, Humus, Hama ve Trablus saltanatna sahip idi.198 Emr
Cekemin Trkmenlerle olan mnsebeti nemlidir. ok cesur ve marur bir insand.
yle ki yapt toplantlarda kendisinin benzersiz olduundan dem vurur ve Keke
Kara Osman, Kara Yusuf ve Dulkadirli Nsreddin bir araya gelseler de benimle
savamak iin ortaya ksalar, onlarla dvp vurusam derdi.199 Emr Cekem,
Mardin hkmdarnn ve Krt emrlerinin yardm istekleri zerine sefere karar verdi.
Onun bu sefere kalkmasnn baka bir sebebi de nallu ve Bayat boylarndan bir
topluluun kendisinden kaarak Kara Ylk Osmana katlm olmalar ve onlar
197
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 41; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, , C. XIII, s. 22; bn

Hacer, nbl-Gumr, C. VI, Beyrut, 1986, s. 10; ehabeddin Tekinda, Memlk Sultanl
Tarihine Ksa Bir Bak, . . E. F., Tarih Dergisi, s. 24; Faruk Smer, ukurova Tarihine Dair
Aratrmalar, Tarih Aratrmalar Dergisi, C. I, Ankara, 1965, s. 42-43; K. Y. Kopraman, Msr
Memlkleri, s. 115.
198
199
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 59, ev. s. 49; F. Smer, ukurova Tarihine Dair Aratrmalar, s.
43.
54
istemesine ramen, isteinin Kara Ylk tarafndan kabul edilmemi olmasyd.200

Harekete geen Cekem, Bireciki alncaya kadar kuatt ve ehrin valisi Gzeli
ldrd.201 Sonra Birecikten Frata dnd. Kara Ylk bunu duyunca ona eli
gnderip bar istedi. Cekemden Halebe dnmesini istedi ve ona ok sayda deve,
koyun, at vesaire mal vereceini vaad etti.202 El-Aynye gre, Cekemin yanndaki
arkadalar, beleri ve ileri gelenlerden bir topluluk da Cekemin huzuruna kp
ondan bu bar teklifini kabul etmesini Kara Ylke msbet cevap vermesini rica
ettiler. Ancak Cekem buna raz olmad ve Yanma gelip zengideki ayam
pmedike bundan vazgemeyeceim, bundan sonra istersem onu affederim, istersem
ldrrm dedi.203 Neticede Cekem, Kara Ylkn isteini reddetti.204
Cekem Mardine doru ilerledi ve ehrin yaknlarndaki Harzem205 denilen
bir yerde konaklad. Kara Ylk bunu duyunca midde muhasara iin hazrland.
Yine el-Aynye gre, bilhassa hrinin olu Saru Seydi bara yanamas iin
Cekeme ok srar etti. Cekem, tam bunu kabul etmek zereydi ki Mardin hkimi
Melik ez-Zhir Mecdeddin sa ve hcibi Feyyaz, Cekemi Kara Ylk ile sava iin
kkrtp Kara Ylk hakknda pek ok ikayette bulundular. Bunun zerine Cekem,
Kara Ylk ile savamak iin daha da arzu duydu.206 Cekem ile Kara Ylk arasnda
yaplan savata Kara Ylkn ok sevdii olu brahim, Cekem tarafndan
ldrld.207 brahim Beyin lmnden sonra Kara Ylk, mid surlarna snd.
Ak Koyunlular kendilerini mdafaaya aldlar. Cekem, Ak Koyunlularn zerine
saldrd. midin etraf kayalk ve ukurluk idi. Kara Ylk, ehrin mdafaas iin
200

el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 45; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VI, s. 10; bn Tagr Bird, enNcmz-Zhire, , C. XIII, s. 23; bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. I/II, s. 772.
202
K. Y. Kopraman, el-Aynnin Ikdul-Cumnnda XV. Yzyla Ait Anadolu Tarihi le lgili
Kaytlar, Ankara n., Sosyal Bilimler Ens., Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1971, s. 58. bn ys
da ise bu mallarn gnderildii yazar. Bkz. bn ys, Bedi ez-Zuhr, C. I/II, s. 772-773.
203
K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn , s. 58.
204
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VI, s. 11; bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. I/II, s. 772-773 K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 58.
205
Mardine bal Kzltepenin 8 km. kuzeydousunda, Mardinin gneybatsnda, Zerkan suyu
kysnda bulunmakta olup imdi bir kydr. Artuklu hkmdarlar Harzemde eskiden beri kkler ve
hayr messeseleri yaptrmlard (Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 61, ev. s. 50).
206
K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 58; bn Tagr Bird, en-Ncmuz-Zhire, , C. XIII, s. 23.
207
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 64, ev. s. 52; el-Makrz, es-Slk, C. IV, s. 46; bn ys,
Bedyiz-Zuhr, C. I/II, s. 772-773; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 58-59; bn Tagr Bird, enNcmuz-Zhire, , C. XIII, s. 23; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 10.
201
55
etrafn evreleyen topraklara su verdirdi ve bir bataklk oluturdu. Bir yandan da

surlarn arkasndan Trkmenler sapanlarla ve elleriyle ta atyorlard. Cekemin
svari atllar amura battlar ve ardndan Cekem de tm uyarlara ramen ilerledi ve
amura batt. Ak Koyunlular Cekem ve ordusunu drt bir yandan taladlar. Cekem
darack bir geitte amurun iinde atnn stnde skp kald ve sonunda
Trkmenler tarafndan ldrld (25 Nisan 1407). Cekemin lm hakknda
kaynaklarda baz farkllklar olmakla beraber gerek Memlk kaynaklar gerekse Ak
Koyunlu kaynaklar Emr Cekemin bozguna urayarak ldrldn yazar.208 Ak
Koyunlular, Cekemin ordusunun byk ksmn ldrdler, bir ksmn da esir
aldlar. Aralarndan ok az insan kurtulabildi. Bu savata Mardin hkmdar Melik
sa ile onun hcibi Feyyz, Halebde Hcibl-Hccb olan Emr Nsrddin bn
hri, Ayntb nibi Emir Akmul gibi pek ok insan ldrld.209 Emir Gmboa
el-sev ve Emir Timurboa el-Metub ise Halebe varncaya kadar katlar.210
Kara Ylk Osman, Cekemin ban keserek Memlk sultan Ferece
gnderdi. Sultan Ferec buna ok sevindi. Kahirede gn sevin davullar alnd.
Cekemin ba Zveyle kapsnda yedi gn asl kald.211 Ayrca Kara Ylk,
kazand bu zaferin iareti olarak Cekemin elini kesip, Dulkadir Beyi Nsreddine
gnderdi. Nsreddin Bey de bylelikle derin bir nefes ald.212 Kara Ylk Osman
Bey, Cekem olayndan sonra uzun mddet Memlklerle iyi geindi.
208
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 41-46; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VI, s. 11; bn Tagr Birdi, enNcmz-Zhire, , C. XIII, s. 23-24; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. I/II, s. 772-773; K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 59; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; . Tekinda, Memlk
Sultanl Tarihine Ksa Bir Bak, s. 24, Osman Turan, Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi,
stanbul, 1993, s. 198-199; F. Smer, Ak Koyunlular, D. . A., s. 271; F. Smer, ukurova
Tarihine Dair Aratrmalar, s. 43; Refet Yinan, Dulkadir Beylii, Ankara, 1989, s. 37. Kitb-
Diyrbekriyyede Cekemin Kara Ylk tarafndan grtlana saplanan bir okun ardndan, olu
brahim Beyin nkerlerinin Cekemin iki kann arasndan okla vurularak ldrld
kaydedilmitir (Tihrn, Diyrbekriyye, s. 65, ev. s. 52). 1407 ylnda vukbulan bu savan tam
tarihi hakknda kaynaklarda farkllklar vardr. Bkz. J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 86; F. Smer,
209
Tihrn, Diyrbekriyye, I, s. 65, ev. s. 52; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, s. 25; K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 59; bn ys, Bedi ez-Zuhr, C. I/II, s. 772-773.
210
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, , C. XIII, s. 25; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. I/II, s. 772773.
211
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 26; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. I/II, s. 772773, 777; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VI, s. 12; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 60.
212
R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 37; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 60.
56
Bu savata Kara Ylk, olu brahimi kaybetmesine ramen ilk nemli

baarsna imza att. Zaferden sonra Kara Ylk Osman Bey, kendisine katlm olan
bir ksm Derli ile birlikte Ruhay zabdetti (1408). Bundan sonra da bu ehir hep
Ak Koyunlularn elinde kald.213
3.3.2. Ak Koyunlular-Kara Koyunlular Arasndaki ekimeler ve Bu

Srada Memlkler le Mnsebetler
Ak Koyunlular ile Kara Koyunlular arasnda 1407 ylnda yaplm olan
anlamaya ramen iki Trkmen boyunun ittifak hatt bar hali hibir zaman
gereklememitir.
Urfay ele geiren Osman Bey, buradan Mardine ynelerek ehri kuatt. Bu
srada ok zayf durumda bulunan Mardin Artuklular areyi Kara Koyunlulardan
yardm istemekte buldular. Muta bulunan Kara Yusuf Bey, verdii sz unutarak
Mardin hkimi Melik Salihin yardma geldi. Kuatmay kaldrarak mid hududunda
Kara Yusufu karlayan Osman Bey burada yaplan savata yenilgiye urad
(1409).214 Kazand zaferden sonra Mardin, Kara Yusufun oldu, ktasn da Artuklu
hkmdarna verdi. Bu suretle Mardin ve yresinde asr hkm sren Artuklular
da sona ermi oldu.215
Kara Yusuf 1410 ylnda Erzincan fethetti. Bundan sonra Bayburt, Tercan
ve spiri de fethederek, buralar Erzincan valisi Pir mere verdi. Bu dnemde Kara
213

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 68, ev. s. 54; Cafer brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine
Dair Oerkler, Bak, 1958, s. 67; XV. Faruk Smer, Karakoyunlular, D. . A., C. XXIV, stanbul,
2001, s. 435; . Aka, Timurlular Devleti, s. 46; smail Aka, randa Trkmen Hkimiyeti (Kara
Koyunlular Devri), Ankara, 2001, s. 8.
215
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 68, ev. s. 54; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 80; F. Smer,
Karakoyunlular, D. . A., s. 435; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 10. Ancak bn ysda Kara
Ylkn, Musulu Melik es-Salih Ahmede kta olarak verdii ve ondan Mardini ald el-Melik esSlihin Musulda uzun sre kalamad ve zntsnden aniden ld ve bylece Artuklular
Devletinin sona erdii yazlmaktadr. (bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. I/II, s. 793).
214
57
Koyunlular
ok
glenmi
ve
aatayllar
zerbaycandan
karmay
baarmlardr. Kara Koyunlular karsnda etkisiz kalan Osman Beyin elinde ise
sadece mid, Urfa ve Ergani gibi ehirler kald.216 Bylece Kara Yusuf, Ak
Koyunlular iki taraftan kuatm oldu. Bu kuatmay krmak isteyen Osman Bey,
durumunu glendirmek iin Timurun komutanlarndan emseddinin elinde
bulunan Kemah Kalesini ald. Bu arada Timurlular ve Memlklerin de desteini
alan Osman Bey, Kara Koyunlular zerine gitmeye devam etti. nk zellikle
Memlkler, Ak Koyunlular kendileri iin Kara Koyunlular karsnda bir gvence
olarak gryorlard. Eer onlar zayf duruma derse Kara Koyunlular daha tehlikeli
olabilirlerdi. Ayrca bu iki Trkmen devletinin birbirleri ile atmalar enerjilerini
daha da drecekti. Buna karlk Kara Yusuf, 1412de Mu zerinden Mardin yolu
ile mid nlerine gelip buralar ve ermikin ekili arazisini hasara urattktan sonra
Erganide Ak Koyunlu beyini yine baarszla uratarak kaleye kapanmaya mecbur
brakt. Kuatmaya girimeyen Kara Yusuf ehri yamaladktan sonra Tebrize
dnd.217
Memlk sultan eyh 1415/16 ylndaki Kanbayn isyann bastrdktan
sonra daha Halebde iken, Kara Ylk Osman Bey, olu Eb Yezidi eli olarak
sultana gndererek zaferini kutlad ve deerli hediyeler takdim etti. eyh, Eb
Yezidi gzelce konukladktan sonra 27 Kasm 1415
tarihinde babasna geri
gnderdi ve deerli hediyelerle mukabelede bulundu.218 Kara Ylkn olu Eb

Yezidin dnmesinden sonra, Kara Yusufun elisi de henz Halebden ayrlmam
olan Sultan eyhin yanna gitti.219 Bu elinin
geli sebebi kaynaklarda
belirtilmemekle birlikte zaferini tebrik iin geldii tahmin edilebilir.220 Memlk

sultannn si bir nibini yenmesi vesilesiyle bile olsa bu iki Trkmen beyi tebrik
216
F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 435 ; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu, s.
103.
217
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 67-68, ev. s. 53-54; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. I/II, s. 813; F.
Smer, Kara Koyunlular, s. 90; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 436; F. Smer,
218
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 329; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 61; Kzm Yaar
Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, Sultan al-Malik al-Muayyed eyh al-Mahmud Devri (14121421), Ankara, 1989, s. 192.
219
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 329; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 192.
220
K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 192.
58
etmekte birbirleriyle yaryorlard. Kara Yusufun douda ahruh ile megul

olmasndan istifade eden Kara Ylk Osman Bey, 1416 yl Eyllnde Erzincan
kuatp o civarda tahribat yapt. Burann hkimi Pir mer de metbuu Kara Yusuftan
yardm istedi. Bunun zerine Yusuf Bey, olu skender ile Erzincana bir ordu
gnderdi. Bunu haber alan Kara Ylk de kuatmay kaldrarak geri ekildi.221 Ayn
yln Kasm aynda lkelerine gnderilen eliler arasnda Kara Yusufun elisi de
zikredilmektedir.222 Ne zaman geldii ve ad yazlmayan bu elinin gitmesinden ksa
bir sre sonra 27 Kasmda Kara Yusuftan bir eli geldii kaydedilmektedir.223 Ayn
ekilde bu elinin de ad ve geli sebebi sylenmemektedir. Ancak bu eli Kara
Ylkn Erzincan kuatp, o havaliye zarar vermesi zerine gnderilmi olup bu
eli ile Pir merin elisi de gelmi idi.224 nk 1417 ylnda eyh nc Suriye
seferine kt zaman maiyetinde gtrd kiiler arasnda bir nceki ylda gelmi
olan Kara Yusuf ve Pir merin de elileri vard.225 Sultan bu seferi srasnda
Elbistanda iken Kara Yusufa mektup ve hediyeler gnderdi. Hangi tarihte
gnderildii bilinmeyen Sultann bu elisi Kara Yusufun elisi Dengiz ile birlikte
gelmiti.226 Bu Dengiz muhtemelen Sultann maiyetinde Kahireden kt
bildirilen eli olacaktr.227
Dengizin eyhin elisi ile birlikte Kara Yusufa dnmesinden sonra Sultan
Hsn- Mansurda iken 10 Austos 1417 tarihinde Kara Ylkn elisi Sultana
geldi.228 Bundan bir gn sonra da Kara Yusuftan Kadaskeri Hamideddin eliyle
mektup ve hediyeler geldi. Getirdii mektuba verilen cevapta Kad Baba olarak
zikredilen Hamideddin ok gzel karland ve kendisine uygun ekilde muamele
221
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 364; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 96-97; K. Y. Kopraman, Msr
Memlkleri Tarihi, s. 193.
222
223
224
Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 193.
225
226
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 409; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 260.
227
228
59
edildi. Hmideddinle beraber Kara Yusufun olu Muhammed ah ve Erzincan

hkimi Pir merin de mektup ve hediyeleri geldi.229
Sultan eyh Hsn- Mansurdan kalkarak Khtaya gelip kaleyi kuatt.
Esasnda Sultan eyhin Malatya civarna yapt bu seferin amac Malatya,
Drende, Behisni, Gerger ve Khta kalelerini ele geirmekti. Khta kuatmas
srerken Kara Yusufun Kara Ylk ile savamak iin yaknlara geldii haberi kt.
Bunun zerine Kara Ylk, olu Hamzay, nibi emseddin Emirze ile birlikte
Sultana gnderip yardmn rica etti. Sultan eyh, Kara Ylkn oluna ve nibine
ikramda bulunup onlar arlad.230
Onun arkasndan civardaki kalelerin niblerinin elileri birer birer sultana
gelirlerken, bu arada Erzincan hkimi Pir merin de elisi geldi. Pir mer, Kara
Ylk ele geirmek iin emrinde 20.000 atl ile yrdn bildirdi.231
Gergeri muhasara etmekte olan Memlk nibi Kokardan Kara Yusufun,
Kara Ylk yendiini, yanndaki askerlerin korkarak Gergerden ayrlmak
istediklerini bildiren mektubu geldi. Onun mektubu okunurken Dmak nibi
Akbaydan, Kokarn Gergerden ayrldn bildiren haber geldi. Kara Yusufun
yaknlarda bulunmas Memlk askerlerini hayli rktmt. am nibinin de Gerger
Kalesi nibi ile anlap Halebe doru yrd haberinin gelmesi ile Sultan ok
fkelenmekle beraber, yapabilecei bir ey olmadndan yoluna devamla Halebe
vardnda kendi askeri gibi halk da ok korkmu olarak buldu. Sultan Halebde
iken 20 Recepte Kara Yusufun elisi Hamideddin geldi. Sultan onu gzelce
karlayp hilatlad ve geri gnderdi.232
229
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 410; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 260; bn Tagr Bird, enNcmz-Zhire, C. XIII, s. 203; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 193.
230
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 410; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 204; K. Y.
231
232
el- Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 413; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 263; F. Smer, Kara
Koyunlular, s. 97; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 195.
60
Kara Yusuf, frsat bulduka Ak Koyunlular zerine gitmeye devam etti.

Ertesi yl, 1417de, Osman Beyin zerine yryerek onu bozguna uratp
Malatyaya kadar olan blgeyi yamalad. Nihayet bir bar yapld ve buna gre Ak
Koyunlu beyi, Savur Kalesini Kara Koyunlu sultanna teslim ederek karlnda bir
milyon dirhem, 100 at ve 100 beserek ald.233 Halebteki Sultan eyhe Bire, Kalat
er-Rum, Khta ve Malatya niblerinden Kara Yusuf ile Kara Ylkn anlatklar ve
Kara Yusufun Tebrize gittii haberi geldi.234 Bunun zerine sultan Msra dnmek
zere Halebten ayrld.
Ancak Kara Ylk ile Kara Yusuf arasndaki bu bar uzun sreli olmad. Bir
yl sona, 1418de, Kara Ylk Osman Bey, Memlk ve Timurlu saraylarnn
tevikiyle olsa gerek Mardini tekrar kuatp evresini ar bir ekilde yamalayarak
Kara Yusufa ait sekiz kale ve iki ehri ele geirip, 220 ky btn nfusuyla kendi
topraklarna yerletirmek amacyla g ettirdi.235 Kara Ylkn bu davrannda
ahruhun da teviki vard. Ancak bu iki Trkmen hanedann birbirine dren bu
saldrlarn sonucunda her iki devletin de birbirlerini zayflatmasndan menfaati olan
Memlk Sultann memnun etmitir.236 Olaydan haberdar olan Kara Yusuf, hzla
gelerek mid nlerine ekilmi bulunan Osman Beyi ar bir yenilgiye uratp onu
Memlk topraklarna kamaya mecbur brakt. Kara Ylk Osman Bey, Kalat enNecm karsndaki Frat kysna indi ve Haleb nibinden Fratn dier kysna inme
izni istedi. Bu olay Halebte byk endie yaatt.237
27 Eyllde Kahireye gelen Berdibek el-Hamzav, Khta nibi Mengli Boa
ve Haleb nibi, Kara Yusufun mektubunu getirdiler. Bu mektupta Kara Ylkn
Kara Yusufun kendisine baskn yapaca haberini almas zerine, Zamga denilen
233
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 264; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 97; F. Smer,
Akkoyunlular, T. D. A., s. 11; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu, s. 103-104; S.
Erahin, Akkoyunlular, s. 45.
234
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 417; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 264.
235
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 450; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 314; K. Y. Kopraman,
Msr Memlkleri Tarihi, s. 195; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 99; F. Smer, Akkoyunlular, T. D.
A., s. 11; C. brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 68.
236
F. Smer, Kara Koyunlular, s. 97-98.
237
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 314; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 99; bn ys, Bedyiz Zuhr, C. II, s. 39; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi s. 195.
61
yerde Frat geip Marzuban nehri kenarna konduu, Kara Yusufun yannda Sultan
eyhe kar olan baz kiilerin de bulunduu halde Frat geip kendisine hcum
ettii ve Kara Yusufun onun peini brakmayp, 20 Eyll 1418 tarihinde Marzuban
nehri kysnda Merc-i Dbkta bir yenilgiye daha uratt bildirilmekteydi.238
Bunun zerine Kara Ylk, Haleb nibi Yebekin daveti ile Halebe gitti. Ancak
Kara Yusuf, onun ardn brakmad. Kara Yusufun geliyor olduu haberi Haleb ve
hatt Hama halk arasnda byk endie yaratt. Kara Ylk de bunun zerine
Halebi terk ederek lkesine doru yola kt.239 Kara Yusufun Ayntab topraklarna
gelmesi ve bu suretle Memlk topraklarna izinsizce girmesi Kahirede byk bir
endieye sebep oldu hatt onun Suriyeye yryecei zann hsl oldu. Bu sebeple
Sultan eyh el-Mahmd hacca gitme plnn iptal etti ve askerlerini silah altna alma
iine giriti.240 Kara Ylkn Halebden ayrlmasndan birka gn sonra onun
hakknda istihbarat toplamaya gelen bir Kara Koyunlu mfrezesi Haleb nibi Yebek
tarafndan yakaland. Bunun zerine Kara Yusuf Haleb nibi Yebekden zr
dileyerek, Sultan eyh el-Mahmudye dost olduunu ve maksadnn Kara Ylk
cezalandrmaktan baka bir ey olmadn syledi.241
Ancak bu durgunluk uzun srmedi. Kara Yusuf bu sefer srasnda Memlk
sultan eyhin, haksz olduu halde Osman himaye etmesine kzarak Ayntab, Bire
gibi Memlk topraklarn da gnlerce yamalayp Kahire ynetimine gz da
vermek istedi.242 Ancak Kara Yusuf, yapt yamalardan sonra lkesine doru yola
kt.
238
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 458-59, 461; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 314-315; bn

Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 217-218; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 436;
F. Smer, Kara Koyunlular, s. 99.
239
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 461; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 317; bn ys,
Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 40; F. Smer, Kara Koyunlular, s 99.
240
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 315; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 39; bn Tagr Bird,
en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 218; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 100.
241
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 317-318.
242
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 463; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 318; bn Tagr Bird, enNcmz-Zhire, C. XIV, s. 71; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 99-101; F. Smer, Akkoyunlular,
T. D. A., s. 11.
62
Haleb valisi
Yebek durumu bir eli vastasyla bildirdi.243 Haleb valisi
Yebekten gelen haberde, Kara Ylkn Halebden ayrld, kendisinin 140 kadar
askerle, kaleye snanlar hari bombo kalan ehirde kald, Kara Yusufun
nclerinin Halebin yaknlarna geldiinin haber almas zerine onlara baskn
yaparak yendiini, ele geirdii esirlerden niyetinin Kara Ylkten haber toplamak
olduunu ve Kara Yusufun Ayntabta bulunduunu, nclerinin yenildii haberi
Kara Yusufa ulanca da kendisine (Haleb valisine) mektup gndererek Ben niin
Sultann lkesinde bulunaym ki, benim iim Kara Ylk ile244 diyerek Ayntaba
gelmesinden dolay zr dileyip, amacnn Kara Ylkten baka bir ey olmadn
bildirdiini, bunun zerine Haleb mihmandar Saru Han Kara Yusufa
gnderdiini, Saru Hann Frat kysnda Kara Yusufla grtn, askerlerinin
ise Fratn tesine gemi olduunu ve kendisinin de gemek niyetinde olduunu,
Saru Hana ikramda bulunup Ayntaba gelmesinden dolay tekrar zr dilediini,
niyetinin ama gitmek olmadn tekid edip, Saru Han hediyelerle geri
gnderdiini bildirdi. Bu haberlerden memnun olan Sultan da sefer hazrlklarn
iptal etti.245
Bylece Kara Ylk, Kara Yusuftan kurtuldu ve mide geri dnd.246 Kara
Yusufun bu son darbesi Ak Koyunlularda baz karklklara yol am, daha nce
Osman Beyin emrinde olan nallu, Bayat ve Avar Trkmenleri ondan ayrlarak
Trablus tarafna gitmilerdir.247
1420 ylna kadar sakin geen devrenin ardndan Kara Yusufun Erzincan
valisi Pir mer, Osman Beyin olu Yakubun elinde bulunan Kemaha yrd.
Kemah nlerinde yaplan savata Yakub yenilerek esir dt. Kaleyi ele geiremeyen
243
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 39; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 217.
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 40; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 97.
245
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 460-61; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 218; bn
Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 319-321; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, s. 197. bn ys,
Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 40; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 100-101.
246
el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 461; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIII, s. 218; F.
Smer, Kara Koyunlular, s. 97.
247
F. Smer, Kara Koyunlular, s. 99; . Erdem-M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k,
C. VI, Trk Ansiklopedisi, Ankara, 2002, s. 874; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu, s.
104.
244
63
Pir mer, Erzincana dnd, yannda bulunan Yakubu da Tebrize gnderdi.248

Osman Beyden gelecek muhtemel bir saldr karsnda da Kara Yusuftan yardm
istedi.249 O da Bayram Bey komutasnda yirmi bin kiilik bir orduyu Pir mere
yardm iin gnderdi. Ordu, Van Glnn kuzeyinde bulunan Alada civarna
geldiinde durum Kara Ylke bildirildi. Kara Ylk, bu orduyla Pir merin
birlemesini engellemek iin btn kuvvetiyle Pir merin karsna kt. Yaplan
iddetli arpma neticesinde Pir mer ele geirilerek ldrld ve ba Msr
sultanna gnderildi (Temmuz-Austos 1420).250 Pir mer ile birlikte pek ok kii de
ldrld. Durumu haber alan ve deerli emirinin ldrlmesine ok zlen Kara
Yusuf, intikam amacyla harekete gemek istediyse de, bu srada zerine doru
sefere km bulunan Timurlu ahruh tehlikesi buna engel oldu. Bunun zerine Kara
Yusuf, kk olu Eb Saidi Erzincana vali olarak gndermekle yetinerek
Timurlularn ilerleyii karsnda bu yenilgiyi gz ard etmek zorunda kald. 251
Kara Yusuf, 1420 senesinde zerine ynelmi bulunan ahruhu karlamak
zere Tebrizden kt srada hastalanarak ld. Bu yzden, basz kalan Kara
Koyunlular dalma tehlikesiyle kar karya kaldlar. aatayllar ve Memlkler ile
birlikte Kara Ylk Osman Bey de bu sayede rahat bir nefes ald.
Kara Yusufun lm zerine saltanat mcadelesine girimi olan Kara
Koyunlular, ahruh karsnda aldklar yenilgiler sonucunda gsz duruma
dtler. Osman Bey de bu durumu deerlendirmeye alarak Kara Koyunlu
topraklarna aknlarda bulundu.
Ardndan bahar beklemeyen Osman Bey, k mevsimde Mardine yneldi.
Amac, hkim olduu topraklar geniletmekle birlikte Kara Koyunlular Dou
Anadoludan karmakt. Fakat Kara Koyunlular bu srada glendi ve skender
248
Yakub Bey, Kara Koyunlu Kara Yusufun lmne dein Tebrizde tutsak kalm, 1421 ylnda
Tebrizin ahruh tarafndan ele geirilmesinden sonra serbest braklarak eski yneticisi olduu
Kemaha dnmtr.(Metin Szen, Anadoluda Akkoyunlu Mimarisi, s. 361).
249
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 69, s. 54; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 102-103; F. Smer,
250
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 69-71, ev. s. 55; el-Makrz, es-Slk, C. IV/I, s. 535; K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 61; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VII, s. 387; bn ys, Bedyiz Zuhr, C. II, s. 55; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 88; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 103.
251
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 70-71, ev. s. 55; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 102-103.
64
Mirza nderliinde zerbaycan yeniden ele geirmeye baladlar. skender Bey, bu

srada Mardini kuatm olan Kara Ylk Osmann zerine yrd. Onu Nusaybin
yaknlarndaki eyh Kendi252nde yaplan savata malub etti (Mart 1421).253 Bu
srada huzuruna gelmi olan Krt reislerini ihanetlerinden dolay yakalatt ve bir
ounu ldrtt. skender Mirzann Krt beylerini cezalandrmas, onlarn Osman
Bey taraftar olduunu gstermektedir.254
3.3.3. Ak Koyunlu-Memlk Mnsebetlerinin Bozulmas

Sultan el- Melik el-Mueyyed Seyf ed-Din eyh devrinde dosta giden Ak
Koyunlu-Memlk mnsebetleri, Sultan el-Eref Barsbay (1422-1437) dneminde,
Kara Ylk Osman Beyin Malatyaya yapt seferlerle bozuldu.
1426 ylndan itibaren Kara Ylk, Malatyaya doru seri bir ekilde
cretkarca aknlarda bulundu. Malatya nibiyle yapt atmalar sonucu pek ok
Memlk askerinin ld veya teslim olduu haberi Memlk sultanna ulanca
Sultan, Msr askerlerinden bir gurubu bu blgeye sefere kmaya tayin etti.255 Bu
sefere Emr-i Kebir Yebek el-Arec, Emr zbek ed-Devdr, Emr Tagribermi elMukaddem, Emr Kanbay el-Pehlivan, Emr Berdibek el-Mukaddem ve onlara ilave
olarak tablhane ve aarattan bir grup eklendi, Ancak bu sefer sonradan iptal edildi.256
Kara Ylk, Ruhay ve daha sonra da aatayllarla ittifak kurarak Erzincan ve
yresini ele geirdi. Bayburtu alarak yeeni Kutlu Beye, Tercan onun kardei
Musaya, Karahisar da olu Kemah hkimi Yakub Beye verdi.
252
eyh Kendi, Ktib elebiye gre Nusaybin ile Hatuniye arasnda yer almaktadr (Tihrn,
Diyrbekriyye, C. I, ev. s. 59).
253
Tihrn, Diyrbekriyye, I, s. 77-81, ev. s. 59-60; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 271; F.
Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 436; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 12.
254
. Erdem-M.Uyar, Karakoyunlular: Tarih Sahnesine klar ve Kkenleri, Trkler
Ansiklopedisi, C. VI, Ankara, 2002, s. 861.
255
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 739.
256
K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 62; el-Makrz; es-Slk, C. IV/II; s. 739; bn Hacer, nblGumr, C. VIII, s. 121.
65
Timur zamannda olduu gibi, Memlklerle Timurlular arasnda Barsbayn

sultan olmasndan bir sre sonra cepheler teekkl etmiti. Timurlular ile Memlkler
arasndaki tampon blgede Ak Koyunlu topraklar bulunuyordu. Timurlular, Ak
Koyunlularn hmisi durumunda idiler. Memlkler ise zaman zaman Kara
Koyunlular ile ibirlii ierisinde bulunuyorlard.257 Nitekim 1430 yl ubatnda
skenderin Kahireye gelen mektubunda, ahruhun lkesine geri dnd ve bunun
zerine kendisinin de Tebrize geldii, ayrca k bitiminde mid hkimi Kara
Ylkn zerine yryecei haber veriliyordu.258 Ayn yln Nisan aynda Kara
Ylkn Memlk topraklarna inmekte olduu ve ahruhun da Karaba zerine
doru yrd hakknda haberler gelmeye balaynca Memlk Devletinde bundan
duyulan sknt artt ve Sultan sefer iin hazrlk yaplmasna karar verdi.259 Fakat
ahruhun lkesine dnmek zere yola kt anlald ve bunun zerine yaplan
hazrlklardan vazgeildi.
Kara Ylkn Malatya seferi ile Memlklere tbi olan Frat kvrm Ak
Koyunlularn esas hedeflerinden biri haline gelmiti. Bundan itibaren 1429, 1433 ve
1438 yllarnda olmak zere Memlkler Ak Koyunlular zerine byk sefer
gerekletirdiler.
Osman Beyin 1429da uzun bir kuatmadan sonra Memlklere tbi
Dulkadiroullarnn elindeki Harputu alp olu Ali Beye vermesiyle Ak KoyunluMemlk mnsebetleri tekrar atma ortamna girdi. 260 Dier olu Habil Bey ise
Ruha yrelerinde Memlklere ait topraklara aknlar yapmakla meguld. Memlk
sultan Barsbay, buna karlk 1429 ylnda Emr Tanrvermi kumandasnda bir
257
smail Aka, Mirza ahruh ve Zaman (1405-1447), Ankara, 1994, s. 177.

el-Makrz, es-Slk, C. IV/ II, s. 823; . Aka, Mirza ahruh ve Zaman, s. 177.
259
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 830-31; Cneyt Kanat, Memlk-Timurlu Mnsebetleri (13821447), Ege niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim Dal, Baslmam Doktora Tezi,
zmir, 1996, s. 215.
260
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 101-104, ev. s. 72-73; el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 806; K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 63; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 173-174; R. Yinan, Dulkadir
Beylii, s. 48; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 12-13.
258
66
orduyu Ruhaya gnderdi.261 Bu ordu Halebden harekete geerek Birede halattan

kprlerle Frat getiler ve Bire-Urfa arasndaki Suru Ovasna indiler.
Dulkadirolu Nsreddin Mehmed Bey, Harputun kaybn telafi etmek midiyle
Barsbayn Kara Ylke kar yapt bu sefere katld. Memlkler Urfay byk
tahribata urattklar gibi Kara Ylkn ehri savunan olu Habili 24 Temmuz
1429 tarihinde esir alarak Kahireye gtrdler ve Habil orada 1430de vebadan
ld.262 Ruhaya nib olarak Memlk emiri Aynal el-Ecrud atand. Aynal el-Ecrud
1436 ylna kadar kald Ruha nibliinde Kara Ylk Osman Bey ve oullarnn bu
ehre gelmelerini nlemek zere tedbirler alarak Ak Koyunlu Trkmenlerine kar
etin mcadelelerde bulundu.263 Barsbayn Ruha seferi, snrdaki Ak Koyunlu
basksn ksmen etkisiz hale getirdi ise de ksa zamanda tekrar balayacan Ak
Koyunlu aknlar bu seferin ok da baarl olmadn gsterir.
1430-31 yl Eyll-Ekiminde Kara Ylk, Frat geip Mardin, Malatya ve
Ayntaba kadar olan blgeyi yamalayp yakp ykt. Bunun zerine Memlk Sultan
asker birlik ve emrlerden bir grubu grevlendirdi. Bunlar, Kutlunun yakn olan elAtbek, Emr-i Silah Aynal el-Cekem, Emr-i Meclis Akboa et-Temrz, Res-i
Nevbetin-Nuveb Temrz el-Krm, Binler Emri Murad Hoca, pek ok Tablhne
ve Onlar Emri ve yanlarnda onlarn sahip olduklar be yz memlk idi. Suriye ve
Haleb nibleri, asker sevketmenin gerek olmadn bildirmek amacyla Sultana
mektup gnderdiler. nk Kara Ylk lkesine geri dnmt. Bunun zerine
Sultan, emrlere ve askerlere geri dnmeleri iin haber gnderdi ve onlar geri
ard.264
261
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 123; Tihrn, Diyrbekriyye, s. 104-105, ev. s. 73-74; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 13; evket Beysanolu, Diyrbakr Tarihi, C. II, Ankara, 1996, s.
406.
262
Tihrn, Diyrbekriyye, I, s. 106, ev s. 75; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 223; bn Tagr
Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 202; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 111-131; E.
Honigman-N. Gyn, M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 258; F. Smer, Akkoyunlular, T. D.
A., s. 13; . Erdem, M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, s. 875; . Erdem, Akkoyunlu
Devletinin Kurucusu, s. 106; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 92-93.
263
K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 69; M. C. ehabeddin Tekinda, Ftih ile ada Bir
Memlk Sultan Aynal el-Ecrud, . . Edebiyat Fakltesi Tarih Dergisi, S. 23, stanbul, 1969, s. 37.
264
el-Makrz, es-Slk, C.IV/II, s. 850; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 232-233; bn Tagr
Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 183-84; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 136-137; K. Y.
Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 65.
67
Osman Bey, Memlk ordusunun geri ekilmesini salaynca hemen saldr ve

yamalara devam etti ve 1432 yl Martnda Mardini Kara Koyunlu valisi
Nsreddinden alarak en byk baarlarndan birini kazand.265 Osman Bey burann
ynetimini olu Hamza Beye verdi. Hamza Bey ayn tarihlerde Hsn- Keyfya
bal olan Haytam (Heysem) ele geirdi ve burann ahalisini Mardine nakletti.266
Memlk Sultan Barsbay btn bunlar karsnda zlse de 1430-31 ylndaki klfetli
seferinin ardndan yeni bir harekette bulunmad. Kara Ylk de Mardin Kalesinin
anahtarlarn Sultana gnderdi.267
Osman Bey olunun bana gelenlerden sonra Memlk topraklarn yeniden
yamalamaya balad. 1430dan 1433 tarihine kadar Memlk snrlarna srekli
aknlarda bulundu.268 Kara Ylk bu durumu ayn zamanda Timurlu ahruha da
bildirmi olmaldr.269 Kara Ylk, Barsbay tahkir etmek amacyla ona ayna, hilat
ve kuyruu atall koyun yollad.270 Bunun zerine Barsbay, 1433de Ak
Koyunlular tedip etmek iin kalabalk, donanml bir ordu gnderdi.271 Ruhay
igal eden Memlkler bir hafta sonra Kara Ylkn olu Murad ynetimindeki
midi kuattlar.272 Kara Ylk Osman ise midde kuvvetli bir savunma birlii
brakarak Ergani Kalesine ekildi ve zaman zaman Memlk ordusu zerine taciz
saldrlar dzenledi. Bylece Sultan Barsbay iki cephede savamak zorunda brakt.
Askerlerinin de isteksiz davranmas yznden zorda kalan Sultan Barsbay, mid
kuatmasnda sonuca varamad gibi Ak Koyunlular, Memlk ordusuna yardma
gelen Hsn- Keyf hkmdar el-Erefi de kuvvetleri ile birlikte esir ald ve
265
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 253; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 141; F. Smer,
Akkoyunlular, T. D. A. s. 14.
266
. Erdem-M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, s. 875.
267
bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 254; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 141.
268
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 106, ev. s. 75; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu, s.
106.
269
. Aka, Timur ve Devleti, Ankara, 1995, s. 67.
270
271
Memlklerin sava hazrlklar ve mid seferi hakknda bn Tagr Birdde ayrntl bilgi
mevcuttur. Bkz. bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 202- 212.
272
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 895-97; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 282; bn Tagr
Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 203; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 148-149; .
Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, s. 28; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s.
67-68; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 22; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 13.
68
katletti.273 Kt durumda kalan Barsbay, itibarn kurtarmak iin Kara Ylkten

gelen bar teklifini kabul etti. Anlamaya gre, Memlklerin Ermeniye ve
middeki egemenliini tanmasna karn Osman Bey, Barsbayn adna hutbe
okutacak, kestii sikkelere adn koyduracak, Ruhay geri verecek, hac ve tcir
kervanlarnn geilerini kolaylatracak ve Hsn- Keyf Eyyb Devletinin toprak
btnlne sayg gsterecekti.274 Ancak Memlk sultan dahil hi kimse Ak
Koyunlu beyinin bu artlar yerine getireceine inanmyordu. Bu srada Kara
Koyunlu Sultan skender Beyden bir eli geldi. Eli, Sultan Barsbayn huzuruna
karak ona, Kara Yusuf ile birlikte Kara Ylke kar yardmlamalarn talep eden
mektubu sundu. Sultan Barsbay bu teklife teekkr etmekle yetindi. Barsbayn
mid kuatmas baarsz olmu ve Memlkler gerekten ok zor gnler
geirmilerdi.275 Kara Ylk ok gemeden bu yapt antlamay bozdu.
1434-35 ylnda Kara Ylk Osman Bey asker toplayp Ruhaya inmi ve
nc birlikleri olu Emr Osmann komutanlnda Malatyaya kadar varmt.
Sultan Barsbay bu yzden ok sknt ekmi ancak maddi sknt sebebiyle bir
harekette bulunamamt.276
Barsbay, ahruhun Osmanl sultanna, Karamanolu brahim Beye,
Dulkadirolu Nsreddin Muhammede ve Kara Ylk Osman Bey ile ocuklarna
hilatler gnderdiini ve bunlarn hepsinin de bu hilatleri giyerek ahruha
itaatlerini bildirdiklerini rendii zaman ok zld.277
Memlk sultan Barsbay zamannda Kbrs Adas, slm lkeleri iin daim
bir tehdit oluturuyordu. Buradaki korsanlar, Akdenizdeki slm ticaret gemilerine
273
K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 68; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 216.

el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 897; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 68; bn Tagr Bird, enNcmz-Zhire, C. XIV, s. 220-221; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 13.
275
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 216-221; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s.
148-149; . Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, s. 28; F. Smer,
276
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 938; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 337; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 95.
277
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 248; . Aka, Mirza ahruh ve Zaman, s. 179;
Halil nalck, Murad II, . A., C. VIII, stanbul, 1957, s. 606.
274
69
de gz atrmyorlard. Birer yl arayla sefer neticesinde (1424, 1425, 1426) Kbrs

fethedildi. Bylece Kbrs, Memlk Devletine tbi bir ada haline getirildi ve John da
orada Memlk sultannn nibi oldu.278 Ak Koyunlularn daha ileri dnemlerinde
zellikle Uzun Hasan Bey zamannda Barsbayn bu fethinin akisleri yaanacaktr.
Uzun Hasan yegne g olabilmek iin Akdenizde bir ky elde etmek istiyordu.
Akdenize giden yol da ancak Memlk topraklarndan gemekte idi. Ak Koyunlular
ile zellikle Venedik bata olmak zere batl devletler arasndaki mnsebetlerde
Kbrs nemli bir yer tutuyordu.
3.3.4. Canbeg Olay

1421 ylnda Sultan el-Melik ez-Zhir Seyfeddin Tatar, Kahirede ld
srada Canbeg niblik, Barsbay da atabeylik grevlerinde bulunuyorlard. Taht ele
geirmek iin iki emr arasnda balayan mcadeleyi kazanan Barsbay oldu.279
Barsbay iktidar ele geirince Canbeg tutuklanarak skenderiyede hapsedildi.
1423 ylnda hapisten kaarak Barsbaya kar mcadele etmek iin
Anadoluya gelen Canbegin Kara Ylk Osman Beyin oullarnn elinden olan
lmne kadar bana gelenler ksaca yledir: Anadoluya gelen Canbeg,
Kastamonuda sfenDiyrolunun yanna snd.280 Karamanoullar Osmanllarn
elinde bulunan Kayseriyi Memlklerin el altndan destei ile igal edince
Osmanllar Canbegi bir tehdit unsuru olarak kullanmak istediler. Osmanllarn
Amasya valisi Yrg Paa, yanna gelen Canbegi Memlklere kar tasarlad
isyana uygun bir ortam hazrlamak iin Dulkadir beyi Nsreddin Bey ile haberleti.
Canbeg, emigezek Beyi Kara Ylkn olu Muhammed Bey ile birleerek
Memlklere ait Divriiyi ele geirdikten sonra Malatya zerine yrd.281 Fakat bir
sre sonra Timurun olu ahruh, Kara Ylk ve oullarn Kara Koyunlu
hkmdar skendere kar tertip ettii sefere davet edince Canbeg kuatm olduu
278
K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri, s. 116.

smail Yiit, Siyas-Dini-Kltrel-Sosyal slam Tarihi; Memlkler (648-923/1250-1517), C. II,
stanbul, 1991, s. 112.
280
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 948.
281
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 960; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 251.
279
70
Malatya nnde yalnz kald.282 Tam bu srada Nsreddin Muhammed Beyin olu
Sleyman Beyden gelen teklif zerine onun yanna gitti, Fakat Sleyman Bey
tarafndan tutsak alnd.283 Memlklerin Kahireye gnderilmesini istedikleri
Canbeg her eye ramen teslim edilmedi. Canbegin varlnn nemini anlayan
Nsreddin Muhammed Bey, onu Msra teslim etmeyi reddettii gibi kzlarndan
birini ona vererek saltanat davasnda da Barsbaya kar arka kt.
Sultan Barsbay, Canbegi ele geirmekte kararl olduu iin, rakibini
kendisine teslim etmeyen Dulkadirlilere kar sefer ilan etti.
Msrdan yola kan Memlk kuvvetleri, Nsreddin Muhammed Beyin
Elbistanda olduunu ve Trkmenlerin ounun Maran gneyindeki klaklarda
bulunduunu renince Dulkadir Beyine akn yapmak istediler. Fakat Memlk
ordusunun gelmekte olduunu haber alan Nsreddin Muhammed Bey Elbistan terk
etti. Elbistana geldiklerinde Dulkadir Beyinin buradan katn gren Memlk
ordusu ehri yama ve tahrip ederek buradan ayrld.284 Marata bulunan
Trkmenlerin yanna giden Nsreddin Muhammed Bey, oradan Canbeg ile
oullarn 2000 kiilik bir kuvvetle intikam almak iin Memlk ordusunun
Ayntabda bulunan art birlikleri zerine gnderdi. Ayntab surlar nnde yaplan
mcadelede Dulkadirliler ar bir yenilgiye uradlar.285 Canbegin yakalanamamas
zerine Sultan Barsbay, bizzat kendisi Anadoluya sefere kmaya karar verdi. Fakat
sonra Sultan, Canbeg ve Nsreddin Muhammed Beyi yakalamalar iin Suriye
valilerine hareket emri verdi.286
Suriye kuvvetlerince takip edilen Canbeg ile
Nsreddin Muhammed Bey Akdaa kadar ekilerek Osmanllara sndlar.

Memlkler ve Karamanllar tarafndan takip ve tehdit edilen Nsreddin Muhammed
Bey, Karamanolu brahim Beye kar II. Muradtan yardm talep etmek zere olu
282
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 960; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 251; R.

Yinan, Dulkadir Beylii, s. 51.
283
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, 960; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 251; R.
284
R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 52.
285
286
H. nalck, Murad II, . A., s. 606.
71
Sleyman o srada Geliboluda bulunan II. Muradn yanna gnderdi.287 Byle bir
yardm iin artlar olduka uygundu. Tam bu srada II. Murad, Sultan Barsbaya
snan Orhan Beyin ocuklarnn teslim edilmesini istiyordu. Ancak Osmanl
ehzadelerinin iade edilmesi Sultan tarafndan kabul edilmedi.288 Bu arada
Karamanolu brahim Beyin Osmanllarn Antalya valisini ldrmesi gibi saldrgan
davranlar, Osmanllarn da Karamanoullarna dmanca tutumlar karsnda
Karamanolunun Memlklere snmas Memlkler ile Osmanllarn arasndaki
dmanln artmasna sebep oldu.289 Zaten Canbeg ile Dulkadirolu Nsreddin
Muhammed Beyi II. Muradn himaye ederek Dulkadiroullarna yardm etmesi de
bir sreden beri dzelmi olan durumu bozdu.290
Osmanllardan yardm alan Nsreddin Muhammed Bey, Kayseriye giderek
ehri kuatmaya balad. Karamanolu brahim Bey Msra haber gndererek
yardm istedi. Sultan Barsbay, Suriye kuvvetlerini seferber etti. Fakat, II. Muradn
bizzat sefere kmas zerine Maraa kadar ilerlemi olan Memlk ordusu dn
emri ald (Mays 1437). Osmanl kuvvetlerinin Kayseriye gelmesiyle ehir ksa
sreliine Dulkadirlilerin eline gemi oldu. Kayseri kuatmas esnasnda Marata
bulunan Nsreddin Muhammed Bey ile Canbeg, Memlk kuvvetlerinin baskn
sonucu ehri terk ettiler. Nsreddin Muhammed Bey olu Sleymann yanna
giderken Canbeg de Ak Koyunlu beyi Kara Ylk Osman Beyin oullar Mahmud
ve Muhammedin yanna snd. Haleb nibi Tagrbirmi, Kara Ylkn oullarna
Canibegi yakalamalar iin be bin dinar gnderdi. Canibeg, bunu duyunca Kara
Ylkn oullarnn yanndan kamak istedi. Ancak yakaland ve 1437 ylnda Kara
287
el-Makrz, es-Slk, C. IV/II, s. 1003; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 418.

smail Hakk Uzunarl, Onbeinci Yzyln lk Yarsyla On Altnc Yzyln Balarnda
Memlk Sultanlar Yanna ltica Etmi Olan Osmanl Hanedanna Mensup ehzadeler, Belleten,
XVII/68 (1953), s. 525.
289
290
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 250; . H. Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II,
tarihsiz, s. 188.
288
72
Ylkn oullar tarafndan ortadan kaldrld.291 Canibegin ba Kahirede Zveyle

kapsna aslmak suretiyle gn tehir edildi.292
3.4. KARA YLK OSMAN BEYN LM

1434 ylnda Kara Koyunlu beyi skenderin Timurlulara tbi olan
irvanahlara saldrmas ve yamalamas zerine irvanah Halilullah, Timurlu
hkmdar ahruh ve Ak Koyunlu sultan Osman Beyden yardm istedi. ahruhun
da emriyle midden hareket eden Osman Bey, skender Mirzann zerine
yryerek Erzuruma geldi ve ehri kuatarak Kara Koyunlu valisi Pir Ahmed
Duharlunun elinden ald. ehrin idaresini oullarndan eyh Hasana verdi.293
ahruh da bunlarn zerine nc ve son kez Horasandan zerbaycan zerine
yrd. Bunu haber alan skender Mirza Erzurum ynnde kamaya balad. Kara
Koyunlu beyinin arkasndan Emr brahim Cukiyi gnderen ahruh, Osman Beye
de skenderin nn kesmesini bildirdi.294 Ald emre uyan Osman Bey, Kara
Koyunlu beyi skender ile 1435 ylnn Austos aynda Erzurumun kuzeybatsnda
karlat. skender, aatayllarn yaklamas zerine gitmesine izin vermesi iin
Kara Ylke bavurdu ise de onun bu istei Kara Ylk tarafndan kabul edilmedi
ve yaplan arpmada Ak Koyunlular yenildi. Yaralanan Kara Ylk Osman Bey,
getirildii Erzurumda vefat etti.295 Oullarndan ikisi ve torunlarndan bazlar da
291
el-Makrz, es-Slk, C.IV/III, s. 1061; bn Hacer, nbl-Gumr, C. IX, s. 4; bn Tagr Bird, enNcmz-Zhire, C. XIV, s. 268-69; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 178; R. Yinan, Dulkadir
Beylii, s. 54.
292
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 178.
293
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 107-108, ev. s. 75-76; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 133; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 95; F. Smer, Akkoyunlular, T.D.A., s. 14; . Erdem, Akkoyunlu Devletinin
Kurucusu, s. 107.
294
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 110, ev. s. 77; . Aka, Timurlular Devleti, s. 71; . Aka, Mirza ahruh
ve Zaman, s. 154; smail Aka, ahruhun Kara-Koyunlular zerine Seferleri, Ege niversitesi,
Edebiyat Fak. Tarih ncelemeleri Dergisi, C. IV, zmir, 1989, s. 17; F. Smer, Karakoyunlular, s.
436; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 95.
295
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 114, ev. s. 80; bn Hacer, nbl-Gumr, C. VIII, s. 401; bn Tagr
Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 253; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 189; C.
brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 68; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 13536; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 436; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 14-15; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 96; . Aka, Timurlular, Ankara, 1995, s. 112; . Aka, Mirza ahruh ve
Zaman, s. 154; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 24; . Aka, ahruhun Kara-Koyunlular
zerine Seferleri, s. 17-18; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 214; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh
73
maktul dt. skender Bey, Kara Ylkn cesedini bularak ban kesip Memlk
sultan Barsbaya gnderdi.296 Kara Ylkn ba Zveyle kapsnda gn asl
kald.297 Bylelikle Memlk Devleti Kara Ylkn lm ile uzunca bir sre Ak
Koyunlu saldrlarndan kurtulmu oldu.
Bundan sonra skender, aatay ehzadesi Cukinin yaklamas zerine
vaktiyle babas Kara Yusufun yapt gibi Osmanl Devletine snmak zere yola
kt.298
Kara Ylk Osman Beyin 1398 ylnda Kad Burhaneddin ve 1407 ylnda
Emr Cekem karsndaki byk asker zaferleri Kara Koyunlular karsnda ald
daha nceki baarszlklarn glgede brakarak, nn slm topraklarnn byk
ksmnda duyurmutur. 1433 ylnda Ruhann geici bir sre iin Memlklerin eline
gemesine karn, Kara Ylk Osman Beyin daha baz kk ehirlerin yan sra
mid, Erzincan, Mardin ve Erzurumu almas Orta Asyay, Hindistan, rann bat
slm pazarlarna ve Avrupaya balayan hayati ticar yollar zerindeki Ak Koyunlu
egemenliini salamlatrd.
ok cesur ve askerlik sanatn iyi bilen Kara Ylk Osman Bey, beyliinin
snrlarn Erzurumdan Kemah ve Harputa, Erzincandan Mardine kadar
geniletmi, Ak Koyunlu Devletinin gerek mnda kurucusu olmutur. Onun
lmnden sonra Ak Koyunlu Devletinde ciddi bir sarsnt yaanm ve bu Uzun
Hasan Beyin iktidara geliine kadar devam etmitir.299
Cneyd, s. 23; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 159. Bir baka rivayette ise Kara
Ylkn yakalanma korkusuyla kendini oradaki nehre att ve nehirde boularak ld
kaydedilmektedir. Bkz. bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 164; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s.
70.
296
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 115, ev. s. 80; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 70; bn Tagr Bird,
en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 253; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 164-66; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A. s. 257; F. Smer, Karakoyunlular, s. 135; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 96;
H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 159.
297
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s. 253; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 96; M. H.
Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 257; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 159.
298
. Aka, Mirza ahruh ve Zaman, s. 155; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 436.
299
W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 113.
74
3.5. AL BEY ( 1435-1437 ) VE HAMZA BEY (1437-1444) DNEMLER

Kara Ylk Osman Bey hayatta iken oullar ve yeenlerinden her biri bir
yrenin hkimleri idiler. Ali Bey Harputda, en byk olu Yakub Bey Kemah ve
Kara Hisarda, Hamza Bey Mardinde, Mehmed emikezekde, eyh Hasan
Erzurumda, yeeni Ahmed Bey olu Kl Arslan Paluda, yine yeenlerinden Pir
Ali olu Pilten Kida, onun kardeleri Kutlu Bayburtda, Musa ise Tercanda
hkm srmekte idiler.300 Bunlarn iinde Ali Bey, kardeleri Hamza ve Mehmed ile
yeenleri Kl Arslan ve Kutlu olmak zere hnedan yelerinden byk itirazlar
ykselmesine ramen, Timurlu ahruhun da dier kardeleri arasnda kendisine
menur gndermesiyle Ak Koyunlu tahtna oturdu.301 Ali Bey de kz kardei
Hanm, ahruhun olu Cuki ile nianlad.302 Bylece bir yandan Ak KoyunluTimur ittifakn pekitirdi, dier yandan kendisinin aile iindeki konumunu
glendirdi. Tihrnye gre, onun veliahtl hususunda ittifak edildi ve ona tbi
olundu.303
Ali Bey, blgenin dier nemli gleri olan Memlkler ve Osmanllar ile iyi
ilikiler kurmaya alt.
Ali Bey, Memlklerle ilikilerini iyi tutmak istiyordu. Bu sebeple olu
Hseyini iyi niyetinin bir gstergesi olarak Kahireye gnderdi. Fakat Memlk
sultan Barsbay, Hseyini iyi karlamad ve hatt hapse att.304 Barsbay, ayrca
Diyr- Mudardaki Der snr muhafzlarna, midde Ali ile karlamalarn
emretti. Ali Bey, midi kardei Hamzadan alarak olu Cihangir Mirzaya vermiti.
Ancak Cihangir, Memlklere kar durmaya altysa da yenildi ve esir derek
300
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 112-122, ev. s. 78-83; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 15.

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 119, ev. s. 82; . Aka, Seluklu Sonras, s. 842. Ayn zamanda
Memlk sultanndan da emaret menuru ald. Bkz. M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; H. D.
302
303
304
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 120, ev. s. 83; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 127.
301
75
Msra gtrld.305 Ali Beyin iki olunu da rehin tutan Barsbay, artk Ak Koyunlu
sultanndan gerek tavizler kopartabilecek bir durumdayd. Bu haberi duyan ve ok
zlen Ali Bey, bu srada Timurlularn nnden kaarak Osmanllara snan
skender Mirzann 1436 yaznda geri dnerek Ak Koyunlu topraklarna girmesi
zerine bir ey yapamad. Bu gelimeleri deerlendirmek iin Ali, Yakub, eyh
Hasan, Mahmud, Muhammed ve Pir Alilerden Piltenden oluan aile ras
Harputda topland. Bu toplantya Kl Arslan katlmad. radan Kara Koyunlulara
kar ortak savunma karar ve ayn zamanda i atma ve anlamazlklara son
verilmesi karar kt. Birlii salama erevesinde aile bykleri Erzincandaki si
Cafer b. Yakub ile grmeye gittiler. Ayn amala, Ali Beyin henz on bir
yandaki olu Uzun Hasan da Hamzann ihlallerini incelemek iin gney
blgelerine gnderildi. Ak Koyunlu tahtnda hak iddia eden Cafer, sz konusu
heyetin Erzincana girmesine izin vermedi. Bunun zerine amcalarndan eyh Hasan,
Ali Bey ve Yakub Beyin bilgisi dahilinde ona u haberi gnderdi: Bizim byk
kardeimiz Yakub Beydir ve saltanat iddiasnda deildir. Sen byk evlatsn,
kaideye gre sen padiah olmalsn, saltanat senin hakkndr.306 Bu yaklam ile
eyh Hasan, Trk saltanat tresi olan byk evlat ilkesini ortaya koyuyordu. Bu
szlere kanan Cafer Bey, dar kar kmaz tutuklannca adamlar Bayburt hkimi
Kutlu Beyin yanna sndlar. Yakub da yeniden Erzincann hkimi oldu.307
Saltanat mcadelesine katlan Ak Koyunlu ehzadelerinden bir ksm ezel
dmanlar Kara Koyunlular ile ibirlii yapmaktan dahi ekinmediler. Bu zaaf iyi
bilen skender, Kl Arslana destek vererek Ak Koyunlu ittifakn paralad.
skender, Kl Arslana verdii destek karsnda Harputu kuatt. Ali Bey,
kardeleri ve devlet yn ile birlikte skendere saldrmak iin gr al veriinde
bulundu. Ancak emrler buna raz olmad. Fakat Ali Bey emrlerin grnn aksine
asker toplad ve skender Mirzay engellemek zere Harputa yneldi. Ancak Ali
305
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 121-123; ev. s. 83-84; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 127-128; W.

Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 113; . Erdem-M. Uyar, Akkoyunlular, Akkoyunlularn Tarih
Sahnesine k, s. 876.
306
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 126-127, ev. s. 86.
307
76
Bey, herhangi bir sava olmadan mide geri dnd (1437).308 Bunun zerine Ak
Koyunlu ras yine topland. Ancak bu toplantya katlmayan Yakub, Ali Beyden
desteini ekti. Artk herkes ahs isteklerini n plana karr hale geldi. Ak
Koyunlular elini oluturan boylar da ehzadeler arasnda blnd. Bu esnada sadece
kendi birlikleriyle kalan Ali Bey, Kara Koyunlular karsnda direnemeyerek mide
ekildi.309 Bunu frsat bilen skender, Kara Ylk Osman tarafndan iki yl nce ele
geirilen Erzurum bata olmak zere Erzincan ve Tercan yrelerini de yamalad.310
Ermeniyede Yakub, Mardinde Hamza giderek byrken, Erzurumun da
Kara Koyunlularn eline gemesiyle kuzeyde nfzunu giderek kaybeden Ali Bey,
gney snrnn gvenliini salama midiyle Memlklere yneldi. Memlk Sultan
Barsbay ile yeniden grmeye oturdu. Bu yoldan oullar Hseyin ve Cihangirin
serbest braklmasn istedi. Memlk sultan, Harputun kendisine braklmasna kar
Ali Beyin oullarn serbest brakp middeki ynetimini de tanmay kabul etti.311
Bu ehrin Kara Ylk Osman Bey zamannda olu Ali Bey tarafndan 1429 ylnda
aln, Barsbayn Ruhann yamalanmasyla sonulanan ilk Ak Koyunlu seferine
gereke oluturmutu. Ali Beyin, bu teklife boyun emekten baka seenei yoktu
ve Harputu Memlklerin mttefiki Dulkadirlilere brakmak zorunda kald.312
Sultan Barsbayla bu konular halletmekle uraan Ali Bey, kardei
Hamzann mid ve Diyr- Rebiadaki faaliyetlerini takip edememiti. Kara
Koyunlularn Badad valisi olan sfahan b. Kara Yusufun Ak Koyunlularn i
atmalarndan istifade ile snrlarn geniletmek istemesi zerine Hamza Bey, 1437
yaz balarnda sfahan Beye kar byk zafer kazanarak gcn gsterdi ve nn
arttrd.313 O, zzeddin Haclu, Musullu, Prnek, Koca Haclu airetleri, Derler,
Hsn- Keyf Eyybleri ve blgedeki Krtlerden oluan ordusu ile Kara
308
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 127-128, ev. s. 87-88; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s.
113.
309
310
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 129; F. Smer, Kara Koyunlular, C. I, s. 139.
311
312
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 129, ev. s. 88; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 129; F. Smer,
313
77
Koyunlular Diyr- Rebia ve Kuzey Cezireden kararak Ak Koyunlular arasnda

gl ahslardan biri haline geldi. Ali Bey, bu arada Hamza Bey karsnda Kara
Koyunlu sfahan ile ittifak edince Ak Koyunlular nezdindeki itibarn drd.314
Hamza Bey, bu zaferlerinin ardndan mide yneldi. Ali Bey, midin
savunulmas iinde olu Uzun Hasan memur etti ve kendisi de Erzincana Yakub
Beyin yanna doru yola kt.315 Hamza Bey, midi 70 gn kuatma altnda
tuttuktan sonra Pulur hkimi olan kardei Mehmed Beyin de destei ile 1437 ylnda
bir Hristiyann ihanetiyle ele geirdi.316 ehri savunmakta olan Uzun Hasan,
babasnn yanna Erzincan taraflarna gitti. Bu baar zerine Hamza Bey, Ak
Koyunlu ehzadelerinin ou tarafndan Ulu Bey olarak tannd.317 Tihrnnin
anlatmna gre, Hamza Bey, mide girdiinde Mslmanlara kt davranm,
zulm ve eziyette bulunmu, Kad Ahmed ve ehrin nde gelenlerinden Hac
Yusufu katletmi, buna karlk Hristiyanlara hi saldrmam aksine onlara kar
izzet ve ikramda bulunmutu.318
Hamza Bey, Ali Beyden sonra Ak Koyunlularn bana geen hkmdardr.
Ali Bey ve Hamza Bey dnemleri esasen birbirinden tam olarak ayrlamaz. nk bu
dnem kardelerin, yeenlerin birbirleriyle iktidar mcadelesiyle gemitir. Hamza
Bey, iktidar boyunca Ali Beyin oullar Cihangir, veys, Uzun Hasan
ve
Yakubun olu Cafer ile etin mcadelelerde bulundu.

midin Hamza Beyin eline gemesi zerine Ali Bey, oullar ile beraber
Kemah-Erzincan-Karahisar hkimi olan Yakub Beyin yanna gitti. Sultan
Barsbayn serbest brakt oullar Hseyin ve Cihangir ile midin Hamza Beyin
eline gemesiyle Uzun Hasan da burada babalar Ali Beye katldlar.319 Kardeler,
314
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 130-131, ev. s. 88-89; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 130.

316
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 136, ev. s. 92; Ibn Tagr Birdi, en-Ncmz-Zhire, C. XIV, s.
270; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 130; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 9.
317
F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272.
318
319
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 135, ev. s. 92; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 16.
315
78
babalar Ali Beye kendisini mid valiliine atayan Memlk fermann sundular.320
Ancak Ali Bey, burada Yakub Beyden bekledii yardm bulamad. Bunun zerine
en kk olu veys ile beraber 1438 ylnda Osmanl sultan II. Murada snd.321
Esasen Ali Bey, daha nce de Osmanllara snma talebinde bulunmu, II. Murad
da ona bir hilat gndererek olumlu karladn belirtmiti.322 Ali Bey krk elli
adrdan oluan maiyetiyle birlikte Mecidz yaknlarndaki bir tekkede ikmet
ettirildi ve skilip de kendisine kta olarak verildi.323
Ali Bey, skilipde fazla kalamayarak tekrar Erzincan tarafnda bulunan
oullarnn yanna gitti. Dier yandan da Cihangir, midi ele geirebilmek iin
Kahireye giderek Memlklerden yardm istedi.324 Cihangir, daha nce Msrda esir
olarak kald iin orann durumunu iyi biliyordu. Kendisini hapisten kurtarm olan
Sultan Barsbaydan iyilik greceini umuyordu. Nitekim yle de oldu. Sultan
Barsbay, 50.000 evik svariyi Atabekl-Askir Tagrbirmi ve Dmak ve Haleb
nibleri gibi gl komutanlarn idaresinde mide gnderdi.325 Sultan Barsbayn
bu sefer emrini veriinin sebepleri vard: Dmak niblii yapm olan si Canibek
es-Sfyi son kez yenilgiye uratma istei; ahruhun Dou Anadoludaki etkisini
krma arzusu ve Orta ve Dou Anadoludaki Memlk iktisad karlarn bir kez daha
tehdide koyulan Osmanllara bir gz da vermek. Ayrca ayn anda birka boyu
birden resmen tanyarak Ak Koyunlularn byk i savan daha da kztrmak ve
zerbaycann ahruh tarafndan valisi olan kardei Cihanh devirme planlarnda
kt bir bozguna urayan mttefiki Kara Koyunlu skendere yardm etmekti.326 te
Cihangirin Memlklerden yardm istei Memlklere her iki hedefe de ulamay
salyordu. Sultan Barsbay, balangta tereddt etmekle birlikte Hamzann
Canbege sempati beslediini renince mid ve Ermeniye iin byk bir ordunun
320

Woods, Akkoyunlular, s. 130; F. Smer, Ak Koyunlular, D. . A., s. 272; H. D. Yldz, The
Akkoyunlu, s. 214; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 16.
322
323
. H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 189; F. Smer, Ak Koyunlular, D. . A., s. 272.
324
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 140, ev. s. 94; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 16.
325
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 140-141, ev. s. 94; C. brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine
Dair Oerkler, s. 68.
326
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 140-141, ev. s. 94; F. Smer, Kara Koyunlular, s. 140; J. E.
321
79
hazrlanmasn emretti. Barsbayn Hamzaya kar tutumunu kesin olarak

anlayabilmek zordur. rnein, 1435 ve 1438 yllar arasnda Osmanl sultan
Murada yazd bir mektupta Osmanl sultannn Hamzaya salad destei
vyor, daha sonraysa 1438 balarnda Hamzay Dmak nibine bavurmaya
aryordu. ayet bunu kabul ederse Memlkler tarafndan midin meru
yneticisi olarak tannacak, reddetmesi durumunda ise lmle cezalandracakt.327
Nihayet Hamzann Canbege destek ve yardm Barsbay fkelendirdi ve Barsbay,
Ak Koyunlular zerine 1438 baharnda nc ve son seferini dzenledi. Frat
boyundan kuzeye doru ilerleyen Memlk ordusu emigezek ve Arapkiri alarak
Haleb nibliine balad gibi Akehiri de ele geirdi. Burada Memlk ordusuna
katlarak ballk yemini eden Kl Arslann olu Ahmede Memlk ordusunda
kumandanlk verildi. Aslnda Memlk ordusunun Erzincan hkimi Yakub, mid
hkimi Hamza ve zerbaycan hkimi Kara Koyunlu Cihanh olmak zere hedefi
vard. Memlk ordusunun ana blm Erzincana doru giderken Ahmed baz
kalelere saldrd. Erzincan alnd.328 Bunun zerine blgenin hkimi Yakub kendisi
Kemaha ekilirken olu Cafer ile hanm ve Erzincann ileri gelenlerinden oluan
bir heyeti Memlklerle bar grmeleri yapmak iin yola kard. Grmeler
sonunda Erzincan Cihangire, Kemah Yakuba brakld.329 Bu arada Memlk ordusu
iki byk hedefi olan zerbaycandaki Cihanh veya middeki Hamza zerine
yrme frsat bulamadan Haziran 1438de Barsbayn lm haberi zerine Suriyeye
dnd.330
Bylece nc Memlk seferi de Anadoluda kalc sonular salayamadan
bitmi oldu. Fethedilen ehirler, ksa srede eski hkimlerinin eline geti ve
Barsbaydan sonra Memlkler de bunu kabul etmek zorunda kald. Memlk-Anadolu
snrndaki baarszlk Ramazanoullar ve Dulkadiroullar gibi gl u
327

el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1058-1059; Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 142, ev. s. 95; F.
329
el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1059.
330
el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1069; bn Hacer, nbl-Gumr, C. IX, s. 34; Tihrn,
Diyrbekriyye, C. I, s. 142, ev. s. 95; F. Smer, Kara Koyunlular, C. I, s. 140; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 131-132; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T.
D. A., s. 16.
328
80
beyliklerinin glenmesine imkan salad. Bylelikle topraklarn genileten

Osmanllar ile Memlkler arasnda hayli zayf tampon bir blge olutu. Bu blgede
1484 ile 1491 arasnda patlak veren snr savalar Osmanllar ile Memlklerin
savunma gcn lmede pek ok frsat salad. Bunlar Yavuz Sultan Selimin
Memlk topraklarn istilasnn provalar saylabilir. te yandan Kara Koyunlu
skender ile Barsbayn iki ay iinde ard arda lmeleri Memlkler ile ahruh
arasndaki srtmeleri byk lde azaltt. Ak Koyunlular ise i savalarla
urayordu. Memlkler, Sultan Barsbaydan sonra da Ak Koyunlularn bu
durumunu iyi kullandlar.331
Memlk ordusu dnerken Ak Koyunlular ikiye blmt. Erzincan ve
Kemah blgesini Yakub ve yeeni Cihangire; mid blgesini de Hamza Beye
brakmlard. Hamza Bey, sikke darbettirip hutbeyi Memlk sultan adna okuttu.332
Hamza Bey, ilk frsatta Erzincan zerine yryerek hkimiyet alann geniletme
abalarn hzlandrd.333 Ancak Yakub Beyin olu Cafer ve Cihangirin elinde
bulunan Erzincan almaya muvaffak olamad.334
Ak Koyunlular bu srada kendi aralarnda ciddi ayrlklar yaadlar. Yakub
Beyin olu Cafere kar Uzun Hasan Bey, amcas Yakubun yannda yer alrken,
kardeleri Cihangir ve Hseyin ise babalar Ali Beyin yannda yer aldlar.335 Uzun
Hasan Beyin Cafer ile karlamas sonucu Cafer birlikleri ile beraber Osmanl
topraklarna geri ekilmek zorunda kald. Geri ekilirken de Cihangir komutasndaki
Ali Beyin kuvvetlerine ciddi kayplar verdirdi. Bu yenilgi zerine Ali Bey ikinci
defa Ak Koyunlu topraklarndan ayrlarak bir daha hi dnmemek zere Msra
Memlk Sultan ez-Zhir akmaka (1438-1453) snd.336 Bu da Onun Ak Koyunlu
331

el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1055; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XV, s. 5; J. E.
333
334
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 148-49, ev. s. 99; el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1072; F.
335
336
Woods, Akkoyunlular, s. 134; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 214; F. Smer, Akkoyunlular, T.
D. A., s. 16.
332
81
hkimiyet iddiasndan tamamen vazgetii anlamna geliyordu.337
Artk iktidar
tamamen Hamza Beyin eline gemi oldu.

Cihangir Memlklerin Haleb nibi Tagrbirmiin hizmetine girdi. Kk
kardei Hasan Bey ise Kemahta amcas Yakub Beyin yannda kald.338 Fakat bir
sre sonra Haleb nibi Tagrbirmi, Msr sultanna isyan etti.339 O vilayette bulunan
Cihangir Mirza onun errinden korunmak ve kendini emniyete almak iin
Tagrbirmie snd. Bunun zerine Tagrbirmi, Sultan Hamza Beyi kendine
mttefik yapmak ve Msr sultanna muhalefetinde Hamza Beyin desteini almak
iin Cihangir Mirzay hapsedip Hamza Beye vermek istedi. Fakat sonunda Haleb
halk Tagrbirmie ba kaldrp onu ehirden dar att ve babas Ali Beyin Msr
sultanna katldn renince de Cihangir Mirzay serbest braktlar.340 O srada
nal adndaki Dmak nibi de Msr sultanna kar isyan bayran at.341 Btn
bunlar zerine Memlk sultan onlarn zerine bir ordu gnderdi.342 Bu ordu, Sadud
hududunda nal ve si rma kysnda Tagrbirmii ldrd (31 Mays 1439).343
Cihangirin tahttan feragat etmeye hi niyeti yoktu. Kardei Hasan Bey ile
arasndaki anlamazl hallederek onu amcas Yakub Beyin yanndan Halebe
ard ve birlikte Msra gidip, tahta yeni oturan Sultan akmakn huzuruna
ktlar.344 Sultan onlara izzetu ikramda bulunarak hilatler giydirdi ve 3.000 altn
verdi. Cihangirin yardm talebine karlk yeni bir ordu seferber etmek istemedii
337
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s.153, ev. s. 101; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; . H.

Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 190; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 134.
338
F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 16.
339
el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1073; bn Hacer, nbl-Gumr, C. IX, s. 55; bn Tagr Bird,
en-Ncmz-Zhire, C. XV, s. 50; Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 153, ev. s. 101.
340
341
el-Makrz, es-Slk, C. IV/III, s. 1073; bn Hacer, nbl-Gumr, C. IX, s. 61; bn Tagr Birdi,
en-Ncmz-Zhire, C. XV, s. 55.
342
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XV, s. 56.
343
bn Hacer, nbl-Gumr, C. IX, s. 71; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XV, s. 82-91.
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 153-154, ev. s. 102. Tagrbirmi, Behisnili bir Trkmen idi. Memlk
olmad halde Haleb valiliine kadar ykselmiti. bn Tagr Bird, babasnn hizmetinde bulunmu
olan bu emirin hayatn tafsiltl bir ekilde yazmtr.
344
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 206; Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 154, ev. s. 102; F.
82
iin Ak Koyunlulardan alnan Ruhay kta olarak vererek Hamza Bey ile savamaya
memur etti.345
Bu arada Hamza Bey, Yakub Beyin idaresine gemi olan Erzincan ele
geirerek346 Ak Koyunlular arasndaki durumunu olduka glendirdi. Urfaya
yerlemi olan Cihangirden ehri almak istedi ise de baarl olamad.
1444 yl sonunda Halebin eyzer kasabasndaki Ali Beyin lmnden
sonra, kardei Hamza Bey de ok gemeden midde vefat etti.347
Pir Alinin kz Saray Hatun ile evlenen Ali Beyin 7 olu ve 1 kz olduu
bilinmektedir. Oullar Hseyin, Cihanh, skender, brahim, veys, Cihangir ve
Uzun Hasandr. Kz ise Safev eyhi Cneyd ile evlenecek olan Hatice Begmdr.
Hamza Beyin ise erkek evld yoktu. Ak Koyunlulardan ilk sikke darbettiren
Hamza Beydir.348
Ali Bey, iktidar boyunca istikllini elde edemedi. O, ancak Osmanllar ve
Memlkler gibi blgenin byk devletlerinin himyesinde iktidarda kalabilmi fakat
bu da kalc olamamtr.
345

Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 16-17.
346
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 158, ev. s. 104; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A, s. 17.
347
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 168, ev. s. 109; K. Y. Kopraman, Ikdul-Cumn, s. 70; bn ys,
Bedyiz-Zuhr, C. II, s. 243; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 17.
348
F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 17.
83
3.6. CHANGR MRZA ZAMANI (1444-1453)

Hamza Beyin lm zerine Ak Koyunlular ikiye blndler. Prnek,
Musullu ve Koca Haclular Hamzann kardei eyh Hasana katlrken, Mamulular
Urfa hkimi Cihangire ballklarn bildirdiler. Bu durumda iki adaydan Cihangir
daha nce mide varp tahta getii iin eyh Hasan geri dnmek zorunda kald.349
Cihangir Mirzann karsnda sadece eyh Hasan deil daha pek ok rakip
vard. Amcas Erzincan hkimi eyh Hasan, dier amcas Mahmud Bey ve Ksm
Bey, amcasnn olu Cafer Bey, Palu hkimi olan Ahmedlerden Kl Arslan Bey ve
Yukar Dicle boylarna hkim olan kardei Uzun Hasan Bey olmak zere alt iktidar
aday daha vard. Ancak Uzun Hasan Bey, Caberden aabeyinin yanna gelerek
onun hizmetine girdi. Cihangir ise Erganiyi Uzun Hasan Beye kta olarak verdi ve
onun yardmlar ile iktidarn kuvvetlendirdi.
Cihangirin basks karsnda zor duruma den Mahmud Bey ise 1444-45
knda Badadn Kara Koyunlu valisi sfahan Beye snd. Ancak sfahan Beyin
o k lm zerine (7 Nisan 1445)350 desteini kaybeden Mahmud Bey yeni ittifak
araylarna girdi ve Ak Koyunlu konfederasyonunun nemli airetlerinden biri olan
Mamulu reisi Ali ile anlat. Bu srada dier iktidar aday Erzincan vlisi eyh
Hasan, Erzincan blgesinde Bayndr airetinin baz kollar ve zellikle din
adamlarndan destekiler buldu. eyh Hasan, Yakubun lm zerine hkimsiz
kalan Kemah zerine yrdyse de yenildi ve esir dt. Erzincandaki bu
kargaadan faydalanan Mahmud ve Mamulu ittifak Erzincan hkimiyet altna
aldlar. Cihangir Mirza 1446 yaznda Erzincan almak istediyse de baarl olamad
ve Erzincan, amcas Mahmudun idaresinde kald.351
Ak Koyunlularn en byk destekisi ahruhun 1447 ylnda lm
Cihangiri zor durumda brakt. Semerkand ve Horasan blgesindeki Timur
349
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 168-69, ev. s. 110; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 243; F.
350
. Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 26.
351
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 137; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 18.
84
topraklarnn kontrol konusunda Timurun drt olunun ocuklar arasnda patlak

veren sava on yldan fazla srd. Bu durumda Ak Koyunlu topraklar, Osmanllar,
Kara Koyunlular ve Memlkler arasnda hkimiyet mcadelesi alan haline geldi.
Memlk kaynaklarnda da bu dnemden itibaren artan Memlk-Ak Koyunlu snr
gerginliklerinden bahsedilir.352 Osmanl tahtndaki II. Mehmed ise 1444 ylnda
Hamzaya kar Kl Arslana ittifak teklif ederek daha o tarihlerde hkimiyet
alann Dou Anadoluya doru geniletmeye altysa da baarl olamamt.353
Esasen Ak Koyunlular iin en nemli tehlike Kara Koyunlular idi. Bu srada
Kara Koyunlu Devleti ierisinde Badad valisi sfahan Mirzann lm ile balayan
nfz mcadelesi srasnda Kara Koyunlu hkmdar Cihanh, 1446 ylnda
Badad alarak zerbaycan ile Irak- Arab birletirdi.354 Musulu skenderin
ocuklar olan yeenleri Elvend, Rstem, Tahran ve Mihmda kt etti. Ancak
Cihanhn yeeni Elvend hakszla urad gerekesiyle amcasna isyan etti ve
yenilerek Cihangire snd.355 Cihanh, Elvend Beyi geri istemesi ramen
Cihangirin bunu reddetmesi zerine yaklak yirmi yl srecek olan Ak KoyunluKara Koyunlu mcadelesi de balam oldu.356
Kara Koyunlu hkmdar Cihanh, 1450 ylnda Ak Koyunlular zerine
sefere kt. Ak Koyunlu hnedanndan iktidara kar olan Kara Osmanler ve Pir
Alilerin de Cihanha katlmyla Kara Koyunlu ordusu Erzincanda Cihangirin
amcas Mahmudu kuatt. Bu zor durum karsnda Kara Koyunlular ile yaplan
mcadelelerde Cihangirin kardei Uzun Hasan, aile birlii ars yapmasna kar
Cihangir buna meyletmedi. Bu da toprak kaybndan da te zaten atma iinde olan
352
bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, Havdisd-Duhr fi Medel-Eyym veSuhr, Nereden: W. Popper, V. VIII/I, California, 1930, s. 46da 853 balarnda (1449 baharnda)
Halebdeki Ak Koyunlu korkusundan bahseder.
353
354
F. Smer, Kara Koyunlular, D. . A., s. 436; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 26.
355
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 178, ev. s. 114; F. Smer, Kara Koyunlular, D. . A., s. 436; J.
E. Woods, Akkoyunlular, s. 138; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 18; . Erdem-M. Uyar,
Karakoyunlular, s. 866; . Varlk, Akkoyunlular, D. G. B. . T., s. 419.
356
Tihrn, Diyrbekriyye, s. 178, ev. s. 114; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 138. HavdisdDuhrda Cihanhn Sultan akmaka 1451 de gnderdii mektupta Kara Koyunlularn Ermeniye
ve Diyrbekiri Cihangirin halka zulm etmesi ve Memlk sultanlna dmanl sebebiyle istila
ettii yazldr. Bkz. bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 79.
85
hnedan iinde ayrlklara sebep oldu. Aile yelerinin ou da zamanla Uzun

Hasana destek oldular.
Cihanh, Mahmud Beyin mdafaa ettii Erzincan ile Tercan ve Bayburtu
da ele geirdi.357 Cihanh, Elvendin teslim edilmesini talep etmesine karn
Cihangirin vermemesi zerine savaa devam ederek Kara Koyunlu komutanlarndan
Rstem b. Tarhan ve Erzincana vali olarak atad eyh Hasan ile Musa Bey ve Ak
Koyunlu emrlerinden bazlarndan oluan bir orduyu Mardin-Urfa zerine
gnderdi.358 Bylece Cihangir ve en byk yardmcs olan kardei Uzun Hasan Bey
ile Rstem Bey arasnda uzun bir mcadele balad. Harekete geen Cihangirin
ordusundan yolda Prnek, Musullu ve Koca Haclu boylarndan bir ksm Rstem ve
eyh Hasan tarafna geince Cihangir zor duruma dt.359 Mardini koruyamamas
ve stelik eyh Hasann kardei Urfa hkimi veys b. Alinin de kuatlmas
zerine Cihangirin, Memlk topraklarna ekilmekten baka aresi kalmad. Ancak
bu kez de Cihangire Memlk blgesinde snma hakk verilmedi. Bu da ahruhun
lmnden sonra Ak Koyunlu-Memlk mnsebetlerinin ne denli bozulduunun
delilidir. Dahas, Erzincann d Halebde, oradan kaan Ak Koyunlular ve
onlar takip eden Kara Koyunlularn gelecei korkusunu uyandrd. Bu gelimeler
blgenin nemli ticaret yollarndan olan Erzincan-Haleb hattn da tehdit etti. Hatt,
bu gelimeler karsnda Haleb halk ehri terk etmeye balad ve Haleb pazarnda
binek ve yk hayvanlarnn fiyatlarnn ykselmesine sebep oldu. Btn bu menf
gelimelere bir de Cihangirin Memlklerin si Hama nibiyle360 i birliine gittii
yolundaki duyumlar eklenince, Memlk sultan akmak Ak Koyunlular zerine bir
sefer dzenlemesinme karar verdi. Bu srada Cihangirin amcas Ksm b. Kara
Osmann 1450 ylnda Cihangire kar isyannda destek iin Kahireye gelmesi,
Memlk sultanna amalarna ulamada kolaylk salam ve ataca bu adma gerek
kalmamtr. akmak, daha nceden Cihangire Hamza karsnda yapt gibi,
357

Tihrn, Diyrbekriyye, s. 179-80, ev. s. 115; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 139; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 19; . Varlk,
Akkoyunlular, D. G. B. . T., s. 419.
359
360
Hama naibi Beygut el-Meyyednin isyan iin bkz. bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I,
s. 83.
358
86
Ksm Ruha valiliine getirdi. ayrca para ve silah vererek onu Cihangir zerine
yrmeye tevik etti.361 akmak, ayrca Dulkadiroullar snr muhafzlarna, Kara
Koyunlularn nnden kamakta olan Cihangirin Frat gemeye kalkmas
durumunda nnn kesilmesi talimatn verdi.362 Her taraftan sktrlan Cihangir, bu
durumdan kurtulmak iin nce annesi Saray Hatunu, daha sonra da olunu, Sultan
akmaka eli olarak gnderdi. akmak ilk nce Saray Hatunu kabul etmek
istemediyse de sonradan kabul etti. Ancak bu grmenin sonular hakknda
kaynaklarda bilgi yoktur.363
Cihangir 1451 ylnda artk Memlk korumasn da yitirmi olarak midde
Kara Koyunlu kuatmas altnda bulunuyordu. En nemli Ak Koyunlu boylar da
Kara Koyunlularn destekisi olan eyh Hasan tarafna gemilerdi. Amcas Ksm,
Memlklerin desteiyle Frat zerine yerlemiti. Cihangirin tek destei Erganiermik blgesinde toplad ordusu ile kardei Uzun Hasan Bey idi. Uzun Hasan
kk bir birlikle 1451 ylnn Mart aynda Ruha Kalesine girdi ve bir kargaa
esnasnda eyh Hasan ve olu Byezid ile bir ok ileri geleni ldrd.364 eyh Hasan
Beyin ban Msra, elini ise mide gnderdi.365 Daha sonra Prnek, Haydarlu,
Koca Haclu ve Yurtu airetlerinin de katld ordusuyla mid nlerinde skm
olan Cihangirin imdadna koarak Cihanhn komutan Rstemi yenilgiye uratt.
Bu byk zafer Memlkler, Kara Koyunlular ve Ak Koyunlular arasnda geni yank
uyandrd.366 Ancak Rstem Beyin tam olarak alt edilii daha sonra Uzun Hasan Bey
zamannda olacaktr.
Kara Koyunlular, Bayndr ailesinden Ahmedler, Pir Aller ve Kara
Osmanler arasndaki dmanlklardan ok iyi yararlanyorlard. eyh Hasann
361
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 79-80, 93.

bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 95.
363
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 99. J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 140. 1451de
Cihangirin 10 yandaki kk olu Kahireye gelerek babasnn ballk andn sundu ve kendisi
rehin olmay nerdi. Ve Trablusa gnderildi. Ayrntl bilgi iin bkz. bn Tagr Bird, HavdisdDuhr, V. VIII/I, s. 102.
364
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 290; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 140.
365
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 184, ev. s. 117. Bu olaydan Memlk kaynaklar bahsetmez. Bkz. J.
E. Woods, Akkoyunlular, s. 140.
366
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 104; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 140.
362
87
Urfada ldrlmesiyle yerine Ahmedlerden Kl Arslan atadlar. Kl Arslan

yerini muhkemletirmek iin kzn Pir Alilerden Musa b. Pir Ali ile evlendirdi. Bu
yolla Tercan da hkimiyeti altna ald. Kl Ali bu tarihlerde kendi adna sikke dahi
kestirmiti.367 1451 Ekim aynda Kara Osmanlerden Cafer, Kemah alp hkimiyet
alann geniletmek iin Karahisar ve spir zerine yrd. spiri ele geirerek
Prneklerin Cihangire dman olan koluna son verdi.
Uzun Hasan, midin kuzeybatsndaki ermik blgesinde 1452de
Cihangirin basksndan kurtulmak iin Rstem ile mcadele ederken Cihangir, Uzun
Hasandan habersiz annesi Saray Hatunu bu mcadeleye son vermek iin Kara
Koyunlulara bar elisi olarak gnderdi. Grmelerde Cihanh, bar art olarak
Cihangirden ya kendisinin ya da kardei Uzun Hasann rehine olarak Kara
Koyunlulara teslim edilmesini istedi. Ancak Cihangir bu art kabul etmedi.368 Bu
srada Timurlular da Cihangire yardm iin Anadoluda braktklar birliklerin
saysn azaltnca Cihangir zor durumda kald ve 9 Nisan 1452 tarihinde taraflar
arasnda mid Antlamas imzaland.369 Bu antlama gereince Cihangir,
Diyrbekirde Kara Koyunlu hkimiyetini tanyacak, kzn Cihanhn olu
Muhammed ile evlendirecek, olu Murad Cihanhn sarayna rehin verecekti.
Cihangir, Cihanhn metbuluunu kabul ederek midi teslim etti.370
Bu antlama ile Ak Koyunlular, Kara Koyunlular ile srdrdkleri uzun
mcadeleden yenik kmlar ve Kara Koyunlularn stn hkimiyetini kabul
etmiler. Cihanh, savala deil diplomasi yolu ile Cihangiri alt etmitir. Nitecede
Cihangir Mardine yerleti. Baz boylar buna tepki olarak Cihangirden uzaklatlar.
Bylece zaten kazand zaferlerden dolay gz nnde olan Uzun Hasan Bey n
plana kt.
367

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 208-9, ev. s. 129-30; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 142.
369
Akkoyunlular, D. . A., s. 272; . Erdem-M. Uyar, Karakoyunlular, s. 866.
370
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, s. 127; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 1819; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 142.
368
88
Bu antlamaya kar olan Uzun Hasan Bey aabeyinden ayrld ve ikinci

kuak Kara Osman ve Pir Alilerin yan sra Afar, Emirlu, Bicanlu, Haydarlu, vaz,
Musullu, Prnek ve Koca Haclu airetlerinden oluan byk bir ordu kurdu. Uzun
Hasan Bey, baarnn birlikten getiini biliyordu. Bu sebeple ilk olarak hnedan
iindeki anlamazlklara son vermek istedi ve bunda da baarl oldu. ktidar iin
mcadele eden ou ehzadeyi bertaraf etti. Cihangir dndaki kardeleri Ksm,
Cafer ve Kl Arslan devre d brakt.
Uzun Hasan Bey, Cihanhn aatayllarla uramasn frsat bilerek
Erzincan almaya teebbs etti. Van Gl evresini yamalad. Cihangirin Krtler
zerine yrmek iin midi terk ettii anda Eyll 1452 ehri ele geirdi.371 Cihangir
de Mardine gitmek zorunda kald. Uzun Hasan Bey, ehrin anahtarn ise bir itaat
nianesi olarak Kahireye Sultan akmaka gndererek mid vali vekilliini meru
olarak kazanm oldu.
Uzun Hasan Bey bundan sonra Ak Koyunlu Devletinin birliini salamaya
alt. 1453 baharnda Memlklerin de iznini alarak Urfa valisi olan Cihangirin
mttefiki kardei veysin zerine yrd. veys bu haberi duyunca ehri terk
ederek Mardine kat. Bylece Uzun Hasan Bey, Memlklere tbi olan Diyr-
Mudar blgesinin byk ksmnn hkimi oldu.372 Diyr- Mudar ve mid hakimi
olan Uzun Hasan Beyin hkimiyetini glendirmek iin Ak Koyunlu birliini tehdit
eden Mardini elinde tutan kardeleri Cihangir ve veysi bertaraf etmesi, mevsimlik
g yollarn denetim altna almak iin Hsn- Keyf blgesindeki Eyyb
topraklarn ele geirmesi ve Kara Koyunlularla mcadele ederek Tebrizi Haleb ve
Bursaya balayan nemli ticaret yolunu hkimiyeti altna almas gerekiyordu.
371
372

4. BLM
UZUN HASAN BEY (1453-1478) VE HALEFLER ZAMANINDA AK

KOYUNLU-MEMLK MNSEBETLER
4.1. UZUN HASAN BEYN HKMYETNN LK YILLARI

1423 ylnda Ak Koyunlu ehzadesi Ali Beyin olu olarak dnyaya gelen Uzun
Hasan,
dedesi Kara Ylk Osman Beyin lm (1435) zerine Ak Koyunlu
ehzadeleri arasnda ba gsteren kavgalar iinde byyerek kk yata kendini

gsterdi ve nihayet 1453 ylnda btn rakiplerini bertaraf ederek beyliin bana
gemeye muvaffak oldu. Uzun Hasan Bey stanbul ftihi Osmanl hkmdar II.
Mehmedin yan sra ann nemli ahsiyet ve siyaset adamlarndan biridir. O,
1453den 1478e kadar sren hkmdarl sresince Ak Koyunlu topraklarn olduka
geniletmi ve devletini gl bir devlet yapmtr.
Uzun Hasan Bey baa getii zaman Ak Koyunlu devleti mid bakent olmak
zere gneyde aa yukar bugnk Trkiye-Suriye snrn takiben Mardinin
dousundan Urfann batsna kadar; kuzeyde de Erzurum ile Sivasn kuzeyinden
geerek Harputa kadar uzanan ve balca Erzurum, Erzincan, Harput, Mardin ve Ruha
(Urfa) gibi ehirleri iine alan ufak bir beylik idi. Bat snrnda Osmanl Devleti,
gneyde Memlkler, douda Kara Koyunlu Devleti gibi kuvvetli komular, ayrca
mahal bir takm beylikler ile Trabzon Rum mparatorluu gibi zayf komular vard.
Uzun Hasan Bey zamannda Ak Koyunlular beylikten imparatorlua byk bir ykseli
yaadklar gibi yine ayn dnemde ar bir de darbe almlardr.
Cihangir Mirzann Kara Koyunlular ile yapt ve Ak Koyunlular Kara
Koyunlularn tbi haline getiren anlamay Uzun Hasan Bey kabul etmedi ve
Cihangirin Krtler zerine yrmek iin midi terk ederek Aladaa hareket ettii bir
zamanda (Eyll 1452) yakn adamlar ile birlikte kyafet deitirmek suretiyle kaleye
90
girerek ehri ele geirdi373 ve Ak Koyunlu Devletinin sultan oldu. Cihangir de

Mardine gitmek zorunda kald.374 Uzun Hasan Bey, ehrin anahtarlarn bir itaat
nianesi olarak Kahireye Sultan akmaka gndererek mid vali vekilliini meru
olarak kazanm oldu.375
Uzun Hasan Bey, ikinci kuak Kara Osman ve Pir Ali Bayndrn yan sra
Afar, Emirlu, Bicnlu, Haydarlu, vaz, Musullu, Prnek ve Koca Haclu airetlerden
oluan byk bir ordu kurdu. O, baarnn birlikten geeceine inanyordu. Bu sebeple
ilk olarak devlet iindeki anlamazlklara son vermek istedi ve bunda da baarl oldu.
ktidar iin mcadele eden ou ehzadeyi bertaraf etti. Cihangir dndaki kardeleri
Ksm, Cafer ve Kl Arslan devre d brakt.
Uzun Hasan Bey, hkmdarlnn ilk yllarnda kardei Cihangirin muhalefeti
ile urat. Cihangir, Uzun Hasan Beye kar muhalefet ederken Ruhada bulunan
kk kardei veys Bey ile de ittifak oluturdu. Mttefik iki karde Hasan Beye kar
harekta gemek istedilerse de Hasan Bey onlarn zerine gitti ve onlar Ruhadan
kamaya mecbur ederek Ruhay ele geirdi.376 Daha sonra, onlar takip ederek
snm olduklar Mardinde kuatt. Sonunda kardeler arasna anneleri Saray
Hatunun girmesiyle 1457 ylnda bar yapld. midin Hasan Beyde, Mardinin ise
Cihangirde kalmas kararlatrld.377 Ancak bu bar geici idi. Ertesi yl Hasan Beyin
Erzincana sefere kt srada attan derek yaralanmasn frsat bilen Cihangir, tekrar
harekete geerek mid evresini yamalad. Uzun Hasan Bey onu bertaraf etti. Fakat
her frsat deerlendiren Cihangir, 1456 ylnda Kara Koyunlu hkmdar Cihanhdan
373
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 230-31, ev. s. 142; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 144-145; M. H.

Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 215; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 272. W. Hinz bu olayn 1453 ylnda (Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s.
24), V. Minorsky ise 1454 ylnda vukbulduunu kabul eder ( Uzun Hasan, E. I., C. X, Leiden
Brill, 2000, s. 964).
374
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 232, ev. s. 142; C. brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine
Dair Oerkler, s. 71.
375
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/I, California, 1930, s. 137; J. E. Woods, Akkoyunlular,
s. 145.
376
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 233, ev. s. 143; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272.
377
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 235, ev. s. 144; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 115; J.
E. Woods, Akkoyunlular, s. 145-48.
91
da yardm talep ederek isyan etti.378 Esasnda Uzun Hasan Bey kardei ile savamak
istemiyordu. Uzun Hasan Bey Biz, ayn anadan ve babadan iki kardeiz. Grevimiz,
bundan sonra birbirimize kar kardelik ve dostluk yolunu tutacamza, muhalefete ve
dmanla son verip o gibi ilerden geri duracamza dair sz verip ant imektir.
Aramzda eskiden beri dmanlk olan Kara Koyunluya katlarak balarmz
koparmak uygun olmaz diyerek Cihangirin kendisine isyan etmesinden ve zellikle
Kara Koyunlu Cihanh ile ittifak yapmasndan duyduu rahatszl ifade ediyordu.
Sonunda Uzun Hasan Bey Cihangiri Mardinde sktrd. Kara Koyunlu Cihanh da
emri Rstem Beyi kuvvetli bir orduyla Cihangirin yardmna gnderdi ise de Hasan
Bey, Rstem Beyi Frat kenarnda karlad ve yaplan savata Rstem Beyi ldrd
(Mays 1457).379 Uzun Hasan Bey bu baarsndan sonra Memlk sultan Eref Aynal
ve Osmanl sultan Ftihe zafernmeler gnderdi. Eref Aynal, Uzun Hasan Beyin
kazanm olduu zaferden memnun oldu ve onu tebrik etti.380 Bu savan ardndan
Uzun Hasan Bey, Mardine giderek Cihangiri tekrar kuatt. Fakat annelerinin araya
girmesi sonucu antlama yapld. Cihangir Mirza, Uzun Hasann metbuluunu
tanyarak olu Ali Han, Uzun Hasana rehin vererek bir daha herhangi bir harekette
bulunmayacana dair de sz verdi.381 Dier kardeleri veys de Uzun Hasan Beyden
af diledi ve buna mazhar olarak kendisine zaten kta olan Urfa geri verildi.382 Bylece
1435 ylnda Kara Ylkn lmnden sonra balayan ve bu zamana kadar devam
edegelen hnedan ii kavgalar da sona erdi.
378
F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 437; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; C.

brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 71.
379
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 280, ev. s. 170; bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 85;
bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. II, s. 340; J. E. Woods, Akkoyunlular, s.151; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 259; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 437; F. Smer, Akkoyunlular,
D. . A., s. 272; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 115; . Erdem-M. Uyar, Karakoyunlular,
Trkler Ans., s. 866.
380
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 85; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 151; bn Tagr
Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/II, s. 302.
381
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 280, ev. s. 171; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 151; W. Hinz, Uzun
Hasan ve eyh Cneyd, s. 116.
382
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 164; V. Minorsky, Uzun Hasan, E. I., s. 964.
92
Dahili ii meseleleri hallettikten sonra Uzun Hasan, vakit geirmeden Kara

Koyunlularn elinde bulunan Erzincan zerine sefer yapt ve 1457 ylnda buray ele
geirdi. Yeeni Hurit Beyi ehre vali olarak brakarak geri dnd.383
4.2. OSMANLI DEVLET LE MNSEBETLER
Douda bu gelimeler olurken Osmanl sultan Ftih, 1453 ylnda stanbulu

fethettikten sonra Anadolu birliini salamak iin ynn Anadoluya evirmiti. Ftih,
Karadeniz blgesindeki fetih siyaseti gereince Sinopa kadar uzanm ve Trabzon
Rum mparatorluunu yllk 300 altn haraca balamt.384 Bu ar vergi karsnda
zorlanan Trabzon Rum mparatoru Kalo oannes, bu verginin affedilmesi iin Uzun
Hasandan yardm istedi. Osmanllar ile Ak Koyunlular arasndaki ilk rekabet Kara
Ylk Osman Bey zamannda balamt. Kad Burhaneddini ldren Kara Ylk
Osman Bey, Sivas almak istemi ancak Osmanl sultan Yldrm Byezid byk olu
Sleyman elebiyi nemli bir kuvvetle Sivasa gndererek ehri ele geirmiti. Bu
olay Ak Koyunlular ve Osmanllar arasndaki ilk byk atmadr. Kara Ylk,
Ankara Savanda da Timur tarafnda yer alarak Osmanllara hasm olduunu
gstermiti.
Trabzon Rum Devleti ile daha nceden gelen sk mnasebetler vard. Her iki
devlet 1420 ylnda birlikte Erzincan muhasara ederlerken imparator Komnen bu i
iin gerekli olan mancnk ve havan toplarn ve lamlar vermiti. Ayrca iki devlet
arasnda hsmlk balar da vard. Uzun Hasan Beyin bykbabas Kara Ylk
Osman Bey, imparator IV. Aleksiosnin kz ile evlenmiti. Komnenin elisi mide
yardm istemek iin geldii zaman Uzun Hasan, Kalo oannesin kz Katerinay ve
383
W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 116; s. 118, V. Minorsky, Uzun Hasan, s. 964.
Selhattin Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre Ftih Sultan Mehmedin Siyas ve Asker Faaliyeti,
stanbul, 1971, s. 262.
384
93
drahomas olarak Kapadokya vilayetini istemiti.385 Bunun karlnda Trabzonu

Osmanllara kar mdafaa edeceine sz vermiti. Uzun Hasan Beyin bu istei
imparator Komnene iletilince Komnen, Katerinann dininde kalmas kouluyla bu
artlar kabul etti ve 1458 ylnda anlama imzaland.386 Kola oannes, bu yl iinde
ld. Yerine geen kardei David, Hasan Bey ile yaplan anlamay aynen kabul
ederek Katerinay mide gnderdi. Bylelikle Ak Koyunlu Devletinin Trabzon
Rum mparatorluu ile sk dostluk ve akrabalk mnsebetinden dolay Uzun Hasan
Bey hem Trabzona hmi oldu hem de Trabzon onun iin nemli bir dayanak
oldu.387 Bu durum Batda hemen yank buldu. Ftihe kar kendilerine douda bir
mttefik arayan Papa III. Calixtus 1458 ylnda Grcistana yollad elisi Lodovico
Bolognonun gayretleri sayesinde Grcistan ve Trabzon devletleri ile resmen bir
balama yapmt.388 Ancak Trabzon imparatoru David, bunu yeterli grmyor,
Osmanllara kar daha geni bir ittifak salamaya alyordu.389 Bu nedenle
Papann elisi Grcistana oradan da nemli bir mttefik olabilecek Uzun Hasan
Beyin bulunduu mide urayp ittifaka katlmas iin alt. Bu teklife temkinle
yaklaan Uzun Hasan Bey daha sonra amalad hedefe ulaabilmek iin teklifi
kabul etti.390 Onun bu ittifaktan beklentileri Osmanllara kar batdan bir cephe
amak ve kendisi iin ok gerekli olan ateli silahlara sahip olmak. Uzun Hasan Bey
Anadolu, Grcistan, Suriye ve Horasan iine alacak bir imparatorluk kurma
amacndayd. Lodoviconun teklifini msbet karlayan Uzun Hasan Bey, onunla
birlikte Avrupaya eli gnderdi. Lodovico Bologno sfenDiyrolu smail Bey ve
385
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 262. O vakit, Kapadokyada Komnenlerin bir ky bile
yoktu. Fakat Uzun Hasann nazarnda hukuken bu topraklar onlarnd (W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh
Cneyd, s.29).
386
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 262; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 29.
387
. H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 191.
388
Bekir Stk Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar ve OsmanlAkkoyunlu Harbinin Balamas, Trkmen Akkoyunlu mparatorluu, Haz. Necip Aygn AkkoyunluDr. Adil en, Ankara, 2003, s. 236; Adel Allouche, Osmanl-Safev likileri, Kkenleri ve Geliimi,
ev. Ahmed Emin Da, stanbul, 2001, s. 20; erafettin Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan
Mcadelesi ve Venedik, Trkmen Akkoyunlu mparatorluu, Haz. N. Aygn Akkoyunlu-Dr. Adil
en, Ankara, 2003, s. 190.
389
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 263.
390
A. Allouche, Osmanl-Safev likileri, s. 20; . Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi,
s. 190; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 175-176.
94
Karamanolu brahim Beyi ziyaret ederek onlar da bu ittifaka katlmaya davet

etti.391
Lodovico Bolognonun bakanlnda Ak Koyunlu, Trabzon ve Grcistan
elilerinden oluan heyet Almanyaya ulatnda Ak Koyunlu elisi, Alman
mparatoru III. Friederiche Osmanl sultanna kar savamak iin Uzun Hasan Beyin
50.000 kiilik bir ordu hazrlayacan syledi. Bu elilik heyeti 1460 ylnda Romaya
yeni papa II. Piusun yanna vardklarnda Hristiyan devletlerin Osmanllara kar hep
beraber savaa kalkmalar halinde Uzun Hasann doudan bu savaa katlacan
syledi.392 Bu ittifak batda ok byk bir memnuniyetle karlanmsa da fiiliyata
geememitir.
Osmanllarn giritii teebbslerden korkan Trabzon Rum mparatoru David,

Uzun Hasana bir eli gndererek Osmanllara her yl demekle mkellef olduu 3.000
dukann affedilmesi iin stanbul ile arasnda araclk yapmasn istedi.393 Uzun Hasan
Bey Davidin bu isteini yerine getirerek stanbula bir eli heyeti gnderdi. Bu heyetin
bakanln yeeni Murad Bey yapyordu. 1459 ylnda stanbula ulaan eli,
Ftihten yalnz Rum Devletinin mparatoru Davidin borcunun affedilmesini
istemekle kalmad. Ayn zamanda Ftihin byk dedesi Byezid zamanndan beri
verilmeyen eer takm, hal, seccde ve sark gibi hediyelerin verilmesini istedii gibi
daha da ileri giderek Uzun Hasan Beye Katerina ile evlilii sonucu eyiz olarak
verilen Kapadokya blgesinin de verilmesini istedi.394 Btn bu isteklere kar Ftih
Ben gelecek sene gelip, efendinizin benden istedii eyleri beraber getireceim ve
borcumu deyeceim diyerek gz da verdi.395 Bunun zerine Uzun Hasan Bey olu
391
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 263.

. Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi, s. 190-191; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh
Cneyd, s. 31.
393
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 263; . Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan
Mcadelesi, s. 191; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 33.
394
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 263-264; . Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan
Mcadelesi, s. 191; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 33; B. S. Baykal, Uzun Hasann
Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 236; H. R. Roomer, The Cambridge History of
Iran, s. 177.
395
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, 264; . Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi,
s. 191; Tihrn ise Ftihin bu szlere ilgi gstermediini belirtmekle yetinmektedir. Bkz.Tihrn,
Diyrbekriyye, C. II, s. 382, ev. s. 230-231).
392
95
Uurlu Mehmed Bey komutasnda bir birlik gndererek Osmanl himayesinde bir
emrin elinde bulunan Koyulhisar zapdetti (1459).396 Koyulhisar Osmanllarn
topraklar dahilinde olmayp stanbul- Erzurum yolu zerinde stratejik nemi hiz bir
yer idi.
Ftih, bu harekete kar byk bir orduyla Koyulhisara geldi ve buray ele
geirdi(1460). 1461 ylnda Amasra ve Sinopu zabdetti.397 Buradan Erzincana gelerek
Yassemende konaklad. Osmanl mverrihleri bu esnada Uzun Hasann annesi
Saray Hatun ve emigezek hkimi Hasan Beyi eli olarak gndererek bar istediini
yazarlar.398 Fakat Tihrn Koyulhisarn Ak Koyunlular tarafndan zabt zerine
Ftihin Uzun Hasana bir eli gndererek bar teklifinde bulunduunu, Uzun
Hasann da buna karlk bir eli gndermesiyle bir bar yapldn ve hatt Saray
Hatunun da bizzat Ftihin talebi zerine Osmanl padiahnn huzuruna gnderildiini
yazar.399
Birbirlerinden farkllk arz eden bu ifadeler tarafl olduu iin tam olarak
doruyu vermez. Ancak ilk teebbs olarak Uzun Hasan Beyin annesini Ftihin
huzuruna gndermesi onun zor durumda olduu zannn douruyor. Uzun Hasan Bey
bu sefer karsnda hazrlksz yakalanmt. Ak Koyunlular ayn zamanda Kara
Koyunlularla da mcadele iinde idiler. ki cephede ayn anda yaplacak mcadelenin
zorluunu gren Uzun Hasan Bey imdilik Osmanllarla bar yapma kararn ald ve
Ftihi Trabzon seferinden uzaklatrmak amacyla annesi Saray Hatunu onun yanna
gndererek bar talep etti. Neticede Uzun Hasan Beyin Osmanl topraklarna ve
Osmanllara bal topraklar zerine bir saldr yapmamas ve Trabzon Rum
396
Mneccimba Ahmed Dede, Mneccimba Tarihi, Sahifl- Ahbr f Vek-yiil- Asr, ev.
smail Ernsal, C. II, 1976, s. 324; Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 382, ev. s. 231; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 166; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna
Gre, s. 264; V. Minorsky, Uzun Hasan, s. 964; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s.
172.
397
k Paaolu Tarihi, (Ne. Atsz), stanbul, 1992, s. 130-133; Ner, Kitb- Cihan-Nm, yay.
Faik Reit Unat-Mehmed A. Kymen, C. II, TTK, Ankara, 1987, s. 747.
398
k Paaolu Tarihi, s. 135; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 325; bn Kemal,
Tevrih-i l-i Osman, VII. Defter, nr. erafeddin Turan, Ankara, 1991, s. 198; Ner, Kitb- CihanNm, C. II, s. 751; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 265.
399
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 392, ev. s. 236.
96
mparatorluuna yardmda bulunmamas artlaryla Osmanllarla bir antlama

yapld.400 Ftih de Uzun Hasan Beyin zerine gitmekten vazgeerek Trabzon zerine
yrd ve ehri uzunca bir kuatmadan sonra ele geirdi(1461).401 Hsmlk sebebiyle
vrisi olduu Trabzon hazinesinden bir ksmn annesi vstasyla Uzun Hasan Beye
verdi.402 Trabzon mparatorluu ykld. Son Trabzon mparatoru olan David
Komnenos Ak Koyunlu Devleti ile mnsebet kurmakla sulanarak stanbula
gnderildi ve orada idam edildi.403 Bylece Trabzon Rum mparatorluu tarihe
karm oldu. Ftih, Anadolunun siyas birliini tamamlama yolunda nemli bir adm
atm oldu. Bu olay Uzun Hasan Bey ile Ftih arasndaki atmay balatan bir
kvlcm oldu.404 Buna ramen Uzun Hasan Bey, Anadolu hkimiyeti hususunda Ftih
ile rekabetten vazgemedi. ok gemeden Karamanolu brahim Beyin lmyle
balayan Karaman tahtndaki iktidar mcadelesinde Ftih ile tekrar kar karya geldi.
Uzun Hasan Bey, 1458 yl ilkbaharnda byk bir kuvvetle harekete geerek
Frat at ve Grclerden pek ok kale ald. Memlk sultan Aynala bu kalelerden
bazlarnn anahtarlarn gnderdi. Memlk sultan da bundan olduka memnun oldu.405
1458 ylndaki seferinin ardndan 1463 ylnda Grc prensler arasndaki taht
kavgalarndan yararlanarak Kartli ve Somhetiye kadar ilerledi ve daha sonraki
seferlerinde kullanmak zere byk ganimet ele geirdi.406 1466 yl seferiyle de
Ahska Kalesini ele geirdi. 1472 ylndaki drdnc seferiyle Same ehrini ele
400
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 167; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 265.

k Paaolu Tarihi, s. 136; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 325; Ner, Kitb-
Cihan-Nm, C. II, s. 753; Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 392, ev. s. 237; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 167; A. Allouche, Osmanl-Safev likileri, s. 21; Cafer brahimov, XV. Asr
zerbaycan Tarihine Dair Oerkler, s. 86; XV. S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 269; W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 37; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272.
402
k Paaolu Tarihi, s. 136; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 326; Ner, Kitb-
Cihan-Nm, C. II, s. 753; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 191; S. Tansel, Osmanl
Kaynaklarna Gre, s. 269-270; V. Minorsky, Uzun Hasan, s. 964; H. D. Yldz, The Akkoyunlu,
s. 215; M. M. Mozzaoui, The Origins of Safawids, Siism, Sufism, and the Gult, Wiesbaden, 1972, s.
12.
403
Cafer brahimov, XV. Asr zerbaycan Tarihine Dair Oerkler, s. 86.
404
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. II, s. 388; . Erdem, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine klar,
s. 877.
405
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/II, s. 321.
406
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 394, ev. s. 237; . Erdem, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine
klar, s. 877.
401
97
geirdi. 1477 ylndaki beinci ve son seferiyle Tiflise girdiyse de Grcler vergi
demeyi taahht ederek onu durdurabilmilerdi.407 Bu seferler sonucunda; ilerde
ihtiya duyaca ok miktarda ganimet ele geirmekle beraber dikkare deer bir toprak
kazanc olmamtr.408
Uzun Hasan Bey 1462 ylnda Hsn- Keyfy, Eyyblerin elinden alm
(1461-62)409 ve Siirti de kuatmt. Bundan amac ise huzursuzluk kartan Krtleri
itaat altna almakt.410 Fakat onun bu hareketi ilerde Kara Koyunlular ile arasnn
almasna sebep olacaktr.
4.3. AK KOYUNLU-MEMLK MNSEBETLER

Uzun Hasan Beyin hkimiyetini gneybatya doru geniletme gayreti
dorudan
doruya
Ak
Koyunlu-Memlk
mnasebetlerini
etkiliyordu.
Onun
hkimiyetini gneye doru geniletme gayreti ve deniz kysna ulama istei, ister
istemez Ak Koyunlular ile Memlkleri kar karya getiriyor ve Memlkleri kuzey
snrlarnda rahatsz ediyordu. nk o tarihte Suriye ve Anadoludaki karakol
niteliindeki baz snr ehirleri Memlklerin hkimiyeti altnda idi. Uzun Hasan Beye
dein Ak Koyunlu-Memlk Mnsebetleri ufak tefek huzursuzluklar olmasna ramen
-Kara Ylk Osman Beyin genileme istei dnda- umumiyetle dostne bir ekilde
devam etmiti. Uzun Hasan Beyin hkimiyetinin ilk devirlerinde de durum byle idi.
O, ele geirdii kalelerin ve ehirlerin anahtarlarn, ballk almeti olmak zere
Memlk sultanna gnderiyordu. Fakat bu zahir bir ballkt. Nitekim Uzun Hasan
Bey, Kara Koyunlu Cihanh ve Timurlu Eb Saidi yendikten sonra topraklarn bir
hayli geniletmi ve Grcistana da yapt seferlerle pek ok ganimet elde ederek
gcn olduka arttrmt. Memlk Sultan da bunun farkndayd. Uzun Hasan Bey
407
W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 119-121.

W. Hinz Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 40.
409
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 392; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 22.
410
408
98
elde ettii bu baarlardan dolay kendine ok gvenmi ve hem Memlklere hem de

Osmanllara kafa tutmutur.
Ak Koyunlular ile Memlkler arasndaki snr Frat boyunca uzanmaktayd.
Uzun Hasann Memlk hududunu gemek istemesinin bir sebebi de kendisine
yardmc olacak ateli silahlar, havan ve top temin edecek olan Batl mttefiki Venedik
ile Akdeniz kysnda bir sahilde bulumak arzusu idi. Uzun Hasan, Akdenizde mahre
elde etme arzusuyla Memlklerin kuzey snrna (Bire zerine) sefere kt, fakat
Memlk Devletinin geni hududu ve Osmanl tehlikesinden dolay bu seferinden geri
ekilmek zorunda kald.411 Bundan sonra Kaytbayla olan dosta mnsebetleri
bozuldu. lmne kadar Msr sultan ondan endie duymaya devam etti.
4.3.1. Cnm el-Eref Olay

Memlk sultan el- Melik ez- Zhir akmak (1438-1453) zamannda Dmak
nibi Cnm, Uzun Hasan Beye snmt.412 Uzun Hasan Bey 1462 ylnda
Hokadem nezdinde bu zat iin efaat istemise de bu bir fayda vermi ve iki devlet
arasndaki mnsebetler gerginlemiti.413 Uzun Hasan Beyin bu isyan destekledii
ynnde yanl bilgilendirilen Ho Kadem, vali ve su ortaklarn cezalandrmak iin
bir ordu gnderdi.414 Bunun zerine Ak Koyunlu ynetiminin Kahirenin kukularn
gidermek iin Cnm el-Erefyi Ruhada ldrmesi zerine Memlk ordusu geri
dnd.415 Bylece iki devlet arasnda uzlama salanm oldu. Ancak birka ay sonra
Ak Koyunlu-Memlk Devletleri arasnda Gerger Kalesi yznden yaanacaktr.
411

bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 392; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 121.
413
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 237; K. Y. Kopraman, Msr Memlkleri, s. 35.
414
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 239.
415
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 230; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 171.
412
99
4.3.2. Gerger Kalesinin Alnmas

Memlklere tbi nemli bir hudut kalesi olan Gerger416 1463 yl Nisannda
Bazikiyya Krtleri tarafndan hile ile ele geirilmi ve kalenin hkimi birka adamyla
beraber ldrlmt.417 Bu olay Memlk sultan Hokademi ok kzdrd. Memlkler
ile ba edemeyeceklerini bilen Krtler, bu kalenin anahtarn Uzun Hasana
gnderdiler.418 Uzun Hasan da buraya adamlarn yerletirdi. Bunun zerine Sultan
Hokadem kaleyi istemek iin bir eli gnderdi.419 Buna karlk, Uzun Hasan da Msr
sultanna bir eli gndererek, Gerger Kalesini teslim edeceini, fakat karlnda
Harput ile beraber 10.000 dinar verilmesini (1465).420 Bu srada aada anlatlaca
zere bir Karamanda taht bunalm vard ve Osmanllara kar Ak Koyunlu-Memlk
ittifak yaanmaktayd. Hokadem hem mttefikini kaybetmemek hem de arasnn iyi
olmad Dulkadirli Melik Aslan cezalandrmak istedii iin Harputu Uzun Hasana
vermedi.421 Ancak Harputun Dulkadirolu Melik Aslann elinden alnmasna ses
karmayacan gizlice Uzun Hasana syledi. Dier taraftan da Melik Aslana
kendisini savunmasn bildirmiti. Hokadem gelen bu Ak Koyunlu elisine hilat
giydirdi. Beytl-maldan satn alarak mlk olarak Halebde 1.000 dinarlk yer verdi ve
baka dier hediyelerle eliyi armaanlarla gnderdi. Halebe gitmeleri ve orada
kalmalar iin emrlerden bir gurubu grevlendirdi.422 Sonunda Haleb Atabeki Aynal
el-Akar, Diyrbekire doru hareket etti ve Uzun Hasan ile bir araya gelerek Gerger
Kalesini teslim ald. Kalenin anahtarlar Sultan adna Osman b. Aelbek teslim
almt.423
416
Gerger, gnmzde Frat sahilinde Adyamann bir ilesidir.

bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII /III, s. 466-467.
418
bn Tagr Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 257; bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII
/III, s. 466; 473-474; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 171; V. Minorsky, Uzun Hasan, E. I., s. 966.
419
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 404, ev. s. 244.
420
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 427; Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 405, ev. s. 244-45; J.
E. Woods, Akkoyunlular, s. 172; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 121-122.
421
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 500-506.
422
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 428.
423
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII /III, s. 500; bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 430.
417
100
4.3.3. Karamanoullar le atma

Karaman lkesi Osmanllar ile Memlklerin karlarnn att bir
mcadele alanyd. Memlkler, Osmanllarn her hareketini dikkatle takip ediyor,
palazlanmalarna izin verilmeyen ve iki de bir tedib edilen Karamanoullar ise
Osmanllara kar aka destekleniyordu.
Karamanoullar ise, Osmanllara kar srdrdkleri amansz rekabetten hi
vazgemeyerek, artlarn gerektirdii seyyl bir siyset takip ediyorlar, Memlklerle
Osmanllar arasnda bazen birine bazen de dierine daha ok yaklayorlard.
1464 ylnda Karaman beyi brahim ld. brahim Bey, daha salnda iken en
byk olu shak kendine veliaht tayin ettii iin brahim Beyin dier bir hanm ve
Ftihin halasndan domu olan dier be olu babalarna ve vey kardelerine kar
birleerek mcadeleye baladlar.424
Karaman lkesi jeopolitik ynden nemi byk olduu iin bu mcadele sadece
Karamanllarn i meselesi olarak kalmam blgede kar olan devletlerin kar
karya gelmesine sebep olmutur. Bu sebeple Karamanolu lkesinde hkimiyet
kurmak isteyen Uzun Hasan Bey bu niyetinde yalnz deildi. Bu meseleye
Memlklerin ve Osmanllarn ilgisiz kalmas mmkn deildi. Uzun Hasan Bey
tasavvur ettii genileme iin Ak Denizde bir kyya sahip olmak isteinden
Karaman nfzu altna almak istiyordu. Memlkler de tabi olarak kuzey hudutlarn
emniyette tutmak istiyordu. Aslnda brahim Bey, 1455 ylnda Osmanllarn srekli
devam eden basklar karsnda Memlk sultan Aynal el-Ecrud (1453-1461)dan
yardm istemi fakat sultan Osmanllar ile bozumak iin ok da cidd bir sebep
grmediinden dolay bunu gz ard etmiti.425 Bunun zerine brahim Bey,
424
k Paaolu Tarihi, s. 142; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 332; Neri, Kitb-
Cihan-Nm, C. II, s. 771-773; M. C. ehabeddin Tekinda, Karamanllar, . A., C. VI, stanbul,
1952, s. 326; Kzm Yaar Kopraman, Karaman-oullar (1250-1487), Tarihte Trk Devletleri,
Ankara, 1987, s. 509; Cafer brahimov, XV. Asr zerbaycan Tarihine Dair Oerkler, s. 86-87.
425
ehabeddin Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Ksa Bir Bak, s. 29; Adnan Sadk Erzi,
Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s. 208; B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat
Mcadeleye Hazrlklar , s. 237.
101
Memlklere kar cephe alarak 1456 ylnda ukur Ovadaki Memlk topraklarna
saldrm, Tarsusu ve Adanay alm ve Glek Boazna hkim olmutu.
Karamanoullar ve Memlkler arasnda balayan bu huzursuzluk 1457 ylnda
Karamanoullar aleyhine geliince 1458 tarihinde taraflar bar yapmlar ve yaptklar
barla Osmanllara kar mttefik olmaya karar vermilerdi.
Gittike byyen Osmanl tehlikesi karsnda Memlkler, baz beyliklerin de
Osmanllara temyl etmesiyle giderek artan bir endie duymaya balad. Mesela,
Dulkadir beyi Melik Arslan Bey, 1464 ylndan nce Ftih ile anlamt. Bu sebeple
yeni Memlk sultan Hokadem, Osmanllara kar Uzun Hasan Bey ve Karamanolu
shak Bey ile de bir ittifak yapt.426 Bu arada, Osmanllarn mttefii olan
Dulkadirolu ahsuvara kar ayn aileden ah Budak ve Rsteme arka karak
Memlk Sultanl aleyhine Ftih ile rekabete giriti.
Kardeleri ile mukavemet edemeyeceini anlayan shak Bey, 31 Ekim 1464
tarihinde Msra bir eli gnderdi ve babas tarafndan veliaht tayin edildii halde
kardelerinin daylarnn olu olan Ftihten yardm alarak kendisini tahttan indirmeye
altklarn bildirip, kendisinin de Memlk sultannn niblerinden biri olduunu
belirterek Sultan Hokademden himaye istedi.427 Bunun zerine Hokadem btn
imkanlarn kullanacan syleyerek hilat gnderdi.428
Dulkadirolu Melik Arslan, brahim Beyin vefatndan sonra (1464)
Karamanoullarnn iinde bulunduu bu kargaadan faydalanmak isteyerek Kayseriyi
yeniden ele geirme midiyle Karaman lkesini yama ve tahribe balad.429
426
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 490-91; . Tekinda, Memlk Sultanl

Tarihine Toplu Bir Bak, s. 30; B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye
Hazrlklar, s. 237.
427
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII /III, s. 483-84; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu
Tarihi, s. 210; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 285; B. S. Baykal, Uzun Hasann
Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 238.
428
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 484; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu
Tarihi, s. 211, . Tekinda, Karamanllar, . A., s. 326; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s.
285; B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 238.
429
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 369-70, ev. s. 223; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 59; B. S.
Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 238; M. C. ehabeddin
102
Karamanolu shak Bey, Ak Koyunlu hkmdarn yardma ard.430 Bekir Stk

Baykal ve A. Sadk Erziye gre; Osmanl kaynaklarnn verdii bu malumt doru
deildir. nk ne Uzun Hasann Bild- Vilyt- Karaman ileri gelenlerine hitaben
kard 3 Eyll-2 Ekim 1464 tarihli Nin- Humynda ne de Kitb-
Diyrbekriyyede byle bir mracaattan sz edilmez. Uzun Hasan Bey Karamana davet
zerine deil, davete gerek kalmadan, kendi menfaatleri yle gerektirdii iin gitmiti.
Yine Erziye gre, Uzun Hasann karm olduu nian, brahim Beyin vefatndan
hemen bir ay sonra yazlmt. Bu ksa mddet zarfnda shak Beyin Uzun Hasan ile
temasa geebilmesi ok zordu. Yani btn bunlar gsteriyor ki, Uzun Hasan, Osmanl
kaynaklarnn verdii malumtn aksine shak Beyin yardm ars zerine deil
kendi isteine binaen Karaman lkesine gitti.431
Karaman lkesine giden Uzun Hasan Bey Dulkadiroullarn Karaman

topraklarndan kard gibi Dulkadiroullar topraklarnda da tahribatta bulundu.
Sonuta Karaman lkesi Memlklerin de tasvibi ile Uzun Hasan Bey tarafndan
Karamanolu shak Beye verildi.432 Karamanolu shak Bey, Hokadem adna hutbe
okuturken Uzun Hasan Bey de Osmanllara kar Memlklerle bir ittifkn zeminini
hazrlad. Fakat Hokadem, Uzun Hasana gvenemiyordu. Nitekim 1465de Uzun
Hasan Bey Memlklere ait Gergeri istil etti.
Memlk kaynaklarna gre Uzun Hasann Karamana seferi ve shak baa

geirmesi konusunda Uzun Hasann, Memlklerin Divrii ve Drende niblerine
Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri Hakknda Aratrmalar, . . E. F. Tarih Dergisi,
C. XIII, stanbul, 1963, s. 50.
430
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 369-70, ev. s. 223; k Paaolu Tarihi, s. 142; Neri, Kitb-
Cihan-Nm, C. II, s. 773; B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye
Hazrlklar, s. 238; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 50; S. Tansel, Osmanl
Kaynaklarna Gre, s. 285; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 59.
431
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 426; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s. 214;
B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 266.
432
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 486; Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 370, ev. s.
223-224; k Paaolu Tarihi, s. 142; Neri, Kitb- Cihan-Nm, C. II, s. 773; . Tekinda, Son
Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 51; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s. 214; B.
S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 51; F. Smer,
Akkoyunlular, T. D. A., s. 22; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 285; B. S. Baykal, Uzun
Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar, s. 238; M. H. Yinan, Akkoyunlular, .
A., s. 259; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272.
103
yazd iki mektup vastasyla malumt elde edilebiliyor. bn Tagri Birdnin Kasm
1464 ay hdiseleri arasnda verdii malumtna nazaran Divrii ve Drende nibleri
Sultan Hokademe birer mektup yazmlar ve kendilerine Uzun Hasandan gelen
mektuplar gndermilerdi. Drende nibine gelen 13 Ekim 1464, Divrii nibine gelen
ise 21 Ekim1464 tarihli idi. bn Tagri Bird, sultann huzurunda ilk olarak Drende
nibine gelen mektubun okunduunu, Sultann okunan eylerden memnun olduunu
bildirerek ilk mektubun zetini veriyor: Uzun Hasann kardeleriyle savaan shaka
yardm etmek zere ordusuyla midden Karamana geldiini shak Bey ile onlar
hezimete uratp Karamandan kartncaya kadar savatn, deniz kysna kadar
arkalarndan gittiini, mal ve erzakn ele geirdiini, Kayseri, Akehir, Develi,
Beyehir, Konya ve Aksaray ellerinden aldn ve Emr shaka teslim ettiini ve
btn bu yerlerde ve Karaman lkesinin dier ehirlerinde Sultan Hokadem adna
hutbe okuttuunu, Uzun Hasann shak ile kendisini Sultann memlkleri ve reys
cmlesinden saydn yaknlarndan Cemaleddini 500 muharip ve tehizatla Emr
shakn yannda brakarak mide dndn sylyor.433
Bu mektuplar 13-21 Ekim 1464 tarihinde yazldna ve yukarda sefere
ktn bildirilen Farsa nian ise 2 Ekim 1464 tarihli olduuna gre, Uzun
Hasann Muharrem ay ile Saferin ilk gnleri arasnda Karamanda bulunduunu ve bu
kadar ksa bir mddet zarfnda netice aldn anlyoruz.434
Uzun Hasan bu iki mektuptan baka, Memlk sultanna bir de eli gnderdi. Bu
eli 3 Ocak 1465 tarihinde Kahireye varmt.435
Esasnda brahim Beyin oullar, aralarndaki saltanat mcdelesinde Ftih,
Kaytbay ve Uzun Hasandan g almak isterlerken aslnda hnednlarnn da sonunu
hazrlyorlard.
433
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 486-487; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve

Karakoyunlu Tarihi, s. 216; Kemal Paa-zade, Tevrih-i l-i Osman, VII. Defter, s. 236.
434
A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s. 216.
435
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 490-491.
104
Uzun Hasan Beyin bu faaliyetine Ftih Sultan Mehmedin tepkisi ok iddetli

oldu. Zaten bu devirde Ftih ile Hokademin aras iyi deildi.436 Uzun Hasan Bey ile
Memlk sultan Hokadem arasndaki bu yaknlk ve ittifaktan ok rahatsz olmutu.
Bu arada Ak Koyunlular ve Memlklerin destekledii shak Bey, tahtn emniyet altna
almak iin bir taraftan Hokademin himayesini istedii gibi, dier taraftan da Ftih ile
uzlamay uygun buldu. Ancak Ftih ile uzlamay baaramad. Pir Ahmed Ftihten
yardm istedi ve Ftih, 1465 ylnda Karaman tahtna kendi taraftar olan Pir Ahmedi
karmak iin harekete geti.437 Memlk sultan Hokadem ise Karaman lkesi
zerinde nfzunun azalaca endiesi ile tbii olan Dulkadir Beyi Melik Arslandan
shak Beye (1454-1465) yardm etmesini istedi.438 Fakat Melik Arslan, bu istei yerine
getirmedi. Melik Arslan, Osmanllar ile dostluunun Hokademi endielendireceini
ok iyi biliyordu. Bu sebeple ona, komular ile boy lebilecek gte olmadn,
onlarla zhiren dostluk kurduunu, aslnda Memlklere bal olduunu ifade
ediyordu.439 Dulkadir Beyi Melik Arslann Karamana giritii hareketin muhtemel
sebebi ortaya kan karklktan faydalanarak biraz toprak kazanc salamak idi. Fakat
O, Uzun Hasan Beyile boy lemeyeceini anlayarak geri ekildi.440 shak Bey, ksa
bir sre sonra Osmanl kuvvetlerinin yardmyla harekete geen Pir Ahmed tarafndan
yenilgiye uratld. Sonuta Karaman tahtna Ahmed Bey geti ve Karaman
meselesinde stnlk Ftihte kald.441 Karamanolu shak Bey, 1465 ylnn Nisan
aynda mide giderek Uzun Hasan Beye snd ve bir mddet sonra orada ld.442
Osmanllar ile Memlkler snr komusu oldular. Pir Ahmed, Silifke dnda
btn Karaman Beyliini idaresi altna almay baard. Ancak ksa bir sre sonra
Ftihe muhalefete balayan Pir Ahmed Osmanl nfz ve hkimiyetinden kurtulmak
436
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 332; . Tekinda, Ftih Devrinde Osmanl-Memlklu

Mnasebetleri, . . E. F. Tarih Dergisi, C. XXX, stanbul, 1976, s. 77.
437
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 500; Neri, Kitb- Cihan-Nm, C. II, s. 775; R.
438
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII /III, s. 500-501; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 59; .
Tekinda, Ftih le ada, s. 52.
439
R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 59; A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, s. 215.
440
A. S. Erzi, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi, 215; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 259.
441
k Paaolu Tarihi, s. 142-143; Neri, Kitb- Cihan-Nm, C. II, s. 775; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 260; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 51-53; Cafer
brahimov, XV. Asr zerbaycan Tarihine Dair Oerkler, s. 87.
442
k Paaolu Tarihi, s. 143; Neri, Kitb- Cihan-Nm, C. II, s. 777; R. Yinan, Dulkadir
Beylii, s. 59; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 52.
105
iin Memlklere ve Ak Koyunlulara yaklat. Osmanl kuvvetleri ile girdii

mcadelede baarl olamayarak Uzun Hasan Beye snd ve Karaman meselesinin
ikinci safhasnda vukbulan olaylar dorudan Ak Koyunlu-Osmanl mcadelesine
yol at. Neticede Ak Koyunlularn belini bken Otlukbeli Sava yaand. Bu
konular ilerleyen blmlerde ele alacaz.
4.3.4. Uzun Hasann Cihanh ve Eb Saidle Savalar ve Sonular

1466 ylnda Horasandan Erzuruma, irvandan Basraya kadar uzanan btn
ran, Errn443, Irak ve Dou Anadolu blgelerinin hkimi olan Ak Koyunlularn ezeli
rakibi Kara Koyunlu Cihanh, son seferinin olacan bilmeden 1457 ylndaki
yenilgisinin intikamn almak iin 15 Mays 1467 tarihinde mid zerine yrd.444
Uzun Hasan Bey onun itaat teklifini reddetti ve sava hazrlklarna balad. Cihanh,
Ekim aynda Mu ovasna indi ve buradan gnderdii nc kuvvetler Uzun Hasan Bey
tarafndan malub edildi. Ancak ar k artlar sebebiyle Cihanh, muharebeyi
ilkbahara brakmay dnerek maiyetindeki hassa kuvvetleri hari eyalet ve airet
kuvvetlerini terhis ederek Ki havalisine ekildi. Az bir kuvvetle Tebrize doru yola
kt. Bu durumu haber alan Uzun Hasan Bey ni bir baskn yaparak apakur
yaknlarnda Cihanhn karargahn bast. Baskndan kaan Cihanh, Uzun Hasan
Beyin adamlarndan biri tarafndan yakaland. Kara Koyunlu hkmdar kendisini
yakalayan bu ahstan kendisini ldrmemesini istemise de bu istei kabul edilmemi
ve ldrlmtr 10 Kasm 1467.445 Evladlarndan ve ileri gelen emrlerinden de bir
443
Errn tbiri ile gnmzde Ermenistann bakenti Erivan kastedilmektedir.

Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 407, ev. s. 246; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 191; C.
brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 72; F. Smer, Karakoyunlular, D. .
A., s. 437; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 68; V. Minorsky, Uzun Hasan, E. I., s. 964; W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 42.
445
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 425, ev. s. 257; bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 450; C.
brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 73; M. H. Yinan, Cihanh, . A.
(MEB), C. III, stanbul, 1944, s. 187; Z. V. Togan, Umum Trk Tarihine Giri, s. 365; F. Smer,
Karakoyunlular, D. . A., s. 437; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer,
Akkoyunlular, T.D.A., s. 23; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 71; V. Minorsky, Uzun
Hasan, E. I., s. 964. W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 44; E. G. Browne, A Literary History
of Persia, Volume III, s. 402-403; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 216.; H. R. Roomer, The
Cambridge History of Iran, s. 173; Roger M. Savory, The Struggle for Supremacy in Persia after the
Death of Timur, Studies on the History of Safawid Iran, London, 1987, s. 50.
444
106
ok kii ldrld. Daha sonra Cihanhn ban Eb Saide gnderildi.446 Uzun

Hasan Bey zor durumdaki Kara Koyunlular takip ettirmemekle birlikte hemen
zerbaycan zerine yrmek niyetinde idi. Ancak etrafndaki beyler onu bu fikrinden
vazgeirdiler. Bunun zerine Uzun Hasan Bey mide dnd.447 Cihanhn
lmnden sonra Kara Koyunlular arasnda karklk ba gsterdi. Yaanan iktidar
savan Cihanhn olu Hasan Ali kazand. Bu srada Memlklerde de Hokademin
lm (1467) zerine taht mcadeleleri yaanyordu. Memlklerde yaanan be aylk
taht mcadelesi sonunda Ho Kademin yerine Eref Kaytbay (1468-96) sultan oldu.
Bunun zerine Uzun Hasan Bey Memlk sultan
Kaytbaya Muharrem 1468
Temmuzunda bir elilik heyeti gndererek tebrik etti ve dostluunu bildirdi.448

Uzun Hasan Bey midden Hasan Alinin bulunduu Merende doru yola
kt. Kendisine kar sava hazrlklar yapmakta olan Hasan Aliyi bozguna uratt
(Temmuz 1468).449 Bunun zerine Hasan Ali Berdaaya geldi. Buraya hkim olan
Karamanl aireti beyleri onu yakalayarak Uzun Hasan Beye teslim etmeyi
dndlerse de daha sonra bundan vazgetiler. Hasan Ali, Timurlu Eb Saidden
yardm istedi. Zaten Eb Said, Cihanhn lm haberi zerine Bat ran fethetmek
iin sefere kmaya karar vermiti. Hasan Ali buradan Eb Saidin yanna gitti. 1469
ubatnda Uzun Hasan Eb Said ile karlamadan hemen nce balln sunmak
zere Memlk sultan Kaytbaya bir elilik heyeti daha gndererek Hasan Aliden
alnan zerbaycan kalelerinin anahtarlarn sundu ve kendisi iin hilat talebinde
bulundu. Kaytbay, bu talebi kabul etti.450
Hasan Alinin yardm istei zerine Horasan ve Mvernnehir hkmdar Eb
Saidin byk bir kuvvetle zerbaycana geldiini duyan Uzun Hasan Bey onun yanna
446
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 426, ev. s. 257; M. H. Yinan, Cihanh, . A., s. 188; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 174, 210; R. M. Savory, The Struggle for Supremacy in Persia, s. 50.
Ancak Memlk kaynaklarnda Cihanhn bann Memlk sultanna gnderildii ve bann gn
Zuveyle Kapsnda asl kald kaydedilmektedir. Bkz. bn ys, Bedyiz-Zuhr, C. II, s. 471, bn
Tagri Bird, en-Ncmz-Zhire, C. XVI, s. 344. Cihanhn bann Eb Saide gnderilmesinden
Timurlu kaynaklar bahsetmemektedir. . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 72-73.
447
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 431, ev. s. 260-261.
448
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 19; bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 675.
449
F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 437.
450
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 699; bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 27;
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 179-180.
107
gitti. Eb Saidin ok daha stn kuvvete sahip olduunu bilen Uzun Hasan Bey bu
hkmdara eli gndererek zerbaycan kendisine brakld takdirde onun ran
hkimiyetini
tanyacan ilettiyse de Eb Said bunu kabul etmedi.451 Miyaneye
ulam olan Eb Said, k Uzun Hasan Beyin bulunduu Karabada geirmek

niyetiyle Erdebil yolu ile Arrandan Karaba zerine yrd ise de yiyecek temin
etmek maksadyla irvanaha doru ynelmek zorunda kald. Aras boylarndaki zorlu
yryten sonra Mahmud-bda gelen Eb Saidin ordusu, Uzun Hasan Beyin
yollar kontrol altna alm olmas sebebiyle hayli yiyecek sknts hissetmeye balad.
Uzun Hasan Beyin bar teklifleri kabul edilmedi. Neticede
iki ordu arasnda
vukbulan ilk arpmay Ak Koyunlular kazand. Skntya den Eb Said, Uzun

Hasan Beye defalarca eli gnderdi. Sonucunda annesini de eli olarak gndererek
bar ricasnda bulundu.452 Uzun Hasan Bey Eb Saidin zor durumunu bildii iin
bar teklifini kabul etmedi. Nitekim, Eb Saidin ordusundan kap Uzun Hasan
Beyin ordusuna katlan emrler Sultn Eb Said Mirza geldiine piman ve
zgndr haberini veriyorlard.453 Daha sonra Uzun Hasan Bey, Eb Saidin zerine
yrd ve 30 Ocak 1469 tarihinde Mahmad-bd yaknlarnda cerayan eden kati
sava Eb Said kaybederek kamaya alt. Ancak Uzun Hasan Beyin olu Zeynel
Mirza tarafndan yakaland ve huzura getirildi. Uzun Hasan Beyin yannda Eb Said,
Timurlular ile Ak Koyunlular arasnda ok eskiden bu yana sregelen dostluu dile
getirdi ve serbest braklmasn istedi. Ancak bu istei yerine getirilmedi. Esasen Uzun
Hasan Bey onu ldrmek istemiyordu. Fakat Ak Koyunlulara snm olan Timurun
torunlarndan Yadigar Muhammed Mirza, annesi Gevherad Begmn Eb Said
tarafndan ldrlmesinin intikamn almak istedii iin Yadigar Muhammed Mirzann
onun hayatna son vermesine izin verdi (5 ubat 1469)454. Uzun Hasan Bey Eb Saidin
451
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 474, ev. s. 287; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 192; W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 45; C. brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair
Oerkler, s. 75.
452
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 488-489, ev. s. 295; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 81;
C. brahimov, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, s. 77; Hayrunnisa Alan, Sultan Eb
Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469), Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Baslmam Doktora Tezi, stanbul, 1996, s. 136.
453
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 480, ev. s. 290; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 81.
454
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 491, ev. s. 297; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 23; Z. V.
Togan, Umum Trk Tarihine Giri, s. 365; E. G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 410;
R. M. Savory, The Struggle for Supremacy in Persia, s. 52; C. brahimov, zerbaycann XV. Asr
108
kafasn ise Memlk Sultan Kaytbaya gnderdi.455 Eb Saidin yerine Yadigar

Mehmedi Herat hkmdar ilan etti (ubat 1469). Eb Saidin yenilmi olduunu
renen Hasan Ali ise Hemedana kat; fakat orada Uzun Hasan Beyin olu Uurlu
Mehmed tarafndan yakalanarak ldrld (Nisan 1469).456
Bylece Kara Koyunlu devleti son buldu457 ve
Ak Koyunlular ezeli
dmanlar Kara Koyunlulardan kurtuldu. Timurlular ise byk bir darbe alarak
mahall bir hnedan durumuna dt. Douda bulunan Cihangirli, Sadlu, Alpavut,
Amal, Kaar, Aa-eri, Karaman boyu ile Kara Koyunlu ulusuna tbi bir ok boy
ve oymak da Ak Koyunlulara katld. Kara Koyunlularn topraklar Ak Koyunlu
Devletine geti. randa hemen hemen tek yenilmez g olarak ykselen Uzun
Hasan Bey bakentini midden Tebrize nakletti. Bakentin Tebrize tanmasyla
da bir ok Ak Koyunlu boyu o tarafa gt. Bu sebeple Tebriz ve civarnda Trk
nfusu artarken Dou Anadolu blgesinde Trk nfusu azald. Eb Saidin lmyle
Uzun Hasan Bey kendini Timurun mirass olarak grmeye ve bu topraklar
zerinde hak iddia etmeye balad. Nitekim bu dncesinin sonucu olarak Timurlu
topraklarnda faaliyetlerde bulundu.458
Uzun Hasan, Bey Kara Koyunlular ve Timurlular bylelikle saf d ettikten
sonra zerbaycan ve Bat ran ele geirerek hretini daha da arttrd ve ok
glendi.459 Onun bu baarlarndan sonra Ak Koyunlu Devletinin snrlar Sivas
Tarihine Dair Oerkler, s. 78; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 82; J. E. Woods, Akkoyunlular,
s. 177; H. Alan, Sultan Eb Said Devri Timurlu Tarihi, s. 137.
455
bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 713-714; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C.III, s.
34; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 180; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 46.
456
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 491, ev. s. 297; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 47; E.
G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 403; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 217. Bu
konuda H. R. Roomer Hasan Alinin balangta geni bir taraftar kitlesi toplam olmasna ramen
durumunu devam ettirememesi zerine Hemedana katn ve evval 873/Nisan 1469da intihar
ettii yazyor. (H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 173); ada tarihilerden Gysi,
Hasan Alinin yenildikten sonra Elvend dana katn, yakalanacan anlaynca da intihar ettiini
yazar (F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s. 437).
457
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 424-432, ev. s. 256-261; F. Smer, Karakoyunlular, D. . A., s.
437; . Aka, randa Trkmen Hkimiyeti, s. 84; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 47; E. G.
Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 403; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s.
173; Abdulhaluk ay, Ak Koyunlu ve Kara Koyunlular, s. 456.
458
459
Faruk Smer, Safev Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, Ankara,
1999, s. 11-12; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 47.
109
dolaylarndan Horasana, Basradan irvana dek uzanmtr. Uzun Hasan Bey rann
tartmasz en gl sultan oldu. Tebrizi bakent yaptktan sonra lkesini oullar
arasnda paylatrd. Buna gre Uurlu Mehmede Fars, Zeynel Mirzaya Kirman,
Maksud Beye Badad ve evresini, Yakub Beye ise Isfahan verdi.460
4.3.5. Harput Kuatmas
Memlkler, kendi himayelerinde olan Karamanoullar ve Dulkadiroullarnn

i ilerine Osmanllarn karmasndan elbetteki rahatsz oluyordu. Osmanl-Memlk
rekabeti Uzun Hasan Beyi Memlklerin himayesindeki Dulkadirli Beylii topraklar
dahilinde olan Harputu kuatmaya sevk etti ve buray ele geirdi. Hasan Bey daha
nce, 1465 ylnda, kendisine teslim edilen Gerger Kalesini Harput Kalesi ile
deitirme teklifinde bulunmutu. Fakat Hokadem, Harputun Dulkadirlilere ait
olduunu syleyerek bu teklifi reddetmiti. Bununla beraber olaylar beklenilenin aksine
geliti. Memlk sultan Uzun Hasan Beyin Harputu kuatmasna engel olmak istedi.
Ancak Melik Arslann rakibi Pir Budakn isyan ile uramasndan yararlanan Uzun
Hasan Bey ehri kuatt. Harputun kuatldn haber alan Melik Arslan hemen ehre
doru yrd. Melik Arslan 30.000 kiilik ordusuyla Frat geip Ak Koyunlu
kuvvetlerine saldrarak reislerinden Bienolu Sleyman ile Halil Tavacnn kardei
brahim Akay ele geirdi.461 Bu hareket zerine Uzun Hasan Bey Melik Arslan
zerine yrd. Melik Arslan, Uzun Hasan Bey karsnda yenileceini anlayarak nce
Malatyaya oradan da Elbistana dnd. Ama burada uzun sre kalamad.462
Dulkadiroullarnn bakenti
Hasan Bey tarafndan ele geirilince Melik Arslan,
anlama teklif etti ve sonuta Harput Hasan Beye terk edildi (1466).463
460

Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 395, ev. s. 238; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 60.
462
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 395, ev. s. 238; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 60.
463
Tihrn, Diyrbekriyye, C. II, s. 396, ev. s. 239; bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 433; bn
Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 500-508; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 260;
F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 272; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 22; R. Yinan,
Dulkadir Beylii, s. 60; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 285.
461
110
Bu srada Frata kadar ilerlemi olan Memlk kuvvetleri ie mdahale

etmekten ekinerek hareketsiz kald. Aslnda Memlk sultan, Dulkadir beyinin
Osmanllara gsterdii yaknla kzd iin Uzun Hasan Beyin Harputu alarak
Memlkler aleyhine atm olduu bu adm istemeyerek kabul etti..464 Nitekim, bu
durumun farknda olan Uzun Hasan Bey ayn zamanda Osmanllarn Anadoluya
ynelik yeni seferi sebebiyle Harput Kalesinin anahtarn annesi Saray Hatunun
eliliiyle Memlk sultan Hokademe gnderdi. Saray Hatun sultan tarafndan byk
bir misafirperverlikle karland ve anahtarlar sultana teslim etti. Bir sre Kahirede
kaldktan sonra sultann verdii hediyelerle geri dnd (1466).465 Neticede Msr sultan
bu olup bittiyi kabul etmek zorunda kald.
4.4. AK KOYUNLULARIN MEMLKLERE KARI SALDIRIYA GEMES

Dulkadiroullar ve Ramazanoullar, Memlklerin Anadolu hududundaki
mdafaa sisteminin iki ayan oluturuyordu. Dulkadiroullar Dou ve Gneydou
Anadoludan Suriyeye inen Derbul-Hades denilen geitleri, Ramazanoullar ise
Toroslar zerinden ukur-ovaya inen Glek Boaz ile buradan Suriyeye giden
geitleri kontrol ediyorlard. Bununla birlikte Derbul-Hades ve ukurova geitlerinin
kna hkim olan Drende ve Tarsus ehirleri dorudan Memlk kuvvetleri
tarafndan kontrol ediliyordu. ukurova blgesindeki Ramazanoullar ile MaraElbistan havalisinde hkim olan Dulkadiroullarnn Anadoludan gelebilecek bir
tehlikeye kar Memlkleri koruyacana inanlyordu.466
Memlk sultanlar, Ak Koyunlular Kara Koyunlulara kar bir denge unsuru
olarak kullanyorlard. Memlkler Ak Koyunlu Devletinin hmisi ve hatt zhiren
metbular konumunda idiler. Bu ilikiden dolay Uzun Hasan Beyin babas, Memlk
sultanlarn snlacak bir merc olarak grmt. Amcas Hamza Bey ile mcadele
464

bn Tagr Bird, Havdisd-Duhr, V. VIII/III, s. 510; bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. II, s. 437;
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 172; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 60.
466
Kzm Yaar Kopraman, XVI. Yzyl Balarnda Osmanl-Memlk atmas ve Safevler, Prof.
Dr. Kzm Yaar Kopraman Makaleler, haz. E. Semih Yaln-A. etin, Ankara, 2005, s. 367.
465
111
etmi olan kardei Cihangir de ayn ekilde davranarak Memlk sultan akmaka
mracaat ederek ondan yardm talep etmi, Sultan akmak da ona Ruhay kta olarak
vermiti.467 Bu kabil dostne mnsebetler Uzun Hasan Beyin hkimiyetinin ilk
yllarnda da devam etti. Hasan Bey kardei Cihangir ve onun mttefik edindii Kara
Koyunlu hkmdar Cihanha kar kazand zaferi bir eli gndererek Memlk
sultan el-Melik el-Eref Aynala bildirmi, Gerger Kalesi, Karaman taht bunalm gibi
meselelerde Memlklerin tasvib edecei ekilde davranmt. Bylece
hem
gleninceye kadar Memlk devletini karsna almamakta, hem de evredeki dier

devletlerin taarruzundan da uzak kalacan hesaplamaktayd. Ancak Uzun Hasan
Beyin byk baarlar kazanmas ve gittike artan kuvveti, Memlkler ile
mnsebetini menf ynde etkiledi. nk Uzun Hasan Bey slam leminin en gl
sultan olmak istiyordu. Bunu gerekletirmek iin de nnde nemli iki engel vard:
Bunlardan biri Memlk Sultan Kaytbay ve dieri de Osmanl sultan Ftih Sultan
Mehmed.
Dulkadiroullar beyi Melik Arslan, Memlkler aleyhindeki faaliyeti sebebiyle
bir sikastle Memlkler tarafndan ldrld ve beylik hnedan ii atmalara dt.
Daha sonra tahta Memlk yanls kardei ahbudak geti. Fakat Osmanllarn yardm
ile ehsuvar Bey taht ele geirdi. ahsuvar Beyin Ftih ile akrabal olup
Memlklere tbi olmay da
kesinlikle kabul etmiyordu. ahsuvar Bey gcne
gvenerek Memlklere ait Bire, Besni, Gerger ve Rumkale ehirlerini ele geirdi.
Bunun zerine Memlk sultan Hokadem, ahsuvar Bey zerine Dmak nibi Berdi
Bey komutasnda bir ordu gnderdi. Ancak bu ordu ahsuvar Bey karsnda byk bir
hezimete urad (4 Ekim 1467).468 Sonra yeni tahta kan Memlk sultan el-Melik elEref Seyfeddin Kaytbay (1468-1495) tarafndan Canbeg Kulaksz komutasnda ikinci
bir ordu gnderildi ve bu ordu da ayn akbeti yaad (ubat 1468).469 ehsuvar Bey te
yandan da Memlklerden yardm isteyen Ramazanoullarna gz dikmiti. Gcne
467

R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 65; . Tekinda, Ftih Devrinde Osmanl-Memlk
Mnasebetleri, s. 79; Kzm Yaar Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, Prof. Dr. Kzm
Yaar Kopraman, Makaleler, Haz. E. Semih Yaln, A. etin, Ankara, 2005, s. 184.
469
R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 66; . Tekinda, Ftih Devrinde Osmanl-Memlk
Mnasebetleri, s. 79; . Tekinda, Memlk sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, s. 31; K. Y.
Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, s. 184.
468
112
g katan ahsuvar Bey, sayesinde tahta getii Osmanl sultan Ftihe de ba kaldrd
ve kendisinin de bamsz bir sultan olduunu syleyerek kendi adna hutbe okutup,
sikke darbettirmee balad. Daha da ileri giderek, Ramazanoullarnn topraklarn
igal etmeye ve daha da gneye Memlk topraklarna doru ilerlemeye balad.
Dulkadiroullarnn Memlkler karsnda kazand baarlar zerine bu
frsattan yararlanmak isteyen Uzun Hasan Bey Memlklere kar ananevi
politikasndan vazgeti.. Frat blgesini ele geirmek zere 1472 yl Ekiminde sefere
kt.470 Esasen Uzun Hasan Beyin amac Malatya-Haleb ticaret yolu zerindeki
denetimi ele geirmek ve Akdenize bir k temin ederek Avrupal mttefikleriyle
balant kurmakt. Bylece Memlk Devleti karsnda byk stnlk elde edecek
daha sonra da rahat Osmanllarla boy lebilecekti. Uzun Hasan Beyin ve ahsuvar
Beyin bu tutumlar karsnda Memlk sultan Kaytbay, Ak Koyunlu ve
Dulkadiroullarnn birlik olup Memlk lkesine harekete geebileceklerinden
endielenmee balad.471 Uzun Hasan Beyin hzla ilerleyiine mni olmak iin
Kaytbay, asker birlik grevlendirdi. Bunun iin Binler Kumandanlarndan kii
tayin etti. Bunlar Emr-i Silh Canibek Kulaksz, Sudun el-Efrem ve Karaca et-Tavl elAynal idiler. Bunlarn yannda ok sayda Tablhne ve Onlar Emrini be yz kadar
askerle sratle Halebe gitmek zere yola karmt.472
Uzun Hasan Bey Memlklerin tbi olan Dulkadirolu ah Budaka bir
ultimatom gndererek kaleleri teslim etmesini, Kahireye ballna son vermesini ve
Hasan Beyi Mslmanlarn efendisi olarak tanmasn istedi. Gnderdii mektupta;
Allaha, Peygambere ve hkmdarlarnza itaat edin diyor ve muhalefet ettiinde
onu ele geireceini syleyerek de gzda veriyordu.473 Uzun Hasan Bey kutsal
ehirlerde de egemenliinin tannmasn istedii iin Mslmanlar, Hacc iin
470
bn ys, bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 80-82; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195; R.

Yinan, Dulkadir Beylii, s. 70. Uzun Hasan Beyin Memlkler zerine sefere kma tarihi hakknda
Kitab- Diyrbekriyyede yanl olarak H. 876 tarihi verilmitir. C. I, s. 567, ev. s. 343.
471
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 80-82.
472
473
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 80-82; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195.
113
toplandnda Hicaza bir hac kafilesi gndererek Mekkede kendi adna HdimulHaremeynis- erifeyn unvanyla hutbe okumalarn salad.474
Uzun Hasan Bey bir taraftan Memlklere kar mcadele ederken dier taraftan
da Osmanllara kar bir cephe at. Neticede bu durum Osmanllar ile Memlklerin,
aralarndaki anlamazl unutarak barmalarna sebep oldu. 1472 baharnda Uzun
Hasan Bey Osmanl-Memlk cephesine meydan okumaya hazrd. Ayn yln Nisannda
bir Ak Koyunlu heyeti Kahireye geldi.475 Bu diplomatik manevralar bir asker
operasyonun balangcn haber veriyordu. ok gemeden 1472 Hazirannda Ak
Koyunlu ordusunun Osmanl topraklarna girdii Tokat, Sivas, Kayseri ve Karaman
yamalad fakat 19 Austosda Beyehir Glnn batsnda yenilerek geri ekildii
haberi geldi.476
Osmanllar tarafndan yenilmesine ramen Uzun Hasan Bey Suriyede

Memlklere kar da bir cephe at. Memlkleri ortadan kaldrmak amacyla Frat
geen Uzun Hasan Bey Malatya, Kht, Gerger ve Ayntab ele geirdi.477 Memlk
Devletinin kuzey hududunun (el-Bild e-imliyye) ularn oluturan bu blgeler her
trl hasmne hareketle ilk karlaan yerlerdi. Bu blgelerin, Suriyenin gvenlii
bakmndan tampon blgeler olmas hasebiyle Memlkler her zaman buralara
ehemmiyet vermilerdi. Buralar aanlar iin bir bakma Haleb ve dolaysyla
Suriyenin n alm olmaktayd. Suriyeyi ele geirdikten sonra ise Msra ulamak
an meselesi idi. det bu blgeler Msrn anahtar hkmndeki u blgeleriydi.
Uzun Hasan Bey Aralk 1472de Halebe doru geldi. Olu Uurlu Mehmedin
banda bulunduu bir birlik de Fratn dou kysndaki Memlk karakolu Bireyi
474
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195; Shai Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, The
Ottoman-Mamluk War 1485-91, Leiden, New York, Kln, 1995, s. 96- 97.
475
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 70; K. Y. Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, s.
186.
476
S. Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, s. 97; K. Y. Kopraman, Osmanl-Memlk
Mnsebetleri, s. 184.
477
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 80-82; Har-El, Shai, Struggle for Domination in the Middle
East, s. 97; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195; K. Y. Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri,
s. 186; V. Minorsky, Uzun Hasan, E. I., s. 966; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 122.
114
istila etti.478 Hasan Bey 1473 yl baharnda balayaca bildirilen Osmanl saldrsndan
dolay kuvvetini fazla datmak istemiyordu. Hem de Dulkadir lkesinin byk bir
ksmn boyunduruk altna alarak Toros geidinde denetim olana salamt. Birede
art savunma iin olu Uurlu Mehmedi brakarak Frata ekilip, Venedik teknik
yardmn bekledi.479 Fakat Venedik yardm zamannda gelmeyecekti.
Aralk 1472de Suriye nibi, Uzun Hasan Beyin mektubunu Sultan Kaytbaya
gnderdi. Hasan Bey mektubunda tehditler savuruyor ve emirler veriyordu. Sultan
Kaytbay bundan hayli tedirgin oldu. Bu olaydan sonra, Halebten Bire nibi
Verdibain Uzun Hasan Beyin askerinden bir bln yakalad ve nc
kuvvetlerini bozguna uratt haberi geldiinde bile sultan olduka sevinmiti.480
Sultan Kaytbay, ncekinden daha byk bir ordu hazrlayarak bana da Emr
Yebek ed-Devdr getirdi.481 Kaytbay, Yebeke Suriyedeki btn grevlere azil ve
tayin yetkisi verdi. Bu orduya Binler Emrlerinden Yebek ed-Devdr; Aynal el-Akar
ve Kara Barsbay grevlendirildiler. Bununla beraber ok sayda Tablhne ve Onlar
Emrleri grevlendirildi. ki binden fazla memlk ifraz edildi. nce, nc birlii kt.
Bu askerin banda Emr Silah Canibek Kulaksz bulunuyordu. Onlar erReydaniyyeden ayrldklarnda, Emr Yebek ve yanndaki emrler yola ktlar.482
Kaytbay, Uzun Hasan Beyin Suriye nibine gnderdii mektubu da Emr Yebeke
verdi.
Uzun Hasan Beyin Halebteki birliinin banda staddr olarak bulunan

Osman b. Aelbeki tutukladn haber vermek zere Haleb nibinin habercisi
Kahireye geldi. Haleb nibi, dier gruptan da yaklak krk kiiyi yakalamt. Bu
478
S. Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, s. 97; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195.
Bu konuda bkz. J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 197.
480
481
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 569, ev. s. 345; bn ys, Bedi ez-Zuhr , C. III, s. 80-82; K. Y.
Kopraman, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, s. 186.
482
479
115
kiiler Memlkler aleyhine Uzun Hasan Bey ile altklar sulamasyla Memlk
sultannn emriyle Halebde asldlar.483
1473 yl Mart aynda Dulkadirli ahbudakn da kendisine refakat ettii Emr

Yebek ed-Devdr Halebe girdi. Ak Koyunlulara kar bir sefere kmak isteyen
Ftih, bir Osmanl elisini asker yardm teklifiyle Yebeke gnderdi.484 Emr Yebek,
Halebde Trkmen beylerinin de orduya katlmasyla byk bir takviye kuvvetine
sahip oldu. Bunlar, Dulkadirliler tarafndan lkelerinden atlm olan Ramazanl
ehzadeleri mer ve Davud Beyler ile Kpek oullarndan Sakalszolu Mahmud,
Eslemezolu Muhammed, Bozca olu Halil ve nal olu Hamza Beylerin tekil ettii
kuvvetlerdi.485 Memlk kuvvetleri Halebte toplanrken Dulkadirlilerden Pehlivan
aireti reisi brahim, Malatya ile Behisni arasnda bir Memlk kervanna baskn
yaparak btn mallarn gasp etti. Soygun haberini alan Memlklerin Malatya valisi
Korkmaz, derhal brahimin peine dt ama esir dt ve ahsuvar Beyin yanna
gtrld. ahsuvar Bey de ldrlen Trkmenlerin intikamn almak iin onu
ldrd.486 Bu srada Halebte bulunan Memlk kumandan Yebek, Ayntaba doru
yola kt. Memlk ordusu yaklanca ehrin Dulkadirli garnizon komutan Kanbay,
ahsuvar Beyden yardm gelir midiyle mdafaaya ekildi fakat yardm gecikince
kaleyi teslim etti. Emr Yebek 4 Haziran 1472 tarihinde ahsuvar Beyi ele geirdi ve
yerine ah Budak geirerek ahsuvar Beyi Kahireye gtrd. ahsuvar Kahirede
idam edildi(Eyll 1472).487
ahsuvar Beyin idam edilmesinden hemen sonra Uzun Hasan Bey, Karaman
tahtna Pir Ahmed ve Kasm Beyleri yerletirerek Venedikten lkesine silah
sevkiyatn kolaylatrmak iin harekete geti. Karamana giden yol ya Osmanl ve ya
Dulkadir lkesinden geiyordu. Ak Koyunlu nc kuvvetlerine Bekta olu mer Bey
483

S. Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, s. 98.
485
486
487
R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 75-76; . Tekinda, Ftih Devrinde Osmanl-Memlk
Mnasebetleri, s. 82; . Tekinda, Memlk sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, s. 31; F. Smer,
ukurova Tarihine Dair Aratrmalar, s. 54.
484
116
refakat ediyordu. Erzincana vardklarnda mer Bey, Amasya valisi ehzde

Byezide bir mektup gndererek gei iin izin istedi. Fakat mektup daha Byezide
ulamadan o srada Tokatta bulunan Rumeli beylerbeyi arabdar Hamza Beyin eline
geti ve o da Byezide sormadan izin verdi.488 Bylece Ak Koyunlu kuvvetleri
Osmanl snrn geerek Tokat tahrip ettikten sonra Karaman lkesine geti.
Emr Yebek Halebte ikmet ederken Uzun Hasan Beyin elisi geldi. Elinin
getirdii mektubda Hasan Bey Halebte mahpus bulunan adamlarnn salvarilmesini
istiyor; onlara mukabil o da elindeki esirleri serbest brakacan bildiriyordu. Fakat
Yebek eliyle fazla ilgilenmedi.489
Uzun Hasan Beyin Birede olu Uurlu Mehmedin kumandasnda art kuvvet
olarak brakt birlik, Memlk komutan Yebek karsnda Mart aynda ar bir
yenilgiye urayarak Bireden ekilmek zorunda kald. Yebek, bozguna urayan
orduyu Ruhaya dek kovalad.490 Uzun Hasan Beyin nceki kazanmlar sfra indi,
itibar zedelenmi oldu. Bu mcadelede Hasan Beyin olu ciddi ekilde yaraland bir
dier olu da gznden vuruldu.
Bu bozgundan ksa bir sre sonra Sultan Kaytbaya, yannda Uzun Hasan
Beyin Frenk krallarna hitaben yazm olduu mektuplarla beraber bir Osmanl elisi
geldi.491 Buna gre Frenkler denizden Memlkler ve Osmanllarn zerine
yryecekler, karadan da Uzun Hasan saldrya geecekti. Bu Uzun Hasan Beyin
Hallarla temasna dair ilk somut kantt. Sultan Kaytbay Osmanl elisini birka gn
Kahirede misafir etti, hilat giydirdi ve ardndan lkesine dnmesine izin verdi. Devlet
Bay el-Erefyi eli olarak Osmanllara gitmek zere grevlendirdi.492
488

490
Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 569, ev. s. 345; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 86-87; S.
Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, s. 97; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 196.
491
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 87; A. Allouche, Osmanl-Safev likileri, s. 26; Har-El,
Shai, Struggle for Domination in the Middle East, s. 98; K. Y. Kopraman, Osmanl-Memlk
Mnsebetleri, s. 186.
492
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 86-87; S. Har-El, Struggle for Domination in the Middle
East, s. 98.
489
117
Uzun Hasan Beyin bu teebbs Memlkler ile arasnn bozulmasndan baka

bir netice vermedi.
4.5. OTLUKBEL SAVAI
1469 ylna kadar olan faaliyetleri ile Kara Koyunlu Cihanh yenerek Kara
Koyunlu Devletine son verip topraklarn ele geiren; Timurlu Eb Saidi byk bir
hezimete uratp ldrdkten sonra Timurlu Devletini gsz bir beylik haline
getiren Uzun Hasan Bey, devrinin byk gleri arasna girmiti. Osmanllardan
kaan pek ok hkmdar ona snmt. Hasan Bey Batllar, zellikle Venedikliler
ile dostluk balar kurarak Memlklere ve Osmanllara kar iki koldan sava
amt. Fakat onun kendisine olan bu ar gveni kurduu byk imparatorluun
zayflamasna da sebep olmutur.
Daha 1463 ylnda Venedik Uzun Hasan Beye ve
zamanda Karamanolu
brahim Beye Osmanl Devletine kar ittifak iin yaklam ve onlardan olumlu
cevap almt.493 Ancak brahim Bey 1464 ylnda ld; Uzun Hasan Bey ise Kara
Koyunlularla ve Timurlularla urayordu. Bu sebeple o dnemde somut bir gelime
yaanmad. 1470 ylnda Uzun Hasan Bey Venedik ve Papaya bir eli gnderip
Cihanh ve Eb Saide kar kazand zaferi bildirdi ve Osmanl sultan Ftih Sultan
Mehmedin gcnn krlmasn istedi. Fakat Venedik o sra da 1470 yaznda
Osmanllarn Eriboz adasn almalarn mteakip cereyan eden bar grmelerinin
sonucunu beklediinden bir cevap vermedi. Bu srada Osmanllar, Karamanda
ilerliyorlard. 1471 ylnda Karaman tahtnda hak iddia eden Ksm Bey, Uzun Hasan
Beyden yardm istedi ise de bu yardm gecikti. Venedikliler ancak Eribozun
kaybndan sonra ii daha ciddiye alp 30 Haziran 1472 tarihinde Caterino Zenoyu
(Caterino Zenonun annesi, Trabzon mparatoru Komnenos oannesin kz ve Uzun
493
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 192; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 64.
118
Hasan Beyin hanm Katerinann kzkardei idi494) elilikle gndererek Venedik

desteinin devam ettiini bildirdi. Grmeler esnasnda Hasan Bey, ar toplar gibi
tehizatlar taleb etti. Bu taleb Kbrstaki Venedik donanma komutanna iletildi. Uzun
Hasan Beyin bu istekleri iyi karland ve kadrgalarn silahlandrlarak Karaman
sahillerine gnderilmesine karar verildi. Bylece Ak Koyunlulara top temininin yolu
ald.495 Hasan Beyin ateli silahlar yoktu ve Venedikten gelecek ateli silahlara
gveniyordu. Bu imkan kullanabilmesi ya Karaman lkesinden ya da Suriyeden Ak
Denize kacak bir yol aabilmesi ile mmknd. Bir mddet sonra Hasan Bey,
Caterino Zeno aracl ile Avrupann dier devletleri ile de mnsebet ve ittifak
kurmaya alt. Papa IV. Sigst (1471-1484) ile de sk mnsebet kurdu. 1472 ylnda
Hasan Beyin saraynda Polonya ve Macaristan elileri de Osmanllar aleyhine ciddi
grmeler yaptlar.496 Uzun Hasan Beyin sefaret heyeti ile Avrupa devletleri arasnda
devam eden ciddi grmelerden sonra Osmanllara kar byk bir ittifak kuruldu.
Osmanllar aleyhine kurulan bu ittifaka Papalk,
Venedik Cumhuriyeti, Napoli
Krall, Macaristan, Kbrs Krall ve Karaman Beylii dahil oldu.497 Gariptir ki

Uzun Hasan Bey, Osmanllar yenmek iin Mslim- Gayrimslim arasnda hi fark
gzetmiyordu. Bir yandan Hristiyanlarn desteini alyor, bir yandan da kendisine
snan beylere arka karak gszlerin hmisi roln oynuyordu. Osmanllar ile daha
nceki karlamalarnda -Trabzon ve ilk Karaman meselesinde- onlarn eksik
taraflarn grm ve buna gre hazrlanmt. Gl dmanlar Kara Koyunlular ve
Timurlu Eb Saidi ortadan kaldrdktan sonra artk Osmanllar da yenerek ok daha
ykselmek istiyordu. Ayn yln
hareket etti.
Mays aynda Ak Koyunlu ordusu batya doru
498
Birinci Karaman seferinde stnlk Ftihte kalm ve Ftih, halasnn olu Pir
Ahmedi Uzun Hasan Beyin destekledii shak Beye kar Karaman tahtna
karmt. shak Bey de mide giderek Hasan Beye snm ve ksa bir sre sonra
orada vefat etmiti.
494
Cafer brahimov, XV. Asr zerbaycan Tarihine Dair Oerkler, s. 88.

A. Allouche, Osmanl-Safev likileri, s. 23; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre s. 300; J. E.
496
C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 88-89.
497
C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 89.
498
495
119
Osmanllarn yardm ile ve Osmanllara bal olarak Karaman tahtna oturan

Pir Ahmed Beyin, tbilik statsn ihlal ederek batda Venedik ve Papalk ile ve
douda Memlkler ve Ak Koyunlular ile temasa geerek Osmanllara kar gizli
antlamalar yapmas zerine Ftih harekete geti. Karamanoullar Beyliine son
vermeyi kafasna koymu olan Ftih, doruca Konya zerine yrd ve oray zapdetti.
Byk veziri Mahmud Paay da kaan Pir Ahmedi takiple grevlendirdi. Karaman
eyaletine ehzde Mustafay vli olarak tayin etmek suretiyle Karaman tamamen
Osmanl topraklarna ilhak etti. Karamanolu ehzdeleri son bir kez daha beyliklerini
kurtarmak iin harekete getilerse de bu son rpnlar da bertaraf edildi. Pir Ahmed
Bey ve Ksm Beyler, Uzun Hasan Beye sndlar.499 Bylece Karamanoullar
Beylii tarihe karrken Osmanllar da gneyden Memlklerle snr komusu
oluyorlard. Ahmet Bey balangta Memlk sultan Kaytbay tarafndan da himaye
ediliyordu.500 Fakat daha sonra Ftihin Kaytbaya gnderdii bir mektup501
neticesinde Kaytbay, Karamanolunu himye etmenin doru olmayaca kanaatine
vararak Karaman Beyliinden elini ekti.502 Ancak Uzun Hasan Bey, Pir Ahmede
Anadoludaki bu yenilgisinin cn alaca gvencesini verdi. Karamanoullarn
himye etmek suretiyle Osmanllara kar kati bir arpmaya kararl olduunu
gsterdi. Horasandan Sivas dolaylarna kadar uzanan muazzam bir lkenin kudretli ve
haris hkmdar ile stanbulu fethettikten sonra bir yandan Balkanlarda topraklarn
geniletirken bir yandan da Anadoludaki kk devletleri ortadan kaldrmay ihmal
etmeyen Osmanl padiah Ftihin birbirleriyle karlamalar jeopolitik bir zaruret,
deta bir mukaddert meselesi olmutu.
Uzun Hasan Bey, Grcistan seferinde bulunduu iin kendisine snan

Karamanolu Pir Ahmed ve Ksm Beylere bir kuvvet katarak Karamana gnderdi.
499
k Paaolu Tarihi, s. 147; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 340; Neri, Kitb-
Cihan-Nm, C. II, s. 791; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 90; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 260; B. S. Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye
Hazrlklar, s. 239; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 195.
500
. Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, s. 30.
501
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre s. 290.
502
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre s. 291; Sobernheim, Kaytbay, . A., C. VI, stanbul,
1952, s. 463.
120
Arkasndan da veziri mer Beyle amcasnn olu Yusufa Mirzay bir orduyla
Osmanllara yollad. Ak Koyunlular, Tokat ve Kayseri ve civarn talan ettiler. Yusufa
Mirza Hmideline kadar sarkt (1472).503
kinci bir Karaman bunalm, ksa srede uluslararas bir hale geldi ve Karaman
meselesinin ikinci safhasnda vukbulan olaylar dorudan Ak Koyunlu-Osmanl
mcdelesine yol at ve neticede Uzun Hasan Beyin Karaman akn planlad gibi
gelimedi ve Osmanllar karsnda byk bir yenilgi ald.
Ftih Sultan Mehmed, Uzun Hasan Beyin Hristiyan Trabzon Rum

mparatorluunu koruma abas, Venedik ile yapt ittifak, birinci Karaman taht
meselesinde shak Beyi Osmanllara kar tahta karmas ve daha sonra ikinci
Karaman meselesiyle Ftihe isyan eden Karamanolu Pir Ahmedi himye etmesi ve
en sonunda bu amala Osmanl topraklarn yama ederek Tokata kadar ilerlemesi
zerine 11 Nisan 1473de Uzun Hasan ile kesin olarak hesaplamak iin sefere kt.
100.000 kiilik bir orduyla 1473 baharnda Sivas zerinden Erzincana yrd. Sivas
yaknlarnda Ftihe Byezid ve Mustafann kuvvetleri de katld. Balangta
Erzincan-Tercan arasnda karlaan kuvvetlerden Uzun Hasan Beyin kuvvetleri
muzaffer oldular. Fakat 11 Austos 1473 tarihinde Otlukbelinde Bakent ky
yaknlarnda vukbulan kati savata Ak Koyunlular byk bir hezimete uradlar.504
Uzun Hasan Beyin olu Zeynel Mirza komutasndaki sa kanad ehzde Mustafa
tarafndan yarld ve Zeynel Mirza ldrld. Murad b. Cihangir komutasndaki sol
kanat ise ehzde Byezid tarafndan hezimete uratld. Dier birlikler de merkezdeki
503
k Paaolu Tarihi, s. 150; Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 341-342; Neri, Kitb Cihan-Nm, C. II, s. 801; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 90; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 194; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre s. 294, 308-309; W. Hinz, Uzun Hasan
ve eyh Cneyd, s. 51; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri, s. 65.
504
k Paaolu Tarihi, s. 153; Ner, Kitb- Cihan-Nm, C. II, s. 813-819; bn ys, bn ys,
Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 91; Halil nalck, Mehmed II . A., stanbul, 1955, s. 526; S. Har-El,
Struggle for Domination in the Middle East, s. 98; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s.
92-93; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 198; S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre, s. 318; E. G.
Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 412; M. M. Mozzaoui, The Origins of Safawids,
Siism, Sufism, and the Gult, s. 12; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 51; A. Allouche,
Osmanl-Safev likileri, s. 24; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 179; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 272; lhan Erdem, Akkoyunlu Kaynaklarna Gre Otlukbeli (Bakent)
Sava, OTAM, S. IV, Ankara, 1993, s. 1158; . Tekinda, Son Osmanl-Karaman Mnasebetleri,
s. 68. Ayrntl bilgi iin bkz. Mneccimba, Mneccimba Tarihi, C. II, s. 341-350.
121
Hasan Beyi vurup sanca ele geirdiler. Uzun Hasan Beye ok benzeyen Pir
Muhammed Alpavut, sultanna kaacak zaman salamak iin Uzun Hasan Bey
olduunu syleyerek Osmanllara teslim oldu. Hasan Bey ekilip Tebriz yolunu tuttu.
Ftih, mrvvet ve merhamet ederek Uzun Hasan Beyin devletini ykmadan ve Ak
Koyunlu ordusunu takip etmeden stanbula dnd. Osmanl tarihlerine gre, Ftih ve
devlet erkan savatan sonra Ak Koyunlular takip fikrindeydi. Fakat vezir-i azam
Mahmud Paa baz sebepler ileri srerek Ftihi bu takipten vazgeirmitir. Ftih
sadece Uzun Hasan Beyi cezalandrm, devletini ykmamtr.505
Venedik ile ittifak projesi baarszlkla sonuland. Venedik donanmas

Karaman Beylii kylarna tm bu olaylar sona erdikten sonra ulat ve baz nemsiz
ky karakollarn ele geirmeye alt.506
Bu savata Osmanllarn top ve tfek gibi ateli silahlar kullanmalar, klasik
silahlarla savaan Ak Koyunlularn sonunu hazrlad. Ancak Ak Koyunlular
Koyulhisar, Karahisar ve Niksar dnda nemli bir toprak kaybna uramadlar. Ak
Koyunlu ordusundaki Grc kumandan ile Hasan Beyin olu Zeynel Mirza ldrld.
Timur evladndan olup Kara Ylk Osman Beyin kzndan domu olan Mirza
Muhammed Bakr, esir edilerek stanbula gtrld ve orada vefat etti.507 Osmanl
ordusu Hasan Beyi uzun boylu takip etmeyerek ark Karahisar aldktan sonra geri
dnd. Bu malubiyet zerine Uzun Hasan Beyin itibar azalm ve kendisine umut
balayan Venedik, Papalk, Macaristan, Lehistann umutlar suya dmt.
Ak Koyunlularn belini bken Otlukbeli Sava devletin ykm srecini de
balatm oldu. Artk Ak Koyunlular bulunduklar corafya zerinde sz haklarn
yitirip nemsiz bir devlet haline geldiler. Memlkler iin de korkulacak bir dman
olmaktan ktlar.
505
Bu konu hakknda bkz. bn Kemal, Tevrih-i l-i Osman, VII. Defter, nr. erafeddin Turan,
Ankara, 1991, s. LXXII-LXXIV.
506
A. Allouche, Osmanl-Safev likileri, s. 23-24.
507
122
4.6. OTLUKBEL YENLGSNDEN SONRAK SYAS DURUM
Otlukbeli yenilgisinden sonra, Uzun Hasan Beyin olu Uurlu Mehmed

babasna isyan etti ve Memlklerin Haleb valisinden yardm istedi.508 Bunun zerine
Haleb nibi, Haleb askerinden bir grubu onunla birlikte gnderdi. Bu askerlerin banda
Haleb atabeki Aynal el-Hekm ve Cidde nibi Cnm es-Seyf Canibek bulunuyordu.
Canibek o zaman Bire nibiydi. Ayrca Devlet Bay el-Muhavcib ve dier Haleb
emrleri de grevlendirildiler. Hep birlikte Uzun Hasan Beye kar yrdler. Yaplan
bu savata Uurlu Mehmed yenildi ve ciddi bir ekilde yaraland. Halebe be kii ile
geri dnd. Aynal el-Hekm sava yerinde kayboldu. Devlet Bay el-Muhavcib esir
alnd ve pek ok Haleb askeri ldrld. Bu olay Memlk sultann endielendirdi ve
emrlerden bir grubu grevlendirdi. Bunlar Atabek zbek, Yebek ed-Devdr, Res
nevbeten-nuvvb Temrz, Hcibul-huccb zdemir et-Tavl, Kara Barsbay, Hayr
Bey ve Verdiba idi. Bunun yannda, Tablhnet ve Onlar emrlerinden pek ok kii de
grevlendirildi. Onlara, Hasan Beyin zerine yrmeleri iin hazrlanmalar ve bu
meseleyi bir ekilde halledinceye kadar tetikte olmalar emredildi. Onlar bu
durumdayken bn Savvdan bir mektup geldi. Bu mektupta Hasan Beyin askerinin
lkelerine dnd ve onlardan zarar gelmedii haber veriliyordu. Bylece Hasan
Beye kar gnderilmek zere tayin edilen askerlerin gnderilmesi iptal edildi. Uzun
Hasan Beyin bu hareketiyle Sultan Kaytbay telalandysa da Uzun Hasan Bey baka
bir teebbste bulunmadan Tebrize geri dnmtr.509 Bu vaka da gsteriyor ki Uzun
Hasan Beyin Otlukbelinde ald ar yenilgiye ramen Memlk sultan hl ondan
ekiniyordu.
Uzun Hasan Bey1474-1477 yllar arasnda Grcistana defalarca hcm ederek

byk ganimetler elde etti. Onun Grcistan hkimi VI. Bagrat ile yapt bar
508
bn ys, bn ys, Bedyiz -Zuhr, C.III, s. 108-109; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 202.

bn ys, bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 108-109; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s.
123.
509
123
antlamasna gre Tiflis ehri de dahil olmak zere Grcistann btn dou hissesi Ak
Koyunlu Devletinin hkimiyeti altna girdi.510
Ak Koyunlu hkmdar Uzun Hasan Bey 5 Ocak 1478 tarihinde henz 53

yandayken Tebrizde vefat etti ve kendi yaptrt Nsriyye Medresesine defn
olundu.511 XV. Yzyln byk komutan ve hkmdarlarndan olan Uzun Hasan Beyin
iktidar zaman Ak Koyunlu Devletinin gcnn zirvesine kt, devletin kuvvet ve
istikrar devridir.
Uzun Hasan Bey, Kara Koyunlu Cihanh yendikten sonra bakenti midden
Tebrize tamt. Bu sebeple de Anadoludaki pek ok oymak ve boy rana g etti.
Bu da Dou Anadoludaki Trk nfusunun zayflamasna sebep oldu.
Uzun Hasan Bey btn Trk devletlerinde olduu gibi saltanat veraseti iini bir
zme kavuturamad ve kendisinden sonra Ak Koyunlu Devleti kardeler aras taht
mcadelelerine sahne oldu. ehzadelere ve hanedan mensuplarna beylik hakk
tannmas ve devletin hkim snf olan Ak Koyunlu ulusunu tekil eden boy ve oymak
beylerinin her birinin muhtelif mntaka ve blgelerde kendi boy ve oymaklar ile
oturarak bulunduklar yerlerde veraset ve yarm bir istiklal ile hkim olmalar, yani
devletin kabile ve airetler devleti olmas, devletin sonunu getirdi. Nitekim Ak
Koyunlular, taht ele geirmek isteyen ehzdeler ile her biri bir ehzadenin tarafn
tutan beylerin birbirleri ile mcadeleleri yznden ok az bir zaman iinde tarihten
silinmitir. 1473 Otlukbeli yenilgisinden sonra pitibar ok sarslan ve yldz snen
Uzun Hasan Beyin vefatndan sonra Ak Koyunlu Devleti yirmi iki yl gibi ksa bir
mddet iinde yklm ve yerini Safev Devleti almtr.
Uzun Hasan Bey ld zaman hayatta be erkek evlad vard.512 Bunlar Halil,
Yakub, Yusuf, Mesih ve Maksud idiler. Dier iki olu Zeynel ve Uurlu Mehmed
510

M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 260; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s.
99; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 203; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57.
512
M. H. Yinan, Uzun Hasan ld zaman hayatta alt erkek evlad olduunu syleyerek Ali Han
ismini de zikreder. (Bkz. Akkoyunlular, . A., s. 260 ve 264-65deki ecere).
511
124
kendisi hayatta iken lmlerdi. lmnden sonra oullar arasnda balayan taht
kavgalar devletin 1500 ylnda ikiye blnmesine yol at. Bu arada gerek Ak
Koyunlulardan ve gerek Kara Koyunlulardan dank Trkmen topluluklarn, i
propagandalar ile etrafnda toplayan ah smail 1502 ylnda Tebrizi zaptederek Ak
Koyunlu Devletine son verdi.
4.7. SULTAN HALL (OCAK-TEMMUZ 1478) VE SULTAN YAKUB

(1478-1490) ZAMANLARINDA AK KOYUNLU-MEMLK
MNSEBETLER
Uzun Hasan Beyin lmnden sonra Ak Koyunlu Devleti de yaklak eyrek

yzyl kadar sonra ykld. Halbuki Uzun Hasan Bey kendisinden sonrakilere
Frattan Horasana, Kur vadisinden Basra Krfezine kadar uzanan geni bir devlet
brakmt. Ancak lmnden sonra vukbulan, nfuz mcadelesi ve airetlerce de
krklenen kardeler aras taht mcadeleleri devletin glenmesinden ziyade belini
bkm ve d tehditlere kar devleti savunmasz brakmt.
Uzun Hasan Beyden sonra kendisinin ve Cihangirin oullarndan on
civarnda ehzde taht mcadelesine giritiler. Bunlar arasnda Halil, Kasm ve
Mesih yetikin saylabilecek yata iken Ahmed 19, Rstem ve Yakub 14, Mahmud,
Elvend, Muhammed ve Baysungur 10, Murad ise 7 yandaydlar.513
Uzun Hasan Bey yapt son Grcistan seferinden sonra hastalanm ve devlet
ilerinden uzaklamt. Bunun zerine ba hatun olan Seluk ah Begm, Fars
vilayetinde valilik yapan byk olu Halili byk bir gizlilik iinde Tebrize
ard. Halil, Hasan Beyin nde gelen oullarndan olan Uurlu Mehmed, Bayndr
b. Rstem ve Sleyman Bey Bicnn da bulunduu bir ordu ile Erzincanda
karlat ve onlara malub oldu. Uurlu Mehmed ldrld ve ba babasna
513
125
gnderildi.514 Dier kardei Maksud zincire vuruldu. Bylece Sultan Halilin

nndeki nemli engeller kalkm oldu ve babasnn lm zerine (Ocak 1478)
onun tahtna oturdu.515
Sultan Halil, babasnn balatt merkeziyetilik siyasetini devam ettirmek
istedi. Ancak tahtn tam olarak salama almadan tedbirsizce davrand. Sultan Halil
baa geer gemez kendisine kar olan muhalefetten huzursuz olduu iin Uurlu
Mehmedin isyan srasnda Tebrizde hapsedilmi olan 19 yandaki vey kardei
Maksudu ldrtt.516 Bu huzursuzluu daha da arttrd gibi isyanlara da sebep
oldu.
Sultan Halil, hem kardeleri hem de amca oullarnn muhalefeti ile karlat.
Kendisine kar ilk muhalefet Sve valisi olan amca olu Murad b. Cihangirden
geldi. Murad b. Cihangir 1473 yl Maysnda Bayndr ve Krt emirlerinin de
destei ile isyan etti. Bunun zerine Sultan Halil, Emr Mansur Prnek
komutasndaki bir orduyu Murad b. Cihangire kar gnderdi. Ancak bu ordu
yenilince bizzat kendisi meydana kmak zorunda kald ve sonunda Murad ve
adamlar 1478 yl Hazirannda idam edildi. Kardei brahim de yakaland ve bu
tehlike bertaraf edildi.517
Bu arada Yakub Bey saraydaki huzursuzluk sebebiyle Sultan Halilden izin
alarak devlet ilerine ok karan annesi Seluk Begm ile birlikte mide gitti.518
Buras nemli bir muhalefet merkezi haline geldi. Bir ksm emirler ehzde Yakup
514

Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem r-y Emni, Haz. Derya rs, Baslmam Doktora
Tezi, Ankara n., Sosyal Bilimler Enstits, Dou Dilleri ve Edebiyatlar, Ankara, 1994, s. 59; V.
Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490 An abridge translation of Fadlullah b. Ruzbihan Khunjis
Tarikh- Alem-r-y Emin, London, 1957, s. 26; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 231; . H.
Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 195; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57.
516
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i Alem r-y Emni, s. 59; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 26; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 233; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A, s. 25; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 218.
517
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem r-y Emni, s. 62-65; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 29-32; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 233-234; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s.
260; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 195; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 218.
518
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem r-y Emni, s. 60; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 26; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 233; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 195; W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57.
515
126
tarafn tutuyorlard. Buras ksa srede Sultan Halilin kardeleri Yakup ve Yusufun
nderliinde gl Ak Koyunlu komutanlar Bayndr Bey, Sleyman Bey nl
hukuk adam ve din limi Kad sa b. krullah Svecinin de iinde bulunduu
nemli bir muhalefet merkezi haline geldi. Bu harekete devlet merkezinin Tebrize
kaymas ile sosyal, siyas ve ekonomik baz imkanlarn kaybeden Dou
Anadoludaki dier boylar da destek verdiler. Erzurum ve Bayburt yrelerinde
yaayan Bekir ve Mehmed beyler ynetimindeki Duharlular, akrlular, epniler,
Musullular ve Prneklilerden de destek geliyordu.519 Bu durumdan rahatsz olan
Halil Bey kardei Yakub ile Hoy ay vadisindeki Merend blgesinde karlat
(Temmuz, 1478) ve byk bir kuvvete sahip olmasna ramen yenildi.520 Bayndr
Bey, Halilin kararghna girerek onun ban kesip hayatna son verdi.521 Bayndr
Bey ve Sleyman Bey muzaffer bir ekilde taraftar olduklar Yakubu Tebrizde
tahta oturttular.522
Sultan Yakub Tebrize gelince eski ynetimin siyas mcdeleye karmam

grevlilerin dndaki brokratlarn tasfiye etti. lkede birlik ve beraberlii
salamak ve toplum barn temin etmek iin Hoy savana katlanlar da affetti.523
Bu icraat halk tabannda takdir edilmekle beraber baz guruplarn muhalefet
hareketini nleyemedi. Sultan Yakub ynetimine kar olanlar Halilin iki gen olu
Ali ve Elvendin evresinde toplanmaya baladlar. Ali ve adamlar ksa sre sonra
merkez ynetimle bararak ynetime katldlar. Elvend babasnn eski eyaleti
Farsn desteini alarak muhalefete devam ettiyse de hastalanarak irazda vefat
519

Fazlullh b. Ruzbihn Hunc, Tarih-i lem-r-y Emini, s. 68-69; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 38; ; E. G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 414; R. M. Savory, The
Struggle for Supremacy in Persia, s. 55; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 99-100;
W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 234; M. H. Yinan,
Akkoyunlular, . A., s. 260; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273; F. Smer, Akkoyunlular,
T. D. A., s. 25; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 218.
520
521
bn ys, Bedyiz -Zuhr , C. III, s. 161; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 234; H. D. Yldz, The
Akkoyunlu, s. 218;
522
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s. 69; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C.
III, s. 161; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 195; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 57.
Bu konudaki farkllklar iin bkz. J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 234.
523
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s. 69-70; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 38-39.
127
etmesiyle bu tehlike de ortadan kalkm oldu.524 Ayrca Kara Ylk Osman Beyin
oullarndan eyh Hasann olu Irak- Acem valisi Kse Hac da muhalefet yapmak
istediyse de Bayndr Bey tarafndan esir alnarak etkisiz hale getirildi. Bylece
Sultan Yakub btn i tehditlerden kurtulmu oldu.525 Ancak Huzistanl Muaaler,
Ak Koyunlulara kar ilk harekete geenler oldu ve 1478 ylnda Badada kadar
ilerleyerek on yl boyunca sren ayaklanmayla Sultan Yakub iin byk tehlike
oluturdular.526
Sultan Yakub, Osmanllar, Timurlular ve Memlklerden gelen d tehditlerle

uramak zorunda kald. Osmanllar Ak Koyunlulara bal olan Torul527 Beyliini
baharnda ilhak ederek (1479) Kelkit-oruh vadisi iki devlet arasnda snr oldu.528
Ayn dnemde Ak Koyunlu ordusu Timurlu hkmdar Eb Bekir b. Eb Said ve
Kara Koyunlu Cihanhn torunu brahim b. Muhammedyi Kirmandan kararak
burada hkimiyet salad.529
Yakub Bey dneminin en ciddi d tehditlerinden biri Memlklerden geldi.
1480 yl balarnda Yakub Bey Memlk Sultan Kaytbaya bir eli gnderdi. Ancak
Sultan hacca gitme bahanesiyle eliyi kabul edemedi.530 Memlk sultan Kaytbay
Uzun Hasan Beyin lmnden faydalanmak istedi. Emr Yebeki Urfay almak ve
Suriye bozkrlarndaki si Arap airetlerini yattrmak amacyla Kahireden sefere
gnderdi.531 Yebek Msr, Suriye ve Halep askerleriyle Halebe girdi. Emr
Yebekin Halebe girmesiyle Halebten kaan l-i Fazl emri Seyf Urfaya doru
yneldi. Seyfin kamasna ramen Yebek, kiisel hrslar, Uzun Hasan Beyin
524
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s. 72; Minorsky, Persia in A. D. 14781490, s. 40. J. E. Woods, Elvend Beyin lm eklinin bilinmediini yazar. (Bkz. Akkoyunlular, s.
235).
525
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 235; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 218.
526
527
Torul (=Turul, Durul), gnmzde Gmhaneye bal bir iledir. Ftih devrinde buras kk bir
beylik idi. Burann beyi Uzun Hasan Beyin hkimiyetini kabul etmi ve Otlukbeli Savanda ona
yardm etmiti. (. H. Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, I, s. 344).
528
529
530
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C.III, s.161. Bu Ak Koyunlu elisi Kahireye Yakubun tahta geiini
de haber vermi olabilir. (Bkz. J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236).
531
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 166; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236.
128
torunlarndan alma istei ve belki de Yakub aleyhtar Ak Koyunlularn

tevikleriyle bu seferi Frat snrnn tesine tayarak 100.000 kiilik byk bir ordu
ile Urfa nlerinde belirdi (Kasm, 1480) ve Ruha Kalesini kuatt.532 Kale kumandan
Emrzde Kutbud-din Bekta, Yebekin ordusuna kar ei grlmedik bir direni
gsterdi ve ayn zamanda Yebekin bu saldrn ve Urfa kalesini kuatt haberini
Sultan Yakub Beye arzederek acil yardm taleb etti. Sultan Yakub Bey de Bayndr
Bey komutasnda
Bien olu Sleyman Bey ve Halil Bey Bektan da iinde
bulunduu bir orduyu derhal midden Urfaya gnderdi.533

Emr Yebek, Bayndr Beyin Seyfin yakalandn garanti etmesine ve
Urfadan ayrlmasn istemesine ramen ordusunu geri ekmedi.534 Bunun zerine
sava balad. Dmak nibi Kansu Yahyav sada, Haleb nibi zdemir solda
Yebek merkezde olmak zere Msr ordusu sava dzenini ald. Ancak Memlkler
ar bir yenilgiye urad.535 Emr Yebek, Kansu Yahyav ve zdemir esir alnd.
Emirler arasnda meveret edildikten sonra Bayndrn emriyle Yebek ldrld. 536
Bayndr Bey, Emr Yebekin ban Sultan Yakub Beye gnderdi.537 Emr Yebek
ile birlikte Msr askerinin nde gelenlerinden pek ok kii ldrld. Sultann
akrabas olan Trablus nibi Berdibek, Onlar emrlerinden Sibayn kardei Canbay,
Taci Bek Karann kardei Canbay, ok atmada usta olan Szar el-Eref, Haleb
emrlerinden Toktam el-Hokadem, ahsuvarn akrabalarndan Sleyman Bey,
532
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s. 74; V. Minorsky, Persia in A. D.

1478-1490, s. 44; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236; Sobernheim, Kaytbay, . A., s. 463.
533
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s.74-75; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 45; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; F.
534
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s.75; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 45; bn ys, Bedi ez-Zuhr, C. III, s. 170-173.
535
Fazlullah b. Ruzbihan-i Hunci, Tarih-i lem r-y Emni, s. 75; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 45; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 170-173; S. Har-El, Struggle for Domination
in the Middle East, s. 100; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s.
261; Sobernheim, Kaytbay, . A., s. 463; . Tekinda, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir
Bak, s. 31; F. Smer, ukurova Tarihine Dair Aratrmalar, s. 54; F. Smer, Akkoyunlular, D.
. A., s. 273; R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 78; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 130; H. D.
536
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem r-y Emni, s. 75; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 45; bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 170-173; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 236;
F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; Sobernheim,
Kaytbay, . A., s. 463; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 195.
537
129
Res en-nvvb ve Onlar emrlerinden biri olan Kansuh el-Bevvb el-Aynal, yine
Res en-nvvb ve Onlar emrlerinden biri olan Korkmaz Karaka el-Muhammed
ez-Zhir. Sultann memlklerinden ve Hasekilerinden pek ok insan ldrld.
Halebli, Suriyeli ve bunlarn dnda saylamayacak kadar ok asker ldrld.538 Bu
olay Memlklerin bana gelen korkun bir felaketti.539
Ak Koyunlular pek ok ganimet ve esir ile birlikte Tebrize dndler. si
Osmanl ehzadesi Cem Sultana tand snmadan dolay stanbul ile zaten ba
dertte olan Memlk saray esirlerin karlkl deiimi ve Yakub Beyin zellikle
Emr Yebekin lmnden dolay zr dilemesi zerine ilikilerini normalletirdi ve
Ak Koyunlu Hacc kervanlarnn gemesine izin verdi.540
Bundan sonra Ak Koyunlu-Memlk mnsebetleri karlkl gelip giden
eliler vastasyla dosta devam etmitir.541
Sultan Yakub, Memlkler ile yaplan savatan sonra Bayndr Beyin isyan
ile mcadele etmek zorunda kald. Bayndr Bey, Yakub Beyin tahta kmasnda
nemli iler yapm ve o tahta getiinde ona itaat ederek yllarca hizmette bulunmu
ise de daha sonra sultan olma hevesine kaplmt. Yakub Bey, Yebek karsndaki
baarsndan dolay Bayndr Beyi geliri ok olan Isfahan valilii ile dllendirdiyse
de o daha da fazlasn umduu iin isyan etti.542 Aslnda Memlkler ve Timurlulara
kar yaplan mcadelelerde ne kan Bayndr Beyin yldz parlam, hatt tahta
gz dikmiti. Timurlular da kendi tarafna ekmek istemise de baarl olamamt.
Sultann emirlerine itaat etmeyerek isyan etti. Sultan Yakub, Tebrizden yola
karak Kuma ulat ve buradan Sf Halil Beyi Bayndr Beyin zerine gnderdi.
538
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 170-173.

bn ys, Bedyiz Zuhr, C. III, s. 175.
540
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 189. Uzun Hasann Hicazdaki Cuma hutbesini kendi adna
okutma giriimlerinden sonra (1473), Irak mahmili birka kez Ak Koyunlulara gnderildi. Kayda
geen son Ak Koyunlu mahmili 1495 ylnda Rstem b. Maksudunkidir (Bkz. J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 236).
541
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 180-81, 184, 189, 233; Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarihi lem-r-y Emni, s. 81; V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 53-54.
542
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; F. Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, Ankara,
1990, s. 66; . Varlk, Akkoyunlular, s. 429; . Beysanolu, Diyrbakr Tarihi, C. II, s. 434; F.
539
130
Sf Halil Bey, ksa bir takipten sonra Bayndr Beyi Sve Da eteklerinde
yakalayarak ldrd (1481).543 Bu isyan hareketinin baar ile bastrlmasndan sonra
Yakub Bey, Hac Alpavut Bey ve Mansur Beyi Isfahan ve Kum valiliklerinde
brakarak Tebrize dnd.544 Bayndr tehlikesini bertaraf eden Sultan Yakub bundan
itibaren tahtn gerek sahibi oldu.
Bayndr Beyin ortadan kalkmasyla merkez hkmetin konumu iyice
glendi. Ancak yetkiler sultandan ok bakalarnn eline geti.545 Yakub Beyin
annesi Seluk Begm saray ve hnedan ilerine el att. Bir sre Yakub Beyin
lalaln yapm olan Sleyman Bican emr-i azamlk, melikl-meralk ve divan
bakanl grevlerini kendisinde toplarken Sultan Yakubun hocas Kad sa Sveci
de devletin din ve mal ilerini stlendi.546
1482 ylnda Grcistana baarl aknlar yapld ve Ahska ve Hatun kaleleri
ele geirildi.547 Byk ganimetlerle dnlen bu seferin bir zellii de Ak
Koyunlularn kuatmalarda ilk defa top kullanm olmasyd. 548
Ak Koyunlularn Avrupal devletlerle balaklklar da giderek zayflad.
Hibir Avrupal Ak Koyunlu lkesini ziyaret etmedii iin Yakub Bey hakknda Bat
kaynaklarnda hi bir bilgi yoktur.549 Avrupa ile diplomatik ilikilerdeki geveme
ksmen 1479 ylnda Osmanl-Venedik savann sona ermesi gibi d etkenlere bal
543

1478-1490, s. 48-49; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 237; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261;
F. Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, s. 66; . Varlk, Akkoyunlular, s. 429; R. Yinan,
Dulkadir Beylii, s. 78; lhan Erdem-Mustafa Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, s. 879;
. Beysanolu, Diyrbakr Tarihi, C.II, s. 434.
544
1478-1490, s. 49; . Erdem-M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, s. 879; J. E. Woods,
Akkoyunlular, s. 238-240.
545
546
547
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 218. Grcistana
yaplan bu seferin tarihi olarak Faruk Smerin Akkoyunlular adl makalesinde 1486 yl
verilmektedir. (Akkoyunlular, D. . A., s. 273).
548
549
131
olmakla birlikte ksmen Ak Koyunlularn ilgisizlii ve dikkatini baka konulara

yneltmeleriyle de aklanabilir.550
Sultan Yakub, biri gneyde Muaailer ve bir dieri kuzeyde Safevler olmak
zere iki i temayll tasavvuf zmrenin isyanyla mcadele etmek zorunda kald.
Gneyde Irakta Uzun Hasan Beyin iktidarnn son yllarnda ortaya kan bu
Muaa hareketi 1488 ylnda II. Byezide yazlan bir mektuba gre Irakn yarsn
almt. Bunu nlemek iin gce bavurmak zorunda kalan Ak Koyunlu ynetimi
Mansur Bey Prnek komutasnda Fars, Irak- Acem ve Irak- Arab birliklerinden
oluan kuvvetleri isyanclarn zerine gnderdi. Bu ordu Huzistandaki nemli
Muaa merkezi usteri ele geirdi. Bunun zerine Muaa reisi Seyyid Muhsin,
Ak Koyunlular ile anlaarak itaatini sundu.551
Safev tarikatn devlet haline getirecek ve Ak Koyunlu Devletine son
verecek olan ah smailin babas Safev eyhi Haydar, etrafna toplad binlerce
mridiyle i mezhebini yaymaya alyor ve drt bir yana aknlar dzenliyordu.
Nitekim eyh Haydar, 1488de babasnn lmnn intikamn almak iin irvan
zerine bir sefer dzenledi. irvan ah Ferruh Yesar kalabalk ordusuna ramen
eyh Haydar ile tek bana baa kamayacan anlayp damad Yakub Beyden
yardm istedi.552 eyh Haydar artk Ak Koyunlular iin de byk bir tehlike arz
ediyordu. Bu frsattan istifade eden Yakub Bey, Sleyman Bien komutasnda bir
orduyu Safev eyhi Haydar zerine gnderdi.553 Sultan Yakub Beyin hala olu ve
enitesi eyh Haydar bu savata ld ve kuvvetleri dald.554 eyh Haydarn ba
550

1478-1490, s. 85; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 246.
552
Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emini, s. 90; V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 75; F. Smer, Safev Devletinin Kuruluu, s. 14; H. R. Roomer, The Cambridge
History of Iran, s. 183; R. M. Savory, The Struggle for Supremacy in Persia, s. 55.
553
F. Smer, Safev Devletinin Kuruluu, s.14; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; J. E.
Woods, Akkoyunlular, s. 247-48.
554
1478-1490, s. 80-81; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; . H. Uzunarl, Anadolu
Beylikleri, s. 195; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 248; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 75; F.
Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A, s. 26; E. G. Browne, A
Literary History of Persia, V. III, s. 414; H. R. Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 183; R. M.
Savory, The Struggle for Supremacy in Persia, s. 56.
551
132
Sultan Yakub Beye gnderildi.555 Oullar Sultan Ali, brahim ve smail anneleri ile
birlikte Istahr Kalesine hapsedildi.556
Sultan Yakub, 1479 ylnda rann gneydou hudut vilayeti Kirmana, 1487
ylnda Geylana, 1488de Mazenderana aknlar yapt. 1487 ylnda ise Mekkeye
umumi bir Hacc ziyareti tertipledi. 1489 ylnda balarnda Sf Halil Bey
komutasnda blgenin istikrarn bozduu gerekesi ile Grcistana baarl aknlar
yapld.557
Bu arada Krtlerin yaad topraklarda da i karklklar ve isyan belirtileri
ortaya kt. Sleyman Bicn Bey Krtleri itaat altna almak iin grevlendirildi.
1489 baharnda Sleyman Bican Bey komutasndaki Ak Koyunlu kuvvetleri Van
Glnn gneyindeki Krt blgelerini aldysa da isyann nderleri midiyeli
Bahaaddin ve Hakkarili zzeddin ir Azizan ele geiremedi.558
stanbulda II. Mehmedden sonra tahta geen II. Byezidin (1481-1512)
sava bir ruha sahip olmamas ve Herattaki Timurlu hkmdar Baykara (14691506) ile Msr Sultan Kaytbay (1468-96)n Osmanllar ile olan mcadelesinden
dolay daha az tehditkar tutum iinde olmalar Yakup Beye rahat bir ortam
salyordu.
Sultan Yakubun Memlk sultan Kaytbay ile olan ilikileri, 1480 sava
hricinde, dostane idi.559 1485-91 yllar arasnda devam eden560 Memlk-Osmanl
savalar srasnda Sultan Yakub, Kumda, iki Memlk elisine Kaytbay ile eski
antlamasna bal olduunu ve Kahiredeki baba snn yardmna koacan
555

1478-1490, s.81; F. Smer, Safev Devletinin Kuruluu, s. 14; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 248; W.
Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 75-76.
556
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 248; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273; E. G. Browne, A
Literary History of Persia, V. III, s. 414; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 26.
557
1478-1490, s. 89; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273.
558
559
560
P. M. Holt, Mamlks, E. I., C. VI, Leiden, 1991, s. 324; smail Hakk Uzunarl, Osmanl
Tarihi, C. II, s. 191.
133
belirtiyordu. J. E. Woodsun561 naklettii bir Osmanl istihbarat raporuna gre,

Yakub da babas Uzun Hasan Bey gibi byk ideallere sahipti. Bu rapora gre,
Yakubun niyeti Anadoluyu batan baa idresi altna alarak stanbulu fethetmekti.
Yine raporda, Yakubu bu plnn uygulamaya geirmekten eyh Haydar Safevnin
1488 ylndaki ayaklanmasnn alkoyduu kaydedilmektedir. Bu dnemde Ak
Koyunlular ile dier slm devletleri arasnda ekonomik ve ticar endieler sebebiyle
de olsa bir bar havas hkim idi.
Ak Koyunlularn XV. Yzyln son eyreinde karlatklar byk
tehlikelerden biri de bulac hastalklard. 1487, 1488 ve 1490da arka arkaya ba
gsteren salgnlar bu hnedan iin ykm oldu. Bu salgnlarda nemli simalar
hayatlarn kaybettiler. Seluk ah Begm ve olu Yusuf Bey b. Uzun Hasan da
vefat etti. Sultan Yakub Bey de 24 Aralk 1490 tarihinde henz yirmisinde gen
yata vefat etti.562 Nsriyye Mescidinin bahesine gmld. Bu dnemde
Memlklerde de veba yaygnlamt. zellikle 1492 ylndaki veba salgnnda
sadece Kahirede gnde on binden fazla kii lyordu.563
Uzun Hasan Beyden sonra bu devletin en kymetli hkmdar Sultan
Yakubdur. Sultan Yakub Beyin on iki yllk iktidar dnemi genellikle sakin ve
huzur iinde geti. O, hkmdarlnn ilk yllarn hanedan ii isyanlar bertaraf
etmekle geirdi. Mahall ayaklanmalar ve Memlklerle atmalar oldu. 1487 ylnda
genel bir Hacc seferi dzenledi. Sultan Yakubun gen yata lm ve geride henz
bul yana gelmemi oul brakmas (Baysungur 9, Hasan 5 ve Murad 2
yandayd) devletin bir buhran iine dmesine sebep oldu. ekimeler iyice artt,
beyler oymaklar ile hkim olduklar blgelerde kendi balarna hareket etmeye
561

Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc, Tarih-i lem-r-y Emni, s. 115, V. Minorsky, Persia in A. D.
1478-1490, s. 111; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri,
s. 195; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 250; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 76; F. Smer,
Akkoyunlular, D. . A., s. 273; R. M. Savory, The Struggle for Supremacy in Persia, s. 57. Sultan
Yakub Beyin zehirlenerek ldrldne dar bilgiler de vardr. (Bkz. Edward G. Browne, A
Literary History of Persia, V. III, s. 414-415); C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s.
101.
563
Kzm Yaar Kopraman, Memlkler, D. G. B. . T., C. VI, stanbul, 1987, s. 524-525.
562
134
baladlar. te bu ortam Erdebilde Safev postuna oturan smailin durumunu

glendi.
Sultan Yakub, babas gibi ilim adamlarn, ir ve sanatkrlar himye eder ve
vaktinin ounu onlarla sohbet ve mzakerelerle geirirdi. Onun adna pek ok eser
yazlmtr. Kendisi Trke ve Farsa her iki dilde de kymetli bir ir idi. Sultan
Yakubun irtibat iinde olduu dnr ve airlerden Cmi, divnnda ona tler
ieren bir kasideye yer vermitir. Melik-ura Mevln ehdi, irazl Baba
Fign, Harezmli Mevlana Emri mehur olup onun meclisinin mdvimleri idiler.
Mevlana Benayinin Behram ve Bihruz adl eseri Sultan Yakub adnadr. Sultan
Yakubun meclisine mdavim on be kadar ir ve msikiins bilinmektedir.564
Ak Koyunlular, Dou Anadolunun ulalmaz yerlerine kadar gitmiler ve
hatt oralara Trk airetlerini gtrmlerdir. Bugn onlarn hkim olduklar en sarp
yrelerde bile grlen Trke adlarn ou Ak Koyunlular zamanndan kalmtr.
Bylelikle Ak Koyunlular, Kara Koyunlular gibi nce Dou ve Gneydou
Anadolunun Trklemesini salamken daha sonra devlet merkezini midden
Tebrize tamak suretiyle Dou ve Gneydoudaki Trk nfusunun azalmas,
zerbaycann ise Trklemesini salayacak yeni bir g hareketinin balatcs
olmulardr.565
Uzun Hasan Bey XV. Yzylda ran ve Irak da iine alacak ekilde bu iki
Trkmen devletinin hkimiyeti ile Timurun byk gayretlerle lkesine katm
olduu bu topraklarn onun haleflerinin elinden alnmasnda lhanllarn bir devam
olan Celayirli Devletinin varlnn sona ermesinde, randa Seluklular ile sona
ermi olan Trkmen hkimiyetinin yeniden kurulmasnda byk hizmeti gemi
byk bir Trk sultandr.
564

smail Aka, Seluklu Sonras Orta Douda Trk Varl, Trkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara,
2002, s. 843.
565
5. BLM
AKKOYUNLU DEVLETNN YIKILMASI VE AKKOYUNLU-MEMLK

MNSEBETLERNN SONU
5.1. SULTAN BAYSUNGUR (1490-1492)

1490 ylnda bir veba salgn sonucu nce Seluk ah Begm, ardndan
oullar Yusuf Mirza ve Yakub Mirza lnce devlet ke geti. Sultan Yakubun
vefatndan sonra Ak Koyunlu hnedan iinde ciddi atmalar oldu ve bu atmalar
devleti zayflatarak nihayet ykla doru hzla gtrd.
Yakub Beyden sonra yerine kimin geecei konusunda bir karklk
yaand. Byk boylara mensup olan atabeyler, bu glerini kullanarak etkileri altna
aldklar bir ehzadeyi baa geirerek iktidara ortak olmak istiyorlard. Taht
mcadelesi ilk olarak Uzun Hasan Beyin olu 22 yandaki Mesih Mirza ile Yakub
Beyin en byk olu 9 yandaki Baysungur arasnda yaand. Emrlerden Sf Halil
ve Musullu emrler Yakubun olu ehzde Baysunguru; Prnek ve Bayndr
airetlerine mensup olan beyler de Uzun Hasan Beyin olu Mesih Beyi
destekliyorlard. Bu mcadelenin ilk safhasn Baysungur Mirza kazand.
Sultan Yakub, lmne yakn gnlerde emr-i azam ve melik-i mers ve
ayn zamanda atabeyi olan Sf Halile, lmnden sonra Baysungurun tahta
gemesini vasiyet etmi ve onu vsi tayin etmiti. Sz konusu vasiyeti ileri srerek
Sf Halil, 18 olu ve kendi boyu Musullular ile baz Bayndrlarn da destei ve
muvfakatyla Baysungur Mirzay Ak Koyunlu tahtna oturttu. Bu arada Sf Halil
devletin btn gcn eline geirmek iin baz nfzlu ve yetkili kiileri ortadan
kaldrmaya balad. Sultan Yakubun son gnlerinde divan beylii makamnda
136
bulunan Halilin olu ehzde Ali Mirzay iktidara rakip olabilecei gerekesiyle
hapsettirmi ve Sultan Yakubun vefat ettii gece de ldrtmt.566
Sf Halilin glgesinde Baysungur ocuk yata tahta geti. lk olarak
Musullu Sf Halil Bey, Sultan Halilin olu divan beyi Ali Mirza ile ahlk ve
fazileti ile tannan Kad sa Sveciyi sapknlkla sulayarak 24 Ocak 1491de idam
ettirdi.567 Kad sann yeenlerinden Necmeddin Mesudu da vezirlikten azlettirdi.
Yakub dneminin maliye ilerinden sorumlu vezirlerinden ah Mahmud Can bu
katliamdan, doum yeri Kazvine kaarak kurtuldu.568
Sf Halilin nfuzunu salamlatrmak iin att bu kat ve sindirmeci
admlar zellikle Bayndr ve Prnek gibi says ve nfzu ok olan airetler ile ve
bir ok Ak Koyunlu ehzade ve beylerinin iddetli muhalefetine sebep oldu ve
Baysungura kar Uzun Hasan Beyin olu Mesih Mirzay sultan ilan ettiler.569
Muhalefet ordusu Tebrize doru yola kt. Sultan-bdda yaplan savata Sf
Halil Bey stn geldi ve Mesih Mirza ile birlikte Ak Koyunlu mersndan ok
sayda insan hayatn kaybetti (1490).570 Uzun Hasan Beyin torunu Rstem Mirza da
kaarken yakalanarak Nahvan yaknlarndaki Alncak Kalesine hapsedildi.571
Uurlu Mehmedin oullarndan Mahmud, Prneklern denetimindeki Iraka kat ve
Badad hkimi ah Ali Budak Prnekliye snd.572
Sultan Yakubun uzun sre Badad valiliini yapan Prnek airetinden ah
Ali Budak, kendisine snan ehzde Mahmudu Hemedanda sultan ilan etti.573 ah
566
V. Minorsky, Persia in A. D., s. 113; M. H. Yinan, Baysungur, . A. (MEB), C. II, stanbul,

1961, s. 427; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 27-28; . Varlk, Akkoyunlular, s. 431.
567
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 113; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 28; . Varlk, Akkoyunlular, s. 431.
568
569
M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 28.
570
571
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 113; Hoca Sadeddin Efendi, Tcttevrih, Haz. .
Parmakszolu, stanbul, 1975, C. II, s. 308; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 102;
M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427.
572
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 113; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; J. E.
573
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 113; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; F.
137
Aliyi yine bir Prnek olan Fars valisi Mansur Bey de destekledi. Sf Halil,
Baysungur Mirzay da yanna alarak, Mahmud Mirza ve ah Ali Beyin zerine
yrd. Onlar Dergezin yaknlarndaki Atabeg (veya Denek) tekkesi nnde ar bir
yenilgiye uratarak bu isyan bastrd. ah Ali Bey muharebede ld, Mahmud ise
daha sonra yakalanarak idam edildi. Bunun zerine Mahmud Mirzann
kardelerinden (Gde) Ahmed Mirza stanbula, Hseyin Mirza da Kahireye snd.
Bunlardan
Ahmed
Mirza
II.
Byezide,
Hseyin
Mirza
da
Kaytbayn
574
akrabalarndan birine damat oldular.
Bu mcadelede Prnek airetinden olan Fars vlisi Mansur Beyin zaman

zaman taraf deitirdiini gryoruz. Balangta Baysungurun tahta getiini
duyarak onun adna hutbe okutup sikke vurdururken, amcasnn olu ah Ali Beyin
Mahmud Mirzay sultan ilan etmesi zerine hutbeyi onun adna okutmu, ancak sz
konusu savan sonucuna bakarak tekrar Baysungur tarafna gemitir. Bunun
zerine Sf Halil ve Baysungur, Mansur Beyin samimiyetini denemek iin Yezd
taraflarnda kan Kara Osman Kaytmaz Bayndr Beyin isyann bastrmaya
gnderdi. O da Kaytmazn kellesini Tebrize gndererek balln ispat etti.
Bylece Sf Halil Beyin hkimiyeti Irak- Acem, Irak- Arab ve Farsa kadar
uzand.575
Bu arada blgenin byk gleri de kendilerine yakn kukla iktidarlar
oluturmak iin Ak Koyunlularn i ilerine karmaya baladlar. Bunlarn banda
Osmanllar ve Memlkler geliyordu. stanbul Gde Ahmedi, Kahire de Hseyini
Ak Koyunlu tahtna geirmeye giriti. Ancak Hseyinin Hicazda vefat etmesi
zerine Memlkler projelerini hayata geirme imkn bulamadlar.576
mid valisi olan Yakubun hmisi, kaynpederi ve emr-i mers Sleyman
Bey Bien, zellikle Sf Halilin de mensubu olduu Musullu oymann ve dier
boy ve oymaklarn da destei ile eski dman Sf Halile kar harekete balad.
574
575
M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 164.

M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 427; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 164.
576
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 286; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 255.
138
Vukbulan savata Sfi Halil Bey ar bir yenilgiye urad. Sava kazanan
Sleyman Bien Bey, Sf Halil ve onun soyundan kimse kalmamak zere hepsini
kltan geirerek alt aylk Musullu hkimiyetine son verdi. Baysungur tahtnda
kald. Ancak bu defa da hkimiyet Sleyman Bienin eline gemiti.577
Sleyman Bey Bien, Baysungurun hmiliini stlenerek 1492de Tebrize
girdi. Ancak onun da dalmak zere olan Ak Koyunlular derleyip toparlayabilecek
dzeyde bir ynetici olmad ksa srede grld.578 Yeni ynetimde grev
paylam yapld. Buna gre Hce Ruhullah Kazvni maliye vezirliine, Kara
Osman Korkmaz b. Kur Muhammed Bayndr da emrl-merla getirildi.579 O
da tpk selefi Sf Halil gibi lkeyi kendi bana ynetmeye giriti.
Sleyman Beyin haksz icraat sebebiyle bir ok emr ona ve Baysungura
kar muhalefet yaptlar. Bu muhalefetin asker gcn Karaba blgesinde yaayan
Kaarlar, Musullular ve Prnekler oluturuyordu. Bu muhalefet gurubu Uzun Hasan
Beyin kaynpederi ve emrl-mers olan Korkmaz Beyin yeeni brahim b. Dn
Halil (Eybe ya da be Sultan olarak da bilinir) nderliinde Rstem Mirzay baa
geirmek iin bir sredir tutuklu bulunduu Alncak Kalesine yrdler ve kale
komutan Prnekli Seydi (Sidi) Ali Beyden alarak sultan iln ettiler.580 Muhalefetin
Tebrize doru gelmekte olduunu renen Sleyman Bien, Eybe Sultann zerine
yrd ancak ordusundaki bir ok askerin kar tarafa gemesi sonucu yenileceini
anlayarak mide kat. Ancak burada da Eybe Sultann kardei Nur Ali Bey,
amcas Korkmazn intikamn almak iin onu idam etti.581 Baysungur ise kardeleri
Hasan ve Murad ile birlikte dedesi irvan ah Ferruh Yesra snd.
577
C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 102; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s.

428; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 28; H. D.
578
M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 428; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 28.
579
580
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 113; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler,
s. 103; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 428; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 28.
581
s. 103; M. H. Yinan, Baysungur, . A., s. 428.
139
5.2. RSTEM BEY (1492-1497)

Baysungurun irvan ah Ferruh Yesra snmasyla Rstem Bey 28
Mays 1492 tarihinde Tebrizde Ak Koyunlu tahtna karld.582 Sleyman Bey ise
midde telef oldu.
Aslnda Rstem Bey ve Eybe Sultan ittifak Ak Koyunlu Devleti iin son
anslardan biri idi. Bu iktidarn asl ba olan Eybe Sultann beyler arasnda bir
uzlama salamas gerekiyordu. Bunun yannda Baysunguru elinde tutan irvan
ah Ferruh Yesr ile de anlamas lazmd. O ie brokrasiden balad. eyh
Muhammed Kuzucu ve ah Mahmud Can Deylemyi geri arp din ve mal
ilerin bana geirdi. Ancak bu icraatleri isyanlar durdurmaya yetmedi. syan
belirtilerinden ilki Ksm Beyden geldi. Ksm Bey, Esterbdn Timurlu valisi
Bediuzzaman b. Hseyin Baykarann kkrtmas ve desteiyle 898/1492
sonbaharnda isyan ettiyse de baarl olamad.
Rstem Bey be sene sren hkmdarlk devrini skntlar ve gileler iinde
geirdi. Baysunguru da etkisiz hale getirmek isteyen Rstem Bey, bunun iin irvan
zerine yrdyse de irvan ahnn da destei ile karsna kan Baysunguru
yenemedi. Bunun zerine Baysungur ile anlama masasna oturan Rstem Bey ona
Aras Irmann kuzeyindeki Erran, Karaba, Gence ve Berdaay vererek
Tebrizdeki iktidarn salamlatrmay denedi.583
Bu arada Irak- Acem beylerinden bir ksm ve Isfahan vlisi Kse Hacnn,
Baysungur tarafna getikleri haberinin gelmesi zerine Rstem Bey tekrar
Baysungura yneldi. Bu frsat deerlendiren Baysungur dedesinden ald
kuvvetlerle 1493 baharnda Tebrizi ele geirmek iin harekete geti. Kur Irma
kysnda Eybe Sultann ordusu ile karlatysa da baar salayamad. Daha sonra
582
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 114; M. H. Yinan, Baysungur, . A., 428; F. Smer,

Akkoyunlular, T. D. A., s. 28; W. Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, s. 80; H. D. Yldz, The
Akkoyunlu, s. 218.
583
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 114; M. H. Yinan, Baysungur, . A., 428; F. Smer,
140
Isfahan valisi Kara Osman Kse Hac b. eyh Hasan ile birleerek Mays aynda bir
teebbste daha bulundu. Eybe Sultan muhalefet glerini Tebrizin kuzeyinde yine
yenilgiye uratt. arpmalar esnasnda ele geirilen Baysungur, vey kardei Hasan
ve Kse Hac idam edildi. Baz kaytlarda Baysungurun arpmalar srasnda
ld, baz rivyetlerde de bozgundan birka gn sonra Seyd Ali Bey Prnek
tarafndan yakalanp, 2 Temmuz 1493 tarihinde Sihind yaylasnda Rstem Mirzann
emri ile ldrld belirtilmektedir. Ayn zamanda Baysungurun Irak- Acemdeki
taraftarlar da Prnekler tarafndan bastrld.584
Tebrizdeki Rstem iktidarn tanmayanlar arasnda Eybe Sultann kardei
ve mid valisi Nur Ali de vard. Tebriz iktidarn devirmek iin her yola bavuran
Nur Ali, Hseyin Baykaradan sz almsa da bu vaad bir trl hayata gememiti.
Nur Alinin bu faaliyetlerinden haberdar olan Rstem Beyin, Ksm b. Cihangir
komutasnda gnderdii birlikler karsnda tutunamayan Nur Ali, Memlklere
snd. Bylece Rstem Bey, 1494 ortalarnda mid, Kazvin ve Gilnda denetimi
salad; stanbul, Kahire ve Herat ile ksmen de olsa antlamaya vard.585
Ardndan irvanahlara snm olan Baysunguru ortadan kaldrmak iin
harekete geti. Ak Koyunlular yaplan bir meveret neticesinde tutuklu bulunan
Safev eyhi Alinin salverilmesi ve irvanahlar sindirmek iin onlarn ezeli
dman olan Safev eyhini kullanma karar aldlar.586 Bu savata ister Baysungur
isterse de Safevler yenilsin netice Ak Koyunlularn aleyhine sonulanacakt. Safev
eyhi Ali, 1493 ylnda irvanahlar malub ettii gibi Baysunguru ldrerek
Rstemin iini de kolaylatrm oluyordu. Ancak Ak Koyunlularn Safevlere
dayanarak ayakta kalabilmeleri ileride ok menf sonular douracaktr. Nitekim bu
olayn ardndan eyh Ali, Rstem Bey iin byk bir tehlike haline geldi. Bu yzden
Rstem Bey, Erdebilde bulunan eyh Ali zerine byk bir ordu gndererek
584
V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 112; M. H. Yinan, Baysungur, . A., 428; J. E.

Woods, Akkoyunlular, s. 165; S. Erahin, Akkoyunlular, s. 123.
585
586
E. G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 416; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait
Oerkler, s. 104-105; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 29.
141
kuvvetlerini bozguna uratt. eyh Ali bu savata hayatn kaybetti. (Eyll 1493).587
eyh Alinin kardei brahim, Ak Koyunlulara muti olarak Erdebilde tarikatinin
banda oturaca szn verdi. te yandan henz yedi yandaki smail mritleri
tarafndan Ali Mirza Kiynnin Lhicndaki sarayna karld ve be yl Ak
Koyunlulardan sakland.588 Bu srada Ak Koyunlu tahtna Gde Ahmed Bey geti.
Rstem Bey zamannda lkenin i asayii de bozuldu.589 Rzagi Krtleri Ak
Koyunlularn elinde bulunan Bitlisi 900/1494 ylnda ele geirdiler. 900/1494-95
ylnda Kasm Beyin ynetime gelmesiyle Farsn durumu daha da vahim hale geldi.
Tebriz ynetimini bir trl kabul etmeyen Kasm Bey 907/1501 ylna kadar Fars
eyaletini yar bamsz ekilde ynetti. Batda da benzeri bir durumla karlald.
899/1496 tarihinde mid valiliine getirilen Kasm b. Cihangir (Da Kasm veya
Kasm Padiah olarak da bilinir) eyalet bakenti Mardini imar ederken kendi adna
para bastrarak, fermanlar yaynlayarak ve d lkelerle ilikiler kurarak
bamszln glendirdi.590
5.3. GDE AHMED BEY (1497-1498)

Ahmed Bey, Ak Koyunlu tahtna 1497 ylnda gemitir. Ahmed Beyin
babas Uurlu Mehmed, anal Seluk Begmn tesiri altnda bulunan babasna
muhalefet ederek 1474-75 ylnda hayal krkl ile nce Badada (. Uzunarlda
am olarak geiyor.) kat; arkasndan ise stanbula giderek Osmanllara snd.
Osmanl sultan Ftih Sultan Mehmed onu iyi karlad ve kz Gevher Sultan ile
evlendirdi. Ayrca ona Sivas beylerbeyliini verdi. Bu evlilik sonucu mezkr Sultan
587

s. 105; F. Smer, Safev Devletinin Kuruluu, s. 14; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 29.
588
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 29; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s.
105.
589
590
142
Ahmed Bey dodu. Uurlu Mehmed muhtemelen 1477 ylnda hayatn kaybetti.591
Ahmed Bey de II. Byezidn kz Ayn- h Sultan ile evlendirildi.
Ak Koyunlu Devleti iinde yaanan kargaa ortamnda bir are olarak
stanbulda yaayan, boyunun ve ellerinin ksal ve imanl sebebiyle Gde
lakbyla tannan Ahmed Beye dvet mektuplar gnderildi. 1496-97 ylnda Hasan
Ali Tarhan adnda biri stanbula gelerek Sultan Byezide zerbaycan ve Irak-
Acemin savunmasz bir ekilde kaldn, Ahmed Beyi bir ksm Osmanl birlii ile
Ak Koyunlu topraklarna gndermesi teklif etti.592 Sultan Byezid himyesinde
bulundurduu Gde Ahmedin byle bir ama iin Ak Koyunlu topraklarna
gitmesinden olduka memnun kalarak bu fikri kabul etti.
Bu arada Kahireden srgnden dnen Nur Ali nderliindeki muhalefet de
Gde Ahmedi destekleme karar ald ve hatt Osmanl sarayna bu konuda mracaat
etti. Btn bunlar karsnda II. Byezid, Gde Ahmede bir birlik vererek onu Ak
Koyunlu lkesine gnderdi.593
Nur Ali Bey onu Erzincan snrnda karlad. Bu arada olaydan haberdar olan
Rstem de Tebrizden karak blgeye geldi ve oban Kprs yaknlarnda onlar
ylnda durdurmaya alt(1467). Ancak Eybe Sultan bata olmak zere
komutanlardan bir ksmnn da Ahmed Bey tarafna gemesi zerine Rstemin
ordusu Aras vdisi boyunca Grcistana kat. Bunu frsat bilen muhalefet Tebrize
yryerek Ahmed Bey adna hutbe okuttu (Haziran, 1497).594
591
V. Minorsky, The Aqqoyunlu and Land Reforms, BSOAS, XIV, 1955, ev. Ak-Koyunlular ve
Toprak Reformlar, Cneyt Kanat, Belleten, C. LXII, Say: 235, Ankara, 1999, s. 875.
592
C.Kanat, Ak-Koyunlular ve Toprak Reformlar, s. 875.
593
Faruk Smer, Ahmed (903/1497): Akkoyunlu Hkmdarlarndan, T. D. A., S. 47, Ankara, 1987,
s. 10; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 106.
594
Hondmir, Habibs- Siyer, Tahkik: Doktor Muhammed Debr Sibk, Tahran, 1380 h.., C. IV, s.
442-43; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 107; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A.,
s. 30; C.Kanat, Ak-Koyunlular ve Toprak Reformlar, s. 875; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s.
218.
143
Ahmed Bey, iinde yetitii Osmanl devlet sistemini Ak Koyunlu sarayna

getirmek istedi.595 Ak Koyunlu sisteminde zellikle sultanlarn kayrmas veya
desteiyle merkezde ve tarada birer derebeyi haline gelmi olan kii veya zmreleri
kontrol altna almak istiyordu. Bunun yolu da onlarn ekonomik glerinin
krlmasndan geiyordu. Bu erevede sz konusu hedefine hizmet edecei midiyle
daha nceleri bol ekilde datlan ihsanlar nemli lde snrlandrp bunlarn
yerine slm vergiler getirdi.596 Bu icraat sz konusu gruplarn iktisad ve siyas
glerine byk bir darbe vurdu. Bunlara ilveten Bayndr ve Prnek airetlerinin
nde gelenlerinin gcn krmaya alt. Yine ayn siyaset erevesinde bu
dnemde ne km olan kaynbiraderi Hseyin Ali Hni ve Prneklerin saraydaki
gl adamlarndan Muzaffer Beyi idam ettirdi.597
Rstem Beye sarayda bir suikast dzenlediyse de baarl olunamad. Rstem
Bey, iki ay sonra Gence yaknlarndaki Kaarlarn desteiyle tahtn geri almaya
altysa da Eybe Sultan tarafndan yenilerek idam edildi (2 Temmuz 1497).598
Sultan Ahmed Bey, Eybe Sultan Kirmana srd ki bu onun affedilemez bir
hatas idi. Bunlardan ok rahatsz olan Eybe Sultan gittii Kirmanda Muzaffer
Beyin kardei Fars vlisi Ksm Bey ile birlikte hareket etmeye karar verdi.
Arkasndan da Yakubun irvnda oturan yedi yandaki olu Murad hkmdar
iln ettiler. Bu gelimelerden haberdar olan Ahmed Bey k mevsimi olmasna
ramen ordusu ile muhalefetin stne yrd. Isfahan yaknlarndaki Hce Hasan-
Mzide iki ordu 13-14 Aralk 1497 tarihinde karlat. Ahmed Bey bu savata
yenildi ve ldrld.599 Sultan Gde Ahmedin Ak Koyunlular tek bir at altnda
toplama abas da olumlu bir netice vermedi. Bu durum en ok devlet kurma
595

F. Smer, Ahmed, T. D. A. s. 11.
597
C.Kanat, Ak-Koyunlular ve Toprak Reformlar, s. 875.
598
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. III, s. 359; V. Minorsky, Persia in A. D. 1478-1490, s. 114;
C.Kanat, Ak-Koyunlular ve Toprak Reformlar, s. 875; J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 168; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A., 29-30; F. Smer, Ahmed, T. D. A., s. 10.
599
Hondmir, Habibs- Siyer, C. IV, s. 443; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 109;
C.Kanat, Ak-Koyunlular ve Toprak Reformlar, s. 876; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 30;
596
144
safhasna gelmekte olan ve mridlerinin okluu ile gittike bymekte olan

Safevlerin iini kolaylatrd.
Ahmed Beyin cesedi Tebrize getirilip dedesi Uzun Hasan Beyin trbesine
defnedildi. Baz kaytlara gre ah smail, Tebrize girdiinde Ak Koyunlu
hanedannn mezarlarn atrp hepsinin cesetlerini yaktrrken Uzun Hasan Bey ile
Gde Ahmedin mezarlarna dokunmamtr.
Ahmed Bey alt aylk iktidar dneminde zerinde Ebn-Nasr Ahmed
Bahadr Han ibresi bulunan sikkeler kestirmitir. O sosyal adalete uymaya alm,
halka efkatle yaklamtr. Bu balamda iftilerden ve tccardan baz vergileri
kaldrrken mollalarn vergi mufiyetini de iptal etmitir.
Sultan Ahmed iin o sralarda halkn diline yle bir dize dmt: Rm
lahnasn cihan sultan yaptlar/K gelince de yer altna attlar.600
5.4. AK KOYUNLU DEVLETNN SONU

Gde Ahmed Beyin lmnden sonra Ak Koyunlu Devleti iinde zaten var
olan dahil mcadele ok daha iddetlenmi ve nihyet hzla kmekte olan bu
devletin sona ermesine sebep olmutur. Ahmed Beyden sonra Ak Koyunlu tahtna
bir deil birden ok ve farkl yerlerde iktidarn ilan eden ehzdeler gemitir.
Bunlardan Uzun Hasan Beyin olu Yusufun oullar Muhammed (1498-1500) ve
Elvend (1498-1504) ile Yakub Beyin olu Murad (1498-1508) arasnda iktidar iin
etin mcadeleler yaand. Ancak her ehzade de kendilerini sultan eden mernn
oyunca haline gelmiler ve devletin beks iin fayda salayamamlardr.
Muhammed Mirza Yezdde, Elvend Mirza zerbaycanda ve Murad Mirza ise
irvn blgesinde destekleniyordu.601
600
601

Hondmir, Habibs- Siyer, C. IV, s. 444.
145
Sultan Gde Ahmed Beyden sonra Tebrize gelen Eybe Sultan mid hkimi
Cihangirin oullarndan Day Ksm ile Ki hkimi Pilten Beyin torunu Seyyid
Gzi Bey ile birlikte Elvend Mirzay destekleyerek 1498 ylnda Murad ile arpt
ve onu yenerek Meraga yaknlarnda Ruyindiz Kalesine hapsetti.602 Daha sonra
Elvend Beyi midden arp Tebrizde tahta kard. Bu srada Eybe Sultann
kardeleri Nur Ali ile Eref de Elvendin kardei Muhammed Mirzay hkmdar
iln etmilerdi. Eybe Sultan, Muhammed Mirza ile de karlat ve 1499 ylnda
Azizkendide vukbulan bu savata yenildii gibi hayatndan da oldu.603 Elvend Bey,
mide ekilmek zorunda kald. Eybe Sultann lm ile Ak Koyunlularn tekrar
dirlik ve dzene kavumalar da bir hayal olmutur. Bu yenilgiden sonra Muhammed
Mirza Tebrizde tahta oturdu. Ancak bu ok ksa srd. Elvend Bey, Bayndr ve
Musullu airetlerinin desteiyle Tebrizde tekrar tahta kt. Bu dnem ierisinde
Emr Zekeriy Kuzucu ve Mahmud Can Deylem ne ktlar.
Eybe Sultann kardei Meraga valisi Gzel Ahmed ve yeeni Ferruhd, Eybe
Sultan tarafndan Ruyindiz Kalesine hapsedilmi olan Murad b. Yakubu hapisten
karp, Muhammed Mirza tarafndan toprandan edilmi olan Fars vlisi Ksm
Bey Prneklinin yanna gtrdler. Bu gurup Fars Afarlardan temizleyip Murad
sultan iln etmeye alt. Bunun sonucunda Prneklilerden oluan Murad Beyin
ordusuyla Afarlardan oluan Muhammed Mirzann ordusu 1500 yl yaznda
karlatlar. Bu sava sonunda Muhammed Mirza ldrld.604
Bylelikle hkimiyet mcadelesinde Elvend ve Murad ba baa kaldlar.
Murad Bey, Muhammed Mirzay yenilgiye uratp ldrdkten sonra 1500
sonbaharnda Elvendin zerine yrd. Ancak yaplan muharebede iki taraf da
birbirine stnlk salayamad. Araya hrmet edilen bir derviin girmesi sonucu
anlamaya varld. Bu anlama sonucu Ak Koyunlu Devleti Kzl/Uzan Nehri snr
olmak zere zerbaycan, Errn ve mid Elvende; Irak- Acem, Irak- Arab, Kirman
602
C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 110; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s.

30-31; F. Smer, Akkoyunlular D. . A., s. 273.
603
Hondmir, Habibs-Siyer, C. IV, s. 444; C. brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 110;
604
146
ve Fars da Murad Beye verilerek ikiye ayrld.605 Bylelikle Ak Koyunlu Devleti

resmen ikiye blnm oldu.
Dahil harpler neticesinde lke harap olmu, iki asrdan bu yana istildan
istilya urayan ehirler bsbtn dalmt. Ak Koyunlu Devletinin bu kt
durumu Safevlerin bu topraklar kolayca fethetmesine imkan verdi. Ak Koyunlular
arasndaki taht mcadeleleri srasnda ilik esasna dayal bir devlet kurarak ah
unvann alacak olan ah smail on iki yana gelince mridleri tarafndan Gilandan
karlarak 300 kadar mridi ile Erzincana geldi. Kendi mridleri yan sra Kzlba
Ustaclu, amlu, Tekel, Varsak, Rumlu, Zulkadir, Afar, Kaar, Hindli, Bayburtlu,
apanl, Karadal airetleri de Erzincanda ah smaile katldlar. Daha sonra eski
dmanlar olan irvanahlar zerine sefer yapp onlar yenerek irvan topraklarna
hkim oldu (1500 K). Kendisine katlan Trkmen airetlerinin de salam olduu
insan gcyle gn getike daha da glendi ve Elvend Bey ile Nahcvan yresinde
1501 ylnda urr savanda kar karya geldi. Bu savata Elvend Beyi yenerek
Ak Koyunlu Devletinin son bakenti Tebrizi ele geirerek resmen Safev Devletini
kurdu (1501).606
urr savandan sonra Elvend Bey kendisine daha nce destek veren Ksm
b. Cihangirden toprak talep etti ama Ksm Bey buna raz olmad ve Mardin
civarnda meydana gelen atmada Ksm Bey yakalanp idam edildi.607 mid
hkimi Ksm Beyi ldrerek mide yerleen
608
lmne kadar burada kald.
Elvend Bey, 1505 ylndaki
Bu mddet zarfnda devlet iin herhangi bir
teebbste bulunmad. Ancak Osmanl Devleti iin istihbrt faaliyetinde bulundu.609

Onun lmnden sonra yerine Dulkadirolu Alddevlenin yannda bulunan Sultan
605
Hondmir, Habibs- Siyer, C. IV, s. 446; Z. V. Togan, Umum Trk Tarihine Giri, s. 368; C.
brahimov, zerbaycan Tarihine Ait Oerkler, s. 111; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 261; F.
Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 31; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273; H. D. Yldz,
The Akkoyunlu, s. 219.
606
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 265; E. G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 417; H. R.
Roomer, The Cambridge History of Iran, s. 183; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 32.
607
608
F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 32; F. Smer, Akkoyunlular, D. . A., s. 273.
609
147
Gde Ahmedin olu Zeynel gemitir.610 Ancak o da tedbirsiz davrand. Uzun

zamandr mid vlisi olan Musullu Emr Bey ile dier baz mery hapsedip,
Mardine hareket etti. Burada bir mddet kaldktan sonra Hsn- Keyfya gitti ve
oray zabdederek Urfaya geldi. Buray da hkimiyeti altna almak istediyse de bu
srada hapisten kurtulmu olan Musullu Emr Bey kuvvet toplayarak Zeyneli
malup ve esir etti. Zeynel Bey tekrar Dulkadirli lkesine dnd.611 Musullu Emr
Bey ise bir mddet sonra Elbistana kadar gelmi olan ah smaile katld.612
Sonunda 1507-8 ylnda blgeye Safevler hkim oldular.
ktidar savanda tek aday kalan Irakeyn, Fars ve Yezd hkimi Murad Bey ise
Safevler karsnda tutunamad. Sultan Muradn kuvvetleri 21 Haziran 1503
tarihinde Hemedan yaknlarnda Alma Kulanda Safevler ile karlat. Ak
Koyunlularn
arabalarla
oluturduklar
tahkimatn
gerisinde
Osmanllarn
Otlukbelindeki taktiklerinden mlhem topu sava yapma giriimleri Bayndr

komutanlar arasnda ikilik kmasyla sonusuz kald. Sultan Murad bu savatan
yenik kt ve Irak- Araba doru kat.613 Geride kalan nemli ehir merkezleri,
Isfahan, iraz, Yezd ve Kirman Safev hkimiyetine geti. ah smail, 1508
Ekiminde Irak- Arabn bakentine girerek ehirdeki btn Prnek mensuplarn
kltan geirdi.614 Bunun zerine Murad Bey, evre devletlerden yardm istedi. lk
olarak Memlk sultan el-Eref Kansu (1501-1516)dan yardm istedi.615 Ancak bu
srada Memlklerin iktisad durumu gn getike ktye gidiyordu. Msrn iktisad
durumu ile yakndan ilgisi olan Hind ticaret yolu Portekizliler tarafndan Vasco de
Gama nclnde kefedilmiti. Bu da Memlk Devletinin en nemli gelir kayna
olan ticar vergilerin yava yava azalacann belirtileriydi. Bu sebeplerden dolay
bekledii yardm gremeyen Murad Bey, Dulkadirolu Aladdin Beye gitti.616
610

R. Yinan, Dulkadir Beylii, s. 92; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 262.
612
M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 262; H. D. Yldz, The Akkoyunlu, s. 219; R. Yinan,
Dulkadir Beylii, s. 94.
613
E. G. Browne, A Literary History of Persia, V. III, s. 417; R. M. Savory, The Struggle for
Supremacy in Persia, s. 54; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 262; F. Smer, Akkoyunlular,
T. D. A., s. 33.
614
611
615
bn ys, Bedyiz -Zuhr, C. IV, s. 143-144.
616
148
Aladdin Bey kzn ona verdiyse de pek bir yardm olmad. Daha sonra Osmanl
sultan II. Byezidden himmet bekleyen Murad Bey anlalan onlardan da
umduunu bulamamtr. ah smail, Fars, Irak- Arab ve daha sonra Dulkadir
Beyi Aladdini bozguna urattktan sonra btn midi velhasl Ak Koyunlu
Devletinin btn topraklarn ele geirdi.
Osmanl sultan Yavuz Sultan Selim, Murad Beyi Safevler zerine kt
aldran Savandan birka hafta sonra 1514 ylnda douda kendisi adna hizmet
etmesi iin grevlendirdi. Fakat Murad Bey, Safevler ile Urfa tarafnda girdii
mcadelede Urfa vlisi olan Ee Sultan Kaar karsnda baarsz oldu ve hayatn
kaybetti. Ba da ah smaile gnderildi.617
Bu tarih sadece Sultan Muradn ld
tarih deil, ayn zamanda Ak
Koyunlu Devletinin de adnn silindii tarihtir. nk bu tarihten itibaren Ak

Koyunlu Devletini tekrar canlandrma niyetinde olan veya buna teebbs eden bir
insan olmamtr.
Sultan Muradn Aladdin Beyin kzndan olma Hasan ve Yakub adnda iki
olu vard. Ancak bunlarn akbeti hakknda bir ey bilinmemektedir.618
Ak Koyunlu hnedan mensuplarndan geride kalanlar 1503 ylnda
Timurlular sarayna snan Yezd valisi Murad b. Dn Halilin torunlar ile Ak
Koyunlularn XIV. yzylda gelitii Bayburt havzasnda Safevlerin ran
fethinden sonra Osmanllara bal olarak kurulan Ferruhad b. Korkmazn Kutlu
ya da Kara Osman hnesidir.619 Osmanl hkimiyeti devrinde de eski Ak Koyunlu
Devleti sahasnda yaadklar bilinmektedir. Ak Koyunlu Trkmenleri ise ran, Dou
ve Gneydou Anadoludaki
ehir, kasaba ve kylere yerleerek oradaki Trk
halknn nemli bir ksmn tekil ettiler.
617
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 269; . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 196; F. Smer,

Akkoyunlular, D. . A. s. 273.
618
J. E. Woods, Akkoyunlular, s. 269; F. Smer, Akkoyunlular, T. D. A., s. 33.
619
149
Ak Koyunlu Devletinin ortadan kaldrlmasnn ve ah smailin rana hkim

olmasnn ardndan Osmanl Devletinin de gvenlii tehlikeye girdi. Ayrca ah
smail dalan Ak Koyunlu boylar zerine takibatta bulundu ve ounu ortadan
kaldrd. Osmanl himyesine girebilenler ise Dou ve Gneydou Anadoluda
istihdam edilerek snrlar Safevlere kar korumulardr.
1930larn ortalarnda Bayburtun batsndaki Pulur kynde kendilerini
sekiz kuak ncesinden Ferruhada balayan kiiler yayordu.620 Ak Koyunlular,
Anadolunun dou blgesinde Osmanl hkimiyeti tesis edildikten sonra sipahi ve
beyzde olarak grev almlardr. Erzincanda byk bir bey ailesi, Elvend Beyin
evld olduklarn iddia ettikleri gibi Elbistandaki Uurlu oullar, Uurlu
Mehmedin torunu ve Gde Ahmedin olu Zeynelden indiklerini, Trabzondaki
Murad Han oullar da son Ak Koyunlu hkmdar Sultan Muradn soyundan
olduklarn sylerler.621
ah smail, zerbaycan, mid, Irak- Acem ve Irak- Arabda pek ok kiiyi
ldrmtr. Bu kymdan kaabilen Ak Koyunlu boy ve oymaklar da ounlukla
Osmanl tebas olarak Anadolunun eitli yerlerine daldlar. Bunlar ehirlerde,
kasabalarda olduka kalabalk bir ksm oluturdular. Osmanllar ise bunlar rana
kar seferlerde kulland. Ancak bana buyruk yaamaya alkn olan Ak Koyunlu
boylar Celal isyanlarnda olduu gibi Osmanllara ba kaldrmaktan da
ekinmemilerdir.622
Bylece Ak Koyunlu Memlk mnsebetleri de sona erdi. Essen Memlk
Devleti de bu sralarda pek ok mesele ile kar karya bulunuyordu.
Bunlarn banda Memlk Sisteminin bozulmas ve culbn denilen
nisbeten yal memlklerin emir dinlemez, serke hareketlerinin devlet bnyesinde
yapt tahribt geliyordu.
620

622
621
150
Sniyen mit Burnu Yolunun kefi ile, Ortaalar boyunca Msr iin servet
ve refah kayna olan Uzak Dou ve Hindistan ticret yolu gzergh deimi; Hint
Okyanusu ve Kzl Denizde Portekiz ve spanyollara kar Memlk Devleti yapt
mcdeleyi kaybetmiti.
Ve nihayet stanbulun fethinden itibren ikbal yldz gittike ykselen ve
parlayan Osmanl Devleti Memlklerin amansz rakibi olarak ortaya km ve hem
Ak Koyunlular ve Safeviler ve hem de Memlklerle tek bana mcdele ederek
slm Aleminin en gl devleti haline gelmiti. XVI. yzyl artk Osmanl asr idi.
KAYNAKA
Aka, smail, Timurlular, Ankara, 1993.

___________, randa Trkmen Hkimiyeti, Ankara, 2001.
___________, Mirza ahruh ve Zaman, Ankara, 1994.
___________, ahruhun Karakoyunlular zerine Seferleri, Tarih ncelemeleri
Dergisi, C. IV, zmir, 1989.
___________, Diyarbakrda Ak Koyunlu Hkimiyeti, Trk Kltr, S. 325,
Ankara, 1990.
__________, Timurun Ankara Sava (1402), Fetihnmesi, Trk Tarihi Belgeleri
Dergisi, C. XI/15, 1981.
__________, Timurun lmnden Sonra Dou Anadolu, zerbaycan ve Irak-
Acemde Hkimiyet Mcdeleleri, Trk Kltr Aratrmalar, C.
XXII/ 1-2, 1984.
__________, Timurun lmnden sonra Gney randa Hkimiyet Mcdeleleri,
Atsz Armaan, stanbul, 1976.
____________, Seluklu
Sonras Orta Douda Trk Varl, Trkler Ansiklopedisi,

C. VI, Ankara, 2002, s. 842.
Alan, Hayrunnisa, Sultan Eb Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469), Mimar Sinan
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora
Tezi, stanbul, 1996.
Allouche, Adel, Osmanl-Safev likileri, Kkenleri ve Geliimi, ev. Ahmed Emin
Da, stanbul, 2001.
Andreasyan, H.D., XIV. Ve XV. Yzyl Trk Tarihine Ait Ufak Kronolojiler ve
Kolofonlar, Tarih Enstits Dergisi, S. 3, 1973.
Arat, Reid Rahmeti, Kutadgu Bilig, TDK, stanbul, 1947.
Ak Paaolu Tarihi, (Ne. Atsz), stanbul, 1992.
Atsz, Hicri 858 Ylna Ait Takvim, Seluklu Aratrmalar Dergisi, C. IV, Ankara,
1975.
152
Aubin, J., Karakoyunlular, Tarih ncelemeleri Dergisi, S. 4, zmir, 1990.

Babinger, Fr., Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev. Cokun ok, Ankara, 1982.
Bala, Mirza, lig, . A., C. V/II, stanbul, 1950.
Barkan, .Ltfi, Osmanl Devrinde Akkoyunlu Hkmdar Uzun Hasan Beye Ait
Kanunlar, Tarih Vesikalar, S.1-2, stanbul, 1941.
Barthold, V.V., Orta Asya Trk Tarihi Hakknda Dersler, yay. K.Y.Kopraman,
.Aka, Ankara, 1975.
Baykal, Bekir Stk Uzun Hasann Osmanllara Kar Kati Mcdeleye Hazrlklar
ve Osmanl Akkoyunlu Harbinin Balamas, Belleten,
XXI/82, Ankara, 1957.
________________, Fatih Sultan Mehmed- Uzun Hasan Rekabetinde Trabzon
Meselesi, TAD, II/2-3, Ankara, 1964.
Beygu, Abdrrahim erif, Ahlat Kitbeleri, stanbul, stanbul, 1932.
_____________________, Erzurum Tarihi, I, stanbul,1936.
Beysanolu, evket, Antlar ve Kitbeleri ile Diyarbekir Tarihi, Ankara, 1998.
Browne, Edward G., A Literary History of Persia, Volume III The Tartar Dominion
(1265-1502), 1997.
ay, M. Abdulhalk, Akkoyunlu ve Karakoyunlular, Tarihte Trk Devletleri,
Ankara, 1987.
Dede Korkut Kitab, Haz. M. Ergin, TDK, Ankara, 1989.
Eb Bekr-i Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, C. I-II, ner. N. Lugal, F. Smer, Ankara,
1993, ev. Mrsel ztrk, Ankara, 2001.
Ebulgazi Bahadr Han, ecere-i Terkime (Trklerin Soykt), Haz. Zuhal Karg
lmez, Ankara, 1996.
el- Ayn, Ikd el- Cumn fi Tarih Ehl ez- Zamn, Tahkik: Muhammed
Muhammed Emin, Kahire, 1989.
Erdem, lhan, Akkoyunlu Kaynaklarna Gre Otlukbeli ( Bakent) Sava, OTAM,
S. 4, Ankara, 1993.
153
_____________, Akkoyunlu Devletinin Kurucusu Kara Ylk Osman Beyin

Hayat ve Faaliyetleri, DTCFD, XXXIV / 1-2, 1990.
_____________, Akkoyunlu mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1999.
_____________-M. Uyar, Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k, C. VI, Trk
Ansiklopedisi, Ankara, 2002.
_____________-M.Uyar, Karakoyunlular: Tarih Sahnesine klar ve Kkenleri,
Trkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara, 2002.
Erahin, Seyfeddin, Akkoyunlular, Siyasal, Kltrel, Ekonomik ve Sosyal Tarih,
Ankara, 2002.
Erzi, A.Sadk, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakknda Aratrmalar, TTK;
Belleten, XVIII/ 70, Ankara, 1954.
Esterbd, Aziz b. Erdeir-i, Bezm u Rezm, Trkeye ev. Mrsel ztrk, Ankara,
1990.
Fazlullah b. Ruzbihan, Tarih-i lem ra-y Emin, Fatih Ktp., nr. 4431, 132; ng.
terc. V. Minorsky, Persia in A.D., 1478-1490, London,
1957.
Gen, Reat, Karahanl Devlet Tekilat, Ankara, 2002.
Gkbilgin, Tayyip, Osmanl Devleti Hizmetindeki Akkoyunlu mers, TM, IX,
( 1946-51).
Hinz, Walter, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, ev. Tevfik Byklolu, Ankara, 1992.
Hoca Sadeddin Efendi, Mehmed b. Hasan Can, Tct-Tevrih, Haz. smet
Parmakszolu, Ankara, 1992.
Hondmir, Habibs- Siyer, Tahkik: Doktor Muhammed Debr Sibk, Tahran, 1380
h..
bn Battuta, Byk Dnya Seyahatnamesi, (Sadeletiren: Mmin elik), Ankara,
2005.
bn Hacer el-Askaln, nbel-Gumr bi- Ebn el- Umr, Tah. Muhammed Abdulmuid
Han, Drul-Kutubil-lmiyye, Beyrut, 1986.
bn yas, Bedyi z- Zuhr fi Vekyi id-Duhr, Tah. Muhammed Mustafa, 5 Cilt,
Kahire, 1982.
bn Kemal, Tevrih-i l-i Osmn, VII. Defter, nr. erafeddin Turan, Ankara, 1991.
154
bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf, en- Ncmz-Zhire fi Mlk

Msr ve el- Khire, Tah: Muhammed Hseyin emseddin, 16 Cilt,
Kahire, 1963.
______________,Havdisd-Duhr fi Medail-Eyym ve-Suhr, Nereden: W.
Popper, V. VIII/I, California, 1930.
brahimov, Cafer, zerbaycann XV. Asr Tarihine Dair Oerkler, Bak, 1958.
lhan, M. Mehdi, mid ( Diyarbakr), Ankara, 2000.
nalck, Halil, Mehmed II . A., stanbul, 1955.
Kanat, Cneyt, Memlk-Timurlu Mnsebetleri (1382-1447), Ege niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim Dal, Baslmam Doktora
Tezi, zmir, 1996.
____________, Orta Douda Hkimiyet Mcadelesi (1382-1447) MemlkTimurlu Mnasebetleri, Trkler Ans., C. V, Ankara, 2002.
Kopraman K. Y., el- Ayninin Ikdul- Cumnnda XV. Yzyla Ait Anadolu Tarih
ile lgili Kaytlar, (Baslmam Doktora Tezi), Ankara, 1972.
____________, Karamanoullar, Tarihte Trk Devletleri, Ankara, 1987.
____________, Msr Trk Sultanl, Tarihte Trk Devletleri, Ankara, 1987.
____________, Memlkler, D. G. B. . T., C. VI, stanbul, 1987.
____________, Msr Memlkleri Tarihi: Sultan el- Melik el- Meyyed eyh elMahmud Devri (1412-1421), Ankara, 1989.
____________, Msr Memlkleri (1250-1517), Trkler, Ankara, 2002.
____________, Osmanl-Memlk Mnsebetleri, Trkler, Ankara, 2002.
Kprl, Fuat zeri, . A., C. II, 118-151.
Ktkolu, Bekir, Osmanl-Safev Siyas Mnsebetleri, 1578-1590.
Lambton, A.K.S., Landlord and Peasant in Persia, Toronto, 1953.
______________, Continuity and Change in Medieval Persia, London, 1988.
Makrz, Takiyddin Ahmed, Kitb es- Slk li- Mrifet Dvel el- Mlk, Tah. M.
Mustafa Ziyade- Said Fethullah Aur, Kahire, 1970-73.
155
Mazzaoui, Michel M.,The Origins of The Safawids, Wiesbaden, 1972.

Medzoplu, Toma, Timur ve Haleflerinin Anadolu ve ark Eyletlerindeki
Muhrebeleri, Akkoyunlu ve Karakoyunlular, 1386-1446; ev.
H.D.Andreasyan, Baslmam, Trk Tarih Kurumu Ktb., nr. 28.
Mehmed Neri, Kitb- Cihan-Nm, Ner. F. Reit Unat-Mehned Altay Kymen,
Ankara, 1987.
Minorsky, V., The Aqqoyunlu and Land Reforms, BSOAS, XIV, 1955, ev. AkKoyunlular ve Toprak Reformlar, Cneyt Kanat, Belleten, C. LXII,
Say: 235, Ankara, 1999.
___________, A Soyurghal of Qasim b. Jahangir Aqqoyunlu, BSOAS, IX/4 (
1950), s.927-960.
___________, Ak-Koyunlu, EL2 (ing.), I, 311-312.
____________, Thomas of Medsope on the Timurid- Turkman Wars, Proffesor
Muhammed Shafi Presentation Volume( Armaan- lmi),ed.by. Dr.
S.M.Abdullah, Lahore, 1955, 145-170.
____________, Uzun Hasan, EI., IV, 1124.
Mneccimba Tarihi, Sahaifl- Ahbr f Vek-yil- Asr, ev. smail Ernsal, C.
I- II, stanbul, 1976.
rs, Derya, Fazlullh b. Ruzbihn-I Hunc ve Tarih-i lem-r-y Emnsi, A. .
Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi,
Ankara, 1988.
Payda, Kzm, Akkoyunlu Devlet Tekilat, Ankara n. Baslmam Doktora Tezi,
Ankara, 2003.
Roomer, H. R., The Cambridge History of Iran, Volume VI, (The Timurid and
Safavid Periods), The Trkmen Dynasties, Cambridge University
Pres, 1986.
Savory, Roger M., The Struggle for Supremacy in Persia after the Death of Timur,
Studies on the History of Safawid Iran, London, 1987.
Schiltberger, Johannes, Trkler ve Tatarlar Arasnda (1394-1427), ev. Turgut
Akpnar, stanbul, 1997.
Shai Har-El, Struggle for Domination in the Middle East, The Ottoman-Mamluk
War 1485-91, Leiden, New York, Kln, 1995.
156
Sobernheim, Kaytbay, . A., C. VI, stanbul, 1952.

Szen, Metin, Anadoluda Akkoyunlu Mimarisi, stanbul, 1981.
Quiring- Zoche, R., Aqqoyunlu, Elr., II, 163-168.
Smer, Faruk, Ak Koyunlular, Tk Dnyas Aratrmalar, S.40, 1986.
___________, Trk Devletleri Tarihinde ahs Adlar, C. I, stanbul, 1999.
___________, Anadoluda Moollar, Seluklu Aratrmalar Dergisi, S. I, 1969.
___________, Azerbaycann Trklemesi Tarihine Umum Bir Bak, Belleten, S.
83.
___________, Karakoyunlular, D. . A., C. XXIV, stanbul, 2001.
___________, Bayndr, D. . A., C. V, stanbul, 1990.
__________, Ahmed (903/1497): Akkoyunlu Hkmdarlarndan, T. D. A., S. 47,
Ankara, 1987.
___________,ukurova Trihine Dir Aratrmalar, Tarih Aratrmalar Dergisi,
C. I, 1963.
___________, XV. Asrdan tibaren Anadoludan rana Vukubulan Gler, Trk
Yurdu, S. I, 1954.
__________ , Bayndr, Peenek ve Yreirler, D. T. C. F. Dergisi, C. XI, Ankara,
1953.
___________, Karakoyunlular (Balangtan Cihnha Kadar), Ankara, 1967.
___________, Ouzlar (Trkmenler), Siyas Tarihleri-Boy Tekilt- Destanlar,
Ankara, 1972.
___________, Safev Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin
Yeri, Ankara, 1999.
___________, Seluklular Devrinde Dou Anadoluda Trk Beylikleri, Ankara,
1990.
Tansel, S., Osmanl Kaynaklarna Gre Fatih Sultan Mehmedin Siyasi ve Askeri
Faaliyetleri, Ankara, 1999.
157
________, Sultan II.Byezidn Siyasi Hayat, MEB, stanbul, 1966.

________, Yavuz Sultan Selim, MEB, stanbul, 1969.
Tarama Szl, C. VI, TDK, Ankara, 1972.
Taal, Ahmet, lig, D. . A., C. XXII, stanbul, 2000.
Tekinda, ehabettin, Fatih ile ada Bir Memlk Sultan Aynal el-Ecrut,. . E.
F. T. D., S. 23, stanbul, 1969.
Tekinda, M. C. ehabeddin, Memlk Sultanl Tarihine Toplu Bir Bak, . .
E.F. Tarih Dergisi, S. 25, stanbul, 1971.
Togan, A. Zeki Velid, Umum Trk Tarihine Giri, stanbul, 1981.
Turan, Osman, lig Unvan Hakknda, Trkiyat Mecmuas, C. VII-VIII, stanbul,
942.
Turan, erafeddin, Ftih Sultan Mehmed- Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik,
TAD, III/ 4-5 (1965), s. 63-138.
Trkmen Akkoyunlu mparatorluu, haz. N. Aygn Akkoyunlu, Dr. Adil en,
Ankara, 2003.
Uzunarl, .Hakk, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri,
4. Bask, Ankara, 1988.
_________________, Osmanl Devleti Tekilatna Medhal, Ankara, 1989.
_________________, Osmanl Tarihi, Ankara, 1949.
_________________,Sivas ve Kayseri Hkmdar Kad Burhaneddin Ahmed,
Belleten, XXXII/126, Ankara, 1968.
__________________, Onbeinci Yzyln lk Yarsyla On Altnc Yzyln
Balarnda Memlk Sultanlar Yanna ltica Etmi Olan
Osmanl Hanedanna Mensup ehzadeler, Belleten, XVII/68
(1953).
Varlk, M. etin, Anadolu Beylii, Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, C.
X, Konya, 1994.
________________, Akkoyunlular,
D. G. B. . T., C. VIII, stanbul, 1988.
Vryonis, Jr. Sperios, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the
Process of Islamization from the Eleventh Through the
158
Fifteenth Century, Berkeley, Los Angeles and London, 1971.

W.Miller, Trebizond: The Last Greek Empire, London, 1926.
Wittek, Poul, Ankara Bozgunundan stanbulun Zabtna, ev. Halil nalck,
Belleten, VII/27, 1943.
Woods, John, The Aqqoyunlu-Clan, Confederation, Empire, Chicago, 1976; ev.
Sibel zbudun, Akkoyunlular, stanbul, 1993.
Yldz, Hakk Dursun, The Akkoyunlu, A Short History of Turkish-Islamic States
(Excluding the Otoman State), Written by: . Kafesolu, H.D.
Yldz, E. Meril and M. Saray, Ankara, 1994.
Yiit, smail, Siyas-Dini-Kltrel-Sosyal slam Tarihi; Memlkler (648-923/12501517), C. II, stanbul, 1991.
Yinan, M. Halil, Akkoyunlular, . A., C. I, stanbul, 1946.
______________, Baysungur, . A., II, 427-428.
______________, Cihan-ah, . A., III, 171-189
Yinan, Refet, Dulkadiroullar, Ankara, 1989.
Ycel, Yaar, Mutahharten ve Erzincan Emirlii, Ankara, 1983.
__________, Kad Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara, 1983.
__________, Timurun Ortadou Seferleri ve Sonular (1393-1402), Ankara, 1989.
__________, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar, C. I, Ankara, 1991
SONU
Ak Koyunlular ile Memlkler arasndaki siyas mnsebetler, 1335 ylnda

lhanllarn Anadoludaki hkimiyetinin zayflamas zerine, Ak Koyunlu ulusunun
bu blgede yeermesiyle balam ve Ak Koyunlu Devletinin glenerek
bymesiyle bu mnsebetler artarak devam etmitir.
1335 ylnda lhanl Devletinin gcn kaybetmesi ve bylece Anadolu
zerindeki hkimiyetin yitirmesiyle, yzyln sonlarndaki bu kark siyas yapnn
iinden syrlarak Dou Anadoluda kurulan ve zamanla gl bir teekkl haline
gelen Ak Koyunlu Devleti, kuruluundan itibaren dier Trk devletlerinde olduu
gibi, kurulduu corafyaya yaylmaya alm ve etrafndaki dier devletlere kar
da stnlk mcadelesine girimitir.
Bu mcdelede Ak Koyunlularn karsna kan en byk engel, devrin ve
blge corafyasnn en gl devleti olan Memlk Devletidir. Ak Koyunlular 1340
ylnda Tur Ali Bey nderliinde tarih sahnesine km olmalarna ramen, bu
dnemde Memlkler ile herhangi bir temasn kaydna rastlanmamtr. ki devlet
arasndaki ilk mnsebetler Tur Ali Beyden sonra devletin bana geen olu Kutlu
Bey zamannda, devrin iki gl devleti olan Kad Burhaneddin Devleti ile
Memlkler arasndaki Dou Anadolu blgesindeki hkimiyet mcadelesinde Kad
Burhaneddin Devletinin yannda yer almasyla balamtr. Ancak bu destek, Ak
Koyunlularn devletleme safhasnda zaman zaman isyan hareketlerine dnm ve
nihayet Kara Ylk Osman Beyin 1399 ylnda Kad Burhaneddini ldrmesiyle
sona ermitir.
Kad Burhaneddinin
ortadan kalkmasyla blgedeki etkisinin artacan
dnen Kara Ylk Osman Bey, blge hkimiyetini Osmanl sultan Yldrm
Byezidin ele geirmesi zerine Erzincan hkimi Mutahharten ile ittifak kurdu. Bu
birleme esasen kendisinin ve Ak Koyunlularn bahtn aacak olan Timur ile ittifak
160
yolunu da amtr. Ancak Kara Ylk Osman Bey, Mutahharten ile kurduu
ittifakn kendisine bir Ak Koyunlu Devleti kurma imkn veremeyeceine inand
iin, ayrca daha gl bir devletle de dostluk kurmay denedi. 1398 ylnda daha
nceleri snrlarna saldrlar dzenleyerek eitli zararlar verdii- Memlk sultan
Berkka bavurarak buyruuna girmek istediini bildirdi. Sultan Berkk, Kara
Ylk Osman Beyin bu isteini memnuniyetle kabul etti. Siys bir varl ve sfat
olmamasna ramen buyruundaki Ak Koyunlu boylaryla Anadoluda her zaman
etkili olabilen Kara Ylk Osman Bey gibi birini kazanmaktan baz politik yararlar
umarak ona bir amannme ile 50.000 gm dirhem gnderdi. Fakat Sultan
Berkkun ksa zaman sonra lm ve yerine ocuk yataki olu Sultan Ferecin
tahta oturmas neticesinde Memlk Devletinde bir i karklk yaand. Bu
durumdan yaralanan Osmanl sultan Yldrm Byezid, Memlklere tbi olan baz
Anadolu ehirlerini ele geirdi. Kara Ylkn Memlk Devleti ile ittifak kurma
mitleri ok abuk krld ve yeni araylar iine girdi. 1399 ylnda Mutahharten
araclyla mnsebet kurduu Timurun Karabadaki klana giderek balln
ve tm Ak Koyunlu boylaryla birlikte buyruuna girmek istediini bildirdi. Timur
da kendisine kar her yerde iddetle mukavemet eden Kara Koyunlularn amansz
dman olan Ak Koyunlularn hizmetini kabul etti. Kara Ylk Osman Beye
byk ilgi gstererek ona vaadlerde bulundu. Timur blgedeki fetihleri srasnda
kendisine destek veren Kara Ylk Osman Beye bu hizmetleri karlnda mid
(Diyarbekir)i verdi. Buray kendisine merkez edinen Kara Ylk Osman Bey,
kardelerinin de mukavemetini krdktan sonra blgede ykselmeye balad.
Memlklerin Haleb nibi Cekem, merkeze kar isyan ederek, kendini elMelik el-dil nvan ile, adna hutbe okutarak kendisini sultan ilan etti. Bu gz
kara vali karsnda baarsz olan Memlk sultan Ferec Kara Ylk Osman Beyin
Cekemi ldrmesi ve ban kendisine gndermesiyle derin bir nefes ald. Ancak Ak
Koyunlularn blgede ykselmeleri Memlklerin kuzey snrlar iin bir tehdit idi.
Memlkler bu ykselmeyi engellemek iin Ak Koyunlular ile Kara Koyunlular
arasndaki
mcadelede arlklarn
bir taraftan yana
koymayp,
karlar
dorultusunda her iki taraf da zaman zaman destekleyerek, blgedeki dengeleri

kendi lehlerinde tutmaya almlardr.
161
Memlk sultan Barsbay (1422-1437) dneminde Kara Ylk Osman Beyin

Malatyaya yapt seferler neticesinde iki devlet arasndaki mnsebetler gn
getike ktlemitir. Malatya seferi ile Memlklerin Frat kvrm Ak
Koyunlularn esas hedeflerinden biri haline geldi. Bundan itibaren 1429, 1433 ve
1438 yllar olmak zere Memlkler Ak Koyunlular zerine byk sefer
gerekletirdiler. 1429 ylnda Osman Beyin Dulkadiroullarnn elindeki Harputu
alarak olu Ali Beye vermesi ve dier olu Habil Beyin ise Ruha (Urfa) yresinde
Memlklere ait topraklara aknlar yapmakla megul olmas zerine Memlk sultan
Barsbay, Emir Tanrvermi komutasnda bir orduyu Ruhaya gnderdi. Bu ordu
Ruhay tahrip ederek Habili esir ald ve buraya nib olarak bir Memlk emrini
grevlendirdi. Fakat ksa zaman sonra balayacak olan Ak Koyunlu aknlar bu
seferin ok da baarl olmadnn gstergesidir. Nitekim, 1430-31 ylnda Kara
Ylk, Frat geip Mardin, Malatya ve Ayntab (Gaziantep) yamalad. 1432
ylnda Mardini ele geirdi. Btn bunlar zerine Barsbay 1433de Ak Koyunlar
tedip etmek iin donanml bir ordu gnderdi. Sultan Barsbay Ak Koyunlularn
bakenti midi uzun sre kuatma altnda tuttuysa da bir sonuca varamad ve Kara
Ylkten gelen bar teklifini itibarn kaybetmemek iin kabul etti. Bu antlamaya
ramen Kara Ylk Osman Bey lmne kadar Memlk snrlarna taciz ve
saldrlarna devam etmitir.
1435 ylnda Kara Ylk Osman Beyin lmnden sonra Uzun Hasan Bey
dnemine kadar Memlkler ile olan mnsebetler, Kara Ylk Osman Bey dnemine
gre dostne bir ekilde srmtr.
Ak Koyunlularn en nemli hkmdar olan Uzun Hasan Bey baa getii
zaman devlet, mid bakent olmak zere gneyde aa yukar bugnk TrkiyeSuriye snrn takiben Mardinin dousundan Urfann batsna kadar, kuzeyde de
Erzurum ile Sivasn kuzeyinden geerek Harputa kadar uzanan ve balca Erzurum,
Erzincan, Harput, Mardin ve Ruha (Urfa) gibi ehirleri iine alan ufak bir beylik idi.
Bat snrnda Osmanl Devleti, gneyde Memlkler, douda Kara Koyunlu Devleti
gibi kuvvetli komular vard. Uzun Hasan Beyin hkimiyetini gneye doru
162
geniletme gayreti ve deniz kysna ulama istei, ister istemez Ak Koyunlular ile
Memlkleri kar karya getiriyor ve Memlkleri kuzey snrlarnda rahatsz
ediyordu. nk o tarihte Suriye ve Anadoludaki karakol niteliindeki baz snr
ehirleri Memlklerin hkimiyeti altnda idi.
Uzun Hasan Bey hkimiyetinin ilk dnemlerinde Memlk sultanlaryla
ilikilerini iyi tutmu ve her fetih hareketinden sonra onlara balln bildirmitir.
Ancak
beyliin
glenmesi
ve
yaylmasyla,
gerek Memlklere gerekse
Osmanllara kar kafa tutmutur. nk bu iki devlet Uzun Hasan Beyin slam
leminin yegne hkmdar olmasnn karsndaki en nemli iki engeldi. Ayrca
onun Memlklerle ilikilerinin bozulmas ve atmaya girmesindeki bir dier sebep
de Memlk zerinden Akdenize ulap burada Batl mttefiki Venedikliler ile
birleme arzusu idi. Nihayet 1472 tarihinde bu emelleri dorultusunda Memlklere
kar sefere kt. Frat geerek Malatya, Kht, Gerger ve Ayntab ele geirdi.
Daha sonra Halebe doru ilerledi. Olu Uurlu Mehmedin banda bulunduu bir
birlik ise Fratn dou kysndaki Memlk karakolu Bireyi istila etti. Ancak Uzun
Hasan Bey 1473 yl baharnda Osmanl saldrlarnn balayacan bildii iin
kuvvetlerini fazla datmam ve Birede olu Uurlu Mehmedi savunma iin
brakarak Frata ekilmitir. Burada bekledii Venedik yardmn alamayan Uzun
Hasan Bey iki dmana kar yalnz kalm ve iki cepheden de skmaya balamtr.
Memlkler, kaptdklar Bireyi ele geirip burada Uurlu Mehmed komutasndaki
art Ak Koyunlu birliklerini bozguna uratmlardr. Dier taraftan Osmanllar da
Uzun Hasan Beyin Hristiyan Trabzon Rum mparatorluunu koruma abas,
Venedik ile yapt ittifak, birinci Karaman taht meselesinde shak Beyi
Osmanllara kar tahta karmas ve daha sonra ikinci Karaman meselesiyle Ftihe
isyan eden Karamanolu Pir Ahmedi himye etmesi ve en sonunda bu amala
Osmanl topraklarn yama ederek Tokata kadar ilerlemesi zerine 11 Nisan
1473de Uzun Hasan ile kesin olarak hesaplamak iin sefere km ve 11 Austos
1473 tarihinde Otlukbelinde Ak Koyunlular byk bir hezimete uratmlardr.
Ak Koyunlularn Osmanllar karsnda ar bir yenilgi alp nemli oranda
g kaybetmelerine ramen Memlkler yine de Ak Koyunlulara temkinli
163
yaklamlardr. Nitekim nemli oranda g ve prestij kaybeden Ak Koyunlular buna

ramen, Uzun Hasan Beyin olu Yakub Bey dneminde, 1480 ylnda, Emir Yebek
komutasndaki Memlk ordusunu bozguna uratm ve Yebeki ldrmlerdir. Bu
savala bozulan ilikiler karlkl esir deiimi ve Yakub Beyin Yebekin lm
iin zr dilemesiyle dzelme srecine girmi, bundan sonra karlkl elilerin gidip
gelmesiyle dostluk yine kurulmutur.
Ak Koyunlu Devleti 1490 tarihinde Yakub Beyin lmyle yklma srecine
girmi, lkede i karklklar km, Ak Koyunlu beyleri kendi balarna hareket
etmeye balamlardr. Bu durum Erdebilde Safev postuna oturan smailin
durumunu glendirmi ve nihayet 1501de Ak Koyunlu Devletine son vererek
kendi nderliinde Safev Devletini kurmasn salamtr.
Yakub Beyin lm ile ah smailin kendi devletini kurmasna kadar geen
sre ierisinde Ak Koyunlu-Memlk mnsebetleri, lkede sz sahibi olan
atabeylerin kendilerine muti ehzadeleri baa geirme abalar ve bunun iin
Memlklerden yardm istenmesi veya herhangi bir uyumazlk durumunda bataki
Ak Koyunlu hkmdarndan kaan ehzadenin Memlklere snmas eklinde ve
bazen de Memlklerin Ak Koyunlu tahtna kendilerine yakn kukla hkmdar
geirmek iin almalar eklinde gemitir. Ancak eitli sebeplerle Memlkler
iyice
pasiflemeye
ve
etraflarndaki
gelimelere
kar
kaytsz
kalmaya
balamlardr. Nitekim bu son dnemde kendi aleyhlerine de olmak zere, Ak

Koyunlu topraklarnda ah smailin ilerlemesine ve i esaslarna dayal bir devlet
kurmasna dahi mani olamamlardr. Esasen XVI. yzyl balarnda Memlklerin
kuzeyinde Osmanllar ve Dousunda da Safevler ykselie gemi olup gelimeler
Memlk Devletinin sona yaklatn haber veriyordu.

Ak Koyunlu Memluk Munasebetleri The Relation of Aq Qoyunlu State and Memluks States PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Ak Koyunlu Memluk Munasebetleri The Relation of Aq Qoyunlu State and Memluks States PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T. C.

5.1. SULTAN BAYSUNGUR .135

Bedyiz-Zuhr: Bedyiz-Zuhr f Vekyiid-Duhr

GR: KAYNAKLAR VE ARATIRMALAR HAKKINDA

1.2. Eb Bekr-i Tihrn :

divanlarnda mnlik yapt; Kaytbaya yazd Arapa mektuptan onun

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. XIV-XV.

hakknda bilgiler yer almakta ve Hasan Beyin Kara Koyunlu Cihanhn

Diyrbekriyyeden nemli lde istifade etmilerdir.

kullandmz Trke evirisi Mrsel ztrk tarafndan 2001 ylnda Kltr

1.3. Fazlullh b. Ruzbihn-i Hunc:

Eb Bekr-i Tihrn, Kitb- Diyrbekriyye, ev. Mrsel ztrk, Ankara, 2001.

seferlerde edindii izlenimlere dayanarak yazmtr.8 Uzun Hasan Beyin

Ktphanesindedir (Fatih, nr. 4431), dier nshas ise Paris Bibliotheque

Mirhondun torunu olan Hondmir 1475 ylnda Heratta dodu. Babas

Ramazan een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, stanbul, 1998, s. 248-49.

2.1. el-Makrz, Takiyyddin Ahmed bin Ali:

2.2. bn Hacer el-Askaln:

bn Hacer bir ok eser yazmtr. ou dini konulara hasredilmi

2.3. el-Ayn, Bedreddin Mahmd b. Ahmed:

bn Hacer el-Askaln, nbl-Gumr bi-Ebnil-mr, Tahkik: Muhammed Abdulmuid Han,

2.4. bn Tagr Bird, Ebl-Mehsin Cemleddin Yusuf:

etkisiyle tarih ilmine merak sardrd. XV. Yzyl

ortalarnda el-Ayn ve el-Makriznin lmnden sonra Msrda en byk

bn Tagr Birdnin dier bir nemli eseri olan Havdisud-Duhr f

2.5. bn ys, Muhammed bin Ahmed:

3.2. Mehmed Ner:

k Paa-zde, k Paaolu Tarihi, Haz. Atsz, stanbul, 1992.

3.3. Hoca Sadedin Efendi, Mehmed b. Hasan Can:

3.4. Mneccimba Ahmed Dede:

ve iki cilt halinde stanbulda Matbaa-i mirede tab

edilmitir.daha ziyde Mneccimba Tarihidiye anlan eser zerinde

Hoca Sadettin Efendi, Tct-Tevrih, Haz. smet Parmakszolu, Ankara, 1992.

muhtelif almalar yaplmtr. Dnyann yaratlndan 1673 ylna kadar

ve Baysungur37 adl makaleleri de Ak Koyunlu

tarihi hakknda mhim bilgi vermektedir. Adnan Sadk Erzinin

R. een, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, s. 316.

Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik40 adl makaleleri tezimizde

Karakoyunlular43, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisine yazd Ak

Tekindan, Berkuk Devrinde Memluk Sultanl , Ftih le ada Bir

erafettin Turan, Ftih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik, Trkmen Akkoyunlu

Memlk Sultan; Aynal el- Ecrd ( 1453-1460)54, Memlk Sultanl

Ftih Devrinde Osmanl- Memlk

Mnasebetleri , Karamanllar , Son Osmanl-Karaman Mnsebetleri

lhan Erdemin Necip Akkoyunlu ile birlikte hazrlad Akkoyunlu

lhan Erdem-Necip Akkoyunlu, Akkoyunlu mparatorluunun Kuruluu, Ankara, 1999.

makalelerini de kullandk. W. Hinzin, Uzun Hasan ve eyh Cneyd adl

baka Ak Koyunlular zerinde birok aratrma

yaplmtr. Bu konuda daha geni bilgi iin tezimizin sonundaki

XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU VE

1.1. XIV. YZYILDA YAKINDOUNUN SYAS DURUMU

ok ehir merkezlerinde zenaat ve ticaretle megul oluyorlard), Rumlar (Trabzon Rum

hkimiyetinde bulunuyorlard). Bunlar arasnda Yakndouda Msr, Suriye ve

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. I, Ankara, 1982, s. 303.

dalm, gerekse ehir merkezlerinin sna ve ticar mahallelerinde toplanm bulunan

lk olarak Ak Koyunlularn kurulduu blgenin coraf durumu hakknda bilgi

Bundan baka, bu ehir merkezleriyle kaleleri ele geiren devlet, Dou

1.2.2. Ak Koyunlularn Mene ve Ad

Tihrn, Diyrbekriyye, C. I, s. 15, ev. s. 22-23; M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 252.

yzylda Mool stils dneminde vukbulmutur. Bu g srecinde Anadoluya

M. H. Yinan, Akkoyunlular, . A., s. 251; Ak Koyunlularn mene hakknda M. H. Yinann

1.2.3. Ak Koyunlu Devletini Meydana Getiren Boy ve Oymaklar

Alpavut, Amal, Kacar ve Aa-eri boylar ve Kara Koyunlulara tbi olan

veya Kara Eylk olarak bahsedilir.157 Kara kelimesi cesur