De Securitate Et Defensione 1 (2) 2016

UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH
INSTYTUT NAUK SPOECZNYCH I BEZPIECZESTWA
DE SECURITATE ET DEFENSIONE
O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI
ZESP REDAKCYJNY/ EDITORIAL TEAM

REDAKTOR NACZELNA/ EDITOR IN CHIEF
DR MALINA KASZUBA
ZASTPCA REDAKTOR NACZELNEJ/ DEPUTY EDITOR
MGR MARTA STEMPIE
ZASTPCA REDAKTOR NACZELNEJ/ DEPUTY EDITOR
MGR MACIEJ TOWISKI
REDAKTOR JZYKOWY (JZYK POLSKI)/

LANGUAGE EDITOR (POLISH)
MGR TOMASZ CHODOWIEC
REDAKTOR JZYKOWY (JZYK ANGIELSKI)/

LANGUAGE EDITOR (ENGLISH)
MGR HANNA SIENKIEWICZ-KAYA
REDAKTOR JZYKOWY (JZYK ROSYJSKI)/

LANGUAGE EDITOR (RUSSIAN)
MGR ALEKSIEJ PULIK
SEKRETARZ REDAKCJI/ SECRETARY
MGR ANNA LASOTA
RADA NAUKOWA/ SCIENTIFIC COMMITTEE

PROF. ZW. DR HAB. ROMUALD KALINOWSKI UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZY
W SIEDLCACH/ SIEDLCE UNIVERSITY OF NATURAL SCIENCES AND HUMANITIES, POLAND
PK DR HAB. TOMASZ KOMIDER, PROF. AKADEMII OBRONY NARODOWEJ/ NATIONAL
DEFENCE UNIVERSITY, POLAND
PK DR HAB. ANDRZEJ PIECZYWOK AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ/ NATIONAL DEFENCE
UNIVERSITY, POLAND
DR HAB. MARIUSZ KUBIAK, PROF. UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO
DR HAB. ZBIGNIEW SABAK, PROF. AKADEMII OBRONY NARODOWEJ/ NATIONAL DEFENCE
UNIVERSITY, POLAND.
DR HAB. HENRYK WYRBEK, PROF. UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO
DR HAB. GALINA KUC, PROF. CHARKOWSKIEGO UNIWERSYTETU NARODOWEGO
IM. W. KARAZINA/ V. N. KARAZIN KHARKIV NATIONAL UNIVERSITY, UKRAINE
DR HAB. INNA STECENKO, PROF. BATYCKIEJ AKADEMII MIDZYNARODOWEJ/ BALTIC
INTERNATIONAL ACADEMY, LATVIA
DOC. DR DENIS IROSZNIKOW PASTWOWY UNIWERSYTET W RIAZANIU IM S. A. JESIENINA/
RYAZAN STATE UNIVERSITY, RUSSIA
DR SANDRA KAIJA, PROF. UNIWERSYTETU STRADYNIA W RYDZE/ RIGA STRADI
UNIVERSITY, LATVIA
ADRES REDAKCJI/ EDITORIAL TEAM OFFICE

INSTYTUT NAUK SPOECZNYCH I BEZPIECZESTWA, WYDZIA HUMANISTYCZNY,
UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH,
UL. YTNIA 39, 08-110 SIEDLCE/
SOCIAL SCIENCES AND SECURITY INSTITUTE, FACULTY OF HUMANITIES,
SIEDLCE UNIVERSITY OF NATURAL SCIENCES AND HUMANITIES,
YTNIA 39, 08-110 SIEDLCE, POLAND
ZA WERSJ PIERWOTN CZASOPISMA UZNAJE SI WERSJ ELEKTRONICZN DOSTPN POD
ADRESEM HTTP:/WWW.DESECURITATE.UPH.EDU.PL / THE ORIGINAL VERSION OF
THE JOURNAL IS THE ELECTRONIC VERSION AVAILABLE AT THE
HTTP:/WWW.DESECURITATE.UPH.EDU.PL
KOREKTA/ PROFREADING: MGR TOMASZ CHODOWIEC

SKAD I AMANIE/ TYPESETTING: MGR MARTA STEMPIE, MGR TOMASZ CHODOWIEC
LOGOTYP/LOGOTYPE: ALEKSANDRA WOLSKA
OKADKA: MGR MARTA STEMPIE
WYDAWCA/ PUBLISHER:
INSTYTUT NAUK SPOECZNYCH I BEZPIECZESTWA, WYDZIA HUMANISTYCZNY,
UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH,
UL. YTNIA 39, 08-110 SIEDLCE/
SOCIAL SCIENCES AND SECURITY INSTITUTE, FACULTY OF HUMANITIES,
SIEDLCE UNIVERSITY OF NATURAL SCIENCES AND HUMANITIES,
YTNIA 39, 08-110 SIEDLCE, POLAND
HTTP://WWW.INSIB.UPH.EDU.PL
PL ISSN 2450-5005
COPYRIGHT BY UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH
ADRES DO PRZESANIA ARTYKUW/ ARTICLES SUBBMISION ADDRESS

REDAKCJA DE SECURITATE ET DEFENSIONE. O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI
E-MAIL: secu.et.defen@gmail.com
UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH

INSTYTUT NAUK SPOECZNYCH I BEZPIECZESTWA
DE SECURITATE ET DEFENSIONE
O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI
Nr1(2)/2016
desecuritate.uph.edu.pl
Jan-Jun
WSTP

:

AGNIESZKA SZPAK
Bezpieczestwo onierzy. Czy gaz zawicy i olepiajca bro laserowa
powinny by legaln broni? Uwagi na tle postpu technologicznego
JACEK BAJOREK
Ochrona i bezpieczestwo danych osobowych w organizacji
DIANA BRZEZISKA
Problematyka regulacji narzdzi hackerskich w polskim kodeksie karnym
ANNA CZUBAJ
Miejsce jednostki we wspczesnym pojmowaniu bezpieczestwa
DAMIAN JARNICKI
Mocarstwowe przebudzenie Kremla w moliwych konfiguracjach
nowego adu midzynarodowego
ANNA LASOTA
Suba kobiet w policji Republiki Sowenii jako przejaw
feminizacji formacji policyjnych pastw Unii Europejskiej
JOANNA MAKOWSKA
Rola zarzdzania kryzysowego w systemie zarzdzania
bezpieczestwem narodowym
OLGIERD KOS, HANNA SIENKIEWICZ-KAYA, SYLWIA ZAKRZEWSKA
Patriotism in the face of modern threats

C
ALEKSIEJ PULIK

MARCIN WAWRZYNIAK
Prywatyzacja sektora bezpieczestwa militarnego
DE SECURITATE ET DEFENSIONE. O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI
SPIS TRECI
7
16
29
40
51
61
77
94
106
115
125
136
156
167
INTRODUCTION
VLADIMIR ROMANOV
To the question of how to achieve national security during the eve
of globalization: problems of theory and practice in the context
of Russias and Polands foreign policy
NIKITA SETOV
Security problem in neoclassical realism
AGNIESZKA SZPAK
Safety of soldiers. Should tear gas and blinding laser weapons be legal
weapons? Remarks in light of the technological progress
JACEK BAJOREK
Protection and security of personally identifiable information in organization
DIANA BRZEZISKA
The issue of hacking tools in polish criminal law
ANNA CZUBAJ
The place of individuals in modern understanding of security
DAMIAN JARNICKI
Kremlin superpower awakening in the possible configurations
of new international order
ANNA LASOTA
Women police service in the republic of Slovenia as a symptom
of feminization of police units in the European Union countries
JOANNA MAKOWSKA
Role of the crisis management in the national safety
management system
OLGIERD KOS, HANNA SIENKIEWICZ-KAYA, SYLWIA ZAKRZEWSKA
Patriotism in the face of modern threats
IRINA PIKULEVA
Sovereign bankruptcy
ALEKSIEJ PULIK
Parliamentary control as a means of ensuring national
security on the example of Russia
ALEKSANDR SAKOWSKIY

MARCIN WAWRZYNIAK
Privatization of military security sector
DE SECURITATE ET DEFENSIONE. O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI
TABLE OF CONTENTS
7
16
29
40
51
61
77
94
106
115
125
136
156
167
Szanowni Autorzy, Drodzy Czytelnicy!

Oddajc trzeci numer czasopisma De Securitate et Defensione. O Bezpieczestwie
i Obronnoci, Redakcja wyraa nadziej, e jest ono miejscem umoliwiajcym holistyczne
pochylenie si nad kwestiami wspczesnego bezpieczestwa oraz adu midzynarodowego.
Rozpoczynajc kolejny rok wydawniczy dostrzegamy, e spectrum spraw poruszanych na
jego amach jest bardzo szerokie, dotyczy globalnego, regionalnego oraz lokalnego wymiaru
bezpieczestwa. Zainteresowanie periodykiem wrd polskich oraz zagranicznych
badaczy, jest dla Redakcji powodem do zadowolenia i potwierdza, e problematyka
bezpieczestwa i obronnoci stanowi przedmiot intensywnych bada naukowych.
W rodowisku midzynarodowym stale pojawiaj si kwestie nowe, nie zawsze dostrzegane
i wystarczajco omawiane, cho niewtpliwie warte zbadania.
Tematyka periodyku dotyczy nie tylko szeroko pojtych zagadnie odnoszcych si do
bezpieczestwa i obronnoci. Jest rwnie nierozerwalnie zwizana ze sprawami
midzynarodowymi oraz wewntrznymi. Relacje midzy pastwami, bezpieczestwo narodowe
i midzynarodowe, dyplomacja, organizacje midzynarodowe, kwestie prawe oraz gospodarka
to tylko przykady obszarw tematycznych poruszanych w Pastwa teksach. Autorzy
artykuw zawartych w niniejszym, trzecim numerze czasopisma wykorzystujc liczne
perspektywy badawcze podejmuj refleksj nad rnorodnymi obszarami. Heterogeniczno
tekstw i wyraanych w nich pogldw dotyczcych szeroko rozumianego bezpieczestwa,
jest wynikiem wiadomego dziaania Redakcji. Nie jest bowiem naszym zamierzeniem
ograniczanie kogokolwiek, kto zechce podzieli si swoimi badaniami i refleksjami
mieszczcymi si w zakresie nauk o bezpieczestwie i obronnoci. Mamy nadziej, e takie
podejcie spowoduje, e Czytelnicy z rnych krgw odnajd w periodyku co dla siebie,
odkrywajc lub pogbiajc wiedz na temat rnych aspektw bezpieczestwa i obronnoci.
ycz ciekawej i przyjemnej lektury. Dzikuj autorom oraz wszystkim tym, ktrzy
zaangaowali si w prace zwizane z procedur wydawnicz. Zachcam do wsppracy oraz
wzbogacania naszego czasopisma nowymi materiaami, tak by wsplnymi siami dy do
poszerzania horyzontw polskich bada naukowych.
Marta Stempie
1
.. 2
,
vvromanov@mail.ru

:

:
, .

.

,
XXI . ,
.
: , , ,
TO THE QUESTION OF HOW TO ACHIEVE NATIONAL SECURITY DURING

THE EVE OF GLOBALIZATION: PROBLEMS OF THEORY AND PRACTICE
IN THE CONTEXT OF RUSSIAS AND POLANDS FOREIGN POLICY
ABSTRACT: The article examines changes in the interpretation of the concept of national
security under the influence of globalization. The author reveals the impact of formation and
development of the contemporary world order on the security policy of separately taken
countries. Based on analysis of the Russias and Polands basic documents in the field
of national security he compares the priorities of each country in this sphere during the end of
XX beginning of XXI century. The conclusion demonstrates not only common positions,
but also differences in the two countries approaches to the problems of their own national
security.
KEY WORDS: national security, globalization, Russia, Poland
, ,
.. , . [Vladimir Romanov, Dr., Professor, G.R. Derzhavin Tambov
State University].
2
Derzhavin Tambov State University.
1
8|Strona

, .
,
, ,
,
, .

3.
, - ,
.
, ,
. ,
, .

,
, , .

4. , , ,
. -,
XXI ,
.

,
.

. -,

, 5.

, , ,
.: .. m, (
) // 1992. 10; .. ,
. .: , 2012; .. (.),
: , .: , 2011; K. Booth, Theory of
World Security, Cambridge: Cambridge University Press, 2007; P.J. Katzenstein (ed.), The Culture of National
Security: Norms and Identity in World Politics, New York: Columbia University Press, 1996.
4
.: E. Aydinli, J.N. Rosenau (ed.), Globalization, Security, and the Nation-State: Paradigms in Transition,
New York: State University of New York Press, 2005.
5
.: .. , : // . 2013. 1; .. , //
-Observer 2013. 9; D. Josselin, W. Wallace (ed.), Non-State Actors in World Politics, New
York: Palgrave, 2001.
3
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Strona |9
-. ,
, ,
. -,
-
, ,
. , ,
,
.. (
,
, - ,
..). ,
,
. -,
,
.

, ( ..
) 6. ,
,
. -,

. - ,
, , ,
, .
,

, , , .

.

. , 90-
, ,
.
, ,

. , ,
-
.: J.M. Welsh (ed.), Humanitarian Intervention and International Relations, Oxford: Oxford University Press,
2004.
6
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
10 | S t r o n a
7. ,

. ,
, . ,
, ,
-
. ,
.
, ,
.

XXI . , ,
.
..
.
, , ,
, ,
, 2014 8. ,
, ,
, ,

.

.
. ,
. 9,
.
? ,
,
XX . , , ..
.
. .: . , . .: - , 2004; . ,
. .: , 2003; . , . .: - ,
2003; . , : . .:
, 2004.
8
: ,
. ( 2015). : , 2015. . 50-57.
9
.: . , : // -Observer. 2013. 5;
. :
. . . ... .: , 2014
7
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 11
,
. ,
.
?
? ,
,
, ,
. , ,
.

. ,
, , . ,
1990- .
. ,
.

,
, .
, 2020
, .. 2009 ,
: ,
10.
..
, :

, ;
, , ,
;
, , , ,

- ;
,
,
;

http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html
10
Nr1(2)/2016
2020
//
URL:
Jan-Jun
12 | S t r o n a
,

11.
,

,
.
().
,
,
(), , ,
(), ( 8,
20, .).

:
1. ,
;
2. ,
;
3. ,

12.
,
, ,
, .
,
. 2014 ,
, ,

13. , ,
14. ,

.
.
13
National Security Strategy of the Republic of Poland 2014. 5 November, 2014 // URL:
http://www.bbn.gov.pl/ ftp/dok/NSS_RP.pdf
14
A.A. Michta, Polish Hard Power: Investing in the Military As Europe Cuts Back, American Enterprise
Institute for Public Policy Research. 7 (December 19, 2013) // URL: https://www.aei.org/publication/polishhard-power-investing-in-the-military-as-europe-cuts-back/
11
12
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 13
.
,

. ,
.
,
,
15.
,
,
.
16. ,
. ,
..
,

( ) 17.
,
:
,
;
,
;
;
,
,
;

,
18.
, ,
,
, .

15
National Security Strategy of the Republic of Poland 2014. 5 November, 2014 // URL:
http://www.bbn.gov.pl/ ftp/dok/NSS_RP.pdf.
16
J.M. Nowak, Polands Security Policy in an Unstable World, Primavera 2010. 125-4. P. 37-38.
17
.: Strategy of Development of the National Security System of the Republic of Poland 2022, 9 April, 2013.
URL: http://en.mon.gov.pl/z/pliki/dokumenty/rozne/2014/01/ENGLISH_SRSBN_RP_do_pobrania.pdf.
18
Ibid.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
14 | S t r o n a
: ,
19.
,
.
, , , (.. Middle-Power).
, , . ,
20.
: ,

. ,
.
Aydinli Ersel, Rosenau. James N. (ed.). 2005. Globalization, Security, and the Nation-State:
Paradigms in Transition. State University of New York Press.
Booth Ken. 2007. Theory of World Security. Cambridge University Press.
Josselin Daphne, Wallace William (ed.). 2001. Non-State Actors in World Politics. New
York: Palgrave.
Katzenstein Peter J. (ed.). 1996. The Culture of National Security: Norms and Identity in
World Politics. New York: Columbia University Press.
Michta Andrew A. 2013. Polish Hard Power: Investing in the Military As Europe Cuts Back.
American Enterprise Institute for Public Policy Research 7 (December 19, 2013) In
URL: https://www.aei.org/publication/polish-hard-power-investing-in-the-military-aseurope-cuts-back/.
National Security Strategy of the Republic of Poland 2014. 5 November, 2014 In URL:
http://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/NSS_RP.pdf.
Nowak Jerzy M. 2010. Polands Security Policy in an Unstable World. Primavera 125-4
: 33-48.
Strategy of Development of the National Security System of the Republic of Poland 2022,
9 April, 2013. In URL: http://en.mon.gov.pl/z/pliki/dokumenty/rozne/2014/01/ENGLISH
_SRSBN_RP_do_pobrania.pdf.
Welsh Jennifer M. (ed.). 2004. Humanitarian Intervention and International Relations. Oxford
University Press.
. 2004. : .
: .
. 2013. : . -Observer 5.
., :
. .
. ... : , 2014
. , : , -Observer. 2013. 5. . 65.
., : . , //
. 10, 1(28). - 2012.
19
20
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 15
. 2003. . : .
. 2012. .
. 10, 1(28).
.. 1992. (
). . 10.
.. 2012. . : .
.. 2013. : .
- 1.
: ,
. 2015. : .
2020 In URL:
http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html.
. 2004. . : - .
. 2003. . : - .
.. 2013. .
-Observer 9.
.. (.). 2011.
: . : .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Nikita SETOV 1
Lomonosov Moscow State University
Faculty of Political Science
nsetov@gmail.com

: ,
:
. . ,
. . .
.
: , , . , . , .
, .
SECURITY PROBLEM IN NEOCLASSICAL REALISM

ABSTRACT: The article is dedicated to main approaches to security problem in neoclassical
realism: B. Buzans concept of international politics, K. Holstis political theory,
J. Mearsheimers offensive realism theory, S. Walts theory of balance of threats. Author
pays special attention to states strategies on international arena.
KEY WORDS: neoclassical realism, security, B. Buzan, K. Holsti, J. Mearsheimer, S. Walt

- ,
.
, , .
,
,

, .
, , ,

1
Nikita Setov Ph.D. in Political Science, Deputy Dean of the Faculty of Political Science, Lomonosov MSU,
Senior Fellow. Research area: theory of politics, theory of international relations, foreign political thought.
S t r o n a | 17
, .
,
, .

,
. .
, . -,
,
. . .
,
. -,
, .
. .

, ( . )
, ,
.
,
.
.
.
. , . , .
. . ,
.

.

: ,
.
.
, (interaction
capacity). , ,
-. , ,
- ,
, ,

Nr1(2)/2016
Jan-Jun
18 | S t r o n a
2.
,
,
.
, ,
, : , ..
,
-
3.

.
, .
, ,
, , ,
.

.
: -,
, .
- .
, ,
, , :
, , ,
4. ,
,
.
, -
,
, 5.
, ,
- .
-

6.
2
B. Buzan, R. Little, International Systems in World History: remaking the study of international relations,
N.Y. 2000, p. 296.
3
Ibidem.
4
Ibidem, p. 300.
5
Ibidem, p. 302.
6
Ibidem.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 19
- , ,
.
, ,
, . -,
7; -,
8. , ,
,
, , , -
. ,
,
,
.
,
,
: ,
9. , ,
. ,
: -,
. ,
- .
, - ,
,
. ,
,
: ,

10.
- : -,
-,
.
, , ,
. , ,
,
.
Ibidem.
Ibidem.
9
Ibidem, p. 442.
10
Ibidem, p. 331.
8
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
20 | S t r o n a
, ,

,
; - ,

; - ,

.

, ,
(The Operation of Threats). ,
, ,
, ,
, , ,
, 11.
,
: , ,
, ,
.
,
. -, ,
.
,
. -, ,
,
, , .
-, ,
(,
). -, ,
. -,
, .
,
:
.
, , ( )
( ) . ,
,
11
B. Buzan, People, States & Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era,
Dorchester 1991,p. 134.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 21
, ,
, .
, ,
.
,
,
;
.
, ,
; . ,
, , ,

,
. , . ,
,
.

. . , :
. . , ,
12. , ,
,
:
,
13. ,
,
. ,
,
.
,
, ,
, ,
. ,
, .
, .
14.
, ,
.
12
K.J. Holsti, The State, War, and the State of War, Cambridge 1997, p. 7.
Ibidem, p. 7.
14
Ibidem, p. 29.
13
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
22 | S t r o n a
,
,
15. (16181648), - .
. , .
, ,
.
.
(nation-in-arms). ,
:
, XVIII 16. ,

, .

.
, ,
, .
,
:
,
17. , , , ,
, -
.
, -
:
, , , ,
18.
, ,
, . ,
.
,
, . ,
. , ,
15
Ibidem.
Ibidem, p. 33.
17
Ibidem, p. 39.
18
Ibidem.
16
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 23
.
self-help world,
19. . ,
status quo ,
. ,
, .
, ; ,
. ,
.

.
. ,
,
20. ,
. ,
.
,
,
.
off shore balancers.
. :
, ,
,
.
.
:
? , . -,
,
. -,
,
.

.
,
, .
(operational) ,
. ,
19
20
J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, N.Y. 2001, p. 33.

Ibidem, p. 40.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
24 | S t r o n a
,
. ,
.
, ?
-, () .
, ,

.
-, .
,
. . , ,
( ,
). ,
- .
-, .
.
,
,
.
, , ( ,
) ,
.
, , -, .
,
. ,
,
,
. ,
, , ,
, .
,
.
.

.
, ,
. bait and bleed21,
21
: , .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 25
,
,
. ,
bloodletting22, , ,
.
,
.
.
,
, .
. ,

.
, .
, ,
23. ,
.
? ,

.
.
, .
:
? ,
.
,
. . ,
. 70- , ,
, 1980- .
,
. 1985
24, .

, :
.
.
. bandwagon effect.
24
Vide S.M. Walt, Alliance Formation and the Balance of World Power, International Security, Vol. 9, No. 4
1985.
22
23
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
26 | S t r o n a
,
. bandwagoning,
. ,
. ,
.
,
. .
,
, .
25,
,
26.
,
,
. , ,
.

.
,
.
,
( . ),
27.
.
,
,
.
,
.
,
. -,
. -,

28. , ,
- --.
25
Ibidem, p. 4.
Ibidem.
27
Ibidem, p. 6.
28
Ibidem, p. 8.
26
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 27
, ,
:
.
, , ,
,
, . ,
, .
,
,
. :
, , .
,
, ..

, .
,
( ).

.
. ,

. , (The Operation of Threats).
, ,
.
,
.
,
. -,
,
. ,
. -, ,
29. ,
,
- .
, ,
, . ,
-
29
Ibidem, p. 17.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
28 | S t r o n a

(ideological solidarity).
, , ,
.
,
, :
, ,
30. , .
.
,
.
, ,

, , ,
.
Buzan Barry, Little Richard. 2000. International Systems in World History: Remaking the
Study of International Relations. New York: Oxford University Press.
Buzan Barry. 1991.People, States & Fear: An Agenda for International Security Studies in the
Post-Cold War Era. Dorchester: Pearson-Longman.
Holsti Kalevi Jakko. 1997. The State, War, and the State of War. Cambridge: Cambridge
University Press
Mearsheimer John. 2001. The Tragedy of Great Power Politics. New York: W.W. Norton.
Walt Stephen Martin. 1985. Alliance Formation and the Balance of World Power.
International Security Vol. 9, No. 4.
30
Ibidem, p. 19.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Agnieszka SZPAK 1
Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu 2
Wydzia Politologii i Studiw Midzynarodowych
aszpak@umk.pl
BEZPIECZESTWO ONIERZY. CZY GAZ

ZAWICY I OLEPIAJCA BRO LASEROWA
POWINNY BY LEGALN BRONI? UWAGI NA
TLE POSTPU TECHNOLOGICZNEGO
ABSTRAKT: Midzynarodowe prawo konfliktw zbrojnych reguluje prowadzenie dziaa
zbrojnych i zawiera zasady majce zapewni ich humanitaryzacj. Jedn z takich zasad jest
zasada niezadawania zbdnego cierpienia onierzom. W oparciu o t zasad wprowadzono do
traktowego prawa konfliktw zbrojnych wiele zakazw uywania okrelonych rodzajw broni,
np. broni chemicznej, biologicznej, min przeciwpiechotnych, bomb kasetowych czy
olepiajcej broni laserowej. Niektre z tych zakazw s kwestionowane, zwaszcza biorc pod
uwag postpujcy rozwj technologiczny i medyczny. Stawiane s pytania typu czy lepiej
jest by martwym czy niewidomym?, ktre maj stanowi argument na rzecz regulowania
uycia pewnych broni, a nie ich zupenego zakazywania, jak w przypadku olepiajcej broni
laserowej, ktrej dotyczy to pytanie. W artykule przedstawione zostan argumenty za i przeciw
zakazom uywania przede wszystkim olepiajcej broni laserowej i gazu zawicego. Na tej
podstawie Czytelnik bdzie w stanie wyrobi sobie zdanie na tytuowy temat.
SOWA KLUCZOWE: midzynarodowe prawo konfliktw zbrojnych, zakazane bronie, gaz
zawicy, olepiajca bro laserowa, bro autonomiczna
SAFETY OF SOLDIERS. SHOULD TEAR GAS AND BLINDING

LASER WEAPONS BE LEGAL WEAPONS? REMARKS IN LIGHT
OF THE TECHNOLOGICAL PROGRESS
ABSTRACT: International law of armed conflict governs the conduct of hostilities and includes
rules designed to ensure humanizing military actions. One of these principles is the
prohibition of causing unnecessary suffering of soldiers. Based on this principle many
prohibitions on the use of certain types of weapons were introduced to treaty law of armed
conflict, for example chemical weapons, biological weapons, anti-personal landmines, cluster
bombs and blinding laser weapons. Some of these prohibitions are challenged especially
given the technological and medical development. Questions are asked, including is it better
to be dead or blind? which are an argument in favor of regulating the use of certain weapons
and not their complete ban, as in the case of blinding laser weapons, which applies to this
Agnieszka Szpak doktor nauk prawnych, Katedra Prawa Midzynarodowego i Europejskiego Wydziau
Politologii i Studiw Midzynarodowych UMK w Toruniu.
2
Nicolaus Copernicus University in Toru.
1
30 | S t r o n a
question. The article presents arguments for and against prohibiting the use of above all
blinding laser weapons and tear gas. On this basis, the reader will be able to form an opinion
on the title topic.
KEY WORDS: international law of armed conflict, prohibited weapons, tear gas, blinding laser
weapons, autonomous weapons
WPROWADZENIE
W midzynarodowym prawie konfliktw zbrojnych (midzynarodowym prawie
humanitarnym) obowizuje zasada niezadawania niepotrzebnego cierpienia i nadmiernego
okruciestwa kombatantom 3 strony przeciwnej (onierzom i czonkom si nieregularnych,
ktrzy speniaj okrelone warunki). Zasada ta oznacza, e w kadym konflikcie zbrojnym
prawo stron konfliktu do doboru metod i rodkw prowadzenia wojny nie jest
nieograniczone. Zabronione jest stosowanie broni, pociskw i materiaw, a take metod
prowadzenia wojny, ktre mog powodowa niepotrzebne cierpienia 4. Konkretyzacj tej
zasady s traktatowe zakazy uywania okrelonych rodzajw broni, takich jak m.in. bro
chemiczna 5, bro biologiczna 6, miny przeciwpiechotne 7, olepiajca bro laserowa 8 czy
bomby kasetowe 9.
Oglnym celem midzynarodowego prawa humanitarnego jest poprawa losu ofiar
wojny, ulenie ich cierpieniom, humanitaryzacja wojny (jakkolwiek paradoksalnie to brzmi,
Prawo do statusu kombatanta maj przede wszystkim: czonkowie si zbrojnych Strony w konflikcie, jak
rwnie czonkowie milicji i oddziaw ochotniczych, stanowicych cz tych si zbrojnych; czonkowie innych
milicji i oddziaw ochotniczych, wczajc w to czonkw zorganizowanych ruchw oporu, nalecych do
jednej ze Stron w konflikcie i dziaajcych poza granicami lub w granicach wasnego terytorium, nawet jeeli
to terytorium jest okupowane, pod warunkiem, e te milicje lub oddziay ochotnicze, wczajc w to
zorganizowane ruchy oporu, odpowiadaj nastpujcym warunkom: maj na czele osob odpowiedzialn za
swych podwadnych; nosz stay i dajcy si z daleka rozpozna znak rozpoznawczy; jawnie nosz bro;
przestrzegaj w swych dziaaniach praw i zwyczajw wojny; czonkowie regularnych si zbrojnych, ktrzy
podaj si za podlegajcych rzdowi lub wadzy nie uznanym przez Mocarstwo zatrzymujce art. 4 III
Konwencji genewskiej o traktowaniu jecw wojennych z 12 sierpnia 1949 r., [w:] Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz.
171, zacznik. Kombatantem jest oglnie osoba, ktra ma prawo bra bezporedni udzia w dziaaniach
zbrojnych i za sam ten fakt nie podlega karze.
4
Art. 35 I Protokou dodatkowego do Konwencji genewskich dotyczcy ochrony ofiar midzynarodowych
konfliktw zbrojnych z 8 czerwca 1977 r. [w:] Dz. U. z 1992 r., nr 41, poz. 175, zacznik. Ju art. 22 regulaminu
haskiego z 1907 r. stanowi, e strony wojujce nie maj nieograniczonego prawa wyboru rodkw szkodzenia
nieprzyjacielowi - IV Konwencja haska o prawach i zwyczajach wojny na ldzie z zaczonym do niej
Regulaminem praw i zwyczajw wojny na ldzie z 18 padziernika 1907 r. [w:] Dz. U. z 1927 r., nr 21, poz. 161.
5
Konwencja o zakazie prowadzenia bada, produkcji, skadowania i uycia broni chemicznej oraz
o zniszczeniu jej zapasw z 1993 r. [w:] Dz. U. z 1999 r., nr 63, poz. 703, zacznik.
6
Konwencja o zakazie prowadzenia bada, produkcji i gromadzenia zapasw broni bakteriologicznej
(biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu z 1972 r. [w:] Dz. U. z 1976r., nr 1, poz. 1 , zacznik.
7
Konwencja ottawska o zakazie uycia, skadowania, produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz
o ich zniszczeniu z 1997 r. [w:] Dz. U. z 2013 r., nr 323.
8
Protok IV w sprawie olepiajcej broni laserowej do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu uycia pewnych
broni konwencjonalnych, ktre mog by uwaane za powodujce nadmierne cierpienia lub majce
niekontrolowane skutki z 1995 r. [w:] Dz. U. z 2007 r., nr 215, poz. 1583.
9
Konwencja o zakazie uywania, prowadzenia bada, produkcji, nabywania, skadowania, przechowywania
lub przekazywania broni kasetowej z 2008 r. na stronie internetowej: http://www.un.org/disarmament/
content/slideshow/ccm/ (08.12.2015).
3
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 31
gdy z definicji wojna to zaprzeczenie humanitaryzmu). Cel ten mona bardziej szczegowo
okreli jako ograniczenie prawa stron konfliktw zbrojnych midzynarodowych
i niemidzynarodowych do stosowania metod i rodkw walki celem ochrony osb i dbr
przed skutkami tych konfliktw bd zmniejszenie ludzkiego blu i cierpienia bdcych
rezultatem konfliktw zbrojnych 10.
Niedawno rozpocza si dyskusja nad zasadnoci obowizywania zakazw stosowania
niektrych broni, np. bomb kasetowych11, min przeciwpiechotnych czy wskazanych w tytule
gazw zawicych i olepiajcej broni laserowej. W dyskusji tej podnoszone byy argumenty
o bezzasadnoci takich zakazw oraz o bardziej humanitarnym charakterze pewnych
zakazanych broni takich np. jak olepiajca bro laserowa i gaz zawicy w porwnaniu do
innych legalnych broni. Powodem rozpoczcia tej debaty bya wiadomo, ogoszona pod koniec
2014 r. przez amerykask marynark wojenn, e bro laserowa o wartoci 40 milionw
dolarw jest gotowa do uycia w celach defensywnych (zostaa zamontowana na okrcie USS
Ponce). Podano, e laser ma by stosowany przeciwko statkom powietrznym i maym
jednostkom morskim, ktre nie s w stanie uciec przed skoncentrowan wizk wiata12.
W dalszej czci opracowania skupi si na dwch rodzajach broni olepiajcej broni
laserowej i gazie zawicym. Przedstawi argumenty zwolennikw i przeciwnikw ich
stosowania wraz ze wskazaniem szerszego ta dyskusji odnoszcej si do postpujcego
rozwoju technologicznego, ktry pozwala na udoskonalenie ww. rodzajw broni, co
w efekcie umoliwia ich uycie zgodnie z midzynarodowym prawem konfliktw zbrojnych.
Problem badawczy obejmuje kwesti zasadnoci wprowadzenia i utrzymywania zakazw
stosowania w dziaaniach zbrojnych gazu zawicego i olepiajcej broni laserowej. Celem
badawczym jest okrelenie uzasadnienia wprowadzenia takich zakazw oraz wskazanie czy to
uzasadnienie i potrzeba kontynuacji wyej wymienionych zakazw s nadal aktualne.
Podstawowe pytania badawcze brzmi czy uywanie olepiajcej broni laserowej i gazu
zawicego moe by zgodne z celem midzynarodowego prawa humanitarnego? Czy nie jest
to bro zadajca zbdne cierpienie? Czy zapewni wiksze bezpieczestwo onierzom? Czy
stworzenie jednego wyjtku od uywania broni chemicznej jak w przypadku gazu
zawicego nie pocignie za sob tworzenia kolejnych i doprowadzi do podwaenia caego
zakazu uywania broni chemicznej?
A. Szpak, Midzynarodowe prawo humanitarne, Toru 2014, s. 35-36; Vide ICRC Fact Sheet, What is
international humanitarian law, 31 grudnia 2014 r., ICRC Fact Sheet, What is international humanitarian law,
https://www.icrc.org/en/document/what-international-humanitarian-law (09.12.2015).
11
W tym miejscu naley zauway, e Konwencja o zakazie uywania, prowadzenia bada, produkcji,
nabywania, skadowania, przechowywania lub przekazywania broni kasetowej nie zakazaa wszystkich bomb
kasetowych, a jedynie kaseta zwierajca wicej ni 10 pod-amunicji i kada z ich musi way mniej ni 4 kg
i nie jest wyposaona w mechanizm do wykrycia i atakowania konkretnego celu wojskowego oraz nie zostaa
wyposaona w mechanizm samo-zniszczenia lub samo-dezaktywacji. Jeli a contrario te warunki nie s
spenione to taka bro nie jest zakazana (art. 1 ust. 2).
12
Ch.J. Dunlap Jr., Is it Really Better to be Dead than Blind?, Just Security, 13 stycznia 2015 r.,
https://www.justsecurity.org/19078/dead-blind/ (08.12.5015). Vide J. Moll, Przeprowadzono pierwszy test broni
laserowej, montowanej na pojazdach, 16 grudnia 2013 r., http://tylkonauka.pl/wiadomosc/ przeprowadzonopierwszy-test-broni-laserowej-montowanej-pojazdach (09.12.2015).
10
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
32 | S t r o n a
ARGUMENTY ZA I PRZECIW UYCIU OLEPIAJCEJ BRONI LASEROWEJ

Midzynarodowe prawo konfliktw zbrojnych nie zakazuje broni laserowej w ogle,
lecz jedynie tej, ktrej gwnym lub jedynym efektem dziaania jest trwaa lepota
(stosowanie wobec nieuzbrojonego oka). Olepienie bdce przypadkowym lub ubocznym
skutkiem prawnie dozwolonego wojskowego zastosowania lasera nie jest objte zakazem.
Uywanie olepiajcej broni laserowej, powszechnie uwaanej za rodek powodujcy
niepotrzebne cierpienie, jest zakazane na mocy Protokou IV (z 1995 r.) do Konwencji
o zakazie lub ograniczeniu uywania pewnych broni konwencjonalnych, ktre mog by
uwaane za powodujce nadmierne cierpienia lub za posiadajce niekontrolowane skutki
(z 1980 r.) 13. Protok IV jest przy tym jednym z nielicznych przypadkw aktu
normatywnego, ktry zakazuje uycia broni zanim zostaa uyta.
Midzynarodowy Komitet Czerwonego Krzya (MKCK) uwaa, e skutkiem utraty
wzroku jest powana niepenosprawno i prawie zupene uzalenienie od innych osb.
Wzrok dostarcza 80-90 proc. stymulacji sensorycznej, dlatego te jego utrata sprawia, e dana
osoba praktycznie nie moe pracowa ani prowadzi samodzielnego ycia. To z kolei
prowadzi zwykle do spadku poczucia wasnej wartoci i depresji. Wedug danych MKCK,
60 proc. osb rannych na wojnie zostaje wyleczonych, lecz w przypadku olepiajcej broni
laserowej powrt do zdrowia jest niemoliwy, a adna proteza nie przywrci wzroku 14. S to
argumenty przemawiajce za obecnie obowizujcym zakazem.
Z kolei Charles J. Dunlap Jr., ktry reprezentuje stanowisko przeciwne, kwestionuje to
uzasadnienie wskazujc, e innego zdania s ludzie niewidomi, ktrzy s w stanie prowadzi
szczliwe i produktywne ycie 15. Pyta w tym kontekcie czy naprawd lepiej jest by
martwym ni niewidomym? Ten argument MKCK rzeczywicie mona uzna za nietrafny.
Ponadto, obecny rozwj medycyny ma umoliwia przywrcenie wzroku lub korzystanie z tzw.
bionicznego oka 16. Zdaniem Ch. J. Dunlapa Jr., lepszym rozwizaniem jest przestrzeganie
oglnych zasad midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych ni zakazywanie pewnych
rodzajw broni, ktrych uycie ma mniej drastyczne skutki, gdy nie powoduje mierci.
Wprowadzajc takie zakazy kierowano si raczej emocjami, a nie logik i nauk 17.
13
Protok IV w sprawie olepiajcej broni laserowej do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu uycia
pewnych broni konwencjonalnych, ktre mog by uwaane za powodujce nadmierne cierpienia lub majce
niekontrolowane skutki z 1995 r. [w:] Dz. U. z 2007 r., nr 215, poz. 1583.
14
ICRC, Blinding laser weapons: questions and answers, 16 listopada 1994 r., https://www.icrc.org/eng/
resources/documents/misc/57jmcz.htm (08.12.2015).
15
Ch.J. Dunlap Jr., Is it Really, op. cit.
16
Ibidem; Vide C. Lok, Curing blindness: Vision quest, 10 wrzenia 2014 r., http://www.nature.com/news/
curing-blindness-vision-quest-1.15875; NC's first bionic eye recipient sees for first time in 33 years, 7 padziernika
2014 r., https://www.dukemedicine.org/blog/ncs-first-bionic-eye-recipient-sees-first-time-33-years (08.12.2015).
17
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post: To Ban New Weapons or Regulate Their Use?, Just Security, 3 kwietnia 2015
r., https://www.justsecurity.org/21766/guest-post-ban-weapons-regulate-use/ (08.12.2015).
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 33
Jednak, jak susznie wskazuje K. Geoghegan, w latach 80. i 90. prowadzono prace nad
stworzeniem olepiajcej broni laserowej obok, a nie zamiast, innych broni 18. Ponadto,
istniay i wci istniej obawy, e ze wzgldu na atwo i niski koszt jej nabycia
olepiajca bro laserowa mogaby si szybko rozprzestrzeni, w tym rwnie wrd aktorw
niepastwowych (wczajc w to terrorystw) 19. Szczeglnie trafny wydaje si argument
wskazujcy, e olepiajca bro laserowa miaaby zosta uyta obok ju istniejcych broni,
a nie zamiast nich. W konsekwencji, dopuszczalno uycia takiej broni powikszyaby
zatem arsena rodkw szkodzenia nieprzyjacielowi, a nie doprowadzioby do bardziej
humanitarnych skutkw dla jej ofiar. Zdaniem Ch. J. Dunlapa Jr., tego typu zakazy skutkuj
szukaniem alternatyw w postaci np. bomby termobarycznej 20. Czy jednak rzeczywicie jest
tak, e gdyby tych zakazw nie byo to nie prowadzono by prac nad nowymi broniami typu
bomba termobaryczna? Naley mie co do tego co najmniej powane wtpliwoci.
CZY PRZYPADEK GAZU ZAWICEGO JEST SZCZEGLNY?

Emocje miay rwnie by jedn z przesanek przyjcia zakazu stosowania na wojnie
gazu zawicego 21. Uycie tego gazu jest natomiast dozwolone w prawie wewntrznym
wikszoci pastw jako rodka kontroli zamieszek.
Protok genewski z 1925 r. dotyczcy zakazu uywania na wojnie gazw duszcych,
trujcych lub podobnych oraz rodkw bakteriologicznych zabroni uywania na wojnie
wyej wymienionych rodkw. Zwrcono jednak uwag, i zakaz uywania gazw
zawicych na wojnie nie oznacza, e nie mona uy takich gazw dla utrzymania porzdku
wewntrznego. Konwencja o zakazie prowadzenia bada, produkcji, skadowania i uycia
broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasw z 1993 r. wskazuje, e pewne zwizki
chemiczne nie musz by niszczone, pod warunkiem, e su celom niezabronionym przez
Konwencj. Cele te obejmuj m.in.: cele utrzymania porzdku publicznego, wczajc w to
umierzanie rozruchw wewntrznych (np. gaz zawicy) 22.
18
K. Geoghegan, On the Utility of Weapon Bans and Restrictions Anti-personnel Mines, Cluster Munitions and
Blinding Lasers, InterCross, 5 listopada 2015 r., http://intercrossblog.icrc.org/blog/on-the-utility-of-weapon-bans-andrestrictions-blinding-lasers-cluster-munitions-and-anti-personnel-mines#sthash.oEUMqkuM.dpbs= (08.12.2015).
19
Ibidem.
20
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post: To Ban New Weapons..., op. cit. Bro termobaryczna jest inaczej nazywana
broni prniow. Jej dziaanie polega na rozpyleniu w powietrzu materiau wybuchowego przy pomocy maego
adunku, a nastpnie zainicjowanie jego eksplozji. Bomba zawiera adunek lotnej cieczy (wglowodory, tlenek
etylenu, tlenek propylenu i inne) lub staego materiau wybuchowego w postaci bardzo drobnego proszku, czasem
rwnie rozdrobnionego metalu. Pierwszy zapalnik w postaci maego adunku wybuchowego powoduje rozerwanie
skorupy bomby i rozpylenie gwnego adunku wybuchowego w powietrzu. Po krtkim czasie (kilka milisekund)
potrzebnym na powstanie aerozolu drugi zapalnik powoduje eksplozj tak powstaej chmury Vide Wikipedia,
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bomba_paliwowo-powietrzna#Dzia.C5.82anie_bomby oraz Thermobaric Explosive,
Global Security, http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/thermobaric.htm (01.05.2016).
21
Ibidem.
22
Art. II ust. 9 lit. d Konwencji o zakazie prowadzenia bada, produkcji, skadowania i uycia broni
chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasw z 1993 r.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
34 | S t r o n a
Moliwe zastosowanie gazu zawicego w czasie konfliktu zbrojnego obejmuje

wywabienie onierzy strony przeciwnej z ich kryjwek, aby nastpnie wzi ich do niewoli.
Charles J. Dunlap Jr. podaje przykad starcia amerykasko irackiego w czasie pierwszej
wojny w Iraku w 1991 r., kiedy Amerykanie uyli czogw z pugami przeciwko Irakijczykom
znajdujcym si w okopach i zakopali ich ywcem. Trzeba nadmieni, e dziaanie to byo
zgodne z midzynarodowym prawem konfliktw zbrojnych. Przywoany badacz pyta: co jest
lepsze zosta ywcem zakopanym czy tymczasowo unieszkodliwionym przez gaz zawicy? 23
Natomiast MKCK wskazuje, e uycie gazu zawicego podczas I wojny wiatowej
doprowadzio do eskalacji i zastosowania innych rodkw chemicznych, np. gazu
musztardowego. To samo miao miejsce w Jemenie w latach 60. XX w. i podczas wojny Iraku
z Iranem w latach 80. XX w. Proces ten nie by zdaniem MKCK nieunikniony, ale mona
go byo przewidzie. Podczas wojny w Wietnamie rwnie uyto gazu zawicego, jednak
jako rodka zwikszajcego skuteczno i miertelno zastosowania innych broni, a nie
zamiast nich 24.
W tym miejscu naley jednak zauway, e problemem nie jest gaz zawicy sam
w sobie, tylko sposb jego zastosowania. Kluczowe w takich przypadkach jest przestrzeganie
w dobrej wierze zasad i regu midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych. Wydaje si,
e MKCK uwaa, e skoro walczcy nie uywaj pewnych broni w sposb zgodny
z midzynarodowym prawem konfliktw zbrojnych to naley ich w ogle zakaza. W takich
przypadkach problemem jest nastawienie stron walczcych, ktre wiadomie naruszaj prawo
midzynarodowe. Podobnie stwierdza Ch. J. Dunlap Jr. 25 Opracowanie norm traktatowych
dotyczcych zakazw uycia min przeciwpiechotnych i bomb kasetowych byo przede
wszystkim uzasadnione faktem, e ofiarami zastosowania tych broni byy gwnie osoby
cywilne. Poza tym zawsze, kiedy bro nie jest wyranie zakazana, pojawiaj si wtpliwoci
czy z podstawowych zasad midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych mona
wydedukowa stosowny zakaz. Dotyczy to na przykad broni jdrowej. Co prawda,
midzynarodowe prawo humanitarne zakazuje stosowania metod i rodkw walki
powodujcych nadmierne cierpienia, a w konsekwencji, jeeli okrelona bro spenia te
kryteria nie powinna by stosowana, nawet jeeli nie istnieje prawny zakaz jej uycia, jednak
w praktyce wtpliwoci wci pozostaj. Nie ma analogicznego do zakazu broni chemicznej
i biologicznej traktatu o zakazie broni jdrowej, a w konsekwencji do dzisiaj pogldy na
temat legalnoci uycia tej broni (w sposb zgodny z prawem konfliktw zbrojnych) s
podzielone. Wyrany zakaz stosowania broni jdrowej rozwiaby wszystkie wtpliwoci w
tym zakresie.
23
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post: To Ban New Weapons,op. cit.

K. Geoghegan, On the Utility of, op. cit.
25
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post A Better Way to Protect Civilians and Combatants than Weapons Bans: Strict
Adherence to the Core Principles of the Law of War, InterCross, 1 grudnia 2015 r., Guest Post A Better Way to
Protect Civilians and Combatants than Weapons Bans: Strict Adherence to the Core Principles of the Law of
War (08.12.2015).
24
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 35
Wrd argumentw przemawiajcych za uywaniem gazu zawicego w czasie dziaa

wojennych, wskazuje si, e gaz zawicy uywany wspczenie dla tumienia zamieszek
i kontrolowania tumu to zupenie inna substancja chemiczna ni ta zastosowana podczas I wojny
wiatowej. Wwczas by to bromek ksylilu, a dzi jest to 2-Chlorobenzylidenomalononitryl
(CS). Ten drugi zosta wyprodukowany dugo po I wojnie wiatowej (w latach 50. XX wieku)
i by z sukcesem uywany przez wiele lat przez suby odpowiedzialne za utrzymanie
porzdku publicznego. CS jest popularny, gdy jest skuteczny w kontrolowaniu
niebezpiecznych sytuacji bez potrzeby uywania siy mierciononej 26. Wydaje si, e
jedynym moliwym zastosowaniem dla gazu zawicego na polu walki jest jego uycie w
celu unieszkodliwienia nieprzyjaciela, nastpnie wzicie go do niewoli np. gaz mgby
posuy do wywabienia onierzy z tuneli lub innej kryjwki.
Z kolei wrd kontrargumentw podaje si, e nawet gaz zawicy CS moe by
miercionony, w przypadku zastosowania go wobec osb starszych, chorych oraz tych, ktrzy
nie s w stanie opuci miejsca rozpylenia gazu. Ponadto, nie ma pewnoci, e nieprzyjaciel
zastosuje taki rodzaj gazu zawicego (o odpowiednim steniu komponentw) 27. Dlatego te
G. Bunn wskazuje, e trudno jest nakreli wyran granic miedzy dozwolonymi
a zakazanymi gazami, std potrzebny jest cakowity zakaz, obejmujcy gaz zawicy28.
Wykorzystanie gazu zawicego przez Amerykanw w wojnie wietnamskiej jest
jaskrawym przykadem niewaciwego zastosowania tej substancji chemicznej. Gaz zawicy
nie by stosowany jako bardziej humanitarna bro, lecz jako bro konwencjonalna
o mierciononych skutkach. Po wywabieniu przeciwnika nie brano go do niewoli, lecz
umiercano 29. Takie postpowanie byo pogwaceniem prawa konfliktw zbrojnych, ktre
zakazuje ranienia lub zabijania osb hors de combat, a za takie naley uzna onierzy strony
przeciwnej obezwadnionych lub te unieszkodliwionych przez dziaanie gazu zawicego.
Przypadek ten raz jeszcze wskazuje, e problemem jest respektowanie zasad i regu
midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych, gdy kada legalna bro moe zosta
zastosowana w sposb sprzeczny z prawem.
PODSUMOWANIE
W doktrynie czasami zauwaa si, e zakazy pewnych rodzajw broni opieraj si na
rozumieniu technologii zamroonej w czasie, w ktrym zostay one sformuowane. Bardzo
szybko mog si one okaza nieaktualne i blokowa rozwj nowych nie-mierciononych
technologii lub technologii o niskiej miertelnoci 30. Wskazuje si, e midzynarodowe
26
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post A Better Way , op. cit.; J. E. Mills, Chemical Warfare, Foreign Affairs
nr 10 1931-1932, s. 444.
27
L. Craig Johnstone, Ecoside and the Geneva Protocol, Foreign Affairs nr 49 1970-1971, s. 716.
28
G. Bunn, The Banning of Poison Gas and Germ Warfare: The U.N. Role, American Society of International
Proceedings, nr 64 1970, s. 197.
29
L. Craig Johnstone, op.cit., s. 719; G. Bunn, op. cit., s. 197.
30
Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post A Better Way, op. cit.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
36 | S t r o n a
prawo konfliktw zbrojnych powinno by technologicznie agnostyczne, to znaczy otwarte

na nowe moliwoci. Zgodnie z tym pogldem, zakazywanie uywania okrelonej broni,
ktra moe zosta uyta zgodnie z podstawowymi zasadami midzynarodowego prawa
konfliktw zbrojnych, skania do wynalezienia nowych legalnych broni, by moe nawet
bardziej niszczcych (mierciononych) 31. Wydaje si jednak, e ten argument nie jest
suszny, dlatego e prace nad nowymi broniami s i bd prowadzone bez wzgldu na
obowizujce obecnie zakazy. Gdyby uywanie np. olepiajcej broni laserowej byo legalne
nie spowodowaoby to zaprzestania takich prac ani wyeliminowania z arsenau broni
mierciononych czy bardziej niszczcych. Taka bro bya by zwyczajnie uywana obok, a
nie zamiast broni dopuszczalnej dzisiaj.
W kontekcie rozwoju technologii warto wspomnie, e obecnie trwa rwnie ywa
i ciekawa debata na temat uregulowania uywania broni autonomicznej (obrazowo okrelanej
jako roboty zabjcy). Aby uycie broni autonomicznych byo zgodne z midzynarodowym
prawem konfliktw zbrojnych, bro taka musiaaby posiada ludzkie cechy, ktrych z zasady
posiada nie moe. W szczeglnoci, taka bro nie dysponuje wiadomoci sytuacyjn32
i nie jest w stanie rozpozna intencji ludzi. W skomplikowanych warunkach wspczesnych
konfliktw zbrojnych taka bro nie jest w stanie rozrnia osb cywilnych od kombatantw
oraz oceni czy atak na dany cel wojskowy jest zgodny z zasad proporcjonalnoci. Samo to
wystarczy dla uznania zastosowania takich broni za naruszajce midzynarodowe prawo
konfliktw zbrojnych i jako takie nielegalne. Ich uycie stanowioby zagroenie przede
wszystkim dla osb i ludnoci cywilnej 33. Mimo e w peni autonomiczne bronie jeszcze nie
zostay wyprodukowane, to nie jest to jednak cakowite science-fiction 34. Technologia rozwija
si bardzo szybko i w przyszoci na polach bitew mog pojawi si zautomatyzowane,
autonomiczne roboty. Dlatego tak wany byby traktatowy zakaz prowadzenia prac,
produkowania i wykorzystywania broni w peni autonomicznych. Dziki takiemu traktatowi
sytuacja stawaaby si jasna 35. Naturalnie naley pozostawi moliwo budowania
autonomicznych robotw, lecz nie w taki sposb, aby w peni samodzielnie zabijay ludzi.
Ponadto, w dniach 14-16 maja 2014 r. bro autonomiczna bya przedmiotem spotkania
nieformalnej grupy roboczej w ramach Konwencji o zakazie lub ograniczeniu uycia
pewnych broni konwencjonalnych, ktre mog by uwaane za powodujce nadmierne
31
Ibidem.
M. Bucholc, Uycie bezzaogowych aparatw latajcych w sytuacji konfliktu zbrojnego. Wybrane aspekty
z zakresu midzynarodowego prawa humanitarnego, Polski Rocznik Praw Czowieka i Prawa Humanitarnego
2012, nr 3, s. 179
33
Tak te: B. Docherty, Losing Humanity. The Case against Killer Robots (raport International Human Rights
Clinic i Human Rights Watch, 2012), s. 36; http://www.hrw.org/reports/2012/11/19/losing-humanity-0
(08.12.2015).
34
Vide L. McCauley, 'Historic' Drone Landing Paves Way for 'Killer Robots' Anytime, Anywhere,
http://www.commondreams.org/headline/2013/07/10-8 (08.12.2015).
35
Naley zauway, e od kilku lat na rzecz zakazu dziaa International Committee for Robot Arms Control.
Vide strona internetowa Komitetu: http://icrac.net/.
32
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 37
cierpienia lub majce niekontrolowane skutki z 1980 r. 36 Dyskusja nad moliwymi

konsekwencjami zastosowania broni autonomicznej oraz moliwoci jej zastosowania
zgodnie z midzynarodowym prawem konfliktw zbrojnych jest w pewnym stopniu
analogiczna do tej dotyczcej olepiajcej broni laserowej.
Biorc pod uwag wskazane argumenty za i przeciw zakazywania pewnych rodzajw
broni, zwaszcza w kontekcie trwajcego postpu technologicznego by moe naleaoby
rozway zasadno i sensowno zalegalizowania uycia na wojnie gazu zawicego. Pojawia
si tu jednak zastrzeenie co do wyranego oddzielania tego rodka od zakazanej broni
chemicznej oraz kwestia respektowania podstawowych zasad midzynarodowego prawa
humanitarnego, takich jak zasada rozrnienia, koniecznoci wojskowej czy niezadawania
niepotrzebnego cierpienia kombatantom. Ogromn rol do odegrania miaaby edukacja
i rozpowszechnianie znajomoci midzynarodowego humanitarnego37. Jak susznie zauwaa
M. Marcinko, zapewne lepsza znajomo norm prawnych nie rozwie wszystkich problemw,
ktre doprowadziy do konfliktu, ale moe zagodzi jego najstraszniejsze nastpstwa38.
W tym miejscu naley odnie si do okrelonego we wprowadzeniu problemu i celu
badawczego. Z powyszych rozwaa wydaje si jednak wynika potrzeba kontynuacji
zakazw stosowania gazu zawicego i olepiajcej broni laserowej. W odniesieniu do tego
pierwszego, praktyka (wskazane w tekcie przykady jego uycia) wskazuje, e uycie gazu
zawicego nie przyczynio si do zwikszenia bezpieczestwa onierzy w dziaaniach
wojennych. Jako e olepiajca bro laserowa nie zostaa zastosowana nie mona w tym
zakresie udzieli jednoznacznej odpowiedzi. Dowiadczenie uczy, e strony wojujce
wykorzystaj moliwy arsena dostpnych i legalnych rodkw szkodzenia nieprzyjacielowi.
Gaz zawicy by wykorzystywany raczej dla wzmocnienia mierciononego oddziaywania
36
A.A. Ghanem, Guest Post: Remarks on the Holy Sees Statement on Weaponized Drones, Just
Security,03.12.2013 r., http://justsecurity.org/2013/12/03/statement-holy-see-weaponized-drones/ (09.12.2015).
Na marginesie Autor postu jest attach ds. rozbrojenia i spraw bezpieczestwa Stolicy Apostolskiej w misji
w Genewie. W innym pocie zamieszczonym na blogu Just Security S. Knuckey zauwaa, e pierwsze
owiadczenie Stolicy Apostolskiej dotyczce dronw i broni autonomicznej z dnia 3 grudnia 2013 r. czy drony
z broni autonomiczn, poniewa zwizane s z nimi podobne wyzwania prawne i etyczne. Vide S. Knuckey,
Introduction to the Holy Sees Statement on Weaponized Drones, post z dnia 3.12.1013 r.,
http://justsecurity.org/2013/12/03/knuckey-holy-see-statement-weaponized-drones/ (09.12.2015). Szerzej na
temat legalnoci uycia broni autonomicznej Vide A. Szpak, Bro autonomiczna w midzynarodowym prawie
humanitarnym, Studia Prawnicze nr 2 (2013), s. 117-134
37
Zgodnie z art. 47/48 wsplnym dla I i II Konwencji genewskiej, Wysokie Umawiajce si Strony
zobowizuj si jak najszerzej rozpowszechnia w swych krajach, zarwno w czasie pokoju, jak i wojny, tekst
niniejszej Konwencji, a zwaszcza wczy jego studiowanie do programw szkolenia wojskowego, i o ile to
moliwe rwnie do programw szkolnictwa cywilnego, aby w ten sposb zasady jej byy znane caej ludnoci,
a przede wszystkim walczcym siom zbrojnym, personelowi sanitarnemu i kapelanom. Art. 127 i 144
odpowiednio III i IV Konwencji genewskiej zawieraj dodatkowo ustp 2. Stosownie do art. 127: Wadze
wojskowe lub inne, ktre w czasie wojny ponosi bd odpowiedzialno za jecw wojennych, powinny
posiada tekst Konwencji i otrzyma specjalne wyjanienia co do jej postanowie. Na mocy art. 144: Wadze
cywilne, wojskowe, policyjne lub inne, ktre w czasie wojny ponosi bd odpowiedzialno za osoby
podlegajce ochronie, powinny posiada tekst Konwencji i otrzyma specjalne wyjanienia co do jej
postanowie. Tekst czterech Konwencji genewskich [w:] Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, zacznik.
38
M. Marcinko, P. ubiski, Wybrane zagadnienia z zakresu midzynarodowego prawa humanitarnego,
Krakw 2009, s. 41.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
38 | S t r o n a
innych rodkw i metod prowadzenia dziaa zbrojnych. Mona wic przypuszcza, e

legalizacja w dziaaniach wojennych gazu zawicego i olepiajcej broni laserowej
spowodowaaby stosowanie tych rodkw obok, a nie zamiast innych bardziej niszczcych
i mierciononych broni. Ponadto, istnieje take ryzyko pozyskania i wykorzystania
np. olepiajcej broni laserowej przez terrorystw, ktrzy nie przestrzegaj zasad
midzynarodowego prawa humanitarnego. W konsekwencji utrzymanie status quo wydaje si
najrozsdniejszym rozwizaniem.
BIBLIOGRAFIA
Bucholc Martyna. 2012. Uycie bezzaogowych aparatw latajcych w sytuacji konfliktu
zbrojnego. Wybrane aspekty z zakresu midzynarodowego prawa humanitarnego.
Polski Rocznik Praw Czowieka i Prawa Humanitarnego Nr 3: 169-181.
Bunn George. 1970. The Banning of Poison Gas and Germ Warfare: The U.N. Role.
American Society of International Proceedings Nr 64: 194-199.
Docherty Bonnie. 2012. Losing Humanity. The Case against Killer Robots (raport
International Human Rights Clinic i Human Rights Watch) W http://www.hrw.org/
reports/2012/11/19/losing-humanity-0.
Dunlap Charles Jr. 2015. Guest Post A Better Way to Protect Civilians and Combatants than
Weapons Bans: Strict Adherence to the Core Principles of the Law of War
W http://intercrossblog.icrc.org/blog/guest-post-a-better-way-to-protect-civilians-andcombatants-than-weapons-bans-strict-adherence-to-the-core-principles-of-the-law-ofwar#sthash.WcglrPyo.dpbs=.
Dunlap Charles Jr. 2015. Guest Post: To Ban New Weapons or Regulate Their Use?
W https://www.justsecurity.org/21766/guest-post-ban-weapons-regulate-use/;
Dunlap Charles Jr. 2015. Is it Really Better to be Dead than Blind?
W https://www.justsecurity.org/19078/dead-blind/.
Geoghegan Kelly. 2015. On the Utility of Weapon Bans and Restrictions Anti-personnel
Mines, Cluster Munitions and Blinding Lasers W http://intercrossblog.icrc.org/blog/onthe-utility-of-weapon-bans-and-restrictions-blinding-lasers-cluster-munitions-and-antipersonnel-mines#sthash.oEUMqkuM.dpbs=.
Ghanem Antione Abi. 2013. Guest Post: Remarks on the Holy Sees Statement on
Weaponized
Drones
W
http://justsecurity.org/2013/12/03/statement-holy-seeweaponized-drones/.
ICRC Fact Sheet, What is international humanitarian law. 2014. W https://www.icrc.org/en/
document/what-international-humanitarian-law.
ICRC. Blinding laser weapons: questions and answers. 1994. W https://www.icrc.org/eng/
resources/documents/misc/57jmcz.htm.
Johnstone L. Greig. 1970-1971. Ecoside and the Geneva Protocol. Foreign Affairs Nr 49:
711-720.
Knuckey Sarah. 2013. Introduction to the Holy Sees Statement on Weaponized Drones
W http://justsecurity.org/2013/12/03/knuckey-holy-see-statement-weaponized-drones/.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 39
Lok Corie. 2014. Curing blindness: Vision quest W http://www.nature.com/news/curingblindness-vision-quest-1.15875.

Marcinko Marcin, ubiski Piotr. 2009. Wybrane zagadnienia z zakresu midzynarodowego
prawa humanitarnego. Krakw: Szkoa Aspirantw Pastwowej Stray Poarnej;
McCauley Lauren. 2013. 'Historic' Drone Landing Paves Way for 'Killer Robots' Anytime,
Anywhere W http://www.commondreams.org/headline/2013/07/10-8.
Mills James E. 1931-1932. Chemical Warfare. Foreign Affairs Nr 10 (1931-1932): 444-452.
Moll John. 2013. Przeprowadzono pierwszy test broni laserowej, montowanej na pojazdach
W
http://tylkonauka.pl/wiadomosc/przeprowadzono-pierwszy-test-broni-laserowejmontowanej-pojazdach.
Szpak Agnieszka. 2013. Bro autonomiczna w midzynarodowym prawie humanitarnym.
Studia Prawnicze Nr 2: 117-134.
Szpak Agnieszka. 2014. Midzynarodowe prawo humanitarne. Toru: Wydawnictwo
Naukowe UMK.
Thermobaric Explosive. Global Security. W http://www.globalsecurity.org/military/systems/
munitions/thermobaric.htm.
CHRONOLOGICZNY WYKAZ DOKUMENTW

IV Konwencja haska o prawach i zwyczajach wojny na ldzie z zaczonym do niej
Regulaminem praw i zwyczajw wojny na ldzie z 18 padziernika 1907 r.
Dz. U. z 1927 r., nr 21, poz. 161.
Konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny [w:] Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, zacznik.
Rezolucja nr 1652 (XVI) z 1961 r. W http://research.un.org/en/docs/ga/quick/regular/16;
I Protok dodatkowego do Konwencji genewskich dotyczcy ochrony ofiar
midzynarodowych konfliktw zbrojnych z 8 czerwca 1977 r. Dz. U. z 1992 r., nr 41,
poz. 175, zacznik.
Konwencja o zakazie prowadzenia bada, produkcji i gromadzenia zapasw broni
bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu z 1972 r. Dz. U.
z 1976 r., nr 1, poz. 1 , zacznik.
Konwencja o zakazie prowadzenia bada, produkcji, skadowania i uycia broni chemicznej
oraz o zniszczeniu jej zapasw z 1993 r. Dz. U. z 1999 r., nr 63, poz. 703, zacznik.
Konwencja ottawska o zakazie uycia, skadowania, produkcji i przekazywania min
przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu z 1997 r. Dz. U. z 2013 r., nr 323.
Protok IV w sprawie olepiajcej broni laserowej do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu
uycia pewnych broni konwencjonalnych, ktre mog by uwaane za powodujce
nadmierne cierpienia lub majce niekontrolowane skutki z 1995 r. Dz. U. z 2007 r.,
nr 215, poz. 1583.
Opinia doradcza w sprawie legalnoci groby lub uycia broni jdrowej, 1996 r.
W http://www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=4.
Konwencja o zakazie uywania, prowadzenia bada, produkcji, nabywania, skadowania,
przechowywania lub przekazywania broni kasetowej z 2008 r. W http://www.un.org/
disarmament/content/slideshow/ccm/.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Jacek BAJOREK 1
Instytut Zarzdzania Bezpieczestwem Informacji 2
jacek.bajorek@izbi.pl
OCHRONA I BEZPIECZESTWO DANYCH

OSOBOWYCH W ORGANIZACJI
ABSTRAKT: Obecnie obowizujce przepisy prawa reguluj kwestie dopuszczalnoci
przetwarzania danych osobowych w systemach teleinformatycznych oraz okrelaj odpowiednie
poziomy ochrony tych informacji. Zobowizanym do ochrony danych osobowych, w kadej
organizacji przetwarzajcej dane osobowe, jest administrator danych osobowych, ktry moe
wyznaczy administratora bezpieczestwa informacji do realizacji tych zada.
SOWA KLUCZOWE: administrator, bezpieczestwo, dane osobowe, ochrona, polityka, poufno
PROTECTION AND SECURITY OF PERSONALLY

IDENTIFIABLE INFORMATION IN ORGANIZATION
ABSTRACT: The current laws govern the admissibility of the personal data processing in ICT
systems and determine appropriate levels of protection of such information. Entrusted with the
protection of personal data, in any organization processing personal data, is the administrator of
personal data, who can determine the information security administrator to carry out these tasks.
KEY WORDS: administrator, confidentiality, personally identifiable information, politics,
protection, security
WPROWADZENIE
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie gwnego nurtu rozwiza z zakresu
bezpieczestwa danych osobowych, przetwarzanych przy uyciu systemw informatycznych
w administracji, tj. zapewnienia przez organizacj odpowiednich procedur i praktyk
Jacek Bajorek magister, absolwent Wyszej Szkoy Zarzdzania. Dowiadczony Administrator
Bezpieczestwem Informacji oraz Audytor Wewntrzny Systemu Zarzdzania Bezpieczestwem Informacji
zgodnie z ISO/IEC 27001. Aktualnie peni funkcj Dyrektora Generalnego w Instytucie Zarzdzania
Bezpieczestwem Informacji. Doradza w zakresie Bezpieczestwa Informacji w instytucjach samorzdowych i
prowadzi wykady w zakresie bezpieczestwa informacji i technologii informacyjnej w Wyszej Uczelni.
Posiada Certified Internal Controls Auditor (CICA), Certyfikat Audytora Systemu Zarzdzania
Bezpieczestwem Informacji zgodne z ISO/IEC 27001, Certyfikat, Certyfikat Administratora Bezpieczestwa
Informacji TUV Hessen oraz dyplom Trenera Certyfikowanego umiejtnoci mikkich. Autor licznych
artykuw prasowych, wykadw i szkole z zakresu norm ISO 27001, systemw bezpieczestwa informacji,
oraz zarzdzania ryzykiem
2
Institute of Information Security Management.
1
S t r o n a | 41
niezbdnych dla zapewnienia poufnoci, integralnoci i rozliczalnoci przy przetwarzaniu

danych oraz zapewnienia dokumentacji i cigoci doskonalenia zabezpiecze 3.
Obecnie systemy teleinformatyczne wspomagaj dziaania niemal we wszystkich
dziedzinach ycia. S wykorzystywane w kadej instytucji, zarwno duej organizacji, jak
i w maej firmie. Decyduj o poziomie rozwoju pastwa, a przede wszystkim jakoci
dziaania jego struktur organizacyjno-administracyjnych. Nasilenie dziaa przestpczych,
skierowanych na kradzie i nielegalne wykorzystanie informacji w sieciach informatycznych,
systematycznie wzrasta, tak jak wzrasta liczba dostpnych usug i wielko zgromadzonych
zasobw informacyjnych 4.
PODSTAWOWE ZASADY TWORZENIA POLITYKI BEZPIECZESTWA

OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH
Dokument okrelajcy polityk bezpieczestwa organizacji winien zawiera:
Mechanizm umoliwiajcy wspuytkowanie informacji,
Owiadczenie o intencjach kierownictwa, potwierdzajce cele i zasady bezpieczestwa
informacji w odniesieniu do strategii i wymaga biznesowych,
Struktur wyznaczania celw stosowania zabezpiecze, w tym struktur szacowania
i zarzdzania ryzykiem,
Krtkie wyjanienie polityki bezpieczestwa, zasad, norm i wymaga zgodnoci
majcych szczeglne znaczenie dla organizacji,
Definicje oglnych i szczeglnych obowizkw w odniesieniu do zarzdzania
bezpieczestwem informacji, w tym zgaszania incydentw zwizanych z bezpieczestwem
informacji.
Odsyacze do dokumentacji mogcej uzupenia polityk, np. bardziej szczegowych
polityk bezpieczestwa i procedur dotyczcych poszczeglnych systemw informatycznych
lub zalecanych do przestrzegania przez uytkownikw zasad bezpieczestwa 5.
Za realizacj polityki bezpieczestwa ochrony danych osobowych odpowiedzialnymi s
administratorzy, natomiast za zadania z zakresu opracowywania i realizacji taktyk odpowiadaj
administratorzy i uytkownicy Dane osobowe w organizacji s gromadzone, przechowywane,
edytowane, archiwizowane w kartotekach, skorowidzach, ksigach, wykazach, zestawieniach
oraz w innych zestawach i zbiorach ewidencyjnych poszczeglnych komrek organizacyjnych
Agencji na dokumentach papierowych, jak rwnie w systemach informatycznych na
elektronicznych nonikach informacji 6.
Za bezpieczestwo danych osobowych przetwarzanych w systemach przetwarzania
danych osobowych odpowiada administrator danych osobowych. Kierownicy komrek
3
PN-ISO/IEC 27001:2007 Polski Komitet Normalizacyjny.

L. Kpa, Dane osobowe w firmie, Warszawa 2012, s. 60.
5
W.R. Wiewirowski, Prywatno pacjenta musi by chroniona, IT w Administracji 2/2013, s. 11-12.
6
L. Kpa, Ochrona danych osobowych w praktyce, Warszawa 2011, s. 99-109.
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
42 | S t r o n a
organizacyjnych obowizani s zastosowa rodki techniczne i organizacyjne zapewniajce

ochron przetwarzanych danych osobowych odpowiednie do zagroe oraz kategorii danych
objtych ochron, a w szczeglnoci powinni zabezpieczy dane przed ich udostpnieniem
osobom nieupowanionym, zabraniem przez osob nieuprawnion, przetwarzaniem
z naruszeniem ustawy oraz zmian utrat uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Administrator danych moe wyznaczy administratora bezpieczestwa informacji,
nadzorujcego przestrzeganie zasad ochrony. Prowadzi on dokumentacj opisujc sposb
przetwarzania danych oraz rodki techniczne i organizacyjne zapewniajce ochron
przetwarzanych danych osobowych.
Administrator bezpieczestwa informacji jest zobowizany do zapewnienia, poprzez
zastosowanie odpowiednich rodkw i metod kontroli dostpu, i wycznie autoryzowany
personel ma dostp do systemw informatycznych i tradycyjnych. Ponadto, w uzgodnieniu
z kierownikami komrek organizacyjnych, okrela warunki oraz sposb przydzielania
uytkownikom kont i hase. Administrator bezpieczestwa informacji posiada biec list
osb upowanionych do przetwarzania danych osobowych.
Polityka bezpieczestwa definiuje metody zapewniania odpowiednio wysokiego poziomu
bezpieczestwa organizacji w zwizku z czym nie powinna zawiera szczegw technicznych,
ktre powinny by zawarte w opisie strategii i taktyk zapewniania bezpieczestwa organizacji 7.
Kada organizacja ma pewn specyfik, ktr powinna uwzgldnia polityka
bezpieczestwa. Bezkrytyczne kopiowanie elementw z polityk innych organizacji jest
stanowczo odradzane. Oczywicie mona wykorzysta w organizacji te elementy, ktre maj
swoje uzasadnienie wynikajce z teorii organizacji i zarzdzania 8.
Gwne elementy polityki bezpieczestwa ochrony danych osobowych 9:
Okrelenie osb posiadajcych uprawnienia do kont w systemie informatycznym,
istnienie kont typu go, uprawnienia do kont pracownikw innych organizacji np.
dostawcw oprogramowania, konserwatorw oprogramowa itp.
Okrelenie liczby osb korzystajcych z jednego konta (naley pamita nie tylko
o pracownikach instytucji ale take o ich rodzinach, przyjacioach itp.).
Precyzyjne okrelenie warunkw pozbawienia uytkownika prawa do korzystania z konta.
Zdefiniowanie wymaga dotyczcych identyfikowania hase, przestrzegania ich
anonimowoci oraz okresw ich wanoci.
Okrelenie zasad przyczania i korzystania z globalnej sieci komputerowej oraz okrelenie
osb do tego uprawnionych. Okrelenie zakresu i zasad udostpniania informacji instytucji
uytkownikom globalnej sieci komputerowej (np. przez www czy ftp).
M. Polok, Zarys prawa Bezpieczestwo danych osobowych, Warszawa 2008, s. 90-91.

A. Grzelak, Ochrona danych osobowych we wsppracy pastw czonkowskich UE w zwalczaniu
przestpczoci, Warszawa 2015 s. 56.
9
L. Kpa, Dane osobowe, op. cit., s. 201.
7
8
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 43
Zobligowanie pracownikw do wyraenia zgody na wykonywanie przez administratorw

czynnoci zwizanych z bezpieczestwem informacji.
Okrelenie zasad korzystania z pocze modemowych z instytucj; opisanie zasad
korzystania z systemu przez osoby znajdujce si w oddaleniu od niego (czy przez sie
globaln czy przez cza telefoniczne).
Okrelenie metod ochrony informacji o finansach i pracownikach organizacji.
Okrelenie zasad sporzdzania i przechowywania wydrukw informacji dotyczcych
organizacji.
Konieczno cigego dostosowywania polityki bezpieczestwa do zmieniajcych si
realiw organizacji.
Restrukturyzacja organizacji polegajca na zmianach struktury, wielkoci zatrudnienia,
systemw informatycznych lub otoczenia (np. rozwj globalnej sieci komputerowej i wzrost
liczby zwizanych z nim zagroe) powinny by na bieco uwzgldniane przy
aktualizowaniu polityki bezpieczestwa. Opracowywanie i realizacja polityki bezpieczestwa
ma cisy zwizek ze sposobem zarzdzania organizacj. Bezpieczestwo organizacji zaley
od zapewnienia cigoci zada w obszarze bezpieczestwa jak rwnie wymaga
zabezpieczenia odpowiednich nakadw finansowych na ewentualne zagroenia. Brak
wiadomoci kierownictwa organizacji o zagroeniach i potencjalnych stratach wynikajcych
z procedur regulujcych bezpieczestwo informacji moe przyczyni si do naduy a nawet
przestpstw w obiegu informacji.
ASPEKTY PRAWNE TWORZENIA POLITYKI BEZPIECZESTWA OCHRONY

DANYCH OSOBOWYCH
Kierownictwo organizacji, wdraajc Polityk Bezpieczestwa ODO wraz
z towarzyszcymi jej aktami prawa wewntrznego, spenio wymg ochrony informacji
wynikajcy z ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 10 oraz
rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunkw technicznych
i organizacyjnych, jakim powinny odpowiada urzdzenia i systemy informatyczne suce
do przetwarzania danych osobowych 11, jak rwnie przepisw wynikajcych z czonkostwa
w Unii Europejskiej.
Gwarancj sprawnej i skutecznej ochrony informacji jest zapewnienie odpowiedniego
poziomu kultury ochrony informacji w Instytucji. Majc powysze na wzgldzie,
10
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych Dz. U z 2002 r., nr 101, poz. 926, z pn.
zm.
Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie

dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunkw technicznych i organizacyjnych, jakim powinny
odpowiada urzdzenia i systemy informatyczne suce do przetwarzania danych osobowych, Dz. U z 2004r.,
nr 100, poz.1024.
11
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
44 | S t r o n a
wprowadzono Polityk Bezpieczestwa 12, rozumian jako zestaw praw, regu i praktycznych
dowiadcze dotyczcych sposobu zarzdzania, ochrony i dystrybucji danych osobowych
wewntrz organizacji.
Do tworzenia i rozwijania zasad Polityki Bezpieczestwa wykorzystano obowizujce
w tym zakresie normy i standardy oraz dowiadczenia pynce ze sprawdzonych rozwiza
praktycznych. Zasady te s zgodne z obowizujcymi przepisami prawa, nakadajcymi
obowizek ochrony okrelonych rodzajw informacji, w szczeglnoci: tajemnicy danych
osobowych, informacji niejawnych, tajemnic przedsibiorstwa. Celem wprowadzenia Polityki
Bezpieczestwa jest zapewnienie zabezpiecze przed nieuprawnionymi zmianami, ujawnieniem
nieupowanionym osobom, zniszczeniem, utrat lub uszkodzeniem pozyskiwanych
i przetwarzanych danych13.
Warunkiem zapewnienia bezpieczestwa informacji jest zaangaowanie pracownikw
organizacji w bezpieczestwo systemw informacyjnych oraz okrelenie kierunkw rozwoju
zarzdzania bezpieczestwem tych systemw oraz informacji w nich przetwarzanych, przy
jednoczesnym spenieniu wszelkich wymogw obowizujcego prawa oraz zagwarantowaniu
sprawnego funkcjonowania instytucji.
Polityka Bezpieczestwa uwzgldnia uwarunkowania zawarte w Polskiej Normie
ISO/IEC 27001. okrelajcej zapewnienie kierunkw dziaania i wsparcie kierownictwa dla
bezpieczestwa informacji.
Przez bezpieczestwo informacji naley rozumie zachowanie poufnoci, integralnoci
dostpnoci, rozliczalnoci, autentycznoci, niezaprzeczalnoci i niezawodnoci. Wymienione
waciwoci, wg definicji zawartych w normie polegaj odpowiednio PN-ISO/IEC
27001:2007 Polski Komitet Normalizacyjny. Poprzez poszczeglne pojcia naley rozumie:
poufno zapewnienie, e informacja nie jest udostpniana lub ujawniana
nieautoryzowanym osobom, podmiotom lub procesom,
integralno zapewnienie, e dane nie zostay zmienione lub zniszczone w sposb
nieautoryzowany,
dostpno zapewnienie bycia osigalnym i moliwym do wykorzystania na danie,
w zaoonym czasie, przez autoryzowany podmiot,
rozliczalno zapewnienie, e dziaania podmiotu mog by przypisane w sposb
jednoznaczny tylko jednemu podmiotowi,
autentyczno zapewnienie, e tosamo podmiotu lub zasobu jest taka jak
deklarowana i dotyczy uytkownikw, procesw, systemw i informacji,
niezaprzeczalno brak moliwoci wyparcia si swego uczestnictwa w caoci lub
w czci wymiany danych przez jeden z podmiotw uczestniczcych w tej wymianie,
12
13
PN-ISO/IEC 27001:2007 Polski Komitet Normalizacyjny.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U z 2002 r., nr 101, poz. 926.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 45
niezawodno zapewnienie spjnoci oraz gwarancja realizacji zamierzonych

zachowa i skutkw 14.
Wdroona w organizacji Polityka Bezpieczestwa ochrony danych osobowych dotyczy:
zabezpiecze fizycznych i bezpieczestwa rodowiska,
ochrony systemw informatycznych i sieci 15.
BEZPIECZESTWO DANYCH OSOBOWYCH

W organizacji plan ochrony opracowywany jest gwnie przez osoby nadzorujce prac
systemw informatycznych. Spisane strategie bezpieczestwa tworz dokument zwany
planem ochrony. Bieca realizacja planu ochrony ciy zarwno na administratorach, jak
i na pozostaych uytkownikach systemu. W planie bezpieczestwa powinny by zawarte
nastpujce elementy:
opis realizacji metod kontroli dostpu do systemu,
opis realizacji metod kontroli dostpu do zasobw systemu,
opis metod okresowego lub staego monitorowania systemu,
dokadny (na poziomie technicznym) opis metod reagowania na wykrycie zagroenia 16.
Jedna z podstawowych strategii bezpieczestwa strategii ochrony danych osobowych
polega na zapewnianiu bezpieczestwa przez stosowanie wielowarstwowych mechanizmw
ochrony. Strategia ta jest rwnie oczywista jak zakadanie wielu warstw odziey w zimne dni.
Znany jest fakt, e lepiej zaoy dwa ciesze swetry ni jeden dwa razy grubszy. Analogia ta
rwnie odnosi si do systemw ochrony.
Pierwsz lini obrony stanowi ograniczanie fizycznego dostpu do systemu
teleinformatycznego. Jest to stosowane w Organizacji poprzez zamykanie komputerw
w pomieszczeniach, do ktrych dostp odbywa si przy uwierzytelnieniu pracownika za
pomoc karty magnetycznej. Dodatkowo dostp do drzwi pomieszczenia jest chroniony przez
kolejne punkty wartownicze z pracownikami ochrony. W powyszy sposb chronione s
systemy wymagajce najwikszego poziomu bezpieczestwa Serwerownia i Gabinet Prezesa.
Nastpnym mechanizmem ochrony jest zasada uwierzytelniania pracownika organizacji
rozpoczynajcego prac w systemie. Zasada ma na celu ochron przed nieautoryzowanym
dostpem do systemu.
Procedura wykonywana jest z wykorzystaniem hase, tokenw, podpisu
elektronicznego. Procedura zapewniaa odpowiedni poziom bezpieczestwa, haso poniewa
jest kontrolowane na etapie tworzenia przez administratora. Haso powinno wykazywa
odpowiedni stopie trudnoci (nie powinno by atwe), np. powinno si nie dopuszcza
14
M. Polok, op. cit., s. 156-158.

M. Jendra, Ochrona danych medycznych w 2015, Warszawa 2015, s. 40.
16
B. Iwaszko, Ochrona informacji niejawnych w praktyce, Wrocaw 2012, s. 46.
15
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
46 | S t r o n a
hase, ktre wywodz si z nazwy lub opisu uytkownika, s zbyt krtkie, zawieraj zbyt
mao znakw, byy ju stosowane, wynikaj z kodu klawiatury itp.
Kolejn warstw kontroli trudnoci hase zwizany jest z faktem, i pracownicy nie
zmieniaj hase (jest to niewygodne) i w zwizku z tym maj dwa na zmian. Utrudniajc
takie dziaanie uytkownikom, w systemie tworzona jest lista historii hase. Rozwizanie
takie oczywicie sprawdzi si, jeeli jest dostatecznie silne ograniczenie na czas uywania
hase 17.
Dodatkowo do uwierzytelniania stosowane s metody wykorzystujce inteligentne
karty. Karty takie mog mie rnorakie postacie; mog przypomina karty telefoniczne czy
tokeny. Do rozpoczcia dziaania karty si, konieczne jest podanie przez uytkownika
osobistego numeru identyfikacyjnego Personal Identification Number. Karty te dziaaj na
rnorakie sposoby. Najpopularniejszy to protok typu wezwanie odpowied. System
generuje pewn losow liczb i podaje j uytkownikowi. Ten wprowadza j do karty, ktra
szyfruje liczb i rezultat szyfrowania zwracany jest do systemu. System sprawdza, czy liczba
zostaa zaszyfrowana poprawnie (metoda ta oparta jest na tzw. kryptograficznym protokole
uwierzytelniania ze wspdzielonym kluczem) 18.
ZADANIA ADMINISTRATORA BEZPIECZESTWA I OCHRONY

DANYCH OSOBOWYCH
Zgodnie z treci Ustawy o ochronie danych osobowych, administrator danych
powinien wyznaczy osob, zwan dalej administratorem bezpieczestwa informacji,
odpowiedzialn za bezpieczestwo danych osobowych w systemie informatycznym, w tym
w szczeglnoci za przeciwdziaanie dostpowi osb niepowoanych do systemu, w ktrym
przetwarzane s dane osobowe, oraz za podejmowanie odpowiednich dziaa w przypadku
wykrycia narusze w systemie zabezpiecze 19. Wymieniony wyej zakres odpowiedzialnoci
administratora bezpieczestwa i ochrony danych osobowych sprawia, e do jego gwnych
obowizkw naley nadzr nad fizycznym zabezpieczeniem pomieszcze, w ktrych
przetwarzane s dane osobowe oraz kontrol przebywajcych w nich osb, jak rwnie
zabezpieczenie ich przed dostpem osb nieposiadajcych uprawnie do przetwarzania
danych osobowych. Osoby nie posiadajce takich uprawnie mog przebywa w nich jedynie
w obecnoci osb uprawnionych. Na czas nieobecnoci zatrudnionych tam osb,
pomieszczenia te powinny by odpowiednio zabezpieczone. W celu zabezpieczenia
pomieszcze naley zastosowa odpowiednie zamki do drzwi oraz sprawowa waciwy
nadzr nad kluczami do tych pomieszcze.
Zapewnienie awaryjnego zasilania komputerw, serwerw oraz innych urzdze
majcych wpyw na bezpieczestwo przetwarzania jest kolejnym zadaniem administratora
M. Kluska, G. Wanio, Ochrona danych osobowych w dziaach kadr, Wrocaw 2013, s. 99-109.
Ibidem, s. 78-81.
19
B. Iwaszko, op. cit., s. 50-53.
17
18
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 47
bezpieczestwa. Komputery, serwery oraz urzdzenia powinny by zasilane poprzez

zastosowanie urzdze podtrzymujcych zasilanie 20. UPS-y powinny by wyposaone
w oprogramowanie umoliwiajce bezpieczne wyczenie komputera, serwera lub innego
urzdzenia. Jest to wyczenie, w ktrym przed zanikiem zasilania zostan prawidowo
zakoczone rozpoczte dziaanie w ramach pracujcych aplikacji i oprogramowania
systemowego. Dba rwnie o zagwarantowanie aby urzdzenia mobilne, w ktrych
przetwarzane s dane osobowe, zabezpieczone byy hasem przed nieautoryzowanym
uruchomieniem oraz aby komputery przenone nie byy udostpniane osobom
nieupowanionym do przetwarzania danych osobowych.
Odpowiedzialny jest on take za szkolenie pracownikw posiadajcych urzdzenia
mobilne z zapisanymi w nich danymi chronionymi. Odbywane szkolenie ma na celu
uwraliwienie na sprzt, szczeglnie podczas transportu, oraz na to, aby urzdzenia przenone
przechowywane byy we waciwy sposb. Dodatkowo sprawuje nadzr nad naprawami,
konserwacj oraz likwidacj urzdze komputerowych na ktrych zapisane s dane osobowe:
dyski i inne informatyczne noniki danych zawierajce dane osobowe przeznaczone do
likwidacji, naley pozbawi zapisu tych danych, a w przypadku gdy nie jest to moliwe
naley uszkodzi w sposb uniemoliwiajcy ich odczyt, natomiast urzdzenia
teleinformatyczne przekazywane do serwisu naley pozbawi twardego dysku z danymi
osobowymi lub naprawia w obecnoci osoby upowanionej.
Kolejnym jego zadaniem jest zarzdzanie hasami pracownikw i nadzr nad stosowaniem
procedur okrelajcych czstotliwo ich zmiany zgodnie z zasadami, ktre powinny by zawarte
procedurze zarzdzania systemem informatycznym sucym do przetwarzania danych,
z uwzgldnieniem wymogw bezpieczestwa informacji. Nadzr nad zadaniami zwizanymi
z nadzorowaniem systemu pod ktem obecnoci wirusw komputerowych, sprawdzeniem
wykonywania procedur uaktualniania systemw antywirusowych i ich konfiguracji.
Administrator bezpieczestwa sprawuje nadzr nad wykonywaniem kopii awaryjnych,
przechowywaniem oraz okresowym kontrolowaniem pod ktem ich przydatnoci do odtwarzania
danych w przypadku awarii systemu. Sprawuje nadzr nad przegldami, konserwacj oraz
uaktualnieniami systemw sucych do przetwarzania danych21 oraz wszystkich innych
czynnoci wykonywanych w bazach danych. Nadzoruje systemem komunikacji w sieci
teleinformatycznej oraz przesyaniem danych za porednictwem urzdze teletransmisji.
Administrator bezpieczestwa sprawuje nadzr nad obiegiem oraz przechowywaniem
dokumentw i wydawnictw zawierajcych dane osobowe generowane przez system
informatyczny. W zakresie nadzoru, o ktrym mowa wyej administrator bezpieczestwa
informacji powinien dopilnowa, aby osoby zatrudnione przy przetwarzaniu danych
osobowych miay dostp do niszczarki dokumentw w celu niszczenia bdnie utworzonych
lub niepotrzebnych ju wydrukw komputerowych z danymi osobowymi.
20
21
L. Kpa, Ochrona danych op. cit., s. 67-72.

B. Iwaszko, op. cit., s. 35-45
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
48 | S t r o n a
Kolejnym jego zadaniem jest nadzr nad funkcjonowaniem mechanizmw

uwierzytelniania uytkownikw w systemie informatycznym przetwarzajcym dane osobowe
oraz kontrol dostpu do danych osobowych.
Nadzorowanie, o ktrym mowa wyej powinno obejmowa: ustalenie identyfikatorw
uytkownikw i ich hase (identyfikatory uytkownikw naley wpisa do ewidencji osb
zatrudnionych przy przetwarzaniu danych osobowych 22) oraz dopilnowanie aby hasa
uytkownikw byy zmieniane co najmniej raz na miesic, dopilnowanie aby dostp do
danych osobowych przetwarzanych w systemie by moliwy wycznie po podaniu
identyfikatora i waciwego hasa, dopilnowanie, aby hasa uytkownikw byy trzymane
w tajemnicy (rwnie po upywie terminu ich wanoci), dopilnowanie, aby identyfikatory
osb, ktre utraciy uprawnienia do przetwarzania danych osobowych zastay natychmiast
wyrejestrowane, a ich hasa uniewanione 23.
Dopilnowanie, aby jeeli istniej odpowiednie moliwoci techniczne, ekrany monitorw
stanowisk komputerowych, na ktrych przetwarzane s dane osobowe, automatycznie si
wyczay po upywie ustalonego czasu nieaktywnoci uytkownika jest nastpnym
elementem odpowiedzialnoci administratora bezpieczestwa. Zalecanym rozwizaniem
powyszego problemu jest zastosowanie takich wygaszaczy ekranowych, ktre po upywie
okrelonego czasu bezczynnoci uytkownika wygaszaj monitor i jednoczenie uruchamiaj
blokad, ktra uniemoliwia kontynuowanie pracy na komputerze bez podania waciwego
hasa. Wygaszasz taki oprcz ochrony danych, ktre przez duszy okres czasu wywietlane
byy by na ekranie monitora, chroni system przed przechwyceniem sesji dostpu do danych
przez nieuprawnion osob 24.
Do jego obowizkw naley rwnie przestrzeganie, aby w pomieszczeniach, gdzie
przebywaj osoby postronne, monitory stanowisk dostpu do danych osobowych byy
ustawione w taki sposb aby uniemoliwi tym osobom wgld w dane. Podjcie
natychmiastowych dziaa zabezpieczajcych stan systemu informatycznego, w przypadku
otrzymania informacji o naruszeniu zabezpiecze systemu informatycznego lub informacji
o zmianach w sposobie dziaania programu lub urzdze wskazujcych na naruszenie
bezpieczestwa danych. Dziaania, o ktrych mowa wyej powinny mie na celu wykrycie
przyczyny lub sprawcy zaistniaej sytuacji i jej usunicie. Szczegowe zasady postpowania
w przypadku naruszeniu zabezpiecze powinny by okrelone w instrukcji zarzdzania
systemem informatycznym, sucym do przetwarzania danych osobowych 25.
W przypadku, gdy zaistnieje podejrzenie, i naruszenie bezpieczestwa danych osobowych
spowodowane zostao zaniedbaniem lub naruszeniem dyscypliny pracy, zadaniem administratora
bezpieczestwa informacji powinno by przedstawienie wniosku administratorowi danych
22
Art. 39 ust. 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.

J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski, Ochrona danych osobowych. Komentarz, Warszawa 2011, s. 24-37.
24
L. Kpa, Dane osobowe, op. cit., s. 181.
25
A. Krasuski, Outsourcing danych osobowych w dziaalnoci przedsibiorstw, Warszawa 2010, s. 44-49.
23
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 49
o wszczcie postpowania wyjaniajcego i ukaranie odpowiedzialnych za to osb.

Analiza sytuacji, okolicznoci i przyczyn, ktre doprowadziy do naruszenia bezpieczestwa
danych (jeli takie wystpio) i przygotowanie oraz przedstawienie administratorowi danych
odpowiednich takich zmian do instrukcji zarzdzania systemem informatycznym, sucym do
przetwarzania danych osobowych.
Zmiany te powinny by takie, aby pozwalay wyeliminowa lub ograniczy wystpienie
podobnych sytuacji w przyszoci. Obowizek ledzenia skutecznoci zabezpiecze, o ktrym
mowa wyej, oraz obowizek ich udoskonalania, naoony na administratora bezpieczestwa,
wynika bezporednio z obowizku podejmowania odpowiednich dziaa w przypadku
wykrycia narusze w systemie zabezpiecze 26.
Wymieniony wyej katalog odpowiedzialnoci administratora bezpieczestwa informacji
wskazuj jedynie w sposb oglny zagadnienia dotyczce bezpieczestwa danych
w systemach gdzie s przetwarzane dane osobowe. Niezalenie od wymienionych tam
czynnoci, zadaniem administratora bezpieczestwa informacji jest ledzenie osigni
w dziedzinie zabezpieczania systemw informatycznych w ogle i wdraanie takich narzdzi,
metod pracy oraz sposobw zarzdzania systemem informatycznym, ktre bezpieczestwo to
wzmocni. Dziaania szczegowe, jakie administrator bezpieczestwa informacji powinien
podejmowa w celu realizacji okrelonych wyej zada uzalenione s od:
architektury systemu informatycznego, w ktrym dane s przetwarzane,
zastosowanych narzdzi w ramach oprogramowania systemowego,
uytych narzdzi do zarzdzania baz danych,
przyjtych rozwiza w stosowanych aplikacjach uytkowych.
PODSUMOWANIE
Jak zostao wykazane, stanowisko administratora bezpieczestwa jest niezbdne
w kadej organizacji nie tylko ze wzgldw formalnych, lecz rwnie praktycznych.
Skuteczny administrator dba o wysok jako ochrony informacji i danych osobowych, co
moe wpywa na spoeczn czy rynkow ocen danej organizacji.
Sukces we wprowadzaniu bezpieczestwa informacji w kadej organizacji zaley od
wewntrznego poziomu kultury ochrony informacji. Nawet najlepiej stworzone procedury
i regulaminy, czy inwestycje w najnowsze technologie zabezpiecze systemw
informatycznych czy pomieszcze, nie ochroni informacji, jeeli kultura ochrony informacji
nie bdzie priorytetem wrd pracownikw organizacji. Kultury przedsibiorstwa nie tworzy
si przez przypadek, jest to wynik wszystkich ludzkich postaw, akceptowanych wartoci
i norm postpowania, ktr tworz wszyscy pracownicy, to jednak najwiksza
odpowiedzialno spoczywa na tych osobach, ktre rekrutuj pracownikw i na kadrze
zarzdzajcej organizacj. Jednym z elementw kultury nowoczesnych przedsibiorstw jest
26
J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski, op. cit., s. 134-137.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
50 | S t r o n a
Polityka Bezpieczestwa Informacji

zosta osignity, zasady Polityki
przestrzeganymi przez wszystkich
zgodnie z liter prawa powinna by
kierownictwa.
wdraana w ich struktury. Aby jednak ten ambitny cel

Bezpieczestwa Informacji musz sta si normami
pracownikw i wsppracownikw a szczeglnoci
w obszarze szczeglnego zainteresowania najwyszego
BIBLIOGRAFIA
Barta Janusz, Markiewicz Ryszard, Fajgielski Pawe. 2011. Ochrona danych osobowych
Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Grzelak Agnieszka, 2015. Ochrona danych osobowych we wsppracy pastw czonkowskich
UE w zwalczaniu przestpczoci, Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Iwaszko Borys. 2012. Ochrona informacji niejawnych w praktyce, Wrocaw: PRESSCOM.
Jendra Mariusz. 2015. Ochrona danych medycznych w 2015. Warszawa: Wiedza i Praktyka.
Kpa Leszek. 2011. Ochrona danych osobowych w praktyce. Warszawa: Difin.
Kpa Leszek. 2012. Dane osobowe w firmie. Warszawa: Difin.
Kluska Micha, Wanio Grzegorz. 2013. Ochrona danych osobowych w dziaach kadr.
Wrocaw: PRESSCOM.
Krasuski, Andrzej. 2010. Outsourcing danych osobowych w dziaalnoci przedsibiorstw.
Warszawa: LexisNexis.
Polok Mariusz. 2008. Zarys prawa Bezpieczestwo danych osobowych. Warszawa: CH Beck.
Wiewirowski, Wojciech Rafa. Prywatno pacjenta musi by chroniona, IT w Administracji
2/2013 : 11-12.
AKTY PRAWA
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, (Dz. U z 2002r., nr 101,
poz. 926 z pn. zm).
Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunkw technicznych
i organizacyjnych, jakim powinny odpowiada urzdzenia i systemy informatyczne suce
do przetwarzania danych osobowych, Dz. U z 2004r., nr 100, poz.1024.
PN-ISO/IEC 27001:2007, Polski Komitet Normalizacyjny - Technika informatyczna Techniki bezpieczestwa - Systemy zarzdzania bezpieczestwem informacji.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Diana BRZEZISKA 1
Uniwersytet Szczeciski 2
Wydzia Prawa i Administracji
brzezinskadiana@gmail.com
PROBLEMATYKA REGULACJI NARZDZI

HACKERSKICH W POLSKIM KODEKSIE KARNYM
ABSTRAKT: Narzdzia hackerskie s programami, ktre stanowi realne zagroenie dla
cyberprzestrzeni. Umoliwiaj one osobom, ktre nie posiadaj specjalistycznej wiedzy
z dziedziny programowania popenia przestpstwa, ktre do tej pory zarezerwowane byy dla
wszej grupy osb. W artykule przedstawiono problematyk regulacji narzdzi hackerskich
w polskim kodeksie karnym z 1997 roku. Wskazano wtpliwoci interpretacyjne zwizane
z tym pojciem oraz omwiono obowizujce w Polsce regulacje.
SOWA KLUCZOWE: narzdzia hackerskie, cyberprzestpczo, cyberbro, hacker, hacking
THE ISSUE OF HACKING TOOLS IN POLISH CRIMINAL LAW

ABSTRACT: The hacking tools are the programs which constitute a real threat for the
cyberspace. They allow the people without specialistic programming knowledge to commit
crimes that previously were reserved only for a small group of people. This article presents
the issue of regulation of the hacker tools in the Polish Penal Code of 1997. It points the
question of interpretation of the term the hacker tools and discusses about the existing
Polish legislation.
KEY WORDS: hacking tools, cybercrime, cyberweapon, hacker, hacking
WPROWADZENIE
Narzdzia hackerskie to urzdzenia i programy komputerowe, ktre zaprojektowano
lub przystosowano do celw popenienia przestpstwa komputerowego, takiego jak
przestpstwo hackingu, czy sabotau komputerowego. Za narzdzia hackerskie uwaa si
m.in. programy i skrypty zaliczane do grupy zoliwego oprogramowania. Jednym z tego typu
programw jest ko trojaski, ktry ma na celu obejcie zabezpiecze systemu. W wyniku
jego dziaania, hacker uzyskuje dostp do danych, ktre moe nastpnie usuwa,
1
2
Diana Brzeziska studentka IV roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczeciskiego.
University of Szczecin.
52 | S t r o n a
modyfikowa, a take przesya na inny komputer3. Konia trojaskiego uytkownik

zazwyczaj pobiera niewiadomie wraz z nieszkodliwym oprogramowaniem. Napisanie tego
typu programu jest trudne i wymaga specjalistycznej wiedzy. Z tego wzgldu hackerem jest
zazwyczaj osoba, ktra posiada umiejtnoci techniczne i wiedz informatyczn,
a szczeglnie wykazuje si du znajomoci wielu jzykw programowania. Sytuacja
zmienia si w momencie kiedy narzdzia hackerskie zostaj udostpnione do uytku
osobom trzecim. Do korzystania z nich, nie jest potrzebna specjalistyczna wiedza z dziedziny
programowania, w zasadzie kada osoba, posiadajca elementarn wiedz techniczn, za
pomoc narzdzi hackerskich, jest w stanie uzyska nieuprawniony dostp do systemu
informatycznego. Z tego wzgldu narzdzia te uwaa si za programy stanowice realne
zagroenie dla cyberprzestrzeni4.
Zagroenie to zostao dostrzeone przez spoeczno midzynarodow i uregulowane
w art. 6 Konwencji Rady Europy o cyberprzestpczoci. W polskim kodeksie karnym
problematyka ta zostaa umiejscowiona w art. 269b. ustawy z 18 marca 2004 r. o zmianie
ustawy Kodeks Karny, ustawy - Kodeks postpowania karnego oraz ustawy - Kodeks
wykrocze. Przepis ten ju wwczas spotka si ze spor krytyk, ze wzgldu na zbyt szerok
penalizacj, jak rwnie bdy w katalogu przestpstw, zawartych w tym przepisie. Jednak
ustawodawca nie zdecydowa si na jego nowelizacj.
Celem artykuu jest omwienie problematyki narzdzi hackerskich w polskim prawie
karnym oraz wykazanie potrzeby nowelizacji art. 269b k.k. W artykule wskazano, i
uytkowanie narzdzi hackerskich prowadzi do powstania nowej grupy hackerw, ktrzy
nie musz cechowa si specjalistyczn wiedz z dziedziny programowania. W wyniku czego
dochodzi do rozszerzenia grupy osb, ktre s w stanie dopuci si przestpstw
komputerowych. W celu, zapewnienia skutecznej, ochrony przed zagroeniem pyncym z
uytkowania narzdzi hackerskich, naley odpowiednio dostosowa polsk regulacj zawart
w art. 269b k.k.
POJCIE NARZDZI HACKERSKICH W KONWENCJI O CYBERPRZESTPCZOCI

Pod pojciem narzdzi hackerskich, naley rozumie, m.in. skrypty, programy
zaliczane do grupy zoliwego oprogramowania, programy suce do przeprowadzania
atakw odmowy usugi, wirusy, robaki, konie trojaskie, rootkity, skanery portw, czy
programy suce do amania hase i kodw 5. Tego typu programy okrela si jako cyberbro
(cyberweapons), definiowan jako narzdzia suce do walki w sieci. Dzielimy je na te o:
F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za hacking i inne przestpstwa przeciwko danym komputerowym

i systemom informatycznym, Warszawa 2016, s. 182-183.
4
Cyberprzestrze rozumie si jako przestrze wirtualn, ktra umoliwia komunikacj midzy komputerami
lub innymi mediami cyfrowymi poczonymi sieci; http://sjp.pwn.pl/sjp/cyberprzestrze;2553915 (10.04.2016).
5
F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za hacking i inne przestpstwa przeciwko danym komputerowym
i systemom informatycznym, Warszawa 2016, s. 182.
3
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 53
charakterze ofensywnym programy suce dziaaniom destrukcyjnym, ktre zostay

utworzone przez hackerw 6. Do tej grupy zaliczy moemy wanie narzdzia
hackerskie, np. Cain&Abel.
charakterze defensywnym programy, ktrych zadaniem jest zapewnienie bezpieczestwa
systemom komputerowym, sieci oraz przetwarzanych w nich danych 7, np. firewalle8.
W praktyce jednak rozrnienie tych programw nastrcza sporych trudnoci. Granice
pomidzy programami o charakterze defensywnym i ofensywnym s nieostre. Prowadzi to do
powstania programw o tzw. dwoistej naturze, ktre stosowane s zarwno przez hackerw
do ataku internetowego, jak i przez administratorw systemu do sprawdzenia prawidowoci
zapr systemowych 9.
Cain&Abel moe by przykadem programu o dwoistej naturze. Jest to darmowe
narzdzie suce do odzyskiwania hase w systemie Windows. Program amie zaszyfrowane
hasa stosujc sowniki, podsuchuje sieci, dekoduje zakodowane hasa, odzyskuje klucze
sieci bezprzewodowych, wykrywa ukryte hasa oraz analizuje protokoy10. Program jest
udostpniany na licencji freeware 11. Mona pobra go w wielu serwisach, a wic dostpno
do niego jest wzgldnie atwa. Dedykowany jest dla administratorw sieci, nauczycieli,
konsultantw zajmujcych si bezpieczestwem, ledczych, itp. 12. Zatem jest to program
uytkowy. Bez trudu jednak mona go wykorzysta jako narzdzie hackerskie.
POJCIE NARZDZI HACKERSKICH W POLSKIM PRAWIE KARNYM

Cho polskie prawodawstwo nie definiuje wprost pojcia narzdzi hackerskich, na
podstawie art. 269b k.k. mona je uzna za programy komputerowe przystosowane do
popenienia przestpstwa okrelonego w art. 165 1 pkt 4, art. 267 3, art. 268 1 albo 2
w zwizku z 1, art. 269 2 albo art. 269a. Uznaje si za nie rwnie hasa komputerowe,
kody dostpu lub inne dane umoliwiajce dostp do informacji przechowywanych
w systemie komputerowym lub w sieci teleinformatycznej.
Zwrot programy komputerowe przystosowane do popenienia przestpstwa powoduje
trudnoci interpretacyjne. Jak susznie wskazuje P. Siemkowicz, rozrnienie narzdzi
hackerskich od legalnych programw komputerowych w praktyce moe okaza si
Ibidem, s. 183.
Ibidem.
8
Firewalle to tzw. ciana przeciwogniowa. Najprociej mwic jest to program zabezpieczajcy sie przed
nieuprawnionym dostpem z zewntrz.
9
P. Siemkowicz, Przestpstwa skierowane przeciwko poufnoci, integralnoci i dostpnoci danych oraz
systemw komputerowych w polskim kodeksie karnym - z uwzgldnieniem aktualnych zmian nowelizacyjnych,
CBKE e-biuletyn, s. 17.
10
http://download.komputerswiat.pl/bezpieczenstwo/odzyskiwanie-danych/cain-abel (10.04.2016).
11
Freeware to licencja oprogramowania, ktra pozwala na bezpatne uytkowanie i rozpowszechnianie
programw. Licencja nie zezwala na sprzeda programw, dokonywanie w nich zmian; http://zsp.szubin.pl
/zadania/Pomoce/Licencje/rodzaje_licencji.html (10.04.2016).
12
Ibidem.
7
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
54 | S t r o n a
problematyczne 13. Administratorzy systemw korzystaj z legalnych programw

komputerowych, ktre zostay napisane w celu testowania sprawnoci systemw
komputerowych oraz ich stabilnoci. Analitycy systemw komputerowych potwierdzaj
skuteczno zabezpiecze poprzez symulowanie prb atakw 14. Z tego wzgldu programy,
z ktrych korzystaj administratorzy systemw, zblione s w swoim dziaaniu do programw
hackerskich. Kwestia ta staje si problematyczna przy prbie rozrnienia programu
hackerskiego od programu uytkowego 15. Przede wszystkim ze wzgldu na programy
o dwoistej naturze, o ktrych ju wspomniaam.
P. Siemkowicz, w celu rozwizania problemu interpretacyjnego, proponuje
zastosowanie rozrnienia funkcjonalnego. Wedug niego program staje si narzdziem
hackerskim wycznie wtedy, gdy zostanie uyty bezporednio do ataku hackerskiego spoza
sieci, w celu jakiejkolwiek ingerencji w nienaruszalno innego systemu komputerowego.
Natomiast w sytuacji gdy program o podobnych cechach suy administratorowi systemu do
jego testowania wewntrz systemu, bez wyrzdzania szkody w systemie, jest on wwczas
programem uytkowym 16. Jednake ten tok mylenia moe by zawodny, bowiem nie
obejmuje on wszystkich moliwych sytuacji wykorzystania tego typu programw.
Natomiast jeli chodzi o hasa komputerowe i kody dostpu, definicja zaproponowana
przez W. Wrbla, wydaje si dostatecznie jednoznaczna:
pojcie hase komputerowych i kodw dostpu stanowi egzemplifikacje danych,
umoliwiajcych dostp do informacji przechowywanych w systemach informatycznych
i sieciach teleinformatycznych. Z reguy jest to cig znakw w postaci elektronicznej,
ktrych wprowadzenie do systemu umoliwia dokonywanie w nim okrelonych operacji 17.
Na chwil obecn nie dysponujemy definicj, ktra pozwoliaby jednoznacznie
oddzieli programy nielegalne, od programw legalnych. Problem polega na tym, e kady
z programw legalnie wytworzonych moe zosta wykorzystany w celach przestpczych,
wbrew woli ich producenta. Podobnie wyglda sytuacja z hasami komputerowymi i kodami
dostpw. Hackerzy potrafi je wykra, a to ju stanowi potencjalne zagroenie dla danych,
ktre zostay za ich pomoc zabezpieczone.
13
P. Siemkowicz, op. cit., s. 17.

Ibidem.
15
Oprogramowanie uytkowe oferuje bezporedni kontakt z czowiekiem, realizuje wic interakcj
z uytkownikiem komputera. Przeznaczone jest do wykonywania czynnoci oraz rozwizywania problemw
zadanych przez uytkownika, np. arkusz kalkulacyjny; https://pl.wikipedia.org/wiki/Oprogramowanie_uytkowe
(10.04.2016).
16
P. Siemkowicz, op. cit., s. 17.
17
A. Zoll (red.), Kodeks karny. Cz szczeglna tom II, komentarz art. 117-277 K.K., Warszawa 2013, s.
1529.
14
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 55
REGULACJA ART. 269B K.K.

B. Kunicka-Michalska wskazuje, e bezporednim przedmiotem ochrony art. 269b k.k.
jest poufno, integralno, i dostpno danych informatycznych i systemw, a zarazem
bezpieczestwo informacji przetwarzanych elektronicznie18. Ten przedmiot ochrony
waciwy jest rwnie dla przestpstw wymienionych w art. 269b k.k.
Ustawodawca kryminalizuje nastpujce sposoby dziaania sprawcy:
19
wytwarzanie takich urzdze/programw/hase komputerowych/kodw dostpu;
pozyskiwanie 20 takich urzdze/programw/hase komputerowych/kodw dostpu;
21
zbywanie takich urzdze/programw/hase komputerowych/kodw dostpu;
udostpnianie innym osobom 22 takich urzdze/ programw/ hase komputerowych/
kodw dostpu.
Zatem przepis ten penalizuje czynnoci przygotowawcze (wytwarzanie/ pozyskiwanie/
zbywanie/ udostpnianie innym osobom) podejmowane w celu dokonania jednego
z wymienionych w tym artykule przestpstw, a wic art. 165 1 pkt 4 (sprowadzenie
niebezpieczestwa dla ycia lub zdrowia wielu osb albo dla mienia w wielkich rozmiarach
poprzez zakcanie, uniemoliwianie lub wywarcie w inny sposb wpywu na automatyczne
przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych), art. 267
3 (nielegalny podsuch i inwigilacja za pomoc urzdze technicznych i programw
komputerowych), art. 268a 1 albo 2 w zwizku z 1 (naruszenie integralnoci danych,
utrudnianie dostpu do danych oraz zakcanie ich przetwarzania), art. 269 2 (sabota
komputerowy) albo art. 269a (zakcenie pracy systemu komputerowego lub sieci
teleinformatycznej), a take hasa komputerowe, kody dostpu lub inne dane umoliwiajce
dostp do informacji przechowywanych w systemie komputerowym lub sieci
teleinformatycznej.
KRYTYKA REGULACJI ART. 269B K.K.

W katalogu przestpstw w art. 269b k.k. ustawodawca nie uwzgldni art. 267 1 k.k.
(uzyskanie dostpu bez uprawnienia do informacji dla niego nieprzeznaczonej przez
podczenie si do sieci telekomunikacyjnej lub przez przeamanie albo ominicie
elektronicznego, magnetycznego, informatycznego lub innego szczeglnego zabezpieczenia),
B. Kunicka-Michalska Przestpstwo z art. 269b KK [w:] L. Gardocki (red.), System prawa karnego t. 8,
Warszawa 2013, s. 969.
19
Przez wytwarzanie rozumiemy uczestnictwo w procesie zmierzajcym do stworzenia urzdzenia lub
programu; M. Krlikowski (red.), Kodeks Karny. Cz szczeglna. Tom II, Warszawa 2013, s. 455.
20
Przez pozyskiwanie naley rozumie wejcie w posiadanie oraz moliwo korzystania, np. przez nabycie
hase komputerowych lub kodw dostpu; M. Krlikowski (red.), op. cit., s. 455.
21
Znami zbycia utosamia naley z przeniesieniem wasnoci na inn osob; M. Krlikowski (red.), op. cit., s. 455.
22
Udostpnianie oznacza uczynienie urzdze, programw komputerowych lub danych dostpnymi dla innej
osoby. W doktrynie podkrela si, e nie stanowi realizacji znamion komentowanego przestpstwa samo
poinformowanie innych osb o sposobie, w jaki mona pozyska okrelone dane czy program, np. poprzez
zamieszczenie cieki dostpu do innej witryny internetowej. Zachowanie takie moe natomiast stanowi
karalne pomocnictwo do pozyskania danych lub programw, o ktrych mowa w art. 269b k.k.; A. Zoll (red.),
op. cit., s. 1317.
18
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
56 | S t r o n a
art. 267 2 k.k. (uzyskanie dostpu bez uprawnienia do caoci lub czci systemu
informatycznego), art. 268 2 k.k. (zniszczenie, uszkodzenie, usunicie lub zmienienie zapisu
istotnej informacji, znajdujcej si na informatycznym noniku danych albo w inny sposb
udaremnienie lub znaczne utrudnienie osobie uprawnionej zapoznania si z ni przez osob
nieuprawnion), art. 269 1 k.k. (zniszczenie, uszkodzenie, usunicie, zmienienie danych
informatycznych o szczeglnym znaczeniu dla obronnoci kraju, bezpieczestwa
w komunikacji, funkcjonowania administracji rzdowej, innego organu pastwowego lub
instytucji pastwowej albo samorzdu terytorialnego albo zakcenie lub uniemoliwienie
automatycznego przetwarzania, gromadzenia lub przekazywani takich danych).
Wydaje si, e ze wzgldu na pominicie tych przestpstw konstrukcja tego artykuu
jest wadliwa. Ustawodawca nie zdecydowa si wskaza w jego treci hackingu sensu stricto
(nieuprawnionego uzyskania informacji z art. 267 1 k.k. oraz nieuprawnionego dostpu do
systemu informatycznego z art. 267 2 k.k.) 23. Biorc wic pod uwag, to e narzdzia
hackerskie su m.in. do nieuprawnionego uzyskania informacji, a przede wszystkim do
nieuprawnionego uzyskania dostpu do systemu informatycznego, to nieumieszczenie w tym
katalogu, art. 267 1 k.k. jest przeoczeniem ustawodawcy.
W art. 269b k.k. nie uwzgldniono rwnie art. 269 1, ktry penalizuje zniszczenie,
uszkodzenie, usunicie, zmienienie danych informatycznych o szczeglnym znaczeniu dla
obronnoci kraju, bezpieczestwa w komunikacji, funkcjonowania administracji rzdowej,
innego organu pastwowego lub instytucji pastwowej albo samorzdu terytorialnego,
zakcenie lub uniemoliwienie automatycznego przetwarzania, gromadzenia lub
przekazywani takich danych. Za to zdecydowano si uwzgldni art. 269 2 k.k., w ktrym
stypizowano zachowanie polegajce na zniszczeniu albo wymienieniu informatycznego
nonika danych lub zniszczeniu albo uszkodzeniu urzdzenia sucego do automatycznego
przetwarza, gromadzenia lub przekazywania danych informatycznych. Niezwykle trudno
poj takie dziaanie ustawodawcy. Nie sposb bowiem znale program komputerowy, haso
komputerowe albo kod dostpu, ktry byby w stanie zniszczy lub wymieni informatyczny
nonik danych albo w jakikolwiek inny sposb dokona jego fizycznego uszkodzenia.
Wydaje si rwnie, e fizyczne uszkodzenie informatycznego nonika danych nie ley
w krgu zainteresowa hackerw, jak wskazuje B. Hoyst:
Hakerzy d do zdobycia dostpu do informacji wybranej sieci przez Internet,
wykorzystujc zarwno luki bezpieczestwa w systemach, w ktrych pracuj serwery
Internetu, bdy w protokoach transmisji danych i konfiguracji serwerw WWW, jak
i destabilizujc systemy zabezpiecze 24.
23
24
F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za hacking, op. cit., s. 335.

B. Hoyst, Kryminologia, Warszawa 2009, s. 403.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 57
Moliwym jest, e w tej kwestii doszo do bdu ustawodawcy. Zamiast art. 269 1 k.k,
znalaz si w nim art. 269 2 kk. Jeeli tak jest, to niestety ustawodawca do tej pory nie
zdecydowa si naprawi tego bdu.
Przepis nie zawiera rwnie adnych wycze. Zdaniem B. Kunickiej-Michalskiej,
wobec administratorw sieci, czy osb zajmujcych si bezpieczestwem systemw
informatycznych, jako dziaajcych w ramach praw i obowizkw, ma miejsce wyczenie
odpowiedzialnoci karnej 25. Za tak interpretacj przemawia art. 6 ust. 2 Konwencji
o cyberprzestpczoci:
Art. 6 ust. 2. Niniejszego artykuu nie naley interpretowa jako majcego na celu
pocignicie do odpowiedzialnoci karnej w przypadku, kiedy produkcja, sprzeda,
pozyskiwanie z zamiarem wykorzystania, importowanie, dystrybucja lub inne
udostpnianie lub posiadanie, o ktrym mowa w ustpie 1 niniejszego artykuu, nie jest
dokonywane w celu popenienia przestpstwa okrelonego zgodnie z artykuami 2-5
niniejszej konwencji, jak w przypadku dozwolonego testowania lub ochrony systemu
informatycznego.
Jednak za F. Randoniewiczem naley podkreli, i dla bytu tego przestpstwa,
zgodnie z Konwencj o cyberprzestpczoci, musi by speniony po pierwsze wymg, by
sprawca mia zamiar, by narzdzie zostao uyte do popenienia przestpstwa okrelonego
w art. 2-5, a wic by dziaa w zamiarze kierunkowym26. Nietrudno zauway, i nasza
regulacja nie do koca odpowiada temu kryterium.
Cz znamion przestpstwa, z art. 269b k.k., wymaga by sprawca dziaa w zamiarze
bezporednim, np. powzicie decyzji o wytworzeniu, zbyciu programu. Jednak pozostae
znamiona sprawca moe wypeni w zamiarze ewentualnym, np. przystosowanie programu
komputerowego lub urzdzenia do popenienia przestpstwa, udostpnienie programu innym
osobom. W art. 269b k.k. nie umieszczono wymogu popenienia czynu zabronionego
w okrelonym celu, nie moemy wic uzna go za przepis kierunkowy. Nie wymaga si,
bowiem od sprawcy dziaania w zamiarze kierunkowym27, co bez wtpienia uatwioby
interpretacj tego przepisu. Pozwalaoby bowiem na wyczenie odpowiedzialnoci
administratorw sieci, czy osb zajmujcych si bezpieczestwem systemw
informatycznych, gdy wytwarzajc tego typu programy lub udostpniajc je innym osobom
nie dziaayby w zamiarze kierunkowym, a wic w celu popenienia przestpstwa z art. 269
k.k. Nie zostao to jednak sformuowane w przepisie.
Niestety na krytyk zasuguje rwnie nieostra definicja programu przystosowanego do
popenienia przestpstwa. Po drugie, urzdzenia i programy komputerowe musz by
zaprojektowane lub przystosowane gwnie do popenienia ktrego z przestpstw
Cyt za F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za hacking, op. cit., s. 336.

Ibidem.
27
. Pohl, Prawo karne. Wykad czci oglnej, Warszawa 2013, s. 136.
25
26
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
58 | S t r o n a
okrelonych w Konwencji o cyberprzestpczoci28. Zdaniem F. Randoniewicza, po

pierwsze, w przepisie tym mowa jest o programach przystosowanych do okrelonych
dziaa. Istnieje zatem problem, jak oceni dziaanie twrcy programu speniajcego kilka
funkcji (tzw. programy o podwjnej naturze), uytego nastpnie przez osob trzeci w celach
przestpczych, ktrych autor by sobie nie yczy29. W peni podzielam zdanie
F. Randoniewicza, w tej kwestii. Jak ju wskazywaam, przykadowym programem
o podwjnej naturze jest Cain&Abel. Twrca programu stworzy go co prawda do amania
zaszyfrowania hase, podsuchiwania sieci, dekodowania hase, itp., ale z zaoenia program
ten przeznaczony jest dla administratorw sieci, nauczycieli, czy ledczych. yczeniem autora
zdecydowanie nie byo jego wykorzystywanie przez hackerw. Nie zmienia to jednak faktu,
e program ten moemy uzna za narzdzie hackerskie. Istnienie programw o podwjnej
naturze uwidacznia zbyt szerok kryminalizacj tego przepisu.
HACKER, KTRY NIE PROGRAMUJE

Szybki rozwj narzdzi hackerskich spowodowa, e liczba potencjalnych sprawcw
przestpstwa hackingu znacznie wzrosa. Zmieniy si rwnie cechy, ktre charakteryzuj
sprawcw. W wyniku czego grupa tzw. hackerw wci ulega powikszeniu.
Wedug statystyk z 2012 roku, przestpstwa hackingu dopuszczaj si gwnie
osoby w wieku 17-20 lat (okoo 40 proc.). Kolejne dwie grupy rwnie zasuguj na uwag:
osoby w przedziale 21-25 lat popeniaj 25 proc. przestpstw, za te w wieku 26-30 lat
26 proc.30. Jak wida sprawcami tego typu czynu s ludzie modzi. Dla porwnania osoby
w wieku 51-60 lat stanowi zaledwie 1 proc. A 51 proc.31 z tych osb posiadao
wyksztacenie rednie, a 20 proc. wysze32. Kady z tych sprawcw musia posiada
podstawow wiedz na temat programowania. Niekoniecznie musiao to oznacza
wyksztacenie w tym kierunku. Wystarczyy predyspozycje i umiejtnoci.
Bardziej aktualne statystyki odpowiadaj tym poprzednim. Nadal gwnymi sprawcami
hackingu s ludzie modzi w wieku 17-30 lat [17-20 lat (30 proc.); 21-25 lat (25 proc.); 26-30 lat
(19 proc.)]33. Statystyki dotyczce ich wyksztacenia nie ulegy zmianie. Najczstszymi
sprawcami hackingu ponownie okazuj si osoby z wyksztaceniem rednim 51 proc. oraz
wyszym 20 proc.34. Co nie oznacza, e niebawem ta sytuacja nie ulegnie zmianie.
Dzisiaj przestpstwa hackingu na mniejsz skal moe dopuci si w zasadzie kady.
Narzdzia hackerskie zdecydowanie nam to uatwiaj. Umoliwiaj bowiem osobom
z elementarn wiedz z dziedziny informatyki popeni przestpstwo. Sprawia to, e grupa
F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za hacking, op. cit., s. 336.
Ibidem, s. 335.
30
F. Randoniewicz, Odpowiedzialno karna za przestpstwo hacking, op. cit., s. 58.
31
Ibidem.
32
Ibidem.
33
F. Randoniewicz,, Odpowiedzialno karna za hacking, op. cit., s. 440-441.
34
Ibidem.
28
29
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 59
potencjalnych sprawcw ulega powikszeniu. Dla przykadu program Cain&Abel, o ktrym

ju wspomniaam, jest bardzo atwo dostpny. Jego obsuga moe wyda si skomplikowana,
ale w Internecie dostpnych jest mnstwo instrukcji, oraz tutoriali na temat jego funkcji
i zastosowa. Nie trzeba mie ogromnej wiedzy z dziedziny informatyki eby z niego
korzysta. Kto wytworzy tego typu program, sprzeda go, a osoba ktra go kupi staje si
potencjalnym sprawc przestpstwa hackingu.
Liczba postpowa wszczynanych na podstawie art. 269b k.k. z roku na rok wzrasta.
W 2005 roku byo ich zaledwie 6 (stwierdzono 6 przestpstw)35, w 2014 roku ju
47 (stwierdzono 43 przestpstwa)36. Z roku na rok ronie rwnie liczba postpowa
wszczynanych na podstawie art. 267 k.k. W 1999 roku wszczto 182 postpowania
(stwierdzono 113 przestpstw), w 2005 roku wszczto 430 postpowa (stwierdzono
260 przestpstw), a w 2014 roku a 2868 postpowa (stwierdzono 1901 przestpstw)37.
Narzdzia hackerskie ju od lat maj wpyw na t sytuacj. Przestpstwo hackingu
przestao by zarezerwowane dla osb, ktre posiadaj specjalistyczn wiedz z dziedziny
programowania oraz specjalistyczny sprzt. Dziki moliwoci wykorzystania narzdzi
hackerskich, przestpstwa tego moe dopuci si osoba, ktra posiada standardowy
komputer oraz potrafi poprawnie pobra program z Internetu i go zainstalowa. Samo
korzystanie z tego typu programw rwnie nie nastrcza wikszych trudnoci, gdy
w Internecie istnieje mnstwo witryn, ktre zawieraj praktyczne instrukcje.
PODSUMOWANIE
Przepis art. 269b k.k. mia stanowi swego rodzaju panaceum na problem atwo
dostpnych narzdzi hackerskich. Z zaoenia mia wskaza czym s tego rodzaju narzdzia
oraz w jakich przypadkach lub w jakim celu zabronione jest ich wytwarzanie, pozyskiwanie,
zbywanie lub udostpnianie osobom trzecim. Niestety ustawodawca dokona zbyt szerokiej
kryminalizacji tego przepisu.
Obecnie nie reguluje on sytuacji osb, ktre zawodowo zajmuj si wytwarzaniem,
zbywaniem, przystosowaniem lub udostpnianiem innym osobom upowanionym programw
komputerowych lub urzdze, ktre mogyby zosta wykorzystane do popenienia
przestpstwa, pomimo tego, e wcale nie zostay w tym celu utworzone. Wydaje si, e
znacznie lepszym rozwizaniem, byoby nadanie przepisowi art. 269b k.k. kierunkowoci.
Dziki temu ju na poziomie tego artykuu mona byoby wyczy dziaalno osb, ktre
posiadaj upowanienie do tworzenia programw, ktre mogyby zosta uyte jako
narzdzia hackerskie.
35
Statystyka
Policji,
http://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko14/63633,Wytwarzanie -programu -komputerowego-do-popelnienia-przestepstwa-art-269b.html (10.04.2016).
36
Ibidem.
37
Ibidem.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
60 | S t r o n a
Ustawodawca, w katalogu przestpstw z art. 269b k.k., nie umieci rwnie hackingu
sensu stricto (art. 269 1 k.k.). Ponadto zamiast art. 269 2 k.k. w katalogu umieszczono
prawdopodobnie art. 269 1 k.k. Dodanie przepisu art. 269b do kodeksu karnego
zdecydowanie byo zabiegiem susznym, jednak przepis wymaga nowelizacji, ze wzgldu na
wyej wymienione uchybienia.
Podsumowujc, masowa dostpno narzdzi hackerskich spowodowaa rozszerzenie
grupy potencjalnych sprawcw hackingu. Korzystanie z tego typu programw nie jest
skomplikowane i nie wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu programowania, co sprawia,
e nawet osoba z elementarn wiedz z dziedziny informatyki moe dopuci si tego
przestpstwa na mniejsz skal.
BIBLIOGRAFIA
Definicja W https://pl.wikipedia.org/wiki/Oprogramowanie_uytkowe.
Gardocki Lech (red.). 2013. System prawa karnego. Tom VIII. Warszawa: C.H. Beck.
Hoyst Brunon. 2009. Kryminologia. Warszawa: Lexis Nexis.
Krlikowski Micha (red.). 2015. Kodeks Karny - cz szczeglna. Tom II. Warszawa: C.H. Beck.
Kruzerowski Marek. 2003. W http://zsp.szubin.pl/zadania/Pomoce/Licencje/rodzaje
_licencji.html.
Opis programu W http://download.komputerswiat.pl/bezpieczenstwo/odzyskiwanie-danych/
cain-abel.
Pohl ukasz. 2013. Prawo karne. Wykad czci oglnej. Warszawa: Lexis Nexis.
Randoniewicz Filip. 2012. Odpowiedzialno karna za przestpstwo hackingu. Warszawa:
Instytut Wymiaru Sprawiedliwoci.
Randoniewicz Filip. 2016 rok. Odpowiedzialno karna za hacking i inne przestpstwa przeciwko
danym komputerowym i systemom informatycznym. Warszawa: Wolters Kluwer.
Siemkowicz Piotr. 2009. Przestpstwa skierowane przeciwko poufnoci, integralnoci
i dostpnoci danych oraz systemw komputerowych w polskim kodeksie karnym
z uwzgldnieniem aktualnych zmian nowelizacyjnych. CBKE e-biuletyn nr 2/2009.
W http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34363/Przestepstwa_skierowane.pdf.
Sownik jzyka polskiego PWN. W http://sjp.pwn.pl/sjp/cyberprzestrze;2553915.
Statystyka
Policji
W
http://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko14/63633,Wytwarzanie-programu-komputerowego-do-popelnienia-przestepstwa-art-269b.html.
Zoll Andrzej (red.). 2013. Kodeks karny. Cz szczeglna. Tom II. Warszawa: Wolters Kluwer.
AKTY PRAWNE
Konwencja Rady Europy o cyberprzestpczoci, sporzdzona w Budapeszcie dnia 23
listopada 2001 r., ratyfikowana dnia 28 padziernika 2014 roku. Dz.U. 2014 poz. 1514.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Anna CZUBAJ 1
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach 2
Instytut Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa
annaczubaj@poczta.fm
MIEJSCE JEDNOSTKI WE WSPCZESNYM

POJMOWANIU BEZPIECZESTWA
ABSTRAKT: Opracowanie powicone jest problematyce bezpieczestwa personalnego oraz
jego miejsca i znaczenia we wspczesnym pojmowaniu bezpieczestwa. Na pocztku
rozwaa wyjanione zostao pojcie bezpieczestwa oraz przedstawione zostay jego
podstawowe typologie. Nastpnie zdefiniowano pojcie bezpieczestwa jednostki. W dalszej
czci artykuu scharakteryzowane zostay zagroenia dla bezpieczestwa czowieka, ze
szczeglnym uwzgldnieniem majcych swoje rdo we wspczesnej cywilizacji. Na koniec
przedstawione zostay filary ochrony bezpieczestwa jednostki w prawie midzynarodowym.
SOWA KLUCZOWE: bezpieczestwo, bezpieczestwo personalne, ochrona bezpieczestwa
zagroenia bezpieczestwa
THE PLACE OF INDIVIDUALS IN MODERN

UNDERSTANDING OF SECURITY
ABSTRACT: The study is devoted to the issues of personal security and its place and
importance in the modern understanding of security. First, the concept of security is explained
and its basic typologies are presented and next there is made an attempt to define the
individuals security. Later, threats of human security, particularly, those that are the product
of present civilization are described. At the end, issues of international law dedicated to
personal security are presented.
KEY WORDS: security, personal security, security threats, security protection
WPROWADZENIE
Denie do zaspokojenia potrzeby bezpieczestwa na moliwie najwyszym poziomie
to istotny element ludzkiej egzystencji traktowanej zarwno jako byt jednostkowy, jak
i spoeczny3. Twrca psychologii spoecznej Abraham Maslow potrzeb bezpieczestwa
1
Anna Czubaj magister, absolwentka Akademii Podlaskiej w Siedlcach na kierunku matematyka (w zakresie
matematyki z fizyk), obecnie doktorantka w Instytucie Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa UPH w Siedlcach,
Dyrektor Gimnazjum im. Cypriana Norwida w Konstantynowie.
2
Siedlce University of Natural Sciences and Humanities, Social Science and Security.
3
W. Fehler, Bezpieczestwo przestrzeni publicznej, [w:] W. Fehler (red.), Bezpieczestwo publiczne
w przestrzeni miejskiej, Warszawa 2010, s. 16.
62 | S t r o n a
zaliczy do katalogu podstawowych potrzeb czowieka stawiajc j na drugim miejscu, tu za

potrzebami fizjologicznymi. Wedug A. Maslowa realizacja kolejnych kategorii potrzeb,
niezbdnych do penego rozwoju czowieka, tj. mioci i przynalenoci, szacunku oraz
samorealizacji, nie jest moliwa bez zaspokojenia tych pierwszych dwch wymienionych
kategorii. Przywoany powyej autor wyszczeglni ponadto zestaw potrzeb, ktre oglnie
okreli jako potrzeby bezpieczestwa i zaliczy do nich: stabilizacj, zaleno, opiek,
uwolnienie od strachu, lku i chaosu, potrzeb struktury, porzdku, prawa, ogranicze,
oparcia w opiekunie 4.
Bezpieczestwo przez dugi czas rozpatrywane byo z perspektywy spraw midzynarodowych,
pastwowych, wewntrznych, lokalnych i wielu innych kontekstw ycia spoecznego 5.
Rzadko, rozwaajc problemy bezpieczestwa, gwnym punktem odniesienia bya jednostka
ludzka. Czowiek by obecny w tych rozwaaniach, ale gdzie w tle, czsto w formach
porednio wyraanych trosk i obaw. Tymczasem zajmowanie si problematyk bezpieczestwa
moe mie sens tylko wwczas, gdy w konsekwencji dotyczy czowieka 6. Ponisze
opracowanie jest gosem w dyskusji o znaczeniu bezpieczestwa jednostki i jego miejsca we
wspczesnym pojmowaniu bezpieczestwa. Celem opracowania jest opis i wyjanienie
miejsca bezpieczestwa jednostki we wspczesnych koncepcjach bezpieczestwa.
DEFINIOWANIE I KLASYFIKACJA BEZPIECZESTWA

Podejmujc rozwaania na temat bezpieczestwa personalnego, warto na pocztek
dokona ustale definicyjnych. Pierwszym zagadnieniem, istotnym dla dalszych analiz jest
sposb rozumienia terminu ,,bezpieczestwo. Pojcie to w literaturze naukowej jest
definiowane na wiele sposobw. Definicje leksykalne utosamiaj bezpieczestwo z brakiem
zagroenia i poczuciem pewnoci. W Sowniku terminw z zakresu bezpieczestwa
narodowego, pojcie bezpieczestwa definiowane jest jako stan, ktry daje poczucie
pewnoci i gwarancje jego zachowania oraz szans na doskonalenie. Jedna z podstawowych
potrzeb czowieka. Jest to sytuacja odznaczajca si brakiem ryzyka utraty czego, co czowiek
szczeglnie ceni, na przykad: zdrowia, pracy, szacunku, uczu, dbr materialnych 7.
Bezpieczestwo jest naczeln potrzeb czowieka, grup spoecznych, a zarazem
najwaniejszym ich celem. Bezpieczestwo mona rozpatrywa zarwno jako stan rzeczy, jak
rwnie jako proces spoeczny, w ramach ktrego podmioty staraj si doskonali mechanizmy
A. Maslow, Motywacja i osobowo, Warszawa 1990, s. 76.

Tzw. klasyczne wymiary bezpieczestwa bezpieczestwo polityczne i militarne.
6
K. Koodziejczyk, Bezpieczestwo. Kontekst personalno-aksjologiczny, Zeszyty Naukowe WOSWL 2009,
Nr 1, s. 134.
7
J. Kaczmarek, W. epkowski, B. Zdrodowski (red.), Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa
narodowego, AON, Warszawa 2008, s. 14.
4
5
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 63
zapewniajce poczucie bezpieczestwa 8. Omawiane pojcie mona take okreli jako

obiektywn pewno gwarancji nienaruszalnoci przetrwania i swobd rozwojowych 9.
Wedug Andrzeja Czupryskiego bezpieczestwo moe by postrzegane jako aspekt
systemu wartoci, o ktry naley zabiega i ktry naley pielgnowa. Mona z tego
wnioskowa, e bezpieczestwo jest nie tylko naczeln potrzeb, lecz take prawem natury
bdcym wyznacznikiem przetrwania i rozwoju nie tylko czowieka, ale wszystkich
biologicznych istot. Proces bezpieczestwa, pomimo e nie by tak postrzegany
i definiowany, znajduje swoje uzasadnienie w instynkcie przetrwania kadego gatunku 10.
Bezpieczestwo z naukowego punktu widzenia jest pojciem wieloznacznym. Etymologii
sowa doszukujemy si w jzyku aciskim, gdzie bezpieczestwo securitas skada si
z dwch elementw: sine (bez) i cura (obawa, strach, zmartwienie), co interpretujemy
jako brak zmartwie. Czy brak obaw, zmartwie i zagroe jest wystarczajcy do
zdefiniowania bezpieczestwa? 11.
W praktyce mona wyrni dwa sposoby rozumienia bezpieczestwa. Ujcie negatywne,
w ramach ktrego bezpieczestwo traktuje si jako brak zagroe i w zwizku z tym gwn rol
przypisuje si dziaaniom dotyczcym ochrony przed tymi zagroeniami. Drugie ujcie, okrelanie
jako pozytywne postrzega bezpieczestwo z perspektywy aktywnego ksztatowania pewnoci
przetrwania, posiadania fundamentalnych wartoci i swobd rozwojowych danego podmiotu12.
Opierajc si na powyszych ustaleniach, mona zdefiniowa bezpieczestwo jako
pierwotn, egzystencjaln i naczeln warto i potrzeb czowieka, warunkujc przeycie
i rozwj jednostki i grup spoecznych 13, a take jako stan pewnoci i spokoju wynikajcy
z niskiego poziomu zagroe, posiadania pozytywnych perspektyw rozwojowych oraz
skutecznych rodkw ochrony przed negatywnie wartociowanymi zjawiskami i procesami 14.
W procesie charakterystyki istoty pojcia ,,bezpieczestwo wanym jest okrelenie
podmiotu odniesienia, czyli kto lub co ma by bezpieczne. Ze wzgldu na podmiot mona
wyrni wiele kategorii bezpieczestwa, jako, e jest ono wartoci szczegln, ktra
wszystko przenika, czy i warunkuje (). Wskutek staego poszerzania zakresu obejmuje nie
tylko tradycyjne zagadnienia militarne i polityczne, ale rwnie sprawy ekologii, surowcw
naturalnych, demografii czy kwestie socjalne 15. Prb uporzdkowania wymiarw
bezpieczestwa jest ich podzia wedug szeciu kryteriw:
J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996, s. 18.
Ibidem., s. 20.
10
A. Czupryski, Bezpieczestwo w ujciu teoretycznym, [w:] A. Czuprynki, B. Winiewski, J. Zboina (red.),
Bezpieczestwo. Teoria, badania, praktyka, Jzefw 2015, s.10.
11
Ibidem, s. 11
12
W. Fehler, Bezpieczestwo wewntrzne wspczesnej Polski. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Warszawa
2012, s. 9.
13
A. Skrabacz, Bezpieczestwo spoeczne. Podstawy teoretyczne i praktyczne. Warszawa 2012, s. 26.
14
W. Fehler, Bezpieczestwo wewntrzne, op. cit., s. 9.
15
M. Brzeziski, Rodzaje bezpieczestwa pastwa, [w:] S. Sulowski, M. Brzeziski (red.), Bezpieczestwo
wewntrzne pastwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 33.
8
9
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
64 | S t r o n a
podmiotowego bezpieczestwo jednostkowe, lokalne, narodowe, midzynarodowe

i globalne;
przedmiotowego bezpieczestwo militarne, polityczne, ekonomiczne, ekologiczne,
kulturowe i spoeczne;
przestrzennego bezpieczestwo miejscowe, lokalne, subregionalne i regionalne;
znaczenia bezpieczestwo przejawia si jako stan, poczucie, proces, cel, warto,
potrzeba, struktura, organizacja;
skadnikw bezpieczestwo negatywne (tylko przetrwanie) oraz pozytywne
(przetrwanie i swoboda rozwoju);
obszaru organizacji bezpieczestwo wewntrzne i zewntrzne 16.
Bezpieczestwo, jak wida ma wiele zrnicowanych wymiarw, ktrych lista pozostaje
otwarta. Kwestie bezpieczestwa analizowane s najczciej w odniesieniu do spraw
midzynarodowych, pastwowych, wewntrznych, lokalnych, rzadziej podmiotem rozwaa
jest czowiek. Dlatego istotne jest przyblienie pojcia bezpieczestwa personalnego.
POJCIE BEZPIECZESTWA JEDNOSTKI

Oprcz wyej wymienionych kryteriw podziau bezpieczestwa istnieje take
dychotomiczny podzia na bezpieczestwo personalne i strukturalne. Bezpieczestwo personalne
polega na stworzeniu czowiekowi (osobie, jednostce ludzkiej) takich wielorakich warunkw
egzystencji, ktre, jeli zostan przez niego odpowiednio skonsumowane, zapewni mu peny
rozwj osobowy samorealizacj17. Bezpieczestwo strukturalne odnosi si natomiast do strony
instytucjonalnej i organizacyjnej ycia spoecznego w kontekcie lokalnym, pastwowym,
regionalnym i midzynarodowym. Jego istota polega na takim ukierunkowaniu dziaalnoci
wszystkich instytucji ycia spoecznego, waciwych dla wielorakich jego wymiarw, aby
ich dziaanie, a przede wszystkim jego efekty, gwarantoway bezpieczestwo personalne 18.
Koncepcja human security, czyli bezpieczestwa jednostki (osoby ludzkiej) staa si
kolejnym stadium ewolucji koncepcji poszerzonego ujmowania bezpieczestwa. Termin
human security upowszechni Raport Organizacji Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju
(UNDP) z 1994 roku 19. W przywoanym dokumencie autorzy podjli prb interpretacji
pojciowej bezpieczestwa jednostki i zwizku pomidzy zrwnowaonym rozwojem
ludzkoci a bezpieczestwem. Autorzy raportu uznali, e zagadnienie bezpieczestwa zbyt
dugo rozumiane byo jako bezpieczestwo terytorium wolnego od zewntrznej agresji, jako
ochrona narodowego interesu w polityce zagranicznej lub jako wiatowe bezpieczestwo
wolne od nuklearnego zagroenia. Dla wikszoci ludzi brak poczucia bezpieczestwa
M. Brzeziski, op. cit., s. 34
K. Koodziejczyk, Bezpieczestwo op. cit., s. 140
18
Ibidem.
19
United Nations Development Program, Human Development Report 1994, http://hdr.undp.org/sites/default/
files/reports/255/hdr_1994_en_complete_nostats.pdf (16.02.2016).
16
17
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 65
wynika raczej z obawy o codzienny byt, ni ze strachu przed wiatow katastrof 20.
W Raporcie wyszczeglnione zostay dwa gwne nurty koncepcji human security. Pierwszy
oznacza wolno od takich problemw, jak gd, choroby i represje ze wzgldu na
pochodzenie, ras, pe, wyznanie czy pogldy polityczne. Drugi nurt okrela bezpieczestwo
jako ochron przed nagymi i bolesnymi wydarzeniami w yciu codziennym, czy to w domu,
w pracy, czy te w spoeczestwie 21. Ponadto autorzy raportu sformuowali cztery
podstawowe wasnoci bezpieczestwa czowieka we wspczesnym wiecie:
jest to pojcie uniwersalne, poniewa dotyczy wszystkich ludzi na caym wiecie,
niezalenie od miejsca zamieszkania;
wszystkie wymiary bezpieczestwa s wspzalene, wzajemnie powizane;
bezpieczestwo jest atwiejsze do zapewnienia przez profilaktyk i zapobieganie ni
pniejsz interwencj i niwelowanie skutkw jego naruszenia;
obiektem zainteresowania jest czowiek, a nie pastwo 22.
W koncepcji human security wskazuje si rwnie na siedem dziedzin (rodzajw)
bezpieczestwa istotnych z perspektywy podmiotu, jakim jest czowiek. Mowa tu
o bezpieczestwie ekonomicznym, ywnociowym, zdrowotnym, ekologicznym, fizycznym,
spoecznym (wizi spoeczne) i politycznym.
Zatem bezpieczestwo personalne mona okreli jako ograniczenie do minimum
przey negatywnych jednostki, wynikajcych z jej uczestnictwa w yciu spoecznym, ktre
przejawiaj si w postaci lku lub strachu. S to stany emocjonalne, ktre czowiek przeywa
na co dzie i ktrych nie sposb unikn. Lk dotyczy zagroe spoecznych, np. przed utrat
pracy, rozpadem zwizku, egzaminem. Strach natomiast jest waciwy dla sytuacji zagroenia
fizycznego, np. doznanie uszczerbku na zdrowiu w wyniku napaci lub wypadku.
Bezpieczestwo personalne ma charakter indywidualny i jest uzalenione od struktury
osobowoci czowieka 23.
Krzysztof Drabik, definiujc bezpieczestwo jednostki, zwraca uwag na czynniki
(pozytywne i negatywne), identyfikowane przez bezpieczestwo personalne, ktre bezporednio
ksztatuj jednostkowe poczucie pewnoci trwania. Wedug tego autora bezpieczestwo
personalne okrela warunki cigoci trwania jednostki jako konkretnego indywiduum.
Z pozycji jednostkowej interpretowane s uwarunkowania bezpieczestwa, ktre ma
przede wszystkim charakter indywidualny i konkretny. Moemy wwczas mwi
o bezpieczestwie przez pryzmat caociowej kondycji fizycznej, psychicznej, duchowej,
20
K.P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne w poszerzonej agendzie studiw nad bezpieczestwem (szkoa
kopenhaska i human security), [w:] S. Sulowski, M. Brzeziski (red.), Bezpieczestwo wewntrzne pastwa.
Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 69-70.
21
D. Kamierczak-Pec, Od bezpieczestwa pastwa do bezpieczestwa ludzkiego. Ewolucja pojcia bezpieczestwa
w rzeczywistoci ponowoczesnej, [w:] M. Kubiak, P. arkowski (red.), Wspczesne bezpieczestwo jednostkowe,
Warszawa-Siedlce 2013, s. 55-56.
22
Vide K. P. Marczuk, op. cit. [w:] S. Sulowski, M. Brzeziski (red.), op. cit.
23
K. Koodziejczyk, Personalny wymiar bezpieczestwa, Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej 2010, Nr 1, s. 9798.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
66 | S t r o n a
intuicyjnej podmiotu. Std wywodzi si poczucie bezpieczestwa jako subiektywny

odbir konfiguracji warunkw ycia jednostki, uznanej przez ni w kategorii pewnoci
trwania (bezpieczestwa) bd zagroenia 24.
Z kolei Fen Osler Hampson analizujc zakres zagadnienia bezpieczestwa jednostki
wskazuje trzy odmienne koncepcje tego pojcia. Pierwsza z nich okrela bezpieczestwo
jednostki w kategoriach praw naturalnych i rzdw prawa. Koncepcja ta opiera si na
centralnym dla liberalizmu uznaniu podstawowych praw czowieka (do ycia, wolnoci
i denia do szczcia), ktre spoeczno midzynarodowa obowizana jest chroni i wspiera.
Druga koncepcja bazuje na humanitaryzmie. W ten nurt wpisuj si midzy innymi dziaania na
rzecz pogbiania i wzmacniania prawa midzynarodowego w kwestii ludobjstwa i zbrodni
wojennych czy eliminacji broni szczeglnie niebezpiecznej dla ludnoci cywilnej. Z tej
koncepcji wywodzi si te idea interwencji humanitarnych, majcych na celu popraw
podstawowych warunkw ycia uchodcw i innych grup ludzi oderwanych od wasnych
domw i spoecznoci z powodu konfliktw zbrojnych. Trzecia koncepcja, w duym stopniu
uksztatowana przez idee sprawiedliwoci spoecznej, w sposb bardzo szeroki ujmuje
bezpieczestwo jednostki. Swoim zakresem obejmuje rne formy zagroe dla podstaw
utrzymania jednostek oraz ich dobrostanu (np. gospodarcze, ekologiczne, spoeczne) i szeroko
rozumie zagroenia (realne lub potencjalne) dla przetrwania i zdrowia jednostek 25.
Naley podkreli, e koncepcji human security nie mona traktowa jako alternatywy
dla teorii i praktyki bezpieczestwa narodowego. Zarwno bezpieczestwo czowieka jak
i bezpieczestwo pastwa nie wykluczaj si, a jedynie wzajemnie uzupeniaj. Trudno
bowiem mwi o bezpieczestwie pastwa, gdy brak jest poczucia bezpieczestwa u jego
obywateli, i odwrotnie 26.
ZAGROENIA DLA BEZPIECZESTWA JEDNOSTKI

Bezpieczestwo nie jest stanem stabilnym. Jest to ustawicznie zmieniajcy si proces
oraz nieodczny skadnik ludzkiego ycia. Nie jest moliwe cakowite wyeliminowanie
sytuacji, ktre stwarzaj zagroenia. Aby mc analizowa kwesti zagroe bezpieczestwa
w odniesieniu do jednostki naley najpierw zdefiniowa, czym jest zagroenie. W literaturze
przedmiotu wystpuj rne okrelenia tego pojcia. Jedna z definicji wyjania je odwoujc
si do kategorii sytuacji trudnych. Zgodnie z t definicj zagroenie ma miejsce wtedy, gdy
w czowieku rodzi si obawa o utrat wysoko cenionych wartoci z wasnym yciem na
pierwszym miejscu 27. Zatem przez zagroenie mona rozumie:
K. Drabik, Bezpieczestwo personalne i strukturalne w perspektywie filozoficznej, [w:] K. Drabik (red.),
Natura bezpieczestwa w perspektywie personalnej i strukturalnej, Warszawa 2013, s. 38-39.
25
F.O. Hampson, Bezpieczestwo jednostki, [w:] P.D. Williams (red.), Studia bezpieczestwa, Krakw 2012, s. 227.
26
A. Urbanek, Ludzki wymiar bezpieczestwa [w:] A. Urbanek (red.) Wybrane problemy bezpieczestwa.
Dziedziny bezpieczestwa, Supsk 2013, s. 50.
27
T. Tomaszewski, Wstp do psychologii, Warszawa 1971, s. 124.
24
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 67
grob pojawienia si szkody;

niebezpieczn sytuacj, ktra moe doprowadzi do powstania szkody;
potencjalne warunki, ktre aktywizujc si w sekwencj zdarze mog doprowadzi do strat;
sytuacj, ktra moe prowadzi do obrae lub utraty zdrowia;
rdo niebezpieczestwa;
rdo moliwych obrae lub utraty zdrowia;
niebezpieczestwo 28.
Zagroenia to z jednej strony pewien stan psychiczny lub wiadomociowy wywoany
postrzeganiem zjawisk, ktre subiektywnie ocenia si jako niekorzystne lub niebezpieczne,
a z drugiej strony to czynniki obiektywnie powodujce stany niepewnoci i obaw 29. Marian
Cielarczyk definiuje zagroenia jako niekorzystne i niebezpieczne dla ywotnych interesw
i podstawowych wartoci danego podmiotu (jednostkowego lub zbiorowego) dziaania innych
uczestnikw ycia spoecznego 30.
Analizujc zagadnienie zagroe dla bezpieczestwa personalnego, naley zauway,
e niejednokrotnie zagroenia te bd odnosiy si take do bezpieczestwa wewntrznego.
To, co stanowi zagroenie dla czowieka moe by rwnie zagroeniem dla caego
spoeczestwa. Z kolei zagroenia danego spoeczestwa s jednoczenie zagroeniami
jednostki. W przywoywanym wczeniej Raporcie UNDP z 1994r. sformuowanych zostao
sze kategorii zagroe globalnych dla bezpieczestwa caej ludzkoci:
niekontrolowany przyrost demograficzny;
nierwny poziom rozwoju gospodarczego;
nadmierne migracje;
degradacja rodowiska naturalnego;
produkcja i handel narkotykami;
midzynarodowy terroryzm.
W Raporcie UNDP z 1999 roku dotyczcym globalizacji 31, dodatkowo podkrelono
konieczno walki z takimi zagroeniami, jak midzynarodowa przestpczo, niszczenie
rodowiska naturalnego oraz konieczno wspierania odmiennych kultur.
Dynamika zidentyfikowanych wspczenie zagroe nie pozwala na stworzenie trwaej
ich klasyfikacji. Oglnie zagroenia bezpieczestwa mog mie charakter militarny
i niemilitarny (pozamilitarny). Wrd zagroe niemilitarnych mona wyrni zagroenia:
polityczne, ekonomiczne, spoeczne i ekologiczne. Zagroenia spoeczne mona dodatkowo
podzieli na zagroenia socjalne (maj swoje rdo w poszerzajcej si sferze ubstwa, brak
B. Bonisawska, Wspczesne zagroenia dla bezpieczestwa publicznego, Zeszyty Naukowe WSEI seria:
Administracja 2012, Nr 1, s. 116.
29
S. Korycki, System bezpieczestwa Polski, Warszawa 1994, s. 54.
30
M. Cielarczyk, Niektre psychospoeczne aspekty bezpieczestwa, wyzwa, szans i zagroe, Zeszyty
Naukowe AON 1999, Nr 2, s. 233.
31
United Nations Development Program, Human Development Report 1999, Globalization with a Human
Face. http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/260/hdr_1999_en_nostats.pdf (16.02.2016).
28
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
68 | S t r o n a
lub niedostatek rodkw utrzymania) i psychospoeczne (nierespektowanie praw czowieka

i podstawowych wolnoci)32. Zagroenia kategoryzowane s take ze wzgldu na rdo
pochodzenia, w takim kontekcie moemy wyrni zagroenia naturalne, techniczne, ustrojowe,
demograficzne, ideologiczne, gospodarcze, edukacyjne, psychologiczne, kulturowe33.
W odniesieniu do jednostki najwiksze znaczenie bd miay zagroenia o specyfice
spoecznej. rdem zagroe o charakterze spoecznym s gwnie tzw. ryzyka socjalne
zwizane z utrat dotychczasowego rda utrzymania. Najczciej wymieniane ryzyka
dotycz bezrobocia, niepenosprawnoci, choroby, starzenia si, mierci jedynego ywiciela
rodziny, endemicznej biedy oraz patologii spoecznych. Zagroenia spoeczne bd si
rniy od siebie zasigiem, intensywnoci i moliwociami neutralizacji. rdem tych
zagroe moe by bierno zawodowa (bezrobocie), ubstwo relatywne (brak zasobw) oraz
degeneracja moralna i kulturowa (dziedziczenie biedy, patologie, uzalenienie od wiadcze).
Tego typu problemw o charakterze spoecznym jest o wiele wicej 34.
Innym istotnym zagroeniem dla bezpieczestwa jednostki s zagroenia ekologiczne.
Mona je podzieli na antropogeniczne i naturalne (rodowiskowe). Zagroenia antropogeniczne
wynikaj z zamierzonej i niezamierzonej dziaalnoci czowieka oraz jego wytworw.
Nowoczesny przemys, wytwarzajcy zarwno produkty, jak i odpady trujce dla rodowiska,
transport (ldowy, wodny, powietrzny), rolnictwo (z nieodcznymi sztucznymi nawozami)
s w swej dziaalnoci uciliwe dla rodowiska i powoduj jego degradacj. Najgroniejsze
s tzw. katastrofy ekologiczne, ktre przybieraj rne formy, mog dotyczy wody
(zwaszcza mrz niszczonych np. przy awariach tankowcw z rop), powietrza zatruwanego
gazami przemysowymi, ziemi zanieczyszczanej substancjami chemicznymi, odpadami
poprodukcyjnymi i komunalnymi, mieciami pochodzcymi z gospodarstw domowych. Skala
zniszcze w takich przypadkach jest ogromna i trudna do naprawienia. Ma to bardzo istotne
znaczenie, poniewa degradacja przyrody, jest porednio degradacj czowieka, a wic
dziaaniem ograniczajcym jego bezpieczestwo 35.
Zagroenia naturalne, wynikajce z dziaa si natury, istniej od zawsze, zagraajc
czowiekowi, zwierztom i rolinom. Spowodowane s rnymi czynnikami ruchami skorupy
ziemskiej, klimatem czy rnymi ywioami. Zagroenia naturalne dziel si na geologiczne
(trzsienia ziemi, tpnicia i osiadanie gruntu, fale tsunami, wybuchy wulkanw, ruchy masowe
gruntu osuwiska i lawiny), hydrometeorologiczne (opady nawalne, powodzie, huragany,
tornada, burze, trby powietrzne, susze, stepowienie i pustynnienie, poary wieloprzestrzenne
lasw), endemiczne (spowodowane przez zwierzta, roliny, pasoyty, bakterie i wirusy oraz
J. Gierszewski, Bezpieczestwo spoeczne. Studium z zakresu teorii bezpieczestwa narodowego, Warszawa

2013, s. 268.
33
Z. Ciekanowski, Rodzaje i rda zagroe bezpieczestwa, Kwartalnik Bezpieczestwo i Technika Poarnicza/
Safety & Fire Technique 2010, Nr 1, s. 30.
34
J. Gierszewski, op. cit., s. 269.
35
K. Koodziejczyk, Personalny, op. cit., s. 99.
32
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 69
inne czynniki chorobotwrcze wynikajce z pooenia geograficznego obszaru i specyficznych

warunkw rodowiska lub zaburzenia procesw naturalnych).
Kolejnymi zjawiskami uniemoliwiajcym waciwy rozwj jednostki s zagroenia
polityczne. Zagroenia takie s okrelane jako stan, w ktrym nasilaj si dziaania
zorganizowanych grup spoecznych (politycznych) uniemoliwiajce wypenianie przez
pastwo jego gwnych funkcji, a przez to osabiajce lub niweczce dziaania organw lub
instytucji realizujcych cele i interesy narodowe 36. Tak sformuowany zakres omawianych
zagroe ukazuje ich wpyw na polityk rozumian jako rzdzenie i kierowanie sprawami
pastwa. Zakres zagroe politycznych obejmuje zarwno polityk wewntrzn jak
i zagraniczn pastwa, a take polityk midzynarodow. Z uwagi na duy obszar spraw
bdcych przedmiotem zainteresowania polityki pastwa, liczba i rozmiar tego typu zagroe
jest, w porwnaniu z innymi, zdecydowanie wiksza. Zagroenia polityczne mog powstawa
w wyniku planowanych i zorganizowanych manipulacji lub opnionych i zaniechanych
dziaa, ktre prowadz do obalenia legalnych wadz, naruszenia racji stanu, interesw
narodowych i praworzdnoci czy podwaenia pozycji midzynarodowej pastwa 37.
Rwnie istotnymi zagroeniami dla kadego czowieka s zagroenia ekonomiczne. Ten
rodzaj zagroe dotyczy problematyki wymiany i rozdziau dbr w pastwie oraz racjonalnego
dysponowania nimi w celu pomnaania oglnego dorobku. Zagroenia ekonomiczne czsto s
identyfikowane jako zagroenia gospodarcze i z nimi utosamiane. Obejmuj finanse pastwa,
proces produkcji i dostp do surowcw, w szczeglnoci energetycznych i ywnociowych.
Zagroenia ekonomiczne w szczeglnych przypadkach mog urzeczywistnia si midzy
innymi poprzez: niskie tempo rozwoju gospodarczego pogbiajce si dysproporcje w rozwoju
ekonomicznym w stosunku do innych pastw, utrat rynkw zbytu, egoizm ekonomiczny
rozwinitych pastw wiata i globalnych koncernw, powstawanie stref godu i ubstwa,
ograniczanie wydatkw na badania naukowe i brak transferu osigni naukowych do
gospodarki, blokady gospodarcze i dyskryminacj gospodarcz, niestabilno finansow pastwa
i kryzys wydatkw publicznych, przestpczo gospodarcz i powstawanie szarej strefy
gospodarki, pauperyzacj spoeczestwa i masowe bezrobocie, nadmierny import towarw
prowadzcy do nieopacalnoci wasnej produkcji i zmniejszenia zatrudnienia w kraju 38.
Oprcz wyej wymienionych zagroe, ktre mona odnie zarwno do jednostki, jak
i caego spoeczestwa, istniej takie, ktre w sposb jednoznaczny dotycz tylko
bezpieczestwa personalnego. Przykadem takich zagroe s dziaania uderzajce w ludzk
godno. Uznanie czowieka za byt osobowy jest podstawow wartoci dla kadej istoty
ludzkiej, co w wymiarze etycznym powoduje zakaz przedmiotowego traktowania. Godno
przysuguje w rwnym stopniu kademu czowiekowi, bez rnicy pci, rasy, narodowoci
i wyznania. Pomimo podejmowanych dziaa, w dalszym cigu liczne s przypadki amania
J. Kaczmarek, W. epkowski, B. Zdrodowski (red.), op. cit., s. 176.
Ibidem.
38
Z. Ciekanowski, op. cit., s. 37-38.
36
37
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
70 | S t r o n a
powszechnych zasad poszanowania godnoci czowieka. wiadcz o tym przykady

dyskryminacji ze wzgldu na ras czy pe, przeladowania na tle wiatopogldowym
i religijnym czy wykorzystywanie dzieci do niewolniczej pracy39.
Zagroenia bezpieczestwa personalnego mog przybiera take posta de do
reifikacji czowieka poprzez prby zawadnicia jego wiadomoci, tak aby manipulowa
i uywa zniewolonych ludzi do realizacji partykularnych celw dominujcych jednostek lub
grup o charakterze mafijno-przestpczym. Przykadem takiego uprzedmiotowienia s rnego
rodzaju sekty, obiecujce szczcie i wyzwolenie od niedogodnoci wiata i ycia
spoecznego. Z kolei zniewolenie i poddanie si manipulacji zaobserwowa mona
u zamachowcw samobjcw, ktrym towarzyszy przekonanie, e gin za suszn spraw 40.
BEZPIECZESTWO PERSONALNE W OBLICZU ZAGROE XXI WIEKU

Katalog zagroe, bez wzgldu na to, jak bardzo bdzie rozbudowany, nigdy nie bdzie
zamknity. W ostatnich latach rodki masowego przekazu informoway o kolejnych
wydarzeniach zagraajcych yciu, zdrowiu czy bezpieczestwu ludzi, o ktrych jeszcze do
niedawna nikt by nie pomyla. Wiek XXI powita nas wydarzeniami skrajnie
nieprzewidywalnymi. Dzie 11 wrzenia 2001 roku rozpocz wojn z terroryzmem, coraz
goniej mwi si o klonowaniu czowieka, a wiat stoi na progu kolejnej wojny 41. Ostatnie
dziesiciolecia charakteryzuj si nie tylko duym tempem przeobrae spoecznych, ale
take rnorodnoci zjawisk, ktre mona odnie do trzech gwnych obszarw praktycznej
dziaalnoci czowieka. Pierwszy z obszarw dotyczy szeroko rozumianego bezpieczestwa
czowieka, drugi zwizany jest z rnorodnoci zagroe tego bezpieczestwa, trzeci
natomiast odnosi si do zwikszajcej si iloci zagroe personalnych. W ostatnich latach
mamy do czynienia z wyran ewolucj zagroe, spord ktrych najbardziej dotkliwymi s
klski ywioowe i ataki terrorystyczne, gdy zagraaj one bezporednio yciu wszystkich
obywateli i odbijaj si natychmiast na funkcjonowaniu ludzi, pastwa i jego instytucji 42. Do
wspczesnych zagroe mona take zaliczy lki towarzyszce dziaaniu sfery socjalnej
oraz zagroenia wynikajce z rozwoju cywilizacji technicznej. Dotychczasowe klski, jakie
towarzyszyy czowiekowi, miay w pewnym sensie charakter ywioowy: powodzie,
trzsienia ziemi, wybuchy wulkanw, na ktre czowiek czsto nie mia adnego wpywu.
Zagroenia XXI wieku maj gwnie cywilizacyjny charakter, s przede wszystkim
wytworem dziaalnoci czowieka 43. Rozwj techniki jest najwaniejszym impulsem
cywilizacji. Nowe wynalazki uatwiaj ycie, ale stwarzaj rwnie nowe zagroenia,
Ibidem, s. 100.
41
Z. Kwiasowski, T. Durmaa, Pozamilitarne zagroenia u progu XXI wieku, [w:] W.J. Maliszewski (red.),
Bezpieczestwo czowieka i zbiorowoci spoecznych, Bydgoszcz 2005, s. 25.
42
J. Kunikowski, Bezpieczestwo i zagroenia wspczesnego czowieka, [w:] J. Dbowski, E. Jarmoch,
A. widerski (red.), Bezpieczestwo czowieka a proces transformacji systemowej, Siedlce 2006, s. 93.
43
B. Bonisawska, op. cit., s. 114.
39
40
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 71
wpywaj znaczco na stan bezpieczestwa, naruszaj rwnowag ekologiczn, oddziauj na

ksztat ycia spoecznego. Klasycznym przykadem zagroenia zwizanego z rozwojem
technologii, w szczeglnoci gazi information technology (IT) s zagroenia cybernetyczne:
cyberterroryzm, cyberprzestpczo oraz cyberprzemoc. Cyberterroryzm jest bezprawnym
atakiem lub grob ataku na komputery, sieci lub systemy informacyjne w celu zastraszenia lub
wymuszenia na rzdzie lub ludziach daleko idcych politycznych i spoecznych celw. Za atak
cyberterrorystyczny mona uzna rwnie taki akt, ktry powoduje bezporednie szkody dla
czowieka i jego mienia lub przynajmniej jest na tyle znaczcy, e budzi strach 44.
Cyberprzestpczo to przestpstwa komputerowe, do ktrych zaliczamy: hackerstwo, podsuch
komputerowy, sabota komputerowy, szpiegostwo komputerowe, bezprawne niszczenie
informacji, faszerstwa komputerowe i oszustwa komputerowe 45. Z kolei cyberprzemoc to akty
przemocy wymierzone w czowieka z uyciem mediw elektronicznych, np.: obrzucanie
wyzwiskami, straszenie, ponianie w Internecie lub przy uyciu telefonu, robienie zdj lub
rejestrowanie filmw bez zgody, publikowanie w Internecie lub rozsyanie telefonem zdj,
filmw lub tekstw, ktre obraaj lub omieszaj, podszywanie si pod kogo w sieci 46.
Kolejnym zagroeniem dla czowieka, po czci take zwizanym z rozwojem
technologicznym (zastpowanie ludzi maszynami) jest bezrobocie, powikszajca si skala
ubstwa i ndzy, co prowadzi do masowych migracji. Przyczyn migracji mog by take
inne czynniki, jak choby konflikty zbrojne czy destabilizacja polityczna. Migracja jest
rdem kolejnych zagroe, takich jak rozka z rodzin, czego skutkiem moe by rozpad
rodziny, zakcenia w wychowywaniu dzieci, konsekwencje bezporednie i porednie dla
dzieci pozbawionych kontaktu z jednym lub obojgiem rodzicw. Niekontrolowane ruchy
migracyjne, jakie dokonuj si ostatnio w Europie, oprcz cierpienia ludzi szukajcych
lepszego ycia, nios take pewne zagroenia dla ludnoci pastw przyjmujcych. Taki
przepyw przez granice moe mie istotny wpyw nie tylko na gospodark i dezintegracj
spoeczn, ale take na poczucie bezpieczestwa jednostki.
Wraz z rozwojem nowoczesnej cywilizacji pojawiy si schorzenia, zarwno te zupenie
nieznane lub jak i wystpujce sporadycznie. Ich gwatowne nasilenie skonio wiatowych
specjalistw w dziedzinie zdrowia do stworzenia nowego terminu obejmujcego choroby
nowoczesnego wiata. Schorzenia te okrelono mianem chorb cywilizacyjnych, do ktrych
zaliczono schorzenia zwizane z ujemnymi skutkami ycia w warunkach wysokiej
cywilizacji, takimi jak: sytuacje sterowe i ustawiczne napicia nerwowe, a maa ruchliwo
miniowa, skutki oddziaywania skae rodowiska i haasu, ze odywianie. Choroby
cywilizacyjne to gwnie nadcinienie ttnicze, choroba wiecowa, choroba wrzodowa,
alergie, choroby psychiczne (depresja) i uzalenienia (pracoholizm) 47.
Vide W. Smolski, Cyberterroryzm jako wspczesne zagroenie bezpieczestwa pastwa, http://www.repozy
torium.uni.wroc.pl/Content/66149/32_Wieslaw_Smolski.pdf, s. 481 (19.02.2016).
45
http://www.policja.pl/pol/kgp/bsk/dokumenty/cyberprzestepczosc/2960,Cyberprzestepczosc.html, (20.02.2016).
46
http://www.cyberprzemoc.pl/ (19.02.2016).
47
J. Kunikowski, op. cit,. [w:] J. Dbowski, E. Jarmoch, A. widerski (red.), op. cit., s. 97.
44
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
72 | S t r o n a
Powysza charakterystyka nie obejmuje wszystkich zagroe bezpieczestwa czowieka,

nie wszystkie z nich w jednakowym stopniu dotykaj jednostki, ale z ca pewnoci znaczco
wpywaj na jego egzystencj i rozwj.
FILARY OCHRONY BEZPIECZESTWA JEDNOSTKI W PRAWIE MIDZYNARODOWYM

Zapewnienie bezpieczestwa obywatelom jest jednym z podstawowych zada
spoczywajcych na organach wadzy pastwowej. Aby zadanie to byo jak najlepiej
realizowane potrzebne s uregulowania prawne, ktre uszczegowi zakres zada i wska
osoby czy instytucje odpowiedzialne na poszczeglne ich elementy. Oprcz wewntrznych
przepisw prawnych, obowizujcych na terenie danego pastwa, istnieje take prawo
midzynarodowe. To prawo to
zbir norm regulujcych stosunki midzy suwerennymi pastwami oraz midzyrzdowymi
organizacjami midzynarodowymi, takimi jak Organizacja Narodw Zjednoczonych wraz
z organizacjami wyspecjalizowanymi (np. WHO, FAO, UNESCO) czy Rada Europy. Normy
prawa midzynarodowego okrelaj prawa i obowizki spoczywajce na czonkach
spoecznoci midzynarodowej, przy czym obowizujca w prawie midzynarodowym
zasada rwnoci pastw wobec prawa gwarantuje im taki sam zakres przywilejw
i immunitetw. Gwnym rdem wspomnianych praw i obowizkw s umowy
midzynarodowe (konwencje), zawierane dobrowolnie midzy pastwami, ale mog one
rwnie wypywa z norm zwyczajowych bd zasad oglnych prawa uznanych przez
narody cywilizowane. () Gwnym celem prawa midzynarodowego jest zapewnienie
pokojowego wspistnienia narodw i ludw, prowadzcego do oglnego rozwoju48.
W prawie midzynarodowym zawartych jest szereg uregulowa dotyczcych
bezpieczestwa czowieka. Pierwszym aktem prawnym bezporednio odnoszcym si do osoby
ludzkiej, jej egzystencji i rozwoju jest Powszechna Deklaracja Praw Czowieka 49. W art.
3 czytamy: Kady czowiek ma prawo do ycia, wolnoci i bezpieczestwa swojej osoby.
Zatem bezpieczestwo jest niepodwaalnym prawem kadego czowieka, co potwierdzone
zostao take w Midzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych 50, przepisem
w art. 9 ust. 1 w brzmieniu: Kady ma prawo do wolnoci i bezpieczestwa osobistego. T
sam norm prawn mona odnale w art. 5 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka
i Podstawowych Wolnoci (Europejskiej Konwencji Praw Czowieka) 51. Kolejnym aktem
prawnym potwierdzajcym konieczno zapewnienia bezpieczestwa wszystkim ludziom jest
Prawo midzynarodowe, https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/prawo_miedzynarodowe/ (22.02.2016).
Powszechna Deklaracja Praw Czowieka, przyjta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ
217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r., http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html (20.02.2016).
50
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony w wyniku konferencji ONZ w Nowym
Jorku, na mocy rezolucji Zgromadzenia Oglnego nr 2200A (XXI) z 16 grudnia 1966 roku. Wszed w ycie
23 marca 1976 roku. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19770380167 (22.02.2016).
51
Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci to umowa midzynarodowa z zakresu
ochrony praw czowieka zawarta przez pastwa czonkowskie Rady Europy, Konwencja wesza w ycie 3 wrzenia
1953 roku. https://bip.ms.gov.pl/Data/Files/_public/bip/prawa_czlowieka/convention_pol.pdf (22.02.2016).
48
49
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 73
Midzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej 52.

W dokumencie tym, w art. 5 szczeglny nacisk zosta pooony na zagwarantowanie prawa do
osobistego bezpieczestwa kademu czowiekowi, bez wzgldu na jakiekolwiek rnice,
w szczeglnoci bez wzgldu na ras, kolor skry, pochodzenie narodowe bd etniczne.
Istotnym aktem prawa midzynarodowego jest Trakt o Unii Europejskiej 53. Jest to
umowa midzynarodowa, ktra stanowi (obok Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej)
podstaw prawn dla funkcjonowania Unii Europejskiej. Traktat w art. 2 podkrela znaczenie
poszanowania godnoci osoby ludzkiej, wolnoci, demokracji, rwnoci i poszanowania praw
czowieka, wskazujc, e na tych wartociach opiera si dziaalno Unii Europejskiej.
Natomiast w art. 3 ust. 2 Unia Europejska zobowizuje si do zapewniania swoim
obywatelom przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci.
Oprcz wyej wymienionych dokumentw, w ktrych mowa jest o prawie kadego
czowieka do zagwarantowania mu bezpiecznych warunkw ycia i rozwoju, w prawie
midzynarodowym obowizuj przepisy, mwice o niwelowaniu zagroe bezpieczestwa
czowieka. Jako przykad mona poda Konwencje Rady Europy, czyli umowy
midzynarodowe zawierajce wsplne ustalenia standardw prawnych na kontynencie
europejskim, w szczeglnoci:
Konwencj Rady Europy o cyberprzestpczoci 54 podstaw do powstania dokumentu
byo m.in. przekonanie o potrzebie prowadzenia wsplnej polityki kryminalnej majcej
na celu ochron spoeczestwa przed cyberprzestpczoci;
Konwencj Rady Europy o zapobieganiu terroryzmowi55 celem konwencji jest wzmocnienie
wysikw w zapobieganiu terroryzmowi i negatywnym skutkom, jakie terroryzm wywiera
na pene korzystanie z praw czowieka, w szczeglnoci prawa do ycia (art. 2);
Konwencj Rady Europy w sprawie dziaa przeciwko handlowi ludmi 56 stworzona
z m. in. uwagi na to, e handel ludmi stanowi naruszenie praw czowieka oraz
przestpstwo przeciwko godnoci i integralnoci istoty ludzkiej.
Jak wynika z powyszych rozwaa, wiele aktw prawa midzynarodowego gwarantuje
ochron bezpieczestwa jednostce. Jednake w celu zapewnienia tego bezpieczestwa
czowiekowi i caemu spoeczestwu niezbdne s odpowiednie struktury realizacyjne, ktre
razem tworz system. Taki system bezpieczestwa mona okreli jako zbir odosobnionych,
Midzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, otwarta do
podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1977 roku, http://www.bezuprzedzen.org/doc/4aKWSPDR.pdf
(22.02.2016).
53
Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z ich
protokoami i zacznikami w wersji uwzgldniajcej zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony podpisanym w dniu
13 grudnia 2007 r. w Lizbonie, https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/fxac08115plc_002.pdf (22.02.2016).
54
Konwencja Rady Europy o cyberprzestpczoci sporzdzona w Budapeszcie dnia 23 listopada 2001 roku,
http://dziennikustaw.gov.pl/du/2015/728 (22.02.2016).
55
Konwencja Rady Europy o zapobieganiu terroryzmowi sporzdzona w Warszawie 16 maja 2005 roku,
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081610998 (22.02.2016).
56
Konwencja Rady Europy w sprawie dziaa przeciwko handlowi ludmi sporzdzona w Warszawie dnia
16 maja 2005 roku, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20090200107 (22.02.2016).
52
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
74 | S t r o n a
jednake organizacyjnie, funkcjonalnie oraz merytorycznie i prawnie powizanych we

wspln cao podsystemw, ktre dysponuj potencjaami zdolnymi do przeciwstawienia
si potencjalnym zagroeniom, zapewniajc zrwnowaony, trway i bezpieczny rozwj.
Podstaw dziaania systemu s zbiory koncepcji, zaoe, zasad i ustale oraz uregulowania
prawne 57. Organy pastwowe s odpowiedzialne za tworzenie systemu bezpieczestwa, za
zdolno dziaania wszelkich sub oraz za ich koordynacj.
PODSUMOWANIE
Rozpatrujc tematyk bezpieczestwa, czy to w odniesieniu do spoeczestwa, czy
narodu, nie sposb pomin osoby ludzkiej. Bezpieczestwo personalne zawiera si we
wszystkich wymienionych, a jednoczenie jest kwesti nadrzdn, gdy to wanie
bezpieczestwo czowieka jest najwaniejsze. Podejmujc dziaania niwelujce zagroenia
czowieka jako jednostki, buduje si jednoczenie bezpieczestwo caego spoeczestwa.
Jak zauwaa Kazimierz Koodziejczyk,
w zalenoci od kontekstu, w jakim rozpatruje si problem bezpieczestwa, jego istota
moe i musi by kadorazowo okrelana. Co za tym idzie, jego istot wypenia mog
odmienne treci. Ta wielo nie powinna prowadzi do sprzecznoci, do wzajemnego
wykluczania si, powinna natomiast stwarza przesanki lepszego poznania i peniejszego
ujcia problemu. Sta si to moe tylko wtedy, gdy w rozwaaniach, w aspekcie
ontologicznym i aksjologicznym, uwzgldniona zostanie podmiotowo czowieka,
ujmujc go jako warto nadrzdn 58.
Scharakteryzowane zagroenia, zarwno wywoane procesami naturalnymi jak
i dziaalnoci czowieka, stanowiy i nadal bd stanowi rdo niebezpieczestw, zarwno
dla czowieka jak i spoecznoci. Bd one ulegay zmianom, jedne by moe zostan
zniwelowane, ale w ich miejsce na pewno pojawi si nowe zagroenia. Zjawiska spoeczne
wystpujce w wymiarze midzynarodowym, regionalnym, pastwowym i spoecznoci
lokalnych sprawiaj, e przekonanie o moliwoci wyeliminowania zagroe bezpieczestwa
personalnego i strukturalnego jest dalece nieuprawnione 59. W zwizku z powyszym istotne
jest podejmowanie bada nad bezpieczestwem i jego zagroeniami, z koniecznoci nadania
priorytetu aspektom spoecznym tego zjawiska. Poznanie ich natury, rde, przejaww,
sposobw zapobiegania i zwalczania jest znaczcym wyzwaniem dla wspczesnoci 60.
BIBLIOGRAFIA
Bonisawska Barbara. 2012. Wspczesne zagroenia dla bezpieczestwa publicznego.
Zeszyty Naukowe WSEI seria: Administracja Nr 1: 113-128.
57
J. Gierszewski, op. cit., s. 90.

59
Idem, Bezpieczestwo, op. cit., s. 142
60
Ibidem.
58
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 75
Brzeziski Micha. 2009. Rodzaje bezpieczestwa pastwa. W Bezpieczestwo wewntrzne

pastwa. Wybrane zagadnienia, 33-43.
Ciekanowski Zbigniew. 2010. Rodzaje i rda zagroe bezpieczestwa. Kwartalnik
Bezpieczestwo i Technika Poarnicza/ Safety & Fire Technique Nr 1: 27-46.
Cielarczyk Marian. 1999. Niektre psychospoeczne aspekty bezpieczestwa, wyzwa,
szans i zagroe. Zeszyty Naukowe AON Nr 2: 232-243.
Czupryski Andrzej. 2015. Bezpieczestwo w ujciu teoretycznym. W Bezpieczestwo.
Teoria, badania, praktyka, 9-24.
Drabik Krzysztof. 2013. Bezpieczestwo personalne i strukturalne w perspektywie filozoficznej.
W Natura bezpieczestwa w perspektywie personalnej i strukturalnej, 35-47.
Fehler Wodzimierz. 2010. Bezpieczestwo przestrzeni publicznej. W Bezpieczestwo
publiczne w przestrzeni miejskiej, 16-24.
Fehler Wodzimierz. 2012. Bezpieczestwo wewntrzne wspczesnej Polski. Aspekty
teoretyczne i praktyczne. Warszawa: Arte.
Gierszewski Janusz. 2013. Bezpieczestwo spoeczne. Studium z zakresu teorii
bezpieczestwa narodowego. Warszawa: Difin.
Hampson Fen Osler. 2012. Bezpieczestwo jednostki. W Studia bezpieczestwa, 225-240.
http://www.cyberprzemoc.pl.
http://www.policja.pl/pol/kgp/bsk/dokumenty/cyberprzestepczosc/2960,Cyberprzestepczosc.html.
Kaczmarek Julian, epkowski Wojciech, Zdrodowski Bogdan (red.). 2008. Sownik terminw
z zakresu bezpieczestwa narodowego. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej.
Kamierczak-Pec Dorota. 2013. Od bezpieczestwa pastwa do bezpieczestwa ludzkiego.
Ewolucja pojcia bezpieczestwa w rzeczywistoci ponowoczesnej. W Wspczesne
bezpieczestwo jednostkowe, 43-60.
Koodziejczyk Kazimierz. 2009. Bezpieczestwo. Kontekst personalno-aksjologiczny.
Zeszyty Naukowe WOSWL Nr 1: 134-143.
Koodziejczyk Kazimierz. 2010. Personalny wymiar bezpieczestwa. Periodyk Naukowy
Akademii Polonijnej Nr. 1: 95-102.
Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci to umowa
midzynarodowa z zakresu ochrony praw czowieka zawarta przez pastwa
czonkowskie Rady Europy. Konwencja wesza w ycie 3 wrzenia 1953 roku.
https://bip.ms.gov.pl/Data/Files/_public/bip/prawa_czlowieka/convention_pol.pdf.
Konwencja Rady Europy o cyberprzestpczoci sporzdzona w Budapeszcie dnia 23 listopada
2001 roku. http://dziennikustaw.gov.pl/du/2015/728.
Konwencja Rady Europy o zapobieganiu terroryzmowi sporzdzona w Warszawie 16 maja
2005 roku http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081610998.
Konwencja Rady Europy w sprawie dziaa przeciwko handlowi ludmi sporzdzona
w Warszawie dnia 16 maja 2005 roku. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU
20090200107.
Korycki Stefan. 1994. System bezpieczestwa Polski. Warszawa: AON.
Kunikowski Jerzy. 2006. Bezpieczestwo i zagroenia wspczesnego czowieka.
W Bezpieczestwo czowieka a proces transformacji systemowej, 93 -99.
Kwiasowski Zbigniew, Durmaa Tadeusz. 2005. Pozamilitarne zagroenia u progu XXI
wieku. W Bezpieczestwo czowieka i zbiorowoci spoecznych, 25 34.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
76 | S t r o n a
Marczuk Karina Paulina. 2009. Bezpieczestwo wewntrzne w poszerzonej agendzie studiw

nad bezpieczestwem (szkoa kopenhaska i human security). W Bezpieczestwo
wewntrzne pastwa. Wybrane zagadnienia, 66-78.
Maslow Abraham. 1990. Motywacja i osobowo. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Midzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej,
otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1977 roku. http://www.bezuprze
dzen.org/doc/4aKWSPDR.pdf.
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony w wyniku
konferencji ONZ w Nowym Jorku, na mocy rezolucji Zgromadzenia Oglnego nr
2200A (XXI) z 16 grudnia 1966 roku. Wszed w ycie 23 marca 1976 roku.
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19770380167.
Powszechna Deklaracja Praw Czowieka, przyjta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia
Oglnego ONZ 217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r., http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/
onz/1948.html.
Prawo midzynarodowe W https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/prawo_miedzynarodowe/.
Skrabacz Aleksandra. 2012. Bezpieczestwo spoeczne. Podstawy teoretyczne i praktyczne.
Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Smolski Wiesaw. Cyberterroryzm jako wspczesne zagroenie bezpieczestwa pastwa,
W http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/66149/32_Wieslaw_Smolski.pdf.
Staczyk Jerzy. 1996. Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa. Warszawa: Instytut
Studiw Politycznych PAN.
Tomaszewski Tadeusz. 1971. Wstp do psychologii. Warszawa: PWN.
Urbanek Andrzej. 2013. Ludzki wymiar bezpieczestwa. W Wybrane problemy
bezpieczestwa. Dziedziny bezpieczestwa, 41-59.
Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej wraz z ich protokoami i zacznikami w wersji uwzgldniajcej zmiany
wprowadzone Traktatem z Lizbony podpisanym w dniu 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie.
https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/fxac08115plc_002.pdf.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Damian JARNICKI 1
damian_jarnicki@onet.pl
MOCARSTWOWE PRZEBUDZENIE KREMLA

W MOLIWYCH KONFIGURACJACH
NOWEGO ADU MIDZYNARODOWEGO
ABSTRAKT: Bezprecedensowa, w przecigu ostatnich lat, aktywno midzynarodowa Rosji
powinna sta si obszarem wnikliwych analiz. Konkluzja, moliwa do ustalenia na pocztku
2016 roku, sytuuje Rosj na wznoszcej fazie sinusoidy odzyskiwania, bd te wzmacniania
mocarstwowego statusu. Potrzeba diagnozy stanu tego procesu wymaga zidentyfikowania jej
wspczesnego mocarstwowego pooenia, jak rwnie przeprowadzenia symulacyjnego
przeduenia teje sinusoidy. Wymaga take naoenia na ni dokonujcych si zmian
w tosamych procesach u innych wanych graczy systemu midzynarodowego. Literatura
przedmiotu bogata jest w rnorodne scenariusze moliwego ksztatu przyszej sytuacji
midzynarodowej, ktre zostaj syntetycznie przedstawione, dostrzegajc rwnie komponenty,
ktre mog uczyni ktry scenariusz bardziej realistyczny od innych. Znamienna zdaje si by
obecno Rosji, w tego rodzaju teoretycznym modelowaniu. Zauwaalne s rwnie
zastrzeenia, co do konstrukcji jej potgi, generujce swoisty klimat niepewnoci, co do
charakteru i trwaoci jej faktycznej mocarstwowoci.
SOWA KLUCZOWE: Federacja Rosyjska, mocarstwowo, polityka globalna, ad midzynarodowy
KREMLIN SUPERPOWER AWAKENING IN THE POSSIBLE

CONFIGURATIONS OF NEW INTERNATIONAL ORDER
ABSTRACT: Unprecedented in recent years, international activity of Russia should become
an area of more detailed analysis. Conclusion, possible to determine at the beginning of
2016, situate Russia in the ascending phase of the sine wave recovery or strengthening
of superpowers status. The need for diagnosis of the state of the process requires
an identification of the contemporary superpower position, as well as carrying out simulation
prolongation of that sinusoid. It also requires imposing a change taking place in the identical
processes of other important players in the international system. The literature is rich in
a various scenarios for the possible futures shape of the international situation, which are
synthetically presented, recognizing the components that can make any scenario more realistic
than others. Significant seems to be the presence of Russia, in this kind of theoretical modeling.
Damian Jarnicki magister, doktorant Instytutu Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa UPH w Siedlcach
w Zakadzie Bezpieczestwa Midzynarodowego i Studiw Strategicznych.
2
1
78 | S t r o n a
Noticeable are also concerns about the construction of its power, generating a kind of
uncertainty as to the nature and sustainability of its actual superpower.
KEY WORDS: Russian Federation, power status, global policy, international order
WSTP
Wrd czynnikw majcych istotny wpyw na globaln rzeczywisto midzynarodow
obok islamskiego radykalizmu, chwiejnoci globalnego systemu finansowego, nieprzewidywalnych
pastw, takich jak np. Korea Pnocna, kwestii migracyjnych wane miejsce zajmuje,
rosyjska wizja wiata, budowana od objcia wadzy przez Wadimira Putina, a wspczenie
coraz mocniej artykuowana. Postawa Kremla wynika m.in. z bogatej przeszoci, chci
odbudowy geopolitycznego znaczenia Rosji oraz nostalgii rosyjskich elit i spoeczestwa za
mocarstwow pozycj Federacji. Moliwe jest zidentyfikowanie wielu przesanek,
wiadczcych o tym, i rosyjskie reminiscencje i nadzieje skumuloway si w denie do
zrewidowania roli i miejsca Rosji w wiecie 3.
Przy caej zoonoci otoczenia, w ktrym to denie jest realizowane jego gwnym
elementem jest rywalizacja, w ktrej na pierwszy plan wyania si Rosja, z nowym projektem
dawnych geopolitycznych postulatw. Wspomniana rywalizacja staje si nieprzewidywalna,
a z pewnoci wpywa na znane dotychczas status quo. Zdaniem badaczy stosunkw
midzynarodowych od zakoczenia zimnej wojny trwa rekonfiguracja architektury
bezpieczestwa 4, czyli zmiana w proporcjach wpywu, siy i moliwoci oddziaywania
najwaniejszych pastw. Interpretacje zachodzcych w tej materii zjawisk rni si midzy
sob, a kluczowe argumenty koncentruj si wok procesu repolaryzacji. Wrd
nich racjonalny wydaje si by gos Tomasza Aleksandrowicza, zauwaajcego, e
wyznacznikiem nowej midzynarodowej sytuacji jest ewoluujcy paradygmat 5, wzorzec
dotychczasowego bezpieczestwa, bd projektowanie jego zapewniania. Cechuje go wedug
niego: pojawienie si obok uznanych filarw dotychczasowego, pozimnowojennego
wiatowego systemu, take znacznej grupy prnych, odwanie aspirujcych pastw o duych
ambicjach, jak rwnie aktorw przypominajcych na nowo o swojej mocarstwowym
dowiadczeniu. Jednake zbir kadencyjnie wanych ogniw midzynarodowego systemu,
zosta powikszony rwnie o niepastwowe, niesymetryczne podmioty, wykorzystujce
globalizacyjn niejednoznaczno, co stwarza now jakociowo sytuacj. To za uruchamia
potrzeb i proces korygowania strategii poszczeglnych pastw, susznie uwzgldniajcych
3
Vide B. Panek, Polityka Federacji Rosyjskiej w regionie Europy, Azji i Pacyfiku, Warszawa 2015.
J.M. Fiszer, System euroatlantycki oraz jego miejsce i rola w multipolarnym adzie midzynarodowym
[w:] J.M. Fiszer (red.), System euroatlantycki i bezpieczestwo midzynarodowe w multipolarnym wiecie.
Miejsce i rola Polski w euroatlantyckim systemie bezpieczestwa, Warszawa 2013, s. 32.
5
T.R. Aleksandrowicz, Nowy paradygmat bezpieczestwa na progu XXI wieku in statut nascendi
[w:] A. Zaremba, B. Zapaa (red.), Wymiary bezpieczestwa na progu XXI wieku: midzy teori a praktyk,
Toru 2010, s. 13-26.
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 79
w pierwszej kolejnoci partykularne racje stanu, lecz niekoniecznie majce na uwadze

midzynarodowy konsensus. Finalnie, przekada si to na prymat nacjonalistycznych,
prewencyjno-samoobronnych ruchw, potgowanych niejasnoci przestarzaego prawa
midzynarodowego i (niewspczenie uksztatowanych pryncypialnych organw uniwersalnych
je egzekwujcych), ktre pchaj ad midzynarodowy w niebezpieczny stan anarchicznoci 6.
Osabia to globalne bezpieczestwo, gdy skutkuje natokiem nietransparentnie i zawile
motywowanych, a nastpnie implementowanych agresji, jak chociaby rosyjskie hybrydowe,
rebelianckie oddziaywanie na wschodni Ukrain.
W myl powyszego, celem niniejszego artykuu jest okrelenie rezultatu trwajcych
neomocarstwowych zmaga Federacji Rosyjskiej. Problemem badawczy zosta zawarty
w pytaniu, jak Rosja w nowej strukturze adu midzynarodowego, zarysuje oraz
zagospodarowuje, okrelony fragment nowej globalnej rzeczywistoci uwzgldniajc swoje
mocarstwowe i geopolityczne ambicje? Naley zastanowi si, wic, czy w przechodzcym
metamorfoz systemie midzynarodowym Rosja znajdzie si w swoistym gremium
decyzyjnym, czy moe wypadnie na peryferia polityki midzynarodowej? Hipotez
natomiast jest nastpujca: jeli rdo mocarstwowych aspiracji Federacji Rosyjskiej jest
osadzone w czasach ZSRR, to naley przyj, e niektre z tych mocarstwowych zdolnoci
wspczenie straciy na znaczeniu. Nie oznacza to jednak, i Rosja nie bdzie prbowaa sta
si wanym elementem wyaniajcej si architektury midzynarodowej. Przesdza o tym jej
determinacja i ch zrewanowania si przez ni za zimnowojenn porak.
KOMPONENTY, MECHANIZMY I SYMPTOMY NOWEJ GLOBALNEJ RZECZYWISTOCI

Zasadniczo, tem dokonywanej analizy jest ad midzynarodowy, ktrego Federacja
Rosyjska ma okrelon wizj, uwzgldniajc jej ambicje i cele. ad midzynarodowy
traktowany jest on jako og elementw, sprzonych w jak struktur 7, w ktrej warte
podkrelenia jest zrnicowanie tyche elementw, jak i wielopaszczyznowo interakcji
midzy nimi. Z normatywnego punktu widzenia ad wiatowy identyfikowany jest jako rdo
i gwarant wiatowej stabilnoci, a w szczeglnoci twr ukonstytuowany do sterowania
globalnymi mechanizmami, z naciskiem na kreowanie oraz egzekwowanie midzynarodowej
jurysdykcji, porzdkujcej aren midzynarodow 8. Podobnie definiuje go Pawe
Malendowicz, widzcy ad przez pryzmat tworu, zoonego z wiodcych pastw (cho nie
tylko), skonfigurowanych w swoist architektur arbitraow, w celu zagwarantowania
stabilnego trybu koegzystowania pastw, opartego na pokojowych schematach, m.in.
samostanowieniu, nietykalnoci terytorialnej 9.
6
Ibidem.
Z.J. Pietra, Podstawy teorii stosunkw midzynarodowych, Lublin 1986, s. 38.
8
Definition of world order, http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/world-order (19.05.2015).
9
P. Malendowicz, Ekstremizm polityczny a bezpieczestwo pastwa i ad midzynarodowy, Bezpieczestwo
Narodowe Nr 33,Warszawa, s. 152. http://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/MALENDOWICZ_33-2015.pdf (30.05.2015).
7
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
80 | S t r o n a
Istot adu midzynarodowego jest relacja midzysystemowa, na ktr skadaj si 10:

1) wewntrzna zaleno cienia midzy elementami, czyli zrelatywizowana na podstawie
potgi zdolno przyczyniania si do jakociowej zmiany w tyme systemie, w ktrym to
odmienn polityczn wag i elastyczno ma np. hegemon, mocarstwo sektorowe
i minipastwo; 2) korelacja wzajemnego pooenia, bd zasig interakcji midzy
poszczeglnymi pastwami, ugrupowaniami, bdca aspektem systemu zrnicowanego
wertykalnie i horyzontalnie. Oznacza to zrnicowanie systemu midzynarodowego
skonstruowanego z elementw transkontynentalnych, kontynentalnych, regionalnych oraz
lokalnych. W praktyce jest to zarwno relacja delimitacyjna, wic aktorw dowiadczeniem
historycznym, jak rwnie odlege od siebie mentalno-duchowe alianse, przekadajce si na
oficjalne lub nieoficjalne polityczne koneksje; 3) heterogoniczno strukturalna, na ktr
skadaj si: a) paszczyzny podsystemowoci zrnicowania cywilizacyjnego (take
religijnego, kulturowego, np. biorc pod uwag tzw. wpywowe pastwa Turcja i Japonia);
b) paszczyzny midzynarodowej podsystemowoci ekonomiczno-finansowej, gdzie
wspistniej pastwa liberalne gospodarczo Szwajcaria, oraz te z centralnie determinowan,
gdzie, jako przykad mona poda Chiny; c) paszczyzny midzynarodowej podsystemowoci
klasyfikowanej ustrojem politycznym: obecnoci pastw demokratycznych Wielka Brytania,
autorytarnych np. zdaje si, i odpowiednim przykadem jest zakwalifikowanie
tu putinowskiej Rosji oraz totalitarnych Kore Pnocn; 4) skomasowaniem lub
rozproszeniem globalnej perswazji, na ktre skadaj si schematy: a) systemu
jednobiegunowego; b) dwubiegunowego oraz c) wielobiegunowego ktrym wybitnie
zainteresowana jest po zimnej wojnie Rosja.
Analizujc ad midzynarodowy, naley skupi si na ostatnim omawianym elemencie,
czyli ksztacie architektury midzynarodowej, ktry jak wynika z historii, wystpowa
w rnych formach i konfiguracjach, co wpywao na okrelony charakter relacji
midzynarodowych. Teoretyczny dorobek w tym aspekcie dostarcza moliwoci
diagnozowania stanu adu w kontekcie konfiguracji multipolarnej, interpolarnej, jak rwnie
stosunkowo nowej niepolarnej 11.
Pierwsza dekada XXI wieku wykazaa znaczn dynamik ewolucji systemu. Polegaa ona
na przechodzeniu architektury midzynarodowej od stanu wycznoci - unilateralnych
dziaa Stanw Zjednoczonych, generujcych w konsekwencji postpujc utrat zaufania
i prestiu, w cieniu ktrych dokonywao si coraz wiksze manifestowanie swojej obecnoci
przez inne pastwa, np. spod akronimu BRICS. Sekwencje wydarze mogyby sugerowa stan
przejcia tyche stosunkw w stan multipolarnoci, lecz ubiega dekada mimo braku typowego
dla niej wskanika czyli zaniku dominacji jednego podmiotu, przez to, i na przykad, nie
J.J. Pitek, R. Podgrzaska, A. Ranke, Polityka zagraniczna i strategie bezpieczestwa pastw
w midzynarodowych stosunkach politycznych, Gorzw Wielkopolski 2012, s. 76-78.
11
J. wieca, Niepolarne, interpolarne i multipolarne struktury oraz mechanizmy we wspczesnych stosunkach
midzynarodowych. Globalna scena midzynarodowa w pierwszej dekadzie XXI w., [w:] I. Kra, B. Matsili, M. Soja
(red.) Mechanika sceny midzynarodowej. Nowe wyzwania w nowej epoce, Czstochowa 2013, s. 27-63.
10
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 81
zaistniaa rwnie sytuacja pentarchicznej supremacji, sta si wiatem konfiguracji niepolarnej,

z niezwykle zdywersyfikowan nie tylko wadz, ale take specyfik wadzy 12.
Nowej jakoci stosunkw midzynarodowych nie oddaje w peni rwnie multipolarno,
znana z klasycznych przeomw historycznych, poniewa realia XXI-wieczne znacznie
odbiegaj od XIX-wiecznego pierwowzoru. Wwczas w roli decydentw stawiano prny,
mody i rozwinity Zachd, ktry obecnie, w obliczu trendw przyrostu naturalnego
i wskanikw PKB traci na znaczeniu. Dzisiaj inne regiony wiata stanowi punkt odniesienia
i peni rol generatora zmian, do ktrych byli hegemoni nie bez protestu, prbuj si adaptowa.
W komplikacje na tym tle wpisuj si anachronizmy instytucji powoanych za prosperity
czasw Zachodu 13. Wspczenie intensywniej ni kiedykolwiek w przeszoci spotkay si
jednoczenie: trudno w zidentyfikowaniu wyranego hegemona redystrybucja wadzy
oraz stale intensyfikujca si globalizacyjna wspzaleno odbierajca mocarstwom
autarkiczne niegdy zdolnoci zapewniania dobrobytu, a przede wszystkim bezpieczestwa 14.
Istotnym dla zrozumienia przemian struktury adu midzynarodowego jest pojcie
bieguna (polarity), jako jego fundamentalnego komponentu. Geopolitycznymi biegunami
midzynarodowego adu nazywane s wyeksponowane, za spraw swoich mocarstwowych
atrybutw pastwa, o wyrniajcej si na tle pozostaych uczestnikw stosunkw
midzynarodowej zdolnoci wywierania wpywu na otoczenie midzynarodowe. Weryfikacja
ich liczby oraz charakteru relacji midzy nimi, decyduje o zdiagnozowaniu biegunowego
szyku aktualnej sytuacji wiata oraz swoistej mocarstwowej rankingowej gradacji 15.
Leszek Moczulski okrela biegun, jako jeden z centrw przycigajcych, a w praktyce
absorbujcych geopolitycznie podrzdne elementy adu midzynarodowego, stosujc wobec
nich mniejsz lub wiksz presj, w celu modelowania sytuacji wedle pierwszestwa,
priorytetowego traktowania wasnych interesw 16. Mona nim okreli rwnie jednostki
polityczne, ktre posiadaj i manifestuj subiektywnie suszny zarys architektury
midzynarodowej, posiadajc nieodczne ku temu - predyspozycje i ambicje, zorientowane
na zmian teje architektury. Przewidywanym skutkiem tej aktywnoci ma by osignicie
fragmentarycznej dominacji lokalnej (w wariancie wiata wielobiegunowego) bd
hegemonia wiatowa (wiat jednobiegunowy), ale te inne konfiguracje 17.
Ewolucj zagadnienia biegunowoci od przeszo 300 lat cechuje konsekwentny odpyw
liczebnoci biegunw stosunkw midzynarodowych. Przeciwstawne wobec tej tendencji s
12
Ibidem.
Ibidem.
14
Ibidem.
15
Vide B. Zala, Rethinking Polarity for the Twenty First Century: Perceptions of Order in International
Society, Birmingham 2013, http://etheses.bham.ac.uk/4099/1/Zala13PhD.pdf (22.05.2016).
16
W Rosji marzenia nazywaj si geopolityk wywiad M. Furdyny i M. Rodzika z Leszkiem Moczulskim,
http://www.pismofronda.pl/w-rosji-marzenia-nazywa-siegeopolityka (22.06.2015).
17
Z. Brzeziski, Wielka szachownica, tum. T. Wyyski, Warszawa 1998, s. 40.
13
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
82 | S t r o n a
wzowe wydarzenia ostatnich 15 lat, ktre sugerowa mog odwrt od tego trendu 18, czyli
w praktyce wzrost ich liczebnoci. Wydaje si to by naturaln konsekwencj wzrastajcej
zoonoci globalnej codziennoci, w ktrej partycypuje coraz wicej podmiotw tak
w dziedzinie siy, jak i zwielokrotnianie sfer utrzymywania globalnej stabilnoci.
Podsumowujc ten etap rozwaa, mona odnie si do spostrzeenia Thierrego de
Montbriala, ktry twierdzi, i w istocie, wiat nie by nigdy tak skomplikowany, lecz by
moe wanie przez to tak jest wspzaleny, co jest zasug globalizacji i na tej zalenoci
bazowaa bdzie transformacja i finalnie ksztat tego adu 19. Zastrzega jednak, i po pierwsze,
istotne stanie si to, jak aktorzy zamierzaj zabiega o swoje pozycje, na ju bardzo
zdywersyfikowanej oraz ograniczonej przestrzeni stosunkw midzynarodowych, po drugie
za, istotnym uwarunkowaniem stanie si to, jak rol odegra potencjalne zwrcenie si
pastw ku nacjonalistycznej tosamoci. De Montrbrial zastanawia si, czy nie doprowadzi to
pojawienia si kolejnych biegunw, formujcych si w swoiste uki, czego efekt, wanie
w aspekcie wertykalnej i horyzontalnej wspzalenoci nacignitej ciciwy bdzie
w duej mierze nieprzewidywalny 20. W nowo powstaym adzie midzynarodowym bdzie
funkcjonowaa take Federacja Rosyjska. Prb okrelenia przyszej roli Rosji w wiecie
podjo kilku wybitnych znawcw problematyki midzynarodowej.
ROSJA W PROGNOZACH GEORGA FRIEDMANA ZAOENIA I ICH WERYFIKACJA

W kontekcie prezentowanych rozwaa uzasadnione jest przytoczenie prognozy sytuacji
midzynarodowej sporzdzonej przez Georga Friedmana Osi wspomnianej projekcji s
rosyjskie zmagania geopolityczne, ukazane na tle podlegajcej przebudowie midzynarodowej
scenerii. Jest to symulacja o tyle interesujca, i pojawiaj si w niej tezy, ktre po
siedmiu latach od ich postawienia mona zweryfikowa, jak rwnie przypuszczenia, wci
prawdopodobne w cigu najbliszych lat. Jak wskazuje Nastpne 100 lat. Prognoza na
XXI wiek, Friedman antycypuje wydarzenia dotyczce nastpnego wieku, jednak kwestia
rosyjska w jego mniemaniu zakada o wiele krtsz perspektyw czasow. Jak stwierdza autor,
Rosja pozbieraa si ju z szoku przeomu lat osiemdziesitych i dziewidziesitych ubiegego
wieku i sprbuje realizowa sw odwieczn imperialn polityk, na obszarze oscylujcym
wok tego, co znane jest z czasw ZSRR. Neomocarstwowa i neoimperialna aktywno Rosji
ma by rozwijana na wektorze Azji rodkowej, regionu Kaukazu oraz przede wszystkim
Wschodniej Europy, czynic w istocie Eurazj jedn z aren wiatowych niepokojw 21.
Friedman buduje swoje przewidywania na przekonaniu, i Rosja w najbliszych latach
bdzie sigaa do rde swej polityki midzynarodowej, ktrej osi jest geopolityczna
P. Dzieciski, Geopolityczne przesanki ewolucji systemu wiatowego w kierunku multipolarnoci, [w:]
J. wieca, I. Kra, M. Soja (red.), Biegunowo i dynamika sceny globalnej w pierwszej dekadzie XXI wieku,
Czstochowa 2011, s. 59.
19
T. De Montbrial, Dziaanie i system wiata, Warszawa 2011, s. 341-342.
20
Ibidem.
21
G. Friedman, Nastpne 100 lat, Warszawa 2009, s. 90-91.
18
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 83
mentalno i przestrzenne mylenie, przede wszystkim o wasnej wielkoci, jak i wasnym

bezpieczestwie. Badacz w 2009 roku, zakada, i neomocarstwowa kampania Rosji osadzi
si na trzech etapach: odbudowaniu swojej pozycji i buforowej osony w sowieckich ramach,
nastpnie prbie dojcia do gosu poza granicami sowieckimi, dokonujc symultanicznego
dziaania nakierowanego na alianse budowane przeciw Rosji 22.
W swojej prognozie, Friedman wskazuje potencjalne wyniki podjtej aktywnoci, wraz
z ich orientacyjnymi datami. Z bardziej wyrazistych przewidywa Friedmana mona
wyszczeglni midzy innymi potencjalny konflikt z Turcj i USA na Kaukazie oraz
geopolityczn inkorporacj stref wpyww w Azji rodkowej, ktre byy datowane na
2015 rok 23. Jednak najwaniejsze wydarzenia, z proponowanych przez Friedmana wektorw
rosyjskiego mocarstwowego odrodzenia, miay rozgrywa si na teatrze wschodnioeuropejskim, ktry zaogni mia si po rozszerzeniu pola stycznoci granic natowskorosyjskich, dokonanym po wchoniciu Modawii i zawarciu sojuszu rosyjsko-biaoruskoukraiskiego, oznaczajcego w istocie zdominowanie tych pastw w 2015 roku. Wwczas to,
w obliczu wschodniego zagroenia mia zosta sformowany antyrosyjski front, ktry
wytworzy si w wyniku konsolidacji pastw Batyckich oraz Polski i sekundujcej im przede
wszystkim technologicznie i finansowo potdze amerykaskiej, co doprowadzi ma do
apogeum podjtego przez Rosji rewanu na pocztku lat dwudziestych XXI-wieku. Wwczas
to opisywana zimna wojna moe przeksztaci si w stan o krok od wojny 24, ktry miaby
skrajnie wyeksploatowa potencja rosyjskiej gospodarki, wpompowany w militaryzacj kraju
i doprowadzi wesp ze strukturalnymi (m.in. demografia) anachronizmami rosyjskiej
pastwowoci (m.in. wanie braku dywersyfikacji i innowacyjnoci gospodarki) 25 do jej
powolnego upadku i defragmentacji. Byoby to rwnoznaczne z by moe definitywnym, a na
pewno dugotrwaym kocem supermocarstwowych ambicji Moskwy. Finalnie,
skutkowaoby to okrojeniem nie tylko ze stref buforowych, ale take z rdzennych ziem Rosji,
co dokonywaoby si przez aktywno nowych potg, jak Japonia, Turcja oraz pastw pod
przewodnictwem Polski. Rosja z istotnego gracza na arenie midzynarodowej, miaaby sta
si zmarginalizowanym podmiotem, zdegradowanym do penienia funkcji surowcowego
dostawcy, zasilajcego nowo wyaniajcych si biegunw zrekonfigurowanego adu
midzynarodowego nowego wiata 26.
O ile, przewidywania Friedmana na lata 2009-2016 nie zmaterializoway si w stu
procentach, (to wci istnieje taka moliwo w kontekcie przewidywa datowanych na
2020 rok), o tyle do trafnie, autor zidentyfikowa potencjalne rosyjskie modus operandi,
ktre da si zweryfikowa na podstawie ostatnich lat i wystpujcych w tym okresie
wydarze. Warto wskaza chociaby potencjaln triad rosyjskiej perswazji na pastwa,
22
Ibidem, s. 126.
Ibidem, s. 131-132.
24
Ibidem, s. 135.
25
Ibidem, s. 20.
26
Ibidem, s. 158-177.
23
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
84 | S t r o n a
majce dosta si docelowo, ponownie w orbit jej wpyww, ktrymi wedug Friedmana
miay by: instrumentarium informacyjne czarny PR i aktywizacja wystpujcych w innych
pastwach rosyjskojzycznej mniejszoci, wykorzystywanie perswazji surowcowej, czyli
widma szantay energetycznych oraz argument presji militarnej 27. W poczet rosyjskiego
instrumentarium Friedman zalicza take prby podsycania wewntrz euroatlantyckiego
aliansu, poczonego z prbami izolowania Europy Wschodniej 28, ktr planowaaby dla siebie
w przyszoci odzyska. Ponadto, co jest interesujcym stwierdzeniem Rosja miaa podj
uprzednio prb odcignicia uwagi Amerykanw od Europy, katalizujc zagroenia w wiecie
arabskim 29. Zdaje si, i wizjonerstwo autora zmaterializowao si na Krymie i we Wschodniej
Ukrainie, oraz dzieje si wspczenie na oczach spoecznoci midzynarodowej w Syrii.
ROSJA W STRATEGICZNEJ WIZJI ZBIGNIEWA BRZEZISKIEGO

W symulacji Friedmana rosyjskie zakusy, apetyty spychaj j w geopolityczny niebyt.
Diametralnie inn prognoz przedstawi Zbigniew Brzeziski w swojej ksice Strategiczna
wizja Jego zdaniem Federacja Rosyjska ma szans nada inny tor swojej przyszoci, od tej
ktr nakreli Friedman. Cho przewodnim tematem tego dziea s Stany Zjednoczone,
znaczna cz pracy zostaa powicona analizie Federacji Rosyjskiej. Brzeziski kreli tory
podanej ewolucji jej pastwowoci. Pochyla si nad kwesti miejsca Federacji Rosyjskiej
w architekturze midzynarodowej. W przeciwiestwie do Friedmana, byy doradca
prezydenta Jimmyego Cartera uwaa, e ewolucja systemu midzynarodowego okae si
mniej drastyczna, gdy po pierwsze nie wytypuje na miejsce abdykujcych Stanw
Zjednoczonych pojedynczego mocarstwa lub grupy mocarstw, a po drugie nowe realia
midzynarodowe nie bd wedug niego, kategorycznie wyrnia zwikszajcych swoj
pozycj lub cakowicie eliminowa podupadajce mocarstwa. Ewolucja stanie si nieco
bardziej zrwnowaona, cho niekoniecznie stabilna. W jednym ze spostrzee Brzeziskiego
znajdujemy jego przekonanie o wystpieniu zamglenia hierarchii wiatowego podziau siy,
znikniciu wiatowego arbitra, ktre moe prowokowa regionalnych potentatw do sigania
po militarn perswazj wobec pomniejszych ssiadw 30. Innym katalizatorem niestabilnoci
staaby si zogniskowana paszczyzna konfliktw, midzy tymi silnymi, wytyczona de
facto na platformie rosncej wspzalenoci, jak stayby si np. energia, kosmos, woda,
oraz stricte w przypadku Rosji Arktyka 31.
Brzeziski, podobnie jak Friedman ywi przekonanie, i to najblisze dwudziestolecie
zadecyduje o przyszoci Rosji. Suszn i uzasadnion, wedug Brzeziskiego orientacj dla
Rosji staoby si wspuczestnictwo w tworzeniu nowego adu. Globalnego porzdku,
27
Ibidem.
Ibidem, s. 137.
29
Ibidem, s. 138.
30
Z. Brzeziski, Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potgi, prze. K. Skonieczny, Krakw 2013, s. 105109.
31
Ibidem, s. 159-165.
28
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 85
bazujcego na platformie wsplnoty euroatlantyckiej, wytworzonego w wyniku wyraenia

chci wsppracy w dziedzinie bezpieczestwa - Moskwy i Ankary. Co znamienne, profesor
sceptycznie postrzega akces Rosji do euroatlantyckich struktur, jeli pozostanie pastwem
suwerennie interpretujcym kanony ustroju demokratycznego. Zastrzega przy tym, i finalnie
zarwno globalne bezpieczestwo jak i sama Rosja by na tym skorzystay. Alternatyw
perspektyw, zdaniem Brzeziskiego jest niepowodzenie tego procesu, oraz geopolityczna
alienacja Rosji na arenie midzynarodowej. W obliczu eskalacji nawarstwiajcych si
perturbacji spoecznych, uwstecznienia si w aspekcie rozwojowym, korelujcych z frustracj
wynikajc z posiadanego, acz niewykorzystywanego potencjau co niewielu Rosjan rozumie
staaby si zarzewiem nieobliczalnej, antypokojowej kampanii, determinujcej gron
sekwencj geopolitycznych niestabilnoci w tzw. podanej strefie wycznoci Rosji cho
nie tylko 32. Profesor, konkretyzuje nawet katalog pastw geopolitycznie zagroonych, do
ktrych zaliczy m.in. Afganistan, Kore Poudniow i Tajwan, Biaoru, Gruzj
i Ukrain 33. Inn reperkusj fiaska prozachodniej integracji, bdcej de facto oznak
impasu modernizacyjnego caociowo saboci Rosji, byaby perspektywa sprostania
komplikacjom geopolitycznej rozgrywki na wschodnim froncie, gdzie wzrosn chiskie
aspiracje dotyczce dotychczas zamroonych orodkw rywalizacji, jak np. Mongolia 34.
W obecnej sytuacji midzynarodowej, aktualnie obserwowanej, zastanawiajce jest, czy
nie wypenia si drugi wariant, mianowicie niekorzystna koncepcja rozwoju wydarze,
wypunktowywana przez Brzeziskiego. W jej myl, miayby miejsce: selektywnie
konstruowana bilateralno i elitarnie dobierana koalicyjno Rosji z filarami europejskiej
architektury bezpieczestwa, energetyczno-handlowe odciskanie pitna na sytuacji Starego
Kontynentu, wyraajce si w preferencyjnych relacjach z centralnymi graczami, kosztem
pobocznych. Grozioby to powstaniem wsplnoty pastw, odwrconych do siebie plecami,
nieskuteczna wobec dezintegracyjnej dziaalnoci Rosji wobec Ukrainy. W praktyce mogoby
to oznacza zwrot Wielkiej Brytanii wycznie ku Stanom Zjednoczonym, poczucie
rosncego zagroenia w pastwach batyckich i w Warszawie, ponadto geopolityczna
chwiejno wyaniajcej si nowej osi wiata, ktr staje si Azja 35.
ROSJA W WIECIE LAT TRZYDZIESTYCH XXI WIEKU

Ciekaw prognoz rozwoju sytuacji midzynarodowej do roku 2030, przedstawia
Narodowa Rada Wywiadu USA w cyklicznym opracowaniu Globalne Trendy. Alternatywne
wiaty 36. Wedle tego opracowania, jednym z czterech gwnych kierunkw rozwoju wiata
bdzie w dalszym cigu rozwarstwienie potgi, z niemonoci wyonienia hegemona. Raport
32
Ibidem, s. 169-210.
Ibidem, s. 123-134.
34
Ibidem.
35
Ibidem, s. 253-254.
36
Global Trends 2030: Alternative Worlds. 2012. Publikacja Narodowej Rady Wywiadu USA.
http://www.dni.gov/index.php/about/organization/global-trends-2030 (15.05.2015).
33
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
86 | S t r o n a
powica duo uwagi ekonomii, co sugeruje, i to ona moe odegra w przyszoci znaczn
rol. W dokumencie zawarto cztery moliwe scenariusze rozwoju sytuacji wiatowej, ktra
odmiennie wpynie take na Rosj. Scenariusze zostan prezentowane wedle gradacji: od
najmniej do najbardziej korzystnego dla wsplnoty midzynarodowej.
Rysunek 1. Scenariusze rozwoju sytuacji midzynarodowej do 2030 roku, z naciskiem na aspekt ekonomiczny.
rdo: Global Trends 2030: Alternative Worlds a publication of The National Intelligence Council, s. 112.
Scenariusz wiata bez pastw przewiduje dominacj bezideowych, skoncentrowanych

na zysku koncernw oraz asymetrycznych aktorw niepastwowych, co moe uczyni wiat
nieprzewidywalnym. Ambiwalentnie nacechowany jest scenariusz drugi wyhamowujcych
silnikw, ktry jest dwuwariantowy. W myl gorszego wariantu nastpuje izolacjonistyczna
fragmentaryzacja gospodarek i stopniowe niszczenie, zanikanie globalizacyjnych mechanizmw.
Mniej sceptyczny obraz krelony jest, gdy din ucieka z butelki, i oprcz tego, e USA
uciekaj od wiatowej odpowiedzialnoci, owy din relatywizuje pojcie dobrobytu, gdy
z jednej strony przyczynia si do oglnego dobrobytu, z drugiej pogbia dysproporcje. Wok
fuzyjnego scenariusza skupia si kwestia konstruktywnej kooperacji pekisko-waszyngtoskiej,
za spraw ktrej dokonuj si pozytywne przeobraenie reszty wiatowej gospodarki 37.
Odnoszc to do geostrategicznej sytuacji Moskwy, autorzy raportu przewiduj, e
w wariancie najgorszym Rosja zdominowana zostaje przez zalew grup kryminalistycznoterrorystycznych, wobec ktrych jest bezradna. W myl wariantowoci izolacjonistycznej
systemu globalnego, Federacja Rosyjska dokonuje zwrotu w kierunku najbliszego otoczenia,
ktre (w obliczu nieobecnoci USA) zdominuje, jako obszar wycznej strefy wpywu. Za
w obliczu tzw. dina, Rosja znajduje paszczyzn porozumienia z pozostaymi aktorami,
B. Gralczyk, Alternatywne scenariusze dla wiata do 2030 r. Europa na peryferiach, http://www.obserwator
finansowy.pl/tematyka/makroekonomia/alternatywnescenariusze-dla-swiata-do-2030-r-europa-na-peryferiach/ (15.06.2015).
37
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 87
ktrzy, tak, jak ona zmagaj si z rosnc cyberprzestpczoci. Za pozytywna aura

globalnej wsppracy w kolejnej alternatywnie fuzyjnej, w kocu udziela si rwnie
Moskwie, ktra podejmuje czynnoci adaptacyjne do wiata zdominowanego przez
technologi. Implikacj poszczeglnych drg obrazuje grafika (Rys.1). Oglnie rzecz biorc,
oprcz liderujcych Chin i Stanw Zjednoczonych oraz zwikszajcych oddziaywanie
gospodarcze na globaln skal Brazylii i Indii, gospodarcza hossa bdzie udziaem nowych
podmiotw w tej dziedzinie, jak m.in. Kolumbii, Egiptu oraz Indonezji, za triada europejskorosyjsko-japoska notowa bdzie ekonomiczne tpnicia 38.
Rysunek 2. Przewidywany rozkad mocarstwowych atrybutw wrd najsilniejszych pastw w 2030 roku
rdo: Global Trends 2030: Alternative Worlds a publication of The National Intelligence Council, s. 104.
Interesujcym studium konstelacji adu wiatowego roku 2030 jest grafika

zamieszczona w tym raporcie, ktra przedstawia dyspersj przyszej wiatowej potgi
(Rys.2). Ukazuje ona interesujce tendencje wrd pastw przewidywanych do przewodzenia
nowemu systemowi. Wykazuje szyk udziaowcw tego adu, ich przyszy format, a ponadto
uwidacznia i charakteryzuje zrnicowanie ich potencjaw. Zdaniem autora artykuu,
susznie wyselekcjonowano mierniki, za pomoc ktrych mona zidentyfikowa kryterium
mocarstwowoci. Analiza grafiki dotyczcej rosyjskiego potencjau sugeruje, stao
dotychczasowego kursu. Taki, a nie inny rozkad potencjau wiadczy o tym, i o rosyjskiej
mocarstwowoci w dalszym cigu bdzie wiadczy aspekt surowcowy, wysokie nakady na
sfer militarn, wraz z nieodzownym arsenaem atomowym tworzce tzw. tward si
pastwowoci, co w dalszym stopniu dezawuowa bdzie wysiki Rosji, w takich sektorach
pastwowoci, jak: rozwj i edukacja, inwestowanie w kapita ludzki, wymiana handlowa
38
Global Trends 2030: Alternative Worlds. 2012, op. cit., s. 114-137.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
88 | S t r o n a
i inwestycje typu joint venture. Sugestywne jest rwnie prawdopodobne utrzymanie

tendencji zacofania technologicznego cybernetycznego i telekomunikacyjnego, jak rwnie
braku aktywnoci by moe przez niewystarczajce fundusze, by moe przez niedostatek
woli w kontrybucjach na rzecz wiatowych wyzwa i problemw 39.
Zebran, na podstawie tego opracowania wiedz naley zestawi z projekcj
przewidywanego postpowania Rosji na arenie midzynarodowej przedstawion przez
twrcw raportu w trzech wariantach 40. Pierwszy z nich umownie nazwa mona
pragmatycznym, poniewa mimo wci wzbierajcego rosyjskiego mesjanizmu, ktry
prawdopodobnie nie straci na znaczeniu oraz zoonoci relacji z Zachodem, Federacja moe
sta si w przyszoci partnerem USA i Europy, cho nie na zasadzie penej kompatybilnoci
podzielanych wartoci, a w wyniku kalkulacyjnego wyrafinowania. Drugi o charakterze
impulsywnego reakcjonizmu moe opiera si na nieobliczalnej zmiennoci postaw.
Rosyjskie zachowanie moe zmienia si w zalenoci od stopnia zbienoci, bd
rozdwiku w kontekcie okrelonego problemu midzynarodowego na linii: Rosja-inne
podmioty midzynarodowe. Redukcja paszczyzn wsppracy, spowodowa moe dalsze
skupianie wysikw na militaryzacji kraju. Trzeci opcj, ktra zakadaj autorzy raportu jest
wariant, ktrego praprzyczyn stanowi moe sekwencja nawarstwiajcych si fal irytacji
Rosjan, zrodzonych z pauperyzacji stopy yciowej oraz ekonomicznej stagnacji. W wyniku
erupcji tego zestawu problemw, wadze Rosji mog podj prb znalezienia winnych tego
stanu rzeczy, poza jej granicami. Wwczas, moliwe bdzie zrczne wykorzystanie
niezadowolenia spoecznego, ktre przy pomocy odpowiedniej propagandy mona poczy
z nastrojami nacjonalistycznymi, ktre odbij si na odwracajcej od wewntrznych
problemw polityce zagranicznej. Taka polityka moe by nacechowana agresj
i rewizjonizmem, co moe sprawi, e Rosja stanie si na dugo pastwem izolowanym 41.
ROSJA
I NOWY AD MIDZYNARODOWY
ROLA, SOJUSZNICY, PRZECIWNICY,
MODUS OPERANDI
Nie wdajc si nadmiernie w zagadnienia etymologiczne, czste wsplne figurowanie

w przymierzu, bloku, aliansie, porozumieniu, koalicji podmiotw na arenie midzynarodowej
w oglnej wiadomoci, daje okrelony skutek/efekt polityczny 42. Alternatywnym, wobec
dotychczas antycypowanych wariantem adu midzynarodowego moe by format
wsppracy rosyjsko-irasko-chiskiej. Zgromadzony i zjednoczony, wobec wsplnych
celw, w tym wobec najwikszego oponenta sojusz, osadzony na konwencji pastw
antyimperialistycznych, moe stanowi wan si nowego adu midzynarodowego.
39
Ibidem, s. 104.
Ibidem, s. 83.
41
Ibidem.
42
A. Dybczyski, Sojusze midzynarodowe, Warszawa 2014, s. 92-94, 191.
40
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 89
Operowaby on na prawdopodobnie najwaniejszym w przyszoci kontynencie Azji.

Szczeglne znaczenie ten alians miaby w regionie Bliskiego Wschodu.
Zdaniem Piotra Mickiewicza, to wanie aspekt surowcowy mgby sta si
najwikszym magnesem przycigajcym tercet tych silnych, jak nawet na obecne realia
pastw, dla ktrych jednym z interesw strategicznych, take ambicjonalnych jest negacja
hegemonii Stanw Zjednoczonych i stworzenie wiata wielobiegunowego. Jednak oprcz
spoiwa negacji, wystpuje take zgodno oczekiwa wobec wzrostu wasnej siy.
Egzemplifikacj tej postawy jest np. Iran, dla ktrego moe by wane poparcie Rosji i Chin
kontekcie iraskiego programu jdrowego. Za Rosji i Chinom, mogoby by to na rk,
gdy w celu wpywania na region Azji Mniejszej za spraw silnego Iranu mogyby
przybliy si do realizacji opcji wiata multipolarnego. Ocenia si, e podgrupa chiskorosyjska bdzie miaa decydujcy wpyw na kondycj, witalno i zaoenia tego
potencjalnego aliansu, w ktrym wiele bdzie zaleao od wykrystalizowania si
sprawiedliwego dla Pekinu i Moskwy rozdziau wycznoci energetycznej 43.
Tosamo o relacji Chin z Rosj w kontekcie przyszego rozkadu si wyraaj si,
Jacek Biaek i Adam Oleksiuk. Rzekome sabnicie USA zdaniem autorw, wymusza bdzie
potrzeb intensyfikacji monitorowania zblienia Pekinu i Moskwy przez Waszyngton,
a tym samym dostosowywanie potencjalnych taktycznych ruchw przez administracj
amerykask. Co wicej, Stany Zjednoczone mog by wrcz uzalenione w pewnych
aspektach, od wsppracy z tymi pastwami. Wwczas, jak stwierdzaj Oleksiuk i Biaek,
moe zaistnie niekorzystna, z punktu widzenia tzw. pastw buforowych polityka, ktra moe
by oparta na zasadzie wymiennych transakcji uzgadnianych poza plecami tyche pastw.
Ponadto, paszczyzna relacji Stanw Zjednoczonych z Moskw moe by stymulowana,
podobnie, jak w poprzednim ujciu z jednej strony zdominowaniem amerykaskiej
energetyki przez import surowcw, z drugiej za strony niebezporednim, acz symbolicznym
znaczeniem Rosji na tym wiatowym rynku 44.
Interesujcej ekstrapolacji adu przyszego wiata dokonuje Marian Kozub. Twierdzi on,
i wspczesne przeobraenia adu midzynarodowego maj miejsce w wyniku relatywnego
obnienia roli Stanw Zjednoczonych. Wedug autora, wspczesny wiat, po rozpadzie
systemu dwubiegunowego oraz bezowocnym prbom zaprowadzenia jednobiegunowego
porzdku przez Waszyngton wchodzi w now, trudn do okrelenia faz, charakteryzujc si
super konkurencyjnoci, popychajc go generalnie na drog wielobiegunowoci. Kozub,
w swoich przewidywaniach, co do przyszego adu midzynarodowego wylicza potencjalne
osie nowego adu, do ktrych w pierwszym wariancie mog nalee Stany Zjednoczone, Unia
Europejska lub Rosja, za w drugim wariancie USA wraz z Chinami i Uni. Sytuujc w tych
P. Mickiewicz, Trjkt Rosja-Chiny-Iran i jego miejsce na arenie midzynarodowej [w:] M. Tomczak,
S. Wojciechowski (red.), Mocarstwowo na przeomie XX i XXI wieku. Teorie-analizy-prognozy, Pozna 2010,
s. 147-149, 163-167.
44
J. Biaek, A. Oleksiuk, Gospodarka i geopolityka: dokd zmierza wiat?, Warszawa 2009, s. 41.
43
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
90 | S t r o n a
zestawieniach Federacj Rosyjsk, bazuje na determinacji i ambicji Rosji oraz wynikajcych

z nich dziaa, nakierowanych na ponowne znalezienie si we wpywowym gronie pastw,
majcych decydujcy wpyw na sytuacj midzynarodow. Jak stwierdza Kozub, Kreml
miaby wej w to ekskluzywne grono z partykularn carte blanche, z ktrej wynikayby:
akceptacja statusu i dowolnoci dziaania Rosji na obszarze byego Zwizku Radzieckiego,
regularne i coraz silniejsze dezawuowanie obecnoci i znaczenia USA i NATO na teatrze
bezpieczestwa europejskiego, za ktre Rosja chciaaby wzi wiksz, a najlepiej cakowit
odpowiedzialno. Kozub jest zdania, i rosyjskie atuty w postaci midzy innymi wanej
pozycji w ONZ, wzmacnianej partycypowaniem w klubie atomowym wci wytrzymuj
prb czasu i prolonguj rosyjsk mocarstwowo, mimo niesprzyjajcych tendencji
oddolnych, wewntrzpastwowych, zwizanych z sytuacj spoeczno-gospodarcz 45.
Niejako syntez wszystkich tu przytoczonych, wariantw przyszego wiata, wnosi
Teresa o-Nowak. Istot podejcia ekspertki jest koncept przyszych relacji w nowym adzie
midzynarodowym, ktrego domen bdzie odejcie od zantagonizowanych wzgldem siebie,
nieelastycznych zespow mocarstwowo-sojuszniczych. I w rzeczywistoci wydarzenia
midzynarodowe ostatnich lat nie tylko nie zadaj temu kamu, ale bardzo mocno za tym
twierdzeniem przemawiaj. Teresa o-Nowak wyraa przekonanie, e najwaniejsi aktorzy
midzynarodowi w przyszoci, mog zdecydowa si na pragmatyczn preferencyjno
manipulowania postulowanymi przez autork tzw. dryfujcymi koalicjami, pojawiajcymi
si w zalenoci od stanu i charakteru przesile midzynarodowych, bd aktualnych
uwarunkowa okoo-politycznych. Ekspertka zarysowuje dwie pule pastw, ktre prdzej,
czy pniej uwiadomi sobie, i bezwzgldny prymat ktrego z nich nie jest na tym etapie
rozwoju cywilizacji do utrwalenia. To powd interpolarnoci, wykazywanej, jako tym razem
bezwzgldne przekrelenie autarkicznoci wrd kadego z nich, co uwiadamia zarazem
nieodzowno wchodzenia w rne kooperacyjne konfiguracje. Zasadniczo, wymienno
koalicyjna moe dokonywa si midzy dwiema grupami podmiotw: ktrym z pastw
stanowicymi o Stanami Zjednoczonymi, Uni Europejsk, Chinami i Rosj oraz grup
pastw dopeniajcych moliwe konfiguracje czyli Turcj, Brazyli oraz Indiami 46.
Zdaniem o-Nowak, domen rosyjskiej polityki midzynarodowej jest zoono - cieranie
si trzech koncepcji zapewnienia mocarstwowej pozycji. Przez ostatnie lata zauwaalne byy,
zdaniem autorki decyzje Kremla zmierzajce do prby integracji i kooperacji z Zachodem
(ktre jednak nie s zbyt czste i s marginalizowane ze wzgldu na kolizj i dysonans
interesw), polityk bagatelizujc znaczenia Zachodu jako partnera, jednoczenie zbliajc
Rosj do rozgrywania problemw midzynarodowych wesp z Pekinem i Delhi oraz
samodzielno eurazjatyck, skutkujc w pewnym stopniu spychaniem Rosji na
M. Kozub, Myle strategicznie o bezpieczestwie przyszoci, Warszawa 2013, s. 108-110.
T. o-Nowak, Federacja Rosyjska i ad midzynarodowych [w:] A. Stpie-Kuczyska, M. Sowikowski
(red.) Na gruzach imperium. W stron nowego adu midzynarodowego i spoeczno-politycznego w regionie
Europy rodkowo-Wschodniej, d 2012, s. 108-132.
45
46
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 91
mocarstwowy margines. Zdaniem Teresy-o Nowak, domen polityki Putina jest

poszukiwanie optymalizacji midzynarodowego znaczenia, poprzez eksploatowanie,
czerpanie z kadej orientacji, ktre nazwane jest przez autork umiejtnym miksem,
ktrego spoiwem bdzie element kontestacji hegemonizmu amerykaskiego 47.
ZAKOCZENIE
Do kadej prognozy naley podchodzi z pewn doz niepewnoci. Jednym z celw
artykuu, byo zestawienie prognoz uwzgldniajcych rne horyzonty czasowe procesu,
ktry autor nazywa renesansem mocarstwowoci Federacji Rosyjskiej. Nawizujc do
przytoczonych prognoz wydaje si, i sam fakt powicania w nich miejsca Rosji w pewien
sposb pomaga zrozumie wspczesne rosyjskie ambicje i uwiadomi proces
samoidentyfikowania przez Kreml.
Jedne projekcje s ju w pewnym stopniu weryfikowalne, za na zweryfikowanie
innych przyjdzie czas za kilkanacie lat. Jednak biorc pod uwag fakt, i wspczenie mamy
do czynienia z przekonaniem Rosji o swojej potdze m.in. w Gruzji, na Ukrainie i w Syrii,
ale te w Arktyce, mona skonstatowa, i rosyjskie dziaania bardzo wydatnie przyczyniaj
si do pewnej korekty kursu wyksztacajcego si nowego adu midzynarodowego, ktry
w wikszoci opinii ekspertw bdzie polega na zdywersyfikowaniu wiatowej potgi
i stosujc nomenklatur geopolityczn przeobrazi si finalnie w ad wielobiegunowy. Innym
celem realizowanym przez autora bya prba odpowiedzi na pytanie o przyszy status
Federacji Rosyjskiej w nowym adzie midzynarodowym. Wikszo badaczy nie feruje
jednoznacznych wyrokw z nim zwizanych. Zdaniem autora, przyszy rosyjski status mona
wyprowadzi wanie z domylnego ksztatu adu, ktry przewidywany by w prognozach
najczciej - w ktrym wiatowa wadza bdzie rozczonkowana. To uprawnia do wniosku, i
Federacja Rosyjska, jeli utrzyma si w czowce wiatowej hierarchii, stanie si jednym
z mocarstw regionalnych dlatego, e jak prbowano wykaza w artykule w geopolityce
jutra nie bdzie miejsca dla hegemona, ani wyrane supermocarstwo.
Podsumowujc inny aspekt poczynionych rozwaa, naley stwierdzi, i zarwno
w optymistycznych, jak i negatywnych scenariuszach dotyczcych Rosji przewijaa si
kwestia, ktr mona nazwa nowoczesnym myleniem o ekonomice bezpieczestwa48
pastwa, jako atucie, ktry powinien posiada biegun geopolityczny, co moe kontrastowa
ze strategicznym wyposaeniem Rosji, czyli starzejcej si triady nuklearnej oraz stale
eksploatowanych surowcw stanowicych sztandarowe argumenty Kremla. Rozwj bd
zastj w tej materii moe warunkowa, weryfikowa i korygowa przewidywany status.
Naley ponadto uwzgldnia to, i globalna rzeczywisto staje si coraz bardziej
skomplikowana, a przede permanentnie ewoluuje i dzisiejszy status nie przesdza, e bdzie
47
48
Ibidem, s. 131.
Vide J. Paczek (red.), Ekonomika bezpieczestwa pastwa w zarysie, Warszawa 2014.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
92 | S t r o n a
on taki sam za kilka miesicy. Zdaje si, i wspczesne mocarstwo musi i z duchem czasu
i powinno cechowa si rozszerzon ofert i strategi konstruktywnego partycypowania
w yciu spoecznoci midzynarodowej. We wspczesnej literaturze przedmiotu spotyka si
dwa naczelne okrelenia oddajce ow umiejtno. Joseph Nye ujmuje to w kategorii smart
power 49. Z kolei Pierre Buhler, nazywa to gramatyk potgi 50. W jednym i w drugim
przypadku chodzi o potg budowan na bazie zrozumienia istoty wspczesnych realiw
i wykorzystywaniu z niego odpowiedniego instrumentarium. Wydaje si, e wymogiem
zarwno wspczesnoci, jak i przyszoci bdzie zbudowanie potgi wydolnej i stabilnej
wewntrznie dbajcej o swoich obywateli, jak rwnie racjonalnej, kreatywnej
i konstruktywnie globalnie. Dzi i w przyszoci chodzi o potg bdc w stanie multilateralnie
zwalcza, a nie unilateralnie katalizowa globalne zagroenia. Takie pastwa prawdopodobnie
bd wiody prym w nowym, in statu nascendi adzie midzynarodowym, cho historia
pokazuje, e wska, acz napdzajca wielk determinacj i rewanystowskim nastawieniem sia
moe wywrze na bieg wydarze wcale nie mniejszy wpyw. Mocarstwowe przebudzenie
Kremla jest faktem. Wci pozostaje cie wtpliwoci, co do schematw i kierunkw jego
modelowania. Rozwj wydarze zalee bdzie od racjonalnoci koncepcji rosyjskich
przywdcw - przekadania si na zamiary oraz od dalszej ewolucji sytuacji na wiecie.
BIBLIOGRAFIA
Aleksandrowicz Tomasz R. 2010. Nowy paradygmat bezpieczestwa na progu XXI wieku in statut
nascendi W Zaremba Agnieszka, Zapaa Bartomiej (red.). Wymiary bezpieczestwa na
progu XXI wieku: midzy teori a praktyk, 13-26. Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek.
Biaek Jacek, Oleksiuk Adam. 2009. Gospodarka i geopolityka: dokd zmierza wiat?
Warszawa: Difin.
Brzeziski Zbigniew. 1998. Wielka szachownica. Warszawa: Bertelsmann Media.
Brzeziski Zbigniew. 2013. Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potgi, prze.
Skonieczny Krzysztof. Krakw: Wydawnictwo Literackie.
Buhler Pierre. 2014. O potdze w XXI wieku, prze. Majcher Grayna, Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie Dialog.
De Montbrial Thierry. 2011. Dziaanie i system wiata. Warszawa: Wydawnictwo
Akademickie Dialog.
Definition of world order Whttp://www.oxforddictionaries.com/definition/english/world-order.
Dybczyski Andrzej. 2014. Sojusze midzynarodowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Dzieciski Pawe. 2011. Geopolityczne przesanki ewolucji systemu wiatowego w kierunku
multipolarnoci. W wieca Jerzy, Kra Ireneusz, Soja Magorzata (red.) Biegunowo
i dynamika sceny globalnej w pierwszej dekadzie XXI wieku, 49-67. Czstochowa:
Wydawnictwo im. St. Podobiskiego Akademii im. Jana Dugosza.
Fiszer Jzef M. 2013. System euroatlantycki oraz jego miejsce i rola w multipolarnym adzie
midzynarodowym. W Fiszer Jzef M. (red.) System euroatlantycki i bezpieczestwo
49
50
Vide J.S. Nye, Przyszo siy, tum. B. Dziaoszyski, Warszawa 2012.

Vide P. Buhler, O potdze w XXI wieku, Warszawa 2014.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 93
midzynarodowe w multipolarnym wiecie. Miejsce i rola Polski w euroatlantyckim systemie

bezpieczestwa, 36-71. Warszawa: Instytut Studiw Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
Friedman George. 2009. Nastpne 100 lat: Prognoza na XXI wiek. prze. Antosiewicz
Marcin, Warszawa: AMF Plus Group.
Global Trends 2030: Alternative Worlds. 2012. Publikacja Narodowej Rady Wywiadu USA
W http://www.dni.gov/index.php/about/organization/global-trends-2030.
Gralczyk Bogdan. 2015. Alternatywne scenariusze dla wiata do 2030 r. Europa na
peryferiach, W http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/alterna
tywnescenariusze-dla-swiata-do-2030-r-europa-na-peryferiach/.
Kozub Marian. 2013. Myle strategicznie o bezpieczestwie przyszoci. Warszawa:
Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej.
o-Nowak Teresa. 2012. Federacja Rosyjska i ad midzynarodowy. W Stpie-Kuczyska
Alicja, Sowikowski Micha (red.) Na gruzach imperium. W stron nowego adu
midzynarodowego i spoeczno-politycznego w regionie Europy rodkowoWschodniej, 91-132. d: Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego.
Malendowicz Pawe. 2015. Ekstremizm polityczny a bezpieczestwo pastwa i ad
midzynarodowy. Bezpieczestwo Narodowe 33 : 151-161. http://www.bbn.gov.pl/ftp/
dok/03/MALENDOWICZ_33-2015.pdf.
Mickiewicz Piotr. 2010. Trjkt Rosja Chiny - Iran i jego miejsce na arenie
midzynarodowej. W Wojciechowski Sebastian, Tomczak Maria (red.) Mocarstwowo
na przeomie XX i XXI wieku. Teorie analizy - prognozy, 147-169. Pozna:
Wydawnictwo Naukowe Wyszej Szkoy Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa.
Nye Joseph S. 2012. Przyszo siy. tum. Dziaoszyski Bartosz. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Panek Bogdan. 2015. Polityka Federacji Rosyjskiej w regionie Europy, Azji i Pacyfiku.
Warszawa: Difin.
Pitek Jarosaw Jzef, Podgrzaska Renata, Ranke Andrzej. 2012. Polityka zagraniczna
i strategie bezpieczestwa pastw w midzynarodowych stosunkach politycznych.
Gorzw Wielkopolski: Wydawnictwo Naukowe Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej.
Pietra Ziemowit Jacek. 1986. Podstawy teorii stosunkw midzynarodowych. Skrypt dla
studentw II roku nauk politycznych. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej.
Paczek Janusz. 2014 (red.) Ekonomika bezpieczestwa pastwa w zarysie., Warszawa: Difin.
wieca Jerzy. 2013. Niepolarne, interpolarne i multipolarne struktury oraz mechanizmy we
wspczesnych stosunkach midzynarodowych. Globalna scena midzynarodowa
w pierwszej dekadzie XXI w. W Kra Ireneusz, Matsili Bethuel, Soja Magorzata (red.)
Mechanika sceny midzynarodowej. Nowe wyzwania w nowej epoce, 27-63.
Czstochowa: Wydawnictwo im. J. Dugosza.
W Rosji marzenia nazywaj si geopolityk. 2015. wywiad Marcina Furdyny i Marka
Rodzika z Leszkiem Moczulskim W http://www.pismofronda.pl/w-rosji-marzenianazywa-siegeopolityka.
Zala Benjamin. 2013. Rethinking Polarity for the Twenty First Century: Perceptions of
Order in International Society, Birmingham: University of Birmingham.
http://etheses.bham.ac.uk/4099/1/Zala13PhD.pdf.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Anna LASOTA 1
a.lasota91@gmail.com
SUBA KOBIET W POLICJI REPUBLIKI SOWENII

JAKO PRZEJAW FEMINIZACJI FORMACJI
POLICYJNYCH PASTW UNII EUROPEJSKIEJ
ABSTRAKT: Artyku podejmuje zagadnienia zwizane ze sub kobiet w formacjach
policyjnych Republiki Sowenii. Przedstawia struktur organizacyjn soweskiej policji,
histori zatrudniania kobiet w tej formacji oraz aktualne dane statystyczne dotyczce penienia
suby przez policjantki. Nakrela rwnie znaczenie Europejskiej Sieci Policjantek, jako
inicjatywy, w ktrej soweska policja bierze czynny udzia. Gwnym celem artykuu jest
zaprezentowanie zakresu i charakteru suby kobiet w policji soweskiej, wcznie
z przyczynami wyboru takiej cieki rozwoju zawodowego oraz spoecznym odbiorem dziaa
wysoko sfeminizowanej policji. Autorka podejmuje ponadto kwesti wsppracy pomidzy
funkcjonariuszami obu pci i jej wpywu na skuteczno realizowanych przez policj dziaa.
SOWA KLUCZOWE: kobiety, policja, feminizacja, Sowenia, Unia Europejska
WOMEN POLICE SERVICE IN THE REPUBLIC OF SLOVENIA

AS A SYMPTOM OF FEMINIZATION OF POLICE UNITS IN
THE EUROPEAN UNION COUNTRIES
ABSTRACT: Article contains review of the women service in police formations in the
Republic of Slovenia. It shows the organizational structure of the Slovenian police, the history
of women employment in this formation and current statistics of women police service.
Important part of the article states about European Service of Policewomen, because
Slovenian police takes part in this initiative. Main aim of this article is to present women
service in police formations, including the reasons for choosing this path of their career. No
less important is social perception of the way how activities and requests taken by this highly
female-dominated police. Author also shows how cooperation between male and woman
police officers can influence the effectiveness of police operations.
KEY WORDS: women, feminization, police, Slovenia, European Union
Anna Lasota magister, doktorantka w Instytucie Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa Uniwersytetu
Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Jej zainteresowania badawcze obejmuj przede wszystkim
funkcjonowanie sub specjalnych i policyjnych w pastwach europejskich w warunkach zmian systemowych
oraz udzia kobiet w europejskich formacjach mundurowych.
2
1
S t r o n a | 95
WPROWADZENIE
Pe funkcjonariuszy policji od niedawna stanowi przedmiot bardziej szczegowych
i systematycznych analiz naukowych. Dotychczas badania nad uczestnictwem kobiet
w subie byy podejmowane sporadycznie, gwnie w obrbie kulturoznawstwa. Znaczcy
procent prowadzonych do tej pory bada skupia si na porwnaniu pracy policjantek
w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Przemiany systemowe zachodzce po roku
1989 w pastwach Europy rodkowowschodniej i Poudniowej zaowocoway jednak
prowadzeniem nowej polityki w zakresie bezpieczestwa wewntrznego, czego efektem byo
tworzenie nowych struktur policyjnych w tych krajach. Denie kobiet do zrwnania ich praw
zawodowych z mczyznami znalazo take odzwierciedlenie w zwikszeniu ich zatrudnienia
w nowotworzonych i reformowanych formacjach policyjnych. To z kolei zainspirowao
badaczy do podjcia analiz dotyczcych funkcjonowania kobiet w zawodzie zdominowanym
do tej pory przez mczyzn. Istotnym czynnikiem dla rozpoczcia bada w tej dziedzinie byo
rwnie upowszechnianie polityki gender mainstreaming, czyli wczania zasady rwnoci
szans obu pci we wszystkie aspekty funkcjonowania pastw.
Celem artykuu jest zaprezentowanie przemian, jakie zaszy w soweskiej policji
w warunkach zmiany systemowej, ktra nastpia w tym pastwie po uzyskaniu niepodlegoci
w 1991 r. Jednym z efektw tych przemian sta si wzrost zatrudnienia kobiet w formacjach
mundurowych. W chwili obecnej wskanik zatrudnienia kobiet w soweskiej policji
wynosi ok. 25 proc., co czyni j najbardziej sfeminizowan sub policyjn spord wszystkich
pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Artyku ma rwnie na celu ukazanie przyczyn tak
licznego wstpowania kobiet do policji oraz analiz spoecznego odbioru funkcjonowania tak
mocno sfeminizowanej formacji, a take skutecznoci realizowanych przez ni zada.
Zaprezentowane w artykule informacje pochodz z raportw i analiz sporzdzonych przez
sowesk policj i udostpnianych przez t formacj do wiadomoci publicznej.
POLICJA REPUBLIKI SOWENII

Republika Sowenii ley w Europie rodkowej, nad Morzem Adriatyckim. 25 czerwca
1991 r., po przeprowadzonym 23 grudnia 1990 r. referendum, pastwo to jednostronnie
ogosio niepodlego i odczenie si od Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii
(SFRJ). Akt secesji rozpocz proces ostatecznego rozpadu SFRJ i przyczyni si do wybuchu
drugiej jugosowiaskiej wojny domowej. Na tle pozostaych pastw byej Jugosawii
Sowenia wyrniaa si stosunkowo jednolitym skadem etnicznym, a take najwyszym
poziomem rozwoju gospodarczego. Niezaleno pastwa zostaa ostatecznie potwierdzona
23 grudnia 1991 r., kiedy przyjto Konstytucj Republiki Sowenii. 29 marca 2004 r.
Sowenia wstpia w struktury Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, za 1 maja 2004 r. staa si
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
96 | S t r o n a
pastwem czonkowskim Unii Europejskiej. Ustrojem politycznym panujcym w Sowenii

jest demokracja parlamentarno-gabinetowa. Wadz ustawodawcz sprawuje dwuizbowy
parlament, zoony ze Zgromadzenia Pastwowego (izby niszej) i Rady Pastwa (izby
wyszej). Wadza wykonawcza naley do rzdu, na czele ktrego stoi obecnie Miro Cerar,
oraz do prezydenta, ktrym od 22 grudnia 2012 r. jest Borut Pahor.
Uzyskanie niepodlegoci przez Soweni w 1991 r. wizao si z koniecznoci
utworzenia struktur i instytucji pastwowych, w tym rwnie policyjnych. Utworzono formacj
policyjn, niezalen od dotychczasowej jugosowiaskiej milicji. W 1998 r. dostrzeono
konieczno
reorganizacji
formacji
policyjnych,
majcej
zapewni
wysoki
poziom
bezpieczestwa poprzez stworzenie nowoczesnej organizacji, skutecznie odpowiadajcej na

wspczesne zagroenia i wyzwania, a przy tym przyjaznej obywatelom. Efektem podjtych
prac bya ustawa o policji, ktra wesza w ycie 18 listopada 1998 r. Do aktu tego zgaszano
liczne poprawki, w efekcie czego zosta od tamtej pory kilkukrotnie (2001, 2003, 2005, 2006)
znowelizowany3. 7 lutego 2013 r. Zgromadzenie Narodowe Republiki Sowenii przyjo
Ustaw o organizacji i pracy policji 4. Na mocy ustawy soweska policja podlega Ministerstwu
Spraw Wewntrznych, ktre okrela jej gwne kierunki dziaania i odpowiada za oglny stan
bezpieczestwa i adu publicznego w Sowenii. Ministerstwo kontroluje i odpowiada za rozwj
kadrowy i organizacyjny policji, zapewnia waciwe zarzdzanie jej inwestycjami i rodkami
finansowymi (m.in. przygotowuje roczne plany finansowe), a take koordynuje systemy
komunikacyjne i zarzdzania informacj policyjn 5.
Policja Republiki Sowenii dziaa na trzech poziomach: centralnym, regionalnym
i lokalnym 6. Na poziomie centralnym bezporedni zarzd nad funkcjonowaniem jednostek
policyjnych sprawuje Dyrektor Generalny Policji, powoywany na wniosek ministra spraw
wewntrznych przez szefa rzdu Sowenii. Dyrektor Generalny jest organem kierujcym
urzdem centralnym, jakim jest Dyrekcja Generalna Policji. W jej skad wchodz nastpujce
struktury: Dyrekcja Policji Mundurowych, Dyrekcja Policji Kryminalnej, Dyrekcja Policji
Specjalnych, Biuro IT i Telekomunikacji, Centrum Bada oraz Akademia Policyjna 7.
Centrala soweskiej policji znajduje si w Lublanie.
Na poziomie regionalnym funkcjonuje osiem dyrekcji policji, ktrym na szczeblu
lokalnym podlega cznie 107 posterunkw. Poszczeglne dyrekcje rozmieszczone s na
terytorium caego pastwa, w nastpujcych miejscowociach: Lublana (21 posterunkw),
3
Zakon o policji z 12.11.2003, ZPol-UPB1.

Zakon o organiziranosti in delu v policiji z 07.02.2013, ZODPol.
5
Ibidem.
6
A. Misiuk, Organizacja i zadania policji Unii Europejskiej, [w:] A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokoowski,
Policje Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 122.
7
Vide Police Leadership, Ministry of the Interior, http://policija.si/eng/index.php/aboutthepolice/ leadership,
(15.02.2016).
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 97
Murska Sobota (8), Maribor (17), Celje (16), Novo Mesto (13), Kranj (10), Nova Gorica (8)
i Koper (14) 8. Rozmieszczenie i zasig terytorialny dziaania poszczeglnych regionalnych
dyrekcji policji prezentuje rysunek 1.
Rysunek 1. Podzia terytorialny soweskich dyrekcji policji

rdo: Police Directorate, http://www.policija.si/eng/index.php/policedirectorates, (10.02.2016).
Ustawa o organizacji i pracy policji z 7 lutego 2013 r. wskazuje katalog zada

wykonywanych przez soweskich funkcjonariuszy. Zadania te obejmuj:
ochron ycia, bezpieczestwa i mienia jednostek;
zapobieganie, wykrywanie i ciganie przestpstw i wykrocze, wykrywanie i zatrzymywanie
ich sprawcw oraz innych osb poszukiwanych oraz gromadzenie dowodw;
utrzymywanie porzdku publicznego;
kontrol i regulacj ruchu drogowego i transportu publicznego;
ochron granicy pastwowej i prowadzenie kontroli granicznej;
wykonywanie zada wskazanych w przepisach o cudzoziemcach;
ochron okrelonych osb, obiektw i instytucji;
ochron informacji niejawnych i tajemnic pastwowych 9.
Status pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej wie si take z wykonywaniem przez
sowesk policj zada o charakterze midzynarodowym. Krajowy rednioterminowy
plan rozwoju policji na lata 2008-2012 identyfikowa ich zakres przede wszystkim
jako kontrol zewntrznej granicy UE, poszerzanie obszaru wolnoci, sprawiedliwoci
i bezpieczestwa we Wsplnocie oraz realizacj innych zobowiza o charakterze
midzynarodowym 10. Soweska policja aktywnie dziaa na polu wsppracy midzynarodowej.
Naley m.in. do struktur Europolu, a take wsppracuje z amerykaskim Federalnym Biurem
8
Vide Police Directorate, Ministry of the Interior, http://policija.si/eng/index.php/policedirectorates,

(13.02.2016).
9
10
A. Misiuk, Organizacja i zadania policji Unii Europejskiej, [w:] A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokoowski,
op. cit., s. 122.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
98 | S t r o n a
ledczym (FBI) w zakresie zwalczania transnarodowej przestpczoci zorganizowanej na

obszarze bakaskim. Wraz z europejskimi partnerami, soweska policja tworzy
midzynarodowe siy policyjne, w ramach ktrych bierze aktywny udzia w misjach
stabilizacyjnych (m.in. w Albanii i Kosowie)11. Na dzie 31 marca 2015 r., w soweskiej policji
zatrudnionych byo 8.054 funkcjonariuszy. Na jednego policjanta przypada ok. 259 mieszkacw
(386 funkcjonariuszy na 100 tys. mieszkacw)12. Dla porwnania, w Polce na jednego
funkcjonariusza przypada rednio 383 obywateli (260 policjantw na 100 tys. mieszkacw)13.
Mona zatem stwierdzi, e w skali europejskiej wynik Sowenii jest standardowy.
SUBA KOBIET W SOWESKIEJ POLICJI

Pierwsza kobieta Danica Lovrei Melihar doczya do soweskiej policji
w 1936 r., gdy Sowenia wchodzia w skad Krlestwa Jugosawii. D.L. Melihar piastowaa
stanowisko Dyrektora Policji w Lublanie w okresie, kiedy kobiety w subach mundurowych
zatrudniano zwykle w charakterze sekretarek 14. W 1946 r. w ycie wesza ustawa o policji, na
mocy ktrej sub w policji mogli odbywa jedynie mczyni 15. Systematyczne
zatrudnianie kobiet w policji rozpoczo si ponownie dopiero w 1973 r., kiedy Sekretariat
Spraw Wewntrznych Socjalistycznej Republiki Sowenii ogosi nabr dla kandydatek na
stanowiska pracy w krajowych komisariatach. Tego samego roku do suby przyjto
pierwszych sze policjantek 16. W roku szkolnym 1975/76 Szkoa Milicji w Lublanie
rozpocza kurs w formie podstawowego szkolenia dla przyszych funkcjonariuszek.
W pierwszym roku swojego istnienia inicjatywa ta cieszya si zainteresowaniem
47 staystek. Do roku 1983, kiedy to z nieodkrytych do tej pory powodw soweska policja
zadecydowaa o niedopuszczaniu nowych policjantek do czynnej suby, szkolenie ukoczyo
176 kobiet, za w strukturach policyjnych pracowao ich 187, co stanowio 4,5 proc.
wszystkich zatrudnionych wwczas
funkcjonariuszy17. Podczas przerwy w naborze
zauwaono, e w spoeczestwie wystpuj problemy, ktrych rozwizywanie mogoby by
znacznie efektywniejsze w przypadku zaangaowania kobiet w prac formacji policyjnych.
Analiza funkcjonowania policji w innych pastwach europejskich (gwnie w Niemczech
i Wielkiej Brytanii) wykazaa, e policjantki lepiej od policjantw sprawdzaj si w pracy
z ofiarami przemocy wobec kobiet, gwnie w obszarze przestpstw na tle seksualnym.
Ponadto, bardziej efektywne byy ich wyniki w zakresie zwalczania przestpczoci wrd
Vide J. Mui, Heading for the seventh year in Kosovo, http://www.policija.si/eng/images/stories/
About%20the%20Police/Organizations/Current%20News/Kosovo-7years.pdf (10.02.2016).
12
Vide About the Police, Ministry of the Interior, http://policija.si/eng/index.php/aboutthepolice, (10.02.2016).
13
Vide Policja, Stan zatrudnienia na dzie 1 stycznia 2015 r., http://www.info.policja.pl/inf/organizacja/stanzatrudnienia/96946,Stan-zatrudnienia-na-dzien-1-stycznia-2015-r.html (07.03.2016).
14
A. elih i in., Pozabljena polovica: Portreti zensk 19. in 20. stoletja na Slovenskem, Lublana 2007, s. 478.
15
A. Grobin, Slovenian police celebrate 40 years of systematic employment of women, European Network of
Policewomen Newsletter: Slovenian Edition, Spring 2013, s. 8.
16
M. Pagon, B. Lobnikar, Reasons for Joining and Beliefs About the Police and Police Work Among Slovenian
Female Police Rookies, International Journal of Police Science & Management vol. 2 nr 3/1999, s. 252.
17
I. Celestina, Policija in enske, Lublana 2004, s. 14.
11
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 99
nieletnich. Efektem analizy pracy funkcjonariuszek w innych krajach Europy byo

wznowienie naboru kobiet do soweskiej policji. Ruszy on w 1994 r., a do czynnej suby
dopuszczono 24 funkcjonariuszki, ktre przeszy szkolenie w lublaskim Centrum Szkolenia
Policji. W 1996 r. przeszkolono i wczono w struktury policyjne kolejne trzy kobiety 18.
Od 2002 r. liczba funkcjonariuszek policji systematycznie wzrasta. W 2009 r.
w soweskich strukturach policyjnych zatrudnionych byo 9.349 osb, spord ktrych
2.346, czyli 25 proc. wszystkich funkcjonariuszy, stanowiy kobiety. 846 z nich pracowao
jako umundurowane funkcjonariuszki, 295 jako nieumundurowane, za 1205 kobiet znalazo
zatrudnienie w subie cywilnej 19. W chwili obecnej policjantki s obecne na wszystkich
szczeblach soweskich struktur policyjnych, realizujc zadania w kadym z obszarw ich
dziaania. W 2013 r. w policji pracowao 2.041 kobiet, spord ktrych 1.122 posiadao status
funkcjonariuszki, za 919 pracownic cywilnych. Najwiksza liczba funkcjonariuszek
zatrudniona bya na szczeblu lokalnym policji, najmniejsza za na szczeblu regionalnym. Na
szczeblu krajowym najwicej funkcjonariuszek pracowao w Policyjnym Centrum Bada oraz
Dyrekcji Policji Kryminalnej 20.
Kobiecy personel techniczny soweskiej policji liczy w 2013 r. 919 pracownic, spord
ktrych 539 stanowiy sekretarki, 241 odpowiadao za utrzymanie sekcji logistycznych, za
71 piastowao funkcje zwizane z przeprowadzaniem operacji finansowych 21.
Obecno kobiet dostrzega si rwnie w misjach midzynarodowych. W 2006 r. trzy
policjantki przeszy wstpne szkolenie dla uczestnikw misji pokojowych, kwalifikujc si do
misji ONZ w Kosowie (UNMIK). Wikszo funkcjonariuszek odmawia jednak udziau
w tego rodzaju przedsiwziciach, swoj decyzj uzasadniajc posiadaniem zbyt niskich
kwalifikacji zawodowych, krtkim staem suby oraz lkiem przed zagroeniami
zwizanymi z misj. Due znaczenie ma rwnie strach przed rozk z rodzin. Soweskie
badaczki Tanja Skerlj i Bojana Virjent przeprowadziy badania, podczas ktrych
policjantki poproszono o wskazanie tych obszarw ich pracy, w realizacji ktrych czuj si
one pewnie. Wyniki pokazay, e policjantki s bardziej pewne swoich predyspozycji
i kwalifikacji w zakresie dziaa wymagajcych empatii, wsparcia i zrozumienia (takich jak
praca z ofiarami przestpstw) ni sytuacji wymagajcych rozwiza siowych, do ktrych
zaliczono m.in. udzia w misjach midzynarodowych 22.
18
Ibidem, s. 15.
Annual report on the work of the Police 2009, Ministrstvo za notranje zadeve, Lublana 2010, s. 60.
20
Vide Tabela 1.
21
A. Grobin, op. cit., s. 4.
22
Vide U. Pras, Three slovenian female police officers in peacekeeping police missions, http://www.policija.si/
eng/index.php/statistics/756-3-slovenian-female-police-officers-in-peacekeeping-police-missions (15.02.2016).
19
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
100 | S t r o n a
Poziom
funkcjonowania policji
Krajowy
Regionalny
lokalny
Miejsce zatrudnienia / zajmowane

stanowisko
Liczba zatrudnionych
funkcjonariuszek
Dyrekcja Policji Kryminalnej

Centrum Bada
Kryminalistycznych
Akademia Policyjna
Centrum Ochrony i
Bezpieczestwa
Inne jednostki
Pion kryminalny
Centrum operacyjne i
komunikacji
Inne jednostki
Komendant komisariatu
Zastpca komendanta komisariatu
Oficer terenowy
Oficer kryminalny
Funkcjonariusz stray granicznej
Inne stanowisko
82
Razem
36
24
220
18
60
87
18
16
1
12
18
32
171
537
131
771
Tabela 1. Zatrudnienie funkcjonariuszek Policji Republiki Sowenii w 2013 r.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: A. Grobin, 2013, s. 4.
Dlaczego kobiety w Sowenii tak licznie wstpuj do policji? Odpowiedzi na to pytanie

naley szuka w wynikach bada przeprowadzonych przez soweskich badaczy,
zajmujcych si tematyk gender mainstreaming, czyli wyrwnywaniem szans kobiet
i mczyzn we wspczesnym wiecie, gwnie na polu zawodowym. W 1996 r. Milan Pagon
i Branko Lobnikar przeprowadzili badania w grupie 27 staystek, ktre ukoczyy
podstawowe szkolenie w Centrum Szkolenia Policji w Lublanie. Kobiety zapytane
o przyczyny podjcia suby w policji w odpowiedzi najczciej wskazyway zrnicowany
charakter pracy oraz moliwo pomocy ludziom i wspdziaania z nimi. Czsto
wskazywanym motywem bya rwnie moliwo dalszej edukacji oraz perspektywy
zrobienia kariery w subach mundurowych. Pomoc ludziom okazaa si mie dla policjantek
wiksze znaczenie ni moliwo realnego wpywu na procesy zachodzce w spoeczestwie
poprzez egzekwowanie obowizujcego prawa 23. Uzyskane w 1996 r. wyniki, pomimo upywu
lat, nie trac na wartoci. W 2012 r. Toma Pavek przeprowadzi badanie wrd 491 kobiet
zatrudnionych w soweskich strukturach policyjnych. Zdecydowana wikszo z nich jako
gwn przyczyn wyboru zawodu policjantki wskazaa ch pomocy innym ludziom 24.
Interesujca jest te zmiana relacji pomidzy soweskimi funkcjonariuszkami
a policjantami pci mskiej na przestrzeni ponad 15 lat. W badaniach z 1996 r. kobiety
skaryy si na cynizm i niepowane traktowanie ich suby przez policjantw. Podejcie to
wynikao z silnie zakorzenionej w percepcji spoeczestwa tradycyjnej roli kobiet.
23
24
M. Pagon, B. Lobnikar, op. cit., s. 257.

A. Grobin, op. cit., s. 8.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 101
Funkcjonariuszki dyy do akceptacji ze strony wsppracownikw, ktrzy uwaali, e

kobiety nie sprawdz si w pracy terenowej i operacyjnej, co moe zagraa dotychczasowej
efektywnoci sub policyjnych. Brak aprobaty dla pracy kobiet w policji ze strony
wsppracownikw przekada si na negatywne postrzeganie tej formacji przez badane
policjantki oraz brak satysfakcji z wykonywanego przez nie zawodu 25. Systematyczny wzrost
liczby kobiet w soweskiej policji wpyn jednak na zmian postaw wobec ich suby.
Obecnie policjantki oceniaj wzajemne relacje pracownicze jako dobre, rzadko spotykaj si
z przejawami niechci ze strony innych funkcjonariuszy. Przekada si to rwnie na
odczuwany przez nie poziom satysfakcji i zadowolenia z pracy. Istotnym czynnikiem
wpywajcym na taki stan rzeczy jest rwnie zwikszenie zatrudnienia kobiet na
stanowiskach kierowniczych. Funkcjonariuszki badane przez Tomaa Paveka wysoko
oceniay skuteczno dziaa podejmowanych przez policjantw obu pci. Jako przyczyny
udanej wsppracy wskazyway przede wszystkim dobre relacje midzyludzkie, koleestwo,
solidarno zawodow oraz zachowanie elementarnych zasad kultury 26. Kobiece rodowiska
policyjne stawiaj sobie za cel tworzenie pozytywnych, optymalnych warunkw suby dla
wszystkich pracownikw policji.
Zmiany mona zaobserwowa rwnie na polu postrzegania policjantek przez
spoeczestwo. Staystki badane przez Milana Pagona i Branko Lobnikara zwracay uwag na
niech partnerw i rodzin do podejmowania przez nie suby, uzasadnian argumentami
dotyczcymi saboci psychicznej i fizycznej, zbyt wysokiego poziomu empatii oraz
naraenia na stres i ryzyko zwizane z niebezpiecznymi warunkami pracy. Uczestniczki
bada z 2012 r. deklaruj wsparcie podjtych przez nie decyzji ze strony najbliszych.
Sprawno fizyczna weryfikowana jest w procesie rekrutacyjnym, za inteligencja
emocjonalna nie zaley od pci funkcjonariusza, ale od charakteru jednostki. Soweska
policja podja rwnie dziaania, majce na celu redukcj stresu towarzyszcego pracy
funkcjonariuszy. W 2009 r. uruchomiono caodobow pomoc psychologiczn dla policjantw,
wiadczon w formie doranej i dugofalowej, zarwno dla indywidualnych funkcjonariuszy,
jak i dla caych ich grup 27.
W 1999 r. John Dempsey, dostrzegajc tendencj do staego zwikszania si liczby
kobiet w formacjach mundurowych i przewidujc, e z czasem funkcjonariuszki bd
stanowiy okoo jednej trzeciej cakowitej liczby policjantw na wiecie, wskaza na
konieczno dostosowania procesu kadrowego i przebiegu suby do sposobu pracy kobiet i
zwizanych z tym potrzeb 28. W Sowenii kandydatki do suby przechodz jednak taki sam
proces rekrutacyjny jak mczyni. W jego skad wchodzi: pisemny test, sprawdzajcy
wiedz i inteligencj kandydata, testy psychologiczne, oceniajce poziom stabilnoci
25
M. Pagon, B. Lobnikar, op. cit., s. 252-253.

A. Grobin, op. cit., s. 8-9.
27
Ibidem, s. 9.
28
J. Dempsey, An Introduction to Policing, Belmont 1999, s. 53.
26
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
102 | S t r o n a
emocjonalnej i zdolno do radzenia sobie ze stresem, nieodzownie zwizanym z prac

w policji, testy fizyczne suce pomiarowi siy i zdolnoci motorycznych, sprawdzenie
przeszoci kryminalnej kandydata, badania lekarskie oraz ocena kwalifikacji funkcjonariusza
w zakresie umiejtnoci pracy w zespole, komunikatywnoci oraz zdolnoci analitycznych i
decyzyjnych 29.
Zatrudnienie kobiet w policji regulowane jest licznymi aktami prawnymi. Do
najwaniejszych z nich nale:
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjta przez
Zgromadzenie Oglne ONZ dnia 18 grudnia 1979 r. 30;
Konstytucja Republiki Sowenii z 23 grudnia 1991 r. art.49. zapewnia obywatelom
pastwa swobod pracy, obejmujc moliwo wyboru zatrudnienia oraz rwne
i godne jego warunki;
Ustawa o rwnoci szans kobiet i mczyzn z dnia 21 czerwca 2002 r.;
Ustawa o stosunkach pracy z dnia 5 marca 2013 r.;
Ustawa o organizacji i pracy Policji z dnia 7 lutego 2013 r.
Wskazane akty prawne stanowi wyraz kilkudziesiciu lat de kobiet do zapewnienia
sobie rwnego statusu w spoeczestwie. Na podstawie przyjtej w 2002 r. ustawy o rwnoci
szans kobiet i mczyzn, Ministerstwo Spraw Wewntrznych powoao do ycia organ
koordynatora ds. rwnych szans. W 2009 r. utworzono rwnie urzd konsultanta ds.
rwnego statusu kobiet i mczyzn w policji. Jego zadaniem jest monitorowanie
przestrzegania rwnowanego stopnia zatrudnienia policjantw obu pci, zwikszenie
wiadomoci pracownikw w tej dziedzinie oraz podejmowanie dziaa majcych na celu
zachcanie kobiet do pracy w formacjach policyjnych. Moliwo pracy kobiet w subach
mundurowych zapewnia im szans penienia nowych rl spoecznych. Od nich samych
zaley, czy na ich rzecz porzuc dotychczasowe, tradycyjne role kobiece, czy zdecyduj si
raczej na umiejtne ich pogodzenie.
EUROPEJSKA SIE POLICJANTEK

Wysoki poziom sfeminizowania soweskiej policji znalaz odzwierciedlenie
w tworzeniu licznych stowarzysze i organizacji kobiecych wrd funkcjonariuszek. Du
popularnoci w gronie policjantek pastw europejskich cieszy si inicjatywa tworzenia sieci,
stanowicych zarwno kana aktywnej komunikacji, jak i wymiany wiedzy i dowiadcze na
temat wykonywanej przez nie pracy. Pioniersk inicjatyw w tym zakresie bya Europejska
Sie Policjantek (European Network of Policewomen ENP), ktrej Sowenia jest aktywnym
czonkiem. Idea powoania tej sieci powstaa 23 marca 1989 r. na midzynarodowej konferencji
dla policjantek w holenderskim miecie Noordwijkerhout. Jej pomysodawcy mieli na celu
29
30
I. Celestina, op. cit., s. 54-55.

Sowenia jest stron konwencji od 17 lipca 1992 r.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 103
utworzenie profesjonalnego systemu, ktry mgby stanowi zarwno kana informacyjny dla
europejskich funkcjonariuszek i funkcjonariuszy, jak i pole do prowadzenia dyskusji
i tworzenia konstruktywnych sojuszy w zakresie stwarzania rwnych szans i warunkw pracy
w strukturach sub policyjnych na kontynencie. ENP deklaruje ochron podstawowych
wartoci, takich jak rwno wszystkich ludzi, wolno, sprawiedliwo i solidarno. Za
podstaw swojego funkcjonowania przyja podstawowe prawa czowieka i demokratyczne
zasady, ktre zostay okrelone w Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka. Od 1996 r. ma
status pozarzdowej organizacji non-profit, dziaajcej niezalenie od rzdw poszczeglnych
pastw i partii politycznych. Posiada oficjalnych przedstawicieli w siedzibie Organizacji
Narodw Zjednoczonych w Nowym Jorku oraz biurach ONZ w Wiedniu i Genewie.
Europejska Sie Policjantek jako swj kluczowy cel wskazuje optymalizacj pozycji
kobiet w ramach struktur policji i organw cigania pastw europejskich. Stowarzyszenie
wskazuje rwnie inne cele, do ktrych nale m.in.: podnoszenie wiadomoci i zrozumienia
problemw dotykajcych funkcjonariuszki europejskich sub policyjnych, podejmowanie
dyskusji dotyczcej zagadnie zwizanych z postrzeganiem suby w policji z perspektywy
obu pci, denie do zblionej liczebnie reprezentacji kobiet i mczyzn na kadym szczeblu
organizacyjnym policji, a take wsparcie w zakresie poszerzania wiedzy na temat gender
mainstreaming, dziaania na rzecz wymiany najlepszych rozwiza i praktyk w sprawach
biecych policji oraz wspierania osignie wszystkich czonkw tych sub.
ENP skupia si gwnie na kreowaniu poczucia solidarnoci wrd funkcjonariuszek
i funkcjonariuszy policji europejskich oraz poszerzaniu zakresu ich wiedzy i kompetencji
w zakresie rwnoci pci. W tym celu dostarcza osobom, organizacjom i pastwom
zainteresowanym informacje i materiay dotyczce wypracowanej wiedzy, dowiadcze,
rozwiza oraz danych statystycznych na temat europejskich sub policyjnych. Ponadto
inicjuje i wspiera prowadzenie midzynarodowych szkole i bada sucych zwikszeniu
efektywnoci pracy funkcjonariuszy obu pci. Organizuje rwnie spotkania dla policjantek
i policjantw, ktrych celem jest wzajemna wymiana najlepszych praktyk i informacji,
sposobw uczenia si, a take zgaszanie nowych inicjatyw w ramach stowarzyszenia. ENP
inicjuje ponadto seminaria i szkolenia dla czonkw kadr kierowniczych redniego i
wyszego szczebla zarzdzania, sucych podniesieniu kwalifikacji i umocnieniu pozycji
policjantek zajmujcych stanowiska kierownicze. Istotnym elementem funkcjonowania
organizacji jest zachcanie i pomoc w tworzeniu krajowych sieci policjantek w
stowarzyszonych pastwach.
Sowenia bierze aktywny udzia w inicjatywach podejmowanych w ramach ENP.
W marcu 2016 r., w Akademii Policyjnej w Lublanie, odbdzie si szkolenie dla
funkcjonariuszy policji, majce na celu podniesienie ich umiejtnoci interpersonalnych
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
104 | S t r o n a
i spoecznych 31. Kurs zatytuowany Umiejtnoci spoeczne narzdziem sukcesu przewiduje

zajcia z zakresu komunikacji spoecznej, panowania nad emocjami, a ponadto podejmuje
zagadnienia zwizane z rwnoci pci oraz pomoc psychologiczn dla policjantw.
W 2015 r., Sowenia bya rwnie organizatorem szkolenia z jzyka angielskiego dla
funkcjonariuszy zrzeszonych w ENP, sucego podniesieniu ich umiejtnoci jzykowych.
Trwajcy tydzie, kurs mia na celu uatwienie wzajemnej komunikacji pomidzy oficerami
policji pastw czonkowskich, co w perspektywie ma prowadzi do bardziej efektywnej
wsppracy midzykulturowej. Organizatork obu szkole jest Apolonija Grobin,
funkcjonariuszka Dyrekcji Gwnej Policji oraz przedstawicielka ENP w soweskiej policji,
odpowiedzialna m.in. za prowadzenie dziaa z zakresu public relations obu tych organizacji.
W chwili obecnej w Europejskiej Sieci Policjantek zrzeszone jest 17 pastw: Austria,
Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg,
Norwegia, Polska, Sowenia, Szwajcaria, Szwecja, Wgry i Wochy32. ENP dostarcza szeregu
informacji zwizanych z prac europejskich sub policyjnych zarwno kademu z nich, jak
i pastwom wyraajcym zainteresowanie nawizaniem wsppracy. Stymuluje i wspiera
take wspprac pomidzy nimi w tym zakresie.
PODSUMOWANIE
Sowenia jest pastwem posiadajcym najbardziej sfeminizowan policj spord
wszystkich pastw Unii Europejskiej. Kobiety stanowi okoo 25 proc. wszystkich
zatrudnionych funkcjonariuszy. Regularne przyjmowanie kobiet rozpoczo si w 1994 r.
i stanowio odpowied na potrzeby spoeczne. Analiza funkcjonowania policji w innych pastw
europejskich uwiadomia Sowenii konieczno zwikszenia liczby funkcjonariuszek, ktre
w sposb bardziej efektywny od policjantw pci mskiej realizuj zadania zwizane ze
wspprac z kobietami i nieletnimi, bdcymi zarwno ofiarami, jak i sprawcami przestpstw.
Gwn przyczyn wstpowania kobiet do soweskiej policji jest denie do
wykonywania zrnicowanej, ciekawej pracy oraz ch niesienia pomocy innym ludziom. Cel
ten niezmiennie przywieca kandydatkom na policjantki od momentu rozpoczcia regularnego
naboru do suby.
Stae zwikszanie liczby policjantek prowadzi do zwikszenia tolerancji i zachowa
koleeskich ze strony funkcjonariuszy pci mskiej. Obecno kobiet w strukturach
policyjnych, rwnie na stanowiskach kierowniczych, spowodowaa zmiany w ich
postrzeganiu. Odchodzi si od stereotypizacji roli kobiet i ograniczania ich do tradycyjnych
rl spoecznych. Ma to wpyw rwnie na spoeczny odbir funkcjonariuszek. Ich
zwikszona, zauwaalna obecno w formacjach policyjnych przyzwyczaja do nich czonkw
31
Vide Programme agenda for Social Skills Course in Slovenia, http://www.enp.eu/wp-content/uploads/

Programme-agenda-Social-Skills-Course-20161.pdf, (19.02.2016).
32
Vide European Network of Policewomen, http://www.enp.eu, (10.02.2016).
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 105
spoeczestwa. W poczeniu z zaangaowaniem policjantek w realizowane przez nie zadania

pozwala to na zwikszenie zaufania spoecznego do kobiet w subach mundurowych.
BIBLIOGRAFIA
AKTY PRAWNE
Konstytucja Republiki Sowenii z 23 grudnia 1991 r.

Konwencja Organizacji Narodw Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form
dyskryminacji kobiet z dnia 18 grudnia 1979 r.
Zakon o enakih monostih ensk in mokih z 21.06.2002 r.
Zakon o policiji z 12.11.2003, ZPol-UPB1.
Zakon o delovnih razmerjih z 05.03.2013, ZDR-1.
LITERATURA
Celestina Ivan. 2004. Policija in enske. Lublana: Univerza v Ljubljani.
Dempsey John. 1999. An Introduction to Policing. Belmont: West/Wadsworth Publishing
Company.
Grobin Apolonija. 2013. Slovenian police celebrate 40 years of systematic employment
of women. European Network of Policewomen Newsletter: Slovenian Edition.
Ministrstvo za notranje zadeve, Policija. 2010. Annual report on the work of the Police 2009.
Lublana.
Misiuk Andrzej. 2011. Organizacja i zadania policji Unii Europejskiej. W: Policje Unii
Europejskiej, 120-123. Oficyna Wydawnicza ograf.
Mui Janez. 2006. Heading for the seventh year in Kosovo, W: http://www.policija.si/
eng/images/stories/About%20the%20Police/Organizations/Current%20News/Kosovo7years.pdf (10.02.2016).
Pagon Milan, Lobnikar Branko. 1999. Reasons for Joining and Beliefs About the Police and
Police Work Among Slovenian Female Police Rookies. International Journal of Police
Science & Management 2(3): 252-266.
Pras Uros. 2006. Three slovenian female police officers in peacekeeping police missions,
W: http://www.policija.si/eng/index.php/statistics/756-3-slovenian-female-policeofficers-in-peacekeeping-police-missions (15.02.2016).
elih Alenka, Gaber Anti Milica, Puhar Alenka, Rener Tanja, uklje Rapa, Verginella
Marta. 2007. Pozabljena polovica: Portreti zensk 19. in 20. stoletja na Slovenskem.
Lublana: Zaloba Tuma.
STRONY INTERNETOWE
Ministrstvo za notranje zadeve, Policija, http://www.policija.si.
European Network of Policewomen, http://www.enp.eu.
Policja, http://www.info.policja.pl.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Joanna MAKOWSKA 1
Akademia Obrony Narodowej
Wydzia Bezpieczestwa Narodowego
joanna.makowska13@wp.pl
ROLA ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO W SYSTEMIE

ZARZDZANIA BEZPIECZESTWEM NARODOWYM
ABSTRAKT: Zarzdzanie kryzysowe ma ogromne znaczenie dla: funkcjonowania aparatw
pastwowych, dla pokoju, rwnowagi, stabilnoci i bezpieczestwa obywateli. Przeciwdziaanie
zagroeniom naturalnym i wynikajcym z dziaalnoci czowieka naley do zada suby
cywilnej i si aparatu pastwowego (Policja, Stra Graniczna, Stra Poarna, itd.). Pastwo,
jako organizacja, powinno planowa, organizowa i reagowa w momencie pojawienia si
niebezpieczestwa.
SOWA KLUCZOWE: kryzys, bezpieczestwo narodowe, zarzdzanie kryzysowe, administracja
publiczna, sytuacja kryzysowa
ROLE OF THE CRISIS MANAGEMENT IN THE NATIONAL

SAFETY MANAGEMENT SYSTEM
ABSTRACT: Crisis management has a great importance: in functioning of the state apparatuses
for the peace, the balance, the stability and the safety of citizens. Counteraction to natural
risks and those triggered by human activity belongs to tasks to the civil service and the state
apparatus forces (Police, Border Guard, Fire Service, etc.). State, as an organization, should
plan how to organize and react in the moment of danger appearance.
KEY WORDS: crisis, national security, crisis management, public administration, crisis situation
WSTP
Bezpieczestwo byo przedmiotem refleksji czowieka od najdawniejszych czasw 2.
Zatem o bezpieczestwie napisano i powiedziano ju bardzo wiele. Aczkolwiek majc na
uwadze fakt, i w sferze realnej bezpieczestwo nie jest trwae, a trzeba o nie nieustannie
zabiega, uzasadnia to trwajce wci dyskusje nad fenomenem bezpieczestwem. Dyskusje te
Joanna Makowska magister, absolwentka bezpieczestwa wewntrznego w Wyszej Szkole Gospodarki
Euroregionalnej w Jzefowie. Zainteresowania badawcze: zagroenie wspczesnym terroryzmem, bezpieczestwo
portw lotniczych, a take szeroko pojta problematyka bezpieczestwa i obronnoci kraju.
2
Vide M. Cielarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemw bezpieczestwa
i obronnoci pastwa, Siedlce 2009, s. 8.
1
S t r o n a | 107
dotycz zarwno bezpieczestwa narodowego, jak i bezpieczestwa midzynarodowego, co

w duej mierze jest podyktowane nieustannymi, bardzo czsto drastycznymi, zmianami
zachodzcymi w regionalnym lub te w globalnym rodowisku bezpieczestwa. Pocigaj one
za sob konieczno przewartociowania sposobu funkcjonowania poszczeglnych struktur
oraz podmiotw bezpieczestwa w wymiarze narodowym, a take midzynarodowym.
W dzisiejszych czasach mona mwi o nowej jakoci bezpieczestwa, bowiem
bezpieczestwem zainteresowane s zarwno rodowiska naukowe, jak rwnie liderzy
organizacji midzynarodowych, przywdcy pastw, a take przedstawiciele spoecznoci
lokalnych. Podyktowane jest to w znacznej mierze innym ni dawniej interpretowaniem
szeroko pojtego bezpieczestwa. Pierwotnie bezpieczestwo byo postrzegane jedynie
w sensie militarnym i politycznym, obecnie rozszerzyo si na wane aspekty, spoeczne,
ekonomiczne, cybernetyczne, ekologiczne i wiele innych.
Aby w peni zrozumie prezentowan problematyk, naley najpierw zastanowi
si nad sam definicj bezpieczestwa. W powszechnych ujciach sownikowych
bezpieczestwo uznane zostao za stan niezagroenia, a w potocznym aspekcie organa wadzy
majcej piecz nad sprawami bezpieczestwa publicznego 3. Bezpieczestwo to termin,
ktremu mona przypisa wiele synonimw oraz ktry mona odnie do wielu sytuacji
i aspektw. Politolog Ryszard Ziba uwaa, e bezpieczestwo obejmuje zabezpieczenie
potrzeb: istnienia, przetrwania, stabilnoci, pewnoci, tosamoci (identycznoci),
niezalenoci, ochrony poziomu i jakoci ycia. Bezpieczestwo, bdc naczeln potrzeb
czowieka i grup spoecznych, jest zarazem podstawow potrzeb pastw i systemw
midzynarodowych; jego brak wywouje niepokj i poczucie zagroenia 4. Antonimem
bezpieczestwa jest zagroenie, ktre moe by rozpatrywane pod ktem obiektywnym bd
subiektywnym 5. Zagroenie jest swego rodzaju odczuciem subiektywnym rodzcym si na
podstawie oceny wystpujcych zjawisk spoecznych jak i fizycznych. Z drugiej strony jest
ono czynnikiem obiektywnym, przyczyniajcym si do uwydatniania si stanu niepewnoci.
Bezpieczestwo jest wic pewnym stanem, a przy tym nieustajcym procesem,
dotyczcym w rwnej mierze niezachwianych dziaa na konto jego tworzenia oraz
zachowania. Bezpieczestwo uznawane jest przez wikszo obywateli za najistotniejsz
warto i potrzeb spoeczestwa, pastwa jak rwnie sojuszy wielkopastwowych jest
produktem funkcjonujcych podmiotw bezpieczestwa, ktre musz by do tego jak
najlepiej przygotowane. Nie naley wic dyskutowa z faktem, e bezpieczestwo jest
niepodwaaln, istotn potrzeb kadego czowieka, jak i grup spoecznych. Bezpieczestwo
jest wyznacznikiem prawidowego i odpowiedniego funkcjonowania wszelkich elementw
tworzcych pastwo, w ktrym spoeczestwo funkcjonuje.
M. Szymczak (red.), Sownik jzyka polskiego, t. 1, Warszawa1978, s. 147.

Vide E. Nowak, Zarzdzanie kryzysowe w sytuacjach zagroe niemilitarnych, Warszawa 2007, s. 9.
5
Ibidem, s. 11.
3
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
108 | S t r o n a
Poniszy artyku przedstawia wan dla bezpieczestwa pastwa rol zarzdzania

kryzysowego w zarzdzaniu bezpieczestwem narodowym oraz ukazuje, w jaki sposb
powinno by ono realizowane, aby poprawnie funkcjonowao w przypadku zagroenia.
DEFINICJA KRYZYSU I ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO

W literaturze powiconej tematyce zarzdzania w sytuacjach kryzysowych znale
mona wiele definicji kryzysu. Kryzys to (gr. krisis) okres zaamania, przesilenia
i potencjalnego przeomu w funkcjonowaniu danego systemu spoecznego lub politycznego 6.
Fundamentalnym ukadem w teorii kryzysu jest instytucja, organizm, organizacja bd samo
spoeczestwo 7. Inne rdo podaje, e kryzys to moment, okres przeomu, przesilenie,
decydujcy zwrot, okres zaamania gospodarczego 8. Bardzo obszerna, aczkolwiek trafna
definicja kryzysu przedstawiona jest w sowniku poj z zakresu bezpieczestwa
narodowego, gdzie kryzysem nazwana jest
sytuacja bdca nastpstwem zagroenia, prowadzca w konsekwencji do zerwania lub
znacznego osabienia wizw spoecznych przy rwnoczesnym, powanym zakceniu
funkcjonowania instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, e uyte rodki do
zapewnienia lub przywrcenia bezpieczestwa nie uzasadniaj wprowadzenia adnego
ze stanw nadzwyczajnych przewidzianych w konstytucji RP 9.
Wspln definicji bezpieczestwa cech jest odniesienie do zachwiania rzeczywistoci
funkcjonujcej do danego momentu, nieokrelony przeom, kierowanie do zmian. Kryzys
niesie ze sob obszerne, niebezpieczne i trudne do zniwelowania siy, powodujc straty
ludzkie i materialne. Jest on take odzwierciedleniem klsk ywioowych, wszelkiego rodzaju
katastrof lub wojny. Kryzys jest procesem charakteryzujcym si nieokrelonym czasem
trwania, jest take zmiennym okresem lub sytuacj, zapowiadajc niespodziewan zmian,
jest punktem kulminacyjnym, ktry wystpuje w szerokim procesie zmian 10.
Kryzys zwykle jest budowany przez trzy charakterystyczne czynniki:
presja czasu;
moliwo wystpienia podstawowego zagroenia oraz zaskoczenia;
wiadomo, i zagroenie jest wypadkow okolicznoci, w jakich si pojawio 11.
Analizujc wyej wymienione aspekty mona wywnioskowa, e kady z nich okrela
stan odczuwalnej lub istniejcej utraty panowania nad dziaajcymi organizacjami lub
funkcjonujcymi procesami. W tym samym czasie trudny do przewidzenia jest rozwj
sytuacji oraz pojawia si problem ze stworzeniem koncepcji dotyczcej jej opanowania. Jeli
J. Tokarski (red.), Sownik wyrazw obcych, Warszawa 1980, s. 401.
R. Wrblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarzdzania kryzysami, Warszawa1996, s. 9.
8
W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych z almanachem, Warszawa 2000, s. 282.
9
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Warszawa 2002, s. 61.
10
Vide M. Cielarczyk, R. Kuriata, Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi, d 2005, s. 55.
11
Vide W. Kitler, Problemy zarzdzania kryzysowego w pastwie, Warszawa 2000, s. 39.
6
7
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 109
przyjmie si ten fakt za podstawowy problem zwizany z wystpieniem kryzysu, naley

zauway, e osoby z zewntrz s w stanie w sposb obiektywny spojrze i oceni sytuacj
negatywn, ktr z atwoci uznaj za kryzysow. Z kolei osoby uczestniczce w takowym
zdarzeniu czsto nie postrzegaj jej jako zagroenia lub dochodz do takich stwierdze
o wiele pniej.
Kontynuujc owy problem naley zauway, e gwnym problemem w sterowaniu
zaistniaym ju kryzysem jest (co si zdarza czsto) nadmiar informacji. Podczas progresu
tego zjawiska pojawiaj si coraz liczniejsze informacje, nowe uwarunkowania i moliwoci.
System tym wszystkim sterujcy, ludzie prbujcy zapanowa nad danym kryzysem czasami
nie s w stanie przyswoi wszystkich informacji w tak szybkim tempie, oraz w nadmiarze
stresu, w efekcie trac panowanie nad sytuacj. Kryzys, aby zaistnie, nie musi stwarza
widocznego zagroenia dla danych podmiotw. Wystarczy sytuacja, kiedy taki podmiot
powinien podj wiele dziaa prewencyjnych, dajcych pewno niedopuszczenia do istotnej
zmiany dotychczasowego systemu, w jakim do tej pory funkcjonowa.
Czsto pojcie kryzysu jest utosamiane z pojciem sytuacji kryzysowej. Taka analogia
jest bdna i naley si jej wystrzega. Mimo, e terminy te stosuje si zamiennie, dziel je
znaczne rnice. Jak ju wyej wskazano, kryzys jawi si jako zaprzestanie funkcjonowania
istniejcego okrelonego momentu systemu, prowadzce w efekcie do reorganizacji jego
struktury. Natomiast sytuacj kryzysow okrela si w moment zaprzestania, ktry
rozpociera si w danym czasie, wychodzc od stanu rwnowagi, przechodzc przez
niestabilno, by wreszcie doj do stabilnoci w nowej sytuacji.
W naukach spoecznych opracowano wiele teorii powstawania i przebiegu sytuacji
kryzysowych 12, mogcych powsta w wyniku nieprawidowo prowadzonych dziaa
rutynowych lub mogcych od razu by nastpstwem awarii technicznej bd katastrofy
naturalnej. Sama nazwa sytuacji kryzysowej wzia si std, e stoi ona w opozycji do dziaa
rutynowych. W przypadku jej wystpienia niezbdny staje si udzia wielu podmiotw
zaangaowanych w akcj ratownicz, a ktrych dziaania wymagaj koordynacji 13.
Sytuacja kryzysowa jest stanem narastajcej niepewnoci, destabilizacji i napicia
spoecznego, bdcym nastpstwem pewnego zagroenia, charakteryzujcym si naruszeniem
spoecznych wizi, moliwoci utracenia kontroli nad przebiegiem wydarze i eskalacji
zagroenia, a szczeglnie sytuacj stwarzajc zagroenie dla ycia, zdrowia, mienia,
infrastruktury w takiej skali bd o takim nateniu, ktra wywouje reakcje spoeczne
powyej powszechnie akceptowalnego poziomu ryzyka.
Sytuacj kryzysow mona rozumie, jako splot gwatownych zdarze, powodujcych
wzrastajcy wpyw si destabilizujcych rwnowag w spoeczestwie, braki w zaopatrzeniu
12
13
Vide R. Wrblewski, op. cit., s. 11.

Vide J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczestwa obywateli. Ochrona ludnoci na czas pokoju, Warszawa 2005, s. 54
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
110 | S t r o n a
i trudnoci w normalnym funkcjonowaniu ludnoci, wywoujcych niepewno i napicia

i prowadzcych do niekontrolowanego rozwoju wydarze z uyciem przemocy wcznie 14.
Sytuacja kryzysowa, wiele razy definiowana, jako pewien stan, zawiera trzy etapy:
przedkryzysowy;
kryzysowy;
pokryzysowy 15.
Wiadomym jest, i brak reakcji na symptomy zagraajce systemowi czy organizacji
w kadej z przedstawionych faz, moe doprowadzi do zetknicia si wszystkich zagroe
i spowodowa apogeum kryzysu, ktry moe prowadzi do upadku systemu, wojny lub
zniszczenia mienia bd pozbawienia ycia ludzi. Najlepszym sposobem na uniknicie takiej
sytuacji jest utrzymanie odpowiedniego systemu zabezpieczajcego, opracowanie planw
i procedur na wypadek dziaania w momencie zagroenia.
Kad sytuacj kryzysow mona przedstawi przy pomocy jednego schematu,
prezentujcego typowy jej przebieg. W chwili pojawienia si oznak przypuszczalnej sytuacji
kryzysowej wyszukuje si szereg moliwoci jej rozwizania. Jeeli w tym etapie nie podjto
odpowiednich dziaa, majcych na celu nie dopuszczenie do zagroenia, kryzys moe
zaistnie. Odpowiednimi dziaaniami moe by przygotowanie sub, zasobw, stworzenie
prawidowego oraz szybkiego przebiegu informacji, niezbdnego do podjcia dziaa
zapobiegawczych. Podczas wystpienia trudnoci w zwizku z opanowaniem zagroenia
w fazie pocztkowej, atwo moe doj do nagromadzenia si oraz nasilenia negatywnych
zdarze, co w efekcie moe doprowadzi do opanowania sytuacji za pomoc planw
zarzdzania kryzysowego. W sytuacjach zaawansowanych konieczne moe si okaza
wprowadzenie stanu nadzwyczajnego na obszarze zagroonym. Etapem kocowym jest
stabilizacja, nadzorowanie sytuacji, a take tworzenie nastpnego, nowego stopnia stabilizacji.
Podstaw tych rozwaa jest jedna z form zrzdzania, a mianowicie zarzdzanie
kryzysowe. Mona stwierdzi, i ten rodzaj zarzdzania dotyczy dziaania w okrelonych
i konkretnych, sytuacjach, w jakich moe znale si organizacja.
Problematyka zarzdzania kryzysowego unormowana zostaa w ustawie o zarzdzaniu
kryzysowym 16. Okrela ona waciwe w tym zakresie organy, a take ich zadania oraz zasady
dziaania w teje dziedzinie, a take warunki finansowania wykonywanych zada. Ustawa ta
definiuje pojcie zarzdzania kryzysowego, jako dziaalno organw administracji
publicznej bdca elementem kierowania bezpieczestwem narodowym, ktra polega na
zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli
w drodze zaplanowanych dziaa, reagowaniu w przypadku wystpienia sytuacji
Vide J Gobiewski, Zarzdzanie kryzysowe metod rozwizywania problemw bezpieczestwa,

[w:] I Konferencja Zarzdzanie kryzysowe, Szczecin 2003.
15
Vide W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Wicek, Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, Warszawa 2010, s. 29.
16
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym. Dz. U z 2007 r., Nr 89, poz. 590 z pn. zm.
14
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 111
kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw i infrastruktury krytycznej 17.
Celem ustawy jest tworzenie warunkw (cigoci) do zarzdzania kryzysowego w systemie
bezpieczestwa narodowego.
W momencie pojawienia si zagroenia, zarzdzanie kryzysowe bazuje na
kontrolowaniu oraz formowaniu jego przebiegu przy pomocy ustalonego wczeniej dziaania.
Pozwala to na zniwelowanie strat lub odtworzenie zniszcze.
Warto zauway, e w sytuacji pojawienia si zagroenia zarzdzanie kryzysowe
uruchamiane jest jakby oddolnie, od najniszego z moliwych szczebla administracyjnego
pokrywajcego obszar wystpowania zagroenia, czyli gminy, przez powiat i wojewdztwo,
a do szczebla centralnego, na ktrym zadania realizuj poszczeglne urzdy centralne,
ministerstwa, Rada Ministrw oraz Prezes Rady Ministrw.
ROLA ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO W ZARZDZANIU BEZPIECZESTWEM

NARODOWYM
Kierowanie bezpieczestwem narodowym jest to podejmowanie przez uprawnione oraz
kompetentne organy, takich decyzji, ktre w efekcie utrzymaj podany poziom
bezpieczestwa na wszystkich paszczyznach funkcjonowania pastwa, jak rwnie
podejmowanie odpowiednich dziaa, jeli wystpi zagroenia. Przygotowania pastwa
w tyme zakresie winny mie charakter dziaa planowych, aczkolwiek nie powinny one
wyklucza take pewnej gotowoci do dziaa spontanicznych, dotyczcych sytuacji
majcych niskie prawdopodobiestwo wystpienia lub nieprzewidywalnych. Kierowanie
bezpieczestwem narodowym jest procesem cigym, obejmujcym zarwno dziaania
podejmowane w czasie pokoju lub braku zagroe, a take w chwili wystpienia okrelonego
zagroenia (rwnie w czasie wojny). Niemniej podstawowe dziaania organizacyjne
(przygotowanie procedur, infrastruktury, ludzi) powinny by podjte, zanim okrelone
zagroenie si zmaterializuje. Proces kierowania powinien by stale doskonalony, a jego
funkcjonowanie okresowo sprawdzane, co pozwala na wychwycenie oraz wyeliminowanie
nieprawidowoci. Istotne znaczenie ma tu przygotowanie do wsplnego dziaania
w zarzdzaniu organw i obsugujcych je urzdw, zgodnie z ich waciwoci. Zakres tych
dziaa obejmuje: przygotowanie odpowiednich przepisw prawa materialnego, opracowanie
procedur postpowania, szkolenia osb funkcyjnych (organw) oraz ich personelu,
jak rwnie przygotowanie odpowiednich warunkw, ktre zapewni prawidowe
funkcjonowanie tych organw w momencie wystpienia zagroenia bezpieczestwa pastwa.
Suy temu rwnie przygotowanie okrelonym organom stanowisk kierowania (w staej
siedzibie danego organu oraz w jego zapasowym miejscu pracy), a w odniesieniu do czci z
nich take zapasowych stanowisk kierowania.
17
Ibidem.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
112 | S t r o n a
Sprawowanie zarzdzania kryzysowego jest ogem wadczych dziaa planistycznych,

organizacyjnych, decyzyjnych, nadzorczych oraz kontrolnych zmierzajcych do realizacji
stawianych w tym zakresie celw. Chodzi o stworzenie takich warunkw do kierowania
strukturami rzdowymi jak i samorzdu terytorialnego, ktre w rezultacie bd w stanie
kompleksowo dziaa w czterech fazach zarzdzania kryzysowego: zapobiegania
powstawaniu zagroe, przygotowania do dziaania, reagowania w sytuacji kryzysowej oraz
usuwania skutkw wywoanych tymi sytuacjami zagroenia.
Zarzdzanie kryzysowe mona take opisa w ujciu funkcjonalnym, jako okrelone
czci dziaa, zwane fazami, w ktrych realizuje s poszczeglne zadania, ktre pozwalaj
na kompleksowe osignicie celu, czyli bezpieczestwa. Fazy te to: zapobieganie,
przygotowanie, reagowanie w sytuacji kryzysowej i odbudowa. 18
Pierwsza faza, zapobiegania, to szereg zada, ktre w swej istocie polegaj na
analizowaniu i katalogowaniu zagroe, analizowaniu i opracowaniu aktw prawnych,
zabezpieczaniu rodkw finansowych oraz kontroli, jako przedsiwzicia w procesie
zarzdzania kryzysowego.
Faza przygotowania polega na zaplanowaniu odpowiednich dziaa, staym
monitorowaniu zagroe poprzez powoanie odpowiednich organw, instytucji oraz procedur.
Wan czci fazy przygotowania jest szkolenie sub i organw.
Faza reagowania, w ktrej s realizowane wszystkie zaplanowane wczeniej procedury
i zadania, a take podejmowane s dodatkowe kroki wymuszone przez dan sytuacj. To
wanie w tym momencie wdraane s procedury planowania doranego, odnoszcego si do
okrelonej sytuacji w danym miejscu i czasie w stosunku do posiadanego potencjau.
Faz odbudowy charakteryzuje dugi czasookres, w jakim realizowane s
przedsiwzicia oraz najwiksze nakady finansowe. W teje fazie zarzdzania kryzysowego
zadania i czynnoci polegaj na szacowaniu strat, dystrybucji rodkw pomocowych oraz
dotacji celowych, odtworzeniu zdolnoci do prowadzenia dziaa przez wszelkie podmioty
bezpieczestwa, odtworzeniu infrastruktury oraz rodowiska naturalnego i wreszcie
wyciganiu wnioskw do zastosowania w przyszoci w przypadku kolejnej, rwnie
podobnej sytuacji kryzysowej.
Zarzdzanie bezpieczestwem narodowym to nie tylko przygotowanie struktur pastwa
oraz jego obywateli do funkcjonowania w momencie wystpienia zewntrznego
niebezpieczestwa polityczno-militarnego lub te odparcia agresji zbrojnej. To take
dziaania podejmowane przez administracj publiczn w obliczu awarii technicznych bd
katastrof naturalnych, ktre polegaj na podejmowaniu odpowiednich decyzji i koordynacji
dziaa si oraz rodkw przeznaczonych na reagowanie kryzysowe. Zarzdzanie kryzysowe
jest niezmiernie wanym elementem systemu zarzdzania bezpieczestwem narodowym.
18
W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Wicek, op. cit., s. 37.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 113
PODSUMOWANIE
Problematyk dotyczc zarzdzania kryzysowego mona rozpatrywa w ujciu
wszechstronnym. Bdc zestawem dziaa posiada kluczowe znaczenie w eliminowaniu
wszelkich zagroe, ktre powoduj sytuacje kryzysowe i walki z nimi. Zarzdzanie
kryzysowe mona rwnie traktowa jako system, majcy za zadanie zapewnienie spjnego
oraz transparentnego funkcjonowania wielu elementw i instytucji niejednokrotnie bdcych
zoonymi systemami tworzcymi wszelkiego rodzaju podsystemy, pomidzy ktrymi
zachodz relacje suce osigniciu najwaniejszego celu, jakim jest ochrona ludnoci.
Zarzdzanie kryzysowe mona take rozpatrywa jako odpowied na sytuacj kryzysow
o dokadnie okrelonych parametrach, stanowicych podstaw do opracowania precyzyjnych
dziaa pozwalajcych osign stan rwnowagi. Podejcie to jest stosowane w fazie
reagowania w zarzdzaniu kryzysowym.
Niezalenie od sposobw opisu oraz moliwoci wszystkie aspekty zarzdzania
kryzysowego s realizowane w celu zapewnienia bezpieczestwa ludnoci cywilnej na danym
obszarze administracyjnym przy wykorzystaniu wszelkich rozwiza prawnych, zasobw, si,
organw i instytucji, ktre powinny tworzy ukad jak najbardziej jednolity bdcy take
czci systemu zapewniajcego bezpieczestwo narodowe pozwalajce na zrwnowaony
rozwj pastwa oraz spoeczestwa.
Cele stawiane w zakresie systemu kierowania bezpieczestwem narodowym
i zarzdzania kryzysowego s zbiene. W obu przypadkach warunkiem ich prawidowego
funkcjonowania jest przygotowanie odpowiednich struktur do skutecznego dziaania,
a przygotowanie to obejmuje planowanie, organizowanie i realizacj przedsiwzi, majcych
zapewni organom wykonywanie zada z zakresu kierowania bezpieczestwem narodowym.
Pastwo, jako cao oraz kady obywatel, maj prawo oczekiwa, e zarzdzanie
bezpieczestwem narodowym jest sprawne, cige, a take odporne na rnorakie zakcenia
i wci doskonalone. Realizowane w jego zakresie zarzdzanie kryzysowe rwnie powinno
zapewnia waciw ocen potencjalnych zagroe, tworzy warunki do szybkiego
reagowania na nie, minimalizowa skutki ich wystpienia, a take zapewnia zdolnoci do
odtwarzania tego, co dana sytuacja kryzysowa naruszya bd zniszczya.
BIBLIOGRAFIA
Cielarczyk Marian. 2009. Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemw
bezpieczestwa i obronnoci pastwa. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Cielarczyk Marian, Kuriata Ryszard. 2005. Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi. d:
Wydawnictwo Naukowe Wyszej Szkoy Kupieckiej.
Gobiewski Jan. 2003. Zarzdzanie kryzysowe metod rozwizywania problemw
bezpieczestwa. W I Konferencja Zarzdzanie kryzysowe, 10-30. WSM w Szczecinie.
Kitler Waldemar. 2000. Problemy zarzdzania kryzysowego w pastwie. Warszawa: AON
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
114 | S t r o n a
Kopaliski Wadysaw. 2000. Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych

z almanachem. Warszawa: MUZA.
Lidwa Witold, Krzeszowski Wiesaw, Wicek Wojciech. 2010. Zarzdzanie w sytuacjach
kryzysowych. Warszawa: AON.
Nowak Eugeniusz. 2007.Zarzdzanie kryzysowe w sytuacjach zagroe niemilitarnych.
Warszawa: AON.
Sownik jzyka polskiego. t. 1. 1978. Warszawa: PWN.
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego. 2002. Warszawa: AON.
Sownik wyrazw obcych. 1980. Warszawa: PWN..
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym. Dz. U z 2007 r., Nr 89, poz. 590 z pn. zm.
Wolanin Jerzy. 2005. Zarys teorii bezpieczestwa obywateli. Ochrona ludnoci na czas
pokoju. Warszawa: DANMAR.
Wrblewski Ryszard. 1996. Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarzdzania
kryzysami. Warszawa: AON.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Olgierd KOS 1
olgierdkos@o2.pl
Hanna SIENKIEWICZ-KAYA 2
Sylwia ZAKRZEWSKA 3
Siedlce University of Natural Sciences and Humanities
Social Sciences and Security Institute
PATRIOTISM IN THE FACE OF MODERN THREATS

ABSTRACT: Patriotism as a socio-political attitude having its expression in love of the
homeland and the nation, inextricably linked with the willingness to make sacrifices for the
common good, repeatedly evolved over the centuries, while at the same time often distorted
and deformed for the need of existing ideology. Currently, there is a crisis of patriotic-defense
values as well as a kind of collapse of patriotic attitudes of Poles. The cause of the state
of affairs is the largely advancing globalization processes that make human the citizen
of the world and giving almost unlimited possibilities in the socio-political system. In the face
of the recent worsening diffusion of cultures, a sense of their own identity, culture and
patriotic awareness becomes crucial, allowing for nurturing the values fundamental to our
nation and its secure survival.
KEY WORDS: patriotism, defense, the patriotic-defense values, patriotic attitudes, threats
PATRIOTYZM W OBLICZU WSPCZESNYCH ZAGROE

ABSTRAKT: Patriotyzm jako postawa spoeczno-polityczna majca swj wyraz w umiowaniu
ojczyzny i narodu, nierozerwalnie zwizana z gotowoci do ponoszenia ofiar dla ich oglnego
dobra wielokrotnie ewoluowaa na przestrzeni wiekw, bdc jednoczenie niejednokrotnie
wypaczan i deformowan na potrzeby istniejcych ideologii. Obecnie obserwuje si kryzys
wartoci patriotyczno-obronnych jak rwnie swoisty upadek postaw patriotycznych Polakw.
Przyczyn zaistniaego stanu rzeczy s w znacznej mierze postpujce procesy globalizacyjne,
czynice z czowieka obywatela wiata i dajce mu wrcz nieograniczone moliwoci
w ukadzie spoeczno-politycznym. W obliczu nasilajcej si w ostatnim czasie dyfuzji kultur
Olgierd Kos magister, urzdnik pastwowy. Student studiw III w dyscyplinie nauki o bezpieczestwie
Instytutu Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
Zainteresowania badawcze skoncentrowane na problematyce bezpieczestwa wewntrznego oraz subach
specjalnych. Autor kilku artykuw naukowych opublikowanych w recenzowanych czasopismach i monografiach.
2
Hanna Sienkiewicz-Kaya magister, studentka studiw III w dyscyplinie nauki o bezpieczestwie Instytutu
Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa UPH w Siedlcach, wieloletni pracownik Instytutu Neofilologii i Bada
Interdyscyplinarnych UPH w Siedlcach, anglistka z zainteresowaniami oscylujcymi wok problematyki
Bliskiego Wschodu. E-mail: hanna.sienkiewicz@onet.eu
3
Sylwia Zakrzewska magister, studentka studiw III w dyscyplinie nauki o bezpieczestwie Instytutu Nauk
Spoecznych i Bezpieczestwa UPH w Siedlcach. Zainteresowania badawcze ukierunkowane na problematyk ochrony
ludnoci, ratownictwa, zarzdzania kryzysowego oraz edukacji dla bezpieczestwa. Autorka kilku artykuw
naukowych publikowanych w recenzowanych czasopismach i monografiach. E-mail: sylwia.zakrzewska01@gmail.com
1
116 | S t r o n a
niezwykle istotne staje si poczucie wasnej tosamoci, kultury i wiadomoci patriotycznej,

pozwalajce na pielgnowanie wartoci fundamentalnych dla naszego narodu i jego
bezpiecznego przetrwania.
SOWA KLUCZOWE: patriotyzm, obronno, wartoci patriotyczno-obronne, postawy
patriotyczne, zagroenia
INTRODUCTION
The essence of patriotism is closely connected with the basic form of social life, which
is nation. Creating of nations has generated the need to care for the common good and
sometimes required sacrifice and giving up ones own interests. Thus, patriotism has always
been identified with the love of own homeland, respect and devotion to its culture and
heritage, as well as attention to its interests and the sense of relationship with the past.
However, each historical period has built its own model of patriotism, giving it a distinct look,
and sometimes even deforming its meaning. Over the centuries, it often happened that the
ruling classes under the banner of patriotism promoted hatred and enmity, formed hotbeds of
conflict, thus depriving society aspirations of national liberation.
Despite the centuries of tradition and historical heritage handed down to us by many
generations of our ancestors, we can easily notice a kind of crisis of both values and
patriotism. Therefore, we should consider what patriotism is for us, for the Poles? How was it
shaped over the centuries-old history of our nation? Do we express our traditional patriotic
values in our attitudes and the celebration of national holidays? Can we see the ability to
protect and nurture Polish patriotic values? Making the analysis of the above-mentioned
problems, the aim of the authors of this article, beyond the manifestation of the essence of
patriotism and changes in its meaning and expression that have taken place over the centuries,
is to attract attention of the reader to contemporary threats he had to face and above all, an
indication - in the belief of the authors - the equitable solutions to a given state of affairs, for
the protection of Polish values, traditions and culture. The article is based largely on a review
and critical analysis of the literature, as well as observation of contemporary phenomena,
trends and social behaviour. It is a specific attempt to halt the trend of global cosmopolitanism
to remind countrymen about their origins and nation-state values, cultivated zealously by our
ancestors for hundreds of years, that helped to survive in spite of wars and loss of
independence to the present day.
THE ESSENCE OF PATRIOTISM

In the Middle Ages, St. Augustine defined patriotism as the love for ones homeland, and
he put its welfare over personal interests. In contrast, St. Thomas Aquinas, in his deliberations,
went a step further, equating patriotism with continued love for their parents and families, as it
is the homeland immediately after the Creator, that the man owes most, parents, origin,
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 117
language, culture, tradition, ethnic separateness or beliefs. It is the homeland that determines the
biological, intellectual, moral and spiritual shape of man, as well as its individual and social
dimension. Therefore, according to Aquinas, in specific cases, such as armed conflict, the
superiority of the love of country above the love towards parents must be recognized, and
obedience to leaders of the country as more binding than obedience towards parents 4.
The stormy history of the Polish state has developed many different angles, forms and
concepts of patriotism, usually dependent on the moods amongst the citizens or resulting,
from the political situation of the country.
The patriotism of early Middle Ages was due mainly to the contemporary political elite:
knights, clergy and the ruler himself together with his entourage. Such patriotism manifested
fidelity to the king, by state defense against raids of hostile tribes, awareness of the common
origin and the Catholic faith. It was built on the ground of chivalric ethos and Christian values.
Renaissance patriotism bore the hallmarks of any changes associated with that period.
The role of the Polish language and literary works written in it were appreciated, establishing
political-military alliances, the value of learning and education, developed art and religious
tolerance were appreciated, the first proposals for reform of the state appeared. Patriotism of
this period is based on the value of antique humanism and education, cultivating with the
national values and a sense of cultural identity.
Noble patriotism was associated with the fall of the royal power due to the growing rank
of gentry democracy. The growing power of the nobility, forcing more and more new
privileges has led to the erosion and degeneration of the traditional ideas of Polish patriotism.
The apparent solidarity and concern for the common good and verbal manifestation of
patriotism were not confirmed in pro-social activities. Application of the Liberum Veto led to
the later partitions of the country which has failed to prevent attempts to reform the state and
the establishment of the Constitution of May 3.
Romantic patriotism was Polish patriotism without Poland. The state disappeared from
the map of Europe for 123 years, but only ethno-cultural dimension of nation testified
Polishness. It was a time when patriotic values experienced a kind of purification and
intensification, and state awareness and loyalty have become national symbols of particular
importance. A quest to recover the lost independence was given priority, which served armed
deeds the November and January Uprisings, fighting alongside Napoleon, as well as literary
works, poetry and painting expressing longing for a lost country and encouraging the hearts of
Poles to fight for our freedom and yours 5.
Independence surges disasters causing repression, meant that it was decided to look for
other ways for restoring political sovereignty. The main goal was the organic work assuming
socio-economic reforms, the universality of education, scientific work, appreciating the work
K. Chaas, S. Kowalczyk, Wychowanie ku wartociom narodowo-patriotycznym. Elementy teorii i praktyki.
Vol. II. Nard, Ojczyzna, patriotyzm, pastwo pokj, pp. 38-39.
5
Ibidem, pp. 41-43.
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
118 | S t r o n a
of farmers and workers and their activation, creating its own industry and trade on an
international scale. Positivistic dimension of patriotism and the diffusion of their works by
Polish writers and poets.
The beginning of the twentieth century was associated with the creation of two
competing concepts of patriotism. The first of them Legion created by Jozef Pilsudski
advocated regaining and maintaining independence through armed action, the resurrection of
Polish multiethnic society, political realism, striving to achieve a balance between the
neighbouring countries, the emphasis on education and upbringing and also physical
education, the acceptance of authoritarian rule. The second - the national democracy
associated with Roman Dmowski preached the supremacy of national interest above ethical
values, loyal defense of the country on the way to competition with other countries, the
supremacy of good people on democracy, revival of Polish society and even instrumental use
of religion for political purposes.
Home Army patriotism is connected with the period of World War II and the events that
took place shortly afterwards. An essential element of this kind of patriotism was restriving for
independence and sovereignty, and selfless service to the nation, faithfulness to tradition and
Christian values, opposition to the ideology of totalitarianism and socialism, also solidarity,
ethos containing the slogan God, Honor, Country. After the war, patriots of this period were
recognized by the new authorities as the most dangerous enemies of the emerging socialist state.
The result was a further extermination of particularly valuable parts of Polish society 6.
Socialist patriotism contained traditional patriotic values such as the love and respect
for the motherland, solidarity with the people or submitting the good of the country above
own interests. It was also an open attitude, manifested in the respect and recognition also
against other nations, and particularly friendly and based on the international associations of
working class. However, these values subordinated socialist ideology aiming at the
socialization of the individual, the excitation of responsibility for the level of development of
the whole society, as well as a sense of the need to participate in the multiplication of
common heritage. The implementation of these assumptions were conducive to the threat of a
military nature from NATO and the need for reconstruction from the devastation caused by
another war. This is reflected in the common conviction of the need to prepare the society as a
whole to defend the homeland and take individual responsibility for its safety 7.
Solidarity patriotism is the last viable concept of patriotism on Polish soil. It was
generated by the activities of social workers movement Solidarity. It sought above all to
defend the dignity of workers, establishment and dissemination of trade unions, multitude,
peaceful political reforms, appealing to Christian values and opposition to totalitarian
6
7
Ibidem, pp. 45-46.

Vide T. Bieniasz, T. Siuda, Problemy obronnoci w systemie szkolnym, Warszawa 1978.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 119
communism. In time, its foundation eroded and the accepted compromises at the round table
never led to the settlement of the communist authorities of their reign 8.
MODERN THREATS TO PATRIOTISM

Modern patriotism, though including all the traditional values of Polish patriotism, is
clearly different from the above mentioned classification. Today's society has serious
problems with expressing patriotic feelings, even though in their minds they are still rooted.
In addition disturbing condition of our country is conducive to the further erosion of patriotic
values. Failure of state institutions, experiencing injustice that results from the imperfect
legislative system and political unethical behavior interfere with the need to identify with
their homeland. This situation deepens the lack of a clear concept of building the national
community and defining the idea of Polishness.
An additional element disturbing the modern sense of patriotism are the advancing
globalization processes and a kind of fascination with the West - its culture, technology and
modernity. Imitation of the prevailing there trends, coincides with the contempt and disregard
for their culture and individuality, as well as marginalizing the national heritage and tradition
and history. This state of affairs has a negative impact on the young generation of Poles
traveling abroad. Certain cultural differences manifested in behavior and the way of thinking
are often a source of embarrassment rather than pride.
The current patriotism is experiencing a kind of crisis. On the one hand, a large part of
society feels the need to express their Polishness by custom, religion, history, way of life, on the
other hand, they treat it as a provincial relic, which is the subject of irony or embarrassment.
The basis for this state of affairs may be poor Polish position on the international arena or the
aforementioned unfavorable economic situation and the country's economics. They generate
a growing dissatisfaction among citizens and even frustration, leading to a sense of
disintegration of national community, and reduction of esteem as citizens 9.
Patriotism, like other social phenomena is dynamic in its character and is subject to
change under the influence of socio-historical transformations. These changes do not exclude
the possibility of further cultivating of the virtues and patriotic traditions. Meanwhile, they
determine the face of new and multidimensional national and patriotic values, giving them
supra-historical aspect.
The turbulent past and centuries-old customs of our nation cannot be separated from
contemporary reality as well as the present civilization, culture and the nature of which we
ourselves are part, including the products of our intellect. Also, the process of education of
each generation needs establishing and appealing to history, cultural and civilizational past
8
9
K. Chaas, S. Kowalczyk, op. cit., pp. 46-47.

J. Kloczkowski (ed.), Patriotyzm Polakw. Studia z historii idei, Krakw 2006, pp. 284-287.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
120 | S t r o n a
and combining them with current events and situations of political, social, economic or even
military processes 10.
Contemporary determinants of patriotic and defense education can be categorized in
two ways:
a)
according to the areas of peoples lives: social, political, economic, ecological,
military, educational, other.
b)
according to the degree of generality (scope and impact on peoples lives): global,
regional, local (national), personal 11.
Today we can easily observe a kind of crisis that undermines its sphere of patriotism
and defense of Polish society. This state of affairs is the result of a series of interrelated
significant events, among which one should mention political transformation, erosion of
values and morals, the degradation of standards and political principles, regress on the field of
education (which is the result of reforms in its place), unemployment as well as disturbance of
social stability 12.
The biggest threat to the patriotic values are two currents. The first of them national
nihilism expressed in persistent pursuit and multiplying material goods, aversion to any
national values and breaking ties with the home country. It is therefore renunciation of
history, culture and traditions of their home, alienation from the national community, as well
as negating the homeland as autotelic value. The second cosmopolitanism resulting
somewhat from nihilism, provides that a person is a citizen of the world and thus refers to
a man belonging to the human race. It manifests itself in the treatment of their own people as
well as other countries as an instrument for achieving personal aspirations.
An important determinant of patriotism is also the problem of the Americanisation
of the country and the increasing share of national wealth owned by foreign companies. This
raises legitimate concerns of citizens both adults and the youth about the destruction of
national identity and sovereignty of the country.
Equally troubling process with a negative impact on the shape of patriotic attitudes of
Poles are schematic, covering not only the process of teaching and education but also a way
of celebrating and remembering anniversaries, national holidays and events conditioned by
the history of the country 13. Inappropriate selection of patterns and patriotic forms combined
with the inadequacy in the ways of their implementation, maladjustment of these forms to the
needs, situations and social expectations, can breed a kind of crisis in the field of education
and patriotic defense. Therefore, the effectiveness of this type of education depends primarily
on the educational objectives of the entity becoming a reality. It is not just about teachers and
R. Rosa, Wspczesne determinanty wychowania patriotyczno-obronnego, [in:] R. Kalinowski, J. Kunikowski,
L. Wyszczelski (ed.), Wychowanie patriotyczno-obronne. Tradycje i wspczesno, Siedlce 2004, pp. 89-90.
11
Ibidem, p. 90.
12
G. Wierzbicki, Uwarunkowania w ksztatowaniu postaw patriotyczno-obronnych, [in:] R. Kalinowski, J.
Kunikowski, L. Wyszczelski (ed.), op. cit., Siedlce 2004, p. 179.
13
Ibidem, pp. 180-181.
10
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 121
educators, but also parents and carers, engaged in the educational activity. Unfortunately,
their awareness of the implementation of these tasks is minimal, while it is they who must
create for the pupils the opportunity to express the activity, make choices and decisions and
take responsibility for it. Proper selection of educational measures, appropriate targeting
pupils, as well as reports linking educators and students, parents and children combined with
imitation and identification of regularities determine the future shape of the social and moral
faces of the youth.
Apart from the existing universal values, noteworthy is the fact of the presence of the new,
specific structures, systems and classification of values. They lead to the devaluation and
marginalization of patriotic attitudes towards the fulfillment of personal ambition, career or success.
Contemporary identity crisis affects not only the youth, but extends to the whole of
society. The reason for this state of affairs are continuous and dynamic changes in the
environment around us. Their diversity covering all areas of human life, ranging from
ecological through cultural and technological and to socio-economic, causes serious problems
in effectively adapting to them 14.
Consequently, there is no doubt that moral and intellectual repair of the whole nation
becomes necessary, the return to being directed not only by the interests of the individual, but
also the local and national ones as well, to allow for a more dynamic educational processes to
keep pace with the reforms, structural transformation and economic development. It is also
important to organize educational conditions conducive to such activity for the children in
their family houses, that contribute to the moral, intellectual and social development, and
hence to greater awareness and the patriotic-defense preparedness of the youth.
The only possible solution to the situation seems to be the positivist concept of organic
work, assuming making a joint effort to rebuild a strong sense of Polishness and procreation
of beliefs of particular national traditions. Implementation of this idea should be initiated by
the elites of culture, art and science, to eventually reach the furthest layers related to national
values. Every citizen should have its own, deep vision of their Polishness, containing the most
important elements of contemporary specificity of the nation. It must be built based on
traditional ideas of freedom, solidarity, tolerance, justice and morality and sublime events,
which are part of the heritage of generations.
The terms of elementary ideas deeply rooted in Polish history and tradition
demonstrates how seriously lacking of basic features of the spirit of Polishness contemporary
society is. Poles no longer see their state as the common good of freedom and independence
which their ancestors fought for. They have lost their sense of justice and morality, especially
in the public life. The belief in the freedom of citizens, to ensure which a number of
institutions and laws were established, has left them.
14
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
122 | S t r o n a
Only realizing all the injustices afflicting our nation and those who must be opposed at
every day can be a starting point for repair homeland. Patriotism identified with attachment to
the land is the basis for the existence and proper functioning of the state. The fate of a nation
devoid of the spirit of Polishness will become indifferent to the majority of the population.
Spreading the idea of Polishness is a necessary condition to initiate reform of the state 15.
Without a doubt, the above mentioned crisis of the universal and traditional values and
civic duties imposes the need to give considerable attention to the education of the younger
generation, in particular in the field of patriotic-defense education 16.
SUMMARY
Patriotism has changed over the centuries. Since ancient times, it was identified with the
family and love towards it. The slogan God, Honour, Fatherland with the passage of time,
was becoming more and more important. In the Middle Ages it was identified with the former
ruling elite: knights, clergy, and with the king. The country was defended by the knights who
had their ethos, based on these three assumptions.
The history of our State showed that irrespective of political and social outcome,
cultural influences and cultural transformation, ideas most important for the public do not
change. Despite the extermination of Polish officers during World War II by the Soviet Army
and devotion to the sovereignty of the Soviet Union, independence and love for their
homeland was still present in the Poles. They were still trying to fight for free and democratic
Poland, which was reflected in the rise of Local Government Independent Trade Unions
Solidarity in the 1980s.
However, the current situation makes us think that the priorities important to the
previous generation, have a chance of existing nowadays among young Poles.
The relation of the public, especially of young people, to the political situation in our
country, restructuring of the Polish Army, changing the curriculum in schools, informing
about life in a seemingly safe country, make it possible to talk about the deficit of patriotism.
Young people have become citizens of the world, for whom career and material goods
are most important. They do not look for role models and authority figures in the history of
their country, they cease to identify with them. One can observe the erosion of social values,
which directly implies regression of patriotic consciousness.
Attitudes, including the pro-defense attitudes, and thus the love of the motherland,
affect not only personal predispositions but also the social environment school, family and
friends. At this point, special attention should be paid to the values and family traditions, but
also to the ideals and values conveyed by educators and teachers in educational institutions.
15
16

Ibidem, p. 183.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 123
Attitudes and behaviour of adults during the holidays and national celebrations should serve
as an example to follow.
BIBLIOGRAPHY
Bieniasz Tadeusz, Siuda Tadeusz. 1978. Problemy obronnoci w systemie szkolnym,
Warszawa: WSiP.
Bogusz Jan. Kosyrz Zdzisaw. 1991. Wychowanie patriotyczne modziey. Warszawa:
STANOGRAF.
Chaas Krystyna, Kowalczyk Stanisaw. 2006. Wychowanie ku wartociom narodowopatriotycznym. Elementy teorii i praktyki. Tom II. Nard, Ojczyzna, patriotyzm,
pastwo pokj. Lublin Kielce: Jedno.
Fehler Wodzimierz, Winiewski Bernard. (red.). 2006. Edukacja obronna spoeczestwa.
Materiay z III Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Niepastwow Wysz
Szko Pedagogiczn 11 padziernika 2006 r. we wsppracy z Towarzystwem Wiedzy
Obronnej oraz Stowarzyszeniem Ruch Wsplnot Obronnych. Biaystok:
Niepastwowa Wysza Szkoa Pedagogiczna w Biaymstoku.
Kaliski Mirosaw (red.). 2001. Vademecum dydaktyczno-wychowawcze, cz. 6. Warszawa:
Ministerstwo Obrony Narodowej. Departament Spoeczno-Wychowawczy.
Karolczak Maria (red.). 2012. Maski i twarze patriotyzmu Krakw: Instytut Myli Jzefa
Tischnera. Europejska Sie Pami i Solidarno.
Ksik Jan. 1998. Nard pod broni. Spoeczestwo w programie polskiej polityki wojskowej
1918 1939. Wrocaw: UW.
Kloczkowski Jacek (red.). 2006. Patriotyzm Polakw. Studia z historii idei. Krakw: Orodek
Myli Politycznej Wysza Szkoa Europejska im. ks. J. Tischnera.
Krl Marcin. 2004. Patriotyzm przyszoci. Warszawa: Rosner & Wsplnicy.
Kunikowski Jerzy (red.). 2001. Przygotowanie obronne spoeczestwa. Warszawa: Bellona.
Nikitorowicz Jerzy (red.). 2013. Patriotyzm i nacjonalizm: ku jakiej tosamoci kulturowej?.
Krakw: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Pomykao Wojciech (red.). 1968. Patriotyzm, ideologia, wychowanie: dyskusja na temat
patriotycznego i internacjonalistycznego wychowania. Warszawa: Ministerstwo Obrony
Narodowej.
Rosa Ryszard. 2004. Wspczesne determinanty wychowania patriotyczno-obronnego.
W Wychowanie patriotyczno-obronne: Tradycje i wspczesno, s. 89 99. Siedlce: AP.
Salij Jacek. 2005. Patriotyzm dzisiaj. Pozna: W drodze.
Stpie Ryszard, Wroski Ryszard. (red.). 1999. Edukacja obronna modziey na przeomie
wiekw. Materiay z Oglnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej w ramach
bada statutowych w WSP w Krakowie w dniach 29-30 wrzenia 1998 r. Krakw: WSP.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
124 | S t r o n a
Wesoowska Eugenia Anna, Szerauc Andrzej. (red.). 2002. Patriotyzm, obronno,

bezpieczestwo. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej. Pock: Szkoa Wysza im.
Pawa Wodkowica.
Wierzbicki Grzegorz. 2004. Uwarunkowania w ksztatowaniu postaw patriotycznoobronnych. W Wychowanie patriotyczno-obronne: Tradycje i wspczesno, s. 177
183. Siedlce: AP.
Wychowanie patriotyczne wychowaniem dla pokoju. Materiay z konferencji naukowej
18 19 grudnia 1986. Studia i Materiay Nr 6. Nauki spoeczne. 1988. Olsztyn: Wysza
Szkoa Pedagogiczna w Olsztynie.
Wysza Szkoa Pedagogiczna w Bydgoszczy. Zakad Wychowania Obronnego. 1995.
Wychowanie patriotyczne modziey. Bydgoszcz: Arcanus.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
1
2

pikuleva_94@mail.ru

:
. , . , , ,
-
,

, .

, , - :
, ,
, .
,

,
- ,
.
: , , ,
.
SOVEREIGN BANKRUPTCY
ABSTRACT: The concept of sovereign bankruptcy originated in the works of A. Smith,
B. Miller, in which the need for the formation of the mechanism of bankruptcy of public law
entities was anyhow pointed and justified in order to optimize the economic climates in the
countries during the crisis, to keep the state competitiveness in the global stage and the
overstability of economic processes at both the national and international levels. The concerned
problematics is anxiously actual in light of the recent events: the escalation of military conflicts,
geopolitical tensions in the international community, hyperinflation, raising US government
debt, etc. The factual financial insolvency of a number of states becomes a major problem.
The resolution of this issue requires not only formation of the institution of the state bankruptcy
at a theoretical level, but also effective procedures which will be able to cope with a debt crisis
of public legal entities in practice.
An attempt to present the history of the idea of sovereign bankruptcy, to systematize the most
appropriate mechanisms and suggested ways of overcoming the debt crisis in the area of
1
2
- .
Siberian Federal University.
126 | S t r o n a
sovereign insolvency was made by the author. The problem of bankruptcy of administrativeterritorial units was indicated separately.
KEY WORDS: bankruptcy, sovereign bankruptcy, public debt, debt restructuring
,
: ,
, , ,
, , , . .
, , ,
,
, . ,

3. ,
4,
,
,
.
, : 1) ,
,
. ( ); 2) ,
, ,
5 . . ,
. : 18
2013 . 100 .
(10 % ) ,
, ,

, ,
,
6.
. . // . 2000. 5.
. 141. . : . .
// -. 2014. 2. . 5455.
4

. .: . . // . 2010. 39. . 16.
5
. . : . . . . . 5556.
6
.: . 56; . . URL:
http://goldenfront.ru/articles/view/kratkaya-istoriya-amerikanskih-kreditnyh-defoltov (22.12.2015).
3
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 127
: -,
,
; -,

,
.
7

.
,
() 8
,
.

9,
, ,

-, de
facto, de jure 10.
. ,
.
70 . , 30 ,
, .
11.
: ()
1953 .,
,
30 . , ,
7
Lee C. Buchheit, A. Gelpern, M. El-Erian and others. Revisiting sovereign bankruptcy/ Committee on
International Economic Policy and Reform. 2013. 10. P. 6.
8
., .: Isensee J. Die Insolvenzunfhigkeit des Staates / Betriebswirtschaftliche Schriften. Heft 148:
Unternehmen in der Krise. Ringvorlesung des FB Rechts- und Wirtschaftswis-senschaft der FU Berlin.
Berlin: Duncker und Humblodt, 2003.
9
:
.
,
, ,
. . .: ..
.
// - ,
13 2013 . : , 2013. . 36.
10
. . . . . 63.
11
. // .. URL: http://inosmi.ru/europe/
20130302/206511021.html (22.12.2015).
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
128 | S t r o n a
,
. . 1931 .
, , ,
; 1932 . , , , , , ,
, -, , , , ; 1933 . ,
, . , 19311933 .
, 6,3 . . 12.
:
,
.
, , ,
,
. ,
,

. , ,
: ;
,
; - ;
.
, 13. ,
1,2 .
14
(
). ,
-:
.
.
, ,

, -.
,
- / . . . . . 1. .: , 1986.
. 217.
13
. .: . . :
// . . 2013. 36. . 107129.
14
X : . URL: http://rusvesna.su/economy/1435706800 (22.12.2015).
12
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 129
,
, - :
-, :
, 15.

, , . , 16,
;
-, ,
,
.
, ,
-, ,
, -
.
, 17.
,
, , - ,
;
-, ,
,
,

18.
- ,
,
.
-

,
,
. ,
.
., . //
- . . 2010. 2. . 32.
16

.
17
., . . . . 34.
18
.: . . 33.
15
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
130 | S t r o n a
70- 80- .
-
?
:

,
(, ) 19. ,
- , ,
.
1980- .
, ,
-
. , :
,
;
;
. ,

, 20.
90- .
,
-.
,
- ,
21.
2000- . , :
. .
,
, , ,
.
.
.: . . // . 2008. 48. . 63.

.
21
1994-1995
., ( :
, ,
. . . .: . . :
// . 2011. 4.
19
20
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 131
.
- . ,
- 22.
, , , ,
,
, , , ; -,
, , ,

,
.
,
, ,
, . ,
,
23.
,
, :
, ,
, , (
);
()
(,
, ,
-, );
, .
:
. ,
,

.
24, ,
.
. .: . . . . 67.
. . . . . 64.
24
. .: ., . . . . 35.
22
23
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
132 | S t r o n a

, , .

.
, - 25,
, ,
,
, .
, , .
-, ,

, , ,
, . :
, , ,
.

,

26. , ,
, ,
.
-, ,
.
, ,
:

27.
-, -
. ,

. .
: . . . . . , 2002. . 1819.
26
, . . .:
. . ( ):
// . 2009. 6. . 5055.
27
. . , , , //
: . 2009. 6. . 30.
25
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 133
.
: .
,
.
, ,
,
,
. ,
,
.
.
,
,
.
-, , ,
, .
-, , ,
, , -,
.
. 9 ,
.
28.
. . :
,
.

,

.

, ,

.
. .
): . . 51.
28
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
134 | S t r o n a
,
,
. :

,
;
;
-
; .
. 2013. :
// .
36.
, . 2010.
// - .
2.
. 2000. // .. URL:
http://inosmi.ru/europe/20130302/206511021.html.
. 2000.
// 5.
. 2014.
// - 2.
. 2013.
.
//
- , 13 2013 . :
.
.
2002.
:
. . . . . .
. 2010. // 39.
X : . URL: http://rusvesna.su/economy/1435706800.
. . URL:
http://goldenfront.ru/articles/view/kratkaya-istoriya-amerikanskih-kreditnyh-defoltov.
. 2008. //
48.
. 2009. , , ,
// : 6.
. 2009.
( ): //
6.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 135
. 2011. :
// 4.
(.). 1986. - . . 1.
: .
Isensee Jozef. 2003. Die Insolvenzunfhigkeit des Staates / Betriebswirtschaftliche Schriften.
Heft 148: Unternehmen in der Krise. Ringvorlesung des FB Rechts- und
Wirtschaftswis-senschaft der FU Berlin. Berlin: Duncker und Humblodt.
Lee C. Buchheit, Anna Gelpern, Mohamed El-Erian and others. 2013. Revisiting sovereign
bankruptcy. Committee on International Economic Policy and Reform 10.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Aleksiej Pulik1
724472741@wp.pl

ABSTRAKT: Niniejszy artyku powicony jest kwestii kontroli parlamentarnej, jako instytucji
zapewniajcej realizacj przez organ ustawodawczy funkcji przedstawicielskiej, nie tylko za
porednictwem tworzenia prawa, ale rwnie przy odwoywaniu si do mechanizmu
egzekwowania jego naleytego wykonania oraz stosowania. Stanowi to niezbdny warunek
stabilizacji systemu prawnego, bez ktrego nie moe zosta zapewniony ad spoeczny, ktry
jest podstaw do zapewnienia bezpieczestwa pastwa. Rozpatrywany jest przykad
dziaalnoci parlamentu Federacji Rosyjskiej, historii jego powstania, kompetencjom
kontrolnym na etapie wspczesnym oraz warsztatowi prawnemu, jaki jest w jego dyspozycji.
SOWA KLUCZOWE: wadza ustawodawcza, organ przedstawicielski, parlament, kontrola
parlamentarna, Federacja Rosyjska
PARLIAMENTARY CONTROL AS A MEANS OF ENSURING

NATIONAL SECURITY ON THE EXAMPLE OF RUSSIA
ABSTRACT: This article is devoted to the issue of parliamentary control, as an institution
ensuring the realization of the representative function by the legislative body, not only
through the process of stating the law, but also by referring to the mechanism of its
respecting. This is an essential condition for the stabilization of the legal system, without
which social order cannot be guaranteed, as an insurance of the security of state. Is considers
an example of activity of Russian Federations parliament, its history, competence of control
nowadays and the legislation, that provides all necessary means to obtain such goal.
KEY WORDS: legislative branch, representative body, parliament, parliamentary control,
Russian Federation
Aleksiej Pulik magister, doktorant Instytutu Nauk Spoecznych i Bezpieczestwa Wydziau Humanistycznego
Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach oraz prawa handlowego na Wydziale Prawa na
Uniwersytecie w Biaymstoku. Ukoczy prawo na Uniwersytecie przyjani narodw w Rosji oraz politologi na
Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach. Obszar zainteresowa ley w paszczynie analizy
prawniczej procesw politycznych, polityki prawnej, historii myli ustrojw polityczno-prawnych, prawa
midzynarodowego oraz relacji pomidzy prawem publicznym, a prawem prywatnym.
2
1
S t r o n a | 137
,
, ,
3. ,
,
,
,
.
,
,
, , , ,
,
.
,
, .. , ,
, - .
,
,
, ,
4.
, ,
,
,
,
,
,

5, .
, ..
, , , ,

28 2010 390-
() / .. . : , 2014. . 5.
4
.. : ,
// . .. :
, . : . - :
- , 2002, . 1 (5). - . 89.
5
.. . ., 2012. . 42. . ..
: : . .: : -, 2013. . 18.
3
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
138 | S t r o n a
, ,
, 6.

,

, .

,
. , , ..
.. ,
,
,
, , ,
7.
, ,

,
,
, ,
, ,
, .
,
8.

27.12.2005
N 196-
9, 07.05.2013 N 77-
10.

,
6
.. :
: . .... . . . 2011. . 8.
7
.., ..
// . 2015. N 9. . 34 - 38.
8
. 24 10.01.1996 N 5- " ",
.
Vide " ", 15.01.1996, N 3, . 143.
9
" ", 02.01.2006, N 1, . 7.
10
" ", 13.05.2013, N 19, . 2304.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 139
, ,
.
,
, .
- , .. ,
( )
,
, ,
, - ,

, , 11.
, ,
, -
,
,
, , .

- ,
. ,
- ,

.

, .
.. .. , IX ., ,
,
, ,
,
, ,
,
,
. ,
,

: / .. , .. , .. .;
. .. ; ;
. .:
, 2013. . 39.
11
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
140 | S t r o n a
12. , ,
, . , ,
.
,
, ,
,
. -
, ,
,
, ,
.
.. - ,
13,
,
, ,
.

" , " "
". , ,
, ,
, , 1497 . 1550 .,
1649 ., ,
.

:
, - , ,
(.. ) ,
. , ,
, ,
XVI-XVII .
, , ,
. ,
,
.., .. : / . .. . .:
, 2007. // "".
13
Vide - .. . 2- . , 1888. :
http://dugward.ru/library/gosipravo/vladimirskiy-budanov.html (20.01.2016).
12
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 141
. XVI .
, , .
,
, , ,
, , - .

XVI XVII . ,
. .
, .. ,
, ,
- , ,
.
14. XVII .
: , ,
, ,
. .. -
: ,
. ... ,
15. , ,
, ,
.
, ( ,
), , ,
,
16. .. .. ,

, ,

, 17.
XVII - XVIII .
. ,
,
- ,
.. , -
.. -
XVII .: . .... . . .
2012. . 11.
15
- .. op. cit. . 183.
16
Vide / . .. . ., 1992. . 123, 124.
17
.., .. op. cit. // "".
14
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
142 | S t r o n a
- 18, , ,
,
,
.
XVII . ,
I 1711 . ,
, ,
,
. ,
. ,
I 1802 .
, 1810 .
.
. 1906 .
,
, , , 1812 . - 1865 .

. , , XIX .
, , .. ,
,
.. " " .. , ,
. , . , . , . ,

19.
1905 - 1907 . -
,
.
6 1905 . II
" ". , .
1 ,
, , , ,
20. II 1906 .

. ,
.
Vide .. - . ., 1985. . 152.
, . , 3. 2004. 27 . :
http://www.ug.ru/archive/2756 (20.01.2016).
20
. . 3. . XXV. . 1. N 26661.
18
19
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 143
- , ,
, , ,
, .

.
.
, .
,
1913-1914 ., 26
2017 . 21,
.
, -
,
, ..
. V ,
10 1918 ., 1918 . ,
. 24 22, .
(
) . ,

(. 30
1918 .), .
.
- , (. . 49
), , -
(. . 49
),
(. , . . . 49 ),
(. . 49 ),
, (. .
49 ), ,
(. . 49 ), , ,
(. . 49 ),
(. . 49 ),
(. . 49 ),
(. . 49 ),
. 1917. N 52. . 328.
.: " ( )
" ( V 10.07.1918) // . 1918. N 51. . 582.
21
22
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
144 | S t r o n a
(. . 49 ),
(. . 49 ), (. .
49 1918 .). ,
, " "
(. 50 1918 .).
, ,
,
, . ,
, ,
.
: ,
(. 51
1918 .).

1925 . 23,
.
- ,
1937 .
24.
.
,
(. 22 1937 .). .
23 ,
. 19. ,
, , ,
, .
,
, (
) .
1937 .
, .
XII 11.05.1925 "

( ) " ( " ( )
") // " ", 1925, N 30, . 218/.
24
XVII 21.01.1937 "
( ) "
( ) // " ", 1937, N 2, . 11/.
23
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 145

1978 25.
, ,
1917 . 1989 .
. - , ..
.. , ( - )
,

, : ,
; ( 1937 .)
; ,

26.

,
,
,
, .
30 1991 .
27,
- ,
( ),
, , , ,
.
(22 1990 . 23 1991 .)
.
, 1993 .,
(, ),
.
21 1993 .
,

" ( ) - " ( 12.04.1978) //
" ", . 1, . 13, 1988 .
26
.., .. op. cit. // "".
27
30.01.1991 " " "
// " ", 1991, N 6, . 97.
25
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
146 | S t r o n a
28,
.
,
12 1993 .,
,
,
,
.

,
,
. , ..
.. ,
,
,
29.
.. , ,
, ,
, ,
, 30.
,
:
, ,

1993 .
,
, ,

,

31.
. 1993. N 39. . 3597.

.., .. op.cit. // "".
30
.. : . 2- .,
. . .: , 2015. // "".
31
.. -
: . .: , 2015. // "".
28
29
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 147

,
.
,
,
.
.
, .. .

, .
, ,

, ,
, 7 2013 .
.
:
, ,
, ,
.
. 2 :
,
, ;
;
;
;

; ;
; ,

.
. 5 :

; ,
,
,
;
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
148 | S t r o n a

, ,
;
;

- ;

10 2002 . N 86 ( );
;
, ;

,
, ,
,
,
" ",

; ,
, ,
,
,
, ,
;
,
, ;

,
5 2013 . N 41-
32;
;

;
,
, ;
32
" ", 08.04.2013, N 14, . 1649.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 149

;
; 33.
,
: -,
, ,
, -,
,
.
,
,
27 2005 .
, , ,
34.
, ,

; ,
; ,

.
, ;
;
, ;
.
, ,
.
,
,
,
.
, , , ,
, . ,
,
. ,
. 5 : .. 7 2013 . N 77-
" " (). .: , 2013. // "".
34
.. ()
// . 2011. N 10. . 47 - 52.
33
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
150 | S t r o n a

.
, ,
.
,
, .

- .
20 , 15
35.
,

.
,
. . 3 . 101 ,
,
, .

, .

. . 65 36,
, ,
.
,
, ,
,
.
.

.
,
.
,
, ,
, .
. // . 5075 (251). 2009. 28 .
: http://www.rg.ru/2009/12/28/duma.html (22.01.2016).
36
22.01.1998 N 2134-II "
" // " ", 16.02.1998, N 7, . 801.
35
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 151
, ,
, ,
, , , , ,
.
5 , ,
:
.
,

, .
, - ,
- .
. 5 , :

, ;
;

,
,
;
,
, ,
;
,
,

,
,
;

,
;

,
;
.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
152 | S t r o n a

. , , 18 1998

"",

, 37
.
. 5 38,
,
, .
, ,
.
.
.
,
, ,
, , , .
,

39.
, , ,
, ,
. ,
,
.
,
:
; ,
()
; ,
40.
37
.:
18 1998 N 2295-II // " ", 30.03.1998, N 13, . 1487.
38
" ", 15.07.2002, N 28, . 2790.
39
.: . 39 : ..
17 1997 . N 2- " " () //
. 2014.
40
.., .., .., ..
()
: . , 2013. . 55-71.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 153
, . 2 .
125
, ,
.

, ,

.

,
.
,
,
, , . 93 ,

, .
"" . 1 . 19 ()
41.
,
,
, ,
, ,
,
, .. , .
,

,
, , ,
. , ,
, ,
.

,
- , ,
41
" ", 18.10.1999, N 42, . 5005.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
154 | S t r o n a
,
.
,
, ,
, ()
,

, ,
.
2015. -
: .
: .
2015.
: . 2- ., . . : .
, 2007.
: . : .
- 1888. . 2-
. . http://dugward.ru/library/gosipravo/vladimirskiy-budanov.html.
2002. :
, .
. .. : ,
. : . . 1 (5).
: - . . 82-90.
. 2004. . 3. 27 .
http://www.ug.ru/archive/2756.
1985. . : .
. 2014.
28 2010 390- (). :
.
2011.
: : . ....
. . .
, 2015.
.
. N 9. . 34 - 38.
, ,
, 2013.
()
: . : -.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 155
2013. 7 2013 .
N 77- " " (). : .
2012. -
XVII .:
. .... . . .
2013. :
: . : : -.
2014.
17 1997 . N 2- " "
(). .
2011. ()

. . N 10. . 47 - 52.
(.) 2013. : .
;

. : .
(.). 1992. .
.
. 2009. ". .
5075 (251). 28 . http://www.rg.ru/2009/12/28/duma.html.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
1
2
as@balticom.lv

:
.
.

.
-, , -,
.
-
.

.
, .
,

.
: , ,
, , , , ,
INSTRUMENTS OF REGIONAL POLICY AS A METHOD OF INCREASING

THE EFFICIENCY OF PUBLIC ADMINISTRATION
ABSTRACT: Public administration efficiency is essential for any country in the world. Economic
literature offers a variety of methods and criteria for assessing the quality of governance.
The article deals with regional policy tools as a way to improve the efficiency of public
administration in general. In regional policy, there can be distinguished administrative, legal,
economic, social and psychological methods and integrated management method as well.
.
.
2
Baltic International Academy.
1
S t r o n a | 157
In this work, the author focuses on the analysis of the main economic and legal methods of state
regional management of the economy. As an example, the author chose the Latgale region of the
Republic of Latvia as the most backward region and identified the main ways of its development.
The author used the methods of Sociological research, statistical analysis and method of expert
evaluations. In the concluding part, the author showed that the housing energy efficiency
programs are an effective tool for the development of backward regions and can serve as a basis
for alignment of the socio-economic potential of various regions.
KEY WORDS: regional politics, efficiency of states governance, municipal and urban engineering,
renovation, efficient energy usage, backward region, Latgale region, Latvia.

.
2014 -2020 ,
351,8 . 1082 . , 32%
3. ,
,
.
, ,
.

,

,
.
:

.
: ,
, .

, .
,
, :
3
European Commission, Regional policy, http://ec.europa.eu/regional_policy/index_lv.cfm.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
158 | S t r o n a
,
,
( , , , ,
..);
,
, ,
.
;
, ,
;
,
, ,
- , ..
,
.

(ERAF) (KF).

,
. ,
, .
,
,
. ,
.
, -

. ,
,

,
.
,
.
, ,
,
-
. 22,5%
, 2014 14,3% .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 159
2000 2014
100 , 25,8%, 1,6
, 4.
2015
18,5%, 5,4%,
8.7%. ,
,
. 1 ,
31.10.2015 :
1. , 31.10.2015
: , 31.10.2015.NVA LR,
http://www.nva.gov.lv/ index.php?cid=2&mid=95&txt=3412.
2011
2232 ,
1077 5.
. ,
1200 ,
200 ,
. ,
.
,
. :
4
ParRcbasplnuLatgalesreionaizaugsmei 2015.-2017.gadam, Ministrukabinetarkojums Nr.230,Rg

2015.gada 29.aprl (prot. Nr.20 44.).
5
, 31.10.2015.NVA LR, http://www.nva.gov.lv/
index.php?cid=2&mid=95&txt=3412.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
160 | S t r o n a
2012-2013 ., 2015-2017 ., 2010 2017 .,

2030, .
,
, ,
,
..
. .
,
.

, ,
,
, .
?
-, ( - )
- ,
.
, ,
, ,
, , ,
, .
:
;
();
(-, -, );
(, , );
( , ,
,
);
, ;
( ,
);
( , );
.
.
-
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 161
1991 ,
.
-, ,
. ,
, .
,
, 93,8%
. 68% , 1,4 . ,
, ,
1946 . 67%
. .
2009
..1
..2
..3
79 145
71 290
2 983
4 765
1. , 2009
: Dzvojams mjas statistiskajos reionos,
republikas pilsts un novados gada beigs 2009g 6.
2009

,
, . 2
..1
..2
..3
12 213.6
6 054.9
338.6
5 696.8
2.
, 2009 , . 2.
: Dzvojams mjas statistiskajos reionos,
republikas pilsts un novados gada beigs 2009g 7.
, ,
, - (66,5%),
(65,1%) (63,8%) 2013 .
.
http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/rupnbuvn/rupnbuvn__ikgad__majokli/?tablelist=true&rxid=cdcb978c-22b0416a-aacc-aa650d3e2ce0.
7
.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
162 | S t r o n a
, ,
,
, ,
, , ,

. 4765
, 5,5 . . 90%
.
, (),
.
.
,

.
100
, 600 ,
, .
, (
) , ,
, ,
. :
;
;
() ;
;
;
,
;
;
.
, , . ,

.
.
,
, .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 163
,
.
, ,
,
. ,
4,511830000 .
2014-2020 8. 600
.
,

323 . 2014-2020 .
150 9. (
20162023 . 166 470 568 ) 10, ,
. ,

, , .

-
.
,
.
, ,

.

,
SWOT-.
:
,

,
,

European Commission, Regional policy https://cohesiondata.ec.europa.eu/dataset/Total-EU-Allocations-PerMS-Transposed-2014-2020-/ncu7-hucf/alt.

9
LV Ekonomikas ministrija, ziojums EM plnotsES fondu aktivittes2014-2020.gad , Rga, 2013.
10
, 13, 30 -5 2016 .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
164 | S t r o n a
:
,
,
,
,
,
,
,
- .
:
,

,
,
- ,

.
:
,

,
- ,
.
,
,
.

.
,
- : ,
,
.
,

, .
,
. ,

Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 165
, .

.
,
-
51%
.
, .
, 51% .
,
.
.
,

. ,
,
,
,
.
-
- .
-
,
. ,
,
- .

.
,

.
,
,
.

.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
166 | S t r o n a
.

.

.
.

.
European Commission, Regional policy, http://ec.europa.eu/regional_policy/index_lv.cfm.

ParRcbasplnuLatgalesreionaizaugsmei 2015.-2017.gadam, Ministrukabinetarkojums
Nr.230,Rg 2015.gada 29.aprl (prot. Nr.20 44.).
, 31.10.2015.NVA LR,
In http://www.nva.gov.lv/index.php?cid=2&mid=95&txt=3412.
Dzvojams mjas statistiskajos reionos, republikas pilsts un novados gada beigs
2009g. In http://data.csb.gov.lv/pxweb/lv/rupnbuvn/rupnbuvn__ikgad__majokli/
?tablelist=true&rxid=cdcb978c-22b0-416a-aacc-aa650d3e2ce0.
European Commission, Regional policy In https://cohesiondata.ec.europa.eu/dataset/TotalEU-Allocations-Per-MS-Transposed-2014-2020-/ncu7-hucf/alt.
LV Ekonomikas ministrija, ziojums EM plnotsES fondu aktivittes2014-2020.gad ,
Rga, 2013.
, 13, 30 -5 2016 .
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
Marcin WAWRZYNIAK 1
m.wawrzyniak94@gmail.com
PRYWATYZACJA SEKTORA
BEZPIECZESTWA MILITARNEGO
ABSTRAKT: Nie od dzisiaj wiadomo, e wojna jest biznesem przynoszcym niewyobraalne
zyski, doskonale o tym wiedz producenci sprztu oraz najemnicy. Samo pojcie
najemnictwa nie jest niczym nowym dla wiata, nawet mona si pokusi o stwierdzenie, e
zawd najemnika moe konkurowa z innymi najstarszymi zawodami o miano najstarszego
zawodu wiata. Wspczesne najemnictwo w znaczniej mierze rni si od tego
ze staroytnoci czy pniejszych epok. Zwikszya si klientela tego typu usug oraz
zmieniy si zadania powierzane najemnikom. Niestety czsto prywatne firmy wojskowe s
wykorzystywane do niecnych celw.
SOWA KLUCZOWE: bezpieczestwo, prywatyzacja, usugi militarne, prywatne firmy wojskowe
PRIVATIZATION OF MILITARY SECURITY SECTOR

ABSTRACT: Not since today, it is known that war is a business that brings unimaginable profits,
which is well recognized by equipment manufacturers and mercenaries. The concept of
mercenary is nothing new to the world, you can even be tempted to say that the profession
of mercenary can compete with other oldest professions for the title of worlds oldest
profession. Modern hireling, to a large extent,differs from that in antiquity and later periods.
Clientele of this type of services increased and the tasks carried by mercenaries changed.
Unfortunately, often Private Military Companies (PMC) are being used for nefarious purposes.
KEY WORDS: security, privatization, military service, private military corporations
WPROWADZENIE
Od pocztku lat 90. XX wieku moemy zaobserwowa wzrost dziaalnoci tzw.
prywatnych armii, tworzonych przez wielkie korporacje. Prywatne armie to zjawisko znane
ludzkoci od dawna. Ju w czasach redniowiecznych magnaci dysponowali wasnymi
Marcin Wawrzyniak student trzeciego roku kierunku Bezpieczestwo Narodowe, specjalno Bezpieczestwo
Pastwa. Sekretarz Studenckiego Koa Naukowego Bezpieczestwa Narodowego. Zainteresowania badawcze:
prywatne firmy wojskowe, bezpieczestwo militarne, suby graniczne.
2
1
168 | S t r o n a
oddziaami wojskowymi wyczonymi spod kierownictwa pastwa. Armie te byy wietnie

wyszkolone i wyposaone, a onierze wysoko opacani 3.W przypadku Polski liczebno
armii prywatnych czsto bya wiksza ni armii pod dowdztwem krla. Dzisiejsze
prywatne armie zajmuj si przede wszystkim wiadczeniem specjalistycznych usug
ochroniarskich i militarnych.
Jednym z problemw wspczesnych pastw jest niemono zapewnienia
bezpieczestwa swoim obywatelom w najmniej stabilnych regionach wiata. Uycie wojska
na terytorium innego pastwa bez jego zgody jest niedopuszczalne. Z drugiej strony
rozwinite pastwa oraz korporacje s chtne do prowadzenia interesw w skali
caego globu 4. W tym przypadku podmiotom prowadzcym dziaalno gospodarcz
w niebezpiecznych rejonach wiata, pozostaje korzystanie z prywatnych firm ochroniarskich
i wojskowych. Ich wyposaenie nie odbiega od sprztu wykorzystywanego przez najlepsze
armie wiata. Natomiast sami onierze, a w zasadzie najemnicy 5, to byli komandosi
jednostek takich jak Navy SEAL, SASa take polskiego GROM-u 6. Jak oceniaj eksperci
rynek prywatnych armii wart jest ponad 100 miliardw dolarw. Ich wanym atutem jest
swego rodzaju niejawno dziaa. Waciwie nie pojawiaj si doniesienia medialne na
temat dziaalnoci tych podmiotw, wyjtek stanowi rda internetowe. Z drugiej strony
temat prywatnych armii staje si coraz bardziej popularny wrd twrcw gier
komputerowych czy filmw akcji.
Celem niniejszego artykuu jest przyblienie rzadko poruszanego tematu jakim jest
dziaalno Prywatnych Firm Wojskowych oraz przedstawienie ich dziaalnoci i problemw
z tym zwizanych.
POJCIA: PRYWATNE FIRMY WOJSKOWE I NAJEMNICTWO

Pojcie prywatne firmy wojskowe (Private Military Corporation PMC) jest rnie
definiowane w literaturze przedmiotu. W artykule bd posugiwa si definicj Carlosa
Ortiza, ktry okrela PMC jako utworzone na podstawie prawa, ponadnarodowe,
komercyjne przedsibiorstwa, oferujce usugi, ktre zakadaj moliwo uycia siy w
J. Wimmer, Wojsko polskie w drugiej poowie XVII wieku, Warszawa 1965, s. 22, 33-34.
. Szozda, Prywatne firmy wojskowe, Bezpieczestwo narodowe, 2/2006, s. 209.
5
Terminy uywane w programie Odkrywamy Prawo Humanitarne, Najemnik - osoba, ktra walczy dla
jakiegokolwiek kraju lub grupy ktra odpowiednio zapaci za jej usugi. Jest to osoba, rekrutowana aby walczy
w konflikcie zbrojnym, oraz bra bezporedni udzia w dziaaniach nieprzyjacielskich, w zamian oczekujc
zapaty. Najemnik nie jest obywatelem strony po ktrej walczy. Najemnik nie moe nalee do si zbrojnych
adnej ze stron konfliktu, ani by oficjalnym wysannikiem pastwa nie biorcego udziau w konflikcie
zbrojnym.
6
P. Woejko, Najniebezpieczniejszy zawd wiata - nie boj si mierci, http://konflikty.wp.pl/kat,1020223
page,2,title,Najniebezpieczniejszy-zawod-swiata-nie-boja-sie-smierci,wid,14097640,wiadomosc.html
(28.12.2015).
3
4
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 169
systematyczny sposb i poprzez zastosowanie rodkw militarnych i/lub przekazanie lub

wzmocnienie tej moliwoci klientom 7.
Potocznie, pracownikw prywatnych firm wojskowych czsto okrela si mianem
najemnikw, lecz przytoczona powyej definicja nie posuguje si tym terminem.
Jednoznaczne rozstrzygnicie tych kwestii definicyjnych jest do trudne. Z jednej strony
naley zwrci uwag na fakt, e do personelu tych firm zaliczani s take pracownicy
administracyjni de facto nie biorcy bezporedniego udziau w wojnie. Z drugiej strony
trzeba zauway, e prywatne firmy wojskowe oraz onierze decydujcy si zacign w ich
szeregi kieruj si chci zysku, co przemawia za najemnictwem. W kontekcie koniecznoci
rozwizania tych definicyjnych dylematw warto przyjrze si take katalogowi usug
wiadczonych przez przedmiotowe armie. Jak wynika z literatury przedmiotu dostarczaj
one szerok gam usug, ktre obejmuj:
ochron osobist,
ochron mienia i obiektw,
konwojowanie,
ochron kontrwywiadowcz,
ocen ryzyka inwestycji z punktu widzenia bezpieczestwa fizycznego,
doradztwo w zakresie podry i sytuacji politycznej 8.
Na pocztku PMC wiadczyy jedynie usugi inynieryjne oraz logistyczne, dopiero
w latach 70. XX wieku ich usugi powikszyy si o te, ktre do tej pory byy zarezerwowane
dla regularnych si zbrojnych 9. Obecnie spektrum usug PMC jest niezwykle szerokie, mona
je podzieli na cztery podstawowe grupy:
1. Badania i analiza PMC prowadz liczne badania nad udoskonalaniem sprztu,
systemw oraz uzbrojenia. Wykonuj analizy zagroe, ryzyka oraz dostarczaj raporty
dla swoich klientw.
2. Usugi techniczne prowadzenie konserwacji sprztu wojskowego (transporterw,
czogw, samolotw itp.) oraz wdraanie gotowych systemw np. teleinformatycznych.
3. Wsparcie operacyjne W t kategori wliczaj si usugi logistyczne, inynieryjne,
saperskie, szkoleniowe, wywiadowcze. PMC zajmuj si budow obiektw
inynieryjnych, usuwaniem min oraz broni. Posiadaj wasne centra szkoleniowe,
w ktrych szkol onierzy wszystkich rodzajw si zbrojnych.
4. Usugi zbrojne Jest to najbardziej kontrowersyjny aspekt dziaalnoci PMC, gdy s to
usugi wykonywane w obszarze dziaa wojennych. Usugi wiadczone s nie tylko dla
C. Ortiz, The Private Military Company: An Entity at the Center of Overlapping Spheres of Commercial
Activity and Responsibility, [w:] Jger T., Kmmel G., Private Military and Security Companies: Chances,
Problems, Pitfalls and Prospects, Wiesbaden 2007, s. 60.
8
Ibidem, s. 210.
9
M. Terlikowski, Prywatne firmy wojskowe w amerykaskiej operacji stabilizacji Iraku, http://www.pism.pl/
zalaczniki/MS_9_2008_PL.pdf, s. 8-10.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
170 | S t r o n a
konkretnych pastw, ale take dla organizacji poza pastwowych, czy te nawet dla
organizacji przestpczych 10.
Czy zatem w wietle wyej wymienionych przykadw pracownicy prywatnych armii
s najemnikami? Odpowiedzi naley poszuka w prawie midzynarodowym, a konkretnie
w I Protokole Dodatkowym do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949r. 11 W rozumieniu
art. 47 ust. 2 najemnik jest osob:
rekrutowan w kraju lub zagranic w celu udziau w konflikcie zbrojnym;
ktra bierze udzia w dziaaniach zbrojnych;
ktrej dziaanie jest motywowane prywatnymi korzyciami i gratyfikacj materialn
wysz od otrzymywanej przez regularne wojsko strony, po ktrej walczy;
ktra nie jest obywatelem ani mieszkacem pastwa strony konfliktu;
ktra nie jest czonkiem si zbrojnych pastwa strony konfliktu;
ktra nie zostaa przysana przez pastwo trzecie, ktre nie jest stron konfliktu,
z oficjalnym zadaniem jako czonek jego si zbrojnych 12.
W wietle przytoczonej wyej definicji pracownicy PMC nie s najemnikami poniewa
nie speniaj podstawowego warunku nie bior bezporedniego udziau w dziaaniach
zbrojnych. Jednak sprawa nieco si komplikuje gdy wemiemy pod uwag takie dziaania jak
np. ochrona dyplomatw w warunkach konfliktu zbrojnego. W takich sytuacjach moemy
uzna takie osoby za najemnikw 13. Jednake naley zwrci uwag, e przytoczona definicja
odnosi si w znacznej mierze do wojsk najemniczych walczcych w okresie dekolonizacji
w latach 60. i 70. XX w. 14. Zatem jest ona do nieaktualna i ma wiele luk prawnych.
Nieco aktualniejsze spojrzenie na spraw zawarte jest w raporcie przygotowanym przez
Enrique Bernalesa Ballesterosa 15, wedug ktrego PMC nie mog by okrelane jako
najemnicy chocia posiadaj jego znamiona. W wietle rezolucji przyjtych przez ONZ
najemnikiem jest osoba, ktra popenia akty przemocy skierowane przeciwko prawu ludnoci
do samookrelenia i ingerujca w konstytucyjny porzdek w pastwie lub jego integralno
terytorialn w celu uzyskania korzyci osobistych 16.
10
S. Perlo-Freeman, E. Skns, The private military services industry, http://books.sipri.org/product_info?

c_product_id=361, s. 6 (27.02.2016).
11
Dokument przyjty zosta 8 czerwca 1977 r., wszed w ycie 7 grudnia 1979 r.
12
Pierwszy Protok Dodatkowy do Konwencji Genewskiej z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczcy ochrony ofiar
midzynarodowych konfliktw zbrojnych, sporzdzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r., Dz.U. 1992 nr 41 poz. 175
13
M. Terlikowski, op. cit., s. 8 (01.02.2016).
14
. Szozda, op. cit., s. 207.
15
Enrique Bernales Ballesteros specjalny sprawozdawca powoany przez Komisj Praw Czowieka Narodw
Zjednoczonych.
16
E.B. Ballesteros, Report on the question of the use of mercenaries as a means of violating human rights and
impeding the exercise of the right of peoples to selfdetermination, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/
GEN/G98/102/97/PDF/G9810297.pdf?OpenElement, s. 27-28 (15.02.2016).
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 171
ODBIORCY USUG PRYWATNYCH FIRM WOJSKOWYCH

Spektrum klientw PMC jest niezwykle szerokie oraz skrajnie niejednolite. Wrd
obiorcw ich usug s zarwno pastwa rozwinite, jak i ubogie, dyktatorzy, grupy rebelianckie,
bezwzgldne kartele narkotykowe, renomowane firmy czy te organizacje walczce o prawa
czowieka. R. Uesseler podzieli odbiorcw na sze grup, wedug wielkoci zlece17:
1. Pierwsza grupa to silne pastwa, posiadajce wyksztacone systemy prawne, kontroli
oraz bezpieczestwa. Kraje te posiadaj pen zdolno do obrony przed zagroeniami
zewntrz oraz mog wywiera nacisk na inne pastwa.
2. Druga grupa to gospodarka prywatna, zarwno gracze o globalnej pozycji jak i rednie
firmy. Prowadz one swoje interesy w rnych zaktkach wiata, rwnie w tych
pastwach, gdzie sytuacja jest niestabilna, a pracownicy s zagroeni.
3. Trzeci grup stanowi sabe oraz upade pastwa. Nie s one w stanie zagwarantowa
naleytego poziomu bezpieczestwa czy te chroni si przed zagroeniami zewntrz.
4. Czwart grup tworz strony wojen domowych. S to sieci terrorystyczne czy te ruchy
wyzwolecze.
5. Pit grupa to midzynarodowe organizacje oraz instytucje, ktre coraz czciej staj
si klientami PMC. Z usug korzysta chociaby NATO w misjach typu peace-keeping
czy te nation-building Usugobiorc jest take Organizacja Narodw Zjednoczonych.
6. Szsta grupa, najmniej liczna, to prywatne stowarzyszenia oraz osoby prywatne, ktre
w ten sposb chc si zabezpieczy przed uprowadzeniem czy te atakami z broni w rku.
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PNOCNEJ JAKO PRZYKAD SILNEGO

PASTWA, KORZYSTAJCEGO Z USUG PMC
Najwikszymi odbiorcami usug prywatnych firm wojskowych, jak ju wczeniej
wspomniaem, s silne i rozwinite pastwa na czele z USA. Moe wiadczy o tym zdanie
pochodzce z raportu Lexington Institute z 2010 r.: "Stany Zjednoczone nie s w stanie
prowadzi adnej istotnej operacji wojskowej z duszym horyzontem czasowym bez
polegania na sektorze prywatnym". Sowa te w swojej ksice przytacza rwnie Eric Prince,
zaoyciel Blackwater 18, jednej z najwikszych PMC 19. Dodaje on rwnie, e z powodu
kosztw jakie ponosi rzd USA nie jest w stanie ju prowadzi adnej wojny 20.
W przypadku USA wydatki ponoszone na usugi prywatnych firm wojskowych wynosz
blisko 70% rodkw przeznaczonych na obronno. Pokazuj to niej przedstawiona tabela.
R. Uesseler, Wojna jako usuga: jak prywatne firmy wojskowe niszcz demokracj, Warszawa 2008, s. 67.
Obecnie Academi.
19
P. Woejko, Erik Prince, Blackwater i prywatyzacja si zbrojnych, http://blogdyplomacja.pl/erik-princeblackwater-i-prywatyzacja-sil-zbrojnych/ (27.02.2016).
20
Ibidem.
17
18
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
172 | S t r o n a
Wyszczeglnienie
Cakowita warto
kontraktw (w USD)
Wydatki na obronno (w %)
2009
2010
2011
373.023.872.679
367.693.778.046
373.951.297.037
69,0
68,3
69,7
80.669
78.896
76.238
1.517.030
1.561.237
1.534.920
Liczna kontraktw
Liczba transakcji
Tabela 1. Wydatki Departamentu Obrony USA na kontrakty

z podmiotami na wiadczcymi usugi na rzecz obronnoci
rdo: A. Korolczuk, Amerykaski sektor prywatnych usug militarnych
i bezpieczestwa w XXI wieku, (27.02.2016) 21.
Analizujc dane zawarte w powyszej tabeli moemy zauway, e wydatki Departamentu

Obrony USA w latach 2009-2011 s do siebie znacznie zblione, jedynie liczba kontraktw
zmniejszaa si z roku na rok. Kolejn spraw jest to, z jakimi firmami rzd USA podpisuje
kontrakty na rzecz obronnoci. W tym przypadku s ukazane gwnie firmy dostarczajce
uzbrojenie oraz systemy wojskowe i nie mona ich jednoznacznie utosamia z Prywatnymi
Firmami Wojskowymi. Najwikszymi kontraktorami rzdu s firmy przemysu lotniczego.
SABE I UPADE PASTWA KORZYSTAJCE Z USUG PMC

Tego typu pastwa korzystaj z usug prywatnych firm wojskowych, aby mc
zrekompensowa swoje braki w aparacie bezpieczestwa 22. Zazwyczaj braki w systemie
bezpieczestwa oraz polityczno-prawnym moemy zaobserwowa w pastwach trzeciego
wiata, na ktrych swoje pitno odcisn kolonializm bd te zimna wojna. Sabo struktur
pastwowych sprzyja rozpowszechnianiu si patologii takich jak: korupcja, tworzenie si
alternatywnych w stosunku do legalnego rzdu grup wadzy, ktre przede wszystkim
pozwalaj narasta trwajcym konfliktom. W sytuacji, kiedy istnieje realna groba
przerodzenia si sporw w starcia zbrojne, niejednokrotnie silne pastwa s proszone
o pomoc w zakoczeniu konfliktu 23. Te z kolei nie chcc angaowa swoich si zbrojnych,
wyrczaj si zatrudnieniem do tego zadania prywatnych armii.
Na kontynencie afrykaskim, w wielu krajach, jako pokosie licznych konfliktw
zbrojnych funkcjonuje niezliczona liczba prywatnych firm wojskowych, zatrudnionych do
szkolenia oraz wsparcia regularnych wojsk. Dla przykadu firma Ronco dziaa w Rwandzie
oraz w Mozambiku, Executive Outcomes w Sierra Leone, Zambii, Lesotho, Etiopii. Staa
obecno prywatnych armii w pastwach afrykaskich daje poczucie zudnego,
krtkotrwaego bezpieczestwa. Firmy te najczciej chroni jedynie interesy pastwowych,
elit politycznych. Nie ma tutaj mowy o zapewnieniu bezpieczestwa obywatelom. Na
21
Pobrano z: https://www.academia.edu/20046253/Ameryka%C5%84ski_sektor_prywatnych_us%C5%82
ug_militarnych_i_bezpiecze%C5%84stwa_w_XXI_wieku.
22
R. Uesseler, op. cit., s. 83.
23
Ibidem, s. 84.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 173
poudnie od Sahary jest pojcie praktycznie nieznane, nie rwnie adnego poszanowania dla
praw czowieka. W pastwach upadych trudno o autorytet, ktry mgby peni rol
mediatora w zakoczeniu konfliktu. Na dodatek konflikty podsycaj elity oraz rodowiska
gospodarcze, ktre maj interesy w krajach dotknitych konfliktami, ktre s niezdolne do
normalnego funkcjonowania.
PODMIOTY POZAPASTWOWE KORZYSTAJCE Z USUG PMC

Poza pastwami z usug prywatnych firm wojskowych moe korzysta kady,
oczywicie o ile ma tylko odpowiedni ilo pienidzy. Nic wic dziwnego, e usug tego
typu firm korzystaj korporacje, rebelianci i terroryci, potne grupy przestpcze i kartele
narkotykowe, a nawet osoby prywatne.
Potne korporacje zazwyczaj korzystaj z usug PMC w celu zabezpieczania lub
wzmacniania swoich interesw w niestabilnych i ubogich regionach wiata. Koncerny
zauwayy korzyci z wynajmowania prywatnych armii ju w latach 90. XX wieku, kiedy to
De Bers zleci dla Executive Outcomes realizacj tajnych zada przy zoach diamentw
w poudniowej Afryce 24. Od tego czasu prywatne przedsibiorstwa stay si drugim po
silnych pastwach zleceniodawcom prywatnych firm wojskowych. Pocztkowo korporacje
daway woln rk prywatnym firmom wojskowym przy doborze rozwiza na potrzeby
wykonania powierzonych im zada. Jednak z czasem przypadki naduycia przemocy
i amania praw czowieka byy tak czste, e spowodowao to protesty mediw oraz
organizacji walczcych o prawa czowieka. Od 2000 r. niektre koncerny za namow
pracownikw ONZ zaczy wprowadza oglne zasady dziaania PMC. Poza wykorzystywaniem
PMC do ochrony swoich obiektw i pracownikw korporacje, angauj je do zada budzcych
szereg kontrowersji. Jak chociaby tumienie potencjalnych buntw sabo opacanych
pracownikw w fabrykach zlokalizowanych w krajach o wysokim poziomie ubstwa25.
Kolejn grup pozapastwowych zleceniodawcw s rnego rodzaju rebelianci, ruchy
wolnociowe, ktre do realizacji swoich de potrzebuj zaopatrzenia w bro, szkolenia
wojskowego, doradztwa czy te wsparcia wojskowego. Z uwagi na dbao o swj
wizerunek, czsto w takie zlecenia oficjalnie - angauj si mae firmy wojskowe, chocia
gdy stawka jest odpowiednio wysoka, zlecenia przyjmuj take due i uznane firmy. Czasami
moe dochodzi do sytuacji, gdzie kada ze stron konfliktu korzysta z pomocy prywatnych
firm wojskowych. Przykadem moe by Zair, gdzie prywatne armie wspieray rzd przy
aprobacie Francji, natomiast rebelianci i najemnikami przy wsparciu USA prbowali go
obali 26. Ostatecznie rebeliantom udao si obali rzd, ale by to pocztek jednego
z najbardziej krwawych konfliktw w Afryce. Poza tym prywatne firmy wojskowe peni
coraz wiksz rol w dostarczaniu broni dla niemale wszystkich zainteresowanych stron
24
Ibidem, s. 79.
Ibidem, s. 83.
26
Ibidem, s. 85.
25
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
174 | S t r o n a
konfliktu. Czsto sie dystrybucji broni jest tak rozbudowana, e tworzy acuch, po ktrym
nie da si doj kto tak naprawd jest odpowiedzialny za dostarczenie broni. Kolejnym
problemem jest fakt, e bro takimi wanie kanaami trafia take do rk terrorystw.
Mwic o pozapastwowych podmiotach korzystajcych z usug PMC warto
wspomnie te o osobach prywatnych poszukujcych bezpieczestwa. Co prawda jest to
najmniej liczna grupa, lecz nie sposb o niej nie wspomnie. Osoby korzystajce z usug
prywatnych firm wojskowych to najczciej przedsibiorcy, dyplomaci, oglnie osoby,
ktre z jaki wzgldw potrzebuj wzmoonych rodkw bezpieczestwa. Dla przykadu
dyplomaci, ktrzy pracuj w mao stabilnych regionach wiata zabezpieczaj swoje dzieci
przed uprowadzeniem. Wzmoone zapotrzebowanie na bezpieczestwo wzroso po
wydarzeniach z 11 wrzenia 2001 27. PMC potrafi zapewni kompleksow ochron osoby
ochranianej. Zespoy eksperckie analizuj pod kontem bezpieczestwa miejsce pracy oraz
zamieszkania, przebieg codziennych czynnoci osoby chronionej, po czym tworz konkretne
plany dziaania w razie sytuacji kryzysowej. Rwnie w przypadku wystpowania grb
i realnego zagroenia, firmy s w stanie ewakuowa ochranian osob lub jej rodzin w taki
sposb, e nikt nie bdzie wiedzia w jakie miejsce zostali przeniesieni przez PMC. Niewiele
osb sta na tego typu usugi, o czym wiadczy moe spora liczba porwa np. na Bliskim
Wschodzie, o ktrych donosz media.
PODSUMOWANIE
Niezalenie od tego ile negatywnych skutkw przynosi prywatyzacja sektora
bezpieczestwa militarnego oraz rozwj prywatnych firm wojskowych, sektor ten bdzie si
cigle rozwija. Brana ta przynosi niewyobraalne zyski, ktre sigaj miliardw dolarw.
Niestety najemnictwo ma do siebie, e najemnicy podejmuj si zada kierujc si zyskiem,
a pienidze maj rwnie kartele narkotykowe czy grupy przestpcze. Znaczcym problemem
s take aspekty prawne. Jest duo niewiadomych w dziaalnoci tego typu firm, a to niestety
daje ogromne pole do nielegalnych dziaa. Zwaszcza, e tego typu firmy skoro posiadaj
pienidze, posiadaj rwnie najlepszych prawnikw, ktrzy znajd kad luk prawn
w celu obrony firmy. Naley si nad tym powanie zastanowi, gdy moim zdaniem
podstawa prawna dziaalnoci prywatnych firm wojskowych to ogromne wyzwanie dla
rodowiska midzynarodowego. Wedug mnie naleao by sprecyzowa przede wszystkim
katalog dziaa, ktre firmy z sektora PMC mogyby zgodnie z prawem realizowa.
BIBLIOGRAFIA
Ballesteros Enrique Bernales, Report on the question of the use of mercenaries as a means of
violating human rights and impeding the exercise of the right of peoples to self-
27
Ibidem, s. 91.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun
S t r o n a | 175
determination W http://daccessddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G98/102/97/PDF/G
9810297.pdf?OpenElement.
Korolczuk Adam.2014. Amerykaski sektor prywatnych usug militarnych i bezpieczestwa
w XXI wieku, W https://www.academia.edu/20046253/Ameryka%C5%84ski_sektor
_prywatnych_us%C5%82ug_militarnych_i_bezpiecze%C5%84stwa_w_XXI_wieku.
Ortiz Carlos. 2007. The Private Military Company: An Entity at the Center of Overlapping
Spheres of Commercial Activity and Responsibility W Jger T., Kmmel G., Private
Military and Security Companies: Chances, Problems, Pitfalls and Prospects, Wiesbaden.
Perlo-Freeman Sam, Skns Elisabeth. 2008. The private military services industry
W http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=361.
Pierwszy Protok Dodatkowy do Konwencji Genewskiej z dnia 12 sierpnia 1949 r.
dotyczcy ochrony ofiar midzynarodowych konfliktw zbrojnych, sporzdzony
w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41 poz. 175 .
Szozda ukasz. 2006. Prywatne firmy wojskowe. Bezpieczestwo narodowe 2: 206-218.
Terlikowski Marcin. 2008. Prywatne firmy wojskowe w amerykaskiej operacji stabilizacji
Iraku W http://www.pism.pl/zalaczniki/MS_9_2008_PL.pdf.
Uesseler Rolf. 2008. Wojna jako usuga: jak prywatne firmy wojskowe niszcz demokracj.
Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Wimmer Jan. 1965. Wojsko polskie w drugiej poowie XVII wieku. Warszawa: NapoleonV.
Woejko Piotr. 2013. Erik Prince, Blackwater i prywatyzacja si zbrojnych
W http://blogdyplomacja.pl/erik-prince-blackwater-i-prywatyzacja-sil-zbrojnych/.
Woejko Piotr. 2011. Najniebezpieczniejszy zawd wiata nie boj si mierci
W http://konflikty.wp.pl/kat,1020223,page,2,title,Najniebezpieczniejszy-zawod-swiatanie-boja-sie-smierci,wid,14097640,wiadomosc.html.
Nr1(2)/2016
Jan-Jun

De Securitate Et Defensione 1 (2) 2016

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

De Securitate Et Defensione 1 (2) 2016

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH

INSTYTUT NAUK SPOECZNYCH I BEZPIECZESTWA

ZESP REDAKCYJNY/ EDITORIAL TEAM

ZASTPCA REDAKTOR NACZELNEJ/ DEPUTY EDITOR

MGR MARTA STEMPIE

ZASTPCA REDAKTOR NACZELNEJ/ DEPUTY EDITOR

MGR MACIEJ TOWISKI

REDAKTOR JZYKOWY (JZYK POLSKI)/

MGR TOMASZ CHODOWIEC

REDAKTOR JZYKOWY (JZYK ANGIELSKI)/

MGR HANNA SIENKIEWICZ-KAYA

REDAKTOR JZYKOWY (JZYK ROSYJSKI)/

MGR ALEKSIEJ PULIK

SEKRETARZ REDAKCJI/ SECRETARY

MGR ANNA LASOTA

RADA NAUKOWA/ SCIENTIFIC COMMITTEE

ADRES REDAKCJI/ EDITORIAL TEAM OFFICE

KOREKTA/ PROFREADING: MGR TOMASZ CHODOWIEC

ADRES DO PRZESANIA ARTYKUW/ ARTICLES SUBBMISION ADDRESS

UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH

DE SECURITATE ET DEFENSIONE. O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI

DE SECURITATE ET DEFENSIONE. O BEZPIECZESTWIE I OBRONNOCI

Szanowni Autorzy, Drodzy Czytelnicy!

TO THE QUESTION OF HOW TO ACHIEVE NATIONAL SECURITY DURING

SECURITY PROBLEM IN NEOCLASSICAL REALISM

J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, N.Y. 2001, p. 33.

BEZPIECZESTWO ONIERZY. CZY GAZ

SAFETY OF SOLDIERS. SHOULD TEAR GAS AND BLINDING

ARGUMENTY ZA I PRZECIW UYCIU OLEPIAJCEJ BRONI LASEROWEJ

CZY PRZYPADEK GAZU ZAWICEGO JEST SZCZEGLNY?

Moliwe zastosowanie gazu zawicego w czasie konfliktu zbrojnego obejmuje

Ch.J. Dunlap Jr., Guest Post: To Ban New Weapons,op. cit.

Wrd argumentw przemawiajcych za uywaniem gazu zawicego w czasie dziaa

prawo konfliktw zbrojnych powinno by technologicznie agnostyczne, to znaczy otwarte

cierpienia lub majce niekontrolowane skutki z 1980 r. 36 Dyskusja nad moliwymi

innych rodkw i metod prowadzenia dziaa zbrojnych. Mona wic przypuszcza, e

Lok Corie. 2014. Curing blindness: Vision quest W http://www.nature.com/news/curingblindness-vision-quest-1.15875.

CHRONOLOGICZNY WYKAZ DOKUMENTW

OCHRONA I BEZPIECZESTWO DANYCH

PROTECTION AND SECURITY OF PERSONALLY

niezbdnych dla zapewnienia poufnoci, integralnoci i rozliczalnoci przy przetwarzaniu

PODSTAWOWE ZASADY TWORZENIA POLITYKI BEZPIECZESTWA

PN-ISO/IEC 27001:2007 Polski Komitet Normalizacyjny.

organizacyjnych obowizani s zastosowa rodki techniczne i organizacyjne zapewniajce

M. Polok, Zarys prawa Bezpieczestwo danych osobowych, Warszawa 2008, s. 90-91.

Zobligowanie pracownikw do wyraenia zgody na wykonywanie przez administratorw

ASPEKTY PRAWNE TWORZENIA POLITYKI BEZPIECZESTWA OCHRONY

Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie

PN-ISO/IEC 27001:2007 Polski Komitet Normalizacyjny.

niezawodno zapewnienie spjnoci oraz gwarancja realizacji zamierzonych

BEZPIECZESTWO DANYCH OSOBOWYCH

M. Polok, op. cit., s. 156-158.

ZADANIA ADMINISTRATORA BEZPIECZESTWA I OCHRONY

bezpieczestwa. Komputery, serwery oraz urzdzenia powinny by zasilane poprzez

L. Kpa, Ochrona danych op. cit., s. 67-72.

Kolejnym jego zadaniem jest nadzr nad funkcjonowaniem mechanizmw

Art. 39 ust. 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.

o wszczcie postpowania wyjaniajcego i ukaranie odpowiedzialnych za to osb.

J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski, op. cit., s. 134-137.

Polityka Bezpieczestwa Informacji

wdraana w ich struktury. Aby jednak ten ambitny cel

PROBLEMATYKA REGULACJI NARZDZI

THE ISSUE OF HACKING TOOLS IN POLISH CRIMINAL LAW